Википедија mkwiki https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B0 MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter Медиум Специјална Разговор Корисник Разговор со корисник Википедија Разговор за Википедија Податотека Разговор за податотека МедијаВики Разговор за МедијаВики Предлошка Разговор за предлошка Помош Разговор за помош Категорија Разговор за категорија Портал Разговор за Портал TimedText TimedText talk Модул Разговор за модул Македонци 0 878 5293903 5293702 2024-11-19T18:24:35Z Ehrlich91 24281 Одбиени последните 2 промени (од [[Специјална:Придонеси/46.217.192.64|46.217.192.64]]) и ја поврати преработката 5290401 на Инквизитор771 5293903 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија народ |group = Македонци | flag= Flag of Macedonia (1992–1995).svg |title= |population = ~ '''2 — 3 милиони'''<ref name="Nasevski">{{Наведена книга |title= Македонски Иселенички Алманах '95 |last= Nasevski |first= Boško |authorlink= |author2= Angelova, Dora. Gerovska, Dragica |year= 1995 |publisher= Матица на Иселениците на Македонија |location= Skopje |pages= 52 & 53 }}</ref> |popplace={{Flag icon|Macedonia}} [[Македонија]] 1,297,981{{lower|<ref>[http://www.stat.gov.mk/english/glavna_eng.asp?br=18 2002 census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20040621055714/http://www.stat.gov.mk/english/glavna_eng.asp?br=18 |date=2004-06-21 }}.</ref>}} |region1 = {{flagcountry|Australia}} |pop1 = 289,000 |ref1 = {{lower|<ref>[http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/PopularAreas?ReadForm&prenavtabname=Popular%20Locations&type=popular&&navmapdisplayed=true&javascript=true&textversion=false&collection=Census&period=2006&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&productlabel=Ancestry%20by%20Country%20of%20Birth%20of%20Parents&breadcrumb=POTL&topic=Ancestry& 2006 Census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130815034010/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/PopularAreas?ReadForm&prenavtabname=Popular%20Locations&type=popular&&navmapdisplayed=true&javascript=true&textversion=false&collection=Census&period=2006&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&productlabel=Ancestry%20by%20Country%20of%20Birth%20of%20Parents&breadcrumb=POTL&topic=Ancestry& |date=2013-08-15 }}.</ref><ref name="autogenerated1">[http://www.mfa.gov.mk//Upload/ContentManagement/Files/Broj%20na%20makedonski%20iselenici%20vo%20svetot.doc Population Estimate from the MFA].</ref>}} |region2 = {{fl |ref4 = {{lower|<ref name="autogenerated1"/><ref>[http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/22/publ.Document.88215.pdf 2005 Figures].</ref>}} |region5 = {{flagcountry|United States}} |pop5 = 57,200&ndash;200,000 |ref5 = {{lower|<ref name=autogenerated1 /><ref>[http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-state=dt&-context=dt&-reg=DEC_2000_SF4_U_PCT001:001|547;&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-TABLE_NAMEX=&-ci_type=A&-CONTEXT=dt&-mt_name=ACS_2009_1YR_G2000_B04003&-tree_id=4001&-all_geo_types=N&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-search_results=01000US&-format=&-_lang=en 2009 Community Survey] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120105033050/http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y |date=2012-01-05 }}.</ref>}} |region6 = {{flagcountry|Brazil}} |pop6 = 45,000 |ref6 = {{lower|<ref name="Nasevski"/> }} |region7 = {{flagcountry|Canada}} |pop7 = 37,055 - 200,000 |ref7 = {{lower|<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vId=26258490&lId=2 |title=Mac. Information Agency |accessdate=2011-09-10 |archive-date=2012-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118090345/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vId=26258490&lId=2 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=92333&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=801&Temporal=2006&Theme=80&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF= 2006 census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20181225044404/https://www12.statcan.gc.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=92333&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=801&Temporal=2006&Theme=80&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=%20 |date=2018-12-25 }}.</ref>}} |region8 = {{flagcountry|Turkey}} |pop8 = 31,518 |ref8 = {{lower|<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/extraction/retrieve/en/theme3/cens/cens_nscbirth?OutputDir=EJOutputDir_107&user=unknown&clientsessionid=977006CF24C55C1E56E251C52D2EDAE8.extraction-worker-1&OutputFile=cens_nscbirth.htm&OutputMode=U&NumberOfCells=4&Language=en&OutputMime=text%2Fhtml& 2001 census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090215085128/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/extraction/retrieve/en/theme3/cens/cens_nscbirth?OutputDir=EJOutputDir_107&user=unknown&clientsessionid=977006CF24C55C1E56E251C52D2EDAE8.extraction-worker-1&OutputFile=cens_nscbirth.htm&OutputMode=U&NumberOfCells=4&Language=en&OutputMime=text%2Fhtml& |date=2009-02-15 }}.</ref>}} |region9 = {{flagcountry|Argentina}} |pop9 = 30,000 |ref9 = {{lower|<ref name="Nasevski" />}} |region10 = {{flagcountry|Serbia}} |pop10 = 22,755 |ref10 = <ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://popis2011.stat.rs/?lang=en |title=Попис у Србији 2011 |accessdate=2014-08-01 |archive-date=2020-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509063534/http://popis2011.stat.rs/?lang=en |url-status=dead }}</ref> |region11 = {{flagcountry|Austria}} |pop11 = 13,696 - 15,000 |ref11 = {{lower|<ref name=autogenerated1 /><ref>[ftp://www.statistik.at/pub/neuerscheinungen/vzaustriaweb.pdf 2001 census] - Tabelle 13: Ausländer nach Staatsangehörigkeit (ausgewählte Staaten), Altersgruppen und Geschlecht&nbsp;— p. 74.</ref>}} |region12 = {{flagcountry|The Netherlands}} |pop12 = 10,000 - 15,000 |ref12 = {{lower|<ref name="autogenerated1"/>}} |region13 = {{flagcountry|Czech Republic}} |pop13 = 11,623 |ref13 = {{lower|<ref name=autogenerated4>[http://faq.macedonia.org/history/12 јануари 3.html 1996 Estimate]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.</ref>}} |region14 = {{flagcountry|United Kingdom}} |pop14 = 9,000 |ref14 = {{lower|<ref name="autogenerated1"/>}} |region15 = {{flagcountry|Hungary}} |pop15 = 7,253 |ref15 = {{lower|<ref name=autogenerated4 />}} |region16 = {{flagcountry|Albania}} |pop16 = 4,697 - 35,000 (проц.) |ref16 = {{lower|<ref>http://www.fes.hr/E-books/pdf/Local%20Self%20Government/09.pdf {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20121025205442/https://www.fes.hr/E-books/pdf/Local%20Self%20Government/09.pdf |date=2012-10-25 }} Artan Hoxha and Alma Gurraj "LOCAL SELF-GOVERNMENT AND DECENTRALIZATION: CASE OF ALBANIA. HISTORY, REFORMES AND CHALLENGES" "...According to latest Albanian census conducted in April 1989, 98% of Albanian population are Albanian ethnic. The remaining 2% (or 64816 people) belong to ethnic minorities: the vast majority is composed by ethnic Greeks (58758 ); ethnic Macedonians (4697)...",[http://www.culturalpolicies.net/web/albania.php?aid=422] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100626074805/http://www.culturalpolicies.net/web/albania.php?aid=422 |date=2010-06-26 }}, [http://www.joshuaproject.net/peopctry.php Joshua Project].</ref>}} |region17 = {{flagcountry|Slovakia}} |pop17 = 4,600 |ref17 = {{lower|<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/26/42/39332415.xls OECD Statistics].</ref>}} |region18 = {{flagcountry|Croatia}} |pop18 = 4,270 |ref18 = {{lower|<ref>[http://www.dzs.hr/ 2002 census].</ref>}} |region19 = {{flagcountry|Slovenia}} |pop19 = 3,972 |ref19 = {{lower|<ref>[http://www.stat.si/popis2002/si/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=7 2002 census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170426055815/http://www.stat.si/popis2002/si/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=7 |date=2017-04-26 }}.</ref>}} '''GREECE''' {{Наведена мрежна страница |url=http://www.dofi.fgov.be/fr/statistieken/statistiques_etrangers/Stat_ETRANGERS.htm |title=Belgium population statistics |publisher=www.dofi.fgov.be |accessdate=2008-06-09 |last= |first= }} [b]GREECE[/b] </ref>}} |region22 = {{flagcountry|Denmark}} |pop22 = 21,000 |ref22 = {{lower|<ref name="autogenerated1"/><ref>[http://www.statbank.dk/statbank5a/default.asp?w=1024 2008 census].</ref>}} |region23 = {{flagcountry|Norway}} |pop23 = 9,000 |ref23 = {{lower|<ref>[http://www.ssb.no/english/subjects/02/01/10/innvbef_en/arkiv/tab-2007-05-24-05-en.html 2008 figures] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090112145417/http://www.ssb.no/english/subjects/02/01/10/innvbef_en/arkiv/tab-2007-05-24-05-en.html |date=2009-01-12 }}.</ref>}} |region24 = {{flagcountry|France}} |pop24 = 29,000 |ref24 = {{lower|<ref>[http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/macedoine-arym_442/presentation-macedoine-arym_991/donnees-generales_12144.html 2003 census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141006102733/http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/macedoine-arym_442/presentation-macedoine-arym_991/donnees-generales_12144.html |date=2014-10-06 }},[http://www.mfa.gov.mk//Upload/ContentManagement/Files/Broj%20na%20makedonski%20iselenici%20vo%20svetot.doc Population Estimate from the MFA].</ref>}} |region25 = {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} |pop25 = 1,175 |ref25 = {{lower|<ref>[http://www.uni-koeln.de/jur-fak/ostrecht/minderheitenschutz/Vortraege/BiH/BiH_Marko_Railic.pdf 2005 census] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180916045719/http://www.uni-koeln.de/jur-fak/ostrecht/minderheitenschutz/Vortraege/BiH/BiH_Marko_Railic.pdf |date=2018-09-16 }}.</ref>}} |region26 = {{flagcountry|Poland}} |pop26 = 313,000 |ref26 = {{lower|<ref name=autogenerated3>[http://www.mfa.gov.mk//Upload/ContentManagement/Files/Broj%20na%20makedonski%20iselenici%20vo%20svetot.doc Makedonci vo Svetot].</ref><ref>[http://books.google.com.au/books?id=hC0-dk7vpM8C&pg=PA260&dq=250+000+macedonians Polands Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide in the Second Republic, 1918-1947], p. 260.</ref>}} |region27 = {{flagcountry|Bulgaria}} |pop27 = 160,000-250,000 |ref27 = {{lower|<ref>1.[http://www.nsi.bg/census2011/NPDOCS/Census2011final.pdf Bulgarian census data.]</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.focus-fen.net/?id=f1218 |title=Focus Information Agrncy - EFA and OMO Ilinden Pirin at a Press Conference in Brussels, Bulgarian National Radio, 29 ноември 2006. |accessdate=2015-02-24 |archive-date=2008-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080629090416/http://www.focus-fen.net/?id=f1218 |url-status=dead }}</ref><ref name=svet>[https://zase.mk/articles/148059/kolku-vkupno-makedonci-ima-vo-svetot Колку вкупно Македонци има во светот? (2014) од Медиа.мк]</ref>}} |region28 = {{flagcountry|Russia}} |pop28 = 1,000 |ref28 = {{lower|<ref name=autogenerated3 />}} |region29 = {{flagcountry|Montenegro}} |pop29 = 900 |ref29 = {{lower|<ref>[http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/saopstenje(1).pdf Montenegrin 2011 census -].</ref>}} |region30 = {{flagcountry|Greece}} |pop30 = 250,000-450,000 |ref30 = {{lower|<ref name="ELSTAT">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1602/Other/A1602_SAM07_TB_DC_00_2001_07_F_GR.pdf |title=Πίνακας 7: Αλλοδαποί κατά υπηκοότητα, φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης - Σύνολο Ελλάδας και Νομοί |work=Greek National Statistics Agency |accessdate=20 April 2011 |archive-date=2011-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110428131729/http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1602/Other/A1602_SAM07_TB_DC_00_2001_07_F_GR.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="GHM">{{Наведена мрежна страница |url=http://dev.eurac.edu:8085/mugs2/do/blob.html?type=html&serial=1044526702223 |title=Greece – Report about Compliance with the Principles of the Framework Convention for the Protection of National Minorities (along guidelines for state reports according to Article 25.1 of the Convention) |date=1999-09-18 |work=Greek Helsinki Monitor (GHM) & Minority Rights Group – Greece (MRG-G) |accessdate=2009-01-12 |archive-date=2003-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20030523145306/http://dev.eurac.edu:8085/mugs2/do/blob.html?type=html&serial=1044526702223 |url-status=dead }}</ref><ref name=VE>[http://www.youtube.com/watch?v=R-LU2hzhgJc&feature=related Во Центар со Васко Ефтов, Македонците во Грција]</ref>}} |region31 = {{flagcountry|Romania}} |pop31 = 15,000 |ref31 = {{lower|<ref>[http://www.recensamant.ro 2002 census].</ref>}} |region32 = Насекаде |pop32 = ''н/п'' |ref32 = |languages = [[македонски јазик|македонски]] |rels = главно [[Македонска православна црква|православие]], а во помала мера [[Ислам во Македонија|ислам]] и [[Католицизмот во Македонија|католицизам]] |related=Балканските народи |flag_caption=Етничко знаме на македонскиот народ|region3={{flagcountry|USA}}|pop3=178,000|ref3=<ref name=svet />|region4={{flagcountry|Germany}}|pop4=119,000|ref4=<ref name=svet />|region5={{flagcountry|Canada}}|pop5=206,000|ref5=<ref name=svet />|region6={{flagcountry|Italy}}|pop6=92,000}} '''Македонци''' — посебен и автохтон народ што го населува [[Македонија (регион)|историско-географскиот регион Македонија]]. Поголемиот дел од Македонците живеат во [[Македонија]], а има значителни македонски малцинства во [[Албански Македонци|Албанија]], [[Пирински Македонци|Бугарија]], [[Македонци во Грција|Грција]] и [[Српски Македонци|Србија]]. Македонците го говорат [[Македонски јазик|македонскиот јазик]], кој припаѓа во групата на [[јужнословенски јазици]]. Само поради јазикот, Македонците ги третираат како [[Јужни Словени|јужнословенски народ]].<ref>[https://www.britannica.com/topic/Slav Словени]</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.academia.edu/32675557/Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations |title=Културна близина на словенските народи |accessdate=2018-08-29 |archive-date=2019-12-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191208053220/https://www.academia.edu/32675557/Cultural_Proximity_of_the_Slavic_Nations |url-status=dead }}</ref><ref name="ristovski1">„Историја на македонскиот народ“, Д-р Блаже Ристовски.</ref><ref name="pribicevic">„Македонија, нејзините луѓе и историја“, Стојан Прибичевиќ, Македонска Книга, Скопје, 1990</ref> Целата историја на македонскиот народ е една непрекината борба за зачувување на својата слобода и достоинство. Почнувајќи од [[Античка Македонија|Државата на Аргеадите]], потпаѓањето под [[Римска република|Рим]], контактот на [[Антички Македонци|Старите Македонци]] и останатите антички народи во Македонија со [[македонските Словени|Словените]], потпаѓањето на Македонија под [[Османлиско Царство|Османлиите]] и подоцнежните буни на Македонците против османлиската власт, масовните вооружени востанија против Османлиите на крајот од XIX и почекотокот на XX век, сѐ до револуционерното движење и [[НОБ|антифашистичката народносослободителна борба]] 1941 — 1944 во [[Вардарска Македонија|Вардарскиот дел на Македонија]] и 1943 — 1949 во [[Егејска Македонија|Егејскиот дел на Македонија]]. Македонците се претежно православни христијани, припадници на [[МПЦ]]. Втори по бројност се [[Македонци-муслимани|Македонците муслимани]], а по нив се католиците и протестантите. Исто така, постои одреден број на атеисти. == Антрополошки одлики == === Теории за потеклото === ==== Официјален став ==== [[File:PLOS 3.PNG|thumb|Балто-словенска генетска споредба заснована на А (автосомна ДНК), B (Y-ДНК) и C (мтДНК).]] Официјалниот македонски став за генетскиот карактер на македонскиот народ е дека современите Македонци се производ на мешањето на [[Стари Словени|словенските]] племиња кои се населуваат во [[Македонија]] во [[6|VI]] и [[7 век|VII век]], со месното население ([[Антички Македонци]], [[Стара Грција|Стари Грци,]] [[Тракијци]], [[Илири]], и др.)<ref name="ristovski1" /><ref name="macedonian people">"Macedonia and the Macedonian People: The History of the Macedonian People" Blaže Ristovski. Macedonian Academy of Sciences and Arts, Skopje, 1983 [http://www.makedonika.org/mp_1.pdf] стр. 6-7</ref><ref name="ivanoski" /> Официјалниот став за културолошкиот карактер на Македонците е дека македонското културно наследство е [[Словени|словенско]], со силни [[Византија|византиски]] и [[Отоманско Царство|отомански]] влијанија и примеси.<ref name="sozdavanje tashkovski">„Создавање на македонската нација“, Драган Ташковски</ref> Македонците имаат богат средновековен културен фонд, чиј показатели се многубројните [[фреска|фрески]], [[иконостас]]и и дрворези во црквите и манастирите, народните носии, книжевноста и друго. Македонскиот народ исто така има голема историска улога во создавањето на [[словенска писменост|словенската писменост]]. Имено, гласовниот инвентар на дијалектот на [[Македонски Словени|македонските Словени]] од околината на [[Солун]] е земен за основа на првото словенско писмо ([[глаголица]]та), а самиот дијалект издигнат до ниво на прв книжевен словенски јазик (во науката познат како [[Старословенски јазик|старословенски]]), што чини Македонците да имаат извонреден придонес за [[Панславизам|општословенската]] и [[Европа|европската култура]].<ref name="ivanoski">„Македонските Словени од VI до IX век“, д-р Орде Иваноски</ref> Постојат неколку други теории за карактерот на македонскиот народ. Најпопуларната од нив е тезата за директна врска меѓу [[Антички Македонци|античките]] со денешните Македонци. Според оваа теорија, поддржувана особено од [[Александар Донски]] и [[Васил Иљов]], Македонците се автохтоно население, кое и покрај преодот на други народи на овие подрачја, сепак ги има задржано цртите од своите антички предци.<ref>„Етно-културните врски меѓу античките и денешните Македонци“, Александар Донски</ref> === Генетски истражувања=== Со развојот на генетика на населението во [[21 век|XXI век]] почнуваат истражувањата на македонскиот [[ДНК]]-профил. Меѓу праисториските настани наведени во набљудуваните хаплогрупи, голем е придонесот (околу 25%) на месните ловци-собирачи од [[мезолит]]от. Македонскиот [[генетски фонд]] носи големи траги (околу 65%) од постледникова реколонизација од различни засолништа и проширувањето на неолитски земјоделци од Блискиот Исток. Според резултатите од анализата на Y-ДНК и мтДНК, Македонците припаѓаат на групата на европските народи, но се наоѓаат малку настрана од главното јато. Како најзастапена Y-хаплогрупа кај Македонците е E1b со околу 35%, втора по застапеност е Ј2 со околу 25%, а трета по застапеност е I2 со околу 20%, останатите Y-хаплогрупи се R1a, R1b, G2a и L. Генетски, денешните Македонци се потесно поврзани со соседните балкански народи (Грци, Албанци, Бугари, Романци, Бошњаци и Срби), отколку со другите Европејци.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.nature.com/ejhg/journal/v11/n7/full/5200992a.html |title=''European Journal of Human Genetics'' - Y chromosomal heritage of Croatian population and its island isolates.}}</ref><ref>[http://www.fsigenetics.com/article/S1872-4973(11)00079-2/fulltext Forensic Science International: Genetics, Volume 5, Issue 4, Pages e108-e111, August 2011, Genetic data for 17 Y-chromosomal STR loci in Macedonians in the Republic of Macedonia, Zlatko Jakovski, Ksenija Nikolova, Renata Jankova-Ajanovska, Damir Marjanovic, Naris Pojskic, Biljana Janeska.]</ref><ref name="pmid15361127">{{Наведено списание |author=Petlichkovski A, Efinska-Mladenovska O, Trajkov D, Arsov T, Strezova A, Spiroski M |title=High-resolution typing of HLA-DRB1 locus in the Macedonian population |journal=Tissue Antigens |volume=64 |issue=4 |pages=486–91 |year=2004 |pmid=15361127 |doi=10.1111/j.1399-0039.2004.00273.x}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.nature.com/ejhg/journal/v11/n7/full/5200992a.html |title=''European Journal of Human Genetics'' – Y chromosomal heritage of Croatian population and its island isolates.}}</ref><ref>{{Наведено списание | last = Semino | first = Ornella | url = http://hpgl.stanford.edu/publications/Science_2000_v290_p1155.pdf | format = PDF | title = The Genetic Legacy of Paleolithic ''Homo sapiens sapiens'' in Extant Europeans: A Y Chromosome Perspective | journal = Science | volume = 290 | pages = 1155–59 | year = 2000 | pmid = 11073453 | doi = 10.1126/science.290.5494.1155 | last2 = Passarino | first2 = G | last3 = Oefner | first3 = PJ | last4 = Lin | first4 = AA | last5 = Arbuzova | first5 = S | last6 = Beckman | first6 = LE | last7 = De Benedictis | first7 = G | last8 = Francalacci | first8 = P | last9 = Kouvatsi | first9 = A | issue = 5494 | access-date = 2008-01-16 | archive-date = 2003-11-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20031125151213/http://hpgl.stanford.edu/publications/Science_2000_v290_p1155.pdf | url-status = dead }}</ref><ref>[http://www.ingentaconnect.com/content/mksg/tan/2000/00000055/00000001/art00009;jsessionid=t6k1ukjgmoic.alexandra HLA-DRB and -DQB1 polymorphism in the Macedonian population, Hristova-Dimceva et al., Tissue Antigens, Volume 55, Number 1, January 2000 , pp. 53–56(4), Publisher: Wiley-Blackwell]</ref><ref>[http://www.springerlink.com/content/c3ht013txp686v71/ Rebala K et al. (2007), ''Y-STR variation among Slavs: evidence for the Slavic homeland in the middle Dnieper basin'', Journal of Human Genetics, 52:406-14] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090923004507/http://www.springerlink.com/content/c3ht013txp686v71/ |date=2009-09-23 }}.</ref> Според комбинираните ДНК истражувања со различни варијанти на тестови, конструирани врз основа на автосомна ДНК, хаплоидна ДНК, Y-ДНК и мтДНК, даваат најдобра идеја за „потеклото“ и „сличноста“ помеѓу народите, во Балканскиот генетски кластер постојат неколку генетски супкластери, така што во источниот спаѓаат Македонците, Бугарите и Романците. Иако Македонците се дел од словенската група, тие како и повеќето други Јужни Словени се одликуваат со доминантен генетски супстрат кој е различен од оној на Западните и Источните Словени. Овој феномен се објаснува со јазичната асимилација на побројното староседелско балканско население од средновековните словенски доселеници.<ref>Genetic Heritage of the Balto-Slavic Speaking Populations: A Synthesis of Autosomal, Mitochondrial and Y-Chromosomal Datap Alena Kushniarevich et al., September 2, 2015, Plos One, http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0135820</ref><ref>Standing at the Gateway to Europe - The Genetic Structure of Western Balkan Populations Based on Autosomal and Haploid Markers, Lejla Kovacevic et al, Plos One, August 22, 2014, http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0105090</ref><ref>Y-STR variation among Slavs: evidence for the Slavic homeland in the middle Dnieper basin, Krzysztof Rebala et al. Japan Society of Human Genetics and Springer 2007, DOI 10.1007/s10038-007-0125-6</ref><ref>Expansions: Competition and Conquest in Europe Since the Bronze Age, Reykjavíkur Akademían, 2010, ISBN 9979992212, p. 194.</ref> === Култура === [[Податотека:Women_from_Smilevo,_1913.jpg|мини|лево|Македонки од [[Смилево]] во 1913 година]] Културата на Македонците е импресионистичко-традиционалистичка. Таа е силно поврзана со родната земја и поднебјето во коешто живеат. Богатото културно наследство на Македонците доаѓа до израз во народното творештво, раскошните народни носии, украсите и орнаментите во градските и селските куќи, самиот [[архитектура|архитектурен]] стил, манастирите и црквите, иконостасите, иконите, дрвозерите, книжевните дела итн. Македонија се смета за лулката на словенската писменост и култура, а градот [[Охрид]] за [[Ерусалим]] на словенското православие. {{факт}} Имено во Македонија била создадена првата словенска азбука, и се направила прва кодификација на старословенскиот јазик. Солунскиот македонски дијалект се зел како основа за црковно-словенскиот јазик на кој до ден денес се држи богослужба. === Вероисповед и религија === Македонците во најголем дел се христијани и се еден од првите народи кои го примиле [[христијанство]]то. Најголемото мнозниство припаѓа на [[православие]]то, односно Македонците се претежно православни христијани. Втори по бројност се [[Македонци-муслимани|Македонците-муслимани]], а по нив се католиците кои во најголемиот дел се унијати односно со источен (православен) обред под духовенство на папата и протестантите. Исто така, постои одреден број на атеисти. Во последно време, може да се сретнат и следбеници на [[агностицизам|агностицизмот.]] === Градителство и архитектура === [[Податотека:Makedonski drvorez.JPG|мини|181x181px|лево|Традиционален македонски дрворез.]] Типичниот образец за македонската градска куќа е двокатна нискоградба со испакнат горен кат, варосана бела фасада, и црно-обоени дрвени носечки столбови и рамки за прозорци. Селската куќа, пак, е изградена најчесто од камен, со здрава камена фасада и чардак на вториот кат. == Идентитет на Македонците == [[Податотека:Hellenism in the Near East 1918.jpg|thumb|right|170px|Распространетост на хеленизмот на Балканот и етничкиот состав на регионот.]] Македонците, иако посебен народ со своја посебна култура, поради [[Теократија|теократскиот]] милетски систем се делеле на [[Грци]] и [[Бугари]] (односно таканаречените „[[Цариградска Патријаршија|патријаршисти]]“ и „[[Бугарска егзархија|егзархисти]]“),<ref>„Спомени“, Димитар Влахов</ref> но и во недамнешно време како [[Срби]] (види [[Србомани]]). Но во втората половина на [[XIX век]] и почетокот на [[XX век]], започнува Македонската преродба, која трае до периодот меѓу двете светски војни, кога македонската самоличност добива масовен карактер, а врвната точка ја достигнува пред, и за време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], кога се создаваат македонски воено-политички организации, се печати современа литература на изворен [[македонски јазик]], и се отвораат училишта, кои на младите Македонци им овозможуваат да го учат и негуваат мајчиниот јазик.<ref>„Историја на Балканот“, Барбара Јелавич</ref> Сепак, со новите истражувања и отворање на ватиканските архиви се увидува дека официјален Ватикан уште во 1612 година Македонците ги признава како одделен народ, посебен од Србите и Бугарите и давал посебни стипендии за Македонци.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=32512204537&id=9&prilog=0&setIzdanie=22540 |title=Светата столица одвојувала посебни стипендии за Македонци пред четири века! |accessdate=2012-03-26 |archive-date=2012-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120329015747/http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=32512204537&id=9&prilog=0&setIzdanie=22540 |url-status=dead }}</ref> Со постепеното освојување на југоисточна Европа од страна на Османлиите во доцниот 14 век, името на Македонија исчезнало како административен ознака. Сепак, подоцна под влијание на ренесансата и враќањето на античкиите вредности почнале да се појавуваат заборавените антички имиња. Ова доведува до силна афирмација кон Македонија и Македонците, како план за обновуваање на славните антички држави, чии територии се наоѓале под турска власт. Како што истакнува Блаже Ристовски, идеите за македонски идентитет се јавуваат во [[15 век|XV]] — [[18 век|XVIII]] век надвор од Македонија и потекнуваат од географскиот поим Македонија и од античкото народно име Македонци. Според Ристовски, кон XVIII век, со разгорувањето на интересот кон словенството и посебно кон старословенскиот јазик, бугарското име почнало да се реактивира во Македонија, бидејќи истражувачите го наоѓале во старите пишани споменици на словенски и други јазици. Тоа според него не може да се објаснува како резулатат на некаква бугарска пропаганда, зашто за таква не може да се зборува до 60-тите и 70-тите години на 19 в. Сè дотогаш според Ристовски, може да се смета дека е имало истоименост на претставниците на двата народа. Македонското национално име било прифатено од самите македонски Словени во втората половина на [[19 век|XIX век]].<ref>Блаже Ристовски, Македонскиот народ и македонската нација. Скопје 1983. I. 57; 66-67.</ref> При прифаќањето на ова име македонските Словени биле сфаќани како како потомци на античките Македонци, кои биле прогласени за најстари Словени на Балканот. Во 1903 Павел Шатев го забележал процесот на идентитетска диференцијација во затворот Једи Куле, каде утврдил постоење на луѓе кои се сметале како „Бугари по националност“, но „пред сè за Македонци“. Политичкиот контекст на постосманлиската епоха ја фаворизирал трансформацијата на овој идентитет во еден важен социокултуролошки феномен. Според Иван Катарџиев македонската свест почнала да се развива помасовно по Првата светска војна, највеќе во Србија и во Грција, бидејќи таму се спречила бугарската пропаганда. Инаку за посебна македонска нација може да се зборува по 1944 година благодарение постоењето на државниот субјект НР Македонија во рамките на Југославија.<ref>Реч одржана на “Меѓународен научен собир 100 години “За македонцките работи” на Мисирков” во МАНУ од 2003 година.</ref> === Причини за проблемот со идентификацијата во минатото === Управниците на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]], преку создавањето на Рум-милетот исклучителното право за раководење со духовниот и политичкиот живот на христијаните во империјата им го дала на [[Цариградска Патријаршија|грчките црковни власти]]. На овој начин, грчката црква станала официјална институција во отоманска Турција, и започнала да се бори против секоја национална пројава кај различните народи - осoбено на [[Балкански Полуостров|Балканскиот Полуостров]].<ref>„''Histoire de la Grèce moderne''“, Nikolaos Svoronos</ref> Имено, овој милетски систем довел до тоа Македонците да се определуваат според црквата под чијашто ингеренција се наоѓале. Со создавањето и на [[Бугари|бугарскиот]] и [[Срби|српскиот]] милет, Македонците биле третирани како [[Грци]], а подоцна и како [[Бугари]] и [[Срби]].<ref name="sozdavanje tashkovski" /> Со создавањето на училиштата на црковно-просветната пропаганда на соседните држави, овие разделби уште повеќе се задлабочиле. === Македонската преродба === И покрај силната активност на странските црковно-просветни пропаганди, коишто се бореле за создавање на грчка, бугарска и српска националност во Македонија, се појавуваат Македонци кои сметаат дека не се ниту [[Грци]], ниту [[Срби]], ниту [[Бугари]], туку дека се посебен словенски народ — Македонци<ref name="ristovski2">„Кон македонската преродба“, Блаже Конески</ref>. Со појавувањето на вакви личности кои пропагираат постоење на посебен македонски народ, започнува периодот наречен ''Македонска преродба''. А луѓето кои се директно влкучени во овој процес се наречени ''македонски преродбеници''. Некои преродбеници се изјаснуваат како директни потомци на [[Стари Словени|Словените]] што се населиле во [[Македонија]] во [[6 век|VI век]];<ref>„За македонцките работи“, Крсте Мисирков</ref> други сметаат дека се потомци на [[Антички Македонци|античките Македонци]] и на [[Александар Македонски]] (кого го сметаат за [[Словен]]),<ref>Статија во весник „''Македонски Голос''“, Димитрија Чуповски</ref> а трети пак мислат дека се мешавина од двата народа.<ref>Статија во весник „''Македония''“, (16 февруари 1871), Димитар Македонски.</ref> Едно е важно и кај трите мислења — тоа што се застапуват за посебноста на македонскиот народ. === Истакнати преродбеници === Првиот позначаен македонски преродбеник е [[Ѓорѓи Пулевски]]. Пулевски целиот живот го оддава на борбата против турското ропство. Учествува како доброволец во [[Русија|руската]] армија во војните за ослободување на [[Србија]] и [[Бугарија]]. Учесник е и во [[Кресненско востание|Кресненското востание]]. Го издава првиот речник на говорен македонски јазик, насловен „Речник од три јазика“, во [[1875]] година. Во [[1880]] ја издава и книгата „Слогница речовска“, којашто се смета за прв обид да се направи граматика на македонски јазик. Во неа [[Пулевски]] се обидува да создаде основни норми на македонски литературен јазик, комбинирајќи го централно-македонското наречје со словенската писмена традиција во Македонија, притоа создавајќи мошне интересна лексика и позајмувајќи зборови и од другите словенски јазици, но секогаш изразито македонизирани. Во неговата револуционерна поема „Самовила Македонска“, тој говори за посебен македонски народ, независна македонска држава и македонски јазик. Во [[1888]] во [[Софија]] ја формира Славјано-Македонската Книжевна Дружина. [[Податотека:RS-II-98-1913-1 Македонски глас.pdf|мини|200п|десно|page=5|Македонски Глас.]] [[Податотека:Za makedonckite raboti.jpg|мини|200п|десно|За Македонцките Работи.]] [[Податотека:Trijazicnik.PNG|мини|200п|десно|Од „Речник од три јазика“ на Ѓорѓи Пулевски, 1875]] Посебноста на Македонците се споменува и во писмото што [[Исаија Мажовски]], за време на својата посета на [[Петербург]] во 1885, му го предава на [[Русија|рускиот]] цар Александар III од името на македонското (словенското) население од дебарскиот крај, со надеж дека ќе го заинтригира за состојбата во [[Македонија]]. Своевидна прокламација на македонскиот национален индивидуалитет и засебност претставува и неговиот говор на рускиот брод „Рицар“ на 18 јули 1888 година, на пат за [[Киев]], по повод прославата на 900-годишнината од покрстувањето на Русите, кога тој ја истакнува својата теза дека Македонците се директни потомци на античките Македонци, донесени на балканските простори од цар [[Каран]] пред 2500 години. Иако историски неточна, оваа изјава е многу важна за процесот на оформување на Македонците.<ref name="sozdavanje tashkovski" /> Преродбеникот [[Димитар Македонски]] бил првиот Македонец кој уште во 1871 година во својата статија во весникот „Македонија“ од 16 февруари 1871, по повод македонското прашање запишал: „''не зинала земјата па да ги голтне старите Македонци, ами тие се влеале во масата на овој народ''“. Оваа негова изјава се смета за прва прокламација на тезата за мешање на [[Македонски Словени|македонските Словени]] и [[Антички Македонци|Античките Македонци]].<ref>„Македонија. Лист за политика и книжевност“, Цариград</ref> Докази за пројава на македонски идентитет се и изјаснувањата на војниците од [[Македонски полк|Македонскиот полк во Русија]], кои во своите документи, при пристигнувањето во [[Русија]] во [[1752]] година, запишуваат дека се припадници на ''Македонската нација.''<ref>„Македонскиот полк во Украина“, Д-р Александар Матковски</ref> Подоцна, во времето на [[Разловечко востание|Разловечкото]] и [[Македонско востание|Кресненското востание]], во периодот на [[1875]] и [[1878]] година, востаниците себеси јасно се декларираат како ''Македонци'', припадници на македонскиот народ, кој е посебен [[Словени|словенски]] народ различен од бугарскиот и српскиот. Доказ за ова е Уставот на револуционерниот комитет на [[Кресненско востание|Кресненското востание]] напишан од [[Димитар Поп-Георгиев Беровски]], во кој јасно се говори дека во [[Македонија]] живеат ''Македонци христијани и муслимани'' и во кој е зацртано создавање на македонска држава.<ref>„Правилник - Устав на македонскиот востанички комитет“ од 1878</ref> Во овој период за силната национална свест на Македонците, сведочи и големиот македонист, и еден од најнационлно освестените Македонци во тоа време, [[Охрид|охриѓанецот]] [[Темко Попов]]. Тој во своето дело „Кој е крив“, напишано на македонски народен јазик во [[1887]] година, ја запишува реченицата од суштинско значење за свеста за нацоналната посебност кај Македонците: ''„И сам Исус Христос ако слезит од небоно не можит да го уверит Македонеца оти е Б’лгарин иљи Србин“''. Прв странски автор кој пишува за постоење на луѓе од [[Македонија]] кои се декларираат како припадници на посебен македонски народ е [[Бугари|бугарскиот]] писател [[Петко Славејков]], во својата статија насловена „Македонското прашање“ објавена на 18 јануари 1871 година, во весникот „Македонија“. Неговата статија е сведоштво за постоење на силната македонска национална свест меѓу Македонците за нивната национална посебност од останатите соседни народи. Во неговата статија тој вели: ''Македонците себеси се сметале за потомци на старите Македонци, и сметале дека немале ништо заедничко со Бугарите, кои погрдно ги нарекувале „Шопи“'', и исто така дека ''оваа „опасност“ земала големи размери во многу македонски средини ([[Велес]], [[Скопје]], [[Прилеп]], [[Битола]]).''<ref>[http://en.wikisource.org/wiki/The_Macedonian_question „''The Macedonian question''“], Petko Slaveikov</ref> Во тоа време се прават и првите обиди за воведување на народен македонски јазик во училиштата, на местото на [[грчки јазик|грчкиот јазик]] што се изучувал дотогаш. Пример за тоа е и одлуката на [[Костур (град)|Костурската црковна општина]] во [[1882]] да воведе народен македонски јазик во училиштата, како и да се изработат учебници на македонски јазик. Ова, тие го побарале и од [[Турци|турските]] власти, во што јасно се изјасниле дека се ''Македонци'' и сакаат да се учи на [[македонски јазик]] во нивната област. Треба да се спомене весникот „[[Лоза]]“, којшто се издава во [[1892]] година од страна на Младата македонска дружина во [[Софија]] (по кој и целото ова движење ќе го добие името „лозари“), уредувано од страна на [[Петар Попарсов]] и други македонски дејци. Иако карактерот на весникот е спорен (заради учество на врховисти како [[Милан Матов]] и [[Андреј Љапчев]] во редакцијата), весникот е од огромно значење за посебноста на македонскиот јазик, а со тоа и народ - заради фактот што и покрај тоа што издавачите го владееле [[бугарски јазик|бугарскиот јазик]], тие сепак сите статии ги пишуваат на изработена од нив азбука (слична со денешната македонска) и на народен македонски говор. Токму поради јазикот на кој бил издаван (македонски народни говори, фонетски правопис, воведување на нови букви), како и заради својата содржина која обработува етнографски, политички и културни елементи од животот на Македонците, наскоро бил забранет од бугарските власти со образложение дека бил ''сепаратистички''. Определено највлијателниот македонски преродбеник е [[Крсте Петков Мисирков]], кој во 1903 година во Софија ја печати својата фундаментална книга „За македонцките работи“. Во книгата Мисирков на детален начин ги образложува филозофските основи на современиот македонски идентитет — дека Македонецот иако е сроден со Бугаринот и Србинот, тој сепак е посебен, и треба да се бори за таа своја посебност. Објаснува дека училиштата на соседните држави во Македонија треба да се заменат со македонски училишта во кои ќе се предава на [[македонски јазик]] и ќе се учи македонска историја. Мисирков, заедно со Димитрија Чуповски и други македонски студенти и емигранти, на 28 октомври 1902 година во Петербург го основа ''Македонското научно-литературно другарство „Св. Кирил и Методиј“''. Автор е на многу дела кои ја разгледуваат тематиката на посебноста и самобитноста на Македонецот. Кон крајот на животот, тој го искажува своето национално самосознание во неговиот последен текст „Самоопределувањето на Македонците“, објавен во весникот „Мир“ на 25 март 1925 год, во кој вели: „''Свеста и чувството дека сум Македонец треба да стојат повисоко од сè друго на светов. Македонецот не треба да се слева и да се обезличува живеејќи меѓу Бугари и Срби. Ние можеме да ја констатираме блискоста на српските, бугарските и македонските интереси, но сè треба да биде оценувано од македонско гледиште''“.<ref>[http://www.misirkov.org/samoopredeluvanjeto.htm „Самоопределувањето на Македонците“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070928102721/http://misirkov.org/samoopredeluvanjeto.htm |date=2007-09-28 }}, Крсте Мисирков</ref> Прв сериозен весник издаван од Македонци, во којшто се потенцира посебноста на македонскиот народ и Македонија, е весникот издаван од страна на Димитрија Чуповски и дејците од Петербуршката Македонска Колонија, „Македонски Глас“. Весникот се издава во периодот 1912-1918 на руски јазик. Опфаќа теми од историското минато и сегашност на Македонците, политичката ситуација, како и за културното богатство. Во неговата статија „За Македонија и Македонците“ издадена во „Македонски Глас“ на 9 јуни 1913, Димитрија Чуповски дава детален опис на историјата на македонскиот народ, неговиот бит и борбите за ослободување. Димитрија Чуповски и весникот што тој го печати, „Македонски Глас“, се многу важен момент во изградувањето на Македонците, зашто претставува прв обид на Македонците, преку создавање на нивен сопствен медиум, да пропагираат дека Македонците не се Бугари или Срби, туку посебен словенски народ<ref>[http://macedonian.atspace.com/knigi/mak_golos.htm Весник „Македонски глас“ бр. 1 од 9 јуни 1913 година]</ref>. === Странски видни личности — поддржувачи на Македонците === [[File:Народноста на Македонските Словени - Карл Хрон.pdf|thumb|мини|десно|Делото „Народноста на македонските словени“ од 1890 (кликнете за да го читате во целост, преведно на македонски јазик)]] При зацврстувањето на положбите на Македонците во светската научна јавност имале удел и странски видни личности, кои ги поддржувале Македонците и посебноста на македонската самоличност. Еден од позначајните поддржувачи на Македонците бил [[Вилијам Гладстон]], кој во еден допис објавен во ''[[Тајмс]]'' во [[Лондон]] вели: {{Quotation|... Уште полошо и посрамно од самата турска управа е постоењето на љубомора помеѓу Грците и Словените и плановите на постојаните држави за присвојување на туѓи територии. А зошто да не биде Македонија на Македонците, како што е Бугарија на Бугарите и Србија на Србите?|Вилијам Гладстон|Тајмс, 6 февруари 1897}} Покрај Гладстон, интересна историска личност која ги поддржувала Македонците бил и [[Анатол Франс]]. Тој за време на својот говор во Женева на тема „Македонија и Ерменија“ на 17 март 1903, меѓу другото изјавил: {{Quotation|Граѓани, интересирајќи се за судбината на Ерменците и Македонците, не затоа што се христијани, ами затоа што се луѓе, ние бараме, како гаранција за нивната благосостојба и за зацврстување на општиот мир, полно и целосно извршување на Берлинскиот конгрес, што се однесува за Ерменија и Македонија.|Анатол Франс|Женева, 17 март 1903}} Доста значајна странска личност поддржувач на Македонците е австрискиот публицист од [[Чеси|чешко]] потекло, [[Карл Хрон]], кој во 1890 година во [[Виена]] ја објавил својата научна студија насловена [[Народноста на македонските Словени]], во која на основа на своите истражувања на јазикот, историјата и одликите јасно ја истакнал националната посебност на македонскиот народ. {{Quotation|'''По моите сопствени студии на српско-бугарскиот спор дојдов до убедување дека Македонците, како по својата историја така и по својот јазик, се посебна народност. Значи, ниту се Срби, уште помалку Бугари, туку се потомци на оние словенски прадоселеници кои го населувале Балканскиот Полуостров веќе долго пред српската и бугарската инвазија и кои подоцна со ниту една од овие две нации не се измешале.“'''|Карл Хрон| Das Volksthum der Slaven Makedoniens, Виена 1890<ref>[https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c8/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B5_%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%B8_-_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB_%D0%A5%D1%80%D0%BE%D0%BD.pdf Das Volksthum der Slaven Makedoniens]</ref>}} == Етнографски групи на Македонците == [[File:Етнографски_групи_на_македонците.png|thumb|300px|десно|Поделба на Република Македонија на етнографски целини]] [[File:Етнографски предели во Република Македонија.jpg|thumb|300px|десно|Поделба на Република Македонија на етнографски целини]] Во однос на населеноста во одредени предели на [[Македонија]] и нивното влијание врз начинот на секојдневниот живот во рамки на македонскиот народ, во етнографски поглед се издвоиле засебни целини со свои одлики во контекст на говорот, носијата, обичаите, сфаќањата, свеста, умотворбите, градителството и изгледот на куќите, занимањата, исхраната па и душевните психолошки одлики и телесниот изглед и антрополошкиот тип. Повеќе различни етнографи и истражувања ги делат Македонците на различни етнографски групи. Големиот македонски деец [[Ѓорѓија Пулевски]] во своето капитално дело „[[Славјанско-маќедонска општа историја]]“ од [[1892]] во XI книга каде се содржани раскажувања за племињата (соевите) полуостровски на Балканот наведува дванаесетина македонски етнографски групи од различни области и предели на [[Македонија]].<ref name="Ѓорѓија Пулевски">{{наведена книга|title=[[Славјанско-маќедонска општа историја]]|last=Пулевски|first=Ѓорѓија|date=1892|publisher=МАНУ|year=|isbn=|editor=Блаже Ристовски|location=Скопје|pages=903 – 913|authorlink=Ѓорѓија Пулевски}}</ref> Етнографските групи кои ги споменува и опишува Ѓорѓија Пулевски и чии места на живеење влегуваат во границите на [[Македонија (регион)|етничка Македонија]] се: [[Мијаци]], [[Брсјаци]], [[Мариовци]], Пчинци, Бондарци, Свеневци, Шопи кои ги дели на Црни и Бели, Јеновци, Кардалиња, Врбаци, Ајрани и македонски граѓани во смисла на жителите на македонските градови. Македонскиот револуционер [[Ѓорче Петров]] во својата книга „[[Материјали по изучувањето на Македонија]]“ од [[1896]] година, запишал дека целото македонско население етнографски е многу правилно разделено на 4 големи гранки.<ref name="Ѓорче Петров">{{наведена книга|title=Материјали по изучувањето на Македонија|last=Петров|first=Ѓорче|date=1896|publisher=Единствена Македонија|year=|isbn=|editor=Марио Шаревски|location=Скопје|page=468|pages=|authorlink=Ѓорче Петров}}</ref> Тој смета дека Со текот на времето поднебјето наложило месни одликувачки црти на делови од тие гранки и така се произвела подразделбата<ref name="Ѓорче Петров" />. Според [[Ѓорче Петров]], населението на поголемиот дел од [[Македонија]] се разделува на 4 големи групи, дојдени по 4 патишта во 4 струи.<ref name="Ѓорче Петров" /> Тие групи се разликуваат по носијата и говорот.<ref name="Ѓорче Петров" /> Забележително е тоа што на извесен говор одговара извесен тип-носија којашто ќе се пројави таму каде што се јавува соодветниот говор и ќе прекине таму каде што прекинува говорот<ref name="Ѓорче Петров" />. Според етнографските белешки на Ѓорче Петров, првата група населена во североисточна и источна Македонија е по потекло од племето Шопи, втората група ја населува јужна Македонија односно [[Егејска Македонија|егејска]] и најјужните делови денешна [[Република Македонија]], третата група може да се нарече вардарска зашто ја населува повеќе долината на реката [[Вардар]] и четвртата група ја зафаќа западна Македонија и во нејзиниот состав се вбројуваат [[Мијаци]]те, [[Брсјаци]]те и [[Мариовци]]те.<ref name="Ѓорче Петров" /> Главни етнографски групи и подгрупи во рамки на Македонците чиишто црти и одлики се задржани до денес се: ===Мијаци=== {{Главна|Мијаци}} [[Мијаци]]те се населени во планинските предели на крајниот западен дел на [[Македонија]] во [[Рекански регион|Реканско]] и [[Дебарско]]. Главни и најпознати мијачки места се [[Галичник]], [[Лазарополе]], [[Тресонче]], [[Гари]]. Нивни оази од по едно или неколку села се среќаваат и во [[Папрадиште (Велешко)|Папрадиште]] и [[Ореше]] во областа [[Азот (област)|Азот]] во [[Велешко]], [[Смилево]] во [[Демирхисарско]] и [[Ехлоец]] во [[Кичевско]]. Мијачката или мијачко-дебарската етнографска група на Македонците ги опфаќа следните етногеографски предели: Мијачија во Мала и Долна Река, [[Мавровска Котлина|Мавровско Поле]], Горна Река, [[Дебарско|Дебарско Поле]], [[Голо Брдо]] и дебарски [[Дримкол]].<ref name="Етнологија на Македонците" /> Според записите на [[Ѓорѓија Пулевски]] името на Мијаците произлегува од нивната бистроумност и од скратената форма на името Македонци.<ref name="Ѓорѓија Пулевски" /> Бистроумноста односно високиот степен на интелект и образованост и денес е запазена одлика поради што многу македонски научници, стопанственици, уметници, јавни личности, успешни раководители и високи функционери во стопанството, политиката и општеството се со мијачко потекло. Изразита одликувачка црта е [[Галички дијалект|мијачкиот говор]] со препознатливата употреба на ''о'' наместо ''а'' која што денес е сѐ уште живо задржана во [[Рекански дијалект|реканскиот дијалект]] во македонските муслимански села во [[Рекански регион|Долна Река]]. Останати одлики на мијачката етнографска група се: препознатливата богата [[Мијачко-дебарска носија]], сточарството како некогашна главна стопанска гранка и занимање при што во XIX век постоеле голем број на многу богати големопоседници на стада и големите куќи целосно изѕидани од камен. * [[Шкрети]] — преодна етнографска целина на православните Македонци кои го примиле и говореле [[Албански јазик|албанскиот јазик]] во пределот [[Рекански регион|Горна Река]]. ===Брсјаци=== {{Главна|Брсјаци}} Брсјачката етнографска целина го зафаќа југозападниот дел на [[Македонија]] и според бројноста и распространетоста таа всушност претставува најголема етнографска групна Македонците во чиј состав влегуваат многу помали и поголеми пределски целини, секоја со свои етнички особини и со карактеристични народни носии<ref name="Етнологија на Македонците">{{наведена книга|last=Петрушева |first=Аница|title=Етнологија на Македонците|year=1996|publisher=МАНУ|location=Скопје|pages=143–157}}</ref>. Поточно, [[Брсјаци]]те се населени во средишниот западен дел на [[Македонија]] десно од [[Вардар]] во најголемата котлина [[Пелагонија]], крај [[Охридско Езеро|Охридското]] и [[Преспанско Езеро|Преспанското Езеро]], [[Кичевско]], Железник ([[Демир Хисар]]), [[Порече]] и [[Азот (област)|Азот]] во Велешко. Во составот на брсјачката етнографска група влегуваат етногеографските передели: струшки [[Дримкол]], [[Струшко|Струшко Поле]], [[Малесија]], [[Дебрца]], [[Кичевска Котлина|Кичевија]], [[Порече]], [[Општина Демир Хисар|Железник]], [[Преспа]], [[Пелагонија|Поле]] (Пелагонија), [[Мариово]], [[Тиквеш]], [[Бабуна]] (Азот).<ref name="Етнологија на Македонците" /> Според записите [[Ѓорѓија Пулевски]] тие своето име го добиле од својата јуначка ''брзина'' во трчањето и телесната јачина, а нивни одлики биле најголема одушевеност за чување на старината, најголемо гостопримство од сите други македонски соеви, најголема верност за народните работи и задачи и способност за слушање наука.<ref name="Ѓорѓија Пулевски" /> Овие особини, како телесна снажност, висока свест за националната припадност, старините, традициите и преданијата, посветеност на националното дело, гостопримливост, и денес се одлика на брсјачката етнографска група на македонскиот народ. Останати одлики на Брсјаците се: познатата [[Брсјачка носија]], заемното занимавање со земјоделство и сточарство, градителството на куќи со [[камен]], [[тула]], [[дрво]] и [[плитар]] итн. Брсјачките говори од централните дијалекти на западното наречје со своите главни одлики како третосложното нагласување, акцентските целости се земени како основа во кодифицирањето на стандардниот и литературен современ [[македонски јазик]]. *[[Мариовци]] — преодна македонска етнографска подгрупа помеѓу Брсјаците и Средновардарската група, населени во [[Мариово]] ===Шопи=== {{Главна|Шопи}} Шопската етничка целина всушност претстаува поголема етнографска група која што ги зафаќа пошироките делови на североисточна [[Македонија]], а преоѓа и во западна [[Бугарија]] и југоисточна [[Србија]]. Ваквата распореденост соодветствува со распространетоста на т.н. „''торлачки говори''“ помеѓу [[Македонија]], [[Србија]] и [[Бугарија]]. Шопите се пошироко познати како етнографска група на Македонците и [[Бугари]]те кои живеат на просторот меѓу [[Софија]] и [[Штип]]<ref name=olgaivanova>{{наведена книга| last = Иванова| first = Олга| title = Речник на имињата на населените места во Р Македонија| publisher = Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“| year = 2014 | pages = 206}}</ref>. Шопската група на Македонците е населена во планинските предели на североисточна и источна Македонија од [[Кривопаланечко]] па сѐ до [[Малешево]] и Шоплукот во [[Радовишко]]. Таквата група населува делови од [[Кратовско|Кратовската]], [[Кривопаланечко|Кривопаланчеката]], [[Кочанско|Кочанската]], Радовишката, Струмичката и Петричката област и ги опфаќа целите Осоговски Планини со исклучок на овие места: Лакавичкото Поле и јужното подножје на [[Плавица]], планината [[Плачковица]] по двете нејзини падини со мали исклучоци.<ref name="Ѓорче Петров" /> Населението на планината [[Голак]], во [[Малеш]] и [[Пијанец]], исто така, влегува во шопската етнографска група<ref name="Ѓорче Петров" />. Во поново време, по Втората светска војна, поради миграционите процеси села и предели како своевидни оази на македонско население со потекло до шопската група се среќаваат и во [[Скопско]] посебно селата [[Марино]], [[Мралино]], [[Миладиновци]] во [[Општина Илинден]], [[Овче Поле]] посебно селата во [[Општина Лозово]] и [[Горобинци]] каде некогаш живеело турско население и североисточниот дел на [[Велешко]] во селата [[Иванковци]], [[Мамутчево]] каде исто така на местото на иселеното турско муслиманско население се доселиле Македонци од околината на [[Кривопаланечко]] и [[Кратовско]]. Главни карактерни црти и одлики на Македонците од шопската група се: животот во раштркани села од разбиен тип во зафрлените планински и ридски предели на [[Осогово]], традиционално занимавање со сточарство, како и шумарство, ѕидарство и рударство, но и лични особини на борбеност и тврдоглавост<ref name="Ѓорче Петров" />. Поради ваквите особини зборовите ''Шоп'', ''Шопи'', ''Шопје'' често имаат негативно значење на прости и заостанати луѓе од планини, за што постојат голем број на изреки и потсмевливи шеги меѓу жителите на градовите и рамничарските места во [[источна Македонија]], па и [[Софија]]. * Торлаци — населени во крајниот северен дел на [[Македонија]] во Кумановско. Поради распространетоста на т.н. „''торлачки говори''“, етнографски луѓето од овие предели меѓу североисточна [[Македонија]], југоисточна [[Србија]] и северозападна [[Бугарија]] се познати под името ''Торлаци'', кое пак исто така како и ''Шопи'' има делумно негативна смисла на прости и заостанати луѓе. * Которци — преодна македонска етнографска група помеѓу Кумановско и [[Овче Поле]]. === Повардарска=== [[File:Поттрчано оро - МК.jpg|thumb|мини|десно|Сценска изведба на македонското народно оро [[Потрчано]] од [[Скопско]]]] Повардарска група или Вардарскиот комплекс од централнобалканскиот етнографски регион е всушност срцевината и сврзното јадро на Македонците од сите делови на [[Македонија]] во етнографски погед. Во поширока смисла во овој Вардарски етнографски комплекс влегуваат Горновардарската, Средновардарската како подгрупа на Брсјачката, Јужно-македонската, Струмско-местанската и Мијачко-дебарската етнографска целина.<ref name="Етнологија на Македонците" /> Повардарската етнографска целина е поделена по течението на реката [[Вардар]] на: Горновардарска во [[Полог]] и [[Скопско]] со делови од [[Овче Поле]] и [[Кумановско]], Средновардарска во [[Велешко]] и [[Тиквеш]] со и Долновардарска или Јужно-македонска група која ги опфаќа областите [[Бојмија]] (Гевгелиско-Валандовско) и [[Солунско]], како и во јужните и западните делови на [[Егејска Македонија]] - [[Воденско]], [[Кајларско]] сѐ до [[Костурско]]. === Струмска === Источниот дел на етничката територија на [[Македонија]], односно пределите околу реките [[Струма]], [[Струмица (река)|Струмица]] и [[Места]] влегуваат во составот на Струмско-местанската етнографска целина<ref name="Етнологија на Македонците" />. Струмска група е населена во [[Струмичко]], полето во [[Радовишко]] и долините на [[Струма]] и [[Места]] односно во цела [[Пиринска Македонија]]. Во овие предели се населени и протераните Македонци од [[Драмско]], [[Серско]], [[Валовишко]] и крајните источни делови на [[Кукушко]] во [[Егејска Македонија|егејскиот дел на Македонија]] кои исто така припаѓаат на оваа етнографска група. Главни одлики и особини на Македонците од оваа етнографска група се питомоста и кроткоста во духот на кои се надоврзуваат изразитата веселост, добро расположение, гостољубивост, дарежливост во каркатерните црти со поопуштен, удобен и весел начин на живот со поголема отвореност, потоа занимавањето со земјоделство, а посебно со градинарство кое поради големите работни обврски кај овие луѓе развиле особено изразити црти на работливост и трудољубивост. == Историја на Македонците == {{Историја на македонскиот народ}}Целата историја на македонскиот народ е една непрекината борба за зачувување на својата слобода и достоинството. Целата таа непрекината борба, на Македонците им го дава епитетот непокорни. Непокорот на Македонецот ја воодушевува европската и американската општественост, и големи историски личности како Вилијам Гладстон, Лав Толстој, Жан Жорес, Фридрих Енгелс, Хенри Брејлсфорд, А.Г. Хелс, Владимир Ленин, Џејмс Баучер, Франц де Јенсен, Ромуалд Пржевалски, Виктор Берар, Терезина Јенкова, Максим Горки, Казимјеж Мочарски и многу други.<ref name="poljanski" /> ===Македонците во античкиот период=== Историјата на Македонците во античкиот период најмногу се поистоветува со Државата на [[Аргеади]]те која била нарекувана [[Античка Македонија|Македон/Македонија]] која се наоѓала во јужниот дел на [[Македонија (регион)|Македонија]]. Постоеле и други македонски владенија од други мали кралеви како што биле кралството на [[Линкести]]те и [[Пајонија|Пајонското кралство]], и др. По [[Филип II Македонски|филиповите]] проширувања во етнички сродните земји, и тие територии биле испосоветувани со терминот Македонија. Со римските освојувања Македонија, како кралство и како регион на Македонците, потпаднала под римска власт (прво како република, а потоа како империја која имала владенија во Македонија сè до [[Кралство Србија (средновековно)|српските освојувања]] во [[14 век|XIV век]]). === Среден век === Овој период се одликува со словенското навлегување во Македонија и кога Словените ја преземаат месната власт врз домородното македонското и друго античко население во регионот. Поради иселувањето на одреден број на побогати Македонци од Македонија, поради заштита од Словените, кои се преселиле во околината на [[Адријанопол]] поради што во иднина тој дел на западна [[Тракија]] ќе биде наречен [[Македонија (тема)|Тема Македонија]]. ==== Македонските склавинии ==== [[Податотека:Makedonski Sloveni.JPG|мини|200п|лево|Македонските Словени, водени од кнез Хацон, пред нападот на град Солун.]] За време на [[Словени|словенската]] инвазија врз [[Римско Царство|Римското Царство]], Словените кои успеале да извојуваат пат до најјужните предели на империјата. До крајот на [[6 век|VI век]], целата територија на [[Македонија]] (освен [[Солун]] и приморските тврдини) била во рацете на Словените. Словенските племиња кои се населуваат во Македонија се [[Берзити]], [[Вајонити]], [[Драговити]], [[Ринхини]], [[Сагудати]], [[Смолјани]] и [[Струмјани]].<ref name="ristovski1" /> Во најстарите историски извори за [[македонските Словени]], „Животот на Св. Димитрија Солунски“, тие се опишани како физички издржливи, имуни на многу болести коишто за Римјаните/Ромеите се смртоносни, и многу лукави во војувањето. Откако се населуваат на територијата на географска Македонија, Словените се самоорганизираат во ''Склавинии'' - коишто претставуваат полудржавни воено-племенски сојузи, коишто, пак, се обединети во кнежевства - управувани од ''[[кнез]].''<ref name="ivanoski" /> [[Македонските Словени]] ја создаваат својата прва држава (сојуз на склавинии) уште во дваесеттите години на [[7 век|VII век]], под водството на кнезот [[Хацон]]. Хацон ја води армијата на македонските Словени во неколку успешни битки против визаниската армија, натерувајќи ја притоа да се сокрие во утврдениот град Солун. Хацон подоцна решава да изврши напад врз Солун. Словените од 584 до 677 година извршуваат пет напади и две долги опсади на градот Солун. Најголем е нападот организиран од кнез Хатсон, 614-616. По почетните триумфи, во самата битка за градот, кнез Хацон загинува, а армијата на македонските склавинии е поразена. 50 години подоцна, македонските склавинии се соземаат и почнуваат нов напад врз Солун под водството на кнез [[Пребонд]]. Градот е под опсада долго време, но армијата на кнезот е поразена, и македонските Словени потпаѓаат под византиска власт<ref name="ivanoski" />. ==== Самуилово Царство ==== По ослабувањето на [[Бугарско Царство|Бугарската држава]] заради долгогодишните војни со [[Римско Царство|Римското Царство]], управникот на еден дел од [[Македонија (регион)|Македонија]], комитот [[Никола (комес)|Никола]], во 969 година се одделува, формирајќи своја држава. По краткотрајна борба за превласт помеѓу неговите четири сина, во 976 година на чело на новоформираната држава застанува [[Самуил]]. Престолнината на новата држава е градот [[Преспав|Пресп]]<nowiki/>а.<ref name="dokumenti za borbata">„Документи за борбата на македонскиот народ за независност“, том I. [[НУБСК|Универзитетска Библиотека „Св. Кирил и Методиј“]], Скопје, 1985</ref> Ова е период кога поголемиот дел на македонскиот народ потпаднал под власта на [[Комитопули]]те. [[Податотека:RizMap10.jpg|мини|десно|250п|Самоиловото царство во 996 година.]] Самуил води 30 годишна војна со Римското Царство, којашто цело време врши напади врз неговата држава. По почетните победи, неговото царство се проширува кон териториите на денешна [[Република Македонија]], [[Албанија]], [[Србија]], [[Црна Гора]], северозападна [[Грција]], северна и западна [[Бугарија]]. Следните десет години, Самуил води успешни борби за сочувување на териториите на својата држава. Но во јули 1014 година, во [[Беласичка битка|Битката кај Беласица]], неговата армија е поразена од римскиот цар [[Василиј II|Василиј II Македонски]].<ref name="dokumenti za borbata" /> Иако потеклото на Самуил е спорно (постојат повеќе тези дека е [[Ерменци|Ерменец]]), треба да се потенцира дека неговата армија е составена најголем дел од луѓе од Македонија. Неговото име и дело е врежано во традициите на македонскиот народ и понатаму неговото име се спомнува како дел од процесот на народната преродба. ==== Државата на Добромир Хрс ==== Позначајни македонски буни против римската власт се организираните буни од страна на [[Добромир Хрс]] и [[Петар Делјан]].<ref name="ristovski1" /> Во моментот кога римската држава започнува поход против бугарските востаници во [[Велико Трново]], во околината на градот [[Струмица]], се дигнало востание. Востанието било водено од македонскиот бољар Добромир Хрс. Во 1190 година, востаничка војска од 600 души под негова команда го напаѓа и освојува од Римјаните, утврдениот град Струмица. Веднаш потоа, мобилизирајќи го месното население ги раширува границите на своите владенија.<ref name="dokumenti za borbata" /> Добромир хрс се покажува како итар дипломат кога во 1193 година склучува пакт со Римјаните, кои му ги признаваат територијалните придобивки околу Струмица, и почнува војна против [[Второ Бугарско Царство|Бугарите]]. Кога гледа дека Римјаните си ја повраќаат силата и постигнуваат успеси во борбата против Бугарите, Хрс го раскинува пактот со Ромеите и ги напаѓа нивните владенија на запад од [[Вардар]]. Успевајќи да им нанесе десетици порази на Римјаните, Хрс ги освојува градовите [[Прилеп]] и [[Битола]], како и гратчето Просек (близу [[Демир Капија]]), коешто го прогласува за престолнина. Следните неколку години успева да осигура стабилност на неговата држава, војувајќи и против Римското Царство, и против Бугарија<ref name="ristovski1" />. Но во 1205 година, под ударот на десет пати поголемата византиска армија, државата на Хрс е покорена. Хрс засекогаш останува во македонската историја како најуспешниуот и најлукавиот владетел-дипломат. === Борбите со Османлиите === Во почетокот на [[14 век|XIV век]], по сеодајна борба против османлиските [[Турци]], територијата на [[Македонија]] паѓа под [[Отоманско Царство|Османлиска]] власт. Периодот од 1400 до 1912 година од страна на македонската наука се нарекува ''османлиско ропство'', или едноставно ''турско ропство''<ref name="ristovski1" />. Целиот овој период, македонскиот народ, како и други [[Христијанство|христијански]] народи, е изложен на еден постојан физички гнет. Честите колежи и насилното [[исламизирање]] доведуваат до драстични демографски промени кај македонскиот народ. Специјалните закони за ограничување на правата на немуслиманите, прават Македонецот да биде слуга на Турците и другите азијатски народи-колонизатори на [[Балкански Полуостров|Балканскиот Полуостров]].<ref>„Македонија, нејзините народи и нивната иднина“, Хенри Ноел Брејлсфорд</ref> Но македонскиот народ својот револт го манифестира со многуте буни и востанија. Уште од првите децении на османлиското ропство, македонските планини се полнат со ''ајдути'' - заштитници на народот и борци против неправдата.<ref name="ristovski1" /> Првите вооружени пројави се неорганизирани, спонтани, и најчесто имаат карактер на селски буни. Но на крајот на XIX и почетокот XX, особено по формирањето на ВМОРО, востанијата се организрани и даваат забележителни резултати.<ref name="siljanov">„Ослободитените борби на Македонија“, Христо Сиљанов</ref> И покрај петвековното ропство, македонскиот народ успеал да го сочува својот јазик, традиција и културно наследство. === Востанија === ==== Карпошовото востание ==== {{Главна|Карпошово востание}} [[Податотека:Leopold I-pismo.jpg|мини|десно|150п|Писмо од [[Австрија|австрискиот]] император [[Леополд I]] во кое се дава поддршка за македонските востаници на Карпош.]] [[Податотека:Karposh.JPG|мини|лево|180п|Карпош - реконструкција.]] Првото поголемо и позначајно македонско востание е [[Карпошовото востание]]. Тоа е организирано од страна на легендарниот македонски водач [[Карпош]]. Карпош е роден во [[Куманово|кумановското]] село [[Војник (село)|Војник]]. Отпрвин Карпош бил [[рудар]], но не можејќи да ги поднесе тешките услови и понижувањето, се вооружал и отишол во планина како [[Ајдутство|ајдутин]]. За време на Австро-Турската војна, Карпош почнал да го организира народот по селата создавајќи притоа силна востаничка армија. Стапува во контакт со [[Австрија|австриската]] армија, којашто му дава дури и еден одред од [[Австријци]] и [[Унгарци]], којшто ќе биде под негова команда.<ref name="karposh tashovski">„Карпошевото востание“, Драган Ташковски</ref> Карпошовата востаничка армија од 5000 души води неколку битки со Турците, кои завршуваат со пораз за Турците, притоа успевајќи во цела Северна Македонија да создаде слободна востаничка територија. Благодарение на активноста на Карпошовата војска, Австријците успеваат да стигнат до стратешки победи, и како благодарност и признание за борбата на македонските востаници на Карпош, австрискиот император го прогласува Карпош за ''Крал на Куманово'' и ''вазал на Австрија.''<ref name="karposh tashovski" /> Во понатамошниот тек на војната, Австрија не успева да ја донесе ветената помош, и слободната територија во Северна Македонија е покорена и востанието брутално задушено. Самиот Карпош е обесен во [[Скопје]], на [[Камен мост|Камениот мост]] во [[1689]] година. ==== Разловечко ==== [[Податотека:Ethnographic map of the South Balkans, Pallas Nagy Lexikon, 1897.jpg|thumb|десно|350px|Народностите на Балканскиот Полуостров во доцниот 19 век (Pallas Nagy Lexikona, [[1897]]): {{легенда|#D1E231|[[Срби]]}} {{легенда|#4CBB17|Срби и Македонци}} {{легенда|#29AB87|[[Бугари]]}} {{легенда|#FDE910|[[Албанци]]}} {{легенда|#FFBF00|[[Грци]]}} {{легенда|#FF3F00|[[Турци|Османлии]]}} {{легенда|#964B00|[[Романци]] и [[Власи|Цинцари]]}} {{легенда|#EC5800|Албанци и Срби}} {{легенда|#C80815|Грци и Албанци}} {{легенда|#EF9B0F|Грци и Османлии}} {{легенда|#92000a|Бугари и Османлии}}]] {{Главна|Разловечко востание}} Повлијаени од Херцеговското востание и од подготовките на [[Русија]] за војна против [[Отоманско Царство|османлиска Турција]], во источна Македонија започнува една револуционерна дејност. [[Берово|Беровскиот]] првенец [[Димитар Поп Георгиев]] и неговиот дедо [[Поп Стојан Разловечки]] се водачи на ова движење. Тие прават конспиративна група која подготвува и почнува да исполнува план за востание во Источна Македонија. Без да разберат турските власти, групата предводена од Димитар Поп-Георгиев агититира по селата и започнува да ги вооружува селаните со пушки купени од [[Кочани]] и од [[Ќустендил]].<ref name="trajanovski">„Димитар Поп Георгиев - Беровски (1840-1907)“, Д-р Александар Трајановски.</ref> [[Податотека:Dimitar-Popgeorgiev-portrait.jpg|мини|лево|150п|Димитар Поп Георгиев.]] Иако успеваат да вооружат неколку села, заради едно недоразборање - имено мислејќи дека се откриени од властите, раководителите на [[8 мај]] [[1876]] година објавуваат предвремено востание. Востаниците го преземаат селото [[Разловци]], а следните денови во битки со Турците ги освојуваат и останатите села во регионот. Востанието заради тоа што е неподготвено трае само една недела, но е од големо значење за Македонците, затоа што претставува прво современо македонско востание, што е навистина израз на самостојна револуционерна дејност, со учество на сите општествени слоеви: учители, свештеници, трговци и занаетчии, а најмасовно учество земаат македонските селани.<ref name="trajanovski" /> Четите под раководство на Димитар Поп Георгиев се префрлаат во [[Пиринска Македонија]] и Бервско, каде што следната година го организираат попознатото и поуспешно [[Кресненско востание]]. ==== Македонско (Кресненско) ==== {{Главна|Македонско востание}} По Разловечкото востание, Димитар Поп Георгиев се пријавува како доброволец во [[Русија|Руската]] армија во [[Одеса]], и од 1877 до 1878 учествува во сите поважни битки во војната. Имено, од редовите на македонските војници во Руската армија се раѓаат раководителите на Кресненското востание. [[Податотека:Iljo voevoda.jpg|мини|лево|150п|Илија Малешевски.]] Кресненското Востание е организирано од македонските војници што служат во [[Македонски полк|македонскиот полк]] во Руската армија, за време на Руско-турската Војна од 1877-1878. Разочарани од тоа што Великите Сили не ѝ дозволуваат на Русија да навлезе во Македонија, дел од македонските војници под командата на поручникот Димитар Поп Георгиев во соработка со месни луѓе од [[Пијанец|Пијанечко]] и [[Малешевски Планини|Малешевско]], организираат превоз на оружје и муниција за вооружување на востанието. Како доброволци во востаничката војска се пријавуваат и [[Украинци]] од Руската армија.<ref name="trajanovski" /> [[Податотека:Pecat na Kresnensko-razloveckoto vostanie.jpg|мини|десно|200п|Печат на Македонското востание.]] Востанието започнува на [[17 октомври]] [[1878]] година со нападот на [[Кресна|Кресненските]] анови во кои била сместена турската војска. Во нападот учествувале 700 востаници и селани од околните села. При самиот напад на турскиот гарнизон на востаниците им се предале 119 турски војници. По ослободувањето на [[Кресна]], востанието се проширило во околината и подалеку во [[Мелник|Мелничко]], [[Берово|Беровско]], [[Делчево|Делчевско]], [[Демир Хисар|Демирхисарско]], при што се создава голема слободна територија во областа на денешна источна Македонија.<ref name="dokumenti za borbata" /> Значајното за Кресненското востание е тоа што востаничките водачи, во ослободените територии воведуваат административна власт. Штабот на востанието на чело со [[Димитар Поп-Георгиев Беровски]] и Украинецот Калмиков, се нарекува „штаб на македонското востание“, прави свој печат, и издава правилник во кој востанието се нарекува ''Македонско'', а населението ''Македонци.''<ref name="trajanovski" /> По првите успеси, настанува спор и недоразбирање меѓу востаниците и Бугарската егзархија. Турците го искористуваат расцепот, и на [[11 ноември]], по долготрајни борби успеваат да го задушат востанието. ==== Илинденско ==== {{Главна|Илинденско востание}} [[Податотека:Makedonski_Vostanici.jpg|мини|десно|200п|Група македонски востаници во 1903 година.]] Илинденското вистание е организирано од револуционерната организација [[ВМОРО]]. По неколкугодишно вооружување на населението, притоа создавајќи една вистинска држава во држава, на [[Смилевски конгрес|Смилевскиот конгрес]] на организацијатана на [[20 јули]] ([[2 август]] нов стил) е решено 1903 година во Битолскиот вилает да се дигне сенародно востание.<ref name="siljanov" /> 8000 вооружени Македонци востануваат на 2 август 1903 година и ги растресуваат темелите на [[Отоманско Царство|отоманската]] власт во Македонија. Во првите два дена од востанието, македонските востаници со пушка во раце ослободуваат 150 села и три града ([[Крушево]], [[Невеска]] и [[Клисура (село)|Клисура]]). Се создава една ослободена територија која се протега од [[дебар]]ско-[[Кичево|кичевскиот]] регион, преку [[Охрид]]ско, [[Струга|Струшко]], [[Битола|Битолско]], [[Лерин]]ско, [[Костур (град)|Костурско]], и [[Воден]]ско. Целата турска војска и администрацијата од оваа територија е или ликвидирана или пребегната. [[Податотека:Kosturski_vostanici.jpg|мини|десно|200п|Костурските востаници го преземаат градот Клисура.]] Вооружени битки се водат и во Пиринскиот крај, во [[Куманово|Кумановско]], во [[Гевгелија|Гевгелиско]], и во [[Делчево|Делчевско]]. Востанието трае цели 4 месеци (почнува на 2 август, а последните вооружени дејствија завршуваат во ноември).<ref name="siljanov" /> Илинденското востание се смета од многу Македонци како највеликиот ден во историјата на македонскиот народ - затоа што 8000 вооружени луѓе водат војна против 300&nbsp;000 редовна армија и за време на четиримесечни битки ѝ нанесуваат големи жртви (востаничките загуби се 860, а турските се околу 5&nbsp;900)<ref name="dokumenti za borbata" />. Илинденското востание успева да постигне дел од своите цели — европската опшественост е раздвижена, и се почнува дебата за иднината на Македонија, која води до [[Австрија|австриско]]-[[Русија|рускиот]] договор за реформи во Македонија познат под името ''Мирцштешки договор.''<ref name="siljanov" /> === 1912 — 1941 === [[Податотека:Macedonia Bukureshti.PNG|мини|десно|200п|Македонија по поделбата со Букурешкиот договор од 1913 година.]] До [[Илинденско востание|Илинденското востание]], [[ВМОРО]] се бори за независна Македонија во која сите македонски народности ќе бидат рамноправни. Но по 1903 година, раководството на ВМОРО преоѓа во рацете на оние Македонци што сметаат дека Македонија треба по нејзиното ослободување да биде дел од Велика Бугарија. До 1912 година, Македонија ќе се претвори во арена на која три различни движења (бугарофилски, србомански и гркомански) водат крвави борби една против друга за превласт над Македонија.<ref name="vlahov">„Предавниците на македонското дело“, Димитар Влахов</ref> Во [[1913]] година, по [[Балкански војни|Балканските војни]], со Договорот од [[Букурешт]], [[Македонија|географска Македонија]] е поделена меѓу трите балкански монархии, Грција, Србија и Бугарија. Доаѓа и [[Прва светска војна|Првата светска војна]], која не носи решавање на Македонското прашање. Голем дел од македонскиот народ, очаен од војни, назадувања и поделби, успева да биде придобиен од пробугарската автономистичка организација ВМРО, која преку лажни ветувања за независна Македонија прави востанија и буни, во кои најмногу страда обичниот Македонец.<ref name="vlahov" /> Во тоа време има две организации што навистина се борат за слобода на македонскиот народ, и што пропагираат дека Македонците се посебен народ, а не [[Срби]], [[Бугари]] и [[Грци]] — тоа се Петербуршкото македонско друштво водено од [[Димитрија Чуповски]], и [[ВМРО (обединета)]] водена од [[Димитар Влахов]], [[Панко Брашнаров]] и [[Павел Шатев]].<ref name="dokumenti za borbata" /> Значајното во овој период е тоа што, разочарани од империјалистичките политики на балканските држави, кај Македонците се зацврстува и кристализира нивната посебност — т.е. се раширува идејата дека тие се посебен народ, различен од Грците, Бугарите и Србите, и дека се обесправен народ, разделен, кој заслужува да си има своја држава и сам да управува со својата судбина.<ref name="ristovski2" /> Овој процес го достигнува својот врв во [[Втора светска војна|Втората светска војна]] и непосредно по неа, кога на териториите на сите три дела од географска Македонија ([[Вардарска Македонија|Вардарски]], [[Пиринска Македонија|Пирински]] и [[Егејска Македонија|Егејски]]) се отвораат училишта на македонски јазик и се создаваат македонски институции.<ref>„Демократски и аитифашистички партии и организации во Егејскиот дел на Македонија (1941-1949)“, Ристо Кирјазовски</ref> === Народноослободителна војна === [[Податотека:Dimitar Vlahov 41.JPG|мини|200п|Димитар Влахов, водачот на [[ВМРО (обединета)]].|лево]]Македонскиот народ во својот поголем дел ја пречекува [[Втора светска војна|Втората светска војна]] национално освестен. Меѓу двете Светски војни, Македонците осознаваат дека само со помош на комунистичките партии и со [[Социјализам|социјалистичка]] револуција ќе успеат да се изборат за своите права и да создадат своја држава. Во тој правец дејствува [[ВМРО (обединета)]], а во исто време се создаваат и првите комунистички организации во сите делови на Македонија ([[Вардарска Македонија|Вардарски]], [[Пиринска Македонија|Пирински]] и [[Егејска Македонија|Егејски]]).<ref>„Егејска Македонија во НОБ“, уредил Ристо Кирјазовски</ref> [[Фашизам|Фашистичките]] агресии на [[Балкан]]от отвораат пат на една нова борба, во која Македонците истакнувајќи се со хероизам и пожртвуваност ќе успеат да ги исполнат вековните стремежи. ==== Вардарска Македонија ==== {{Главна|Народноослободителната борба}} Востанието против фашистичките окупатори во Македонија започнува во октомври 1941 година со партизански акции во Прилеп и Куманово. Партизанска активност се забележува и во велешко и Тиквешијата. [[Податотека:Makedonski partizani.JPG|мини|десно|200п|Методија Андонов Ченто со група партизани.]] Во 1943 година на [[Славеј Планина]] е формиран партизанскиот баталјон „Мирче Ацев“ од кој е создадена народноослободителната војска на Македонија. Вистинскиот пресврт на настаните настанува во почетокот на 1944 година, кога македонската партизанска армија брои неколку илјади души и го извршува познатиот ''[[Февруарски поход]]''. За задушување на партизанското движење во Македонија, освен целосниот состав на бугарската Петта армија, биле ангажирани и 91-от германски армиски корпус од [[Солун]] со 4 бригадни групи.<ref name="apostolski">„Ослободителната војна и револуцијата во Македонија“, Михајло Апостолски</ref> По капитулацијата на фашистичка Бугарија, целата народноослободителна војска во Вардарска Македонија започнува директен напад за ликвидирање на германските воени единици стационирани во Македонија. На [[2 август]] [[1944]] година, во манастирот „Прохор Пчињски“ се одржува [[Прво заседание на АСНОМ|Првото заседание]] на [[АСНОМ]], со кое се поставуваат темелите на современата македонска државност. Исто така на заседанието се даваат главните насоки за завршните операции за ослободување на Македонија.<ref name="apostolski" /> До крајот на 1944 година, целата територија на Вардарска Македонија е во рацете на Народноослободителната војска. ==== Егејска Македонија ==== {{Главна|Народно Ослободителен Фронт}} [[Податотека:Makedonci NOF 2.JPG|мини|200п|десно|Млади Македонци од Костурското село [[Бапчор]] во редовите на НОФ.]] По капитулирањето на [[Грција]], грчката партизанска амрија [[ЕЛАС]] прави неколку неуспешни обиди да го мобилизира целосно македонското население за нејзината кауза. По неуспешните обиди, дозволува македонските членови на [[Комунистичка партија на Грција|КПГ]], да формираат нивна посебна организација СНОФ и посебни баталјони.<ref>Бугарската пропаганда во југозападна и централна Егејска Македонија (1941-1944)</ref> Во 1944 година СНОФ е расформирана по наредба на КПГ, и еден нејзин баталјон, незадоволен од оваа одлука се префрла во [[Вардарска Македонија]], и тука зема учество во завршните операции на НОБ. Во 1945 година овие единици се префрлаат во [[Егејска Македонија]] и учествуваат во создавањето на Народно Ослободителниот Фронт на Македонците од Егејска Македонија, а потоа учествуваат во [[Грчка граѓанска војна|Граѓанската војна во Грција]].<ref>Егеjски бури - Револуционерното движење во Воденско и НОФ во Егеjска Македонија. Вангел Ајановски Оче</ref> Македонците кои претставуваат 60% од силите на ДАГ, се борат од 1945 до 1949 година и успеваат да создадат слободни територии во кои се води македонска културна дејност. Но, поради отворената [[Англија|англо]]-[[САД|американска]] помош на владината армија, ДАГ е поразена, и 50&nbsp;000 луѓе се протерани од земјата.<ref>„Народно Ослободителниот Фронт и други организации на Македонците од Егејскиот дел на Македонија“, Ристо Кирјазовски</ref> ==== Пиринска Македонија ==== Во [[Пиринска Македонија]] всушност и започнува антифашистичката борба во [[Бугарија]]. Таму се води првата битка меѓу партизанска единица во Бугарија продив владини фашистички сили. По [[Втора светска војна|Втората светска војна]], [[Бугарска комунистичка партија|БКП]] на чело со [[Георги Димитров]] е подготвена да ја отстапи Пиринска Македонија за да се спои со [[Вардарска Македонија|Вардарска]]. Затоа и до 1949 е дозволено македонски учители да бидат испраќани таму за да ги учат децата на [[македонски јазик]] и историја.<ref>„Националната афирмација на Македонците во Пиринскиот дел на Македонија 1944-1948“, Васил Јотевски</ref> Но заради судирот на [[Тито]] со [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] и остатокот од Источниот блок, овој процес е прекинат. == Населеност на Македонците == [[Податотека:Број на Македонци во Македонија.png|мини|280x280пкс|Број на Македонци во Македонија (2021)]] === Македонците во Република Македонија === [[Податотека:Карта на Македонците во Македонија (2021).svg|лево|мини|280x280px|Карта на Македонците во Македонија (2021)]] Според последниот попис на насленито во [[Република Македонија]] во 2002 година, бројот на Македонци во државата е '''1&nbsp;297&nbsp;981 (64,18%)'''.<ref name="popis 2002">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.stat.gov.mk/english/glavna_eng.asp?br=18 |title=Попис на населението во Република Македонија од 2002 година |accessdate=2006-10-29 |archive-date=2004-06-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040621055714/http://www.stat.gov.mk/english/glavna_eng.asp?br=18 |url-status=dead }}</ref> Најголем број на Македонци — 1 328 187 жители, се запишани во пописната 1991 година. Според податоците од пописот во 2002 година, бројот на граѓани чиј мајчин јазик е [[Македонски јазик|македонскиот]] изнесува '''1&nbsp;401&nbsp;897 (69,31%)''' души.<ref name="popis 2002" /> === Македонци во соседните земји === {{Повеќе|Македонци во Бугарија|Македонци во Грција|Македонци во Албанија|Македонци во Србија}} Во соседните земји, односно во [[Пиринска Македонија]], [[Егејска Македонија]], [[Мала Преспа]], [[Голо Брдо]] (географски територии на регионот [[Македонија (регион)|Македонија]]), [[Гора]] (македонска етничка територија поделена меѓу [[Албанија]] и [[Косово]]) и во [[Србија]] живеат околу 500&nbsp;000 души кои го говорат [[Македонски јазик|македонскиот јазик]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.eurominority.org/version/eng/minority-detail.asp?id_minorities=153 |title=Македонски малцинства на Балканот |accessdate=2007-10-07 |archive-date=2007-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071210230033/http://www.eurominority.org/version/eng/minority-detail.asp?id_minorities=153 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?rop3=105968 Македонскиот народ на Балканот]</ref> [[Македонската емиграција во Бугарија]] е најголема македонска емиграција во светот, со огромен интелектуален потенцијал и големо културно наследство.<ref>[http://www.globusmagazin.com.mk/?ItemID=2140B7F8C3C982449AB7993F60FDA72A "ЗАБОРАВЕНАТА ЕМИГРАЦИЈА СЕ ВРАЌА ДОМА"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090215073919/http://www.globusmagazin.com.mk/?ItemID=2140B7F8C3C982449AB7993F60FDA72A |date=2009-02-15 }}, "Глобус", брoj 81, 4 ноември 2008.</ref> Официјалната теза на [[Република Македонија]] е дека овие луѓе се Македонци по потекло, иако дел од нив не успеал да оформи, или пак го загубил националното чувство поради репресиите и пропагандите во минатото, како и заради денешната асимилаторска политика од страна на државите во коишто живеат, а и поради неможноста да го изучуваат и да се образуваат на мајчиниот македонски јазик. Огромниот дел од нив го говорат мајчиниот дијалект и ги негуваат македонските културни традиции и родови врски.<gallery widths="200" heights="200"> Податотека:Pirin_1937.png|Карта на Македонците во Пиринска Македонија (1937 г.) Податотека:Pirin_1946.png|Карта на Македонците во Пиринска Македонија (1946 г.) Податотека:Pirin_1956.png|Карта на Македонците во Пиринска Македонија (1956 г.) </gallery> === Македонците во светот === [[Податотека:Mace-map.gif|thumb|150px|Бројност на Македонците во светот]] {{Повеќе|Македонска дијаспора}} Официјалната македонска статистика за бројот на Македонци во странство е несигурна, но се претпоставува дека се движи меѓу 300&nbsp;000 и 500&nbsp;000 души, најмногу населени во [[САД]], [[Австралија]], [[Канада]], [[Германија]], [[Швајцарија]], а во помал број и во [[Шведска]], [[Италија]], [[Австрија]], па дури и во [[Бразил]], [[Аргентина]] и [[Јужноафриканска Република|Јужноафриканската Република]]. Во западноевропските и прекуокеанските земји, Македонците слободно и достојно ги негуваат своите македонски традиции и се организирани во македонски клубови и друштва, имаат свои културно-уметнички друштва, цркви, радио и телевизиски програми, а во [[Австралија|австралискиот]] град [[Сиднеј]] постои и гиманзиска паралелка на [[македонски јазик]].{{факт}} Официјално бројот на Македонците во Република Македонија, соседството и во светот е околу 2 милиона. Постојат и некои мислења дека бројот изнесува 3 до 4 милиони,<ref name=GEO>„Географија“ за 2 година во реформираното гимназиско образование, Просветно дело, Скопје 2002</ref> но тие не се докажани со официјални статистики. == Национални симболи == {{double image|right|Flag_of_the_Republic_of_Macedonia_1992-1995.svg|240|Macedonian lion.svg|100|Шеснаесет-зрачното сонце од Кутлеш и златниот лав, симбол на средновековна Македонија и на Илинденската епопеја.}} Како неофицијални македонски национални симболи се користат шеснаесет-зрачното [[Ѕвезда од Вергина|сонце од Кутлеш]], коешто било симбол на [[Античка Македонија]] и државно знаме на [[Република Македонија]] во периодот од 1992 до 1995, и жолтиот лав на црвена подлога, кој бил симбол на средновековна Македонија и официјално знаме на Илинденското востание. И двата симбола се користат на културни манифестации, спортски натпревари, митинзи, а се забелжува и нивна масовна употреба од страна на емиграцијата. == Македонскиот народ денес == Македонците ги уживаат придобивките од борбата на нивните предци и слободно ја градат својата современа култура. Во својата најголема придобивка — слободната [[Република Македонија]], Македонците се образуваат, надградуваат и се борат за подобро општество и животен стандард. Со развојот на плурализмот, особено по 1992 година, и Македонците што живеат во соседните [[балкан]]ски земји работат на афирмирање на нивните културни и социјални права. Најзначајни организации на Македонците од соседните земји се партијата „[[Виножито (политичка партија)|Виножито]]“ во [[Грција]], „[[ОМО Илинден - Пирин|ОМО Илинден — Пирин]]“ во [[Бугарија]], „[[Демократска партија на Македонците од Албанија]]“ и „[[Здружение на Македонците во Србија|Здружението на Македонците во Србија]]“. Јавното мислење во Република Македонија е дека државата треба повеќе да се заинтересира и заложи за своите сонародници во соседните земји за сочувување на македонскиот јазик и традиции таму, како и за почитување на човековите и малцинските права на Македонците. Иако секој обид на Република Македонија да помогне на Македонците од соседните земји на било кое поле (културно, научно, образовно, економско), од соседните земји се смета за „територијална претензија“ на Република Македонија, јавното мислење е дека тоа не треба да ја спречува Република Македонија да ги помага и поддржува Македонците надвор од нејзините граници. Стратешки цели на Македонците и на Република Македонија се стабилна политичка ситуација, силна економија и полноправно членство во [[НАТО]] и [[Европска Унија|Европската Унија]]. == Македонци низ историјата == <center> <gallery> Податотека:Filip II Macedonia.jpg|[[Филип II Македонски]] — антички крал, освојувач на цела Стара Грција. Податотека:BattleofIssus333BC-mosaic-detail1.jpg|[[Александар III Македонски]] — антички крал, создавач на најголемото царство во Античкиот Свет. Податотека:Cyril Methodius25K.jpg|[[Св. Кирил и Методиј]] — просветители, создавачи на глаголицата. Податотека:Samoil.jpg|[[Цар Самоил]] — цар, создавач на големото Македонско Царство. Податотека:Kirilpeichinovich.jpg|[[Кирил Пејчиновиќ]] — македонски преродбеник. Податотека:Georgi Pulevski.jpg|[[Ѓорѓија Пулевски]] — македонски револуционер и писател. Податотека:Даме Груев.jpg|[[Даме Груев]] — револуционер, еден од основачите на [[ТМОРО]]. Податотека:G Delchev.jpg|[[Гоце Делчев]] — најголем македонски револуционер. Податотека:Krste P. Misirkov.jpg|[[Крсте Петков Мисирков]] — писател, еден од кодификаторите на [[Македонски јазик|македонскиот јазик]]. Податотека:Blaze koneski.jpg|[[Блаже Конески]] — модерен публицист, писател и историчар. Податотека:Branko-Crvenkovski.JPG|[[Бранко Црвенковски]] — поранешен македонски претседател. Податотека:Toseproeski.jpg|[[Тоше Проески]] — македонска и [[балкан]]ска поп-икона. Податотека:Goceva-ESC2007-portrait.jpg|[[Каролина Гочева]] — македонска поп-пејачка. Податотека:Simon Trpceski.jpg|[[Симон Трпчески]] — светски македонски познат пијанист. Податотека:Kaliopi koncert.jpg|[[Калиопи]] — македонска пејачка. Податотека:BorisTrajkovski1.jpg|[[Борис Трајковски]] — македонски претседател. Податотека:Katarina Ivanovska3.jpg|[[Катарина Ивановска]] — македонска манекенка. Податотека:Dimitrija Cupovski- portret.jpg|[[Димитрија Чуповски]] — македонски преродбеник. Податотека:Kiril Lazarov 06.jpg|[[Кирил Лазаров|Кире Лазаров]] — македонски ракометар. Податотека:VrbicaStefanov01.jpg|[[Врбица Стефанов]] — македонски кошаркар. Податотека:Goran Pandev.JPG|[[Горан Пандев]] — македонски фудбалер. Податотека:PeroAntic66.png|[[Перо Антиќ]] — најпознат македонски кошаркар. Податотека:Ratkojanev.jpg|[[Ратко Јанев]] — македонски физичар (атомска физика). </gallery> </center> == Бугарски ставови == Според бугарски извори од XXI век Ѓорѓија Пулевски е првата позната личност, која во средината на 1870-тите настојувала на постоењето на посебен Словенски македонски јазик и Македонска етничка припадност.<ref>Roumen Daskalov, Alexander Vezenkov as ed., Entangled Histories of the Balkans - Volume Three: Shared Pasts, Disputed Legacies; Balkan Studies Library, BRILL, 2015; {{ISBN|9004290362}}, p. 454.</ref> * [[Македонски јазик]] * [[Македонска православна црква - Охридска Архиепископија]] * [[Историја на македонскиот народ]] * [[Географска распространетост на македонскиот народ]] * [[Македонската емиграција во Бугарија]] * [[Македонија]] * [[Македонци-муслимани]] * [[Македонците во Бугарија]] * [[Егејци]] * [[Словени]] * [[Антички Македонци]] * [[Тези за потеклото на македонскиот народ]] == Наводи == {{reflist|2}} ==Литература== * Игор Јанев, Legal Aspects of the Use of a Provisional Name for Macedonia in the United Nations System, AJIL, Vol. 93. no 1. 1999 == Надворешни врски == * [http://www.misirkov.org/sostavuvala_li_makedonija.htm Составувала ли, составува ли и може ли Македонија да составува од себе одделна етнографска и политичка единица?] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060928095709/http://www.misirkov.org/sostavuvala_li_makedonija.htm |date=2006-09-28 }}, Крсте Мисирков, „За Македонцките работи“ * [http://ejournals.pp.net.ua/_ld/1/129_kmw_kniga_c1.pdf - Кирчанов М.В. Националистическая модель политической модернизации и трансформации европейских периферий / М.В. Кирчанов. — Воронеж: Факультет междуна­родных отноше­ний Воронежского государст­венного университета, 2009. — 219 с.] {{Етнички групи во Македонија}} {{Европски етнички групи}} {{Словенски народи}} {{Православни народи}} {{Избрана}} {{Нормативна контрола}} __ИНДЕКС__ [[Категорија:Народи во Европа|Македонци]] [[Категорија:Македонци|*]] 2oactwk4xhcd87sr5w2fkv00bv5aqhj Оперативен систем 0 1794 5293946 5162617 2024-11-19T20:52:01Z Bjankuloski06 332 /* Мејнфрејми */ Печатна грешка, replaced: подлеб → поделб 5293946 wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{Без извори|датум=ноември 2009}} [[Податотека:Ubuntu_9.04_Jaunty_Jackalope.png|thumb|300px|[[Ubuntu]]]] '''Оперативниот систем''' (кој обично се скратува како ''OС'' или ''O/С'') е посредник од програми помеѓу [[Машинска опрема|хардверот]] и корисникот; ОС е одговорен за управувањето и координирањето на активностите и за делењето на ресурсите на [[Сметач|компјутерот]]. Оперативниот систем работи како хост за апликациите за пресметки кои се извршуваат на машината. Како хост, една од целите на оперативниот систем е да ракува со деталите на операцијата на хардверот. Ова им олеснува на апликациските програми да не мораат да управуваат со овие детали и го прави полесно самото пишување на апликациите. Скоро сите уреди ( вклучувајќи ги и [[пренослив сметач|преносливите компјутери]], [[настолен сметач|desktop компјутерите]], [[суперсметач|суперкомпјутерите]], [[играчка конзола|video game конзолите]], таблетите, медија центар компјутерите и [[Мобилен телефон|мобилните телефони]]) како и некои работи, домашните апарати (машините за перење, машините за миење на садови), па дури и портабилните медиа играчи користат оперативен систем од некој тип. Некои од старите модели може да користат [[вграден оперативен систем]], кој може да биде содржан на компактниот диск или на друг уред за зачувување на податоци. Оперативните системи нудат голем број на сервиси за апликациските програми и корисници. Апликациите им пристапуваат на овие сервиси преку апликацискиот програмски посредник (API) или преку системски повици. Со повикување на овие интерфејси, апликацијата може да побара сервис од оперативниот систем, да ги помине параметрите и да ги прими резултатите од операцијата. На личните сметачи секоја година најмногу се користат различни верзии на [[Microsoft Windows]] (Windows 95, Windows 98, Windows ME (Millennium), Windows NT (New Technology), Windows 2000, Windows XP (Experience), Windows Server 2003, Windows Vista и Windows 2008, [[Windows 7]]). Корисниците исто така можат да имаат интеракција со оперативниот систем преку некој вид на софтверски кориснички посредник (UI) како пишување на команди со користење на command line посредникот (CLI) или користење на графички кориснички посредник (GUI). На големите повеќе кориснички системи, како Unix и системите слични на Unix, корисничкиот посредник генерално е имплементиран како апликациска програма која се извршува надвор од оперативниот систем. ''Macintosh'' компјутерите користат различни верзии на [[Mac OS X]]. Повеќето од современите фамилии на оперативни системи вклучуваат [[БСД|BSD]], [[Darwin (оперативен систем)|Darwin (Mac OS X)]], [[Линукс|Linux]], [[SunOS|SunOS (Solaris/OpenSolaris)]], и [[Windows NT|Windows NT (XP/Vista/7)]]. Додека опслужувачите генерално извршуваат Unix и Unix- like оперативен систем, пазарите на вградените системи се поделени помеѓу неколку оперативни системи. ==Историја== ===На почетокот=== {{ОС}} Во раните 60-ти год. комерцијалните комјутерски трговци набавиле доволно пространи алатки за насочување на развојот, распоредување и за извршување на работи на пакетно ориентираните обработувачки системи. Примерите беа произведени од страна на [[UNIVAC]] од HKho и [[Control Data Corporation]], меѓу друѓите. Оперативните системи во почетокот се развивале на [[Мејнфрејм сметач|мејнфрејми]] (големи сметачи), а подоцна оригиналните оперативни системи за микрокомпјутерите, во исто време можеле да поддржат само една програма, барајќи само еден основен распоредувач. Секоја програма била под комплетна контрола на машината додека таа се извршувала. Во 1969-70, UNIX прво се појавил на [[PDP-7]], а подоцна на [[PDP-11]]. Наскоро тој станал способен да произведува делење на времето низ платформата со користење на preemptive multitasking, напредно управување на меморијата, заштита на меморијата, и хост од другите напредни одлики. UNIX наскоро добил популарност како оперативен систем за мејнфрејми и миникомпјутери. [[MS-DOS]] обезбедуваат многу оперативни системи со одлики, како диск пристап. Меѓутоа, многу DOS програми го заобиколуваат целосно и директно се извршуваат на хардверот. IBM верзијата, [[IBM PC-DOS|PC DOS]], се извршува на IBM микрокомпјутерите, вклучувајќи ги [[IBM PC]] и [[IBM PC XT]] и MS-DOS дошле во распространета употреба ма клонови на овие машини. Компјутерите компатибилни со [[складност со IBM PC|IBM PC]] исто така можат да го извршат Microsoft [[Xenix]], оперативен систем сличен на UNIX од раните 1980-ти. Xenix бил тешко продаван од Microsoft како повеќекорисничка алтернатива во неговиот единствен кориснички [[MS-DOS]] оперативен систем. Обработувачите на овие лични сметачи не можат да ја олеснат заштитата на меморијата на јадрото или да овозможат дуален режим на операција, така што Xenix би се потпирал на кооперативна повеќезадачност и би немал заштитена меморија. [[IBM PC AT]] заснован на 80286 беше првиот IBM компатибилен личен сметач способен да користи режим на дуална операција, произведувајќи заштита на меморијата. Меѓутоа, присвојувањето на овие одлики од страна на софтверските трговци задоцнило поради многубројните грешки во нивната имплементација на 286 и биле единствено широко прифатени со пуштањето во употреба на Intel [[80386]]. Класичниот [[Mac OS]] и [[Microsoft Windows]] 1.0-3.11 поддржувале само [[кооперативна повеќезадачност]] (Windows 95, 98, & ME поддржувале preemptive multitasking само кога се извршуваат 32-битни апликации, а наследените 16-битни апликации извршувајќи ги со употреба на кооперативен multitasking), и биле многу ограничени во нивните способности за да можат да земат предности во заштитената меморија. Апликациските програми кои се извршуваат на овие оперативни системи мора да го добијат обработувачккото време од страна распоредувачот, кога тие не го користеле, или под default, или преку повик на некоја функција. Јадрото на основниот оперативен систем на [[Windows NT]] кое било дизајнирано од истиот тим како и VMS на [[Digital Equipment Corporation]], UNIX-like оперативен систем кој произведува заштитен режим на работа за сите кориснички програми, заштита на меморијата на јадрото, поддршка на виртуелните податотечни системи, preemptive multitasking. Класичниот [[AmigaOS]] и верзиите на Microsoft Windows од [[Windows 1.0]] до [[Windows Me]] немале соодветна трага до ресурсите кои биле алоцирани од страна на процесите за време на извршувањето. Ако процесот морал да заврши, ресурсите може да не биле ослободени од новите програми сè додека машината не се рестартирала. Amiga OС имал preemptive multitasking. ===Мејнфрејми=== Во текот на 60<sup>те</sup>, многу главни карактерисики во полето на оперативните системи беа претставени. Развојот на IBM System/360 продуцираше цела фамилија на мејнфрејми (mainframe) компјутери достапни во различни капацитети и различни цени, за кои потребен беше единствен оперативен систем ОС/360. Овој концепт на единствен оперативен систем разви цела производна лента, што беше клучно за успехот на System/360 и всушност денешните mainframe оперативни системи се далечни предци на овој оригинален систем; апликациите напишани за ОС/360 можат и денес да бидат извршувани на модерните машини. &nbsp;ОС/360 исто така претставија и голем број на концепти кои, во некои случаи, сѐ уште не се виден надвор од mainframe аrena. На пример, во OС/360, кога се стартува програма, оперативниот систем ги прати сите компјутерски ресурси кои се користат вклучувајќи ги и меморијата за зачувување податоци, дадотеки со податоци, клучеви итн. Кога процесот е прекинат од било која причина, сите овие ресурси се вратени назад од оперативниот систем. Алтернативен CP-67 систем започна нова линија на оперативни системи фокусирани на концептот на виртуелни машини. Control Data Corporation го разви SCOPE оперативниот систем во 60<sup>те</sup> за пакетна обработка. Во соработка со Универзитетот од Минесота, KRONOS а подоцна и&nbsp; NOS оперативните системи беа развиени во текот на 70<sup>те</sup>, кои поддржуваа симултано и сериска употреба и употреба на поделба на времето. Како многу комерцијални системи со поделба на времето, неговиот посредник беше продолжување на Dartmouth BASIC оперативниот систем, еден од предводниците во системите со поделба на времето и во програмските јазици. Во доцните 70<sup>ти</sup>, Control Data и Универзитетот од Илиноис го развија PLATO оперативниот систем, кој користеше екрани со плазма панелни плочи и мрежи за поделба на времето на поголеми растојанија. PLATO беше многу оригинален за неговото време, со разговори на реално време, и повеќе кориснички графички игри. Burrouhs Corporation го претстави B5000 во 1961 со MCP, (Master Control Program) оперативен систем. B5000 беше стек машина дизајнирана само за да ги поддржи високо развиените јазици без машина за јазици или асемблер, и навистина МCP беше првиот оперативен систем кој беше напишан исклучиво во високо развиен јазик ESPOL, дијалект на ALGOL. МCP исто така воведе многу други иновации, тој беше првиот оперативен систем кој ја имплементирасе виртуелната меморија. За време на развојот на AS400, IBM испрати понуда до Burroughs да го лиценсира МCP да извршува на АS400 хардвер. Оваа понуда беше одбиена од менаџментот на Burroughs со цел да се заштите сопственото производство на хардвер. MCP e сѐ уште во употреба денес во [[Unisys]] [[ClearPath/MCP]] компјутерите. UNIVAC, првиот комерцијален производител на компјутери, произведе серија на ЕXEC оперативни системи. Како и сите примарни main-frame systems, и овој беше batch (пакетно-ориентиран) систем кој управуваше со магнетни резервоари, дискови, читачи на картици и печатачи. Во 70<sup>те</sup>, UNIVAC произведе Real-Time Basic (RTB) system за да подржи поделба на времето во поголем опсег, што исто така беше по пример на Dartmouth BASIC system Digital Equipment Corporation разви многу оперативни системи за нивните различни компјутерски линии, вклучувајќи ги ТОPS-10 и TOPS-20 системите за поделба на времето за 36 битните PDP-10 системи. Пред раширувањето на UNIX, TOPS-10 беше многу Во доцните 60<sup>ти</sup> па сè до доцните 70<sup>ти</sup>, неколку хардверски можности се развија што овозможи слични или повеќепренесувачки софтвери да се извршуваат на повеќе од еден систем. Првобитните системи го искористија микропрограмирањето за да имплементираат одлики во своите системи со цел да овозможат различни основни архитектури да изгледаат исто како другите во серијата. Всушност повеќето 360ки беа имплементирани со помош на микропрограмирање. Но подоцна други методи за постигнување на компатибилност на апликациите се покажаа како поефикасни. Огромното инвестирање во софтверот на овие системи направено уште во 60<sup>те</sup> придонесе многу од производителите на компјутери да продолжат со развојот на компатибилни оперативни системи заедно со хардверот. Истакнатите оперативни системи кој поддржуваат mainframe вклучуваат: [[Burroughs MCP]] – B5000, 1961 - [[Unisys]] Clearpath/MCP, денес. IBM [[OS/360]] – [[IBM System/360]], 1966 - IBM [[z/OS]], денес. IBM [[CP-67]] – [[IBM System/360]], 1967 - IBM [[z/VM]], денес. UNIVAC [[EXEC 8]] – [[UNIVAC 1108]], 1964, - [[Unisys]] Clearpath IX, денес. ==Миникомпјутери== Првите микрокомпјутери го немаа капацитетот или потребата за детално разработените оперативни системи кои беа развиени за mainframes и minis; минималистични оперативни системи беа развиени, често вчитувани од&nbsp; ROM, познати како монитори. Еден позначаен првобитен оперативен систем заснован на дискови беше CP/M, кој беше поддржуван од многу првобитни микрокомпјутери и беше добра копија на MS-DOS, кој подоцна стана многу популарен како оперативен систем избран од IBM PC, негови следбеници беа Microsoft. Во 80<sup>те</sup>&nbsp; Аpple Computer Inc. ја напушти својата популарна Apple II серија на микрокомпјутери за да го претстави Apple Macintosh компјутерот со иновативен Graphical User Interface на Mac ОS. Воведувањето на Intel 80386 CPU чипот со 32-битна архитектура и можности за страничење, обезбеди лични сметачи со можност за извршување [[повеќезадачност]] оперативни системи како тие од првобитните миникомпјутери и мејнфрејми. Microsoft одговори на овој напредок со вработувањето на Dave Cutler, кој го имаше развиено VMS оперативниот систем за Digital Equipment Corporation. Тој ќе го предводи развојот на Windows NT оперативниот систем, кој продолжува да служи како основа на оперативните системи на Microsoft. Steve Jobs, соосновач на Apple Inc., го основа NeXT Computer Inc., кој го разви Unix-like NEXTSTEP оперативниот систем. NEXTSTEP подоцна ќе биде побаран од Apple Inc. и користен, заедно со кодот од FreeBSD како јадро за Mac OS X. Minix, академска алатка за подучување која може да биде извршувана на првобитните лични сметачи, ќе инспирира за уште една реимплементација на Unix, наречена Linux. Започнат од студентот Linus Torvalds во соработка со волонтери преку интернет, нов оперативен систем беше развиен со алатките од GNU проектот. The Berkeley Software Distribution, познат како BSD, e изведен од UNIX од страна на Универзитетот во Калифорнија, во 1970<sup>те</sup>. Слободно дистрибуиран и пренесен до многу миникомпјутери, на крајот доби и следбеници кои може да се употребат и кај личните сметачи, главно FreeBSD, NetBSD и OpenBSD. '''Одлики''' '''Извршување на програмата''' Оперативните системи работата како посредник помеѓу апликацијата и хардверот. Корисникот заемно дејствува со хардверот од “другата страна”. Оперативниот систем е комплет од услуги кои го упростуваат развојот на апликациите. Извршувањето на програма подразбира создавање на процес од страна на оперативниот систем. Јадрото создава процес со доделување на меморија и други ресурси, одредува приоритет во процесот (in multi-tasking systems), вчитува програмски код во меморијата и извршува програма. Програмата потоа заемно дејствува со корисникот и/или со другите уреди и ја исполнува планираната функција. '''Прекини''' Прекините се главни кај оперативните системи, бидејќи тие овозможуваат ефикасен начин за оперативниот систем заемно да дејствува и реагира со неговата околина. Aлтернативата – оперативниот систем да ги “гледа” различните извори на податоци за настани кои бараат акција – е едноставна употреба на CPU ресурсите. Програмирањето засновано на прекини е директно поддржано од најголемиот број на CPU. Прекините даваат компјутер со можност за автоматско извршување на специфични кодови како одговор на одредени настани. Дури и најобичните компјутери ги поддржуваат хардверските прекини, и му овозможуваат на програмерот да специфицира код кој може да биде извршен кога ќе се случи настанот. Кога прекинот е примен, хардверот на компјутерот автоматски ја прекинува која и да е програма која во моментот се извршува, го зачувува нејзиниот статус, и го извршува кодот кој е поврзан со прекинот; ова е аналогно на превиткување на страницата на книгата која ја читаме за да се јавиме на телефон. Во модерните оперативни системи, прекините се управувани од јадрото на оперативниот систем. Прекините може да дојдат од страна на хардверот или од одредена програма која се извршува. Кога уред од хардверот ќе активира прекин, јадрото на оперативниот систем решава како ќе се справи со овој настан, генерално тоа е со извршување на некој обработувачки код. Колку кодот ќе се изврши зависи од приоритетот на прекинот (на пример: човек попрво ќе реагира на аларм за пожар од колку на телефонски повик). Обработката на хардверски прекини е задача која најчесто се предава на софтвер наречен device drivers (драјвери за уреди), кој може да биде дел од јадрото на оперативниот систем, дел од друга програма, или двете. Драјверите за уреди може да ја пренесат информацијата на програмата која се извршува на најразлични начини. Програма исто така може да активира прекин кон оперативниот систем. Ако програмата посака да добие пристап до хардверот на пример, ќе го прекине јадрото на оперативниот систем, што предизвика контролата да биде вратена кон јадрото. Јадрото потоа ќе ја обработи поканата. Ако програмата посака додатни ресурси како меморија, ќе активира уште еднаш прекин за да го предизвика вниманието на јадрото. === Заштитен режим и режим на надзорник === Модерните обработувачи поддржуваат нешто што се вика режим на дуална работа. Обработувачите со оваа способност користат два режими: [[заштитен режим]] (protected mode) и [[режим на надзорник]] (supervisor mode), кои дозволуваат одредени функции на обработувачот да бидат контролирани и врз кои единствено може само јадрото на оперативниот систем да делува. Тука, заштитниот режим не се однесува специфично само на [[80286]] (16-битниот Intel x86 микрообработувач) обработувачкката одлика, иако неговиот заштитен режим е многу сличен на ова. Обработувачите можат да имаат и други режими слични на заштитниот режим на 80286, како виртуелниот 8086 режим на 80386 (32-битен Intel x86 микрообработувач или i386). Меѓутоа, терминот тука се користи погенерално во теоријата за оперативните системи за да се однесува на сите режими така што ги ограничува способностите на програмите кои се извршуваат во тој режим, произведувајќи работи како што се адресирање на виртуелната меморија и ограничување на пристапот до хардверот на начин определен од страна на програмата која се извршува во режимот на надзорник. Слични режими постоеле во суперкомпјутерите, микрокомпјутерите и мејнфрејмите како суштински во целосното поддржувње на повеќекорисничките оперативни системи слични на UNIX. Кога компјутерот првпат е вклучен, тој автоматски се извршува во режим на надзорник. Првите неколку програми за да се извршат на компјутерот, се [[BIOS]], вчитувачот за бутирање (bootloader) и оперативниот систем имаат неограничен пристап до хардверот – и ова е побарано бидејќи, по дефиниција, иницијализирањето на заштитена околина може да се направи само надвор од една. Меѓутоа, кога оперативниот систем ја поминува контролата до друга програма, тој може да го стави обработувачот во заштитен режим. Во заштитниот режим, програмите може да имаат пристап до повеќе ограничено множество на обработувачкки инструкции. Корисничката програма може да го напушти заштитниот режим само преку тригерирање (активирање) на прекини, предизвикувајќи контрола на враќање назад кон јадрото. На овој начин оперативниот систем може да одржува ексклузивна контрола над работите како што се пристап до хардверот и меморијата. Терминот "ресурс на заштитен режим" генерално се однесува на еден или повеќе регистри на обработувачот, кои содржат информации за кои програмата што се извршува нема дозвола да ги промени. Обидите да се променат овие ресурси генерално предизвикаат врска со режимот на надзорник, каде оперативниот систем може да се договара со нелегалната работа која програмата се обидува да ја изврши (како на пример, убивање на програмата). === Управување со меморијата === Помеѓу другите работи, јадрото на мултипрограмираните оперативни системи мора да биде одговорно за управување со целата системска меморија која моемнтално се користи од страна на програмите. Ова осигурува дека програмата не се меша со меморијата која веќе се користи од друга програма. Сè додека програмите го делат времето, секоја програма мора да има независен пристап до меморијата. Кооперативното управување со меморијата, кое се користело од многу рани оперативни системи претпоставува дека сите програми прават волонтарна употреба на управувачот со меморијата на јадрото и не ја надминуваат низната алоцирана меморија. Овој систем на управување со меморијата е скоро никогаш повторно виден, додека програмите често содржат грешки кои можат да предизвикаат програмите да ја надминат алоцирана меморија. Ако падне програмата, таа може да предизвика меморијата да се користи од страна на една или повеќе други програми, кои можат да делуваат на истата или да извршат нејзино презапишување. Малициозните програми или вурусите можат со цел да променат меморија на друга програма или можат да влијаат на работата на самиот оперативен систем. Со кооперативното управување со меморијата се зема само една програма со лошо однесување да го падне системот. Заштитата на меморијата овозможува јадрото да го ограничи пристапот на процесот до меморијата на компјутерот. Постојат различни методи за заштита на меморијата, вклучувајќи ја сегментацијата на меморијата и страничењето. Сите методи бараат некое ниво на хардверска поддршка (како 80286 MMU) кое не постои во сите компјутери. Во двете и во сегментацијата и во страничењето, одредени регистри од заштитниот режим му специфицираат на обработувачот која мемориска адреса треба тој и да дозволи на програмата за пристап. Обидите да се пристапи до други адреси ќе тригерира прекин кој ќе предизвика обработувачот повторно да влезе во режим на надзорник, обвинувајќи го за тоа јадрото. Ова се нарекува прекршок на сегментацијата која често е знак за програма со лошо однесување па јадрото ќе ја ресортира програмата, која често се користи, пред нејзиното завршување и ќе извести за грешката. Windows 3.1-Me има некое ниво на заштита на меморијата, но програмите можат лесно да ја заобиколат неговата употреба. Под Windows 9x сите MS-DOS апликации се извршуваат во режим на надзорник, давајќи им скоро неограничена контрола над компјутерот. Дефектот од основната заштита ќе биде произведен укажувајќи дека се појавил прекршок од сегментацијата, меѓутоа како и да е системот ќе падне Во повеќето Linux системи, дел од тврдиот диск е резервиран за виртуелната меморија кога Оперативниот систем се инсталирал на системот. Овој дел е познат како [[swap простор]]. Windows системите користат swap податотека наместо партиција. ==== Виртуелна меморија ==== Употребата на адресирањето на виртуелната меморија (како страничењето и сегментацијата) значи дека јадрото може да избере каква меморија секоја програма може да користи во било кој даден временски момент, дозволувајќи му на оперативниот систем да ги користи истите мемориски локации за многукратни задачи. Ако програмата се обиде да пристапи до меморија која не е во нејзиниот моментален ранг на достапни мемории, но сепак е алоцирана за таа програма, јадрото ќе биде прекинато на истиот начин како што би било прекинато ако програмата ја надминеше алоцираната меморија. Во UNIX овој тип на прекин се нарекува [[page fault]]. Кога јадрото ќе детектира page fault тоа ќе го прилагоди рангот на виртуелната меморија на програмата која го активирала тоа, одобрувајќи пристап до бараната меморија. Ова му дава на јадрото дискретизирана моќ над местото каде одредена меморија на некоја апликација е зачувана, или дури и ако уште не е алоцирана сè уште. Во модерните оперативни системи, меморијата на апликациите до кои се пристапува со помала честота можат привремено да ја зачуваат на диск или на друг медиум за да го овозможат тоа место за употреба од други програми. Ова е наречено [[страничење|swapping]], како област на меморија која може да се користи од многукратни програми. === Повеќезадачност === [[Повеќезадачност]]а се однесува на извршувањето на повеќе независни компјутерски програми на ист компјутер, давајќи изглед дека задачите се извршуваат во исто време. Додека повеќето компјутери можат да извршуваат најмногу една до две работи во исто време, ова е направено преку поделбата на времето, кое значи дека една програма користи дел од времето на компјутерот за да се изврши. Јадрото на оперативниот систем содржи дел од софтверот наречен распоредувач кој одлучува колку време секоја програма ќе користи за извршување и по кој редослед контролата на извршувањето би требало да биде предадена до програмите. Контролата е предадена до процесот преку јадрото, што и дозволува на програмата да пристапи до обработувачот и меморијата. Подоцна контролата е вратена на јадрото преку некој механизам така што и е дозволено на друга програма да го користи обработувачот. Ова предавање на контролата помеѓу јадрото и апликациите е таканаречено [[префрлање на контекст]] (context switch). Раниот модел кој владеел со алокацијата на времето за програмите беше наречен [[кооперативна повеќезадачност]]. Во овој модел, кога контролата е предадена на програма од страна на јадрото, таа може да се изврши за колку сака време пред експлицитно да ја врати контролата на јадрото. Ова значи дека малициозна програма или програма со лошо однесување може не само да ги спречи било кои други програми даго користат обработувачот туку можат и да му се заканат на внатрешниот систем ако тој внесе бесконечна јамка. Сите програми се ограничени колку време им е дозволено да поминат на обработувачот без да бидат прекинати. За да се постигне ова, јадрата на модерните оперативни системи прават употреба на временски прекин. Тајмерот на заштитниот режим е сетиран од страна на јадрото кое активира враќање во режим на надзорник откако специфицираното време ќе истече. На многу опеаративни системи за еден корисник кооперативниот multitasking е совршено адекватен, како што се домашните компјутери кои генерално извршуваат мал број на добро тестирани програми. [[Windows NT]] беше првата верзија од [[Microsoft Windows]] кој принудува preemptive multitasking, но тој не го достигнал пазарот на домашните корисници пред [[Windows XP]] (додека [[Windows NT]] се активирал за професионалнци.) ==== Kernel Preemption ==== Неодамна интересите се појавиле поради скриеностите често поврзани со некои јадрени времиња на извршување, понекогаш од редот на 100ms или повеќе во системите со монолитни јадра. Овие скриености често предизвикаат забележителна забавеност во desktop системите, и може да го спречи оперативниот систем да изврши некои временски чувствителни операции како што се аудио запишување и некои комуникации. Модерните оперативни системи ги прошируваат концептите на апликацискиот preemption до драјверите за уреди и кодот за јадрото, така што оперативниот систем има превентивна контрола над внатрешните времиња на извршување. Под [[Windows Vista]], воведот на [[Windows Display Driver Model]] (WDDM) ова го завршува за display драјверите, и во Linux, моделот на preemptable јадрото воведено во верзијата 2.6 дозволува сите драјвери за уреди и некои други делови од кодот за јадрото да земе предност за preemptive multitasking-от. === Пристап до диск и датотечни системи === Пристапот до податотеките зачувани на дискови е централна одлика на сите оперативни системи. Компјутерите ги зачувуваат податоците на дискови користејќи податотеки, кои се структурирани на специфични начини со цел да дозволат побрз пристап, повисока доверливост, и да ја направат подобра употребата надвор од расположливиот простор. Специфичниот начин на кој податотеките се зачувани на диск се нарекува датотечен систем и овозможува податотеките да имаат имиња и атрибути. Тоа исто така им дозволува да бидат зачувани во хиерархија од именици или папки уредени како дрво од именици. Раните оперативни системи генерално поддржувале единствен тип на диск драјвер и само еден вид на датотечен систем. Раните датотечни системи биле ограничени во нивниот капацитет, брзина, и во водиовите за имиња на податотеките како и во структурите за именици кои можеле да ги користат. Овие ограничувања често рефлектираат ограничувања во оперативните системи за кои биле дизајнирани, правејќи го многу тешко поддржувањето на повеќе од еден датотечен систем за еден оперативен систем. Додека многу едноставни оперативни системи поддржуваат ограничен ранг на опции за пристапување до системи за зачувување, оперативни системи како [[UNIX]] и [[Linux]] поддржуваат технологија позната како виртуелен податочен систем или VFS. Еден оперативен систем како UNIX поддржува широка низа на уреди за зачувување, безобрѕирност на нивниот дизајн или датотечни системи кои можат да бидат прстапни преку заеднички апликациски програмски посредник (API). Ова прави да не е потребно за програмите да имаат какво било познавање за уредот до кој пристапуваат. VFS му дозволува на оперативниот систем да снабди програми со пристап до неограничен број на уреди со бесконечна разновидност на датотечни системи инсталирани на нив преку употреба на специфични драјвери за уреди и драјвери за датотечни системи. Поврзаниот уред за зачувување како што е тврдиот диск е пристапен преку драјверот за тој уред. Драјверот за уредот го разбира специфичниот јазик надиск драјвот и е способен да го преведе тој јазик во стандарден јазик кој го користи оперативниот систем за да пристапи до сите диск драјвови. Во UNIX ова е јазикот на блок драјверите. Кога јадрото има соодветен драјвер за уред на место, тоа тогаш може да пристапи до содржините на диск драјвот во формат на редица, која може да содржи еден или повеќе датотечни системи. Драјверот за датотечниот систем се користи да ги преведе командите кои се користат за пристап до секој специфичен датотечен систем во стандардно множество на команди кои оперативниот систем може да ги користи да комуницира со сите датотечни системи. Програмите тогаш можат да се договорат со овие датотечни системи на основа на имињата на податотеките, и имениците/ папките, содржани во хиерархиската структура. Тие можат да создаваат, да бршат, да отвораат и затвораат податотеки. Разновидните различности помеѓу датотечните системи прават проблем осносно потечкотија во поддршката на сите датотечни системи. Дозволените карактери во имињата на податотеките, кои се case sensitivitе, и постоењето на различни видови на датотечни атрибути ја прават имплементацијата на единствен посредник за секој датотечен систем застрашувачка задаача. Во практика, third party drives се обично достапни да дадат поддршка за најшироко употребуваните датотечни системи во најосновните оперативни системи (на пример, NTFS е расположлив во Linux преку [[NTFS-3g]], а ext2/3 и ReiserFS се достапни во Windows преку FS-драјвер и [http://p-nand-q.com/download/rfstool.html rfstool]). === Драјвери за уреди === Драјвер за уред е е специфичен тип на компјутерски софтвер развиен да дозволи интеракција со хардверските уреди. Типично тој сочинува посредник за комуникација со уредот, преку специфичната магистрала на компјутерот или комуникацискиот подсистем за кој хардверот е поврзан, извршувајќи команди и/или примајќи податоци од уредот, и од друга страна, потребните посредници до оперативниот систем и софтверските апликации. Тоа е специјализирана хардверски зависна компјутерска програма, која исто така е специфична за оперативниот систем и овозможува друга програма, типично оперативен систем или апликациски софтверски пакет или компјутерска програма која се извршува под јадрото на оперативниот систем, да има транспарентна интеракција со хардверскиот уред и обично го обезбедува ракувањето со побараниот прекин неопходно за некои неопходни асинхрони временски зависни хардверски потреби. Клучната цел за дизајнот на драјверите за уреди е абстракцијата. Секој модел на хардверот (дури и внатре во истата класа на уредот) е различен. Новите модели исто така се издадени од производителите кои обезбедуваат подоверливи или подобри перформанси и овие нови модели често се контролирани различно. Компјутерите и нивните оперативни системи не може да се очекува да знаат како да го контролираат секој уред, и сега и во иднина. За да се реи овој проблем, оперативните системи есенцијално диктираат како секој тип на уред би требало да се контролира. Функцијата на драјверот за уредот тогаш е да ги преведе овие повици на функции кои се под овластување на оперативниот систем во повици специфични за уредот. Во теоријата нов уред, кој е контролиран на нов начин, би требало да функционира исправно ако соодветниот драјвер е расположлив. Овој нов драјвер ќе осигура дека уредот се појавува да оперира како обично од гледна точка на оперативниот систем. === Networking === Моментално повеќето оперативни системи поддржуваат разноврстност од мрежни протоколи, хардвер и апликации за нивно користење. Ова значи дека компјутерите се извршуваат различно од тоа како оперативните системи можат да учествуваат во заедничката мрежа за делење на ресурсите како што е пресметувањето ([[повратен процедурален повик|computing]]), податотеките, печатачите и скенерите кои се користат за жични или безжични врски. Мрежите можат есенцијално да му дозволата на оперативниот систем на компјутерот да пристапи до ресурсите на далечниот компјутер да ги подржи истите функции како што би можел кога тие ресурси би биле директно поврзани на локалниот компјутер. Ова вклучува се од едноставна комуникација до користење на мрежни датотечни ситеми или дури и делење на друга компјутерска графика или хардвер за звукот. Некои мрежни сервиси им дозволуваат на ресурсите на компјутерот да бидат транспарентно пристапни, како што е [[SSH]] кој дозволува мрежните корисници директно да пристапат до командниот посредник на компјутерот. Клиент/ опслужувач networking вклучува програма некаде на компјутерот која се поврзува преку мрежа со друг компјутер, таканаречен опслужувач. опслужувачите, обично извршуваат [[UNIX]] или [[Linux]], нудат различни сервиси до други мрежни компјутери или корисници. Овие сервиси обично се снабдени преку порти или преку многубројни точки на пристап преку мрежната адреса на опслужувачот. Секој број на портата обично е поврзан со максимумот на една програма која се извршува, која е одговорна за ракување со сите барања кои стигаат за таа порта. Демон, корисничка програма, може на враќањето да пристапи до локалните хардверски ресурси на тој компјутер преку предавање на барањата до јадрото на оперативниот систем. Многу оперативни системи поддржуваат еден или повеќе протоколи специфични за трговецот или мрежно отворени, како на пример, [[Systems Network Architecture|SNA]] на [[IBM]] системи, [[DECnet]] на системи од [[Digital Equipment Corporation]], и Microsoft специфични протоколи ([[Server message block|SMB]]) на Windows. Специфичните протоколи за специфични задачи можат исто така што бидат поддржани како [[Network File System|NFS]] за датотечен пристап. Протоколите како [[ESound]], или esd можат лесно да се прошират преку мрежа да обезбедат звук од локалните апликации, на харведот за звук на далечинскиот систем. '''Безбедност на компјутерот''' Дали компјутерот е сигурен зависи од голем број на технологии кои треба да работат исправно. Модерните оперативни системи овозможуваат пристап до голем број на ресурси, кои се достапни за софтверот кој се извршува на системот, и за надворешните уреди како мрежи преку јадрото. Оперативните системи мора да бидат способни за правење разлика помеѓу барање кои треба да се обработат, и други барања кои не треба да се обработат. И додека некои системи едноставно прават разлика помеѓу “привилегирани” и “непривилегирани”, системите најчесто имаат формулари со идентитетот на побарувачот, како што е името на корисникот. Да се создаде идентитет потребен е процес на проверка. Честопати името на корисникот треба да биде во наводници, и секое име на корисникот треба да има и [[лозинка]]. Други методи на проверка, како на пример магнетни карти или биометриски податоци исто така може да бидат користени. Во некои случаи, особено при поврзувањето од мрежа, до ресурсите може да се пристапи и без никаква проверка. Концептот на идентитет на побарувачот го покрива и поимот овластување; посебните услуги и ресурси достапни за побарувачот кој еднаш веќе е пријавен во системот се поврзани со профилот на корисникот или со група на повеќе корисници во која припаѓа и самиот побарувач. Освен дозволува/не дозволува моделот, систем со висок степен на безбедност нуди и опции за ревизија. Овие опции ќе овозможат следење на сите барања за пристап до ресурсите (како на пример, кој го читал овој документ?). Внатрешната безбедност, или безбедност од веќе извршувана програма е единствено можна ако сите потенцијални штетни барања се однесат преку прекини до јадрото на оперативниот систем. Ако програмите можат директно да пристапат до хардверот и ресурсите, тие нема да бидат на сигурно. Надворешната безбедност вклучува барање од надвор од компјутерот, како пријавување на поврзана конзола или на некој вид мрежно конектирање. Надворешните барања најчесто минуваат низ драјверите за уреди и стигнуваат до јадрото на оперативниот систем, од каде може да бидат пренесени на апликации, или да бидат директно изнесени. Безбедноста на оперативните системи долго време загрижуваше пред сè поради чувствителните податоци чувани во компјутерите, кои може да бидат и од комерцијална и од воена природа. Министертсвото за одбрана на САД го создаваше Trusted Computer System Evaluation Criteria (TCSEC) што претставува стандард кои поставува основни услови за проценување на делотворноста на безбедноста. Овој стандард стана од витална важност за производителите на оперативни системи, бидејќи TCSEC почна да се користи за да процени, класификува и одбере компјутерски системи кои ќе бидат земени предвид за обработка, чување и пребарување на чувствителни или доверливи информации. Mрежните услуги вклучуваат понуди како споделување на документи, услуги при принтање, електронска пошта, мрежни места, и протоколи за пренос на податотеки (FTP), од кој најголемиот број може да имаат спогодбена сигурност. Во првите линии на безбедноста се наоѓаат хардверските уреди познати како firewalls или наметнати системи за детекција/превенција. На ниво на оперативен систем, има одреден број на достапни софтверски firewall, како и наметнати системи за детекција/превенција. Повеќето од модерните оперативни системи вклучуваат софтверски firewall, кој е зададен како одобрен. Софтверски firewall може да биде така конфигуриран да дозволи или да спречи мрежен сообраќај кон или од услуга или програма која се извршува на оперативниот систем. Затоа, може да се инсталира и да се извршува небезбедна услуга, како на примиер Telnet или FTP, и притоа системот да не биде загрозен бидејќи firewall ќе го одбие секој сообраќај кој ќе се обиде да се поврзе со услугата во таа порта. Алтернативна стратегија, и единствена стратегија достапна кај системите кои не ги задоволуваат условите за виртуелизација на Popek и Goldberg, e оперативен систем кој не извршува кориснички програми како матичен код, туку наместо тоа или емулира обработувач или обезбедува домаќин за p-code заснован систем како на пример Java. Внатрешната сигурност се однесува особено на повеќекорисничките системи; таа овозможува секој корисник на системот да има приватни податоци кои другите корисници нема да може да ги читаат. Внатрешната сигурност е исто така витална ако верифицирањето е од каква било корист, од тогаш програмата може потенцијално да го заобиколи оперативниот систем, вклучувајќи заобиколна верификација. ==== Пример: Microsoft Windows ==== Иако Windows 9x сериите ја понудија опцијата за профили на повеќе корисници, тие немаа концепт на привилегии за пристап, и не дозволуваа конкурентен пристап; и поради тоа не беа вистински мултикориснички оперативни системи. Освен тоа, тие имплементираа само парцијална мемориска заштита. Поради тоа тие беа многу критикувани поради нискиот степен на безбедност. Windows NT сериите на оперативни системи беа вистински мултикориснички оперативни системи и имплементираа апсолутна мемориска заштита. Меѓутоа, многу предности на мултикорисничките системи беа поништени со фактот дека, пред Windows Vista, првиот кориснички профил создаден за време на процесот на воспоставување беше администраторскиот профил, кој беше задаван и за нови профили. Иако Windows XP имаше можност за неограничени профили, најголемиор број на корисници не го менуваше профилот во профил со помалку права – поради големиот број на програми кои непотребно ги побаруваа администраторските права. Затоа најголемиот број на корисници се пријавуваа како администратори постојано. Windows Vista го промени ова со воведување на привилегиран возвишен системи наречен User Account Control. При пристапување како стандарден корисник, пристапна сесија се создава и се доделува симбол кои ги содржи најосновните услуги. На овој начин, новото пристапување не е способно да направи промени кои би влијаеле на целиот систем. При пристапување како корисник во групата на администратори, два одделни симболи се доделуваат. Првиот симбол ги содржи привилегиите кои најчесто се доделуваат на администратор, а вториот симбол е ограничен на оние привилегии кои би ги добил стандардниот корисник. Корисничките апликации, вклучувајќи го и Windows Shell, се стартуваат со ограничениот симбол, што резултира со намалени привилегии иако се пристапува од администраторски профил. Кога апликацијата ќе побара поголеми привилегии или кога “Run as administrator” копчето е притиснато, UAC ќе предизвика потврда, и ако се даде одобрение, процесот ќе стартува користејќи го неограничениот симбол. ==== Пример: [http://en.wikipedia.org/wiki/Linux Linux]/[http://en.wikipedia.org/wiki/Unix Unix] ==== И Linux и UNIX имаат дворедна безбедност, што ограничува какви било промени кај основниот корисник, и кај профил на посебен корисник кај сите системи слични на UNIX. Додека основниот корисник има неограничена дозвола да влијае врз промените во системот, програмите кои ги извршува обичен корисник се ограничени во тоа каде може да ги зачуваат документите, кој хардвер може да го користат итн. Во многу системи, искористената меморија на корисникот, неговиот избор на програми, искористеноста на нивните дискови и други функции може да бидат заклучени. Ова му овозможува на корисникот огромна слобода да го прави она што треба да биде направено, и притоа да не биде во можност да стави одреден дел од системот во опасност или да направи чистење и поголеми промени кои ќе влијаат на целиот систем. Опциите на корисникот се чуваат во простор од компјутерскиот систем наречен основен кориснички директориум, кој исто така може да послужи како локација каде корисникот може да ја зачува завршените работи, концепт кој подоцна ќе биде применет од Windows како папката “My Documents”. Доколку корисникот треба да инсталира софтвер надвор од основниот директориум или да направи промени кои ќе влијаат на целиот систем, тогаш корисникот мора да стане основен корисник привремено, најчесто со помош на “su” или “sudo” командата, на која ќе се одговори откако основната лозинка на компјутерот ќе биде внесена. Ова дејство најчесто се сретнува како “go root” или “drop to root” кога се сака да се добие пристап до основниот корисник. === Поддршка на датотечни системи во модерните оперативни системи === Поддршката за датотечен систем е различна кај модерните оперативни системи иако има неколку датотечни системи за кои скоро сите оперативни системи имаа поддршка и драјвери. ==== Solaris ==== Solaris Operatins System користи UFS како примарен датотечен систем. Пред 1998 Solaris UFS немаше способност за пристапување и за journaling, но со време оперативниот систем ја доби оваа и други способности за управување со податоци. Додатните особини ги вклучуваат Veritas VxFS, QFS од Sun Мicrosystems, подобрувања на UFS вклучувајќи и мултитерабајт поддршка и UFS управување со содржините, сите овие се вклучени во оперативниот систем. Проширувања на јадрото беа додадени од Solaris со цел да се дозволи boot-абилни Veritas VxFS операции. Пристапување или journaling беше додадено на UFS во Solaris 7. Изданија на Solaris 10, Solaris Express, Open Solaris, и други отворени варијанти на Solaris подоцна гЌЌЌgement дозволува протегање на датотечниот систем низ многукратни уреди со цел додавање на излишност и/или капацитет. Solaris вклучува Solaris Volume Manager. Solaris е еден од многуте оперативни системи поддржани од Veritas Volume Manager. Модерните оперативни системи засновани на Solaris ја затемнуваат потребата за управување со содржината преку влијателни виртуелни складишта во ZFS. ==== Linux ==== Многу Linux распределби поддржуваат некои или сите од ext2, ext3, ext4, ReiserFS, Reiser4, JFS, XFS, GFS, GFS2, OCFS, OCFS2 и NILFS. Ext-датотечните системи, особено ext2,ext3,ext4 се засновани на оригиналниот дадотечен систем на Linux. Други дадотечни системи беа развиени од компании за да ги задоволат нивните посебни потреби, или беа адаптирани од UNIX, Microsoft Windows, и други оперативни системи. Linux има целосна поддршка за XFS и JFS, заедно со FAT, и HFS кој е основниот дадотечен систем за Macintosh. Во последните години поддршка за NTFS дадотечните системи на Microsoft Windows NT се појави во Linux, и сега е споредлива со други подршки за други UNIX дадотечни системи. ISO9660 и Universal Disk Format (UDF) ги поддржуваат стандардните дадотечни системи користени кај CD, DVD и BlueRay дисковите. Возможно е да се инсталира Linux поголемиот дел од овие датотечни системи. За разлика од други оперативни системи, Linux и UNIX дозволуваат било кој датотечен системи да биде искористен без разлика на содржината која се наоѓа во нив, било да се работи за тврди дискови, обичен диск (CD, DVD), или USB. '''''&nbsp;''Microsoft Windows''' Microsoft Windows моментално ги поддржува NTFS и FAT датотечните системи, заедно со мрежните датотечни системи поделени со други компјутери, и ISO 9660 и UDF датотечните системи користени кај CD, DVD, и други оптички дискови како Blu-ray. Кај Windows секој датотечен систем е најчесто ограничен во апликациите со одредени медии, на пример CD-ата мора да користат ISO 9660 или UDF, а NTFS е единствениот датотечен систем на кој може да биде инсталиран Windows Vista оперативниот систем. Windows Embedded CE 6.0, Windows Vista Service Pack 1, и Windows ServйєёЁђЕаer 2008 го поддржуваат ExFAT, датотечен систем посоодветен за флеш драјвови. '''Mac OS X''' Mac OS X го поддржува HFS+ со journaling како примарен датотечен систем. Тој е изведен од Hierarchical File System (HFS) од првотбитниот Mac OS. Mac OS X има особености да чита и пишува FAT, NTFS, UDF, и други датотечни системи, но не може да биде инсталиран на нив. Поради наследството од UNIX, Mac OS X денес ги поддржува дататочните системи поддржани од UNIX VFS. Неодамна Apple Inc. започна да работи на портирање на датотечните системи ZFS на Sun Microsystem кон Mac OS X, воведна поддршка е веќе достапна во Mac OS X 10.5 '''Датотечни системи за специјална намена ''' FAT датотечните системи често се наоѓаат кај флопи дискови, флеш мемориски картици, дигитални камери, и многу други преносливи уреди поради нивната релативна едноставност. Перформансите на FAT слабо се споредуваат со најголемиот број други датотечни системи бидејќи користи премногу проста структура на податоците, прави датотечни операции со трошење на време, и има мал простор на дискот во ситуации кога многу помали податотеки се активни. ISO 9660 и Universal Disk Format се два чести формати кои се користат кај компакт дисковите и DVD-та. Mount Rainier е понова наставка на UDF поддржана од Linux 2.6 серијата и Windows Vista која го олеснува презапишувањето на DVD-a на истиот начин како тоа што се правеше со флопи дисковите. '''Датотечни системи со Journaling ''' Датотечните системи може да обезбедат journaling, што обезбедува безбедно оздравување при крах на системот. Датотечен систем со journaling двапати пишува одредени информации: прво во дневник, што е log на операциите на датотечниот систем. Journaling се управува со драјверот на датотечниот систем, и ги прати сите операции кои се одвиваат и прават промени на содржината на дискот. При крах, системот може да се опорави во постојана состојба преку повторно пуштање на порции од дневникот. Mногу UNIX датотечни системи обезбедуваат јоurnaling вклучително и ReiserFS, ЈFS, и Ext3. Спротивно, не-дневничките датотечни системи типично треба да бидат испитани во нивната севкупност преку услуга како “fsck” или “chkdsk” за да се одредат некои непостојаности после лошо исклучување. Меко дополнување е алтернатива за journaling која ги избегнува изишните записи преку внимателно подредување на дополнителните операции. Log структурираните датотечни ситеми и ZFS исто така се разликува од традиционалните дневнички датотечни системи во тоа што тие ги избегнуваат непостојаностите преку постојано запишување на нови копии на податоците, избегнувајќи дополнување во место. === Графички кориснички посредници === Повеќето од модернхите компјутерски ситеми поддржуваат графички кориснички посредници (GUI), и често ги вклучуваат нив. Во некои компјутерски системи, како што се оригиналните имплементации на [http://en.wikipedia.org/wiki/Microsoft_Windows Microsoft Windows] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS Mac OS], GUI- то е интегрирано во јадрото. Додека технички графичкиот кориснички посредник не е сервис на оперативниот систем, While technically a graphical user interface is not an operating system service, здружената поддршка за еден во јадрото на оперативниот систем може да му дозволи на GUI- то да биде поспремен преку редуцирање на бројот на [http://en.wikipedia.org/wiki/Context_switch context switches] побарани за GUI-то да ги изврши неговите излезни функции. Други оперативни системи се [http://en.wikipedia.org/wiki/Modularity_%28programming%29 modular], одвојувајќи го графичкиот подсистем од јадрото и оперативниот систем. Во 1980<sup>-те</sup> UNIX, VMS и многу други имале оперативни системи кои биле изградени на овој начин. Linux и Mac OS X се на истиот начин изградени. Модерните кои ги пуштил Microsoft Windows како што се [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_Vista Windows Vista] имплементирале графички подсистем кој намногу е во корисничкиот дел, меѓутоа верзиите помеѓу графичките рутини за цртање на [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_NT_4.0 Windows NT 4.0] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_Server_2003 Windows Server 2003] најмногу постојат во јадрениот дел. [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_9x Windows 9x] немал голема јасност помеѓу посредникот и јадрото. Многу оперативни системи му дозволуваат на корисникот да инсталира или да создава каков било кориснички посредник закој имаат желба. [http://en.wikipedia.org/wiki/X_Window_System X Window System] во спој со [http://en.wikipedia.org/wiki/GNOME GNOME] или [http://en.wikipedia.org/wiki/KDE KDE] е најчесто најден setup на повеќето Unix и [http://en.wikipedia.org/wiki/Unix-like Unix-like] (BSD, Linux, [http://en.wikipedia.org/wiki/Minix Minix]) системи. Голем број од [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_shell_replacement Windows shell ][http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_shell_replacement замените] биле пуштени за Microsoft Windows, кој нуди алтернативи за вклучениот [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_shell Windows shell], но shell-от сам по себе не може да биде одвоен од Windows. Многубројни Unix-засновани GUI постоеле со тек на време, добиени од X11. Натпреварот помеѓу различните трговци на Unix (HP, IBM, Sun) води голема фрагментација, иако напорот да се стандардизира во 1990<sup>-те</sup> во [http://en.wikipedia.org/wiki/COSE COSE] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Common_Desktop_Environment CDE] паднал поради различни причини, евентуално поради замрачувањето кое го донело широкото усвојување на GNOME и KDE. Пред да се отворат изворно-заснованите комплети со алатки (toolkits) и desktop околини, Motif беше надмоќна toolkit/desktop комбинација . Графичкиот кориснички посредник се развивал со тек на време. На пример, Windows го модифицирал неговиот кориснички посредник скоро секогаш кога некоја основна верзија на Windows е пуштена, но Mac OS GUI се проманил драматично со воведувањето на Mac OS X во1999. == Примери на оперативни системи == === Microsoft Windows === [http://en.wikipedia.org/wiki/Microsoft_Windows Microsoft Windows] е фамилија на сопствени оперативни системи која започнува како додаток на постариот [http://en.wikipedia.org/wiki/MS-DOS MS-DOS] оперативен систем за [http://en.wikipedia.org/wiki/IBM_PC IBM PC]. Модерните верзии се засновани на поновото [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_NT Windows NT] јадро кое оригинално било планирано за [http://en.wikipedia.org/wiki/OS/2 OС/2]. Windows се извршува на [http://en.wikipedia.org/wiki/X86 x86], [http://en.wikipedia.org/wiki/X86-64 x86-64] и на [http://en.wikipedia.org/wiki/Itanium Itanium] обработувачи. Пораните верзии исто така се извршувале и на [http://en.wikipedia.org/wiki/DEC_Alpha DEC Alpha], [http://en.wikipedia.org/wiki/MIPS_architecture MIPS], [http://en.wikipedia.org/wiki/Fairchild_Semiconductor Fairchild] (подоцна [http://en.wikipedia.org/wiki/Intergraph Intergraph]) [http://en.wikipedia.org/wiki/Clipper_architecture Clipper] и [http://en.wikipedia.org/wiki/PowerPC PowerPC] архитектури ( некоја работа била направена за да го приклучи тоа на [http://en.wikipedia.org/wiki/SPARC SPARC] архитектура). Од јуни 2008, Microsoft Windows држи голема количина од worldwide desktop [http://en.wikipedia.org/wiki/Market_share пазарната] поделба. Windows исто така се користи на опслужувачи, поддржувајќи апликации како што се web опслужувачи и опслужувачи за бази на податоци. Неодамна, потроши значаен marketing и пари за истражување и развој за да демонстрира дека Windows е способен да изврши каква било апликација за некое претпријатие, што резултирало во постојани записи за цената и перформансите и добро прифаќање во пазарот на претпријатијата. Најшироко употребуваната верзија од фамилијата на Microsoft Windows е [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_XP Windows XP], пуштена во употреба на 25 октомври 2001. Во ноември 2006, после повеќе од пет години од развојот, Microsoft го пуштил [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_Vista Windows Vista], главната нова верзија на оперативен систем од фамилијата на Microsoft Windows која содржи голем број на нови одлики и промени во архитектурата. Првак меќу овие е новиот кориснички посредник и визуелен стил наречен [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_Aero Windows Aero], голем број на нови безбедносни одлики како што се [http://en.wikipedia.org/wiki/User_Account_Control User Account Control], и неколку нови multimedia апликации како [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_DVD_Maker Windows DVD Maker]. опслужувач варијантата заснована на истото јадро, [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_Server_2008 Windows Server 2008], е пуштена во почетокот на 2008. [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_7 Windows 7] моментално е во развој; се очекува да се пушти некаде околу јануари 2010. '''Unix и Unix-like оперативни системи''' [http://en.wikipedia.org/wiki/Ken_Thompson Ken Thompson] напишал [http://en.wikipedia.org/wiki/B_%28programming_language%29 B], главно засновано на [http://en.wikipedia.org/wiki/BCPL BCPL], кој тој го користел за да пишува Unix, заснован на неговото искуство во [http://en.wikipedia.org/wiki/MULTICS MULTICS] проектот. B беше заменето со [http://en.wikipedia.org/wiki/C_%28programming_language%29 C], и Unix се разви во голема, комплексна фамилија на внатрешно поврзани оперативни системи кои биле влијателни во секој модерен оперативен систем. Фамилијата на оперативните системи слични на Unix е поразлична група на оперативни систем, со неколку основни поткатегории вклучувајќи ги [http://en.wikipedia.org/wiki/System_V System V], [http://en.wikipedia.org/wiki/BSD_%28operating_system%29 BSD], и [http://en.wikipedia.org/wiki/Linux_kernel Linux]. Името "[http://en.wikipedia.org/wiki/UNIX UNIX]" е заштитен знак на [http://en.wikipedia.org/wiki/The_Open_Group The Open Group] која има лиценца за него за употреба со било кој оперативен систем кој бил покажан дека може да се прилагоди на нивните дефиниции. "Unix-like" најчесто се користи да укаже на големо множество на оперативни сиситеми кои наликуваат на оригиналниот Unix. Unix-like системите се извршуваат на голема разновидност на архитектури на машините. Тие потешко се користат за опслужувачи ви бизнисот, како и како работни станици во академски и инженерски околини. Unix варијантите кои се софтверски слободни, како што се [http://en.wikipedia.org/wiki/GNU GNU], [http://en.wikipedia.org/wiki/Linux Linux] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Berkeley_Software_Distribution BSD], се популарни во овие области. Некои Unix варијанти како [http://en.wikipedia.org/wiki/HP-UX HP-UX] на HP и [http://en.wikipedia.org/wiki/AIX_operating_system AIX] на IBM се дизајнирани за да се извршуваат само на тој хардвер на трговецот. Другите, како [http://en.wikipedia.org/wiki/Solaris_Operating_System Solaris], може да се извршат на повеќе типови на хардвер, вклучувајќи ги и [http://en.wikipedia.org/wiki/X86 x86] опслужувачите и PC-ата. [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS_X Mac OS X] на Apple, заснован на хибридно јадро BSD различно добиен од [http://en.wikipedia.org/wiki/NeXTSTEP NeXTSTEP], [http://en.wikipedia.org/wiki/Mach_%28kernel%29 Mach], и [http://en.wikipedia.org/wiki/FreeBSD FreeBSD], го заменил постариот оперативен систем на Apple- Mac OS (не-Unix). Внатрешната корисност на Unix беше побарана од основањето на [http://en.wikipedia.org/wiki/POSIX POSIX] стандардот. POSIX стандардот може да биде применет на секој оперативен систем, иако тој оригинално бил направен за многу Unix варијанти. '''Mac OS X''' [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS_X Mac OS X] е гарфички оперативен систем развиен и продаден од страна на [http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_Inc. Apple Inc]. Mac OS X е втор најшироко употребуван оперативен систем во светот, после Windows. Mac OS X е наследник на оригиналниот [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS Mac OS], кој бил примарен оперативен систем на Apple од 1984. Поинаку од неговиот претходник, Mac OS X е [http://en.wikipedia.org/wiki/UNIX UNIX] оперативен систем изграден на технологијата која била развиена на [http://en.wikipedia.org/wiki/NeXT NeXT] во текот на втората половина на 1980-тите сè додека Apple не ја купил компанијата вопочетокот на 1997. Оперативниот систем беше прво пуштен во 1999 како [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS_X_Server_1.0 Mac OS X Server 1.0], со desktop-ориентирана верзија ([http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS_X_v10.0 Mac OS X v10.0]) во март 2001. Од тогаш, уште пет различни "end-user" и "server" едиции од Mac OS X се пуштиле, наодамншена е [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS_X_v10.5 Mac OS X v10.5], која беше направена октомври 2007. Пуштањата на Mac OS X се наречени после “големите мачки”<nowiki>; Mac OS X v10.5 често се нарекува од страна на Apple и корисниците, "Leopard".</nowiki> опслужувач едицијата, [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS_X_Server Mac OS X Server], е идентична по архитектурата со нејзината desktop копија но често се извршува на Macintosh опслужувачки хардвер. Mac OS X Server вклучува раководство со работна група и алатки за апликациски софтвер кои снабдуваат поедноставен пристап до клучните мрежни сервиси, вклучувајќи го и агентот пренос на mail, Samba опслужувачот, [http://en.wikipedia.org/wiki/LDAP LDAP] опслужувач, domain name опслужувач и други. '''Plan 9''' [http://en.wikipedia.org/wiki/Ken_Thompson Ken Thompson], [http://en.wikipedia.org/wiki/Dennis_Ritchie Dennis Ritchie] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Douglas_McIlroy Douglas McIlroy] на [http://en.wikipedia.org/wiki/Bell_Labs Bell Labs] го дизајнирале и го развиле C програмскиот јазик за да се изгради оперативниот систем Unix. Прграмерите на Bell Labs преминале на развој на [http://en.wikipedia.org/wiki/Plan_9_from_Bell_Labs Plan 9] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Inferno_%28operating_system%29 Inferno], кои биле направени за модерни дистрибурани околини. Plan 9 од почетокот бил дизајниран да биде мрежен оперативен систем и имал вградена графика, различно од Unix, кој ги додал овие одлики во дизајнот нешто подоцна. Plan 9 е веќе популарен како што се оперативните системи изведени од Unix, но има широка заедница на развивачи. Тој моментало е пуштен под [http://en.wikipedia.org/wiki/Lucent_Public_License Lucent Public License]. Inferno беше продаден на [http://en.wikipedia.org/wiki/Vita_Nuova_Holdings Vita Nuova Holdings] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120809011310/http://en.wikipedia.org/wiki/Vita_Nuova_Holdings |date=2012-08-09 }} и беше пуштен под лиценца на GPL/MIT. '''Оперативни системи во реално време ''' Оперативен систем во реално време (RTOS1) е оперативен систем кој поддржува multitasking планиран за апликации со фиксни рокови ( пресметување во реално време). Таквите апликации вклучуваат некои мали вградени системи, контролери за автомобили, индустриски роботи, индустриска контрола и некои системи со голем опсег на пресметување. Ран пример за оперативен систем во реално време со голем опсег на пресметување беше [http://en.wikipedia.org/wiki/Transaction_Processing_Facility Transaction Processing Facility] развиен од [http://en.wikipedia.org/wiki/American_Airlines American Airlines] и [http://en.wikipedia.org/wiki/International_Business_Machines IBM] за [http://en.wikipedia.org/wiki/Sabre_Airline_Reservations_System Sabre Airline Reservations System]. '''Вградени системи ''' Вградените системи користат разновидност на посветени оперативни системи. Во некои случаи, софтверот на оперативниот систем е директно поврзан со за апликацијата за да произведе монолитна програма со специјална цел. Во наједноставните вградени ситеми, нема разлика помеѓу оперативниот систем и апликацијата. Врадените системи кои имаат фиксни рокови користат оперативни системи во реално време како што се [http://en.wikipedia.org/wiki/VxWorks VxWorks], [http://en.wikipedia.org/wiki/ECos eCos], [http://en.wikipedia.org/wiki/QNX QNX], [http://en.wikipedia.org/wiki/MontaVista_Linux MontaVista Linux] и [http://en.wikipedia.org/wiki/RTLinux RTLinux]. Некои вградени системи користат оперативни системи како што се [http://en.wikipedia.org/wiki/Symbian_OS Symbian OS], [http://en.wikipedia.org/wiki/Palm_OS Palm OS], [http://en.wikipedia.org/wiki/Windows_CE Windows CE], [http://en.wikipedia.org/wiki/BSD_%28operating_system%29 BSD] и [http://en.wikipedia.org/wiki/Linux_kernel Linux], иако таквите оперативни системи не поддржуваат пресметување во реално време. '''Хоби развој''' Развојот на оперативниот систем како хоби има голем сличен на култ следбеник. Како такви, оперативни системи, како што е [http://en.wikipedia.org/wiki/Linux_kernel Linux], имаат издадено оперативни системи како проекти од хоби. Дизајнот и имплементацијата на оперативниот систем бараат вештина и одлучност, а терминот може да покрие било што од обичен [http://en.wikipedia.org/wiki/Hello_world_program "Здраво Свете"] boot вчитувач па до јадро со целосни одлики. Еден класичен пример на ова е [http://en.wikipedia.org/wiki/Minix Minix] Оперативниот систем-ОС кој е дизајниран од страна на [http://en.wikipedia.org/wiki/Andrew_Tanenbaum A.S. Tanenbaum] како алатка за учење, но бил потешко употребуван од хоби пред [http://en.wikipedia.org/wiki/Linux_kernel Linux] да ја затемни неговата полуларност. '''Друго''' Пострите оперативни системи кои сѐ уште се користат на niche пазарите вклучуваат [http://en.wikipedia.org/wiki/OS/2 OS/2] од IBM и Microsoft; [http://en.wikipedia.org/wiki/Mac_OS Mac OS], не-Unix претходникот на Mac OS X на Apple; [http://en.wikipedia.org/wiki/BeOS BeOS]<nowiki>; </nowiki>[http://en.wikipedia.org/wiki/XTS-400 XTS-300]. Некои, најмногу [http://en.wikipedia.org/wiki/AmigaOS_4 AmigaOS 4] и [http://en.wikipedia.org/wiki/RISC_OS RISC OS], продолжуваат да бидат развивани како платформи на малцинство за приврзаните заедници и специјалните апликации. [http://en.wikipedia.org/wiki/OpenVMS OpenVMS] порано од [http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_Equipment_Corporation DEC], е сѐ уште под активен развој на [http://en.wikipedia.org/wiki/Hewlett-Packard Hewlett-Packard]. Постоеле голем број на оперативни системи за 8 битни компјутери- DOS (Disk Operating System) на Apple 3.2 & 3.3 за Apple II, ProDOS, UCSD, CP/M – расположливи за разлиќни 8 и 16 битни околини. Истражувањето и развојот на нови оперативни системи продолжува. [http://en.wikipedia.org/wiki/GNU_Hurd GNU Hurd] е дизајниран за да биде обратно компатибилен со Unix, но со подобрена функционалност и микројадрена архитектура. Сингуларноста е проект на [http://en.wikipedia.org/wiki/Microsoft_Research Microsoft Research] да развие оперативен систем со подобра мемориска заштита заснована на моделот управуван од .Net. Развојот на системите го следи истиот модел кој се користел од друг развој на софтвер, кој вклучува одржувачи, дрва за контрола на верзијата и други спецификации. '''Разновидност на оперативните системи и портабилност( преносливост)''' Софтверот генерално се пишува за даден оперативен систем ( дури и за специфичен хардвер). На друг ОС, множеството на функционалности побарани од тој софтвер може да се имплементираат поинаку ( имињата на функциите, списокот на аргументи и слично), барајќи апликацијата да биде повеќе или помалку адаптирана на тој нов ОС. Денес поголемиот дел од софверот се пишува за различни софтверски платформи како [http://en.wikipedia.org/wiki/Java_%28software_platform%29 Java] или [http://en.wikipedia.org/wiki/Qt_%28toolkit%29 Qt] кои се напишани на самиот оперативен систем и други системски библиотеки. Со цел да се ограничат разликите во термините на однесувањето и API, апликацијата може да направи употреба на делови од софтверската апстракција на оперативниот систем, обично наречено ниво на апстракција на ОС (слично, хардверско ниво на апстракција исто така може да се употреби). Како пример, [http://en.wikipedia.org/wiki/POSIX_Threads POSIX Threads] API ( кој е дел од [http://en.wikipedia.org/wiki/POSIX POSIX] стандардите) произведува основни механизми за апликации за манипулација со нитки. {{информатика}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Информатика]] [[Категорија:Оперативни системи]] suziwsnb30phc8g54spe6uhoax22aqz Австралија 0 2250 5293945 5271916 2024-11-19T20:51:55Z Bjankuloski06 332 /* Политички систем */ Печатна грешка, replaced: подлеб → поделб 5293945 wikitext text/x-wiki :''Оваа страница се однесува на државата Австралија. За други значења видете [[Австралија (појаснување)]].'' {{Infobox country |conventional_long_name = Државна заедница Австралија |common_name = Австралија |native_name = ''Commonwealth of Australia'' |image_flag = Flag of Australia.svg |image_coat = Coat of Arms of Australia.svg |alt_coat = <!--alt text for coat of arms--> |national_anthem = „[[Химна на Австралија|Напредувај, убава Австралијо]]„{{lower|0.2em|{{refn|Кралската химна „[[Боже, чува ја Кралицата]]“ се свири само во просуство на [[британско кралско семејство|член на кралското семејство]]<ref>[http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm It's an Honour&nbsp;– Symbols&nbsp;– Australian National Anthem] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071109134834/http://www.itsanhonour.gov.au/symbols/anthem.cfm |date=2007-11-09 }}; {{Наведена книга |title=Parliamentary Handbook of the Commonwealth of Australia |edition=29th |origyear=2002 |year=2005 |chapter=National Symbols |chapterurl=http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |accessdate=7 June 2007 |archive-date=2007-06-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070611101901/http://www.aph.gov.au/library/handbook/40thparl/national+symbols.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref>|name="anthem explanation"|group="Б"}}<!--end lower:-->}}<br /><center>[[File:U.S. Navy Band, Advance Australia Fair (instrumental).ogg]]</center> |image_map = Australia_(orthographic_projection).svg |alt_map = <!--alt text for map--> |map_width = 220px |capital = [[Канбера]] |latd=35 |latm=18.48 |latNS=S |longd=149 |longm=7.47 |longEW=E |largest_city = [[Сиднеј]] |official_languages = нема{{refn|Англискиот нема правен статус во државата.<ref name=language>{{нмс|url=http://www.immi.gov.au/media/publications/multicultural/confer/04/speech18b.htm|title=Pluralist Nations: Pluralist Language Policies?|work=1995 Global Cultural Diversity Conference Proceedings, Sydney|publisher=Department of Immigration and Citizenship|accessdate=11 January 2009| archiveurl=https://web.archive.org/web/20081220020910/http://www.immi.gov.au/media/publications/multicultural/confer/04/speech18b.htm| archivedate= 20 December 2008 | url-status=}} "English has no de jure status but it is so entrenched as the common language that it is de facto the official language as well as the national language."</ref>|name="official language"|group="Б"}} |languages_type = [[Национален јазик]] |languages = [[англиски јазик|англиски]]<ref name="official language" group="Б" /> |demonym = {{hlist |[[Австралијци]] |Ози<ref>{{Наведена книга |title=Collins English Dictionary |year=2009 |publisher=HarperCollins |location=Bishopbriggs, Glasgow |isbn=978-0-00-786171-2 |page=18 }}</ref><!--end hlist:-->}} |government_type = [[федерација|Сојузна]] [[парламентарен систем|парламентарна]] [[уставна монархија]] |leader_title1 = [[Монарх]] |leader_name1 = [[Чарлс III]] |leader_title2 = {{nowrap|[[Генерален управник]]}} |leader_name2 = [[Дејвид Харли]] |leader_title3 = [[Премиер на Австралија|Премиер]] |leader_name3 = [[Ентони Албаниз]] |legislature = [[Парламент на Австралија|Парламент]] |upper_house = [[Сенат на Австралија|Сенат]] |lower_house = [[Претставнички дом на Австралија|Претставнички дом]] |sovereignty_type = Независност |sovereignty_note = од ОК |established_event1 = Федерација, Устав |established_date1 = 1 јануари 1901 |established_event2 = Вестминстерски статут |established_date2 = {{nowrap|9 октомври 1942 {{small|(на сила<br />од 3 септември 1939)}}}} |established_event3 = Закон за Австралија |established_date3 = 3 март 1986 |area_rank = 6. |area_km2 = 7692024 |population_estimate = {{formatnum:{{податоци Австралија|poptoday}}}}<ref name="popclock">{{нмс|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1647509ef7e25faaca2568a900154b63?OpenDocument|title=Population clock|work=Australian Bureau of Statistics|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=29 June 2015}}</ref> |population_estimate_rank = 51. |population_estimate_year = {{CURRENTYEAR}} |population_census = 21.507.717<ref>{{Попис 2011 Австралија|id=0|name=Australia|accessdate=21 June 2012|quick=on}}</ref> |population_census_year = 2011 |population_density_km2 = 2.8 |population_density_rank = 233. |GDP_PPP = {{nowrap|$1,137 трилиони<ref name=IMF>{{нмс |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=76&pr.y=13&sy=2015&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=193&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Australia |publisher=International Monetary Fund |date=April 2015 |accessdate=25 April 2015}}</ref>}} |GDP_PPP_rank = 19. |GDP_PPP_year = 2015 |GDP_PPP_per_capita = $47,608<ref name=IMF/> |GDP_PPP_per_capita_rank = 17. |GDP_nominal = {{nowrap|$1,252 трилиони<ref name=IMF/>}} |GDP_nominal_rank = 12. |GDP_nominal_year = 2015 |GDP_nominal_per_capita = $52,454<ref name=IMF/> |GDP_nominal_per_capita_rank = 9. |Gini = 33.6<!--number only--> |Gini_ref = <ref>{{нмс|title=OECD Economic Surveys: Norway 2012|url=http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/economics/oecd-economic-surveys-norway-2012/gini-coefficients-before-and-after-taxes-and-transfers_eco_surveys-nor-2012-graph1-en#page1|accessdate=2015-09-16|archive-date=2014-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20140812150611/http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/economics/oecd-economic-surveys-norway-2012/gini-coefficients-before-and-after-taxes-and-transfers_eco_surveys-nor-2012-graph1-en#page1|url-status=dead}}</ref> |Gini_rank = 19. |Gini_year = 2012 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.933<!--number only--> |HDI_ref = <ref name="HDI">{{нмс |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref> |HDI_rank = 2. |HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> |HDI_change = steady<!--increase/decrease/steady--> |currency = [[австралиски долар]] |currency_code = AUD |time_zone = [[време во австралија|разни]]<ref name="time" group="Б">погл. [[Време во Австралија]].</ref> |utc_offset = +8 - +10,5 |time_zone_DST = [[време во австралија|разни]]<ref name="time" group="Б" /> |utc_offset_DST = +8 - +11,5 |date_format = дд-мм-гггг |drives_on = лево |cctld = [[.au]] |calling_code = [[+61]] }} '''Државна Заедница Австралија''' ({{lang-en|Commonwealth of Australia}}) или само '''Австралија''' (''{{јаз|en|Australia}}'') — држава која се простира на [[Австралија (континент)|австралискиот континент]] и на неколку околни острови. Најблиските соседни држави се [[Нов Зеланд]] и [[Индонезија]]. Главен град е [[Канбера]]. Во Австралија има шест сојузни држави; [[Нов Јужен Велс]], [[Викторија (Австралија)|Викторија]], [[Јужна Австралија]], [[Западна Австралија]], [[Квинсленд]] и [[Тасманија]] и две територии; [[Австралиска престолнинска територија|Австралиската престолнинска територија]] (АПТ) и [[Северна Територија|Северната Територија]]. Најголемите градови во Австралија се [[Сиднеј]] со над 4.300.000 жители, [[Мелбурн]] со над 3.800.000 жители, [[Бризбејн]] со над 1.800.000 жители и [[Перт]] со 1.500.000 жители. Австралиските [[домородци]] го населуваат копното веќе 42.000 години. По спорните посети на [[Рибарство|рибарите]] од [[север]] и еропските истражувачи и трговци во [[XVII век]], [[Велика Британија]] ја запоседнала источната половина на [[остров]]от во текот на [[1770]] г., каде [[држава]]та праќала луѓе по [[казна]] во [[Колонијализам|колонијата]] наречена [[Нов Јужен Велс]], која е формирана на [[26 јануари]] [[1788]] г. Како растел бројот на населението и како биле откриени нови територии во текот на [[XIX век]] биле формирани уште пет големи автономни британски прекоморски територии. На [[1 јануари]] [[1901]] г., шест колонии ја формирале федерацијата по име [[Државна Заедница Австралија]]. Како [[федерација]], Австралија воспоставила стабилен либералдемократски политички систем, останувајќи членка на Кралските земји на Комонвелт. == Потекло на поимот == {{Главна|Етимологија на Австралија}} [[Податотека:Flinders View of Port Jackson taken from South Head.jpg|мини|лево|Поглед на пристаништето Џексон, местото на кое е основан градот Сиднеј]] Името „Австралија“ доаѓа од [[Латински јазик|латинскиот]] назив ''Australis'', што значи ''југ''. Легендата за „непознатата земја од југот“ (terra australis incognita) датира уште од времето на [[Римско Царство|Римското Царство]]. Во [[1521]], [[Шпанци]]те биле меѓу првите кои заполовиле во тихоокеанските острови. Првата употреба на зборот Австралија во [[англиски јазик|англискиот]] јазик било во [[1625]] г. во делото на [[Мастер Хаклит]] - „[[Белешка за Австралија, земјата посветена на светиот дух]]“. Името Australische го користеле холандски официјалисти во [[Батавија]] од [[1638]] г., во значење за новоотркиеното [[копно]] на [[југ]]от. Името Австралија користено е и во [[1693]] г. во предовот на [[книга]]та „[[Авантурите на Жак Седер во текот на истражуањата и патувањата во јужната земја]]“, од францускиот [[автор]] [[Габриел де Фониј]], кој пишувал под [[псевдоним]]от [[Жак Садер]].<ref>-{Sidney J. Baker, The Australian Language, second edition, 1966.}-</ref> [[Александар Далримпел]] го користел истиот термин во делото „[[Историски собир на патувањата и откритијата во јужниот Тихи Океан]]“ од [[1771]] г., во значење за цецлата јужнотихоокеанската област. [[Џорџ Со]] и [[Џејмс Смит]] во [[1793]] г. ја објавиле книгата „[[Зоологија и ботаника на Нова Холандија]]“ во која пишувале за огромниот [[остров]], или подобро кажано - [[континент]] Австралија, [[Австралазија]] или [[Нова Холандија|Нова Холнадија]]. Името „Австралија“ се раширило под влијание на книгата на [[Метју Флиндерс]], „[[Патувањето во јужната земја (Австралија)]]“, првиот човек за кој се знае дека го препловил [[континент]]от. Со оваа книга [[Метју Флиндерс]] на тој збор дал општо значење. [[Гувернер]]от на [[Нов Јужен Велс]], [[Лаклан Маквари]], подоцна го користел тој збор во официјалните извештаи кои ги праќал во [[Англија]], за да во [[1817]] г. предложи тој збор да биде усвоен како официјално име на континентот. Британската морнарница во [[1824]] г. официјално овој континент го нарекла Австралија. == Историја == {{Главна|Историја на Австралија}} [[Податотека:Aboriginal Art Australia(4).jpg|мини|лево|130px|Абориџинска карпеста уметност.]] Човековото присуство на територијата на Австралија е забележано уште од пред 42.000 и 48.000 години<ref>-{Gillespie, R. (2002). Dating the first Australians. Radiocarbon 44:455–72}-</ref>. Овие први доселеници можеби биле предците на денешното староседелско население- [[Абориџини]]. Овие луѓе биле ловци, со сложена орална и духовна култура. Првата европска посета на Австралија била од холандскиот истражувач [[Вилем Јансон]] кој пристигнал во [[1606]]. За време на [[XVII век]] западниот и северниот брег бил претставен на карта од [[Холанѓани]]те и бил наречен „Нова Холандија“. Подоцна во [[1770]] [[Џемс Кук|Џејмс Кук]] пристигнал на источниот брег на Австралија и го нарекол регионот „Нов Јужен Велс“. [[Податотека:Australia first map.jpg|мини|десно|Првата мапа на Австралија од атласот на Николас Валард од 1547 година]] Британската кралска колонија на [[Нов Јужен Велс]] била основана со формирање на населбите во пристаништето [[Порт Џексон|Џексон]], на [[26 јануари]] [[1788]] г. Овој [[датум]] подоцна станал и [[Национален ден на Австралија]]. [[Ван Дименова Земја]], или сегашна [[Тасманија]], населена била во [[1803]] г., а во [[1825]] г. станала посебна [[Колонијализам|колонија]]. [[Обединето Кралство]] во [[1829]] г. формално воспоставило контролна над западниот дел на Австралија. Од деловите на [[Нов Јужен Велс]] биле формирани и одвоени колонии: [[Јужна Австралија]] во [[1836]] г., [[Викторија]] во [[1851]] г. и [[Квинсленд]] во [[1859]] г. [[Северна Територија]] е формирана во [[1911]] г., со издвојување од провинцијата [[Јужна Австралија]]. [[Јужна Австралија]] е воспоставена како слободна провинција и како таква никогаш не била казнувачка [[Колонијализам|колонија]]. [[Викторија]] и [[Западна Австралија]] исто така биле основани како слободни, но подоцна прифаќале и осуденици. Доведување осуденици во колонијата [[Нов Јужен Велс]] било прекинато во [[1848]] г., по притисокот на тамошните доселеници.<ref>[http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B? -{Open Australian Bureau of Statistics 1998 Special Article}-] - -{The State of New South Wales}-</ref> Пристигнувањето на Кук било вовед за основање на британска колонија во Австралија. На [[26 јануари]] [[1825]] година била основана ''Британската кралска колонија на Нов Јужен Велс'' кој денес се слави како национален ден во Австралија. [[Тасманија]] започнала да се населува од европски народи во [[1803]], но станала посебна колонија во 1825 година. Австралиските доморди, чиј број во времето на доаѓањето на [[Европејци]]те е проценет на 350.000<ref>-{Smith, L. (1980), The Aboriginal Population of Australia, Australian National University Press, Canberra}-</ref>, се смалувал во текот на наредните 150 години, најмногу поради новите [[болест]]и, присилното [[раселување]] и [[културната дезинтеграција]]. Одвојувањето на [[Дете|децата]] од [[Семејство|семејствата]], кои некои [[историчар]]и и австралиски староседелци го сметаат за [[геноцид]]<ref>-{Tatz, C. (1999).}- [http://www.aiatsis.gov.au/aboriginal_studies_press -{Genocide in Australia}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080917162526/http://www.aiatsis.gov.au/aboriginal_studies_press |date=2008-09-17 }}, -{AIATSIS Research Discussion Papers No 8, Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies, Canberra}-</ref>, најверојатно придонел за тоа смалување. Таквите интерпретации на абориџинската историја другите историчари го критикуваат, сметајќи ги за претерани или исконструирани поради политички и идеолошки причини<ref>-{Windschuttle, K. (2001).}- [http://newcriterion.com:81/archive/20/sept01/keith.htm -{The Fabrication of Aboriginal History] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090106123323/http://newcriterion.com:81/archive/20/sept01/keith.htm |date=2009-01-06 }}, The New Criterion Vol. 20, No. 1, September 20.}-</ref>. Оваа дебата во Австралија е позната под името [[Историски војни]] (анг. History Wars). По [[референдум]]от од [[1967]] г., федералната влада била областена да спроведе [[политика]] и донесе закони поштувајќи ги [[Абориџини]]те и нивната [[традиција]]. Старата сопственсот на земјиштето било признаено дури во [[1992]] г., кога во случајот [[Мабо]] против [[Квинсленд]] (бр.2) отфрлено толкување на Австралија како „празна земја“ (лат. terra nullius) во време на доаѓањето на [[Европејци]]те. [[Податотека:Melbourne 1839.JPG|мини|лево|Мелбурн во 1830]] Златната грозница во Австралија започнала во средината на [[XIX век]], а побуната на рударите против порезот на дозвола за копање од [[1854]] г. била прв ран израз на граѓанска непослушност и австралијската [[демократија]]. Измеѓу [[1855]] г. и [[1890]] г., во секоја од 6-те колонии воспоставиле локални влади кои раководеле со најголемиот дел на внатрешните работи, оставајќи притоа дел од [[Британското Царство]]. Колонијалната канцеларија во [[Лондон]] задржала дел од овластувањата по некои прашања, како што се надворешните работи, одбраната и меѓународната пловидба. По десетгодишните подготовки, колониите на [[1 јануари]] [[1901]] г. создале [[федерација]], која е наречена [[Државна Заедница Австралија]] и организирана е како [[владение]] на Британското царство. Австралиската престолинска територија била формирана во [[1911]] г., од делот на територијата на [[Нов Јужен Велс]], како би бил обезбеден просотр за предложување на главен град на федерацијата [[Канбера]] ([[Мелбурн]] бил престолнина од [[1901]] до [[1927]]). [[Северна Територија]] била изопштена од контролата на владата на [[Јужна Австралија]] и во [[1911]] г. предадена на управата на [[Комонвелт]]от. Австралија доброволно учествувала во Првата светска војна.<ref>-{Bean, C. Ed. (1941).}- [http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp -{Volume I - The Story of Anzac: the first phase] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080828064649/http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp |date=2008-08-28 }}, First World War Official Histories, Eleventh Edition.}-</ref> Многу [[Австралијци]] го сметаат за пораз на Воените сили на Австралија и [[Нов Зеланд]] на [[Галиполе|Галапољ]] како настан во кој е родена австралиската нација. Со [[Вестминтерскиот статут]] од [[1931]] г., кој во Австралија е прифатен во [[1942]] г., формално се прекинати сите уставни врски меѓу Австралија и [[Обединето Кралство]]. Шокот предизвикан со поразот на [[Велика Британија]] во [[Азија]] во текот на [[1942]] г. и заканите од јапонска [[инвазија]], влијаеле во Австралија да им се сврти на [[САД]] како нов сојузник и заштитник. Од [[1951]] г., Австралија и формално станала воен сојузник на [[САД]] под покровителство на [[АНЗУС]] договорот. По Втората светска воја, Австралија ја потикнувала масовната емиграција од [[Европа]], од седумдесеттите и укинувањето на Белата политина на Австралија, оспорена е имиграцијата од [[Азија]] и другите неевропски делови од светот. Како последица на тоа, австралиската демографија, култура и општата слика драматично се смениле. Последните уставни врски помеѓу Австралија и [[Велика Британија]] биле прекинати во [[1986]] г., со усвојувањето на Австралискиот акт во [[1986]] г., со што британската улога во австралиската власт е завршена. Во [[1999]] г., Австралијците на референдум ос 50% мнозинство го отврлиле предлото на Австралија таа да стане [[република]], со [[претседател]] кој би го избрал [[парламент]]от.<ref>-{Australian Electoral Commission (2000).}-[http://www.aec.gov.au/_content/when/referendums/1999_report/index.htm 1999 -{Referendum Reports and Statistics}-], Посетено на 17. 4. 2013.</ref> Од изборите на [[Витлам Гоф]] за [[премиер]] во [[1972]] г., Австралија е насочена на иднината во рамките на подрачјето на [[Азија-Тихоокеанија]]. == Географија и клима == {{Главна|Географија на Австралија}} [[Податотека:KlimaAUS.jpg|мини|лево|180px|Климата на Австралија.]] Австралија има вкупна површина од 7.617.930&nbsp;км<sup>2</sup><ref>[http://www.ga.gov.au/education/facts/dimensions/compare.htm -{Australia's Size Compared.}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070324194241/http://www.ga.gov.au/education/facts/dimensions/compare.htm |date=2007-03-24 }} -{Geoscience Australia.}- Поселедни, пристапено 19 мај 2007.</ref>. Австралија е опколена со мориња и океани, па така на исток се наоѓаат [[Корално Море|Коралното Море]] и [[Тасманово Море|Тасмановото Море]], на север се [[Арафурско Море|Арафурското Море]] и [[Тиморско Море|Тиморското Море]], на југ и на запад е [[Индиски Океан|Индискиот Океан]]. Австралискиот брег е долг 34.218&nbsp;км (не рачунајќи прекуморски острови)<ref>[http://www.environment.gov.au/soe/2006/publications/drs/indicator/142/index.html -{State of the Environment 2006.}-] -{Department of the Environment and Water Resources.}-</ref>. Најголемиот дел од австралиското [[копно]] е [[пустина]] или полупустински предел и со тоа Австралија е наречена како најрамен [[континент]] во [[свет]]от со најстара и најнеплодна [[почва]]. Само јужниот и југоисточниот дел од Австралија се плодни и погодни за живот. Густината на населението на Австралија е 2.8 жители на километар квадратен и тоа ја прави една од најненаселените држави во светот. Северниот дел од Австралија е тропски со многу прашуми, шумски предели и пустини. Климата во Австралија е тропска и има влијание од ооколните океани и мориња. [[Податотека:Topography of australia.jpg|мини|десно|Топографска карта на Австралија]] Големиот корален [[гребен]], најголем од тој вид во [[свет]]от<ref>-{UNEP World Conservation Monitoring Centre (1980).}- [http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html -{Protected Areas and World Heritage - Great Barrier Reef World Heritage Area.] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060831073819/http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html |date=2006-08-31 }} Department of the Environment and Heritage.}-</ref> се наоѓа во близина ан североисточниот брег и се простира на површина од над 2.000&nbsp;км<sup>2</sup>. Планината [[Аугустус]], која се смета за најголем [[монолит]] на [[свет]]от<ref>[http://www.smh.com.au/news/Western-Australia/Mount-Augustus/2005/02/17/1108500208314.html -{Mount Augustus}-]. -{The Sydney Morning Herald.}-</ref> се наоѓа во [[Западна Австралија]]. Со 2,228 метри надморска височина, [[Кошќушко (планина)|Кошќушко]] е најголемата [[планина]] на австралиското [[копно]], иако врвот [[Мосон]] е на оддалеченост од Австралиската територија [[Херд и Макдоналд]] висок 2,527 метри. === Природни регии === Австралија може да се подели на три големи природни регии: [[Источна висорамнина]], [[Средишна низина]] и [[Западно плато]]. Во источната висорамнина се наоѓаат највисоките планини на Австралија. Во споредба со другите високи планини во светот тие планини се сразмерно ниски. Највисокиот планински врв на подрачјето и цела Австралија е [[Кошќушко (планина)|Кошќушко]], висок 2228 метри. Подножјето ги допира песочните плажи и карпестите [[спила|спили]] по дожината на брегот на [[Тихи Океан|Тихиот Океан]]. во подрачјето на подножјето паѓаат и најмногу врнежи во Австралија. тоа е основна причина зошто југоисточниот дел на подрачјето од Бризбејн до Мелбурн, е најгусто населен дел на Австралија. На нешто повисока надморска височина се наоѓаат висорамнините. Некои восорамнини имаат и плодно тло и се користат за земјоделство, додека другите се под шумска површина. Средишната низина е најјужниот простор во Австралија. Во овој крај провладуваат рамнини. Поголемиот дел од низината е доста сув и топол за посејување. Поради тоа потребно е наводнување на земјоделските површини. Во западниот дел на подрачјето се простираат и песочните пустини. Во некои делови во близина на северниот или јужниот брег, толото е прекриено со груба треба или грмушки. Тие простори се користат за напасување на стока. На југот на Средишната низина, каде има и повеќе падини, земјоделците сејат пченица. Во подрачјето нема поголеми градови, така што два најголеми се [[Маунт Иса]] и [[Брокен Хил]] кои имаат едвај по околу 30.000 жители. Тоа всушност се два рударски градови. Западното плато зазема 2/3 од Австралија. Регијата е нешто повисока од Средишната низина, но во поголемиот дел всушност е рамнина. Средишниот дел на Западната рамнина е полупустина и пустина. Кон југ и североистокот од пустината постапно преминува во простор со трева и грмушки. Поголемиот дел од таквата земја се користи за напасување на добитокот. Ниските планини исто така се пасишта. Најмногу дождови има на крајниот север и југоисток, што овозможува развој на [[земјоделство]]то. === Флора и Фауна === [[Податотека:RedRoo.JPG|мини|лево|Црвениот кенгур (Macropus rufus)]] Иако најголемиот дел од Австралија е составен од [[пустина]] и полусушни области, таа опфаќа широк спектар на природни површини, од планински врвови до тропски [[дождовни шуми]], а исто така се вбројува и во една од земјите со најголем [[биодевиризитет]]. Поради староста, но и како последица од тоа самата земја има ниска плодност на земјиштето, изразито некарактеристичен распоред на [[вода]] и долготрајна географска изолација, австралискиот жив свет е разновиден и единствен. Околу 85% [[цветни растенија]], 84% [[цицачи]], над 45% [[птици]] и 89% [[риби]] од умерениот копнен појас припаѓаат на ендемските видови.<ref>-{Department of the Environment and Heritage.}- [http://www.environment.gov.au/biodiversity/about-biodiversity.html -{About Biodiversity}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070205015628/http://www.environment.gov.au/biodiversity/about-biodiversity.html |date=2007-02-05 }}, Пристапено 17. 4. 2013.</ref> Човечката активност загрозува многу австралиски екорегиони и видови кои го населуваат континентот. Федералниот Акт за заштита на животната средина и конзервацијата на биодивиризитетот од [[1999]] г. е правна рамка за заштита на загрозените видови. Во рамките на националниот Акционен план за биодевиризитет, формирани се бројни заштитени зони како би се сочувале и заштитиле загрозените видови. Во рамките на националниот акционен план и биодевирезитет, формирани се бројни заштитни зони за да се сочуваат и заштита единствените екосистеми; 64 мочурливи подрачја запишани се на списокот на Рамсарската коневнција, додека 16 локации се под заштита на Светските градини. Австралија во [[2005]] г. била рангирана како 13-та земја на светото според индексот на оджливиот развој на околината.<ref>[http://www.yale.edu/esi/b_countryprofiles.pdf 2005 -{Environmental Sustainability Index}- (стр.112).] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110911125630/http://www.yale.edu/esi/b_countryprofiles.pdf |date=2011-09-11 }} -{Yale University}-.</ref> Поголемиот дел од австралиските дрвни растенија се зимзелени, но многу, како [[евкалиптус]]от и [[акација]]та, се прилагодиле на долготрајни суши и чести пожари. Во добро познатитеавстралиски животини спаѓаат: [[едноотворни]] ([[клунар]]от и [[клунест еж|клунестиот еж]]); [[торбари]] ([[кенгур]]и, [[Коала|коали]], [[вомбат]]и) и [[птици]]те [[ему]] и [[кокабура]]. [[Динго]] е пренесен во Австралија околу [[3000 години п.н.е.]], преку трговците од Австралија.<ref>-{Savolainen, P. et al. 2004.A detailed picture of the origin of the Australian dingo, obtained from the study of mitochondrial DNA. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 101:12387–12390 PMID}-</ref> Многу растителни и животински видови изумреле по доаѓањето на луѓето, вклучувајќи ја и австралиската мегафауна, останатите исчезнале со доаѓањето на [[Европејци]]те, а меѓу нив и [[тасмански тигар]].<ref>[http://www.naturalworlds.org/thylacine/additional/persecution/image_6.htm -{Additional Thylacine Topics: Persecution.}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110814073338/http://www.naturalworlds.org/thylacine/additional/persecution/image_6.htm |date=2011-08-14 }} -{The Thylacine Museum}- (2006).</ref> === Хидрографија === Хидрографијата на Австралија е сиромашна. Поради пропустливото земјиште и недоволно количество врнежи, реките во Австралија се малубројни. Најпознати се [[Мари (река)|Мари]] и [[Дарлинг (река)|Дарлинг]] во југоисточна, а [[Флиндерс (река)|Флиндерс]] во северна Австралија. Сите други реки се со куси и повремени текови. Се влеваат во морињата и во околу 700 солени езера што се наоѓаат низ цела Австралија. == Политички систем == {{Главна|Австралиска политика}} [[Податотека:NewParliamentHouseInCanberra.jpg|лево|мини|Парламентот во Канбера, отворен во 1988 година, заменувајќи ја старата зграда од 1927 година]] Австралија е [[уставна монархија]] со [[парламентарен систем на власт]]. Кралот [[Чарлс III]] е австралискиот [[монарх]], а неговата улога се разликува од позицијата која ја има во останатите кралски земји на [[Комонвелт]]от. На сојузно ниво кралот претставува [[генерален гувенер на Австралија]], додека [[гувернер]]ите од понизок ранг се наоѓаат на чело на државната членка. Иако уставот дава широки овластувања на генералниот гувернер, тој ги користи само со препорака од [[премиер]]от. Најпознат случај на употреба на овие овластувања без согласност од пермиерот било распуштање на Витламовата влада во текот на уставната криза од [[1975]] г.<ref>-{Parliamentary Library (1997).}- [http://www.aph.gov.au/library/pubs/rn/1997-98/98rn25.htm -{The Reserve Powers of the Governor-General}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100726170040/http://www.aph.gov.au/library/pubs/rn/1997-98/98rn25.htm |date=2010-07-26 }}, Пристапено 17. 4. 2013.</ref> Системот на поделбата на власт во Австралија го сочинуваат: * [[Законодавна власт]]: [[Парламент на Австралија|Парлемент на Австралија]], кој го сочинуваат [[крал]]от, [[Сенат]]от и [[Претставнички дом]]; кралот го претставува генералниот гувернер на Австралија, чии моќи се сведени на пристанување на законите. * [[Извршна власт]]: [[Сојузен извршен совет]], на чие чело се наоѓа генералниот [[гувернер]] (управник), кој го советуваат извршните советници; во пракса они кои стварно го советуваат гувернерот се премиерот и државните министери. * [[Судска власт]]: Високиот суд на Австралија и други сојузни судови. Со усвојувањето на Австралискиот акт од [[1986]] г., државните судови станале независни од британскиот Судски комитет од Тајниот совет. * [[Дводомен парлемент]] го сочинуваат [[крал]]от, [[Сенат]]от (горен дом) со 76 [[сенатор]]и, и [[Претставнички дом]] (долниот дел) со 150 членови. Членовите на долниот дом се бираат на изборите, во рамките на посебните изборни единици кои даваат по еден претставник. Бројот на [[пратеник|пратениците]] од секоја [[држава]] одреден е врз основа на бројот на населението, при што на секоја држава и е загарантиран минимум од 5 претставници. Во сенатот, секоја држава е претставувана од 12 сенатори, а територијата ([[Австралиска престолнинска територија]] и [[Северна Територија|Северна Австралија]]) по два. Изборите за двата дома се одржуваат на секои три години; мандатот на сенаторите трае шест години, па на секои избори се бира половината од горниот дом, освен во случај на таканаречено двојно распуштање. Партиите со најголем број на претставници и Претставничкиот дом формираат влада, а нејзин водач станвуа премиерот. Три најголеми политички партии се: [[Лабуристичка партија (Австралија)|Лабуристичката]], [[Либерална партија (Австралија)|Либералната]] и [[Национална партија (Австралија)|Националната]]. Неколку помали партии вклучувајќи ги и зелените и австралиските демократи имаат свои претставници во парламентот, како и неколку независни кандидати. == Административна поделба == {{Главна|Административна поделба на Австралија}} Австралија се состои од шест држави, три територии на матично копно и седум мали прекоморски територии.<ref>State and Territory Government - australia.gov.au http://www.australia.gov.au/State_and_Territory_Government {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012030038/http://www.australia.gov.au/State_and_Territory_Government |date=2008-10-12 }}</ref> Државите се: [[Нов Јужен Велс]], [[Квинсленд]], [[Јужна Австралија]], [[Тасманија]], [[Викторија]] и [[Западна Австралија]]. Две значајни континентални територии се Северната Територија и Австралиската престолнинска територија. По многу прашања териториите функционираат како држави. Единствена разлика е правилото дека федералниот парламент може да поништува закони на територијалните парламенти. Наспроти тоа, актите на федерацијата можат да се суспендираат од страна на државите само во случаи кои се дефинирани со Член 51 од уставот на Австралија, додека сите останати законодамни овластувања, вклучувајќи и области од здравството, образованието, полицијата, правосудството, сообраќајот, јавниот транспорт и локалната самоуправа, исклучиво се во надлежност на државниот парламент. Секоја државата и територија има свои законодавни органи (еднодомни во случајот со [[Северна Територија|Северната Територија]], [[Австралиска престолнинска територија|Австралиската престолнинска територија]] и [[Квинсленд]], односно дводомни во сите останати држави). Долниот дом е познат под независен Законодавен парламент (Парламентарен дом во [[Јужна Австралија]] и [[Тасманија]]), а горниот како Законодавен совет. Шефовите на владата во секоја државата и територија се нарекуваат премиери, односно главни министри. Државниот гувернер е преставник на кралот во секоја држава, управник во [[Северна Територија|Северната Територија]], а главен гувернер (федерален) претседава со [[Австралиска престолнинска територија|Австралиската Престолнинска Територија]]. Во составот на Австралија се и неколку помали територии; федералната влада контролира одвоена област во [[Нов Јужен Велс]] - Територијата [[Џеривисбеј]], како морнарничка база и пристаниште за [[главен град]]. Покрај ова, Австралија контролира и неколку други населени територии надвор од австралискиот континент: [[Корални Острови]], островот [[Херд и Макдоналд]], и Австралиска Антарктичката Територија. == Регионална поделба == * Источна Австралија ја карактеризираат Големите Разводни Планини и Австралиските Алпи, со највисок врв на континентот, Кошќушко, висок 2 234м. * Централна Австралија е претставена со голема Австралиска Низина, која се наоѓа меѓу Карпентарскиот и Големиот Австралиски Залив. * [[Западна Австралија]] зафаќа пространи ридско-планински масиви и пустини. Такви се: Хамерзли, Мзгрев и Макдоналдовите Планини и Големата Песочна Пустина, Големата Викториина Пустина, Гибсоновата Пустина и други. == Надворешна политика и одбранбени сили == {{Главна|Надворешна политика на Австралија}} {{Главна|Воени сили на Австралија}} Во текот на последната деценија, австралиската надворешна политика се темели на потесната врска со [[Соединети Американски Држави]], низ [[АНЗУС пакт]]от, но и соработката со државите од подрачјето на [[Азија-Тихоокеанија]], преку договорот [[АСЕАН|АСЕАH]] и форумот на пацигичките острови. Австралија во [[2005]] г. станала членка на Источноазискиот самит, за да потоа го потпише договорот за пријателство и соработка. Австралија е членка на [[Комонвелт]]от, чии водачи се собираат на посебни собити на шефови на земјите од Комонвелтот. Земјата активно се труди за либерализација во светската трговија. Го предводела формирањето на [[Каирнс]] групите и [[АПЕК]], членка е на Организацијата за економска соработка и развој и Светската трговска организација. Австралија иницирала неколку важни билатерални договори за слободна трговија, меѓу кои е најновата Австралиско-американска спогодба за слободна трговија. Една е од земјите основачи на Обединетите нации, а учествува и во меѓународната програма за помош, која делува во повеќе од 60 земји. Во буџетот за [[2005]]-[[2006]] г., предвидено е 2,5 милијарди австралиски долари за програми за помош на земјата во развој<ref>-{Australian Government. (2005).}- [http://www.budget.gov.au/ -{Budget 2005–2006}-], Пристапено 17. 4. 2013.</ref>, што во односот на австралиските БДП е помалку отколку што земјата требало да одови по стратегијата на Обединетите нации за Милениумските развојни цели. Австралиските одбрандбени сили се состојат од Австралиската морнарица, Австралиските копнени бојски и Кралските австралиски воздушни сили, а тоа се над 51.000 припадници во редовите, односно 21.000 во резервниот состав.<ref>-{Australia in brief,}- страна 65, 48. издање, -{WHH Publishing,}- 2007.</ref> Сите војни сектори се ангажирани во регионални и светски мировни мисии на Обединетите нации (последните во Источен Тимор, на Соломонските острови и во [[Судан]]), во санирањето на последиците од катастрогата како и во вооружените конфликти, вклучувајќи инвазија на Ирак од 2003 година. Владата го поставила шефот на одбранбените сили , бирајќи го од редовите на еден од три сектора: актуелен шеф на одбранбените сили е шеф на воздухопловните сили маршалот [[Ангус Хјустон]]. Во буџетот за [[2006]],/[[2007]] г. во областа на одбраната се предвидени 22 милиони долари.<ref>-{Australian Department of Defence (2006).}- [http://www.defence.gov.au/budget/06-07/pbs/index.htm -{Portfolio Budget Statements 2006–07.}-] Стр. 19.</ref> == Стопанство == {{Главна|Економија на Австралија}} Официјална валута на Австралија е [[Австралиски долар|австралискиот долар]]. Оваа валута се користи на [[Божиќен Остров]], [[Кокосови Острови]], [[Остров Норфолк|Норфолк]], [[Кирибати]], [[Науру]] и [[Тувалу]]. БНП на Австралија по глава на жител е за нијанса поголем од [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]], [[Германија]] и [[Франција]]. Според индексот на човеков развој во [[2007]] Австралија била рангирана на третото место и шеста според квалитетот на живеење. Според истражувањето за најдобри градови за живеење, австралиските градови високо котираат на листите, па така [[Мелбурн]] бил на 2 место во [[2008]] година, [[Перт]] на 4 место, [[Аделаида]] на 7 место и [[Сиднеј]] на 9 место. Економскиот развој на Австралија во последните 15 години изнесува околу 3.6%. == Население, јазик и религија == {{Главна|Демографија на Австралија}} [[Податотека:Warumungu native.jpg|мини|140px|десно|Абориџинец од Австралија.]] Австралија има население од околу 21,8 милиони жители и скоро сите се потомци на колонијални доселеници, најчесто емигранти од [[Европа]] и [[Азија]]. Доселениците сочинуваат 90% од вкупното население. Најголем дел од доселениците биле од [[Обединето Кралство|Велика Британија]] или [[Ирска]]. Според пописот од 2006 година, населението се изјаснило како: [[австралијци]] (37.13%), [[англичани]] (31.65%), [[Ирци]] (9.08%), [[Шкоти]] (7.56%), [[Италијанци]] (4.29%), [[Германци]] (4.09%), и [[Кинези]] (3.37%). Староседелското население на Австралија, [[Абориџини]]те, сочинуваат околу 2.2% од вкупното население, или 410.003 жители. Абориџините се соочуваат со висок степен на невработеност, ниско ниво на образование и со повеќе трошоци одошто останатото население. [[Англиски јазик|Англискиот]] јазик е национален јазик во Австралија, со свој специфичен дијалект наречен австралиски англиски кој е сличен со британскиот англиски дијалект. Англискиот го зборуваат околу 80% од населението, потоа следува [[кинески јазик]] и [[италијански јазик]]. Австралија нема официјална религија. Според пописот во 2006 година, 64% од населението се изјасниле како [[христијани]], 19% без религија и 12 % немале одговор. Најголема растечка религија во Австралија е [[Будизам|будизмот]]. Поголемиот дел од Австралијците се потомци на европските доселеници од [[XVIII век|XVIII]] и [[XIX век]], посебно [[Британци]] и [[Ирци]]. Од крајот на Првата светска војна, австралскаа популација се зголемила за четири пати,<ref>-{Australian Bureau of Statistics, Population Growth}- - [http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/0/68180154bf128d91ca2569d000164365?OpenDocument -{Australia’s Population Growth}-]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Посетено на 17. 4. 2013.</ref> поттикнувана од амбициозни програми за имиграција. По Втората светска воја, па сè до [[2000]] г., дури 5,9 милиони луѓе мигрирале во земјата, што значи дека двајца од сите седум [[Австралијанци|Австралијци]] се родени во странство.<ref>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2698.htm -{Background note: Australia}-]. -{US Department of State.}-</ref> Имигрантите во главном биле обучени, но имиграционата квота опфаќа и категории за членови на семејства и избеглици. Во [[2001]] г., пет најголеми групи кои даваат 23,1% од Австралијците родени во странство, потекнуваат од [[Обединето Кралство]], [[Нов Зеланд]], [[Италија]], [[Виетнам]] и [[Кина]]. Набргу по укинувањето на Белата австралиска политика во [[1973]] г., владата организирала и поттикнувала вројни иницијативи, како би промовирала расна хармонија заснована на политиката мултикултурализмот. Во Австралија во [[2005]] г. емигрирале вкупно 123,424 жители. Од нив, 17,736 биле од [[Африка]] (5,654 од [[Судан]], 4,594 од [[Јужна Африка]] итн.), 54,804 од [[Азија]] (4,239 од [[Филипини]], 3,036 од [[Сингапур]], 2,936 од [[Малазија]], 1,936 од [[Ирак]] итн), 1,506 од [[Јужна Америка]] и 1,813 од [[Јужна Европа]] (371 од [[Србија]] и [[Црна Гора]], 310 од [[Македонија]], 115 од [[Албанија]] итн.).<ref>[http://www.migrationinformation.org/datahub/countrydata/country.cfm -{Inflow of foreign-born population by country of birth, by year}-], Посетено на 17. 4. 2013.</ref> Австралиските староседелци, [[Абориџини]]те и Жителите од Островот на Торесовиот мореуз, според пописот од [[2001]] г. било 410.003 (2,2% од вкупната популација), што е значајно зголемување во однос на [[1976]], кога нивната бројка изнесувала 115,953. Нивото на невработеноста кај австралиските домородци е над австралискиот просек, почесто се предмет на апсења, полошо се образувани и со помалку животно искуство во одност на останатото население.<ref name="ABS" />. Како и другите високоразвиени земји, и Австралија се соочува со изразени промени во старосната структура на населението, кои го зголемувале бројот на одење во пензија, смалувајќи го обемот на работно активното население. Големиот број на [[Австралијанци|Австралијци]] (759,649 во периодот [[2002]]-[[2003]] г.<ref>-{Parliament of Australia, Senate (2005).}- [http://www.aph.gov.au/Senate/committee/legcon_ctte/expats03/ -{Inquiry into Australian Expatriates}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080708224653/http://www.aph.gov.au/Senate/committee/legcon_ctte/expats03/ |date=2008-07-08 }}, Посетено на 17. 4. 2013.</ref>) живее надвор од државата во која се родени. Службениот јазик е англискиот<ref>[https://web.archive.org/web/20050717200122/http://www.immi.gov.au/multicultural/_inc/publications/confer/04/speech18b.htm -{Pluralist Nations: Pluralist Language Policies?}-] -{Department of Immigration and Multicultural Affairs (1995).}- Последњи, Посетено на 18. 9. 2005.</ref>, со кој се зборува и пишува во обликот кој е познат како австралиски англиски. Според пописот од [[2001]] г., англискиот како единствен јазик во куќата користи околу 80% на населението. Следејќи го најучествуваниот јазик е кинескиот (2,1%), италијанскиот (1,9%) и грчки јазик (1,4%). Многу припадници на првата или втората генерација на потомците на мигрантите зборуваат два јазика. Се верува дека во времето на првите контакти со Европејците, меѓу 200 година и 300 година постоел австралиски абориџински јазик. До денес сè на сè прежиевеале 70, од што само 20 не се во опасност од изумирање. Домородечкиот јазик останал основен јазик за околу 50.000 луѓе (0,25%). Знаковниот јазик познат како Ослен (англ. Auslan) користи околу 6,500 Австралијци. Австралија нема државна религија. На пописот од [[2006]] г., 68% од Австралијците се сметаат за [[христијани]]: 26% се изјасниле како [[католици]], а 19% како [[англичани]]. Австралијците кои не се изјаснуваат како [[христијани]], ги има околу 5%. Околу 19% од испитаниците не поддржуваат ниту една религија (што опфаќа [[атеизам]], [[хуманизам]], [[агностицизам]] и [[рационализам]]), додека 12% од испитаниците одбиле да се изјаснат или да дадат адекватни одговори. Како и другите западни земји, активното учество на граѓаните во црковните активности е на значајно пониско ниво; црквата еднаш неделно ја посетуваат околу 1,5 милиони Австралијци, т.е. околу 7,5% од популацијата.<ref>[http://www.ncls.org.au/default.aspx?docid=2250&track=82083 -{NCLS releases latest estimates of church attendance}-],-{ National Church Life Survey, Media release}-, 28 февруари 2004</ref> Школското образование е обавезително од 6-15 години (16 во [[Јужна Австралија]] и [[Тасманија]], односно 17 во [[Западна Австралија]]), што влијаело на тоа стапката на неписменост да биде помала од 1%. Австралијскат влада има поддржано развивање на 38 универзитети и, иако во меѓувреме се отворени неколку приатни, поголемиот дел се финансираат со средства од буџетот. Постои и државен систем на колеџ за стручна обука, познат како институти ТАФЕ, а многу синдикати организираат обука на нови работници. Околу 58% од Австралијаните меѓу 25 и 64 години имаат стручно или високо образование, а со 49% факултетски образовано население, Австралија е на прво место меѓу земјите членки на Организацијата за економска соработка и развој. Односот на домашните и странските студенти на австралиските факултети најголем е во ОЕЦД.<ref>[http://www.ecs.org/html/offsite.asp?document=http%3A%2F%2Fwww%2Eoecd%2Eorg%2Fdataoecd%2F20%2F25%2F35345692%2Epdf -{Education at Glance 2005}-] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130723201800/http://www.ecs.org/html/offsite.asp?document=http%3A%2F%2Fwww.oecd.org%2Fdataoecd%2F20%2F25%2F35345692.pdf |date=2013-07-23 }} -{by OECD: Percentage of foreign students in tertiary education.}-</ref> ===Религија=== {{bar box |float=right |title=Верници во Австралија |barwidth=200px |bars= {{Столбен постоток|Католици|yellow|22.6}} {{Столбен постоток|англиканци|blue|13.3}} {{Столбен постоток|Други Христијани|red|16.3}} {{Столбен постоток|Муслимани|green|2.6}} {{Столбен постоток|Будисти|gray|2.4}} {{Столбен постоток|Хиндуисти|pink|1.9}} {{Столбен постоток|Други|orange|1.7}} {{Столбен постоток|Нема Религија|black|30.1}} {{Столбен постоток|Не Наведени|black|9.6}} }} === Најголеми градови === {{Најголеми градови во Австралија}} == Култура во Австралија == {{Главна|Култура во Австралија}} [[Податотека:Royal exhibition building tulips straight.jpg|мини|десно|200п|[[Кралска изложбена палата]] во Мелбурн е прва градба во Австралија која во 2004 година е сместена на листана на УНЕСКО за светски градини.]] Од [[1788]] г. па сè до средината на [[XX век]], англо-келтската културна традиција била основа на австралиската култура и се развивала под големо влијание на специфичното опкружување и културата на староседелците. Во текот на последните 50 години, австралиската култура се развивала под силно влијание на американската поп култура (телевизија и филм пред се), масовни емиграции од земјите на неанглиско говорно подрачје и азиските соседи. Богатата и оригинална [[австралиска умнетност]] - [[книжевност]], [[филм]], [[опера]], [[музика]], [[сликарство]], [[театар]], [[танц]]и и [[Занает|занаeти]] е позната и признаена ширум светот. Австралија има долга историја на ликовни уметности, кои ја зачнале австралиските домородци, цртајќи по пештерските ѕидови или на кожа. Од доаѓањето на Европејците кон крајот на [[XVIII век]], најголем мотив за австралиското сликарство е австралискиот пејзаж, виден во [[Артур Стретон]], [[Артур Бојда]] и [[Алберт Наматџире]], помеѓу другите. Традицијата на староседелците воглавном е преносена усно и во тесна врска со обичаите и преданијата за ткн. правреме (Dreamtime). Музиката на австралиските Абориџини, нивниот танц и сликарство, видно влијаат на современата ликовна и сценка уметност. Австралија има жива традиција во музиката, балетот и тетарската уметност, многу театарски групи се финансирани од федералниот буџет, преку Австралискиот Совет. Секој главен град има симнфониски оркестар, додека Австралиската опера станала позната со позната на дивата Џоан Сатерленд; австралиската музика опфаќа класична, џез и многу популарни жанрови. [[Податотека:Sydney Opera House Sails.jpg|мини|десно|200п|[[Сиднејска опера]], изградена во [[1973]] година, е една од најпрепознатливите знаменитости на Австралија]] И австралиската книжевност е инспирирана од опкружувањето, дел од писателите како [[Бенџоа Петерсон]] и [[Хенриј Лоусон]] донесуваат впечатливо доживување на австралиската дивина. Обележјата на колонијална Австралија, отелотворени во раната книжевност, се разлагаат сè до периодот на [[Модерна Австралија]], нагласувајќи ги идеите на еднаквост, поврзаност меѓу луѓето. [[Патрик Вајт]] е единствен Австралијец кој во [[1973]] г. добил [[Нобелова награда за литература|Нобелова награда за книжевност]], многумина го сметаат за еден од најзначајните писатели на англиски јазик во [[XX век]]. Австралискиот англиски е основна варијанта на англискиот јазик, неговата граматика и изговор воглавно се засновани на британскиот англиски, но е обогатен со бројни локални лексички правила и грази, од кои некои влегле и во стандардниот англиски јазик. Австралискиот фудбал настанал во [[Викторија]] во доцните педесетти години од [[XIX век]], а се играл како аматерски спорт, така и на професионално ниво. Се работи за спорт кој привлекува најголемо внимание во публиката на Австралија, натпреварите се доста псоетени, а чланството во клубовите е масовно. Австралија има два јавни сервиси ([[Еј Ви Си]] и повеќејазинчен [[Ес Би Ес]]), три комерцијални телевизиски мрежи, неколку претплатнички Тв Сервиси, и бројни јавни, непрофитабилни телевизиски и радио-станици. Австралиската филмска индустрија доживеала критички и комерцијални успеси. Сè поголеми градови имаат дневни весници, а на ниво на целата земја излегуваат два дневни листа, Острелиан (англ. The Australian) и Острелиан фајнешел ривју (англ. The Australian Financial Review). Според податоците на Репортери без граници, Австралија во 2006 година била на 35 место на листата земји по слободни медии, после [[Нов Зеланд]] (19) и [[Велика Британија]] (27), но пред [[САД]]. Вака ниска позиција е последица на ограниченост во поглед на можностите на приватното влашниство над медиите во Австралија, имено, поголемиот дел од австралиските штампани медии се под контрола на [[Њуз корпорејшн]], односно [[Ферфакс медија]]. Спортот е важен дел од австралиската култура. Специфичната клима допушта бројни надворешни дејности. 23,5% од Австралијците постари од 15 години редовно учествуваат во организирани спортски активности. На меѓународно ниво, Австралија има слини тимови во [[крикет]], [[хокеј]], [[нетбол]](игра слична на кошарка), [[рагби]], а добри резултати остваруваат и во велосипедизмот, веслањето и пливањето. Други популарни национални спортови се австралискиот фудбал, трки со коњи, фудбал и автомобилизам. Австралија учествувала на сите Летни оломписки игри опд новото време, како и на сите [[Комонвелтски игри]]. Во [[1956]] г. Австралија била домаќин на Комонвелтските игри во [[1938]], [[1962]] и [[2006]] г. Во останатите значајни меѓународни спортски настани кои редовно се организираат во Австралија се и Отвореното превенство на Австралија, први од четирите гренд слем тениски турнири, годишни меѓународни турнири во крикет и Големата награда на Австралија во формула еден. Во Австралија е обичајно владата или компаниите стипендираат успешни спортисти. Телевизиските преноси на спортските натпревари се многу популарни, во најгледаните телевизиски програми спаѓаат Летните олимписки игри и финалните домашни или меѓународни фудбалски натпревари (австралиски, односно европски фудбал).<ref>-{Australian Film Commission. What are Australians Watching?,}- [http://www.afc.gov.au/gtp/freetv.html -{Free-to-Air, 1999–2004 TV}-], Посетено на 17. 4. 2013.</ref> == Стопанство == Австралија има развиено, мешовито [[стопанство]] од западен тип, со нешто повисок бруто-домашен производ во однос на [[Велика Британија]], [[Германија]] и [[Франција]], набљудувано низ купувачката моќ. Земјата се наоѓа на трето место на листата Индекси на оптествен развој на Обединетите нации за [[2006]] г., додека во однос на општиот квалитет на животот во [[2005]] г. го заземала 6-то место на списокот на магазинот [[Економист]]. Отсуството на извозно ориентирани преработувачки индустрии најчесто се означува како клучна слабост на австралиското стопанство. Меѓутоа се поразвиениот туризам и растечкиот извоз на роба ширум потрошувачката ја прават сета критика помалку важна. Австралија сепак е четврта земја на светот по висина на домашниот [[Трговски дефицит|дефицит]], изразено во апсолутни цифри (во релативни, тоа изнесува 7% од [[БДП]]). Некои економисти сметаат дека ова е проблематично, посебно поради тоа што се подудара со висината на трговската размена и ниските каматни стапки ки ги смалуваат трошоците на отплата на надворешниот долг.<ref>-{Colebach, T.}- [http://www.theage.com.au/news/Tim-Colebatch/Were-on-a-long-and-slippery-slide-to-disaster/2005/03/01/1109546867448.html -{We're on a long and slippery slide to disaster}-], 2 март 2005,-{ The Age}-</ref> Хоуковата влада започнала процес на економски реформи со воведување на пливачки курс на австралискиот долар и делумната дерегулација на финансискиот систем.<ref>-{Macfarlane, I. J. (1998).}- [https://web.archive.org/web/20040727212238/http://www.rba.gov.au/PublicationsAndResearch/Bulletin/bu_oct98/bu_1098_2.pdf -{Australian Monetary Policy in the Last Quarter of the Twentieth Century]. Reserve Bank of Australia Bulletin, October}-</ref> Хауардовата влада го продолжила процесот на микроекономските реформи, вклучувајќи и делумна дерегулација на трудовиот пазар и приватизација на државните фирми, пред сè во областа на [[Телекомуникациска мрежа|телекомуникацијата]].<ref>-{Parham, D.}- (2002). [https://web.archive.org/web/20030803221549/http://www.pc.gov.au/research/confproc/mrrag/mrrag.pdf -{Microeconomic reforms and the revival in Australia’s growth in productivity and living standards]. Conference of Economists, Adelaide, 1 October}-</ref> Посредните порески системи во суштина се реформирани во [[јули]] [[2000]] г., со воведување [[Данок|порез]] на добра и услуга од 10%, што е незначајно смалено цврстото ослонување на австралискиот порески систем на порез од пригоди на поединци и фирми. Во [[јануари]] [[2007]] г., невработеноста во Австралија била 4,6%<ref>-{Australian Bureau of Statistics. Labour Force Australia. Cat#6202.0}-</ref>, со 10,033,480 вработени луѓе. Во текот на последната деценија, инфлацијата воглавно се движела меѓу 2-3%, а минималните каматни стапки меѓу 5-6%. Секоторот на услиги, вклучувајќи го и туризмот, образованието и фанансиские услуги, дава 69% од бруто-домашниот производ.<ref>-{Department of Foreign Affairs and Trade (2003). Advancing the National Interest,}- [https://web.archive.org/web/20030409094139/http://www.dfat.gov.au/ani/appendix_one.pdf -{Appendix}- 1], Посетено на 17. 4. 2013.</ref> Земјоделството и природните суровини даваат 3-5% од [[БДП]], но значајно придонесуваат во вкупната надворешна трговска способност на земјата. Австралија најмногу извезува во [[Јапонија]], [[Кина]], [[САД]], [[Јужна Кореја]] и [[Нов Зеланд]].<ref name="ABS">-{Australian Bureau of Statistics.}- [http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/94713ad445ff1425ca25682000192af2/1a79e7ae231704f8ca256f720082feb9!OpenDocument -{Year Book Australia}-] 2005</ref> ==Белешки== {{|group="Б"|30em}} == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{ризница|Australia}} * [http://www.macedonianemb.org.au/ Страница на македонската амбасада во Канбера]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.dfat.gov.au/geo/australia/ За Австралија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141231054514/http://www.dfat.gov.au/geo/australia/ |date=2014-12-31 }} * [http://www.australia.gov.au/ Влада на Австралија] * [http://www.aph.gov.au/whoswho/index.htm Парламент на Австралија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120215160003/http://www.aph.gov.au/whoswho/index.htm |date=2012-02-15 }} * [http://www.aph.gov.au/library/parl/42/ministry/ministry.htm Парламент на Австралија: Министерства] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100707052532/http://www.aph.gov.au/library/parl/42/ministry/ministry.htm |date=2010-07-07 }} * [http://www.abs.gov.au/ Австралиско биро за статистика] * [http://www.community.gov.au/ Портал на општествени организации] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100502175505/http://www.community.gov.au/ |date=2010-05-02 }} * [http://www.australia.gov.au/44 Културни установи] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070714131251/http://australia.gov.au/44 |date=2007-07-14 }} * [http://www.australia.com/ Туризам во Австралија] * {{CIA World Factbook link|as|Австралија}} * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/australia.htm Австралија на UCB] {{Океанија}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Австралија| ]] [[Категорија:Држави во Океанија]] [[Категорија:Островски земји]] [[Категорија:Уставни монархии]] [[Категорија:Поранешни колонии на Британија]] [[Категорија:Земји од англиското говорно подрачје]] [[Категорија:Држави и територии настанати во 1901 година]] 184hrwcbat8hylmpkre2x0rfy4bwxqk Срби 0 6756 5293940 5234813 2024-11-19T20:49:50Z Bjankuloski06 332 /* Србите како тема во уметноста и во популарната култура */ clean up, replaced: дле → дел 5293940 wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{Срби}} '''Србите''' се [[Јужни Словени|јужнословенски народ]] чии татковини се [[Србија]] и [[Босна и Херцеговина]]. Покрај Србија и Босна и Херцеговина, големи српски малцинства има и во [[Црна Гора]] и [[Хрватска]], додека помали, но сепак значајни српски заедници има и во [[Македонија]] и [[Словенија]] (од [[СФРЈ|поранешните југословенски републики]]), како и во [[Романија]] и [[Унгарија]] (особено во нивните делови од [[Банат]]). Надвор од [[Балкан]]от, во дијаспората, значајни српски заедници има во: [[Германија]], [[Австрија]], [[Швајцарија]], [[САД]] и [[Канада]]. Србите го говорат [[Српски јазик|српскиот јазик]], сроден на [[Хрватски јазик|хрватскиот]] и [[Босански јазик|босанскиот]] и една од стандардизираните норми на [[српскохрватски]]от јазик. Најголем дел од Србите се [[Православие|православни]] [[Христијанство|христијани]] и тие припаѓаат на [[Српската православна црква]]. == Потекло и етногенеза == Модерниот српски народ е од словенско потекло, сроден со останатите [[Словени|словенски народи]] и говори [[Словенски јазици|словенски јазик]]. Според прифатената историја, Србите на [[Балкан]]от се доселиле во почетокот на 7. век, поточно околу [[626]]. година за време на владеењето на [[Византија|византискиот]] цар [[Ираклиј]]. Територијата од којашто дошле се нарекува '''[[Бела Србија]]''' или '''Бојка''' и се претпоставува дека се наоѓала во полапските краишта, денес позната како [[Лужица]]. Поткрепа за е токму името на словенскиот народ кој денес ги населува тие предели - [[Лужички Срби]]. Некои теории претполагаат дека тие се „роднини“ на балканските Срби, односно оној дел од жителите на Бела Србија кој не се иселил на југ.{{Факт}} Други теории претпочитаат дека Србите се народ од иранско потекло кој живеел во пределите на северен [[Кавказ]]. Овие теории се засноваат на делата на [[Историја|историчарот]] [[Такит]] и на [[Плиниј Постариот]]. Исто така, во 2. век [[Птоломеј]] во својата ''Географија'' го поврзува поимот ''Срби'' (''Serboi'') со племиња кои живеат во долниот тек на [[Волга]] и северен Кавказ.{{Факт}} Името '''Срби''', како име за словенско племе на Балканот е првпат забележено во [[822]]. година. Со населувањето на Словените на Балканот може со голема сигурност и точност да се реконструира историјата на српскиот народ.{{Факт}} == Популација == Вкупниот број на Србите во светот изнесува околу 7,5 милиони. Најголем дел од нив живеат во [[Република Србија]] - околу 6 милиони, каде сочинуваат 83% од населението. Србите се и еден од трите конститутивни народи во [[Босна и Херцеговина]] каде сочинуваат 30% од вкупното население или околу 1 милион. Бројни српски малцинства има во земјите на [[СФРЈ|поранешна Југославија]]: [[Хрватска]] - 186,633 ([[2011]]), [[Црна Гора]] - 178,110 ([[2011]]), [[Словенија]] - 38,964 ([[2002]]), [[Македонија]] - 35.939 ([[2002]]). Од останатите соседни земји, позначајно српско малцинство има [[Романија]] - 18,076 ([[2011]]), додека големи српски заедници има и во: [[Германија]], [[Велика Британија]], [[Франција]], [[Швајцарија]], [[САД]], [[Канада]], [[Австралија]] итн.{{Факт}} Градови кои имаат најголема српска популација се: [[Белград]] (1,500,000), [[Нови Сад]] (околу 270,000), [[Ниш]] (240,000), [[Крагуевац]] (170,000), [[Бања Лука]] (165,000), сите во рамките на [[СФРЈ|поранешна Југославија]]. Надвор од нив, се смета дека најголема српска популација има во [[Виена]], [[Чикаго]] и [[Торонто]].{{Факт}} == Култура == Српскиот народ се одликува со богато и разновидно културно наследство. Културата и традицијата може да варираат според географски параметри. Оваа разновидност се манифестира на многу полиња: [[музика]]та, облекувањето, говорот и сл. Како и да е, ова нема пресудно влијание врз колективната свест на Србите. Така на пример Србите од Централна Србија ([[Српски јазик|срп.]] '''ужа Србија''' - [[потесна Србија]], Србија во потесна смисла) со векови биле под ориентално влијание ([[Византија]], [[Османско Царство|Отоманска Турција]]), Србите во Хрватска и Војводина биле под силно [[Унгарија|унгарско]] или [[Австрија|австриско]] влијание, додека Србите од [[Јадранско Море|јадранското крајбрежје]] т.е. [[Далмација]] и неговата непосредна околина - под [[Венецијанска Република|венецијаско]]. Современата српска култура е мешавина на традиционалната и модерната западна, но со некои изразени „традиционалистичко-модернистички“ црти (на пример [[турбо-фолк]] музиката и сл.).{{Факт}} === Јазик === [[Податотека:AlphabetiSerborum 1841.jpg|right|thumb|Српската азбука, споредена со ''српската латиница'', Вук С. Караџиќ, ''Српске народне пјесме'', [[Виена]] [[1841]]]] Србите говорат на [[српски јазик]], норма на српскохрватскиот. Српскиот јазик е службен јазик на територијата на [[Република Србија]] и во [[Црна Гора]] и еден од трите службени јазици на [[Босна и Херцеговина]]. {{Факт}} Генеалошки, [[Српски јазик|српскиот јазик]] припаѓа на фамилијата [[словенски јазици]] и поточно се класифицира како [[Јужнословенски јазици|западнојужнословенски јазик]], заедно со [[Словенечки јазик|словенечкиот]], [[Хрватски јазик|хрватскиот]] и [[Босански јазик|босанскиот јазик]]. Во периодот на постоењето на Југославија ([[1918]]-[[1991]]), последите три јазика биле заеднички именувани како [[Српскохрватски јазик|српскохрватски (или хрватскосрпски) јазик]]. Иако своевремено поголем дел од говорителите го сметале овој јазик за свој мајчин (вклучително и Србите), денес дури и се негира постоењето на оваа јазична заедница. Современата лингвистика смета дека овие јазици се всушност различни стандардизации на ист дијасистем - централниот западнојужнословенски.{{Факт}} Современиот српски јазик настанува како континуант на [[Српска редакција на црковнословенскиот јазик|српската редакција на црковнословенскиот јазик]]. Зборовниот фонд е доминантно словенски по потекло, но постојат и голем број на заемки - особено [[Турски јазик|турски]] (претежно во народниот говор), [[Германски јазик|германски]] (особено во техничката терминологија) и [[Унгарски јазик|унгарски]] (особено во [[Војводина]]) и во помала мера [[Француски јазик|француски]].{{Факт}} Карактеристично за српскиот јазик е тоа што има два официјални ''изговори'' и се пишува со две рамноправни писма. Така '''[[Екавски изговор|екавскиот]]''' и '''[[Јекавски изговор|јекавскиот изговор]]''' се сметаат за рамноправни во книжевниот јазик како ''литературни изговори'' (за разлика од '''[[Икавски изговор|икавскиот]]''' кој не го ужива ова); од друга страна за пишување рамноправно се користат [[кирилица]]та и [[латиница]]та. Кирилицата била единствено писмо на јазикот (во Србија) до [[1945]]., но во „српскохрватскиот период“ латиницата добива рамноправен статус. Додека во Србија статусот на писмата е повеќе или помалку изедначен, во [[Република Српска]] (како српски ентитет во БиХ) кирилицата е единствено писмо, додека во [[Црна Гора]] латиницата има предност, особено во поново време {{факт}}. [[Податотека:VukKaradzic.jpg|left|200px|thumb|[[Вук Стефановиќ Караџиќ]], реформатор на српската азбука и правопис]] Најважна личност за кодифицирањето на современиот српски јазик е [[Вук Стефановиќ Караџиќ]] ([[1787]].-[[1864]].) кој е познат како реформатор на [[Српска азбука|српската азбука]] и правопис и пропагатор за замена на [[Славеносрпски јазик|славеносрпскиот јазик]] (локална норма на србизирана верзија на [[Црковнословенски јазик|црковнословенскиот]] во руска редакција) со народен српски јазик како службен јазик на [[Кнежевство Србија|Кнежевството Србија]] и Србите воопшто. За таа цел, покрај реформите на писмото, '''Вук''' (како што е општо познат меѓу српските јазичари, па и народот) извршил кодификација на народниот јазик врз основа на лозничко-валевските дијалекти и јекавскиот изговор. Дополнително го издал и првиот ''Речник на српскиот јазик'' во [[1818]] (''Српски ријечник''), како и превод на најголем дел од [[Библија|Светото Писмо]].{{Факт}} Меѓу познатите личности кои го учеле српскиот јазик спаѓаат и [[Јохан Волфганг фон Гете]] и [[Џ. Р. Р. Толкин]].{{Факт}} === Религија === Мнозинството Срби се [[Православие|христијани од православна вероисповед]]. Нивна помесна црква е [[Српска православна црква|Српската православна црква]]. Постојат мали заедници на неправославни Срби, претежно католици или протестанти, како и муслимани. Припадниците на [[Католицизам|римокатоличката конфесија]] се главно во регионите кои низ историјата биле под [[Австроунгарија|Австроунгарска]] власт, а оние на [[ислам]]ската во регионите под власта на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Последново особено важи за [[Босна]] и [[Санџак]]. [[Податотека:SPC.jpg|125п|thumb|right|Грбот на Српската православна црква]] [[Српска православна црква|Српската православна црква]] како автокефална е воспоставена во [[1219]]. година со ранг на [[архиепископија]] со центар во Охрид, а за прв архиепископ бил поставен [[Свети Сава|свети Сава Српски]]. Во [[1345]]. [[Цар Душан|царот Душан]] ја воздига во ранг на [[патријаршија]]. === Обичаи === Во српската култура е длабоко вкоренет култот кон потесното, па и поширокото семејство. Според традиционалното воспитување, семејството се наоѓа над сѐ. Важноста и поврзаноста кон семејството може да се илустрира со големиот фонд на зборови кои ги содржи српскиот јазик, а се однесуваат на роднинските врски. Србите, првенствено православните, се традиционално религиозни и нивниот пристап кон религијата е доста сериозен, особено кај (сега веќе) постарите генерации. Широко распространета кај нив е '''[[Крсна слава|крсната слава]]''', кој се смета за пагански словенски обичај, обред во кој се чествува [[Светци|светецот]]-заштитник на [[семејство]]то. Иако се смета за изворно српски обичај, крсната слава (или само ''слава'') се сретнува и кај [[Македонци]]те (особено во северните и североисточните краишта на [[Македонија]]), кај [[Црногорци]]те, кај дел од [[Бугари]]те, па дури и кај дел од католичките [[Хрвати]]. Славењето на славата е строго систематизирано и малку комплицирано и за него важат следниве „правила“: * Славата е наследна и се пренесува од татко на син, освен ако семејството нема машки наследник, кога најстарата ќерка ја наследува славата; * Секое семејство има само една слава и таа не се менува сѐ додека има кој да ја наследи; * Ново семејство може да започне со славење на нова слава. Изборот може да е намерен (благодарност кон некој светец и сл.) или пак случаен; * Жената по правило ја слави славата на мажот. Ако таа е воедно и наследник на славата на нејзиниот татко, тогаш тој ден се одбележува свечено, но не „на големо“ како и вистинската семејна слава; * Ако светецот во чија чест се слави славата има повеќе денови во негова чест (на пример [[Свети Никола|св. Никола]] или [[Свети Јован Крстител|св. Јован]]), тогаш само еден од овие денови е ''слава'', додека другиот (другите) се нарекуваат ''мала слава'' или ''преслава''. Само славата се одбележува богато, додека преславата поскромно, но сепак се одбележува итн. Главно обележје на славата се: '''кољиво''' (варена и [[Шеќер|зашеќерена]] [[пченица]]), '''славски колач''' (погача) и '''славската свеќа''' која гори сѐ додека во куќата има гости. Славата се слави три дена: денот пред славата - '''заслуг''', денот на славата - '''слава''' и денот по славата - '''патерица'''. Покрај семејната, постојат итн. ''селски слави'' односно слави кои ги слават селата, градовите па дури и некои фели (професии) во чест на својот заштитник. Така на пример Белград како своја слава ја слави [[Спасовден|Спасение Христово - Спасовден]]. Прославата на [[Божиќ]] (''Божић'') е многу слична на онаа кај [[Македонци|македонскиот народ]]. Вечерта пред Божиќ, последната вечер од постот е [[Бадник]] (''Бадњак'' или ''Бадње вече'') кој се одбележува во семејна атмосфера со посна вечера и кршење на бадничко лепче со паричка (''кравајче''). Кому падне паричката - нему среќа цела година. Симбол на Бадникот е дабовото гранче. Утрото на Божиќ се посетуваат најблиските, обично не подалечни роднини од најтесното семејство. Божиќниот ручек е богат и (по правило) мрсен. Децата не добиваат подароци за Божиќ, туку (речиси по правило) за Нова Година. Останати особено важни и за Србите специфични празници се: Православната нова година (14. Јануари) и [[Видовден]] (28. Јуни). Прославувањето на Православната нова година е комерцијализирано во последно време (под името ''Српска нова година''), иако одбележувањето на почетокот на новата година датира од многу поодмна. [[Видовден]] пак се чествува заради [[Косовска битка|Косовската битка]] (која се одиграла токму на овој ден) во спомен на српските витези паднати во борбата против [[Турци-Османлии|Османлиите]] во [[1389]]. === Стереотипи за Србите === Општосрпска одлика според многумина е ''инаетот''. Иако ова е повеќе или помалку [[Балкан|себалканска]] особина, се смета дека кај Србите доживува своевидна кулминација. Оваа особина честопати им носела и среќа, но била и кобна во многу области низ текот на [[историја]]та, од [[спорт]] па сѐ до [[Бојно поле|бојното поле]]. Друга особина која им се припишува на Србите е ''неслогата''. Како кобен пример на неслога се наведува предавството на [[Вук Бранковиќ]] за време на [[Косовска битка|Косовската битка]] (за кое податоци можат да се најдат во голем број народни епски песни, но кое фактички не е забележено од историската наука{{факт}}). И кај самите Срби има шеговити поговорки од типот: '''Два Србина, три забави''' или '''Чувај Боже од сложни Срби'''. Дури и мотото на српскиот народ посочува на ова: '''Само слогата ги спасува Србите'''. Самите Срби, а особено нивните најблиски соседни народи, ги сметаат Србите за ''јадачи''. Навистина, Србите се прочуени по богатите гозби (особено на слави и празници) на кои се конзумира огромно количество (тешка) храна. На ваквите гозби, речиси ексклузивно, се принесува месо приготвено на различни начини. Особено ценето е свинското месо. Покрај месото, неминовно е присутен уште еден српски деликатес - [[кајмак]] (''скоруп''). Претераното јадење, а и последиците од него се опеани дури и во неколку шегобијни песни: [[Ѓорѓе Балашевиќ]] во неговата ''Ал' се некад добро јело'' (''Ах, како добро се јадеше некогаш'') и фолк-поп групата [[Рокери с Мораву]] во песната ''Чорбаст пасуљ волем'' (''Сакам чорбест грав'') На локално ниво постојат повеќе стереотипи меѓу самите Срби. Така на пример [[Војводина|Војвоѓаните]], кои ги нарекуваат ''Лале'' (едн. ''Лала''), се сметаат за индиферентни и флегматични (особено заради бавниот и развлечен говор), [[Шумадија|Шумадијците]] се сметаат за злонамерни, Јужносрбијанците, а особено [[Пирот|Пироќаните]] се сметаат за скржави (''циције''), [[Црногорци]]те за мрзеливи (''лењчине'' или ''лијењчине''), додека [[Босанци]]те се сметаат за наивни и невино глупави (''неотесане''). Овие локални нијанси се користат особено во секојдневните [[Шега|шеги]], [[Анегдота|анегдоти]] и [[виц]]ови. === Симболи === [[Податотека:Civil flag of Serbia.svg|right|thumb|Националото знаме на Србите, во континуирана употреба од 1835 година]] Најпрепознатлив симбол на Србите и ''српството'' е '''српското знаме''' кое претставува правоаголно поле хоризонтално поделено на три еднакви дела, од озгора надолу обоени: црвено, сино, бело. Ова знаме денес лежи во основата на знамињата на [[Република Србија]] и [[Република Српска]] (како ентитет во рамките на [[Босна и Херцеговина|БиХ]]), а порано и во знамињата на [[Црна Гора]] и [[Република Српска Крајина]]. [[Податотека:Serbian Cross.svg|thumb|100px|left|Српски крст со ''оцила'', поставен на штит.]] Друг симбол на Србите е симболот т.н. ''српски крст'' кој всушност претставува [[грчки крст]] во чии агли се наоѓаат четири [[Кирилица|кирилични букви]] '''С''' кои се ''свртени на надвор''. Честопати буквите '''С''' се претставуваат како ''[[Оцило|оцила]]'', репрезентација со која помалку наликуваат на буква. Овој симбол е всушност стар [[Византија|византиски]] симбол на династијата Палеолози. Четирите букви '''С''' (или оцилата) го претставуваат српското мото: '''С'''амо '''С'''лога '''С'''рбина '''С'''пасава. Поставен на штит, српскиот крст низ вековите бил симбол и грб на [[Србија|српската држава]]. Како толкување на ''четирите С'' може да се сретне и фразата: ''Свети Сава - Српска Слава''. Во однос на облеката, најпрепознатливи и највпечатливи делови од српската народна носија се [[опиници]]те (''опанци'') и националната капа - [[шајкача]]. Иако се сметаат за (се)српски, сепак вреди да се напомене дека тие всушност најчесто (па дури и денес) може да се сретнат во [[Шумадија]] и Централна Србија, но не се во толкава мера присутни кај останатите Срби. Своевремено шајкачата била капа на [[Војска на Србија|Српската Војска]], а всушност е оригинално дизајнирана за потребите на [[Австроунгарија|австроунгарската]] војска. === Познати Срби === [[Податотека:Tesla Sarony.jpg|мини|десно|[[Никола Тесла]], изумителот на [[Наизменична струја|трифазната наизменична струја]]]] Едни од најпознатите Срби се: * '''научници:''' [[Никола Тесла]], [[Михаило Петровиќ-Алас]], [[Милева Ајнштајн|Милева Мариќ]], [[Огњеслав Костовиќ]], [[Јован Цвииќ]], [[Јосиф Панчиќ]], [[Миодраг Костовиќ]], [[Србољуб Живановиќ]], [[Павле Савиќ]], [[Јован Жујовиќ]], [[Михајло Пупин]], [[Милутин Миланковиќ]] * '''теологи:''' [[Јован Рајиќ]], [[Николај Велимировиќ]], [[Никодим Милаш]], [[Јустин Поповиќ]], [[Владета Јеротиќ]], [[Радослав Грујиќ]], [[Атанасије Јевтиќ]], [[Игнатије Мидиќ]], [[Дионисије Новаковиќ]], * '''светители:''' [[Јован Владимир|Свети Јован Владимир]], [[Свети Сава]], [[Свети Василије - Острошки]], [[Свети Теодор Комоговиснски]] * '''композитори:''' [[Стеван Мокрањац]], [[Стеван Христиќ]], [[Петар Коњовиќ]], [[Станислав Бинички]], [[Исидор Бајиќ]], [[Јосиф Маринковиќ]], [[Милоје Милојевиќ]], [[Корнелије Станковиќ]] * '''музичари:''' [[Предраг Гојковиќ - Цуне]], [[Предраг Живковиќ (Тозовац)]], [[Тома Здравковиќ]], [[Лепа Лукиќ]], [[Станиша Стошиќ]], [[Горан Бреговиќ]], [[Здравко Чолиќ]], [[Бора Ѓоргевиќ]], [[Снежана Савиќ]], [[Ѓорѓе Балашевиќ]], Миодраг Маринковиќ - Макс, [[Момчило Бајагиќ-Бајага]], [[Жељко Јоксимовиќ]], [[Светлана Ражнатовиќ-Цеца]], [[Марија Шерифовиќ]], Никола Влатков, * '''писатели:''' [[Иво Андриќ]], [[Милош Црњански]], [[Стеван Сремац]], [[Бранислав Нушиќ]], [[Борисав Станковиќ]], [[Десанка Максимовиќ]], [[Лаза Костиќ]], [[Петар Петровиќ - Његош]], [[Јован Јовановиќ - Змај]], [[Борислав Пекиќ]], [[Јован Дучиќ]], [[Милорад Павиќ]], [[Исидора Секулиќ]], [[Алекса Шантиќ]], [[Радое Домановиќ]], [[Бранко Ќопиќ]], [[Меша Селимовиќ]], [[Јован Стерија Поповиќ]], [[Петар Кочиќ]], [[Данило Киш]] * '''актери:''' [[Миодраг Петровиќ - Чкаља]], [[Мија Алексиќ (Цуле)]], [[Павле Вујисиќ]], [[Велимир Бата Живоиновиќ]], [[Ружица Сокиќ]], [[Драган Николиќ]], [[Бора Тодоровиќ]], [[Оливера Марковиќ]], [[Мира Бањац]], [[Аница Добра]], [[Раде Шербеџија]], [[Никола Којо]], [[Драган Бјелогрлиќ]], [[Зоран Радмиловиќ]], [[Мики Манојловиќ]], [[Богдан Диклиќ]], [[Сергеј Трифуновиќ]] * '''режисери:''' [[Душан Макевеев]], [[Славко Воркапиќ]], [[Емир Кустурица]], [[Душан Ковачевиќ]], [[Лазар Ристовски]], [[Горан Паскаљевиќ]], [[Слободан Шијан]], [[Срѓан Драгојевиќ]], [[Петар Богдановиќ]], [[Срдан Голубовиќ]] * '''сликари:''' [[Стева Тодоровиќ]], [[Паја Јовановиќ]], [[Урош Кнежевиќ]], [[Надежда Петровиќ]], [[Марко Мурат]], [[Урош Предиќ]], [[Сава Шумановиќ]], [[Петар Лубарда]], [[Милиќ од Мачве]] * '''вајари:''' [[Петар Убавкиќ]], [[Ѓорѓе Јовановиќ]], [[Симеон Роксандиќ]], [[Сретен Стојановиќ]], [[Ристо Стијовик]], [[Војин Бакиќ]], [[Јевгениј Вучетиќ]] * '''стрип автори:''' [[Бранислав Керац]], [[Здравко Зупан]], [[Градимир Смуѓа]], [[Рајко Милошевиќ|Рајко Милошевиќ - Гера]], [[Зоран Туциќ]], [[Зоран Јањетов]], [[Дарко Перовиќ]], [[Александар Зограф]], [[Петар Меселџија]], [[Марко Ѓурѓевиќ]], [[Алекса Гајиќ]], [[Добросав Живковиќ|Добросав "Боб" Живковиќ]] * '''спортисти:''' [[Момчило Тапавица]] (први Словен со медал на Олимпијада), [[Александар Ѓорѓевиќ]], [[Дејан Бодирога]], [[Владе Дивац]], [[Предраг Стојаковиќ]], [[Драган Стојковиќ]], [[Немања Видиќ]], [[Бранислав Ивановиќ]], [[Немања Матиќ]], [[Дарко Станиќ]], [[Андреа Лекиќ]], [[Јелена Јанковиќ]], [[Ана Ивановиќ]], [[Новак Ѓоковиќ]], [[Јанко Типсаревиќ]], [[Јасна Шекариќ]], [[Милорад Чавиќ]], [[Милица Мандиќ]] == Историја == Србите се доселиле на [[Балкан]]от во почетокот на 7. век, поточно околу [[626]]. н.е. за време на владеењето на [[Византија|византискиот цар]] [[Ираклиј]] ([[610]]-[[640]]) и оттогаш може со сигурност да се говори за нивната [[историја]]. На Балканот дошле од нивната претпоставена прататковина наречена [[Бела Србија]] (или Бојка) чија местоположба не е точно утврдена, иако се претпоставува дека се наоѓала во [[Лужица|полапските краеви]] на денешна [[Германија]]. Од каде Србите се доселиле во Бела Србија, како ни за остатокот од [[Словени]]те, не може со сигурност да се говори. Токму ова остава простор за секакви шпекулации и параисториски тврдења. Како и да е, современите Срби се вбројуваат во групата на [[Јужни Словени|јужнословенски народи]]. Терминот '''„Срби“''' како име за словенско племе на Балканот за првпат се споменува во [[822]]. година. [[Податотека:Serb_lands044.png|left|thumb|250px|Српските земји во 9. век]] Според белешките на византискиот цар [[Константин VII Профирогенит]] ([[913]]-[[959]]), Србите се населиле на Балканот во 7. век на пространа територија кој ги вклучувала областите: [[Рашка]] (Рас), [[Дукља]] (подоцна – [[Зета]]), [[Босна]], [[Травунија]], [[Захумје]] и [[Паганија]]. Но, сѐ до средината на 9. век нема речиси никакви други податоци за нив. Тогаш, предводени од [[Властимир]] (околу [[805]]-[[862]]) како [[Политеизам|многубожечки народ]] се креваат на востание против [[Христијанство|христијанска]] Византија и стекнуваат независност. Набрзо се наоѓаат во војна против [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] и на двапати успеваат да победат. Но во [[924]]. н.е. бугарскиот цар [[Цар Симеон I|Симеон Велики]] ги зазема сите српски земји. По Симеоновата смрт Србија се возобновува, но центарот на државата е поместен кон [[Зета]]. Во [[1077]]. Зета станува кралство на чело со кралот [[Михајло]] ([[1050]]-[[1081]]). Но веќе во 12. век приматот меѓу српските земји го презема [[Рашка]]. Во [[1162]]. [[Тихомир Завидовиќ]] станува ’’Велики Жупан’’ на Рашка и таа станува византиски вазал. Но настануваат династички борби и во [[1166]]. престолот го зема братот на Тихомир, '''[[Стефан Немања]]'''. Во одлучна битка кај местото Пантина, близу [[Вучитрн]] на [[Косово]], рашката војска на чело со Стефан Немања ја разбила војската на Тихомир (кого го помагала [[Византија]]) со што Немања станува законски владетел (Велики Жупан) на Рашка. Владее сè до 1196. кога власта му ја предава на второродениот син '''[[Стефан Немањиќ]]''', бидејќи првородениот [[Растко Немањиќ]] е замонашен и е можеби попознат според неговото монашко име – '''[[Свети Сава|Сава]]'''. Стефан Немањиќ успева да ја зацврсти својата власт водејќи успешни војни против [[Византија]], [[Второ Бугарско Царство|Бугарија]] и [[Латинско Царство|Латинското Царство]]. На [[4 јануари|4 јануари]] [[1217]]. година Стефан Немањиќ е крунисан за ''крал на Рашка'' од страна на [[папа]]та [[Хонориј III]]. Како прв крал на Рашка е наречен '''Стефан Првовенчани''' (''Стефан Првоовенчениот'' - венец алудира на [[круна]]), а историјата токму него го смета за прв српски крал. Интересно е да се напомене дека српските кралеви биле крунисувани како ''крал на Србите'', бидајќи Србија како државно-правна творба не постоела. Две години подоцна, во [[1219]]. брат му, Сава (Растко, подоцна Свети Сава I Српски), успева да издејствува од [[Никејскиот Патријарх]] автокефалност на [[Српска православна црква|српската црква]]. [[Податотека:Serbian Emperor Stefan Dušan, cropped.jpg|200px|right|thumb|[[Цар Душан|Стефан Урош IV Душан Силниот]], цар на Србите и Ромејците.]] Српската држава постепено јакне и е во постојани војни со соседите, пред сè [[Византија]] и [[Второ Бугарско Царство|Бугарија]]. Постепениот раст и развој (како територијален, така и економски) доживува кулминација во [[1346]]. кога на [[16 април|16 април]], '''кралот [[Цар Душан|Стефан Душан]]''' ([[1308]]-[[1355]]) во [[Скопје]] се прогласува за '''„Цар на Србите и Ромејците“'''. Душановата Србија зафаќала голема територија: од [[Рашка]] на север, потоа [[Зета]], па преку [[Косово]] и [[Македонија]], па сѐ до [[Епир]] и [[Тесалија]] на југ. За време на неговото владеење го издал и познатиот [[Душанов законик]] – првиот правен акт на средновековна Србија. Пред своето крунисување, во [[1346]]. ја подига српската црква од ранг на [[архиепископија]] во ранг на [[патријаршија]] (притоа придодавајќи ѝ големи територии кои биле под јурисдикција на [[Цариградска петријаршија|Цариградската патријаршија]]), но истовремено ја допушта автокефалноста на [[Охридска архиепископија|Охридската архиепископија]] и ја проширува нејзината јурисдикција. По неговата смрт Србија почнува да слабее, па локалните благородници (иако верни и лојални на централната власт) всушност стануваат автократи на своите територии. Од сите најважни да се споменат се: [[Лазар Хребелјановиќ|кнезот Лазар Хребелјановиќ]], автократ на рашките области и [[Мрњавчевиќи од Србија|браќата Мрњавчевиќ]]: [[Вукашин Мрњавчевиќ|Волкашин (Вукашин)]] и [[Јован Углеша|Јован Углеша (Угљеша)]]. Последните двајца биле владетели на [[Прилеп]] и [[Сер]] со околината, соодветно и се покажале како големи заштитници на македонското словенско население од тие области. Околу тоа време, [[Турци-Османлии|османлиската опасност]] на Балканот станува преголема (иако била присутна уште во времето на царот Душан и тој против нив водел неуспешни походи), па браќата Мрњавчевиќ решаваат, на своја рака, да извршат поход против Турците-Османлии и да се ослободат од нивното присутство. Во Битката кај местото Черномен, на реката Марица (попозната како [[Маричка битка]]), во [[1371]]., нивните војски ќе доживеат катастрофален пораз, така отворајќи им го патот на Османлиите кон остатокот од Балкнот. Судбината на српските земји била запечатена на [[Видовден]] [[1389]]. година ([[15 јуни|15 јуни]] по [[Јулијански календар|јулијанскиот]], [[28 јуни|28 јуни]] по [[Грегоријански календар|грегоријанскиот календар]]) кога српските војски предводени од [[Лазар Хребелјановиќ|кнезот Лазар]] претрпеле тежок пораз во [[Косовска битка|Косовската битка]] од Турците-Османлии. По оваа битка Турците полека освојуваат делови од српските земји, сѐ до падот на [[Смедерево]] во [[1459]]. што се смета за крај на турското освојување на српските земји. Турските освојувања предизвикале многу Срби од освоените или загрозените краишта да ги напуштат своите домови и да се иселат. Така голем број Срби се населиле во [[Војводина]], [[Босна]], [[Славонија]], [[Лика]], [[Кордун]] и др. [[Податотека:Uroš Knežević - Karađorđe, 1852.jpg|left|thumb|150px|Вожд [[Караѓорѓе Петровиќ]], водач на [[Прво српско востание|Првото српско востание]] од 1804.]] Сѐ до почетокот на 19. век најголемиот дел од српските земји биле под власт на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Со востанијата од [[1804]]. ([[Прво српско востание|Првото српско востание]]) и од [[1815]]. ([[Второ српско востание|Второто српско востание]]) ''Србија'' успеала да извојува автономен статус за себе во рамките на Империјата под името '''[[Кнежевство Србија]]'''. Меѓународното признавање на ''Србија'' како држава се случило на [[Берлински конгрес|Берлинскиот конгрес]] во [[1878]]. По овој Конгрес, кнежевството станува [[Кралство Србија|кралство]] со кое владее [[Обреновиќи од Србија|династијата Обреновиќ]], сѐ до [[1903]]. кога со преврат на власт доаѓа [[Караѓорѓевиќи од Србија|династијата Караѓорѓевиќ]]. Србија значајно ја проширува својата првобитна територија, најпрво вклучувајќи ги деловите на денешна јужна Србија ([[Ниш]], [[Лесковац]], [[Врање]]) непосредно по Берлинскиот конгрес, а во [[1912]].-[[1913]]. во периодот на [[Балкански војни|Балканските војни]] и територијата на денешна [[Македонија]] (без [[Струмица]] со околината), [[Косово]] и [[Метохија]] и [[Санџак]]. Важен период во српската историја е периодот на [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. Војната всушност и започнува како локален конфликт помеѓу Србија и [[Австроунгарија]] заради убиството на престолонаследникот на австроунгарсиот престол, принцот [[Франц Фердинанд]] од страна на српскиот студент [[Гаврило Принцип]] во Сараево на [[28 јуни|28 јуни]] [[1914]]. Србија и покрај почетните успеси (победите во [[Церска битка|Церската]] и [[Колубарска битка|Колубарската битка]]), не успева да издржи под притисокот и откако во [[1915]]. година [[Бугарија]] ѝ објавува војна, српската војска се повлекува на југ низ [[Албанија]] сѐ до островот [[Крф]]. Здружените српско-француско-британски сили успеваат да го стабилизираат фронтот северно од [[Солун]] - линија која во историјата ќе биде позната како [[Солунски фронт]]. Со пробивањето на фронтот кон крајот на [[1918]]. и завршувањето на војната, Србија станала дел од новоформираното [[Кралство на Србите, Хрватите и Словенците]], а српскиот крал - крал на Србите, Хрватите и Словенците. Од овој момент историјата на Србите е врзана за историјата на останатите народи од југословенската заедница. [[Податотека:Serbia mountain ranges.png|right|200px|thumb|[[Република Србија]] денес]] Во [[Втора светска војна|Втората светска војна]] српскиот народ застанува на страната на Сојузниците. Постојат две ''движења на отпорот'' во окупирана Србија: ''[[четници]]'' - остатоци од разбиената југословенска армија верни на Владата во [[Лондон]] (но подоцна обвинети за соработка со окупационите сили) и ''[[партизани]]'' - од кои повеќето се работници и селани, предводени од [[КПЈ]] на чело со [[Јосип Броз Тито|Тито]]. По војната власта во Југославија минува во рацете на КПЈ и Југославија е поделена на шест републики, меѓу кои е и [[Социјалистичка Република Србија|Србија]] во чиј состав влегуваат автономните покраини: [[Социјалистичка автономна покраина Војводина|САП Војводина]] и [[Социјалистичка автономна покраина Косово и Метохија|САП Косово и Метохија]]. Со распадот на [[СФРЈ|социјалистичка Југославија]] во [[1991]].-[[1992]]., Србија (заедно со Црна Гора) влегува во составот [[Сојузна Република Југославија]] - СРЈ. Во [[1990]]. српскиот народ престанува да биде сметан за конститутивен во [[Хрватска]], додека во [[1995]]. [[Република Српска]] е призната како српски ентитет во рамките на [[Босна и Херцеговина]]. За време на [[Југословенски војни|Југословенските војни]] (1991-1995) повеќе од половина милион Срби од Хрватска и Босна и Херцеговина се раселени како резултат на воените дејства. Во [[1998]].-[[1999]]. по немирите на [[Косово]], [[НАТО]], без согласност на [[Совет за безбедност|Советот за безбедност при ООН]], врши 78-дневно бомбардирање на СРЈ и како резултат на тоа српската војска е приморана да се повлече од [[Косово]], а оваа територија станува протекторат на [[Организација на Обединетите нации|Обединетите нации]]. На [[5 октомври|5 октомври]] [[2001]]. после масовни демонстрации доаѓа до смена на власта во Србија кога режимот на претседателот [[Слободан Милошевиќ]] е срушен, а на власт доаѓа Демократската опозиција на Србија. Во [[2003]]. СРЈ го менува името во ''државна заедница на Србија и Црна Гора'' и практично преминува од [[федерација]] во [[конфедерација]]. Во мај [[2006]]. на референдум [[Црна Гора]] прогласува независност, со што формално и Србија станува незавизна, за првпат по крајот на [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. ==Србите како тема во уметноста и во популарната култура== Србите се јавува како тема во [[уметност]]а и во [[Популарна култура|популарната култура]], како: * „Што е најлошо на светот, или Пијан Србин и гладен Турчин“ (''Шта је најгоре на свијету, или Пијан Србин и гладан Турчин'') - српска народна приказна.<ref>Вук Караџић, ''Српске народне приповијетке''. Београд: Лагуна и Вукова задужбина, 2017, стр. 412.</ref> * „Српска девојка“ (''Српска дјевојка'') - српска народна песна.<ref>''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 33-34.</ref> * „Патриотски разговор со Србите“ (''Patriotski razgovor sa Srbima'') - песна на српската поетеса [[Десанка Максимовиќ]].<ref>Desanka Maksimović, ''Izabrane pesme'' (peto dopunjeno izdanje). Beograd: BIGZ, 1985, стр. 221.</ref> Во делото „[[Богатството на царот Радован]]“, српскиот поет [[Јован Дучиќ]] вели дека Србите се љумобоморни само кога се непросветени,<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 111.</ref> додека Србинките им се даваат само на оној кој ќе ги измами.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 149.</ref> Меѓутоа, за Србинката, тој вели дека е поинаква од сите жени: кога е од најчист тип, таа му е сестра на мажот.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 157.</ref> Исто така, тој влеи дека Србинот е повеќе изразен тип како пријател, отколку како непријател при што тој го смета за непријател дури и човекот кој живее на другиот крај на светот, само ако не го дели неговото мислење.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 194.</ref> == Сродни народи на Србите == * [[Хрвати]] * [[Бошњаци]] * [[Црногорци]] * [[Македонци]] == Галерија == <gallery> Image: Serbs in Croatia, Bosnia, Montenegro and Serbia, 1981.png Image:SerbsInYugoslavia1992-1995.png Image:Balkans05.png Image:Balkans2010.png </gallery> == Поврзано == * [[Република Србија]] * [[Историја на српскиот народ]] * [[Српски јазик]] == Извори == {{наводи}} {{Етнички групи во Србија}} {{Европски етнички групи}} {{Православни народи}} {{Словенски народи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Срби|*]] hapbmotng6xvlfud1wr9lelynzjb9f9 Разговор со корисник:Bjankuloski06 3 6824 5293957 5289139 2024-11-19T22:17:37Z Andrew012p 85224 /* Правопис за области */ ново заглавие 5293957 wikitext text/x-wiki {{Корисничкикоментар}} {{Архиви| 2006<br /> [[/Архива 1|јануари - април]]<br /> [[/Архива 2|мај - август]]<br /> [[/Архива 3|септемвриа - декември]]<br /> 2007<br /> [[/Архива 4|јануари - април]]<br /> [[/Архива 5|мај - август]]<br /> [[/Архива 6|септември - декември]]<br /> 2008<br /> [[/Архива 7|јануари - април]]<br /> [[/Архива 8|мај - август]]<br /> [[/Архива 9|септември - декември]]<br /> 2009<br /> [[/Архива 10|јануари - април]]<br /> [[/Архива 11|мај - август]]<br /> [[/Архива 12|септември - декември]]<br /> 2010-2013<br /> [[/Архива 13|јануари - април 2010]]<br /> [[/Архива 15|јануари 2010 - мај 2013]]<br /> 2012-2013<br /> [[/Архива 14|април 2013 - јануари 2012]]<br /> [[/Архива 16|мај - октомври 2013]]<br /> 2013-2015<br /> [[/Архива 17|мај 2013 - април 2015]]<br /> 2015-2018<br /> [[/Архива 18|април 2015 - мај 2018]]<br /> 2018-2020<br /> [[/Архива 19|мај 2018 - февруари 2021]]<br /> 2020-2024<br /> [[/Архива 20|февруари 2021 - јули 2024]] }} == Македонска транскрипција на кинескиот јазик == Здраво Јанкуловски. Забележав дека статијата „Вулинјуан“ сте ја преместиле на „Вулинјуен“. Според ''Правописот на македонскиот јазик'' од 2017 година, стр. 218, [y] се пренесува како „ј“, а [uan] како „уан“. Претпоставувам дека промената сте ја направиле според статијата ''Македонска транскрипција на кинескиот јазик'' која се повикува на ПМЈ од 2007 година. [[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 19:47, 23 јули 2024 (CEST) :Да, точно. Таму им беше посветено внимание на фактичките гласови на транскрипцијата пинјин, и воопшто самиот јазик (најблиску до нашите гласови). Таа беше и официјална во Југославија. Го користам бидејќи уште тогаш бев во консултација со професор по кинески, а и до денес сум во речиси секојдневен контакт со самиот јазик. Можам и понатмау да елаборирам слог по слог зошто тоа предавање е многу подобро од ова, но, накратко, тоа е причината. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:18, 23 јули 2024 (CEST) ::Здраво Јанкуловски. Би требало да се придржуваме до официјалните документи кои се важечки за македонскиот јазик иако има доста недоследности (во случајов во Правописот на македонскиот јазик, а и во Толковниот речник на македонскиот јазик). Промените кои сметаме дека треба да се вметнат во ПМЈ треба да ги бараме од надлежните институции. Во спротивно доаѓаме до селективно право на кршење на правилата што на крајот негативно се одразува на придржување до истите.[[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 21:40, 24 јули 2024 (CEST) ==Македонска транскрипција на корејскиот јазик== :Бојан, да не знаеш случајно како ќе биде транскрипцијата на корејскиот град Busan? На корејски „B“ се чита како ,,п", но кај нас нема во правописот од 2017 за корејски. Бусан или Пусан? Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:00, 24 јули 2024 (CEST) ::Името е Пусан. Го имам [https://www.wikidata.org/wiki/Q16520#sitelinks-wikipedia заведено на Википодатоци]. Се водиме според [[Македонска транскрипција на корејскиот јазик|овие правила]], каде се гледа дека 부 = ''пу'' (горниот елемент е П, долниот е У). [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:05, 24 јули 2024 (CEST) ::::Одлично, фала ти. Ја создадов статијата за „[[Пусан]]“. Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:34, 24 јули 2024 (CEST) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 15:07, 26 јули 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Request writing about Isabelle de Charrière (Q123386) == Hello Bjankuloski06, Would you like to write about Isabelle de Charrière (Q123386) for the MK Wikipedia? It would be appreciated if it's done. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 14:40, 26 август 2024 (CEST) :Thanks you for the suggestion. I think I will make a note of it, and include it in the women-themed edit-a-thon, to be done by those who cover influential ladies. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:27, 27 август 2024 (CEST) ::Thanks Bjankuloski06! I'm curoius with the coming result. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:37, 29 август 2024 (CEST) :::Thanks with positive result yesterday! [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:03, 8 септември 2024 (CEST) == Литература и книжевност == Здраво Бојан, да те замолам да не ги менуваш овие два збора еден со друг, затоа што и двата се во употреба на македонски јазик. Богатството на еден јазик се состои во употреба на голем број зборови, макар и да се со исто значење, како на пример: виножито, ѕуница, божилак, од кои сите три се во употреба и ниеден лектор не смее да ги менува по свое видување. Така е и со зборовите литература и книжевност. Со постојано отфрлање на еден од зборовите, само се осиромашува јазикот, не се постигнува друг ефект. Не менувај зборови кои не се погрешни. Поздрвав - [[User:Виолетова|Виолетова]] <small>([[User talk:Виолетова|разговор]])</small> 09:38, 7 октомври 2024 (CEST) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 14:10, 7 октомври 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Помош == Здраво Бојан, Молба, имали некој МК. Википедијанец да ја дополни мојата драфт статија на Енг. Википедија (https://en.wikipedia.org/wiki/Draft:Igor_R._Janev ) и ресабмитира е. Лично со една футнота би направил тоа, но ме фаќаат преку IP адреса. поздрав, Игор [[User:Academician.NYAS|Academician.NYAS]] <small>([[User talk:Academician.NYAS|разговор]])</small> 04:47, 4 ноември 2024 (CET) :За жал, текстот мора да се преработи, а и да се дадат повеќе извори. Мене истото ќе ми се случи ако ја поднесам вака. Штом тројца различни администратори тоа го изрекле, јас не можам ништо да направам. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 05:01, 4 ноември 2024 (CET) == Правопис за области == Здраво, Бојан. Ако не е проблем со алатка да ги смениш сите статии за области каде е погрешно? На пример јас ја сменив „[[Чељабинска Област]]“. Треба „о“ да биде со голема буква според Правопис стр. 45 под д). Предлошката кај руските области скоро сите се погрешни. Благодарам, поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 23:17, 19 ноември 2024 (CET) crbp3dxvbjuq5h6g2iembzqweq00dkt 5293960 5293957 2024-11-19T22:19:17Z Bjankuloski06 332 /* Правопис за области */ Одговор 5293960 wikitext text/x-wiki {{Корисничкикоментар}} {{Архиви| 2006<br /> [[/Архива 1|јануари - април]]<br /> [[/Архива 2|мај - август]]<br /> [[/Архива 3|септемвриа - декември]]<br /> 2007<br /> [[/Архива 4|јануари - април]]<br /> [[/Архива 5|мај - август]]<br /> [[/Архива 6|септември - декември]]<br /> 2008<br /> [[/Архива 7|јануари - април]]<br /> [[/Архива 8|мај - август]]<br /> [[/Архива 9|септември - декември]]<br /> 2009<br /> [[/Архива 10|јануари - април]]<br /> [[/Архива 11|мај - август]]<br /> [[/Архива 12|септември - декември]]<br /> 2010-2013<br /> [[/Архива 13|јануари - април 2010]]<br /> [[/Архива 15|јануари 2010 - мај 2013]]<br /> 2012-2013<br /> [[/Архива 14|април 2013 - јануари 2012]]<br /> [[/Архива 16|мај - октомври 2013]]<br /> 2013-2015<br /> [[/Архива 17|мај 2013 - април 2015]]<br /> 2015-2018<br /> [[/Архива 18|април 2015 - мај 2018]]<br /> 2018-2020<br /> [[/Архива 19|мај 2018 - февруари 2021]]<br /> 2020-2024<br /> [[/Архива 20|февруари 2021 - јули 2024]] }} == Македонска транскрипција на кинескиот јазик == Здраво Јанкуловски. Забележав дека статијата „Вулинјуан“ сте ја преместиле на „Вулинјуен“. Според ''Правописот на македонскиот јазик'' од 2017 година, стр. 218, [y] се пренесува како „ј“, а [uan] како „уан“. Претпоставувам дека промената сте ја направиле според статијата ''Македонска транскрипција на кинескиот јазик'' која се повикува на ПМЈ од 2007 година. [[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 19:47, 23 јули 2024 (CEST) :Да, точно. Таму им беше посветено внимание на фактичките гласови на транскрипцијата пинјин, и воопшто самиот јазик (најблиску до нашите гласови). Таа беше и официјална во Југославија. Го користам бидејќи уште тогаш бев во консултација со професор по кинески, а и до денес сум во речиси секојдневен контакт со самиот јазик. Можам и понатмау да елаборирам слог по слог зошто тоа предавање е многу подобро од ова, но, накратко, тоа е причината. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:18, 23 јули 2024 (CEST) ::Здраво Јанкуловски. Би требало да се придржуваме до официјалните документи кои се важечки за македонскиот јазик иако има доста недоследности (во случајов во Правописот на македонскиот јазик, а и во Толковниот речник на македонскиот јазик). Промените кои сметаме дека треба да се вметнат во ПМЈ треба да ги бараме од надлежните институции. Во спротивно доаѓаме до селективно право на кршење на правилата што на крајот негативно се одразува на придржување до истите.[[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 21:40, 24 јули 2024 (CEST) ==Македонска транскрипција на корејскиот јазик== :Бојан, да не знаеш случајно како ќе биде транскрипцијата на корејскиот град Busan? На корејски „B“ се чита како ,,п", но кај нас нема во правописот од 2017 за корејски. Бусан или Пусан? Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:00, 24 јули 2024 (CEST) ::Името е Пусан. Го имам [https://www.wikidata.org/wiki/Q16520#sitelinks-wikipedia заведено на Википодатоци]. Се водиме според [[Македонска транскрипција на корејскиот јазик|овие правила]], каде се гледа дека 부 = ''пу'' (горниот елемент е П, долниот е У). [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:05, 24 јули 2024 (CEST) ::::Одлично, фала ти. Ја создадов статијата за „[[Пусан]]“. Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:34, 24 јули 2024 (CEST) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 15:07, 26 јули 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Request writing about Isabelle de Charrière (Q123386) == Hello Bjankuloski06, Would you like to write about Isabelle de Charrière (Q123386) for the MK Wikipedia? It would be appreciated if it's done. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 14:40, 26 август 2024 (CEST) :Thanks you for the suggestion. I think I will make a note of it, and include it in the women-themed edit-a-thon, to be done by those who cover influential ladies. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:27, 27 август 2024 (CEST) ::Thanks Bjankuloski06! I'm curoius with the coming result. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:37, 29 август 2024 (CEST) :::Thanks with positive result yesterday! [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:03, 8 септември 2024 (CEST) == Литература и книжевност == Здраво Бојан, да те замолам да не ги менуваш овие два збора еден со друг, затоа што и двата се во употреба на македонски јазик. Богатството на еден јазик се состои во употреба на голем број зборови, макар и да се со исто значење, како на пример: виножито, ѕуница, божилак, од кои сите три се во употреба и ниеден лектор не смее да ги менува по свое видување. Така е и со зборовите литература и книжевност. Со постојано отфрлање на еден од зборовите, само се осиромашува јазикот, не се постигнува друг ефект. Не менувај зборови кои не се погрешни. Поздрвав - [[User:Виолетова|Виолетова]] <small>([[User talk:Виолетова|разговор]])</small> 09:38, 7 октомври 2024 (CEST) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 14:10, 7 октомври 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Помош == Здраво Бојан, Молба, имали некој МК. Википедијанец да ја дополни мојата драфт статија на Енг. Википедија (https://en.wikipedia.org/wiki/Draft:Igor_R._Janev ) и ресабмитира е. Лично со една футнота би направил тоа, но ме фаќаат преку IP адреса. поздрав, Игор [[User:Academician.NYAS|Academician.NYAS]] <small>([[User talk:Academician.NYAS|разговор]])</small> 04:47, 4 ноември 2024 (CET) :За жал, текстот мора да се преработи, а и да се дадат повеќе извори. Мене истото ќе ми се случи ако ја поднесам вака. Штом тројца различни администратори тоа го изрекле, јас не можам ништо да направам. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 05:01, 4 ноември 2024 (CET) == Правопис за области == Здраво, Бојан. Ако не е проблем со алатка да ги смениш сите статии за области каде е погрешно? На пример јас ја сменив „[[Чељабинска Област]]“. Треба „о“ да биде со голема буква според Правопис стр. 45 под д). Предлошката кај руските области скоро сите се погрешни. Благодарам, поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 23:17, 19 ноември 2024 (CET) :Пости, ама ќе треба организација и трпение. Прво треба насловите на сите статии да се сменат. Потоа категориите, па тогаш и сите спомнувања. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:19, 19 ноември 2024 (CET) 4ta9us4z4kj2z4h6ayb3bhvv73870fy 5293962 5293960 2024-11-19T22:19:31Z Bjankuloski06 332 /* Правопис за области */ 5293962 wikitext text/x-wiki {{Корисничкикоментар}} {{Архиви| 2006<br /> [[/Архива 1|јануари - април]]<br /> [[/Архива 2|мај - август]]<br /> [[/Архива 3|септемвриа - декември]]<br /> 2007<br /> [[/Архива 4|јануари - април]]<br /> [[/Архива 5|мај - август]]<br /> [[/Архива 6|септември - декември]]<br /> 2008<br /> [[/Архива 7|јануари - април]]<br /> [[/Архива 8|мај - август]]<br /> [[/Архива 9|септември - декември]]<br /> 2009<br /> [[/Архива 10|јануари - април]]<br /> [[/Архива 11|мај - август]]<br /> [[/Архива 12|септември - декември]]<br /> 2010-2013<br /> [[/Архива 13|јануари - април 2010]]<br /> [[/Архива 15|јануари 2010 - мај 2013]]<br /> 2012-2013<br /> [[/Архива 14|април 2013 - јануари 2012]]<br /> [[/Архива 16|мај - октомври 2013]]<br /> 2013-2015<br /> [[/Архива 17|мај 2013 - април 2015]]<br /> 2015-2018<br /> [[/Архива 18|април 2015 - мај 2018]]<br /> 2018-2020<br /> [[/Архива 19|мај 2018 - февруари 2021]]<br /> 2020-2024<br /> [[/Архива 20|февруари 2021 - јули 2024]] }} == Македонска транскрипција на кинескиот јазик == Здраво Јанкуловски. Забележав дека статијата „Вулинјуан“ сте ја преместиле на „Вулинјуен“. Според ''Правописот на македонскиот јазик'' од 2017 година, стр. 218, [y] се пренесува како „ј“, а [uan] како „уан“. Претпоставувам дека промената сте ја направиле според статијата ''Македонска транскрипција на кинескиот јазик'' која се повикува на ПМЈ од 2007 година. [[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 19:47, 23 јули 2024 (CEST) :Да, точно. Таму им беше посветено внимание на фактичките гласови на транскрипцијата пинјин, и воопшто самиот јазик (најблиску до нашите гласови). Таа беше и официјална во Југославија. Го користам бидејќи уште тогаш бев во консултација со професор по кинески, а и до денес сум во речиси секојдневен контакт со самиот јазик. Можам и понатмау да елаборирам слог по слог зошто тоа предавање е многу подобро од ова, но, накратко, тоа е причината. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:18, 23 јули 2024 (CEST) ::Здраво Јанкуловски. Би требало да се придржуваме до официјалните документи кои се важечки за македонскиот јазик иако има доста недоследности (во случајов во Правописот на македонскиот јазик, а и во Толковниот речник на македонскиот јазик). Промените кои сметаме дека треба да се вметнат во ПМЈ треба да ги бараме од надлежните институции. Во спротивно доаѓаме до селективно право на кршење на правилата што на крајот негативно се одразува на придржување до истите.[[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 21:40, 24 јули 2024 (CEST) ==Македонска транскрипција на корејскиот јазик== :Бојан, да не знаеш случајно како ќе биде транскрипцијата на корејскиот град Busan? На корејски „B“ се чита како ,,п", но кај нас нема во правописот од 2017 за корејски. Бусан или Пусан? Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:00, 24 јули 2024 (CEST) ::Името е Пусан. Го имам [https://www.wikidata.org/wiki/Q16520#sitelinks-wikipedia заведено на Википодатоци]. Се водиме според [[Македонска транскрипција на корејскиот јазик|овие правила]], каде се гледа дека 부 = ''пу'' (горниот елемент е П, долниот е У). [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:05, 24 јули 2024 (CEST) ::::Одлично, фала ти. Ја создадов статијата за „[[Пусан]]“. Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:34, 24 јули 2024 (CEST) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 15:07, 26 јули 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Request writing about Isabelle de Charrière (Q123386) == Hello Bjankuloski06, Would you like to write about Isabelle de Charrière (Q123386) for the MK Wikipedia? It would be appreciated if it's done. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 14:40, 26 август 2024 (CEST) :Thanks you for the suggestion. I think I will make a note of it, and include it in the women-themed edit-a-thon, to be done by those who cover influential ladies. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:27, 27 август 2024 (CEST) ::Thanks Bjankuloski06! I'm curoius with the coming result. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:37, 29 август 2024 (CEST) :::Thanks with positive result yesterday! [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:03, 8 септември 2024 (CEST) == Литература и книжевност == Здраво Бојан, да те замолам да не ги менуваш овие два збора еден со друг, затоа што и двата се во употреба на македонски јазик. Богатството на еден јазик се состои во употреба на голем број зборови, макар и да се со исто значење, како на пример: виножито, ѕуница, божилак, од кои сите три се во употреба и ниеден лектор не смее да ги менува по свое видување. Така е и со зборовите литература и книжевност. Со постојано отфрлање на еден од зборовите, само се осиромашува јазикот, не се постигнува друг ефект. Не менувај зборови кои не се погрешни. Поздрвав - [[User:Виолетова|Виолетова]] <small>([[User talk:Виолетова|разговор]])</small> 09:38, 7 октомври 2024 (CEST) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 14:10, 7 октомври 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Помош == Здраво Бојан, Молба, имали некој МК. Википедијанец да ја дополни мојата драфт статија на Енг. Википедија (https://en.wikipedia.org/wiki/Draft:Igor_R._Janev ) и ресабмитира е. Лично со една футнота би направил тоа, но ме фаќаат преку IP адреса. поздрав, Игор [[User:Academician.NYAS|Academician.NYAS]] <small>([[User talk:Academician.NYAS|разговор]])</small> 04:47, 4 ноември 2024 (CET) :За жал, текстот мора да се преработи, а и да се дадат повеќе извори. Мене истото ќе ми се случи ако ја поднесам вака. Штом тројца различни администратори тоа го изрекле, јас не можам ништо да направам. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 05:01, 4 ноември 2024 (CET) == Правопис за области == Здраво, Бојан. Ако не е проблем со алатка да ги смениш сите статии за области каде е погрешно? На пример јас ја сменив „[[Чељабинска Област]]“. Треба „о“ да биде со голема буква според Правопис стр. 45 под д). Предлошката кај руските области скоро сите се погрешни. Благодарам, поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 23:17, 19 ноември 2024 (CET) :Постои, ама ќе треба организација и трпение. Прво треба насловите на сите статии да се сменат. Потоа категориите, па тогаш и сите спомнувања. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:19, 19 ноември 2024 (CET) t3353gpohmqfwynqu0gttdd712y555d 5293964 5293962 2024-11-19T22:19:43Z Bjankuloski06 332 /* Правопис за области */ 5293964 wikitext text/x-wiki {{Корисничкикоментар}} {{Архиви| 2006<br /> [[/Архива 1|јануари - април]]<br /> [[/Архива 2|мај - август]]<br /> [[/Архива 3|септемвриа - декември]]<br /> 2007<br /> [[/Архива 4|јануари - април]]<br /> [[/Архива 5|мај - август]]<br /> [[/Архива 6|септември - декември]]<br /> 2008<br /> [[/Архива 7|јануари - април]]<br /> [[/Архива 8|мај - август]]<br /> [[/Архива 9|септември - декември]]<br /> 2009<br /> [[/Архива 10|јануари - април]]<br /> [[/Архива 11|мај - август]]<br /> [[/Архива 12|септември - декември]]<br /> 2010-2013<br /> [[/Архива 13|јануари - април 2010]]<br /> [[/Архива 15|јануари 2010 - мај 2013]]<br /> 2012-2013<br /> [[/Архива 14|април 2013 - јануари 2012]]<br /> [[/Архива 16|мај - октомври 2013]]<br /> 2013-2015<br /> [[/Архива 17|мај 2013 - април 2015]]<br /> 2015-2018<br /> [[/Архива 18|април 2015 - мај 2018]]<br /> 2018-2020<br /> [[/Архива 19|мај 2018 - февруари 2021]]<br /> 2020-2024<br /> [[/Архива 20|февруари 2021 - јули 2024]] }} == Македонска транскрипција на кинескиот јазик == Здраво Јанкуловски. Забележав дека статијата „Вулинјуан“ сте ја преместиле на „Вулинјуен“. Според ''Правописот на македонскиот јазик'' од 2017 година, стр. 218, [y] се пренесува како „ј“, а [uan] како „уан“. Претпоставувам дека промената сте ја направиле според статијата ''Македонска транскрипција на кинескиот јазик'' која се повикува на ПМЈ од 2007 година. [[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 19:47, 23 јули 2024 (CEST) :Да, точно. Таму им беше посветено внимание на фактичките гласови на транскрипцијата пинјин, и воопшто самиот јазик (најблиску до нашите гласови). Таа беше и официјална во Југославија. Го користам бидејќи уште тогаш бев во консултација со професор по кинески, а и до денес сум во речиси секојдневен контакт со самиот јазик. Можам и понатмау да елаборирам слог по слог зошто тоа предавање е многу подобро од ова, но, накратко, тоа е причината. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:18, 23 јули 2024 (CEST) ::Здраво Јанкуловски. Би требало да се придржуваме до официјалните документи кои се важечки за македонскиот јазик иако има доста недоследности (во случајов во Правописот на македонскиот јазик, а и во Толковниот речник на македонскиот јазик). Промените кои сметаме дека треба да се вметнат во ПМЈ треба да ги бараме од надлежните институции. Во спротивно доаѓаме до селективно право на кршење на правилата што на крајот негативно се одразува на придржување до истите.[[User:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] <small>([[User talk:P.Nedelkovski|разговор]])</small> 21:40, 24 јули 2024 (CEST) ==Македонска транскрипција на корејскиот јазик== :Бојан, да не знаеш случајно како ќе биде транскрипцијата на корејскиот град Busan? На корејски „B“ се чита како ,,п", но кај нас нема во правописот од 2017 за корејски. Бусан или Пусан? Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:00, 24 јули 2024 (CEST) ::Името е Пусан. Го имам [https://www.wikidata.org/wiki/Q16520#sitelinks-wikipedia заведено на Википодатоци]. Се водиме според [[Македонска транскрипција на корејскиот јазик|овие правила]], каде се гледа дека 부 = ''пу'' (горниот елемент е П, долниот е У). [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:05, 24 јули 2024 (CEST) ::::Одлично, фала ти. Ја создадов статијата за „[[Пусан]]“. Поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 00:34, 24 јули 2024 (CEST) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 15:07, 26 јули 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Request writing about Isabelle de Charrière (Q123386) == Hello Bjankuloski06, Would you like to write about Isabelle de Charrière (Q123386) for the MK Wikipedia? It would be appreciated if it's done. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 14:40, 26 август 2024 (CEST) :Thanks you for the suggestion. I think I will make a note of it, and include it in the women-themed edit-a-thon, to be done by those who cover influential ladies. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 00:27, 27 август 2024 (CEST) ::Thanks Bjankuloski06! I'm curoius with the coming result. [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:37, 29 август 2024 (CEST) :::Thanks with positive result yesterday! [[User:Boss-well63|Boss-well63]] <small>([[User talk:Boss-well63|разговор]])</small> 01:03, 8 септември 2024 (CEST) == Литература и книжевност == Здраво Бојан, да те замолам да не ги менуваш овие два збора еден со друг, затоа што и двата се во употреба на македонски јазик. Богатството на еден јазик се состои во употреба на голем број зборови, макар и да се со исто значење, како на пример: виножито, ѕуница, божилак, од кои сите три се во употреба и ниеден лектор не смее да ги менува по свое видување. Така е и со зборовите литература и книжевност. Со постојано отфрлање на еден од зборовите, само се осиромашува јазикот, не се постигнува друг ефект. Не менувај зборови кои не се погрешни. Поздрвав - [[User:Виолетова|Виолетова]] <small>([[User talk:Виолетова|разговор]])</small> 09:38, 7 октомври 2024 (CEST) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] <small>([[User talk:MediaWiki message delivery|разговор]])</small> 14:10, 7 октомври 2024 (CEST) <!-- Пораката ја испрати Корисник:TRistovski-CEEhub@metawiki преку списокот на https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 --> == Помош == Здраво Бојан, Молба, имали некој МК. Википедијанец да ја дополни мојата драфт статија на Енг. Википедија (https://en.wikipedia.org/wiki/Draft:Igor_R._Janev ) и ресабмитира е. Лично со една футнота би направил тоа, но ме фаќаат преку IP адреса. поздрав, Игор [[User:Academician.NYAS|Academician.NYAS]] <small>([[User talk:Academician.NYAS|разговор]])</small> 04:47, 4 ноември 2024 (CET) :За жал, текстот мора да се преработи, а и да се дадат повеќе извори. Мене истото ќе ми се случи ако ја поднесам вака. Штом тројца различни администратори тоа го изрекле, јас не можам ништо да направам. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 05:01, 4 ноември 2024 (CET) == Правопис за области == Здраво, Бојан. Ако не е проблем со алатка да ги смениш сите статии за области каде е погрешно? На пример јас ја сменив „[[Чељабинска Област]]“. Треба „о“ да биде со голема буква според Правопис стр. 45 под д). Предлошката кај руските области скоро сите се погрешни. Благодарам, поздрав. --[[User:Andrew012p|Andrew012p]] <small>([[User talk:Andrew012p|разговор]])</small> 23:17, 19 ноември 2024 (CET) :Имам таква алатка, ама ќе треба организација и трпение. Прво треба насловите на сите статии да се сменат. Потоа категориите, па тогаш и сите спомнувања. [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] <small>([[Разговор со корисник:Bjankuloski06|разговор]])</small> 23:19, 19 ноември 2024 (CET) n02u8twcxcyz3oh4rekh25ctmb1e82m Свети Кирил и Методиј 0 7905 5293896 5293642 2024-11-19T17:48:02Z 2A01:5A8:302:F7A1:385D:E2A5:D803:D2B9 Светите Кирил и Методиј биле византиски браќа од градот Солун. Нивните родители биле Византијци, затоа и тие се Византијци. 5293896 wikitext text/x-wiki {{другизначења|Кирил и Методиј (појаснување)}} {{Инфокутија за светец |name=Свети Кирил и Методиј |birth_date=826 или 827 и 815 |death_date={{death date|0869|2|14|df=y}} и {{death date|0885|4|6|df=y}} |feast_day=[[14 февруари]] (денешен римокатолички календар); [[5 јули]] (римокатолички календар 1880-1886); [[7 јули]] (римокатолички календар 1887-1969)<br />[[11 мај]]<ref>Во [[XXI век]] оваа датa во [[јулијански календар|јулијанскиот календар]] соодветствува со [[24 мај]] во [[грегоријански календар|грегоријанскиот]]</ref> ([[Православие|Источна православна црква]])<br />[[5 јули]] ([[Чешка]] и [[Словачка]]) |venerated_in=[[Римокатоличка црква]]<br />[[Православие|Источна православна црква]]<br />[[Англиканска заедница]]<br />[[Лутеранска црква]] |image=Радзивіллівський літопис Кирил і Мефодій (898 рік).jpg |imagesize= |caption=Свети Кирил и Методиј (''[[Раѕивилски летопис]]'', 15 в.) |birth_place= [[Солун]], [[Византија]] |death_place= |titles=Епископи и свештеници; Еднакви на Апостолите; Заштитници на Европа; Апостоли на Словените |beatified_date= |beatified_place= |beatified_by= |canonized_date= |canonized_place= |canonized_by= |attributes= браќа прикажувани заедно; источни епископи држејќи црква; источни епископи држејќи ја [[икона]]та на [[Страшниот суд]]<ref name="patron">{{Наведена мрежна страница | last = Jones | first = Terry | title = Methodius | work = Patron Saints Index | url = http://www.catholic-forum.com/saints/saintm10.htm | accessdate = 2007-02-18 | archive-date = 2007-02-19 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070219170931/http://www.catholic-forum.com/saints/saintm10.htm | url-status = dead }}</ref> Често, Кирил е прикажуван како носи [[монашки хабит]] и Методиј облечен со елек и [[омофор]]. |patronage=[[Македонија]], [[Бугарија]], [[Чешка]] (вклучувајќи ги и [[Бохемија]] и [[Моравија]]), [[Екуменизам]], [[Големиот раскол|заедницата]] на [[Источно христијанство|Источната]] и [[Западно христијанство|Западната црква]], [[Европа]], [[Словачка]]<ref name="patron"/> |major_shrine= |suppressed_date= |issues= |prayer= |prayer_attrib= }} '''Свети Кирил и Методиј''' ([[старословенски јазик|старословенски]]: {{Script|Cyrs|Кѷриллъ и Меѳодїи}}) — византиски браќа од [[Солун]] во {{римски|9}} век, кои станале [[Мисионер|мисионери]] на [[христијанството]] помеѓу [[Словени]]те од [[Велика Моравија]] и [[Словените во Долна Панонија|Панонија]].<ref>''Columbia Encyclopedia'', Sixth Edition. 2001-05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; ''Encyclopedia Britannica'', Encyclopedia Britannica Incorporated, Warren E. Preece - 1972, p.846, s.v., "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; ''Encyclopedia of World Cultures'', David H. Levinson, 1991, p.239, s.v., "Social Science"; Eric M. Meyers, ''The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East'', p.151, 1997; Lunt, ''Slavic Review'', June, 1964, p. 216; Roman Jakobson, ''Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies''; Leonid Ivan Strakhovsky, ''A Handbook of Slavic Studies'', p.98; V.Bogdanovich , ''History of the ancient Serbian literature'', Belgrade, 1980, p.119</ref><ref>The Columbia Encyclopaedia, Sixth Edition. 2001-05, O.Ed. Saints Cyril and Methodius "Cyril and Methodius, Saints) 869 and 884, respectively, “Greek missionaries, brothers, called Apostles to the Slavs and fathers of Slavonic literature."</ref><ref name="BritGlago">Encyclopedia Britannica, ''Најраспространетите азбуки на светот, кирилицата и глаголицата'', 2008, O.Ed. "Раните словенски азбуки, кирилицата и глаголицата, биле измислени од Св. Кирил, или Константин (околу 827–869), и Свети Методиј (околу 825–884). Овие луѓе биле Грци од Солун кои станале апостоли на јужните Словени, кои ги преобразиле во христијани."</ref><ref name="Egregiae Virtutis">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_31121980_egregiae-virtutis_lt.html|title=Egregiae Virtutis|accessdate=2009-04-26}} [[Апостолско писмо]] од папата [[Јован Павле II]], 31 декември 1980 {{la icon}}</ref> Преку нивната работа тие влијаеле врз културниот развој на сите Словени, поради што ја добиле титулата ''Апостоли на Словените''. Тие се заслужни за изумување на [[глаголица]]та, првата азбука искористена да се препише [[старословенски]]от јазик.<ref>Liturgy of the Hours, Volume III, 14 февруари.</ref> По нивната смрт, нивните ученици ја продолжуваат нивната работа и дејност помеѓу Словените. Двајцата браќа се почитувани во [[Источната православна црква]] како [[светец|светци]] со титулата ''Еднакви со Апостолите''. Во 1880 г., [[Папа Лав XIII|Папата Лав XIII]] ја вовел нивната слава во календарот на [[Римокатоличката црква]]. Во 1980 г., [[Јован Павле II]] ги прогласил за созаштитници на [[Европа]], заедно со [[Бенедикт Нурсијски]].<ref name="Egregiae Virtutis" /> == Животопис == '''[[Св. Кирил Солунски|Св. Кирил]] и [[Св. Методиј Солунски]]''' се родени браќа од [[Солун]], од угледно и богато [[Византија|византиско]] семејство, татко Лав и мајка Марија. Постариот брат, [[Св. Методиј Солунски|Методиј]], како офицер поминал десет години меѓу [[Македонски Словени|македонските Словени]]. Потоа се оддалечил на гората [[Олимп]] и се предаде на монашки подвиг. Овде подоцна му се придружил и Кирил ([[Константин Филозоф]]). '''Кирил и Методиј''', познати како [[солун]]ските браќа просветители, имаат голема улога во [[Словени|словенската]] историја. Нивното дело ги описменило словенските народи. [[Податотека:Kiril and Metodij - Skopje.JPG|thumb|left|175px|Споменик на Св. Кирил и Методиј близу [[Камен мост (Скопје)|Камениот мост]] во [[Скопје]]]] Во почетокот на [[9 век|IX век]] била веќе подготвена солидна основа за поширока и поорганизирана мисионерска активност во Западна [[Бугарија]]. Во тоа време [[Византија|Византиското Царство]] доживува нов расцут на културен план, па овој бран ги заплиснува и градовите што биле оддалечени од [[Цариград]], посебно Солун. Во првите децении на IX век во Солун живее и семејството на висок службеник на царската власт, помошник на византискиот стратег на Солун и солунската област. Тоа бил Лав со својата сопруга Марија. Нивната народност е нејасна. Семејството имало повеќе деца, но се спомнуваат само имињата на најстариот — Методиј и најмалиот Константин. Дури не се спомнува и световното име на Методиј, кој ова го добил при замонашувањето. Побожните родители ги упатиле своите рожби уште од најраното детство во [[христијанство]]то, трудејќи се да им помогнат да ги применуваат возвишените христијански вистини во својот живот. Костантин уште од својата младост се занимавал со списите на свети [[Григориј Назијанзин]] и на [[Дионисиј Ареопагит]]. Татко му го испратил во Цариград да го продолжи своето образование во [[император]]ското [[Магнаурско училиште]], каде, освен [[Богословија|богословските]] науки, се изучувале и [[граматика]], [[аритметика]], [[географија]], [[астрономија]], [[музика]], [[поезија]], [[реторика]]. Покрај овие науки, Константин учел и јазици — [[латински јазик|латински]], [[еврејски јазик|еврејски]] и [[Сириски јазик|сириски]]. Откако го завршил своето високо образование, Константин бил назначен за библиотекар при црквата [[Света Софија (црква)|Света Софија]], а потоа бил поставен за професор по [[филозофија]] во училиштето што го завршил. Тогаш го добил и името Константин Филозоф. === Мисионерска дејност === [[Податотека:Michael iii.jpg|мини|лево|Византискиот император Михаил III]] [[Податотека:Menologion of Basil 062.jpg|мини|десно|Пронаоѓањето на моштите на папата [[Папа Климент I|Климент I]] во [[Херсон]]]] Како високо образовени и талентирани личности на Кирил и Методиј ќе им бидат доделувани многу тешки и одговорни задачи од страна на византискиот двор. Најпрво биле испратени во мисија кај [[Сарацените]] ([[Арапите]]) во [[Багдад]], која како и [[Хазарската]] и [[Моравска мисија|Моравската мисија]] претставувале дел од политичката програма на [[Византија]], чија основна цел е да ги христијанизираат Сарацените, Хазарите, Моравските Словени, [[Бугарите]], [[Русите]] и другите народи на исток и север од Византија и да им ја наметнат византиската црковна власт. Кога хазарскиот цар Каган побара од царот Михаил проповедници на верата во [[Исус Христос]], тогаш на заповед на царот беа пронајдени овие двајца браќа и беа испратени меѓу Хазарите. Откако го уверија Каган во верата Христова, тие го крстија овој цар и голем број негови доглавници и уште помногуброен народ. По извесно време се вратија во [[Цариград]], каде што ја составија словенската азбука од триесет и осум букви и почнаа да ги преведуваат црковните книги од грчки на словенски. На повик од царот Ростислав отидоа во Моравија и таму ја распространија и ја утврдија православната вера, па ги умножија книгите и им ги дадоа на свештениците за да ја подучуваат младината. А подоцна на повик од папата заминаа за [[Рим]], каде што Кирил се разболе и умре, на [[14 февруари]] [[869]] година. Тогаш Методиј се врати во Моравија и до смртта се потруди на утврдувањето на Христовата вера меѓу [[Словени]]те. По неговата смрт — а тој се упокои во Господа на [[6 април]] [[885]] година — неговите ученици Петочисленици, на чело со [[Свети Климент Охридски]] како епископ, го преминаа [[Дунав]] на сплав "од три липови дрвја" и пристигнаа во [[Белград]], тогаш во Бугарија. Началникот на Белград, ги испрати при царот [[Борис I]]. [[Свети Наум]] остана во главниот град на Бугарија и ги постави основите на [[Преславска книжевна школа|Преславската книжевна школа]], а Климент е испратен во областа [[Кутмичевица]], на југ во [[Македонија]], каде што од [[Охрид]] продолжи да работи меѓу Словените на истото дело што го започнаа Методиј и Кирил на север. [[Податотека:Фреска на Кирил и Методиј во Јован Бигорски.JPG|мини|лево|Фреска на Светите Браќа во манастирот [[св. Јован Бигорски]], [[дебар]]ско]] Што се однесува до Методиј, постојат мошне оскудни извори, според кои тој се здобил со световно образование и се посветил на државната и воена служба. Бил надарен со христијански добродетелен живот и државнички и воени способности. Подолго време управувал со [[Брегалница|брегалничката]] област и придонел христијанството длабоко да се всади во македонската душа во тој дел на Македонија. За овој успех бил особено заслужен и неговиот брат Константин. Мисионерската дејност на светите браќа меѓу Македонците, посебно возобновувањето и применувањето на македонската азбука е забележано во житието на [[Свети Наум Охридски|Свети Наум]]. Ова му претходело на преведувањето на светите книги на јазикот на Македонците од солунско и на мисионерското дело меѓу западните Словени во [[Моравија]]. Извесно време пред својата мисионерска дејност, светите браќа се повлекле во манастирот [[Полихрон]] на планината [[Олимп]], каде всушност конечно се подготвиле за своето епохално мисионерско дело. Манастирското осамување го прекинале двапати кога биле испраќани од византиската власт од цариградскиот патријарх во мисии меѓу [[Сарацени]]те и [[Хазари]]те. Овие мисии ги извршиле со голем успех. Во [[Кратко житие|Краткото житие]] на Константин-Кирил, напишано од неговиот ученик [[Климент Охридски]], се кажува дека Кирил открил пред Хазарскиот каган дека не потекнувал од византиски род, ами дедо му бил од хранените људе на туѓ „[[цар]]„, но побегнал во Византија. === Моравска мисија === [[Податотека:Kiev Folios, fol. 7r.jpg|мини|десно|''[[Киевски листови|Киевските листови]]'' (10 век) по своите одлики се поврзуваат со книжената дејност на чешко-моравската територија]] [[Ростислав (кнез)|Ростислав]], [[кнез]]от на [[Велика Моравија]], испратил молба до византискиот цар [[Михаил III]] овој да испрати, [[епископ]] и учител, кој ќе им објаснува на нивни [[јазик]] вистинската христијанска вера. Изборот паднал на светите браќа. Тие биле речиси подготвени и за оваа мисија, зашто голем број од светите книги веќе ги превеле на [[Старословенски јазик|словенски јазик]]. Тие избрале достојни ученици и помошници и тргнале во Моравија. Таму биле пречекани со голема радост и со големи почести. Набргу потоа отвориле училиште, во кое ги подготвувале идните свештенослужители и учители за западните словенски народи. Тука наишле на голем отпор од [[Германија|германски]] свештеници: обвинувани за [[ерес]]. Биле принудени да појдат во [[Рим]] и да го докажат своето правоверие. === Заминувањето во Рим === Во Рим биле примени со големи почасти од [[папа]]та [[Папа Адријан II|Адријан II]]. Тој ги одобрил словенските богослужбени книги и наредил да бидат поставени во [[олтар]]от на базиликата [[Базилика Голема Богородица (Рим)|Голема Богородица]] и богослужби да се вршат на словенски јазик во три римски цркви. Кирил во Рим тешко се разболел и починал на [[14 февруари]] [[869]] година. Методиј епохалното мисионерско дело меѓу западните Словени го продолжува сам со помош на своите ученици, кои во Рим биле ракоположени во свештенички чин. Непријателството од германските свештеници не престанувало. Истоштен од напори и измачувања, Свети Методиј почина во [[Нитра]], [[885]] година. Неговите ученици биле подложени на измачувања и прогони. Некои од нив распродадени како [[роб]]ови. == Комеморација == [[Податотека:Св. Кирил и Методиј -биста.jpg|мини|Биста на св. Кирил и Методиј во Економскиот факултет во Скопје]] Делото на светите браќа по смртта на Свети Методиј паднало во голема криза, но благодарение на нивните најдаровити ученици — [[Свети Климент Охридски|Свети Климент]] и Свети Наум, охридските светители и чудотворци, учители и просветители, ползувајќи се со својот мисионерски метод, што имал за цел да им ја објави божјата вистина на новите народи, почнувајќи ја нивната културна самобитност, останал жив образец за Светата Црква и за мисионерите на сите времиња. Светите браќа Кирил и Методиј успеале да станат апостоли на Словените. Тие сакале да му служат на доброто на сите словенски народи и на единството на Универзалната црква. За овие и вакви свои заслуги, во своето апостолско послание ''[[egrigae virtulis]]'' папата [[Јован Павле II]] на [[31 декември]] [[1980]] година ги прогласил за сопокровители на [[Европа]], чиј покровител е [[Свети Бенедикт]], прогласен од папата [[Павле IV]] на [[26 октомври]] [[1964]] година. ==Св. Кирил и Методиј како тема во уметноста и во популарната култура== * „Браќата солунски“ — песна на македонскиот писател [[Славко Јаневски]] од 1966 година.<ref>Славко Јаневски, ''Евангелие по Итар Пејо''. Скопје: Кочо Рацин, 1966, стр. 15.</ref> * „Солунските браќа“ (српски: ''Solunska braća'') — песна на српскиот поет [[Миодраг Павловиќ]].<ref>Miodrag Pavlović, ''Izabrane pesme''. Beograd: Rad, 1979, стр. 75-76.</ref> * „Песна за солунските браќа“ — песна на македонскиот писател [[Видое Подгорец]].<ref>''Поетска читанка: Избор од македонската и светската поезија за деца'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2005, стр. 73-74.</ref> * „Величанија Кирилу и Методију“ — вокална композиција на македонскиот [[композитор]] [[Тодор Скаловски]]. == Галерија == ;Споменици <gallery align=center> File:Памятник Кириллу и Мефодию.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Мурманск]], Русија File:Ciril Metod Ohrid.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Охрид]], Македонија File:Dřevohostice - socha Cyrila a Metoděje.JPG|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Држевохостице]], Чешка File:Cyril and methodius in Odessa.JPG|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Одеса]], Украина |Споменик во [[Москва]], Русија File:Ss Cyril and Methodius monument Skopje university campus.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Скопје]], Македонија File:Mikulčice - svatí Cyril a Metoděj.JPG|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Микулчице]], Чешка File:Cyril and Methodius monument Sofia.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј пред Националната библиотека „Св Кирил и Методиј“ во [[Софија]], [[Бугарија]] </gallery> ;Храмови именувани Св. Кирил и Методиј <gallery align=center> File:Pravoslavny katedralni chram sv. Cyrila a Metodeje Resslova Praha.jpg|Православен храм во [[Прага]], Чешка File:Кирилло-Мефодиевский Собор.jpg|Соборен храм во [[Самара]], Русија File:Saints Cyril and Methodius Church - Klisura monastery.jpg|Храмот во Клисурскиот манастир, близу Вршец, Бугарија File:Kostol v Terchovej - panoramio (1).jpg|Католички храм во Терхова, Словачка File:Kaple sv. Cyrila a Metoděje (Dolní Bečva)9.JPG|Капела на врвот Радогост, Чешка File:Црква „Св. Кирил и Методиј“ во Велес.JPG|Црква во Велес, Македонија File:Sarajevo – Cyril and Methodius Church 1.jpg|Црква во Сараево, Босна и Херцеговина </gallery> == Извори == {{reflist}} == Поврзано == * [[Свети Кирил и Методиј (универзитет)|Универзитет „Св. Кирил и Методиј“]] во [[Скопје]] {{Македонска книжевност}} {{Симболи на Македонија}} __ИНДЕКС__ {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Кирил и Методиј}} [[Категорија:Свети Кирил и Методиј| ]] [[Категорија:Родени во 826 година]] [[Категорија:Родени во 827 година]] [[Категорија:Починати во 869 година]] [[Категорија:Починати во 885 година]] [[Категорија:Македонски писатели]] [[Категорија:Македонски филозофи]] [[Категорија:Луѓе од Солун]] [[Категорија:Велика Моравија]] [[Категорија:Словенска култура]] [[Категорија:Христијани од 9 век]] [[Категорија:Македонски светци]] [[Категорија:Изумители на писма]] [[Категорија:Византиски теолози]] [[Категорија:Христијански светци од 9 век]] [[Категорија:Родени во 815 година]] smrgzkfjw697vskg1va0i7koflvuk0u 5293900 5293896 2024-11-19T18:17:32Z Ehrlich91 24281 Одбиена последната промена (од [[Специјална:Придонеси/2A01:5A8:302:F7A1:385D:E2A5:D803:D2B9|2A01:5A8:302:F7A1:385D:E2A5:D803:D2B9]]) и ја поврати преработката 5293642 на Buli 5293900 wikitext text/x-wiki {{другизначења|Кирил и Методиј (појаснување)}} {{Инфокутија за светец |name=Свети Кирил и Методиј |birth_date=826 или 827 и 815 |death_date={{death date|0869|2|14|df=y}} и {{death date|0885|4|6|df=y}} |feast_day=[[14 февруари]] (денешен римокатолички календар); [[5 јули]] (римокатолички календар 1880-1886); [[7 јули]] (римокатолички календар 1887-1969)<br />[[11 мај]]<ref>Во [[XXI век]] оваа датa во [[јулијански календар|јулијанскиот календар]] соодветствува со [[24 мај]] во [[грегоријански календар|грегоријанскиот]]</ref> ([[Православие|Источна православна црква]])<br />[[5 јули]] ([[Чешка]] и [[Словачка]]) |venerated_in=[[Римокатоличка црква]]<br />[[Православие|Источна православна црква]]<br />[[Англиканска заедница]]<br />[[Лутеранска црква]] |image=Радзивіллівський літопис Кирил і Мефодій (898 рік).jpg |imagesize= |caption=Свети Кирил и Методиј (''[[Раѕивилски летопис]]'', 15 в.) |birth_place= [[Солун]], [[Византија]] |death_place= |titles=Епископи и свештеници; Еднакви на Апостолите; Заштитници на Европа; Апостоли на Словените |beatified_date= |beatified_place= |beatified_by= |canonized_date= |canonized_place= |canonized_by= |attributes= браќа прикажувани заедно; источни епископи држејќи црква; источни епископи држејќи ја [[икона]]та на [[Страшниот суд]]<ref name="patron">{{Наведена мрежна страница | last = Jones | first = Terry | title = Methodius | work = Patron Saints Index | url = http://www.catholic-forum.com/saints/saintm10.htm | accessdate = 2007-02-18 | archive-date = 2007-02-19 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070219170931/http://www.catholic-forum.com/saints/saintm10.htm | url-status = dead }}</ref> Често, Кирил е прикажуван како носи [[монашки хабит]] и Методиј облечен со елек и [[омофор]]. |patronage=[[Македонија]], [[Бугарија]], [[Чешка]] (вклучувајќи ги и [[Бохемија]] и [[Моравија]]), [[Екуменизам]], [[Големиот раскол|заедницата]] на [[Источно христијанство|Источната]] и [[Западно христијанство|Западната црква]], [[Европа]], [[Словачка]]<ref name="patron"/> |major_shrine= |suppressed_date= |issues= |prayer= |prayer_attrib= }} '''Свети Кирил и Методиј''' ([[старословенски јазик|старословенски]]: {{Script|Cyrs|Кѷриллъ и Меѳодїи}}) — [[Македонци|македонски]] браќа од [[Солун]] во {{римски|9}} век, кои станале [[Мисионер|мисионери]] на [[христијанството]] помеѓу [[Словени]]те од [[Велика Моравија]] и [[Словените во Долна Панонија|Панонија]].<ref>''Columbia Encyclopedia'', Sixth Edition. 2001-05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; ''Encyclopedia Britannica'', Encyclopedia Britannica Incorporated, Warren E. Preece - 1972, p.846, s.v., "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; ''Encyclopedia of World Cultures'', David H. Levinson, 1991, p.239, s.v., "Social Science"; Eric M. Meyers, ''The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East'', p.151, 1997; Lunt, ''Slavic Review'', June, 1964, p. 216; Roman Jakobson, ''Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies''; Leonid Ivan Strakhovsky, ''A Handbook of Slavic Studies'', p.98; V.Bogdanovich , ''History of the ancient Serbian literature'', Belgrade, 1980, p.119</ref><ref>The Columbia Encyclopaedia, Sixth Edition. 2001-05, O.Ed. Saints Cyril and Methodius "Cyril and Methodius, Saints) 869 and 884, respectively, “Greek missionaries, brothers, called Apostles to the Slavs and fathers of Slavonic literature."</ref><ref name="BritGlago">Encyclopedia Britannica, ''Најраспространетите азбуки на светот, кирилицата и глаголицата'', 2008, O.Ed. "Раните словенски азбуки, кирилицата и глаголицата, биле измислени од Св. Кирил, или Константин (околу 827–869), и Свети Методиј (околу 825–884). Овие луѓе биле Грци од Солун кои станале апостоли на јужните Словени, кои ги преобразиле во христијани."</ref><ref name="Egregiae Virtutis">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_31121980_egregiae-virtutis_lt.html|title=Egregiae Virtutis|accessdate=2009-04-26}} [[Апостолско писмо]] од папата [[Јован Павле II]], 31 декември 1980 {{la icon}}</ref> Преку нивната работа тие влијаеле врз културниот развој на сите Словени, поради што ја добиле титулата ''Апостоли на Словените''. Тие се заслужни за изумување на [[глаголица]]та, првата азбука искористена да се препише [[старословенски]]от јазик.<ref>Liturgy of the Hours, Volume III, 14 февруари.</ref> По нивната смрт, нивните ученици ја продолжуваат нивната работа и дејност помеѓу Словените. Двајцата браќа се почитувани во [[Источната православна црква]] како [[светец|светци]] со титулата ''Еднакви со Апостолите''. Во 1880 г., [[Папа Лав XIII|Папата Лав XIII]] ја вовел нивната слава во календарот на [[Римокатоличката црква]]. Во 1980 г., [[Јован Павле II]] ги прогласил за созаштитници на [[Европа]], заедно со [[Бенедикт Нурсијски]].<ref name="Egregiae Virtutis" /> == Животопис == '''[[Св. Кирил Солунски|Св. Кирил]] и [[Св. Методиј Солунски]]''' се родени браќа од [[Солун]], од угледно и богато [[Византија|византиско]] семејство, татко Лав и мајка Марија. Постариот брат, [[Св. Методиј Солунски|Методиј]], како офицер поминал десет години меѓу [[Македонски Словени|македонските Словени]]. Потоа се оддалечил на гората [[Олимп]] и се предаде на монашки подвиг. Овде подоцна му се придружил и Кирил ([[Константин Филозоф]]). '''Кирил и Методиј''', познати како [[солун]]ските браќа просветители, имаат голема улога во [[Словени|словенската]] историја. Нивното дело ги описменило словенските народи. [[Податотека:Kiril and Metodij - Skopje.JPG|thumb|left|175px|Споменик на Св. Кирил и Методиј близу [[Камен мост (Скопје)|Камениот мост]] во [[Скопје]]]] Во почетокот на [[9 век|IX век]] била веќе подготвена солидна основа за поширока и поорганизирана мисионерска активност во Западна [[Бугарија]]. Во тоа време [[Византија|Византиското Царство]] доживува нов расцут на културен план, па овој бран ги заплиснува и градовите што биле оддалечени од [[Цариград]], посебно Солун. Во првите децении на IX век во Солун живее и семејството на висок службеник на царската власт, помошник на византискиот стратег на Солун и солунската област. Тоа бил Лав со својата сопруга Марија. Нивната народност е нејасна. Семејството имало повеќе деца, но се спомнуваат само имињата на најстариот — Методиј и најмалиот Константин. Дури не се спомнува и световното име на Методиј, кој ова го добил при замонашувањето. Побожните родители ги упатиле своите рожби уште од најраното детство во [[христијанство]]то, трудејќи се да им помогнат да ги применуваат возвишените христијански вистини во својот живот. Костантин уште од својата младост се занимавал со списите на свети [[Григориј Назијанзин]] и на [[Дионисиј Ареопагит]]. Татко му го испратил во Цариград да го продолжи своето образование во [[император]]ското [[Магнаурско училиште]], каде, освен [[Богословија|богословските]] науки, се изучувале и [[граматика]], [[аритметика]], [[географија]], [[астрономија]], [[музика]], [[поезија]], [[реторика]]. Покрај овие науки, Константин учел и јазици — [[латински јазик|латински]], [[еврејски јазик|еврејски]] и [[Сириски јазик|сириски]]. Откако го завршил своето високо образование, Константин бил назначен за библиотекар при црквата [[Света Софија (црква)|Света Софија]], а потоа бил поставен за професор по [[филозофија]] во училиштето што го завршил. Тогаш го добил и името Константин Филозоф. === Мисионерска дејност === [[Податотека:Michael iii.jpg|мини|лево|Византискиот император Михаил III]] [[Податотека:Menologion of Basil 062.jpg|мини|десно|Пронаоѓањето на моштите на папата [[Папа Климент I|Климент I]] во [[Херсон]]]] Како високо образовени и талентирани личности на Кирил и Методиј ќе им бидат доделувани многу тешки и одговорни задачи од страна на византискиот двор. Најпрво биле испратени во мисија кај [[Сарацените]] ([[Арапите]]) во [[Багдад]], која како и [[Хазарската]] и [[Моравска мисија|Моравската мисија]] претставувале дел од политичката програма на [[Византија]], чија основна цел е да ги христијанизираат Сарацените, Хазарите, Моравските Словени, [[Бугарите]], [[Русите]] и другите народи на исток и север од Византија и да им ја наметнат византиската црковна власт. Кога хазарскиот цар Каган побара од царот Михаил проповедници на верата во [[Исус Христос]], тогаш на заповед на царот беа пронајдени овие двајца браќа и беа испратени меѓу Хазарите. Откако го уверија Каган во верата Христова, тие го крстија овој цар и голем број негови доглавници и уште помногуброен народ. По извесно време се вратија во [[Цариград]], каде што ја составија словенската азбука од триесет и осум букви и почнаа да ги преведуваат црковните книги од грчки на словенски. На повик од царот Ростислав отидоа во Моравија и таму ја распространија и ја утврдија православната вера, па ги умножија книгите и им ги дадоа на свештениците за да ја подучуваат младината. А подоцна на повик од папата заминаа за [[Рим]], каде што Кирил се разболе и умре, на [[14 февруари]] [[869]] година. Тогаш Методиј се врати во Моравија и до смртта се потруди на утврдувањето на Христовата вера меѓу [[Словени]]те. По неговата смрт — а тој се упокои во Господа на [[6 април]] [[885]] година — неговите ученици Петочисленици, на чело со [[Свети Климент Охридски]] како епископ, го преминаа [[Дунав]] на сплав "од три липови дрвја" и пристигнаа во [[Белград]], тогаш во Бугарија. Началникот на Белград, ги испрати при царот [[Борис I]]. [[Свети Наум]] остана во главниот град на Бугарија и ги постави основите на [[Преславска книжевна школа|Преславската книжевна школа]], а Климент е испратен во областа [[Кутмичевица]], на југ во [[Македонија]], каде што од [[Охрид]] продолжи да работи меѓу Словените на истото дело што го започнаа Методиј и Кирил на север. [[Податотека:Фреска на Кирил и Методиј во Јован Бигорски.JPG|мини|лево|Фреска на Светите Браќа во манастирот [[св. Јован Бигорски]], [[дебар]]ско]] Што се однесува до Методиј, постојат мошне оскудни извори, според кои тој се здобил со световно образование и се посветил на државната и воена служба. Бил надарен со христијански добродетелен живот и државнички и воени способности. Подолго време управувал со [[Брегалница|брегалничката]] област и придонел христијанството длабоко да се всади во македонската душа во тој дел на Македонија. За овој успех бил особено заслужен и неговиот брат Константин. Мисионерската дејност на светите браќа меѓу Македонците, посебно возобновувањето и применувањето на македонската азбука е забележано во житието на [[Свети Наум Охридски|Свети Наум]]. Ова му претходело на преведувањето на светите книги на јазикот на Македонците од солунско и на мисионерското дело меѓу западните Словени во [[Моравија]]. Извесно време пред својата мисионерска дејност, светите браќа се повлекле во манастирот [[Полихрон]] на планината [[Олимп]], каде всушност конечно се подготвиле за своето епохално мисионерско дело. Манастирското осамување го прекинале двапати кога биле испраќани од византиската власт од цариградскиот патријарх во мисии меѓу [[Сарацени]]те и [[Хазари]]те. Овие мисии ги извршиле со голем успех. Во [[Кратко житие|Краткото житие]] на Константин-Кирил, напишано од неговиот ученик [[Климент Охридски]], се кажува дека Кирил открил пред Хазарскиот каган дека не потекнувал од византиски род, ами дедо му бил од хранените људе на туѓ „[[цар]]„, но побегнал во Византија. === Моравска мисија === [[Податотека:Kiev Folios, fol. 7r.jpg|мини|десно|''[[Киевски листови|Киевските листови]]'' (10 век) по своите одлики се поврзуваат со книжената дејност на чешко-моравската територија]] [[Ростислав (кнез)|Ростислав]], [[кнез]]от на [[Велика Моравија]], испратил молба до византискиот цар [[Михаил III]] овој да испрати, [[епископ]] и учител, кој ќе им објаснува на нивни [[јазик]] вистинската христијанска вера. Изборот паднал на светите браќа. Тие биле речиси подготвени и за оваа мисија, зашто голем број од светите книги веќе ги превеле на [[Старословенски јазик|словенски јазик]]. Тие избрале достојни ученици и помошници и тргнале во Моравија. Таму биле пречекани со голема радост и со големи почести. Набргу потоа отвориле училиште, во кое ги подготвувале идните свештенослужители и учители за западните словенски народи. Тука наишле на голем отпор од [[Германија|германски]] свештеници: обвинувани за [[ерес]]. Биле принудени да појдат во [[Рим]] и да го докажат своето правоверие. === Заминувањето во Рим === Во Рим биле примени со големи почасти од [[папа]]та [[Папа Адријан II|Адријан II]]. Тој ги одобрил словенските богослужбени книги и наредил да бидат поставени во [[олтар]]от на базиликата [[Базилика Голема Богородица (Рим)|Голема Богородица]] и богослужби да се вршат на словенски јазик во три римски цркви. Кирил во Рим тешко се разболел и починал на [[14 февруари]] [[869]] година. Методиј епохалното мисионерско дело меѓу западните Словени го продолжува сам со помош на своите ученици, кои во Рим биле ракоположени во свештенички чин. Непријателството од германските свештеници не престанувало. Истоштен од напори и измачувања, Свети Методиј почина во [[Нитра]], [[885]] година. Неговите ученици биле подложени на измачувања и прогони. Некои од нив распродадени како [[роб]]ови. == Комеморација == [[Податотека:Св. Кирил и Методиј -биста.jpg|мини|Биста на св. Кирил и Методиј во Економскиот факултет во Скопје]] Делото на светите браќа по смртта на Свети Методиј паднало во голема криза, но благодарение на нивните најдаровити ученици — [[Свети Климент Охридски|Свети Климент]] и Свети Наум, охридските светители и чудотворци, учители и просветители, ползувајќи се со својот мисионерски метод, што имал за цел да им ја објави божјата вистина на новите народи, почнувајќи ја нивната културна самобитност, останал жив образец за Светата Црква и за мисионерите на сите времиња. Светите браќа Кирил и Методиј успеале да станат апостоли на Словените. Тие сакале да му служат на доброто на сите словенски народи и на единството на Универзалната црква. За овие и вакви свои заслуги, во своето апостолско послание ''[[egrigae virtulis]]'' папата [[Јован Павле II]] на [[31 декември]] [[1980]] година ги прогласил за сопокровители на [[Европа]], чиј покровител е [[Свети Бенедикт]], прогласен од папата [[Павле IV]] на [[26 октомври]] [[1964]] година. ==Св. Кирил и Методиј како тема во уметноста и во популарната култура== * „Браќата солунски“ — песна на македонскиот писател [[Славко Јаневски]] од 1966 година.<ref>Славко Јаневски, ''Евангелие по Итар Пејо''. Скопје: Кочо Рацин, 1966, стр. 15.</ref> * „Солунските браќа“ (српски: ''Solunska braća'') — песна на српскиот поет [[Миодраг Павловиќ]].<ref>Miodrag Pavlović, ''Izabrane pesme''. Beograd: Rad, 1979, стр. 75-76.</ref> * „Песна за солунските браќа“ — песна на македонскиот писател [[Видое Подгорец]].<ref>''Поетска читанка: Избор од македонската и светската поезија за деца'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2005, стр. 73-74.</ref> * „Величанија Кирилу и Методију“ — вокална композиција на македонскиот [[композитор]] [[Тодор Скаловски]]. == Галерија == ;Споменици <gallery align=center> File:Памятник Кириллу и Мефодию.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Мурманск]], Русија File:Ciril Metod Ohrid.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Охрид]], Македонија File:Dřevohostice - socha Cyrila a Metoděje.JPG|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Држевохостице]], Чешка File:Cyril and methodius in Odessa.JPG|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Одеса]], Украина |Споменик во [[Москва]], Русија File:Ss Cyril and Methodius monument Skopje university campus.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Скопје]], Македонија File:Mikulčice - svatí Cyril a Metoděj.JPG|Споменикот на Свети Кирил и Методиј во [[Микулчице]], Чешка File:Cyril and Methodius monument Sofia.jpg|Споменикот на Свети Кирил и Методиј пред Националната библиотека „Св Кирил и Методиј“ во [[Софија]], [[Бугарија]] </gallery> ;Храмови именувани Св. Кирил и Методиј <gallery align=center> File:Pravoslavny katedralni chram sv. Cyrila a Metodeje Resslova Praha.jpg|Православен храм во [[Прага]], Чешка File:Кирилло-Мефодиевский Собор.jpg|Соборен храм во [[Самара]], Русија File:Saints Cyril and Methodius Church - Klisura monastery.jpg|Храмот во Клисурскиот манастир, близу Вршец, Бугарија File:Kostol v Terchovej - panoramio (1).jpg|Католички храм во Терхова, Словачка File:Kaple sv. Cyrila a Metoděje (Dolní Bečva)9.JPG|Капела на врвот Радогост, Чешка File:Црква „Св. Кирил и Методиј“ во Велес.JPG|Црква во Велес, Македонија File:Sarajevo – Cyril and Methodius Church 1.jpg|Црква во Сараево, Босна и Херцеговина </gallery> == Извори == {{reflist}} == Поврзано == * [[Свети Кирил и Методиј (универзитет)|Универзитет „Св. Кирил и Методиј“]] во [[Скопје]] {{Македонска книжевност}} {{Симболи на Македонија}} __ИНДЕКС__ {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Кирил и Методиј}} [[Категорија:Свети Кирил и Методиј| ]] [[Категорија:Родени во 826 година]] [[Категорија:Родени во 827 година]] [[Категорија:Починати во 869 година]] [[Категорија:Починати во 885 година]] [[Категорија:Македонски писатели]] [[Категорија:Македонски филозофи]] [[Категорија:Луѓе од Солун]] [[Категорија:Велика Моравија]] [[Категорија:Словенска култура]] [[Категорија:Христијани од 9 век]] [[Категорија:Македонски светци]] [[Категорија:Изумители на писма]] [[Категорија:Византиски теолози]] [[Категорија:Христијански светци од 9 век]] [[Категорија:Родени во 815 година]] n0axgkon8xu4dnrtwbwyjmlm50rh0ao Тркање (село) 0 8997 5293899 5293377 2024-11-19T18:14:50Z Ehrlich91 24281 обновување и средување 5293899 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | име = Тркање | слика = Поглед на Тркање.jpg | големина на слика = 300п | опис = Воздушен поглед на Тркање | општина = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | регион = {{грб|Источен Регион}} | област = [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]] | население = 1.001 | година = 2021 | поштенски број = 2301 | повикувачки број = 033 | надморска височина = 348 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=54 | lat_sec=23 | lon_dir=E | lon_deg=22 | lon_min=21 | lon_sec=44 | слава = [[Духовден]] | мрежно место = | карта = Тркање во Општина Кочани.svg }} '''Тркање''' — село во [[Општина Кочани]], во областа [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]], во околината на градот [[Кочани]]. == Потекло и значење на името == [[Податотека:Поглед во Тркање.jpg|мини|300п|лево|Куќи во селото]] Името на селото првпат е забележано како '''Тракање''' во {{римски|16}} век (1570 г.) во турски документи. За името има најразлични толкувања од каде произлегува, па така првото значење се поврзува со [[антропоним]]от Тракан, што исто така може да означува и управител на област кај старите Словени. Како второ објаснување е дека доаѓа од старословенскиот збор „трк“ што означува од или трчање.<ref name="речник">{{Наведена книга |title=Речник на имињата на населените места во Р Македонија|last=Иванова|first=Олга|publisher=[[Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“]]|year=2014|isbn=|location=Скопје|pages=177}}</ref> == Географија и местоположба == Селото се наоѓа во [[Кочанска Котлина|Кочанското Поле]], во јужниот дел на [[Општина Кочани]], недалеку од самиот град [[Кочани]], на оддалеченост од шест километри.<ref name="енциклопедија">{{наведена книга|last=Панов|first=Митко|title= Енциклопедија на селата во Република Македонија|url= https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0.pdf|accessdate=19 ноември 2024|year=1998|publisher=Патрија|location=Скопје|language=македонски|page=301}}</ref> Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 370 метри.<ref name="енциклопедија" /> До селото води асфалтен пат, кој се двои од експресниот пат Штип-Кочани ([[Автопат А3 (Македонија)|А3]]). Селото се наоѓа 4 километри западно од градот [[Кочани]]. Северно од Тркање се издигнуваат падините на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], каде главно се наоѓаат пасиштата. На јужната страна е пониското земјиште со разни земјоделските култури. Поради ова, селото има доста поволна стопанска местоположба. Во минатото, водата за пиење се добивала од десетина бунари и од една послаба чешма, која е во селото. Над селото се наоѓаат Стојна Чешма и Извор, додека западно од село се Стара и Мала Чешма.<ref name=":0">{{Наведена книга|url=https://search.worldcat.org/title/16745284|title=Кочанска котлина : сеоска насеља и становништво|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|page=99-100|date=1970|publisher=Универзитетска печатница|isbn=|location=Скопје|oclc=16745284}}</ref> Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Кривулица, Чумулига, Круша, Ѓерен, Стар Брес, Голем Брег, Кантон, Лозја, Горна Подлошка, Беланова Нива, Врв, Гашник, Ѓурановец, Трлиште, Падарница, Елењак, Селиште и Тодорица.<ref name=":0" /> Селото има многу збиен тип, а бидејќи е сместено во долина тоа е издолжено во насока север-југ. Некои делови од селото се наречени по поголемите родови, како што се Пуѓовци, Кацковци, Малецовци, Голубовци и други.<ref name=":0" /> == Историја == [[Податотека:Споменик на Никола Карев кај Бања.jpg|мини|300п|десно|Споменик на [[Никола Карев]] пред влезот во селото]] Тркање е старо село. Во него постои една група стари македонски родови, па се претпоставува дека некои од нив се староседелци.<ref name=":0" /> Во средина на селото се наоѓа [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|црквата „Св. Никола“]], која била подигната во {{римски|19}} век, а претходно таму се наоѓала мала ниска црква. Покрај оваа црква, над селото до 1960-тите години се гледале ѕидови од црквата „Св. Димитриј“, а под селото имало остатоци на црквичка, каде селаните оделе за [[Ѓурѓовден]].<ref name=":0" /> Остатоци од старини има и на месноста Трлиште, каде денес има пасишта, што е на половина час одење над Тркање. Покрај рекичката се наоѓаат цигли и камен од ѕидови. Селаните мислат дека таму некогаш се наоѓало селото, кога тоа имало 5-6 куќи. Месноста Селиште на исток од селото нема остатоци од старини и селаните не знаат што имало таму.<ref name=":0" /> == Стопанство == [[Податотека:Амбар во Тркање.jpg|мини|300п|десно|Амбар во селото]] Атарот на селото зафаќа простор од 10,8 километри квадратни. На него преовладува обработливото земјиште на површина од 563 [[хектар]]и, а на пасиштата отпаѓаат 459 хектари, додека шуми нема.<ref name="енциклопедија" /> Селото, во основа, има полјоделско-сточарска функција. Во него има продавници и услужни објекти, а во минатото имало земјоделска задруга и фабрички погон.<ref name="енциклопедија" /> За време на отоманскиот период, на атарот на селото имало слободна и чифликсајбиска земја. Сопственици на [[Чифлиг|чифлиците]] биле Амед-бег, Риза-ефенди, Аџи Таиб и Рушид-ефенди, сите од Кочани. Сепак, слободната земја зафаќала голем дел од атарот и припаѓала на македонските селани од „старо време“.<ref name=":0" /> Во 1949 година, во селото била основана задругата „Галеб“, која била многу напредна. Во 1960 година имала околу 3.000 овци, 75 хектари обработливо земјиште, 52 вработени и 7 службеници.<ref name=":0" /> == Население == {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1948|841 |1953|931 |1961|1065 |1971|1060 |1981|1161 |1991|1206 |1994|1243 |2002|1225 |2021|1001 }} Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, во Тркање живееле 680 жители, сите [[Македонци]].<ref name=":0">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_32.htm Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 226.]</ref> Според егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]], („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во 1905 година во Тркање имало 680 [[Македонци]], под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref name=":1">Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, рр. 132-133.</ref> Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] од 1931 година, селото имало 550 [[Македонци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_36_40-42_KRIVA_PALANKA_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref> Според пописот од 2002 година, селото има 1.225 жители, од кои 1.224 [[Македонци]] и 1 [[Срби]]н.<ref>[http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 - Книга X]</ref> Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 1.001 жител, од кои 963 [[Македонци]], 5 останати и 33 лица без податоци.<ref>{{Попис2021белешка}}</ref> {{Пописи|680|680|841|931|1.065|1.060|1.161|1.206|1.243|1.225|1.001}} === Родови === Тркање е македонско село. Според истражувањата од 1960 година, родови во селото се: * ''Пуќовци (16 к.), Тацковци (14 к.), Ташковци или Поповци (8 к.), Гаџовци (6 к.), Молецовци (8 к.), Пендовци (6 к.), Ѓауровци (5 к.), Буријарци (5 к.), Бодушовци (4 к.), Мусовци (2 к.), Голубовци (7 к.), Рендевци (5 к.), Газарци (5 к.), Деповци (4 к.), Гицовци (4 к.), Пржовци (2 к.), Посателци (6 к.), Рогушеви (6 к.), Златанови (3 к.) и Самантелци (2 к.)'' за овие родови не се знае дали се староседелци или доселеници со непознато потекло. * ''Рунтевци (6 к.)'' доселени се од сега раселеното село [[Десовица]] над селото [[Бања (Кочанско)|Бања]]. * ''Бунишовци (6 к.)'' доселени се од селото [[Бунеш]] кај [[Пробиштип]].<ref>{{Наведена книга|title=Кочанска Котлина|last=Трифуноски|first=Јован|publisher=Универзитетска печатница|year=1970|isbn=|location=Скопје|pages=}}</ref> ==Самоуправа и политика== === Избирачко место === Во селото постои избирачкото место бр. 874 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместени во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20230817210325/https://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|archive-date=2023-08-17|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 929 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229144944/https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|archive-date=2019-12-29|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> == Културни и природни знаменитости == === Цркви === * [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|Црква „Св. Никола“]] — главната селска црква, изградена е во 1830 г. * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање|Црква „Св. Ѓорѓи“]] — манастирска црква изградена во 1975 г. * [[Црква „Св. Димитриј“ - Тркање|Црква „Св. Димитриј“]] * [[Црква „Св. Петка“ - Тркање|Црква „Св. Петка“]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |title=Црква „Св. Петка“ во Тркање — Брегалничка епархија |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2016-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161101153315/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |url-status=dead }}</ref> Низ селото поминува [[Трканска Река]] која извира од јужната страна на [[Осогово]].<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> === Споменици === * Споменик на [[Никола Карев]] во близина на селото<ref>„Првпат доаѓам на местото на погибијата на дедо ми Никола Карев“, ''Дневник'', година XIX, број 5753, среда, 29 април 2015, стр. 11.</ref> === Археолошки наоѓалишта === * [[Главовец (Тркање)|Главовец]] — населба од неолитско време * [[Горна Црква (Тркање)|Горна Црква]] — некропола од доцноантичко време * [[Господница (Тркање)|Господница]] — населба од доцноантичко време * [[Селиште (Тркање)|Селиште]] — населба од доцноантичко време * [[Страгата (Тркање)|Страгата]] — некропола од доцноантичко време * [[Трлиште (Тркање)|Трлиште]] — населба од доцноантичко време == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рвр-авто}} {{Општина Кочани}} [[Категорија:Тркање (село)| ]] [[Категорија:Села во Општина Кочани]] [[Категорија:Кочански села]] [[Категорија:Села во Македонија]] pd0e6say4qfuujs4l03nahh4crahtbo 5293905 5293899 2024-11-19T18:48:55Z Ehrlich91 24281 5293905 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | име = Тркање | слика = Поглед на Тркање.jpg | големина на слика = 300п | опис = Воздушен поглед на Тркање | општина = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | регион = {{грб|Источен Регион}} | област = [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]] | население = 1.001 | година = 2021 | поштенски број = 2301 | повикувачки број = 033 | надморска височина = 348 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=54 | lat_sec=23 | lon_dir=E | lon_deg=22 | lon_min=21 | lon_sec=44 | слава = [[Духовден]] | мрежно место = | карта = Тркање во Општина Кочани.svg }} '''Тркање''' — село во [[Општина Кочани]], во областа [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]], во околината на градот [[Кочани]]. == Потекло и значење на името == [[Податотека:Поглед во Тркање.jpg|мини|300п|лево|Куќи во селото]] Името на селото првпат е забележано како '''Тракање''' во {{римски|16}} век (1570 г.) во турски документи. За името има најразлични толкувања од каде произлегува, па така првото значење се поврзува со [[антропоним]]от Тракан, што исто така може да означува и управител на област кај старите Словени. Како второ објаснување е дека доаѓа од старословенскиот збор „трк“ што означува од или трчање.<ref name="речник">{{Наведена книга |title=Речник на имињата на населените места во Р Македонија|last=Иванова|first=Олга|publisher=[[Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“]]|year=2014|isbn=|location=Скопје|pages=177}}</ref> == Географија и местоположба == Селото се наоѓа во [[Кочанска Котлина|Кочанското Поле]], во јужниот дел на [[Општина Кочани]], недалеку од самиот град [[Кочани]], на оддалеченост од шест километри.<ref name="енциклопедија">{{наведена книга|last=Панов|first=Митко|title= Енциклопедија на селата во Република Македонија|url= https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0.pdf|accessdate=19 ноември 2024|year=1998|publisher=Патрија|location=Скопје|language=македонски|page=301}}</ref> Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 370 метри.<ref name="енциклопедија" /> До селото води асфалтен пат, кој се двои од експресниот пат Штип-Кочани ([[Автопат А3 (Македонија)|А3]]). Селото се наоѓа 4 километри западно од градот [[Кочани]]. Северно од Тркање се издигнуваат падините на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], каде главно се наоѓаат пасиштата. На јужната страна е пониското земјиште со разни земјоделските култури. Поради ова, селото има доста поволна стопанска местоположба. Во минатото, водата за пиење се добивала од десетина бунари и од една послаба чешма, која е во селото. Над селото се наоѓаат Стојна Чешма и Извор, додека западно од село се Стара и Мала Чешма.<ref name=":0">{{Наведена книга|url=https://search.worldcat.org/title/16745284|title=Кочанска котлина : сеоска насеља и становништво|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|page=99-100|date=1970|publisher=Универзитетска печатница|isbn=|location=Скопје|oclc=16745284}}</ref> Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Кривулица, Чумулига, Круша, Ѓерен, Стар Брес, Голем Брег, Кантон, Лозја, Горна Подлошка, Беланова Нива, Врв, Гашник, Ѓурановец, Трлиште, Падарница, Елењак, Селиште и Тодорица.<ref name=":0" /> Селото има многу збиен тип, а бидејќи е сместено во долина тоа е издолжено во насока север-југ. Некои делови од селото се наречени по поголемите родови, како што се Пуѓовци, Кацковци, Малецовци, Голубовци и други.<ref name=":0" /> == Историја == [[Податотека:Споменик на Никола Карев кај Бања.jpg|мини|300п|десно|Споменик на [[Никола Карев]] пред влезот во селото]] Тркање е старо село. Во него постои една група стари македонски родови, па се претпоставува дека некои од нив се староседелци.<ref name=":0" /> Во средина на селото се наоѓа [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|црквата „Св. Никола“]], која била подигната во {{римски|19}} век, а претходно таму се наоѓала мала ниска црква. Покрај оваа црква, над селото до 1960-тите години се гледале ѕидови од црквата „Св. Димитриј“, а под селото имало остатоци на црквичка, каде селаните оделе за [[Ѓурѓовден]].<ref name=":0" /> Остатоци од старини има и на месноста Трлиште, каде денес има пасишта, што е на половина час одење над Тркање. Покрај рекичката се наоѓаат цигли и камен од ѕидови. Селаните мислат дека таму некогаш се наоѓало селото, кога тоа имало 5-6 куќи. Месноста Селиште на исток од селото нема остатоци од старини и селаните не знаат што имало таму.<ref name=":0" /> == Стопанство == [[Податотека:Амбар во Тркање.jpg|мини|300п|десно|Амбар во селото]] Атарот на селото зафаќа простор од 10,8 километри квадратни. На него преовладува обработливото земјиште на површина од 563 [[хектар]]и, а на пасиштата отпаѓаат 459 хектари, додека шуми нема.<ref name="енциклопедија" /> Селото, во основа, има полјоделско-сточарска функција. Во него има продавници и услужни објекти, а во минатото имало земјоделска задруга и фабрички погон.<ref name="енциклопедија" /> За време на отоманскиот период, на атарот на селото имало слободна и чифликсајбиска земја. Сопственици на [[Чифлиг|чифлиците]] биле Амед-бег, Риза-ефенди, Аџи Таиб и Рушид-ефенди, сите од Кочани. Сепак, слободната земја зафаќала голем дел од атарот и припаѓала на македонските селани од „старо време“.<ref name=":0" /> Во 1949 година, во селото била основана задругата „Галеб“, која била многу напредна. Во 1960 година имала околу 3.000 овци, 75 хектари обработливо земјиште, 52 вработени и 7 службеници.<ref name=":0" /> == Население == {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1948|841 |1953|931 |1961|1065 |1971|1060 |1981|1161 |1991|1206 |1994|1243 |2002|1225 |2021|1001 }} Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, во Тркање живееле 680 жители, сите [[Македонци]].<ref name=":2">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_36.htm Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 226.]</ref> Според егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]], („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во 1905 година во Тркање имало 680 [[Македонци]], под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref name=":3">Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, pp. 132-133.</ref> Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] од 1931 година, селото имало 550 [[Македонци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_39_39-41_BITOLJ_(MONASTIR)_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref> Селото е големо и населено со македонско население. Тоа, во 1961 година броело 1.065 жители, а во 1994 година 1.243 жители.<ref name="енциклопедија" /> Според пописот од 2002 година, селото имало 1.225 жители, од кои 1.224 [[Македонци]] и 1 [[Македонски Срби|Србин]].<ref name="попис">{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија |date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 1.001 жител, од кои 963 [[Македонци]], 5 останати и 33 лица без податоци.<ref>{{Попис2021белешка}}</ref> {{Пописи|680|680|841|931|1.065|1.060|1.161|1.206|1.243|1.225|1.001}} === Родови === Тркање е македонско православно село.<ref name=":0" /> Според истражувањата од 1960 година, родови во селото се: * '''Староседелци или многу стари доселеници со непознато потекло:''' ''Пуќовци'' (16 к.), ''Тацковци'' (14 к.), ''Ташковци'' или ''Поповци'' (8 к.), ''Гаџовци'' (6 к.), ''Молецовци'' (8 к.), ''Пендовци'' (6 к.), ''Ѓауровци'' (5 к.), ''Буријарци'' (5 к.), ''Бодушовци'' (4 к.), ''Мусовци'' (2 к.), ''Голубовци'' (7 к.), ''Рендевци'' (5 к.), ''Газарци'' (5 к.), ''Деповци'' (4 к.), ''Гицовци'' (4 к.), ''Пржовци'' (2 к.), ''Посателци'' (6 к.), ''Рогушеви'' (6 к.), ''Златанови'' (3 к.) и ''Самантелци'' (2 к.), за овие родови не се знае дали се староседелци или доселеници со непознато потекло. * '''Доселеници со познато потекло:''' ''Рунтевци'' (6 к.), доселени се од сега раселеното село Десовица над селото [[Бања (Кочанско)|Бања]]. Родот го основал Златан, кој се доселил околу 1870-тите години (Анѓел, 60 години во 1960 година-Ефрем-Златан); и ''Бунишовци'' (6 к.), доселени се од селото [[Бунеш]] кај [[Пробиштип]] во отоманскиот период. === Иселеништво === Се знае за следниве иселени македонски родови: [[Горни Подлог]] (''Ефремовци'', 5 к.; ''Газарци'', 3 к.), [[Оризари (Кочанско)|Оризари]] (''Поп Миајлови'', 4 к.), [[Долни Подлог]] (''Депови'', 3 к.) и [[Прибачево]] (''Тракањци'', 1 к.).<ref name=":0" /> По заминувањето на Турците, во селото се населил влашкиот род Зикови (3 к.), но две домаќинства заминале во [[Романија]] во 1933 година, а едно во 1935 година заминало во селото [[Радање]], кај Штип.<ref name=":0" /> Во поново време е забележано намалување на бројот на жителите. == Општествени установи == [[Податотека:ОУ „Никола Карев“ - Тркање.jpg|мини|300п|десно|Поглед на основното училиште]] * [[ПУ „Никола Карев“ - Горни Подлог|Подрачното основно училиште „Никола Карев“]], петгодишно основно училиште во состав на [[ОУ „Никола Карев“ - Кочани]] * Дом на културата == Самоуправа и политика == На крајот од XIX век, Тркање било село во [[Кочанска Каза|Кочанската Каза]] на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Селото влегува во рамките на [[Општина Кочани]], која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната [[Општина Кочани]]. Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Кочани. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото влегувало во рамките на тогашната општина Кочани. Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Облешево, во која покрај селото Тркање се наоѓале селата Бања, Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци, Облешево, Спанчево и Чифлик. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Долни Подлог, во која влегувале селата Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци и Тркање. === Избирачко место === Во селото постои избирачкото место бр. 0874 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместено во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20230817210325/https://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|archive-date=2023-08-17|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 929 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229144944/https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|archive-date=2019-12-29|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Локални избори во Македонија (2021)|локалните избори во 2021 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 934 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url= https://ep.sec.mk/election/results/electionType/local/electionYear/2021/electionRound/21/municipality/553/pollingStation/21916|title=Резултати|work=[[Државна изборна комисија]]|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> == Културни и природни знаменитости == ;Археолошки наоѓалишта<ref name="АрхеоКарта">{{АрхеоКарта|182}}</ref> * [[Главовец (Тркање)|Главовец]] — населба од неолитско време; * [[Горна Црква (Тркање)|Горна Црква]] — некропола од доцноантичко време; * [[Господница (Тркање)|Господница]] — населба од доцноантичко време; * [[Селиште (Тркање)|Селиште]] — населба од доцноантичко време; * [[Страгата (Тркање)|Страгата]] — некропола од доцноантичко време; и * [[Трлиште (Тркање)|Трлиште]] — населба од доцноантичко време. ;Цркви<ref>{{наведена книга|last=Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски|title=Карта на верски објекти во Македонија|editor=Валентина Божиновска|publisher=Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи|location=Менора - Скопје|date=2011|isbn=978-608-65143-2-7|language=македонски}}</ref> * [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|Црква „Св. Никола“]] — главната селска црква, изградена е во 1830 година; * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање|Црква „Св. Ѓорѓи“]] — манастирска црква изградена во 1975 година; * [[Црква „Св. Димитриј“ - Тркање|Црква „Св. Димитриј“]] — мала селска црква; и * [[Црква „Св. Петка“ - Тркање|Црква „Св. Петка“]] — мала селска црква.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |title=Црква „Св. Петка“ во Тркање — Брегалничка епархија |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2016-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161101153315/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |url-status=dead }}</ref> ;Споменици<ref>„Првпат доаѓам на местото на погибијата на дедо ми Никола Карев“, ''Дневник'', година XIX, број 5753, среда, 29 април 2015, стр. 11.</ref> * Споменик на [[Никола Карев]] ;Реки<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> * [[Трканска Река]] — река низ селото <gallery mode="packed" heights="120px"> Податотека:Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање 8.jpg|Црквата „Св. Ѓорѓи“ Податотека:Црква „Св. Димитриј“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Димитриј“ Податотека:Поток низ Тркање.jpg|Трканска Река Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Никола“ Податотека:Црква „Св. Петка“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Петка“ </gallery> == Редовни настани == ;Слави<ref name=":0" /> * [[Духовден]] — главна селска слава <!--== Личности == ;Родени во или по потекло од Тркање == Култура и спорт ==--> == Поврзано == * [[Општина Кочани]] * [[Кочанска Котлина]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Trkanje}} {{Општина Кочани}} [[Категорија:Тркање (село)| ]] [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Кочански села]] [[Категорија:Села во Општина Кочани]] q6ifw1lhxvtygk0qkpymcfxb8v6z5ba 5293906 5293905 2024-11-19T18:50:03Z Ehrlich91 24281 5293906 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | име = Тркање | слика = Поглед на Тркање.jpg | големина на слика = 300п | опис = Воздушен поглед на Тркање | општина = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | регион = {{грб|Источен Регион}} | област = [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]] | население = 1.001 | година = 2021 | поштенски број = 2301 | повикувачки број = 033 | надморска височина = 348 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=54 | lat_sec=23 | lon_dir=E | lon_deg=22 | lon_min=21 | lon_sec=44 | слава = [[Духовден]] | мрежно место = | карта = Тркање во Општина Кочани.svg }} '''Тркање''' — село во [[Општина Кочани]], во областа [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]], во околината на градот [[Кочани]]. == Потекло и значење на името == [[Податотека:Поглед во Тркање.jpg|мини|300п|лево|Куќи во селото]] Името на селото првпат е забележано како '''Тракање''' во {{римски|16}} век (1570 г.) во турски документи. За името има најразлични толкувања од каде произлегува, па така првото значење се поврзува со [[антропоним]]от Тракан, што исто така може да означува и управител на област кај старите Словени. Како второ објаснување е дека доаѓа од старословенскиот збор „трк“ што означува од или трчање.<ref name="речник">{{Наведена книга |title=Речник на имињата на населените места во Р Македонија|last=Иванова|first=Олга|publisher=[[Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“]]|year=2014|isbn=|location=Скопје|pages=177}}</ref> == Географија и местоположба == Селото се наоѓа во [[Кочанска Котлина|Кочанското Поле]], во јужниот дел на [[Општина Кочани]], недалеку од самиот град [[Кочани]], на оддалеченост од шест километри.<ref name="енциклопедија">{{наведена книга|last=Панов|first=Митко|title= Енциклопедија на селата во Република Македонија|url= https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0.pdf|accessdate=19 ноември 2024|year=1998|publisher=Патрија|location=Скопје|language=македонски|page=301}}</ref> Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 370 метри.<ref name="енциклопедија" /> До селото води асфалтен пат, кој се двои од експресниот пат Штип-Кочани ([[Автопат А3 (Македонија)|А3]]). Селото се наоѓа 4 километри западно од градот [[Кочани]]. Северно од Тркање се издигнуваат падините на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], каде главно се наоѓаат пасиштата. На јужната страна е пониското земјиште со разни земјоделските култури. Поради ова, селото има доста поволна стопанска местоположба. Во минатото, водата за пиење се добивала од десетина бунари и од една послаба чешма, која е во селото. Над селото се наоѓаат Стојна Чешма и Извор, додека западно од село се Стара и Мала Чешма.<ref name=":0">{{Наведена книга|url=https://search.worldcat.org/title/16745284|title=Кочанска котлина : сеоска насеља и становништво|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|page=99-100|date=1970|publisher=Универзитетска печатница|isbn=|location=Скопје|oclc=16745284}}</ref> Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Кривулица, Чумулига, Круша, Ѓерен, Стар Брес, Голем Брег, Кантон, Лозја, Горна Подлошка, Беланова Нива, Врв, Гашник, Ѓурановец, Трлиште, Падарница, Елењак, Селиште и Тодорица.<ref name=":0" /> Селото има многу збиен тип, а бидејќи е сместено во долина тоа е издолжено во насока север-југ. Некои делови од селото се наречени по поголемите родови, како што се Пуѓовци, Кацковци, Малецовци, Голубовци и други.<ref name=":0" /> == Историја == [[Податотека:Сретсело на Тркање.jpg|мини|300п|десно|Сретселото]] Тркање е старо село. Во него постои една група стари македонски родови, па се претпоставува дека некои од нив се староседелци.<ref name=":0" /> Во средина на селото се наоѓа [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|црквата „Св. Никола“]], која била подигната во {{римски|19}} век, а претходно таму се наоѓала мала ниска црква. Покрај оваа црква, над селото до 1960-тите години се гледале ѕидови од црквата „Св. Димитриј“, а под селото имало остатоци на црквичка, каде селаните оделе за [[Ѓурѓовден]].<ref name=":0" /> Остатоци од старини има и на месноста Трлиште, каде денес има пасишта, што е на половина час одење над Тркање. Покрај рекичката се наоѓаат цигли и камен од ѕидови. Селаните мислат дека таму некогаш се наоѓало селото, кога тоа имало 5-6 куќи. Месноста Селиште на исток од селото нема остатоци од старини и селаните не знаат што имало таму.<ref name=":0" /> == Стопанство == [[Податотека:Амбар во Тркање.jpg|мини|300п|десно|Амбар во селото]] Атарот на селото зафаќа простор од 10,8 километри квадратни. На него преовладува обработливото земјиште на површина од 563 [[хектар]]и, а на пасиштата отпаѓаат 459 хектари, додека шуми нема.<ref name="енциклопедија" /> Селото, во основа, има полјоделско-сточарска функција. Во него има продавници и услужни објекти, а во минатото имало земјоделска задруга и фабрички погон.<ref name="енциклопедија" /> За време на отоманскиот период, на атарот на селото имало слободна и чифликсајбиска земја. Сопственици на [[Чифлиг|чифлиците]] биле Амед-бег, Риза-ефенди, Аџи Таиб и Рушид-ефенди, сите од Кочани. Сепак, слободната земја зафаќала голем дел од атарот и припаѓала на македонските селани од „старо време“.<ref name=":0" /> Во 1949 година, во селото била основана задругата „Галеб“, која била многу напредна. Во 1960 година имала околу 3.000 овци, 75 хектари обработливо земјиште, 52 вработени и 7 службеници.<ref name=":0" /> == Население == {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1948|841 |1953|931 |1961|1065 |1971|1060 |1981|1161 |1991|1206 |1994|1243 |2002|1225 |2021|1001 }} Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, во Тркање живееле 680 жители, сите [[Македонци]].<ref name=":2">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_36.htm Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 226.]</ref> Според егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]], („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во 1905 година во Тркање имало 680 [[Македонци]], под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref name=":3">Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, pp. 132-133.</ref> Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] од 1931 година, селото имало 550 [[Македонци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_39_39-41_BITOLJ_(MONASTIR)_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref> Селото е големо и населено со македонско население. Тоа, во 1961 година броело 1.065 жители, а во 1994 година 1.243 жители.<ref name="енциклопедија" /> Според пописот од 2002 година, селото имало 1.225 жители, од кои 1.224 [[Македонци]] и 1 [[Македонски Срби|Србин]].<ref name="попис">{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија |date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 1.001 жител, од кои 963 [[Македонци]], 5 останати и 33 лица без податоци.<ref>{{Попис2021белешка}}</ref> {{Пописи|680|680|841|931|1.065|1.060|1.161|1.206|1.243|1.225|1.001}} === Родови === Тркање е македонско православно село.<ref name=":0" /> Според истражувањата од 1960 година, родови во селото се: * '''Староседелци или многу стари доселеници со непознато потекло:''' ''Пуќовци'' (16 к.), ''Тацковци'' (14 к.), ''Ташковци'' или ''Поповци'' (8 к.), ''Гаџовци'' (6 к.), ''Молецовци'' (8 к.), ''Пендовци'' (6 к.), ''Ѓауровци'' (5 к.), ''Буријарци'' (5 к.), ''Бодушовци'' (4 к.), ''Мусовци'' (2 к.), ''Голубовци'' (7 к.), ''Рендевци'' (5 к.), ''Газарци'' (5 к.), ''Деповци'' (4 к.), ''Гицовци'' (4 к.), ''Пржовци'' (2 к.), ''Посателци'' (6 к.), ''Рогушеви'' (6 к.), ''Златанови'' (3 к.) и ''Самантелци'' (2 к.), за овие родови не се знае дали се староседелци или доселеници со непознато потекло. * '''Доселеници со познато потекло:''' ''Рунтевци'' (6 к.), доселени се од сега раселеното село Десовица над селото [[Бања (Кочанско)|Бања]]. Родот го основал Златан, кој се доселил околу 1870-тите години (Анѓел, 60 години во 1960 година-Ефрем-Златан); и ''Бунишовци'' (6 к.), доселени се од селото [[Бунеш]] кај [[Пробиштип]] во отоманскиот период. === Иселеништво === Се знае за следниве иселени македонски родови: [[Горни Подлог]] (''Ефремовци'', 5 к.; ''Газарци'', 3 к.), [[Оризари (Кочанско)|Оризари]] (''Поп Миајлови'', 4 к.), [[Долни Подлог]] (''Депови'', 3 к.) и [[Прибачево]] (''Тракањци'', 1 к.).<ref name=":0" /> По заминувањето на Турците, во селото се населил влашкиот род Зикови (3 к.), но две домаќинства заминале во [[Романија]] во 1933 година, а едно во 1935 година заминало во селото [[Радање]], кај Штип.<ref name=":0" /> Во поново време е забележано намалување на бројот на жителите. == Општествени установи == [[Податотека:ОУ „Никола Карев“ - Тркање.jpg|мини|300п|десно|Поглед на основното училиште]] [[Податотека:Споменик на Никола Карев кај Бања.jpg|мини|300п|десно|Споменик на [[Никола Карев]] пред влезот во селото]] * [[ПУ „Никола Карев“ - Горни Подлог|Подрачното основно училиште „Никола Карев“]], петгодишно основно училиште во состав на [[ОУ „Никола Карев“ - Кочани]] * Дом на културата == Самоуправа и политика == На крајот од XIX век, Тркање било село во [[Кочанска Каза|Кочанската Каза]] на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Селото влегува во рамките на [[Општина Кочани]], која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната [[Општина Кочани]]. Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Кочани. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото влегувало во рамките на тогашната општина Кочани. Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Облешево, во која покрај селото Тркање се наоѓале селата Бања, Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци, Облешево, Спанчево и Чифлик. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Долни Подлог, во која влегувале селата Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци и Тркање. === Избирачко место === Во селото постои избирачкото место бр. 0874 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместено во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20230817210325/https://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|archive-date=2023-08-17|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 929 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229144944/https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|archive-date=2019-12-29|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Локални избори во Македонија (2021)|локалните избори во 2021 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 934 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url= https://ep.sec.mk/election/results/electionType/local/electionYear/2021/electionRound/21/municipality/553/pollingStation/21916|title=Резултати|work=[[Државна изборна комисија]]|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> == Културни и природни знаменитости == ;Археолошки наоѓалишта<ref name="АрхеоКарта">{{АрхеоКарта|182}}</ref> * [[Главовец (Тркање)|Главовец]] — населба од неолитско време; * [[Горна Црква (Тркање)|Горна Црква]] — некропола од доцноантичко време; * [[Господница (Тркање)|Господница]] — населба од доцноантичко време; * [[Селиште (Тркање)|Селиште]] — населба од доцноантичко време; * [[Страгата (Тркање)|Страгата]] — некропола од доцноантичко време; и * [[Трлиште (Тркање)|Трлиште]] — населба од доцноантичко време. ;Цркви<ref>{{наведена книга|last=Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски|title=Карта на верски објекти во Македонија|editor=Валентина Божиновска|publisher=Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи|location=Менора - Скопје|date=2011|isbn=978-608-65143-2-7|language=македонски}}</ref> * [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|Црква „Св. Никола“]] — главната селска црква, изградена е во 1830 година; * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање|Црква „Св. Ѓорѓи“]] — манастирска црква изградена во 1975 година; * [[Црква „Св. Димитриј“ - Тркање|Црква „Св. Димитриј“]] — мала селска црква; и * [[Црква „Св. Петка“ - Тркање|Црква „Св. Петка“]] — мала селска црква.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |title=Црква „Св. Петка“ во Тркање — Брегалничка епархија |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2016-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161101153315/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |url-status=dead }}</ref> ;Споменици<ref>„Првпат доаѓам на местото на погибијата на дедо ми Никола Карев“, ''Дневник'', година XIX, број 5753, среда, 29 април 2015, стр. 11.</ref> * Споменик на [[Никола Карев]] ;Реки<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> * [[Трканска Река]] — река низ селото <gallery mode="packed" heights="120px"> Податотека:Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање 8.jpg|Црквата „Св. Ѓорѓи“ Податотека:Црква „Св. Димитриј“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Димитриј“ Податотека:Поток низ Тркање.jpg|Трканска Река Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Никола“ Податотека:Црква „Св. Петка“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Петка“ </gallery> == Редовни настани == ;Слави<ref name=":0" /> * [[Духовден]] — главна селска слава <!--== Личности == ;Родени во или по потекло од Тркање == Култура и спорт ==--> == Поврзано == * [[Општина Кочани]] * [[Кочанска Котлина]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Trkanje}} {{Општина Кочани}} [[Категорија:Тркање (село)| ]] [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Кочански села]] [[Категорија:Села во Општина Кочани]] b8le85pjgz1eoh5z0qqs9u7sk5p5qw3 5293918 5293906 2024-11-19T19:59:09Z Ehrlich91 24281 /* Културни и природни знаменитости */ 5293918 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | име = Тркање | слика = Поглед на Тркање.jpg | големина на слика = 300п | опис = Воздушен поглед на Тркање | општина = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | регион = {{грб|Источен Регион}} | област = [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]] | население = 1.001 | година = 2021 | поштенски број = 2301 | повикувачки број = 033 | надморска височина = 348 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=54 | lat_sec=23 | lon_dir=E | lon_deg=22 | lon_min=21 | lon_sec=44 | слава = [[Духовден]] | мрежно место = | карта = Тркање во Општина Кочани.svg }} '''Тркање''' — село во [[Општина Кочани]], во областа [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]], во околината на градот [[Кочани]]. == Потекло и значење на името == [[Податотека:Поглед во Тркање.jpg|мини|300п|лево|Куќи во селото]] Името на селото првпат е забележано како '''Тракање''' во {{римски|16}} век (1570 г.) во турски документи. За името има најразлични толкувања од каде произлегува, па така првото значење се поврзува со [[антропоним]]от Тракан, што исто така може да означува и управител на област кај старите Словени. Како второ објаснување е дека доаѓа од старословенскиот збор „трк“ што означува од или трчање.<ref name="речник">{{Наведена книга |title=Речник на имињата на населените места во Р Македонија|last=Иванова|first=Олга|publisher=[[Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“]]|year=2014|isbn=|location=Скопје|pages=177}}</ref> == Географија и местоположба == Селото се наоѓа во [[Кочанска Котлина|Кочанското Поле]], во јужниот дел на [[Општина Кочани]], недалеку од самиот град [[Кочани]], на оддалеченост од шест километри.<ref name="енциклопедија">{{наведена книга|last=Панов|first=Митко|title= Енциклопедија на селата во Република Македонија|url= https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0.pdf|accessdate=19 ноември 2024|year=1998|publisher=Патрија|location=Скопје|language=македонски|page=301}}</ref> Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 370 метри.<ref name="енциклопедија" /> До селото води асфалтен пат, кој се двои од експресниот пат Штип-Кочани ([[Автопат А3 (Македонија)|А3]]). Селото се наоѓа 4 километри западно од градот [[Кочани]]. Северно од Тркање се издигнуваат падините на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], каде главно се наоѓаат пасиштата. На јужната страна е пониското земјиште со разни земјоделските култури. Поради ова, селото има доста поволна стопанска местоположба. Во минатото, водата за пиење се добивала од десетина бунари и од една послаба чешма, која е во селото. Над селото се наоѓаат Стојна Чешма и Извор, додека западно од село се Стара и Мала Чешма.<ref name=":0">{{Наведена книга|url=https://search.worldcat.org/title/16745284|title=Кочанска котлина : сеоска насеља и становништво|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|page=99-100|date=1970|publisher=Универзитетска печатница|isbn=|location=Скопје|oclc=16745284}}</ref> Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Кривулица, Чумулига, Круша, Ѓерен, Стар Брес, Голем Брег, Кантон, Лозја, Горна Подлошка, Беланова Нива, Врв, Гашник, Ѓурановец, Трлиште, Падарница, Елењак, Селиште и Тодорица.<ref name=":0" /> Селото има многу збиен тип, а бидејќи е сместено во долина тоа е издолжено во насока север-југ. Некои делови од селото се наречени по поголемите родови, како што се Пуѓовци, Кацковци, Малецовци, Голубовци и други.<ref name=":0" /> == Историја == [[Податотека:Сретсело на Тркање.jpg|мини|300п|десно|Сретселото]] Тркање е старо село. Во него постои една група стари македонски родови, па се претпоставува дека некои од нив се староседелци.<ref name=":0" /> Во средина на селото се наоѓа [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|црквата „Св. Никола“]], која била подигната во {{римски|19}} век, а претходно таму се наоѓала мала ниска црква. Покрај оваа црква, над селото до 1960-тите години се гледале ѕидови од црквата „Св. Димитриј“, а под селото имало остатоци на црквичка, каде селаните оделе за [[Ѓурѓовден]].<ref name=":0" /> Остатоци од старини има и на месноста Трлиште, каде денес има пасишта, што е на половина час одење над Тркање. Покрај рекичката се наоѓаат цигли и камен од ѕидови. Селаните мислат дека таму некогаш се наоѓало селото, кога тоа имало 5-6 куќи. Месноста Селиште на исток од селото нема остатоци од старини и селаните не знаат што имало таму.<ref name=":0" /> == Стопанство == [[Податотека:Амбар во Тркање.jpg|мини|300п|десно|Амбар во селото]] Атарот на селото зафаќа простор од 10,8 километри квадратни. На него преовладува обработливото земјиште на површина од 563 [[хектар]]и, а на пасиштата отпаѓаат 459 хектари, додека шуми нема.<ref name="енциклопедија" /> Селото, во основа, има полјоделско-сточарска функција. Во него има продавници и услужни објекти, а во минатото имало земјоделска задруга и фабрички погон.<ref name="енциклопедија" /> За време на отоманскиот период, на атарот на селото имало слободна и чифликсајбиска земја. Сопственици на [[Чифлиг|чифлиците]] биле Амед-бег, Риза-ефенди, Аџи Таиб и Рушид-ефенди, сите од Кочани. Сепак, слободната земја зафаќала голем дел од атарот и припаѓала на македонските селани од „старо време“.<ref name=":0" /> Во 1949 година, во селото била основана задругата „Галеб“, која била многу напредна. Во 1960 година имала околу 3.000 овци, 75 хектари обработливо земјиште, 52 вработени и 7 службеници.<ref name=":0" /> == Население == {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1948|841 |1953|931 |1961|1065 |1971|1060 |1981|1161 |1991|1206 |1994|1243 |2002|1225 |2021|1001 }} Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, во Тркање живееле 680 жители, сите [[Македонци]].<ref name=":2">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_36.htm Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 226.]</ref> Според егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]], („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во 1905 година во Тркање имало 680 [[Македонци]], под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref name=":3">Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, pp. 132-133.</ref> Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] од 1931 година, селото имало 550 [[Македонци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_39_39-41_BITOLJ_(MONASTIR)_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref> Селото е големо и населено со македонско население. Тоа, во 1961 година броело 1.065 жители, а во 1994 година 1.243 жители.<ref name="енциклопедија" /> Според пописот од 2002 година, селото имало 1.225 жители, од кои 1.224 [[Македонци]] и 1 [[Македонски Срби|Србин]].<ref name="попис">{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија |date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 1.001 жител, од кои 963 [[Македонци]], 5 останати и 33 лица без податоци.<ref>{{Попис2021белешка}}</ref> {{Пописи|680|680|841|931|1.065|1.060|1.161|1.206|1.243|1.225|1.001}} === Родови === Тркање е македонско православно село.<ref name=":0" /> Според истражувањата од 1960 година, родови во селото се: * '''Староседелци или многу стари доселеници со непознато потекло:''' ''Пуќовци'' (16 к.), ''Тацковци'' (14 к.), ''Ташковци'' или ''Поповци'' (8 к.), ''Гаџовци'' (6 к.), ''Молецовци'' (8 к.), ''Пендовци'' (6 к.), ''Ѓауровци'' (5 к.), ''Буријарци'' (5 к.), ''Бодушовци'' (4 к.), ''Мусовци'' (2 к.), ''Голубовци'' (7 к.), ''Рендевци'' (5 к.), ''Газарци'' (5 к.), ''Деповци'' (4 к.), ''Гицовци'' (4 к.), ''Пржовци'' (2 к.), ''Посателци'' (6 к.), ''Рогушеви'' (6 к.), ''Златанови'' (3 к.) и ''Самантелци'' (2 к.), за овие родови не се знае дали се староседелци или доселеници со непознато потекло. * '''Доселеници со познато потекло:''' ''Рунтевци'' (6 к.), доселени се од сега раселеното село Десовица над селото [[Бања (Кочанско)|Бања]]. Родот го основал Златан, кој се доселил околу 1870-тите години (Анѓел, 60 години во 1960 година-Ефрем-Златан); и ''Бунишовци'' (6 к.), доселени се од селото [[Бунеш]] кај [[Пробиштип]] во отоманскиот период. === Иселеништво === Се знае за следниве иселени македонски родови: [[Горни Подлог]] (''Ефремовци'', 5 к.; ''Газарци'', 3 к.), [[Оризари (Кочанско)|Оризари]] (''Поп Миајлови'', 4 к.), [[Долни Подлог]] (''Депови'', 3 к.) и [[Прибачево]] (''Тракањци'', 1 к.).<ref name=":0" /> По заминувањето на Турците, во селото се населил влашкиот род Зикови (3 к.), но две домаќинства заминале во [[Романија]] во 1933 година, а едно во 1935 година заминало во селото [[Радање]], кај Штип.<ref name=":0" /> Во поново време е забележано намалување на бројот на жителите. == Општествени установи == [[Податотека:ОУ „Никола Карев“ - Тркање.jpg|мини|300п|десно|Поглед на основното училиште]] [[Податотека:Споменик на Никола Карев кај Бања.jpg|мини|300п|десно|Споменик на [[Никола Карев]] пред влезот во селото]] * [[ПУ „Никола Карев“ - Горни Подлог|Подрачното основно училиште „Никола Карев“]], петгодишно основно училиште во состав на [[ОУ „Никола Карев“ - Кочани]] * Дом на културата == Самоуправа и политика == На крајот од XIX век, Тркање било село во [[Кочанска Каза|Кочанската Каза]] на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Селото влегува во рамките на [[Општина Кочани]], која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната [[Општина Кочани]]. Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Кочани. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото влегувало во рамките на тогашната општина Кочани. Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Облешево, во која покрај селото Тркање се наоѓале селата Бања, Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци, Облешево, Спанчево и Чифлик. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Долни Подлог, во која влегувале селата Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци и Тркање. === Избирачко место === Во селото постои избирачкото место бр. 0874 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместено во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20230817210325/https://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|archive-date=2023-08-17|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 929 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229144944/https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|archive-date=2019-12-29|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Локални избори во Македонија (2021)|локалните избори во 2021 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 934 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url= https://ep.sec.mk/election/results/electionType/local/electionYear/2021/electionRound/21/municipality/553/pollingStation/21916|title=Резултати|work=[[Државна изборна комисија]]|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> == Културни и природни знаменитости == ;Археолошки наоѓалишта<ref name="АрхеоКарта">{{АрхеоКарта|182}}</ref> * [[Главовец (Тркање)|Главовец]] — населба од неолитско време; * [[Горна Црква (Тркање)|Горна Црква]] — некропола од доцноантичко време; * [[Господница (Тркање)|Господница]] — населба од доцноантичко време; * [[Селиште (Тркање)|Селиште]] — населба од доцноантичко време; * [[Страгата (Тркање)|Страгата]] — некропола од доцноантичко време; и * [[Трлиште (Тркање)|Трлиште]] — населба од доцноантичко време. ;Цркви<ref>{{наведена книга|last=Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски|title=Карта на верски објекти во Македонија|editor=Валентина Божиновска|publisher=Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи|location=Менора - Скопје|date=2011|isbn=978-608-65143-2-7|language=македонски}}</ref> * [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|Црква „Св. Никола“]] — главната селска црква, изградена е во 1830 година; * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање|Црква „Св. Ѓорѓи“]] — манастирска црква изградена во 1975 година; * [[Црква „Св. Димитриј“ - Тркање|Црква „Св. Димитриј“]] — мала селска црква; и * [[Црква „Св. Петка“ - Тркање|Црква „Св. Петка“]] — мала селска црква.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |title=Црква „Св. Петка“ во Тркање — Брегалничка епархија |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2016-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161101153315/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |url-status=dead }}</ref> ;Споменици<ref>„Првпат доаѓам на местото на погибијата на дедо ми Никола Карев“, ''Дневник'', година XIX, број 5753, среда, 29 април 2015, стр. 11.</ref> * Споменик на [[Никола Карев]] ;Реки<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> * [[Тркањска Река]] — река низ селото <gallery mode="packed" heights="120px"> Податотека:Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање 8.jpg|Црквата „Св. Ѓорѓи“ Податотека:Црква „Св. Димитриј“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Димитриј“ Податотека:Поток низ Тркање.jpg|Тркањска Река Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Никола“ Податотека:Црква „Св. Петка“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Петка“ </gallery> == Редовни настани == ;Слави<ref name=":0" /> * [[Духовден]] — главна селска слава <!--== Личности == ;Родени во или по потекло од Тркање == Култура и спорт ==--> == Поврзано == * [[Општина Кочани]] * [[Кочанска Котлина]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Trkanje}} {{Општина Кочани}} [[Категорија:Тркање (село)| ]] [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Кочански села]] [[Категорија:Села во Општина Кочани]] snu61291zmxhny5wlxilg3fl82f3tgc 5293923 5293918 2024-11-19T20:10:50Z Ehrlich91 24281 /* Општествени установи */ 5293923 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | име = Тркање | слика = Поглед на Тркање.jpg | големина на слика = 300п | опис = Воздушен поглед на Тркање | општина = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | регион = {{грб|Источен Регион}} | област = [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]] | население = 1.001 | година = 2021 | поштенски број = 2301 | повикувачки број = 033 | надморска височина = 348 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=54 | lat_sec=23 | lon_dir=E | lon_deg=22 | lon_min=21 | lon_sec=44 | слава = [[Духовден]] | мрежно место = | карта = Тркање во Општина Кочани.svg }} '''Тркање''' — село во [[Општина Кочани]], во областа [[Кочанска Котлина|Кочанско Поле]], во околината на градот [[Кочани]]. == Потекло и значење на името == [[Податотека:Поглед во Тркање.jpg|мини|300п|лево|Куќи во селото]] Името на селото првпат е забележано како '''Тракање''' во {{римски|16}} век (1570 г.) во турски документи. За името има најразлични толкувања од каде произлегува, па така првото значење се поврзува со [[антропоним]]от Тракан, што исто така може да означува и управител на област кај старите Словени. Како второ објаснување е дека доаѓа од старословенскиот збор „трк“ што означува од или трчање.<ref name="речник">{{Наведена книга |title=Речник на имињата на населените места во Р Македонија|last=Иванова|first=Олга|publisher=[[Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“]]|year=2014|isbn=|location=Скопје|pages=177}}</ref> == Географија и местоположба == Селото се наоѓа во [[Кочанска Котлина|Кочанското Поле]], во јужниот дел на [[Општина Кочани]], недалеку од самиот град [[Кочани]], на оддалеченост од шест километри.<ref name="енциклопедија">{{наведена книга|last=Панов|first=Митко|title= Енциклопедија на селата во Република Македонија|url= https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%95%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%BE_%D0%A0%D0%B5%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0.pdf|accessdate=19 ноември 2024|year=1998|publisher=Патрија|location=Скопје|language=македонски|page=301}}</ref> Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 370 метри.<ref name="енциклопедија" /> До селото води асфалтен пат, кој се двои од експресниот пат Штип-Кочани ([[Автопат А3 (Македонија)|А3]]). Селото се наоѓа 4 километри западно од градот [[Кочани]]. Северно од Тркање се издигнуваат падините на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], каде главно се наоѓаат пасиштата. На јужната страна е пониското земјиште со разни земјоделските култури. Поради ова, селото има доста поволна стопанска местоположба. Во минатото, водата за пиење се добивала од десетина бунари и од една послаба чешма, која е во селото. Над селото се наоѓаат Стојна Чешма и Извор, додека западно од село се Стара и Мала Чешма.<ref name=":0">{{Наведена книга|url=https://search.worldcat.org/title/16745284|title=Кочанска котлина : сеоска насеља и становништво|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|page=99-100|date=1970|publisher=Универзитетска печатница|isbn=|location=Скопје|oclc=16745284}}</ref> Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Кривулица, Чумулига, Круша, Ѓерен, Стар Брес, Голем Брег, Кантон, Лозја, Горна Подлошка, Беланова Нива, Врв, Гашник, Ѓурановец, Трлиште, Падарница, Елењак, Селиште и Тодорица.<ref name=":0" /> Селото има многу збиен тип, а бидејќи е сместено во долина тоа е издолжено во насока север-југ. Некои делови од селото се наречени по поголемите родови, како што се Пуѓовци, Кацковци, Малецовци, Голубовци и други.<ref name=":0" /> == Историја == [[Податотека:Сретсело на Тркање.jpg|мини|300п|десно|Сретселото]] Тркање е старо село. Во него постои една група стари македонски родови, па се претпоставува дека некои од нив се староседелци.<ref name=":0" /> Во средина на селото се наоѓа [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|црквата „Св. Никола“]], која била подигната во {{римски|19}} век, а претходно таму се наоѓала мала ниска црква. Покрај оваа црква, над селото до 1960-тите години се гледале ѕидови од црквата „Св. Димитриј“, а под селото имало остатоци на црквичка, каде селаните оделе за [[Ѓурѓовден]].<ref name=":0" /> Остатоци од старини има и на месноста Трлиште, каде денес има пасишта, што е на половина час одење над Тркање. Покрај рекичката се наоѓаат цигли и камен од ѕидови. Селаните мислат дека таму некогаш се наоѓало селото, кога тоа имало 5-6 куќи. Месноста Селиште на исток од селото нема остатоци од старини и селаните не знаат што имало таму.<ref name=":0" /> == Стопанство == [[Податотека:Амбар во Тркање.jpg|мини|300п|десно|Амбар во селото]] Атарот на селото зафаќа простор од 10,8 километри квадратни. На него преовладува обработливото земјиште на површина од 563 [[хектар]]и, а на пасиштата отпаѓаат 459 хектари, додека шуми нема.<ref name="енциклопедија" /> Селото, во основа, има полјоделско-сточарска функција. Во него има продавници и услужни објекти, а во минатото имало земјоделска задруга и фабрички погон.<ref name="енциклопедија" /> За време на отоманскиот период, на атарот на селото имало слободна и чифликсајбиска земја. Сопственици на [[Чифлиг|чифлиците]] биле Амед-бег, Риза-ефенди, Аџи Таиб и Рушид-ефенди, сите од Кочани. Сепак, слободната земја зафаќала голем дел од атарот и припаѓала на македонските селани од „старо време“.<ref name=":0" /> Во 1949 година, во селото била основана задругата „Галеб“, која била многу напредна. Во 1960 година имала околу 3.000 овци, 75 хектари обработливо земјиште, 52 вработени и 7 службеници.<ref name=":0" /> == Население == {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1948|841 |1953|931 |1961|1065 |1971|1060 |1981|1161 |1991|1206 |1994|1243 |2002|1225 |2021|1001 }} Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, во Тркање живееле 680 жители, сите [[Македонци]].<ref name=":2">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_36.htm Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 226.]</ref> Според егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]], („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во 1905 година во Тркање имало 680 [[Македонци]], под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref name=":3">Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, pp. 132-133.</ref> Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] од 1931 година, селото имало 550 [[Македонци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_39_39-41_BITOLJ_(MONASTIR)_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref> Селото е големо и населено со македонско население. Тоа, во 1961 година броело 1.065 жители, а во 1994 година 1.243 жители.<ref name="енциклопедија" /> Според пописот од 2002 година, селото имало 1.225 жители, од кои 1.224 [[Македонци]] и 1 [[Македонски Срби|Србин]].<ref name="попис">{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија |date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 1.001 жител, од кои 963 [[Македонци]], 5 останати и 33 лица без податоци.<ref>{{Попис2021белешка}}</ref> {{Пописи|680|680|841|931|1.065|1.060|1.161|1.206|1.243|1.225|1.001}} === Родови === Тркање е македонско православно село.<ref name=":0" /> Според истражувањата од 1960 година, родови во селото се: * '''Староседелци или многу стари доселеници со непознато потекло:''' ''Пуќовци'' (16 к.), ''Тацковци'' (14 к.), ''Ташковци'' или ''Поповци'' (8 к.), ''Гаџовци'' (6 к.), ''Молецовци'' (8 к.), ''Пендовци'' (6 к.), ''Ѓауровци'' (5 к.), ''Буријарци'' (5 к.), ''Бодушовци'' (4 к.), ''Мусовци'' (2 к.), ''Голубовци'' (7 к.), ''Рендевци'' (5 к.), ''Газарци'' (5 к.), ''Деповци'' (4 к.), ''Гицовци'' (4 к.), ''Пржовци'' (2 к.), ''Посателци'' (6 к.), ''Рогушеви'' (6 к.), ''Златанови'' (3 к.) и ''Самантелци'' (2 к.), за овие родови не се знае дали се староседелци или доселеници со непознато потекло. * '''Доселеници со познато потекло:''' ''Рунтевци'' (6 к.), доселени се од сега раселеното село Десовица над селото [[Бања (Кочанско)|Бања]]. Родот го основал Златан, кој се доселил околу 1870-тите години (Анѓел, 60 години во 1960 година-Ефрем-Златан); и ''Бунишовци'' (6 к.), доселени се од селото [[Бунеш]] кај [[Пробиштип]] во отоманскиот период. === Иселеништво === Се знае за следниве иселени македонски родови: [[Горни Подлог]] (''Ефремовци'', 5 к.; ''Газарци'', 3 к.), [[Оризари (Кочанско)|Оризари]] (''Поп Миајлови'', 4 к.), [[Долни Подлог]] (''Депови'', 3 к.) и [[Прибачево]] (''Тракањци'', 1 к.).<ref name=":0" /> По заминувањето на Турците, во селото се населил влашкиот род Зикови (3 к.), но две домаќинства заминале во [[Романија]] во 1933 година, а едно во 1935 година заминало во селото [[Радање]], кај Штип.<ref name=":0" /> Во поново време е забележано намалување на бројот на жителите. == Општествени установи == [[Податотека:ОУ „Никола Карев“ - Тркање.jpg|мини|300п|десно|Поглед на основното училиште]] [[Податотека:Споменик на Никола Карев кај Бања.jpg|мини|300п|десно|Споменик на [[Никола Карев]] пред влезот во селото]] * [[ПУ „Никола Карев“ - Тркање|Подрачното основно училиште „Никола Карев“]], петгодишно основно училиште во состав на [[ОУ „Никола Карев“ - Кочани]] * Дом на културата == Самоуправа и политика == На крајот од XIX век, Тркање било село во [[Кочанска Каза|Кочанската Каза]] на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Селото влегува во рамките на [[Општина Кочани]], која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната [[Општина Кочани]]. Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Кочани. Во периодот од 1955 до 1965 година, селото влегувало во рамките на тогашната општина Кочани. Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Облешево, во која покрај селото Тркање се наоѓале селата Бања, Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци, Облешево, Спанчево и Чифлик. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Долни Подлог, во која влегувале селата Горни Подлог, Долни Подлог, Мојанци и Тркање. === Избирачко место === Во селото постои избирачкото место бр. 0874 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместено во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20230817210325/https://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|archive-date=2023-08-17|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 929 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229144944/https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|archive-date=2019-12-29|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Локални избори во Македонија (2021)|локалните избори во 2021 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 934 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url= https://ep.sec.mk/election/results/electionType/local/electionYear/2021/electionRound/21/municipality/553/pollingStation/21916|title=Резултати|work=[[Државна изборна комисија]]|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=19 ноември 2024}}</ref> == Културни и природни знаменитости == ;Археолошки наоѓалишта<ref name="АрхеоКарта">{{АрхеоКарта|182}}</ref> * [[Главовец (Тркање)|Главовец]] — населба од неолитско време; * [[Горна Црква (Тркање)|Горна Црква]] — некропола од доцноантичко време; * [[Господница (Тркање)|Господница]] — населба од доцноантичко време; * [[Селиште (Тркање)|Селиште]] — населба од доцноантичко време; * [[Страгата (Тркање)|Страгата]] — некропола од доцноантичко време; и * [[Трлиште (Тркање)|Трлиште]] — населба од доцноантичко време. ;Цркви<ref>{{наведена книга|last=Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски|title=Карта на верски објекти во Македонија|editor=Валентина Божиновска|publisher=Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи|location=Менора - Скопје|date=2011|isbn=978-608-65143-2-7|language=македонски}}</ref> * [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|Црква „Св. Никола“]] — главната селска црква, изградена е во 1830 година; * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање|Црква „Св. Ѓорѓи“]] — манастирска црква изградена во 1975 година; * [[Црква „Св. Димитриј“ - Тркање|Црква „Св. Димитриј“]] — мала селска црква; и * [[Црква „Св. Петка“ - Тркање|Црква „Св. Петка“]] — мала селска црква.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |title=Црква „Св. Петка“ во Тркање — Брегалничка епархија |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2016-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161101153315/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |url-status=dead }}</ref> ;Споменици<ref>„Првпат доаѓам на местото на погибијата на дедо ми Никола Карев“, ''Дневник'', година XIX, број 5753, среда, 29 април 2015, стр. 11.</ref> * Споменик на [[Никола Карев]] ;Реки<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> * [[Тркањска Река]] — река низ селото <gallery mode="packed" heights="120px"> Податотека:Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање 8.jpg|Црквата „Св. Ѓорѓи“ Податотека:Црква „Св. Димитриј“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Димитриј“ Податотека:Поток низ Тркање.jpg|Тркањска Река Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Никола“ Податотека:Црква „Св. Петка“ - Тркање.jpg|Црквата „Св. Петка“ </gallery> == Редовни настани == ;Слави<ref name=":0" /> * [[Духовден]] — главна селска слава <!--== Личности == ;Родени во или по потекло од Тркање == Култура и спорт ==--> == Поврзано == * [[Општина Кочани]] * [[Кочанска Котлина]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Trkanje}} {{Општина Кочани}} [[Категорија:Тркање (село)| ]] [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Кочански села]] [[Категорија:Села во Општина Кочани]] g97dley6vl9oeddwzdnb4ffbaaeb190 Табела на чинови во Руското царство 0 10265 5293894 4608382 2024-11-19T17:47:17Z Andrew012p 85224 5293894 wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} [[Податотека:Tabel o rangah.jpg|thumb|250px|Табела со чиновите во Руското царство]] '''Табела на чинови''' (Табель о рангах) била формална список на функции и чинови во војската, владата и на дворот во [[Царска Русија]]. Ваквата поделба била воведена од [[Петар Велики]] во [[1722]] во неговата борба против потоечкото наследно [[дворјанство]], ([[болјар]]ите). Оваа табела одредува нечија функицја и статус во зависност од службата кон [[Император на Русија|императорот]] ([[цар]]от), а не по наследни права или старост. Оваа табела го содржи секој [[Војска|воен]], [[Државна служба|државен]] и [[Дворјанство|дворски]] поделени на четиринаесет степени, од 1 до 14. Секој државен службеник требал најпрвин да се квалификува за даденб ранг, пред да биде промовиран на истиот; степените од 1 до 5 were personal matter of the Emperor. Дури и обичните граѓани кои ќе достигнеле одредено ниво на тебелата автоматски станувале благородници. На пр. јавен службеник кој достигнал 14-ти степен имал право на ''лично благородништво'' ([[дворјанство]]), додека 8-миот степен бил доволен за да стане ''наследен благородник''; воените офицери почнувале станувале благородници уште на 14-ти степен, а за наследното благородништво (пример од [[1856]]), 4-ти степен за јавен службеник и 6-ти степен за воен офицер. На пример татко му на [[Ленин]] работел во служба на народното образование и стигнал до чинот ''действительный статский советник'' (извршен таен советник) (1874), при што автоматски се здобил со наследно благородништво. '''Забелешка''': Кај ''личното благородништво'', титулата му припаѓа '''само''' на оној кој ја добил, што значи дека никој од неговото семејство не може да ја добие по неговата смрт. Кај ''наследното благородништво'' пак, титулата важи како за самото лице, така и за неговиот/нејзиниот сопружник и '''се пренесува од колено на колено'''. Табелава води потекло од [[руски воени чинови|руските воени чинови]], кои биле променети од корен за време (и по иницијатива) на [[Петар Велики]]. Додадени биле и разни други чинови и специјалности. Оваа табела била важечка сè до [[Октомвриска револуција|Октомвриската револуција]]. {|border=1 !Класа (класс) !Државни чинови (чины статские) !Дворски чинови (чины придворные) ![[Звање]] |- |I |Канцлер ('''[[Канцелар]]''') <br /> Действительный тайный советник 1-го класса ('''Извршен таен советник, 1-ва класа''') | нема |rowspan=2| Его/Ваше высокопревосходительство ('''Неговото/Ваше високопревосходителство''') |- |II | Действительный тайный советник ('''извршен таен советник''') | Обер-камергер ('''Главен [[коморник]]''')<br /> Обер-гофмаршал ('''Главен управнички [[маршал]]''') <br /> Обер-шталмейстер ('''Главен шталмајстор''') <br /> Обер-егермейстер ('''Главен ловомајстор''') <br /> Обер-гофмейстер ('''Главен пероналмајстор''') <br /> Обер-шенк ('''Гавен крчмар''') <br /> Обер-церемониймейстер ('''Главен церемонијалмајстор''') (од [[1844]])<br /> |- |III | Тайный советник ('''Таен советник''') | Гофмаршал ('''Управнички [[маршал]]''') <br /> Шталмейстер ('''Шталмајстор''') <br /> Егермейстер ('''Ловомајстор''') <br /> Гофмейстер ('''Персоналмајстор''') <br />Обер-церемониймейстер ('''Главен церемонијалмајстор''') ([[1801]]-[[1844]]) <br /> Обер-форшнейдер ('''Главен деломајстор''') (од [[1856]]) |rowspan=2| Его/Ваше превосходительство ('''Неговото/Ваше превосходителство''') |- |IV|| Действительный статский советник ('''Извршен државен советник''') || Камергер ('''Коморник''') ([[1737]]-[[1809]] |- |V|| Статский советник ('''Државен советник''') || Церемониймейстер ('''Церемонијалмајстор''') || Его/Ваше высокородие ('''Неговото/Ваше високородие''') |- |VI | Коллежский советник ('''Колегијатски советник''') | Камер-фурьер ('''Коморен ковач''') (до [[1884]])<br /> Камергер ('''Коморник''') (до [[1737]]) |rowspan=3| Его/Ваше высокоблагородие ('''Неговото/Ваше високоблагородие''') |- |VII|| Надворный советник ('''[[Двор]]ски советник''') (од [[1745]])|| - |- |VIII|| Коллежский асессор ('''Колегијатски [[инспектор]]''') ||Гоф-фурьер ('''Управник-ковач''') |- |IX | Титулярный советник ('''Титлуван советник''') | - |rowspan=6| Его/Ваше благородие ('''Неговото/Ваше благородие''') |- |X|| Коллежский секретарь ('''Колегијатски секретар''') || - |- |XI|| Корабельный секретарь ('''Бродски секретар''') || Камер-юнкер ('''Коморен [[Јункер (Русија)|јункер]]''') |- |XII|| Губернский секретарь ('''[[Губернија|Губерниски]] секретар'''|| - |- |XIII | Кабинетский регистратор ('''Кабинетски регистратор''') <br /> Провинциальный секретарь ('''[[Ујезд|Провинцијален]] секретар''')<br /> Сенатский регистратор ('''[[Сенат]]ски регистратор''') (од [[1764]]) <br /> Синодский регистратор ('''[[Синод]]ски регистратор''') (од [[1764]]) | - |- |XIV|| Коллежский регистратор ('''Колегијатски регистратор''')|| - |} ''Колегијат'' се однесува на систем на Владините отцеси (коллегия, [[Колеџ]]) воведени од [[петар Велики]]. ''За воени чинови и чинови на Гардата, видете [[Руски воени чинови]] и [[Руска царска гарда]].'' == Поврзана статија == * [[Дворјанство]] == Надворешни врски == * [http://akunin.ru/istoria/tabel/ табела на чинови (на руски)] * [https://web.archive.org/web/20041127111422/http://home.comcast.net/~markconrad/Ranks.html Табела на чинови през руската историја (на англиски)] [[Категорија:Руска Империја]] [[Категорија:Руско дворјанство]] [[Категорија:Руски воени чинови]] 57jhxwaf46jk9ex82cki7h1ryz4hnzz Фалише 0 11751 5293902 5293445 2024-11-19T18:23:37Z Ehrlich91 24281 Одбиена последната промена (од [[Специјална:Придонеси/185.100.244.230|185.100.244.230]]) и ја поврати преработката 5163075 на Bjankuloski06 5293902 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | слика= | име=Фалише | општина=[[Општина Тетово|Тетово]] | регион=[[Долни Полог]] | население=612 | година=2002 | поштенски број= | надморска височина= | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=58 | lat_sec=48 | lon_dir=E | lon_deg=21 | lon_min=00 | lon_sec=25 | мрежно место= | карта = Фалише во Општина Тетово.svg }} '''Фалише''' — село во [[Општина Тетово]], во околината на градот [[Тетово]]. == Географија и местоположба == Селото Фалише се наоѓа во [[Долни Полог]], 7&nbsp;км источно од [[Тетово]], на левиот брег на реката [[Вардар]]. == Историја == Селото Фалише е старо село. Во средниот век (1337-1346 година), во хрисовула на Тетовскиот Манастир се споменува како ''Хвалише''.<ref name=jovantrifunoski>{{наведена книга| last = Ф. Трифуноски| first = Јован| authorlink = Јован Трифуноски| title = Полог: антропогеографска проучавања| language=sr| publisher = Српска академија наука и уметности| year = 1976 | page = 430}}</ref> Најстарото село се наоѓало на местото Старо Фалише, на патот за Скопје.<ref name=jovantrifunoski /> Некои од жителите го формирале новото село, а потоа поради зулуми старото село било раселено. За време на турското ропство населбата станала [[чифлик|чифчиска]], а во 1917 година земјата нагло била распродадена на жителите.<ref name=jovantrifunoski /> Селото се споменува во турските пописни дефтери од 1467/68 година, како дел од Нахијата Калканделен (Nahiye-I Kalkandelen) и имало 30 семејства, 1 неженети и 2 вдовици, сите христијани.<ref>Турски документи за историјата на македонскиот народ кн.4, Методија Соколоски, д-р Александар Стојановски, Скопје, 1971, стр.367</ref> == Стопанство == == Население == {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1948|210 |1953|260 |1961|294 |1971|320 |1981|510 |1991|570 |1994|565 |2002|546 |2021|612 }} Според [[Афанасиј Селишчев]] во 1929 година ''Фалиша'' — село во Желинска општина (со центар во [[Сараќино]]) и има 16 куќи и 207 жители, [[Македонци]] и [[Албанци]].<ref>Селищев, Афанасий. „Полог и его болгарское население. Исторические, этнографические и диалектологические очерки северо-западной Македонии“. - София, 1929, стр.23.</ref> Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на [[Кралство Југославија]] во 1931 година, селото имало 100 [[Македонци]] и 50 [[Албанци]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://maps.mapywig.org/m/German_maps/series/200K_Volkstumskarte_Jugoslawien/VKJug_Bl_35_39-42_SKOPLJE_1941.jpg|title=200K Volkstumskarte Jugoslawien}}</ref> На пописот од 2002 година, селото имало 546 жители, од кои 519 Македонци, 19 Албанци, 7 Срби и 1 останат.<ref>[http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 - Книга X]</ref> Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 612 жители, од кои 552 [[Македонци]], 37 [[Македонски Албанци|Албанци]], 5 [[Македонски Срби|Срби]], 5 останати и 13 лица без податоци.<ref>{{Попис2021белешка}}</ref> {{Пописи|—|16|210|260|294|320|510|570|565|546|612}} === Родови === Фалише е македонско-албанско село. Според истражувањата од 1940-тите родови во селото се: * Македонски: ''Коачовци (8 к.)'' доселени се од [[Кичевско]]. Се делат на ''Трпевци,'' ''Војновци и Симуновци.'' Родот го основале тројца браќа Трпе, Војне и Симун. Го знаат следното родословие: Петре (жив на 70&nbsp;г. во 1940-тите) Зако-Трпе, еден од браќата кои се доселиле; ''Ванчевци (2 к.)'' доселени се од селото [[Сушица (Порече)|Сушица]], [[Порече]]. Го знаат следното родословие: Ѓорче (жив на 40&nbsp;г. во 1940-тите) Трпе-Стојан-Ване, предокот кој се доселил; ''Велешани (1 к.)'' доселени се во 1916 година од селото [[Сараќино]], подалечно потекло од [[Велешко]]. Овде се викаат и ''Мартиновци; Петревци (2 к.)'' доселени се во 1917 година од селото [[Старо Село (Порече)|Старо Село]], [[Порече]]; ''Апостоловци (1 к.)'' доселени се во 1924 година од селото [[Радиовце]]; ''Горанци или Стојчевци (3 к.)'' доселени се од селото [[Горанце]] кај [[Качаник]]; ''Урдовци (1 к.)'' доселени се во 1925 година од селото [[Могилец]], [[Порече]]; ''Петковци (4 к.)'' доселени се во 1928 година од селото [[Растеш]], [[Порече]]; ''Стојчевци (1 к.)'' доселени се од селото [[Рогачево]]; ''Димовци (1 к.)'' доселени се од селото [[Јажинце]]; ''Ѓорчевци (1 к.)'' доселени се од селото [[Одри]], подалечно потекло имаат од [[Битолско]]; ''Милошевци (1 к.)'' доселени се од селото [[Манастирец порече|Манастирец]], [[Порече]]. * Албански: ''Маршиновци (2 к.)'' доселени се од селото [[Горно Јеловце]]. Подалечно потекло од [[Љума]].<ref name="jovantrifunoski" /> == Општествени установи == [[Податотека:Sv. Atanasij - Falishe 01.JPG|мини|лево|Црквата „Св.Атанасиј“]] ;Цркви * [[Црква „Св. Атанасиј“ - Фалише]] == Самоуправа и политика == === Избирачко место === Во селото постои избирачкото место бр. 1983 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместени во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20230817210325/https://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|archive-date=2023-08-17|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на ова избирачко место биле запишани вкупно 527 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229144944/https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|archive-date=2019-12-29|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019|url-status=dead}}</ref> == Културни и природни знаменитости == == Редовни настани == == Личности == == Култура и спорт == == Иселеништво == == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.gavro.com.mk/Falishe.aspx Фалише — Тајните на Тетово] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110106042500/http://www.gavro.com.mk/Falishe.aspx |date=2011-01-06 }} {{Општина Тетово}} [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Тетовски села]] [[Категорија:Села во Општина Тетово]] [[Категорија:Фалише| ]] hia6ms6hoef2g5a9eh1w9bh32oteq07 Папа 0 14497 5293948 5210963 2024-11-19T21:07:23Z Andrew012p 85224 5293948 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Coat of Arms of Benedictus XVI.svg|мини|десно|200п|Грбот на папата [[Бенедикт XVI]]]] '''Папата''' — врховен свештеник на Римокатоличката црква. Папа е римокатолички бискуп по ранг на патријарх на [[Рим]], поглавар на [[Римокатоличка црква|Римокатоличката црква]] и [[Гркокатоличка црква|Гркокатоличката црква]] (унијати), како и [[Коптокатоличка црква|Коптокатоличката црква]]. Титулата на папата се определува како: „Бискуп на [[Рим]], намесник на [[Исус Христос]], кнез на [[апостоли]]те, наследник на [[Апостол Петар|Свети Петар]], врховен свештеник на целата [[црква]], примус [[Италија]], надбискуп и митрополит на Римската покраина, на суверената држава [[Ватикан]], и слуга на Божјите слуги“. Зборот „папа” произлегува од грчииот збор ''παπας'', кое значи „татко, отец”. Во раното [[христијанство]] верниците така ги нарекувале своите духовни водачи. Од крајот на 2 и почетокот на [[III век]] во источното [[христијанство]] „папа” се вика и поглаварот на Александријската црква. На Запад оваа титула ја носеле епископите на [[Картагина]] и [[Рим]]. Најраниот познат натпис, во кој се среќава зборот „папа”, е пронајден врз карпите на римските катакомби на [[Свети Каликст]] и датира од крајот на III век. Од Раното средновековие зборот „папа” фигурира во црковните документи како титула на римскиот епископ, а во [[1073]] година папата [[Григориј VІІ]] изјавува дека право да ja носи оваа титула има единствено првосвештеникот на [[Рим]]. Денес седиштето на папата е во [[Свети Јован Латерански (црква)|црквата Свети Јован Латерански]], а резиденцијата е во [[базиликата Свети Петар]], обете во [[Рим]]. == Возраст на папите == [[Податотека:Papi pogrebani vo Sv.Petar vo Rim.jpg|thumb|right|150px|Список на папите погребани во базиликата Св. Петар во Рим.]] Неколку папи дошле на чело на [[Римокатоличка црква|Римокатоличката црква]] доста млади– [[Папа Јован XII|Јован ХІІ]] (955-964) на 18 години, [[Папа Григориј V|Григориј V]] (966-999) – на 24, а [[Папа Бенедикт IX|Бенедикт ІХ]] (1032-1044) 20 години. Има и случаи, кога за папи се избирани доста возрасни. Така на пример, [[Папа Павле VI|Павле ІV]] (1555-1559) бил на 79, а [[Папа Климент X|Климент Х]] (1670-1676) – на 80 години. Повеќето папи се погребани во криптите под базиликата Свети Петар. И моштите за кои се верува дека се на првиот папа - Свети Петар се погребани под самиот средиштен олтар во базиликата Свети Петар. == Националност на папите == Не е возможно да се утврди националноста на римските епископи до [[III век]], но повеќето биле римјани или од други места во Италија, но имало и грци, сиријци и други. Подоцна, поголемиот број папи доаѓаат од Италија, Франција и Германија. Според официјалната статистика, од 261 папи со сигурност се знае дека околу 200 се родени во [[Италија]], 50 се странци, а националноста на останатите не е позната. == Име на папите == До [[VI век]] римските епископи си ги задржувале своите сопствени имиња. Првиот кој си го променил световното име бил [[Папа Јован II|Јован ІІ]] (533-535). Тој се викал Меркуриј и веројатно сметал за непристојно да го носи своето паганско римско име (по богот Меркур). Но, дури од средината на [[XVI век]] сите папи започнале да го менуваат своето световно име. Во однос на сегашните правила на [[Ватикан]], по изборот на папата, деканот на кардиналскиот колегиум го прашува на веќе избраниот папа „ ''Кое име сакаш да го примиш?“''. == Избор на нов папа == Смртта на папата ja утврдува камерленгот, при што ја удира нежно главата на покојниот папа трипати со златен чекан и изговарајќи и повикувајќи го по неговото име. Лекарот може но и не мора претходно да ја утврди неговата смрт. Камерленгот тогаш му го одзима печатниот прстен на папата, кој обично стои на десната рака, и го крши во присуство на другите [[кардинал]]и (за да се спречи злоупотреба). Телото на папата во одредено време (околу четвртиот и шестиот ден по неговата смрт) се изложува во главната [[катедрала]]. Папите од [[XX век]] обично се изложуваат во [[Базилика Свети Петар|Базиликата Свети Петар]]. По погребот започнува деветдневна жалост. Изборот на нов папа го вршат [[кардинал]]и, кои се помлади од 80 години. Изборот на папата скоро секогаш се одржува во Систинската капела во [[Ватикан]] на заседанието кое се нарекува [[Конклава]] (од лат. ''cum clavi – под клуч''). Членовите на Конклавата заседават во [[Систинска капела|Систинската капела]] во [[Ватикан]] и не ја напуштаат додека не се избере нов папа. Се бираат тројца кардинали кои ќе ги собераат гласовите од другите [[кардинал]]и, други тројца за да ги избројат гласовите, и други тројца за да ги пребројат гласовите. Секој од [[кардинал]]ите се заколнува дека гласа за оној кој [[Бог]] смета дека треба да биде изгласан. Гласањето трае сè додека еден од кандидатите не собере две третини плус еден од гласовите. По секое гласање, гласачките ливчиња се горат. Набљудувачите однадвор чекаат да се појави чад од капелата, како знак дека е избран нов папа. Ако нема резултат, кон гласачките ливчиња се додава специјален црн прав и чадот станува црн, што означува дека изборот продолжува. Белиот чад означува дека е избран нов папа. Кога новиот папа е конечно избран, деканот на колегиумот бара од избраниот кардинал да ја прифати оваа функција, при што се чека неговиот одговор ''Accepto'' или во спротивен случај ''Non accepto''. Доколку прифати, се прашува кое име ќе го користи како папа. Тогаш врховниот [[кардинал]] ѓакон излегува на балконот над плоштадот Свети Петар и објавува: Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam: Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum [име на кардиналот] Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem [презиме на кардиналот] qui sibi nomen imposuit [папското име]. ''Што значи:'' Ви објавувам голема радост; имаме папа: Највозвишениот и најпреданиот Господин, Господин [име] кардинал на Светата Римска Црква [презиме] кој го презема името [папско име]. ==Критика на папите== Во своето дело „[[Пофалба на глупоста]]“, [[Еразмо Ротердамски]] ги исмејува папите, обвинувајќи дека ги интересира само богатството, власта и удобниот живот, а дека потполно ги занемариле [[Свештенство|свештеничките]] должности. Исто така, тој ги обвинува папите за поттикнување на војните и нив ги нарекува безбожни и најопасни непријатели на црквата, зашто го изопачуваат [[Христос|Христовото]] учење и него го убиваат со својот срамен живот.<ref>Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludosti''. Beograd: Rad, 2016, стр. 83-86.</ref> == Поврзано == * [[Список на папи]] * [[Света Столица]] * [[Папски грб]] * [[Папски обележја]] * [[Антипапа]] == Наводи == {{наводи}} {{ризница|Pope|Папа}} {{Папи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Ватикан|Г]] [[Категорија:Папи|*]] [[Категорија:Верски водачи]] [[Категорија:Верски занимања]] r1ty9fb1z46wzbbdi40xbxfnzdcg9vz Византија 0 16593 5293904 5293703 2024-11-19T18:24:41Z Ehrlich91 24281 Одбиена последната промена (од [[Специјална:Придонеси/46.217.192.64|46.217.192.64]]) и ја поврати преработката 5248440 на Ehrlich91 5293904 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country |native_name = {{јаз|grc|Βασιλεία Ῥωμαίων}}<br/>''{{јаз|la|Imperium Romanum}}'' |conventional_long_name = Римско Царство |common_name = Византија (научен назив) |image_coat = JustinianusI.jpg |symbol_type = [[Тремиз]] со слика од [[Јустинијан I]]<br/>(владеел 527–565) |coa_size = 140px | |image_map = Justinian555AD.png |image_map_caption = Царството во 555 г. под водство на [[Јустинијан I]] |continent = Афроевроазија |region = Средоземје | |era = [[доцна антика]] кон [[доцен среден век]] |status = царство |status_text = [[Римско Царство|Римски]] провинции управувани од Источниот суд. |government_type = [[Автократија|Автократска]] [[монархија]] |event_start = |life_span = |year_start = |event_pre = |date_pre = |event1 = |date_event1 = |event2 = |date_event2 = |event3 = |date_event3 = |event4 = |date_event4 = |event_end = |year_end = |date_end = |event_post = |date_post = | |p1 = Римско Царство {{јаз|grc|Βασιλεία Ῥωμαίων}}<br/>''{{јаз|la|Imperium Romanum}}'' |image_p1 = [[File:Dio coin3.jpg|30px|link=Римско Царство]] |border_p1 = no |s1 = Отоманско Царство |flag_s1 = Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg |border_s1 = no |capital = [[Цариград]]<br />{{Coord|41|00|N|28|58|E|region:TR_type:city|display=title}} |common_languages = {{plainlist}} * [[Доцен латински|Латински]] <small>(официјален до 610)</small> * [[Средновекове грчки|Грчки]] <small>(официјален по 610)</small> |religion = [[Римска религија|Римски политеизам]] сè до 380<br/>[[Христијанство]]/[[Православна црква|православие]]<br/><small>(толерирано по [[Милански едикт|миланскиот едикт]] во 313 г.; [[Државна црква на Римското Царство|државна религија]] по 380)</small> |currency = [[Солид]]ус, [[Византиски монети|Хиперпирон и Фолис]] | |title_leader = [[Список на византиски цареви|Владетел]] |leader1 = |year_leader1 = |leader2 = |year_leader2 = |leader3 = |year_leader3 = |leader4 = |year_leader4 = |leader5 = |year_leader5 = |leader6 = |year_leader6 = |leader7 = |year_leader7 = |leader8 = |year_leader8 = | |stat_year1 = 565&nbsp;г. |stat_area1 = |stat_pop1 = 26.000.000{{ref|population|b}} |stat_year2 = 780&nbsp;г. |stat_area2 = |stat_pop2 = 7.000.000 |stat_year3 = 1025&nbsp;г. |stat_area3 = |stat_pop3 = 12,000,000 |stat_year4 = 1143&nbsp;г. |stat_area4 = |stat_pop4 = 10.000.000 |stat_year5 = 1204&nbsp;г. |stat_area5 = |stat_pop5 = 9.000.000 |stat_year6 = 1282&nbsp;г. |stat_area6 = |stat_pop6 = 5.000.000 | |footnote_a = {{note|name_transl||''{{јаз|grc|Βασιλεία Ῥωμαίων}}'' може да се транскрибира на латински како ''{{transl|grc-Latn|Basileia Rhōmaiōn}}'', што значи ''Римско Царство''.}} |footnote_b = {{note|population||Види [[население во Византија]] за подетални информации овозможени од Мекеведи и Џонс, ''Атлас на светската историја на населението'', 1978, како и Ангелики Лају, ''Економската историја на Византија'', 2002.}} }} '''Византија''' или '''Источно Римско Царство''' ({{lang-grc|Βασιλεία Ῥωμαίων}}, Василеја Ромеон; {{lang-la|Imperium Romanum}}),{{sfn|Kazhdan|Epstein|1985|p=1}} или ''Романија'' ({{јаз|grc|Ῥωμανία}}){{sfnm|1a1=Millar|1y=2006|1pp=2, 15|2a1=James|2y=2010|2p=5|3a1=Freeman|3y=1999|3pp=431, 435–437, 459-462|4a1=Baynes|4a2=Moss|4y=1948|4p=xx|5a1=Ostrogorsky|5y=1969|5p=27|6a1=Kaldellis|6y=2007|6pp=2–3|7a1=Kazhdan|7a2=Constable|7y=1982|7p=12|8a1=Norwich|8y=1998|8p=383}} — [[Историја|научноисториски]] назив (по крајот на државата) за [[Римско Царство|Римската Империја]] во периодот на [[Доцна антика|доцната антика]] и [[среден век|средниот век]], каде претежно се говорело на [[Средновековен грчки јазик|грчки јазик]]. Главниот град на империјата бил [[Константинопол|Нов Рим/Константинопол]] (денешен [[Истанбул]]), првично основан како [[Византион]]. По административната (обновена) поделба со источен и западен владетел на чело на Империјата, источниот дел го преживеал престанокот на [[Западно Римско Царство|западниот двор и неговите западни провинции]] во V век и продолжил да постои уште илјада години, сè до [[Падот на Цариград|падот]] во рацете на [[Отоманско Царство|отоманските Турци]] во 1453 година под водство на [[Мехмед II|Мехмед Освојувачот]]. За време на нејзиното средновековно постоење, Римската Империја била една од најмоќните економски, културни и воени сили во [[Европа]]. Во 285 година, царот [[Диоклецијан]] (владеел 284–305) го поделил управувањето на Римското Царство на источен и западен дел.{{sfn|Treadgold|1997|p=847}} Помеѓу 324 и 330, [[Константин Велики]] (владеел 306–337) го пренел главниот град од [[Рим]] во [[Византион]], подоцна познат како ''Константинопол'' („Градот на Константин“) и ''Нова Рома'' („Нов Рим").{{refn|The first instance of the designation "New Rome" in an official document is found in the canons of the [[First Council of Constantinople]] (381), where it is used to justify the claim that the patriarchal seat of Constantinople is second only to that of Rome.<ref>{{harvnb|Benz|1963|p=176}}.</ref>|group="n"}} За време на владеењето на [[Теодосиј I]] (владеел 379–395), [[христијанство]]то станало официјална [[државна религија]] на империјата и другите религии како [[Римска религија|римскиот политеизам]] биле [[Христијанско прогонство на паганството под водство на Теодосиј I|прогонети]]. И конечно, за време на владеењето на [[Ираклиј I|Ираклиј]] (владеел 610–641), војската и управата на империјата биле реконструирани и грчкиот јазик бил прифатен за официјална употреба, на местото на латинскиот.{{sfnm|Ostrogorsky|1969|1pp=105–107, 109|Norwich|1998|2p=97|Haywood|2001|3pp=2.17, 3.06, 3.15}} Така што иако тоа го продолжило Римското Царство и ги одржало римските државни традиции, денешните историчари го одвојуваат [[Византион]] од [[Римски период|Стариот Рим]] пред сè поради настроеноста кон грчката култура, а не кон латинската и воедно бил окарактеризиран од [[Православна црква|православното христијанство]] наместо од [[Римска религија|римскиот политеизам]].{{sfnm|1a1=Millar|1y=2006|1pp=2, 15|2a1=James|2y=2010|2p=5|3a1=Freeman|3y=1999|3pp=431, 435–437, 459–462|4a1=Baynes|4a2=Moss|4y=1948|4p=xx|5a1=Ostrogorsky|5y=1969|5p=27|6a1=Kaldellis|6y=2007|6pp=2–3|7a1=Kazhdan|7a2=Constable|7y=1982|7p=12|8a1=Norwich|8y=1998|8p=383}} Границите на империјата значително се менувале во текот на нејзиното постоење, минувајќи низ неколку циклуси на опаѓање и закрепнување. За време на владеењето на [[Јустинијан I]] (владеел 527–565), империјата го достигнала најголемото територијално проширување по повторното заземање на историското западно римско [[Средоземно Море|средоземно крајбрежје]], вклучувајќи ја Северна Африка, Италија и самиот Рим, кој бил задржан уште два века. За време на владеењето на [[Маврикиј]] (владеел 582–602), источната граница на империјата била проширена и северната се стабилизирала. Сепак, атентатот врз него ја предизвикал [[Византиско-персиска војна (602-628)|Византиско-персиската војна (602-628)]], која ги исцрпела ресурсите на империјата и резултирала со големи територијални загуби за време на [[Муслимански освојувања|муслиманските освојувања]] од VI век. Само за неколку години империјата ги загубила своите најбогати провинции, Египет и Сирија, сè до [[Арапски Полуостров|Арапскиот Полуостров]].<ref>{{Наведена книга |url=https://books.google.com/books?id=iSWPAgAAQBAJ |title=Warfare, State And Society In The Byzantine World 560–1204 |work= |page=47}}</ref> За време на [[Македонска династија|Македонската династија]] (X и XI век), империјата повторно се проширила и ја доживеала двовековната [[Македонска ренесанса]], која завршила со загубата на поголемиот дел од Мала Азија по поразот од [[Селџуци]]те во [[Битка кај Манцикерт (1071)|Битката кај Манцикерт]] во 1071 година. Оваа битка им го отворила патот на Турците за да се населат во [[Анадолија]] како нивна татковина. Последните векови на империјата биле проследени со општ правец на опаѓање. Империјата се обидувала да [[Комнини|закрепне]] во текот на XII век, но таа го примила својот смртен удар за време на [[Четврта крстоносна војна|Четвртата крстоносна војна]], кога Цариград бил опустошен и империјата се распаднала и поделила на конкурентни византиски грчки и [[Франкократија|латински]] царства. И покрај евентуалното обновување на Цариград и повторното воспоставување на империјата во 1261 година, [[Византион]] останал само еден од неколкуте мали конкурентни држави во областа последните два века од своето постоење. Неговите преостанати територии биле [[Отоманско-византиски војни|последователно придружени од Османлиите]] во XV век. [[Падот на Цариград]] во рацете на [[Отоманско Царство|Османлиското царство]] во 1453 значело крај за Византија. == Номенклатура == {{поврзано|Елини}} [[File:Byzantine klivanium (Κλιβάνιον).jpg|thumb|Византиски [[ламеларен оклоп]] кливаниум (Κλιβάνιον), прототип на отоманскиот [[огледален оклоп]] круг.]] Првата употреба на терминот „Византија“ за означување на подоцнежните години на [[Римско Царство|Римското Царство]] била во 1557 година, кога германскиот историчар [[Ероним Волф]] го објавил своето дело ''Corpus Historiæ Byzantinæ'', збирка историски извори. Терминот потекнува од зборот „Византион“, името на градот Цариград пред да стане престолнина на Константин. Ова постаро име на градот ретко ќе биде користено освен во историски или поетски контекст. Објавувањето на ''Byzantine du Louvre'' (''Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae'') во 1648 година и ''Historia Byzantina'' на [[Шарл Дуканж]] во 1680 година дополнително ја популаризирало употребата на „Византија“ кај француските автори, како што е [[Шарл Монтескје|Монтескје]]<ref>Fox, [http://www.romanity.org/htm/fox.01.en.what_if_anything_is_a_byzantine.01.htm What, If Anything, Is a Byzantine?]; {{harvnb|Rosser|2011|p=1}}</ref> Сепак, дури на средината од XIX век терминот почнал да се користи на Западот. Што се однесува конкретно на англиската историографија, зборот „Византија“ за првпат се среќава во делото ''„Историја на Византија од 716 до 1057“'' од 1857 година на [[Џорџ Финлеј]].<ref>{{harvnb|Rosser|2011|p=2}}.</ref> Византија на своите жители им била позната како „Римско Царство“, „Империја на Римјаните“ (латински: ''Imperium Romanum'', ''Imperium Romanorum''; грчки: {{јаз|grc|Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων}} ''Basileia tōn Rhōmaiōn'', {{јаз|grc|Ἀρχὴ τῶν Ῥωμαίων}} ''Archē tōn Rhōmaiōn''), „Романија“ (латински: ''Romania''; грчки: {{јаз|grc|Ῥωμανία}} ''Rhōmania''),{{refn|"Romania" was a popular name of the empire used mainly unofficially, which meant "land of the Romans".<ref>{{harvnb|Fossier|Sondheimer|1997|p=104}}.</ref> After 1081, it occasionally appears in official Byzantine documents as well. In 1204, the leaders of the Fourth Crusade gave the name ''Romania'' to the newly founded Latin Empire.<ref>{{harvnb|Wolff|1948|pp=5–7, 33–34}}.</ref> The term does not refer to modern [[Romania]].|group="n"}} „Римска Република“ (латински: ''Res Publica Romana''; грчки: {{јаз|grc|Πολιτεία τῶν Ῥωμαίων}} ''Politeia tōn Rhōmaiōn''), „Грајкија“ (грчки: Γραικία), а исто така и како ''Рома'' (грчки: {{јаз|grc|Ῥωμαΐς}}).<ref>{{harvnb|Cinnamus|1976|p=240}}; [[Theodore the Studite]], ''Epistulae'', 145, line 19 ("ἡ ταπεινὴ Γραικία"), and 458, line 28 ("ἐν Ἀρμενίᾳ καὶ Γραικίᾳ").</ref> Жителите се нарекувале ''Ромејци'' и ''Грајкијци'', дури и во XIX век Грците го нарекувале својот современ јазик ''Ромаика'' и ''Грајкика''. Иако Византија имала мултиетнички карактер во текот на нејзината историја<ref>{{harvnb|Ahrweiler|Laiou|1998|p=3}}; {{harvnb|Mango|2002|p=13}}.</ref> и ги сочувала [[Грчко-римски свет|римско-хеленистички]]те традиции,<ref>{{harvnb|Gabriel|2002|p=277}}.</ref> нејзините западни и северни современици ја препознавале по значително доминантните [[Византиски грци|грчки елементи]].<ref>{{harvnb|Ahrweiler|Laiou|1998|p=vii}}; {{harvnb|Davies|1996|p=245}}; {{harvnb|Gross|1999|p=45}}; {{harvnb|Lapidge|Blair|Keynes|1998|p=79}}; {{harvnb|Millar|2006|pages=2, 15}}; {{harvnb|Moravcsik|1970|pp=11–12}}; {{harvnb|Ostrogorsky|1969|pp=28, 146}}; {{harvnb|Browning|1983|p=113}}.</ref> Повремената употреба на терминот „Империја на Грците“ (латински: ''Imperium Graecorum'') на Западот за да се посочи на Источното Римско Царство и на византискиот цар како ''Imperator Graecorum'' (Император на Грците)<ref>{{harvnb|Klein|2004|p=290 (Note #39)}}; ''[[Annales Fuldenses]]'', 389: "Mense lanuario circa epiphaniam Basilii, Graecorum imperatoris, legati cum muneribus et epistolis ad Hludowicum regem Radasbonam venerunt&nbsp;...".</ref> бил исто така бил користен за да се оддели од Римското Царство во рамките на новите царства на Западот.<ref>{{harvnb|Fouracre|Gerberding|1996|p=345}}: "The Frankish court no longer regarded the Byzantine Empire as holding valid claims of universality; instead it was now termed the 'Empire of the Greeks'."</ref> Власта на византискиот цар како легитимен римски цар била оспорена од крунисувањето на [[Карло Велики]] како [[Цар на Светото Римско Царство|''свет римски цар'']] од страна на папата [[Папа Лав III|Лав III]] во 800 година. Поради неопходната поддршка на Карло Велики во борбата против неговите непријатели во Рим, Лав го искористил недостатокот на машко присуство на престолот на Римското Царство за да изјави дека бил слободен и дека можел сам да се круниса за нов владетел.<ref>{{harvnb|Garland|1999|p=87}}.</ref> Секогаш кога папите или владетелите на Западот го користеле името ''Роман'' за да посочат на источните римски владетели, тие вообичаено го претпочитале терминот ''Imperator Romaniae'' (што значи ''Цар на Романија'') наместо ''Imperator Romanorum'' (што значи ''Цар на Римјаните''), наслов кој тие го применувале само за Карло Велики и неговите наследници.{{refn|In a Latin chronicle of 1190 (''Continuatio Cremifanensis''), Isaac Angelos is referred as "Imperator Romaniae" and [[Frederick I, Holy Roman Emperor|Frederick Barbarossa]] as "Imperator Romanorum". However, some years earlier, in 1169, a Genoese envoy named Amico de Murta, in his oath taken in Constantinople on behalf of the Genoese, had referred to Manuel Komnenos as "Imperator Romanorum". After 1204, the terms "Imperium Romaniae" and "Imperator Romaniae" were used by the Westerners to describe the Latin Empire and its emperors respectively.<ref>{{harvnb|Wolff|1948|pp=11, 27–28}}.</ref>|group="n"}} Не постоела таква разлика во исламскиот и словенскиот свет, каде империјата вистински се гледала како продолжение на Римското Царство. Во исламскиот свет, Римското Царство првенствено се знаела како ''Рум''.<ref>{{harvnb|Tarasov|Milner-Gulland|2004|p=121}}; {{harvnb|El-Cheikh|2004|p=22}}</ref> Името [[Рум-милет]] или „''Римска нација''“ било користено од Отоманците во текот на XX век за да се посочи на поранешните делови од Византија, а тоа е православната христијанска заедница во рамките на Отоманското Царство. == Историја == {{главна статија|Историја на Византија}} === Рана историја === [[File:Raphael Baptism Constantine.jpg|thumb|250px|''Крштевањето на Константин'' насликано од учениците на [[Рафаел]] (1520–1524, [[фреска]], Ватикан, [[Апостолски дворец]]); [[Евсевиј Кесариски]] евидентирал дека (како што било својствено за верниците на раното христијанство) Константин го одложувал крштевањето сè до пред својата смрт<ref>Eusebius, IV, [http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf201.iv.vi.iv.lxii.html lxii].</ref>]] [[Римска војска|Римската војска]] успешно освоила многу територии кои го опфаќале целото Средоземје и крајбрежни региони во [[Пиринејски Полуостров|Југозападна Европа]] и Северна Африка. Овие територии биле дом на многу различни културни групи, на урбано и рурално население. Општо кажано, источните средоземни провинции биле поурбанизирани за разлика од западните, претходно обединети под [[Античка Македонија|Македонската Империја]] и [[Хеленизација|хеленизирани]] од влијанието на грчката култура.<ref name="Ostrogorsky 1959 21">{{harvnb|Ostrogorsky|1959|p=21}}; {{harvnb|Wells|1922|loc=Chapter 33}}.</ref> Исто така Западот повеќе страдал од нестабилноста на третиот век. Оваа разлика помеѓу воспоставениот хеленизиран Исток и помладиот латинизиран Запад опстојала и станала многу значителна во наредните векови, водејќи до постепено оддалечување на двата света.<ref name="Ostrogorsky 1959 21"/> === Поделба на Римското Царство === {{поврзано|Византија за време на Константиновата и Валентинијановата династија}} За да се одржи контрола и подобри управата, разни шеми за поделба на работата на римскиот цар преку поделба на единки биле испробани помеѓу 285 и 324, од 337 до 350, од 364 до 392 и повторно помеѓу 395 и 480. Иако административната поделба се разликувала, генерално била вклучена поделбата на трудот помеѓу Истокот и Западот. Секој дел бил форма на споделување на моќ, додека крајниот ''империум'' не бил делив и затоа империјата останала легално една држава иако совладетелите често се гледале меѓу себе како соперници или противници. Во 293, царот [[Диоклецијан]] создал нов управувачки систем ([[тетрархија]]), за да ја загарантира безбедноста во сите загрозени региони на неговата империја. Тој се поврзал со негов совладетел (''[[Август (титула)|Август]]'') и секој совладетел тогаш посвоил млад соработник со доделена титула ''[[Цезар (титула)|Цезар]]'', за да бидат дел од владеењето и евентуално да го наследат својот постар партнер. Тетрархијата се распаднала, сепак, во 313 година и неколку години подоцна Константин I повторно ги соединил двете управувачки дивизии на империјата како единствен Август.<ref name="Kuhoff">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/1*.html#1 p. 1]}}; {{harvnb|Kuhoff|2002|pp=177–178}}.</ref> === Преместување на седиштето === Во 330 година, [[Константин Велики|Константин]] го преместил седиштето на империјата во [[Цариград]], кој тој го основал како втор Рим на местото на Византион, град стратешки сместен на трговските патишта помеѓу Европа и Азија и помеѓу Средоземјето и Црното Море. Константин извршил големи промени во војската, монетарниот систем, граѓанските и верските институции. Што се однесува до неговата економска политика, тој бил обвинет од страна на одредени научници за „несвесна даночна политика“, но златните [[солид]]и кои ги вовел станале стабилна валута кои ја трансформирале економијата и промовирале развој.<ref name="esler-1081">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/1*.html#1 p. 1]}}; {{harvnb|Esler|2004|p=1081}}; {{harvnb|Gibbon|1906|loc=Volume III, Part IV, Chapter 18, p. 168}}; {{harvnb|Teall|1967|pp=13,19–23, 25, 28–30, 35–36}}</ref> Под водство на Константин, христијанството не станало ексклузивна религија на државата, но било претпочитано од империјата, бидејќи [[Константин I и христијанството|царот го поддржувал со великодушни привилегии]]. Константин го поставил принципот дека владетелите не смееле сами да постават верски прашања, но наместо тоа требало да се свикаат [[вселенски собор|основните црковни совети]] за таа цел. Неговото свикување на Арлскиот синод и [[Прв вселенски собор|првиот вселенски собор]] ги посочило неговите интереси за обединување на црквата, демонстрирајќи го неговото тврдење дека е нејзина глава.<ref name="B163">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/2*.html#5 p. 63]}}; {{harvnb|Drake|1995|p=5}}; {{harvnb|Grant|1975|pp=4, 12}}.</ref> [[File:Roman Empire 460 AD.png|thumb|250px|Римското Царство за време на владеењето на Лав I ''(исток)'' и [[Мајоријан]] ''(запад)'' во 460&nbsp;г. Римското владеење на западот траело уште неполни две децении, додека територијата на исток била непроменета сè до повторното освојување од страна на Јустинијан I.]] Bo 395 година, [[Теодосиј I]] ја препуштил царската власт на неговите синови: [[Аркадиј]] на Истокот и [[Хонориј]] на Западот, распределувајќи ја царската управа. Во V век источниот дел на империјата бил во голема мера поштеден од потешкотиите со кои се соочувал западниот, делумно поради новоспоставената урбана култура и финансиски ресурси, кои овозможиле да се смират напаѓачите со данок и да се платат странските платеници. Овој успех му овозможил на [[Теодосиј II]] да се фокусира на [[Теодосиев законик|кодификацијата на римскиот закон]] и понатамошна фортификација на [[Цариградски ѕидини|ѕидините на Цариград]], кои го направиле градот отпорен на повеќето напади сè до 1204 година.<ref>{{harvnb|Cameron|2009|pp=54, 111, 153}}.</ref> За да ги одбие [[Хуни]]те, Теодосиј требал да му плати огромен надоместок на [[Атила]]. Неговиот наследник, [[Маркијан]], одбил да продолжи со плаќањето на данок, но Атила веќе го пренасочил своето внимание кон [[Западно Римско Царство|Западот]]. По неговата смрт во 453, [[Хунска Империја|Хунската Империја]] се распаднала и многу од преостанатите Хуни биле најмувани како платеници во Цариград.<ref>{{harvnb|Alemany|2000|p=207}}; {{harvnb|Bayless|1976|pp=176–177}}; {{harvnb|Treadgold|1997|pp=184, 193}}.</ref> === Губење на Западното Римско Царство === По падот на Атила, Источната Империја поминала низ мирен период, додека [[Падот на Западното Римско Царство|Западната Империја]] се влошила поради непрекината миграција и проширување на [[Древна Германија|германските нации]] (крајот најчесто се сместува во 476 година кога германскиот римски генерал [[Одоакар]] го соборил титуларниот западен цар [[Ромул Августул]]<ref>{{harvnb|Cameron|2009|p=52}}.</ref>). Во 480 царот [[Зенон (цар)|Зенон]] ја укинал поделбата на империјата и се направил единствен владетел. Одоакар, сега владетел на Италија, бил номинално подреден под Зенон, но дејствувал со целосна автономност, обезбедувајќи поддршка за бунтот против царот.<ref name="Burns 1991 65, 76–77, 86–87">{{harvnb|Burns|1991|pp=65, 76–77, 86–87}}</ref> Зенон преговарал со напаѓачките [[Остроготи]], кои се населиле во [[Мизија]], убедувајќи го готскиот крал [[Теодорих Велики]] да замине за Италија како ''magister militum per Italiam'' („врховниот командант за Италија“) со цел да го депозиционира Одоакар. Со барањето од Теодорих да ја освои Италија, Зенон го ослободил Источното Царство од непослушниот подредник (Одоакар) и преместил друг (Теодорих) подалеку од срцето на империјата. По поразот на Одоакар во 493, Теодорих сам владеел со Италија, иако никогаш не бил сметан за „крал“ (''rex'') од источните владетели.<ref name="Burns 1991 65, 76–77, 86–87"/> Во 491, [[Анастасиј I]], возрасен граѓански службеник со римско потекло, станал цар, но тоа не се случило сè до 497 кога силите на новиот цар делотворно презеле мерка за [[Изауријска војна|изауријскиот отпор]].<ref>{{harvnb|Lenski|1999|pp=428–429}}.</ref> Анастасиј се претставил како енергичен реформатор и способен управник. Тој го усовршил монетарниот систем на Константин I со конечно поставување на тежината на бакарниот ''[[фолис]]'', монета која се користела во секојдневните трансакции.<ref>{{harvnb|Grierson|1999|p=17}}.</ref> Тој исто така го реформирал даночниот систем и трајно го укинал хрисаргирскиот данок. Државната каса изнесувала огромна сума од 150.000 килограми злато кога Анастасиј умрел во 518.<ref>{{harvnb|Postan|Miller|Postan|1987|p=140}}.</ref> === Освојување на западните провинции === {{поврзано|Византија под Јустинијановата династија}} [[File:Justinian.jpg|thumb|200px|[[Јустинијан I]] прикажан на еден од најпознатите мозаици на [[Сан Витале]], [[Равена]].]] [[Јустинијан I]], син на [[Преториска Префектура Илирикум|илирски]] селанец, можеби веќе имал делотворна контрола за време на владеењето на неговиот чичко, [[Јустин I]] (518–527).<ref name="M290">{{harvnb|Meier|2003|p=290}}.</ref> Тој го презел престолот во 527 година и го надгледал периодот на закрепнување на поранешните територии. Во 532 година, обидувајќи се да ја обезбеди источната граница, потпишал мировен договор со [[Сасанидско Царство|Сасанидите]]. Истата година, тој преживеал бунт во Цариград ([[Ника (бунт)|бунтот Ника]]), кој ја зацврстил неговата моќ, но завршил со смрт на 30.000 до 35.000 демонстранти по негова наредба.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=137}}; {{harvnb|Meier|2003|pp=297–300}}.</ref> Во 529 година, десетчлена комисија командувана од [[Јован Кападокиски]] го ревидирала римското право и создала нова ''кодификација'' на законите и правничките екстракти. Во 534 година, ''кодот'' се обновил и заедно со актите изгласани од Јустинијан по 534 година, се создал нов законски систем кој се користел во преостанатиот период на византиската ера.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=150}}.</ref> Западното освојување започнало во 533 година, кога Јустинијан го испратил неговиот генерал [[Велизариј]] да ја поврати поранешната [[Африка (римска провинција)|африканска]] провинција од [[Вандали]]те кои биле во контрола од 429 година со нивниот главен град Картагина.<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=145}}.</ref> Нивниот успех пристигнал со изненадувачка леснотија, но дури во 548 година локалните племиња биле потиснати.<ref name="Ev">{{harvnb|Evans|2005|p=xxv}}.</ref> Во [[Остроготско Царство|остроготска Италија]], смртта на Теодорих, неговиот внук и наследник [[Аталарик]] и неговата ќерка [[Амаласунта]], го задржала убиецот [[Теодад]] (владеел 534–536) на престолот и покрај неговата ослабена власт.<ref name="B180-216">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/18C*.html pp. 180–216]}}; {{harvnb|Evans|2005|pp=xxvi, 76}}.</ref> Во 535 година, мала византиска експедиција кон [[Сицилија]] наишла на лесен успех, но Готите набрзо го заостриле нивниот отпор и победата не дошла сè до 540 година, кога Велизариј ја окупирал [[Равена]], по успешните опсади на [[Неапол]] и Рим.<ref name="B180-216"/> Во 535–536, Теодад го испратил папата [[Папа Агапит I|Агапит]] во Цариград за да побара оттргнување на византиските сили од Сицилија, [[Далмација (римска провинција)|Далмација]] и Италија. Иако Агапит не бил успешен во неговата мисија да потпише мир со Јустинијан, тој успеал да го симне [[Монофизитство|монофизитстичкиот]] патријарх [[Антим I Цариградски]] од престолот и покрај заштитата и поддршката од царевицата [[Теодора (сопруга на Јустинијан I)|Теодора]].<ref name=Maas278T187>{{harvnb|Sotinel|2005|p=278}}; {{harvnb|Treadgold|1997|p=187}}.</ref> Остроготите набрзо биле обединети под команда на кралот [[Тотила]] и го освоиле Рим во 546 година. Велизариј, кој бил испратен назад во Италија во 544 година, на крајот бил повикан назад во Цариград во 549 година.<ref name="B236-258">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/19B*.html pp. 236–258]}}; {{harvnb|Evans|2005|p=xxvi}}.</ref> Пристигнувањето на ерменскиот евнух [[Нарзес]] во Италија (крајот на 551 година) со војска од 35.000 мажи одбележало уште една промена во готската среќа. Тотила бил поразен во [[Битка кај Тагине|Битката кај Тагине]] и неговиот наследник, [[Теја]], бил поразен во [[Битка на Мон Лактариј|Битката на Мон Лактариј]] (октомври 552 година). Покрај непрестајниот отпор од неколкуте готски гарнизони и две последователни инвазии од [[Франки]]те и [[Алемани]]те, војната за италијанскиот полуостров била при крај.<ref name="B259-281">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/19C*.html pp. 259–281]}}; {{harvnb|Evans|2005|p=93}}.</ref> Во 551, [[Атанагилд]], благородник од [[Визиготи|визиготска]] Хиспанија, побарал помош од Јустинијан за бунт против кралот и царот упатил сила под водство на Либериј, успешен воен командант. Империјата поседувала само мал дел од крајбрежјето на [[Спанија]] сè до владеењето на Хераклиј.<ref name="B86-288">{{harvnb|Bury|1923|loc=[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/19D*.html pp. 286–288]}}; {{harvnb|Evans|2005|p=11}}.</ref> [[File:Roman Empire 600 AD.PNG|thumb|250px|Источното Римско Царство во 600 година за време на владеењето на царот Маврикиј.]] На истокот, Римско-персиските војни продолжиле сè до 561 кога претставниците на Јустинијан и Хосров склучиле 50-годишен мир.<ref>{{harvnb|Greatrex|2005|p=489}}; {{harvnb|Greatrex|Lieu|2002|p=113}}</ref> До средишните 550-ти, Јустинијан извојувал победи во повеќето приредени операции, со забележлив исклучок на [[Балкански Полуостров|Балканот]], каде биле подложни на непрестајни напади од [[Словени]]те и [[Гепиди]]те. [[Срби|Српските]] и [[Хрвати|хрватските]] племиња подоцна биле пренаселени во северозападниот дел на Балканскиот Полуостров, за време на владеењето на Ираклиј.<ref>{{harvnb|Bury|1920|loc=[https://archive.org/stream/earlyhistoryofsl00consrich#page/n9/mode/1up "Preface", pp. v-vi]}}</ref> Јустинијан го повикал Велизариј од пензија и ја елиминирал новата хунска закана. Зајакнувањето на дунавската флота предизвикало кутригурските Хуни да се повлечат и тие се согласиле за договор кој овозможувал безбеден премин назад преку Дунав.<ref>{{harvnb|Evans|2005|pp=11, 56–62}}; {{harvnb|Sarantis|2009|loc=''passim''}}.</ref> Во текот на VI век, традиционалната грчко-римска култура сè уште влијаела врз Источната империја. Филозофите како што е [[Јован Филопон]] настапил со [[Неоплатонизал|неоплатонистички]] идеи како продолжение на христијанското размислување и [[Емпиризам|емпиризмот]]. И покрај тоа, хеленистичката филозофија почнала да се заменува или да се соединува во понова христијанска филозофија. Политеизмот бил потиснат од државата. Затворањето на Платоновата академија било забележлива пресвртна точка. Химните напишани од [[Роман Слаткопејачот]] го одбележале развитокот на божествената литургија, додека архитектите и градежниците работеле на завршувањето на новата црква на [[Софија (божица)|Света Мудрост]], [[Црква Света Софија (Истанбул)|Аја Софија]], која била дизајнирана да замени постара црква уништена за време на бунтот Ника. Аја Софија денес претставува една од главните споменици на византиската архитектонска историја.<ref>{{harvnb|Cameron|2009|pp=113, 128}}.</ref> Во текот на VI и VII век, империјата била зафатена од [[Јустинијанова чума|низа епидемии]], кои во голема мера го уништиле населението и придонеле за значителен економски пад и ослабнување на империјата.<ref>{{harvnb|Bray|2004|pp=19–47}}; {{harvnb|Haldon|1990|pp=110–111}}; {{harvnb|Treadgold|1997|pp=196–197}}.</ref> По смртта на Јустинијан во 565 година, неговиот наследник, [[Јустин II]] одбил да им плати голем данок на Персијците. Во меѓувреме, германските [[Лангобарди]] ја окупирале Италија, а до крајот на векот само третина од Италија била во рацете на Византија. Јустиновиот престолонаследник, [[Тибериј II Константин|Тибериј II]], избирајќи меѓу своите непријатели, им доделил субвенции на [[Авари]]те, додека презел воени мерки против Персијците. Иако генералот на Тибериј, [[Маврикиј]], водел успешен поход на источната граница, субвенциите не успеале да ги задржат Аварите. Тие ја освоиле балканската тврдина [[Сирмиум]] во 582 година, додека Словените почнале да напредуваат преку Дунав.<ref name="Louth 2005 113–115">{{harvnb|Louth|2005|pp=113–115}}; {{harvnb|Nystazopoulou-Pelekidou|1970|loc=''passim''}}; {{harvnb|Treadgold|1997|pp=231–232}}.</ref> Маврикиј, кој во меѓувреме го наследил Тибериј, интервенирал во персиска граѓанска војна, го сместил [[Хосров II]] назад на престолот и ја оженил својата ќерка со него. Договорот на Маврикиј со неговиот нов зет ја зголемил територијата на империјата кон Истокот и овозможил енергичниот цар да се фокусира на Балканот. До 602 година, серијата на успешни византиски походи ги истиснале Аварите и Словените назад преку Дунав.<ref name="Louth 2005 113–115"/> === Намалување на границите === ==== Ираклиева династија ==== {{details|Византија под Ираклиевата династија}} [[File:Byzantiumby650AD.svg|thumb|400px|Византија во 650 година, до оваа година биле загубени сите јужни провинции освен [[Африкански егзархат|Африканскиот егзархат]].]] По убиството на Маврикиј од страна на [[Фока (византиски цар)|Фока]], Хосров го искористил тоа како изговор да ја заземе [[Месопотамија (римска провинција)|римската провинција Месопотамија]].<ref>{{harvnb|Foss|1975|p=722}}.</ref> Фока, непопуларен владетел секогаш опишан во византиските извори како „тиранин“, бил мета на неколку заговори предводени од сенатот. Тој на крајот бил симнат од престолот во 610 година од Ираклиј, кој пловел кон Цариград од [[Картагина]] со икона поставена на клунот од неговиот брод.<ref>{{harvnb|Haldon|1990|p=41}}; {{harvnb|Speck|1984|p=178}}.</ref> По пристапувањето на Ираклиј, сасанидското пробивање продолжило длабоко во Левант, окупирајќи ги [[Дамаск]] и [[Ерусалим]] и преместувајќи го [[Вистински крст|Светиот крст]] во [[Ктесифон]].<ref>{{harvnb|Haldon|1990|pp=42–43}}.</ref> Противнападот упатен од Ираклиј добил карактер на света војна и нерачно направената слика на Христос била носена како воен стандард<ref>{{harvnb|Grabar|1984|p=37}}; {{harvnb|Cameron|1979|p=23}}.</ref> (слично, кога Цариград бил спасен од аварската опсада во 626 година, победата била припишана на иконите на Богородица кои биле носени во поворката од [[Сергеј I Цариградски|патријархот Сергеј]] околу градските ѕидини).<ref>{{harvnb|Cameron|1979|pp=5–6, 20–22}}.</ref> Главната сасанидска сила била уништена во Битката кај Ниниве во 627, и во 629 година Ираклиј го вратил Светиот крст во Ерусалим со величествена церемонија.<ref>{{harvnb|Haldon|1990|p=46}}; {{harvnb|Baynes|1912}}, ''passim''; {{harvnb|Speck|1984|p=178}}.</ref> Војната ги исцрпела и Византијците и Сасанидите и ги оставила исклучително ранливи на [[Муслимански освојувања|муслиманските сили]] кои надоаѓале наредните години.<ref>{{harvnb|Foss|1975|pp=746–747}}.</ref> Византијците претрпеле тежок пораз од Арапите во [[Битка кај Јармук|Битката кај Јармук]] во 636 година, додека [[Ктесифон]] паднал во 637 година.<ref>{{harvnb|Haldon|1990|p=50}}.</ref> ==== Опсада на Цариград (674–78) ==== [[File:Greekfire-madridskylitzes1.jpg|thumb|250px|Грчкиот оган првпат бил употребен од [[Византиска морнарица|византиската морнарица]] за време на Византиско-арапските војни (извадок од ракописната книга ''Madrid Skylitzes'', Национална библиотека на Шпанија, Мадрид).]] <!--- ==== Сириската династија до пристапувањето на Василиј I ==== ==== Верски спор за иконоборството ==== === Македонската династија и преродбата(867–1025) === ==== Војни против Арапите ==== ==== Војни против Бугарското Царство ==== ==== Односите со Киевски Рус ==== ==== Врв ==== ==== Поделба помеѓу православното христијанство и католицизмот (1054) ==== === Криза и поделба === === Комниновата династија и крстоносците === ==== Алексиј I и Првата крстоносна војна ==== ==== Јован II, Мануил I и Втората крстоносна војна ==== ==== Ренесансата во XII век ==== === Пад и дезинтеграција === ==== Анѓелова династија ==== ==== Четврта крстоносна војна ==== ==== Крстоносно опустошување на Цариград (1204) ==== === Пад === ==== Империја во прогонство ==== ==== Враќање на Цариград ==== ==== Подемот на Отоманците и падот на Цариград ==== === Политички последици === == Стопанство == == Наука, медицина и закон == == Религија == == Уметност и литература == == Музика == == Кујна и рекреација == == Влада и бирократија == === Дипломатија === === Знамиња и обележја === == Јазик == == Наследство == ---> ==Византија како тема во уметноста и во популарната култура== * „Византија“ (''Byzantium'') - песна на англискиот поет Вилијам Батлер Јејтс.<ref>„W. B. Yeats“, во: Kenneth Allot, ed., ''The Penguin Book of Contemporary Verse 1918 – 60''. Harmonsworth, Middlesex, UK: Penguin Books, 1962, стр. 45-46.</ref><ref>Viljem Batler Jejts, ''Kula''. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod, 1978, стр. 149-150.</ref> * „Пловидба кон Византија“ (''Sailing to Byzantium'') - песна на ирскиот поет [[Вилијам Батлер Јејтс]].<ref>Viljem Batler Jejts, ''Kula''. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod, 1978, стр. 110-111.</ref> * „Византиски мозаик“ - песна на полската поетеса [[Вислава Шимборска]].<ref>Vislava Šimborska, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 106-108.</ref> == Поврзано == {{Portal|Византија}} * [[Список на византиски цареви]] * [[Византиска филозофија]] * [[Византиски обред]] * [[Наследството на Римското Царство]] * [[Список на византиски пронајдоци]] * [[Список на византиски бунтови и граѓански војни]] * [[Список на византиски војни]] == Белешки == {{Reflist|group="n"}} == Белешки == {{наводи|2}} == Наводи == === Примарни извори === {{Refbegin|2}} * {{Наведена книга|last=Choniates|first=Nicetas|authorlink=Nicetas Choniates|title=Translations and Reprints from the Original Sources of European History by D.C. Munro (Series 1, Vol 3:1)|location=Philadelphia|publisher=University of Pennsylvania Press|pages=15–16|year=1912|department=The Sack of Constantinople (1204)}} * {{Наведена книга|last=Cinnamus|first=Ioannes|authorlink=John Kinnamos|title=Deeds of John and Manuel Comnenus|location=New York and West Sussex|publisher=Columbia University Press|year=1976|isbn=0-231-04080-6}} * {{Наведена книга|author=Eusebius|authorlink=Eusebius of Caesaria|title=Life of Constantine (Book IV)|publisher=[[Christian Classics Ethereal Library]]|url=http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf201.iv.vi.i.i.html}} * {{Наведена книга|author=Geoffrey of Villehardouin|authorlink=Geoffrey of Villehardouin|title= Chronicles of the Crusades (translated by Margaret R. Shaw)|publisher=Penguin Classics|year=1963|isbn=0-14-044124-7|department=The Conquest of Constantinople}} * {{Наведена книга|last=Komnene|first=Anna|authorlink=Anna Komnene|title=The Alexiad (translated by Elizabeth A. S. Dawes)|publisher=Internet Medieval Sourcebook|department=Books X-XIII|url=http://www.fordham.edu/halsall/basis/annacomnena-alexiad00.html#INTRODUCTION|year=1928|access-date=2015-08-11|archive-date=2020-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200413122745/http://www.fordham.edu/halsall/basis/annacomnena-alexiad00.html#INTRODUCTION|url-status=dead}} * {{Наведена книга|editor-last=Seeck|editor-first=Otto|title=Notitia Dignitatum; accedunt Notitia Urbis Constantinopolitanae Laterculi Prouinciarum|location=Berlin|publisher=Weidmann|year=1876|url=https://archive.org/details/notitiadignitat00silvgoog}} {{Refend}} === Секундарни извори === {{Refbegin|2}} * {{Наведена книга|first=Agustí|last=Alemany|title=Sources on the Alans: A Critical Compilation|location=Leiden|publisher=Brill|year=2000|pages=170–243|isbn=90-04-11442-4}} * {{Наведена книга|last=Ahrweiler|first=Hélène|last2=Laiou|first2=Angeliki E.|author1-link=Helene Ahrweiler|author2-link=Angeliki Laiou|title=Studies on the Internal Diaspora of the Byzantine Empire|department=Preface|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|year=1998|isbn=0-88402-247-1}} * {{Наведено списание|last=Anastos|first=Milton V.|year=1962|title=The History of Byzantine Science. Report on the Dumbarton Oaks Symposium of 1961|journal=Dumbarton Oaks Papers|issn=0070-7546|volume=16|pages=409–411| doi=10.2307/1291170|jstor=1291170}} * {{Наведена книга|last=Angold|first=Michael|title=The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History|location=London|publisher=Longman|year=1997|isbn=978-0-582-29468-4}} * {{Наведено списание|last=Antonucci|first=Michael|year=1993|title=War by Other Means: The Legacy of Byzantium|journal=History Today|volume=43|issue=2|pages=11–13|issn=0018-2753|url=http://www.historytoday.com/michael-antonucci/war-other-means-legacy-byzantium|accessdate=21 May 2007}} * {{Наведена книга|first=Sophocles Evangelinus|last=Apostolides|title=Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods|location=Hildesheim|publisher=Georg Olms|year=1992|isbn=3-487-05765-4}} * {{Наведено списание|last=Bayless|first=William N.|year=1976|title=The Treaty with the Huns of 443|journal=The American Journal of Philology|volume=97|pages=176–179|jstor=294410}} * {{Наведено списание|last=Baynes|first=Norman Hepburn|year=1912|title=The Restoration of the Cross at Jerusalem|doi=10.1093/ehr/XXVII.CVI.287|journal=The English Historical Review|volume=27|issue=106|issn=0013-8266|pages=287–299}} * {{Наведена книга|editor1-last=Baynes|editor1-first=Norman Hepburn|editor2-last=Moss|editor2-first=Henry St. Lawrence Beaufort|title=Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization|location=Oxford|publisher=Clarendon Press|year=1948}} * {{Наведена книга|last=Baynes|first=Spencer|department=Vlachs|title=Encyclopædia Britannica|edition=11|location=New York|year=1907}} * {{Наведена книга|last=Beaton|first=Roderick|title=The Medieval Greek Romance|location=New York and London|publisher=Routledge|year=1996|isbn=0-415-12032-2}} * {{Наведена книга|last=Beckwith|first=John|title=Early Christian and Byzantine Art|location=New Haven|publisher=Yale University Press|origyear=1970|year=1993|isbn=0-300-05296-0}} * {{Наведена книга|last=Béhar|first=Pierre|title=Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique|location=Paris|publisher=Éditions Desjonquères|year=1999|isbn=2-84321-015-1}} * {{Наведена книга|last=Benz|first=Ernst|title=The Eastern Orthodox Church: Its Thought and Life|year=1963|location=Piscataway|publisher=Aldine Transaction|isbn=978-0-202-36298-4|url=https://books.google.com/books?id=Q5Z_evECb1UC}} * {{Наведена книга|last1=Bideleux|first1=Robert|last2=Jeffries|first2=Ian|title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change|location=New York and London|publisher=Routledge|year=1998|isbn=0-415-16111-8}} * {{Наведена книга|last=Birkenmeier|first=John W.|title=The Development of the Komnenian Army: 1081–1180|location=Leiden|publisher=Brill|year=2002|isbn=90-04-11710-5}} * {{Наведена книга|last=Blume|first=Fred H.|editor-last=Kearley|authorlink=Fred H. Blume|editor-first=Timothy|title=Annotated Justinian Code|year=2008|url=http://www.uwyo.edu/lawlib/blume-justinian/index.html|location=Laramie|publisher=University of Wyoming}} * {{Наведена книга|last=Bray|first=R. S.|title=Armies of Pestilence: The Impact of Disease on History|publisher=James Clarke|year=2004|isbn=0-227-17240-X}} * {{Наведена книга|last=Browning|first=Robert|department=The Continuity of Hellenism in the Byzantine world: Appearance or Reality?|pages=111–128|editor1-last=Winnifrith|editor1-first=Tom|editor2-last=Murray|editor2-first=Penelope|title=Greece Old and New|year=1983|location=New York|publisher=Macmillan|isbn=0-333-27836-4}} * {{Наведена книга|last=Browning|first=Robert|title=The Byzantine Empire|location=Washington, DC|publisher=The Catholic University of America Press|year=1992|isbn=0-8132-0754-1}} * {{Наведена книга|last=Bryce|first=James|title=Studies in History and Jurisprudence, Vol. 1|publisher=H. Frowde|year=1901|isbn=1-4021-9046-8}} * {{Наведена книга|last=Brooke|first=Zachary Nugent|title=A History of Europe, from 911 to 1198|location=London|publisher=Methuen|year=1962}} * {{Наведена книга|last=Burns|first=Thomas S.|title=A History of Ostrogoths|location=Bloomington and Indianapolis|publisher=Indiana University Press|year=1991|isbn=0-253-20600-6}} * {{Наведена книга|last=Bury|first=John Bagnall|authorlink=J. B. Bury|title=History of the Later Roman Empire|location=London|publisher=Macmillan|year=1923|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/home.html}} * {{Наведена книга|last1=Bury|first1=John Bagnall|last2=Philotheus|title=The Imperial Administrative System of the Ninth Century: With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos|year=1911|location=London|publisher=Oxford University Press}} * {{Наведена книга|last1=Bury|first1=John Bagnall|title=The Early History of the Slavonic Settlements in Dalmatia, Croatia, & Serbia|location=New York|publisher=Macmillan|year=1920|url=https://archive.org/stream/earlyhistoryofsl00consrich}} * {{Наведено списание|last=Cameron|first=Averil|authorlink=Averil Cameron|year=1979|title=Images of Authority: Elites and Icons in Late Sixth-century Byzantium|doi=10.1093/past/84.1.3|journal=Past and Present|volume=84|issue=1|page=3}} * {{Наведена книга|last=Cameron|first=Averil|title=The Byzantines|year=2006|location=Oxford|publisher=Blackwell|isbn=978-1-4051-9833-2}} * {{Наведена книга|last=Cameron|first=Averil|script-title=el:Οι Βυζαντινοί|location=Athens|publisher=Psychogios|year=2009|language=el |isbn=978-960-453-529-3}} * {{Наведена книга|last=Campbell|first=George L.|title=Compendium of the World's Languages: Abaza to Kurdish|year=2000|origyear=1991|location=New York and London|publisher=Routledge|isbn=0-415-20296-5}} * {{Наведена книга|last=Chrysos|first=Evangelos|title=Byzantine Diplomacy: Papers from the Twenty-Fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990 (Society for the Promotion of Byzant)|year=1992|publisher=Variorum|isbn=0-86078-338-3|editor=Jonathan Shepard, Simon Franklin|department=Byzantine Diplomacy, CE 300–800: Means and End}} * {{Наведена книга|last=Clark|first=Victoria|title=Why Angels Fall: A Journey through Orthodox Europe from Byzantium to Kosovo|location=London|publisher=Macmillan|year=2000|isbn=0-312-23396-5}} * {{Наведена книга|last=Cohen|first=H. Floris|title=The Scientific Revolution: A Historiographical Inquiry|location=Chicago|publisher=University of Chicago Press|year=1994|isbn=0-226-11280-2}} * {{Наведена книга|last=Comrie|first=Bernard|department=Russian|pages=91–152|editor-last=Shopen|editor-first=Timothy|title=Languages and Their Status|location=Philadelphia|publisher=University of Pennsylvania Press|year=1987|isbn=0-8122-1249-5}} * {{Наведена книга|last=Davies|first=Norman|authorlink=Norman Davies|title=Europe: A History|year=1996|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-820171-0}} * {{Наведено списание|last=Day|first=Gerald W.|title=Manuel and the Genoese: A Reappraisal of Byzantine Commercial Policy in the Late Twelfth Century|journal=The Journal of Economic History|volume=37 |issue=2|pages=289–301|doi=10.1017/S0022050700096947|year=1977|jstor=2118759}} * {{Наведена книга|last=Dennis|first=George T.|title=Three Byzantine Military Treatises|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|year=1985}} * {{Наведена книга|last=Diehl|first=Charles|department=Byzantine Art|editor1-last=Baynes|editor1-first=Norman Hepburn|editor2-last=Moss|editor2-first=Henry St. Lawrence Beaufort|title=Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization|location=Oxford|publisher=Clarendon|year=1948|oclc=1058121}} * {{Наведено списание|last=Drake|first=H. A.|title=Constantine and Consensus|journal=Church History|volume=64|issue=1|year=1995|pages=1–15|jstor=3168653}} * {{Наведена книга|last1=Duiker|first1=William J.|last2=Spielvogel|first2=Jackson J.|title=The Essential World History|year=2010|location=Boston|publisher=Wadsworth|isbn=978-0-495-90227-0}} * {{Наведена книга|last=El-Cheikh|first=Nadia Maria|title=Byzantium Viewed by the Arabs|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, MA|year=2004|isbn=0-932885-30-6}} * {{Наведена книга|last=Esler|first=Philip Francis|title=The Early Christian World|year=2004|location=New York and London|publisher=Routledge|isbn=0-415-33312-1}} * {{Наведена книга|last=Evans|first=James Allan Stewart|title=The Emperor Justinian and the Byzantine Empire|location=Westport|publisher=Greenwood|year=2005|isbn=0-313-32582-0}} * {{Наведена книга|last=Evans|first=Helen C.|title=Byzantium, Faith and Power (1261–1557)|year=2004|location=New York, NY|publisher=Metropolitan Museum of Art/Yale University Press|isbn=1-58839-114-0|url=http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/58371/rec/3}} * {{Наведено списание|last=Foss|first=Clive|year=1975|title=The Persians in Asia Minor and the End of Antiquity|journal=The English Historical Review|volume=90|issue=357|pages=721–747|doi=10.1093/ehr/XC.CCCLVII.721}} * {{Наведена книга|last1=Fossier|first1=Robert|last2=Sondheimer|first2=Janet|title=The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-521-26644-0}} * {{Наведена книга|last1=Fouracre|first1=Paul|last2=Gerberding|first2=Richard A.|title=Late Merovingian France: History and Hagiography, 640–720|location=Manchester|publisher=Manchester University Press|year=1996|isbn=0-7190-4791-9}} * {{Наведена книга|last=Freeman|first=Charles|title=The Greek Achievement – The Foundation of the Western World|location=New York|publisher=Penguin|year=1999|isbn=0-670-88515-0}} * {{Наведена книга|last=Gabriel|first=Richard A.|year=2002|title=The Great Armies of Antiquity|location=Westport|publisher=Greenwood|isbn=0-275-97809-5}} * {{Наведена книга|last=Garland|first=Lynda|year=1999|title=Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, CE 527–1204|location=New York and London|publisher=Routledge|isbn=0-415-14688-7}} * {{Наведена книга|last=Gibbon|first=Edward|authorlink=Edward Gibbon|title=The Decline and Fall of the Roman Empire (Volumes II, III, and IX)|editor=J. B. Bury (with an Introduction by W. E. H. Lecky)|location=New York|publisher=Fred de Fau|year=1906}} * {{Наведена книга|last=Grabar|first=André|title=L'iconoclasme Byzantin: le dossier archéologique|publisher=Flammarion|year=1984|isbn=2-08-081634-9}} * {{Наведено списание|last=Grant|first=Robert M.|jstor=1202069|title=Religion and Politics at the Council at Nicaea|journal=The Journal of Religion|volume=55|issue=1|year=1975|pages=1–12|doi=10.1086/486406}} * {{Наведена книга|last1=Greatrex|first1=Geoffrey B.|editor-last=Maas|editor-first=Michael|department=Byzantium and the East in the Sixth Century|title=The Cambridge Companion to the Age of Justinian|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2005|pages=477–509|isbn=0-521-81746-3}} * {{Наведена книга|last1=Greatrex|first1=Geoffrey|last2=Lieu|first2=Samuel N. C.|title=The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD)|location=New York and London|publisher=Routledge|year=2002|isbn=0-415-14687-9}} * {{Наведена книга|last=Gregory|first=Timothy E.|title=A History of Byzantium|location=Malden|publisher=Wiley-Blackwell|year=2010|isbn=1-4051-8471-X}} * {{Наведена книга|last=Grierson|first=Philip|title=Byzantine Coinage|year=1999|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|url=http://www.doaks.org/byzcoins.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927000204/http://www.doaks.org/byzcoins.pdf|archivedate=27 September 2007|url-status=dead|isbn=0-88402-274-9|format=PDF}} * {{Наведена книга|last=Gross|first=Feliks|title=Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution|year=1999|location=Westport|publisher=Greenwood|isbn=0-313-30932-9}} * {{Наведена книга|last=Gutas|first=Dimitri|title=Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement|year=1998|isbn=0-415-06132-6|location=New York and London|publisher=Routledge}} * {{Наведена книга|last1=Hacikyan|first1=Agop Jack|last2=Basmajian|first2=Gabriel|last3=Franchuk|first3=Edward S.|last4=Ouzounian|first4=Nourhan|title=The Heritage of Armenian Literature: From the Sixth to the Eighteenth Century|location=Detroit|publisher=Wayne State University Press|year=2002|isbn=0-8143-3023-1}} * {{Наведена книга|last=Haldon|first=John|title=Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=1990|isbn=0-521-31917-X}} * {{Наведена книга|last=Haldon|first=John|title=The Byzantine and Early Islamic Near East VI: Elites Old and New in the Byzantine and Early Islamic Near East|year=2004|publisher=Darwin|editor=John Haldon and Lawrence I. Conrad|department=The Fate of the Late Roman Senatorial Elite: Extinction or Transformation?|isbn=0-87850-144-4}} * {{Наведена мрежна страница|last=Halsall|first=Paul|title=East Asian History Sourcebook: Chinese Accounts of Rome, Byzantium and the Middle East, c. 91 B.C.E. – 1643 C.E.|url=http://www.fordham.edu/halsall/eastasia/romchin1.html|location=New York|publisher=Fordham University|year=1998|accessdate=21 April 2012|archive-date=2014-09-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20140910050947/http://www.fordham.edu/halsall/eastasia/romchin1.html|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Harris|first=Jonathan|year=2014|title=Byzantium and the Crusades|publisher=Bloomsbury|edition=2|isbn=978-1-78093-767-0}} * {{Наведена книга|last=Harvey|first=Alan|title=Economic Expansion in the Byzantine Empire, 900–1200|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2003|isbn=0-521-52190-4}} * {{Наведена книга|last=Haywood|first=John|title=Cassell's Atlas of World History|location=London|publisher=Cassell|year=2001|origyear=1997|isbn=0-304-35757-X}} * {{Наведена книга|last=Heather|first=Peter|title=The Fall of the Roman Empire|year=2005|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-330-49136-5|url=https://books.google.com/books?id=dYR4ngEACAAJ}} * {{Наведена книга|last=Hindley|first=Geoffrey|title=A Brief History of the Crusades|year=2004|location=London|publisher=Robinson|isbn=978-1-84119-766-1}} * {{Наведена книга|last1=Hooper|first1=Nicholas|last2=Bennett|first2=Matthew|title=The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: The Middle Ages|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=1996|isbn=0-521-44049-1}} * {{Наведена книга|last=James|first=Liz|title=A Companion to Byzantium|location=Chichester|publisher=John Wiley|year=2010|isbn=1-4051-2654-X}} * {{Наведена книга|last=Jenkins|first=Romilly James Heald|authorlink=Romilly James Heald Jenkins|title=Byzantium: The Imperial Centuries, CE 610–1071|location=Toronto|publisher=University of Toronto Press|year=1987|isbn=0-8020-6667-4}} * {{Наведена книга|last=Jones|first=Arnold Hugh Martin|title=The Later Roman Empire, 284–602: A Social Economic and Administrative Survey|location=Baltimore|publisher=Johns Hopkins University Press|year=1986|isbn=0-8018-3353-1}} * {{Наведена книга|last=Kaegi|first=Walter Emil|title=Heraclius, Emperor of Byzantium|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2003|isbn=0-521-81459-6}} * {{Наведена книга|last=Kaldellis|first=Anthony|title=Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition|year=2007|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=0-521-87688-5}} * {{Наведено списание|last=Karlin-Heyer|first=P.|year=1967|title=When Military Affairs Were in Leo's Hands|journal=Tradition|volume=23|pages=15–40|jstor=27830825}} * {{Наведена книга|editor-last=Kazhdan|editor-first=Alexander Petrovich|editor-link=Alexander Kazhdan|title=[[Oxford Dictionary of Byzantium]]|location=New York and Oxford|publisher=Oxford University Press|year=1991|isbn=978-0-19-504652-6}} * {{Наведена книга|last1=Kazhdan|first1=Alexander Petrovich|last2=Constable|first2=Giles|title=People and Power in Byzantium: An Introduction to Modern Byzantine Studies|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|year=1982|isbn=0-88402-103-3}} * {{Наведена книга|last1=Kazhdan|first1=Aleksandr Petrovich|last2=Epstein|first2=Ann Wharton|title=Change in Byzantine Culture in the Eleventh and Twelfth Centuries|location=Berkeley and Los Angeles|publisher=University of California Press|year=1985|isbn=0-520-05129-7}} * {{Наведена книга|last=Kean|first=Roger Michael|title=Forgotten Power: Byzantium: Bulwark of Christianity|location=Shropshire|publisher=Thalamus|year=2006|isbn=1-902886-07-0}} * {{Наведено списание|title=Reviews: ''The Astronomical Works of Gregory Chioniades, Volume I: The Zij al- Ala'i'' by Gregory Chioniades, David Pingree; ''An Eleventh-Century Manual of Arabo-Byzantine Astronomy'' by Alexander Jones|first=David A.|last=King|journal=[[Isis (journal)|Isis]]|volume=82|issue=1|date=March 1991|pages=116–118|doi=10.1086/355661}} * {{Наведено списание|last=Klein|first=Holgen A.|title=Eastern Objects and Western Desires: Relics and Reliquaries between Byzantium and the West|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=58|year=2004|pages=283–314|jstor=3591389}} * {{Наведена книга|last=Kountoura-Galake|first=Eleonora|title=Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των "Σκοτεινών Αἰώνων ["The Byzantine Clergy and the Society of the 'Dark Ages'"]|year=1996|location=Athens|publisher=Ethniko Idryma Erevnon|isbn=978-960-7094-46-9|language=el}} * {{Наведено списание|last=Kuhoff|first=Wolfgang|year=2002|title=Die diokletianische Tetrarchie als Epoche einer historischen Wende in antiker und moderner Sicht|doi=10.1007/BF02898434|journal=International Journal of the Classical Tradition|volume=9|issue=2|pages=177–194|jstor=30224306}} * {{Наведена книга|last=Laiou|first=Angeliki E.|authorlink=Angeliki Laiou|title=The Economic History of Byzantium (Volume 2)|year=2002|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|editor=Angeliki E. Laiou|department=Exchange and Trade, Seventh-Twelfth Centuries|pages=697–708|url=http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb36-trade|access-date=2015-08-11|archive-date=2013-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20130930114425/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb36-trade|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last1=Laiou|first1=Angeliki E.|last2=Morisson|first2=Cécile|title=The Byzantine Economy|year=2007|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-84978-0}} * {{Наведена книга|last=Laiou|first=Angeliki E.|title=The Economic History of Byzantium (Volume 1)|year=2002|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|editor=Angeliki E. Laiou|department=Writing the Economic History of Byzantium|pages=3–8|url=http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/EHB01-Writing%20the%20economic%20history%20of%20Byzantium.pdf|access-date=2015-08-11|archive-date=2013-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20130930114212/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/EHB01-Writing%20the%20economic%20history%20of%20Byzantium.pdf|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last1=Lapidge|first1=Michael|last2=Blair|first2=John|last3=Keynes|first3=Simon |title=The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England|location=Malden|publisher=Blackwell|year=1998|isbn=0-631-22492-0}} * {{Наведено списание|last=Lenski|first=Noel|year=1999|title=Assimilation and Revolt in the Territory of Isauria, From the 1st Century BC to the 6th Century AD |journal=Journal of the Economic and Social History of the Orient|issn=0022-4995|volume=42|pages=413–465|doi= 10.1163/1568520991201687|jstor=3632602}} * {{Наведена книга|last=Louth|first=Andrew|title=The New Cambridge Medieval History (Volume I)|editor=Paul Fouracre and Rosamond McKitterick|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2005|isbn=0-521-36291-1|department=The Byzantine Empire in the Seventh Century}} * {{Наведена книга|last=Madden|first=Thomas F.|authorlink=Thomas Madden|title=Crusades: The Illustrated History|location=Ann Arbor|publisher=University of Michigan Press|year=2005|isbn=0-472-03127-9}} * {{Наведена книга|last=Magdalino|first=Paul|title=The Economic History of Byzantium (Volume 2)|year=2002|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|editor=Angeliki E. Laiou|department=Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development|pages=529–537|url=http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb20-cp|access-date=2015-08-11|archive-date=2013-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20130930114407/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb20-cp|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Magdalino|first=Paul|title=The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2002|isbn=0-521-52653-1}} * {{Наведена книга|last=Mango|first=Cyril A.|authorlink=Cyril Mango|title=Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης ["Byzantium: The Empire of the New Rome"]|location=Athens|publisher=Educational Institution of the National Bank of Greece|year=2007|language=el}} * {{Наведена книга|last=Mango|first=Cyril A.|authorlink=Cyril Mango|title=The Oxford History of Byzantium|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=2002|isbn=0-19-814098-3}} * {{Наведена книга|last=Matschke|first=Klaus-Peter|title=The Economic History of Byzantium (Volume 2)|year=2002|location=Washington, DC|publisher=Dumbarton Oaks|editor=Angeliki E. Laiou|department=Commerce, Trade, Markets, and Money: Thirteenth-Fifteenth Centuries|pages=771–806|url=http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb37-trade-late|access-date=2015-08-11|archive-date=2013-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20130930114138/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb37-trade-late|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=McDonnell|first=Myles Anthony|title=Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2006|isbn=978-0-521-82788-1}} * {{Наведено списание|last=Meier|first=William N.|year=2003|title=Die Inszenierung einer Katastrophe: Justinian und der Nika-Aufstand|issue=142|pages=273–300|journal=Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik|jstor=20191600}} * {{Наведена книга|last=Meyendorff|first=John|authorlink=John Meyendorff|title=The Byzantine Legacy in the Orthodox Church|year=1982|location=Yonkers|publisher=St Vladimir's Seminary Press|isbn=0-913836-90-7}} * {{Наведена книга|last=Millar|first=Fergus|title=A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408–450)|location=Berkeley and Los Angeles|publisher=University of California Press|year=2006|isbn=0-520-24703-5}} * {{Наведено списание|last=Miller|first=William|title=Monemvasia|journal=The Journal of Hellenic Studies|volume=27|year=1907|url=https://archive.org/stream/journalofhelleni27sociuoft}} * {{Наведена книга|last=Moravcsik|first=Gyula|title=Byzantium and the Magyars|year=1970|location=Amsterdam|publisher=Hakkert}} * {{Наведено списание|last=Neumann|first=Iver B.|year=2006|title=Sublime Diplomacy: Byzantine, Early Modern, Contemporary|journal=Millennium: Journal of International Studies |volume=34|issue=3|pages=865–888|issn=1569-2981|doi=10.1177/03058298060340030201}} * {{Наведена книга|last=Neville|first=Leonora Alice|title=Authority in Byzantine Provincial Society, 950–1100|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2004|isbn=0-521-83865-7}} * {{Наведена книга|last=Nicol|first=Donald MacGillivray|title=The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=1993|isbn=0-521-43991-4}} * {{Наведена книга|last=Norwich|first=John Julius|title=A Short History of Byzantium|location=Ringwood, Vic.|publisher=Penguin|year=1998|isbn=978-0-14-025960-5}} * {{Наведено списание|last=Nystazopoulou-Pelekidou|first=Maria|year=1970|title=Συμβολή εις την χρονολόγησιν των Αβαρικών και Σλαβικών επιδρομών επί Μαυρικίου (582–602) (μετ' επιμέτρου περί των Περσικών πολέμων) [=Contribution to the chronology of Avar and Slav raids during the reign of Maurice (582–602), with an excursus about the Persian Wars"]|language=el|url=http://www.byzsym.org/index.php/bz/article/view/649/567|journal=Byzantina Symmeikta|issn=1105-1639|volume=2|pages=145–206|accessdate=10 March 2012|archive-date=2012-06-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120627021404/http://www.byzsym.org/index.php/bz/article/view/649/567|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Obolensky|first=Dimitri|authorlink=Dimitri Obolensky|title=Byzantium and the Slavs|year=1994|location=Yonkers|publisher=St Vladimir's Seminary Press|isbn=0-88141-008-X}} * {{Наведено списание|last=Oikonomides|first=Nikos|year=1999|title=L᾽"Unilinguisme" Officiel de Constantinople Byzantine|url=http://www.byzsym.org/index.php/bz/article/view/857/753|journal=Byzantina Symmeikta|issn=1105-1639|volume=13|pages=9–22|accessdate=11 March 2012|archive-date=2012-06-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120627030100/http://www.byzsym.org/index.php/bz/article/view/857/753|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Ostrogorsky|first=George|authorlink=George Alexandrovič Ostrogorsky|title=History of the Byzantine State|location=New Brunswick|publisher=Rutgers University Press|year=1969|isbn=0-8135-1198-4}} * {{Наведено списание|last=Ostrogorsky|first=George|title=The Byzantine Empire in the World of the Seventh Century|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=13|pages=1–21|year=1959|jstor=1291126|doi=10.2307/1291127}} * {{Наведена книга|last1=Paparrigopoulos|first1=Constantine|author1-link=Constantine Paparrigopoulos|last2=Karolidis|first2=Pavlos|author2-link=Pavlos Karolidis|title=Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ["History of the Greek Nation"], vol. 4|publisher=Eleftheroudakis|language=el|year=1925}} * {{Наведена книга|last=Parry|first=Kenneth|title=Depicting the Word: Byzantine Iconophile Thought of the Eighth and Ninth Centuries|location=Leiden and New York|publisher=Brill |year=1996|isbn=90-04-10502-6}} * {{Наведена книга|last=Patterson|first=Gordon M.|title=The Essentials of Medieval History: 500 to 1450 AD, the Middle Ages|location=Piscataway|publisher=Research and Education Association|year=1995|origyear=1990|isbn=978-0-87891-705-1}} * {{Наведена книга|last1=Postan|first1=Michael Moïssey|last2=Miller|first2=Edward|last3=Postan|first3= Cynthia|title=The Cambridge Economic History of Europe (Volume 2)|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=1987|isbn=0-521-08709-0}} * {{Наведена книга|last=Pounds|first=Norman John Greville|title=An Historical Geography of Europe, 1500–1840|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=1979|isbn=0-521-22379-2}} * {{Наведена книга|last=Read|first=Piers Paul|authorlink=Piers Paul Read|title=The Templars: The Dramatic History of the Knights Templar, The Most Powerful Military Order of the Crusades|location=New York|publisher=St. Martin's Press|year=2000|origyear=1999|isbn=0-312-26658-8}} * {{Наведена книга|last=Reinert|first=Stephen W.|editor=Cyril Mango|department=Fragmentation (1204–1453)|title=The Oxford History of Byzantium|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=2002|pages=248–283|isbn=0-19-814098-3}} * {{Наведена книга|last=Rice|first=David Talbot|authorlink=David Talbot Rice|title=Byzantine Art (3rd Edition)|year=1968|location=Harmondsworth|publisher=Penguin Books Limited}} * {{Наведена книга|last=Robins|first=Robert Henry|title=The Byzantine Grammarians: Their Place in History|year=1993|location=Berlin and New York|publisher=Mouton de Gruyter|isbn=3-11-013574-4}} * {{Наведена книга|last=Rosser|first=John H.|title=Historical Dictionary of Byzantium|department=Introduction|location=Lanham, MA|publisher=Scarecrow|year=2011|isbn=0-8108-7567-5}} * {{Наведена книга|last=Runciman|first=Steven|title=The Fall of Constantinople, 1453|year=1990|isbn=0-521-39832-0|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press}} * {{Наведено списание|last=Sarantis|first=Alexander|year=2009|title=War and Diplomacy in Pannonia and the Northwest Balkans during the Reign of Justinian: The Gepid Threat and Imperial Responses|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=63|pages=15–40|jstor=41219761}} * {{Наведена книга|last=Sedlar|first=Jean W.|title=East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500|volume=III|location=Seattle|publisher=University of Washington Press|year=1994|isbn=0-295-97290-4}} * {{Наведена книга|last=Seton-Watson|first=Hugh|title=The Russian Empire, 1801–1917|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=1967|isbn=0-19-822152-5}} * {{Наведена книга|last=Šišić|first=Ferdo|authorlink=Ferdo Šišić|title=Povijest Hrvata u vrijeme narodnih vladara: sa 280 slika i 3 karte u bojama|location=Zagreb|publisher=Nakladni zavod Matice hrvatske|year=1990|isbn=86-401-0080-2}} * {{Наведена книга|last=Sotinel|first=Claire|department=Emperors and Popes in the Sixth Century: The Western View|editor-last=Maas|editor-first=Michael|title=The Cambridge Companion to the Age of Justinian|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2005|pages=267–290|isbn=0-521-81746-3}} * {{Наведено списание|last=Speck|first=Paul|journal=Poikila Byzantina|volume=4|year=1984|title=Ikonoklasmus und die Anfänge der Makedonischen Renaissance|pages=175–210}} * {{Наведена книга|last=Stephenson|first=Paul|title=Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2000|isbn=0-521-77017-3}} * {{Наведена книга|last1=Tarasov|first1=Oleg|last2=Milner-Gulland|first2=R. R.|title=Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia|location=London|publisher=Reaktion|year=2004|isbn=1-86189-118-0}} * {{Наведена книга|last1=Tatakes|first1=Vasileios N.|last2=Moutafakis|first2=Nicholas J.|title=[[Byzantine Philosophy]]|year=2003|location=Indianapolis|publisher=Hackett|isbn=0-87220-563-0}} * {{Наведено списание|last=Teall|first=John L.|year=1967|title=The Age of Constantine Change and Continuity in Administration and Economy|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=21|pages=11–36|jstor=1291256}} * {{Наведена книга|last=Timberlake|first=Alan|title=A Reference Grammar of Russian|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2004|isbn=978-0-521-77292-1}} * {{Наведена книга|last=Treadgold|first=Warren|title=Byzantium and Its Army, 284–1081|location=Stanford|publisher=Stanford University Press|year=1995|isbn=0-8047-2420-2}} * {{Наведена книга|last=Treadgold|first=Warren|title=A History of the Byzantine State and Society|location=Stanford|publisher=Stanford University Press|year=1997|isbn=0-8047-2630-2}} * {{Наведена книга|last=Troianos|first=Spyros|last2=Velissaropoulou-Karakosta|first2=Julia|title=Ιστορία δικαίου από την αρχαία στην νεώτερη Ελλάδα ["History of law from ancient to modern Greece"]|location=Athens|publisher=Sakkoulas|year=1997|isbn=960-232-594-1}} * {{Наведена книга|last=Vasiliev|first=Alexander Alexandrovich|authorlink=Alexander Vasiliev (historian)|title=History of the Byzantine Empire|year=1928–1935|location=Madison|publisher=The University of Wisconsin Press|url=http://www.intratext.com/X/ENG0832.HTM|isbn=0-299-80925-0}} * {{Наведена книга|last=Versteegh|first=Cornelis H. M.|title=Greek Elements in Arabic Linguistic Thinking|year=1977|isbn=90-04-04855-3|location=Leiden|publisher=Brill}} * {{Наведена книга|last=Watson|first=Bruce|title=Sieges: A Comparative Study|year=1993|location=Westport|publisher=Praeger|isbn=0-275-94034-9}} * {{Наведена книга|last=Weitzmann|first=Kurt|authorlink=Kurt Weitzmann|title=The Icon|year=1982|location=London|publisher=Evans Brothers|isbn=0-237-45645-1}} * {{Наведена книга|last=Wells|first=Herbert George|authorlink=H. G. Wells|title=A Short History of the World|location=New York|publisher=Macmillan|year=1922|isbn=0-06-492674-5}} * {{Наведена книга|last=Whittow|first=Mark|title=The Making of Byzantium, 600–1025|location=Berkeley and Los Angeles, CA|publisher=University of California Press|year=1996|isbn=0-520-20496-4}} * {{Наведена книга|last=Wickham|first=Chris|authorlink=Christopher Wickham|title=The Inheritance of Rome: A History of Europe from 400 to 1000|location=New York|publisher=Viking|year=2009|isbn=0-670-02098-2}} * {{Наведено списание|last=Wolff|first=Robert Lee|year=1948|title=Romania: The Latin Empire of Constantinople|journal=Speculum|volume=23|issue=1|pages=1–34|jstor=2853672}} * {{Наведена книга|last=Wroth|first=Warwick|title=Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum|year=1908|publisher=British Museum Dept. of Coins and Medals|isbn=1-4021-8954-0}} {{Refend}} == Натамошно читање == {{Refbegin|2}} * {{Наведена книга|last1=Ahrweiler|first1=Hélène|last2=Aymard|first2=Maurice|title=Les Européens|year=2000|location=Paris|publisher=Hermann|isbn=2-7056-6409-2}} * {{Наведена книга|last=Angelov|first=Dimiter|title=Imperial Ideology and Political Thought in Byzantium (1204–1330)|year=2007|location=Cambridge, United Kingdom|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-85703-1}} * Baboula, Evanthia, Byzantium, in ''Muhammad in History, Thought, and Culture: An Encyclopedia of the Prophet of God'' (2 vols.), Edited by C. Fitzpatrick and A. Walker, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610691776 * {{Наведена книга | author= Evans, Helen C. & Wixom, William D | url=http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/ref/collection/p15324coll10/id/188784|title=The glory of Byzantium: art and culture of the Middle Byzantine era, A.D. 843-1261 | location=New York | publisher=The Metropolitan Museum of Art | year=1997 | isbn=978-0-8109-6507-2}} * {{Наведена книга|last=Haldon|first=John|title=The Byzantine Wars: Battles and Campaigns of the Byzantine Era|year=2001|location=Stroud, Gloucestershire|publisher=Tempus Publishing|isbn=0-7524-1795-9}} * {{Наведена книга|last=Haldon|first=John|title=Byzantium: A History|location=Stroud, Gloucestershire|publisher=Tempus Publishing|year=2002|isbn=1-4051-3240-X}} * {{Наведена книга|last=Hussey|first=J. M.|title=The Cambridge Medieval History. Vol.&nbsp;IV: The Byzantine Empire|year=1966|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press}} * {{Наведена книга|last=Runciman|first=Steven|authorlink=Steven Runciman|title=Byzantine Civilisation|year=1966|location=London|publisher=[[Edward Arnold (publisher)]] Limited|isbn=1-56619-574-8}} * {{Наведена книга|last=Runciman|first=Steven|title=The Emperor Romanus Lecapenus and his Reign|origyear=1929|year=1990|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-06164-4}} * {{Наведена книга|last=Toynbee|first=Arnold Joseph|title=Constantine Porphyrogenitus and His World|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=1972|isbn=0-19-215253-X}} {{refend|2}} == Надворешни врски == {{Commons}} {{wiktionary|Byzantine}} * {{In Our Time|Byzantine Empire|p00547j9|Byzantine_Empire}} * [http://www.roman-emperors.org/ De Imperatoribus Romanis]. Scholarly biographies of many Byzantine emperors. * [http://www.anders.com/lectures/lars_brownworth/12_byzantine_rulers/ 12 Byzantine Rulers] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160718092221/http://www.anders.com/lectures/lars_brownworth/12_byzantine_rulers/ |date=2016-07-18 }} by Lars Brownworth of [[The Stony Brook School]]; audio lectures. [http://www.nytimes.com/2007/01/31/education/31education.html NYTimes review]. * [http://www.cit.gu.edu.au/~s285238/Roman/RomanEmpire.html 18 centuries of Roman Empire by Howard Wiseman] (Maps of the Roman/Byzantine Empire throughout its lifetime). * [http://www.byzantinemuseum.gr/en/ Byzantine & Christian Museum] === Византиски студии, ресурси и библиографија === * Fox, Clinton R. [http://www.romanity.org/htm/fox.01.en.what_if_anything_is_a_byzantine.01.htm What, If Anything, Is a Byzantine? (Online Encyclopedia of Roman Emperors)] * [https://web.archive.org/web/20080410123427/http://www.doaks.org/Byzantine.html Byzantine studies homepage] at [[Dumbarton Oaks]]. Includes links to numerous electronic texts. * [http://www.fordham.edu/halsall/byzantium/ Byzantium: Byzantine studies on the Internet] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141008060507/http://www.fordham.edu/halsall/byzantium/ |date=2014-10-08 }}. Links to various online resources. * [http://homepage.mac.com/paulstephenson/trans.html Translations from Byzantine Sources: The Imperial Centuries, c. 700–1204] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20010413131628/http://homepage.mac.com/paulstephenson/trans.html |date=2001-04-13 }}. Online sourcebook. * [http://www.deremilitari.org/ De Re Militari]. Resources for medieval history, including numerous translated sources on the Byzantine wars. * [http://www.fordham.edu/halsall/sbook1c.html Medieval Sourcebook: Byzantium] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140814170022/http://www.fordham.edu/halsall/sbook1c.html |date=2014-08-14 }}. Numerous primary sources on Byzantine history. * [http://www.univie.ac.at/byzantine/ Bibliography on Byzantine Material Culture and Daily Life]. Hosted by the [[University of Vienna]]; in English. * [http://www.ellopos.net/elpenor/greek-texts/greek-resources-constantinople.asp Constantinople Home Page]. Links to texts, images and videos on Byzantium. * [http://graal.org.ua/en/theodoro-principality Byzantium in Crimea: Political History, Art and Culture]. * [http://www.oeaw.ac.at/byzanz/ Institute for Byzantine Studies of the Austrian Academy of Sciences (with further resources and a repository with papers on various aspects of the Byzantine Empire)] {{Византиско Царство}} {{Староримски теми}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Византија| ]] [[Категорија:Поранешни држави во Европа]] [[Категорија:Поранешни држави во Азија]] [[Категорија:Поранешни држави во Африка]] [[Категорија:Поранешни царства]] [[Категорија:Поранешни царства во Европа]] [[Категорија:Поранешни царства во Африка]] [[Категорија:Поранешни царства во Азија]] [[Категорија:Доцна антика]] [[Категорија:Среден век]] [[Категорија:Историја на Средоземјето]] [[Категорија:Историја на Европа]] [[Категорија:Историја на Левантот]] [[Категорија:Држави во средновековна Анадолија]] [[Категорија:Источна Европа]] [[Категорија:Јужна Европа]] [[Категорија:Римско Царство]] 7andzh55sq50ts3r98ouger1yp23jgg Географија на Македонија 0 18231 5293930 5276871 2024-11-19T20:43:35Z Bjankuloski06 332 clean up, replaced: дле → дел (3) 5293930 wikitext text/x-wiki {{Country geography |name = Македонија |map = Map of the Republic of Macedonia-mk.svg |map size = 300 |continent = [[Европа]] |region = [[Балкански Полуостров]] |coordinates = {{Coord|41|40|N|21|45|E|type:country}} |area ranking = 148 |km area = 25.436 |percent land = 96.67 |percent water = 1.9 |km coastline = <!--континентална --> |borders = 766&nbsp;км |highest point = [[Голем Кораб]], 2.764&nbsp;м |lowest point = [[Вардар]] (кај [[Гевгелија]]), 44 м |longest river = Вардар, 388&nbsp;км |largest lake = [[Охридско Езеро]] 348&nbsp;км<sup>2</sup> }} '''Географија на Македонија''' — поим со кој се опфаќаат [[релјеф]]ните, [[хидрографија на Македонија|хидрографските]] и [[клима на Македонија|климатските]] одлики на државата. [[Македонија]] е држава во [[Балкан|Југоисточна Европа]] со [[Географски координатен систем|географски координати]] {{coord|41|50|N|22|00|E|type:country}} и со вкупна површина од 25.436&nbsp;км<sup>2</sup>. Taa има граници од 896&nbsp;км кои ги дели со [[Србија]] (102&nbsp;км) на север, [[Косово]] (179&nbsp;км) на северозапад, [[Бугарија]] (173&nbsp;км) на исток, [[Грција]] (256&nbsp;км) на југ и [[Албанија]] (186&nbsp;км) на запад.<ref>[http://www.stat.gov.mk/Publikacii/PDFGodisnik2013/02-ZivotnaSr-Environment.pdf Државен завод за статистика, Статистички годишник на Република Македонија, 2013, 14 стр.]</ref> Земјата претставува транзитен коридор од [[Западна Европа|Западна]] и [[Средна Европа]] до [[Егејското Море]] и од [[Југоисточна Европа]] до Западна Европа. Воедно, Македонија се наоѓа во северниот умерен појас, каде што има поволна клима за одгледување разни култури. Државата е дел од поширокиот регион [[Македонија (регион)|Македонија]] по кој таа го носи своето име. Таа е [[континентална држава]] без излез на море, но има три природни езера: [[Охридско Езеро|Охридското]], [[Преспанско Езеро|Преспанското]] и [[Дојранско Езеро|Дојранското]]. Според тоа, има водена површина од 477&nbsp;км<sup>2</sup>. Територијата на Македонија е вклучена во првиот [[часовен појас]], кој се протега од 7°30’ до 27°30’ ИГД. Во интерес на заштеда на [[гориво]], [[електрична енергија]], зголемување на работниот ефект и поради други економски причини во многу земји од светот, па така и во [[Македонија]], воведено е [[летно сметање на времето]] со одлука на [[Влада на Република Македонија]] од [[1982]] г., и затоа секоја [[година]] стрелките на часовникот кон крајот на [[март]], а почетокот на [[јуни]] се поместуваат за 1 час нанапред, а кон крајот на [[септември]] или почетокот на [[октомври]] тие се враќаат 1 час наназад.<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 10</ref> == Географска положба == Сместена во југоисточниот дел на [[Европа]] или во центарот на [[Балканот]], Македонија, иако нема излез на [[море]] има доста поволна географска положба, бидејќи таа претставува „мост“ преку кој се поврзуваат сите балкански земји, па така низ Македонија минуваат доста важни европски патишта со кои таа е поврзана со останатите земји од [[Европа]] како и со блиските земји од [[Африка]] и [[Азија]].<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 11</ref> === Географски центар === Географскиот центар на Република Македонија се наоѓа во Длабок Дол ({{coord|41|35|59.98|N|21|42|17.74|E|region:MK|display=inline}}), во атарот на селото [[Долно Врановци]] ([[Општина Чашка]]). Сè до новиот премер со најсовремени методи во 2011, за центар на земјата погрешно се сметало место во селото [[Крива Круша]].<ref>[http://www.dnevnik.com.mk/?ItemID=66850B3C6632F34F844637CE8DF050D8 Крива Круша веќе не е срцето на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20181117233320/http://www.dnevnik.com.mk/?ItemID=66850B3C6632F34F844637CE8DF050D8 |date=2018-11-17 }} - [[Дневник (дневен весник)|Дневник]], 03.08.2011</ref> == Сообраќајна положба == {{Главна|:Категорија:Гранични премини во Македонија}} [[Податотека:Сообраќајна карта на Р Македонија.gif|мини|лево|Сообраќајна карта на Република Македонија]] Добрата географска положба е условена и од важните сообраќајни патишта и меѓународни комуникациски коридори, кои се особено развиени по речните текови, котлините и по планинските преслапи. Во прилог на поволната сообраќајна положба е и релативната мала оддалеченост од [[Јадранско Море]] и [[Егејско Море]]. Сепак во добро развиената сообраќајна положба, најважно место има долината на реката [[Вардар]]. '''На север''' освен Вардарската долина, [[Република Македонија]] е поврзана со соседните држави уште во низа други важни сообраќајни правци кои минуваат низ долини, котлини и преслапи. Така, кон север, кон [[Србија]] и [[Косово]], водат два транспортни коридори од кои еден кон реката [[Марица]], а другиот кон реката [[Лепенец]], однсоно две патни магистрали и две железнички линии, со вкупно 7 гранични премини ([[Гора]], [[Јажинце]], [[Волково]], [[Блаце (Чучер-Сандево)|Блаце]], [[Табановце]], [[Сопот]] и [[Пелинце]]). Од нив четири се со меѓународен карактер ([[Јажинце]], [[Волково]], [[Блаце (Чучер-Сандево)|Блаце]], [[Табановце]]), а останатите три се со меѓудржавен карактер ([[Сопот]], [[Гора]] и [[Пелинце]]). Овие патни правци всушност се врската на [[Република Македонија]] со останатите делови од Средна, Северна и [[Западна Европа]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 8</ref> '''На исток''', кон [[Бугарија]] водат три патни правци. Едниот патен правец минува по долината на [[Крива Река]], вториот по долината на река [[Брегалница]], а третиот по долината на [[Струма|река Струмица]]. Односно по котлини: Кривопаланечката Котлина, Струмичката и Делчевска Котлина. Овие патни правци ја поврзуваат [[Македонија]] со [[Бугарија]] и со земјите од [[Источна Европа]] и [[Југозападна Азија]]. Кон [[Бугарија]] има три гранични премини (сите со меѓународен карактер) - [[Деве Баир]], [[Делчево]] и [[Ново Село]], а четвртиот [[Берово]]-[[Симитли]] е во изградба. [[Податотека:Автоматски бројачи на магистрални и регионални патишта на Р.М..jpg|500px|десно|Автоматски бројачи на магистрални и регионални патишта на Република Македонија]] '''На југ''', кон [[Грција]] водат три патни правци и две железнички линии. Првиот најважен патен правец минува низ Вардарската долина (електрифицирана железничка пруга и автопатот Е75), вториот минува низ [[Пелагониската Котлина]] (патен парвец [[Битола]]-[[Лерин]]), како и железничката пруга која повеќе години е надвор од употреба. Третиот патен правец е [[Дојран]]-[[Кукуш]], односно граничниот премин [[Стар Дојран]]. '''На запад''', кон [[Албанија]], исто така водат четири патни правци. Два од нив минуваат низ Охридско-струшката котлина преку граничните премини [[Ќафасан]] (патен правец [[Струга]]-[[Драч]]) и премиот [[Св. Наум]] (патен правец [[Охрид]]-[[Подградец]]). Третиот патен правец минува низ Преспанската Котлина, од [[Ресен]] кон [[Мала Преспа]], и четвртиот е граничниот премин Блато, (патниот правец [[Дебар]]-[[Пешкопеја]]).<ref>[http://www.amsmspi.mk/mk/sostojba.asp Состојба на патиштата] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130127180938/http://www.amsmspi.mk/mk/sostojba.asp |date=2013-01-27 }}; преземено од АМСМ услуги</ref> Во функција на сообраќајното поврзување на [[Македонија]] со соседните земји, но и со другите земји во светот е и воздушниот сообраќај. Тој се одвива преку два аеродроми, од кои едниот се наоѓа во [[Скопје]], [[Аеродром Александар Велики]], а другиот во [[Охрид]] - [[Аеродром Св. Апостол Павле]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 9</ref> Поволната географска и сообраќајна положба која ја има [[Република Македонија]] и овозможуваат да се развијат мошне важни и разновидни транспортни сообраќајни комуникации. Според, тоа [[Република Македонија]] е вклучена во меѓународната сообраќајна мрежа. По патиштата на [[Република Македонија]] се транзитираат големи количества стоки, голем број патници, туристи итн.<ref>[http://zk.com.mk/act/%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0 Список на гранични премини во Македонија]; преземено од Златна книга</ref><ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 6/7</ref> == Граници == Македонија се граничи со пет држави и тоа: * на [[север]] со [[Република Србија]] и [[Косово]] (спорно) * На [[југ]] со [[Република Грција]] ([[Егејска Македонија]]) * на [[запад]] со [[Република Албанија]] * на [[исток]] со [[Република Бугарија]] [[Податотека:Wavingmacedonianflag.JPG|мини|десно|Македонското знаме на граничниот премин Табановце]] '''Северната граница''' кон [[Република Србија]], се протега во правец [[запад]]-[[исток]], во должина од 263 км. Низ нејзината должина границата пресекува 7 гранични премини, 6 планини, 1 клисура, 3 поголеми реки итн. Границата почнува од врвот [[Шерупа]] (2.092 м), кој претставува тромеѓе помеѓу [[Република Албанија]], [[Република Косово]] и [[Република Македонија]]. Уште во самиот почеток границата го пресекува горниот дел од сливното подрачје на реката [[Радика]] и граничниот премин [[Гора]]-[[Рестелница]] од каде што кон [[исток]] почнува да се искачува и понатаму води по централното планинско било на [[Шар Планина]], сè до врвот [[Љуботен]] (2.499 м). Од тука, од врвот [[Љуботен]], граница се спушта пресекувајќи го патниот правец [[Тетово]]-[[Урошевац]]-[[Приштина]], каде што се наоѓа граничниот премин [[Јажинце]], од таму се спушта во Качаничката Котлина и ја сече реката [[Лепенец]]. Тука границата ги пресекува железничкиот премин [[Скопје]]-[[Приштина]], со железничкиот премин [[Волково]], и автопатот [[Скопје]]-[[Приштина]] и преминот [[Блаце (Чучер-Сандево)|Блаце]]. Од тука границата продолжува и се искачува на планината [[Скопска Црна Гора]], од каде што се спушта во Кумановско-прешевската повија и ги пресекува локалниот премин [[Сопот]], со патот [[Куманово]]-[[Бујановац]], потоа железничката пруга, и автопатот [[Куманово]]-[[Врање]], и премиот [[Табановце]]. Уште понаисток, границата се искачува на ниската планина [[Руен]], а потоа се спушта и ја пресекува реката [[Пчиња]], како и патот [[Куманово]]-[[Прохор Пчињски]], со меѓудржавниот премин [[Пелинце]]. Искачувајќи се во источниот правец на планините [[Козјак]], [[Герман]] и [[Билино|Билина Планина]], границата завршува на врвот Копрвија (1.315 м), кој претставува тромеѓе помеѓу [[Република Македонија]], [[Република Бугарија]] и [[Република Србија]]. '''Источната граница''' кон [[Република Бугарија]] се протега во меридијански правец, со мал лачен облик. Во долната половина вушнот се граничи со областа [[Пиринска Македонија]], присилно припоена кон Бугарија. Границата е долга 177 км и низ својата должина таа пресекува 4 гранични премини, 5 планини, 1 котлина и една поголема река ([[Струмица (река)|Струмица]]). Од врвот Коприва границата се спушта до граничниот премин [[Деве Баир]] (1.160 м), односно на сообраќајниот пат [[Крива Паланка]]-[[Ќустендил]]. Од тука, таа почнува да се искачува на [[Осоговски Планини]], на врвот [[Руен]] (2.225 м), од каде што постепено се спушта и го пресекува планинското било. Пред да почне да го расекува целото било на планината [[Влаина]], границата ја сече и сообраќајницата [[Делчево]]-[[Благоевград]], со граничниот премин [[Делчево]]. Од планината [[Влаина]], границата се искачува на [[Малешевски Планини]], на нивниот највисок врв [[Ченгино Кале]] (1.745 м), од каде што се спушта кон граничниот премин [[Клепало (граничен премин)|Клепало]] ([[Црна Скала]], 1.290 м). Преку овој висок планински преслап, границата се искачува на планината [[Огражден]], која ја пресекува и потоа се спушта во Струмичката Котлина пресекувајќи ја заедно со автомобилскиот патен правец [[Струмица]]-[[Петрич]], односно граничниот премин [[Ново Село]] и реката Струмица. Источната граница завршува искачувајќи се по планината [[Беласица]], доаѓајќи на врвот [[Тумба (врв)|Тумба]] (1.881), кој претставува тромеѓе помеѓу [[Република Македонија]], [[Република Грција]] и [[Република Бугарија]].<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 15</ref> '''Јужната граница''' кон соседна [[Република Грција]] се протега во напореднички правец [[исток]]-[[запад]] во должина од 262 км. Поточно, по целата должина таа се граничи со [[Егејска Македонија]], присилно припоена кон Грција со Букурешкиот договор од 1913 г.. Низ нејзината должина таа пресекува 3 гранични премини, 5 планини, 4 котлини, 2 езера и најголемата македонска река [[Вардар]]. Од врвот [[Тумба (врв)|Тумба]], во напореднички правец границата минува по сртот на планината [[Беласица]], од каде се спушта и ги сече [[Дојранско Езеро]], автомобилскиот пат [[Стар Дојран]]-[[Кукуш]] и граничниот премин [[Дојран]]. Границата продолжува и ја пресекува Гевгелиско-валандовската котлина, меќународниот патен правец Е-75 и реката [[Вардар]], како и меѓународната железничка линија [[Гевгелија]]-[[Сехово]] (Идомени)-[[Солун]], како и автомобилскиот граничен премин [[Богородица]]. Движејќи се кон запад границата се искачува на планината [[Кожуф]] и минува преку високите планински врвови [[Зелен Брег]] (2.171 м) и [[Дудица]] (2.132 м), а потоа се спушта на пониската планина [[Козјак]], и од тука се искачува на планината [[Ниџе]], која ја пресекува заедно со највискиот врв [[Кајмакчалан]] (2.520 м). Оваа граница ја пресекува и најголемата македонска котлина, [[Пелагонија]], заедно со автомобилскиот пат [[Битола]]-[[Лерин]] и граничниот премин [[Меџитлија]], како и железничката пруга, заедно со граничниот премин [[Кременица]] (кој веќе не е во фонкцуја неколку години). Од пелагониското рамниште границата се искачува на [[Баба Планина]] пресекувајќи ја заедно со врвот ’[[Ржана]] (2.334 м). Оттука границата повторно се спушта, но сега во Преспанската Котлина, односно го пресекува [[Преспанско Езеро]] во напореднички правец сè до тромеѓето помеѓу [[Република Македонија]], [[Република Грција]] и [[Република Албанија]]. [[Податотека:Border Bllatë Bllato.jpg|мини|250px|лево|Граничниот премин Блато]] [[Податотека:St. Naum Monastery 9.JPG|мини|250px|лево|Граничниот премин Св. Наум]] '''Западната граница''' кон соседна [[Република Албанија]] се протега во приближно меридијански правец [[југ]]-[[север]] во должина од 192 км. Низ нејзината должина таа пресекува 4 гранични премини, планини, 2 езера, 1 котлина и една поголема река, реката [[Црн Дрим]]. Јужно од островот [[Голем Град]] во [[Преспанско Езеро]], каде се наоѓа тромеѓето помеѓу [[Република Македонија]], [[Република Албанија]] и [[Република Грција]], почнува западната граница. Таа постепено се искачува на планината [[Галичица]], претходно пресекувајќи го автомобилскиот пат [[Ресен]]-[[Горица (Албанија)|Горица]] (Корча), односно граничниот премин [[Стење]]. Оттука границата стрмно се искачува до највисоките врвови на [[Галичица]]. Во речиси ист наклон, но сега надолу по западната планинска страна границата се спушта кон [[Охридско Езеро]], при што претходно заедно со граничниот премин [[Св. Наум]], со патниот правец [[Охрид]]-[[Подградец]]. Во приближно северозападен правец границата продолжува како водна, за да потоа скршне во западен правец, пресекувајќи ги патниот правец [[Струга]]-[[Елбасан]] и граничниот премин [[Ќафасан]]. Во меридијански правец границата се искачува по билото на планината [[Јабланица]]. Од тука таа се спушта во Дебарската Котлина, а исто така ја пресекува и реката [[Црн Дрим]] и граничниот премин [[Блато]]. На крај границата повторно се искачува на највисоките делови на планините [[Крчин]], [[Дешат]] и [[Кораб]], односно пресекувајќи го највисокиот врв во [[Македонија]], [[Голем Кораб]] (2.764 м), највисокиот планински превој [[Голема Корабска Врата]], завршува со врвот [[Шерупа]], кој всушност е тромеѓето помеѓу [[Република Македонија]], [[Република Албанија]] и [[Република Србија]]. Границите кон [[Србија]], [[Бугарија]], [[Албанија]] и [[Грција]] не се етнички, бидејќи во Пиринскиот и Егејскиот дел на [[Македонија]], како и во областите [[Мала Преспа]], [[Голо Брдо]] и [[Гора]] живее значителен број македонско население, кое не ги ужива сите [[граѓански права]].<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 16</ref> Во овие граници [[Република Македонија]] зафаќа површина од 25.713 км<sup>2</sup>. Контурите на државната територија се неправилни, но сепак личат на [[елипса]]. [[Република Македонија]] спаќа во групата мали држави и во групата континентални држави кои немаат излез на [[море]]. Во воздушна линија [[север]]-[[југ]] [[Република Македонија]] се протега во должина од околу 155 км, а во воздушна линија [[исток]]-[[запад]] во должина од околу 215 км. Во своите етнички граници [[Македонија]] зафаќа површина од 68.451 км<sup>2</sup>. Од нив на [[Република Македонија]] и припаѓаат само 25.713 км<sup>2</sup> или 37,5%, потоа 34.411 км<sup>2</sup> (50,3%) се наоѓаат во [[Грција]], па 6.789 км<sup>2</sup> (9,9%) во [[Бугарија]], во [[Албанија]] има 802 км<sup>2</sup> (1,2%) и во [[Србија]] 727 км<sup>2</sup> (1,1%).<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 17</ref> == Тектонски еволуции на Македонија == Во поглед на тектонската еволуција [[Република Македонија]] се одликува со сложена тектонска структура. Просторот на [[Република Македонија]] се одликува со [[геосинклинала|геосинклиналичен]] тип на развиток, односно нејзиниот [[релјеф]], главно е создаван во геосинклиналата [[Тетида]]. Во почетниот стадиум, од јадрото на [[Балканскиот Полуостров]], само Родопите и Пелагонидите претставувале заеднички [[остров]] на големото [[море]] ([[океан]]) [[Тетида]]. Подоцна, во стариот палеозоик, тие се разделиле и самостојно се развивале, така што во просторот помеѓу двете маси почнала да се оформува вардарската зона, како длабок ров, а на западниот дел од Пелагониската зона се создала Западномакедонската зона. Ваквата тектонска еволуција на четири посебни структурни зони егзистирала најдолго во геолошката еволуција. Западномакедонската зона, Пелагонискиот масив и Вардарската зона, и покрај тоа што имаат свои специфичности, сепак, заедно се развивале и се вклопиле во развитокот на поголемата [[Динарска геотектонска единица]]. Родопската зона пак, издвоена започнала самостојно да се развива. При дефинитивното оформување на релјефот на [[Република Македонија]], се создадени четири посебни структурни зони, кои имаат свои посебни геолошки одлики, состав, тектонска структура и еволуционен развиток: * [[Родопска зона]]; * [[Вардарска зона]]; * [[Пелагониска зона]]; * [[Западномакедонска зона]].<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 21</ref> '''Родопската зона''' ги зафаќа источните делови на [[Република Македонија]], вклучувајќи ги планините [[Беласица]], [[Плачковица]], [[Огражден]], [[Малешевски Планини]], [[Осогово]], [[Герман]] и [[Козјак]]. Но, оваа зона продолжува и на исток во [[Република Бугарија]]. Старата кристалеста маса на Родопите под дејство на тектонско раседнување е раздробена на одделни блокови, поточно на планини, како хорстови (како [[Беласица]]) и на котлини (Струмичко-радовишката, Бероваската, Кривопаланечката, Кочанската и Овчеполската Котлина), од кои некои претставуваат ровови (на пр. Струмичката котлина). Ваквиот релјеф подразбира застапеност на типични структури на антиклинориум (сложени испактнати земјишни облици) и синклинориум (сложени вдлабнати земјишни облици). Во оваа зона, помеѓу планините и котлини се појавуваат специфични единици на раседи на кои се појавуваат [[термоминерални извори]], како, на пример, [[Кочанска Бања]] и [[Струмичка Бања]] - [[Бања Банско]]. Границата на оваа зона, приближно се протега во правец од [[Дојранско Езеро]]-[[Струмица]]-источно од [[Радовиш]]-[[Кочани]]-источно од [[Злетово]]-[[Страцин]]-[[Руен]] и продолжува кон [[Јужна Србија]]. '''Вардарската зона''' го зафаќа централниот дел на [[Република Македонија]]. Почнува од [[Солун]], потоа се протега по долината на реката [[Вардар]], преку Скопската Котлина и планината [[Скопска Црна Гора]] продолжува на север во [[Србија]]. Всушност, вардарската зона е длабок тектонски ров кој се наоѓа помеѓу Родопската зона на исток и Пелагониската зона на запад. Овој тектонски ров е распарчен со длабоки раседи, но и со блокови и хорстови со различни димензи. По должината на раседите настанале лушпести навлекувања по целата должина на оваа зона. Со оживувањето на раседите во оваа зона се предизвикуваат хоризонтални и вертикални нарушувања на блоковите и лушпестите навлекувања, поради што во Вардарската зона има чести земјотреси. На запад границата на оваа зона приближно започнува од планината [[Ниџе]] со [[Кајмакчалан]]-[[Козјачки Камен]], селото Извор, источните падини на [[Китка]], [[Водно]], [[Жеден]], [[Радуша]] и продложува кон [[Косово]], [[Србија]] и [[Црна Гора]]. '''Пелагониската зона''' ја опфаќа Пелагониската Котлина и планините кои се издигнуваат источно и северно од неа. Поточно, од источната страна таа ги опфаќа планините: [[Ниџе]], [[Селечка Планина]], [[Дрен (планина)|Дрен]], [[Бабуна]], [[Караџица]], [[Сува Планина]], а завршува со долината на реката [[Треска]]. Од северната страна таа го опфаќа целиот масив на [[Мокра Планина]], со планините: [[Даутица]], [[Јакупица]], [[Голешница]], [[Караџица]] и [[Китка]]. Исто така, оваа зона од сите страни е разделена со раседи и посред морфотектонските одлики се дели на два дела. Границата помеѓу нив ја формираат мермерите на [[Плетвар]] и на [[Сивец]]. Северниот дел е составен од Бабунската и Голешничката антиклинала и од Караџичката синклинала, додека јужниот дел го сочинуваат Прилепската и Подмолската антиклинала и Мариовската синклинала. Всушност, во структурна смисла Пелагониската зона е сложен [[хорст]]-[[антиклинориум]]. Исто така, во средишниот дел на Пелагониската Котлина, во таканаречената [[Тополчанска Греда]], се наоѓаат блокови од стари карпи, кои се сметаат за реликти на пелагонискиот [[хорст]] - [[антиклионориум]], а тоа покажува дека настанало тонење на старата маса и на тој начин била формирана денешната котлина. Приближната граница на оваа зона на запад почнува во следниот правец: јужно од селото [[Лажец]]-[[Битола]]-[[Дебреште]]-[[Македонски Брод]]-западно од река [[Треска]]- до [[Матка]].<ref>[http://www.freewebs.com/geografija-bt/Geoloska%20evolucija%20na%20Makedonija.doc Геолошка еволуција на Македонија]; документ во Microsoft Word</ref> '''Западномакедонската зона''' ја зафаќа цела [[Западна Македонија]], почнувајќи од [[македонско-грчката граница]] на југ до македонско-српската граница на север и западно од Пелагониската зона сè до македонско-албанската граница. Таа претставува висок планински релјеф, во кој се наоѓаат хорстови, депресии и длабоки раседи. Оваа зона настанала под дејство на интензивните процеси на хоризонталните и вертикалните тектонски движења. Во оваа зона се среќаваат повеќе издигнати хорстови како, на пример, во вид на хорст издигнатиот блок- планина [[Пелистер]]-[[Баба Планина|Баба]], планините [[Галичица]]-[[Кораб]]-[[Шар Планина]] и др. Структурните облици се формриани со длабоки раседи, но и преку хоризонтални набирања кои настанале за време на алписката [[орогенеза]]. Карактеристичен пример на синклинален блок, кој од сите страни е опкружен со длабоки раседи е планината [[Бистра]]. Карактеристични котлини-депресии се: Охридско-Струшката котлина, Преспанската, Кичевската, Полошката, Дебарската, Мавровската и котлината [[Дебрца]]. И денес во овие котлини е активна [[радијална тектоника]] и во значителна мера таа покажува голем интензитет, претставен со сеизмичност, односно со појава на земјотреси.<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 23</ref> == Сеизмички одлики == {{Главна|Сеизмички одлики на Македонија}} Во однос на тектонскиот состав на [[Република Македонија]], таа сѐ уште не е стабилизирана. Тектонските поместувања кои се претставени преку сеизмичката активност, продолжуваат да се јавуваат и ден денес, а особено се чести во зоните на депресиите - котлините и раседните линии. Од аспект на сеизмичноста во [[Република Македонија]] се забележуваат три сеизмички зони со четири епицентрални подрачја, односно подрачја на тектонски јазли. Трите сеизмогени зони на [[Република Македонија]] се: * [[Дримска сеизмичка зона]]; * [[Вардарска сеизмичка зона]]; * [[Струмичка сеизмичка зона]]. Четирите епицентрални зони или тектонски јазли на [[Република Македонија]] се: * [[Пехчевско земјотресно подрачје]] (до 10 степени во [[1904]] [[година]]); * [[Валандовско земјотресно подрачје]] (до 10 степени во [[1913]] [[година]]); * [[Скопско земјотресно подрачје]] (до 9 степени во [[1963]] [[година]]); * [[Дебарско земјотресно подрачје]] (до 9 стпени во [[1967]] [[година]]). Речиси цела [[Република Македонија]] е сеизмички активно подрачје, освен [[Пелагонија]]. Според статистичките податоци, од сите европски земји, во [[Република Македонија]] се јавуваат само 8% од земјотресите, што значи дека земјотресно таа е многу активна. Така, во периодот помеѓу [[1904]] и [[1994]] [[година]], во [[Република Македонија]] имало 10 силни земјотреси, со интензитет од 8 до 10 степени според Меркалиевата скала. Со оваа се потврдува сеизмичката активност на [[Република Македонија]]. Според тоа, познавањето на нејзината тектонска структура е од големо значење за повеќе стопански гранки, а особено за градежништвото.<ref>[http://www.igeografija.mk/Portal/?p=323 Земјотресите во Валандово и Валандовско во периодот мај-јуни 2009 година]; преземено од Игео портал</ref> Во функција на истражувањето на сеизмичноста на [[Република Македонија]], изградена е мрежа од сеизмолошки станици со аналогни сеизмограми, телеметриски станици со дигитални сеизмометри. Главен републички центар е [[Скопје]], а регионалните центри се наоѓаат во [[Охрид]] и во [[Валандово]]. Освен во овие три града сеизмолошки станици има и во: [[Дебар]], браната [[Матка]], [[Дошница]]-[[Демир Капија]], Браната [[Стрежево]], [[Крива Паланка]], с. [[Горно Врановци]] и во [[Берово]].<ref>[http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=AEEBCF212D504541B65564E13296F48E Земјотресите се вообичаена појава за Македонија]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; преземено од Утрински весник (26.05.2009)</ref> == Геолошка еволуција и геолошки состав == [[Република Македонија]] има многу сложена геолошка градба. Така, според геолошката еволуција и геолошкиот состав, на територијата на [[Република Македонија]] се наоѓаат карпи од речиси сите геолошки ери и периоди од преткамбриум до најмладиот квартерен период. '''Преткамбриумска ера''' во [[Република Македонија]] е претставена преку најстарите карпи. Во оваа ера, Родопската, Вардарскаta и Пелагониската зона претставувале целина и таа била дел од еден поголем [[остров]], опкружен со водата на морeто-океан [[Тетида]]. Само западниот дел на [[Република Македонија]], т.е. Западно-македонската зона била покриена со вода, односно тогаш таа била дел од Динарската геосинклинала потопена со вода, која пак, била дел од морето-океан [[Тетида]]. На почетокот на '''палеозојската ера''' (стар палеозоик) настанало кршење на старата Родопска маса во централниот дел на [[Република Македонија]], при што се формирал голем тектонски ров, Вардарската зона која била потопена со водата од океанот [[Тетида]] речиси во целиот палеозоик поголемиот дел од Родопската и Пелагониската зона претставува копно-остров, опкружен со вардарската и со Западно-македонската зона кои биле под [[вода]], односно дел од морето-океан Тетида. Во вториот дел од [[палеозоик|палозојската ера]], во карбонско-пермскиот период, настанало издигнување на копното и спуштање на морето. Тогаш речиси целата територија на [[Република Македонија]] претставувала копно. Во '''мезозојската ера''' за време на тријасот, Родопската и Пелагониската зона претставувале копно додека, поголем дел од Вардарската и Западно-македонската зона биле покриени со [[вода]]. Во тој период во [[Република Македонија]] владеела [[тропска клима]]. Кон крајот на [[тријас]] и за време на [[јура]] настанал период на издигнување на копното и повлекување на морето од поголемиот дел од територијата на [[Република Македонија]]. Под вода останал само дел од Вардарската и дел од Западно-македонската зона. Во следниот креден период настапил период на голема трансгресија и тогаш настапило морето, особено во Вардарската и Западно-македонската зона, додека останатите делови на [[Република Македонија]] и понатаму останале издигнато копно. Во '''кенозојската ера''' или во геолошката историја позната како [[нов век]], во терциерниот период во три дела на [[Република Македонија]] навлегувала морската [[вода]]. Вардарската зона претставувала најголема водна површина, исполнета со вода сè до Кумановската котлина. Од долината на реката [[Струма]] морската вода навлегувала во областа [[Пијанец]] и [[Славиште]], а во западномакедонската зона водата навлегла во Охридско-струшката котлина. Оваа водна површина со формираните заливи била дел од Палеогеното Море. Во терциерот се појавиле неколку активни [[вулкански области во Македонија|вулкански области]], од кои најзначајни се: Злетовско-кратовската, Кожуфската и Мариовско-кајмакчаланската вулканска област.<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование, стр. 25</ref> Во '''неогенот'''(вториот дел од терциерниот период), настанало спуштање на земјиштето во [[Егејско Море]] при што Палеогеното Море се повлекло од територијата на [[Република Македонија]]. Како резултат на силните орогени движења се создале бројни котлини во [[Република Македонија]], во кои и понатаму останала водата од [[Палеогено Море]], но сега во вид на езера. Така, во тоа време во Вардарската зона егзистирале повеќе езерски басени: Скопски, Овчеполски, Кумановски, Велешки, Тиквешки, Раечки, Кратовско-злетовски, Кочански, гевгелиски и Дојрански басен. Во Родопската зона биле создадени езерските басени: Малешевски, Струмичко-радовишки, Делчевско-пехчевски, Каменички, Градечко-пекљански, Славишки и други. Во Пелагониската зона биле формирани неколку езерски басени: Пелагониски, Мариовски, Богомилско-бабунски и други помали. Во Западно-македонската зона постоеле следниве езерски басени: Полошки (Тетовско-гостиварски), Кичевски, Дебарски, Охридско-струшки, Преспански и помалите Бродски, Пискупштински, Арбиновски и други. Кон крајот на терциерниот и на почетокот на квартерниот период (од ледничко-дулувијалната епоха), завршила езерската фаза на територијата на [[Македонија]]. Преку новоформираните речни долини истекле сите езера, а останале само оние кои постојат и ден денес: [[Охридско Езеро]], [[Преспанско Езеро]] и [[Дојранско Езеро]]. Во '''квартерниот период''', особено во дилувијалната епоха, во текот на плеистоценот повисоките планини и планинските реки биле прекриени со ледници. Со активен процес на глацијација, при што се создале леднички облици - циркови, валови и големи моренски наслаги и бадеми, биле зафатени планините: [[Шар Планина]], [[Галичица]], [[Враца]], [[Рудока]], [[Кораб]], [[Дешат]], [[Стогово]], [[Караорман]], [[Јабланица]] и [[Баба (планина)|Баба]] со [[Пелистер]] во Западномакедонската зона. Во Пелагониската зона со глацијација биле зафатени планините: [[Даутица]], [[Јакупица]] и [[Караџица]]. Со помал степен на глацијација била зафатена планината [[Ниџе]] со врвот [[Кајмакчалан]]. Во Вардарската зона имало помал степен на глацијација на планината [[Кожуф]]. Со малку поголема глацијација биле зафатени планините од Родопската зона, особено планината [[Осогово]] со врвот [[Руен]].<ref>[http://www.igeografija.mk/Portal/?p=876 Салаковски Езера – Горските очи на Јакупица]; преземено од порталот И-географија</ref> Според геолошкиот состав во [[Република Македонија]] има карпи од магматско, седиментно и метаморфно потекло, а нивната старост датира од преткамбриумот па се од најмладиот квартерен период. Од '''преткамбриумската ера''' како најстари карпи во [[Република Македонија]] и воопшто во светот се појавуваат: гнајсеви, микашисти, мермери, дијабази, габро, шкрилци и сл. Така, од оваа ера гнајсеви и микашасти има во Родопската зона, а во Вардарската зона и Пелагонискиот масив се јавуваат дебели наслаги на мермери, особено на [[Даутица]] и на [[Караџица]] со дебелина од 4.000 м. Од '''палеозојската ера''' на [[Осогово]], [[Плачковица]], [[Козјак]] и на други места во Родопската зона, покрај споменатите карпи, има и дијабази, шкрилци, пробиени со гранити и гарбо карпи. Во Вардарската зона е создадена таканаречената „велешка серија“, која во тесен појас се протега од Качаничката клисура, сè до [[македонско-грчката граница]]. Од оваа серија најзастапени карпи се: микашестите, шкрилците, варовниците и мермерите. Во Пелагониската зона, исто така, има гнајсеви, микашисти, шкрилци, мермери, гранити и др. Во Западномакедонската зона, во девонскиот еприод, биле создадени и најголем дел од планините во [[Западна Македонија]]: [[Бистра]], [[Стогово]], [[Караорман]], [[Илинска Планина]], [[Галичица]] и [[Јабланица]]. Тогаш, оваа област, била дел од Динарската геосинклинала потопена со вода и претставувала област на интензивна леитолошка седиментација. Липолошките карпи се претставени со: филити, аргилишисти, песочници, конгломерати, графитни шкрилци и мермеризирани варовници. Тука вкупната дебелина на девонскиот комплекс е околу 3.000 м. Во вториот дел од палеозојската ера, во карбонскиот и пермскиот период, кога [[Република Македонија]] претставувала копно, сепак никаде нема примероци на карпи од тоа време. По се изгледа, поради тоа [[Република Македонија]] е сиромашна со квалитетен [[јаглен]]. Но, затоа пак, како резултат на херцинската орогена фаза и во [[Република Македонија]] имало изливи на [[гранитска магма]]. Така, тогаш во источниот дел на [[Република Македонија]] се формирале огражденскиот и делчевскиот гранитски масив, а во западниот дел на [[Македонија]] се создале вруточкиот и дел од прилепскиот гранитски масив. Во '''Мезозојската ера''' постоеле добри услови за формирање на седиментни карпи, особено на варовници и флишни творби. Некои карбонатни карпи имаат црвена боја, што укажува на тоа дека за време на тријаскиот период во [[Република Македонија]] владеела [[тропска клима]]. До тријаски карбонатни карпи се создадени голем број планини: [[Кораб]], [[Дешат]], [[Стогово]], [[Бистра]], [[Јабланица]] и [[Галичица]]. Од времето на јура има само варовници кај [[Демир Капија]] во долниот тек на реката [[Пчиња]] и на [[Скопска Црна Гора]]. Во [[јура]], климатските услови биле поволни за развој на животинскиот свет. Во оваа време живееле и доминирале огромни животни од типот на диносаоруси, тираносаоруси, бронтосаоуруси и др. Во следниот, креден период - горна креда, во [[Република Македонија]] настапува период на голема [[трансгресија]] и настапило морето и тоа особено во Вардарската зона и во некои делови на Западномакедонската зона. од овој период во Вардарската зона има големи наслаги на варовници и флишни седименти уи тоа од [[македонско-грчката граница]] сè до Качаничката клисура, а во Западномакедонската зона по должина на македонско-албанската граница и по долината на реката [[Радика]].<ref>Национална географија за втора година реформирано гимназиско образование - стр. 28</ref> Во '''Кенозојската ера''' оставило траги таканареченото Палеогено Море, во вид седиментни карпи, и тоа: песочници, лапорци, глиници и варовници. На некои места, се појавува и [[јаглен]], а се смета дека на поголеми длабочини може да се открие и присуство на [[нафта]]. Во таканаречената неогена езерска фаза се наталожиле повече видови глини, песоци, [[чакал]] и сл. Во Скопското Езеро се наталожиле големи слоеви од дијатомејската земја. Големи наслаги на јаглен-лигнит се наталожиле во Пелагониското Езеро, како и во многу други котлини каде исто има значителни наслаги на [[јаглен]]. Посебна одлика на кенозојската ера, а особено за терциерот, е тоа што на територијата на [[Република Македонија]] се јавуваат неколку вулкански области, каде што се создале богати наоѓалишта на олово-цинкови руди (Злетовско-кратовската вулканска област), потоа на опалит и на кварцити познати под името силекс. Во вулканските области има и лежишта на антимонска, арсенова руда и руда на [[никел]] (Кожуфска вулканска област), како и појава на [[халаузит]] - вид [[каолин]], и на [[перлит]] (во Мариовско-кајмакчаланската вулканска област).<ref>Национална географија за втора година реформирано гимнзиско образование - стр. 29</ref> == Релјеф == {{Главна|Релјеф во Македонија}} === Општи одлики на релјефот === [[Податотека:Карта на Р Македонија - релјеф.gif|мини|лево]] Во поглед на општите релјефни одлики, [[Република Македонија]] е претежно планинско-котлинска земја. Дури 80% од целокупната територија на државата се планини, додека само 20% се зарамнето ниско земјиште. Просечната височинана релјефот на [[Република Македонија]] изнесува 829 м. Најниската надморска височина е 44 м во близина на [[Гевгелија]], на местото каде што реката [[Вардар]] ја напушта територијата на [[Република Македонија]] и оди кон [[Грција]], додека за највисока надморска височина се смета врвот [[Голем Кораб]] на планината [[Кораб]] со височина од 2.764 м или релативната височина на територијата на [[Република Македонија]] е 1720 м.<ref>[http://geograf.50webs.com/STRUCEN%20KADAR/Ivica%20Milevski/Geografski%20sajt/Reljef.htm Релјефна структура и општи одлики на релјефот]</ref> Гледано хипсометриски земјиштето до 500 м надморска височина зафаќа 25,3% од површината на [[Република Македонија]]. Од 500 до 1.000 м надморска височина изнесува 44% или земјиштето вкупно до 1.000 м зафаќа површина од 69,3% од територијата на [[Република Македонија]]. Практично тоа е просторот во кој се наоѓаат селските населби и каде има добри услови за развој на земјоделските култури. Преку овие показатели може да се види дека релјефот на [[Република Македонија]] е доста интересен, односно има разновидни земјишни облици. Тој е составен од рамничарски предели, котлини, речни долини, ридови, ниски, средни и високи планини, висорамнини и други голем број помали земјишни облици. Така во целина, територијата на [[Република Македонија]] претставува [[мозаик]] кој личи на [[шаховска табла]], каде црните полиња се вдлабнатините, а белите полиња се сите возвишенија. Релјефот на [[Република Македонија]] е создаван под дејство на надворешшни и внатрешни сили низ долготрајни и мошне сложени природни процеси. Главната улога во создавањето на крупниот релјеф имале внатрешните сили, пред сè тектонските движења кои настанале во одредени периоди во минатото. Така под влијание на тектонските движења, под влијание на силни земјотреси и големи вулкански ерупции, се предизвикало издигање и спуштање на Земјината кора, при што се создале разновидни земјишни облици, како што се: тимори, хорстови, депресии или тектонски потонатини, набори, раседи, вулкански купи и вулкански кратери. На ваков начин настанале покрупни облици на релјефот: планините и котлините.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 10</ref> Во далечното минато, пред многу милиони години, поголемиот дел од [[Република Македонија]] го зафаќал старото [[Родопско копно]], кое всушност, било остров од големото [[море]] ([[океан]]) [[Тетида]]. Подоцна, под дејство на тектонските движења, на ова [[копно]] се создале многубројни пукнатини, при што некои делови од копното се издигнувале, а некои се спуштале. Со овие процеси во родопскиот простор настанале старите грамадни планини.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 11</ref> На запад од Родопското копно и понатаму постоело пространото [[море]] ([[океан]]) [[Тетида]], во кое се наталожувале дебели слоеви на варовници и други седиментни карпи. Подоцнна со Аплско-хималајската орогенеза, од тие слоеви се издигнале младите верижни планини кои му припаѓаат на Шарскиот планински предел. Низ геолошкото минато силните тектонски движења биле проследени со силни и чести земјотреси, но и со жива вулканска активност. Така под дејство на вулканите биле создадени вулканските кратери и вулканските купи. Низ долгиот временски период, под дејство на надворешните сили, се менувале крупните земјишни облици и врз нив се создале многубројни помали морфолошки облици. Такви помали морфолошки облици се: палеорелјефните, флувијалните, абразивните, карстните и ледничките земјишни облици. Според тоа, во релјефот на [[Република Македонија]], според настанувањето јасно можат да се издвојат два планински предели. [[Родопски планински предел]] како област на [[стари грамадни планини]] и котлини и [[Шарски планински предел]] како област на [[млади верижни планини]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 31</ref> === Родопски планински предел === {{Главна|Родопска зона}} Родопскиот планински предел зафаќа најголем дел од територијата на [[Република Македонија]]. Тој се протега од границата со [[Бугарија]] на [[исток]] до Преспанската, Кичевската и Полошката Котлина на [[запад]], и до границата со [[Грција]] на [[југ]], до границата со [[Србија]] на [[север]]. Родопскиот планински предел е дел од старото [[родопско копно]]. Тоа е најстаро [[копно]], не само на територијата на [[Република Македонија]], туку на целиот [[Балкански Полуостров]]. Овој предел е составен од [[стари грамадни планини]], бројни котлини и речни долини. Поради долготрајното дејство на надворешните сили, старите грамадни планини имаат заоблени планински врвови и широки била, а повеќето од нив се со благо наведнати планински страни и со помала височина. Според геолошкиот состав, Родопскиот планински предел претежно е составен од стари магматски и метаморфни карпи, а делумно од помлади седиментни карпи. Најзначајни се: гнајсеви, гранити, микашисти, дијабази, амфиболи, шкрилци, мермери, варовници итн. Освен тоа, на многу места се застапени и вулканските карпи, чија појава се објаснува со интензивните вулкански ерупции, потоа има длабоки раседни линии, термо-минерални извори, како и појава на разни метални ([[олово]], [[цинк]], [[бакар]], [[железо]]) и [[неметални руди]] ([[опалит]], [[кварцит]], [[гранит]], [[фелспат]] и др.). Според географската положба и природните одлики на одделните делови Родопскиот планински предел се дели на три помали географски целини: [[Источно-вардарска група планини и котлини]], [[Ниска Македонија]] или [[Повардарие]] и [[Западновардарска група планини и котлини]] или [[Пелагонски масив]], односно [[Пелагониди]]. ==== Источно-вардарска група планини и котлини ==== [[Податотека:Kalabak IMG 4600.jpg|мини|лево|Поглед кон врв Радомир (Калабак)]] Планините и котлините од Источновардарската група се наоѓаат во источниот дел на [[Република Македонија]], помеѓу македонско-бугарската граница на [[исток]] и Вардарската долина на [[запад]], или поточно Поварадарието, од каде што се одделени со [[Дојранска Котлина]], планината [[Плавуш]], [[Градешка Планина]] и [[Конечка Планина]] и источниот дел на [[Скопска Црна Гора]]. Според начинот на создавањето, составот на земјиштето, изгледот и другите одлики, планините од оваа група се вистински родопски планини.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 33</ref> Во групата планини од овој предел се издвојуваат: [[Беласица]], [[Огражден]], [[Малешевски Планини]], [[Плачковица]], [[Осогово]], [[Герман]], [[Козјак]] и [[Скопска Црна Гора]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 12</ref> '''Котлини''' во оваа група се: [[Струмичко-радовишка Котлина]], [[Малешевска Котлина]] ([[Беровска Котлина]]), [[Делчевска Котлина]] ([[Пијанец]]), [[Кочанска Котлина]], [[Овчеполска Котлина]], [[Кумановска Котлина]] ([[Жеглигово]]) и [[Кривопаланечка Котлина]] ([[Славиште]]). Овие котлини имаат големо стопанско значење особено за развојот на земјоделството. Тие се создале при тонењето на Родопската зона и во почетокот биле исполнети со [[вода]], така што денес се покриени со големи наслаги на [[песок]] и [[глина]]. [[Податотека:Ograzden IMG 4585.jpg|мини|десно|Поглед од Беласица кон Огражден]] Меѓу нив најпозната и најголема е Струмичко-радовишката Котлина. Таа се наоѓа во источниот дел на [[Република Македонија]] и се вбројува во групата најплодни котлини во републиката. Спуштена е помеѓу планините: [[Беласица]], [[Огражден]], [[Смрдеж]] и [[Малешевски Планини]], а рамниот дел на котлината е поделен на три дела: Струмичко, Радовишко и Дамјанско Поле. Надморската височина е од 100 до 500 метри, од кои најниско е Струмичкото, а највисокот е Дамјанското Поле. Вкупната површина на котлината зафаќа 658 км<sup>2</sup>. Поради поволните климатски и почвени услови во котлината успеваат: раниот зелнчук, [[памук]], [[афион]], [[винова лоза]], [[кикирики]] и др. На многу места во котлината, месното население месното население направило голем број на оранжери-пластеници. На работ на котлината во подножјето на планината [[Беласица]] се наоѓа и [[Бања Банско]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 13</ref> Во Кочанската Котлина успева оризот, во Малешевската, Пијанец и Кривопаланечката Котлина успеваат овошките и градинарските култури, додека во Кумановската и Овчеполската Котлина успеваат житните и индустриските растенија.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 35</ref> Во овој простор се одделуваат и следните природно-етнографски целини: [[Јуруклуци]], [[Малешево]], [[Пијанец]], [[Славиште]], [[Козјачија]] и [[Средорек (предел)|Средорек]]. {| class="wikitable" |- ! [[Котлина]] !! Површина (км<sup>2</sup>) !! Височина (метри) !! Стопанско значење |- | [[Струмичко-радовишка Котлина]] || 658 || 100 - 500 || раноградинарство |- | [[Беровска Котлина]]|| 192 || 700 - 1.000 || овоштарство |- | [[Делчевска Котлина]] || 190 || 500 - 700 || овоштарство |- | [[Кочанска Котлина]] || 345 || 200 - 500 || житни растенија - ориз |- | [[Овчеполска Котлина]] || 317 || 300 - 400 || житни растенија |- | [[Кумановска Котлина]] || 628 || 350 - 500 || житни и градинарски растенија |- | [[Кривопаланечка Котлина]] || 320 || 400 - 1.000 || житни растенија - овоштарство |- | [[Дојранска Котлина]] || 62 || 150 - 200 || градинарство |} ==== Повардарие - Ниска Македонија ==== [[Податотека:Skopje-pano.JPG|мини|лево|Поглед кон Водно од центарот на Скопје]] '''[[Повардарие]]''' или '''[[Ниска Македонија]]''' ја опфаќа речиси целата долина на реката [[Вардар]] од Дервенската Клисура на [[север]] до [[македонско-грчката граница]] на [[југ]]. Во далечното минато Вардарската долина или Повардарието било изложено на силни тектонски движења на спуштање, при што се создале големи пукнатини и се формирал тектонски ров. Подоцна, овој ров бил исполнет со вод од [[Палеогено Море]], а потоа се создале посебни езера кои биле поврзано со отоки. Во подоцнежните времиња на местото на езерата останале и денес да постојат котлини, а на местата каде што се наоѓале отоките со дејство на реката [[Вардар]] се создале денешните клисури. Со појавувањето на котлините и на клисурите, низ цело [[Повардарие]] се создала денешната композитна долина на [[Вардар]]. Денес, по долината на реката [[Вардар]], односно по целото [[Повардарие]] се наоѓаат големи наслаги од варовници, флишни седименти, песок, глина итн.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 36</ref> Во [[Ниска Македонија]], карактеристични земјишни облици се котлините, клисурите и неколкуте ниски планини. '''Котлините''', во [[Ниска Македонија]] се многу значајни за развојот на земјоделството. Од Дервенската Клисура на [[југ]] по композитната долина на реката [[Вардар]] се наредени следните котлини и клисури: [[Скопска Котлина]], [[Таорска Клисура]], [[Велешка Котлина]], [[Велешка Клисура]], [[Тиквешка Котлина]], [[Демиркаписка Клисура]] и [[Гевгелиско-валадновска Котлина]] која преку [[Циганска Клисура]] е поврзана со [[Солунска Котлина]] или [[Солунско Поле]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 14</ref> Според површината која ја зазема, Скопската Котлина е втора по големина во [[Република Македонија]], по [[Пелагонија]]. Таа е опкружена со ограноците на повеќе планини: [[Жеден]], [[Водно]], [[Китка]] и [[Скопска Црна Гора]]. Од Полошката Котлина е одделена со Дервенската Клисура, а од Велешката Котлина со [[Таорска Клисура]]. Скопската Котлина заваќа површина од 1.840 км<sup>2</sup>, а самото рамниште опфаќа површина од 815 км<sup>2</sup> и се наоѓа на надморска височина од 220 до 500 метри. котлината се одликува со најголема густина на населеност и тоа од 320ж/км<sup>2</sup>.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 15</ref> Поради топлото влијание на [[средоземна клима|средоземната клима]] особено значајни се Тиквешката и Гевгелиско-валадновската Котлина. Во нив се одгледуваат [[раноградинарски култури]], [[винова лоза]], [[бадем]]и, [[смоква|смокви]], [[калинка|калинки]] и други култури коишто претставуваат специфичен белег за котлините. {| class="wikitable" |- ! [[Котлина]] !! Површина (км<sup>2</sup>) !! Височина (метри) !! Стопанско значење |- | [[Скопска Котлина]] || 1.840 || 220 - 500 || [[градинарство]] |- | [[Велешка Котлина]] || 6 || 250 - 200 || градинарство |- | [[Тиквешка Котлина]] || 604 || 100 - 300 || [[лозарство]] |- | [[Гевгелиско-валандовска Котлина]] || 620 || 44 - 100 || [[раноградинарство]] |} [[Ниска Македонија]] е опкружена со повеќе планини. Тоа се: [[Скопска Црна Гора]], [[Серта]], [[Градешка Планина]] и [[Плауш]] од источна страна, а [[Жеден]], [[Водно]], [[Китка]], [[Клепа]] и [[Кожуф]] од западната страна. [[Податотека:Skopsko Pole.jpg|мини|десно|Поглед на источен дел на Скопската Котлина]] Од овие планини најзначајни се [[Кожуф]] и [[Скопска Црна Гора]]. [[Кожуф]] се наоѓа на границата помеѓу [[Ниска Македонија]] и Пелагонониската област. Со врвот [[Зелен Брег]] висок 2.171 м, [[Кожуф]] е највисоката планина во Повардарието. Настаната е по пат на раседнување, составена е од шкрилци, варовници, а има и траги од глацијација и од некогашна вулканска аткивност. Во просторот на планината високо се издигнуваат влуканските купи [[Васов Град]], [[Цврстец]], [[Острец]], [[Порта]], [[Чардак]] и други. Планината е богата со рудни лежишта на [[антимон]], [[арсен]], [[железо]], [[никел]], [[олово]], [[цинк]], [[бакар]] и друго. Во подножјето на планината се наоѓа и бањското лекувалиште [[Негорски Бањи]] со наоѓалиштето [[Смрдлива Вода]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 37/38</ref> [[Скопска Црна Гора]] е хорстна планина со највисок врв [[Рамно]] висок 1651 м. Настаната е по пат на раседнување а составена е од кристални шкрилци и други карпи. Целото подножје на планината е претворено во викенд зона, каде се наоѓаат голем број на луксузни вили. Природно-етнографски целини - области на Повардарието се: [[Торбешија]], [[Тополка]], [[Клепа]], [[Раец]], [[Витачево]], [[Бошава]] и [[Сландол]]. ==== Западно-вардарска група планини и котлини - Пелагониди - Пелагониска област ==== {{Главна|Пелагониска зона}} [[Податотека:Pelagonija.jpg|мини|лево|Пелагонија од височините на Баба Планина]] Планините и котлините од западно-вардарската група планини и котлини ([[Пелагониди]] или [[Пелагониска област]]) се протегаат западно од [[Ниска Македонија]] - [[Повардарие]]. Пелагониската област почнува на север од [[Сува Гора]], а на југ продолжува до [[Грција]]. На исток е одделена од [[Ниска Македонија]], а на запад од Шарската област е одделена со котлините: [[Преспанска Котлина]], [[Кичевска Котлина]], [[Полошка Котлина]], и планините [[Баба (планина)|Баба]], [[Бигла]], [[Плакенска Планина]], [[Илинска Планина]], [[Бушева Планина]], [[Песјак (планина)|Песјак]], [[Челоица]], [[Сува Гора]] и [[Жеден]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 16</ref> Пред да се создадат денешните котлини и планини оваа зона претставувала голем блок во вид на остров, кој бил дел од Родопското копно. Пелагониските планини морфотектонски се многу слични со Родопскиот предел. Тие настанале истовремено со Родопските Планини, а за време на аплската орогенеза се извршило раседнување на Пелагонискиот масив, и тогаш била создадена најголемата котлина [[Пелагонија]]. Пелагонидите се составени од стари грамадни планини и котлини во кои се наоѓаат стари карпи гнајсеви, гранити, микашести, шкрилци, мермери, но и понови карпи, како што се: мезозојски варовници, доломити, кенозојски-неогени глини, песоци итн. Со најновите истражувања е утврдено дека меѓу овие планини и котлини и Родпоските Планини, постои разлика во настанувањето, геолошкиот состав, начинот на раседнувањето и сл. Поради тоа планините и котлините од оваа група се сметаат за преодна или изменета област. Западновардарската група планини и котлини особено е богата со плодно земјиште, шуми, [[пасишта]], [[мермер]]и, [[неметали]], [[глина]], [[минерална вода|минерални води]] итн. [[Податотека:Pelagonian fields.jpg|мини|десно|Пелагониската Котлина на зајдисонце]] Пелагониската Котлина и долината на реката [[Треска]] ја делат Западновардарската група на источен и западен дел. Источниот дел почнува од [[македонско-грчката граница]] со планината [[Ниџе]], преку [[Селечка Планина]], [[Мариовска Котлина]], се надоврзува на планината [[Дрен]], [[Бабуна]], [[Јакупица]] со [[Даутица]] и [[Караџица]]. Западниот дел започнува со планината [[Баба (планина)|Баба]], а северно од неа се надоврзуваат: [[Бигла]], [[Плакенска Планина]], [[Илинска Планина]], [[Бушева Планина]], [[Песјак (планина)|Песјак]], [[Челоица]] и завршува со [[Сува Гора]], меѓу долината на реката [[Треска]] и котлината [[Полог]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 38</ref> Тука се најпознати планините, [[Баба (планина)|Баба]], [[Јакупица]] и [[Ниџе]]. '''Баба''' или '''Баба Планина''' е [[планина]] што се наоѓа во југозападниот дел на [[Република Македонија]], сместена неколку километри западно од [[Битола]]. Често се нарекува и '''Пелистер''' ({{Audio-ant.mk|πελιστερα|Pelistera.ogg}} - гулаб), иако тоа е само името на нејзиниот највисок врв. Според површината која ја зафаќа (436 км<sup>2</sup>) таа e тринаесетта, а според височината ([[Пелистер]], 2.601 м) трета планина во [[Република Македонија]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 17</ref> [[Податотека:Forest Pelister.jpg|мини|лево|Молика во националниот пар Пелистер]] Во [[1948]] година, поради особените природни убавини, историското и научното значење на шумите и шумските предели на планината Баба, еден нејзин дел со површина од 12 500 хектари, е прогласен за [[национален парк]]. (''Види: [[Пелистер (национален парк)|Национален парк "Пелистер"'']]) [[Податотека:Ниџе Планина.JPG|мини|десно|Планината Ниџе]] '''Ниџе''' е типична јужна [[планина]] во [[Македонија]], преку која води границата со [[Грција]]. Највисок врв е [[Кајмакчалан]], висок 2.521 м<ref>''Географско друштво на СР Македонија (1989). „Географски разгледи“ (27-30 издание). Скопје: Друштво.''</ref>. Според настанувањето и [[Геологија|геолошкиот]] состав, таа е слична со [[Јакупица]], [[Баба (планина)|Баба]] итн., односно настанала со [[расед]]нување во текот на [[терциер]]от. Составена е од [[Палеозоик|палеозојски]] [[шкрилци]], а во повисоките делови има [[Мезозоик|мезозојски]] [[Варовник|варовници]]. Планината Ниџе е значајна по богатството со [[шума]], планински [[пасишта]], разновидна [[фауна]]. Изобилува со специфични фаунистички типови, кои се сретнуваат од [[Средоземно Море|Средоземјето]] до [[Северна Европа]], а тука се распоредени на мал простор и тоа висински, од подножјето до врвот. Ниџе е расположена на [[македонско-грчката граница]] источно од Пелагониската Котлина и е петта по височина од планините во Македонија. На запад Ниџе се граничи со големата Пелагониска Котлина. Северозападната граница е [[Скочивирска Клисура|Скочивирската Клисура]] - [[Црна Река]] после нејзиниот голем свиок јужно од [[Селечка Планина]] до сливот на реката [[Сатока]]. Од cливот границата завртува десно на повеќе од 90 степени и се упатува во југоисточна насока до сливот во [[Градиштанска Река]]. Спротиводно од неа достигнува до изворите, одделувајќи го Ниџе од Козјак на североисток. Во Пелагониската област се наоѓа и најголемата котлина во [[Република Македонија]], [[Пелагонија]]. '''Пелагонија''' е најголемата котлина во Македонија, која самата по себе формира и посебна релјефна целина во рамките на [[Родопски релјеф|родопската група на релјеф]]. Сместена е во југозападниот дел на [[Република Македонија]] и северозападниот дел од [[Грција]]. Опфаќа површина од околу 4000 км<sup>2</sup> Природно-етнографски целини - области во Пелагонискиот масив се: [[Пелагониски Регион|Пелагонија]], [[Мариово]], [[Општина Демир Хисар|Демир Хисар]], [[Порече]] и други. === Област на млади верижни планини === ==== Шарска област на планини и котлини ==== [[Податотека:Popova-Shapka-Panoramic-View.jpg|мини|лево|Зимскиот центар Попова Шапка, на Шар Планина]] Шарската област се протега од најзападниот дел на Република Македонија. Планините од Шарскиот предел се протегаат на југ од [[македонско-грчката граница]] до македонско-српската граница на север, на запад од македонско-албанската граница до Пелагониската област на исток, од која е одделена со Преспанската, Кичевската и Полошката Котлина. Шарската област е составена од млади верижни планини кои се издигнале во кенозојската ера со алпската орогенеза. За време на дилувиумот највисоките делови од планините се наоѓале под ледници. Остатоци од ледничката ерозија денес има во речиси сите планини од овој предел, од кои, најчести се ледничките форми - циркови, валови, морени, острите планински гребени и врвови кои изгледаат како алпските предели. Шарскиот предел е богат со пасишта, шуми, но и со руди, како што се: хром, железо, манган и неметални руди: мермер, гипс итн.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 18</ref> На Шарската област и припаѓаат младите планини: Шар Планина, Бистра, Стогово, Караорман, Јабланица, Кораб, Дешат, Крчин и Галичица. Во оваа област се наоѓаат Преспанската, Охридско-струшката, Кичеввската, Полошката, Дебарската, Мавровската Котлина и котлината Дебрца. Со долината на реките Радика и Црн Дрим и со Охридската Котлина, Шарската област е поделена на два дела: внатрешна и надворешна зона. '''Внатрешната зона''' е составена од планините: Шар Планина, Бистра, Стогово, Караорман и Галичица и котлините: Полошка Котлина, Кичевска Котлина, Дебрца и Охридско-струшката Котлина.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 40</ref> [[Податотека:Небо - земја.jpg|мини|десно|Бистра Планина]] '''Шар Планина''' или скратено '''Шара''' (албански: Bjeshkët e Sharrit или Sharrа, латински: Mont Skardus) е еден од најголемите и највисоките планински масиви во Македонија. Сместена е во северозападниот дел на републиката, на границите со Косово и Албанија. Самата планина зафаќа повшрина од 1600 км. 56,25% од самиот масив ѝ припаѓа на [[Република Македонија]], 43,12% на [[Србија]], односно [[Косово]], а додека останатиот дел од 0,63% на [[Албанија]]. Нејзината должина изнесува 80 км, а широчината од 10 до 25 км. Пространото планинско [[било]] го сочинуваат две големи и пространи [[Висорамнина|висорамнини]] - [[Враца]] и [[Рудока]]. Шар Планина се наоѓа во северозападниот дел на Република Македонија. Шарпланинскиот масив се протега во правец североисток - запад – југозапад во должина од 76 км. Започнува од реката Лепенец и Качаничката Клисура на североисток, на исток границата е определена со Полошката Котлина, на југозапад Штировичката Река и изворите на Радика, на југ изворот на реката Вардар – Вруток, а на запад - надвор од територијата на Македонија, со Сириничката Жупа, реката Призренска Бистрица и нејзината долина, и жупите [[Гора (област)|Гора]] и [[Ополе (Косово)|Ополе]] во Косово; додека пак, во Албанија се простира од планината Калабак до Шерупа. Вкупната ширина изнесува од 10 до 25 км, а вкупната површина што ја зафаќа шарпланинската област изнесува 1600 км<sup>2</sup>.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 19</ref> [[Податотека:Galichitsa.jpg|мини|лево|Поглед кон Галичица]] Шарпланинското било е благо наведнато, заокружено, добар дел рамно, а понекаде и слегнато. Гледано од рамнината, Шар Планина има изглед на питома, лесно браносана планина, со средна висина. Меѓутоа, сепак, таа е релативно висока планина, која освен со чудесните богатства кои ги поседува, таа привлекува и со грамадноста на својата маса. Општиот изглед на Шара најсилно е изразен од југоисточната страна, каде што над тетовската котлина планината се издига до релативна височина од 2.125 м. Врвот Љуботен зазема најистакната положба на целото шарпланинско било, а највисок е врвот Титов Врв – 2.748 м. Таа припаѓа на областа која е наречена токму по неа – Шарската област, и тоа во внатрешната зона (во која уште влегуваат планините: Бистра, Стогово, Караорман и Галичица). 56,25% од самиот масив и припаѓа на [[Република Македонија]], 43,12% на [[Србија]], односно [[Косово]], а додека останатиот дел од само 0,63% на [[Албанија]]. '''Бистра''' е планина во [[Македонија]]<ref>{{наведена книга|title=Годишен зборник: Географски институт|publisher=УКИМ Географски институт|date=1966|edition=15 и 16}}</ref> која се граничи со 6 други планини, и тоа [[Шар Планина]], [[Буковиќ (планина)|Буковиќ]], [[Стогово]], [[Крчин]], [[Дешат]] и [[Кораб]]. Позната е по своите [[пасишта]], на неа се наоѓа голем скијачки центар, а бидејќи се граничи и со [[Мавровско Езеро|Мавровското езеро]] поголем дел од планината спаѓа во [[Национален парк Маврово|Националниот парк „Маврово“]]. [[Податотека:Galichica mountain Macedonia.JPG|мини|лево|Поглед од Галичица кон Охридско Езеро]] Галичица е висока планина во Македонија. Заради особените природни убавини и карактеристичниот растителен и животински свет на шумите и шумските предели на планината Галичица, еден поголем дел од неа, на површина од 22.750 хектари, во 1958 година е прогласен за национален парк. Националниот парк Галичица којшто се наоѓа во крајниот југозападен дел од Република Македонија, се одликува по положбата што ја зазема меѓу двете езера - Охридското и Преспанското, потоа, по разгранетата орографија и интересните геоморфолошки облици (длабоки долови, разни видови на карстни форми и леднички земјишни облици).[2] Географската положба на паркот е 40°59’N и 20°52’E.[3] Најниска точка е нивото на Охридското Езеро 695 м.н.в. и нивото на Преспанското Езеро 850 м.н.в., а највисока врвот Магаро 2255 м.н.в. Планината Галичица има развиен релјеф со длабоки долови и стрмни падини кон двете езера. Поради релјефните одлики, единствениот масив на Галичица поделен е на четири засебни делови. Делот јужно од Зли дол се именува како Стара Галичица. Тоа е највисокиот и најмаркантниот релјефен дел на националниот парк. Неговите страни стрмно се отсечени кон езерата и избраздени се со суводолици што на планината и дава изглед на непристапност. Во неговиот централен дел оформено е широко плато со надморска висина поголема од 2000 м. На него се застапени скоро сите површински карсни форми. На север од него се наоѓа делот Галичица. Највисокиот врв Вакоски гној има централна позиција и висина од 1999 м. Во овој дел ширината на планината е најмала (9,75 км). Падините кон Охридското Езеро се стрмни и слични со оние од претходниот дел, додека источните падини поблаго се спуштаат кон Преспанското Езеро. Платото во централниот дел е на висина од околу 1400 м. и на него се оформени четири карстни полиња. Остатокот од масивот меридијански е поделен на два дела и тоа Петрино кој гравитира кон Охридската и Исток кон Преспанската Котлина. Од котлините кои се наоѓаат во источниот дел на Шарската област, најголема и најзначајна е котлината Полог. Од западната и делумно и на северната страна Полог е ограден со Шар Планина, од источната страна е ограден со планините Сува Гора и Жеден, а на југ е ограден со падините на Бистра (Влаиница) и Челоица. Во југозападниот дел на Полог се наоѓа изворот на најголемата македонска река Вардар која протекува вдолж целата котлина во должина од 68 километри. Просечната надморска височина се движи од 360 до 430 метри во Долни Полог (тетовскиот дел) и од 430 до 580 метри во Горни Полог (гостиварскиот дел). {| class="wikitable" |- ! [[Котлина]] !! Површина (км<sup>2</sup>) !! Височина (метри) !! Стопанско значење |- | [[Полошка Котлина]] || 373 || 400 - 600 || градинарство-овоштарство |- | [[Охридско-струшка Котлина]] || 226 || 695 - 800 || градинарство-овоштарство |- | [[Кичевска Котлина]] || 208 || 500 - 1.000 || градинарство-овоштарство |- | [[Преспанска Котлина]] || 94 || 853 - 1.000 || раноградинарство |- | [[Дебарска Котлина]] || 73 || 500 - 600 || градинарство |- | [[Дебрца]] || 120 || 700 - 900 || овоштарство |} '''Западниот дел''' на Шарскиот предел го сочинуваат планините: Кораб, Дешат (Крчин) и Јабланица, а тука се наоѓа само една котлина - Дебарска Котлина. [[Податотека:KorabMountain2.jpg|thumb|200px|Планината Кораб, поглед кон врвовите Рибничка Скала и Кабаш]] '''Кораб''' е [[планина]] во [[Република Македонија|Македонија]], на границата со [[Албанија]].<ref>''Евгений Динчев, Петър Атанасов, Високите планини на Република Македония, Пътеводител, София, 1998''</ref> На неа се наоѓа највисоката точка ([[врв]]) во земјата - [[Голем Кораб]] кој е висок 2764 метри надморска височина. [[Кораб]] е планинска верига која се протега на правец југ-север. При изработката на дигиталната географска карта на [[Република Македонија]] од страна на јапонски експерти е утврдено дека [[Голем Кораб]] е повисок, па според премерувањата тој е повисок за 88 метри, но тоа сѐ уште не е официјално верифицирано. Традиционалното меѓународно искачување на Голем Кораб се одржува во почетокот на септември секоја година по повод [[8 септември]] денот на независноста на [[РМ]]. Поради уникатните природни одлики делот на планината кој влегува во границите на [[Македонија]], во 1952 година е признаен како дел од [[националниот парк „Маврово“]]. [[Податотека:Jablanica Gorna Belica.jpg|мини|десно|Јабланица, гледана од селото [[Горна Белица]]]] '''Јабланица''' е планина во југозападниот дел на [[Македонија]], помеѓу Охридско-струшката и Дебарската Котлина, западно од Црн Дрим и брегот на Охридското Езеро. Еден дел од планината лежи во [[Албанија]]. Планинскиот гребен е повисок од 2.000 метри за приближно 50 км, а највисокиот дел, сместен во самото средиште на планината, е висок 2.257 метри. До планината може да се стигне преку Вевчани што се наоѓа на подножјето на планината. Таа е 14 километри оддалечена од [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]] и градот [[Струга]]. На Р Македонија и припаѓаат источните планински страни, а западните на Албанија. Се протега во меридијански правец (35 км), а најголемата широчина во нашата држава изнесува 7,5 км. На нашата страна зафаќа површина од 255 км<sup>2</sup>. Највисок врв е Црн Камен 2.257 м. Млада венечна планина која е формирана со тектонските олигомиоценски движења. Геолошкиот состав е претставен со палеозојски шкрилци кои се во падината, а преку нив лежат тријаски варовници. Во релјефот доминираат високи врвови, пространи површини, длабоки речни долини, карстни и фосилни леднички облици. Врвови повисоки од 2.000 м се: Стрижак 2.233, Крстец 2.186 и Чумин Врв 2.125 м. За време на плеистоцен-ледениот период, високите делови биле зафатени со интензивна глацијација. Трагите од глацијацијата се претставени со пет фосилни циркови во кои се наоѓаат четири леднички езера. Богата е со вода, а меѓу изворите најпознати се вевчанските. Од рудно богатство има јаглен кај село [[Пискупштина]]. Природно-етнографски целини-области се: Полог, Маврово, Дебрца, Кичевија, Копачка, Преспа, Крчин, Дримкол, Жупа, Река, Малесија и др.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 42</ref> === Специфични земјишни облици === [[Податотека:Macedonia relief location map.jpg|мини|лево|Релјефна карта на Република Македонија]] Во релјефната структура на [[Република Македонија]] планините и котлините се основни земјишни облици. Меѓутоа, покрај нив се среќаваат и други специфични земјишни облици. Овие специфични земјишни облици се делат според времето и начинот на настанување. Така, едни од нив се стари или [[палеорелјеф]], а други се нови или [[неорелјеф]]. Во однос на настанувањето, тие се создадени под дејство на процес на распаѓање на карпите, [[денудација]], [[абразија]], флувијална, карстна [[ерозија]], [[глацијација]] и [[вулканска активност]]. ==== Палеорелјеф ==== Најкарактеристични палеоземјишни облици кои се зачувани на територијата на [[Република Македонија]] се остатоци од преграбенските или прелимниските, односно преезерски долини. Тоа се доловите, а некаде и речни тераси од старите речни долини, кои постоеле пред распарчувањето на старата балканска маса. Тогашната речна мрежа имала поинакви правци на речни долини. Една таква долина била долината на [[Ѓаватска Река]], која доаѓала од [[запад]] и течела кон [[југоисток]], во правец на Егејскиот дел на [[Македонија]]. Со радијалните тектонски движења Ѓаватска Река била распарчена, при што се спуштиле Охридската и Преспанската Котлина и [[Пелагонија]], а се издигнале околните планини. Остатоци од оваа река во вид на фосилен-флувијален релјеф - речни тераси и речен нанос од [[песок]] и [[чакал]], се наоѓаат на надморска височина на денешните патни правци на превлаците: [[Буково]] - 1207 м (помеѓу Охридската и Преспанската Котлина) и [[Ѓавато]] - 1067 м (помеѓу [[Преспа|Преспанска Котлина]] и [[Пелагонија]]). Превлаци, односно превои како релјефни траги од старите речни долини има на повеќе места во [[Република Македонија]]. Такви се [[Плетвар]] (995 м), [[Присад]] (1093 м) меѓу [[Пелагонија]] и Повардарието, потоа [[Буковиќ]] (1.185 м), [[Стража (превој)|Стража]] (1.212 м) меѓу Полошката и Кичевската Котлина, [[Пресека (превој)|Пресека]] (1.082 м) меѓу [[Кичевска Котлина]] и [[Дебрца]], [[Калдармибогаз]] меѓу [[Полог]] и [[Скопска Котлина]], [[Барбарас]] и [[Уши (превој)|Уши]] помеѓу [[Порече]] и [[Пелагонија]] и др. ==== Абразивен релјеф ==== [[Податотека:Dojransko Ezero - MAKEDONIJA.JPG|мини|десно|Дојранското Езеро во Дојранската Котлина]] Абразивниот релјеф претставува стар и фосилен релјеф, создаден за време на плиоцентот, кога голем дел од територијата на [[Република Македонија]] бил покриен со водите од старото [[Егејско Езеро]], кое ја исполнувало цела [[Јужна Македонија]], а Скопската и Полошката Котлина биле негови заливи. Во текот на неогенот, како резултат на раседнувањето на земјиштето, езерото започнало да се повлекува, кон местото каде денеска се наоѓа [[Егејско Море]]. Откаку нивото на езерото се спуштило на помалку од 670 м, тоа почнало да се разделува на одделни езера и на езерски водни врски како истеки во клисурите. Со понатамошното истекување повеќето котлини во [[Македонија]], останале суви исполнети со езерски наноси,а во други како Охридската, Преспанската и Дојранската Котлина и до денес останале езерата. Од абаразивните облици денес во котлините има езерски тераси, [[спила|спили]], езерски седименти на крајбрежен нанос на [[песок]] и [[чакал]]. Денес абразивните тераси се утврдени на височина од 900 м, потоа на 780 до 740 м и од 600 метри надморска височина. ==== Леднички релјеф ==== [[Податотека:Golemo Ezero.jpg|мини|лево|Големо Езеро, Пелистер (дел од езерата Пелистерски очи)]] Леднички релјеф се наоѓа на високите планини, на оние кои се повисоки од 2.000 м. Имено овие планини биле зафатени со [[глацијација]] за време на дилувиумот. Вакви траги на [[глацијација]], односно зачувани дилувијални леднички земјишни облици, денес има на планините: [[Шар Планина]], [[Кораб]], [[Јакупица]], [[Пелистер]], [[Бистра]], [[Стогово]], [[Дешат]], [[Галичица]], а се претпоставува дека глацијација има и на [[Осогово]], [[Ниџе]] и [[Кожуф]]. На нив снежната граница била на апсолутна височина од 1.600 до 2.000 метри, кога за време на плаиостоценот, постојано биле покриени со [[снег]]. Најзастапени траги на [[леднички земјишни облици]] се цирковите, валовите, моренскиот материјал и флувио-ледничките наноси.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 43</ref> [[Податотека:Bogovinje Lake 01.jpg|мини|десно|Боговињско Езеро (најголемо ледничко езеро во Република Македонија)]] Најмногу траги од ледници има на [[Шар Планина]], со вкупно констатирани 50 циркови, од кои 27 се исполнети со [[вода]] и денес се леднички - [[планински езера]]. Исто, така на [[Шар Планина]] се регистрирани и неколку валовски долини, од кои најдолг е валовот по долината на изворишниот дел на реката Пена со должина од околу 2,5 км. Освен на [[Шар Планина]], развиен [[леднички релјеф]] има и на: [[Јакупица]], [[Јабланица]] и [[Пелистер]]. На [[Јакупица]] постоеле три ледници: во [[Долно Солунско Поле]], во [[Кадино Поле]] и во изворишниот дел на [[Патишка Река]]. Исто така на оваа планина се наоѓаат и две [[ледничко езеро|леднички езера]]. На [[Јабланица]] се наоѓаат неколку цирка, од кои 4 се исполнети со [[вода]]. Снежен ледник се спушти по долината на [[Боровечка Река]] до височина од 700 метри. На [[Баба Планина]], односно [[Пелистер]] се наоѓаат 4 циркови, од кои два постојано се исполнети со [[вода]]. На оваа [[планина]] постојат и неколку валови, по долината на [[Црвена Река]], по [[Сапунчица]] (каде ледникот ја наталожил својата челна морена од селото [[Нижополе]]), како и ледникот по [[Брајчинска Река]], кој ја наталожил челната морена кај селото [[Љубојно]], на височина од 900 метри. ==== Карстен релјеф ==== [[Податотека:Babuna vo klisurata Pesti.jpg|мини|лево|Река Бабуна во клисурата Пешти]] Во [[Република Македонија]] [[карстен релјеф]] се појавува во подрачјата кои се составени од [[варовник]]. Карстниот релјеф зафаќа површина од 4.400 км<sup>2</sup>. Варовничките маси се застапени најмногу на планините [[Сува Гора]], [[Жеден]], [[Јакупица]], [[Галичица]], [[Бистра]] на повисоките делови на [[Шар Планина]] и [[Кораб]], а во помала мера и на други планини. Речиси на сите терени се застапени површински и подземни карстни форми. Од површинските карстни земјишни облици се јавуваат шкрапи, вртачи, ували и карстни полиња, а од подземните - пештери [[јами]]. Има во поголем број вртачи и ували, Повеќето од нив се распоредени на карстните планински рамништа на [[Јакупица]], [[Галичица]] и [[Бистра]]. Има вкупно 24 карстни полиња и сите се со мала површина. Повеќето од нив се наоѓаат на [[Бистра]] и тоа дуеи 13, додека на [[Јакупица]] имаме 5, на [[Галичица]] - 4 и на [[Сува Планина]] - 2. Најголемо карстно поле е церското поле. Тоа се наоѓа помеѓу Кичевската Котлина и демирхисарскиот крај, на надморска височина помеѓу 930 и 1.000 метри, зафаќа површина од 9,4 км<sup>2</sup> со вкупна должина од 7,5 км и широчина од 3,7 км. Низ оваа поле тече [[Церска Река]], која понира во забележлив [[понор]], а најверојатно избива во изворите на [[Црна Река]], кај с. [[Железнец]], [[Демирхисарско]]. Од подземните облици досега се откриени и испитани 196 пештери и пропасти — јами. Од подземните облици најбројни се пештерите - 163, а има 33 јами. Научните работници (географи, геолози и спелеолози) претпоставуваат дека бројот на подземни облици во [[Република Македонија]] е значително поголем, од 300 максимум до 500. Пештерите се разликуваат по големината и карактеристичните богати пештерски накити: сталактити, сталагмити, столбови, завеси и сл. Најинтересни и најпознати пештери се: [[Ѓоновица]] или [[Убавица]] на планината [[Буковиќ (планина)|Буковиќ]], [[Бела Вода]] во [[Демиркаписката Клисура]], [[Понор]], [[Макароец]] и [[Маркова Црква]] во клисурата [[Пешти]] на река [[Бабуна]], пештерата [[Дамјаница]] на планината [[Јабланица]], [[Дона Дука]] на [[Жеден]], [[Самоска Дупка]] на [[Галичица]], [[Алилица]] и [[Калина Дупка]] на [[Бистра]], [[Селска Велинска Дупка]] на [[Кожуф]], [[Змејовица]], [[Пешна]] и [[Златински Извор]] на [[Порече]], [[Драчевска Пештера]], [[Врело]], [[Убава]] во Скопската Котлина и други. На варовничките терени се забележуваат и реки понорници (реката [[Крапа]], [[Тони Вода]], [[Тресонечка Река]] и др.), како и повеќе карстни долини и суводолници.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование = стр. 44</ref> <gallery> Податотека:Alilica-Peshtera-Tresonche-MK.JPG|Отворот на пештерата Алилица крај Тресонечка Река Податотека:Alilica-cave-inside.JPG|Внатрешноста на пештерата Алилица Податотека:Slatina-pestera.jpg|Сталактити во Слатинската Пештера </gallery> ==== Вулкански релјеф ==== {{Главна|Вулканизам во Македонија}} Од специфичните земјишни облици на територијата на [[Република Македонија]] се среќаваат и остатоци на фосилни вулкански облици. Имено, во текот на неогенот [[Македонија]] била зафатена со силна [[вулканска активност]]. Тогаш постоеле неколку активни вулкански области, како: Кратовско-злетовската, Мариовско-кожуфската, Дамјанско-бучинската, Коселската и др. Вулканската активност завршила на почетокот на квартерниот период. Најкарактеристични вулкански облици се: купите, кратерите, вулканскиот материјал (туфови, лапили, андензитни и базалтни карпи), а на вулканските терени покрај вулканските форми, се јавуваат и наоѓалишта на разновидни руди. Фосилни остатоци од вулканските земјишни облици најмногу има во кратовско-злетовската област, а тоа се неколкуте расфрлани вулкански купи во околината на [[Кратово]] и [[Средорек]], како и во околината на [[Злетово]] и [[Кочани]]. Во оваа облст најмногу се зачувани кратерите околу [[Кратово]], [[Лесново]], [[Туралево]] и [[Шопско Рудари]]. Градот [[Кратово]] и манастриот [[Лесново]] се наоѓаат во некогашни кратери, кои денес се еродирани. Во Мариовско-кожуфската вулканска област, од многуте вулкански облици најкарактеристични се вулканските купи: [[Порта]], [[Чардак]], [[Васов Град]], [[Цврстец]] и [[Острец]]. Во околината на [[Радовиш]], односно во Дамјанско-вучинската вулканска област, најзабележителни се вулканските куполи [[Пилав Тепе]]. Денес во [[Република Македонија]] нема активни или живи вулкани, но затоа има пост-вулканска појава претставена преку солфатарата кај селото [[Костел]], во близина на [[Охрид]]. Всушност, тоа е една минијатурна пукнатина од која постојано излегува [[сулфурдиоксид]] и [[јаглерод диоксид]], со доста непријатен мирис. ==== Флувијален релјеф ==== [[Податотека:SmolareWaterfall.JPG|мини|лево|[[Смоларски Водопад]]и]] Флувијалниот релјеф спаѓа во групата млади релјефи кои го создале, а и ден денес го создаваат реките. Главните флувијални облици на овој релјеф биле создадени под дејство на ерозивните и акумулативните процеси. Во ерозивните флувијални облици и форми на релјефот спаѓаат: разните типови на речни корита, потоа формите на надолжниот речен профил како што се: брзаците, водопадите, речните тераси, речните долини и басените на речните сливови, а во акумулативните земјишни облици спаѓаат: плавините, речните острови и алувијалните рамнини. Речиси во сите наши речни долини има или можат да се реконструираат повеќето од претходно наведените фосилни остатоци, а некои и денес се активни флувијални релјефни ерозивни и акумулативни форми. Така, на пример, по течението на реката Вардар, има голем број флувијални речни тераси и речни острови, додека, пак на многу наши реки, се наоѓаат бројни слапови и водопади (како што се [[Длабок Дол]], висок 115 м на [[Длабока Река]], [[Смоларски Водопад]], [[Брнички Водопад]], водопадот [[Дув]], [[Колешински Водопад]] и др.). [[Податотека:Koleshinski vodopad 27.JPG|мини|десно|[[Колешински Водопад]]]] ==== Ерозија на тлото ==== Денес, на многу терени во [[Република Македонија]], се одвива силна [[ерозија]]. Особено изразена е ерозијата на пострмните и широките долински страни, во порастреситото земјиште. Во групата карактеристични простори зафатени со ерозија спаѓаат: [[Средно Повардарие]], [[Тиквешко Повардарие]], сливовите на [[Крива Река]] (селото [[Куклица]] во [[Кравото]] со карактеристични Земјини пирамиди), [[Пчиња]], делови од Мариовското подрачје - реката [[Бошава]], потоа [[Малеш]] и [[Пијанец]] и на други места. Овој процес на [[ерозија]] на земјиштето е многу штетен, особено за полјоделството. Преку ерозијата на земјиштето се формираат долови, долчиња, бразди и долини на повремени порои преку кои се симнува материјал од повисокото кон пониското земјиште. Како резултат на пороите настанува затрупување на нивите, создавање на стерилни почви, уривање на патиштат и мостовите, појава на лизгалиште на теренот и сл., а поради тоа проблемот со ерозијата на земјиштето е многу актуелен и мора да се реши.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско обарзование - стр. 45</ref> == Клима == {{Главна|Клима во Македонија}} [[Клима]]та претставува важна и специфична физичко-географска одлика на [[Република Македонија]]. Од климата, односно од климатските елементи и појави, како што се: темперетурата, влажноста на воздухот, врнежите во голема мера зависат процесот на создавање на почвите, полноводноста на реките, богатството и разновидноста на растителниот и на животинскиот свет во одделни подрачја. Исто така, климатските услови имаат разновидно дејство врз стопанството, а пред сè на земјоделството, сообраќајот и туризмот, како и врз животот и здравјето на луѓето. === Климатски фактори === На климата во [[Република Македонија]] непосредно влијаат повеќе климатски фактори. Меѓу нив најважни се: географската положба и релјефот, но и другите, како што се, близината на околните мориња (релативна малата оддалеченост на Егејското и на Јадранското Море), близината на [[Африка]] и влијанието на општата циркулација на атмосферата. [[Податотека:North Macedonia GHI Solar-resource-map GlobalSolarAtlas World-Bank-Esmap-Solargis.png|мини|десно|Топлинска карта на Р Македонија]] Според '''географската положба''', односно географската широчина која ја зазема, нашата земја се наоѓа во јужниот, потопол дел на [[Европа]] и низ неа минува 41° и 42‘ напоредник од северната географска широчина, што значи дека е поблиску до екваторот отколку до Северниот Пол. Според количеството топлина и интензитетот на сончевото зрачење, територијата на [[Република Македонија]] добива околу 250 кг калории, што приближно одговара на годишното количество сончев сјај кој се движи во границата од 2.100 до 2.450 часови годишно.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 20</ref> '''Близината на морињата''', е втор важен фактор од кој зависи климата во нашава земја. Од Егејското Море (кое во воздушна линија е оддалечено 60 км) и Јадранското Море (кое во воздушна линија е оддалечено околу 80 км) навелегуваат топлите влијанија на [[средоземна клима|средоземната клима]]. Според тоа, на поголем дел од територијата на [[Македонија]] би требало да има средоземна клима, меѓутоа, високите планини кои се издигнуваат на [[запад]] и на [[југ]], климата е изменета во [[изменето-средоземна клима]]. Често се случува да навлезат влијанија од Атлантскиот Океан. Иако тој се наоѓа на многу голема оддалеченост, сепак, во пролетните и во есенските месеци, особено, кога од него дуваат западните ветрови кои пренесуваат влажни воздушни маси, тие главно, носат обилни дождови на територијата на [[Република Македонија]]. На територијата на [[Република Македонија]] често се јавуваат и пробиви на тропски и на поларни воздушни маси. Така, воздушните маси од југ (тропска [[Африка]]) најчесто носат топло, суво и жешко време со температурни вредности од 40-45°С, додека, пак воздушните маси кои навлегуваат од север и североисток (студен [[Сибир]]) главно предизвикуваат студено, ведро и ветровито време, со температурни вредности од -25°С до повисоки од -30°С.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 20/21</ref> '''Релјефната структура''' на [[Република Македонија]], како фактор, исто така, има суштинско влијание врз климата. Релјефот влијае врз климата. Релјефот влијае паралелно со височината и со правецот на протегање на планините, речни долини, планински превои и со присуство на котлините. Генерално, климата во Република Македонија е потопла во котлините и во речните долини отколку на високите планини. Високите планински масиви, особено оние кои се протегаат на [[југ]] - [[Кожуф]], [[Ниџе]] и [[Беласица]], и на [[запад]] - [[Кораб]], [[Стогово]], [[Дешат]] и [[Јабланица]], со својата височина и со правецот на протегање ги задржуваат топлите влијанија на [[средоземна клима]] од [[југ]] и од [[запад]]. [[Шар Планина]], [[Скопска Црна Гора]] и делумно [[Козјак]] и [[Герман]], пак, го спречуваат навлегувањето на студените воздушни маси од [[север]] и североисток. Речиси истото тоа се случува и со Осоговските и Малешевските и другите планини во источниот дел на [[Македонија]], кои го спречуваат навлегувањето на воздушните маси од североисток и од [[исток]]. Меѓутоа, од северната и североисточната страна иам ниски превои (како Кумановско-прешевскиот 450 м), клисури (како Качаничката клисура, и клисурите на Кумановската Река и [[Пчиња]]), ниски планини (Руен 776 м) и планинските превои преку кои значително навлегува влијанието на [[континенталната клима]] од [[север]]. Од друга страна, отвореноста на Вардарската долина кон Егејското Море, Гевгелиско-валандовската и Дојранската котлина кон југ, лесно овозможуваат топли воздушни маси на средоземните влијанија да навлезат во [[Република Македонија]], кои како изменето-средоземни продолжуваат кон Тиквешката и Скопската Котлина. Изменето-средоземни влијанија навлегуваат и во Струмичката котлина по долината на реката [[Струма]], по течението на реката [[Црн Дрим]] во Дебарската Котлина. Наспроти воа, котлини коие се наоѓаат на повисоки надморски височини и кои се заградени со планини ([[Пелагонија]], [[Беровска котлина]], [[Полог]], Кичевска и др.) имаат свои специфични климатски одлики. Оние, пак кои се исполнети со вода и претставуваат природни езера (се мисли на Охридското и Преспанското Езеро), како и оние кои се вештачки акумулации, имаат определени влијанија врз одликите на сопствената [[микроклима]]. Генерално кажано, како резултат на релјефот, климатските влијанија во [[Република Македонија]], за континенталноста на климата, намалувањата се движат од [[север]] кон [[југ]], а во помала мера и од [[запад]] кон [[исток]], а за [[средоземна клима|средоземноста]][[Наслов на врска]] на климата, намалувањата се од [[југ]] кон [[север]] и од [[запад]] кон [[исток]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование стр. 47</ref> === Одлики и специфичности на метеоролошко-климатските елементи и појави === Климата во [[Република Македонија]] се одликува со различни вредности на метеоролошките елементи и појави. Како резултат на климатските фактори, кај метеоролошко-климатските елементи и појави се јавуваат големи и нагласени контрасти, особено во одност на температурата на воздухот и врнежите, како и кај ветровите и другите климатски елементи и појави.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 22</ref> ==== Температура на воздух ==== На темепратурата на воздухот во [[Република Македонија]] особено влијаат географската ширина, релјефната структура, оддалеченоста од морињата и океаните, присуството на водени акумулации, степенот на пошуменост на одредени области итн. Во зависност од овие фактори се јавуваат и промени на температурата како во хоризонтален, така и во вертикален правец. Во [[Република Македонија]] просечната годишна температура изнесува 11,5°С. Најтопол [[месец]] во годината е [[јули]] со просечна температура на воздухот од 22,1°С, а најстуден месец е [[јануари]] со температура од 0,3°С. Во јужните делови на [[Република Македонија]] се забележуваат поголеми температурни вредности поради близината и влијанието на средоземната клима од Егејското Море. Така, на прример, одејќи од југ кон север температурните вредности се намалуваат. Ако просечната годишна температура на воздухот во Гевлегиско-валандовската котлина изнесува 14,5°С, во [[Демир Капија]] 14°С, 13,3°С во [[Велес]], а во [[Скопје]] 12,4°С. Оваа разлика е резултат на намаленото влијание на средоземната клима од [[југ]], колку одиме посеверно температурните вредности се намалуваат.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 22/23</ref> Температурата на воздухот во [[Република Македонија]] се намалува и според зголемувањето на надморската височина и тоа на секои 100 м за 0,39°С. Така, просечната годишна температура на воздухот во Полошката котлина изнесува 11,3°С, а во Мариовската котлина таа вредност е за 4°С пониска и изнесува само 7,3°С. Зимно време доаѓа и до инверзија на температурата во [[Република Македонија]], т.е. во колтините имаме помали температурни вредности, додека на високите планини имаме поголеми температурни вредности. [[Температурна инверзија]] настанува тогаш кога студениот воздух од планините, како потежок ќе се спушти во котлините и од нив ќе го потисне топлиот воздух воздух, кој како полесен ќе се искачи на планините. Ваквиот студен воздух може да се задржи подолго време во котлините, при што покрај екстремно ниските температури може да формира и густи [[Магла|магли]] - [[сињаци]], додека, пак, на височините на околните планини се огреани од [[сонце]] и [[топлина]]. Така, при [[температурна инверзија]] во Полошката котлина, во [[Тетово]] е постудено отколку на [[Попова Шапка]], или, пак во [[Пелагонија]], во [[Битола]] е постудено отколку на [[Пелистер]] и разликата на температурата е повеќе од 20-30°С односно од екстремно негативна во котлините до позитивна на планините.<ref>Национална географија - втора година реформирано гиманзиско образование - стр. 49</ref> Во врска со температурата на воздухот карактеристично е да се спомене и траењето на мразните денови, односно денови кога температурата на воздухот е помала од 0°С. Најмалку мразни денови ќе имаме во Охридската, Преспанската и Дојранската котлина а најмногу во посеверните делови. Така на пр. најмалку мразни денови имаме во [[Дојран]] и тоа само 32 мразни денови, додека таа бројка во [[Лазарополе]] изнесува 134 мразни денови.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 48</ref> ==== Врнежи ==== [[Податотека:Blue sky over Radišani.jpg|мини|лево|Облаци врз селото [[Радишани]]]] Врнежите во [[Република Македонија]] се доста неправилно распоредени, а инаку се многу важна метеоролошка одлика. Најмногу врнежи има на планините во западниот дел на [[Република Македонија]], поради средоземните влијанија кои доаѓаат од [[запад]] и носат големо количество на врнежи и влажен воздух. Одејќи кон централниот дел на [[Република Македонија]] врнежите се намалуваат. Иако овој дел ја има најмалата надморска височина сепак има најмалку врнежи. Одејќи кон исток на планините од источната страна количеството на врнежи повторно се зголемува. Ваквиот распоред на врнежите директно влијае врз развојот на стопанството во [[Република Македонија]], врз опстанокот на растителниот и животинскиот свет како и врз здравјето на луѓето.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 26/27</ref> Во [[Република Македонија]] најмногу врнежи има во зимските и есенските месеци, а многу помалку во летните месеци. Просечното годишно количество врнежи изнесува 680 мм. Утвредено е дека на секои 100 м надморска височина годишното количество врнежи се зголемува за 56 мм. Иако врнежите се најпотребни во котлините сепак најмногу ги има на високите планини. Во [[Република Македонија]] најмногу врнежи има во западниот дел на високите планини. Таму просечното годишно количество врнежи се движи до 1000 мм. Најмногу врнежи има на: [[Кораб]], [[Дешат]], [[Јабланица]], [[Бистра]], [[Стогово]] и во Мавровскиот крај. Таму речиси секој четврти ден во годината е врнежлив, односно дури 92 дена во годината се врнежливи. Во котлините количеството на врнежи се движи во интервал од 500 до 1000 мм. Годишно од 700 до 1000 мм врнежи има во: Полошката и Кичевската котлина, [[Струшко Поле]], [[Преспа]] и Гевгелиско-валандовска котлина. Од 500 до 700 мм врнежи има во: Кумановската, Скопската, Кривопаланечката, Охридската, Струмичката котлина, [[Пелагонија]], [[Малешевија]], [[Осоговија]] како и во дел од [[Поварадарие]]. Најсушни простори во [[Република Македонија]] се оние каде што годишното количество врнежи е помало од 500 мм, а такви предели се котлините од централниот дел на Повардарието: [[Велес]], [[Тиквешко]] и [[Овче Поле]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образовиание - стр. 50</ref> [[Податотека:Slovenia Blvrd (Skopje).jpg|мини|десно|Облаци врз булеварот Словенија (Скопје)]] Во [[Република Македонија]] е измерен апсолутен годишен максимум на врнешите од 2792 мм, регистрирани во [[Жировница]] во [[1962]] [[година]]. Апсолутно најмали годишни врнежи од 163 мм во [[Градско]], во хидролошката 1948/49 година. Разликата помеѓу овие два екстрема е за цели 17 пати. Најмалку средно годишно количество врнежи има измерено во околината на [[Градско]], и тие се движат од околу 200 до максимум 400 мм воден талог. Најдолга суша е забележана во [[1985]] [[година]], како и во периодот од [[1997]] до [[2000]] [[година]], кога во просторот на Тиквешката Котлина сушата траела повеќе од 200 дена.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образовиание - стр. 50 (ако сакаш да знаеш повеќе)</ref> Во [[Република Македонија]] најмногу врнежи паѓаат во есенските и зимските месеци, со максимум во ноември, а најмалку во летните месеци, со максимум во август. Во годишното количество врнежи значително учество има и снегот, чие количесто се зголемува со зголемувањето на надморската височина. Така, дебелината на снежната покривка на [[Шар Планина]], [[Бистра]], [[Кораб]] и другите планини е поголема од 2 метра и се задржува повеќе месеци, додека во Гевгелиско-валандовската и Тиквешката котлина, дебелината на снежната покривка изнесува едвај неколку сантиметри и се задржува најмногу од 8 до 10 дена. Поради неправилниот распоред на врнежите и несоодветниот однос на испраувањето, во [[Република Македонија]] се многу почести сушите отколку поплавите. Особено тоа се сушите кои често траат и повеќе од три до четири месеци, со што на земјоделското производство му се нанесуваат катастрофални штети. За таа цел во [[Република Македонија]], се изградени повеќе вештачки акумулации и системи за наводнување. Од, друга страна пак, има појава и на поплави, но повеќе години тие се делумно под контрола, благодарение на регулацијата на реките и на пороите. Во штетни појави спаѓаат врнежите од [[град (метеорологија)|град]], кои се најчести во периодот од [[април]] до [[октомври]]. Во однос на врнежите во [[Република Македонија]] се јавуваат три плувиометриски режими: средоземен, континентален и преоден. Средоземниот плувиометриски режим се одликува со врнежи во зимските месеци и со сушни лета. Континенталниот режим се одликува со врнежи од периодот есен-зима-пролет и сушен период од лето, а преодниот режим е присутен во другиот простор во [[Македонија]]. Во средоземниот режим спаѓаат Струмичката и гевгелиско-валандовската котлина, јужниот дел на [[Пелагонија]], Охридско-преспанската котлина, долината на реката [[Црн Дрим]] и [[Повардарие]]. Во континенталниот режим спаѓаат [[Малешевија]] и Кривопаланечкиот крај, а во преодниот режим се сите останати делови на [[Република Македонија]]. ==== Ветрови ==== На територијата на [[Република Македонија]] честа појава се и ветровите, особено во зимскиот период. Во текот на летниот период северните ветрови носат свежина и деновите ги прават попријатни, додека во зимските месеци, топлите ветрови од југ ја зголемуваат температурата на воздухот, го ублажуваат студот и го топат снегот. Во [[Република Македонија]] најзначаен ветер е [[Вардарец]]. Тој дува од Повардарието, односно по долината на реката [[Вардар]], и тоа во зимскиот период (од [[есен]] до [[пролет]]), а поретко во летото. Вардарецот е студен и сув [[ветер]] кој дува од [[Шар Планина]] по долината на реката [[Вардар]] кон [[Солунски Залив]] и ја намалува температурата.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 24</ref> [[Југо]] исто така е ветер кој дува по течението на реката [[Вардар]], но во спротивен правец од Вардарецот, од југ-југоисток кон север. Тој е топол и сув ветер и доаѓа од пустината [[Сахара]] во [[Африка]]. Над Средоземното и Егејското Море се заситува со водна пареа, која подоцна се претвора во врнежи кои паѓаат во јужните делови од [[Република Македонија]] (особено во Гевгелиско-валандовската котлина). Тој најмногу дува во пролените и во есенските месеци. Овој ветер е познат и по неговото локално име [[Развигорец]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 25</ref> Западните ветрови дуваат со помала зачестеност, бидејќи се спречуваат од високите планини коишто се наоѓаат во западниот дел на [[Република Македонија]]. Овие ветрови носат големи количества врнежи, а во зимските месеци снег, но најголем дел од нив се јавуваат на високите планински страни, така што многу мало количество доаѓа до централниот дел од [[Република Македонија]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 51</ref> Локалните ветрови се јавуваат во котлините и тоа во летните месеци со дневно-ноќен период, какви што се: [[Стрмецот]], [[Јелошник]], [[Белички]], [[Северен]] и [[Оточен]] во Охридско-струшката котлина, [[Пелистрец]] или [[Планинец]] во [[Битолско Поле]] итн. ==== Други климатски појави ==== Важни климатски елементи и појави се релативната влажност на воздухот, осветлувањето (сончевиот сјај), испарувањето, облачноста, појавата на магла и др. '''Релативната влажност''' во [[Република Македонија]] е најголема во зимските месеци, собено во декември со 84%, а најмала во летните месеци, во јули со 57%. Годишното количество на '''сончев сјај''' се движи од 2,100 до 2,450 часови и е во тесна зависност од географската широчина и надморската височина. '''Облачноста''' е поголема во зимските месеци (7 до 8 десетини) отколку во летните месеци (2 до 3 десетини). Најчесто '''маглата''' се јавува во есенските, зимските и пролетните месеци, со максимални вредности од 72 дена годишно во [[Скопје]], а најмалку во [[Охрид]] само со 5 магловити дена.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование стр. 52</ref> === Климатски типови === {{Главна|Климатски типови во Македонија}} Како последица на климатските и на другите природни фактори, на територијата на [[Република Македонија]] се застапени три основни климатски типа: [[изменетосредоземна клима]], [[умерено-континентална клима]] и [[планинска клима]].<ref>[http://www.mfa.gov.mk/?q=makedonija/osnovni-fakti Основни факти]; преземено од Министерство за надворешни работи</ref> ==== Изменето-средоземна клима ==== Изменето-средоземна или изменето-средоземната клима настанува по дејство на топлите влијанија кои од [[југ]] од Егејското Море, преку долината на реката [[Вардар]], [[Струмица]] и [[Дојранска Котлина]], навлегуваат на [[север]]. Поголеми влијанија од оваа [[клима]] се чувствуваат во Гевгелиско-валандовската котлина, Дојранската котлина, до [[Демир Капија]]. Слични влијанија таа има и во Струмичко-радовишката котлина, каде се пробива преку долината на реките [[Струма]] и [[Струмица]]. Послаби влијанија од оваа [[клима]] има во Тиквешката котлина, Скопската Котлина, како и по долината на реката [[Брегалница]] до Кочанската котлина. Со послабо влијание оваа клима е застапена и во Дебарската котлина, која тука навлегува од Јадранското Море, по долината на реката [[Црн Дрим]], а делумно и во Охридско-струшката котлина.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 28</ref> Средната годишна темепратура на воздухот кај изменето-средоземната клима се движи од 14,5°С до 12,5°С, со вредности за средна јулска температура од 23°С до 25°С и средна јануарската температура од над 1,5°С до 3°С. Во [[Пелагонија]] и во [[Преспа]], и покрај јужната географска положба и близината на околните мориња (Егејското и Јадранското Море), а и поради високата надморска височина на која се наоѓаат (од 600 до 1000 м, односно од 853 до 1000 м) и опкруженоста со планини, сепак не се чувствува влијанието на средоземната клима. Изменето-средоземната клима се одликува со топли и суви лета, и со благи и врнежливи зими. Есента и пролетта не се еднакво изразени, есента е подолга и потопла, а пролетта е покуса и посвежа. Во областа на оваа клима во летните месеци се јавуваат големи топлини (и над 40°С). Снегот, особено во Гевгелиско-валандовската котлина, се задржува само неколку дена, а височината на снежната покривка изнесува едвај неколку сантиметри. Количеството на врнежи многу осцилира, со вредноси од 750 мм во Гевгелиско-валандовската котлина, на 650 мм во Струмичко-радовишката, до 510 мм, односно 490 мм во Тиквешката и Овчеполската Котлина. Најпознати ветрови кои дуваат во овој климатски тип во [[Република Македонија]] се [[Вардарец]] и [[Југо]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 53</ref> ==== Умерено-континентална клима ==== '''Умерено-континенталната клима''' е застапена во: [[Пелагонија]], [[Преспа]], [[Кичевско]], [[Овче Поле]], [[Куманово]], [[Славиште]] и во [[Малешевија]]та. Имено, во текот на зимата овие простори се под влијание на студените воздушни маси кои доаѓаат од север, а во текот на летото се под влијание на топлите воздушни маси кои доаѓаат од југ. Така, во однос на јануарските и јулските температури меѓу одделни подрачја со умерено-континентална клима се јавуваат поголеми разлики, кои се последица на географската широчина, надморска височина и влијанието на воздушните маси. Просечната средна годишна температура се движи од 10°С до 12°С, а просечните јануарски температури се движат од 0°С до +1°С или -1°С, додека, пак, просечната јулска температура на воздухот се движи од 19°С до 22°С. Средната јулска температура на воздухот е највисока во [[Овче Поле]], а средната јануарска температура на воздухот е највисока во [[Малешевија]]. Просечното годишно количество врнежи се движи од 490 мм во [[Овче Поле]], 640 мм во [[Пелагонија]], до 760 мм во [[Преспа]]. Врнежите паѓаат во вид на [[дожд]] и [[снег]], а честа е и појавата на [[град (метеорологија)|град]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 28/29</ref> '''[[Жупска клима]]''' има во котлините со умерено-континентална клима кои се заштитени од студените воздушни струења. Таа се одликува со топли лета и поблаги зими. Жупската клима е застапена во Полошката и Дебарската Котлина. Умерено-континенталната клима се одликува со умерено влажни и студени зими и со умерено суви и топли лета. Пролетта е посвежа и трае покусо од есента. ==== Планинска клима ==== Планинската клима е застапена на оние планини во [[Република Македонија]] кои имаат надморска височина поголема од 1.000 метри. Температурата на воздухот на нашите планини се намалува со зголемувањето на надморската височина, а спротивно од неа врнежите се зголемуваат. Според податоците од метеоролошките станици просечната средна годишна температура на воздухот се движи од 5°С до 8°С. Најстуден месец е [[јануари]] кога има и негативни просечни вредности за температурата и тоа од 2°С до -4°С, додека најтопол месец е [[јули]] со просечни годишни темепратури од 13°С до 18°С.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 29</ref> На планините во [[Република Македонија]] просечното годишно количество на врнежи е над 1.000 мм. Најмногу врнежи има на планините во западниот дел на [[Република Македонија]], а кон исток, поради оддалеченоста од морските влијанија, на планините во источниот дел на Македонија количеството врнежи се намалува и изнесува од околу 700 до 800 мм. Најмногу врнежи паѓаат во текот на есенските и зимските месеци и тоа како снег. На македонските планини снежната покривка просечно се задржува до крајот на месец мај. Планините имаат и друга климатска одлика, тоа се места каде што има често ветрови, планински магли и грмежи проследени со громови. Според тоа, планинската клима во [[Република Македонија]] се одликува со долги и студени и снежни зими, а со кратки и свежи лета, додека кај неа пролетта е постудена од есента. Поради чистиот планински воздух, планинската клима е многу значајна за здравјето на луѓето, всушност таа е идеална како „воздушна бања“, односно претставува место на кое покрај развојот на зимско-летниот планински туризам, се развива и планинскиот здравствен туризам. Планините се места на кои сочната трева овозможува одлични услови за развој на сточарството.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 54</ref> == Острови == {{Главна|Список на острови во Македонија}} [[Податотека:Prespa-ostrov.jpg|мини|Островот во Преспанското Езеро (наречен „Змијски Остров“ или „[[Голем Град]]“) каде што некогаш се наоѓале тврдината и замокот на [[Цар Самоил]]]] Во Република Македонија има повеќе [[остров]]и, од кои некои се езерски, а некои речни. Најголем е островот [[Голем Град]] во Преспанското Езеро, по што доаѓаат островите во вештачките езера како [[Градиште (остров)|Градиште]] ([[Тиквешко Езеро]]), [[Калата]] ([[Калиманско Езеро]]), [[Дебарски Остров]] (''Дебарско Езеро'') и други.<ref>[http://www.igeografija.mk/Portal/?p=1059 Статија за островите во Македонија] - географски портал „ИГЕО“</ref> Речните острови се наоѓаат претежно во Вардар, и доа во јужниот дел од земјата. Од езерските острови, Голем Град е единствениот што се јавува во природно езеро. == Хидрографија == {{Главна|Хидрографија на Македонија}} [[Република Македонија]] располага со разновидни копнени води. Тоа се [[подземни води]] - [[водоносник|водоносници]], бројни извори на слатка, минерална и термоминерална вода, потоа силни карстни извори - [[врутоци]], потоци, реки, езера. Нивната појава зависи од геолошкиот состав, релјефната структура, климатските услови, како и од дејствијата на човекот. === Подземни води и извори === Во [[Република Македонија]] се јавуваат два вида подземни води: бунарски или [[фраетски води]] и [[артерски подземни извори]]. ==== Подземни води ==== Бунарските подземни води најчесто се наоѓаат во рамништата на котлините и тоа најмногу во подрачјата на алувијалните наслаги. Овој вид подземна вода се снабдува со вода од врнежите, потоа од водните текови кои се спуштаат од повисоко кон пониско земјиште, при што еден дел од водата понира (водни текови се спуштаат од [[Шар Планина]] во рамништето на [[Полог]]), како и од подземните води кои се наоѓаат покрај речните корита кои се снабдуваат со вода од самите поголеми реки ([[Вардар]], [[Црна Река]], [[Брегалница]] и др.). Од фраетските подземни води, главно, со вода се снабдуваат бунарите. Длабочината на бунарските води не е секаде иста. Во некои подрачја во бунарите водата се искачува на само неколку метри, а во други се спушта и до 20 метри. Овој вид подземна вода е многу значаен. Се смета дека околу 60% од селските населби и околу 50% од градските населби со вода за пиење се снабдуваат токму од овие извори, а во некои градови и индустријата се обезбедува со вода од нив.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 30</ref> Артерските и субартерските подземни води исто така, ги има речиси во сите котлини во [[Македонија]]. Артерските води се наоѓаат во растреситиот слој на земјиштето кое лежи меѓу два водонепропустливи слоја. Таа вода секогаш е под притисок и кога горниот непропустлив слој ќе се продупчи водата избива на површината во вид на водоскок. Бунарските, а и артерските извори се наоѓаат речиси во сите котлини, но најмногу ги има во [[Пелагонија]] и во [[Струмичко-радовишта Котлина|Струмичко-радовишката Котлина]]. Најголема распространетост на артерски води е на длабочина од 50-80 м, но ваква вода има на поголеми длабочини од 100 м. Резервите на подземни води во Пелагониската Котлина се проценуваат на околу 170-20 милиони м<sup>3</sup>, додека во [[Струмичко-радовишка Котлина|Струмичко-радовишката котлина]] се претпоставува дека има околу 850 милиони м<sup>3</sup> ваква вода. Поголеми количества артерски води има уште во Скопската Котлина, Полог, во Овчеполието, во Гевгелиско-валандовската Котлина, во [[Тиквеш]], во [[Кичевска Котлина]] и на други места. Во некои котлини дел од артерските води се минерализирани, како што се на пример, артерските води кај населбите [[Меџитлија]] и [[Кременица]] во [[Пелагонија]], од каде што потекнуваат и минерализираните води „[[Пелистерка]]“ и „[[Пела Роса]]“. ==== Извори ==== На територијата на [[Република Македонија]] има околу 1,100 поголеми извори со издашност поголема од 1 литар вода во секунда. Околу 800 извори се со издашност од 1 до 5 литри вода во секунда, од кои 300 извори се со издашност од 5 литри во секунда, а многу е мал бројот на извори со издашност од 5 до 10 и од 10 до 30 литри вода во секунда. Само 90 извори во [[Република Македонија]] имаат издашност повеќе од 30 литри вода во екунда. Овие извори даваат 84% од вкупната изворска вода во [[Република Македонија]], додека, пак, другите - околу 1.000 извори учествуваат со 16% во вкупната изворска вода. Најголем број од сите извори се наоѓаат во сливот на реката [[Вардар]] (80%), во сливот на [[Црн Дрим]] (15%) и во сливот на [[Струмица (река)|Струмица]] (5%). Најголем број од изворите се наоѓаат на планинските подрачја како што се: [[Шар Планина]], [[Бистра]], [[Баба (планина)|Баба]] со [[Пелистер]], [[Јакупица]], [[Јабланица]], [[Осогово]], [[Плачковица]] и други, а најсиромашни со вода се сливот на река [[Пчиња]], долниот тек на [[Брегалница]] и средното [[Повардарие]]. Всушност повеќе извори има во западниот дел на државата, помалку во источниот дел, а најмалку во Повардарието. Според просторната разместеност, бројот на изворите и издашноста на изворите, може да се констатира дека земено во целина, Република Македонија е сиромашна со изворска вода.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 31</ref> [[Податотека:Изворите на Вардар.JPG|мини|лево|Врутокот на река Вардар]] Во нашата земја има мал број силни извори (со издашност од повеќе од 1 м<sup>3</sup>/с), познати како [[врутоци]] кои се врзани со карстните, односно со варовничките терени. Вакви извори најмногу има во сливното подрачје на [[Црн Дрим]], потоа во горниот тек на реката [[Вардар]], [[Бабуна]], [[Треска]] и [[Црна Река]]. Некои врутоци на [[Треска]] кај [[с. Извор]], врутокот на [[Бабуна]], [[Кадина Река]], [[Беличка Река]], [[Црна Река]] и други претставуваат изворишта на овие реки. [[Податотека:Вруток Св. Наум.jpg|мини|десно|Врутокот Св. Наум - Охрид]] За најсилен вруток се смета [[вруток Св. Наум]], кај истоимениот манастир чија издашност се движи од 6 до 11 м<sup>3</sup>/с. Всушност, овој извор е составен од повеќе помали при што сите заедно формираат еден голем извор. Овој вруток вода добива од [[Преспанско Езеро]]. Други поголеми врутоци во [[Република Македонија]] се [[Билјанини Извори]] во [[Охрид]], а во близина на [[Струга]] се наоѓа и врутокот Шум, кој со своето мало езерце се користи како мрестилиште на [[пастрмка]]. Исто така, поголеми зивори во [[Охридско-струшката Котлина]] се оние во близина на селото [[Вевчани]] - [[Вевчански Извори]], изворите кај селата [[Цепин]] и [[Делогожди]], селото [[Велмеј]] во [[Дебрца]] и други. [[Податотека:Biljanini-izvori.jpg|мини|лево]] Многу карстни врутоци има и во Полошка Котлина, од кои најпознат е изворот на река [[Вардар]], кој има издашност од 1,5 м<sup>3</sup>/с. Водата од овој извор се користи за водоснабдување на [[Гостивар]], за наводнување и за производство на електрична енергија. Исто така, важен е и врутокот [[Рашче]], кој се наоѓа во подножјето на варовничката планина [[Жеден]], на излезот на [[Вардар]] од [[Дервенска Клоисура]]. Тој се смета за еден од најзначајните врутоци во [[Република Македонија]], бидејќи од него со вода за пиење се снабдува градот [[Скопје]]. Средногодишното истекување на водата од овој извор е 4,15м<sup>3</sup>/сек. Други поважни врутоци се врутокот на реката [[Студенчица]], од кој преку регионалниот водовод со вода се снабдуваат градовите [[Кичево]], [[Македонски Брод]], [[Крушево]] и [[Прилеп]], потоа изворот на река [[Треска]], изворот на [[Црна Река]] кај селото [[Железнец]], изворот на реката [[Бабуна]] над селото [[Нежилово]]. Силни извори има во подножјето на планината [[Бистра]], потоа во горниот дел на [[Радика]], во Кичевијата, Поречието и на други места.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 59</ref> === Минерални и термоминерални извори === Посебна специфичност и значење имаат минералните извори. Вакви извори избиваат на повеќе места и тие, главно, се врзани за раседните зони, односно за дислокационите линии. Овој вид извори се дели на студени и топли води. Ако температурата на водата е повисока од 20°С тогаш тоа се топли извори. Најчесто, студените минерални извори се користат за пиење, а топлите за капење, за лекување на разни болести и за затоплување на оранжериите. Најпознатите минерални извори се наоѓаат кај селата [[Меџитлија]] и [[Кременица]] во [[Пелагонија]], [[Волково]] во [[Скопје]], [[Смрдлива вода]] под падините на [[Кожуф]] во [[Гевгелиска Котлина]], минералните извори кај бањата во [[Проевце]] - [[Куманово]] и на други места. Во групата на термоминерални извори во [[Македонија]] спаѓаат 8 бањски места (порано бањи имало и кај [[с. Истибања]] - [[Кочани]]), и тоа: [[Катлановска Бања]], [[Кумановска Бања]] ([[Проевска Бања]]), [[Кежовица]] ([[Штипска Бања]]), [[Негорска Бања]] заедно со [[Смрдлива Вода]] или [[Гевгелиска Бања]], [[Кочанска Бања]], [[Дебарска Бања]] или [[Бањиште]], [[Косоврасти]] и [[Бања Банско]]. Нејзината вода примарно се користи за здравствени цели. <gallery> Податотека:Катлановска Бања влез.JPG|Влезот на Катлановска Бања Податотека:Kumanovska banja.jpg|Кумановска (Проевска) Бања </gallery> {| class="wikitable" |- ! Име на бањата !! Каде се наоѓа? !! Температура (°С) |- | [[Катлановска Бања]]|| [[Скопска Котлина]] || од 41 до 50 |- | [[Кумановска Бања]]|| [[Кумановска Котлина]] || околу 30 |- | [[Кежовица]] || [[Штип]] || 57 |- | [[Негоркса Бања]]|| [[Гевгелиска Котлина]]|| од 36 до 40 |- | [[Кочанска Бања]] || [[Кочани]] || 54 |- | [[Дебарска Бања]] или [[Бањиште]] || [[Дебарска Котлина]] || 36 |- | [[Косоврасти]]|| [[Дебарска Котлина]] || 48 |- | [[Бања Банско]] || [[Струмичка Котлина]] || 72 |} <ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 60</ref> Со дупчење се откриени повеќе од 50 геотермални појави, како термални извори, дупнатини и бунари, а тие се најбројни во Кочанско, Виничко, Струмичко, Гевгелиско Поле и на други места. Нивната вода најмногу се користи за загревање на оранжериите.<ref name="ReferenceA">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 61</ref> [[Податотека:Springs of Black Dream 01.JPG|мини|десно|Поглед кон течението на реката [[Црн Дрим]]]] === Сливни подрачја === {{Главна|Хидрографија на Македонија#Сливни подрачја}} [[File:NorthMacedonia riverbassins blank.svg|thumb|250п|лево|Мапа на речните сливни подрачја во Македонија<br/> Егејски слив: {{colorbox|#ffffcc}} ''Вардар'' {{colorbox|#fed9a6}} ''Струма''<br/> Јадрански слив: {{colorbox|#d0d1e6}} ''Црн Дрим'' {{colorbox|#ccebc5}} ''Преспанско Езеро''<br/> Црноморски слив: {{colorbox|#fbb4ae}} ''Дунав'']] Реките припаѓаат на три сливни подрачја: [[Егејски слив|Егејски]], [[Јадрански слив|Јадрански]] и [[Црноморски слив|Црноморски]] слив. Егејскиот речен слив е најголем и зафаќа 87% од вкупните речни капацитети на територија на РМ и позначајни реки од овој слив се реките [[Вардар]] и Струмица. Јадранскиот слив опфаќа околу 13% од територијата на Македонија и најзначајна река е [[Црн Дрим]]. Црноморското сливно подрачје е доста мало и река во овој слив е [[Биначка Морава]]. Тие се доста нерамномерно распространети така што [[запад]]ниот дел има поголеми количини на [[вода]]. Просечно вкупната количина на вода во Македонија се 6,63 милијарди м<sup>3</sup> вода, која се влева во сливовите на следните реки: Вардар (4.77 милијарди м<sup>3</sup>), Струмица (0,18 милијарди м<sup>3</sup>) и Црн Дрим (1,68 милијарди м<sup>3</sup>). Реките имат висок водостој во [[пролет]]ните и [[есен]]ските месеци, а низок [[лето|летно]] време. Во овие сливови има повеќе од 30 [[извор]]и со проток поголем од 100 л/сек кои претставуваат главен извор на вода за пиење. Распоредот на искористувањето на водените ресурси е следно: за наводнување се користат 34%, за [[индустрија]]та 11% и на населението 10%, а останатиот дел е за биолошки минимум.<ref>[http://www.mkdsumi.com.mk/zasumite.php?page=3&s=3 Географски одлики на Република Македонија]; преземено од Македонски шуми</ref> ==== Егејски речен слив ==== '''Егејскиот речен слив''' е најголем и зафаќа површина од 22.319&nbsp;км<sup>2</sup> или 87% од вкупната територија на [[Република Македонија]]. Во него спаѓаат сливот на реката [[Вардар]], кој зафаќа површина од 20.535&nbsp;км<sup>2</sup> (80% од територијата), сливот на реката [[Струмица]], со површина од 1.535&nbsp;км<sup>2</sup>, сливот на [[Дојранското Езеро]], со површина од 120&nbsp;км<sup>2</sup> и сливот на [[Циронска Река]] (која опфаќа дел од планината [[Огражден]] и дел од [[Малешевски Планини]]), со површина од 129&nbsp;км<sup>2</sup>.<ref name="ReferenceB">Географија за VI одделение за основно образование, стр. 32</ref> Реките од Егејскиот слив, главно имаат композитни долини, односно најизменично течат низ котлини и клисури. Нивниот водостој се менува во текот на годината и е во директна зависност од количеството на врнежи. Тие имаат висок водостој во пролетните и есенските месеци, а низок во летните. Овие реки течат бавно во котлините, но затоа, пак, во клисурите се брзи и располагаат со голем хидроенегретски потенцијал кој не е сè уште доволно искористен. ===== Вардар ===== {{Главна|Вардар}} [[Податотека:Vardar Veles Macedonia.jpg|мини|лево|Реката Вардар во Велес]] Реката [[Вардар]] со својата композитна долина е најдолга и најзначајна река во [[Република Македонија]]. Извира кај селото [[Вруток]] во југозападниот дел на Полошката Котлина, односно во подножјето на [[Шар Планина]]. Изворот се наоѓа на 683м надморска височина. Од изворот до [[Гевгелија]], на кота од 43м надморска височина, поминува низ 5 котлини, 4 клисури и 3 града. Должината на [[Вардар]] низ [[Република Македонија]] е 301км, а до вливот е 388км. Вардар има колеблив водостој, поради тоа во неговото корито нема доволно вода за да биде пловен. Во целина, средниот пад на [[Вардар]] изнесува 2,1 промил, а средниот проток при утоката е 174м<sup>3</sup>/сек.<ref name="ReferenceA"/> Покрај тоа што [[Вардар]] е зафатен со суши, понекогаш има и големи води и тогаш редизикува катастрофални поплави. Поголеми поплави се забележани во текот на [[XVIII век]] и [[XIX век]], потоа во [[1900]], [[1916]], [[1937]], [[1962]] и [[1979]] [[година]]. Се смета дека во [[Скопје]] се случуваат најголеми поплави во 100 години.<ref name="ReferenceB"/> На својот тек низ [[Македонија]], [[Вардар]] има 37 поголеми притоки. Од нив 15 се слеваат од десната страна, а 22 од левата страна. Од левата страна поголеми притоки се: [[Пена]], [[Лепенец]], [[Пчиња]], [[Брегалница]] и [[Анска Река]], а од десната страна: [[Треска]], [[Маркова Река]], [[Кадина Река]], [[Тополка]], [[Бабуна]], [[Црна Река]] и [[Бошава]].<ref name="ReferenceC">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 62</ref> <gallery> File:Vardar vo Gostivar.jpg|Вардар во [[Гостивар]] File:Vardar kaj Tudence.jpg|Вардар кај селото [[Туденце]], тетовско (североисточно од [[Тетово]]) Податотека:Skopje2_ved_Vardar_den_19_04_2005.jpg|[[Камен мост|Камениот мост]] преку Вардар, во [[Скопје]] File:Vardar vo Skopskoto Pole.jpg|Вардар во Скопското Поле, помеѓу селата [[Долно Лисиче]] и [[Јурумлери]] File:Vardar-vliv na Kadina-Taorska Klisura.jpg|Вардар во Таорската Клисура, непосредно по вливот на [[Кадина Река]] File:Vardar vo Taorskata Klisura.jpg|Вардар на излезот од Таорската Клисура, непосредно по вливот на [[Пчиња]] Податотека:Veles Gorge Vardar Macedonia.jpg|Вардар во Велешката Клисура, на излезот од градот [[Велес]] Податотека:Vardar Nogaevci Macedonia.jpg|Вардар, кај селото [[Ногаевци]], велешко (јужно од [[Велес]]) File:Vardar vo Demir Kapiskata klisura.jpg|Вардар во Демиркаписката Клисура </gallery> ===== Брегалница ===== {{Главна|Брегалница}} [[Податотека:Novo Selo od Isarot 01.JPG|мини|десно|Река Брегалница]] [[Брегалница]] со нејзините 225км е најдолгата лева, но и воопшто најдолга притока на реката [[Вардар]]. Таа е лева притока која извира од Малешевските Планини по надморска височина од 1720м, а во [[Вардар]] се влева недалеку од [[Градско]], на надморска височина од 137м. Вкупната површина на сливот изнесува 4,307&nbsp;км<sup>2</sup>. Средниот пад на реката е 7 промили, а средниоот проток при утоката е 28м<sup>3</sup>/сек. Всушност, [[Брегалница]] како и другите поголеми притоки на [[Вардар]], е [[композитна река]], односно по нејзината должина се наоѓаат неколку котлини и клисури: [[Беровска Котлина]], [[Разловечка Клисура]], [[Пијанец]] или [[Делевска Котлина]], [[Истибањска Клисура]], [[Кочанско Поле]] и преку [[Сландол]] се влева во [[Вардар]]. Во долината на реката [[Брегалница]] се изградени две вештачки акумулации [[Беровско Езеро]] или [[Ратевско Езеро]] и езерото [[Калиманци]]. Нејзини поважни десни притоки се [[Каменица]], [[Кочанска Река]], [[Злетовска Река]] и [[Светиниколска Река]], а од левата страна поголема притока е [[Крива Лакавица]].<ref name="ReferenceC"/><ref name="ReferenceD">Географија за VI одделение за основно образование - стр. 33</ref> ===== Црна Река ===== {{Главна|Црна Река}} [[Податотека:Izvori Crna Reka.JPG|мини|десно|Изворите на Црна Река]] [[Црна Река]] со должина од 207км е најдолгата десна притока и втора од сите притоки на [[Вардар]]. Извира од вруток кај селото [[Железнец]] кај [[Демир Хисар]], на надморска височина од 760м, а во [[Вардар]] се влева во [[Тиквешка Котлина]], кај ископините на античкиот град [[Стоби]], на надморска височина од 129м. Средниот пад на реката е 3 промили, а средниот проток при утоката изнесува 37м<sup>3</sup>/сек. Површината на сливот на територијата на [[Македонија]] изнесува 5,130&nbsp;км<sup>2</sup>. Исто така, [[Црна Река]] има композитна речна долина која почнува од планинскиот Демирхисарски крај, преку [[Пелагониска Котлина]], [[Скочивирска Клисура]] (која е со должина од 100км и претставува најдолга [[клисура]] во [[Република Македонија]]) и завршува во [[Тиквешка Котлина]]. Во долниот дел на [[Скочивирска Клисура]] е изградена една од најголемите [[вештачки акумулации]] - [[Тиквешко Езеро]]. Оваа река во својот тек прима вкупно околу 20 поголеми притоки, од кои поважни леви притоки се: [[Река Жаба]], [[Река Блато]], [[Крушевичка Река]], [[Дуњска Река]] и [[Раец]], а поважни десни притоки се: [[Журевшница]], [[Шемница]], [[Драгор]], [[Краешка Река]], [[Вир]], [[Лажечка Река]], [[Јелашка Река]], [[Коњарска Река]], [[Градешка Река]], [[Блашница]] и [[Каменица]].<ref name="ReferenceC"/><ref name="ReferenceD"/> ===== Река Струмица ===== {{Главна|Струмица (река)}} [[Податотека:Strumeshnitsa-river-2.jpg|мини|лево|Река Струмица]] [[Струмица (река)]] е втора главна река, која му припаѓа на [[Егејско сливно подрачје]]. Таа има посебен слив, со вкупна површина од 1,465&nbsp;км<sup>2</sup>. Оваа река нема посебен извор, туку речна челенка која е составена од [[Радовишка Река]] и [[Ореовечката Река]], кои се соединуваат во [[Радовишко Поле]] и во овој дел Струмица е долга 75,5км, со просечен пад од 18 промили. Струмица прима 4 поголеми притоки, и тоа од левата страна: [[Ореовечка Река]], реките [[Плавија]] и [[Турија]], а од десната страна е само реката [[Водочница]]. На реките [[Водочница]] и [[Турија]] се изградени две вештачки акумулации. Реката Струмица е од непроценливо значење во [[Струмичка Котлина]].<ref name="ReferenceC"/><ref name="ReferenceD"/> ==== Јадрански речен слив ==== '''Јадранскиот речен слив''' го сочинува поречието на реката Црн Дрим и преку него се одводнува западниот и поголемиот дел од југозападна [[Македонија]]. Тој зафаќа површина од 3,350&nbsp;км<sup>2</sup>, или околу 13% од територијата на [[Република Македонија]]. Во него спаѓа сливната површина на [[Охридско Езеро]] и на [[Преспанско Езеро]]. Најзначајна река во овој слив е [[Црн Дрим]], со неговата најголема притока [[Радика]].<ref name="ReferenceE">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 63</ref> ===== Црн Дрим ===== {{Главна|Црна Река}} Реката [[Црн Дрим]] е главна река во Јадранското сливно подрачје. Таа истекува од [[Охридско Езеро]] кај [[Струга]], тече низ [[Струшко Поле]] до с. [[Ташмаруништа]], од каде навлегува во [[Дримколска Клисура]] која делумно е заезерена, односно езерото [[Глобочица]], а од таму навлегува во [[Дебарска Котллина]], односно во вештачкото [[Дебарско Езеро]]. Во нашата земја [[Црн Дрим]] има должина од 56км, со среден пад од 4 промили и среден проток од 56м<sup>3</sup>/сек. Сливната површина само на реките [[Црн Дрим]] и [[Радика]] зафаќаат 1,772&nbsp;км<sup>2</sup>.<ref name="ReferenceD"/><ref name="ReferenceE"/> <gallery> Податотека:Springs St. Naum 4.JPG|Изворот на Црн Дрим - кај Св. Наум Податотека:Black Drim wells.jpg|Река Црн Дрим Податотека:Struga most na Drim8.JPG|Црн Дрим на истекот од Охридско Езеро </gallery> ===== Радика ===== {{Главна|Радика}} [[Податотека:Radika-river-Macedonia.JPG|мини|лево|Горниот тек на река Радика, недалеку од селото Волковија]] [[Радика]] е најголемата и најзначајна десна притока на [[Црн Дрим]]. Таа извира од висорамнината [[Враца]] на [[Шар Планина]] на 2,260 надморска височина, а се влева во [[Црн Дрим]] кај местото наречено [[Шпилски мост]] на надморска височина од 486м. Денес вливот на [[Радика]] е заезерен така што нејзините води се влеваат во [[Дебарското Езеро]] кај с. [[Косоврасти]]. Таа има должина од 67км, со просечен пад од 26 промили. [[Радика]] е позната по нејзината чиста и бистра [[вода]], по богатството со [[речна пастрмка]] и по привлечната [[кањон]]ска долина.<ref name="ReferenceE"/> {| class="wikitable" |- ! Име на река !! Површина на речен слив (кm<sup>2</sup>) !! Должина (км) !! Среден пад (промили) !! Среден проток(м<sup>3</sup>/сек) |- | [[Вардар]] || 20,535 || 301 || 2,1 || 174 |- | [[Брегалница]] || 4,307 || 225 || 7 || 28 |- | [[Црна Река]] || 5,130 || 207 || 3 || 37 |- | [[Лепенец]] || 770 || 75 || 21,4 || 10 |- | [[Пчиња]] || 2,840 || 191 || 10,9 || 16 |- | [[Треска]] || 2,068 || 138 || 3,7 || 30 |- | [[Струмица]] || 1,465 || 75,5 || 18 || 24 |- | [[Црн Дрим]] || 1,772 || 75,5 || 4 || 56 |- | [[Радика]] || / || 67 || 26 || / |} ==== Црноморски речен слив ==== '''Црноморското сливно подрачје''' зафаќа незначителен дел од 44&nbsp;км<sup>2</sup> од територијата на [[Република Македонија]]. Тоа се наоѓа на северната страна на [[Скопска Црна Гора]], поточно на [[Карадак]], каде што извира [[Биначка Морава]], која ги носи водите преку [[Морава]] и [[Дунав]] од ова подрачје во [[Црно Море]].<ref name="ReferenceD"/><ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 64</ref> === Езера === {{Главна|Список на езера во Македонија}} [[Податотека:Ohridsko i Prespansko od NASA.JPG|мини|лево|Поглед врз Охридското и Преспанското Езеро (слика од [[НАСА]])]] На територијата на Република Македонија има 3 тектонски езера, 44 постојани леднички езера, 19 поголеми вештачки езера и околу 90 мали акумулации, односно вкупно 156 поголеми, помали и мали езера- акумулации. Тие се разликуваат според начинот на создавањето на езерските басени, по големината, [[физичко својство|физичко]]-[[хемиско својство|хемиските својства]], стопанското значење и сл. ==== Природни езера ==== '''Природни езера - Тектонски или котлински езера'''. Тектонските езера се најголеми и најпознати езера во Република Македонија. Тие се настанати во средината на терциерот и во котлините. Порано имало многу повеќе (околу 20) вакви езера, а денес се останати само 3. Во нашата земја тектонски езера се: Охридското, Преспанското и Дојранското.<ref name="ReferenceF">Географија за VI одделение за основно образование - стр. 34</ref> ===== Охридско Езеро ===== {{Главна|Охридско Езеро}} [[Податотека:Ohridsoeen.jpg|мини|десно|Поглед кон Охридско Езеро]] '''Охридското Езеро''' е најголемо и најзначајно природно [[езеро]] во [[Република Македонија|Македонија]] и веројатно од биолошки аспект најзначајниот стагнантен воден [[екосистем]] во [[Европа]]. Се одликува со богата историја, културa, археолошки наоѓалишта и природна убавина. Благодарение на ваквите особености, во [[1980]] година Охридското Езеро и градот [[Охрид]] се прогласени за [[Светско културно наследство]], под заштита на [[УНЕСКО]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.investinmacedonia.com/page.aspx?language=&page=O25QDpgVFLj9Bfg%2FvkoGyw%3D%3D |title=Охридско Езеро - Инвестирајте во Македонија - Агенција за странски инвестиции на РМ |accessdate=2021-08-20 |archive-date=2008-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081212221812/http://www.investinmacedonia.com/page.aspx?language=&page=O25QDpgVFLj9Bfg%2FvkoGyw%3D%3D |url-status=dead }}</ref>. Светската важност на езерото се потврдува во 2010 г. кога [[НАСА]] и [[Меѓународен астрономски сојуз|Меѓународниот астрономски сојуз]] решаваат едно од езерата на [[Уран]]овата [[природен сателит|месечина]] [[Титан (сателит)|Титан]] да го носи името „[[Охридско Езеро (Титан)|Охридско Езеро]]“<ref>{{наведени вести|url=http://www.makfax.com.mk/_home/home#119216|title=НАСА одлучи едно од езерата на Титан да се вика „Охридско Езеро“|last=|date=21 октомври 2010|publisher=Макфакс|accessdate=21 октомври 2010|archive-date=2012-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20120615011554/http://makfax.com.mk/_home/home#119216|url-status=dead}} {{mk}}</ref> ([[лат.]] ''Ohrid Lacus'')<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/14775;jsessionid=1314a7061ca2c085fc7dfabacea8|title=''Ohrid Lacus'' (Охридско Езеро) на Титан - |date=16 септември 2010|publisher= Службен весник на планетарна номенклатура на [[Меѓународен астрономски сојуз|Меѓународниот астрономски сојуз]]|accessdate=22 октомври 2010}} {{en}}</ref>. Езерото покрива површина од 358,2 км<sup>2</sup> и се протега во должина од 30,8 км, а најголемата широчина изнесува 14,8 км. Должината на брегот изнесува 87,5 км. Неговата длабочина достигнува до 289 м. Вкупната зафатнина на езерото изнесува {{км3|58,6}}. Езерото е сместено во длабока и затворена [[котлина]], на исток ограничена со планината [[Галичица]] (2288m), а на запад со [[Јабланица]] (2257&nbsp;м). Се наоѓа на надморска височина од 695 метри. Во сливот на Охридското Езеро припаѓаат 40 реки, од кои 23 на [[Албанија|албанска]] и 17 на [[Република Македонија|македонска]] територија.<ref name="ReferenceF"/> Во светската географска енциклопедија [[Република Македонија]] е спомента на неколку места и тоа благодарејќи на Охридското Езеро. Тоа е најдоброто езеро во [[Република Македонија]] и се наоѓа на списокот на 4 најпознати езера во светот, заедно со: [[Балкајско Езеро]], [[Тангањика]] и [[Њаса]]. Поради повеќе милионската старост, богатството на ендемската фауна, во [[1979]] Охридското Езеро е заштитетно како [[светско природно наследство]] и е внесено во списокот на [[УНЕСКО]]. [[Република Македонија]] се споменува и преку [[охридска пастрмка]], а особено преку охридската јагула. Имено јагулата живее во [[Охридското Езеро]], но се мрести во [[Саргасово Море|Саргасовото Море]] во Атлантскиот Океан, при што поминува 10.000 км.<ref name="ReferenceG">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 66</ref> <center> <gallery> Слика:Галеб_Охридско_Езеро_2008.JPG|<center>Охридско Езеро Слика:Ohrid_Plaza_Gorica_2008.JPG|<center>Плажата пред хотел Инекс Горица Слика:Plaza_Gorica_3.JPG|<center>Поглед на брегот на Охридското Езеро Image:Lake Ohrid 2008.JPG|<center>Охридско Езеро во лето‎ Слика:Охридско Езеро Залез на сонце 2008.JPG|<center>Залез на сонце на Охридското Езеро Слика:Crni Drim pre usca u Ohridsko jezero.JPG|<center>Реката Црн Дрим пред утоката во Охридското Езеро Слика:Охридско Езеро Св.Наум 2008.JPG|<center>Охридското Езеро кај манастирот Св.Наум Слика:Pogled na Ohridsko jezero01.JPG|<center>Кампот Градиште во лето Слика:[http://media7.daily.mk/documents/mid184595.news?t=true&w=180&h=180]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|<center>Струга 2010 Слика:Fishing Lake Ohrid.jpg|Риболов на Охридското Езеро на зајдисонце Слика:Camec na Ohridsko Ezero 2008.JPG|Чамец на Охридското Езеро Слика:Skok od kaneo, Ohrid.jpg|Скок во езерото од Канео Слика:Going somewhere Ohrid.jpg|Чамец во езерото </gallery> </center> ===== Преспанско Езеро ===== {{Главна|Преспанско Езеро}} [[Податотека:Satelitska-Prespansko.jpg|мини|десно|Сателитска снимка на Преспанско Езеро]] '''Преспанското Езеро''' е езеро кое го делат три држави: [[Македонија]] (најголем дел), [[Грција]] и [[Албанија]]. Во рамките на Македонија, тоа се наоѓа во југозападниот дел од земјата. Бистрата езерска вода со температура од 24-28°С, долги песочни плажи, присуство на многу сончеви денови, немање на магловити денови, свежи ноќи, еколошки чиста средина, планини со бујна вегетација и изградени туристички капацитети, скијачки терени - се основите за развој на туризмот во [[Преспа]], кој за жал и покрај компаративните предности не е во доволна мера застапен.<ref name="ReferenceH">Географија за VI одделение за основно образование - стр. 35</ref> Езерото вода добива од поголем број мали притоки, како што се: [[Голема Река]], [[Брајчинска Река]] и [[Кранска Река]], меѓутоа голем дел од водата ја губи подземно преку планината [[Галичица]], а се појавува во [[Охридско Езеро]], кое е пониско околу 158м. Според температурата на водата, Преспанското Езеро се вбројува во типот умерени езера, затоа што се случува во текот на студените зими да замрзне. Во Преспанското Езеро живеат 11 видови риби, од кои најпознати се крапот и нивичката риба.<ref name="ReferenceG"/> Преспанското Езеро се одликува со посебни природни вредности и убавини, а потврда за тоа се повеќето природни резервати. Природниот резерват „[[Езерани]]“ зафаќа 2,137 хектари површина и во него има повеќе од 250 видови птици, од кои 110 се само водни. Особено интересно е присуството на пеликанот, други видови на ендемски риби, разни видови на полжави, жаби, а од цицачите тука е видрата и многу други. Втор природен резерват е островот „[[Голем Град]]“ со површина од 0,275 км<sup>2</sup>, со високи спили, со голема биоразновидност на средоземната [[флора]] и [[фауна]] — птици, влекачи, амфибии и други видови, и други видови културно-историски вредности итн. Езерото е опкружено со два национални парка: „[[Пелистер]]“ и “[[Галичица]]„,а од грчката страна и со природниот резерват на островот [[Аил]]. Поради големите природни вредности на Преспанскиот басен, трите држави, [[Македонија]], [[Грција]] и [[Албанија]], ратификуваа договор за формирање за [[Трилатерален национален парк „Преспа“]].<ref name="ReferenceI">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 67</ref> ===== Дојранско Езеро ===== {{Главна|Дојранско Езеро}} [[Податотека:Star Dojran in 2012 (2).JPG|мини|лево|Дојранско Езеро]] Дојранското Езеро е најмалото тектонско езеро во [[Република Македонија]]. Се наоѓа во нејзиниот југоисточен дел, заземајќи површина од 43,1 км<sup>2</sup>. Западниот, поголемиот дел (27,3 км<sup>2</sup>) и припаѓа на Република Македонија а источниот, помалиот (15,8 км<sup>2</sup>) на денешна [[Грција]]. Во Дојранското Езеро регистрирани се 12 фаунистички ендемити. Од 15 видови [[риби]], 1 вид претставува локален ендемит. Некои [[безрбетници]] (посебно вилинските коњчиња) и неколку видови птици, се наоѓаат на списокот на CORINE. Дојранското Езеро е познато по традиционалниот начин на ловење риби со помош на птици - [[корморан]]и во огради од трска, т.н. [[мандра|мандри]].<ref name="ReferenceH"/> Езерото вода добива од неколку мали притоки, меѓу кои поважни се [[Сурловска Река]] и река Ханџа, како и бројни извори кои народот ги нарекува „[[кајници]]“. Езерото водата ја губи со испарување и површинската истека [[Ѓолаја]] (која денес е канал за наводнување на [[Солунско Поле]]). Во текот на студените зими езерото замрзнува поради малата длабочина. Бојата на водата се менува од зено-жолтеникава до темнозелена. Проѕирноста на езерото е доста мала и се движи од 0,6 до 3,6 м. Повеќе години Дојранското Езеро се наоѓа во фаза на изумирање. За спас на езерото, денес преку [[хидросистем]] се носи вода од бунарите кај [[Ѓавато]].<ref name="ReferenceI"/> '''Галерија од Дојранското Езеро''' <center><gallery> File:Dojran-Lake-MACEDONIA.JPG|Поглед на Дојранското Езеро File:Dojransko Ezero - MAKEDONIJA.JPG|Поглед на Дојранското Езеро и планината Беласица во позадината File:Mandra vo Dojranskoto Ezero.JPG|Рибарска мандра, препознатлив белег на Дојранското Езеро File:Dojransko Ezero-branovi.JPG|Дојранското Езеро во рана пролет File:Dojransko-Ezero-Makedonija-MK.JPG|Градската плажа во [[Стар Дојран]] File:Javorite i Dorjanskoto ezero-MK.JPG|Дојранското Езеро со јаворите во паркот во [[Стар Дојран]] File:Dojran-Lake-MKD.JPG|Дојранското Езеро </gallery></center> ==== Леднички (леднички) Езера ==== [[Податотека:Bogovinje Lake 01.jpg|мини|лево|Боговинско Езеро на Шар Планина]] Од природните езера најбројни во [[Република Македонија]] се ледничките езера од кои 44 се постојани. Тие се наоѓаат на највисоките делови на високите планини, обично помеѓу 1,500 до 2,300м надморска височина. Сместени се во цирковите кои се создадени од дилувијалните ледници. Во [[Република Македонија]], делувијални или [[леднички езера]] има само на планините и тоа: [[Шар Планина]] - 19, [[Кораб]] - 8, [[Дешат]] и [[Крчин]] - 5, [[Јабланица]] - 4, [[Стогово]] - 3, [[Баба Планина]] ([[Пелистер]]) - 3 и [[Јакупица]] - 2. [[Податотека:Crno Ezero.jpg|мини|десно|Црно Езеро на Шар Планина]] Вакви езера најмногу има на [[Шар Планина]]. Во [[Македонија]] - 27 леднички езера на [[Шар Планина]], од кои 12 се постојани, а 9 се привремени. Позначајни се [[Боговинско езеро]], [[Црно Езеро]], [[Бело Езеро]], [[Голем Ѓол]], [[Мал Ѓол]], [[Караниколичко Езеро]] и др. Најпознато е Боговинското Езеро со водна површина од околу 67.000 м<sup>2</sup>. Се наоѓа на 1.960 метри надморска височина, долго е 452 метри, широко 225 метри и длабоко 2,2 метри. [[Податотека:Belo Ezero.jpg|мини|лево|Бело Езеро - Шар Планина]] На [[Кораб]] има 8 постојани леднички езера, меѓу кои и: [[Корабско Езеро]], [[Мал Кораб]], [[Кобилино Езеро]], [[Бачилски Камен]] и други. По површина сите езера се мали. Најголемо е Корабското Езеро кое се наоѓа непсоредно под врвот [[Кораб]], на 2,470 метри надморска височина и тоа е највисоко ледничко езеро во [[Република Македонија]]. Долго е 51м, а широко е 20м. На [[Дешат]] со [[Крчин]] има 5 постојани езера: [[Езеро Света Недела]], [[Турин Камен]], [[Локув]] и [[Кошево Езеро]]. По површина сите езера се мали. На [[Стогово]] има три постојани леднички езера: Горно и Долно (Црно) Езеро и [[Маруша]]. Сите три езера се мали по површина. [[Податотека:Salakovski Ezera.jpg|мини|десно|Големо и Мало Салаковско Езеро]] На [[Јабланица]] има четири леднички езера: [[Подгорско Езеро]], [[Вевчанско Езеро]], [[Горно Лабунишко Езеро]] и [[Долно Лабунишко Езеро]]. Најголемо е [[Подгорско Езеро]], кое е долго 226м, широко 175м, а длабоко 9м и се наоѓа на надморска височина од 1,893 метри. На [[Планина Баба]] со [[Пелистер]] најпознати се три леднички езера: [[Големо Езеро]], [[Мало Езеро]] и [[Орлови Бари]]. Големото Езеро се наоѓа на 2,218м надморска височина, долго е 223 метри, широко 162 метри, а длабоко 14,6 метри. Тоа е најдлабокото ледничко езеро во [[Република Македонија]]. Малото езеро се наоѓа на 2,180 метри надморска височина и има кружен облик. На [[Јакупица]] има две постојани леднички езера. Тоа се големото и малото [[Салаковско Езеро]]. Овие две езера по површина се многу мали. ==== Вештачки езера ==== Вештачки езера има речиси насекаде низ [[Република Македонија]]. Водата од нив се користи за наводнување на обработливите земјоделски површини, за производство на [[електрична енергија]], а и како [[индустриска вода]] во индустријата, за рекреативни цели, а некаде и како вода за пиење. Вештачките езера се изградени по долините на поголемите реки, со преградување на речниот тек на местата каде што има поволни услови за тоа. [[Податотека:Vodočko.jpg|мини|лево|Езерото Водоча]] Во [[Република Македонија]] има 19 поголеми вештачки езера и околу 90 микроакумулации, односно околу 110 поголеми и помали акумулации. Од овие акумулации се наводнуваат околу 110.000 до 120.000 хектари обработлива површина. Најпознати вештачки езера во [[Македонија]] се: [[Матка]] и [[Козјак]] на реката [[Треска]], [[Мавровско Езеро]] на [[Мавровска Река]], [[Глобочица]] и [[Дебарско Езеро]] на [[Црн Дрим]], [[Тиквешко Езеро]] во [[Скочивирска Клисура]] на [[Црна Река]], езерото [[Калиманци]] во долината на [[Брегалница]], [[Ратевско Езеро]] на [[Ратевска Река]], езерото [[Гратче (езеро)|Гратче]] или [[Кочанско Езеро]] на [[Кочанска Река]], [[Мавровица]] на [[Светиниколска Река]], [[Младост (езеро)|Младост]] на река [[Отовица]], [[Липковско Езеро]] и [[Глажња]] на [[Липковска Река]], езерото [[Мантово]] на [[Крива Лакавица]], езерото [[Водоча]] на река [[Водоча]], [[Турија]] на [[Нивичанска Река]], [[Стрежевско Езеро]] на [[Шемница]], [[Прилепско Езеро]] на [[Прилепска Река]], [[Суводолско Езеро]] на [[Суводолска Река]], [[Паљурци]] на [[Радовишка Река]] и поголем број на помали езера, како: [[Лисиче (езеро)|Лисиче]], [[Крушевско Езеро]], [[Ваташко Езеро]] и др.<ref name="ReferenceH"/> [[Податотека:Berovo Lake 3.jpg|мини|десно|Беровско Езеро]] Најстаро вештачко езеро е [[Матка]], чија [[акумулација]] е изградена во [[1938]] [[година]]. Тоа се наоѓа по долината на реката [[Треска]], во близина на [[Скопје]]. Зафаќа површина од 0,25&nbsp;км<sup>2</sup>, со 3,5 милиони м<sup>3</sup> вкупно акумулирана вода. Во групата најголеми вештачки езера во [[Република Македонија]], спаѓаат [[Мавровско Езеро]], [[Тиквешко Езеро]] и [[Дебарско Езеро]]. Мавровското Езеро е изградено во [[1953]] [[година]] во сливот на [[Мавровска Река]], на 1,233 метри надморска височина. Тоа зафаќа површина од 13,7 км<sup>2</sup>, со 357 милиони м<sup>3</sup> акумулирана вода. [[Тиквешко Езеро]] е изградено во [[1970]] [[година]], во долината на [[Црна Река]]. Зафаќа површина од 14&nbsp;км<sup>2</sup>, со зафатнина од 475 милиони м<sup>3</sup> вода. Дебарското Езеро го зафаќа просторот кај утоката на река [[Радика]] во [[Црн Дрим]]. Тоа зафаќа површина од 13,2&nbsp;км<sup>2</sup>, со зафатнина од 520 милиони м<sup>3</sup> вода.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 69</ref> <center><gallery> Податотека:Berovo Lake2.jpg|Беровско Езеро Податотека:Globočica 02.JPG|Глобочица Податотека:Gratce pogled.JPG|Гратче Податотека:Debar Lake in 1996.jpg|Дебарско Езеро Податотека:Kalimanci lake.jpg|Калиманци Податотека:Kozyak-ot-foynik.jpg|Козјак Податотека:Penda e likoves.jpg|Липковско Езеро Податотека:Mavrovsko-ezero.jpg|Мавровско Езеро Податотека:Matka-Lake.jpg|Матка Податотека:Velesko ezero.jpg|Младост Податотека:Streževo.JPG|Стрежево </gallery></center> == Педолошки состав == === Типови почви === Во [[Република Македонија]] има повеќе различни видови почви како резултат на влијанието на природните фактори. Најзастапени почви се: делувијални, алувијални, смолници, црвеници, кафеави, песокливо-глинести, солени почви, црнозем, лесни, еолски, мочуришни калливи, хидроморфни почви и др. ==== Алувијални почви ==== '''Алувијалните почви''' се застапени на површина од околу 126.000 хектари. Овие почви се настанати со таложење на ситниот материјал од реките во рамничарските подрачја. Се одликуваат со песочно-глинест или глинесто-песочен состав. Тие се богати со хранливи материи и се одликуваат со висока плодност. На нив најмногу се одгледуваат [[ориз]] и [[градинарски култури]], потоа фуражни и [[индустриски култури]]. Разместени се во долините на реката [[Вардар]] во Скопската и Гевгелиско-валандовската Котлина; на [[Брегалница]] во Беровска и [[Кочанска Котлина]]; на [[Црна Река]] во [[Пелагонија]] и [[Тиквеш]]; на [[Струмица]] во Струмичко-радовишката Котлина; ги има во [[Преспа]]; а и во Охридско-струшката Котлина; Кичевската Котлина и на други места.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 40</ref> ==== Делувијални почви ==== '''Делувијалните почви''' се застапени се застапени на површина од 133.000 хектари. Нивното настанување е тесно поврзано со ерозијата на допирот помеѓу планинските страни и котлините. Овие почви се сиромашни со [[хумус]]. На нив најмногу успеваат [[винова лоза]], [[тутун]], [[бостан]] и [[’рж]], а ако се наводнуваат тие се добри и за развој на овоштарството. Тие најмногу се распространети во: [[Полог]], [[Пелагонија]], [[Преспа]], во Охридско-струшката, Кичевската, Кочанската, Струмичко-радовишката, Гевгелиско-валадовската и Дојранската Котлина.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 40/41</ref> ==== Смолници ==== '''Смолниците''' зафаќаат површина од околу 80.000 хектари. Тие имаат езерско потекло и поради големото количество глина содржат многу хранливи состојки и се релативно доволно плодни. Тоа се почви кои страдаат од [[суша]], а од обилните врнежи стануваат лепливи. Најплодни се за одгледување на жита, особено [[пченица]] и [[пченка]] и некои индустриски култури како што се: [[афион]], [[памук]], [[сончоглед]], [[шеќерна репка]] и друго. Со нивно наводнување тие стануваат погодни и за одгледување на градинарски и [[овошни култури]]. Најмногу се распространети во: Скопската, Кумановската и Овчеполската Котлина, помалку во [[Пелагонија]], [[Тиквеш]], [[Малешево]] и [[Славиште]], а најмалку во кочанската и Дојранската Котлина.<ref name="ReferenceJ">Географија за VI одделение за основно образование - стр. 41</ref> ==== Црвеници ==== '''Црвениците''' зафаќаат површина од околу 30.000 хектари. Црвениците во [[Македонија]] се разликуваат од средоземната [[црвеница]] во составот, односно во варовникот. Тие содржат глини, колоиди и сиромашни се со хумус, според тоа тие спаѓаат во редот на средно полдни почви. погодни се за одгледување на [[винова лоза]], [[тутун]], додека житата даваат пониски приноси. Овие почви најмногу гу има во: [[Пелагонија]], [[Полог]], Скопската и Велешката Котлина, а помалку во [[Радовишко]], [[Тиквешко]], [[Преспа]] и [[Славиште]], а најмалку во Струмичката, Кочанската, Гевгелиско-валадновската и Охридско-струшката Котлина.<ref name="ReferenceJ"/> ==== Кафеави почви ==== '''Кафеавите почви''' во кои спаѓаат гањачите, подзолот и кафеавите кисели почви, во целина се недоволно плодни почви за култивираните растенија. Овие почви се образуваат под влијание на шумската ([[даб]], [[бука]] и други ниски и високи шуми) и тревната вегетација. Тие се јавуаат на 700 - 2000 метри надморска височина. Во ниските делови се користат за одгледување на [['рж]] и [[компир]], а од овошјето: [[јаболка]], [[круши]], [[сливи]], [[винова лоза]] и друго. [[Гањачи]]те најмногу се распространети во [[Средно Повардарие]], потоа во Овчеполието, [[Пелагонија]], [[Кумановско]] и [[Славиште]]. [[Подзол]]от и киселите (силикатни и некисели) кафеави почви најмногу ги има на: [[Осогово]], [[Малешевски Планини]], [[Скопска Црна Гора]], [[Шар Планина]], [[Баба Планина]], [[Селечка Планина]] итн.<ref name="ReferenceJ"/> ==== Солени почви ==== '''Солените почви''' ги има во Овчеполската Котлина, [[Пелагонија]] и во некои други котлини, но и на мали повшрини. Тоа се почви сирпмашни со [[хумус]]. Со наводнувањње и со ѓубрење овие почви можат да се претворат во плодни почви.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 74</ref> == Био-географски одлики == Гледано био-географски [[Република Македонија]] се одликува со богатство на растителен и на [[животински свет]]. Фактори кои придонесуваат за големата био-географска шареноликост се: сепцифичната географска положба, нејзината отвореност кон јужните и северните климатски влијанија, различната релјефна структура, геолошкиот состав, изолираноста на одделни подрачја, влијанието на човекот и други. Според тоа, разместеноста на флората и на фауната во Република Македонија не е еднаква, односно таа се разликува како во хоризонтална, така и во вертикална смисла. === Растителен и животински свет === ==== Растителен свет ==== [[Податотека:Abies alba Beskid Żywiecki 4.JPG|мини|десно|Ела]] '''Растителниот свет во [[Република Македонија]]''' е разновиден и богат. Тој зависи од климата, водите, составот на почвите, надморската височина и друго. Според географската положба [[Република Македонија]] се наоѓа меѓу две големи растително-географски области: средоземна и евросибирска.<ref name="ReferenceK">Географија за VI одделение за основно образование - стр. 36</ref> Претставници од средоземната расителна област има во подрачјата во кои се чувстуваат влијанијата на изменето-средоземната клима, а тоа се [[Средно Поварадрие]], во клисурите на [[Вардар]] и на неговите притоки ([[Црна Река]], [[Брегалница]], [[Пчиња]]) и долината на [[Црн Дрим]]. Растителни претставници од евро-сибирската растителна област има во другите подрачја на [[Република Македонија]]. Но, има подрачја каде се преплетуваат растителни видови од двете области (Скопската Котлина), а на високите планини во [[Македонија]] се јавуваат леднички реликти од аркто-алпската флора. Природниот растителен свет во [[Република Македонија]] е составен од [[шуми]] и [[треви]]. [[Податотека:Quercus trojana Jevremovac.JPG|мини|лево|[[Македонски даб]]]] ===== Шуми ===== '''Шумите''' се најраспространети во ридско-планинските подрачја. Тие покриваат повеќе од 906.000 хектари или 35% од [[Република Македонија]]. Шумите се наоѓаат на 300 до 2.000 м надморска височина. Најзастапени се: листопадните шуми (825.000 хектари), мешовитите (41.000 хектари) и иглолисните шуми (40.000 хектари). Од листопадните шуми најголема површина зафаќаат дабот и буката, потоа брезата, а од иглолисните борот, елата и смреката.<ref name="ReferenceK"/> Листопадните шуми се распространети на сите планини во [[Република Македонија]], а иглолисните шуми најмногу ги има на [[Шар Планина]], [[Пелистер]], [[Ниџе]], [[Кожуф]] и други. Во ниските шуми се јавуваат: [[габер]], [[јасен]], [[леска]], а покрај реките: [[врба]] и [[топола]]. Во долниот дел на Повардарието се застапени некои средоземни видови, [[зеленика]], [[прнар]], [[тиса (дрво)|тиса]] и други, кои со заедничко име се нарекуваат [[макии]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 76</ref> ===== Тревна вегетација ===== Во [[Република Македонија]] тревната вегетација ја образуваат ливадите и пасиштата. [[Податотека:Fillmore.JPG|мини|лево|Стадо говеда на пасиште]] '''Ливадите''' се застапени релиси во сите котлини во [[Република Македонија]], покрај реките и потоците, главно каде што постојат услови за нивно наводнување. Тие зафаќаат површина од околу 53.000 хектари, а обраснати се со детелини и разни други треви. '''Пасиштата''' се распространети на 670.000 хектари. Според распространетоста и [[надморската височина]] тие се делат на високоппланински и рамничарски. Најмлаку се застапени низинските пасишта, повеќе се раширени ридските, а најзастапени се планинските пасишта. Најголемите планински пасишта се наоѓаат на [[Шар Планина]], [[Бистра]], [[Јакупица]], [[Галичица]], [[Баба (планина)|Баба]] ([[Пелистер]]), [[Кожуф]], [[Плачковица]] и [[Осогово]]. Ридски пасишта има на ридовите околу котлините и на просторот на Повардарието.<ref name="ReferenceL">Географија за VI одделение за основно образование - стр. 37</ref> Во [[Средно Повардарие]], на просторот меѓу [[Неготино]], [[Штип]] и [[Велес]] е застапена [[полустепска вегетација]]. Таму нема шуми, а ридноста е голема, почвата е засолена, и се јавуваат седум ендемски претставници на старите плиоценски степски видови. [[Податотека:040719 172 dorset marnhull.jpg|мини|десно|ПченичноПоле]] Во калливите и мочурливи терени на [[Пелагонија]], [[Преспа]], Во Охридско-струшкото Поле, [[Моноспитово]] - [[Струмичко Поле]], [[Катланово]] - [[Скопско]] и на други места е развиена мочуришна вегетација. Во крајбрежните делови на големите езера е пристуна микрофитската вегетација, од која особено е карактеристична трската. Културни растенија во [[Република Македонија]] се одгледуваат скоро во сите предели. И тоа 8 [[житни растенија]], околу 15 [[индустриски растенија]], околу 50 [[градинарски растенија]], 5-6 [[фуражни растенија]], 18-20 видови [[овошје]] и [[винова лоза]]. Нивната распространетост е во тесна врска со климатските услови, надморската височина, богатството на вода, осонченоста, експозицијата на теренот, геолошкиот и педолошкиот состав итн.<ref name="ReferenceL"/> ==== Животински свет ==== [[Податотека:Lynx lynx poing.jpg|мини|лево|Рис]] [[Податотека:Kolmården Wolf.jpg|мини|десно|Волк]] '''Животинскиот свет''' во [[Република Македонија]] е разновиден и е во непосредна зависност од природните услови, но и од разновидноста на растителниот свет. Поради тоа некои животни живеат во полињата, други во езерата и реките, а многу од нив во шимите и највисоките каменести делови од палнините. Има и животни кои живеат во земјата, пештерите и сл. Просторот на [[Република Македонија]] не е хомогена зоо-географска област. Животинскиот свет во [[Република Македонија]] е составен од средноевропска и средоземна фауна, а има претставници и од источноевропската фауна.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 38</ref> '''Средоземната фауна''' во [[Република Македонија]] е сотавена од Егејско-средоземна и од [[Јадранско-средоземна Фауна]]. Егејско-средоземната фауна е распространето по должина на реката [[Вардар]] до [[Скопска Котлина]], потоа во [[Овче Поле]] и во јужниот дел на [[Пелагонија]]. Јадранско-средоземната фауна е раширена по должината на [[Црн Дрим]], во Дебарската и Охридско-струшката Котлина. '''Средноевропската фауна''' во [[Република Македонија]] е најраспространета и тоа во сите планини на [[Република Македонија]]. Нејзини карактеристични претставници се: [[мечка]], [[волк]], [[дива свиња]], [[лисица]], [[срна]], [[елен]], [[рис]], [[дива коза]], [[зајак]], [[видра]], [[куна]], [[тетреб]], [[орел]], [[јастреб]], [[еребица камењарка]], [[фазан]], [[чавка]], [[верверица]], [[клукајдрвец]], [[крт]], [[желка]], потоа разни видови [[гуштери]], [[отровни змии]] и други видови фауна.<ref>Национална географиај - втора година реформриано гимназиско образование - стр. 77</ref> [[Податотека:Araneus diadematus (aka).jpg|мини|десно|Пајак]] Во просторите на езера и на реките се јавува т.н. [[водна фауна]]. Главни претставници на овој вид гауна се разните видови [[риби]]. Од речните [[риби]]: [[речна пастрмка]], [[мрена]], [[попадика]], [[костреш]], [[крап]], [[сомот]] и други. Животинскиот свет во [[Охридско Езеро]] припаѓа на западнобалканската фауна и рибите имаат, главно, ендемски карактер. Најпозната е пастрмката, а особено интересна е јагулата. [[Преспанско Езеро]] спаѓа во епирската водена фауна, видејќи има заедничко потекло со езерата во [[Епир]], а [[Дојранско Езеро]] спаѓа во вардарската фауна.<ref>Географија за VI одделение за основно образование - стр. 39</ref> [[Податотека:Common carp.jpg|мини|лево|Крап]] Во '''мочурливите ниски терени''' на Скопската и на Струмичката Котлина, во Пелагонија и околуи мочурливите зони на големите езера живеат барски животни, од кои најкарактеристични се птиците. Такви се [[дива гуска]], [[чапја]], [[пеликан]] и други. Во подрачјето на Дојранското Езеро живеат птиците [[корморани]], кои во сезоната на [[риболов]] се користат како гонители на рибите.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 78</ref> Од '''подземната фауна''' особено е интересна пештерската. Во повеќето [[Пештера|пештери]] во [[Македонија]] има [[лилјаци]], [[пајаци]] и [[пештерски скакулци]]. Покрај дивите, има и [[домашни животни]] коишто ги одгледува човекот, заради користа што ја има од нив. Од домашниот животински свет се одгледуваат следниве животни: [[овци]], [[говеда]], [[свињи]], [[коњи]], [[магариња]] и др. Од птиците најзастапени се: [[кокошки]], [[мисирки]], [[шатки]], [[пајки]] и друго.<ref>Национална географиај - втора година реформриано гимназиско образование - стр. 78</ref> == Население == {{Главна|Население на Македонија}} === Населување и етнографски процеси === ==== Населението во праисторијата ==== [[Македонија]] имала посебно место уште во најраните периоди на праисторијата. Поради поволната географска положба и разновидните природни богатства територијата на [[Македонија]] била населена уште во најстарите времиња и била арена на најразлични миграциони премежи. За тоа сведочат остатоците од бројни археолошки наоди. [[Податотека:Petralona1.JPG|мини|лево|Череп од [[Црвени Стени]] - изложен во археолошкиот музеј во Охрид]] Човекот егзистирал на сите континенти уште од [[камено време]]. Човекот е присутен и опстојува во [[Македонија]] во континуитет и тоа уште од најстарите археолошки епохи на [[палеолит]], [[мезолит]], [[неолит]], [[бакарно време]], [[бронзено време]] и [[железно време]]. Најзначајно палеолитско наоѓалиште на човек кој живеел во [[Македонија]] е пештерата [[Патралона]]. Оваа пештера се наоѓа југписточно од [[Солун]], на оддалеченост од 30км, на полуостровот [[Халкидик]]. Во [[Црвени Стени]] (Петралона) антрополозите пронашле остатоци од [[човек]], кој во [[Македонија]] живеел пред околу 200.000 до 260.000 години. Во [[Република Македонија]] се откриени остатоци од палоеолитски активности (кременски орудија - обработен [[камен]] или [[коска]]) во пештерата [[Макароец]], по долината на [[река]] [[Бабуна]]. Други палеолитски артефакти се пронајдени и во близина на битолските села [[Кристофор]] и [[Буково]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 83</ref> Пронајдените палеолитски остатоци сугерираат на претпоставката дека е можно во [[Македонија]] да постојат и други палеолитски наоѓалишта. Македонските неолитски дострели се резултат на континуитетот на животот во [[Македонија]], кои преку миграционите процеси се пренесени на другите простори на [[Балкан]]от, а оттаму и кон [[Средна Европа]]. Најголем број материјални податоци за присуството на организирана човечка активност во [[Македонија]] има од периодот на неолитот. Ширењето на неолитската култура во [[Македонија]] примарно била автохотна. Основна стопанска гранка на неолитскиот човек било земјоделството и тоа одгледувањето жита-[[пченица]]. Населението од неолитот во [[Македонија]] достигнало висока материјализирана и духовна култура. За тоа ни сведочат сјајот на археолошките податоци кои се откриени во околу 160 наоѓалишта во [[Република Македонија]]. Меѓу најстарите неолитски наоѓалишта во [[Македонија]] се [[Вршник]] кај штипското село [[Таринци]], кај село [[Породин]] - [[Битолско]], [[Маџари]] - [[Скопско]] и на други места. Наодите покажуваат прусуство на стациониран неолитски човек, со свои организациони системи на населби, на изразена земјоделска култура, на остатоци од [[флора]] и [[фауна]], на богат [[културен ареал]], на богат [[фонетски јазик]] и [[фонетско писмо]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 44</ref> За ова сведочат најновите истажувања кои последниве години се направени од македонската археолошка наука. Резултатите од нив покажуваат дека на почвата на [[Македонија]] егзистирале богатата неолитска култура и карпеста уметност, позната како [[Македонска културна група]], која е една од најстарите [[културни групи во Европа]]. Континуитетот на македонскиот човек се провлекува и низ металикумот, односно металното време ([[бакарно]], [[бронзено]] и [[железно време]]). Тогаш, во првиот период од металната епоха се појавиле првите индоевропски миграциони невлагувања, како зачетоци на индоевропеизацијата на населението во [[Македонија]].<ref>Нацинална географија - втора година реформирано гимназиско обрзование - стр. 84</ref> ==== Населението во античкиот период (стар век) ==== На Балканскиот Полуостров егзистирале повеќе народи и племенски групи. Така, Илирската група племиња ги населувала западните делови на Балканскиот Полуостров, Тракијските - источните, Дако-мизиските и Дарданските племиња го населувале северниот дел, а Еленската и Македонската група - јужниот дел. ==== Населението во средниот век и периодот на турско ропство ==== Најголемиот пресврт во населеноста на [[Македонија]] се случил кон крајот на стариот и почетоците на средниот век, со доаѓањето и населувањето на [[Словени]]те на овие простори. Најмногу и најчесто словенските племиња се населвуале во рамнините, покрај реките и езерата. преку процесот на мешање - симбиоза на древните Македонци и новодојденото словенско население се создал нов македонски народ, кој прифатил многуи елементи од старата македонска материјална култура, производство и начин на живеење. Во текот на средниот век [[Македонија]] ги менувала освојувачите, така што се наоѓала под византиска, српска, бугарска и др. власт. Периодот на петвековното турско владеење исто така, имал големо влијание врз општествено-економските, социјалните, етинчките и културните промени во Македонија. Во тој период настанале суштински промени во населеноста, занимањето на луѓето, етничката структура на населението и друго. Уште во почетокот на своето владеење ([[XV век]]), [[Турци]]те почнале да вршат [[колонизација во Македонија]]. Всушпност, тука се доселувало турско населени од [[Мала Азија]] ([[Јуруци]], [[Коњари]] и др.), а подоцна се доселиле [[Евреи]], [[Роми]], [[Власи]], [[Албанци]] итн. Многу поголема опасност од колонизацијата претставувала асимилацијата, односно процесот и намерата за потурчување - исламизација на македонското население. Помасовна исламизација била извршена во западниот дел на [[Македонија]] во [[Дримкол]], по долината на реката [[Радика]], како и во крајните делови на [[Источна Македонија]] - [[Беровско]] и [[Делчевско]], и во [[Егејско-Беломорски дел на Македонија]], во просторот околу [[Драма (град)|Драма]], [[Сер]], [[Кавала]], [[Демир Хисар]] и на други места. Сепак, во рамките на таквите етинчки односи, Македонците успеале на територијата на [[Македонија]] да ја зачуваат својата посебна народна целина со свои изразити етнички одлики. Кај Македонецот созреала самосвеста за етичка посебност - македонски народ живее на една компактна територија и се служи со еден јазик. Долговековното ропство не успеало да го згасне постоењето на македонскиот народ, туку само го забавило процесот на создавање на македонската национална свест. Така, почетоците на формирање современа македонска нација и држава заполнале во текот на [[XIX век]], а тоа се реализирало во [[XX век]].<ref>Нацинална географија - втора година реформирано гимназиско обрзование - стр. 88</ref> ==== Македонија во текот на XX век ==== [[Податотека:G Delchev.jpg|мини|Гоце Делчев - еден од револуционерите кој се борел за слободна Македонија]] [[Македонија]] и македонското население ги преживеало најстаршните голготи во текот на [[XX век]], почнувајќи од Илинденското востание, Балканските војни, [[Првата светска војна]] и [[Втората светска војна]]. Најтешка и најцрна епизода во ндаежта на [[Македонија]] и Македонците е поделбата на [[Македонија]] во [[1913]] [[година]]. Потоа следувале низа притисоци врз македонскиот народ од страна на поробувачките строги воено-полициски и асимилаторски режими, со јасни намери за неога асимилација и масовна денационализација. Поседиците од ова биле катастрофални за македонија и тоа не само за македонската целовитост и македонското наслеени, туку и за нејзиното стопанство и градови, а илјадници Македонци почнале да емигрираат во странство. Крикот на македонската надеж од Илинденското востание повторно воскреснал во текот на Втората светска војна. Македонците заедно со другото населени во [[Македонија]] ја почнале својата ослободителна војна. Во сите делови на поделена [[Македонија]] се водела народноослободителна војна. За [[Македонија]], само за нејзиниот [[Вардарски дел]], крајот на Втората светска војна значел ослободување и добивање рамноправен статус како федерална единица во [[Демократската Федерација Југоласвија]]. Тогаш за првпат во својата историја македонскиот народ е признат како посебна нација со свој службен [[македонски јазик]], а [[Македонија]], тоагшна [[Народна Република Македонија]], стана посебна федерална единица во рамките на [[Федеративна Југославија]]. Со воспоставувањето на Народна власт во слободна [[Македонија]] се исполнија вековните желби и стремежи на македонскиот народ за признавање на неговата самобитност.<ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 45</ref> Околу педесет години [[Народна Република]] - [[Социјалистичка Република Македонија]] се наоѓаше во состав на [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија]]. На [[8 септември]] [[1991]] [[година]] граѓаните на [[Македонија]], со [[референдум]], ја прогласија државата за самостојна под името [[Република Македонија]]. Во [[1993]] [[година]] како 181 земја членка е примена во [[Организацијата на Обединетите нации]] ([[ООН]]). На овој начин завршува долгиот пат на мекдонскиот народ за самостојна и независна држава - [[Република Македонија]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 86</ref> === Демографски одлики === {{Главна|Демографија на Македонија}} ==== Бројно движење на населението ==== Населението има големо значење за развојот на стопанството. Токму поради тоа важен сегмент е бројот на населението, бидејќи преку него се утврдува бројот на луѓето кои се главен и незаменлив фактор на секое стопанство, односно се главни носители на производството и на потрпшувачката на материјалните добра.<ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 46</ref> Првите податоци за вкупниот број на живетли во Македонија датираат од 1900 и 1913 година. Меѓутоа, овие податоци не се засноваат на службен попис на населението. Првите официјални податоци за бројот на жителите во македонија датира од службениот попис спроведен во 1921 година. Оттогаш наваму спроведени се десет пописи, податоците за движењето на бројот на населението се засноваат на официјалните пописи, а тие се однесуваат за територијата на Република Македонија.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 87</ref> {| class="wikitable" |- ! Година !! Број на жители !! Годишен прираст !! Прираст меѓу пописите !! Густина на население (жит./кm<sup>2</sup>) |- | [[1900]] || 909.000 || / || / || 35 |- | [[1913]] || 938.000 || 2,238 || 29,096 || 36 |- | [[1921]] || 797,841 || -17,520 || -140,159 || 31 |- | [[1931]] || 937,643 || 13,980 || 139,802 || 37 |- | [[1948]] || 1,152,986 || 12,667 || 215,343 || 45 |- | [[1953]] || 1,304,514 || 30,306 || 151,528 || 51 |- | [[1961]] || 1,406.003 || 12,686 || 101,489 || 54 |- | [[1971]] || 1,647,308 || 24,130 || 241,305 || 64 |- | [[1981]] || 1,909,136 || 26,182 || 261,828 || 74 |- | [[1991]] || 2,033,964 || 12,482 || 124,828 || 79 |- | [[1994]] || 1,945,932 || -29,344 || -88,032 || 76 |- | [[2002]] || 2,022,647 || 9,577 || 76,615 || 78 |} Од изнесените податоци се гледа дека во периодот од [[1900]] до [[2002]] година бројот на населението во [[Република Македонија]] се зголемил за 2,3 пати што и не е многу со зголемувањето на населението на светско ниво (за 4 пати). Податоците во табелата погоре покажуваат дека динамиката за бројното движење на населението во [[Македонија]] е многу неизедначена. Како причини за тоа се лошите општествено-политичката и економската состојба на македонија кои повеќепати во текот на XX век биле секојдневие. Имено, во последните 100 години, македонското населени било принудено да емигрира, а сто тоа и да го намалува природниот прираст и тоа како последица од Илинденското востание, Балканските војни, поделбата на Македонија како резултат на Првата светска војна, потоа на асимилаторските режими во [[Србија]], [[Бугарија]], [[Грција]], [[Албанија]], исто така, и како резултат на Втората светска војна, потоа како резултат на иселувањето на турското и другото муслиманско население, економското емигрирање во странство и сл. Намалувањето на бројот на жителите во периодот од [[1900]] до [[1921]] [[година]], пред сè е резултат на Илинденското востание и на емигрирањето на македонското население во странство, Балканските војни, поделбата на Македонија, масовното иселување на Турците и Првата светска војна. Почнувајќи од [[1921]] [[година]] сè до денес, бројот на жителите во [[Македонија]] постојано се зголемува. Во периодот од [[1921]] до [[1931]] [[година]] овој пораст е резултат на високиот природен прираст на населението и доселувањето на колонистите од [[Србија]], [[Црна Гора]] и [[Далмација]], како и враќањето на дел од порано емигрираното македонско население. Во периодот од [[1931]] до [[1948]] [[година]], и покрај зголемувањето на населението за 215.000 жители, сепак годишниот прираст на населението е понизок од природниот прираст. Тоа е последица од жртвите во текот на Втората светска војна, на емигрирањето на поголем број од доселениците [[Срби]], на иселувањето на дел од [[Власи]]те во [[Романија]] и определен број [[Македонци]] во [[Војводина]], како и на присилното ислување на [[Евреи]]те и нивно ликвидирање од страна на [[Германци]]те.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 88</ref> Во периодот од [[1948]] до [[1953]] [[година]] бројот на македонското население се зголемувал со најбрзо темпо, а тоа се должи не само на зголемениот [[природен прираст]], туку и на доселувањето на голем број [[Македонци]] од [[Егејски дел на Македонија]]. Слениод период, од [[1953]] до [[1961]] [[година]], се одликува со низок годишен прираст. Основната причина за ваквиот мал прираст е масовното иселување на [[Турци]]те и на другото муслиманско население од [[Македонија]] во [[Турција]]. Во следните периоди, од [[1961]] до [[1971]] и од [[1971]] до [[1981]] [[година]], и покрај тоа што во нив е регистрирано зголемување на бројот на населението, сепак се и периоди на масовно економско иселување на Македонците и другото население кое прво заминале на привремено вработување во странство, за подоцна та да премине и во трајно иселување. Слични состојби на ермигрирање, првенствено на [[Македонци]], е регистрирано и во пописните интервали од [[1981]] до [[1991]] [[година]] и од [[1991]] до [[1994]] [[година]]. Во тој период се забележува и зголемено доселување, пред се, на [[Албанци]] од [[Косово]], [[Албанија]] и [[Јужна Србија]], како и на определен број [[Бошњаци]] од [[Босна и Херцеговина]]. Во целост, бројот на населението во [[2002]] [[година]] (2.022,547 жители) во [[Република Македонија]], во однос на [[1948]] [[година]] (1,152,986), е зголемено за 869,561 жител или приближно за 75%. Според тоа, [[Република Македонија]] според бројот на населението и површината спаѓа во редот на најмалите држави на [[Балкан]]от и во [[Европа]]. ==== Природен прираст ==== Зголемувањето на вкупниот број на населението, главно, е резултат на природен прираст, кој претставува разлика меѓу наталитет и морталитет, а во помала мера и на механичкиот прилив на доселеното население. Природниот прираст на населението зависи од повеќе фактори, а пред се, од порастот на животниот стандард, здравствената заштита, културно-образовното ниво на населението, едукацијата на брачните парови за планирање на семејство, еманципација на жената, популационата политика итн. Просечниот годишен природен прираст на населението во [[Република Македонија]] од втората половина на [[XX век]] сè до денес постојано се намалува. Така, тој се намалува од 26,3 примили во [[1948]] [[година]], односно на 6,2 промили во [[1998]] [[година]], додека, пак, во [[2002]] година, тој изнесува околу 1,8 промили. Тоа значи дека на секои 1000 жители, бројот на населението се зголемува близу за 5 жители годишно. Со овој податок, [[Република Македонија]] спаѓа во групата на земји со низок природен прираст какви што се поголемиот број држави во [[Западна Европа]].<ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 47</ref> {| class="wikitable" |- ! [[Година]] !! [[1948]] !! [[1953]] !! [[1961]] !! [[1971]] !! [[1981]] !! [[1991]] !! [[1994]] !! [[1998]] !! [[2002]] |- | [[Наталитет]] || 40,7 || 37,9 || 29,9 || 23,0 || 20,6 || 17,1 || 16,1 || 14,6 || 13,7 |- | [[Морталитет]]|| 14,4 || 14,8 || 9,3 || 7,5 || 7,0 || 7,3 || 7,6 || 8,4 || 8,9 |- | [[Природен прираст]]|| 26,3 || 23,2 || 20,6 || 15,4 || 13,6 || 9,8 || 8,5 || 6,2 || 4,2 |} Природниот прираст не е еднаков во сите делови на [[Македонија]]. Разлики постојат не само меѓу одделни општини, туку и помеѓу одделни делови и населби во иста општина. Во тоа значајна улога имаат етничкиот состав и верската припадност на населението. Така, општини со висок природен прираст со повеќе од 5 промили се они во кои живеат [[македонски Албанци]] и кои имаат [[исламска вероисповед]]. Во оваа група предводат општините [[Дебар]], [[Гостивар]], [[Тетово]], [[Струга]], а посред новата административно-територијална поделба на [[Република Македонија]] од [[2004]] [[година]] по нив следат општините: [[Арачиново]], [[Боговиње]], [[Желино]], [[Зајас]] итн.. Наспроти ова во некои региони во [[Македонија]], демографската карта е дијаметрално поинаква. Имено, само за илустрација во [[2004]] [[година]] до вкупно 84 општини, дури кај 32 општини се јавува [[депопулација]], односно [[негативен природен прираст]]. Описно кажано, во овие општини има повеќе погреби, отколку крштевки. Тука спаѓаат општините: [[Битола]], [[Берово]], [[Демир Капија]], [[Демир Хисар]], [[Другово]], [[Кратово]], [[Кривогаштани]], [[Новаци]], [[Дебрца]], [[Пехчево]], [[Ресен]], [[Росоман]], [[Могила]], [[Сопотница]], [[Македонски Брод]] итн.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 89/90</ref> Доколку се направи демографски преглед за стапката на природен прираст по национална припадност, состојбата ќе биде следна: {| class="wikitable" |- ! [[Година]] !! Вкупно(%) !! [[Македонци]](%) !! [[Албанци]](%) !! [[Турци]](%) !! [[Роми]](%) !! Останати(%) |- | [[1991]] || 100 || 36,3 || 46,4 || 6,8 || 5,5 || 5,0 |- | [[2002]] || 100 || 10,6 || 67,5 || 6,6 || 12,1 || 3,0 |} ==== Градско и селско население ==== Во последните педесет години бројот на градското населени постојано се зголемува за сметка на селското кое се намалува. Тоа е последица на миграцијата [[село]]-[[град]], која е предизвикана со развојот на индустријата и со нејзините сè поголеми потреби од работна сила, како и со појавата на вишок работници во рамките на земјоделството. Како се движел соодносот на вкупното градско и селско население во [[Република Македонија]] може да се види од следната табела: {| class="wikitable" |- ! [[Година]] !! [[1948]](%) !! [[1953]](%) !! [[1961]](%) !! [[1971]](%) !! [[1981]](%) !! [[1991]](%) !! [[1994]](%) !! [[2002]](%) |- | Градско || 28,7 || 31,3 || 38,6 || 48,8 || 55,2 || 58,1 || 58,7 || 58,1 |- | Селско || 71,3 || 68,7 || 61,4 || 51,2 || 44,8 || 41,9 || 41,3 || 41,9 |- | Вкупно || 100 || 100 || 100 || 100 || 100 || 100 || 100 || 100 |} Од прегледот јасно може да се забележи дека бројот на градското население е во постојан пораст и се зголемува (од 28,7% во 1948 година на 58,1% во [[2002]] година), а бројот на селското население постојано се намалува (од 71,3% во 1948 на 41,9 во 2002 година). Така, од вкупно 330,400 жители во градовите во [[1948]] [[година]], нивниот број се зголемил на 1,175,909 жители во 2002 година или за 845,509 нови жители, односно за 255,9%, што претставува зголемување за околу 3,5 пати.(Во [[2002]] [[година]] селското население броело 846,638 жители, а градското 1,175,909 жители.) Според административно-територијалната поделба од [[2004]] [[година]] во [[Република Македонија]] има 84 општини и [[Град Скопје]] со посебен статус, од кои 29 се со градски центри. Општини со најмногу градско население се: [[Кичево]](89,8%), [[Прилеп]](86,3%), [[Штип]](91,3%), [[Битола]](78,2%), [[Кочани]](74,4%), [[Скопје]](92,2%), [[Охрид]](79,4%), [[Велес]](79,3%), [[Дебар]] (74,5%), [[Свети Николе]](70,3%) итн. Намалувањето на бројот на селското население укажува на тоа дека сè уште е присутно иселувањето од селата, што неповолно се одразува врз аграрниот опстанок на [[Македонија]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 90/91</ref> ==== Густина на населеност ==== Паралелно со порастот на бројот на населението се зголемува и густината на населеност. Тоа е условено од природните услови, од природниот прираст на населението и од развиеноста на стопанството. Во [[1948]] [[година]] густината на населеност изнесуваше 44,8 жители на 1&nbsp;км<sup>2</sup>, а денес таа просечно се движи околу 82 жители н 1&nbsp;км<sup>2</sup>. Меѓутоа, густината на населеност не е рамномерна во сите делови од [[Република Македонија]]. Најугсто населени области се плодните котлини, во кои се најповолни условите за живот на луѓето и за развој на стопанството. Меѓу нив особено се истакнуваат: [[Скопска Котлина]](со 320 жители на 1&nbsp;км<sup>2</sup>), [[Полог]] (200 жит/км<sup>2</sup>), [[Охридско-струшка Котлина]](со 115 жит/км<sup>2</sup>), [[Кумановска Котлина]](со 113 жит/км<sup>2</sup>), [[Струмичко-радовишка Котлина]](околу 100 жит/км<sup>2</sup>) итн. Најмала густин на населеност во [[Македонија]] има Мариовската област (1,2 жит/км<sup>2</sup>), Поречката област(10 жит/км<sup>2</sup>), [[Малешевија]](22 жит/км<sup>2</sup>), Демирхисарската област (20 жит/км<sup>2</sup>), [[Кратовска област]] (27 жит/км<sup>2</sup>), [[Преспа]] (20 жит/км<sup>2</sup>), [[Овче Поле]] (32 жит/км<sup>2</sup>) и други. Ако напарвиме преглед на густината на населеност по општини според новата територијална поделба, се забележува дека разликите во густината на населеност се покарактеристични. Така, најголема густина на населеност од над 1.001 жит/км<sup>2</sup> има во 6 општини, потоа со густина од 201 до 1000 ж.кm<sup>2</sup> се 4 општини, со густина на населеност од 201 до 500 жит/км<sup>2</sup> се 4 општини, со густина на населеност од 101 до 200 жит/км<sup>2</sup> се 14 општини, со густина од 51 до 100 жит/км<sup>2</sup> се 20 општини, од 11 до 50 жит/км<sup>2</sup> се 31 општина, а со најмала густина на населеност од 1 до 10 жит/км<sup>2</sup> има 5 општини.<ref>Национална географиај - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 91/92</ref> === Структурни одлики на населението === ==== Полова структура ==== Во сите пописни години во [[Република Македонија]] преовладува машкото над женското население. Според пописот од [[2002]] [[година]] од вкупниот број населени машки се 50,2% (1,015,577), а 49,8% се женски (1.007,370), односно има разлика од 0,2% (8,207 лица). Бројниот однос помеѓу машкото и женското население има значење и од економски аспект. Од повеќе причини, во определени општини се создадени значителни промени во сооднос меѓу машките и женските лица.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 93</ref><ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 48</ref> {{columns |col1width =50em |col1= * Мажи:1,015,377 или 50,20% * Жени:1.007,170 или 49,80% |col2 = {{bar box |width = 300px |float = left |title = Пол |titlebar = #ddd |bars = {{Столбен постоток|Мажи|red|50.20}} {{Столбен постоток|Жени|blue|49.80}} }} }} ==== Старосна структура ==== Во [[Република Македонија]] има голем број младо и работоспособно население. Така населението од 0 до 19 години, во вкупниот број на население учествува со 29,2% (во [[1948]] година со 48,2%). Ова население не е во работен однос, но претставува многу значаен фактор за нашиот перспективен развој како идно активно население. Во старосната група од 20 до 59 години спаѓа околу половина од населението, чие учество постојано се зголемува, така што во [[2002]] [[година]], оваа група учествувала со 55,7% (во [[1948]] година со 43%). Ова население е значајна старосна група, бидејќи го опфаќа активното население кое го издржува младото население.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование стр. 93/94</ref> Старосната група со повеќе од 60 години учествува со 15,1% (во [[1948]] година со 8,8%) во вкупното население на [[Република Македонија]]. Овие податоци покажуваат дека населението во државата е зафатено со процес на демографско стареење. Имено, се смета дека во определени држави, населението старее ако учеството на возрасната група со повеќе од 60 години е 12%, односно ја надминува таа граница.<ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 48/49</ref> Анализата на старосната структура во [[Македонија]] покажува тенденции кои се движат во насока на намалување на бројот на младото население, за сметка на деугите две групи чиј број се зголемува. Овие појави во старосната структура на населението имаат посебни релации доколку се набљудуваат по општини, региони, националност и сл. Имено, во 29 општини старото население учествува со повеќе од 13%, а од нив во 26 општини старото население учествува со вредности од 20% до 30% ([[Новаци]], [[Дебрца]], [[Вранештица]], [[Старо Нагоричане]], [[Другово]], [[Демир Хисар]]). Од друга страна, пак, во 20 општини младото население учествува со вредности поголеми од 33%, а од нив 6 учествуваат со повеќе од 40% ([[Арачиново]], [[Липково]], [[Центар Жупа]], [[Пласница]], [[Желино]], [[Студеничани]]).<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 94</ref> ==== Економска структура ==== Населението во [[Македонија]] се групира во 3 групи: [[активно население]], [[изджувано население]] и [[лица со лични приходи]]. Активно население е она кое е вработено и кое врши неко занимање, со цел да се здобие со средства за живот. Издржуваното население е она кое не е во работен однос, а во него спаѓаат децата, учениците, студентите, домаќинките и другите лица коишто ги издружваат активното населени или лицата асо лични примања. Лица со лични примања се оние кои имаат свој пригод со кој се издржуваат, но тие не се во работен однос.<ref>Географија за VI одделение за основно образование стр. 49</ref> Во [[1953]] [[година]], во вкупното население учествувало со 40,8% активното население, а во [[2002]] [[година]] учествувало со 39%. Во вкупното население во [[1953]] [[година]], издржуваното население изнесувало 57,9%, а во [[2002]] [[година]] со 45%. Во вкупното население на државата, учеството на населението со лични примања покажува тенденција на постојан пораст, од 1,3% во [[1953]] [[година]] на 13% во [[2002]] [[година]]. Во [[Република Македонија]] се забележуваат и значителни промени во структурата на активното население, по сектори на дејности. Така, на пример од [[1953]] [[година]] наваму, постојано се намалувал бројот на активното население во примарната дејност, а се зголемувал бројот во секундарната дејност и во терцијалната дејност. Имено, во [[1953]] [[година]], примарната дејност учествувала со 72,3%, а во [[2002]] [[година]] се намалила на 15%, секундарната дејност се зголемила од 15% во [[1953]] година на 46% во [[2002]] [[година]], додека терцијалната дејност од 12,7% во [[1953]] [[година]], се зголемила на 39% во [[2002]] [[година]]. Во сите пописни години бројот на вработените е во постојан пораст, во [[1961]] година имало 199.000 вработени лица, во [[1971]] [[година]] - 270.000 лица, во [[1981]] [[година]] - 437.000 лица и во [[1991]] [[година]] нивниот број се зголемил на 530.000 лица. Од тоа единствено отстапуваат последните десетина години кога бројот на вработените почнал постепено да се намалува, односно во [[2002]] [[година]] биле вработени 500.000 лица. Најголем број од оваа население било вработено во [[индустрија]]та и во [[рударство]]то. Тие учествувале со 40% во вкупниот број вработени во [[Македонија]]. На второто место од стопанските дејности се наоѓаат [[трговија]]та и [[угостителство]]то кои учествуваат со 12%, на трето место е [[градежништво]]то со 9% итн. ==== Образовна структура ==== Образовната структура на населението е исклучително важен елемент, не само поради развојот на стопанството, туку и заради сеопфатниот напредок на [[Република Македонија]]. Според податоците од пописите во [[1953]] и во [[2002]] [[година]] можеме да констатираме дека населението во [[Република Македонија]] има постигнато висок степен во развојот на образованието. Тоа го потврдуваат следниве показатели: учеството на лицата без школска подготовка е намалено од 50,2% во [[1953]] [[година]] на само 5% во [[2002]] [[година]], намалување има регистрирано и кај лицата со непотполно основно образование од 4,35% на 15,4% во [[2002]] [[година]]. Наспроти, тоа многу е зголемено учеството на населението со [[основно образование]], од 3,5% во [[1953]] [[година]] на 38,2% во [[2002]] [[година]]; додека пак, учеството на населението со [[средно образование]] е зголемено од 3,8% во [[1953]] [[година]] на 39,1% во [[2002]] [[година]], а бројот на населението со више и [[високо образование]] е зголемено од 0,1% во [[1953]] [[година]] на 11,2% во [[2002]] [[година]]. [[Податотека:Ss. Cyril and Methodius University of Skopje.jpg|мини|Универзитет Св. Кирил и Методил во Скопје (УКИМ)]] Со основно, средно и со високо образование се здобива сè поголем број од наслеенито во Македонија, а тоа како резултат на многубројните основни училишта(1,012), средни училишта (96) и факилтети(38). Притоа треба да се истакне дека школувањето во [[Република Македонија]] за основно и средно образование е бесплатно, додека кај високото образование државата е парципиент за најголем број студенти, така што значително е помало самофинансирањето на студентите. ==== Број, големина и структура на домаќинствата ==== Во [[Република Македонија]] бројот на домаќинствата од [[1948]] [[година]] до [[2002]] [[година]] постојано се зголемува (од 218,819 на 567,296 домаќинства или зголемување од 159%). Од една страна, тоа е резултат на порастот на вкупното население, а од друга страна, на раслојувањето на поголемите домаќинства на помали, како и на појавата на голем број самечки домаќинства. Бројот на домаќинствата изразен со бројот на лицата во едно домаќинство континуирано се намалува. Ова намалување е последица на опаѓањето на наталитето, морталитетот, како и од природниот прираст, миграциите, зголемениот број на неженети и немажени лица, промената во начинот на стопанисувањето, животниот стандард, еманципацијата на жената, планирање на семејството, урбанизацијата и друго. Така, во истиот период, [[1948]] до [[2002]] [[година]] големината на домаќинствата е намлена од 5,3 на 3,6 членови. Во однос на економските белези, според изворите на приходи, домаќинствата се делат на земјоделски, неземјоделски имешовити. Во [[Македонија]] најбројни се неземјоделските домаќинства кои учествуваат со околу 63% во однос на вкупниот број домаќинства, потоа следуваат земјоделците со околу 20%, а на крај се мешовитите домаќинства со околу 17%.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 96</ref> ==== Етничка структура ==== И ден денес, како и отсекогаш, во [[Република Македонија]] најоглем број од населението го сочинуваат [[Македонци]]. Меѓутоа, во земјата живеат и припадници на повеќе различни националности и етнички групи. Нивната застапеност во [[Македонија]] е резултат на преселбите - миграциите на населението во историското минато, предизвикано од политички, економски и други причини. Според податоците од [[1994]] [[година]], во [[Македонија]], покрај [[Македонци]] кои се најбројно застапени, живеат уште и претставници на 22 националности и четири етнички заедници, додека некои нејзини жители воопшто не се изјасниле. {| class="wikitable" |- ! [[Националност]] !! [[1900]] !! [[1921]] !! [[1948]] !! [[1953]] !! [[1961]] !! [[1971]] !! [[1981]] !! [[1991]] !! [[2002]] !! % |- | [[Македонци]] || 534.000 || 540.000 || 789,648 || 860,699 || 1.000,854 || 1,142,375 || 1,279,323 || 1,328,187 || 1,297,981 || 64,2 |- | [[Албанци]] || 88.000 || 111.000 || 197,389 || 162,524 || 183,108 || 279,871 || 377,208 || 441,987 || 509,083 || 25,2 |- | [[Турци]] || 175.000 || 119.000 || 95,940 || 203,938 || 131,481 || 108,552 || 86,591 || 77,080 || 77,959 || 3,8 |- | [[Роми]] || 20.000 || 7,800 || 19,500 || 20,462 || 20,606 || 24,505 || 43,125 || 52,103 || 53,879 || 2,7 |- | [[Срби]] || / || / || 29,721 || 35,112 || 42,728 || 46,465 || 44,468 || 42,775 || 35,939 || 1,8 |- | [[Власи]] || 30.000 || 9.000 || 9,511 || 8,668 || 8,046 || 7,190 || 6,384 || 7,764 || 9,695 || 0,5 |- | [[Бошњаци]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 17,018 || 0,8 |- | Неопределени || 62.000 || 11,041 || 11,277 || 13,111 || 19,180 || 38,350 || 72,037 || 84,086 || 20,993 || 1,0 |- | Вкупно || 909.000 || 797,841 || 1,152,986 || 1,304,514 || 1,406.003 || 1,647,308 || 1,909,136 || 2,033,964 || 2,022,547 || 100 |} Вкупното населението во [[Република Македонија]], според изјаснувањето за национална припадност во [[2002]] [[година]] (попишано е само присутното население за време на пописот), брои 2,022,547 жители, од кои [[Македонци]] се 1,297,981 лице или тие учествуваат во вкупното население со 64,2%, потоа [[Албанци]] со 509,083 лица или 25,2%, [[Турци]] со 77,959 лица односно 3,8%, [[Роми]] со 53,879 или 2,7%, [[Срби]] со 35,939 жители односно 1,8%, [[Власи]] со 9,695 лица т.е. 0,5%, [[Бошњаци]] со 17,018 лица односно 0,8% а неопределени за својата националност биле 20,993 лица или 1,0% од населението.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 97</ref> Просторно [[Македонци]]те живеат во сите општини во [[Република Македонија]] (според новата административно-територијална поделба од [[2004]] [[година]]). [[Македонци]] се 1,297,981 лице, а нивното учество е најголемо во [[Општина Кривогаштани]] со 99,6%, а најмало во [[Општина Желино]] со 0,3%. Поконкретно, во 28 општини учеството на [[Македонци]]те во вкупното население е поголемо од 90%, во 35 општини учеството се движи од 50% до 90%, а во другите 21 општина нивното учество е помало од 50%. Во градот [[Скопје]], од севкупното население во градот, најголем е бројот на [[Македонци]]те, кои учествуваат со 66,5%, а потоа следуваат [[Албанци]] со 20,5%, [[Роми]] со 4,6%, [[Срби]] со 2,8%, [[Турци]] со 1,7%, [[Власи]] со 0,5%, [[Бошњаци]] со 1,4% а неопределени се 1,6%. Во [[Скопје]] (потесно подрачје), [[Македонци]]те учествуаат со 71,2%, [[Албанци]]те со 15,3%, [[Роми]] со 5%, [[Срби]] со 3%, [[Турци]] со 1,8%, [[Власи]] со 0,6%, [[Бошњаци]] со 1,4%, а останатите со 1,7%. Според администратвно-територијалната поделба на [[Македонија]] од [[2004]] [[година]], состојбите се значително поинакви. Во вкупно 46 општини или во 54,85 од општините, [[Македонци]] учествуваат со повеќе од 80% ([[Кривогаштани]] 99,6%, [[Чешиново]]-[[Облешево]] со 99,5%, [[Зрновци]] со 99,5%, [[Ново Село]] со 99,5%, [[Вевчани]] со 94,4%, [[Македонска Каменица]] со 99,3%, [[Новаци]] со 98,3%, [[Пробиштип]] со 98,6%, [[Кратово]] со 98% итн.) [[Албанци]]те во 10 општини учествуваат со повеќе од 80% или во 11,9% од општините (од кои во 7 општини улествуваат со повеќе од 90%). [[Турци]]те најмногу се застапени во 2 општини (2,4%), и тоа општините [[Пласница]] (97,8%) и [[Центар Жупа]] (80,1% од вкупното население во општината). [[Роми]]те се најзастапени во 1 општина (1,2%) - тоа е општината [[Шуто Оризари]] (со учество од 60,8% од вкупното населени во општината). Другите 25 општини или 29,7% од вкупниот број општини во кои живеат повеќе националности (со учество во општината со вредности од 0,1% до 79,9%). [[Податотека:Albanians of Skopje (1910).jpg|мини|Албанско католичко семејство од Скопје во 1910 година]] Од малцинствата најбројни се македонските [[Албанци]]. Во [[1900]] [[година]], нивниот број бил 88.000 лица или 9,7% од вкупното население, а во натамошните периоди овој број постојано се зголемува, како резултат на високиот природен прираст и на механичкиот - миграциски прилив, на континуирано доселување на [[Албанци]] од [[Република Албанија]] и од [[Косово]]. Така, во [[2002]] [[година]] имало 509,083 [[македонски Албанци]] или во вкупното население тие учествуваат со 25,2%. Од табелата погоре може да се забележи дека во [[1953]] [[година]] бројот на ова население бил значително намален. Оваа појава не е поврзана со некоја миграција, туку во тој период голем број [[Албанци]] се декларирале како [[Турци]] за да можат да учествуваат во иселувањето на [[Турција]]. Најголема концентрација на македонски [[Албанци]] има во [[Општина Желино]] со 99,2%, а потоа следуваат: [[Липково]] со 97,4%, [[Осломеј]] - 98,4%, [[Арачиново]] - 93,8%, [[Боговиње]] - 95,2%, [[Зајас]] - 97,4%, [[Сарај]] - 91,5% итн. Според административно-територијалната поделба од [[2004]] [[година]], [[македонски Албанци]] не се регистрирани во 20 општини, и тоа во: [[Берово]], [[Босилово]], [[Валандово]], [[Василево]], [[Виница]], [[Зрновци]], [[Карабинци]], [[Конче]], [[Кратово]], [[Крива Паланка]], [[Кривогаштани]], [[Македонска Каменица]], [[Македонски Брод]], [[Ново Село]], [[Пехчево]], [[Пробиштеип]], [[Ранковци]], [[Росоман]], [[Свети Николе]] и [[Чешиново]]-[[Облешево]]. [[Податотека:Tetovo.jpg|мини|десно|Албанци во Тетово]] Населувањето на нивните предци, од кои потекнува денешното Албанско население во [[Република Македонија]] почнало пред околу 220 години, односно кон крајот на [[XVIII век]]. Во почетокот со релативно мал број на доселеници. Во текот на [[XIX век]], зпаочнува нов бран на доселување на [[Албанци]] во [[Македонија]], всушност, тогаш се доселил и поголемиот број на албанско население. Во текот на [[XX век]] се одвивала третата фаза на нивно доселување, која особено се интензивирала по Втората светска војна, поточно во последните триесетина години во [[Македонија]] кога се наслило значително албанско население, но сега не од [[Албанија]], туку од [[Косово]]. Населувањето на нови [[Албанци]] не е завршен процес и тој трае сè уште на територијата на [[Македедонија]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 98/99</ref> [[Албанци]]те населени во [[Република Македонија]] им припаѓаат на две групи - [[Геги]] и [[Тоски]]. [[Геги]]те се застапени со 90% и тие потекнуваат од [[Северна Албанија]] и од [[Средна Албанија]], а [[Тоски]]те во мал број, околу 10% се доселени од [[Јужна Албанија]]. Меѓу денешните [[македонски Албанци]] има и родови кои себеси се сметаат за староседелци. Главно тоа е македонско население ко во текот на турското владеење го примило исламот и постепено се албанизирало. Меѓу нив, има и по некој род кој потекнува од некогашните [[Турци]], [[Роми]] или [[Черкези]]. [[Податотека:Flag of Turkey.svg|мини|Турското национално знаме - Основно обележје на македонските Турци]] По бројност, второ малцинство во [[Република Македонија]] се македонските [[Турци]]. Во последните 100 години нивниот број осцилирал и значително се намалил. Така, од 175.000 [[Турци]] во [[1900]] [[година]] во [[2002]] [[година]] тие се намалиле на 77,959 лица, односно има намалување од 55,4%. Намалувањето на [[Турци]]те е резултат на Балканските војни, Првата и Втората светска војна и нивното иселување во [[Турција]], текот на педесеттите и шеесеттите години на [[XX век]] итн. Процентуално во [[Република Македонија]], [[Турци]]те се застапени со 3,8%. [[Турци]]те од вкупно 84 општини се застапени во 70, а во 14 општини не се регистрирани. Во поголем број се застапени во општините: [[Пласница]], [[Центар Жупа]], [[Чаир]], [[Гостивар]], [[Радовиш]], [[Струга]], [[Охрид]], [[Кичево]], [[Битола]], [[Ресен]], [[Маврово]], [[Ростуше]], [[Струмица]], [[Долнени]], [[Дебар]], [[Врапчиште]], [[Велес]], [[Василево]], [[Валандово]] итн. Според административно-територијалната поделба од [[2004]] [[година]], [[Турци]]те најмногу се застапени во 2 општини и тоа во општините [[Пласница]] (со 97,2%) и [[Центар Жупа]] (со 90,1% од вкупното население во општината). Нивниот број не е реален, бидејќи тоа се [[Македонци]] [[муслимани]] кои се декларирале како [[Турци]]. [[Податотека:Monument Zebrnjak near Kumanovo.jpg|мини|десно|Спомен костурница во близина на Кумановско]] Од другите малцинства коишто живеат на територијата на [[Република Македонија]] најбројни се македонските [[Срби]]. Нивниот број се движи од 29,721 ливе во [[1948]] [[година]] до 46,465 лица во [[1971]] [[година]]. Во [[2002]] [[година]] тие се намалиле на 35,939 лица, со учество од 1,8% во вкупното население. Според бројот, најмногу [[Срби]] има во: [[Скопје]], [[Куманово]], [[Чичер]]-[[Сандево]] и [[Старо Нагоричане]]. Според последната територијална поделба [[Срби]] има во 81 општина. [[Податотека:Macedonia roma 2002.PNG|мини|лево|Ромското население во Република Македонија според пописот од 2002 година]] Од етничките заедници во [[Република Македонија]] живеат [[Роми]], [[Власи]], [[Руси]] и [[Муслимани]]. Од нив, најбројни се македонските [[Роми]], чиј број во [[2002]] [[година]] изнесувал 53,879 лица или во вкупното население учествувале со 2,7%. За нив може да се каже дека се по потекло од [[Индија]], поточно од индиската држава [[Пенџап]]. Во [[Македонија]] дошле преку [[Близок Исток]], главно, заедно со [[Турци]]те. Најмногу [[Роми]] има во [[Скопје]] - 23,475 лица или 4,65 од населението на градот. Според последната територијална поделба од [[2004]] [[година]], најмногу ги има има во [[Шуто Оризари]], каде учествуваат со 60,6% од вкупното население во општината. Карактеристично за [[Роми]]те е тоа што тие спаѓаат во урбанизирано население, бидејќи 95% од нив живеат во градовите, а смо 5% вос елска средина. Македпнските [[Власи]] се сметаат за староседелско население на Балканскиот Полустров. За нивното потекло постојат повеќе мислења, според едни дека тоа се романизирани жители на римската провинција [[Дакија]], која се наоѓала на територијата на денешна [[Романија]], а според други мислења Власите имаат тракиско-илирско потекло, а според трети дека потекнуваат од античките Македонци. Сè до втората светска војна, Власите биле многу побројни во [[Македонија]]. Така, во [[1900]] [[година]] имало 30.000 [[Власи]] или 4% од севкупното население во [[Македонија]]. Подоцна, еден дел од нив, главно, опние кои биле номадски сточари, се иселиле во [[Романија]], оние пак, кои живееле во градовите емигрирале во [[Грција]] и слично. Според податоците од пописот во [[2002]] [[година]] имало 9,695 [[Власи]] или во вкупното население во [[Република Македонија]] учествувале со 0,5%. Според новата територијална поделба Власите живеат во 54 општини, а најмногу во: [[Штип]] - 2,074 лица или%, потоа во [[Скопје]] - 2,557 лица, [[Битола]], [[Крушево]], [[Струга]] и др. Според новата територијална поделба најголемо е учеството на Власите во [[Општина Крушево]] (10,5%). Според податоците од пописот во 2002 година, Бошњаците биле застапени со 17,018 жители или 0,8%, а останатите ги има во 1,9% или 20,993 жители, меѓу кои најзастапени се Египќаните, Бошњаците итн. ==== Верско-религиозна и културна структура ==== Религијата како облик на човековата свест, во [[Македонија]] датира од насјтарите човекови времиња. На просторот на [[Македонија]] престојувале разни весрки мисионери и ја ширеле верата. Денес, како последица од тоа, во Македонија опстојуваат повеќе вероисповеди. [[Податотека:Rublev Paul.jpg|мини|лево|Св. Апостол павле - првиот апостол кој го проповедал христијанството во Македонија]] Христијанството е меѓу најраспространетите религии во светот и во неа веруваат повеќе од 1 милијарда луѓе, а православни се повеќе од 200 милиони лица. Во [[Македонија]] најбројни се православните [[хрстијани]] и има 1,310,784 вакви верници или 64,8% од вкупниот број на населението. На просторите на [[Македонија]], православието датира од многу одамна, од [[I век]] од новата [[ера]], а тука ја донел [[Апостол Павле]]. Долг временски период православната вера ја ширела Охридската архиепископија, со седиште во [[Охрид]], а во нејзина надлежност се наоѓал речиси целиот [[Балкански Полуостров]]. Верските обреди на православните верници се вршат во импозантно голем број цркви и манастири. Тоа се првите духовни и културни центри во кои се организирало описменувањето на луѓето. Во овие духовни храмови се негувале фрескосликарството, живописот, резбарството, односно во нив се наоѓа непроценливо културно богатство на [[Македонија]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 100</ref> Според бројот на верниците втора [[религија]] во [[Република Македонија]] е исламската, со 647,015 верници или 33,3% од населението. Претежно тоа е религија на [[Албанци]]те и на [[Турци]]те, како и на [[Македонци]]те и на [[Роми]]те со [[исламска вероисповед]]. Оваа [[религија]] настанала во [[Саудиска Арабија]] во [[VIII век]], а на просторите на [[Македонија]], ја пренеле [[Турци]]те (кон крајот на [[XV век]]), при нивното доаѓање на Балканскиот Полуостров. На другите религии во [[Република Македонија]] им припаѓаат 1,9% од изјаснетите верници, а од нив најбројни се останатите со 30,820 лица, католиците со 7.008 лица, протестантите со 1,520 лица итн. ==== Етнографски одлики на населението ==== [[Податотека:Прилепска носија.jpg|мини|десно|Народна носија од прилепскиот крај]] Населението во [[Република Македонија]] има какрактеристични енографски одлики. Тоа се: обичаите, празнувањето, фолклорот(песни, ора, народни инструменти), везењето и народната носија, разновидните занаети и слично. '''Обичаите''' се негувале и се пренесувале од генерација на генерација и низ вековите опстанале сè до денес. Постојат повеќе обичаи: верски, свадбени, обредни и др. Обичаите особено опстојуваат во помалите места и во селските средини, но во последните години нив ги применуваат и жителите во поголемите градови. '''Народниот фолклор''' е дел од духовната култура, која нашето население ја создавало низ вековите. Во светот [[Македонија]] е позната по нејзиниот богат [[музички фолклор]]. Тој претставува збир од [[народни ора]], песни и [[музички инструменти]] ([[гајда]], [[тапан]], [[кавал]], [[зурла]] и др.). Денес, народниот фолклор активно го негуваат многу културно-уметнички друштва. '''Народната носија''' од [[Македонија]] има посебен национален белег, структура и [[физиономија]]. За народната носија се карактеристични белата и црвената боја, но и другите бои, како жолтата, црната и кафеавата, потоа различниот вез, нејзиниот крој, богатите украси од монистра, накит, тантали, гајтани и друго. Овој колорит од бои, шари и везови ја претставува убавината на македонската народна носија, која има бескрајно префинет вкус, а тоа е одраз на високата уметничка дарба за нејзино создавање.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 101</ref> === Миграциони движења === Во [[Македонија]] миграционите движења се одвивале во различни временски периоди. Преку миграциите се обележува географската динамика на населението и тие претставуваат многу значајна социо-географска појава. Миграциите активно се спроведувале во текот на историското минато, но тие се, карактеристични и за поновото време, па и ден денес. Најважните услови, односно фактори кои ги предизвикуваат миграциите потекнуваат од економскиот, социјалниот и демографскиот аспект, поточно од историско-психолошките, економските, политичките причини итн. Во Македонија најзастапени миграции се миграциите кои се предизвикани од економски причини, односно од стремежот на луѓето да обезбедуваат подобри услови за живот. Уште од најстарите времиња, сè до денес во [[Македонија]] се присутни силни миграциони движења. Вусшност, [[Македонија]] е една од најдинамичните миграциони зони на [[Балкан]]от. Секако, главна причина за тоа е централната географска положба на Балканскиот Полуостров. Според правците, во зависност од местото - правецот каде што се вршат, миграциите се делат на внатрешни и надворешни миграции. ==== Внатрешни миграции ==== Внатрешните миграции ги опфаќаат преселбите на населението во границите на [[Македонија]]. Овој вид на [[миграции]], во помал или поголем обем, се одивале во разни временски периоди. Тие активно се одвивале во историското минато, почнувајќи од предисторијата, античкиот период, средниот век, а особено за време на долговековното турско владеење, како и во текот на целиот [[XX век]], односно по Илинденското востание, Балканските војни, Првата светска војна и во времето меѓу двете светски војни. Меѓутоа, внатрешните миграциони движења, кои се со посебна специфика, се карактеристични за периодот по завршувањето на Втората светска војна сè до денес. [[Податотека:Ali-Pacha.jpg|мини|десно|Али Паша, еден од најпознатите и најголемите чифликсајбии]] Внатрешните миграции имале голема динамика за време на долговековното турско владеење. Причините за нивната појава биле од различен карактер, а нејчесто биле предизвикани од разните [[зулуми]], [[колонизација]]та на турското население, востанијата, [[исламизација]]та, распаѓањето на тимаро-спахискиот систем, развојот на [[чифлигарство]]то итн. Како карактеристични примери можат да се наведат: миграциите на турските сточарски племиња [[Јуруци]] и [[Коњари]] во [[Македонија]], потоа исламизацијата во [[Западна Македонија]], односно по долината на реката [[Радика]] и микрорегијата [[Жупа]], од каде што, подоцна еден дел од нив, подоцна, се раселени и по сливот на [[Маркова Река]] и во Скопската Котлина, сливот на [[Тополка]] и во околината на [[Велес]]. Со распаѓањето на тимаро-спахискиот систем и со развивањето на чифлигарството меѓу македонското население биле предизвикани силни преселнички движења на цели домаќинства, од [[чифлик]] на [[чифлик]], за да ја обработуваат земјата на беговите и на другите [[чифликсајбии]]. Подоцна со распаѓањето на чифлиците некои од нив исчезнале, а други прераснале во населби, така што денес повеќето села во [[Македонија]] потекнуваат од некогашните чифлици. Во овој период, во текот на [[XIX век]], поради силната експлоатација, зачестените насилства и небезбедноста која владеела во селата, биле предизвикани интензивни миграциони движења на релација село-град. Тогаш, македонските градови не само што почнале популациски да растат, туку се менувал и нивниот етнички состав, односно во градовите се зголемувал бројот на Македонците а сметка на [[Турци]]те. [[Податотека:Macedonian refugees in Bulgaria, 1903.jpg|мини|лево|Македонски беглаци во бугарија по Илинденското востание]] Интензивните внатрешни миграции продолжиле и за време на Илинденското востание, Првата и Втората светска војна. На пример, по завршувањето на Илинденското востание, [[Турци]]те започнале жестоко да му се одмаздуваат на македонското население, кое побарало излез од состојбата во мигрирањето низ просторот на земјата и надвор од [[Македонија]]. За време на Втората светска војна, во западниот дел од [[Македонија]] кој бил окупиран од страна на [[Албанија]], односно од [[Италија]], македонското население било изложено на силен терор. Поради тоа тие биле принудени масовно да се иселуваат од таму и да се населуваат по градовите од другиот дел на [[Македонија]]. Внатрешните миграции во [[Македонија]] не престанале ниту по Вотрата светска војна, туку тие продолжиле во континуитет сè до денес. Повоената изградба, а особено индустријализацијата, предизвикала крупни промени во начинот на живеењето и во занимањето на луѓето. Тоа било повод за обемни и динамични преселби на населението во различни правци, а особено на релацијата [[село]]-[[град]]. Така, на пример од вкупниот број [[мигранти]], повеќе од 75% потекнуваат од селските средини. Причината за преселувањето на селското население во градовите најмногу е поради нерамномерниот економски и урбан развиотк меѓу селата и градовите, несоодветноста на положбата на селските населби за живеење, ненавремената изградба на сообраќајници и на друга инфраструктурна опременост итн. Според тоа, селската средина се одликува со негаивно миграционо салдо, наспроти градската која бележи позитивно миграционо салдо. Во групата внатрешни миграции особено се карактеристични '''дневните миграции на населението'''. Тоа е, главно, миграционата популација составена од работници, ученици, студенти и други лица, кои се упатени кон градските центри. Секој ден тие патуваат од местотот на живеење до блиските градови и по завршената работа повторно се враќаат во своите домови. Според пописот од [[1994]] [[година]], бројот на овој вид мигранти е 146,609 лица или нивното учество во вкупното население е 7%. Најголемата концентрација на дневни мигранти има во [[Скопје]], [[Битола]], [[Прилеп]], [[Куманово]], [[Штип]], [[Тетово]] итн. '''Сезонските миграции''' сае исто така, карактеристичен вид внатрешни миграциони движења. Тие се поврзани за работите кои се извршуваат само во одредено време од годината. Со нив се опфатени голем број градежни работници, кои летно време одат да работат надовр од местото на живеење. Во оваа група мигранти спаѓаат и земјоделските работници во [[Тиквешија]]та, [[Полог]], [[Пелагонија]], потоа шумските работници, сточарите, а секако и луѓето кои патуваат на годишен одмор, односно т.н. туристички мигранти.<ref>Национална географија втора година реформирано гимназиско образование - стр. 102/103</ref> ==== Надворешни миграции ==== Надворешните миграциони движења ги опфаќаат преслбите на населението преку нашите граници, односно доселувањето и иселувањето од [[Република Македонија]]. ===== Доселување ===== Доселувањето на населението во [[Македонија]] особено било изразено во историското минато, но тоа е карактеристично и за денешно време. Низ историските периоди, во просторот на Македонија се доселувало и се отселувало најразлично населениет. Прво поголемо населување во [[Македонија]] го спровеле [[Словени]]те, со што во текот на [[VI век]] и [[VII век]] извршиле значителни етнички промени врз старото македонско население. Македонското население многу страдало во текот на [[XI век]], кога на териториајта на [[Македонија]] навлегле: [[Нормани]]те, [[Срби]]те, [[Печенези]]те, [[Кумани]]те, [[Крстоносци]]те и други. Во текот на [[XIII век]], во источните краеви на [[Македонија]] се доселиле [[Саси]]те како рудари, при што силно го развиле рударството. Големи миграциони движења имало по доаѓањето на [[Турци]]те во [[Македонија]]. Тие имале намера етнички да ја променат сликата на [[Македонија]], преку колонизирање на голем број турско население. За таа цел, кон крајот на [[XVI век]] и на почетокот на [[XVII век]] биле доселени анадолските номади - [[Јуруци]] и [[Коњари]]. Истовремено со [[Турци]]те се доселувале и [[Роми]]те. Во текот на [[XVI век]] во [[Македонија]], особено во поголемите градови, се доселиле и [[Евреи]]те. Почетоците на првиот бран на доселување на [[Албанци]]те во [[Македонија]] датира од пред 230 години, односно во периодот кон крајот на [[XVII век]], од [[1780]] [[година]] наваму, и тоа на почетокот во три правци, всушност преку три струи. Во тој период во околу 30 македонски села се населило албанско население. Првата струја била северноалбанската или Дукаџинската струја, втората средноалбанска или Шкумбиска струја, третата - Јужноалбанска или Тосканска струја. Населението од првите две струи му припаѓало на албанското племе [[Геги]] и во [[Македонија]] тие се населиле во: [[Дебарско]], [[Струшко]], [[Кичевско]], [[Гостиварско]], [[Тетовско]], [[Скопско]], [[Кумановско]] и дошле до [[Велешко]] и [[Пелагонија]]. Јужноалбанската или тосканската струја му припаѓала на племето [[Тоски]] и таа била послаба од претходната. Во [[Македонија]] тие се населиле, главно, во југозападниот дел на [[Република Македонија]] и тоа во околината на [[Струга]], [[Ресен]] и [[Битола]]. Вториот бран на навлегување на [[Албанци]] во [[Македонија]] се одвивал на почетокот на [[XIX век]] и траел до четвртата деценија на тоа столетие. Во тој период албанското население се доселувало во уште други триесеттина македонски села. Населувањето на албанското население во [[Македонија]] не се одвивало спонтано, туку во најголема мера насилно, плански, со помош на турската власт или на локалните аги и бегови, кои го дозволувале доселувањето на албанско-муслиманското население. На ова укажуваат бројни автентични сведоштва. [[Македонци]]те ги протерувале од родните села со многу сурови методи, како грабежи, киднапирања, убиства, физичко малтретирање - тепање, опожарувања и слично. Во периодот меѓу двете светски војни, а особено од ослободувањето наваму, кон [[Македонија]] била насочена и четвртата миграциона струја на албанско население, но сега не од [[Албанија]], туку од [[Косово]]. Таа е позната како албанскокосовска или Косовска струја. Ова население претежно се населува во [[Скопско]], [[Кумановско]], [[Тетовско]] и [[Гостиварско]], со тенденција да се насели во [[Овчеполието]] и во [[Велешко]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 104</ref> На повидок е и почеток на петта миграциона струја на доселување на албанско население, но сега не како надворешна, туку како внатрешна македонска, односно, албанско-македонска струја, и тоа од северните и северозападните делови на [[Македонија]], каде што албанското население е сконцентрирано во голем број, кон југозападните и централните делови на државата, каде што нивниот број е помал. Во втората половина на [[XVIII век]], откако во [[Албанија]] бил разурнат градот [[Москополе]], голем број [[Власи]] се доселиле во [[Македонија]], а најмногу во [[Битола]], [[Крушево]], [[Охрид]], [[Велес]] и други градови и населени места. Во 60-тите години од [[XIX век]], по Кримската војна во [[Македонија]] се доселени значителен број на [[Татари]] и [[Черкези]]. Доселувањето на поголем број муслиманско население е забележано во периодот по [[Берлински конгрес]] ([[1878]] [[година]]), кога во [[Македонија]] се населило муслиманско население - [[мухаџари]] од балканските држави кои добиле независност. Доселувањето на [[мухаџари]] е забележано и на почетокот на [[XX век]], односно со анексија на [[Босна и Херцеговина]] кон [[Австроунгарија]], голем број [[муслимани]] се населиле во [[Македонија]]. Доселувањето на [[Срби]]те во [[Македонија]] почнало по Првата светска војна. Со поделбата на [[Македонија]] и со нејзината окупација, во [[Вардарски дел на Македонија]], кој потпаднал под [[Кралство Србија]], односно [[Кралство СХС]] (Кралство на [[Срби]]те, [[Хрвати]]те и [[Словенци]]те), подоцна [[Кралство Југославија]], била донесена уредба за колонизација на [[Македонија]], со цел да се промени етничката структура на населението. Така, во периодот од [[1920]] до [[1940]] година во [[Македонија]] се доселиле голем број колонизирани [[Срби]], [[Хрвати]] и [[Црногорци]] и тоа најмногу во: [[Куманово]], [[Скопје]], [[Тиквеш]], односно во [[Повардарие]]то, [[Овче Поле]] и [[Пелагонија]]. Граѓанската војна во [[Грција]] предизвикала доселување на неколку илјади [[Македонци]] од Егејскиот во Вардарскиот дел на [[Македонија]]. Во [[Република Македонија]], во повоениот период, особено до времено на нејзиното осамостојување, има и дослеување на население и од другите републики од поранешна [[Југославија]], како и населување на население од [[Македонија]] во тие земји. Меѓу доселениците најбројни се: [[Срби]], [[Муслимани]], [[Албанци]] итн.<ref>Национална географиај - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 104/105</ref> ===== Иселување ===== Иселувањето на населението од [[Македонија]] кон другите простори особено било изразено во историското минато, но тоа е карактеристично и за неше време. Низ историските периоди, од просторот на [[Македонија]] се иселувало различно население. Прво поголемо иселување од [[Македонија]] е забележано во [[1461]] [[година]], кога поголема група македонско население се населило во јужните делови на [[Италија]]. Во втората половина на [[XVII век]], поточно во [[1689]] [[година]], за време на Австриско-турската војна во [[Македонија]] било кренато познатото [[Карпошово востание]]. По задушувањето на востанието, бегајќи од репресалиите на [[Турци]]те голем број [[Македонци]] се иселиле далеку на [[север]], зад реките [[Сава]] и [[Дунав]] и се населиле во [[Војводина]] и [[Унгарија]], а подоцна преминале дури и на територијата на [[Русија]] и [[Украина]]. Во [[Русија]], како и прирпадниците на другите балкански народи, тие формирале свои војнички колонии и самостоен „Македонски полк“, кој дејствувал во составот на редовната руска војска. Оваа миграциона струја која од [[Македонија]], [[Косово]] и [[Јужна Србија]] била населена кон Средна и [[Источна Европа]] во историјата е наречена Вардарска струја. Масовното бегање од родните огништа кон [[север]], [[исток]] и [[запад]], придонело многу села да се запустат и многу плодни полиња во [[Македонија]] да останат необработени. Турските власти брзо согледале дека им е во интерес овие празни простори да ги населат со албанско население, што од своја страна подоцна предизвикало значителни промени во етничкиот состав на населението не само во [[Македонија]], туку и во [[Косово]] и [[Јужна Србија]]. Во текот на [[XIX век]], во Македонија се развило печалбарстовто како масовна појава, при што на печалба се одело во [[Цариград]], односно во [[Турција]], потоа во [[Бугарија]], [[Романија]], [[Србија]], [[Грција]], а еден значителен број од населението заминало за [[Америка]] и [[Австралија]]. Големо иселување на населението од [[Македонија]] имало и за време на Балканските војни и Првата светска војна. Така, на пример, со повлекувањето на турската војска за [[Турција]] мигрирало и значителен дел од турско и друго муслиманско население. Поделбата на [[Македонија]] предизвикала интензивна [[емиграција]] од [[Македонци]]. Во тој период илјадници [[Македонци]] ја напуштиле својата земја и емигрирале во странство. [[Мигрирање]] на македонско население е забележано и во периодот по втората светска војна, кога илјадници колонизирани [[Срби]] ја напуштиле [[Македонија]], и кога од страна на фашистичка [[Германија]], на присилен начин од [[Македонија]] се протерани и уништени сите македонски [[Евреи]]. Мигрирањето на македонското население во странство не престанало ни по Втората светска војна. имено по граѓанската војна во [[Грција]], поради тешкиот терор над македонското население, тоа почна масовно да се иселува од егејскиот дел на [[Македонија]] во источноевропските земји, но и во [[Република Македонија]]. По Втората светска војна е карактеристично иселувањето на [[Турци]]те и другото муслиманско население во [[Турција]]. Исто така, во [[Република Македонија]], во повоениот период особено до времето на нејзиното осамостојување, имаме и иселување на [[Македонци]] во другите републики од поранешна [[Југославија]], и тоа најмногу во [[Србија]], [[Хрватска]], [[Босна и Херцеговина]], [[Словенија]] итн.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 105/106</ref> === Македонци во соседните земји === Голем број Македонци живеат надвор од границите на [[Република Македонија]]. Меѓутоа, до денес сè уште нема точна евиденција за нивниот број. Според некои податоци, вкупниот број на [[Македонци]] во соседните земји е: [[Грција]] - 250.000, исто така и во [[Бугарија]] - 250.000, во [[Албанија]] - 60.000, а во [[Србија]] 46.000 [[Македонци]]. Во сите соседни држави вкупно живеат околу 600.000 [[Македонци]]. Според други податоци, состојбата е: во [[Грција]] живеат околу 400.000, во [[Бугарија]] исто така 400.000, во [[Албанија]] околу 100.000 и во [[Република Србија]] околу 200.000 [[Македонци]]. Така вкупно во соседните држави живеат околу 1,100.000 [[Македонци]]. [[Податотека:RainbowPartyLogoGreek.jpg|мини|лево|Макеоднска организација во Грција - „Виножито“]] Во [[Република Грција]], [[Македонци]]те најмногу се концентрирани во северниот ридско-планински дел од [[Егејска Македонија]], и тоа најмнопгу во селата и градовите: [[Лерин]], [[Костур (град)|Костур]], [[Воден]], [[Солун]], [[Кукуш]] и др. Денес во [[Грција]] благодарение на полибералниот однос на грчките власти, [[Македонци]]те се огранизирани во неколку свои организации, од кои најпозната е „[[Виножито]]“. [[Податотека:Omo pirim logo.gif|мини|десно|ОМО Илинден - Пирин (Обединета македонска организација "Илинден" во Бугарија)]] Во [[Република Бугарија]], односно во [[Пиринска Македонија]], [[Македонци]] има во селата, но и во градовите [[Благоевград]], [[Разлог]], [[Петрич]], [[Мелник]], [[Сандански]], [[Банско]] итн. Не е за потценување и нивната концентрација во [[Софија]], [[Варна]] и [[Пловдив]]. Денес, благодарение на полибералните односи на бугарските власти, [[Македонци]]те во [[Бугарија]] се обединеети во една заедничка организација - „[[ОМО Илинден]]“. Во [[Република Албанија]], [[Македонци]]те се концентрирани на просторот на [[Мала Преспа]], [[Голо Брдо]], [[Гора]] и градовите [[Горица (Албанија)|Горица]] (Корча), [[Пешкопеја]], [[Подградец]], [[Елбасан]], [[Тирана]], [[Драч]] итн. Денес, само [[Македонци]]те од областа [[Мала Преспа]] имаат право на школување на [[македонски јазик]] во [[основно образование]]. Во [[Албанија]], македонското население е здружено во неколку организации, и тоа: „[[Преспа]]“, „[[Мир]]“, „[[Братство]]“ итн. Во [[Република Србија]], [[Македонци]]те најмногу се концентрирани во областа [[Гора]] (во [[Косово]]), каде што се познати како „Горанци“ или „Горани“, потоа во [[Белград]], [[Крагуевац]], [[Ниш]], [[Нови Сад]], [[Панчево]], но и во поголемите села како што се: [[Јабука]] и [[Качарево]].<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско обарзование - стр. 108</ref> === Македонци во дијаспората === {{Главна|Македонска дијаспора}} Иселувањето на [[Македонци]]те продолжило и по Втората светска војна, а со намален интензитет е пристуна и ден денес. Само во периодот од [[1965]] до [[1970]] [[година]] се иселиле околу 22.000 [[Македонци]], а во периодот од [[1970]] до [[1980]] [[година]] трипати повеќе. Главно, иселувањето било предизвикано од економски причини, изразени преку желбата за подобар живот. Најостар вид на надворешна [[миграција]] претставува економската емиграција за вработување, која во почетокот била привремено заминување на работа во странство, а потоа таму останале цел живот. Голем е бројот на [[Македонци]] кои живеат в странство, односно во државите од [[Европа]], [[Америка]] и [[Австралија]], или во т.н. состојба на [[дијаспора]]. Нема точна евиденција колкава е бројката на македонската дијаспора. Според некои автори бројот на македонското население во светот се вдижи од 550.000 до 600.000 лица. Споре други, бројот на македонското иселеништво во светот се вижи од 800.000 до 1.000.000 лица, а според трети дека во отсуство на целосни статистички податоци се проценува дека во [[САД]], [[Канада]] и [[Австралија]] живеат околу 350.000 до 400.000 [[Македонци]], односно по 150.000 лица и во [[Америка]] и во [[Канада]] и во [[Австралија]]. Според проценкит еденес во светот има повеќе од 3,500.000 [[Македонци]]. Помали иселенички колонии има во повеќе европски држави, пред сè во: [[Германија]], [[Шведска]], [[Данска]], [[Норвешка]], [[Франција]], [[Холандија]], [[Белгија]], [[Австрија]], [[Швајцарија]], [[Велика Британија]], [[Италија]] и други. Се претпоставува дека таму има од 100.000 до 200.000 [[Македонци]]. Тие се концентрирани во големите градови како што се: [[Минхен]], [[Франкфурт]], [[Келн]], [[Хамбург]], [[Манхајм]], [[Виена]], [[Париз]], [[Лондон]], [[Брисел]], [[Копенхаген]], [[Стокхолм]], [[Гетеборг]], [[Малме]], [[Осло]] итн. [[Податотека:MacedoniansGERberlin2.JPG|мини|лево|Македонска прослава во Берлин, Германија]] Според официјалната статистика од пописот во [[1994]] [[година]] во странство има вкупно 159,548 македонски граѓани, од кои 81,253 во европските земји или 50,9% од вкупниот број (од нив само во [[Германија]] имало 31,406 лица или 38,6%), 78,259 македонски граѓани или 49,1% биле концентрирани во другите земји (од нив 58,238 лица или 74,4% биле во [[Австалија]]). Според потеклото најголем број од македонското иселеништво потекнува од Егејскиот дел на Македонија ([[Леринско]], [[Костурско]] и [[Воденско]]), а потоа следуваат: [[Битола]], [[Преспа]], [[Охрид]], [[Струга]], [[Тетово]], [[Скопје]], [[Гостивар]], [[Демих Хисар]], [[Прилеп]] и други. Македонските иселеници во странство се огранизирани во повеќе поголеми организации преку кои го негуваат македонскиот јазик, традиција, обичаи, [[култура]], [[фолклор]]. Во некои од државите каде има македонско население има и тв и радио програма на [[македонски јазик]], весници на ¿македонски јазик, а во некои од земјите и во ¿основно образование се изучува ¿македонски јазик.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 109,110</ref> == Населби == Во [[Македонија]] појавата на населби датира уште од предиосториското време. Имено, првите населби на праосторот на [[Македонија]] се појавиле во периодот од раниот [[неолит]] (пред околу 7.000 години пред новата ера), додека пак, првите градови датираат од периодот на [[VII век п.н.е.]] Создавањето на населбите во [[Македонија,]] нивниот развој и оформувањето на мрежата на населбите е условено како од природно-географските одлики, така и од историско-економските настани и промени. Во текот на долготрајното историско минато, на просторот на Македонија се граделе населби со различна големина и со различно значење. Некои од нив исчезнувале низ минатото или се формирале нови, други го губеле поранешното значење, а трети го продолжувале својот развој. Според големината и функцијата која ја имаат, населбите се делат на градски и селски. Денес, согласно Законот за територијална поделба од [[2004]] [[година]], во [[Република Македонија]], има вкупно 1,767 населби. Градски населби се 34, а селски со 1,733. За одбележување е тоа што во 146 населби нема население, односно тоа е раселено, така што во [[Македонија]] има 1621 село. За време на пописот од [[2002]] [[година]], во 34 градови вкупната присутна градска популација броела 1.175.909 жители, што претставува 58,1%, а во 1261 село живееле 846.638 лица или 41,9% од вкупното население на републиката. Во [[Република Македонија]] во [[2002]] [[година]], биле регистрирани 282 населби со над 1.000 жители (вклучувајќи го и [[Град Скопје]]), во овие населби живееле вкупно 1.728.803 жители или 85,5% од вкупното население.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 111</ref> === Градски населби === [[Податотека:Oficerski dom.jpg|мини|десно|Офицерскиот дом на плоштадот во Скопје во раните 1930-ти.]] Од [[2004]] [[година]], во [[Република Македонија]] како градови се сметаат 34 населби: [[Скопје]], [[Куманово]], [[Битола]], [[Прилеп]], [[Тетово]], [[Велес]], [[Штип]], [[Охрид]], [[Струмица]], [[Гостивар]], [[Кавадарци]], [[Кочани]], [[Кичево]], [[Струга]], [[Радовиш]], [[Гевгелија]], [[Дебар]], [[Свети Николе]], [[Неготино]], [[Крива Паланка]], [[Пробиштип]], [[Делчево]], [[Виница]], [[Ресен]], [[Берово]], [[Кратово]], [[Крушево]], [[Валандово]], [[Пехчево]], [[Македонски Брод]], [[Демир Хисар]], [[Македонска Каменица]], [[Богданци]] и [[Демир Капија]]. Според големината, односно според бројот на населението, нашите градови можат да се групираат во 3 групи: големи, средни и мали. За големи градови, според наши величини, се сметаат оние во кои живеат повеќе од 50.000 жители. Има 5 такви градови и тоа: [[Скопје]] (467,257 жители), [[Битола]] (74.550 жители), [[Куманово]] (70,842 жители), [[Прилеп]] (66.246 жители) и [[Тетово]] (52.915 жители). [[Податотека:Skopje 1932.jpg|мини|лево|Скопје во 1932 година]] Во средните градови има од 10.000 до 50.000 жители. Во [[Република Македонија]] има 18 вакви градови. Тоа се: [[Велес]], [[Штип]], [[Охрид]], [[Струмица]], [[Гостивар]], [[Кавадарци]], [[Кочани]], [[Кичево]], [[Струга]], [[Радовиш]], [[Гевгелија]], [[Дебар]], [[Свети Николе]], [[Неготино]], [[Крива Паланка]], [[Делчево]], [[Пробиштип]] и [[Виница]]. Мали градови се оние во кои има помалку од 10.000 жители. Такви се 11 градови во [[Република Македонија]], и тоа: [[Ресен]], [[Берово]], [[Кратово]], [[Крушево]], [[Валандово]], [[Пехчево]], [[Македонски Брод]], [[Македонска Каменица]], [[Богданци]], [[Демир Капија]] и [[Демир Хисар]](најмал град со 2.593 жители). Територијалната, односно просторната разместеност на градовите во [[Република Македонија]], е: 9 градови се наоѓаат во [[Повардарие]]то, односно непосредно во близина на реката [[Вардар]], 12 градови се наоѓаат во западниот дел на [[Македонија]], а 13 градови во источниот дел на [[Република Македонија]]. Во котлините се сместени 23 градски населби, на ридско-долинскиот релјеф се сместени 8 градски населби ([[Штип]], [[Велес]], [[Кратово]], [[Пробиштип]], [[Крива Паланка]], [[Македонски Брод]], [[Македонска Каменица]] и [[Демир Капија]]), има една планинско-градска населба - [[Крушево]](1,250м. надморска височина), додека [[Охрид]] и [[Струга]] се крај-езерски градови. Во некои од котлините има и по 2 градски населби, односно во 7 котлини се сместени вкупно 14 градски населби, и тоа: [[Битола]] и [[Прилеп]] во [[Пелагонија]], [[Тетово]] и [[Гостивар]] во [[Полог]], [[Неготино]] и [[Кавадарци]] во [[Тиквешка Котлина]], [[Струмица]] и [[Радовиш]] во [[Струмичкорадовишка Котлина]], [[Гевгелија]] и [[Валандово]] во [[Гевгелиско-валандовска Котлина]], [[Кочани]] и [[Виница]] во [[Кочанска Котлина]] и [[Берово]] и [[Пехчево]] во [[Малешевска Котлина]]. Во однос на површината на [[Република Македонија]], на 756 км<sup>2</sup> се наоѓа по една градска населба. Во Западниот дел на [[Македонија]] се наоѓаат 12 градови, каде просечно на 918&nbsp;км<sup>2</sup> има по една ваква населба, во источниот дел на [[Македонија]] има 13 градови и тука просечно на 545&nbsp;км<sup>2</sup> има по една градска населба, а во Повардарието има 9 градски населби, каде просечно н 845&nbsp;км<sup>2</sup> има по еден град. Како резултат на историско-културните и општествено-економските настани и промени, градовите во [[Република Македонија]] физиономски и функционално биле подложени на големи промени. Познато е дека уште во античко време. во неделива етничка [[Македонија]] постоеле околу 70 помали и поголеми градови, од кои најпознати биле [[Стоби]], [[Хераклеја]], [[Скупи]], [[Стибера]], [[Лихнид]], [[Пела]], [[Филипи]] и други, чии археолошки остатоци и денес добро се зачувани.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 112</ref> Од предсловенскиот период, особено во времето на [[Римјани]]те, датираат пет градови, и тоа: [[Скопје]], [[Охрид]], [[Велес]], [[Штип]] и [[Кратово]]. Од средниот век во [[Македонија]] датираат 10 градови: [[Битола]], [[Прилеп]], [[Струмица]], [[Дебар]], [[Радовиш]], [[Кичево]], [[Струга]], [[Тетово]], [[Гостивар]] и [[Кочани]]. Во повеќето од овие градови нивни главни составни делови од градот биле: ѕидот, вратата, храмот, плоштадот и улиците. [[Податотека:Ohrid-atdawnof20century.jpg|мини|десно|Охрид во почетокот на XX век]] Во турскиот период градските населби прераснале или како такви се формирале 12 градови: [[Куманово]], [[Крива Паланка]], [[Делчево]], [[Пехчево]], [[Берово]], [[Свети Николе]], [[Кавадарци]], [[Неготино]], [[Гевгелија]], [[Валандово]], [[Крушево]] и [[Ресен]]. На градовите од тоа време основните обележја им ги давале исламската религија и воените власти. Посебна карактеристична физиономија на тогашните градови им давала чаршијата, маалските станбени комплекси, а особено покриените делови или безистените. Вакви безистени имало во [[Скопје]], [[Штип]], [[Битола]] и во други градови. Според својата физиономија градовите во [[Република Македонија]] спаѓаат во групата ориентално-византиски тип. Од втората, светска војна наваму, во сите наши градови се извршени големи физиономски промени. Во сите градски населби се изградени современи станбени комплекси, со повеќекатни згради и со целата неопходна инфраструктура, додека, пак старите делови на градовите исчезнуваат со тоа што се ревитализираат со нови современи содржини. [[Податотека:Prilepstreet.png|мини|лево|Улица во Прилеп кон крајот на XIX век и почетокот на XX век]] Паралелно со значителните физиономски промени градовите биле подложени и на функционален развтиок. Познато е дека до Втората светска војна во повеќе наши градови нема ниту едно индустриско претпријатие. Во градовите се вршеле само дејностите: занаетчиство и трговија. Денес индустријата повеќе или помалку е присутна во сите градови низ државата. Денес, во градовите се концентрирани повеќе разновидни функции и тоа: административна, индустриска, сообраќајна, трговска, здравствена, кутлурнна, просветна и слично. По обемот и разновидноста на функциите [[Скопје]] ги надминува сите градови во државата. Тој е [[главен град]] на државата и како таков е со најразвиена полифункционалност. Така на пример, од 108.738 претпријатија, колку што имамло во [[1998]] [[година]] во [[Република Македонија]], околу 45.000 претпријатија или 41% биле во [[Скопје]]. Втор центар со значајна концентрација на функциите е [[Битола]] со 6.890 претпријатија или 6,3% од нивниот вкупен број, а потоа следуваат [[Куманово]], [[Охрид]], [[Прилеп]], [[Тетово]], [[Штип]], [[Струмица]] итн.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 113/114</ref> === Селски населби === Во [[Република Македонија]] има вкупно 1,621 селски населби, во кои најголем дел од населението се занимава со земјоделство. [[Податотека:Skachkovce 13.JPG|мини|десно|с.[[Скачковце]], [[Куманово]]]] Според настанувањето и развојот селата се формирани пред градовите. Во еволуцијата на македонските села, главно, се одделуваат 4 фази, предцрковна, црковна, феудална и катастарска фаза. Во предцрковната фаза не постоеле села, односно тоа биле одделни куќи или мали селишта расфрлани по имотите. Во црковната фаза започнало групирањето на куќите во една целина - село. Црквите, главно биле седишта околу кои се групирале селските куќи. Во феудалната фаза селата се граделе на крупни поседи на феудалците. Специфичен облик на ваквите села биле чифлигарските села, чија организација на живеење била поврзана со земјоделскиот имот на феудалецот - чифликсајбија. Во катастарската фаза селата ја добиле својата денешна физиономија, со свое име, атар или територија на протегање, односно катастар со кој одреден атарот на селото, бројот на куќите и населението, категоријата и големината на обработливото земјиште, видот полјоделски култури и друго. Селата во [[Република Македонија]] меѓусебно се разликуваат според бројот на населението, микроположбата која ја заземаат, меѓусебната оддалеченост на куќите, односно според типот и функцијата. [[Податотека:Ljuboten.JPG|мини|десно|с.[[Љуботен]], Скопско]] Селата се различни и според бројот на жителите. Во [[Република Македонија]] селата можат да се поделат на мали, средни и големи села. Во групата мали села спаѓаат оние каде што живеат од 1 жител до 300 жители. Во [[Македонија]] тие се најбројни, односно има вкупно 960 вакви села, односно 59,2% од сите села. Во групата средни села спаѓаат села каде што живеат од 301 до 800 жители. Во [[Македонија]] вакви села има 316, односно 19,5% од сите села. Во групата големи села спаѓаат сите оние кои имаат повеќе од 801 жител. Во [[Република Македонија]] има 345 такви села или 21,3% од сите села. Според пописот од [[2002]] [[година]], во државата има 248 селски населби, каде има повеќе од 1.000 жители. Во Македонија има и села со повеќе од 5.000 жители, односно тие се поголеми од некои градови во државата. Такви села се: [[Мала Речица]] со 8.353 жители, [[Чегране]] со 6.743 жители, [[Арачиново]] со 7.315 жители, [[Лабуништа]] со 5.936 жители, [[Боговиње]] со 6.328 жители, [[Сопиште]] со 5.325 жители, [[Велешта]] со 5.834 жители, [[Челопек]] со 5.287 жители, [[Добри Дол]] со 5.223 жители, [[Студеничани]] со 5.786 жители и [[Батинци]] со 5.364 жители. [[Податотека:Celopek Te 08.JPG|мини|лево|[[Челопек]], Тетовско - [[Општина Брвеница]]]] Според микроположбата, односно релјефната структура која ја заземаат, селата во [[Република Македонија]] се: рамничарски, ридски и планински села. Најбројни се рамничарските села и има 823 такви, односно 50,8% од сите селски населби се рамничарски. Концентрацијата на рамничарските села е најголема во котлините: [[Пелагонија]], [[Скопска Котлина]], [[Полог]], [[Струмичкорадовишка Котлина]], [[Преспа]] и [[Повардарие]]то. Во [[Македонија]] има 540 ридски села или такви села се 33,3% од сите села. најголем дел од нив се наоѓаат во [[Западна Македонија]], [[Повардарие]]то, а најмалку ги има во [[Источна Македонија]]. Најмалубројни се планинските села - 258 или 15,97% од сите села во државата. Овие села најмногу ги има во [[Западна Македонија]], потоа во [[Источна Македонија]], а најмалку во [[Повардарие]]то.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 115</ref> [[Податотека:PestaniPanorama.jpg|мини|десно|с.[[Пештани]], [[Охрид]]]] Најголем број од селата претставуваат класични села со земјоделска, односно со полјоделска функција и тие учествуваат со 46% во вкупниот број села. Значително помалубројни од нив се селата со полјоделско-сточарска функција, и тие учествуваат со околу 20% од вкупниот број села. Во овааг рупа спаѓаат и значително помалите групи села со полјоделско-сточарско-шумарска функција, како и селата со сточарско-шумарска функција. Во третата група се селата со таканаречена мешовите функција, со учествои од 34% во вкупниот број на села во [[Република Македонија]]. Покрај наведените 3 групи функции има и села со риболовна и туристична функција ([[Пештани]], [[Трпејца]], [[Радожда]], [[Калишта]] и др.), исто така и рударска функција ([[Злетово]], [[Добрево]], [[Саса]], [[Македонска Каменица]] и др.). Исто така, карактеристична група се и приградските села, кои имаат специфично земјоделско производство, наменето за пазарите со што се обезбедува градското население со [[зеленчук]], свежо [[овошје]], [[млеко]] и [[месо]]. [[Податотека:Zletovo 1.JPG|мини|лево|с.[[Злетово]], [[Пробиштип]]]] Според типот, односно според оддалеченоста на куќите во селските населби, во [[Република Македонија]], главно, се разликуваат два типа на села: [[села од збиен тип]] и [[села од разбиен тип]]. Во селата од збиен тип, куќите се доближени една до друга и овие села зафаќаат мала површина. Селата од разбиен тип, познати и како раштракани села, се составени од голем број маала, и тие зафаќаат значително поголема површина, поради што многу е отежнато нивното урбанистичко и инфраструктурно уредување. [[Податотека:Galicica to trpejca.jpg|мини|десно|с.[[Трпејца]], [[Охрид]] (со поглед од [[Галичица]])]] Македонските села се разликуваат и според типот на куќи. Во минатото голем број од куќите биле приземени и имале само едно одделение и во еден дел од него, во [[пондило]]то, се чувал [[добиток]]от, а во другиот дел живееле луѓето. Друг тип на куќа била т.н. [[чардаклија]], позната и како [[вардарска куќа]]. Таа била составена од приземје, каде што се чувал добитокот, а на горниот дел се наоѓал чардакот со собите за живеење и други простории. Освен куќата имало и голем број помошни згради како: [[плевна]], [[амбар]], [[трло]], [[говедарник]], [[свињарник]] (кочина), [[кокошарник]], [[фурна]] итн. Во последните триесетина години значително е променета физиономијата на македонските села. Повеќето од нив се развиваат врз урбанистички планови, куќите се опремени со современи уреди за домаќинство, се градат образовни објекти, ПТТ станици, водоводни и канализациони мрежи, амбуланти, асфалтирани патишта итн. Меѓутоа, од друга страна, во Македонија сè уште има и заостанати и запустени села, без основни услови за живот, електрично осветлување, вода, пат и слично.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 115/116</ref> == Административно-територијална поделба == {{Главна|Административна поделба на Македонија}} {{Главна|Општини во Македонија}} [[Податотека:Opstini vo Makedonija.png|мини|лево|Општини во Република Македонија]] Според територијалната поделба од [[2004]] [[година]], [[Република Македонија]] е поделена на 84 општини и [[Град Скопје]] како посебна единица на [[локална самоуправа]], со вкупно 1,795 населби. Наспроти претходните 123 општини [[1996]]-[[2004]] и 34 општини пред [[1996]] [[година]], денес се создадени 84 нови општини. Наспроти поранешната поделба, во градот [[Скопје]], сега има 17 општини, од кои 10 општини му припаѓаат на градот [[Скопје]], како посебна единица на [[локална самоуправа]], и тоа: [[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Општина Бутел|Бутел]], [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]], [[Општина Карпош|Карпош]], [[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]], [[Општина Сарај|Сарај]], [[Општина Центар|Центар]], [[Општина Чаир|Чаир]] и [[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]], со вкупно 506.926 жители или 25,1% од вкупниот број жители во [[Република Македонија]]. Другите општини се без статус на градски општини, односно се рурални општини, и тоа: [[Арачиново]], [[Студеничани]], [[Зелениково]], [[Петровец]], [[Илинден]], [[Сопиште]] и [[Чучер-Сандево]]. Општините во [[Република Македонија]] се разликуваат според површината, бројот на населените места, бројот на населението, полот, возраста, густина на населеност, изјаснувањето за национална припадност, потоа според бројот на домаќинствата, образовната структура, активноста и сл. [[Податотека:Map of Skopje mk.svg|мини|десно|Поделба на Град Скопје]] [[Податотека:Map of the municipalities of Macedonia (2004-2013).svg|мини|лево|Општините во Република Македонија од 2004 до 2013 година]] Со создавањето на поголем број општини создадени се и значителни разлики во однос на нивната големина, односно површина. Општини со повеќе од 500&nbsp;км<sup>2</sup> има 14 ([[Гостивар]], [[Берово]], [[Штип]], [[Ресен]], [[Прилеп]], [[Кавадарци]], [[Куманово]], [[Маврово и Ростуште]], [[Македонски Брод]], [[Новаци]], [[Охрид]], [[Струга]], [[Чашка]] и [[Битола]]), со вкупна површина од 9,853&nbsp;км<sup>2</sup>, што претставува 38,3% од територијата на [[Македонија]]. 12 општини со површина од 401&nbsp;км<sup>2</sup> до 500&nbsp;км<sup>2</sup> - со вкупна површина од 5,275&nbsp;км<sup>2</sup> или 20,5%, потоа 7 општини со од 301&nbsp;км<sup>2</sup> до 400&nbsp;км<sup>2</sup>, со вкупна површина од 2,468&nbsp;км<sup>2</sup> или 9,6%; со површина од 201&nbsp;км<sup>2</sup> до 300&nbsp;км<sup>2</sup> има 16 општини со вкупна површина од 3,838&nbsp;км<sup>2</sup> или 14,9% од целата територија на државата; со површина од 101&nbsp;км<sup>2</sup> до 200&nbsp;км<sup>2</sup> има 19 општини, кои зафаќаат заедно површина од 2,926&nbsp;км<sup>2</sup> или 11,4%; и 16 општини се со површина од 1&nbsp;км<sup>2</sup> до 100&nbsp;км<sup>2</sup>, со површина од 773&nbsp;км<sup>2</sup> или 3% од територијата на [[Република Македонија]]. Најголема [[општина]] е [[Општина Прилеп]] со 1,194&nbsp;км<sup>2</sup>, а најмала е [[Општина Чаир]] со 3,5&nbsp;км<sup>2</sup> површина. Населените места се различно разместени по општини и нивниот број не е секаде еднакво застапен. Според бројот на населени места, 4 општини ([[Битола]], [[Прилеп]], [[Струга]] и [[Македонски Брод]]) се со најголем број на населени места, со над 44, а со најмалкуи населени места е општина [[Вевчани]] со едно населено место. 19 општини имаат од 31 до 50 населени места, потоа од 21 до 30 населени места имаат 10 општини, 32 општини имаат од 11 до 20 населени места и од едно до 10 населени места имаат 18 општини.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 117/118</ref> {| class="wikitable sortable" |- style="background: #efefef;" ! [[Грбови на општините во Македонија|Грб]] ! Општина ! [[HASC]]{{ref|HASC}} ! [[ISO 3166-2:MK]] ! Седиште на општината ! Површина<br />(км<sup>2</sup>){{ref|area}} ! Население<br />(2002) !Регион ! Општински службени јазици<ref>[http://www.mcms.org.mk/images/docs/2006/adresar-na-opstini-vo-republika-makedonija-2006.pdf Адресар на општините во Република Македонија]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |- | [[File:Coat of arms of Aerodrom Municipality, 2012-present.svg|30px]] |[[Општина Аеродром|Аеродром]]{{ref|Skopje}} | MK.AD | style="text-align: center;" |MK-01 | [[Аеродром (населба)|Аеродром]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 21.85 | style="text-align: right;" | 72.009 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Aračinovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Арачиново|Арачиново]] | MK.AR |style="text-align: center;" |MK-02 | [[Арачиново]] | style="text-align: right;" | 38 | style="text-align: right;" | 11.597 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Berovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Берово|Берово]] | MK.BR |style="text-align: center;" |MK-03 | [[Берово]] | style="text-align: right;" | 597 | style="text-align: right;" | 13.941 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Bitola-coat-of-arms.svg |30px]] |[[Општина Битола|Битола]] | MK.TL |style="text-align: center;" |MK-04 | [[Битола]] | style="text-align: right;" | 790 | style="text-align: right;" | 95.385 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Bogdanci Municipality.svg|30px]] |[[Општина Богданци|Богданци]] | MK.BG |style="text-align: center;" |MK-05 | [[Богданци]] | style="text-align: right;" | 114 | style="text-align: right;" | 8.707 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Bogovinje Municipality.svg|30px]] |[[Општина Боговиње|Боговиње]] | MK.VJ |style="text-align: center;" |MK-06 | [[Боговиње]] | style="text-align: right;" | 141 | style="text-align: right;" | 28.997 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Bosilovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Босилово|Босилово]] | MK.BS |style="text-align: center;" |MK-07 | [[Босилово]] | style="text-align: right;" | 143 | style="text-align: right;" | 14.260 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Municipality of Brvenica.svg|30px]] |[[Општина Брвеница|Брвеница]] | MK.BN |style="text-align: center;" |MK-08 | [[Брвеница]] | style="text-align: right;" | 164 | style="text-align: right;" | 15.855 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Butel Municipality.svg|30px]] |[[Општина Бутел|Бутел]]{{ref|Skopje}} | MK.BU |style="text-align: center;" |MK-09 | [[Бутел]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 60.79 | style="text-align: right;" | 36.154 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Valandovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Валандово|Валандово]] | MK.VA |style="text-align: center;" |MK-10 | [[Валандово]] | style="text-align: right;" | 331 | style="text-align: right;" | 11.890 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Vasilevo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Василево|Василево]] | MK.VL |style="text-align: center;" |MK-11 | [[Василево]] | style="text-align: right;" | 231 | style="text-align: right;" | 12.122 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Vevčani Municipality.svg|30px]] |[[Општина Вевчани|Вевчани]] | MK.VV |style="text-align: center;" |MK-12 | [[Вевчани]] | style="text-align: right;" | 35 | style="text-align: right;" | 2.433 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Veles Municipality.svg|30px]] |[[Општина Велес|Велес]] | MK.VE |style="text-align: center;" |MK-13 | [[Велес]] | style="text-align: right;" | 518 | style="text-align: right;" | 55.108 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Vinica Municipality, Macedonia.svg|30px]] |[[Општина Виница|Виница]] | MK.NI |style="text-align: center;" |MK-14 | [[Виница]] | style="text-align: right;" | 432 | style="text-align: right;" | 19.938 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Vrapčište Municipality.svg|30px]] |[[Општина Врапчиште|Врапчиште]] | MK.VH |style="text-align: center;" |MK-16 | [[Врапчиште]] | style="text-align: right;" | 157 | style="text-align: right;" | 25.399 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]]<br>[[турски јазик|турски]] |- | [[File:Coat of arms of Gazi Baba Municipality.svg|30px]] |[[Општина Гази Баба|Гази Баба]]{{ref|Skopje}} | MK.GB |style="text-align: center;" |MK-17 | [[Гази Баба]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 92 | style="text-align: right;" | 72.617 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Gevgelija Municipality.svg|30px]] |[[Општина Гевгелија|Гевгелија]] | MK.GV |style="text-align: center;" |MK-18 | [[Гевгелија]] | style="text-align: right;" | 484 | style="text-align: right;" | 22.988 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Gostivar Municipality.svg|30px]] |[[Општина Гостивар|Гостивар]] | MK.GT |style="text-align: center;" |MK-19 | [[Гостивар]] | style="text-align: right;" | 375 | style="text-align: right;" | 81.042 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]]<br>[[турски јазик|турски]] |- | [[Податотека:grb-gradsko.jpg|30px]] |[[Општина Градско|Градско]] | MK.GR |style="text-align: center;" |MK-20 | [[Градско]] | style="text-align: right;" | 291 | style="text-align: right;" | 3.760 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:grb-debar.jpg|30px]] |[[Општина Дебар|Дебар]] | MK.DB |style="text-align: center;" |MK-21 | [[Дебар]] | style="text-align: right;" | 85 | style="text-align: right;" | 19.542 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Debarca Municipality.svg|30px]] |[[Општина Дебрца|Дебрца]] | MK.DA |style="text-align: center;" |MK-22 | [[Белчишта]] | style="text-align: right;" | 423 | style="text-align: right;" | 5.507 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Delčevo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Делчево|Делчево]] | MK.DL |style="text-align: center;" |MK-23 | [[Делчево]] | style="text-align: right;" | 423 | style="text-align: right;" | 17.505 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Demir Kapija Municipality.svg|30px]] |[[Општина Демир Капија|Демир Капија]] | MK.DK |style="text-align: center;" |MK-24 | [[Демир Капија]] | style="text-align: right;" | 312 | style="text-align: right;" | 4.545 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[File:Грб на Општина Демир Хисар.png|30px]] |[[Општина Демир Хисар|Демир Хисар]] | MK.DM |style="text-align: center;" |MK-25 | [[Демир Хисар]] | style="text-align: right;" | 480 | style="text-align: right;" | 9.497 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Dojran Municipality.svg|30px]] |[[Општина Дојран|Дојран]] | MK.SD |style="text-align: center;" |MK-26 | [[Стар Дојран]] | style="text-align: right;" | 129 | style="text-align: right;" | 3.426 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Dolneni Municipality.svg|30px]] |[[Општина Долнени|Долнени]] | MK.DE |style="text-align: center;" |MK-27 | [[Долнени]] | style="text-align: right;" | 418 | style="text-align: right;" | 13.568 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Ǵorče Petrov Municipality.svg|30px]] |[[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]]{{ref|Skopje}} | MK.GP |style="text-align: center;" |MK-29 | [[Ѓорче Петров (населба)|Ѓорче петров]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 63 | style="text-align: right;" | 41.634 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Želino Municipality.svg|30px]] |[[Општина Желино|Желино]] | MK.ZE |style="text-align: center;" |MK-30 | [[Желино]] | style="text-align: right;" | 201 | style="text-align: right;" | 24.390 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Zelenikovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Зелениково|Зелениково]] | MK.ZK |style="text-align: center;" |MK-32 | [[Зелениково]] | style="text-align: right;" | 177 | style="text-align: right;" | 4.077 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Zrnovci Municipality.jpg|30px]] |[[Општина Зрновци|Зрновци]] | MK.ZR |style="text-align: center;" |MK-33 | [[Зрновци]] | style="text-align: right;" | 52 | style="text-align: right;" | 3.264 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Ilinden Municipality, Macedonia.svg|30px]] |[[Општина Илинден|Илинден]] | MK.IL |style="text-align: center;" |MK-34 | [[Илинден (населба)|Илинден]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 97 | style="text-align: right;" | 15.894 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Jegunovce Municipality.svg|30px]] |[[Општина Јегуновце|Јегуновце]] | MK.JG |style="text-align: center;" |MK-35 | [[Јегуновце]] | style="text-align: right;" | 174 | style="text-align: right;" | 10.790 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Kavadarci Municipality.svg|30px]] |[[Општина Кавадарци|Кавадарци]] | MK.AV |style="text-align: center;" |MK-36 | [[Кавадарци]] | style="text-align: right;" | 998 | style="text-align: right;" | 38.741 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Karbinci Municipality.svg|30px]] |[[Општина Карбинци|Карбинци]] | MK.KB |style="text-align: center;" |MK-37 | [[Карбинци]] | style="text-align: right;" | 231 | style="text-align: right;" | 4.012 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Karpoš Municipality.svg|30px]] |[[Општина Карпош|Карпош]]{{ref|Skopje}} | MK.KX |style="text-align: center;" |MK-38 | [[Карпош (Скопје)|Карпош]] <small>(населби)</small> | style="text-align: right;" | 21 | style="text-align: right;" | 59.666 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Kisela Voda Municipality (2015).svg|30px]] |[[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]]{{ref|Skopje}} | MK.VD |style="text-align: center;" |MK-39 | [[Кисела Вода (населба)|Кисела Вода]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 43 | style="text-align: right;" | 57.236 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Kičevo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Кичево|Кичево]] | MK.KH |style="text-align: center;" |MK-40 | [[Кичево]] | style="text-align: right;" | 838 | style="text-align: right;" | 56.734 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Konče Municipality.svg|30px]] |[[Општина Конче|Конче]] | MK.KN |style="text-align: center;" |MK-41 | [[Конче]] | style="text-align: right;" | 233 | style="text-align: right;" | 3.536 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Kočani Municipality.svg|30px]] |[[Општина Кочани|Кочани]] | MK.OC |style="text-align: center;" |MK-42 | [[Кочани]] | style="text-align: right;" | 357 | style="text-align: right;" | 38.092 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Kratovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Кратово|Кратово]] | MK.KY |style="text-align: center;" |MK-43 | [[Кратово]] | style="text-align: right;" | 375 | style="text-align: right;" | 10.441 |[[Североисточен Регион|Североисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Kriva Palanka.svg|30px]] |[[Општина Крива Паланка|Крива Паланка]] | MK.KZ |style="text-align: center;" |MK-44 | [[Крива Паланка]] | style="text-align: right;" | 482 | style="text-align: right;" | 20.820 |[[Североисточен Регион|Североисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Krivogaštani Municipality.svg|30px]] |[[Општина Кривогаштани|Кривогаштани]] | MK.KG |style="text-align: center;" |MK-45 | [[Кривогаштани]] | style="text-align: right;" | 88 | style="text-align: right;" | 6.150 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Kruševo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Крушево|Крушево]] | MK.KS |style="text-align: center;" |MK-46 | [[Крушево]] | style="text-align: right;" | 190 | style="text-align: right;" | 9.684 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]]<br>[[албански]]<br>[[влашки јазик|влашки]] |- | [[File:Coat of arms of Kumanovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Куманово|Куманово]] | MK.UM |style="text-align: center;" |MK-47 | [[Куманово]] | style="text-align: right;" | 432 | style="text-align: right;" | 105.484 |[[Североисточен Регион|Североисточен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Lipkovo Municipality.jpg|30px]] |[[Општина Липково|Липково]] | MK.LI |style="text-align: center;" |MK-48 | [[Липково]] | style="text-align: right;" | 270 | style="text-align: right;" | 27.058 |[[Североисточен Регион|Североисточен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Lozovo Municipality.svg|30px]] | [[Општина Лозово|Лозово]] | MK.LO |style="text-align: center;" |MK-49 | [[Лозово]] | style="text-align: right;" | 166 | style="text-align: right;" | 2.858 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Mavrovo-Rostuša Municipality.svg|30px]] |[[Општина Маврово и Ростуше|Маврово и Ростуше]] | MK.MR |style="text-align: center;" |MK-50 | [[Ростуше]] | style="text-align: right;" | 856 | style="text-align: right;" | 8.618 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[турски јазик|турски]] |- | [[File:Coat of arms of Makedonska Kamenica Municipality.svg|30px]] |[[Општина Македонска Каменица|Македонска Каменица]] | MK.MK |style="text-align: center;" |MK-51 | [[Македонска Каменица]] | style="text-align: right;" | 189 | style="text-align: right;" | 8.110 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Makedonski Brod Municipality (2012).svg|30px]] |[[Општина Македонски Брод|Македонски Брод]] | MK.MD |style="text-align: center;" |MK-52 | [[Македонски Брод]] | style="text-align: right;" | 875 | style="text-align: right;" | 7.141 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Mogila Municipality.svg|30px]] |[[Општина Могила|Могила]] | MK.MG |style="text-align: center;" |MK-53 | [[Могила]] | style="text-align: right;" | 255 | style="text-align: right;" | 6.710 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Negotino Municipality.svg|30px]] |[[Општина Неготино|Неготино]] | MK.NG |style="text-align: center;" |MK-54 | [[Неготино]] | style="text-align: right;" | 414 | style="text-align: right;" | 19.212 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Novaci Municipality.svg|30px]] |[[Општина Новаци|Новаци]] | MK.NV |style="text-align: center;" |MK-55 | [[Новаци]] | style="text-align: right;" | 755 | style="text-align: right;" | 3.549 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat_of_arms_of_Novo_Selo_Municipality_(2014).svg|30px]] |[[Општина Ново Село|Ново Село]] | MK.NS |style="text-align: center;" |MK-56 | [[Ново Село]] | style="text-align: right;" | 257 | style="text-align: right;" | 11.567 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Ohrid Municipality (2014).svg|30px|врска=Special:FilePath/Coat_of_arms_of_Ohrid_Municipality_(2014).svg]] |[[Општина Охрид|Охрид]] | MK.OD |style="text-align: center;" |MK-58 | [[Охрид]] | style="text-align: right;" | 392 | style="text-align: right;" | 55.749 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:grb-petrovec.jpg|30px]] |[[Општина Петровец|Петровец]] | MK.PE |style="text-align: center;" |MK-59 | [[Петровец]] | style="text-align: right;" | 222 | style="text-align: right;" | 8.255 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Pehčevo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Пехчево|Пехчево]] | MK.PH |style="text-align: center;" |MK-60 | [[Пехчево]] | style="text-align: right;" | 208 | style="text-align: right;" | 5.517 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Plasnica Municipality.svg|30px]] |[[Општина Пласница|Пласница]] | MK.PN |style="text-align: center;" |MK-61 | [[Пласница]] | style="text-align: right;" | 54 | style="text-align: right;" | 4.545 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[турски јазик|турски]] |- | [[File:Coat of arms of Prilep Municipality.svg|30px]] |[[Општина Прилеп|Прилеп]] | MK.PP |style="text-align: center;" |MK-62 | [[Прилеп]] | style="text-align: right;" | 1.198 | style="text-align: right;" | 76.768 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Probištip Municipality.svg|30px]] | [[Општина Пробиштип|Пробиштип]] | MK.PT |style="text-align: center;" |MK-63 | [[Пробиштип]] | style="text-align: right;" | 326 | style="text-align: right;" | 16.193 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Radoviš Municipality.svg|30px]] |[[Општина Радовиш|Радовиш]] | MK.RV |style="text-align: center;" |MK-64 | [[Радовиш]] | style="text-align: right;" | 502 | style="text-align: right;" | 28.244 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Rankovce Municipality.svg|30px]] |[[Општина Ранковце|Ранковце]] | MK.RN |style="text-align: center;" |MK-65 | [[Ранковце]] | style="text-align: right;" | 240 | style="text-align: right;" | 4.144 |[[Североисточен Регион|Североисточен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Resen Municipality.svg|30px]] |[[Општина Ресен|Ресен]] | MK.RE |style="text-align: center;" |MK-66 | [[Ресен]] | style="text-align: right;" | 549 | style="text-align: right;" | 16.825 |[[Пелагониски Регион|Пелагониски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Rosoman Municipality.svg|30px]] |[[Општина Росоман|Росоман]] | MK.RM |style="text-align: center;" |MK-67 | [[Росоман]] | style="text-align: right;" | 133 | style="text-align: right;" | 4.141 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Saraj Municipality.svg|30px]] |[[Општина Сарај|Сарај]]{{ref|Skopje}} | MK.AJ |style="text-align: center;" |MK-68 | [[Сарај]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 230 | style="text-align: right;" | 35.408 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Грб на општина Свети Николе.jpg|30px]] |[[Општина Свети Николе|Свети Николе]] | MK.SL |style="text-align: center;" |MK-69 | [[Свети Николе]] | style="text-align: right;" | 483 | style="text-align: right;" | 18.497 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Sopište Municipality.svg|30px]] |[[Општина Сопиште|Сопиште]] | MK.SS |style="text-align: center;" |MK-70 | [[Сопиште]] | style="text-align: right;" | 223 | style="text-align: right;" | 5.656 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Staro Nagoričane.svg|30px]] |[[Општина Старо Нагоричане|Старо Нагоричане]] | MK.NA |style="text-align: center;" |MK-71 | [[Старо Нагоричане]] | style="text-align: right;" | 515 | style="text-align: right;" | 4.840 |[[Североисточен Регион|Североисточен]] |[[македонски]]<br>[[српски]] |- | [[File:Coat of arms of Struga Municipality.svg|30px]] |[[Општина Струга|Струга]] | MK.UG |style="text-align: center;" |MK-72 | [[Струга]] | style="text-align: right;" | 469 | style="text-align: right;" | 63.376 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Strumica Municipality.svg|30px]] |[[Општина Струмица|Струмица]] | MK.RU |style="text-align: center;" |MK-73 | [[Струмица]] | style="text-align: right;" | 311 | style="text-align: right;" | 54.676 |[[Југоисточен Регион|Југоисточен]] |[[македонски]] |- | [[Податотека:Coat_of_arms_of_Studeničani_Municipality.png|30px]] |[[Општина Студеничани|Студеничани]] | MK.SU |style="text-align: center;" |MK-74 | [[Студеничани]] | style="text-align: right;" | 276 | style="text-align: right;" | 17.246 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Tearce Municipality.svg|30px]] |[[Општина Теарце|Теарце]] | MK.TR |style="text-align: center;" |MK-75 | [[Теарце]] | style="text-align: right;" | 137 | style="text-align: right;" | 22.454 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Tetovo Municipality, Macedonia.svg|30px]]‎ |[[Општина Тетово|Тетово]] | MK.ET |style="text-align: center;" |MK-76 | [[Тетово]] | style="text-align: right;" | 262 | style="text-align: right;" | 86.580 |[[Полошки Регион|Полошки]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Centar Municipality, Macedonia.svg|30px]] |[[Општина Центар|Центар]]{{ref|Skopje}} | MK.CE |style="text-align: center;" |MK-77 | [[Центар (населба)|Центар]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 9 | style="text-align: right;" | 45.412 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Centar Župa Municipality.svg|30px]] |[[Општина Центар Жупа|Центар Жупа]] | MK.CZ |style="text-align: center;" |MK-78 | [[Центар Жупа]] | style="text-align: right;" | 107 | style="text-align: right;" | 6.519 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[турски јазик|турски]] |- | [[File:Coat of arms of Čair Municipality.svg|30px]] |[[Општина Чаир|Чаир]]{{ref|Skopje}} | MK.CI |style="text-align: center;" |MK-79 | [[Чаир]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 53 | style="text-align: right;" | 64.773 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[Податотека:Coat of arms of Čaška Municipality.svg|30px]] | [[Општина Чашка|Чашка]] | MK.CA |style="text-align: center;" |MK-80 | [[Чашка (Велешко)|Чашка]] | style="text-align: right;" | 727 | style="text-align: right;" | 7.673 |[[Вардарски Регион|Вардарски]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Češinovo-Obleševo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Чешиново-Облешево|Чешиново-Облешево]] | MK.CH |style="text-align: center;" |MK-81 | [[Облешево]] | style="text-align: right;" | 133 | style="text-align: right;" | 7.490 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Čučer Sandevo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Чучер-Сандево|Чучер-Сандево]] | MK.CS |style="text-align: center;" |MK-82 | [[Чучер-Сандево]] | style="text-align: right;" | 215 | style="text-align: right;" | 8.493 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[албански]]<br>[[српски]] |- | [[File:Coat of arms of Štip Municipality.svg|30px]] |[[Општина Штип|Штип]] | MK.ST |style="text-align: center;" | MK-83 | [[Штип]] | style="text-align: right;" | 583 | style="text-align: right;" | 47.796 |[[Источен Регион|Источен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Šuto Orizari Municipality.svg|30px]] |[[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]]{{ref|Skopje}} | MK.SO |style="text-align: center;" |MK-84 | [[Шуто Оризари]] <small>(населба)</small> | style="text-align: right;" | 6 | style="text-align: right;" | 22.017 |[[Скопски Регион|Скопски]] |[[македонски]]<br>[[ромски јазик|ромски]] |} Во март 2013 кон Кичево се припоиле следниве општини (горните податоци за Кичево се со вкупните податоци за сите пет поранешни општини): {| class="wikitable sortable" |- style="background: #efefef;" ! [[Грбови на општините во Македонија|Грб]] ! Општина ! [[HASC]]{{ref|HASC}} ! [[ISO 3166-2:MK]] ! Седиште на општината ! Површина<br />(км<sup>2</sup>){{ref|area}} ! Население<br />(2002) !Регион ! Општински службени јазици |- | [[File:Coat of arms of Vraneštica Municipality.png|30px]] |[[Општина Вранештица|Вранештица]] | MK.VC |style="text-align: center;" |MK-15 | [[Вранештица]] | style="text-align: right;" | 109 | style="text-align: right;" | 1.322 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[турски јазик|турски]] |- | [[File:Coat of arms of Drugovo Municipality.svg|30px]] |[[Општина Другово|Другово]] | MK.DR |style="text-align: center;" |MK-28 | [[Другово]] | style="text-align: right;" | 383 | style="text-align: right;" | 3.249 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]] |- | [[File:Coat of arms of Zajas Municipality.svg|30px]] |[[Општина Зајас|Зајас]] | MK.ZA |style="text-align: center;" |MK-31 | [[Зајас]] | style="text-align: right;" | 161 | style="text-align: right;" | 11.605 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- | [[File:Coat of arms of Oslomej Municipality.png|30px]] |[[Општина Осломеј|Осломеј]] | MK.OS |style="text-align: center;" |MK-57 | [[Осломеј]] | style="text-align: right;" | 137 | style="text-align: right;" | 10.420 |[[Југозападен Регион|Југозападен]] |[[македонски]]<br>[[албански]] |- |} === Поделба на општини по број на жители === [[File:Coat of arms of Kumanovo Municipality.svg|мини|лево|160п|Грб на Општина Куманово]] [[Општина]] со повеќе од 100.000 жители е [[Општина Куманово]] (со 118.079 жители), во која живеат 5,2% од вкупното население во [[Македонија]]. 13 општини имаат од 50.001 до 100.000 жители со вкупно население од 894.985 жители или 44,3% од вкупното население на државата. Општини кои имаат од 30.001 до 50.000 жители се 8 на број со вкупно 373,375 жители или 15,5% од вкупното население. Општини со население од 20.001 до 30.000 жители се 9 на број и таму живеат вкупно 222.567 жители или 11% од населението во државата. 21 општина имаат население од 10.001 до 20.000 жители со вкупно 308.908 жители или 15,3% од вкупното население. Општини со население од 5.001 до 10.000 жители има 16, со вкупно 119.727 жители или 5,9% од населението. Општини со население од 3.001 до 5.000 жители се 13, со вкупно 51.080 жители или 2,5% од вкупното население на [[Република Македонија]]. И, 3 општини се со население од 1.001 до 3.000 жители со вкупно 5.613 жители или 0,3% од целокупното население на државата ([[Вевчани]] - 2,433 жители, [[Вранештица]] - 1.322 жители и [[Лозово]] со 2.858 жители).<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 118</ref> === Поделба на општини според густина на населеност === [[Податотека:Map of urban and rural municipalities of Macedonia.svg|мини|десно|Карта на рурални и урбани општини во [[Република Македонија]]]] Просечната густина на населеност во [[Република Македонија]] е 79 жит/км<sup>2</sup> (пресметано според 2.022.547 жители). Во 34 општини или 40,5% од општините во државата, густината на населеност е поголема од републичкиот просек. Има 6 општини со повеќе од 1.000 жит/км<sup>2</sup> ([[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Општина Центар|Центар]], [[Општина Карпош|Карпош]], [[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]], [[Шуто Оризари]] и [[Општина Чаир|Чаир]]). 4 општини ([[Општина Бутел|Бутел]], [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]] и [[Општина Кичево|Кичево]]) имаат густина на населеност од 501 до 1.000 жит/км<sup>2</sup>. Четири општини имаат густина на населеност од 201 до 500 жители на 1&nbsp;км<sup>2</sup>. Дваесет општини имаат густина на населеност од 51 до 100 жит/км<sup>2</sup>. Најголем број општини или 31 општина имаат густина на населеност од 11 до 50 жит/км<sup>2</sup>. Пет општини имаат најмала густина на населеност во [[Република Македонија]], односно помалку од 10 жит/км<sup>2</sup> н([[Новаци]], [[Другово]], [[Чешка]], [[Вранештица]] и [[Македонски Брод]]).<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 119</ref> === Поделба на општини според возраст на население === Во првата возрасна група од 0 до 19 години населението учествува со 29,2%, во втората од 20 до 64 години учествува со 60% и во третата група со население од 65 години нагоре со 10,7%. Од податоците може да се согледа дека населението во [[Македонија]] е зафатено со процес на [[демографско стареење]]. Во [[Македонија]] има 16 општини во кои старото население учествува со повеќе од 20% во вкупното население, а со ист процент и малдото население. Вакви одлики имаат општините: [[Новаци]] 29,3%, [[Дебрца]] со 27,9%, [[Старо Нагоричане]] со 27,6%, [[Вранештица]] со 27% итн. Во 32 општини големо е учеството на младото население од 0 до 19 години, со повеќе од 38%. Карактеристичен пример за тоа се општините: [[Шуто Оризари]] - 39,8% младо население, [[Арачиново]] 42,8%, [[Студеничани]] - 40,8%, [[Сарај]] - 38,9%, [[Желино]] - 40,9%, [[Центар Жупа]] - 41,7%, [[Липково]] - 41,7%, [[Пласница]] - 40,3% итн.<ref name="ReferenceM">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 120</ref> === Поделба на општини според национална припадност === Во [[Република Македонија]] има општини кои претежно се со еднонационална и општини кои се со повеќенационална структура на населението. Во 46 општини или во 64,8% од општините во државата, [[Македонци]] учествуваат со повеќе од 80%. Во 10 општини жиеват претежно [[Албанци]], кои во вкупното население на општините учествуваат со повеќе од 80%. Во 2 општини, [[Турци]]те учествуваат со повеќе од 80%, односно 97% ([[Центар Жупа]] и [[Пласница]]). Ромите доминираат во [[Општина Шуто Оризари]] со повеќе од 66%. Во другите 25 општини се застапени повеќе националности, со различно процентуално учество во вкупното население на општината.<ref name="ReferenceM"/> == Стопанство == Во [[стопанство]]то на [[Република Македонија]] се разликуваат производствени и непроизводствени гранки, групирани во три групи дејности: примарни([[земјоделство]] со [[полјоделство]], [[сточарство]], [[шумарство]], [[лов]] и [[риболов]]), секундарни ([[рударство]], [[индустрија]], производствено [[занаетчиство]] и [[градежништво]]) и терцијални([[сообраќај]], [[трговија]], [[угостителство]], [[туризам]], [[образование]], [[здравство]], [[наука]], [[култура]] и други непроизводствени занимања.) === Историски развиток на стопанството === Во развојот на [[стопанство]]то на [[Република Македонија]], можат да се поделат два период со повеќе фази на развој. Едниот период е заклучно со Втората светска војна со 4 стопанско-историски фази, и тоа: фаза на развој на стопанство од праисторија до средниот век, фаза на развој на стопанство за време на турско владеење, фаза меѓу двете светски војни и фаза за време на Втора светска војна. Другиот период е по завршувањето на втората светска војна опфатен со 3 фази, и тоа: административно-централистичка фаза од [[1945]] [[година]] до [[1950]] [[година]], потоа следува фаза на самоуправување од [[1951]] до [[1990]] [[година]], а последната фаза на пазарно стопанство од [[1991]] [[година]] и ден денес. [[Податотека:Sichel.jpg|мини|лево|Срп]] Во текот на целиот прв период земјоделството било главна стопанска гранка. Со него се занимавало голем дел од населението. Тоа било примитивно, екстензивно земјоделство и се остварувале мали приходи. Земјата се обработува со дрвени рала, кои ги влечеле волови или коњи, а се употребувале и срп, коса и мотика. Земјоделското производство било мало и недоволно, со натурален карактер, за задоволување на личните потреби, а помалку за пазарот. Во [[Република Македонија]] [[индустрија]]та се појавила кон крајот на [[XIX век]] и почетокот на [[XX век]]. Таа била неразвиена, со натурален карактер и ситносопственичка структура. Индустриските претпријатија биле мали, со мал број на вработени, мало производство, главно, наменето за локални потреби, односно индустријата претежно се наоќала на занаетчиско ниво. Најголем дел од индустриските претпријатија биле сконцентрирани во [[Скопје]] и [[Битола]], а нешто помалку и во: [[Велес]], [[Куманово]], [[Прилеп]], [[Штип]], [[Тетово]], [[Охрид]], [[Кочани]], [[Гевгелија]] итн. Со воените дејства во Втората светска војна, речиси целосно било опустошено и уназадено целото [[стопанство на Македонија]]. Обработливите површини биле запустени, добиточниот фонд бил намален, а најголем дел од индустриските претпријатија, железничките пруги, патиштата и мостовите биле разурнати. Во вториот период, односно по завршувањето на Втората светска војна, [[Македонија]] започнала постепено стопански да се развива. Првите години по завршувањето на војната и биле посветени за обновување на земјата. Потоа се пристапило кон електрификација и индустријализација на земјата. Биле воводени низа од стопански реформи, со кои во период од 40 години се постигнал брз стопански напредок на земјата, со просечна годишна стапка на производство од 6%. Стопанскиот развој искажан преку остварениот општественн производ покажува дека во [[1990]] [[година]], тој бил поголем за 8 пати во однос на [[1950]] [[година]]. Ваквиот, релативно висок развој на стопанството, пред се, е резултат на големите инвестициски вложувања и изградба на голем број стопански објекти, претпријатија, особено од областа на [[индустрија]]та, потоа од областа на [[сообраќај]]от, [[градежништво]]то, [[туризм]]от, [[трговија]]та, а забрзано се развиваат и нестопанските дејности: [[образование]]то, [[здравство]]то, [[наука]]та, [[култура]]та итн.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 124</ref> Една од основните одлики на [[стопанство]]то во [[Република Македонија]] од [[1991]] [[година]] е воведување на пазарно стопанство и сите облици на сопственост.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 125</ref> == Земјоделство == {{Главна|Земјоделство на Македонија}} === Земјиштен фонд во Македонија === Од вкупната територија на [[Република Македонија]], земјоделските површини во [[2004]] [[година]] зафаќаат 1,265.000 [[хектар]]и или 4,9%. Обработливите површини зафаќаат 560.000 [[хектар]]и или само 2,2% од вкупната територија на [[Македонија]]. Ваквата ограниченост на земјоделските површини е во директна зависност од релјефната ридско-планинска структура (78,8%) на [[Република Македонија]]. Од аспект на организацијата на земјоделското производство, во [[Македонија]] традиционално се користат ораниците, бавчите, овоштарниците, ливадите, пасиштата, рибниците и трскарниците. Кај полјоделството првин се јавува екстензивниот систем за користење, односно пасишниот и прелог-системот. Кај [[градинарство]]то се јавува систем на покриено оранжерство и пластично градинарство за раноградинарското производство и систем на отворено поле за доцноградинарско производство. Во [[лозарство]]то се јавува систем на колци, низок и висок [[шпалир]] и систем на [[одрина]]. Кај [[овоштарстово]]то се јавува систем на високостеблесто, средностеблесто и нискостеблесто овоштарство. [[Податотека:Navodnuvanje4 h.jpg|мини|лево|Систем за наводнување]] Во [[Република Македонија]] досега се извршени следните мелиорации: хидротехничко одводнување и наводнување, културно-техничко чистење на земјиштето, агротехнички мелорации и сл. Во [[Македонија]] во повеќе котлини се изградени системи за новоднување, како што се: Брегалнички, Струмички, Тиквешки и Пелагониски, а помали хидросистеми има и во: [[Гевгелиско-валандовската Котлина]], [[Велешката Котлина]], [[Кумановска Котлина]] итн. Во [[2000]] [[година]] во [[Република Македонија]] има канали за одводнување во должина од 3,557 км, а канали за одводнување во должина од 7,740км. Вкупно биле одвноднувани повеќе од 65.000 хектари, а наводнувани повеќе од 45.000 хектари. Најголем дел од површините се наводнуваат со површински начин, со вештачки дожд. Во потоплите котлини има и услови за по 2 жетви во текот на годината.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 127/128</ref> [[Податотека:Claas-lexion-570-1.jpg|мини|десно|Комбајн]] Во [[2004]] [[година]], во македонското земјоделско производство се располагало со 65.000 [[трактор]]и, повеќе од 1.000 [[комбајн]]и, повеќе од 600 сеалки итн. на обработливите површини се потрошени околу 10.000 тони разни видови вештачки ѓубрива. Во однос на реонизацијата, во [[Република Македонија]] се издвоени шест земјоделски реони: 1. [[средоземен реон]] ([[Гевгелија]], [[Валандово]], [[Струмица]], [[Радовиш]], [[Неготино]], [[Кавадарци]], [[Штип]], [[Кочани]], [[Виница]], [[Свети Николе]] и [[Велес]]); 2. [[Пелагониски реон]] ([[Битола]], [[Прилеп]], [[Демир Хисар]] и [[Крушево]]); 3. [[Скопско-кумановски реон]] ([[Скопје]] и [[Куманово]]) 4. [[Западен реон]] ([[Тетово]], [[Гостивар]], [[Дебар]], [[Кичево]] и [[Македонски Брод]]); 5. [[Источен реон]] ([[Берово]], [[Делчево]], [[Крива Паланка]], [[Кратово]] и [[Пробиштип]]) 6. [[Големоезерски реон]] ([[Струга]], [[Охрид]] и [[Ресен]]) [[Податотека:040719 172 dorset marnhull.jpg|мини|лево|Пченично поле]] Во средоземниот реон земјоделството е насочено кон [[лозарство]]то, [[градинарство]]то (особено [[раноградинарство]]то), индустриските култури и жита (тука е сместено речиси целото производство на [[ориз]]). Во пелагонискиот реон доминира одгледување на [[житни растенија]](главно [[пченица]]), [[индустриски култури]]([[сончоглед]], [[шеќерна репа]], [[тутун]] итн.), [[градинарски култури]], [[фуражни култури]], [[лозарство]], [[овоштарсто]] и сл. Во скопско-кумановскиот реон доминира произвоството на [[пченица]], [[тутун]], [[грозје]], [[овошје]] итн. Во западниот реон доминираат пасишното [[сточарство]], потоа следуваат [[овоштарство]], [[градинарство]] и сл. Во источниот реон земјоделското производство е насочено кон [[сточарство]]то, [[овоштарство]]то и [[градинарство]]то. Во големоезерскиот реон, исто така, примарно место во земјоделското производство имаат [[овоштарство]]то и [[градинарство]]то, додека останатите гранки се помалку застапени.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 129</ref> === Полјоделство === {{Главна|Полјоделство на Македонија}} [[Полјоделство]]то е важна земјоделска гранка, која опфаќа производство на [[житни култури]], [[градинарски култури]] и [[фуражни култури]]. [[Pолјоделство]]то зафаќа површина од 461.000 хектари или 82,3% од вкупните обработливи површини, а 36,4% од вкупните земјоделски површини во [[Република Македонија]].<ref name="ReferenceN">Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 130</ref> {| class="wikitable" |- ! [[Година]] !! Вкупно !! Жита !! Индустриски кул. !! Градинарски кул. !! Фуражни кул. !! [[Угар]] и необраб. |- | [[1950]] || 530 || 304 || 47 || 25 || 25 || 128 |- | [[1960]] || 610 || 372 || 56 || 35 || 30 || 117 |- | [[1970]] || 583 || 304 || 35 || 52 || 29 || 133 |- | [[1980]] || 540 || 241 || 56 || 60 || 31 || 152 |- | [[1990]] || 555 || 237 || 62 || 63 || 38 || 155 |- | [[2000]] || 498 || 221 || 34 || 60 || 35 || 148 |- | [[2004]] || 461 || 191 || 27 || 52 || 34 || 15 |} ==== Житни култури ==== {{Главна|Житни култури во Македонија}} Поволните климатски услови овозможуваат на територијата на [[Македонија]] да се одгледуваат сите видови [[житни култури]], особено [[пченица]], [[пченка]], [[јачмен]] и [[ориз]], а во помала мера ’[[рж]]та и [[овес]]от. Во [[2004]] [[година]] била засеана вкупна површина од 191.000 хектари или 41,4% од вкупно посеаните површини во земјоделството. ===== Пченица ===== {{Главна|Пченица во Македонија}} [[Податотека:Wheat close-up.JPG|мини|лево|Пченица]] Во [[Македонија]], [[пченица]]та е најважно [[лебно жито]], а тоа го покажува неговагта застапеност. Според големината на засеаните површини, пченицата е на прво место меѓу житните култури. Така, во [[2004]] [[година]], со [[пченица]] биле засеани вкупно 101,607 хектари, што претставува 53% од застапеноста на сите [[житни култури]]. [[Пченица]]та се одгледува поради зрното и сламата. Пченичното зрно претставува важна суровина во исхраната на човекот, особено во индсутријата за тестенини: [[фиде]], [[макарони]], [[шпагети]], [[бисквити]], [[грисини]], [[гриз]] и др. [[Слама]]та се употребува во [[сточарство]]то, за добивање на [[шталско ѓубриво]] и во индустријата за [[хартија]] и [[целулоза]]. [[Податотека:WheatPennsylvania1943.jpg|мини|десно|Слама - производ на пченица]] Најдобри почвени услови за одгледување на пченица имаат почвите богати со хранливи материи, какви што се: [[црнозем]], [[алувијални почви]], [[смолници]] и [[делувијални почви]]. Пченицата се одгледува речиси во сите котлини во [[Македонија]], меѓутоа најраспространета е во [[Пелагонија]] (на повеќе од 30% од површините), [[Овче Поле]], [[Тиквеш]], [[Кумановска Котлина]], [[Скопска Котлина]], [[Полог]] итн. Во [[2000]] [[година]] се произведени речиси 356,825 тони, со просечни приноси од 3,5 тони по хектар. Вегетацискиот преиод е многу долг и трае околу 270 дена, се сее во периодот [[октомври]]-[[ноември]], а се жнее во [[јули]]-[[август]]. Денес, во светот постојат повеќе од 20 видови пченица со повеќе сорти. Според времето на сеење пченицата се дели на есенска и пролетна, според зрното на мека и тврда, потоа на дива, култивирана и сл.<ref name="ReferenceN"/> [[Податотека:ZeaMays.jpg|мини|лево|Ниви со пченка]] ===== Пченка ===== {{Главна|Пченка во Македонија}} [[Податотека:YellowCorn.jpg|мини|десно|Пченкарно зрно]] Според значењето, пченката е втора житна култура по значење која се одгледува на територијата на [[Република Македонија]]. Пред се, се одгледува за исхрана на добитокот, како [[добиточна храна]] и за [[исхрана]] на населението. [[Пченка]]та е првокласна индустриска суровина, а во комбинација со други производи, од неа се добиваат повеќе од 800 индустриски производи во прехранбената, фармцевстската, козметичката, хемиската и другите индустриски гранки. Така, од зрното на ппченката може да се добијат [[скроб]], [[масло]], [[шеќер]], [[алкохол]], [[оцетна киселина]], [[цитронска киселина]] и други производи. Вегетацискиот период трае околу пет месеци. Во светот постои само еден вид пченка со повеќе подвидови. Најпознати подвидови пченка се: забовидна, тврда, мека, пуклива, шеќерна и шеќерно скробна. Во [[2004]] [[година]] во [[Република Македонија]] биле засеани околу 33.000 хектари површини со [[пченка]], а се произвеле 143.000 тони со просечни приноси по околу 4,3 тони по хектар. Пченката најмногу се одгледува во котлините: [[Полог]], [[Струмичка Котлина]], [[Кумановска Котлина]], [[Кочанска Котлина]], [[Пелагонија]] и др. [[Податотека:Hordeum-barley.jpg|мини|лево|Јачмен]] ===== Јачмен ===== {{Главна|Јачмен во Македонија}} [[Јачмен]]от, исто така, претставува значајна житна култура во државата. Се одгледува заради зрното и сламата. Тој се користи за исхрана на човекот и на добитокот, но и за индустриски цели (за добивање [[гриз]], [[шпиритус]], [[пиво]] и др.). Во [[2004]] [[година]] биле засеани приближно 45.000 хектари и се произвеле повеќе од 149.000 тони јачмен, со просечни приноси по 3,3 тони по хектар. Најголеми реони на одгледување се: [[Пелагонија]], [[Кумановска Котлина]], [[Овче Поле]], но го има и во некои други котлини. [[Податотека:Ear of rye.jpg|мини|десно|’Рж]] ==== ’Рж ==== {{Главна|’Рж во Македонија}} Во [[Македонија]], застапеноста на [[’рж]]та е многу мала и е во постојано опаѓање. Така, на пример, во [[1960]] [[година]], со [[’рж]] биле посеани 71.000 хектари, а во [[2004]] година само 4.500 хектари. Зрното на [[’рж]]та се користи во прехранбената индустрија за производство на [[леб]], за исхрана на [[дијабетичар]]ите, потоа за добивање [[шпиритус]] и др. Исто така, во ридско-планинските предели населението ја користи сламата од [[’рж]]та за изработка на [[рогозини]], [[јажиња]], за огрев и сл. Во [[2004]] [[година]] биле добиени 10.000 тони [[’рж]], со просечни приноси од 2,2 тони по хектар. ’Рж може да се одгледува и на надморска височина од над 2000 метри, односно поднесува многу ниски температури и мразеви, а може да се одгледува на песокливи и суви почви. ’Ржта е најраспространета во [[Малешевија]]та и [[Славиште]], а го има и во другите котлини. ===== Ориз ===== [[Податотека:Oriz.jpg|мини|десно|[[Ориз]] од сортата Андреа]] {{Главна| Ориз во Македонија}} Поради специфичните услови кои се потребни за негово одгледување, производството на [[ориз]] има многу сложена [[технологија]]. Така, во споредба со другите жита оризот има специфични барања, особено во однос на обработката на земјата, за потреба од големо количество вода и топлина во текот на вегетацискиот период кој трае од 4 до 5 месеци, приспособувањето на оризовите парцели за да се исполнат со вода во височина од 10 до 15 сантиметри, изградба на мрежа за наводнување и слично. Зрното на [[ориз]]от е богато со [[хранливи материи]] поради што е погодно за [[исхрана]] на луѓето. [[Слама]]та се употребува во [[сточарство]]то, за исхрана и за простирка, а во ундустријата од неа се произведува [[хартија]]. Има повеќе видови [[ориз]], од кои само еден е култивиран. Тој се дели на две групи: индиска и кинеско-јапонска, со повеќе сорти, како што се: [[маратели]], [[монтичели]], [[сандоменико]] итн. Во [[Република Македонија]] производството на [[ориз]] е концентрирано во четири подрачја: [[Кочанска Котлина]], [[Струмичко-радовишка Котлина]], [[Велешка Котлина]] и [[Неготино]]. Во [[2004]] [[година]] биле засеани вкупно 2,900 хектари, од кои се добиле 14,700 тони ориз или 5,2 тони по хектар.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 131/132</ref> [[Податотека:Feld mit reifer Baumwolle.jpeg|мини|лево|Поле со памук]] ==== Индустриски култури ==== {{Главна| Индустриски култури во Македонија}} Од големиот број [[индустриски растенија]] во [[Република Македонија]] се одгледуваат околу 15. Тоа се: [[тутун]], [[сончоглед]], [[шеќерна репка]], [[индустриска пиперка]], [[афион]], [[памук]], [[соја]], [[сусам]], [[кикиритки]], [[маслодајна репка]], [[коноп]], [[рицинус]], [[анасон]], [[хмељ]] и [[индустриски домат]]. Меѓу нив, позастапени и со поголемо стопанско значење се: [[тутун]], [[сончоглед]] и [[шеќерна репка]]. Според намената и застапеноста на индустриските растенија тие се делат на: Маслодајни ([[сончоглед]], [[афион]], [[тутун]], [[сусам]], [[соја]], [[маслодајна репка]], [[кикиритки]], [[рицинус]] и [[анасон]]), текстилни([[памук]] и [[коноп]]), и други растенија([[тутун]], [[шеќерна репка]], [[индустриска пиперка]], [[индустриски домат]] и [[хмељ]]). Во [[2004]] [[година]] биле засеани вкупно 27.000 хектари со [[индустриски растенија]] или нивното учеството во [[полјоделство]]то било само 5,8%.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 132</ref> [[Податотека:Susenje tutun.jpg|мини|десно|Сушење тутун во Прилеп]] [[Податотека:Ripe tobacco leaf 3037.JPG|мини|лево|Светлолисен тутун спремен за жнеење]] ===== Тутун ===== {{Главна| Тутун во Македонија}} [[Тутун]]от е една од најважните и економски најжаните култури во [[Република Македонија]], која е главен носител на извозот на земјата. За [[Република Македонија]], тутунот има национално обележје, а се смета и како национална култура. Во [[2004]] [[година]] со [[тутун]] биле посеани 17,717 хектари или 65,6% од површините засеани со индустриски површини. Во светот постојат повеќе од 70 видови [[тутун]]. Во [[Македонија]] се одгледуваат следните типови [[тутун]], со нивните сорти: [[ориенталски тутун]](со сортите: [[прилепски тутун]], [[јака]] и [[џебел]]), [[полуориенталски тутун]](со сортите [[отља]] и [[маја]]) и [[вирџиниски тутун]](со сортите: [[вирџинија бројт]] и [[вирџинија клејтон]]). Ориенталските и полуориенталските се ситнолисни, додека сортите вирџинија се широколисни и високи сорти на [[тутун]], со височина на стракот од 2 метра со големи листови. Најголем дел од производството на [[тутун]] се остварува во [[Пелагонија]] (со речиси 50% од производството), во [[Сртумичко-радовишка Котлина|Струмичко-радовишката Котлина]] (близу 25% од производството), а потоа следуваат [[Дебарска Котлина]], [[Кратово]], [[Куманово]], [[Полог]], [[Охрид]] и други котлини. Во [[2000]] [[година]] биле добиени 21,630 теони тутун, со просечни приноси од 1,221 килограми по хектар.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 132/133</ref> [[Податотека:Sunflower sky backdrop.jpg|мини|десно|Сончогледов цвет]] ===== Сончоглед ===== {{Главна| Сончоглед во Македонија}} [[Сончоглед]]от е најраширено и најважно маслодајно растение во [[Македонија]]. Од зрното на [[сончоглед]]от се добиваат [[масло за јадење]], потоа т.н. [[ќуспе]] кое се користи како храна за добиток, стеблото кое се користи за ѓубрење, цветовите се богати со нектар и претставуваат одлична паша за пчелите итн. Има три сорти [[сончоглед]]: јадросемена, ситносемена и преодна група. Во [[2004]] [[година]] во [[Република Македонија]] со [[сончоглед]] биле посеани 5,180 хектари, и се добиле 7,764 тони сончоглед или по 1,5 тон по хектар. Производтството на [[сончоглед]], главно, е концентрирано во четири производни подрачја: [[Пелагонија]], [[Куманово]], [[Скопје]] и [[Овче Поле]]. ===== Шеќерна репка ===== {{Главна| Шеќерна репка во Македонија}} Во [[Република Македонија]] шеќерната репка се појавила во [[1950]] [[година]]. Речиси целото производство се одвива во [[Пелагонија]] (околу 90%). Во [[2004]] [[година]] со [[шеќерна репка]] биле засадани само 1,540 хектари, а се произвеле 47,223 тони или по 3 тони на хектар. Освен [[шеќер]]от, од шеќерната репка се добиваат и други важни производи, а тоа се : лисја, масла и резанки. ===== Маслодајна репка ===== {{Главна| Маслодајна репка во Македонија}} Маслодајанта репкка се користи за исхраната на луѓето и добитокот, а и за технички цели. Површините засадени со ова растение многу варираат од 3.000 до 10.000 хектари, а според тоа и производството од 6.000 до 20.000 тони. Варирањето е последица од чувствителноста на маслодајната репка на мраз и од тоа што страда од голем број штетници. Таа е распространето во [[Пелагонија]]. ===== Индустриска пиперка ===== Најголеми површини засадени со [[индустриска пиперка]] се јавуваат во [[Струмичко-радовишка Котлина]], [[Демиркаписка Котлина]], [[Теквешка Котлина]], [[Пелагонија]]. Во [[2004]] [[година]] биле засадени 900 хектари од кои се добиени 4.000 тони или 4,4 тони по хектар. ===== Кикиритки ===== {{Главна| Кикиритки во Македонија}} Најмногу [[кикиритки]] ги има во [[Гевгелиско-валандовска Котлина]] и [[Стурмичко-радовишка Котлина]]. Последните години се зголемуваат површините засадени со [[кикиритки]] и нивното производство е во пораст. Така, просечно годишно се засадуваат на површина од 500 до 800 хектари, со приноси до 1,5 тони по хектар.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 133/134</ref> ==== Градинарски култури ==== {{Главна| Градинарски култури во Македонија}} Република Македонија има речиси идеални природни услови за одгледување на голем број градинарски култури. Во 2004 година градинарските култури се одгледувале на 52.000 хектари или тие учествувале со 11,3% во вкупното полјоделство. Во светот се познати околу 140 градинарски култури од кои во македонија се одгледуваат околу 50 видови. Според тоа, Македонија спаѓа во групата на т.н. градинарски земји, кои не произведуваат храна само за себе туку и за извоз во другите земји. Така, Република Македонија го гледа својот економски просперитет и преку производство на градинарска храна за европскиот пазар и пошироко за светскиот пазар. Според тоа, нескромно е ако се каже дека, доколку Македонија го насочи целиот свој простор кон производство на храна и тоа само за хуманитарни цели, за потребите на ООН, односно за потребите на ФАО, тогаш економскиот просперитет на земјата ќе биде значително поголем отколку што е денес. Во зависност од тоа кој дел од градинарската култура се користи, тие се делат на: плодови зеленчукови култури(домати, пиперки, краставици, лубеници, дињи, тикви, грав, боранија, грашок, бамја, леќа, црн патлиџан, тиквици...); лукови зеленчукови култури (кромид, праз, лук); репкасти зеленчукови култури (компир, морков, алабаш, пашханат, рен, роквици, крушка или земјено јаболко); коренови зелечукови култури (зелка, кељ, карфиол, спанаќ, нане, салата, цвекло, кервис, магдонос, марулка...) и печурки (шампињони, лисичарки, вргањ, смрчак...).<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 134</ref> [[Податотека:Tomato.jpg|мини|лево|Домат од сортата „рајско јаболко“]] ===== Домати ===== {{Главна| Домати во Македонија}} Во [[Република Македонија]] доматите се користат од [[XIX век]]. Во државата тие се познати и под други имиња, и како [[патлиџан]]и и како [[френки]] („френки“ - бидејќи во текот на првата светска војна француските војници го научиле населението во Гевгелиско-валандовската Котлина и во Струмичко-радовишката Котлина, да ги користат зрелите домати во исхраната. Претходно домашните жители, долго време ги користеле само зелените плодови, а зрелите домати ги сметале за отровни и ги фрлале). Во светот има повеќе од 700 сорти, а тие се поделени во две групи: високи и ниски сорти. Кај нас од високите сорти познати се [[јуџере]] и [[јаболчар]], а од ниските сорти [[камбел]]. Во [[2004]] [[година]] со [[домат]]и биле засеани 6,267 хектари површина, при што се добиле 114,490 тони [[домат]]и или по околу 18,3 тони по хектар. Најголемо производство се остварува во Струмичката Котлина, потоа во Гевгелиско-валандовската, Скопската, Пелагониската итн. [[Податотека:Zelena piperka6.jpg|мини|десно|Зелена пиперка|врска=Special:FilePath/Zelena_piperka6.jpg]] ===== Пиперка ===== {{Главна| Пиперки во Македонија}} Во [[Република Македонија]] пиперките се одгледуваат од [[XVI век]]. Тие се особено богати со [[витамин Ц]] и можат да се консумираат свежи, подготвени, конзервирани или преработени. Исто така, пиперките во вид мелен пипер како зачин се користат во многу јадења и во кулинарската индустрија. Во [[Македонија]] има идеални услови за одгледување на оваа градинарска култура. Сортите на [[пиперки]] во [[Македонија]] се поделени на две групи: јадроплодни долги, јадроплодни широки и ситноплодни пиперки. Карактеристично е тоа што во [[Република Македонија]] се одгледуваат и повеќе локални [[сорти на пиперки]]: стајковска, романка, тетовска, струмичка, гамби, феферонки и слично. Во [[2004]] [[година]] со [[пиперки]] биле засеани 8,135 хектари, ан кои се произведени 127,852 тони или по 15,7 тони по хектар. Најголемо производство на пиперки има во Сттрумичко-радовишката Котлина, потоа следат Гевгелиската Котлина, [[Пелагонија]], [[Скопска Котлина]] итн. [[Податотека:Taiwan 2009 Tainan City Organic Farm Watermelon FRD 7962.jpg|мини|лево|Лубеница]] ===== Бостан ===== {{Главна| Бостан во Македонија}} Поимот [[бостан]] го опфаќа одгледувањето на [[лубеници]] и [[дињи]], а во некои краеви од [[Република Македонија]] тука спаѓаат и [[тикви]]те. Лубениците и дињите се одгледуваат од најстари времиња, а тиквите од [[19 век]]. Тие се одгледуваат поради сочните и крупните плодови. Лубениците и дињите се конзумираат само во свежа состојба. од нивниот сок се прават [[сируп]]и, а од кората, [[слатко]], [[џем]] и друго. Во исхраната на луѓето, тиквата се консумира варена или печена, а пред сè се користи како храна за добиток. Во [[Македонија]] [[бостан]]от се одгледува на површина од 6.000 до 15.000 хектари (во [[2004]] [[година]] на 6.669 хектари), со производство кое се движи од 100.000 до 150.000 тони годишно или околу од 8 до 25 тони по хектар. Во [[2004]] [[година]] се произведени 125.381 тон или по 18,8 тони по хектар. Најголемо производство на [[бостан]] се остварува во Струмичката Котлина, потоа во [[Тиквеш]], Гевгелиската, Скопската, Кумановската Котлина итн. [[Податотека:Patates.jpg|мини|десно|Компир]] ===== Компир ===== {{Главна| Компир во Македонија}} Во [[Република Македонија]] компирот се одгледува од почетокот на [[XIX век]]. Кај нас компирот е познат и под имињата: [[патата]], [[картофа]] и [[кртол]]. Компирот е мошне хранлив и содржи [[скроб]], многу [[белковина|белковини]], [[минерални соли]], [[витамини]] и др. Тој се користи во исхраната на човекот, но претставува и важна индустриска суровина за добивње [[скроб]], [[алкохол]] и низа други производи. Во [[Македонија]] компирот успева во рамничарските предели, како раноградинарска култура, а и на планинските и повлажните предели со надморска височина од 800 до 1,500 метри. Како ран компир се одгледува во рамничарските предели во Гевгелиската, Струмичката и Скопската Котлина, а на повисоките терени во [[Полог]], Беровско, кривопаланечко, Битолско итн. Во [[2004]] [[година]] со [[компир]], чист посев, биле засеани 13,445 хектари, а како меѓупосев на 668 хектари, така што вкупно се добиле 198,507 тони [[компир]] или по 14 тони на хектар.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование стр. 135</ref> [[Податотека:Phaseolus vulgaris seed.jpg|мини|лево|Различни сорти на грав]] ===== Грав ===== {{Главна| Грав во Македонија}} Во [[Република Македонија]] [[грав]]от се одгледува повеќе од 3 века, односно од крајот на [[XVIII век]]. Во светот има околу 300 различни сорти [[грав]], кои врз основа на обликот на стеблото се поделени во две групи: висок и низок грав. Во [[Македонија]] се застапени и високите и ниските сорти грав. Од локалните сорти најпознати се: тетовски, жвански-демирхисарски, долгач, кумановски, цапарски итн. Во [[2004]] [[година]], [[грав]]от како чиста култура се одгледувал на 8,135 хектари, а како меѓупосев на 9.047 хектари. Вкупното производство изнесувало 14,189 тони со приноси од 0,6 до 1 тон на хектар. Поглавни региони за производство на грав како чиста култура се: Кумановско, Скопско, Струмичко, Кочанско, Овчеполско и Прилепско, а како меѓукултура се: Полог, Охридско, Струмичко, Кичевско, Демирхисарско, Битолско и други реони. Освен [[грав]] во [[Македонија]] се одгледуваат и: [[леќа]], [[грашок]], [[боранија]], [[бамја]], [[баклата]] и др. [[Податотека:Zwiebel 2008-3-3-.JPG|мини|десно|Кромид]] ===== Кромид, лук и праз ===== {{Главна| Кромид во Македонија}} {{Главна| Лук во Македонија}} {{Главна| Праз во Македонија}} [[Кромид]]от, [[лук]]от и [[праз]]от се двегодишни растенија и во [[Република Македонија]] се присутни од најстарите времиња. Се консумираат во пресна, приготвена,, сушена, конзервирана и преработена состојба. Има две големи групи [[кромид]], и тоа се лут и сладок [[кромид]]. Во [[Република Македонија]] се одгледуваат двата вида [[кромид]], и тоа во сите нејзини делови. Во [[2004]] [[година]], со [[кромид]] биле засеани 3230 хектари, од кои се добиле 34,334 тони или по 10 тони по хектар. [[Лук]]от се користи и во фармацевската индустрија за лекови, а и во народната медицина за лекување на крвен притисок, стомачни, срцеви и други видови заболувања. Годишно [[лук]]от се засадува на површина од 1.100 хектари и околу 300 хектари под праз, со вкупно производство од околу 5.000 тони. Најголеми производни подрачја на [[кромид]], [[лук]] и [[праз]] се Скопското, Кумановското, полошкото, Струмичкото, Битолско-демирхисарското (познато е селото [[Бучин]] и „бучински кромид“) и Охридско-стручкото поле. [[Податотека:Cauliflower.jpg|мини|лево|Карфиол - зелјесто растение]] ===== Зелка ===== {{Главна| Зелка во Македонија}} [[Податотека:Fungi Diversity.jpg|мини|десно|Различни видови печурки]] Исто така, и зелката е двегодишно градинарско растение и во [[Република Македонија]] се користи од најстарите времиња. Во исхраната народот ја употребува зелката преку целата година и тоа како свежа, приготвена, конзервирана, кисела, преработена и сушена. Зелката се одгледува во сите реони во [[Република Македонија]]. Има многу сорти, но кај нас, главно се одлгедуваат домашни сорти [[зелка]], кои спаѓаат во групата ориенталски со јадри бели и црвеникави главици. Во [[2004]] [[година]] како рана [[зелка]] заедно со [[кељ]] биле засадени 3,298 хектари површина од која се добиле 38,318 тони, или по 20,4 тони зелкја на хектар. Се добиле уште 24,101 тони од доцната зелка, односно во [[2004]] [[година]] вкупно се произвеле 101,370 тони зелка, со што се задоволиле домашните потреби, а одредени количества рана [[зелка]] се извезле. Главни производствени подрачја на рана [[зелка]] во [[Македонија]] се: Гевгелиско-валандовската и Струмичко-радовишката Котлина, а на доцна зелка се полог, Скопската и пелагониската Котлина. ===== Печурки ===== {{Главна| Печурки во Македонија}} [[Печурки]]те се богати со хранливи материи, особено со [[белковини]] и според хранливата вредност се споредуваат со [[месо]]то. Во исхраната можат да се консумираат во разни форми: печени, приготвени, маринитани, сушени и конзервирани. Во [[Република Македонија]] се широко распространети во рамничарските и во планинските предели. Денес печурките, особено [[шампињони]]те, се одгледуваат во специјални темни простории наречени [[габарници]], во кои температурата и влажноста на воздухот се стабилни. Производството на печурки е наменето за домашниот и странскиот пазар.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование стр. 136</ref> ==== Фуражни култури ==== {{Главна|Фуражните култури во Македонија}} Одгледувањето [[фуражни култури]] има големо значење за [[земјоделство]]то и [[сточарство]]то. Во [[2004]] [[година]] површините под [[фуражни култури]] биле застапени на 34.000 хектари или тие учествувале со вкупно 7,4% од целокупното [[полјоделство]]. Во [[Република Македонија]] се одгледуваат следниве [[фуражни култури]]: [[луцерка]], [[обичен граор|граор]], [[добиточен грашок]], [[крмна пченка]], [[добиточна репка]], [[детелина]] и [[уров]]. [[Податотека:Lucerne flowers.jpg|мини|лево|Цвет на луцерка]] ===== Луцерка ===== Кај нас [[луцерка]]та е една од најважните и најраширените [[фуражни култури]]. Се одликува со висока [[хранлива вредност]] и се користи за исхрана на добитокот како во зелена состојба, така и како сено, луцерно брашно, брикети и пилети. Во [[Република Македонија]] во [[2004]] [[година]], [[луцерка]]та била застапена на површина од повеќе од 18,315 хектари, при што се искосени 113.012 тони или просечен принос од 6,31 тон на хектар. Најголеми површини под [[луцерка]] има во [[Полог]], [[Струмичко-радовишка Котлина]], [[Пелагонија]] и Охридско-струшката Котлина. ===== Граор ===== Според застапеноста, [[обичен граор|граорот]] е втора [[фуражна култура]] во [[Република Македонија]]. Тој е одличен [[фураж]] за сите видови добиток. Во [[2004]] [[година]] се одгледуваат на 2.851 хектар, при што се произвеле 9.300 тони. Главно производствено подрачје е [[Куманово]], а исто така и [[Овче Поле]] и околината на [[Скопје]]. ===== Фуражна пченка ===== Од зрното на фуражната пченка се добива квалитетна добиточна храна, а воедно се користат и нејзиниот лист, стебло и кочан. Со фуражна пченка биле засеани 2,425 хектари, при што се произведени 55,694 тони. Главното производство на оваа култура е во [[Пелагонија]], а потоа во [[Овче Поле]] и околината на [[Скопје]]. ===== Фуражен грашок ===== Фуражниот грашок се одгледува за производство на зелена маса, сено, слама и зрно. Со оваа култура се засадени околу 2.000 хектари, со производство од околу 5.000 тони. Главни производствени подрачја се [[Пелагонија]], [[Овче Поле]], [[Кочанско Поле]] итн.<ref>Национална географија - втора година реформирано гимназиско образование - стр. 137</ref> [[Податотека:Wuppertal Eulenkopfweg 030.jpg|мини|десно|Ливада]] ==== Ливади и пасишта ==== Од ливадите пред сè се добива сено и свежа [[трева]]. Во [[2000]] [[година]] [[ливади]]те зафаќале површина од 58.003 хектари или 10,3% од вкупните обработливи површини и 4,6% од вкупните земјоделски површини. Според географската разместеност ливадите се делат на низински и планински. Низинските ливади се најраспространети во [[Пелагонија]] и во [[Полог]]. Планинските ливади се широко распространети во планинските предели, покрај коритата на реките и во влажните падини свртени кон север. Според застапеноста на тревната растителност, Пасиштата се делат на обични, степски-полустепски и мочурливи. Според времето на користење на зимски и летни пасишта, а според местото каде што се наоѓаат се делат на: високопланински, планински, припланински, ридски и низински пасишта. [[Податотека:Fillmore.JPG|мини|лево|Пасиште]] Низинските пасишта се сместени на најниските делови на котлините и ридестите предели во [[Средно Повардарие]]. Шумските пасишта се застапени на стрмните падини на планинските и ридските терени, а особено многу се раширени во појасот на дабовата шума. Високопланинските пасишта се разместени во подрачјата кои се наоѓаат над горната граница на шумите. Тие заземаат површина од околу 150.000 хектари, а најголем дел од нив се наоѓаат на планинските масиви на [[Шар Планина]], [[Бистра]], [[Стогово]], [[Караорман]], [[Кораб]], [[Галичица]], [[Пелистер]], [[Јакупица]], [[Осогово]] и др. Во [[2000]] [[година]] во [[Република Македонија]] под пасишта биле вкупно 704.000 хектари или 55,6% од вкупната земјоделска површина и 99,8% од вкупното необработливо земјиште (останатите 1.000 хектари или 0,2% им припаѓаат на трскарниците и мочуриштата).<ref>Национална географија - втора година реформирано гиманзиско образование - стр. 138</ref> == Географски одлики == '''Клима:''' {{главна|Клима во Македонија}} Топли, суви лета и ладни зими со обилни [[снег]]ови. '''Терен:''' Планинска територија со долини и речни сливови; три големи езера, секое се граничи со друга земја; реката Вардар ја преполовува земјата на два дела. '''Висински екстреми:''' <br />''најниска точка:'' река [[Вардар]] 50 м <br />''највисока точка:'' [[Голем Кораб]] 2.764 м '''Природни богатства:''' [[хром]], [[олово]], [[цинк]], [[манган]], [[волфрам]], [[никел]], [[железна руда]], [[азбест]], [[сулфур]], [[дрво (материјал)|дрво]], [[земјоделство|обработлива земја]] '''Искористеност на земјиштето:''' <br />''[[обработлива земја]]:'' 24% <br />''повеќесезонски [[насад]]и:'' 2% <br />''постојани [[пасиште|пасишта]]:'' 25% <br />''шуми:'' 39% <br />''other:'' 10% (1993) '''Наводнувана почва:''' 830 км<sup>2</sup> (1993) '''Природни опасности:''' високи сеизмички ризици '''Животна средина - тековни проблеми:''' загадување на воздухот од [[металургија]]та '''Животна средина - меѓународни спогодби:''' <br />''учество во:'' [[Загадување на воздухот]], [[Биоразновидност]], [[Промена на климата]], Опасни отпадоци, Закон на морето, Заштита на озонската обвивка, Мочуришта <br />''потпишани, но нератификувани:'' ниедна од горенаведените спогодби == Поврзано == {{Портал|Република Македонија}} * [[Република Македонија]] * [[Македонија (регион)]] == Наводи == {{наводи|3}} == Надворешни врски == {{рв|Geography of North Macedonia}} * [http://www.igeografija.mk/ Институт за географија] * [http://www.mkdsumi.com.mk/index.php Јавно Претпријатие Македонски Шуми] * [http://www.elem.com.mk/ Електрани на Македонија] * [http://www.meteo.gov.mk/ Управа за хидрометеоролошки работи] * [http://www.cuk.gov.mk/ Центар за управување со кризи] * [http://www.iziis.edu.mk/ Институт за земјотресно инженерство и сеизмологија] {{en}} * [http://www.tkm.org.mk/ Туристичка комора на Македонија] * [https://mes.org.mk/ Македонско еколошко друштво] * [https://library.fes.de/pdf-files/bueros/skopje/20648.pdf Драган Колчаковски, „Физичка географија на Македонија: природно-географски карактеристики на Република Северна Македонија“], Скопје, 2022. {{Европа по тема|Географија на}} {{Избрана}} [[Категорија:Географија на Македонија| ]] [[Категорија:Географија по земја|Македонија]] [[Категорија:Македонија]] fd04fv3oxffs1rex314b207jgomonc3 Егзактна наука 0 20136 5293944 4722063 2024-11-19T20:51:51Z Bjankuloski06 332 Печатна грешка, replaced: подлеб → поделб 5293944 wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} [[File:Ulugh Beg's Astronomic Observatory.jpg|thumb|upright|[[Лак на меридијан]] на [[Улуг Бег]] за прецизни астрономски мерења (15-ти век)]] Поимот '''екзактна наука''' се однесува на оние научни полиња каде се вршат особено прецизни предвидувања и строги методи на тестирање на [[хипотеза|хипотези]], особено репродуктивни [[опит]]и со измерливи [[предвидување|предвудувања]] и [[мерење|мерења]]. Изразот имплицира поделба на овие полиња, и другите полиња како [[социологија]]та и [[економика]]та, каде предвидувањето и експериментирањето се потешки. Исто така терминот укажува на тоа дека првите се постриктни, а со тоа и поточни/посигурни од вторите. Денес ваквата поделба се смета за старомодна, и затоа научниците многу ретко го употребуваат овој термин. Изразите [[цврста наука]], [[чиста наука]], [[фундаментална наука]] се многу слични. == Поврзано == * [[Граници на науката]] * [[Фундаментална наука]] * [[Чиста наука]] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Наука]] 1r5gm2r7dn0fr6ymkc5h1j8dkmgnlnx Коле Ангеловски 0 22649 5293881 5288993 2024-11-19T16:32:17Z Aprilija50.A.D 119801 /* Филмографија */ 5293881 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Коле Ангеловски | image = Коле_ангеловски.jpg | image_size = 220п | birth_date = {{роден на и возраст|df=yes|1943|3|14}} | birth_place = [[Скопје]], {{МКД}} | nationality = [[Македонија|Македонец]] | known = по режијата на:<br>[[Викенд на мртовци]]<br>[[Солунски патрдии (ТВ-серија)|Солунски патрдии]]<br>[[Колнати сме, Ирина]]<br>[[Пусто турско (филм)|Пусто турско]]<br>[[Ах, љубов моја (филм)|Ах, љубов моја]] | занимање = [[глумец]] <br>[[режисер]]<br>сценарист<br>[[писател]] | spouse = | relatives = [[Владимир Ангеловски]] (брат) | years_active = 1962 - денес }} '''Никола „Коле" Ангеловски''' (р. {{рн|14|март|1943}}) — [[Македонија|македонски]] театарски и филмски [[глумец]], театарски и филмски [[режисер]] и [[сценарист]], како и [[писател]] и [[раскажувач]]. Животниот и творечки опус на Коле Ангеловски е разновиден, динамичен и многу плоден. Ангеловски е режисер на повеќе драми, серии, документарци и филмови за македонските театарски куќи, телевизиски станици од кои најмногу за МРТВ. Тој е уште познат и како писател, драматург, публицист и културен работник. За својот сестран творечки опус на полето на културното живеење во [[Македонија]], добитник е на многубројни награди меѓу кои и Наградата за Животно дело “11 Октомври”. == Животописни податоци == [[Податотека:Коле Ангеловски.jpg|мини|Коле Ангеловски (десно), 2023 год.]] Коле Ангеловски е роден на [[14 март]] [[1943]] година во [[Скопје]]. По средното образование, дипломирал глума на Академијата за театар, филм, радио и телевизија во [[Белград]]. Коле Ангеловски уште во раното детство — како ученик во основното, а подоцна и во средното образование покажувал интерес и талент кон уметноста, а посебно кон драмската уметност. Поши Како глумец, уште во првата улога во филмот “[[Саша (филм)|Саша]]”, Ангеловски го зацртил типот на јунак претпознатлив во речиси сите негови улоги — било да станува збор за теми од современиот живот — “''Lito Vilovito''” и “Да се дојде и да се остане” — или пак теми од блиската или подалечната историја — “[[До победата и по неа (филм)|До победата и по неа]]” и “[[Македонски дел од пеколот (филм)|Македонски дел од пеколот]]” Ангеловски е еден од преживеаните сведоци на големиот [[Скопски земјотрес]] на од 1963 година. Како глумец првпат пред филмската камера застанал веднаш по земјотресот во детската драма “''Диди и Дади''” каде со децата глумци, брат му [[Владимир Ангеловски]], [[Мите Грозданов]] и повозрасните [[Стево Спасовски]] и други ја толкувале една од главните улоги во таа детска серија. Добитник е на многу награди како глумец, режисер, истакнат културен работник, драматург, преведувач и др. Ангеловски е добитник и на Највисоката Македонска награда во Културата “Наградата за животно дело 11. Октомври”. Оваа награда се доделува на културни и други работници од [[Македонија]] кои имаат постигнато врвни резултати во својата дејност. Од [[1967]] година, до неговото пензионирање во [[2008]] година, работи во Драмскиот Театар во [[Скопје]]. Има напишано неколку драми, филмови и ТВ скрипти. Има режирано над 130 претстави, од кои повеќето се наградени на различни фестивали. Тој има играно над 30 театарски и над 40 филмски улоги. Како режисер, во театрите низ [[Македонија]] има режирано над 130 претстави, од кои 34 во [[Драмски театар - Скопје]], 22 во [[Народен театар Војдан Чернодрински]], потоа Народен театар "Антон Панов" [[Струмица]], [[Македонски народен театар]], [[Турски театар - Скопје]], Театарот за деца и младинци, [[Театар Комедија]] и други театри низ [[Македонија]]. Има преведено над триесет драми на Македонски. Ангеловски има над 500 часа разна телевизиска програма, главно улоги. На филмската сцена, како глумец, дебитирла уште како студент во 1962 година, во југословенскиот филм [[Саша (филм)|Саша]] на режисерот [[Раденко Остоиќ]] и ја добил дебитантската награда на Филмскиот фестивал во [[Пула]] (1963), а [[1965]] година на истиот фестивал и наградата најдобар млад глумец, за улогата во филмот “[[Да се дојде и да се остане]]” на режисерот [[Бранко Бауер]]. Ангеловски има режирано два играни филма. За својот режисерски првенец “Татко” (“Колнати сме Ирина” – 1973) ја добил престижната Награда “Кокањ Ракоњац” на филмскиот фестивал во [[Пула]]. Автор е и на втората филмска комедија во македонската кинематографија по “[[Мирно лето]]” на Д. Османли, “[[Викенд на мртовци]]”, за којшто ја добива Наградата “''Златна рипка''” за режија, на Фестивалот на филмска комедија во [[Голубац]], [[Република Србија]]. На истиот фестивал добива и Трета награда од публиката. == Животопис == Филмската дејност на Коле Ангеловски е импозантна. Така, во 1966 година во филмот „До победата и по неа” игра споредна улога. Една година подоцна, во 1967, ја игра и главната улога во „Македонска крвава свадба”. Истата година тој е сценарист во филмот „Патека”. Во 1969 година игра споредна улога во филмот „Време без војна”. Во 1971 година игра главна улога во филмовите „Жед” и „Македонски дел од пеколот”. Во 1973 година тој е режисер и сценарист во филмот „Татко (Колнати сме, Ирина)”. Во 1979 година тој го режира филмот „Додека водата тивко шумоли”. Игра главни улоги во филмовите: „Оловна бригада” (1980), „Црвениот коњ” (1981), „Јужна патека” (1982), „Нели ти реков” (1984). Во 1986 година ја режира серијата Солунски патрдии. Во 1988 година тој е режисер на филмот „Викенд на мртовци”. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''филм''' | '''Улога''' |- Коле Ангеловски како глумец има играно во следните филмови: | 1962 || [[Саша]] ТВ-филм || Владо Треф |- | 1963 || [[Диди и Дади]] ТВ-филм || |- | 1964 || [[Попладне]] ТВ-филм || |- | 1964 || [[Народен посланик]] ТВ-филм ||Младен |- | 1964 || [[Кај сидија за прекршување]] ТВ-филм || |- | 1965 || [[Да се дојде и да се остане]] ТВ-филм || Гаса |- | 1965 || [[Седма тура]] ТВ-филм || |- | 1965 || [[Три (филм)|Три]] ТВ-филм || Патник кој чека воз |- | 1965 || [[Човек од светот]] ТВ-филм || Никола |- | 1966 || [[По Коњух планина]] ТВ-филм || Пушо |- | 1966 || [[Време љубов]] ТВ-филм || |- | 1966 || [[До победата и по неа (филм)|До победата и по неа]] ТВ-филм || Боро |- | 1966 || [[Среќни умираат двапати]] ТВ-филм || Радолица |- | 1967 || [[Македонска крвава свадба (филм)|Македонска крвава свадба]] ТВ-филм || |- | 1967 || [[Патека]] ТВ-филм || |- | 1967 || [[Тврдина на силеџиите]] ТВ-филм || Петар |- | 1969 || [[Време без војна (филм)|Време вез војна]] ТВ-филм || |- | 1969 || [[Итрата вдовица]] ТВ-филм || |- | 1969 || [[Крос кантри]] ТВ-филм || |- | 1969 || [[Прозорци (ТВ-филм)|Прозорци]] ТВ-филм || |- | 1969 || [[Битка на Нретви]] ТВ-филм || Жика |- | 1969 || [[Свеќник]] ТВ-филм || |- | 1970 || [[Храненик]] ТВ-филм || |- | 1971 || [[Жед (филм)|Жед]] ТВ-филм || Поп Ефтим |- | 1971 || [[Македонскиот дел од пеколот]] ТВ-филм || Цане |- | 1971 || [[Во гората расне зелен бор]] ТВ-филм || Марказа |- | 1972 || [[Валтер го брани Сараево]] ТВ-филм || |- | 1973 || [[Сутјеска]] ТВ-филм || Станојлов помагач |- | 1973 || [[Пикник на фронтот]] ТВ-филм || Зепо |- | 1975 || [[Го познавате ли Павле Плеша]] ТВ-филм || |- | 1975 || [[Сребрено јаболко (ТВ-филм)|Сребреното јаболко]] ТВ-филм || |- | 1975 || [[Светецот од слатина]] ТВ-филм || |- | 1975 || [[Волшебното самарче (ТВ-серија)|Волшебното самарче]] ТВ-серија || |- | 1975 || [[Синови]] ТВ-филм || Слуга Трифун |- | 1977 || [[Нели ти реков (филм)|Нели ти реков]] ТВ-филм || |- | 1978 || [[Златни години (филм)|Златни години]] ТВ-серија || |- | 1979 || [[Наши години]] ТВ-серија || Фускултурничарот |- | 1979 || [[Партизанска ескадрила]] ТВ-филм || |- | 1980 || [[Оловна бригада]] ТВ-филм || Стево |- | 1980 || [[Учителот (филм)|Учителот]] ТВ-филм || |- | 1981 || [[Брановиќ Страхиња]] ТВ-филм || |- | 1981 || [[Црвениот коњ (филм)|Црвениот коњ]] ТВ-филм || Сујде |- | 1982 || [[Јужна патека]] ТВ-филм || |- | 1983 || [[Ликвидатор]] ТВ-филм || |- | 1984 || [[Нели ти реков (филм)|Нели ти реков]] ТВ-филм || |- | 1984 || [[Комедијанти]] ТВ-серија ||Комичар |- | 1984 || [[Го мермираме мојот јастреб]] ТВ-филм || |- | 1986-1989 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 1987 || [[Ајде да се сакаме]] ТВ-филм || Полицаец Гага |- | 1988 || [[Азра]] ТВ-филм || |- | 1988 || [[Жикина династија|Луди години]] ТВ-серија || Максим Филиповиќ |- | 1988 || [[Некоја чудна земја]] ТВ-филм || |- | 1989 || [[Собирен Центар]] ТВ-филм || Мачак |- | 1990 || [[Северна грешка]] ТВ-филм || Чавка |- | 1990 || [[Станица на обични возови]] ТВ-филм || |- | 1991 || [[Вонземјаните се криви за се]] ТВ-филм || |- | 1991 || [[Болва в' уво]] ТВ-филм || |- | 1991 || [[Тесна кожа 4]] ТВ-филм || |- | 1991 || [[Во име на законот]] ТВ-серија ||Зајко Кокорајко |- | 1991 || [[ТВ Театар]] ТВ-серија || Полицаец |- | 1992 || [[Дама која убива]] ТВ-серија || Командир |- | 2002 || [[Зона Замфирова (филм)|Зона Замфирова]] ТВ-филм || |- | 2003 || [[Време за плачење]] ТВ-филм || |- | 2008-2009 || [[Некој чудни луѓе]] ТВ-серија || |- | 2009 || [[Седумка, љубов или смрт (филм)|Седумка, љубов или смрт]] ТВ-филм || |- | 2011 || [[Нашата мала клиника]] ТВ-серија || Љупче |- | 2015 || [[Незрели цреши]] ТВ-филм || |- | 2016 || [[А болката останува]] ТВ-филм || Жан Батист Валери |- | 2017 || [[Ах, љубов моја (филм) |Ах, љубов моја]] ТВ-филм || Газдероберот |- | 2022 || [[Затемнување]] ТВ-филм || Монах Живан |- | 2024 || [[Жикина Династија]] ТВ-филм || Максим Филиповиќ |} === Режисер === {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм/Серија''' |- Коле Ангеловски како режисер ги има режирано следните филмови и серии: | 1973 || [[Колнати сме, Ирина]] (филм) |- | 1975 || [[Сребрено јаболко (ТВ-филм)|Сребрено јаболко]] (филм) |- | 1975 || Клинч (филм) |- | 1977 || [[Итар Пејо (телевизиска серија)|Итар Пејо]] (серија) |- | 1986 || [[Солунски патрдии (ТВ серија)|Солунски патрдии]] (серија) |- | 1987 || [[Училиште за кловнови (телевизиска серија)|Училиште за кловнови]] (серија) |- | 1987 || [[Театарче лево ќоше]] (филм) |- | 1988 || [[Викенд на мртовци]] (филм) |- | 1989 || Рекламна бајка (претстава) |- | 1990 || [[Викенд на мртовци]] (серија) |- | 1991 || [[Македонија може (телевизиска серија) |Македонија може]] (серија) |- | 1992 || [[Чудовиштата во нашиот град]] (серија) |- | 2003 || Време за плачење (филм) |- | 2003 || [[Лото, лото (телевизиска серија)|Лото, лото]] (серија) |- | 2004 || [[Неверство во зимска ноќ]] (филм) |- | 2006 || [[Пусто турско (филм)|Пусто турско]] (филм) |- | 2009 || [[Ветар низ тополите]] (серија) |- | 2009 || [[Балкан бенд (телевизиска серија)|Балкан бенд]] (серија) |- | 2009 || [[Седумка, љубов или смрт (филм)|Седумка, љубов или смрт]] (филм) |- | 2015 || [[Три во едно]] (филм) |- | 2017 || [[Ах, љубов моја (филм)|Ах, љубов моја]] (серија) |} === Писател === Коле Ангеловски ја има напишано следнава филмографија: * 1967 - "Путељак" * 1973 - "Колнати сме, Ирина" (филм) * 1987 - "Училиште за кловнови" (серија) * 2003 - "Време за плачење" (ТВ) * 2003 - "Лото, лото" (серија) ==Награди== * 1988 – Награда за Филмскиот фестивал во Голубац, за најдобра режија за филмот „[[Викенд на мртовци]]“ * 1992 – [[Награда „11 Октомври“]] * 2008 — [[Награда „13 Ноември“]] * Награда „[[Ристо Шишков]]“ * 2011 — Награда за животно дело „[[Војдан Чернодрински]]“ * 2018 — Награда „Св. Јоаким Осоговски“ * 2019 — Награда „Киненова“ за особен придонес во филмската уметност * 2020 — Награда „Златен објектив“ * 2020 — [[награда „13 Ноември“]] од областа на културата за 60 години творештво во областа на театарот и филмот.<ref>{{нмс| title=ИЗБРАНИ ДОБИТНИЦИТЕ НА НАГРАДАТА „13 НОЕМВРИ“ НА ГРАД СКОПЈЕ ЗА 2020 ГОДИНА | url=https://skopje.gov.mk/mk/vesti/2019/29102020_izbrani_dobitnici_13noemvriska_nagrada/ | work= | publisher=Град Скопје | date= | accessdate=3 декември 2020}}</ref> * 2022 — Награда на фестивалот „Денови на Комедија“ во [[Куманово]] за најдобра режија за претставата „Паника во Хотел палас“ * 2023 — Награда „Васил Иљоски“ на фестивалот „Денови на комедија“ Куманово * 2023 — Орден за заслуги за [[Република Македонија]] ==Наводи== {{наводи}} ==Надворешни врски== * {{IMDb name|0029732}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Ангеловски, Коле}} [[Категорија:Глумци од Скопје]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски режисери]] [[Категорија:Македонски драмски режисери]] [[Категорија:Македонски сценаристи]] [[Категорија:Македонски писатели]] [[Категорија:Југословенски глумци]] [[Категорија:Добитници на наградата „13 Ноември“]] q70slk7338nr1fc3me3ng6tjaqsmg9t Островско Езеро 0 25056 5293972 5177062 2024-11-19T22:43:44Z ГП 23995 дополнување 5293972 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Водна површина |lake_name = Островско Езеро |native_name = Βεγορίτιδα |native_name_lang = el |image_lake = Островско_и_Петерско_Езеро.png |caption_lake = Карта на Островското и Петерското Езеро |image_bathymetry = <mapframe latitude="40.749338" longitude="21.766663" zoom="9" width="270" height="200" align="center"> { "type": "FeatureCollection", "features": [ { "type": "Feature", "properties": {}, "geometry": { "type": "Point", "coordinates": [ 21.78863525390625, 40.758700379161034 ] } } ] } </mapframe> |caption_bathymetry = |coords = {{coord|40.75|21.78|type:waterbody_region:GR|display=inline,title}} |type = |inflow = |outflow = |catchment = |basin_countries = [[Грција]] |length = 14,8 |width = 6,9 |area = 54.31 |depth = |max-depth = 70 |volume = |residence_time= |shore = |elevation = 543 |islands = |cities = [[Острово]], [[Пателе]] }} [[Податотека:Ostrovo Lake in WWI.JPG|мини|300п|десно|Рибари во Островско Езеро за време на Првата светска војна.]] '''Островско Езеро''' ({{lang-el|Βεγορίτιδα}}, ''Вегоритида'') — [[езеро]] во [[Егејска Македонија]], денес во [[Грција]], дел од групата на Егејските езера. Понекогаш се среќава и под името ''Свети Панталејмон''. Езерото зафаќа дел од териториите на [[Лерин (округ)|Леринскиот]] и [[Постол (округ)|Постолскиот округ]]. Во североисточниот дел на Островската Котлина меѓу планините [[Ниџе]] на север и [[Каракамен]] на југ. Надморска му висина изнесува 543 м. Тоа е едно од најдлабоките езера во Грција (70 метри). Тоа е долго 15, а широко 7 километри,<ref>Александар Матески, „Островско и Петерско Езеро“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 52.</ref> но неговата површина е многу намалена по изградбата на две хидроцентрали кај [[Суровичево]] и [[Теово (Воденско)|Теово]], така што денес неговиот југозападен дел е наполно пресушен. Езерото се полни од [[Петерско Езеро|Петерското Езеро]], западно од него, како и од реките [[Биралци|Биралска]], [[Ослово|Ословска]] и [[Делова]] (Аспропотамос) и некои други помали рекички. Езерското подрачје има повеќе населени места кои припаѓаат на општините [[Воден (општина)|Воден]] и [[Суровичево (општина)|Суровичево]]. Покрај градот [[Острово]] (Арниса) и селото [[Чеган]] од неговата северна страна, по крајбрежјето се сместени селото [[Пателе]] (Агиос Пантелејмонас) од западната и селата [[Коларица]] (Мањаки), [[Уклемеш]] (Фаранги) и [[Кочана]] (Переја) од источната страна. == Фауна == Островското и Петерското Езеро сочинуваат заеднички [[екосистем]], во кој живеат повеќе од 130 видови [[птици]], [[цицачи]] како и [[видра|видри]] и уникатни видови риби како ''Coregonus lavaretus''. На овој простор е живеалиште и на ретки и загрозени видови птици. Тука се гнездат: * [[ноќна чапја]] (''Nycticorax nycticorax'') * [[жолта чапја|жолта (гривеста) чапја]] (''Ardeola ralloides'') * [[мала бела чапја|мала бела (сребреникава) чапја]] (''Egretta garzetta'') Пошироко кај езерото исто така гнездат: * [[мал воден бик]] (Ixobrychus minutus'') * [[мал корморан]] (''Phalacrocorax pygmeus'') * [[египетски мршојадец|египетски (бел) мршојадец]] (''Neophron percnopterus'') * [[орел змијар]] (''Circaetus gallicus'') * [[блатна еја]] (''Circus aeruginosus'') * [[ливадска еја]] (''Circus pygargus'') * [[лисест глувчар|лисест (белоопашест) глувчар]] (''Buteo rufinus'') * [[златен орел|златен (скалест) орел]] (''Aquila chrysaetos'') *[[речна рибарка]] (''Sterna hirundo'') Можат да се забележат и: * [[белоопашест орел]] (''Haliaeetus albicilla'') Меѓу водните птици можат да се видат: *[[цуцулест нуркач]] (''Podiceps cristatus'') *[[патка превез]] (''Netta rufina'') *[[лиска]] (''Fulica atra'') == Надворешни врски == {{рв|Vegoritida}} * [http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=63 Слика на Островското и Петерското Езеро] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070928151300/http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=63 |date=2007-09-28 }} * [http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=27 Слика на Островското езеро и Острово] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070928151244/http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=27 |date=2007-09-28 }} * [http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=111 Слика на Островското езеро и село Чеган] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070928151316/http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=111 |date=2007-09-28 }} * [http://users.thess.sch.gr/tsimoulis/agras/vegoritida.htm Слики на Островското Езеро] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070314212117/http://users.thess.sch.gr/tsimoulis/agras/vegoritida.htm |date=2007-03-14 }} * [http://www.airphotos.gr/pelaen.htm Авионски слики на Островското Езеро] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070927005516/http://www.airphotos.gr/pelaen.htm |date=2007-09-27 }} == Наводи == {{наводи}} {{Езера во Егејска Македонија}} [[Категорија:Езера во Егејска Македонија]] [[Категорија:Лерин (округ)]] [[Категорија:Постол (округ)]] [[Категорија:Споменици на културата во Суровичево (општина)]] [[Категорија:Споменици на културата во Воден (општина)]] 0bjdyf5n8f11vjwtc7n233u5s7bh714 Петерско Езеро 0 25058 5293976 5188449 2024-11-19T22:49:58Z ГП 23995 дополнување 5293976 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Водна површина |lake_name = Петерско Езеро |native_name = Λίμνη Πετρών |native_name_lang = el |image_lake = Островско_и_Петерско_Езеро.png |caption_lake = Карта на Петерско и Островско Езеро |image_bathymetry = <mapframe latitude="40.726944" longitude="21.699444" zoom="11" width="250" height="250" align="center" frameless="1"> { "type": "FeatureCollection", "features": [ { "type": "Feature", "properties": {}, "geometry": { "type": "Point", "coordinates": [ 21.696968, 40.726892 ] } } ] } </mapframe> |caption_bathymetry = |coords = {{coord|40.72| 21.70|type:waterbody_region:GR|display=inline,title}} |type = |inflow = |outflow = |catchment = |basin_countries = [[Грција]] |length = 5,2 |width = 4,2 |area = 12,3 |depth = |max-depth = 3-4 |volume = |residence_time= |shore = |elevation = 543 |islands = |cities = [[Петерско]] }} '''Петерско Езеро''' ({{lang-el|Λίμνη Πετρών}}, ''Лимни Петрон''; старо ''Πετέρσκο''<ref name="Незис 387">{{Незис|2|387}}</ref>) — [[езеро]] во [[Леринско]], [[Егејска Македонија]], дел од групата на [[Егејски Езера|Егејските Езера]]. Езерото се наоѓа на териториите на [[Леринско]], [[Општина Суровичево]], во северниот дел на котлината [[Острово]] меѓу два крака на планината [[Ниџе]]. Надморската висина му изнесува 570-572 метри<ref name="Незис 387" />, површината околу 12 км,<sup>2</sup> додека езерото е длабоко само четири метри. На брегот на езерото се наоѓа селото Острово, додека над езерото, на врвот на ридот се наоѓаат остатоците од тврдината која потекнува од владеењето на [[Цар Самоил|цар Самоил]]. Вкупната површина на тврдината изнесува околу 25 [[Хектар|хектари]].<ref>Александар Матески, „Островско и Петерско Езеро“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 52.</ref> Поврзано е со соседното [[Рудничко Езеро]], од каде што добива вода. Неговите води пак се влеваат во [[Островско Езеро|Островското Езеро]]. На западниот брег се наоѓа селото [[Петерско]], а во југозападниот [[Суровичево]]. Заедно со [[Островско Езеро|Островското Езеро]] сочинуваат [[екосистем]], во кој живеат повеќе од 130 видови [[птици]], [[цицачи]], [[риби]]. Овој простор е живеалиште на ретки и загрозени видови птици, од кои само во Петерското Езеро повеќе од 90 видови, како [[голем корморан|големиот корморан]] (''Phalacrocorax carbo'') и [[мал корморан|малиот корморан]] (''Phalacrocorax pygmaeus''). Се гнездат и [[ноќна чапја|ноќната чапја]] (''Nycticorax nycticorax''), [[жолта чапја|жолтата чапја]] (''Ardeola ralloides'') и [[мала бела чапја|малата бела чапја]] (''Egretta garzetta'')[http://www.ornithologiki.gr/en/sppe/en033.htm] Во 1977 г. Петерското Езеро е прогласено за место со посебна природна убавина.<ref name="Διαρκής κατάλογος">{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=14196&v17= | title = ΥΑ Α/Φ31/23211/1747/1975/27-1-1977 - ΦΕΚ 86/Β/10-2-1977 | access-date = 24 март 2018 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2021-03-04 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210304193513/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=14196&v17= | url-status = dead }}</ref> Заедно со соседното Островско Езеро е вклучено во мрежата на заштитени подрачја [[Натура 2000]] (1340004) и двете езера се прогласени за места од орнитолошка важнот (045).<ref name="Незис 387">{{Незис|2|387}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рвр|Petron Lake}} * [https://www.naturagraeca.com/ws/129,191,132,1,1,%CE%9B%CE%AF%CE%BC%CE%BD%CE%B7-%CE%A0%CE%B5%CF%84%CF%81%CF%8E%CE%BD Петерското Езеро на NaturaGraeca] {{el}} {{Езера во Егејска Македонија}} [[Категорија:Езера во Егејска Македонија]] [[Категорија:Езера во Грција]] [[Категорија:Лерин (округ)]] [[Категорија:Споменици на културата во Суровичево (општина)]] quxfvam56fvftchsdkwqp95mv9hgreq Монопол 0 25243 5293936 5009178 2024-11-19T20:47:58Z Bjankuloski06 332 /* Опис */ clean up, replaced: дле → дел 5293936 wikitext text/x-wiki '''Монопол''' — облик на пазарна структура, т.е. крајна форма на непотполна или ограничена [[конкуренција]] на [[пазар]]от во која вкупното [[производство]] и вкупната [[понуда]] на секторот ја создава едно [[претпријатие]] — '''монополист'''. Притоа, монопол постои кога едно лице има моќ да го одреди или количеството што го нуди или [[Цена (економија)|цената]] по која го нуди производот.<ref>Alfred Marshal, ''Principles of Economics''. Amherts, New York: Prometheus Books, 1997, стр. 293.</ref> ==Опис== Наспроти состојбата на совршена [[конкуренција]], каде што производството и понудата на одделен [[производ]] ги создваат голем број мали [[фирми]], стои состојбата на ''монопол''. [[Совршена конкуренција|Совршената конкуренција]] и монополот, според тоа, се екстреми во [[морфологија]]та на [[пазар]]ните структури, кои релативно малку се застапени во реалниот економски живот. Монополот е форма на непотполна [[конкуренција]] која, исто така, ги опфака и следниве пазарни структури: [[Олигопол]] (состојба на неколку [[продавачи]] и многу [[купувачи]]) и [[монополистичка конкуренција]]. Монополот има силно влијание врз [[цена|цената на производот]]. Овој тип на пазарна структура, во основа, е присутен во стопанската инфраструктура - [[железница]]та, [[телекомуникации]]те, [[ПТТ]]-услугите и слично. За да постои класичен монопол трба да се исполнат две претпоставки: * едно [[претпријатие]] (продавачот) да го дава вкупното [[производство]] во секторот, * да нема други производители кои можат да обезбедат супституција на производот што го продава монополистот. Главни одлики во монополот се: * недостиг на [[конкуренција]] * еден продавач * непостоење сличен производ (супститут). Пречките за влез во секторот во кој делува монополот може да бидат од различна природа: * Правни бариери - состојба во која државата со [[правни прописи]] може да го ограничи влезот на нови [[претпријатија]] во оделни [[стопански сектори]]. * Окрупнување на претпријатијата заради искористување на [[Економии од обем|економиите од обем]] ([[масовно производство]])- Ефикасноста во одделни економски сектори е можна само доколку постои масовно производство. * Дарови на природата - некои [[природни богатства]] се концентрирани во одделни земји, па контролата на производството им е препуштена на крупни домашни или странски фирми, кои имаат доминантни позиции во светското производство (на пример, [[нафта]]та). * Диференцијација на производите. Во отсуство на договор меѓу производителите, монопол може да настане само ако производот што го нуди една фирма значително се разликува од производите на другите фирми, т.е. вкрстената [[еластичност на побарувачката]] за прозиводот на монополот во однос на цената на сите други производи е мала. Оттука, монополот се јавува ако за неговиот производ нема доволно добри супститути, т.е. моќта на монополот да ја одредува цената на својот производ зависи од бројот на другите производи кои слуѓат како супститути и до тоа дали тие се блиски супститути.<ref>George J. Stigler, ''The Theory of Price'', third edition. New York: The Macmillan Company, 1966, стр. 198.</ref> Погрешно е тврдењето според кое монополот настојува да продава по највисока цена. Исто така, не е точно дека монополот ќе произведува колку што е неговиот капацитет. Тој настојува да го изнајде најсоодветниот компромис помеѓу количината и [[Цена (економија)|цената]], односно монополот никогаш нема да произведе и продаде толку производи колку што изнесува неговиот капацитет. Кај монополот постои тенденција вештачки да го ограничува [[производство]]то за да се постигне повисока цена и повисок вкупен [[приход]], а со тоа и повисок [[профит]]. Но, овој факт покажува дека монополот нерационално ги користи расположливите ресурси, што од аспект на [[општество]]то претставува загуба. Ова упатува на штетноста од постоењето на монополот и дава одговор на прашањето, зошто луѓето (потрошувачите) се противат на монополите и зошто современите влади ги [[Регулација|регулираат]] монополите. ==Монопсон== [[Монопсон]]от претставува монопол на страната на купувачите, т.е. пазарна структура во која постои само еден купувач кој има моќ да влијае врз цената на [[Фактори на производство|производните фактори]]. Монопсонот се соочува со растечка крива на понудата на фирмите-продавачи, а цените на таа крива ги претставуваат просечните [[трошоци]] на монопсонот. Притоа, маргиналниот трошок (''MC'') на монопсонот ја има следнава форма:<ref>George J. Stigler, ''The Theory of Price'', third edition. New York: The Macmillan Company, 1966, стр. 205.</ref> ''MC'' = ''p''(1 + {{дропка|1|''η''}}) каде: ''p'' е пазарната цена, а ''η'' е еластичноста на побарувачката. Бидејќи има моќ да ја контролира цената на производните фактори, монопсонот произведува со понаква комбинација на ресурсите во споредба со конкурентскиот пазар, т.е. неговите криви на трошоците се разликуваат од оние во [[совршена конкуренција]]. Имено, монопсонот ги комбинира факторите на производството според следново правило:<ref name="George J. Stigler 1966">George J. Stigler, ''The Theory of Price'', third edition. New York: The Macmillan Company, 1966, стр. 206.</ref> {{дропка|маргиналниот производ на факторот А|маргиналниот трошок на факторот А}} = {{дропка|маргиналниот производ на факторот Б|маргиналниот трошок на факторот Б}} Според ова правило, монопсонот ќе ги замени производните фактори со нееластична понуда, т.е. производни фактори чии цени растат брзо со промена на купеното количество со производни фактори кои се одликуваат со еластична понуда (нивните цени слабо реагираат на обемот на купеното количество).<ref name="George J. Stigler 1966"/> ==Билатерален монопол== [[Билатерален монопол]] постои ако постои една фирма-продавач и една фирма-купувач, т.е. комбинација на монопол и монопсон. Во тој случај, кривата на понудата на продавачот (монополот) ја претставува кривата на просечните трошоци на купувачот (монопсонот). Притоа, и монополот и понопсонот го максимизираат профитот на она ниво на производството каде неговиот маргинален приход се изедначува со неговиот маргинален трошок. Бидејќи маргиналните приходи и маргиналните трошоци на монополот и монопсонот се различни, во услови на билатерален монопол не постои рамнотежна цена која би ја изедначила [[понуда]]та и [[побарувачка]]та, т.е. пазарната цена е неопределена (''price indeterminacy''). Поради тоа, билатералниот монопол е нестабилна пазарна структура.<ref>George J. Stigler, ''The Theory of Price'', third edition. New York: The Macmillan Company, 1966, стр. 207-208.</ref> ==Максимизација на монополскиот профит== Во основа, и монополот го применува истото правило за максимизирање на профитот. Меѓутоа, бидејќи неговото производство има влијание врз пазарната цена (тој не се соочува со дадена пазарна цена), односно се соочува со опаѓачка крива на [[побарувачка]]та (таа има негативен након), неговиот маргиналниот приход на монополот е понизок од пазарната цена. Притоа, маргиналниот приход (''MR'') зависи од [[Еластичност на побарувачката|еластичноста на побарувачката]]:<ref>George J. Stigler, ''The Theory of Price'', third edition. New York: The Macmillan Company, 1966, стр. 195-197.</ref> ''MR'' = ''p''(1 + {{дропка|1|''η''}}) каде: ''p'' е пазарната цена, а ''η'' е еластичноста на побарувачката. Соочен со дадена крива на [[побарувачка]]та и при дадени [[трошоци]] на производството кои ја определуваат неговата крива на [[понуда]]та, монополот ќе го избере она количество кое, помножено по продажната [[Цена (економија)|цена]], ќе обезбеди најголем можен [[профит]]. Притоа, точката на максимизирање на монополскиот [[профит]] е утврдена на нивото на кое се остварува најголема разлика меѓу цената на побарувачката и цената на [[понуда]]та. Оттука, иако може да произведе поголемо количество од производот, монополот го ограничува понуденото количество на нивото кое му обезбедува максимален профит, а тоа создава економска неефикасност.<ref>Alfred Marshal, ''Principles of Economics''. Amherts, New York: Prometheus Books, 1997, стр. 294-295.</ref><ref>George J. Stigler, ''The Theory of Price'', third edition. New York: The Macmillan Company, 1966, стр. 196-197.</ref> Бидејќи монополистот го ограничува производството или ја одредува цената на нивото кое му обезбедува максимален профит, се смета дека монополот секогаш произведува помало количество и одредува повисока цена во споредба со состојбата на [[конкуренција]]. Меѓутоа, според [[Алфред Маршал]], тоа не мора да биде точно, зашто монополистот има поголеми можности да ги искористи економиите на обемот и да избегне некои трошоци кои би се појавиле ако производството го произведуваат повеќе претпријатија (на пример, трошоците за [[маркетинг]]). Поради тоа, цената на монополистот може да биде утврдена на пониско ниво во споредба со цената што би се формирала во услови на конкуренција.<ref>Alfred Marshal, ''Principles of Economics''. Amherts, New York: Prometheus Books, 1997, стр. 300-301.</ref> Во продолжение, монополистот може намерно да одреди пониска цена и да жртвува дел од тековниот профит со намера да го прошири бизнисот во иднина, т.е. да привлече повеќе купувачи во иднина. На пример, [[железница]]та може да наплатува пониска цена на превозот до некое место со цел да ги стимулира луѓето и [[Претприемништво|претприемачите]] да се населат и да инвестираат во тоа место, што ќе го зголеми идниот бизнис на железницата. На тој начин, иако не се раководи од [[Филантропија|филантропски]] туку од себични [[мотиви]], монополот може да го зголеми [[Потрошувачки вишок|потрошувачкиот вишок]].<ref>Alfred Marshal, ''Principles of Economics''. Amherts, New York: Prometheus Books, 1997, стр. 302-303.</ref> ==Регулација на монополот== Доколку државата воведе [[данок]] изразен како процент од монополскиот профит или како фиксен износ независен од обемот на производството, тоа нема да има никаков ефект врз точката на максимизација на монополскиот профит, т.е. монополот ќе продолжи да го произведува она количество кое му обезбедува максимален профит. Меѓутоа, ако државата воведе данок на произведеното количество, тоа ќе го стимулира монополистот да го намали производството и да ја зголеми цената, т.е. ќе доведе до нова точка на максимизација на профитот при пониско производство и повисока цена; од друга страна, воведувањето [[субвенција]] на обемот на производство ќе предизвика спротивни ефекти, т.е. монополистот ќе го зголеми производството и ќе ја намали цената поместувајќи кон на нова точка на максимизација на профитот.<ref>Alfred Marshal, ''Principles of Economics''. Amherts, New York: Prometheus Books, 1997, стр. 296-299.</ref> Ако постојат монополи во производството на два комплементарни производа, тогаш секој од нив посебно ќе настојува да го максимизира својот профит и нивната стратегиска борба може да резултира во помало количество на крајниот прозивод и во повисока продажна цена. Поради тоа, набљудувано од општетсвен аспект, подобро е двата монопола да се спојат, т.е. еден монопол да го контролира производството на двата комплементарни производа, зашто тоа ќе доведе до поголемо производство и пониска цена (поголем [[потрошувачки вишок]]). Меѓутоа, бидејќи ниту еден монопол не е апсолутен, зашто со текот на времето се појавуваат нови производи кои се супститути на монополскиот производ, решението за спојување на овие монополи е штетно на долг рок, зашто ги намалува можностите за појава на нови конкуренти кои навлегуваат на монополскиот пазар.<ref>Alfred Marshal, ''Principles of Economics''. Amherts, New York: Prometheus Books, 1997, стр. 309-311.</ref> ==Антимонополско законодавство== Во 2017 година, регулаторните тела на [[ЕУ]] го казниле „[[Гугл]]“ со казна од 2,42 милијарди [[Евро|евра]] за кршење на [[Антимонополско законодавство|антимонополските]] правила, затоа што „Гугл“ ја злоупотребил својата доминација на пазарот како пребарувач. Тоа била највисоката казна за монополско однесување изречена во ЕУ, надминувајќи ја казната од 1,06 милијарди евра изречена на „[[Интел]]“ во 2009 година.<ref>Мирослав Саздовски, „ЕУ го казни Гугл со 2,42 милијарди евра поради монополски манипулации“, ''Економија и бизнис'', година 19, број 229/230, јули/август 2017, стр. 33.</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Микроекономија]] [[Категорија:Економски поими]] [[Категорија:1 (број)]] hsr8rzkbqxvzjn39tetomekc77b244p Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ 0 32021 5293854 5292892 2024-11-19T12:14:29Z Тиверополник 1815 5293854 wikitext text/x-wiki {{Универзитет |name = Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ |image_name = Univerzitet Sv. Kiril i Metodij-logo.png |image_size = 200px |established = [[24 април]] [[1949]] |staff = |rector = Билјана Ангелова |faculty = 23 |city = [[Скопје]] |country = [[Македонија]] |campus = |students = 36.700 |type = [[Државен универзитет|државен]] |affiliations = [[Мрежа на универзитети на ЈИЕ]] |website = [http://www.ukim.edu.mk/ www.ukim.edu.mk] }} '''„Св. Кирил и Методиј“''' ('''УКИМ''') — најстар и најголем [[универзитет]] на [[македонски јазик]] со седиште во [[Скопје]]. Формиран е на [[24 април]] [[1949]] година со три [[факултет]]и, а денес претставува заедница на 24 факултети, 9 научни институти (5 составни и 4 кои соработуваат со универзитетот) и 6 други институции. За прв ректор е избран [[Кирил Миљовски]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ukim.edu.mk/mk_content.php?meni=20&glavno=1 |title=Ректори на УКИМ |accessdate=2016-06-27 |archive-date=2020-05-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514083539/http://www.ukim.edu.mk/mk_content.php?meni=20&glavno=1 |url-status=dead }}</ref>, а сегашен ректор е [[Никола Јанкуловски]]. == Состав на универзитетот == {{Infobox university rankings | THE_W = 1501+ |THE_W_year = 2024| THE_W_ref = <ref>{{cite web|url=https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/saints-cyril-and-methodius-university-skopje|title=Saints Cyril and Methodius University in Skopje|date=4 април 2024|website=Times Higher Education (THE)|access-date=4 април 2024}}</ref> | USNWR_W = =1 291 | USNWR_W_year = 2023 | USNWR_W_ref =<ref name="USNWR">{{cite web|url=https://www.usnews.com/education/best-global-universities/saints-cyril-methodius-university-of-skopje-529546|title=Saints Cyril & Methodius University of Skopje|author=U.S. News|access-date=9 април 2024}}</ref> | QS_EECA =159 | QS_EECA_year =2022 | QS_EECA_ref =<ref name="QS World University Rankings 2022">{{Cite web |url=https://www.topuniversities.com/university-rankings/eeca-rankings/2022 |title=QS World University Rankings-Emerging Europe & Central Asia |access-date=15 January 2023}}</ref>}} Универзитетот е составен од 23 факултети, 5 составни институти и 4 јавни научни установи, како и 6 други организации кои соработуваат со универзитетот. === Факултети === Денес во универзитетот постојат 23 факултети од сферата на [[природа|природните]], [[медицина|медицинските]], [[техника|техничките]], [[општествена наука|општествените]] и [[биотехнологија|биотехничките науки]] како и [[уметност]]а. ==== Природни науки ==== * [[ПМФ|Природно-математички факултет]] ==== Медицински науки ==== * [[Медицински факултет - Скопје|Медицински факултет]] * [[Стоматолошки факултет - Скопје|Стоматолошки факултет]] * [[Фармацевтски факултет - Скопје|Фармацевтски факултет]] * [[Факултет за физичко образование, спорт и здравје]] ==== Технички науки ==== * [[Факултет за информатички науки и компјутерско инженерство - Скопје|Факултет за информатички науки и компјутерско инженерство]] * [[Архитектонски факултет - Скопје|Архитектонски факултет]] * [[Градежен факултет - Скопје|Градежен факултет]] * [[Машински факултет - Скопје|Машински факултет]] * [[Факултет за електротехника и информациски технологии - Скопје|Факултет за електротехника и информациски технологии]] * [[Технолошко-металуршки факултет - Скопје|Технолошко-металуршки факултет]] * [[Факултет за дизајн и технологии на мебел и ентериер - Скопје|Факултет за дизајн и технологии на мебел и ентериер]] ==== Општествени науки ==== [[Податотека:Ss. Cyril and Methodius University in Skopje 2.jpg|300px|right|thumb|Комплексот на Економскиот, Филозофскиот, Филолошкиот и Правниот факултет.]] * [[Филозофски факултет - Скопје|Филозофски факултет]] * [[Филолошки факултет „Блаже Конески“ - Скопје|Филолошки факултет „Блаже Конески“]] * [[Економски факултет - Скопје|Економски факултет]] * [[Правен факултет „Јустинијан I“ - Скопје|Правен факултет „Јустинијан I“]] * [[Педагошки факултет „Св. Климент Охридски“ - Скопје|Педагошки факултет „Св. Климент Охридски“]] ==== Биотехнички науки ==== * [[Факултет за земјоделски науки и храна - Скопје|Факултет за земјоделски науки и храна]] * [[Шумарски факултет - Скопје|Шумарски факултет]] * [[Факултет за ветеринарна медицина - Скопје|Факултет за ветеринарна медицина]] * [[Факултет за дизајн и технологии на мебел и ентериер - Скопје|Факултет за дизајн и технологии на мебел и ентериер]] ==== Уметности ==== * [[Факултет за музичка уметност - Скопје|Факултет за музичка уметност]] * [[Факултет за драмски уметности - Скопје|Факултет за драмски уметности]] * [[Факултет за ликовни уметности - Скопје|Факултет за ликовни уметности]] === Составни институти === * [[Економски институт]] * [[Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија]] * [[Институт за социолошки и политичко-правни истражувања]] * [[Земјоделски институт]] * [[Институт за сточарство]] === Придружни членки === ==== Јавни научни установи ==== * [[Институт за македонска книжевност]] * [[Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“]] * [[Институт за национална историја]] * [[Институт за фолклор „Марко Цепенков“]] ==== Други високообразовни институции ==== * [[Православен богословски факултет „Св. Климент Охридски“ - Скопје|Православен богословски факултет „Св. Климент Охридски“]] ==== Други организации ==== * [[Академско културно-уметничко друштво „Мирче Ацев“ - Скопје|Академско културно-уметничко друштво „Мирче Ацев“]] * [[Државен студентски дом „Пелагонија“ - Скопје|Државен студентски дом „Пелагонија“]] * [[Државен студентски дом „Томе Стефановски - Сениќ“ - Скопје|Државен студентски дом „Томе Стефановски - Сениќ“]] * [[Државен студентски центар „Скопје“ - Скопје|Државен студентски центар „Скопје“]] * [[Завод за испитување на материјали и развој на нови технологии „Скопје“ - Скопје|Завод за испитување на материјали и развој на нови технологии „Скопје“]] * [[Ј.З.О. Јавна здравствена станица на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје|Ј.З.О. Јавна здравствена станица]] == Универзитетска библиотека == [[Податотека:НУБСК-Поглед.jpg|мини|десно|Универзитетската библиотека [[НУБ „Св. Климент Охридски“]]]] {{главна|Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“}} Академска библиотека на „Св. Кирил и Методиј“ е [[НУБ „Св. Климент Охридски“]], која е воедно и [[национална библиотека]] на [[Македонија]]. Отворена е во [[1920]] година како библиотека на Филозофскиот факултет, а подоцна станала јавна Народна библиотека и библиотека на универзитетот во сегашната зграда. == Награди == Во 2007 година Универзитетот „Кирил и Методиј“ е одликуван со [[Орден на Република Македонија]] за постигнатите исклучителни резултати во долгогодишната научна, наставна и апликативна дејност, давајќи значителен придонес за севкупниот развој и афирмација на Република Македонија како современа демократска држава во светот. == Дипломци == * [[Борис Трајковски]] - Втор [[претседател на Република Македонија]] * [[Бранко Црвенковски]] - Трет [[претседател на Република Македонија]] * [[Зоран Јолевски]] - Македонски амбасадор во САД == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.ukim.edu.mk/ Официјална страница на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“] * [http://www.pravobranitel.ukim.edu.mk/ Студентски правобранител на УКИМ] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20191028063212/http://www.pravobranitel.ukim.edu.mk/ |date=2019-10-28 }} {{Факултети на УКИМ}} {{Орден на Република Македонија}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Универзитет „Св. Кирил и Методиј“|*]] [[Категорија:Универзитети во Македонија]] [[Категорија:Појавено во 1946 година во Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] ggko35ijrgmgi0l3taw846zsfmkpdxr СУ „Д-р Панче Караѓозов“ - Скопје 0 32179 5293852 5145395 2024-11-19T12:14:16Z Тиверополник 1815 5293852 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} {{Инфокутија Средно училиште| |слика= |име=Д-р. Панче Караѓозов |место=[[Скопје]] |општина=[[Општина Центар|Центар]] |настава на = македонски |Адреса = Водњанска 66 |актуелен директор=Маја Салиу |веб=www.medpk.edu.mk/ fb/ @officialpanchekaragjozov |настава на2=албански}} '''Средното училиште на Град Скопје „Д-р Панче Караѓозов“''' се наоѓа во [[Скопје]], [[Општина Центар]]<ref>[https://csoo.edu.mk/images/stories/lista%20na%20sredni%20ucilista.pdf Листа на средни училишта во кои е застапено стручното образование во Република Македонија]</ref>. == Локација == Местоположбата на училиштето во непосредна близина на повеќе здравствени објекти е од драгоцено значење за успешно и квалитетно одвивање на практичната настава, феријална пракса и соработка. Тука се вбројуваат: комплексот клинички објекти на Државната болница (Клиники и Институти при Медицинскиот, Стоматолошкиот и Фармацевтскиот факултет), Градска општа болница - Ургентен центар, Здравствен дом, Републички и Градски Завод за здравствена заштита, аптеки, приватни здравствени организации и др. == Традиција и развој == Традицијата на постоењето и работата на Училиштето започнува во далечната 1931/32 1945 при Хигиенскиот завод, а 1934 е изградена училишната зграда (сегашен објект на ученичкиот дом). Учебната 1945/46 година својата образовна дејност на македонски јазик ја започнува Училиштето за медицински сестри и негувателки. Подоцна од 1947/48 година се отвораат и Училиштето за помошници аптекари, Санитарното училиште и Учиштето за дентисти. Во учебната 1972/73 година се извршува интеграција на тие училишта во една единствена образовна институција - Медицински училиштен центар ,, Д-р Панче Краѓозов,,. Материјалниот услов за работење на една ваква сложена организиација е создаден со градењето на нова модерна зграда во непосредна близина на комплексот клинички објекти на Државната болница. == Училиштен простор и опрема == Вкупната квадратура на училиштето изнесува 7.408,57 м 2,од кои 3.854,93 м2 директно се користат за настава. Училиштето располага со училиници, кабинети, лаборатории, солидно опремена библиотека, фискултурна сала, канцеларии за административниот и наставниот кадар. Теоретскиот дел од наставата се изведува во училиниците и кабинетите за општообразовни и општо стручни предмети. Во училиштето има лаборатории за теоретска и практична настава за тесно стручните предмети : кабинети за нега на болен, кабинет за фармакогнозија и ботаника, аптека од затворен тип, галенска лабораторија, лаборатории со дигестори, лабораторија за микробиологија и паразитологија, биохемиска лабораторија, хематолошка лабораторија и лаборатории за забна техника. Училиштето располага со модерно опремена фискултурна сала со фитнес опрема како и надворешни спортски терени. Во рамките на Училиштето работи и Ученичкиот дом за сместување и исхрана на учениците од внатрешноста на Републиката кои се школуваат во нашето училиште. Ученичкиот дом со капацитет од 110 места ги задоволува потребите за сместување, исхрана и активности од културно-забавен и воспитен план. == Ученички дом == Ученичкиот дом што е во состав на СМУГС “Д-р Панче Караѓозов” е сместен во посебна зграда сместена во кругот на училишниот двор. Станува збор за стара тврда градба која датира уште од далечната 1931 година. Нејзината првична намена била како училиште за медицински сестри и негувателки. Во учебната 1945/46 година преку Училиштето замедицински сестри и негувателки, Медицинскиот училиштен центар ја започнува образовната дејност на македонски јазик токму во просториите на сегашниот Ученички дом. Подоцна, од 1947/48 година, во истите тие простории, образовната дејност на македонски јазик ја спроведу­ваат и Училиштето за фармацевтски тех­ни­­чари, Санитарното училиште и Забарското училиште. Во учебната 1972/73 година со интеграција на горенаведените училишта под раководство на д-р Михаил Еленчевски,Медицинскиот училиштен центар “Д-р Панче Караѓозов” започнал да функционира како единствена образовна институција. Со изградбата на новото и модерно здание кое во целост ќе ги задоволува и ќе ги исполнува материјалнитe услови за успешно и квалитетно одвивање на практичната настава, а кое било пуштено во оптек на 13 Ноември во далечната 1973 година, старата зграда добива функција на Ученички дом што ќе работи во склоп на Медицинскиот училиштен центар “Д-р Панче Караѓозов”. Функцијата на Ученичкиот дом до неодамна била згрижување, исклучиво, на ученичките од Медицинскиот училиштен центар “Д-р Панче Караѓозов”, но со новонастанатите услови за успешно и квалитетно одвивање на практичната настава, а кое било пуштено во оптек на 13 Ноември во далечната 1973 година, старата зграда добива функција на Ученички дом што ќе работи во склоп на Медицинскиот училиштен центар “Д-р Панче Караѓозов”. Функцијата на Ученичкиот дом до неодамна била згрижување, исклучиво, на ученичките од Медицинскиот училиштен центар “Д-р Панче Караѓозов”, но со новонастанатите социо-економски состојби истата е изменета, со што на Ученичкиот дом му се овозможува да нуди сместување за ученички од провинцијата на нашава држава кои се запишани и примени во средните училишта во склоп на град Скопје. Старата зграда којашто функционираше како Ученички дом, не задоволуваше извесни современи нормативи за живеење и затоа последните седум години преземени се многу активности за да се подобрат условите за живеење, учење, забава и др. За таа цел, инвестирано е во повеќе репарациони и реставрациони зафати. Штитеничките на Домот, покрај задолжителното учење и совладување на училишниот материјал по нивните наставни предмети, со ентузијазам се вклучуваат во многубројните активности со подготвување приредби, работаво секции, учество на Домијади, соработка со учениците од другите домови. Овие активности не само што овозможуваат збогатување на животот во Ученичкиот дом туку и реализација на програмските цели и задачи кои опфаќаат работно, интелектуално, морално, естетско, физичко и здравствено воспитување. Програмата за работа на Ученичкиот дом се остварува преку работните активности на управникот на домот и воспитувачките. Ученичкиот дом располага со капацитет од 107 легла, распределени во 25 соби. Во Ученичкиот дом има училници, клуб-просторија, канцеларии, кујна со помошна просторија, трпезарија, магацини, перална со пегларница и бањи кои севкупно даваат површина од 1800м2. Во иднина задача на персоналот од Ученичкиот дом, на чело со директорот на СМУ “Д-р Панче Караѓозов” д-р Марјан Алабаковски, ќе биде континуираноподобрување на условите во Домот, како и неговата функција и придонес во создавање психофизички здрави и образовани личности кои во најблиска иднина успешно ќе се вклучат во понатамошните текови на животот. == Образовни профили == == Медицински сестри == Профилот Медицинска сестра низ четиригодишно образование стекнува знаења по општо-образовните и стручните предмети и практични умеења и вештини: * да спроведува соодветна нега * да асистира при лекарски интервенции * да дава вакцини по налог на лекар * да мери и регистрира витални знаци * да зема биолошки материјал за дијагностика * да аплицира медикаменти субкутано, интрадермално, интрамускулно по налог * да врши стерилизација и дезинфекција на инструменти и материјали * да организира и учестува во здравствена едукација * да администрира, едвидентира и да документира Практичната настава започнува во втора година. За профилот медицинска сестра практичната наства се одвива во училиштето во специјално опремени кабинети од доменот на медицинската техника, но и во здравствени болнички и вонболнички установи. Практичните бази кои најчесто се користат се клиниките на Медицинскиот факултет, но и други здравствени институции. Феријалната практика е задолжителна по завршувањето на втора и трета година, со цел учениците подобро да се оспособат за идната професија, а се реализира во текот на летниот распуст во здравстевни организации. Времетраењето е 100 работни часови распределени во 20 работни дена. За својата работа на феријалната практика учениците уредно водат дневници со краток опис на работата предвидена со програмата. === Можности за вработување === Образовниот профил медицинска сестра може да ги извршува работните задачи во сите видови здравствени организации кои вршат дејност во рамките на примарната, секундарната и терцијарната здравствена заштита (амбуланти, поликлиники, болници,) хуманитарни организации, дијагностички лаборатории, институти, заводи и сл. Работата е одговорна, бара многу знаење, вешти раце, самостојност, концентрација и внимание. == Фармацевтски техничар == Фармацевтскиот лабораториски техничар низ четиригодишно образование стекнува знаења по општо-образовните и стручните предмети и практични умеења и вештини за: * ракување со лабораторискиот прибор и апарати * изработка на магистрални, галенски лекови и козметички препарати * да дава совети при издавање парафармацевтика (козметика, лековити чаеви) * добивање, чување и примена на лековити супстанци и лекови * идентификација и определување на чистотата и другите поважни одлики на лековитите супстанции * да евидентира примероци за анализа * да подготвува реагенси и примероци за анализа * да асистира во изработка на магистрални препарати * да пакува, чува и складира реагенски, санитетски материјали, лекови, лековити супстанци и лековити билки по налог * да собира лековити билки по налог Практичната настава по стручните предмети за профилот фармацевтски техничар започнува во втора година и се одвива во соодветни лаборатории и кабинети, опремени со инструменти и апарати потребни за изработка на галенски препарати. Во рамките на предметите фармацевтска технологија и фармацевтска хемија е предвидена пракса во институции кои обавуваат фармацевтска дејност. Феријалната практика е задолжителна по завршувањето на втора и трета година, со цел учениците подобро да се оспособат за идната професија, а се реализира во текот на летниот распуст во здравстевни организации. Времетраењето е 100 работни часови распределени во 20 работни дена. За својата работа на феријалната практика учениците уредно водат дневници со краток опис на работата предвидена со програмата. === Можности за вработување === Фармацевтскиот лабораториски техничар е вклучен во работата на повеќе здравствени организации: галенски лаборатории, аптеки, веледрогерии, фармацевтска индустрија, организации за промет со лекови и билки. Работата е одговорна, бара многу знаење, вешти раце, самостојност, концентрација и внимание. == Медицински лабораториски техничар == Медицинскиот лабораториски техничар низ четиригодишно образование стекнува знаења по општо-образовните и стручните предмети и практични умеења и вештини за: * самостојно да зема, да идентификува и да подготвува биолошки материјал * да изработува анализи под надзор * да регистрира резултати од анализи * да зама капиларна и венска крв за рутински анализи * за засекува биолошки материјал * да подготвува микробиолошки подлоги * да отстранува и уништува заразен материјал * да врши стерилизација и дезинфекција * да ги познава и одржува основните апарати и инструменти Практичната настава по стручните предмети започнува во втора година и се одвива во училиштето во соодветни лаборатории и кабинети, опремени со неопходните инструменти и апарати, но и во биохемиските лаборатории на Клиничкиот центар при Медицинскиот факултет, Институтот за микробиологија и паразитологија при Медицинскиот факултет и Микробиолошката лабораторија, во Републичкиот и Градскиот завод за здравствена заштита и др. Феријалната практика е задолжителна по завршувањето на втора и трета година, со цел учениците подобро да се оспособат за идната професија, а се реализира во текот на летниот распуст во здравстевни организации. Времетраењето е 100 работни часови распределени во 20 работни дена. За својата работа на феријалната практика учениците уредно водат дневници со краток опис на работата предвидена со програмата. === Можности за вработување === Медицинскиот лабораториски техничар извршува работни задачи во сите видови здравствени организации кои вршат дејност во рамките на примарната, секундарната и терцијарната здравствена заштита во дијагностички лаборатории, институти, заводи Работата е одговорна, бара многу знаење, вешти раце, самостојност, концентрација и внимание. == Забен техничар == Профилот Забен техничар низ четиригодишно образование стекнува знаења по општо-образовните и стручните предмети и практични умеења и вештини за изработка на: * тотални и парцијални акрилатни протези * скелетираи парцијални протези * едноделно леани протетички конструкции фасетирани со синтетски маси * инлеи, онлеи и леани надградби * соло коронки од метал керамика ( естетски коронки); * се грижи за правилно чување и одржување на апаратите и инструментите * администрирање, евидентирање и документирање на работни налози и материјали Практичната настава по стручните предмети за профилот забен техничар се започнува од втора година и се одвива во соодветни кабинети, опремени со инструменти и апарати потребни за изработка на дентални протетички помагала. Во рамките на стручните предмети предвидена е феријална пракса во институции кои обавуваат стоматолоШка дејност. Феријалната практика е задолжителна по завршувањето на втора и трета година, со цел учениците подобро да се оспособат за идната професија, а се реализира во текот на летниот распуст во здравстевни организации. Времетраењето е 100 работни часови распределени во 20 работни дена. За својата работа на феријалната практика учениците уредно водат дневници со краток опис на работата предвидена со програмата. === Можности за вработување === Образовниот профил забен техничар може да ги извршува работните задачи во заботехнички лаборатории во рамките на стоматолошки ординации и клиники, претставништва кои се занимаваат со производство и продажба на заботехнички инструменти и материјали. Работата е одговорна, бара многу знаење, вешти раце, самостојност, концентрација и внимание. == Физио-терапевтски техничар == Физиотеравпетскиот техничар низ четиригодишно образование стекнува знаења по општообразовните и стручните предмети и практични умеења и вештини за: * примена на сите видови терапија (термо, електро, механо, кинези и др.) во рехабилитацијата * ракување, грижа и одржување на апаратите, инструментите и матерјалите со кои работи * работа со инвалидизирани лица * работа со семејства на инвадилизирани лица * спроведување на мерки за заштита и унапредување на човековото здравје == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Средни училишта во Општина Центар]] [[Категорија:Средни училишта во Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] 9u48pqlwufet8bcz19tffvnzdy9w345 ДСУ „Никола Карев“ - Скопје 0 32229 5293851 5142986 2024-11-19T12:14:08Z Тиверополник 1815 5293851 wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{викифицирање}} {{Инфокутија Средно училиште| |слика= |име= СУГС „Никола Карев“ |место=[[Скопје]] |општина=[[Општина Карпош|Карпош]] |настава на =македонски |адреса=ул. Никола Русински бб |актуелен директор=Андреј Манолев |веб=www.nikolakarev.edu.mk }} [[Податотека:Picture made by mobile Skopje. R of Macedonia , Скопје-Скопље Р.Македонија ( СУ на ГРАД СКОПЈЕ "НИКОЛА КАРЕВ" ) - panoramio (1).jpg|мини|Главен влез во гимназијата]] '''„Никола Карев“''' — средно училиште во [[Скопје]], [[Општина Карпош]]. Од 2005 година ,,Никола Карев”-Скопје, работи како средно училиште на Градот Скопје и од називот ДСУ(државно средно училиште) преминува во СУГС(средно училиште на град Скопје) со гимназиско образование од природно-математичко, општествено-хуманистичко и јазично – уметничко подрачје. == Основање и развој == На почетокот од 1944 до 1963 година, школата функционирала како учителска школа, од 1963 до 1967 година била Педагошка гимназија, на 31.08.1970 година станува Гимназија. Подоцна, од 1982 до 1989 година функционира како училиште со биотехнолошка насока, од 1989 до 1991 година е природно-математичка гимназија, за да потоа го стекне називот државно средно училиште, гимназија ,,Никола Карев”. Во 2001 година, со решението на Министерството за образование и наука на Република Македонија, сите гимназии во земјава почнуваат да работат по новата програма за реформирано гимназиско образование. [[Податотека:Picture made by mobile Skopje. R of Macedonia , Скопје-Скопље Р.Македонија ( СУ на ГРАД СКОПЈЕ "НИКОЛА КАРЕВ" ) - panoramio.jpg|мини|Еко градина во гимназијата]] == Учителска школа == [[Податотека:Nikola karev.jpg|мини|Патронот Никола Карев]] Првите никулци на учителската школа се уште пред 110 години. Во далечната 1894 година е отворена Српската гимназија во Скопје во која има и учителски паралелки, а во 1903 година се отвора учителската школа во Скопје. Во 1913 година учителската школа која дотогаш работи во приватни згради , е преселена во зградата наречена Идадија. Наскоро зградата е претворена во болница, а школата е преселена во Призрен. По пренесувањето на Српската школа во Призрен 1915 година, во Македонија работеле две учителски школи, во Скопје и во Прилеп. Од 1928 до 1941 работи една единствена учителска школа и тоа во зградата на Идадија. Од податоците се гледа дека од учителската школа во Скопје од нејзиното формирање па до 1941 година излегле 37 генерации учители. Во нашата земја 1944/45 година додека сè уште се водат последните борби за конечно ослободување во ослободеното Скопје, веднаш се пристапи кон отворање на школи. Посебно место во изградбата на нашата национална култура и јазик секако заземаат учителските школи. Нивното значење е толку поголемо , што за првпат младите луѓе можеа да се оспособуваат слободно да се учат за ширење на просветата на свој мајчин јазик. Меѓу првите школи во ослободената земја е основана и учителската школа во Скопје. Првата школа за народни учители, односно Учителската школа на македонски јазик ,,Никола Карев” е формирана во декември 1944 година, а непосредно по завршувањето на НОБ, со решение на Президиумот на АСНОМ на Народна Република Македонија. Со ова решение наставата почнува да се одвива на македонски јазик, кој дотогаш е непризнаен и забрануван. Школата својата настава ја започнува во февруари 1945, а првите наставни планови и програми се донесени во декември 1945 година. [[Податотека:Куќата од Никола Карев.JPG|мини|Родната куќа на Никола Карев]] Во првата учителска школа на македонски јазик ,,Никола Карев” која делува како педагошки центар, се запишани 317 ученици во 9 паралелки, а наставата ја изведуваат 13 наставници. Оваа школа по пат на редовно школување ја имаат завршено 2450 учители, а по пат на семинари и курсеви завршиле 1190 учители кои сите заедно се вклучиле во просветување на младите генерации во Македонија. Првата учителска школа работи во период од 19 години, и тоа од 1945 до 1963 година. Отворањето на учителската школа е важен настан за Македонија и македонскиот народ. За првпат во својата историја македонскиот народ се здобива со правото во својата учителска школа наставата да ја изведува на својот мајчин јазик и во својата школа да образува свои народни учители. Оваа учителска школа својата редовна настава ја започнува во февруари 1945 година, а за прв директор на школата е назначен Илија Панов. Наставата се одвиваше по времен наставен план изработен од наставничкиот колегиум во трговската школа, бидејќи зградата на учителската школа е времено употребувана за воени цели. При школата школата постоеше и интернат поради фактот што во школата учеа ученици од целата територија на Македонија. Директорот на школата во исто време беше и управител на интернатот, а додека некои од наставниците работеа и како воспитувачи. Интернатот во прво време се наоѓал во зградата на трговската школа, а при крајот на учебната 1945/46 година е преместен заедно со школата во зградата на учителската школа. Во тоа време учителската школа нема вежбална, а предвидената настава се организира и одржува во некои одделенија на осмолетките ,,Гоце Делчев”, ,,Kлимент Охридски”, а подоцна и ,,Његош”, под раководство на училишниот методичар. Веднаш по формирањето на учителската школа е отворен и интернатот. На 1 март 1945 година, 244 ученици го започнале својот интернатски живот во многу тешки услови. Учителската школа Учителската школа ,,Никола Карев” има вежбална, формирана 1949/50 година, која претставува место каде идните учители се учеле, калеле и воспитувале во самопрегорната и возвишената учителска работа. Исто така вежбалната претставува место за проверување, утврдување и продлабочување на она знаење што се добило во учителската школа со теоретска настава. Учениците под раководство на педагозите (методичари и учители од вежбалната), вршат обид за примена на наставните принципи и методи, се учат да го следат воспитно-образовниот процес во наставата, како во училиштето-вежбалната, така и надвор од него, се оспособуваат да можат да ја организираат наставно воспитната работа спрема условите со цел да формираат сестрана образовна личност. Уште во учебната 1948/49 година во учителската школа, се формирани првите албански паралелки, кои подоцна прераснаа во самостојна Албанска учителска школа ,,Зеф Љуш Марку”. Во учебната 1951/52 година, отворени се и турски паралелки кои работат во состав на школата и постојат до укинувањето на учителските школи во Република Македонија. По катастрофалниот земјотрес кој го потресе Скопје истото лето, на 26 јули 1963 година, целосно беа онеспособени училишните згради за работа, а беа и оштетени голем дел од инвентарот и училните. Зградите на учителската школа подоцна се одлука на Собранието на општината Идадија се срушени, а во дворот на школата се изградени бараки за општинските канцеларии на Собранието на општина Идадија, така што учителската школа ,,Никола Карев” остана без сопствените простории. ==== Но подоцна во 1969 година изградена е новата зграда на Ул. Никола Русински бб Карпош-Скопје на површина од 7575 метри квадратни.Свеченото предавање во употреба на новата училишна зграда е на 27.04.1970 година, а лентата беше свечено пресечена од страна на Министерот за просвета.Училиштето располага со 24 училници,6 кабинети и 10 простории. ==== == Учество на натпревари` == ==Освоени награди== *Во конкурсот „Новогодишни бои на Скопје“ 2015/16 организиран од страна на град Скопје гимназијата освои прво место за најдобро украсен училиштен двор. *Во категорија „најубав состав на тема екологија“ - организирана од страна на град Скопје доделени беа наградите за достигнувања во областа на заштита на животната средина за 2009 година комисијата го награди Ѓорги Стојков за составот „Две илјади и педесеттата“ ученик од III год. *Најзаслужна јавна установа која за придонес на полето на заштитата на животната средина, доделена од Град Скопје на светскиот ден на екологијата, во 2013 година и со тоа училиштето го добило и називот „Еко училиште“. ==Познати и успешни личности кои учеле во ова училиште== *[[Елена Ристеска]] – генерација 2001-2005 *Марин Докузовски – тренер на КК Работнички *Ивица Боцевски – аналитичар *Бујар Османи – политичар и поранешен министер за здравство *Д-р Тодор Ношпал – Клиника Свети Лазар *Иван Поповски – режисер во Русија *Југослав Петровски – режисер *Сашо Тасевски – глумец *Д-р Ѓорѓи Деребан – лекар, Универзитетска клиника – гастро *Горан Лазаревски – Универзитет Харвард *Љупчо Шврговски – адвокат *Зоран Азманов – „Настел“ - градежна фирма *Д-р Виктор Камиловски – хирург- трауматолог во градска болница *Ана Јовковска – новинар *Д-р Николица Цекиќ – офталмолог (приватна клиника) *м-р Петар Манчев – филхармонија во Франкфурт *. м-р Филип Постоловски – режисер - академија во Краков *Дуке Бојаџиев – композитор – САД *Д-р Ѓорѓи Ставридис – хирург *Проф. Д-р Мирко Петрушевски – професор на Машински факултет *Проф. Д-р Јована Јованова – Машински факултет *Д-р Соња Гаџова – професор на ПМФ – географија *Д-р Јасмина Димитрова – професор на ПМФ – биологија *Д-р Андреј Петров – Дерматолог *Сашо Клековски – аналитичар *Д-р Светлана Познановиќ – математичар – САД *Д-р Жарко Алексовски – Информатичар – „Филипс“ *Кирил Нејков – специјалист за корпоративно управување на ИФЦ *Д-р Драшко Накиќ – Електроинженер во САД *Д-р Сотир Ставридис – Уролог *Д-р Ирина Павловска – Институт за епидемиологија *. Д-р Мирослав Мирчев - најмлад доктор по електротехнички науки во Скопје *Д-р Георгина Мирчева – Електротехнички факултет *Д-р Ѓорѓи Петрушевски – хемичар – Алкалоид *Александар Матовски – Д-р за воени вештини *Д-р Иван Трајков – Систина *Душко Кузмановски - Доктор на науки на Медицинскиот факултет *Д-р Мартин Шоптрајанов – математички науки – ПМФ *Александар Стојков – сениор програмер – Македонија *Проф. Ристе Глигоров – математички науки – Холандија *Д-р Јадранка Блажевска – технолошки факултет *Д-р Марија Митова – Стоматологија во Германија *Д-р Катерина Миленкова – Медицински факултет – Стоматологија *Д-р Имер Селмани – политичар, поранешен вицепремиер *Горан Трајковски – Директор на УЈП *Марина Кавракова – директор на државен испекторат за градежништво и урбанизам *Марина Поповска – Министерство за здравство *Борјан Гагоски - Доктор на науки - инструктор-демонстратор по радиологија на детска болница во Бостон - Харвард Медицински факултет, Бостон, САД *Марина Дојчиновска – новинар *Добрин Неделков – Научник – Институт за Генетика – САД *Д-р Ива Петковска – Медицински факултет – Аризона *Д-р Никола Христов – Кардиолог „Филип Втори“ *Мишо Николов – Директор на ЈСП *Дарио Панковски – естраден уметник *Проф. д-р Горан Миланов – Земјоделски институт - УКИМ *Небојша Димиќ - менаџер во Nokia – Хелсинки, Финска Ненад Стојановски – Глумец *Силвија Јовановска Стојановска – глумец *Ана Стојановска – глумец *Јана Стојановска – глумец *Д-р Јулија Живадиновиќ – доктор на науки, институт за анатомија *Маја Сашек – модел – Метрополитен *Един Хајдарпашиќ – водител/новинар *Ленче Неловска – директор на гЕРОНТОЛОШКИ ЗАВОД *Ивица Маринковиќ - „Ивце – пивце“ - тв водител (емисии за деца) *м-р Зорица Захариева – Пловдив *Емил Кирјаз – Лондон *Владо Ханџиски – Германија *Д-р Александар Мицевски – САД *Ратко Лазаревски – Директор на НОВА МАКЕДОНИЈА *Д-р Зоран Налетовски – иНСТИТУТ ЗА СТОЧАРСТВО *Наташа Бошковска Златкова – поранешен новинар во Нова Македонија, сега главен уредник на Факултети.мк и Деца.мк *Александра Кардалевска – Режисер *Д-р Весна Мицевска – Пулмологија *Билјана Радиноска – Режисер *Д-р Лазар Ангеловски – Кардиолог – Белград *'''Успешни личности има уште многу. Секако, тука не можеме да ги споменеме сите. Од 66-те завршени генерации во нашето училиште излегоа многу ученици кои го продолжија своето образование на високообразовните институции. Денес, тие се успешни личности во различни области, некои во нашата држава некои во светски рамки, секој поединечно пишувајќи ја својата успешна приказна. Им благодариме на сите што некогаш беа дел од „Никола Карев“!''' == Директори на Никола Карев од 1944 до денес == * • Ристо Проданов – 1944 - 1945 ж * • Илија Панов – 1945 (од февруари до октомври) * • Ристо Проданов – директор 1945 – 1947 * • Лазар Тониќ – 1947 – 1949 * • Наталија Димиќ – 1949 – 1950 * • Александар Кузмановски – 1950 - 1951 * • Коле Поповски – 1951 - 1962 * • Александар Арсовски – 1963 - 1972 * • Никола Куциновски – директор 1972 - 1976 * • Војче Ристовски – директор 1976 - 2000 * • Трајче Георгиевски – директор 2002 * • Димко Попоски – в.д. директор 2002 – 2003 * • Горица Илијоска – директор од 2003 до декември 2010 * • Мери Јанева – в.д. директор од декември 2010 до јуни 2011 * • Елизабета Марковска Ставревска – директор од јуни 2011 до 2018 *Горица Илијоска – директор од 2018 до декември 2019<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.radiomof.mk/razreshena-direktorkata-na-gimnazijata-nikola-karev-prodolzhuva-bojkotot-vo-uchilishtata/|title=Разрешена директорката на гимназијата „Никола Карев“, продолжува бојкотот во училиштата|date=2019-12-20|work=Радио МОФ|language=en-US|accessdate=2021-01-30}}</ref> *Тодор Пачаџиев – директор од почеток на 2020 до летото 2020 *Андреј Манолев – од есента 2020 - сè уште<ref>[https://nikolakarev.edu.mk/doc/direktor.pdf Директор на училиштето]</ref> == Наводи == <references /> == Надворешни врски == * [http://nikolakarevkarpos.schools.edu.mk Мрежно место на училиштето] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090408203609/http://nikolakarevkarpos.schools.edu.mk/ |date=2009-04-08 }} * [http://sredno.mk/ Алтернативно мрежно место на училиштето] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180317091109/http://sredno.mk/ |date=2018-03-17 }} * [http://www.mon.gov.mk/ Официјално мрежно место на Министерството за образование и наука] {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Никола Карев, Скопје}} [[Категорија:Општина Карпош]] [[Категорија:Средни училишта во Скопје]] [[Категорија:Средни училишта во Општина Карпош]] [[Категорија:Средни училишта во Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] qx0wiysqy034hz0tabki4qbem6232rj Македонија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 38048 5294083 5289048 2024-11-20T11:25:23Z Kwintesencjax 102724 5294083 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Македонија |Знаме = EuroMacedonia.svg |Медиумски организатор = [[Македонска радиотелевизија|МРТ]] |Национален избор = |Број на учества = 18 |Прво учество = [[Детска Евровизија 2003|2003]] |Најдобар пласман = 5 место, <br>[[Детска Евровизија 2007|2007]] и [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2008|2008]] |Најлош пласман = 17 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=27 }} [[Податотека:JESC 2013 (Macedonia) Barbara Popović at rehearsal 2.jpg|мини|Барбара Поповиќ на Детски избор за песна на Евровизија 2013]] Македонија учествува на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] од самиот почеток во 2003 година. Македонија освојувала 5, 6, 7, 8, 9, 12, 15 место. Најлошиот резултат бил остварен во 2015 со 17-тото (последно) место. == Претставници == *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] | [[Марија Арсовска|Марија]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://esckaz.com/2004/2003.htm|title=Junior Eurovision 2003 / Детское Евровидение 2003|work=esckaz.com|accessdate=2022-12-11}}</ref> и [[Викторија Лоба|Викторија]] | "Ти не ме познаваш" | 12 | 19 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] | [[Мартина Силјановска]] | "Забава" | 7 | 64 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2005|2005]] | [[Денис Димоски]] | "Роденденски бакнеж" | 8 | 68 |- bgcolor="#FE8080" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]] | [[Зана Алиу]] | "Вљубена" | 15 | 14 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] | [[Росица Кулакова]] и [[Димитар Стојменовски]] | "Динг динг донг" | 5 | 111 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2008|2008]] | [[Боби Андонов]] | "Прати ми СМС" | 5 | 93 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2009|2009]] | [[Сара Маркоска]] | "За љубовта" | 12 | 31 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2010|2010]] | [[Ања Ветерова]] | "Eooo, Eooo" | 12 | 38 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2011|2011]] | [[Доријан Длака]] | "Жими овој фрак" | 12 | 31 |- bgcolor="#FE8080" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2013|2013]] | [[Барбара Поповиќ]] | "Охрид и музика" | 12 | 19 |- bgcolor="#FE8080" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] | [[Ивана Петковска|Ивана]] и [[Магдалена Алексовска|Магдалена]] | "Плетенка" | 17 | 26 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] | [[Мартија Станојковиќ]] | "Love will lead our way" | 12 | 41 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2017|2017]] | [[Мина Блажев]] | "Dancing through life" | 12 | 69 |- | [[Детска Евровизија 2018|2018]] | [[Марија Спасовска]] | "Дома" |12 |99 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |[[Мила Москов]] |"Fire" |6 |150 |- |[[Детска Евровизија 2022|2021]] | [[Дајте музика#Настапот на Детската евровизија|Дајте Музика]] | "Green Forces" |9 |114 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |[[Лара Трпческа|Лара]], [[Јован Јакимовски|Јован]] и [[Ирина Давидовска|Ирина]] |"Животот е пред мене" |14 |54 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |[[Тамара Грујеска]] |"Кажи ми, кажи ми кој" |12 |76 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Ана и Алексеј |"Маратон" |16 |54 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Македонија на Евровизија]] * [[Република Македонија]] == Наводи == {{Македонија на Детска Евровизија}} [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Македонија]] [[Категорија:Македонија на Детскиот избор за песна на Евровизија]] ow0wmgnpyqrl8q0915zo7fmojbfpff3 Антонио Вивалди 0 40362 5294079 5141277 2024-11-20T11:13:56Z Todot3123 118124 Поправка 5294079 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Antonio Vivaldi.jpg|thumb|right|'''Антонио Лучо Вивалди''' (1678 - 1741)]] '''Антонио Лучо Вивалди''' ({{lang-it|Antonio Lucio Vivaldi}}; {{роден на|4|март|1678}}, {{роден во|Венеција}} – {{починал на|27|јули|1741}}, {{починал во|Виена}}) — познат [[венеција]]нски свештеник и композитор од времето на [[барок]]от, како и познат виолинист. И покрај богатото творештво, останува најзапаметен по низата виолински концерти наречени „[[Четири годишни времиња]]“. == Животопис == [[Податотека:Chiesa di San Giovanni in Bragora - Venezia.jpg|мини|десно|Црквата Св. Јован Браговски во која е покрстен Вивалди]] === Младост === Вивалди е роден во [[Венеција]], главниот град на [[Венецијанска Република|Венецијанската Република]] на 4 март, а истиот ден е и крстен. Не се знае зошто животот на бебенцето бил во опасност, но раното крстување е најверојатно поради неговото слабо здравје, или пак поради земјотресот што го потресол градот тој ден. Вивалдиевото официјално црковно крстување се случило два месеца подоцна. Неговиот татко Џовани Батиста, го научил малиот Антонио да свири на виолина, а подоцна правел турнеи низ Венеција, свирејќи [[виолина]] со својот млад син. Џовани Батиста бил еден од основачите на ''Sovvegno dei musicisti di Santa Cecilia'', еден вид на друштво на музичари и композитори. Претседател на друштвото бил [[Џовани Легрензи]]. Многу е веројатно првите лекции за компонирање младиот Антонио да ги добил токму од него. Вивалди имал здравствен проблем, наречен стеснување во градите (најверојатно некоја форма на астма). Неговиот здравствен проблем не го спречил да научи да свири виолина, ниту пак да компонира. На возраст од 15 години (1693) започнал да учи да стане свештеник, а во 1703, на возраст од 25 години бил одликуван како свештеник, и набрзо станал познат под името Црвениот Свештеник (''Il Prete Rosso'', "The Red Priest"), најверојатно поради неговата црвена коса. === Во „Пиета“ === [[Податотека:Ospedale della Pietà.jpg|мини|десно|Сиропиталиштето „Пиета“]] На [[1 декември (настани)|1 декември]] [[1703]], Антонио Вивалди станал мајстор на [[виолина]] (''maestro di violino''), во сиропиталиштето наречено „Болница на искрена милост“ во Венеција. Во градот имало четири такви установи и нивната цел била да им дадат засолниште и образование на напуштените деца, сирачиња, или деца чии родители не можеле да ги издржуваат. Момчињата учеле занает, и морале да си заминат на возраст од 15 години. Девојчињата, пак, добивале музичко образование, а најталентираните останувале и станувале членови на прочуениот оркестар и хор на сиропиталиштето. Вивалди за нив ги напишал поголемиот дел од своите концерти, кантати, и црковна музика. До 1716 Вивалди го напишал повеќето од својот музички опус, вклучувачи многу опери и концерти. Во 1705 била објавена првата колекција на негови дела (''Raccolta''). Во февруари 1711, Вивалди и неговиот татко заминале во Бреша каде неговата композиција за страдањата на Марија, мајката на Исус Христос, била дел од религиозен фестивал. Композицијата звучи како да е напишана во брзање, деловите се едноставни, гледаме повторување на првите три движења во наредните, и целиот текст не е поставен. Како и да е, композицијата ја открива музичката и емоционална длабочина, и е едно од неговите први ремек-дела. Во 1718 година, Вивалди започнал да патува. И покрај неговите чести патувања, болницата му плаќала да пишува по два концерти, месечно, за оркестарот, и да вежба со нив најмалку пет пати кога е во Венеција. На овој начин бил платен за 140 концерти во периодот помеѓу 1723 и 1729 година. {{listen|type=music | filename = Vivaldi - Four Seasons 1 Spring mvt 1 Allegro - John Harrison violin.oga | title = "La primavera" (Пролет) – Став 1: Allegro од ''Четирите годишни времиња'' | description = Изведба во живо од 2000 г. [[Државен универзитет Вичита]] Камерна изведба. }} == Опери == Во раниот XVIII век во Венеција [[опера]]<nowiki/>та била најпопуларната музичка форма, и исто така и најпрофитабилна за композиторот. Имало повеќе театри кои се натпреварувале за вниманието на јавноста. Вивалди неславно ја започнал својата кариера како оперски композитор. Неговата прва опера Ottone in villa не била изведена во Венеција, туку во Виченца во 1713. Следната година, станал менаџер на театарот Sant'Angelo во Венеција, каде била изведувана неговата опера Orlando finto pazzo. Сепак, операта не им се допаднала на луѓето, и Вивалди морал да ја затвори после неколку недели прикажување и да ја замени со веќе играна претстава од минатата година. Во 1715 ја претставил Nerone fatto Cesare, со музика од седум различни композитори, од кои тој имал најмногу арии. Овој пат операта била успех и подоцна истата година Вивалди планирал да претстави комплетно своја опера Arsilda regina di Ponto. Операта не ја поминала цензурата, главниот лик Арсилда се вљубува во друга жена, Лисеа, која се претставува како маж. Вивалди успеал да ја помине цензурата следната година, и била изведувана со величествен успех. Во 1716 Вивалди напишал и продуцирал две опери L'incoronazione di Dario и La costanza trionfante degli amori e degli odi. Втората била толку популарна, што била преуредена и повторно прикажувана две години подоцна под името Artabano re dei Parti и била изведена дури и во Прага во 1732. Во следните години Вивалди напишал неколку опери кои биле изведувани низ цела Италија. === Зрелост === [[Податотека:Vivaldi caricature.png|мини|десно|Карикатура на Вивалди како „Црвенокосиот свештеник“ од Пјер Леоне Геци, 1723 г.]] Во 1717 или 1718, на Вивалди му била понудена престижна позиција во дворот на принцот Филип од Мантова. Вивалди се преселил таму и за време од три години продуцирал повеќе опери, меѓу кои и Tito Manlio. Во 1721 Вивалди заминал во Милано, а следен голем чекор бил Рим. Во Рим неговите опери претставиле нов стил, а новиот папа Бенедикт XIII го поканил да свири за него. Во 1725 се вратил во Венеција, каде во една година напишал четири опери === Старост и смрт === На врвот на својата кариера Вивалди добивал порачки од европски благородници и царски претставници. Венчалната кантата Gloria e Imeneo била напишана за свадбата на Луј XV. Опус 9, La Cetra, била посветена на царот Карло VI. Вивалди ја имал можноста да се запознае со царот во 1728, кога пристигнал во Трст да ја надгледува изградбата на ново пристаниште. На Карло премногу му се допаднала музиката на Вивалди, и е кажано дека повеќе зборувал со композиторот тогаш отколку со сите негови советници за две години. Му ја дал титулата витез, златен медал, и покана да дојде во Виена. Од друга страна, Вивалди му ја поклонил La Cetra во оригинален ракопис, којшто претставува серија концерти што се скоро комплетно различни од оние објавени под името Опус 9. Во 1730, придружуван од неговиот татко, Вивалди патувал во Виена и Прага, каде била претставувана операта Farnace. Животот на Вивалди, како и животот на многу композитори од тоа време, завршил со финансиски проблеми. Неговите опери во Венеција не привлекувале онолку публика како порано, и не гледајќи излез, Вивалди почнал да продава свои оригинални ракописи на опери, за да собере пари за премин во Виена. Причините за неговото заминување од Венеција се непознати, не се чини дека сакал да го види царот Карло VI, и работи како композитор во неговиот дворец. Набрзо по неговото пристигнување во Виена, Чарлс умира. Така, Вивалди останал без царска заштита и приходи, па морал да продава уште свои ракописи. Умрел на 27 или 28 јули, од внатрешен оган (кој најверојтано бил предизвикан од астмата од која боледувал). Погребан е на 28 Јјули. == Стил и влијание == Многу од Вивалдиевите композиции одразуваат весела, скоро разиграна бујност, што е во директен контраст со достоинствената сериозност на музиката во барокот. Поголемиот дел од делата на Вивалди се откриени во првата половина на XX век, во [[Торино]] и [[Џенова]], а се објавени во втората половина. Музиката на Вивалди е иновативна, им пркоси на традиционалните шеми; тој внел светлина во формалната ритмичка структура на концертот, постојано барајќи хармонични контрасти и измислил нови мелодии и теми. Згора на тоа, Вивалди компонирал музика која ќе биде почитувана од широката јавност, а не само интелектуалното малцинство. Неговата популарност се проширила и до Франција, која била многу независна кога се во прашање музички стилови. Се смета дека Вивалди е еден од композиторите кој ја еволуирал барокната музика во класичен стил. На Јохан Себастијан Бах (Johann Sebastian Bach), длабоко влијаеле делата на Вивалди. Тој превел и обработил многу негови дела, меѓу кои и познатиот ''„Concerto for Four Violins and Violoncello, Strings and Continuo“''. == Посмртен углед == Делата на Вивалди останаа непознати, дури и неговото најпознато дело, „[[Четири годишни времиња|Четирите годишни времиња]]“, било непознато во своето оригинално издание. Во раниот XX век, повеќе луѓе се заинтересирале за оживување на делата на овој композитор. Ќе го издвоиме Алфредо Касела (Alfredo Casella), кој во 1939 ја организирал, сега легендарната, Недела на Вивалди, во која некои негови опери биле слушнати за првпат. После Втората светска војна, делата на Вивалди уживаат светска слава. Неговото музичко дело опфаќа: * Преку 500 концерти; околу 350 од нив се за соло инструменти, од кои 230 за виолина; другите се за виолончело, обоа, флејта, виола, мандолина, итн. Околу 40 концерти се за два инс== Надворешни врски ==трументи, а околу 30 за три и повеќе интрументи. * 46 [[опера|опери]] * [[симфонија|симфонии]] * 73 сонати * [[камерна музика]] * [[духовна музика]] * Неговото најпознато дело - „[[Четири годишни времиња]]“ (''Le Quattro Stagioni'') од [[1723]] г. == Надворешни врски == {{рвр|Antonio Vivaldi}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Вивалди, Антонио}} [[Категорија:Италијански композитори]] [[Категорија:Барокни композитори]] [[Категорија:Оперски композитори]] [[Категорија:Римокатолички свештеници]] [[Категорија:Луѓе од Венеција]] 2movtg5n7jfo92izv40o8w6bwrz5tm0 Народна банка на Македонија 0 40383 5293855 4883718 2024-11-19T12:14:36Z Тиверополник 1815 5293855 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за централна банка | bank_name = Народна банка<br />на Македонија |image_1 = MK NBRM.png|220px |image_title_1 = Лого на Народната банка |image_2 = 100 zlatni denari - revers (100 godini Ilinden Mihajlo Apostolski) 2003.jpg|220px |image_title_2 = 100 златни денари. Опачина - Споменик „[[Македониум]]“ во Крушево. |bank_name_in_local = |headquarters = [[Скопје]], [[Македонија]] |established = 19 октомври 1946 |president = [[Анита Ангеловска-Бежоска]]<ref name="гувернер">[http://1tv.mk/makedonija/анита-ангеловска-бежоска-нова-гуверн/ Анита Ангеловска-Бежоска нова гувернерка на НБРМ]</ref> |leader_title = Гувернер |bank_of = [[Македонија]] |currency =[[денар]] |currency_iso = MKD |reserves = |website = [http://www.nbrm.mk/ www.nbrm.mk] |preceded = |succeeded = |footnotes = }} '''Народна банка на Македонија''' ('''НБМ'''; поранешна кратенка „НБРМ“, службено позната: '''Народна банка на Република Северна Македонија''', '''НБРСМ''') — [[Централна банка|централна]] и емисиона [[банка]] на [[Македонија]]. ==Историја== Народната банка е основана на [[19 октомври]] [[1946]] г. со спојување на [[Македонска стопанска банка|Македонската стопанска банка]] со Народната банка - филијала [[Скопје]]. Прв главен директор на банката бил д-р [[Тодор Мировски]]. Од почетокот на [[1947]] г. го носела називот НБ ФНРЈ - Централа за Народна Република Македонија со [[Александар Богоев]] како главен директор. Меѓу [[1947]] и [[1953]] г., НБ ФНРЈ - Централа за НРМ била единствена банка во Македонија и истовремено работела како емисиона и деловна банка, т.е. извршувала централно банкарски работи, работи за републичкиот [[буџет]], како и универзални банкарски работи. Во периодот [[1954]]-[[1965]] г., таа постепено ги напуштила универзалните банкарски работи и се насочила кон централнобанкарските активности и регулирањето и контролата на банкарскиот систем. Исто така, во овој период, биле укинати нејзините филијали, а банката го променила називот во Народна банка на [[Југославија]] - Централа во Скопје. Во текот на [[1965]]-[[1971]] г., централата на НБЈ во Скопје немала никаква улога во водењето на монетарно-кредитната политика, туку вршела само работи кои имаат извршен и оперативен карактер. Во декември [[1971]] г. бил донесен првиот Закон за Народна банка на Македонија, со кој таа била дефинирана како [[устав]]на категорија, а за прв гувернер бил именуван [[Стојан Ќосев]]. Сепак, Народна банка на Македонија и понатаму била во многу подредена положба во однос на [[Народната банка на Југославија]] и имала многу ограничена улога во формулирањето и водењето на [[монетарната политика]].<ref>''Кики Мангова - Поњавиќ, Ванчо Каргов, ''60 години централно банкарство во Република Македонија'', Народна банка на Република Македонија, Скопје, 2006.''</ref> ==НБРМ по осамостојувањето на Македонија== [[Податотека:National bank of Macedonia.jpg|мини|десно|250п|Зградата на Народната банка на РМ]] [[Уставот на Република Македонија]] од [[1991]] година ја определил НБРМ како емисиона банка, самостојна и одговорна за стабилноста на домашната [[валута]], водењето на [[Монетарна политика|монетарната политика]] и општата [[ликвидност]] за плаќањето во земјата и странство. На [[26 април]] [[1992]] год., Собранието го донело Законот за Народна банка на Република Македонија, како прв законски акт со кој се уредува работењето на централната банка по осамостојувањето на Македонија. Во овој период, функцијата гувернер ја извршувал м-р [[Борко Станоевски]], кој поднел оставка во [[1997]] год. поради големиот [[Афера ТАТ|финансиски скандал со штедилницата ТАТ]]. На местото гувернер, него го наследил д-р [[Љубе Трпески]], кој оваа функција ја извршувал до [[2004]] год. Функцијата гувернер во периодот [[2004]] - 2011 ја извршувал м-р [[Петар Гошев]]. Од [[мај]] [[2011]] оваа функција ја извршувал [[Димитар Богов]], сè до 22 мај 2018 кога на оваа функција била назначена [[Анита Ангеловска-Бежоска|Анита Ангеловска Бежоска]]. Најголем пресврт во развојот на НБРМ по [[монетарното осамостојување на Македонија]] бил направен со донесувањето на новиот Закон за НБРМ од јануари [[2002]] год. со кој се зголемени сите аспекти на независноста во нејзиното работење (институционална, персонална, функционална и финансиска независност). Денес, НБРМ е модерна централна банка која не работи со нефинансиски правни лица, не го финансира јавниот сектор и самостојно ја формулира и остварува монетарната политика, при што, како нејзина основна цел, утврдена со Законот за НБРМ е одржувањето на ценовната стабилност. НБРМ е членка на [[Банката за меѓународни порамнувања]] (''BIS - Bank for International Settlements''), со седиште во [[Базел]], [[Швајцарија]]. ==Законско регулирање на работата на НБРМ== Во периодот по монетарното осамостојување, во Македонија во примена биле три законски решенија за НБРМ: * Закон за Народната банка на Република Македонија, „Сл. весник на РМ“ бр. 26/1992; 4/1993; 29/1993; 17/1996 и 37/1998 (прв закон), * Закон за Народната банка на Република Македонија, „Сл. весник на РМ“ бр. 3/2002, 51/2003, 85/2003, 40/2004, 61/2005 и 129/2006 (втор закон), * Закон за Народната банка на Република Македонија, „Службен весник на РМ“ бр. 158/2010 и 123/12 (трет закон). Целите на НБРМ се дефинирани во член 6(1) од Законот за НБРМ, каде што е наведено дека основна цел на НБРМ е постигнување и одржување на ценовната стабилност; член 6(2) друга цел, подредена на основната цел, е да придонесува кон одржување стабилен, конкурентен и пазарно-ориентиран [[финансиски систем]], и член 6(3) НБРМ ја поддржува општата економската политика без да го загрози остварувањето на основната цел и во согласност со принципот на отворена [[пазарна економија]] со слободна [[конкуренција]]. Член 82, во делот од Законот за НБРМ кој стапува во сила со зачленувањето на Република Македонија во [[ЕУ]], се однесува на целите на НБРМ како дел од [[ЕСЦБ]], при што се наведува дека НБРМ ги поддржува општите [[Економска политика|економски политики]] на ЕУ за исполнување на целите од член 2 од Договорот, без да е во спротивност со целите од членот 6 од Законот за НБРМ, односно со [[Ценовна стабилност|ценовната стабилност]]. Според одредбите содржани во член 3 од Законот за НБРМ, Народна банка е централна банка на Република Македонија, со статус на правно лице со административна, финансиска и управувачка самостојност и овластувања за постигнување на целите и извршување на задачите. Според член 5, НБРМ е независна при постигнувањето на целите и задачите; членовите на Советот и вработените во НБРМ не смеат да примаат и да бараат инструкции од органи и тела на државната и локалната власт како и од кои било други правни и/или физички лица; горенаведените органи и тела не смеат да ги одобруваат, престануваат, поништуваат или менуваат одлуките на Советот на НБРМ, обврзани се да ја почитуваат независноста на НБРМ во секое време и не смеат да влијаат врз членовите на Советот и вработените во НБРМ. Во член 81, во делот од Законот кој стапува во сила со зачленувањето на Република Македонија во ЕУ, ваквата забрана е проширена и се однесува и на институциите и органите на ЕУ и владите на останатите земји-членки. Со член 83, во делот од [[Закон]]от за НБРМ кој стапува во сила со зачленувањето на Македонија во ЕУ, е утврдено дека НБРМ запишува и уплатува [[капитал]] во ЕЦБ во согласност со членовите 28 и 29 од Статутот. Во член 110 од Законот е наведено дека на денот на воведувањето на [[евро]]то како [[пари]]чна единица во Македонија, капиталот на НБРМ се претвора во евра, според утврдената стапка на претворање [[денар]]/[[евро]]. Член 15 од Законот на НБРМ, во делот кој го регулира распределувањето на финансискиот резултат за распределба, предвидува распределување на 70% во општите резерви до постигнување на нивото на основниот капитал од член 12(1) од Законот, а остатокот се распределува во [[буџет]]от на Македонија, но оваа одредба ќе престане да се применува со зачленувањето на Македонија во ЕУ. Според член 44 од Законот за НБРМ, НБРМ не одобрува, директно или индиректно, кредити на кои било државни тела, органи и јавни институции, а со член 87 оваа забрана е проширена и на сите институции и тела на ЕУ, и сите нивоа на власт и јавни [[Претпријатие|претпријатија]] на земјите-членки на ЕУ. ==Органи на управување== Според член 46 од Законот за НБРМ, со НБРМ управува Советот на НБРМ. Советот се состои од девет члена: гувернерот, тројца вицегувернери со статус на извршни членови и пет неизвршни членови, и претставува највисоко тело задолжено за дефинирање и формулирање на [[Политика|политиките]] и вршење контрола над нивното спроведување и надзор над работата на НБРМ. Согласно со Законот, гувернерот е именуван од Собранието, на предлог на претседателот на Македонија, вицегувернерите се именувани од [[Собрание на Република Македонија|Собранието]] на Република Македонија на предлог на гувернерот, а неизвршните членови ги избира Собранието, на предлог на [[Влада на Република Македонија|Владата на Република Македонија]]. Членови на Советот може да бидат лица кои имаат познавања од областа на економијата, финансиите и правото. Во Советот не може да членуваат лица кои се наоѓаат во управните органи на банките или [[штедилници]]те. Во член 49 (1) од Законот за НБРМ, мандатот на сите членови на Советот на НБРМ е утврден на седум години, вклучително и мандатот на гувернерот, кој, согласно со член 46 (4), претседава со Советот и има главна извршна функција во НБРМ. Во член 53(1) е наведено дека член на Советот, вклучително и гувернерот, ќе се разреши ако: веќе не ги исполнува критериумите потребни за именување како член на Советот определени во член 50; изврши злоупотреба или сериозен пропуст во вршењето на службените должности; не може да ги извршува задачите поради телесна и ментална неспособност повеќе од три месеци и ако не ги извршува должностите во последователен период од најмалку три месеци, за што одлучува Советот. Според член 53(4), гувернерот има право на жалба до надлежниот суд во рок од 15 календарски дена од одлуката за разрешување. Во член 88 во делот од Законот за НБРМ кој стапува во сила со зачленувањето на Република Македонија во ЕУ е наведено правото на гувернерот на жалба до Европскиот суд на правдата, по пристапувањето на земјата во ЕУ, без определен рок. Советот на НБРМ одржува најмалку десет седници годишно и одлуките ги носи со просто мнозинство, со исклучок на оние за кои е потребно квалификувано мнозинство. Советот ја носи одлуката за целите на монетарната политика, ги донесува мерките за реализирање на монетарната политика, ги донесува финансискиот план, планот на [[инвестиции]] и годишната сметка на НБРМ, го донесува статутот на НБРМ, ги усвојува извештаите на НБРМ (годишниот извештај, полугодишните и кварталните извештаи, извештајот за банкарскиот систем и банкарската супервизија, извештајот за финансиската стабилност, извештајот за управувањето со [[девизните резерви]] итн.). Гувернерот го организира и раководи со секојдневното работење на НБРМ, ја претставува НБРМ и носи разни решенија што се однесуваат на материјално-фианнсиското работење на НБРМ, како и решенија кои се однесуваат на работењето на банките и штедилниците. На гувернерот во работата му помагаат тројца вице-гувернери. == Функции на НБРМ== НБРМ извршува повеќе функции:<ref>[http://www.nbrm.mk/celi_i_zadaci.nspx Официјално мрежно мест на НБРМ (пристапено на 1.10.2019)]</ref> * ги утврдува и спроведува монетарната политика * учествува во определување на режимот на [[Девизен курс|девизниот курс]] * ја утврдува и ја спроведува политиката на девизниот курс * ја регулира општата [[ликвидност]] на [[банкарскиот систем]] * ги издава и управува со книжните и кованите [[пари]] * ги евидентира и ги следи [[кредит]]ните операции со странство и го изготвува [[Платен биланс|платниот биланс]] * ги чува и управува со [[Девизни резерви на Македонија|девизните резерви]] * прибира и изготвува статистички податоци * воспоставува, развива, регистрира и врши надзор над сигурноста, стабилноста и над ефикасноста на [[Платен систем|системите за плаќање]], порамнување и [[клиринг]] * [[Регулација на банките|регулира]], издава дозволи и врши [[Супервизија|супервизија на банки]], [[Штедилница|штедилници]], друштва за издавање [[електронски пари]] и на други финансиски институции * врши надзор над примената на прописите со кои се уредува девизното работење, менувачкото работење, вршењето услуги на [[брз трансфер на пари]], системите за спречување на [[перење пари]] и [[заштита на потрошувачите]] * учествува во меѓународни институции и организации во врска со прашања коишто се во нејзина надлежност * организира тргување и порамнување на [[хартии од вредност]] на [[Пазари преку шалтер|пазарите преку шалтер]] * врши други активности во врска со извршувањето на нејзините задачи во согласност со законите. Исто така, НБРМ одржува вредна нумизматичка збирка од околу 17 000 [[монети]] од територијата на Македонија, кои го покриваат временскиот период од [[6 век п.н.е.]], па сè до [[XV век]]. ==Монетарна политика== Основна и најважна функција на НБРМ е да ја формулира и да ја реализира монетарната политика. Притоа, според Законот за НБРМ, основна и примарна цел на НБРМ е да ја одржува стабилноста на цените, а исто така, таа ја поддржува општата [[економска политика]] на владата, но само доколку со тоа не е загрозена основната цел. За остварување на основната цел, НБРМ ја применува стратегијата на [[таргетирање на девизниот курс]] во чии рамки, НБРМ ја одржува стабилноста на курсот на [[денар]]от во однос на [[евро]]то (претходно во однос на [[германската марка]]). Оваа стратегија формално се применува од октомври [[1995]] год., иако нејзиниот фактички почеток датира од пролетта [[1994]] год. Главен инструмент на монетарната политика на НБРМ се аукциите на [[благајнички записи]], со кои се регулира ликвидноста на банките и, оттука, [[паричната маса]]. Исто така, како инструмент на монетарната политика се употребува и [[задолжителната резерва на банките]]. ==Меѓународни активности== Во 2020 година, Народната банка добила можност да искористи 400 милиони евра врз основа на склучениот договор за [[Репо-трансакции|репо-трансакција]] со [[Европска централна банка|Европската централна банка]].<ref>Мирослав Саздовски, ЕЦБ за првпат овозможи Народната банка да има пристап до девизна ликвидност во евра, ''Економија и бизнис'', година 22, број 265, септември 2020, стр. 6.</ref> == Нумизматички музеј == [[Податотека:Нумизматички музеј-НБРМ.png|мини|десно|Поставки во Нумизматичкиот музеј на НБРМ]] {{Главна|Нумизматички музеј на Народна банка на Република Македонија}} Нумизматичкиот музеј на Народната банка се наоѓа во зградата на банката. Следејки ги светските трендови во врска со улогата која ја имаат централните банки во грижата за сопственото [[културното наследство]] во 1999&nbsp;г. НБРМ меѓу своите функции приклучила и откуп на стари и ретки [[пари]] од тлото на Македонија. Збирката денес брои околу 17.000 примероци на [[монета|монети]], медаљи, ексагии и модерни банкноти што е резултат на систематски откуп и донации, и со оваа бројка таа прераснала во најголема јавна [[нумизматичка збирка]] во Македонија. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.nbrm.mk/ Официјална страница на Народната банка на Република Македонија] {{Економија на Македонија}} {{Европа по тема|Банка на}} [[Категорија:Народна банка на Република Македонија| ]] [[Категорија:Државни установи во Република Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] qrm2cy43h79pjqmnzqqt3ululqll3y4 Распад на Римското Царство 0 43011 5293892 5076012 2024-11-19T17:46:30Z Andrew012p 85224 5293892 wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} Западното Римско Царство е името на западната половина на [[Римско Царство|Римското Царство]] по административната поделба што ја вовел [[Диоклецијан]] во [[285]] година. Овој термин се однесува на западната половина на царството во периодот помеѓу смртта на царот [[Теодосиј I]] во [[395]] година и симнувањето од престолот на западноримскиот цар [[Ромул Августул]] во [[476]] година кое го извел водачот на [[варвари|варварските]] наемници во [[Италија]], [[Одоакар]]. На практика, Римското Царство било едно и единствено и по [[286]], односно [[395]] година. По [[286]] година, со царството управувале неколку владетели најчесто едниот на исток другиот на запад. Теоретски гледано последен владетел на соединетото царство бил [[Теодосиј I]] кој во [[395]] го поделил царството на своите два сина, на постариот [[Аркадиј]] му го оставил источниот дел, а на помладиот [[Хонориј]] западниот. По ова, царевите на западот владееле прво од [[Милано]], а по [[402]] година и до [[Равена]]. После [[407]] година, започнало брзо слабеење на Западното Римско Царство насред навалата на варварите кои почнале да се населуваат во внатрешноста на царството и да го делат меѓу себе. Во [[455]] година власта на западноримскиот цар била само во [[Италија]], а на [[4 септември]] [[476]] година [[Ромул Августул]] бил симнат од власт. Последен цар со титулар бил [[Јулиј Непот]] кој умрел во [[Далмација]] во [[480]] година. Во [[476]], односно [[480]] година, варварските владетели на Западот како [[Одоакар]] и [[Теодорих]] ја признале власта на римскиот цар од [[Цариград]], но владееле како независни владетели. Источноримскиот цар [[Јустинијан I]] пробал во [[6 век]] да ја обнови римската власт на Западот и неговите војсководци ја зазеле [[Италија]], [[Африка]] и [[Средоземје|средоземното]] крајбрежје. Меѓутоа овој потфат бил краток иако византиското присуство во [[Италија]] се чувствувало сè до [[1071]] година. Накратко после симнувањето на [[Ромул Августул]] од власт римската власт во [[Западна Европа]] била сè повеќе фиктивна отколку вистинска, така што [[476]] година традиционално се смета за почеток на нова историска епоха - [[среден век|средниот век]]. [[Податотека:Theodosius I's empire.png|thumb|right|350px|Царството по 395 година]] == Конечна поделба == По краткото владеење на царот [[Јовијан]], офицерите собрани во [[Никеја]] го избрале царот [[Валентијан]]. Уште за време на церемонијата на крунисување војниците се заканиле со побуна, но [[Валентијан]] ги смирил така што им ветил дека ќе именува уште еден владетел покрај него за да избегнат граѓанска војна во случај на негова прерана смрт. Валентијан го исполнил своето ветување така што во [[Цариград]] на [[28 март]] истата година го прогласил својот помлад брат [[Валенс]] за ковладетел. Нешто подоцна браќата во близина на ''Наиса'', денешен [[Ниш]], го поделиле царството и административниот персонал на два дела, а потоа во [[Сирмија]] и мобилните единици. Најзападната територија со која владеел [[Валенс]] била [[Тракија]]. Валентијан водел долга и успешна битка на реката [[Рајна]] со [[Алемани]]те, но најпосле умрел во [[Бригециона]] во [[375]] година. Тој бил наследен од својот дезинтегриран наследник, синот од првиот брак [[Грацијан]], но бидејќи тој бил во [[Трор]] панонската војска решила да го изнесе неговиот четворомесечен син [[Валентијан II]], син на покојниот цар од вториот брак. Поделбата на војската е спречена и младиот Грацијан владеел во слога со намесниците на младиот Валентијан на кој му биле препуштени [[Италија]], [[Илирик]] и [[Африка]]. Меѓутоа голем удар за римскиот свет дошол од исток, каде од средината на [[4 век]] [[Готи|готските племиња]] биле во постојано движење под притисок на номадските [[Хуни]] кои пристигнале во краевите северно од [[Црно Море|Црното Море]]. Хуните ги покориле разните готски групи како [[Сармети]], [[Алани]] и други народи. Готските пратеници на [[Валенс]], кој бил трајно вмешан во војната со [[Персија]] побарале да ги прими во царството. Валенс во [[376]] година дозволил племето [[Тервинга]] да го помине [[Дунав]] и да се насели во [[Тракија]]. Со нив, спротивно од договорот, влегле и Грујтунзи во еден дел од [[Алана]]. Тие почнале да излегуваат од контрола, особено кога Готите се побуниле во [[377]] година и почнале да го ограбуваат [[Балкан]]от. Валенс тргнал на исток не чекајќи го Грацијан и на 9 август 378 година влегол во отворена [[битка кај Адријанапол]]. Исходот од битката бил катастрофален затоа што [[Готи]]те ја уништиле целата римска војска и го убиле царот. После по овој пораз [[Грацијан]] за свој источен колега го именувал искусниот војсководец Теодосиј. За време на Готската војска Теодосиј ги смирил Готите со дипломатски, а не воени средства. По спогодбата на [[3 октомври]] [[382]] година, [[Готи]]те се населиле како римски сојузници во [[Тракија]] и за возврат морале да им праќаат на Римјаните воени одреди. Новина било тоа што овие сојузници биле населени на територијата на царството кои живееле по своите закони и кои војувале под команда на своите поглавари. == Слабеење на двете царства == Теодосиј Велики ненадејно починал во Милано на [[17 јануари]] [[395]] година. Неговата смрт се смета за крајна поделба на царството на Западно и Источно. Меѓутоа во теорија царството било неделиво со замислена граница која требала да оди до реката [[Дрина]] во [[Европа]] и до ’ртот Сирт во [[Северна Африка]]. Западно од оваа линија владеел [[Хонориј]], а источно [[Аркадиј]]. Разидувањето на двата царски центри, [[Милано]] и [[Цариград]], современиците најдобро го забележале преку соперништвото на тие што навистина ја држеле власта во државата чуварот на [[Хонориј Стихилон]], римски војсководец со вандалско потекло и низа на соработници на [[Аркадиј]]. [[Стихилон]], инаку зет на царската фамилија, тврдел дека самиот Теодосиј му ја доверил грижата за двата свои сина, а неговата популарност кај германските одреди го правела опасен противник за цариградските намесници. Меѓутоа по дознавањето на веста за смртта на Теодосиј Готите се побуниле и побарале склопување на нов договор со римските власти. Како римски сојузници Готите имале големи жртви за време на граѓанските војни и сега барале ревизија на договорот. Здружени, потомците на [[Тервинг]] и [[Грејтунг]] го избрале за свој крал Аларих од фамилијата Балта. Тој во текот на годините спровел соединување Готите. Тој во воени акции со ограбување, палење, се обидувал да ги натера политичарите од [[Цариград]] на преговори, но после падот на големиот [[коморник]] [[Еутропија]] се покажало дека ниеден не сакал всушност да се дискредитира во преговори со [[Визиготи]]те. Затоа што на неговиот народ му била потребна можност за обработка на земја, тој се решил на соработка со Стихилон. Недостатокот на волја за соработка со [[Аларих]] меѓу соработниците на [[Аркадиј]] била последица на краткотрајна доминација на водачот на Готите, [[Гајне]]. Неговата надмоќ кај простите граѓани од Цариград пробудила големо непријателство кон Готите и кај варварските војници генерално. Кога [[Гајне]] пребегнал и се обидел да се спаси со бегство преку [[Дунав]] го заробил и погубил кралот на [[Хуни]]те, [[Улдин]]. Во историските извори тоа било првото спомнување на [[Хуни]]те северно од [[Дунав]]. Изгледа дека од долината [[Волга]] токму во ова време започнале да се населуваат во краевите северно од [[Дунав]] и во [[Панонска Низина|Панонската Низина]]. Понатамошно движење на [[Гали]]те предизвикало иста реакција како на случувањата од [[375]] година само што сега посилно било погодено Западното Римско Царство. Веќе во [[405]] година, готскиот крал [[Радагајст]] ги повел своите луѓе од горен [[Дунав]] кон [[Италија]], но во [[406]] година Стихилон го поразува и погубува кај [[Фиренца]]. Цената на оваа победа било повлекување на римската војска од Рајна кои исто така ги притискале племињата во движење - [[Вандали]], [[Свевии]], и други. [[Стихилон]] побарал помош од [[Аларик]] и му наложил да му помогне на Западното Царство да ги придобие балканските територии. Готите направиле табор во [[Епир]], но римската војска никогаш не стигнала затоа што во меѓувреме се појавиле нови и посериозни проблеми за [[Стихилон]]. Алариховите војници, кои веќе година дена мирувале, започнале да се бунат и нивниот крал ги повел од [[Италија]] за да може од [[Стихилон]] да изнуди решавање на статусот на Визиготите. Директна последица од овие настани било преместувањето на царската резиденција на запад од [[Милано]] во посигурната [[Равена]]. Од [[Цариград]] стигнува вест дека царот [[Аркдиј]] умрел и своето место го оставил на [[Теодосиј II]]. [[Стихилон]] и [[Хонариј]] после тоа јавно се спротивставиле околу прашањето кој од нив двајца ќе отпатува во Цариград и ќе ги реши понатамошните проблеми. На крајот непријателите на Стихилон ја пуштиле веста дека тој оди таму само за да го симне малиот Теодосиј и да го стави својот син Еухериј за источноримски цар. Ваквите гласини предизвикале во [[Павија]] побуна на војниците во која страдале сојузниците на [[Стихилон]]. Самиот Стихиолон е обинет за предавство и бил убиен во [[Равена]] на [[22 август]] [[408]] година. Неговото убиство предизвикало реакција кај сите што биле антиварварски расположени така што биле убиени фамилиите на околу 13000 римски војници. По поминувањето на Алпите готскиот крал го зазел [[Рим]] и го натурал сенатот да плати откупнина. Сенаторите побарале од царот да попушти и да направи поволен договор со [[Аларих]]. Кралот бил подготвен на компромис и побарал од Готите да се населат на дел којшто е пооддалечен од провинцијата Норик и да го снабдуваат со количина жито кое [[Хонориј]] ќе го одреди. Аларих повторно го освоил [[Рим]] за да може да го уцени уште повеќе Хонариј. Тој покренува нови преговори, а на место на договорениот состанок тој е нападнат од римски одред. Тогаш Аларих побеснува и ги поведува своите луѓе до капијата на Рим. Следел тридневен грабеж во кој била запалена зградата на сенатот. == Конечниот пад == [[Податотека:Roman Empires 476AD.svg|thumb|right|350px|Царството по 495 година]] Новиот западноримски цар бил прогласен на [[19 ноември]] [[461]] година, [[Либиј Север]] најмногу благодарение на Рицимеровата волја. Против ваквиот избор се побунил врховниот заповедник на римската војска во [[Галија]], Егидиј, стар Мајоријанов соборник, а и Лав И одбил да го признае Север. Најпосле и [[Гејсерих]] го истакнал својот кандидат за престолот [[Олибриј]]. За да го натера Рицимер да го прифати Олибриј и воедно да освои уште некоја територија, Гејсерих редовно го ограбувал крајбрежјето на Италија. За да се одржи на власт, [[Рицимер]] морал барем да ја брани [[Италија]], а за тоа му била потребна помош од источноримскиот цар. Во ноември [[465]] година, Либиј Север е отстранет и почнуваат долготрајни преговори меѓу Рицимер и [[Лав I (цар)|Лав I]]. Дури на [[12 април]] [[467]] година за цар е прогласен источноримскиот војсководец Антемиј, зет на Марцијан и некогашен противкандидат на Лав. Набргу Антемиј стигнува во [[Италија]] во придружба од илирски одреди. Рицимер станува негов зет и го испразнува Источното Римско Царство сè со цел да го финансира походот на Вандалите. Во јуни 468 година, флота од 1100 бродови со околу 30 000 војници испловила од Цариград под команда на [[Василиј]]. Во исто време [[Марцелин]] и неговите одреди од [[Илирик]] повторно ја зазеле [[Сицилија]], а потоа и Сардинија. Планот на Василиј најверојатно бил да ја преземе Утика и оттаму да покрене напад на вандалската престолнина [[Картагина]]. Римската флота се стигнала до ’ртот Боа, но како и во [[461]] година кога [[Гејсерих]] стапил во акција и пред [[Василиј]] да го оствари својот план [[Вандали]]те го искористиле ветерот и запалиле неколку бродови кои после тоа ги пратиле кон римската армада. По описот на [[Прокопиј]] експедицијата доживеала катастрофа. Василиј се вратил во Цариград и успеал да добие прошка благодарение на својата сестра царицата Верина. Источноримската ризница била потполно исцрпена, а финансиски ја закрепнал царот [[Анастасиј I]] во почетокот на [[6 век]]. Неуспехот на римскиот поход на [[Вандали]]те [[468]] година, денес се смета за настан кој конечно ја запечатил судбината на Западното Римско Царство. [[Антемиј]], сега владеел само со [[Сицилија]] и [[Италија]], додека царската власт ја признавала и северна [[Галија]] под управа на синот на Егидиј Сијагриј. Некаде околу 460 година, римската власт постепено започнала да се чувствува и во провинцијата [[Норик]] помеѓу [[Алпи]]те и [[Дунав]]. Некои пак градови со време пак ја прифаќале власта и заштитата на кралот Руцијаг, но други пак биле постојана мета на напади од страна на Аламан, Херул и Острогот. Антемиј повеќе не бил во состојба да ги брани римските територии северно од [[Алпи]]те. Братот на Теодориј Еурих ја искористил пропаста на походот кон Африка и веќе во 469 година ја проширил власта на Визиготите сè до реката [[Лоара]] на север. Големите градови како [[Арл]] и [[Марсеј]] сѐ уште биле вон дофат на варварите. До [[473]] година, Визиготите го зазеле и средоземното крајбрежје. Последниот обид на Антемиј да организира поход на Визиготите заврќил со пораз во [[471]] година. После тоа Рицимер дефинитивно се свртел против [[Антемиј]], го зазел [[Рим]], и на крајот го погубил на [[11 јули]] [[472]] година. Бидејќи неговиот штитеник бил во неволја Лав го пратил [[Олибриј]] во [[Италија]] да се обиде да посредува помеѓу царот и Рицимер. И пред [[Антемиј]] да биде официјално отстранет, Олибриј во април [[472]] година бил прогласен за цар. По ова, Антемиј е симнат од престолот и убиен, но тоа се покажало како последен триумф на Рицимер затоа што моќниот војсководец умрел на [[18 август]]. Олибриј не го надживеал долго бидејќи умрел на [[2 ноември]] истата година. Положбата на Рицимер ја наследил неговиот внук Гундобад, [[Бургундија|бургундски]] принц. Неговиот избор паднал на [[Глицериј]] кој бил командант. [[Глицериј]] бил прогласен за цар, но набргу останал без главната поддршка бидејќи Гундобад набргу ја напуштил [[Италија]] за да учествува во борбата за бургундскиот престол. Глицериј не бил прифатен во [[Цариград]] и набргу на негово место доаѓа [[Јулиј Непот]], а тој станува епископ на [[Сплит]]. Варварските кралства на Западот се зацврстиле и Јулиј Непот морал да му ги признае на Еурих сите освојувања во [[Галија]] и [[Хиспанија]]. Непот му ги препуштил градовите кои долго време давале отпор на Визиготите во замена за [[Прованса]]. Истата година Лав ги признава освојувањата на [[Гејсерих]] со што [[Византија]] практично се одрекува од понатамошни освојувања на Запад. Во самата [[Италија]] Непот не бил многу популарен бидејќи доаѓал од Исток и под притисок на наредникот на војската Орест се враќа во [[Далмација]]. После тоа Орест го прогласил својот син Ромул за цар. Ромул имал само 10 години и затоа бил запаметен под деминутивот Августул. Оваа одлука на Орест не била прифатена бидејќи во Цариград сѐ уште се ковале монети со ликот на Непот кој сега владеел само со Далмација. Орест успеал да го симне Непот, но немал пари за да ја исплати војската. Варварските одреди кои стапиле во римска служба после распадот на царството на [[Атила]] барале распределба на земјата во [[Италија]]. Орест одбил да спроведе населување на варварски намесници во Италија. И затоа дошло до побуна предводена од скирскиот поглавар Одоакар. Тој најпрвин го совладал Орест, а потоа и неговиот брат на [[4 септември]] [[476]] година. Младиот Ромул е симнат од престолот и однесен на некој имот во Кампања. Бидејќи ги обезбедил своите војници Одоакар испратил делегација на сенатори кај царот Зенон. Во исто време Зенон примал писмо од полузаборавениот Непот. Римските сенатори сметале дека нема потребна од именување на западен крал и дека ја прифаќаат власта на Зенон. Источноримскиот цар го прифатил нивниот предлог да го прогласи Одоакар за патрициј односно за римски намесник во Италија. Договорот предвидувал дека Непот ќе остане западноримски цар дури и го наговестувал и неговото враќање во Италија. Одоакар сепак бил против таквото решение и Непот пролетта 480 година е наводно отруен по наредба на Одоакар. Со смртта на Непот била завршена и низата на западноримски цареви. {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Распад на Римското Царство]] [[Категорија:Доцна антика]] [[Категорија:Западна култура]] [[Категорија:Распаѓање на држави|Рим]] jbfch8o258bjxiym2hzt2sovxgli6ub Linkin Park 0 51705 5294109 5293708 2024-11-20T11:57:04Z CommonsDelinker 746 Замена на [[File:Lead_Press_Photo_-_James_Minchin_III.jpg]] со [[File:Linkin_Park_-_From_Zero_Lead_Press_Photo_-_James_Minchin_III.jpg]] (од страна на [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 5294109 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | Name = Linkin Park | Img = Linkin Park - From Zero Lead Press Photo - James Minchin III.jpg | Img_capt = Линкин Парк во 2024 година: (од лево на десно) Дејв Фарел, Бред Делсон, Џо Хан, Емили Армстронг, Колин Бритен и Мајк Шинода | alias = {{plainlist| * Xero (1996–1999) * {{nowrap|Hybrid Theory (1999–2000)}} }} | Background = group_or_band | Origin = Агура Хилс, [[Калифорнија]], [[Соединети Американски Држави|САД]] | Genre = [[Алтернативен рок]]<ref>IGN, [http://music.ign.com/articles/788/788496p1.html Linkin Park - Minutes To Midnight] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120127044903/http://music.ign.com/articles/788/788496p1.html |date=2012-01-27 }}, посетено на [[27 јануари]] [[2008]].</ref><ref>MetaCritic, [http://www.metacritic.com/music/artists/linkinpark/minutestomidnight?part=rss Minutes To Midnight] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090825112000/http://www.metacritic.com/music/artists/linkinpark/minutestomidnight?part=rss |date=2009-08-25 }}, посетено на [[27 јануари]] [[2008]].</ref><br />[[Алтернативен метал]]<br /> [[Ну метал]]<br />[[рап-рок]]<br />[[поп-рок]]<!-- НЕ МЕНУВАЈТЕ ЖАНРОВИ БЕЗ ДА ДИСКУТИРАТЕ НА СТРАНИЦАТА ЗА РАЗГОВОР! --> | Years_active = {{flatlist| * 1996–2017 * 2023–денес<ref name="Billboard2024">{{cite magazine|first=Jason|last=Lipshutz|url=https://www.billboard.com/music/rock/linkin-park-singer-tour-album-cover-story-interview-1235766805/|title=Inside Linkin Park's Secret Comeback|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|date=September 5, 2024|access-date=September 5, 2024}}</ref> }} | Label = [[Warner Bros. Records|Warner Bros.]]<br />[[Machine Shop Recordings|Machine Shop]] | Current_members = *[[Мајк Шинода]] *[[Брет Делсон]] *[[Џо Хан]] *[[Дејв Фарел]] *Емили Армстронг *Колин Бритен | Past_members = *[[Роб Бурдон]] *[[Честер Бенингтон]] *Кајл Кристенер *Марк Вејкфилд }} '''Linkin Park''' ([[Транскрипција (лингвистика)|транскрипција]]: ''Линкин парк'') — американска [[Рок музика|рок]]-група основана во Агура Хилс, [[Калифорнија]] во 1996 година. Групата е составена од: пејачот и ритам-гитарист Мајк Шинода, главниот гитарист Бред Делсон, диџејот Џо Хан, басистот Дејв Фарел, пејачката Емили Армстронг и тапанарот Колин Бритајн. За првите седум студиски албуми од групата во членувале и [[Честер Бенингтон]] и тапанарот Роб Бурдон; по самоубиството на Бенингтон во јули 2017 година групата објавила дека заминува на неодредена пауза. Во септември 2024 година, било објавено возобнувањето на Линкин Парк при што им се приклучиле Армстронг и Бритајн. Со нивниот прв студиски албум, ''[[Hybrid Theory]]'', постигнале светска слава. Вториот студиски албум, ''[[Метеора|Meteora]]'', продолжува нивниот успех. Познати се и по неколку соработки, најмногу со раперот [[Џеј-Зи]] и нивниот заеднички албум ''[[Collision Course]]'', и соработка со многу уметници на ''[[Reanimation]]''. Албумот бил меѓу најпродаваните со скоро 625.000 копии. Имајќи ги адаптирано ну метал и рап рок жанровите до радио-пријателски, но сепак густо-слоевит стил, бендот истражи други жанрови во нивниот следен студиски албум, Minutes To Midnight. Иако на почетокот беше критикуван поради отстапката од дотогашниот стил, сепак го достигна нивото што го заслужува и претставува еден вид на еволуција на бендот. Со продадени над 100 милиони плочи, Линкин Парк се вбројуваат меѓу музичарите со најголема продажба во 21-виот век.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.riaa.com/gold-platinum/|title=Gold & Platinum|work=RIAA|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209113439/https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&ar=EMMYLOU+HARRIS&ti=ELITE+HOTEL|archive-date=February 9, 2019|accessdate=January 29, 2020}}</ref> Освоиле две [[Награди Греми|Греми награди]], шест [[American Music Award|Американски музички награди]], две [[Billboard Music Award|''Билбордови'' музички награди]], четири [[МТВ Видео Музички Награди|MTV видеомузички награди]], 10 [[MTV Europe Music Award|MTV Европски музички награди]] и три [[Светски музички награди]]. Во 2003 година, [[MTV2|МТV2]] ги ставило Линкин Парк на шесто место на списокот од најуспешни групи во ерата на музичкото видео и на трето место на списокот од најдобри групи од новиот милениум. Во 2012 година, по спроведена анкета на Bracket Madness на [[VH1]], групата била избрана за најпопуларен изведувач во 2000-тите. Во 2014 година, списанието ''[[Kerrang!]]'' ја прогласило групата за „Најдобра рок-група во светот во овој момент“. == Историја на бендот == === Почетоци (1996-1999) === Историјата на Linkin Park започнува во 1996, кога [[Мајк Шинода]] и гитаристот [[Бред Делсон]] матурирале во средното училиште Агорија во предградието Аугора Хилс, Лос Анџелес, Калифорнија. По матурирањето, формирале група со својот пријател [[Роб Бурдон]]. Делсон се запишал на Универзитетот на Калифорнија, Лос Анџелес (УКЛА). Шинода одел во Арт центар колеџот за дизајн во Пасадена, Калифорнија. Додека бил во УКЛА, Делсон го запознал басистот [[Дејв Фарел]]. Делсон и Фарел биле цимери па често вежбале и свиреле заедно. Фарел пред тоа бил член на групата Tasty Snax со Марк Фиор, која подоцна го сменила името во The Snax. Фиоре подоцна станал и кинематограф на Linkin Park. Шинода го запознал [[Џо Хан]] на колеџ; Фарел и Хан се придружиле на групата и ја нарекле [[Xero]]. На овие петтина подоцна им се придружил и Марк Вејкфилд (вокалист). Овој состав го снимил својот прв демо албум наречен по групата (Xero). Демото го пратиле на повеќе изведувачи, но никогаш не се потпишале. Кратко време потоа [[Марк Вејкфилд]] ја напуштил групата. Вејкдилд заминал, Шинода барал нов вокал; во исто време Делсон го интернира претставникот на Warner Brothers Records A&R, Џеф Блу, како дел од неговиот комуникациски степен. Блу го свртел вниманието на Бред и Мајк врз [[Честер Бенингтон]], младиот вокалист од Феникс, Аризона, кој барал место во некоја група, откако бил вокалист во групата [[Grey Daze]] од 1993 до 1997. Шинода и Делсон му ја испратиле на Бенингтон само инструментална снимка на која тој требало да го сними вокалот. Бенингтон го повикал Шинода и му ја отпеал песната преку телефон, Мајк бил импресиониран од тоа што го слушнал и го повикал Бенингтон да дојде на аудиција кај нив во Лос Анџелес. На аудицијата биле и неколку други потенцијални вокали, но си заминале кога го слушнале Честер како пее. Групата го сменила името во Hybrid Theory. Фарел немал можност да го сними нивниот прв EP. Бас наместо него свиреле Делсон и Кајл Кристнер. Само во средината на 1999 година издале илјада копии од ''Hybrid Theory EP''. Го смениле името во Lincoln Park, според паркот во Санта Моника, Калифорнија (сега познат како Christine Reed Park). Мислелe дека тоа е добро име, бидејќи Линколн-паркови има насекаде во Америка па секаде би се сметале како „домаќини”. Го прифатиле името Линколн Парк на неколку месеци, но кога решиле да го регистрираат името „lincolnpark.com” како веб-домејн, тоа веќе било зафатено. Бидејќи групата не можела да го купи, само го смениле „Lincoln“ во „Linkin“ и го купиле доменот „linkinpark.com“. И покрај тоа, сè уште не можеле да потпишат договор. Откако биле одбиени од неколку големи издавачки куќи се обратиле кон Џеф Блу за дополнителна помош. Џеф, кој сега е потпретседател на Warner Bros. Records им помогнал да потпишат договор со Warner Brothers. Фарел привремено бил заменет со Скот Козиол. Скот се појавува во видео спотот „One Step Closer“од албумот ''[[Hybrid Theory]]''. === Hybrid Theory (2000-2002) === [[Податотека:LinkiPark.JPG|десно|мини|200п|Linkin Park во [[Прага]], 2007]] На 24 октомври 2000 Linkin Park го издава својот прв албум ''[[Hybrid Theory]]'' во САД. Албумот е едитиран од музичкиот продуцент Дон Гилмор. ''[[Hybrid Theory]]'' беше добро прифатен од музичките обожаватели; бендот продаде повеќе од 4.8 милиони копии за време на неговата деби година, добивајќи го статусот на најпродаван албум за 2001. Неколку песни биле снимени како демо снимки за ''[[Hybrid Theory]]'', но не се знае дали тие песни некогаш ќе бидат објавени како како официјална Б-страна. Првиот сингл бил „''One Step Closer''“. Својот прв концерт групата го одржала на 17 декември 2000 како дел од Almost Acoustic Christmas концерт на KROQ радио. Шинода напишал нова песна под наслов „''My December''“. Песната била издадена како Б-страна на синглот„One Step Closer“ и во неколку верзии на Hybrid Theory кои биле меѓународно издадени. Подоцна таа песна се наоѓа на албумот издаден од KROQ DJ Kevin i Bean. На почетокот од 2001 година, Фарел се приклучил на групата и го издаваат вториот сингл со наслов „''Crawling''“ кој на групата и ја носи наградата Греми за „Најдобар хард рок настап“ во 2002 година, а исто така биле номинирани и за "Најдобар нов артист" и "Најдобар рок албум". На прва турнеја групата тргнала во склоп на Ozzfest, со други групи како што се: Black Sabbath, Marilyn Manson, Slipknot, и Zakk Wyldeov Black Label Society. Во средината на 2001 година групата го издала својот трет сингл „''In The End''“ (издаден е во два дела „In The End 1“ и „In The End 2“, издадено е и ДВД „In The End DVD“). Песната „''In The End''“ се покажала како најголем хит на групата за 2001 година. Режисери за видео спотот на песната биле Нејтан „Карма“ Кокс и Џо Хан. Првото ДВД ''Frat Party at the Pankake Festival'' групата го издава на 21 октомври 2001. ДВД-то ги содржи сите нивни спотови од албумот ''[[Hybrid Theory]]'', документарец од турнеjата, тетоважите на Честер, цртежи и слики од Мајк и Џо и скриени содржини. Истиот месец, пријателката на групата, Џесика Бардас, предложува групата да формира обожавателски клуб. Групата го прифаќа предлогот и така настанува ''[[Linkin Park Underground]]'' (LPU). Членовите секоја година добиваат пакети при зачленувањето, пакетот се состои од: маица со натпис Linkin Park Underground, перце, сликички, писмо од групата, членска книшка, ЦД, постери. Насловот на првото ЦД бил сменет во ''Hybrid Theory EP'', со друга слика. На почетокот на 2002 година групата ја започнала својата самостојна турнеја наречена Projekt Revolution. За време на турнејата Мајк и Џо заедно со The X-Ecutioners ја отсвириле „''It's Going Down''“. По враќањето од турнеjа, групата за првпат од издавањето на својот прв албум ''[[Hybrid Theory]]'' влегува во студио. Откако добиле неколку ремиксови од своите први песни, Мајк решил да издаде ремикс на албумот. Тој на почетокот сакал да направи неколку ремикса и да издаде лонг плеј, но благодарение на поддршката од сите членови на групата (посебно на Бред и Џо), Мајк се решил да оди чекор понатаму. Проектот насловен како ''[[Reanimation]]'', се состои од ремиксови на песните од албумот ''[[Hybrid Theory]]'', и ремиксот на песните „''My December''“ и „''High Voltage''“. Секоја песна била ремиксувана со друг изведувач и имало гласини дека Мајк во проектот добил дури 50 ремиксови. Мајк ги преслушал сите ремикси на песните и ги одбрал најдобрите. Само две песни не се нашле на албумот а тие се: „Pts.Of.Athrty“ која ја ремиксувал The Crystal Method (која подоцна била издадена на лонгплеј ЦД-то) и ремиксот на песната „By Myself“ направен од Marilyn Manson. Една верзија на ремиксот на песната „My December“, исто така требало да биде издадена, но е повлечена бидејќи била многу мрачна. Изведувачи кои ги ремиксувале песните се: Chali 2Na од Jurassica 5, Стефан Ричардс од Taproot, Kelli Ali od Sneaker Pimps, Арон Луисод Staind, The Humble Brothers, Jonathan Davis од KoЯn, Aceyalone, Pharaohe Monch, The X-Ecutioners, Black Thought и Џеј Гордон од Orgy. Проектот е издаден на 30-јули-2002, негов прв и единствен сингл бил „Pts.Of.Athrty“. Во ноември започнала втората година на ЛПУ позната како „''LP Underground 2.0''“. ЦД-то за членовите на клубот содржел ремикс на Crystal Method на „Pts.Of.Athrty“ и песната „Dedicated“. Исто така ЦД-то содржи инструментална песна во траење од педесет секунди, под наслов „A.06“. Во суштина тоа било демо за нивниот нов албум, ''[[Метеора|Meteora]]''. === Meteora (2002-2004) === [[Податотека:Brad Delson playing at Smirnoff Music Centre.jpg|мини|десно|250п|[[Бред Делсон]] свири во Smirnoff музичкиот центар.]] Следејќи го успехот на ''[[Hybrid Theory]]'' и ''[[Reanimation]]'' Линкин Парк поминуваат значајно време на турнеи околу САД. Групата во студиото се вратила кон средината на 2002 година за да го изработи својот втор студиски албум. Името на албумот било тајна сѐ до декември, кога е обелоденето дека ќе се вика ''[[Метеора|Meteora]]'', кои се инаку формации на големите карпи во Грција; името за албумот го одбрале од едно списание додека биле на турнеја. Првиот сингл од албумот бил „''Somewhere I Belong''“ и бил издаден во февруари 2003 година. ''[[Метеора|Meteora]]'' е издаден на 25-март-2003 и го освојува првото место на Billboard Music Chart по продажбата на 810.000 копии во првата недела. Продале 11 милиони копии во целиот свет, повеќе од половината се продадени во САД. Успехот на албумот им дозволил повторно да одат на турнејата Rrojekt Revolution со Blindside, Mudvayne и Xzibit. „''Faint''” бил издаден како сингл при крајот на нивната турнеја (издаден во два дела„Faint Pt.1“ и „Faint Pt.2“). Видеото за сиглот е снимено во Прага, во Чешка, додека истовремено го снимале и видеото за синглот за песната „''From The Inside''“. Пред да го завршат видеото на песната „Numb“, Бенингтон се разболел, па останатиот дел од видеото го снимиле во црква во Лос Анџелес. На 18 ноември 2003, Linkin Park го издава ЦД/ДВД сетот наречен ''Live in Texas'' (Во живо од Тексас). Материјалот е снимен додека биле на Summer Sanitarium турнејата во Далас и Хјустон, во Тексас. DVD-то во себе има искомбинирано два концерти снимени во живо, видео DVD-то вклучува 17 песни, додека CD-то вклучува 12 од 17. Во ноември започнака третата година од ЛПУ. ЦД-то се состоело од пет песни кои се изведувани со Live In Texas DVD-то кои не биле вклучени во ЦД-то. На некои членови од групата тоа многу не им се допаднало бидејќи очекувале некои други песни как што било во CD-то во втората година на LPU. Кон крајот на 2003 година, групата го изведе својот трет KROQ almost Acoustic Christmas концерт. Го одржале само една вечер и отпеле 17 песни. Ја свиреле песната „One Step Closer“ имсе придружил и фротмен пеачотод групата P.O.D., Sonny Sandoval. На почетокот на 2004 групата ја започна „Meteora World Tour“ со P.O.D., Hoobastank и Story Of The Year. Во текот на турнејата, меѓународно е издадено видеото за песнатана „''From The Inside''“. По „Meteora World Tour“ групата започнала да работи на нивното најамбициозно видео, видео кое било на основа на песната „''Breaking The Habit''“, кое било изработено во истото студио каде била изработена сцената за Kill Bill, Production I.G., директори биле Kazuto Nakazawa и Joe Hahn. Во видеото може да се види како душата на Честер патува низ една стамбена зграда посетувајќи ги луѓето со разни навики од кои тие сакаат да се откажат. Пред сè требало да се издаде синглот „''Breaking The Habit''“, исто така бил издаден и синглот „''Lying From You''“. === Странични проекти (2004-2006) === [[Податотека:Chester Bennington LP.JPG|мини|лево|250п|[[Честер Бенингтон]] за MTV Азија, 2005]] Linkin Park тргнал во нова трета турнеја [[Projekt Revolution]]. Имале две сцени кои ги нарекле Revolution Village. Турнејата била многу слична Оз фестот Vans Warped Tour. На главната сцена биле Linkin Park, Korn, Snoop Dogg, The Used i Less Than Jake, додека на другата сцена настапувале Ghostface, Funeral For A Friend, M.O.P., Downset, No Warning, instruction and Autopilot Off. На турнејата одел и DJ Z-Trip кој ја забавувал публиката во моментот на замена на групите. Кон крајот на 2004. Linkin Park најавиле соработка со [[Џеј-Зи|Jay-Z]] на молба од ''MTV''. ''Collision Course'', издаден е на 30 ноември 2004 година. Содржел седум песни од Linkin Park измешани со шест песни од Jay-Z. Првиот сингл е „''Numb/Encore''“, на дваесеттото место од Billboard скалилото каде остана полни шест месеци, на крај групата за него освои Греми. Албумот бил задржан на првото место. Во ноември започнала четвртата година на LPU. CD-то содржи две нови песни од кои една е само со инструменти и трае две минути а се вика „''Sold My Soul To Yo Mama''”,а втората е со наслов “''Standing In The Middle''”. 2005 година, била доста тивка за Linkin Park. Групата организира ''[[Music For Relief]]'', организација за помош на настраданите во Цунамито од 2004, одржаа две шоу емисии, една во Калифорнија за ''[[Music For Relief]]'', и една во текот на Live 8 концерти во Филаделфија. Во јули истата година, Шинода најавил хип-хоп проект ''[[Fort Minor]]''. Шинода тоа го објаснувал како враќање во неговите хип-хоп води. Кратко време откако Шинода го најавил својот проект, Честер исто така открил дека работи на свој соло проект. Проектот ги вклучува Amir Derakh и Ryan Shuck од Orgy, двајцата свират на гитара и се продуценти. Малку се знае за проектот на Честер под наслов ''Snow White Tan'', чиј наслов подоцна бил сменет во ''[[Dead By Sunrise]]''. Linkin Park ја започнува петтата година на LPU која почнала 21 ноември 2005. CD-то содржи песни испеани на ''Live 8''. === Minutes to Midnight (2006-2008) === Во декември 2005, Mike Шинода потврдил дека е ко-продуцент на третиот албум на Linkin Park. На 8 февруари 2006 групата го најавила продуцентот на нивниот трет албум, Rick Rubin, кој исто така работел со групи, како што се The Beastie Boys, Red Hot Chili Peppers, System Of A Down и многу други. Linkin Park во август 2006 година одржал Summer Sonic, кој го организирала Metallica во Јапонија. Новата песна во моментот наречена QWERTY, како што на некои радио станици е наречена “Behind You Lies”,откако била отпеана ги преплавила мрежните места. Исто така ја отпеале и песната “Reading My Eyes”, која ја напишале и отсвириле додека групата се викала Xero. На 29 август 2006 целиот каталог вклучувајќи ги и нивните книшки додадени се во iTunes Music Store. Linkin Park била една од најпознатите групи кои не ги продавале своите дигитални верзии по интернет. Во интрвјуто за KROQ Мајк Шинода изјавил дека веројатно новиот албум ќе го издадат во 2007 година. Оваа информација била потврдена на интрвју за MTV. Linkin Park се појавил на MTV во емисијата Total Request Live во средата на 27 септември 2006 година кога во интрвју Честер изјавил дека новиот албум на Linkin Park векќе нема да биде Nu-Metal, кој го практикувале во минатото. Новиот албум ќе бил мешавина од пунк, класичен рок и хип-хоп. Во октомври групата има интервју со Rolling Stone списанието, во кој групата изјавила дека од 120 песни избрале 17 најдобри. Мајк опишал една од песните на која работеле, песната е наречена “Accident”, и изјавил дека она звучи поинаку од останатите кои ги издале. Warner Records објавиле дека новиот албум на Linkin Park под наслов ''Minutes to Midnight'' ќе биде издаден на 15 мај 2007 година во САД.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.marketwire.com/mw/rel.jsp?id=716379|title=Fans Counting the 'Minutes' as Linkin Park Reveal Album Name and Release Date|date=March 6, 2007|work=Market Wire|archive-url=https://web.archive.org/web/20090823074928/http://www.marketwire.com/mw/rel.jsp?id=716379|archive-date=August 23, 2009|accessdate=June 14, 2013}}</ref> Првиот сингл од албумот, „What I've Done“, бил издаден на 2 април 2007 година.<ref name="Jonathan Cohen billboard2">{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 3, 2024}}</ref> Песната се нашла и на саундтракот за акциониот филм од 2007 година, ''[[Трансформери (филм)|Трансформери]]''.<ref name="Transformers: The Album theguardian">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.theguardian.com/music/2009/apr/28/linkin-park-score-transformers-movie|title=Linkin Park help score Transformers 2|last=Michaels|first=Sean|date=April 28, 2009|work=[[The Guardian]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20151008162219/https://www.theguardian.com/music/2009/apr/28/linkin-park-score-transformers-movie|archive-date=October 8, 2015|accessdate=February 3, 2024}}</ref><ref name="Transformers: The Album allmusic">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.allmusic.com/album/transformers-the-album-mw0000475628#trackListing|title=Transformers: The Album Various Artists|last=James Christopher Monger|work=[[AllMusic]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20230326025424/https://www.allmusic.com/album/transformers-the-album-mw0000475628#trackListing|archive-date=March 26, 2023|accessdate=February 3, 2024}}</ref> Истата година, групата ја освоила наградата „Омилен алтернативен изведувач“ на [[American Music Award|Американските музички награди]].<ref>{{Наведени вести|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/2008-american-music-awards-winners-article-1.338264|title=2008 American Music Awards Winners|date=November 24, 2008|work=[[New York Daily News]]|access-date=February 3, 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20130520210257/http://www.nydailynews.com/entertainment/2008-american-music-awards-winners-article-1.338264|archive-date=May 20, 2013}}</ref> Линкин Парк биле на голема светска турнеја насловена како „Minutes to Midnight World Tour“, на која гостувале многу други изведувачи како: [[My Chemical Romance]], [[Taking Back Sunday]], [[HIM (Finnish band)|HIM]], [[Placebo]] и многу други.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.phoenixnewtimes.com/2007-07-26/music/rock-politics|title=Rock Politics|last=Haddon|first=Cole|date=July 26, 2007|work=[[Phoenix New Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20071014081858/https://www.phoenixnewtimes.com/2007-07-26/music/rock-politics|archive-date=October 14, 2007|accessdate=February 3, 2024}}</ref> Линкин Парк биле на голема светска турнеја насловена како „Minutes to Midnight World Tour“, на која гостувале многу други изведувачи како: [[My Chemical Romance]], Taking Back Sunday, HIM, [[Placebo]] и многу други.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.phoenixnewtimes.com/2007-07-26/music/rock-politics|title=Rock Politics|last=Haddon|first=Cole|date=July 26, 2007|work=[[Phoenix New Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20071014081858/https://www.phoenixnewtimes.com/2007-07-26/music/rock-politics|archive-date=October 14, 2007|accessdate=February 3, 2024}}</ref> === ''A Thousand Suns'' (2009-2011) === Додека работеле на нов албум, членовите од Линкин Парк соработувале со успешниот филмски композитор [[Ханс Цимер]] за продуцирање на [[Филмска музика|музиката за филмот]] ''[[Трансформери: Одмаздата на поразените]]''.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://screenrant.com/hans-zimmer-transformers-2-score/|title=Did Hans Zimmer Help With The Transformers 2 Score?|last=Miller|first=Ross|date=May 1, 2009|work=[[Screen Rant]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421013723/https://screenrant.com/hans-zimmer-transformers-2-score/|archive-date=April 21, 2021|accessdate=February 4, 2024}}</ref> Групата објавила сингл за филмот, под наслов „New Divide“.<ref name="blabbermouth New Divide">{{Наведена мрежна страница|url=https://blabbermouth.net/news/linkin-park-new-divide-video-released|title=Linkin Park: 'New Divide' Video Released|date=June 12, 2009|work=[[Blabbermouth.net]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170723035005/https://blabbermouth.net/news/linkin-park-new-divide-video-released|archive-date=July 23, 2017|accessdate=February 4, 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.digitalspy.com/music/single-reviews/a160909/linkin-park-new-divide-160909/|title=Linkin Park: 'New Divide'|last=Nissim|first=Mayer|date=June 29, 2009|work=[[Digital Spy]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210421013723/https://screenrant.com/hans-zimmer-transformers-2-score/|archive-date=April 21, 2021|accessdate=February 4, 2024}}</ref> Музичкото видео за песната содржело иссечоци од филмот.<ref name="blabbermouth New Divide" /> Албумот ''A Thousand Suns'' бил објавен на 14 септември 2010 година.<ref name="billboard A Thousand Suns">{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 4, 2024}}</ref><ref name="blabbermouth A Thousand Suns">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.blabbermouth.net/news.aspx?mode=Article&newsitemID=142742|title=Linkin Park: New Album Title, Release Date Announced|date=July 8, 2010|work=[[Blabbermouth.net]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121163354/https://www.blabbermouth.net/news/linkin-park-new-album-title-release-date-announced/|archive-date=November 21, 2020|accessdate=July 8, 2010}}</ref> Првиот сингл од албумот, „The Catalyst“, бил објавен на 2 август 2010 година.<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 4, 2024}}</ref><ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 4, 2024}}</ref> Групата го промовирала новиот албум на концертна турнеја која започнала во октомври 2010 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.linkinpark.com/events/event/listFeatured|title=Linkin Park Official Tour Dates|publisher=Linkinpark.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20100625061956/http://www.linkinpark.com/events/event/listFeatured|archive-date=June 25, 2010|accessdate=August 26, 2010}}</ref> Други синглови од албумот биле: „Wаiting for the End“,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mtv.com/news/articles/1649271/20101004/linkin_park.jhtml|title=Linkin Park's 'Waiting for the End' Video: Watch A Preview!|last=Montgomery|first=James|date=October 4, 2010|work=[[MTV]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20101006203038/http://www.mtv.com/news/articles/1649271/20101004/linkin_park.jhtml|archive-date=October 6, 2010|accessdate=March 25, 2018}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.noisecreep.com/2010/09/08/linkin-park-waiting-for-the-end-blackout-new-songs/|title=Linkin Park, 'Waiting for the End' and 'Blackout' – New Songs|last=Sciarretto|first=Amy|date=September 12, 2010|work=[[Noisecreep]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20100912171821/http://www.noisecreep.com/2010/09/08/linkin-park-waiting-for-the-end-blackout-new-songs/|archive-date=September 12, 2010|accessdate=September 12, 2010}}</ref> „Burning in the Skies“<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.popmatters.com/137490-linkin-parks-new-burning-in-the-skies-video-2496073241.html|title=Linkin Park's New "Burning in the Skies" Video|last=Ferleman|first=Carl|date=February 25, 2011|work=[[PopMatters]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20230321111925/https://www.popmatters.com/137490-linkin-parks-new-burning-in-the-skies-video-2496073241.html|archive-date=March 21, 2023|accessdate=February 4, 2024}}</ref> и „Iridescent“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://blabbermouth.net/news/linkin-park-iridescent-video-released|title=Linkin Park: 'Iridescent' Video Released|date=June 2, 2011|work=[[Blabbermouth.net]]|accessdate=February 4, 2024}}</ref> Групата била номинирана за шест [[Билбордови награди]] во 2011 година, но не освоила ниту една.<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=November 2, 2011}}</ref> === ''Living Things'' и ''The Hunting Party'' (2012-2015) === На 26 јуни 2012 година, Linkin Park го издале петтиот студиски албум, ''Living Things''.<ref name="nme Living Things">{{cite web|url=https://www.nme.com/news/music/linkin-park-36-1278141|title=Linkin Park promise to 'get back to their roots' on 'Living Things'|last=Goodwyn|first=Tom|date=April 18, 2012|work=[[NME]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20221228120721/https://www.nme.com/news/music/linkin-park-36-1278141|archive-date=December 28, 2022|access-date=February 5, 2024|url-status=live}}</ref><ref name="loudwire Living Things">{{cite web|url=https://loudwire.com/linkin-park-new-album-living-things-on-june-26/|title=Linkin Park To Unleash New Album 'Living Things' on June 26|last=Kaufman|first=Spencer|date=April 16, 2012|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20231123035813/https://loudwire.com/linkin-park-new-album-living-things-on-june-26/|archive-date=November 23, 2023|access-date=February 5, 2024|url-status=live}}</ref><ref name="nme Living Things2">{{cite web|url=https://www.nme.com/news/linkin-park/63360|title=Linkin Park: 'Our new record is far more personal'|last=Bychawski|first=Adam|date=April 20, 2012|work=[[NME]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20160814195049/http://www.nme.com/news/linkin-park/63360|archive-date=August 14, 2016|access-date=April 22, 2012|url-status=dead}}</ref><ref name="alternative press burn it down">{{cite magazine|url=https://www.altpress.com/linkin_park_release_burn_it_down_video/|title=Linkin Park release "Burn It Down" video|magazine=[[Alternative Press (magazine)|Alternative Press]]|date=May 25, 2012|access-date=February 5, 2024}}</ref> Најуспешни синглови од овој албум биле „Burn It Down“ и „Castle of Glass“. Групата започнала светска турнеја за промоција на албумот, наречена ''Living Things World Tour'' (2012–13). На 29-ти октомври 2013 година, групата издала ремикс-албум, ''Recharged.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://loudwire.com/linkin-park-a-light-that-never-comes-video/|title=Linkin Park Feel the Energy With 'A Light That Never Comes' Video|last=Childers|first=Chad|date=October 18, 2013|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20160617170356/https://loudwire.com/linkin-park-a-light-that-never-comes-video/|archive-date=June 17, 2016|accessdate=February 5, 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.mtv.com/news/fruezd/linkin-park-recharged-album-stream|title=Linkin Park's 'Recharged:' Hear The Entire Album Right Now!|last=Montgomery|first=James|date=October 23, 2013|work=[[MTV]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240206031346/https://www.mtv.com/news/fruezd/linkin-park-recharged-album-stream|archive-date=February 6, 2024|accessdate=February 5, 2024}}</ref>'' Слично како и за Reanimation, албумот содржел ремикси на десет песни од албумот ''Living Things'', со придонеси од други музичари, како: Стив Аоки, Pusha T, Datsik, KillSonik, Bun B, Money Mark и Rick Rubin. На 13 јуни 2014 година, Linkin Park го издале нивниот шести студиски албум, ''The Hunting Party''. Албумот содржел музички придонеси од: раперот [[Раким]], Пејџ Хамилтон од [[Helmet (музичка група)|Helmet]], [[Том Морело]] од [[Rage Against the Machine]] и [[Дарон Малакијан]] од [[System of a Down]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://loudwire.com/linkin-park-the-hunting-party-track-list/|title=Linkin Park Reveal 'The Hunting Party' Track List|last=Bowar|first=Chad|date=April 28, 2014|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200426064243/https://loudwire.com/linkin-park-the-hunting-party-track-list/|archive-date=April 26, 2020|accessdate=February 6, 2024}}</ref> Албумот ги содржел хитовите „Guilty All the Same“, „Final Masquerade“ и „Until It's Gone“. Линкин Парк исто така, заедно со [[Металика|Metallica]], [[Kings of Leon]] и [[Iron Maiden]] настапиле како насловни изведувачи на [[Рок ам Ринг|Rock am Ring и Rock im Park]] во 2014 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.gigwise.com/news/86461/metallica-kings-of-leon-linkin-park-for-rock-am-ring-2014|title=Metallica, Kings Of Leon, Linkin Park for Rock Am Ring 2014|last=Trendell|first=Andrew|date=November 26, 2013|work=[[Gigwise]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20141017100745/http://www.gigwise.com/news/86461/metallica-kings-of-leon-linkin-park-for-rock-am-ring-2014|archive-date=October 17, 2014|accessdate=October 27, 2014}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.songkick.com/festivals/1237-rock-am-ring/id/18852609-rock-am-ring-2014|title=Rock am Ring 2014|work=Songkick|archive-url=https://web.archive.org/web/20141019024018/http://www.songkick.com/festivals/1237-rock-am-ring/id/18852609-rock-am-ring-2014|archive-date=October 19, 2014|accessdate=October 27, 2014}}</ref> На 9 ноември 2014 година, [[MTV Global|MTV Europe]] ги прогласил Linkin Park за „Најдобар рок“ изведувач за 2014 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.cbsnews.com/news/mtv-emas-2014-list-of-winners/|title=MTV EMAs 2014: List of winners|last=Hussein|first=Samir|date=November 10, 2014|work=[[CBS News]]|access-date=November 11, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20170701021606/http://www.cbsnews.com/news/mtv-emas-2014-list-of-winners/|archive-date=July 1, 2017}}</ref> Групата ги освоила наградите „Најдобра рок-група“ и „Најдобар изведувач во живо“ за 2014 година на музичките награди од [[Loudwire]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://loudwire.com/4th-annual-loudwire-music-awards-complete-winners-list/?trackback=tsmclip|title=4th Annual Loudwire Music Awards|last=Hartmann|first=Graham|date=February 3, 2015|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402102451/https://loudwire.com/4th-annual-loudwire-music-awards-complete-winners-list/?trackback=tsmclip|archive-date=April 2, 2019|accessdate=June 27, 2015}}</ref> ''[[Revolver (списание)|Revolver]]'' го рангирало ''The Hunting Party'' за четврти најдобар албум од 2014 година.<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=June 27, 2015}}</ref> Во јануари 2015 година, групата започнала турнеја за да го промовира објавувањето на ''The Hunting Party'', при што требало да се одржат 17 концерти во САД и Канада. Турнејата била откажана по само три концерти откако Бенингтон го повреди скочниот зглоб.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://loudwire.com/linkin-park-call-off-two-dates-after-chester-bennington-leg-injury/|title=Linkin Park Call Off Remaining Tour Dates After Chester Bennington Leg Injury|last=Childers|first=Chad|date=January 20, 2015|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181013034035/http://loudwire.com/linkin-park-call-off-two-dates-after-chester-bennington-leg-injury/|archive-date=October 13, 2018|accessdate=January 21, 2015}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.usatoday.com/story/life/music/2015/01/21/linkin-park-cancels-tour/22099513/|title=Linkin Park cancels tour due to leg injury|last=Musulin|first=Kristin|date=January 21, 2015|work=[[USA Today]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20191110042834/https://www.usatoday.com/story/life/music/2015/01/21/linkin-park-cancels-tour/22099513/|archive-date=November 10, 2019|accessdate=February 6, 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.loudersound.com/news/linkin-park-cancel-shows-on-medical-grounds|title=Linkin Park cancel shows on medical grounds|last=Lach|first=Stef|date=January 20, 2015|work=[[Metal Hammer]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20231213161215/https://www.loudersound.com/news/linkin-park-cancel-shows-on-medical-grounds|archive-date=December 13, 2023|accessdate=February 6, 2024}}</ref> === ''One More Light'' и смртта на Честер Бенингтон (2016-2017) === На 16 февруари 2017 бил објавен водечкиот сингл од новиот албум, „Heavy“; во него се појавува поп-пејачката [[Кијара]] и со тоа групата за прв пат вклучила пејачка на оригинална песна од студиски албум.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nme.com/news/music/linkin-park-new-album-single-one-more-light-1978814|title=Listen to new Linkin Park song 'Heavy' as band announce new album 'One More Light'|last=Moore|first=Sam|date=February 16, 2017|work=[[NME]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170218164345/https://www.nme.com/news/music/linkin-park-new-album-single-one-more-light-1978814|archive-date=February 18, 2017|accessdate=February 3, 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://loudwire.com/mike-shinoda-linkin-ark-heavy-core-sound-new-album/|title=Mike Shinoda: Linkin Park's 'Heavy' Single Represents 'Core Sound' of New Album|last=DiVita|first=Joe|date=February 17, 2017|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20230217185725/https://loudwire.com/mike-shinoda-linkin-ark-heavy-core-sound-new-album/|archive-date=February 17, 2023|accessdate=February 3, 2024}}</ref> Седмиот албум од групата, ''One More Light'', бил издаден на 19 мај 2017 година.<ref name="rslight19">{{Наведен нестручен часопис|access-date=March 5, 2017}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.allmusic.com/album/one-more-light-mw0003023781/|title=Linkin Park: One More Light AllMusic Review|last=Neil Z. Yeung|work=[[AllMusic]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121163405/https://www.allmusic.com/album/one-more-light-mw0003023781/|archive-date=November 21, 2020|accessdate=April 16, 2020}}</ref> Промотивните синглови, „Battle Symphony“, „Goodbye“ (со Pusha T и Stormzy) и „Invisible“ исто така биле објавени пред објавувањето на албумот.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://metalinjection.net/new-music/linkin-park-fully-transform-into-adult-contemporary-with-new-single-battle-symphony|title=Linkin Park Fully Transform Into Adult Contemporary With New Single, "Battle Symphony"|last=Pasbani|first=Robert|date=March 17, 2017|work=Metal Injection|archive-url=https://web.archive.org/web/20221101210234/https://metalinjection.net/new-music/linkin-park-fully-transform-into-adult-contemporary-with-new-single-battle-symphony|archive-date=November 1, 2022|accessdate=February 3, 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://pitchfork.com/news/72860-linkin-park-enlist-pusha-t-and-stormzy-for-new-song-good-goodbye-listen/|title=Linkin Park Enlist Pusha T and Stormzy for New Song "Good Goodbye": Listen|last=Wicks|first=Amanda|date=April 13, 2017|work=[[Pitchfork (website)|Pitchfork]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240121200622/https://pitchfork.com/news/72860-linkin-park-enlist-pusha-t-and-stormzy-for-new-song-good-goodbye-listen/|archive-date=January 21, 2024|accessdate=February 3, 2024}}</ref><ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 3, 2024}}</ref> На 20 јули 2017 година, фронтменот на групата, Честер Бенингтон, беше пронајден мртов во својот дом, на 41 година. Неговата смрт била прогласена за самоубиство со бесење.<ref name="nytchester">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2017/07/20/arts/music/chester-bennington-linkin-park-dead.html|title=Chester Bennington, Linkin Park Singer, Is Dead at 41|last=Coscarelli|first=Joe|date=July 20, 2017|work=[[The New York Times]]|access-date=July 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121163401/https://www.nytimes.com/2017/07/20/arts/music/chester-bennington-linkin-park-dead.html|archive-date=November 21, 2020}}</ref> Linkin Park на 27 октомври 2017 година организирале посебен меморијален концерт, „Linkin Park and Friends: Celebrate Life in Honor of Chester Bennington,“<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=September 19, 2017}}</ref><ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=September 20, 2017}}</ref> на кој учествувале многу музички ѕвезди и пријатели на Честер, како знак на почит кон неговото наследство. На 19 ноември, Линкин Парк добиле Американска музичка награда за омилен алтернативен изведувач, а наградата му ја посветиле на Бенингтон.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.eonline.com/news/895050/linkin-park-dedicates-2017-american-music-awards-win-to-chester-bennington-make-him-proud|title=Linkin Park Dedicates 2017 American Music Awards Win to Chester Bennington: ''Make Him Proud''|last=Aiello|first=McKenna|date=November 19, 2017|work=[[E!]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121163426/https://www.eonline.com/news/895050/linkin-park-dedicates-2017-american-music-awards-win-to-chester-bennington-make-him-proud|archive-date=November 21, 2020|accessdate=December 11, 2017}}</ref><ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 3, 2024}}</ref> === Пауза и реизданија (2018-2022) === По смртта на Бенингтон, останатите членови од групата одлучиле да земат пауза и да се насочат на индивидуални проекти.<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=December 2, 2019}}</ref> На 17 април 2018 година, Linkin Park биле номинирани за три награди на Billboard Music Awards, но не освоиле ниту една од нив.<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=December 2, 2018}}</ref> На групата ѝ била врачена наградата „Џорџ и Ира Гершвин“ за животно дело во UCLA. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://alumni.ucla.edu/traditions/spring-sing/gershwin-awards/|title=Gershwin Award Winners|work=UCLA Alumni|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121163546/https://alumni.ucla.edu/traditions/spring-sing/gershwin-awards/|archive-date=November 21, 2020|accessdate=May 19, 2018}}</ref> Во 2018 година, Мајк Шинода, еден од основачите и главни креативци на групата, го издал неговиот соло-албум ''Post Traumatic'', кој ги обработувал неговите лични чувства и загубата на Честер. Во 2020 година, Linkin Park ја одбележале 20-годишнината од нивниот прв албум ''Hybrid Theory'' со специјално издание, кое вклучувало необјавени демо снимки и други материјали.<ref>{{cite magazine|first=Heran|last=Mamo|url=https://www.billboard.com/articles/columns/rock/9433371/linkin-park-20th-anniversary-special-reissue-hybrid-theory-debut-album|title=Linkin Park Celebrates 20th Anniversary of 'Hybrid Theory' With Special Reissue, Hear Previously Unreleased Track|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|date=August 13, 2020|access-date=August 13, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201121163451/https://www.billboard.com/articles/columns/rock/9433371/linkin-park-20th-anniversary-special-reissue-hybrid-theory-debut-album|archive-date=November 21, 2020|url-status=live}}</ref> === Возобновување на групата и ''From Zero'' (2023-денес) === Во 2023 година, без знаење на јавноста, членовите на групата ги поканиле Армстронг и Бритен за да ја возобноват Линкин Парк и да издадат нов албум. Претходно необјавената песна од сесиите од ''One More Light'', „Friendly Fire“, била објавена на 23 февруари 2024 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://loudwire.com/linkin-park-friendly-fire-new-song-teaser/|title=Linkin Park Tease Unreleased Song "Friendly Fire" with Chester Bennington's Vocals|last=Trapp|first=Philip|date=February 19, 2024|work=[[Loudwire]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240220034738/https://loudwire.com/linkin-park-friendly-fire-new-song-teaser/|archive-date=February 20, 2024|accessdate=February 20, 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nme.com/news/music/linkin-park-announce-new-unreleased-song-friendly-fire-featuring-chester-bennington-3589635|title=Linkin Park announce new, unreleased song "Friendly Fire" featuring Chester Bennington|last=Wilkes|first=Emma|date=February 19, 2024|work=[[NME]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240220025115/https://www.nme.com/news/music/linkin-park-announce-new-unreleased-song-friendly-fire-featuring-chester-bennington-3589635|archive-date=February 20, 2024|accessdate=February 20, 2024}}</ref> Следел првиот албум со најголеми хитови на групата, ''Papercuts'', кој бил објавен на 12 април. На настан емитуван во живо на 5 септември 2024 година, Линкин Парк го објавиле возобновувањето на групата, како и новите членови на групата: пејачката Емили Армстронг и тапанарот Колин Бритен.<ref name="M.Sherman-2024">{{Наведени вести|url=https://apnews.com/article/linkin-park-new-singer-album-9259986bd153e5b70202681dd06cb015|title=Linkin Park reunite 7 years after Chester Bennington's death, with new music|last=Sherman|first=Maria|date=September 5, 2024|work=AP News|access-date=September 8, 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240906014232/https://apnews.com/article/linkin-park-new-singer-album-9259986bd153e5b70202681dd06cb015|archive-date=September 6, 2024}}</ref><ref name="variety2024">{{Наведен нестручен часопис|access-date=September 8, 2024}}</ref> Групата исто така го извела и го издаде „The Emptiness Machine“, водечки сингл од албумот ''From Zero'', објавен на 15 ноември 2024 година.<ref name="M.Sherman-2024" /><ref name="variety2024" /> Вториот сингл од албумот, „Heavy Is the Crown“, бил објавен на 24 септември 2024 година и бил користен како тематска песна за ''Светското првенство во Лигата на легендите'' од Riot Games во 2024 година.<ref>{{cite magazine|first=Emily|last=Carter|url=https://www.kerrang.com/linkin-parks-new-single-heavy-is-the-crown-is-the-league-of-legends-world-championship-anthem|title=Linkin Park announce new single, Heavy Is The Crown|magazine=[[Kerrang!]]|date=September 23, 2024|access-date=September 24, 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240923080636/https://www.kerrang.com/linkin-parks-new-single-heavy-is-the-crown-is-the-league-of-legends-world-championship-anthem|archive-date=September 23, 2024|url-status=live}}</ref><ref>{{cite magazine|first=Cecilia|last=Ciocchetti|url=https://www.rollingstone.com/culture/rs-gaming/linkin-park-heavy-is-the-crown-league-of-legends-2024-anthem-1235108744/|title=Linkin Park Lead 2024's 'League of Legends' World Championship With New Song|magazine=[[Rolling Stone]]|date=September 22, 2024|access-date=September 24, 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240923035446/https://www.rollingstone.com/culture/rs-gaming/linkin-park-heavy-is-the-crown-league-of-legends-2024-anthem-1235108744/|archive-date=September 23, 2024|url-status=live}}</ref> Третиот сингл од албумот, „Over Every Other“, бил објавен на 24 октомври 2024 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://blabbermouth.net/news/linkin-park-to-release-new-single-over-each-other-next-week|title=Linkin Park To Release New Single 'Over Each Other' Next Week|date=October 18, 2024|work=[[Blabbermouth.net]]|accessdate=October 19, 2024}}</ref> == Членови на групата == === Сегашни === * [[Мајк Шинода]] - Вокал, MC, гитара, клавијатури (1996–2017, 2023–денес) * [[Бред Делсон]] - Гитара, (1996–2017, 2023–денес; не на турнеја 2024–денес); придружен вокал (2000–2017, 2023–денес); клавијатура (2007–2017); бас (2000) * [[Џо Хан]] - Диџеј (1996–2017, 2023–денес) * [[Дејв Фарел|Дејв „Феникс“ Фарел]] - Бас гитара (1996–1999, 2000–2017, 2023–денес); * [[Емили Армстронг]] - вокалист (2023-денес) * [[Колин Бритен]] - тапани (2023-денес) === Поранешни === * [[Роб Бордон]] - тапани (1996–2017( * [[Честер Бенингтон]] - (1999–2017, до неговата смрт) * Марк Вејкфилд – вокал (1996–1998, кога составот го носел името "Xero") * Скот Козиол — Басист, со Linkin Park го има снимено албумот Hybrid Theory, синглот One Step Closer, а се појавува и во видеото на One Step Closer. * Кајл Кристенер — Басист кој го заменил Феникс за времето кога составот се нарекувал Hybrid Theory. == Дискографија == === Студиски албуми === * ''[[Hybrid Theory]]'' (2000) * ''[[Метеора|Meteora]]'' (2003) * ''[[Minutes to Midnight]]'' (2007) * ''[[A Thousand Suns]]'' (2010) * ''[[Living Things]]'' (2012) * ''The Hunting Party'' (2014) * ''One More Light'' (2017) * ''From Zero'' (2024) === Мини албуми/Демо касети === * ''[[Xero]]'' (1997) * ''[[Hybrid Theory EP]]'' (1999) * ''[[In the End: Live & Rare]]'' (2002) * ''[[Live from SoHo]]'' (2008) * ''[[Songs from the Underground]]'' (2008) * ''[[Underground 9: Demos]]'' (2009) * ''[[iTunes Festival: London 2011]]'' (2011) === Ремикс албуми === * ''[[Reanimation]]'' (2002) * ''[[Collision Course]]''(со [[Џеј-Зи|Jay-Z]]) (2004) === DVDs/Live CDs === * ''[[Frat Party at the Pankake Festival]]'' (2001) * ''[[Reanimation]] ([[DVD-Audio]])'' (2002) * ''[[Метеора|The Making of Meteora]]'' (2003) * ''[[Live in Texas]]'' (2003) * ''[[Breaking the Habit (DVD)|Breaking the Habit]]'' (2004) * ''[[Collision Course]]'' (2004) * ''[[Minutes To Midnight]]'' (2007) * ''[[A Thousand Suns|A Thousand Suns +]]'' (2010) == Наводи == {{reflist|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Linkin Park}} * [http://linkinpark.com Linkin Park] - официјално мрежно место {{en}} * [http://www.lpunderground.com Linkin Park Underground] {{en}} {{Linkin Park}} {{Ризница-врска|Linkin Park}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Ну метал музички групи]] [[Категорија:Американски ну метал музички групи]] [[Категорија:Рап метал музички групи]] [[Категорија:Рапкор групи]] [[Категорија:Добитници на Греми за рап-музика]] [[Категорија:Линкин Парк]] [[Категорија:Добитници на Светски музички награди]] [[Категорија:Добитници на MTV Video музички награди]] [[Категорија:Добитници на MTV Europe музички награди]] [[Категорија:Американски поп-рок музички групи]] [[Категорија:Американски алтернативен метал музички групи]] [[Категорија:Музички групи од Калифорнија]] [[Категорија:Музички групи основани во 1996]] [[Категорија:Музички групи со женски вокал]] [[Категорија:Американски рап-рок групи]] [[Категорија:Американски алтернативен рок музички групи]] tfhexnf1oeqxxu1l5p19r6iwlmk6qd1 Пателе 0 54755 5293973 5014322 2024-11-19T22:44:45Z ГП 23995 /* Географија и местоположба */ 5293973 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Грција |name = Пателе |image_skyline = Patele.jpg |caption_skyline = Куќи во Пателе со поглед на [[Островско Езеро|Островското Езеро]] |name_local = Άγιος Παντελεήμονας |image_map = |map_caption = Местоположба во округот | periph = [[Западна Македонија (Грција)|Западна Македонија]] | periphunit = [[Лерин (округ)|Лерин]] |municipality = [[Суровичево (општина)|Суровичево]] |population = 984 |population_as_of = 2011 |area = |elevation = 489 |lat_deg = 40 |lat_min = 43 |lon_deg = 21 |lon_min = 44 |postal_code = |area_code = |licence = |mayor = |website = }} [[File:Sveta Petka, selo Patele, Lerinsko.jpg|мини|Црквата Света Петка во 1935 година. Уништена во 1970-тите, во времето на хунтата, со решение на леринскиот митрополит [[Августин Кандиотис]]]] '''Пателе''' ({{lang-el|Άγιος Παντελεήμονας}}, ''Агиос Пантелејмонас'', до 1926 г. ''Πάτελι'', ''Патели'' или ''Πάτελε'', ''Пателе''<ref>[http://pandektis.ekt.gr/dspace/handle/123456789/170686 Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας. Πάτελι -- Άγιος Παντελεήμων]</ref>) — село во [[Леринско]], [[Егејска Македонија]], денес во општина [[Суровичево (општина)|Суровичево]], [[Грција]]. == Географија и местоположба == Селото се наоѓа на 39&nbsp;км југоисточно од [[Лерин]] и на 6&nbsp;км од [[Суровичево]], на западниот брег на [[Островското езеро|Островско Езеро]]. Сместено е на самиот југозападен брег на Островското Езеро крај железничката линија од [[Солун]] за [[Лерин]] и [[Битола]] по која е оддалечено 155 километри од Солун<ref name="Населени места Егеј">{{наведена книга|last=Симовски Христов|first=Тодор|authorlink=Тодор Симовски|title=Населените места во Егејска Македонија|volume=1|year=1998|pages= 168-169|publisher=Здружение на децата бегалци од егејскиот дел на Македонија|location=Скопје|language=македонски|isbn=9989-9819-4-9}}</ref>. Селото Пателе е расположено на надморска височина од 550 метри и порано било седиште на самостојна општина во Леринската околија, која опфаќала површина од 54 квадратни километри, од кои 21 се под езерските води.<ref name="Населени места Егеј" /> Според записите на [[Ѓорче Петров]], еден час на североисток од [[Суровичево]] до брегот на Островското Езеро е расположено големото село – П’теле<ref name="Ѓорче Петров">{{наведена книга|last=Петров|first=Ѓорче|authorlink=Ѓорче Петров|title=[[Материјали по изучувањето на Македонија]]|editor=превод: Марио Шаревски|edition=2016|year=1896|pages = 465|publisher=Единствена Македонија|location=Скопје|isbn=978-608-245-113-8}}</ref>. Околината на селото е каменлива и без дрвја и шуми<ref name="Ѓорче Петров" />. == Историја == === Праисторија, антика и средновековие === {{Главна|Пателска неолитска населба}} [[Податотека:Macedonian Museums-11-Arx Florinas-53.jpg|лево|мини|Древномакедонски наоди од [[Петерско]] и Пателе. [[Археолошки музеј (Лерин)|Археолошки музеј]], Лерин.]] Археолошките ископувања почнати во 1897 г. од стручњаци од Рускиот археолошки институт во [[Цариград]] под раководство на Фјодор Успенски и Павел Миљуков, откриле голема населба од [[железно време|железното време]] (халштатско) со голема [[некропола]] меѓу [[Петерско Езеро|Петерското]] и [[Островско Езеро|Островското Езеро]]. Подоцна грчки археолози откриле и [[Пателска неолитска населба|неолитска населба]]. Случајните наоди на површината говорат за присуството на други археолошки објекти во околината на Пателе — во месноста [[Росици]] се откриени траги од раното [[бакарно време]], а на карпестиот рид Мечкина Дупка на 500&nbsp;м североисточно од селото има траги од населба од раното железно време.<ref>{{Citation |title=Kathimerini. „Forgotten necropolis. An unknown lakeside civilization reveals its hidden treasures“, 3 февруари 2007. |url=http://www.ekathimerini.com/4dcgi/news/content.asp?aid=80736 |accessdate=12 март 2008 |archivedate=7 јули 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070707153611/http://www.ekathimerini.com/4dcgi/news/content.asp?aid=80736 }}</ref><ref>{{Citation |title=Δήμος Αμυνταίου. Δημοτικό Διαμερίσμα Αγίου Παντελεήμονα |url=http://www.amyntaio.gr/1.htm |accessdate=2007-03-09 |archivedate=5 април 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070405173033/http://www.amyntaio.gr/1.htm }}</ref> Во 1962<ref>{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=12769&v17= | title = ΥΑ 15794/19-12-1961 - ΦΕΚ 35/Β/2-2-1962 | access-date = 20 јули 2020 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2020-07-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200720105053/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=12769&v17= | url-status = dead }}</ref> и 1966 г. некрополата од раното железно време,<ref name="Διαρκής κατάλογος">{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=8516&v17= | title = ΥΑ 2258/4-2-1966 - ΦΕΚ 175/Β/26-3-1966 | access-date = 20 јули 2020 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2023-04-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20230410002815/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=8516&v17= | url-status = dead }}</ref> а во 1984 г. дел од ридот на кој бил древномакедонскиот град, се прогласени за споменици на културата.<ref>{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1959702480&v17= | title = ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ17/26735/878/24-5-1984 - ΦΕΚ 484/Β/23-7-1984 | access-date = 20 јули 2020 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2022-08-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220816161317/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1959702480&v17= | url-status = dead }}</ref> На патот за с. [[Горничево]] на планината [[Мала Ниџе]] има остатоци од античка тврдина, дел од одбранбениот појас на [[Античка Македонија|македонската држава]]. Тврдината играла важна улога во [[средновековна Македонија|средновековието]]. Според Васил Златарски, ова бил градот [[Петриск]] споменат од [[Јован Скилица]], по кој е наречено блиското селото [[Петерско]], и во кој [[Јован Владислав]] го убил царот [[Гаврил Радомир]] и завладеал со македонската држава.<ref>[http://www.promacedonia.org/vz1b/vz1b_6_4.html Васил Златарски. „История на Първото българско Царство. II. От славянизацията на държавата до падането на Първото царство (852 – 1018)“, стр. 712.]</ref> === Османлиско време === Едни од најстарите пишани податоци за денешното село Пателе се среќаваат во турските пописни дефтери од {{римски|15}} век, односно од опширниот пописен дефтер број 16 за [[Лерин]]ската нахија од [[1481]] година каде за селото Пателе е запишано дека било хас на [[султан]]от и имало 43 [[христијанство|христијански]] [[Македонци|македонски]] семејства кои произведувале пченица до 70 товари, јачмен до 73 товари, и имало далјани - ловиште на риби за што селото остварувало свкупен приход од 3215 акчиња<ref name="Турски документи">{{наведена книга|last=Соколоски|first=Методија|title=Турски документи за историјата на македонскиот народ|volume=II|year=1973|publisher=Архив на Македонија|location=Скопје|language=македонски|pages=306}}</ref> Според записите на [[Ѓорче Петров]] од крајот на XIX век, селото П'теле имало околу 300 куќи [[Македонци]], од кои околу 20 ја признавале Грчката патријаршија<ref name="Ѓорче Петров" />. Најпрвин егзархиско училиште во селото се отворило околу [[1872]]/74 година, но после кратко постоење било затворено, а столовите испотрошени. Потоа околу 1880-тите, односно 13-14 години пред посетата на [[Ѓорче Петров]], селаните се откажале од Грчката патријаршија. Во П'теле имало две училишта – егзархиско со 4 одделенија и 2 учители и гркоманско со еден учител<ref name="Ѓорче Петров" />. Во една од црквите („[[Црква „Св. Атанасиј“ - Пателе|Св. Атанасиј]]“) оделе Македонците - гркомани, а во другата („Св. Петка“) Македонците – егзархисти<ref name="Ѓорче Петров" />. === Во Грција === Меѓу двете светски војни многумина се иселиле во странство, а по [[Граѓанска војна во Грција|Граѓанската војна во Грција]] во која селото не настрадало многу, 76 семејства и 29 поединци побарале засолниште во [[Македонија]] и источноевропските земји<ref name="Населени места Егеј" />. == Стопанство == Главни занимања на селаните се земјоделството, лозарството и риболовот, а делумно е развиено и сточарството<ref name="Населени места Егеј" />. Во однос на стопанството на крајот на XIX век, селаните ја обработувале земјата и произведувале пченица, ‘рж, јачмен, пченка и добро вино и ракија<ref name="Ѓорче Петров" />. Во селото имало и две мелници — една [[ветерница]] и друга на пареа<ref name="Ѓорче Петров" />. === Земјиштен спор со Нови Град === На крајот од 1980-тите жителите на Пателе се впуштиле во земјиштен спор со жителите на соседното село [[Нови Град (село)|Нови Град]], чие население било заменето со грчки доселеници. Двете страни полагале сопственост врз 310 хектари новопојавено земјиште кое се ослободило со повлекувањето на Островското Езеро. Грчките жители на Нови Град веќе го сееле и орале земјиштето, додека пак оние на Пателе останале без разрешница. Кога во 1992 г. жителите на Пателе се обратиле кон управникот на Леринскиот округ, Пападопулос, за образложение зошто не им се дава земјата која им припаѓа, Пападопулос им одговорил: {{цитатник|Зошто тие се Понтијци, а вие сте Циганоскопјани.<ref>[http://www.iospress.gr/ios1998/ios19980315c.htm "Άγιος Παντελεήμων - Βεγόρα. Η ιστορία δύο χωριών". Ελευθεροτυπία, 15 март 1998 г.]</ref>}} == Население == Селото Пателе отсекогаш било населено со [[Македонци]] и во тој поглед нема претрпено никакви етнички промени. Во пописот од 1913 година во селото се попишани 1791 жител, додека во 1920 година нивниот број се намалил на 1418, за во 1928 да порасне на 1501 жител<ref name="Населени места Егеј" />. По Граѓанската војна и иселувањата бројот на жителите се движел од 1747 во 1940, на 1498 во 1951 и 1497 во 1961, за да опадне во 1971 на 161 поради зголеменото иселување во прекуокеанските земји, па 1068 во 1981, а во 1991 се намалило на 1003 жители со тенденција за натамошно опаѓање поради иселување<ref name="Населени места Егеј" />. {| class="wikitable" |- ! Година ! Население |- | 1928 | 1501 |- | 1940 | 1747 |- | 1951 | 1498 |- | 1961 | 1497 |- | 1971 | 1161 |- | 1981 | 1068 |- | 1991 | 1003 |- | 2001 | 1110 |- | 2011 | 984 |} == Општествени установи == Во Пателе е сместена жандармериска станица која врши надзор и врз други околни села<ref name="Населени места Егеј" />. == Културни и природни знаменитости == [[Податотека:Patele-melnitsa.jpg|мини|десно|Старата ветерница во селото]] ;Цркви * [[Црква „Св. Атанасиј“ - Пателе|Црква „Св. Атанасиј“]] * [[Црква „Св. Пантелејмон“ - Пателе|Црква „Св. Пантелејмон“]] ;Манастири * [[Пателски манастир]] („Св. Пантелејмон и Евула“) ; Споменици на архитектурата * [[Куќа на Благовци]] * [[Куќа на Кљаневци]] * [[Пателска ветерница]] == Редовни настани == == Личности == * [[Андреја Чипов]] (1904–1956) — комунистички деец, генерален секретар на [[Комунистичка партија на Грција|Комунистичката партија на Грција]] * [[Ташко Белчев]] (1926-2015) — славист и палеолингвист * [[Корнелија Мракова-Пејовска]] (1928-2022) — народноослободителен борец и поетеса == Култура и спорт == == Иселеништво == Меѓу двете светски војни многумина се иселиле во странство и тоа 43 семејства во [[Бугарија]], 9 семејства во [[Цариград]], а другите во прекуокеанските земји, додека по [[Граѓанска војна во Грција|Граѓанската војна во Грција]] 76 семејства и 29 поединци побарале засолниште во [[Македонија]] и источноевропските земји<ref name="Населени места Егеј" />. == Поврзано == == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=38 Аерослика на Пателе] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070928151235/http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=38 |date=2007-09-28 }} {{Суровичево}} [[Категорија:Суровичево]] p8luf8xwgsmrvei8gv25cpmkbxsiyge 5293974 5293973 2024-11-19T22:46:28Z ГП 23995 /* Османлиско време */ дополнување 5293974 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Грција |name = Пателе |image_skyline = Patele.jpg |caption_skyline = Куќи во Пателе со поглед на [[Островско Езеро|Островското Езеро]] |name_local = Άγιος Παντελεήμονας |image_map = |map_caption = Местоположба во округот | periph = [[Западна Македонија (Грција)|Западна Македонија]] | periphunit = [[Лерин (округ)|Лерин]] |municipality = [[Суровичево (општина)|Суровичево]] |population = 984 |population_as_of = 2011 |area = |elevation = 489 |lat_deg = 40 |lat_min = 43 |lon_deg = 21 |lon_min = 44 |postal_code = |area_code = |licence = |mayor = |website = }} [[File:Sveta Petka, selo Patele, Lerinsko.jpg|мини|Црквата Света Петка во 1935 година. Уништена во 1970-тите, во времето на хунтата, со решение на леринскиот митрополит [[Августин Кандиотис]]]] '''Пателе''' ({{lang-el|Άγιος Παντελεήμονας}}, ''Агиос Пантелејмонас'', до 1926 г. ''Πάτελι'', ''Патели'' или ''Πάτελε'', ''Пателе''<ref>[http://pandektis.ekt.gr/dspace/handle/123456789/170686 Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας. Πάτελι -- Άγιος Παντελεήμων]</ref>) — село во [[Леринско]], [[Егејска Македонија]], денес во општина [[Суровичево (општина)|Суровичево]], [[Грција]]. == Географија и местоположба == Селото се наоѓа на 39&nbsp;км југоисточно од [[Лерин]] и на 6&nbsp;км од [[Суровичево]], на западниот брег на [[Островското езеро|Островско Езеро]]. Сместено е на самиот југозападен брег на Островското Езеро крај железничката линија од [[Солун]] за [[Лерин]] и [[Битола]] по која е оддалечено 155 километри од Солун<ref name="Населени места Егеј">{{наведена книга|last=Симовски Христов|first=Тодор|authorlink=Тодор Симовски|title=Населените места во Егејска Македонија|volume=1|year=1998|pages= 168-169|publisher=Здружение на децата бегалци од егејскиот дел на Македонија|location=Скопје|language=македонски|isbn=9989-9819-4-9}}</ref>. Селото Пателе е расположено на надморска височина од 550 метри и порано било седиште на самостојна општина во Леринската околија, која опфаќала површина од 54 квадратни километри, од кои 21 се под езерските води.<ref name="Населени места Егеј" /> Според записите на [[Ѓорче Петров]], еден час на североисток од [[Суровичево]] до брегот на Островското Езеро е расположено големото село – П’теле<ref name="Ѓорче Петров">{{наведена книга|last=Петров|first=Ѓорче|authorlink=Ѓорче Петров|title=[[Материјали по изучувањето на Македонија]]|editor=превод: Марио Шаревски|edition=2016|year=1896|pages = 465|publisher=Единствена Македонија|location=Скопје|isbn=978-608-245-113-8}}</ref>. Околината на селото е каменлива и без дрвја и шуми<ref name="Ѓорче Петров" />. == Историја == === Праисторија, антика и средновековие === {{Главна|Пателска неолитска населба}} [[Податотека:Macedonian Museums-11-Arx Florinas-53.jpg|лево|мини|Древномакедонски наоди од [[Петерско]] и Пателе. [[Археолошки музеј (Лерин)|Археолошки музеј]], Лерин.]] Археолошките ископувања почнати во 1897 г. од стручњаци од Рускиот археолошки институт во [[Цариград]] под раководство на Фјодор Успенски и Павел Миљуков, откриле голема населба од [[железно време|железното време]] (халштатско) со голема [[некропола]] меѓу [[Петерско Езеро|Петерското]] и [[Островско Езеро|Островското Езеро]]. Подоцна грчки археолози откриле и [[Пателска неолитска населба|неолитска населба]]. Случајните наоди на површината говорат за присуството на други археолошки објекти во околината на Пателе — во месноста [[Росици]] се откриени траги од раното [[бакарно време]], а на карпестиот рид Мечкина Дупка на 500&nbsp;м североисточно од селото има траги од населба од раното железно време.<ref>{{Citation |title=Kathimerini. „Forgotten necropolis. An unknown lakeside civilization reveals its hidden treasures“, 3 февруари 2007. |url=http://www.ekathimerini.com/4dcgi/news/content.asp?aid=80736 |accessdate=12 март 2008 |archivedate=7 јули 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070707153611/http://www.ekathimerini.com/4dcgi/news/content.asp?aid=80736 }}</ref><ref>{{Citation |title=Δήμος Αμυνταίου. Δημοτικό Διαμερίσμα Αγίου Παντελεήμονα |url=http://www.amyntaio.gr/1.htm |accessdate=2007-03-09 |archivedate=5 април 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070405173033/http://www.amyntaio.gr/1.htm }}</ref> Во 1962<ref>{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=12769&v17= | title = ΥΑ 15794/19-12-1961 - ΦΕΚ 35/Β/2-2-1962 | access-date = 20 јули 2020 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2020-07-20 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200720105053/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=12769&v17= | url-status = dead }}</ref> и 1966 г. некрополата од раното железно време,<ref name="Διαρκής κατάλογος">{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=8516&v17= | title = ΥΑ 2258/4-2-1966 - ΦΕΚ 175/Β/26-3-1966 | access-date = 20 јули 2020 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2023-04-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20230410002815/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=8516&v17= | url-status = dead }}</ref> а во 1984 г. дел од ридот на кој бил древномакедонскиот град, се прогласени за споменици на културата.<ref>{{нмс | url = http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1959702480&v17= | title = ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ17/26735/878/24-5-1984 - ΦΕΚ 484/Β/23-7-1984 | access-date = 20 јули 2020 | publisher = Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων | archive-date = 2022-08-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220816161317/http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1959702480&v17= | url-status = dead }}</ref> На патот за с. [[Горничево]] на планината [[Мала Ниџе]] има остатоци од античка тврдина, дел од одбранбениот појас на [[Античка Македонија|македонската држава]]. Тврдината играла важна улога во [[средновековна Македонија|средновековието]]. Според Васил Златарски, ова бил градот [[Петриск]] споменат од [[Јован Скилица]], по кој е наречено блиското селото [[Петерско]], и во кој [[Јован Владислав]] го убил царот [[Гаврил Радомир]] и завладеал со македонската држава.<ref>[http://www.promacedonia.org/vz1b/vz1b_6_4.html Васил Златарски. „История на Първото българско Царство. II. От славянизацията на държавата до падането на Първото царство (852 – 1018)“, стр. 712.]</ref> === Османлиско време === Едни од најстарите пишани податоци за денешното село Пателе се среќаваат во турските пописни дефтери од {{римски|15}} век, односно од опширниот пописен дефтер број 16 за [[Лерин]]ската нахија од [[1481]] година каде за селото Пателе е запишано дека било хас на [[султан]]от и имало 43 [[христијанство|христијански]] [[Македонци|македонски]] семејства кои произведувале пченица до 70 товари, јачмен до 73 товари, и имало далјани - ловиште на риби за што селото остварувало свкупен приход од 3215 акчиња<ref name="Турски документи">{{наведена книга|last=Соколоски|first=Методија|title=Турски документи за историјата на македонскиот народ|volume=II|year=1973|publisher=Архив на Македонија|location=Скопје|language=македонски|pages=306}}</ref> Според записите на [[Ѓорче Петров]] од крајот на XIX век, селото П'теле имало околу 300 куќи [[Македонци]], од кои околу 20 ја признавале Грчката патријаршија<ref name="Ѓорче Петров" />. Најпрвин егзархиско училиште во селото се отворило околу [[1872]]/74 година, но после кратко постоење било затворено, а столовите испотрошени. Потоа околу 1880-тите, односно 13-14 години пред посетата на [[Ѓорче Петров]], селаните се откажале од Грчката патријаршија. Во П'теле имало две училишта – егзархиско со 4 одделенија и 2 учители и гркоманско со еден учител<ref name="Ѓорче Петров" />. Во една од црквите („[[Црква „Св. Атанасиј“ - Пателе|Св. Атанасиј]]“) оделе Македонците - гркомани, а во другата („Св. Петка“) Македонците – егзархисти.<ref name="Ѓорче Петров" /> Во Пателе, во 1902 година загинал познатиот војвода [[Марко Лерински]].<ref>Александар Матески, „Островско и Петерско Езеро“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 52-53.</ref> === Во Грција === Меѓу двете светски војни многумина се иселиле во странство, а по [[Граѓанска војна во Грција|Граѓанската војна во Грција]] во која селото не настрадало многу, 76 семејства и 29 поединци побарале засолниште во [[Македонија]] и источноевропските земји<ref name="Населени места Егеј" />. == Стопанство == Главни занимања на селаните се земјоделството, лозарството и риболовот, а делумно е развиено и сточарството<ref name="Населени места Егеј" />. Во однос на стопанството на крајот на XIX век, селаните ја обработувале земјата и произведувале пченица, ‘рж, јачмен, пченка и добро вино и ракија<ref name="Ѓорче Петров" />. Во селото имало и две мелници — една [[ветерница]] и друга на пареа<ref name="Ѓорче Петров" />. === Земјиштен спор со Нови Град === На крајот од 1980-тите жителите на Пателе се впуштиле во земјиштен спор со жителите на соседното село [[Нови Град (село)|Нови Град]], чие население било заменето со грчки доселеници. Двете страни полагале сопственост врз 310 хектари новопојавено земјиште кое се ослободило со повлекувањето на Островското Езеро. Грчките жители на Нови Град веќе го сееле и орале земјиштето, додека пак оние на Пателе останале без разрешница. Кога во 1992 г. жителите на Пателе се обратиле кон управникот на Леринскиот округ, Пападопулос, за образложение зошто не им се дава земјата која им припаѓа, Пападопулос им одговорил: {{цитатник|Зошто тие се Понтијци, а вие сте Циганоскопјани.<ref>[http://www.iospress.gr/ios1998/ios19980315c.htm "Άγιος Παντελεήμων - Βεγόρα. Η ιστορία δύο χωριών". Ελευθεροτυπία, 15 март 1998 г.]</ref>}} == Население == Селото Пателе отсекогаш било населено со [[Македонци]] и во тој поглед нема претрпено никакви етнички промени. Во пописот од 1913 година во селото се попишани 1791 жител, додека во 1920 година нивниот број се намалил на 1418, за во 1928 да порасне на 1501 жител<ref name="Населени места Егеј" />. По Граѓанската војна и иселувањата бројот на жителите се движел од 1747 во 1940, на 1498 во 1951 и 1497 во 1961, за да опадне во 1971 на 161 поради зголеменото иселување во прекуокеанските земји, па 1068 во 1981, а во 1991 се намалило на 1003 жители со тенденција за натамошно опаѓање поради иселување<ref name="Населени места Егеј" />. {| class="wikitable" |- ! Година ! Население |- | 1928 | 1501 |- | 1940 | 1747 |- | 1951 | 1498 |- | 1961 | 1497 |- | 1971 | 1161 |- | 1981 | 1068 |- | 1991 | 1003 |- | 2001 | 1110 |- | 2011 | 984 |} == Општествени установи == Во Пателе е сместена жандармериска станица која врши надзор и врз други околни села<ref name="Населени места Егеј" />. == Културни и природни знаменитости == [[Податотека:Patele-melnitsa.jpg|мини|десно|Старата ветерница во селото]] ;Цркви * [[Црква „Св. Атанасиј“ - Пателе|Црква „Св. Атанасиј“]] * [[Црква „Св. Пантелејмон“ - Пателе|Црква „Св. Пантелејмон“]] ;Манастири * [[Пателски манастир]] („Св. Пантелејмон и Евула“) ; Споменици на архитектурата * [[Куќа на Благовци]] * [[Куќа на Кљаневци]] * [[Пателска ветерница]] == Редовни настани == == Личности == * [[Андреја Чипов]] (1904–1956) — комунистички деец, генерален секретар на [[Комунистичка партија на Грција|Комунистичката партија на Грција]] * [[Ташко Белчев]] (1926-2015) — славист и палеолингвист * [[Корнелија Мракова-Пејовска]] (1928-2022) — народноослободителен борец и поетеса == Култура и спорт == == Иселеништво == Меѓу двете светски војни многумина се иселиле во странство и тоа 43 семејства во [[Бугарија]], 9 семејства во [[Цариград]], а другите во прекуокеанските земји, додека по [[Граѓанска војна во Грција|Граѓанската војна во Грција]] 76 семејства и 29 поединци побарале засолниште во [[Македонија]] и источноевропските земји<ref name="Населени места Егеј" />. == Поврзано == == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=38 Аерослика на Пателе] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070928151235/http://mmk.thenet.gr/photos/displayimage.php?album=1&pos=38 |date=2007-09-28 }} {{Суровичево}} [[Категорија:Суровичево]] epwy4nbyszcsgml9ud5rmcktd9xcstn Балада 0 69852 5293927 5012163 2024-11-19T20:42:58Z Bjankuloski06 332 /* Балади со лични и семејни односи */ clean up, replaced: дле → дел 5293927 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Maria_Wiik_-_Ballad.jpg|мини|[[Марија Вијк]], „Балада“ (1898)]] '''Балада''' — [[Лирско-епски видови|лирско-епска]] песна главно, со фантастична содржина што пренесува во необична, поинаква реалност и предизвикува баладично расположение. Крајот на баладите најчесто е трагичен. Темите во баладите се црпат од народните [[легенди]], [[преданија]] и суеверија.<ref>T. A. Green, ''Folklore: An Encyclopedia of Beliefs, Customs, Tales, Music, and Art'' (ABC-CLIO, 1997), p. 353.</ref> Дејството во баладата е напнато и со драмски пресврти. Интонацијата во овие песни е тажна, проткаена со внатрешно нерасположение и има трагичен крај. Поради трагичните настани за кои се пее во овој вид песни, тие предизвикуваат длабоки [[Чувство|чувства]] кај луѓето. Баладите можат да бидат народни и уметнички. Баладите почнуваат со епски елементи, но поважен е нивниот лирски впечаток. Меѓу уметничките и народните балади се воочуваат некои разлики, но главните осбености им се слични: трагичен крај, динамично дејство, тешка и мрачна атмосфера. Зборот „балада“ доаѓа од зборот „balere“ што значи играм, танцувам. Баладата потекнува од [[Народна книжевност|народната книжевност]], а во времето кога настанала, таа претставувала песна за игра. Нејзината содржина до [[15 век|XV век]] била лирска. Се мисли дека баладата се појавила на југот во [[Франција]] и дека првобитно била весела песна. ==Македонски народни балади== Во македонското народно творештво, поимот „балада“ се користи за да се означат песните кои ги пеат мажите и жените, кои се ороводни, кои според градбата наликуваат на епските песни, но се лирски обоени и најчесто со трагична разврска. Атмосферата во нив е таинствена, дејствието се случува претежно во многу кратко време, а јунаците не управуваат со својата судбина и нивните животи најчесто завршуваат трагично.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 119.</ref> Македонските балади претставуваат оформен [[фолклор]]ен жанр, претставуваат форма меѓу [[лирика]]та и [[епика]]та, со видлива и јасно изразена тенденција кон драмска концепција. Во баладата е присутна специфична атмосфера на постојана напрегнатост со спротивни состојби, мислења и реакции, кои добиваат во интензитет, а потоа следува разврската која може да биде колку очекувана, толку и непредвидлива. Драмската концепција на баладата е изразена уште во нејзиниот почеток, кој најчесто носи конкретни претпоставки за развојто на дејството, во нејзиниот средиштен дел дејството се развива со невообичаено брзо темпо, а во расплетот настаните добиваат логичка завршница или пак некоја специфична логика. Притоа, во голем број македонски балади односот тема-сиже-фабула е доведен до совршенство. Понекогаш, драмската напрегнатост е засилена со специфичниот однос меѓу фабулата (редоследот на настаните) и сижето (начинот на прикажување на настаните). Најчесто, настаните се прикажани по хронолошки редослед, но поинтересни се случаите во кои редоследот на одговара на реалноста, т.е. постои затекната состојба, а експозицијата се јавува дури со раскажувањето на еден од ликовите, т.е. временски дејството се враќа многу години наназад. Како посебна одлика на баладите се јавува и редукцијата на дејството со која временскиот и просторниот распон се сведени на минимум. Ваквата постапка му дава сугестивност на текстот при што фабулата нужно се приспособува на најдинамичните етапи во развојот на дејството, а сè друго се јавува во подредена положба во однос на основната идејна линија. Монолозите и дијалозите, од една страна, водат кон расплетот, а од друга страна, тие се пасивни етапи во развојот на дејството, зашто имаат улога на паузи, кога главниот лик не дејствува. Во баладите постои и активно дејство, а од начинот на кој се менуваат пасивното и активното време зависи динамиката на баладата, како и специфичноста на нејзината внатрешна организација. Елементот на волшебното е речиси редовно присутен во баладите, но не е најважен елемент на овој жанр, туку се јавува само како придружен елемент, а понекогаш служи и за спроведување на определена етичка идеја. Ликовите во баладата, кои не се многу (еден, два а најмногу три) се важен елемент во нејзината конструкција. Во зависност од степенот на конфликтот, ликовите се покажуваат како послаби или појаки карактери. Во позиразените конфликтни состојби, ликовите посилно ги изразуваат емоциите кои добиваат димензии на страст. Но, за разлика од еповите, во баладата силните емоции се проследени до друг агол — како психолошки расветлување на етичкиот став на главниот лик, а тоа ја доближува баладата до драмата. Баладните ликови не се само пасивни жртви на настаните, туку својата индивидуалност ја потенцираат преку внатрешни превирања и си го земаат правото самите да си ја определат својата судбина. Сè до мигот на сопственото експонирање, единката е незабележлива, бесконфликтна личност, а таа се остварува во мигот на своето спротивставување. Оттука, ликовите во баладата не се типични херои, туку стануваат големи според нивните внатрешни обележја. Својата големина, тие ја манифестираат во едне миг преку монолог, дијалог или постапка. Во македонските народни балади нема централен лик кој игра пресудна улога во градењето на сижето. Сите ликови доаѓаат до израз кога емоцијата доаѓа во допир со друга, создавајќи конфликт кој завршува трагично, односно независно од поетскиот пристап, смртта се јавува како нужен расплет во баладата, но и покрај тоа, епилогот не делува насилно, туку зачудувачки природно, логично и едноставно, но не и неимпресивно.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 137-141.</ref> Баладите, кои се многу застапени во македонската народна поезија, се групираат во четири основни групи:<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 120.</ref> * балади со митолошка содржина * балади со [[легенда]]рна содржина * балади со историска содржина * балади со лични и семејни односи Во македонското народно творештво најбројна е четвртата група, но во голем број балади се забележува мешање на различни елементи: митолошки со [[Христијанство|христијански]] или историски така што не е можно секојпат да се разграничи за која група станува збор.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 120-121.</ref> ===Балади со митолошка содржина=== Овие балади тематски одговараат на старите преданија и се доближуваат до сферите на [[култ]]от и [[магија]]та. Тие настанале кога вниманието на народниот творец се пренело од натприродните сили кон човекот и неговите односи со натприродните појави. Со текот на времето, овие елементи се менувале и добивале нови поетско-[[Метафора|метафорични]] димензии, така што од старите [[мит]]ови останале само далечни и нејасни асоцијации. Сепак, иако поетската постапка во градењето на сижето инсистира на реални претстави кои вршат ретроактивно дејство врз [[Митологија|митолошките]] претстави, не може да се негира фактот дека овие балади потекнуваат од старите времиња. Многу македонски балади пеат за сонцето кое често има човечки својства, на пример, тоа се жени со обична девојка од селото. Исто така, во голем број балади се пее за [[Самовила|самовилите]], кои често се индивидуализирани и имаат лични имиња. Притоа, тие можат да бидат добри или злобни, но во песните останува нејасна причината за ваквото нивно однесување. Честопати во ваквите балади доаѓа до идејна контаминација, т.е. мешање на христијански и митолошки елементи. Во баладите од оваа категорија се присутни и [[змеј]]овите, кои се олицетворение на стихијните природни појави, но и во овој случај народниот пејач ги поврзува реалното и волшебното, така што змејовите често стапуваат во најразлични односи со луѓето. Меѓу постарите примери на митолошки балади се и оние со [[Анимизам|анимистички]] претстави. Во нив доминира мотивот на чумата, најчесто претставена како стара жена, со што вишата сила е материјализирана. Во македонското народно творештво има многу примери на вакви песни, што веројатно е одраз на бројните [[Епидемија|епидемии]] кои владееле во минатото. Трагичниот елемент во овие балади е засилен со фактот дека најчести жртви на чумата се младите луѓе, така што етичката идеја во песните е дека [[Чума (болест)|чумата]] е олицетворение на злото, воопшто. Во некои вакви песни, драмските елементи се засилени со елементот на [[метаморфоза]], кога жртвите на чумата по смртта се претвораат во [[растенија]]. Народните балади со мотиво тна претскажувањето на судбината на третиот ден по раѓањето се темелат врз едно од најстарите верувања кое е присутно кај многу народи и се јавува во различни форми. Притоа, во песните, времето од претскажувањето до остварувањето е стеснето, иако во суштина минуваат години. Овде спаѓаат и песните во кои претскажувањето се јавува на [[сон]]. Верувањето во магичната моќ на зборот, пак, нашла одраз во баладите во кои како основен мотив е клетвата. Често, клетвата е недоволно мотивирана, но таа постигнува голем ефект, најчесто со трагични последици, а тоа особено се однесува на мајчината клетва. Понатаму, во оваа група балади спаѓаат и оние во кои невообичаената убавина се јавува како причина за трагедија, не само за оној што ја поседува, туку и за оние кои доаѓаат во допир со неа. На тој начин, големата [[убавина]] е возвишена до идеал кој не може да се освои и да се поседува, па затоа е предодредена да не опстои. народните балади со елементи на метаморфозата почиваат врз древното верување дека физичката [[смрт]] не значи и крај на постоењето на човекот. Со тоа, етичката идеја во овие песни е триумфот на љубовта која е способна да го победи злото. Исто така, како мотив во народните балади се јавува и потребата од жртва кога се гради некој објект. Притоа, во баладите се зачувал мотивот на човечката жртва при што жртвата најчесто нема никаква вина, па дури и не ја претчувствува својата судбина. Сепак, народниот пејач често ја остава можноста жртвата делумно да комуницира со светот, што се надоврзува на христијанското учење за бесмртноста на [[душа]]та.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 121-127.</ref> ===Балади со легендарна содржина=== Во баладите со [[легенда]]рна содржина е присутно мешањето на старите [[Словенска митологија|словенски митолошки]] слоеви со [[Христијанство|христијанската]] религија, така што често се поставува прашањето кој од тие два елемента е примарен а кој секундарен, иако сепак во нив доминира христијанскиот поглед на светот. Оттука, овие песни обично завршуваат во духот на христијанската [[етика]]. Како последица на христијанската идејна концепција, тонот во баладите со легендарна содржина е поспокоен, иако дејствието постојано е на работ на максимална драмска напрегнатост. При конструкцијата на христијанските ликови, народниот пејач е скржав, избегнувајќи секако впотег што би им дал „внатрешна“ димензија. Инаку, во оваа група балади се вбројуваат и оние песни во кои се пее за [[Задгробен живот|задгробниот живот]], за пораките што ги испраќаат мртвите и, воопшто, за комуницирањето со „другиот“ свет. Најилустративен пример е култот кон мртвите, како во баладите за мртвиот брат кој станува од гробот, кои се неверојатно распространети низ Македонија. Баладиет од овој тип се импресивни со својата драматичност, особено што сижето најчесто е конципирано во комбинација на клетва и метаморфоза.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 128-129.</ref> ===Балади со историска содржина=== Оваа група вклучува широк репертоар на содржини кои, независно од нивната субјективна перцепција, транспонираат долг период од македонската историја. Овие песни се органски поврзани со историските епски и лирски песни, бидејќи во нив тематски се засегнати личните судбини, семејните трагедии итн., кои се темелат врз некоја конкретна историска состојба. Со многу драмски елементи во овие балади се прикажани и лични и општи преживувања низ соодветна композициска постапка: во нив објективниот настан е предаден преку субјективна проценка како лична или семејна драма. Имајќи предвид дека секоја ваква песна се појавила како реакција на некој конкретен настан, се претпоставува дека овие балади настанале кон крајот на [[14 век]]. Притоа, историските елементи во нив се само појдовна основа која го подготвува идејниот став, а секундарниот раскажувачки план го открива тој став преку разновидни конфлитни сосотјби. Основната одлика на баладите од оваа група е [[морал]]ниот став на јунакот, а не некој реален јуначки подвиг како во [[Епска народна поезија|епските народни песни]]. Како најстари балади во оваа група се сметаат оние во кои се разработува темата на сопругот на свадбата на својата сопруга - мотив кој е познат кај сите балкански, а и во другите европски народи. Со доаѓањето на [[Османлии]]те на [[Балкан]]от, се појавиле балади во кои се пее за репресалиите врз народот, особено за одземањето на честа на девојките, потурчувањето итн., а подоцна се појавиле и баладите во кои се пее за [[Ајдутство|ајдуците]], вклучувајќи ги и ајдуците-арамии. Што се однесува до песните посветени на [[Илинденско востание|Илинденскиот]] период, ретко се јавуваат балади со таква тематика, т.е. повеќето се лирски, елегични песни. Најпосле, се среќаваат и балади од периодот на [[Македонија во Втората светска војна|НОБ]], а тие концепциски се надоврзуваат на претходните, така што дефинирањето на нивното место во македонското народно творештво е дискутабилно.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 129-127.</ref> === Балади со лични и семејни односи=== Според бројноста и разновидноста на темите, оваа група зазема централно место во македонските балади. Во основа, нивната концепција се заснова врз реална основа — личните и семејните односи, но неретко во нив се застапени и митолошки и религиозни елементи, а во некои примери јасно е дефиниран социјалниот елемент. Понатаму, за оваа група е својствено постоењето на типичен баладен јунак. Честа тема во овие балади е непочитувањето на волјата на родителите при изборот на брачниот другар при што песните редовно завршуваат со трагедија со што се искажува етичката идеја на народниот пејач дека не може да се има среќа во животот без благослов на родителите. Понекогаш, ваквите трагични околности не се објаснети во баладите, со што тие стануваат мистериозни, со многу отворени прашања за читателот. Оттука, чинот на [[самоубиство]]то во народните балади се прифаќа како логичен тек на нештата, како единствениот можен епилог. Честа тема во оваа група балади е мажењето далеку од родителскиот дом, што може да направи пустош во психичкиот живот на невестата при што повторно надминувањето на овој конфликт завршува трагично. Понатаму, во оваа група спаѓаат баладите посветени на немањето пород како специфична трагедија на семејството. Најчесто, како причина на неплодноста се појавува мајчината клетва која е дефинитивна и народниот пејач не остава простор за нејзино неутрализирање. Во други песни, кога братот не ѝ дозволува на сестра си да се омажи за саканиот, конфликтот завршува со убиството на братот; слично на тоа, кога едната сестра се вљубува во сопругот на својата сестра, повторно разрешувањето се бара во убиството; на тој начин, во сплетот на сложените и деликатни семејни односи, силните емоции најчесто излегуваат од контролата, сè се одвива стихијно и драматично, па смртта на еден од учесниците во љубовниот триаголник е неизбежна. Во рамките на оваа група балади најразвиено сиже имаат песните за односите меѓу свекрвата, снаата и синот. Во нив, конфликтната состојба е психолошки мотивирана од исконската нетрпеливост меѓу свекрвата и снаата, а која произлегува од доминантната положба на свекрвата во домот; од таа причина, конфликтот секогаш завршува со смртта на сопружниците, а виновничката (свекрвата) никогаш не е непосредно казнета; на тој начин, етичкиот став на пејачот е јасен — мајката продолжува да живее не само со својата вина, туку и без сопственото чедо. Во некои балади се оди чекор понатаму и свекрвата се јавува како непосреден и суров убиец на снаата. Слични на овие песни се оние кои се посветени на нетрпеливоста меѓу јатрвите и золвата при што во некои примери омразата кон золвата е толку голема, што дури јатрвата е подготвена да си го жртвува своето дете со цел да ја обвини золвата. Баладите од овој тип се извонредно динамични и напрегнати и наликуваат на [[трагедија]], но тие секогаш завршуваат така што злото на крајот се казнува. Најпосле, според импресивноста и драмските заплети не заостануваат ни баладите посветени на [[инцест]]от. Во македонските балади, овој мотив е развиен во две насоки — ненамерен и свесен инцест, кој може да биде извршен или е само инцест во обид. Овие песни се бројни во македонското народно творештво, а колку е сродството поблиско (татко-ќерка, брат-сестра), казната е поостра, додека кога се разботи за љубовните односи меѓу блиски братучеди, песните се исполнети со лиричност и завршуваат со шематизираната формула „убава мома род нема“.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 133-137.</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Лит-никулец}} [[Категорија:Поезија]] [[Категорија:Народна книжевност]] [[Категорија:Галицизми]] mqvh5qqa98yehn79wbxvkxrtxbwie3i Чељабинска Област 0 70359 5293911 5293366 2024-11-19T19:38:34Z Andrew012p 85224 5293911 wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300px" ! colspan="2" align=center bgcolor="#FFDEAD" |Чељабинска Област |- | style="vertical-align: middle;" |[[Податотека:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|200п|Знаме на Чељабинската област]] | style="vertical-align: middle;" | [[Податотека:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|100п|Грб на Чељабинската област]] |- ! colspan="2" align="center" | [[Податотека:Хребет Зюраткуль.jpg|300п]] |- ! colspan="2" align="center" | [[Податотека:Map of Russia - Chelyabinsk Oblast (2008-03).svg|300п|Чељабинската област во Русија]] |- |+<font size="+1">'''Уралски федерален округ во Русија '''</font> |- |----- valign="top" |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Држава]]: || [[Русија]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Федерални окрузи во Русија|Округ]]: || [[Уралски федерален округ|Уралски]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Површина]]: || 87 900 км<sup>2</sup> |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Население]]: || 3 603 339''<small>( 2002)</small>'' |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Главен град]]: || [[Чељабинск]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Густина на население]]: || 41 ж/км<sup>2</sup> |----- bgcolor="#FFFFFF" | Повикувачки број: || <code>74</code> |----- bgcolor="#FFFFFF" |} '''Чељабинска Област''' ({{lang-ru|Челя́бинская о́бласть}}) — федерална област во [[Русија]]. Административен центар е градот [[Чељабинск]]. {{Ризница-врска|Chelyabinsk Oblast}} {{Русија-гео-никулец}} {{русија}} [[Категорија:Чељабинска област| ]] [[Категорија:Држави и територии настанати во 1934 година]] 0i3jw3yhfa7r9ot6tbzjc1x1y8rro75 5293953 5293911 2024-11-19T22:12:38Z Andrew012p 85224 Andrew012p ја премести страницата [[Чељабинска област]] на [[Чељабинска Област]]: Правопис 2017 г. 5293911 wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300px" ! colspan="2" align=center bgcolor="#FFDEAD" |Чељабинска Област |- | style="vertical-align: middle;" |[[Податотека:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|200п|Знаме на Чељабинската област]] | style="vertical-align: middle;" | [[Податотека:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|100п|Грб на Чељабинската област]] |- ! colspan="2" align="center" | [[Податотека:Хребет Зюраткуль.jpg|300п]] |- ! colspan="2" align="center" | [[Податотека:Map of Russia - Chelyabinsk Oblast (2008-03).svg|300п|Чељабинската област во Русија]] |- |+<font size="+1">'''Уралски федерален округ во Русија '''</font> |- |----- valign="top" |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Држава]]: || [[Русија]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Федерални окрузи во Русија|Округ]]: || [[Уралски федерален округ|Уралски]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Површина]]: || 87 900 км<sup>2</sup> |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Население]]: || 3 603 339''<small>( 2002)</small>'' |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Главен град]]: || [[Чељабинск]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Густина на население]]: || 41 ж/км<sup>2</sup> |----- bgcolor="#FFFFFF" | Повикувачки број: || <code>74</code> |----- bgcolor="#FFFFFF" |} '''Чељабинска Област''' ({{lang-ru|Челя́бинская о́бласть}}) — федерална област во [[Русија]]. Административен центар е градот [[Чељабинск]]. {{Ризница-врска|Chelyabinsk Oblast}} {{Русија-гео-никулец}} {{русија}} [[Категорија:Чељабинска област| ]] [[Категорија:Држави и територии настанати во 1934 година]] 0i3jw3yhfa7r9ot6tbzjc1x1y8rro75 Деловна тајна 0 117055 5293931 5204831 2024-11-19T20:45:20Z Bjankuloski06 332 clean up, replaced: дле → дел (2) 5293931 wikitext text/x-wiki '''Деловната тајна''' ја сочинуваат доверливи информации кои имаат посебно значење за оние кои ги поседуваат. Притоа е важно информацијата да биде тајна, т.е. не смее да биде општо позната, да има комерцијална вредност и да биде соодветно заштитена со [[закон]] или со одлука.<ref name="ReferenceA">Никола Главинче, „Деловна тајна“, ''Економија и бизнис'', година 19, број 228, јуни 2017, стр. 44.</ref> ==Поим и дефиниција== Под трговска тајна може да се подразбере речиси ништо или сè што е корисно или што е напредно, односно може да придонесе за равојот на некој правен субјект, но што не е општо познато или што може лесно да се дознае од трети лица во [[трговија]]та. Предметот ги опфаќа научните или техничките информации, [[дизајн]]и, мостри, процеси, постапки, формули, бизнис планови, финансиски [[информации]] и списоци на имиња, адреси или [[телефон]]ски броеви . Иако, предмет на трговската тајна може да биде речиси ништо, за да постои некоја трговска тајна потребни се два дополнителни услови: тајноста и бизнис – вредноста. ==Деловната тајна во меѓународното право== Заштитата на деловната тајна е пропишана со бројни меѓународни акти. Во [[ЕУ]], таков е случајот со Директивата 2016/943 за заштита на неоткриени знаења и искуства и трговски информации (деловни тајни) од незаконско набавување, користење и употреба (''Directive 2016/943 of the European Parliament and of the Council of 8 June 2016 on the protection of undisclosed know-how and business information (trade secrets) against their unlawful acquisition, use and disclosure'').<ref name="ReferenceB">Никола Главинче, „Деловна тајна“, ''Економија и бизнис'', година 19, број 228, јуни 2017, стр. 45.</ref> ==Законско регулирање на деловната тајна во Македонија== Во Македонија не постои посебен закон за заштита на деловната тајна или за заштита на податоците. Сепак, деловната тајна е предмет на разработка во [[Закон за работни односи|Законот за работните односи]] каде во членот 35 е предвидено дека работникот не смее да ги искористи за себе или да ги предаде на трето лице податоците што се сметаат за деловна тајна на работодавачот, а кои со посебен акт ги одредува работодавачот и кои ќе му бидат доверени на работникот како деловна тајна. Притоа, работникот се смета за одговорен за нарушување на деловната тајна ако знаел или морал да знае дека податоците имаат таков карактер. Оваа обврска важи и откако работникот повеќе на работи во фирмата со чија деловна тајна бил запознаен.<ref name="ReferenceA"/> Согласно член 82 од Законот за работните односи, работодавачот може да го отпушти работникот од работа ако тој оддаде деловна или службена тајна.Според членот 22 од [[Закон за облигационите односи|Законот за облигационите односи]], ако во односите меѓу две [[Трговско друштво|трговски друштва]], едната страна ѝ дала на другата страна доверливи податоци, другата страна не смее да ги направи достапни на трето лице, ниту да ги искористи за свои интереси. Притоа, кои информации се сметаат за доверливи се утврдува со акт на правното лице. Притоа, со сентенцата на [[Врховен суд на Република Македонија|Врховниот суд на Република Македонија]] Рев. 3 бр. 239/2014 од 14.10.2015, „не постои повреда на работниот ред и дисциплина со неовластено соопштување на деловна тајна доколку претходно работодавачот во посебен акт не определил кои факти, исправи, податоци и документи се прогласени за деловна тајна“.<ref name="ReferenceB"/> Исто така, оддавањето или неовластеното набавување податоци кои се сметаат за деловна тајна се смета за кривично дело. Така, со членот 281 од [[Кривичен законик на Република Македонија|Кривичниот законик на Република Македонија]], тој што на неповикано лице ќе му соопшти, ќе му предаде или на друг начин ќе му ги направи достапни податоците што со закон се прогласени за деловна тајна ќе се казни со [[затвор]]ска казна во траење од една до пет години. Исто така, тој што на неповикано лице ќе му достави или соопшти податоци кои со закон или одлука на надлежен управен орган се прогласени за деловна тајна, ако тоа предизвикува потешки штетни последици, ќе се казни со затворска казна од три месеци до три години. Ако пак податоците се особено важни или ако тие се изнесуваат во странство, затворската казна изнесува од една до 10 години.<ref name="ReferenceB"/> == Наводи == {{наводи}} {{економија-никулец}} [[Категорија:Стопанство]] [[Категорија:Трговско право]] nk82ia1ir8rny5etrln48zyqiwsgb1u Папска Држава 0 124274 5293862 5289156 2024-11-19T12:27:58Z BosaFi 115936 /* Надворешни врски */ 5293862 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country|native_name={{native name|it|Patrimonio di San Pietro/Stato Pontificio}}<br >{{native name|la|Patrimonium Sancti Petri/Status Ecclesiasticus}}|conventional_long_name=Држава на црквата|common_name=Папска Држава|government_type=[[Феудализам|Феудалсна]] [[Теократија|теократска]] [[Изборна монархија|изборна]] [[апсолутна монархија]] <br><small>(756–1798; 1800–1809)</small><br />[[Унитарна држава|Унитарна]] теократска изборна апсолутна монархија<br><small>(1814–1848; 1850–1870)</small><br />Унитарна теократска изборна [[Уставна монархија|полууставна]] монархија<br><small>(1848)</small>|life_span=754–1870<ref>[https://books.google.com/books?id=_azACQAAQBAJ&dq=papal+states+754-1870&pg=PT2037 World Monarchies and Dynasties]</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=O_eVDwAAQBAJ&dq=papal+states+754-1870&pg=PA414 Rome: A History in Seven Sackings]</ref><ref>[http://legalhistorysources.com/ChurchHistory220/LectureTwo/TimeLineCharlemagne.htm Historical Time Line of Charlemagne – Medieval Legal History]</ref><br>Интеррегна ([[Римска Република (18 век)|1798–1799]], [[Наполеон и Католичката црква#Папска држава|1809–1814]] и [[Римска Република (1849–1850)|1849–1850]])|year_start=754|year_end=1870|event_start=[[Пипинова даровница]]|event_end=[[Освојување на Рим|2. разградување]]|date_end=20 септември|event1=Кодификација|date_event1=781|event2=[[Договор од Венеција]] (независност од Светото Римско Царство)|date_event2=1177|event3=[[Римска Република (18 век)|1. разградување]]|date_event3=18 февруари 1798|event4=Декларација од палатата Шенбрун|date_event4=17 May 1809|event_post=[[Латерански договор|Ватикан]]|date_post=11 февруари 1929|p1=Византија под Сириската династија|image_p1=[[File:Byzantine Calvary cross potent (transparent).png|36px|link=Византија под Исавријанинската династија]]|s1=Република Коспаја|flag_s1=Flag of Cospaia.svg|s2=Војводство Парма и Пјаченца|flag_s2=Flag of the Duchy of Parma.svg|s3=Тиберинска Република|flag_s4=Flag of the Repubblica Romana 1798.svg|flag_s3=Flag of France.svg|s5=Прво Француско Царство|s4=Римска Републикз (1798–1799)|flag_s5=Flag of France.svg|s6=Римска Републикз (1849–1850)|flag_s6=Flag of the Roman Republic (19th century).svg|s7=Кралство Италија|flag_s7=Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|s8=|flag_s8=|image_flag=Flag of the Papal States (1808-1870).svg|flag_size=95px|flag_type=Пешадиски бои и „де факто“ граѓанско знаме (19 век)|flag=Список на знамиња на Папството#Историски знамиња|image_coat=Coat of arms of the Papal States (Renaissance shape).svg|coa_size=|symbol_type=[[Грб на Ватикан|Грб<br>(15–19 век)]]<!-- symbol2 = --><div style="padding:3px 0;">[[File:CoA Pontifical States 02.svg|70px|Coat of arms of Papal States (sede vacante)]]</div><!-- symbol_type2 = -->[[Седе ваканте|Грб<br>(''Седе ваканте'')]]|other_symbol=<div style="padding:0.3em;">[[File:Papal Arms shield.svg|85px]]</div>|other_symbol_type=Папски штит|image_map=Papal_States_1815.svg|image_map_caption=Папските држави во 1815 година по Наполеонските војни|image_map2=Papal States 1789.svg|image_map2_caption=Карта на папските држави (зелена) во 1789 година пред Французите да ги заземат папските земји во Франција, вклучувајќи ги нејзините ексклави [[Беневенто]] и [[Понтекорво]] во јужна Италија, и [[Венесен]] и [[Авињон]] во јужна Франција|capital=[[Рим]]|coordinates={{coord|41|54|00|N|12|29|15|E|type:country_region:IT|display=inline}}|national_anthem={{plainlist| *''[[Marcia trionfale (Hallmayer)|Marcia trionfale]]'' (1857–1870)<ref>{{cite web |url=http://www.vaticanstate.va/IT/Stato_e_Governo/NoteGenerali/Inno.htm |title=Inno Pontificio e la sua storia |publisher=Statto della città del Vaticano |language=it |archive-url=https://web.archive.org/web/20100313145622/http://www.vaticanstate.va/IT/Stato_e_Governo/NoteGenerali/Inno.htm |archive-date=13 March 2010 |access-date=26 August 2021 |url-status=dead}}</ref><br>Great Triumphal March}}{{center| }}|common_languages=[[Латински]], [[Италијански јазик|Италијански]], [[Окситански јазик|Окситански]]|religion=[[Римокатоличка црква]] (''[[државна религија]]'')|currency={{plainlist| *[[Папски скудо]] (до 1866) *[[Папска лира]] (1866–1870)}}|title_leader=[[Список на папи|Папа]]|leader1=[[Папа Стефан II|Стефан II]]|year_leader1=756–757 (прв)|leader2=[[Папа Пиј IX|Пиј IXIX]]|year_leader2=1846–1870 (последен)|title_representative=[[Кардинален државен секретар]]|representative1=[[Џироламо Дандини]]|year_representative1=1551–1555 (прв)|representative2=[[Џакомо Антонели]]|year_representative2=1848–1870 (последен)|title_deputy=[[Список на премиери на Папските држави|Премиер]]|deputy1=[[Габриеле Ферети]]|year_deputy1=1847–1848 (прв)|deputy2=[[Карло Емануеле Муцарели]]|year_deputy2=1848–1849 (последен)|legislature=Парламент (1848)|stat_year2=1853<ref name="census1853">{{cite book |title=Statistica della popolazione dello Stato pontificio dell'anno 1853 |date=1857 |publisher=Ministero del commercio e lavori pubblici |page=xxii |url=https://ebiblio.istat.it/digibib/censimentipreunitari/LO10431158CensPopStatoPont1853.pdf |access-date=1 March 2018 |archive-date=2 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180302103834/https://ebiblio.istat.it/digibib/censimentipreunitari/LO10431158CensPopStatoPont1853.pdf |url-status=dead}}</ref>|stat_area2=|stat_pop2=3,124,668|footnotes=|today={{plainlist| *[[Италија]] *[[Франција]] *[[Ватикан]]}}|demonym=|area_km2=|area_rank=|GDP_PPP=|GDP_PPP_year=|HDI=|HDI_year=}} '''Папскa Држава''' ({{Lang-it|Stato Pontificio}}; {{Lang-la|Dicio Pontificia}}), официјално '''Државата на Црквата''' ({{Lang-it|Stato della Chiesa}}; {{Lang-la|Status Ecclesiasticus}}) — низа територии на [[Апенински Полуостров|Италијанскиот Полуостров]] под директна [[Сувереност|суверена]] власт на [[папа]]та од 756 до 1870 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/place/Papal-States|title=Papal States|date=30 April 2020|work=[[Encyclopædia Britannica]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20211005235304/https://www.britannica.com/place/Papal-States|archive-date=5 October 2021|accessdate=11 August 2021}}</ref> Овие држави биле меѓу главните држави на Италија од 8 век до [[Обединување на Италија|обединувањето на Италија]], помеѓу 1859 и 1870 година. Државата го има своето потекло во подемот на [[христијанство]]то низ Италија, а со тоа и зголеменото влијание на христијанската црква. До средината на 8 век, со падот на [[Византија]] во Италија, Папството станало ефективно суверено. Неколку христијански владетели, вклучително и франкските кралеви [[Карло Велики]] и [[Пипин Малиот]], дополнително донирале земји за да бидат управувани од Црквата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/place/Papal-States|title=Papal States {{!}} historical region, Italy {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115155958/https://www.britannica.com/place/Papal-States|archive-date=2021-11-15|accessdate=2021-11-21}}</ref> За време на [[ренесанса]]та, папската територија значително се проширила и папата станал еден од најважните секуларни владетели на Италија, како и поглавар на Црквата. Во својот зенит, папските држави ги покривале повеќето современи италијански региони [[Лацио]] (кој го вклучува [[Рим]]), [[Марке]], [[Умбрија]] и Ромања и делови од Емилија. Овие поседи се сметале за манифестација на временската моќ на папата, наспроти неговиот црковен примат. До 1861 година, голем дел од територијата на Папските држави била освоена од [[Кралство Италија|Кралството Италија]]. Единствено Лацио, вклучувајќи го и Рим, останал под привремена контрола на папата. Во 1870 година, папата ги изгубил Лацио и Рим и немал физичка територија, освен градот Леонин, кој новата италијанска држава не го окупирала воено, и покрај анексијата на Лацио. Во 1929 година, италијанскиот фашистички водач [[Бенито Мусолини]], шеф на италијанската влада, ставил крај на проблемот „[[Затвореникот во Ватикан]] “ кој вклучувал обединета Италија и [[Света Столица|Светата столица]] со преговарање за Латеранскиот договор, потпишан од двете страни. Овој договор бил признат суверенитетот на Светата столица над новосоздадениот меѓународен територијален ентитет, град-држава во Рим ограничена на симболична територија која станала [[Ватикан|Град Ватикан]]. == Име == Папските држави биле познати и како ''Папска држава'' (иако обично се претпочита множина, еднината е подеднакво точна бидејќи политиката се однесувала на повеќе од обична [[Личен сојуз|лична заедница]]). Териториите исто така биле различно нарекувани како ''држава(и) на црквата'', ''папски држави'', ''црковни држави'', ''наследство на Свети Петар'' или ''Римски држави'' ( {{Lang-it|Stato Pontificio}}, исто така ''{{Јаз|it|Stato della Chiesa}}'', ''{{Јаз|it|Stati della Chiesa}}'', ''{{Јаз|it|Stati Pontifici}}'', и ''{{Јаз|it|Stato Ecclesiastico}}''; , исто така ''{{Јаз|la|Dicio Pontificia}}'' „Папско владеење“).<ref name="mitchell368">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/mitchellsgeogra01mitcgoog|title=Mitchell's geographical reader|last=Mitchell|first=S.A.|publisher=Thomas, Cowperthwait & Co.|year=1840|page=[https://archive.org/details/mitchellsgeogra01mitcgoog/page/n274 368]}}</ref> Донекаде користеното име варирало во зависност од преференциите и навиките на европските јазици на кои се изразувало. == Историја == === Потекло === За своите први 300 години, во рамките на [[Римско Царство|Римското Царство]], Црквата била прогонувана и непризнаена, неспособна да држи или пренесе имот.<ref name="schnurer">[http://www.newadvent.org/cathen/14257a.htm Schnürer, Gustav. ]</ref> Раните собранија се состанувале во соби одвоени за таа цел во домовите на добростоечки поединци, а голем број рани цркви, познати како титуларни цркви и сместени на периферијата на [[Стар Рим|антички Рим]], биле чувани како сопственост на поединци, наместо од самата Црква. Како и да е, имотите што ги поседувале номинално или всушност поединечни членови на римските цркви обично се сметаат за заедничко наследство кое последователно му се предава на легитимниот „наследник“ на тој имот, честопати неговите високи [[ѓакон]]и, кои пак биле помошници на локален епископ. Ова претставувало заедничко наследство поврзано со црквите во Рим и на тој начин, под неговиот владејачки епископ, станало доста значајно, бидејќи не само куќите итн. во Рим или во близина, туку и земјиште имоти, како што се [[Латифундија|латифундии]]<nowiki/>те, цели или делумно, низ Италија и подалеку.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=tmavAwAAQBAJ&pg=PA243|title=A Political History of Early Christianity|last=Brent|first=Allen|date=2009-09-01|publisher=A&C Black|isbn=9780567606051|page=243|language=en|access-date=2020-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210910072606/https://books.google.com/books?id=tmavAwAAQBAJ&pg=PA243|archive-date=2021-09-10}}</ref> Овој систем почнал да се менува за време на владеењето на царот [[Константин Велики]], кој го направил [[христијанството]] законско во рамките на [[Римското Царство]] и му ги вратил сите имоти што биле конфискувани; во поголемите градови на [[Римското Царство]] тоа би било прилично значајно, а меѓу нив и римското наследство.<ref name="schnurer"/> [[Латерански дворец|Латеранскиот дворец]] бил првата значајна нова донација на црквата, најверојатно подарок од самиот Константин.<ref name="schnurer" /> Следеле и други донации, првенствено во континентална Италија, но и во провинциите на [[Римското Царство]]. Меѓутоа, црквата ги држела сите овие земји како приватен земјопоседник, а не како суверен ентитет. По падот на [[Западното Римско Царство]], папството се нашло сè повеќе во несигурна и ранлива положба. Како што се распаднала централната римска власт во текот на доцниот 5 век, контролата над италијанскиот полуостров постојано се менувала, потпаѓајќи под власта на [[аријанство]]то за време на владеењето на [[Одоакар]], а подоцна и на [[Остроготи]]те. Црковната организација во Италија, со [[папа]]та на чело, нужно се потчинила на нивната суверена власт, притоа потврдувајќи го својот духовен примат над целата [[Римокатоличка црква|Црква]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.catholic.org/encyclopedia/view.php?id=8827|title=Ostrogoths|publisher=Catholic Online|archive-url=https://web.archive.org/web/20200918234756/https://www.catholic.org/encyclopedia/view.php?id=8827|archive-date=September 18, 2020|accessdate=December 9, 2020}}</ref> Семето на папските држави како суверен политички ентитет е засадено во 6 век. Почнувајќи од 535 година, под царот [[Јустинијан I]], [[Византија|Источното Римско Царство]] - наречено од повеќето историчари како Византија - ја започнал готската војна за повторно освојување на Италија. Ова траело до 554 година и ги опустошило политичките и економските структури на Италија. Потоа, во 568 година, Ломбардите влегле на полуостровот од север, основајќи свое италијанско кралство и во текот на следните два века го освоиле најголемиот дел од италијанската територија што неодамна ја вратила [[Византија]]. До VII век, византиската власт во голема мера била ограничена на дијагонална лента која се протегала приближно од [[Равена]], каде што се наоѓал претставникот на царот, или Егзархот, до Рим и јужно до [[Неапол]], плус крајбрежни ексклави. {{Sfn|Treadgold|1997}} Северно од Неапол, групата на византиска контрола се намалила, а границите на „коридорот Рим-Равена“ биле исклучително тесни.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=rjHVAAAAMAAJ&q=Rome-Ravenna+corridor|title=The Penguin Atlas of Medieval History|last=McEvedy|first=Colin|date=1961|publisher=Penguin Books|isbn=9780140708226|page=32|quote=... separated from their theoretical overlord in Pavia by the continuing Imperial control of the Rome-Ravenna corridor.|access-date=2020-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210913092921/https://books.google.com/books?id=rjHVAAAAMAAJ&q=Rome-Ravenna+corridor|archive-date=2021-09-13}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=UtMVAwAAQBAJ&q=Rome-Ravenna+corridor|title=Egypt, Greece, and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean|last=Freeman|first=Charles|date=2014|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0199651924|page=661|quote=The empire retained control only of Rome, Ravenna, a fragile corridor between them, ...|access-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210913092925/https://books.google.com/books?id=UtMVAwAAQBAJ&q=Rome-Ravenna+corridor|archive-date=2021-09-13}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=Zod9AwAAQBAJ&q=Rome-Ravenna+corridor|title=The Popes and the Papacy in the Early Middle Ages: 476–752|last=Richards|first=Jeffrey|date=2014|publisher=Routledge|isbn=978-1317678175|page=230|quote=In 749 Ratchis embarked on a bid to capture Perusia, the key to the Rome-Ravenna land corridor|access-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210913092926/https://books.google.com/books?id=Zod9AwAAQBAJ&q=Rome-Ravenna+corridor|archive-date=2021-09-13}}</ref> Со ефективна византиска моќ на североисточниот крај на оваа територија, папата, како најголем земјопоседник и најпрестижна фигура во Италија, стандардно започнал да презема голем дел од владејачката власт што Византијците не можеле да ја остварат во областите околу градот Рим.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/62243072|title=Medieval Italy : an encyclopedia. Volume 1, A to K|date=2004|publisher=Routledge|others=Christopher Kleinhenz|isbn=0-203-50275-2|location=New York|pages=1024|oclc=62243072}}</ref> Додека папите легално останале „''римски поданици''“ под византиска власт, во пракса Римското Војводство, област приближно еквивалентна на [[Лацио]], станала независна држава управувана од папата. {{Sfn|Kleinhenz|2004}} Независноста на црквата, потпомогната од поддршката на народот за папството во Италија, им овозможило на различни папи да ѝ пркосат на волјата на византискиот цар: [[Папа Григориј II|папата Григориј II]] дури [[Изопштување|го екскомуницирал]] царот [[Лав III Сириец|Лав III]] за време на [[Византиско иконоборство|иконоборството]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=982|title=St. Gregory II – Saints & Angels|publisher=Catholic Online|archive-url=https://web.archive.org/web/20210124095625/https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=982|archive-date=January 24, 2021|accessdate=December 9, 2020}}</ref> Сепак, папата и егзархот сè уште работеле заедно за да ја проверат зголемената моќ на Ломбардите во Италија. Како што слабеела византиската моќ, сепак, папството презело сè поголема улога во заштитата на Рим од Ломбардите, но немајќи директна контрола врз значителни воени средства, папата главно се потпирал на [[дипломатија]]та за да постигне толку многу.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.catholic.org/encyclopedia/view.php?id=5358|title=Pope St. Gregory II|publisher=Catholic Online|archive-url=https://web.archive.org/web/20200812183946/https://www.catholic.org/encyclopedia/view.php?id=5358|archive-date=August 12, 2020|accessdate=December 9, 2020}}</ref> Во пракса, овие папски напори служеле за фокусирање на ломбардското [[wiktionary:aggrandizement|величење]] на егзархот и Равена. Врвен момент во основањето на Папските држави бил договорот за границите отелотворени во ''даровница на Сутри'' на ломбардскиот крал Лиутпранд (728) на [[Папа Григориј II|папата Григориј II]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.romeartlover.it/Civita3.html|title=Sutri|work=From Civitavecchia to Civita Castellana|archive-url=https://web.archive.org/web/20170609155123/http://www.romeartlover.it/Civita3.html|archive-date=9 June 2017|accessdate=27 August 2012}}</ref> === Даровница на Пипин === Кога Егзархијата на Равена конечно паднала во рацете на Ломбардите во 751 година, {{Sfn|Kleinhenz|2004}} Римското Војводство било целосно отсечено од [[Византија]], од која теоретски сè уште бил дел. Папите ги обновиле претходните обиди да обезбедат поддршка од [[Франкија|Франките]]. Во 751 година, [[Папа Захариј|папата Захариј]] го крунисал [[Пипин Малиот|Пипин Кусиот]] за крал на местото на немоќниот [[Меровинзи|меровиншки]] лик, кралот [[Хилдерик III]]. Наследникот на Захариј, [[Папа Стефан II|папата Стефан II]], подоцна на Пипин му ја доделил титулата ''патрициј на Римјаните''. Пипин ја водел франкската војска во Италија во 754 и 756 година. Пипин ги поразил Ломбардите – преземајќи ја контролата над северна Италија – и му дал подарок (наречен [[Пипинова даровница|даровница на Пипин]]) на имотите што порано ја сочинувале Егзархијата на Равена на папата. Во 781 година, [[Карло Велики]] ги кодифицирал регионите над кои папата ќе биде привремен суверен: Војводството Рим било клучно, но територијата била проширена за да ги вклучи Равена, Војводството Пентаполис, делови од Војводството Беневенто, [[Тоскана]], [[Корзика]], [[Ломбардија]], и голем број италијански градови. Соработката помеѓу папството и династијата [[Каролинзи]] кулминирала во 800 година кога [[Папа Лав III|папата Лав III]] го крунисал Карло Велики како „[[Цар на Светото Римско Царство|Цар на Римјаните]]“. === Врска со Светото Римско Царство === Од 9 век до 12 век била основана прецизната природа на односот меѓу папите и [[Цар на Светото Римско Царство|царевите]]- и меѓу Папските држави и [[Свето Римско Царство|царството]]. Не било јасно дали Папските држави биле посебно царство со папата како нивен суверен владетел, само дел од [[Франкија|Франкското Царство]] над која папите имале административна контрола, како што било предложено во трактатот од крајот на 9 век ''Libellus de imperatoria potestate in urbe'', или дали светите римски императори цареви викари на папата (како еден вид архимператор) што владееле со христијанскиот свет, при што папата бил директно одговорен само за околината на Рим и за духовните должности. [[Светото Римско Царство]] во својот франкски облик пропаднало и било поделено меѓу внуците на [[Карло Велики]]. Царската моќ во Италија ослабела, а престижот на папството опаднало. Ова довело до пораст на моќта на локалното римско благородништво, а контролата на папските држави во текот на почетокот на 10 век преминала на моќното и корумпирано аристократско семејство, Теофилакти. Овој период подоцна бил наречен ''Saeculum obscurum'' („темно доба“), а понекогаш и како „владеење на блудниците“.<ref>[[Émile Amann]] and Auguste Dumas, ''L'église au pouvoir des laïques'', in Auguste Fliche and Victor Martin, eds.</ref> Во пракса, папите не биле во можност да остварат ефективен суверенитет над обемните и планински територии на Папските држави, а регионот го зачувал својот стар систем на владеење, со многу мали грофовии и маркизати, секое со свој центар (рока). Во текот на неколку кампањи во средината на 10 век, германскиот владетел [[Отон I (Свето Римско Царство)|Отон I]] ја освоил северна Италија; [[Папа Јован XII|Папата Јован XII]] го крунисал за цар (прв така крунисан по повеќе од четириесет години) и двајцата ја ратификувале Диплома Отонианум, со која царот станал гарант за независноста на Папските Држави. {{Sfn|Tucker|2009}} Сепак, во текот на следните два века, папите и царевите се расправале за различни прашања, а германските владетели рутински ги третирале Папските Држави како дел од нивните кралства во тие прилики кога проектирале моќ во Северна и Централна Италија. Како што Грегоријанската реформа работела на ослободување на администрацијата на црквата од царското мешање, независноста на папските држави се зголемила на важност. По истребувањето на династијата Хоенштауфен, германските цареви ретко се мешале во италијанските работи. Како одговор на борбата меѓу Гелфите и Гибелините, Договорот од Венеција ја официјализирал независноста на Папските Држави од Светото Римско Царство во 1177 година. До 1300 година, ПапскитеДржави, заедно со останатите италијански кнежевства, биле ефективно независни. === Авињонско папство === [[Податотека:Central_States_of_the_Church_c_1430.png|мини|Доменот на Папските држави во околу 1430 година]] Од 1305 до 1378 година, папите живееле во папската енклава [[Авињон]], опкружена со [[Прованса]] и под влијание на француските кралеви. {{Sfn|Spielvogel|2013}} {{Sfn|Elm|Mixson|2015}} {{Sfn|Watanabe|2013}} {{Sfn|Kleinhenz|2004}} <ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/greenwooddiction00butt_0|title=The Greenwood Dictionary of World History|last=Butt|first=John J.|date=2006|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0313327650|page=[https://archive.org/details/greenwooddiction00butt_0/page/36 36]|quote=Term (coined by [[Petrarch]]) for the papal residence in Avignon (1309–1377), in reference to the Babylonian Captivity (...)|url-access=registration}}</ref> Овој период бил познат како „Авињонез“ или „Вавилонско заробеништво“.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=Td4WAAAAQBAJ&q=avignon+babylonian+captivity+1309-1377|title=Cengage Advantage Books: Western Civilization: Beyond Boundaries|last=Noble|date=2013|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1285661537|edition=7|page=304|quote=The Babylonian Captivity, 1309–1377|display-authors=etal|access-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210914043921/https://books.google.com/books?id=Td4WAAAAQBAJ&q=avignon+babylonian+captivity+1309-1377|archive-date=2021-09-14}}</ref> Во овој период самиот град Авињон и околниот Венесен биле додадени на папските држави; и останале папска сопственост околу 400 години дури и по враќањето на папите во Рим, сè додека не била запленета и инкорпорирана во француската држава за време на [[Француска револуција|Француската револуција]]. За време на [[Авињонско папство|Авињонското папство]], локалните [[Деспотизам|деспоти]] го искористиле отсуството на папите за да се воспостават во номинално папски градови: Пеполи во Болоња, Орделафи во [[Форли]], Манфреди во [[Фаенца]] и Малатеста во [[Римини]], сите им дале номинално признание на нивните папски господари и биле прогласени за викари на Црквата. Во Ферара, смртта на Ацо VIII Есте без легитимни наследници (1308 {{Sfn|Menache|2003}} ) го охрабрило на [[Папа Климент V|папата Климент V]] да ја стави Ферара под своја директна власт: сепак, со неа управувал неговиот назначен викар, кралот Роберт од Неапол, само девет години пред граѓаните да ги повикаат Есте од егзил (1317). Забраните и екскомуникациите биле залудни бидејќи во 1332 година, Јован XXII бил обврзан да именува тројца браќа Есте како негови викари во Ферара. {{Sfn|Waley|1966}} Во самиот Рим, Орсини и Колона се бореле за превласт, {{Sfn|Kleinhenz|2004}} поделувајќи ги градските ''риони'' меѓу нив. Резултирачката аристократска анархија во градот обезбедила амбиент за фантастичните соништа за универзална демократија на Кола ди Риенцо, кој бил прогласен за ''Трибина на народот'' во 1347 година, {{Sfn|Ruggiero|2014}} и наишол на насилна смрт на почетокот на октомври 1354 година кога бил убиен од приврзаниците. од семејството Колона. {{Sfn|Ruggiero|2014}} За многумина, наместо да се прероди антички римски трибун, тој станал само уште еден тиранин користејќи ја реториката на римското обновување и преродба за да го маскира својот дофат на власт. {{Sfn|Ruggiero|2014}} Како што вели проф. Гвидо Руџеро вели, „''дури и со поддршката на [[Франческо Петрарка|Петрарка]], неговото враќање во првите времиња и повторното раѓање на антички Рим беше она што нема да надвладее''“. {{Sfn|Ruggiero|2014}} Епизодата на Риенцо предизвикала обновени обиди од отсутното папство за повторно воспоставување ред во распуштањето на папските држави, што резултирало со воен напредок на кардиналот Алборноз, кој бил назначен за папски легат, и неговите кондотиери на чело на мала платеничка армија. Откако ја добил поддршката од миланскиот архиепископ Џовани Висконти, тој го победил Џовани ди Вико, господар на [[Витербо]], движејќи се против Галеото Малатеста од Римини и Орделафи од Форли, Монтефелтро од [[Урбино]] и да Полента од [[Равена]] и против градовите. на Сенигалија и [[Анкона]]. Последните избори против целосната папска контрола биле Џовани Манфреди од Фаенца и Франческо II Орделафи од Форли. Алборноз, на моментот кога бил отповикан, на состанокот со сите папски викари на 29 април 1357 година, го прогласил Уставот на ''Sanctæ Matris Ecclesiæ'', кој го заменил мозаикот на локалното право и ги акумулирал традиционалните „слободи“ со единствен кодекс на граѓанско право. Овие ''устави'' означуваат пресврт во правната историја на папските држави; тие останале во сила до 1816 година. [[Папа Урбан V|Папата Урбан V]] се осмелил да се врати во Италија во 1367 година, што се покажало прерано; тој се вратил во Авињон во 1370 година непосредно пред неговата смрт. {{Sfn|Watanabe|2013}} [[Податотека:Quirinale_palazzo_e_obelisco_con_dioscuri_Roma.jpg|лево|мини| [[Квириналски дворец]], папска резиденција и дом на граѓанските канцеларии на папските држави од [[ренесанса]]та до нивната анексија]] === Ренесанса === За време на [[ренесанса]]та, папската територија значително се проширила, особено под папите [[Папа Александар VI|Александар VI]] и [[Папа Јулиј II|Јулиј II]]. Папата станал еден од најважните секуларни владетели на Италија, како и поглавар на Црквата, потпишувајќи договори со други суверени земји и водејќи војни. Меѓутоа, во пракса, повеќето од папските држави сè уште биле номинално контролирани од папата, а голем дел од територијата била управувана од помали принцови. Контролата секогаш била оспорувана; требало да дојде 16 век за папата да има вистинска контрола над сите негови територии. Папските одговорности често биле во судир. Папските држави биле вклучени во најмалку три војни во првите две децении на 16 век.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.zum.de/whkmla/military/italy/milxpapalstate.html|title=History of the Papal States|last=Ganse|first=Alexander|work=World History at KDMLA|publisher=Korean Minjok Leadership Academy|archive-url=https://web.archive.org/web/20170303201645/http://www.zum.de/whkmla/military/italy/milxpapalstate.html|archive-date=3 March 2017|accessdate=7 March 2013}}</ref> Во нивно име се борел Јулиј II, „''Папата воин''“. === Реформација === [[Протестантска реформација|Реформацијата]] започнала во 1517 година. Во 1527 година, пред Светото Римско Царство да се бори против протестантите, трупите лојални на царот [[Карло V (Свето Римско Царство)|Карло V]] брутално го ограбиле Рим и го затвориле [[Папа Климент VII|папата Климент VII]], како пропратен ефект на битките за папските држави.<ref name="Durant1"> {{Наведена книга|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.547401|title=The Renaissance|last=Durant|first=Will|year=1953|chapter=Chapter XXI: The Political Collapse: 1494–1534}}</ref> Така Климент VII бил принуден да се откаже од [[Парма]], Модена и неколку помали територии.<ref name="Durant1" /><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.themaparchive.com/papal-states-in-the-16th-century.html|title=Papal States in the 16th Century|work=themaparchive.com|url-access=subscription|archive-url=https://web.archive.org/web/20200806025822/https://www.themaparchive.com/papal-states-in-the-16th-century.html|archive-date=6 August 2020|accessdate=26 August 2021}}</ref> Една генерација подоцна, армиите на шпанскиот крал [[Филип II (Шпанија)|Филип II]] ги поразиле оние на [[Папа Павле IV|папата Павле IV]] во италијанската војна од 1551–1559 година, кои се бореле за да ја спречат растечката шпанска доминација во Италија.<ref name="Durant2">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.547401|title=The Renaissance|last=Durant|first=Will|year=1953|chapter=Chapter XXXIX: The popes and the Council: 1517–1565}}</ref> Овој период доживеал постепено заживување на временската моќ на папата во Папските држави. Во текот на 16 век, практично независните феуди како Римини (посед на семејството Малатеста) биле вратени под папска контрола. Во 1512 година, државата на црквата ги анектирала Парма и Пјаченца, кои во 1545 година станале независно војводство на чело со вонбрачниот син на [[Папа Павле III|папата Павле III]]. Овој процес кулминирал со враќањето на Војводството Ферара во 1598 година, {{Sfn|Hanlon|2008}} {{Sfn|Domenico|2002}} и Војводството Урбино во 1631 година {{Sfn|Gross|2004}} Во својот најголем обем, во 18 век, Папските држави го вклучиле најголемиот дел од централна Италија - Латиум, [[Умбрија]], [[Марке]] и легациите на [[Равена]], [[Ферара]] и [[Болоња]] кои се протегале на север во Ромања. Ги вклучувало и малите енклави [[Беневенто]] и Понтекорво во јужна Италија и поголемиот Comtat Venaissin околу [[Авињон]] во јужна Франција. === Наполеонов период === [[Податотека:Italy_1796.svg|мини| Карта на италијанскиот полуостров во 1796 година, покажувајќи ги папските држави пред [[Наполеонови војни|Наполеоновите војни,]] кои го смениле лицето на полуостровот.]] [[Податотека:Italy_1843.svg|мини|Карта на Италија во 1843 година, покажувајќи ги папските држави.]] [[Француска револуција|Француската револуција]] влијаела на временските територии на Папството, како и на Римската црква воопшто. Во 1791 година, изборите во Комтат Венесин и [[Авињон]] биле проследени со окупација од револуционерна Франција. {{Sfn|Hanson|2015}} Подоцна, со француската инвазија на Италија во 1796 година, Легациите (северните територии на Папските држави {{Sfn|Hanson|2015}} ) биле запленети и станале дел од [[Цисалпска Република|Цисалпската Република]]. {{Sfn|Hanson|2015}} Две години подоцна, француските сили ја нападнале преостанатата област на Папските држави, а во февруари 1798 година генералот Луј-Александре Бертие прогласил [[Римска Република (18 век)|Римска Република]]. {{Sfn|Hanson|2015}} {{Sfn|Hanson|2015}} [[Папа Пиј VI|Пиј VI]] побегнал од Рим во [[Сиена]] и умрел во егзил во Валенс во 1799 година[[Француски конзулат|.]] [[Прво Француско Царство|Француското Царство]] под [[Наполеон Бонапарт|Наполеон]] повторно извршило инвазија, и овој пат на 17 мај 1809 година, останатите црковни држави биле припоени кон Франција, {{Sfn|Hanson|2015}} формирајќи ги ''[[Департмани во Франција|департманите]]'' ''Тибр'' и ''Тразимен''. По падот на [[Прво Француско Царство|Француското Царство]] во 1814 година, [[Виенски конгрес|Виенскиот конгрес]] формално ги вратил италијанските територии на папските држави, но не и Венси или Авињон, под контрола на Ватикан. {{Sfn|Hanson|2015}} По враќањето на суверенитетот на папските држави, Пиј VII одлучил да го укине феудализмот, трансформирајќи ги сите благородни титули (привремено укинати за време на Наполеоновата окупација) во почести исклучени од територијалните привилегии. Во 1853 година, Пил IX ставил крај на вековното двојство помеѓу папското благородништво и римските баронски семејства, изедначувајќи го граѓанскиот патрицијат на градот Рим со благородништвото создадено од папата. Од 1814 година до смртта на [[Папа Григориј XVI|папата Григориј XVI]] во 1846 година, папите следеле реакционерна политика во папските држави. На пример, градот Рим го одржувал последното [[Римско гето|еврејско гето]] во Западна Европа. === Италијанско обединување === [[Податотека:Italy_1870.svg|мини| [[Кралство Италија|Кралството Италија]] во 1870 година, покажувајќи ги папските држави, пред заземањето на Рим]] [[Податотека:Italy_1871.svg|мини| [[Кралство Италија|Кралството Италија]] во 1871 година]] [[Податотека:Stato_Pontificio_1818.jpg|мини|Обврзница на папските држави, издадена на 9 декември 1818 година.<ref>Alex Witula: TITOLI di STATO, p. 245, {{ISBN|978-88-95848-12-9}}</ref>]] Италијанскиот национализам бил поттикнат за време на Наполеонскиот период, но бил прекинат со решавањето на [[Виенски конгрес|Виенскиот конгрес]] (1814–15), кој се обидел да ги врати преднаполеонските услови: поголемиот дел од северна Италија бил под власта на помладите ограноци на [[Хабсбурговци]]те и [[Бурбонци|Бурбоните]]. Папските држави во централна Италија и Бурбонското [[Кралство на двете Сицилии]] на југ биле обновени. Популарното противење на реконституираната и корумпирана свештеничка влада довело до бунтови во 1830 и во 1848 година, кои биле задушени со интервенција на [[Австриско Царство|австриската]] армија. Националистичките и либералните [[Револуции од 1848|револуции од 1848 година]] погодиле голем дел од Европа. Во февруари 1849 година била прогласена Римска Република, {{Sfn|Roessler|Miklos|2003}} и дотогаш либерално наклонетиот [[папа Пиј IX]] морал да побегне од градот. Револуцијата била задушена со француска помош во 1849 година и Пиј IX се префрлил на конзервативна линија на влада. До неговото враќање во Рим во 1850 година, папските држави биле управувани од група кардинали познати како Црвен триумвират.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.bibliotecasalaborsa.it/cronologia/bologna/1849/il_triumvirato_rosso|title=Il 'triumvirato rosso'|work=[[Biblioteca Salaborsa]]|language=it|archive-url=https://web.archive.org/web/20210602212640/https://www.bibliotecasalaborsa.it/cronologia/bologna/1849/il_triumvirato_rosso|archive-date=2 June 2021|accessdate=29 May 2021}}</ref> Како резултат на Втората италијанска војна за независност, Пиемонт-Сардинија ја анектирала [[Ломбардија]], додека [[Џузепе Гарибалди]] ја соборил Бурбонската монархија на југ. {{Sfn|Fischer|2011}} <ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=LrRzgSebSZMC&q=Giuseppe+Garibaldi+overthrew+bourbon|title=The Mediterranean in History|last=Abulafia|first=David|date=2003|publisher=Getty Publication|isbn=978-0892367252|page=268|chapter=The Mediterranean as a battleground|quote=(...) under Giuseppe Garibaldi to overthrow the Neapolitan Bourbons. After defeating a Neapolitan force at Calatafirmi, Garibaldi captured Palermo after three days of street fighting.|access-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210916060046/https://books.google.com/books?id=LrRzgSebSZMC&q=Giuseppe+Garibaldi+overthrew+bourbon|archive-date=2021-09-16}}</ref> Плашејќи се дека Гарибалди ќе формира републиканска влада, владата на Пиемонт побарала дозвола од францускиот цар [[Наполеон III]] да испрати војници низ папските држави за да ја добие контролата врз југот. Ова било одобрено под услов Рим да биде оставен недопрен. Во 1860 година, кога голем дел од регионот веќе се бунтувал против папското владеење, Пиемонт-Сардинија ги нападнале и ги освоиле источните две третини од Папските држави, зацврстувајќи го своето владеење на југ. Болоња, Ферара, Умбрија, Маршес, Беневенто и Понтекорво биле формално припоени до ноември истата година. Иако значително намалени, папските држави сепак го покривале Латиум и големите области северозападно од Рим. [[Податотека:BrecciaPortaPia.jpg|мини|Порта Пија, во 1870 година.]] По прогласувањето на обединето [[Кралство Италија]] и во март 1861 година првиот италијански парламент, кој се состанал во [[Торино]], стариот главен град на Пиемонт, го прогласил Рим за главен град на новото кралство. Меѓутоа, италијанската влада не можела да го заземе градот бидејќи француски гарнизон во Рим го штител папата Пиј IX. Можноста за Кралството Италија да ги елиминира папските држави дошло во 1870 година; избувнувањето на Француско-пруската војна во јули го поттикнало Наполеон III да го повлече својот гарнизон од Рим, а колапсот на [[Второ Француско Царство|Второто Француско Царство]] во битката кај Седан го лишило Рим од францускиот заштитник. Кралот [[Виктор Емануел II]] најпрвин имал за цел мирно да го освои градот и предложил испраќање воените сили во Рим, под превезот да му понуди заштита на папата. Кога папата одбил, Италија објавила војна на 10 септември 1870 година, а италијанската армија, командувана од генералот Рафаеле Кадорна, ја преминала границата на папската територија на 11 септември и полека напредувала кон Рим. Италијанската армија стигнала до Аврелиските ѕидини на 19 септември и го ставила Рим во состојба на опсада. Иако малата војска на папата не била способна да го одбрани градот, Пиј IX и наредил да даде повеќе од симболичен отпор за да нагласи дека Италија го стекнува Рим со сила, а не со согласност. Ова случајно им послужило на целите на италијанската држава и ги довела до митот за прекршувањето на Порта Пија, во реалноста, питома афера која вклучува канонада од непосредна близина што урнала ѕид стар 1600 години. Одбраната на Рим сепак не била без загуби, со 12 мртви и 47 ранети меѓу папските сили и 32 мртви плус 145 ранети од италијанските трупи.<ref>{{Наведена книга|title=The Pope's Soldiers|last=Alvarez|first=David|isbn=978-0-7006-1770-8|page=248}}</ref> Папата Пиј IX му наредил на командантот на папските сили да ја ограничи одбраната на градот за да се избегне крвопролевање.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.guardiasvizzera.va/content/guardiasvizzera/en/storia/1870-fine-dello-stato-pontificio.html|title=History of the Pontifical Swiss Guard|archive-url=https://web.archive.org/web/20190203143600/http://www.guardiasvizzera.va/content/guardiasvizzera/en/storia/1870-fine-dello-stato-pontificio.html|archive-date=3 February 2019|accessdate=30 August 2016}}</ref> Градот бил заземен на 20 септември 1870 година. Рим и она што останало од Папските држави биле припоени кон Кралството Италија како резултат на [[Референдум|плебисцит]] следниот октомври. Ова го означило дефинитивниот крај на папските држави. {{Sfn|Hanson|2015}} И покрај фактот што традиционално католичките сили не му помогнале на папата, папството го отфрлил „Законот за гаранции“ од 1871 година и секое суштинско усогласување со италијанското кралство, особено секој предлог што бара од папата да стане италијански поданик. Наместо тоа, папството се ограничило во [[Апостолски дворец|Апостолскиот дворец]] и соседните згради во јамката на античките утврдувања познати како градот Леонин, на ридот Ватикан. Оттаму, тој задржал голем број карактеристики кои се однесуваат на суверенитетот, како што се дипломатските односи бидејќи во канонското право тие биле својствени за папството. Во 1920-тите, папството - тогаш под [[Папа Пиј XI|Пиј XI]] - се откажало од најголемиот дел од Папските држави. Латеранскиот договор со [[Кралство Италија|Италија]] (тогаш управуван од [[Национална фашистичка партија|Националната фашистичка партија]] под [[Бенито Мусолини]] {{Sfn|De Grand|2004}}) бил потпишан на 11 февруари 1929 година, {{Sfn|De Grand|2004}} создавајќи ја [[Ватикан|државата Ватикан]], формирајќи ја суверената територија на [[Света Столица|Светата столица]], која исто така била обештетена до одреден степен поради губење на територија. == Регионални гувернатори== [[Податотека:I_fratelli_de_charette_de_la_contrie_detti_i_moschettieri_del_papa.jpg|десно|мини|Papal Zouaves pose in 1869.]] Како што покажува множинското име Папски држави, различните регионални компоненти го задржале својот идентитет под папското владеење. Папата бил претставен во секоја провинција со гувернер, кој носел една од бројните титули. Тие ги вклучувале „ папски легат“, како во поранешното кнежевство [[Беневенто]], или во [[Болоња]], во Ромања и Марка Анкона; и „ папски делегат“, како во поранешното војводство Понтекорво и во Кампањската и поморската провинција. Се користеле и други титули како „Папски [[викар]]“, „Генерален викар“, а исто така и неколку титули на благородништвото, како што се „гроф“ или дури „принц“. Меѓутоа, во текот на историјата на папските држави, многу воени лидери, па дури и поглавари на бандити, ги контролирале градовите и малите војводства без да добијат титула од тогашниот папа. == Папска војска == Историски папските држави одржувале воени сили составени од доброволци и платеници, вклучувајќи ги и католичките воени редови. Помеѓу 1860 и 1870 година, Папската армија (''Esercito Pontificio'' на италијански) се состоела од два полка од локално регрутирана италијанска пешадија, два швајцарски полкови и баталјон од ирски доброволци, плус артилерија и драгуни.<ref>{{Наведена книга|title=L'Esercito Pontificio da Castelfidardo a Porta Pia|last=Brandani|first=Massimo|publisher=Intergest|year=1976|location=Milan|page=6}}</ref> Во 1861 година бил создаден меѓународен католички волонтерски корпус, наречен Папски Зуавес по еден вид француска колонијална домородна алжирска пешадија, и имитирајќи го нивниот униформен тип. Претежно составен од холандски, француски и белгиски доброволци, овој корпус служел против Црвените кошули на [[Џузепе Гарибалди|Гарибалди]], италијанските патриоти и конечно силите на новообединетата Италија.<ref>Charles A. Coulombe, ''The Pope's Legion: The Multinational Fighting Force that Defended the Vatican'', Palgrave Macmillan, New York, 2008</ref> Папската армија била распуштена во 1870 година, оставајќи ја само Палатинската гарда, која и самата била распуштена на 14 септември 1970 година од страна на [[Папа Павле VI|папата Павле VI]]; {{Sfn|Levillain|2002}} Благородната гарда, која исто така се распушти во 1970 година; и [[Швајцарска гарда|Швајцарската гарда]], која продолжува да служи и како церемонијална единица во Ватикан и како заштитна сила на папата. Исто така била одржувана и мала папска морнарица, со седиште во Чивитавекија на западниот брег и Анкона на исток. Со падот на Папските држави во 1870 година, последните бродови на флотилата испловиле во Франција, каде што биле продадени по смртта на Пиј IX. == Наводи == {{наводи}} * {{Catholic |wstitle = States of the Church }} * Chambers, D.S. 2006. ''Popes, Cardinals & War: The Military Church in Renaissance and Early Modern Europe''. I.B. Tauris. {{ISBN|1-84511-178-8}}.{{Sic}} * {{cite book |first=Raffaele |last=De Cesare |title=The Last Days of Papal Rome |url=https://archive.org/details/thelastdaysofpap00cesauoftb |publisher=Archibald Constable & Co. |location=London |year=1909}} * {{cite book |last=De Grand |first=Alexander J. |title=Fascist Italy and Nazi Germany: The "fascist" Style of Rule |year=2004 |publisher=Psychology Press |isbn=978-0415336314 |url=https://books.google.com/books?id=UB3S7g1p6UYC&q=11+february+1929+lateran+treaty |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161528/https://books.google.com/books?id=UB3S7g1p6UYC&q=11+february+1929+lateran+treaty |url-status=live}} * {{cite book |last=Domenico |first=Roy Palmer |title=The Regions of Italy: A Reference Guide to History and Culture |year=2002 |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0313307331 |url=https://books.google.com/books?id=wZ-PMNC5XOkC&q=papal+states+reclaimed+ferrara |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161526/https://books.google.com/books?id=wZ-PMNC5XOkC&q=papal+states+reclaimed+ferrara |url-status=live}} * {{cite book |last1=Elm |first1=Kaspar |last2=Mixson |first2=James D. |title=Religious Life between Jerusalem, the Desert, and the World: Selected Essays by Kaspar Elm |year=2015 |publisher=BRILL |isbn=978-9004307780 |url=https://books.google.com/books?id=yHXsCgAAQBAJ&q=Avignonese+Captivity&pg=PA154 |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161521/https://books.google.com/books?id=yHXsCgAAQBAJ&q=Avignonese+Captivity&pg=PA154 |url-status=live}} * {{cite book |last=Fischer |first=Conan |title=Europe between Democracy and Dictatorship: 1900–1945 |year=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1444351453 |url=https://books.google.com/books?id=--wnvhGnangC&q=Giuseppe+Garibaldi+bourbon+fischer |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161727/https://books.google.com/books?id=--wnvhGnangC&q=Giuseppe+Garibaldi+bourbon+fischer |url-status=live}} * {{cite book |last=Gross |first=Hanns |title=Rome in the Age of Enlightenment: The Post-Tridentine Syndrome and the Ancien Régime |year=2004 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, England |isbn=978-0521893787 |url=https://books.google.com/books?id=YL76TPcQb-oC&q=Duchy+of+Urbino+1631 |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161523/https://books.google.com/books?id=YL76TPcQb-oC&q=Duchy+of+Urbino+1631 |url-status=live}} * {{cite book |last=Hanlon |first=Gregory |title=The Twilight Of A Military Tradition: Italian Aristocrats And European Conflicts, 1560–1800 |year=2008 |publisher=Routledge |isbn=978-1135361433 |url=https://books.google.com/books?id=Pf9HAwAAQBAJ&q=papal+states+1598+duchy+of+ferrara |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161525/https://books.google.com/books?id=Pf9HAwAAQBAJ&q=papal+states+1598+duchy+of+ferrara |url-status=live}} * {{cite book |last=Hanson |first=Paul R. |title=Historical Dictionary of the French Revolution |year=2015 |publisher=Rowman & Littlefield |isbn=978-0810878921 |edition=2nd |url=https://archive.org/details/historicaldictio0ed2hans |url-access=registration |page=[https://archive.org/details/historicaldictio0ed2hans/page/252 252] |quote=Comtat Venaissin and Avignon were annexed by France.}} * {{cite book |last=Kleinhenz |first=Christopher |title=Medieval Italy: An Encyclopedia |year=2004 |publisher=Routledge |isbn=978-1135948801 |url=https://books.google.com/books?id=E2CTAgAAQBAJ&q=exarchate+ravenna+751+lombards |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161519/https://books.google.com/books?id=E2CTAgAAQBAJ&q=exarchate+ravenna+751+lombards |url-status=live}} * {{cite book |last=Levillain |first=Philippe |title=The Papacy: Gaius-Proxies |year=2002 |publisher=Psychology Press |isbn=978-0415922302 |url=https://books.google.com/books?id=7VDcmDeLuV4C&q=Palatine+Guard+disbanded+1970 |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161520/https://books.google.com/books?id=7VDcmDeLuV4C&q=Palatine+Guard+disbanded+1970 |url-status=live}} * Luther, Martin (1521). [https://books.google.com/books?id=tbvV9F4tLEUC&pg=PA265 ''Passional Christi und Antichristi''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200905171701/https://books.google.com/books?id=tbvV9F4tLEUC&pg=PA265#PPA253,M1 |date=2020-09-05 }}. Reprinted in W.H.T. Dau (1921). ''At the Tribunal of Caesar: Leaves from the Story of Luther's Life''. St. Louis: Concordia. (Google Books) * {{cite book |last=Menache |first=Sophia |title=Clement V |year=2003 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, England |isbn=978-0521521987 |page=142 |url=https://books.google.com/books?id=gE-_Rb-XAuIC&q=Azzo+VIII+d%27Este+1308 |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161521/https://books.google.com/books?id=gE-_Rb-XAuIC&q=Azzo+VIII+d%27Este+1308 |url-status=live}} * {{cite book |last1=Roessler |first1=Shirley Elson |last2=Miklos |first2=Reny |title=Europe 1715–1919: From Enlightenment to World War |year=2003 |publisher=Rowman & Littlefield Publishers |isbn=978-0742568792 |url=https://books.google.com/books?id=1AU-8rDafAcC&q=1849+roman+republic+declared |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161722/https://books.google.com/books?id=1AU-8rDafAcC&q=1849+roman+republic+declared |url-status=live}} * {{cite book |last=Ruggiero |first=Guido |title=The Renaissance in Italy: A Social and Cultural History of the Rinascimento |year=2014 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, England |isbn=978-1316123270 |url=https://books.google.com/books?id=W2NwBQAAQBAJ&q=Cola+di+Rienzo+1347+tribune+of+the+people |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161526/https://books.google.com/books?id=W2NwBQAAQBAJ&q=Cola+di+Rienzo+1347+tribune+of+the+people |url-status=live}} * {{cite book |last=Spielvogel |first=Jackson J. |title=Western Civilization: A Brief History |year=2013 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-1133606765 |edition=8th |url=https://books.google.com/books?id=yhBsgfYOOD8C&q=avignon+papal+states+spielvogel |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161725/https://books.google.com/books?id=yhBsgfYOOD8C&q=avignon+papal+states+spielvogel |url-status=live}} * {{cite book |last=Treadgold |first=Warren T. |title=A History of the Byzantine State and Society |year=1997 |publisher=Stanford University Press |isbn=978-0804726306 |url=https://books.google.com/books?id=nYbnr5XVbzUC&q=7th+century+byzantine+coastal+enclaves |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161525/https://books.google.com/books?id=nYbnr5XVbzUC&q=7th+century+byzantine+coastal+enclaves |url-status=live}} * {{cite book |last=Tucker |first=Spencer C. |title=A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East [6 volumes] |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1851096725 |url=https://books.google.com/books?id=h5_tSnygvbIC&q=Diploma+Ottonianum+Pope+John+XII |year=2009 |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161723/https://books.google.com/books?id=h5_tSnygvbIC&q=Diploma+Ottonianum+Pope+John+XII |url-status=live}} * {{cite journal |last=Waley |first=Daniel Philip |editor-last=Rearder |editor-first=Harry |title=A Short History of Italy: From Classical Times to Present Day |year=1966 |url=https://archive.org/details/shorthistoryofit00hear |url-access=registration |quote=1332 John XXII vicars. |publisher=University Press}} * {{cite book |last=Watanabe |first=Morimichi |editor1-last=Izbicki |editor1-first=Thomas M. |editor2-last=Christianson |editor2-first=Gerald |title=Nicholas of Cusa – A Companion to his Life and his Times |year=2013 |publisher=Ashgate Publishing |isbn=978-1409482-536 |url=https://books.google.com/books?id=UAGiAgAAQBAJ&q=Pope+Urban+V+1367+return |access-date=2020-11-18 |archive-date=2022-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220113161523/https://books.google.com/books?id=UAGiAgAAQBAJ&q=Pope+Urban+V+1367+return |url-status=live}} == Надворешни врски == {{Commons category}} * [http://worldcoingallery.com/countries/Papal_St_all.html Papal States Coinage] * [http://www.zum.de/whkmla/histatlas/italy/haxitaly.html WHKMLA Historical atlas: here the page offering numerous links to maps of/containing Italy] [[Категорија:Поранешни монархии во Европа]] [[Категорија:Историја на папството]] [[Категорија:Поранешни теократии]] [[Категорија:Држави и територии распаднати во 1870 година]] [[Категорија:Држави и територии настанати во 1849 година]] [[Категорија:Држави и територии распаднати во 1849 година]] [[Категорија:Држави и територии настанати во 1814 година]] [[Категорија:Држави и територии распаднати во 1809 година]] [[Категорија:Историја на Лацио]] [[Категорија:Историја на Рим]] [[Категорија:Папска Држава]] [[Категорија:CS1-грешки: недостасува списание]] [[Категорија:Врски за Wayback од предлошката „Семарх“]] [[Категорија:Статии со текст од Католичката енциклопедија 1913 со навод за Викиизвор]] [[Категорија:Статии со извори на италијански (it)]] 2ozieurks0zyofke92lz9yxwe00v9mx Разговор:Чељабинска Област 1 153576 5293955 3703836 2024-11-19T22:12:39Z Andrew012p 85224 Andrew012p ја премести страницата [[Разговор:Чељабинска област]] на [[Разговор:Чељабинска Област]]: Правопис 2017 г. 3703836 wikitext text/x-wiki {{Страница за разговор}} fi9ukiti4ejqtjl9wpque6tk8asqqvm Економија на Македонија 0 155824 5294072 5287352 2024-11-20T11:08:22Z Buli 2648 5294072 wikitext text/x-wiki {{Infobox Economy |country = Македонија |image = Народна Банка.jpg |width = 300 |caption = [[Народна банка на Република Македонија|Народна банка на Македонија]], централната банка на Македонија |currency = 1 [[Македонски денар]] (MKD) = 100 дени |year = календарска |organs = [[Светска трговска организација|СТО]], [[Организација за безбедност и соработка на Европа|ОБСЕ]] |rank = [[Список на држави по БДП (ПКМ)|130.]] (ПКМ, проц. 2014) |gdp = {{пораст}} 27,41 млрд. $ (ПКМ, проц. 2014) |growth = {{пораст}} 3,4% (реален, проц. 2014) |per capita = {{стабилна стапка}} 13.200 $ (ПКМ, проц. 2014) |sectors = земјоделство: 10,4%<br/> индустрија: 26,2%<br/> услуги: 63,4% (проц. 2014) |inflation = {{пад}} 3,1% (CPI, проц. 2013) |poverty = {{ПозитивенПад}} 21,5% (2015) |gini = {{ПозитивенПад}} 33,7 (2015) |labor = {{пад}} 950.800 (проц. 2017) |occupations = земјоделство: 16,2%<br/> индустрија: 29,2%<br/> услуги: 54,5% (проц. 2017) |unemployment = {{ПозитивенПад}} 17,5% (2К, 2019)<ref>{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie.aspx?rbrtxt=98|title=Активно население |publisher=[[Државен завод за статистика на Република Македонија]]|accessdate=18 јуни 2018}}</ref> |average gross salary = {{пораст}}61.806 MKD, месечно (август 2024)<ref>{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie.aspx?rbrtxt=41|title= Просечна месечна исплатена бруто-плата по вработен|publisher=Државен завод за статистика на Република Македонија|accessdate=20 ноември 2024}}</ref> |average net salary = {{пораст}}41.097 MKD, месечно (август 2024)<ref>{{нмс|url=http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie.aspx?rbrtxt=40|title= Просечна месечна исплатена нето-плата по вработен|publisher=Државен завод за статистика на Република Македонија|accessdate=20 ноември 2024}}</ref> |industries = прехранбена, пијалаци, текстил, хемикалии, железо, челик, цемент, енергија, лекови |edbr = 10та<ref>{{нмс|title=Ease of Doing Business in Macedonia|url=http://doingbusiness.org/data/exploreeconomies/macedonia-fyr/|work=Doing Business 2017|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=16 октомври 2017}}</ref> |exports = {{пораст}} 4,934 млрд. $ (проц. 2014) |export-goods = храна, пијалаци, тутун; текстил, разновидни производи, железо, челик, автомобилски делови |export-partners = {{знаме|Германија}} 46.7% <br/> {{знаме|Бугарија}} 6.1% <br/> {{знаме|Србија}} 4.4% <br/> {{знаме|Белгија}} 4.1% (проц. 2017) |imports = {{пораст}} 7,277 млрд. $ (проц. 2014) |import-goods = машини и опрема, автомобили, хемикалии, горива, прехранбени производи |import-partners = {{знаме|Германија}} 11.9% <br/> {{знаме|Велика Британија}} 10% <br/> {{знаме|Грција}} 8% <br/> {{знаме|Србија}} 7.1% <br/> {{знаме|Кина}} 5.9% <br/> {{знаме|Италија}} 5.5% <br/> {{знаме|Турција}} 4.5% <br/> {{знаме|Бугарија}} 4.3% (проц. 2017) |FDI = {{пораст}} 4,695 млрд. $ (проц. 31 декември 2013) |gross external debt = {{пораст}} 7,451 млрд. $ (30 септември 2013) |debt = 45,8% од БДП (проц. 2014) |revenue = {{пораст}} 3,22 млрд. $ (проц. 2013) |expenditure = 3,656 млрд. $ (проц. 2013) |deficit = -4,1% од БДП (проц. 2013) |aid = |credit = Стандард и Пурс:<ref>{{нмс|title=Список на рејтинг на државите|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/;jsessionid=k1FKTWWXhvYrxdVvhTSP0zbLLC9PLG1F1RP4T5ZxHnNjGQw624vw!1264516119?subSectorCode=39&start=50&range=50 |accessdate=28 март 2014}}</ref><br/>BB-(домашна)<br/>BB-(странска)<br/>BB(T&C Assessment)<br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го пресметуваат кредитниот рејтинг на секоја држава|date=15 април 2011|first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи |work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Фич:<ref name=guardian/><br/>BB+<br/>изглед: стабилен<ref>{{нмс|title=Фич уште еднаш го потврди кредитниот рејтинг на Македонија|url=http://www.dnevnik.mk/default.asp?ItemID=9DB04DE613E6B946982C7479CAEB7D10|work=[[Дневник (дневен весник)|Дневник]]|publisher=МПМ Македонија|date=6 септември 2014|accessdate=6 септември 2014}}{{Мртва_врска|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |reserves = {{пораст}} 2,906 млрд. $ (31 декември 2013) |cianame = mk |spelling = }} '''Економија на Македонија''' - дел од поширокиот општествен систем на [[Македонија]] кој ги опфаќа стопанските односи, дејности, производството, трговијата и монетарно-финансиските текови. Според типот Македонија има отворена [[пазарна економија]]. ==Историја== === 19 век === Преминот од 18 во 19 век во Македонија, која тогаш во своите природно-историски и етнички граници се наоѓаше во составот на [[Османлиска империја|Османско-турската Империја]], се карактеризираше со позабележително разјадување на патријархално-натуралните облици на стопанисување и со навлегување на стоковно-паричните облици на општественото производство. Во земјоделството, на местото на [[тимар]]ско-[[спахија|спахискиот]] систем, кој се состоеше во доделување крупни земјишни имоти (ленови) на спахиите во замена за вршење воена служба, на чифлиците, кои претставуваа крупни стопанства од полукапиталистички тип, се пробиваа новите аграрнопроизводствени односи на стоковно-паричното стопанство. Новите капиталистички производствени и општествени односи се позабрзано навлегуваа и во градското стопанство на Македонија. Занаетчиството опаѓаше пред ширењето на индустријата, што водеше кон пролетаризирање на занаетчиите, додека еснафската организација со својата структура отстапуваше пред новите форми на организација на стопанскиот и на општествениот живот. Панаѓурите, на кои дотогаш се остваруваше размената, беа заменувани со новите и посовремени видови на трговската размена. Истовремено, со зголемувањето на надворешнотрговската размена и ширењето на внатрешниот пазар, започна модернизацијата на сообраќајот, се ширеше поштенскотелеграфската мрежа и беше пуштена во сообраќај првата железничка линија во Македонија (1873) на релацијата Солун – Скопје. Застарените облици на кредитирање, какви што беа еснафските каси, им го отстапуваа местото на новите и модерни банки и кредитни акционерски друштва, чие основање го налагаа новите и изменети стопански и општествени услови на животот и развитокот. Развитокот на индустријата беше обележан со подигање индустриски претпријатија, првенствено на прехранбената и на текстилната индустрија, и со доминантно учество на странски капитал од европските земји. === 20 и 21 век === Република Македонија по стекнувањето на својата независност од [[СФРЈ]], по [[Референдум 1991|Референдумот од 1991]] година, излегла како најсиромашна република. Економијата уште повеќе тонела во деведесеттите поради бројни фактори: [[Распад на СФРЈ|распадот на заедничкиот пазар]], војните во поранешна Југославија, [[Трговско ембарго од Грција 1994-1995|грчката трговска блокада]] на границата, економските санкции спрема [[СР Југославија]] и многу други. Кон крајот на деведесеттите економијата пополека почнува да забележува раст, но тоа повторно се прекинува со [[Косовска војна|војната во Косово]] од [[1999]] и [[Воен конфликт во Македонија, 2001|домашниот етнички конфликт од 2001]]. Денеска економијата повторно пополека бележи закрепнување. Но Република Македонија сѐ уште го нема достигнато ни нивото од осамостојувањето [[1991]] (највисокото ниво воопшто го има достигнато во [[1987]]). ==Економски состојби== [[File:Национална стратегија за економскиот развој на Р.Македонија (кр.pdf|thumb|мини|лево|Кратко резиме на Националната стратегија за економски развој на [[Македонија]] изработена од МАНУ во 1997 (кликнете за да го отворите во целост)]] Економијата е пост-транзициска, со голем број сѐ уште нерешени транзициски проблеми. [[Невработеност]]а е најголем проблем, 38% ([[2005]]). [[Корупција]]та е системска појава. Неефикасното [[судство]] исто така негативно се одразува врз економијата. Нивото на домашни и странски [[инвестиции]] е ниско. [[Пазарна економија|Пазарното стопанство]] го нарушуваат неколку [[монопол]]и. [[Сива економија|Сивата економија]] е широко распространета и има проценки дека претставува и до 20% од економската активност. Од друга страна [[Макроекономија|макроекономските показатели]] веќе долго време се добри. Исто така [[Македонија]] е релативно малку [[Надворешен долг|задолжена]] земја. Државата располага средно кфалификувана но евтин а [[работна сила]]. [[Инфраструктура]]та е во релативно добра состојба, но сепак требаат инвестиции во оваа област (пред сè во транспортно-комуникациско поврзување [[исток]]-[[запад]]). [[Република Македонија]] е член на [[Светска трговска организација|Светската трговска организација]] и има отворена економија, високоинтегрирана во меѓународната трговска размена (вкупната размена со странство во 2005 изнесуваше 79,5%). ==Меѓународни рангирања== ===Услови за водење бизнис според „Форбс“=== Во [[октомври]] [[2014]] година, познатото списание „[[Форбс]] (''Forbes'')“ ја рангирал Македонија на 36. место во светот според условите за водење бизнис. По одделни категории, Македонија остварила најдобри оценки во доменот на монетарната слобода и [[Бирократија|бирократските]] процедури, каде била рангирана на шестото и седмото место. Во категориите за заштита на инвеститорите и [[Данок|даночното]] оптоварување, Македонија се пласирала на 16. и 24. место во светот. Од друга страна, Македонија била најслабо рангирана во категориите: функционалност на [[пазар]]от (67 место), лични слободи (69 место), сопственички права (78 место) и [[Иновација|иновации]] (82 место).<ref>„Македонија на 36 место според можностите за водење бизнис“, ''Економија и бизнис'', година 17, број 196, 30 октомври 2014, стр. 12.</ref> <br /> Подоцна, во [[декември]] 2014 година, во новото рангирање на списанието „Форбс“, Македонија се нашла на 31. место. Притоа, таа била рангирана на третото место во категоријата „бирократски процедури“, а според монетарната слобода е нашла на шестото место, додека според даночното оптоварување била на седмото место. Најлош пласман, Македонија остварила во доменот на иновациите (65 место), личната слобода (67 место) и сопственичките права (72 место).<ref>„Скок од 5 места на Македонија во дуинг бизнис списокот на Форбс“, ''Економија и бизнис'', број 198, 25 декември 2014, стр. 13.</ref> ===Индекс за глобална конкурентност=== [[File:Процент на население по месечн приход.jpg|thumb|mini|left|Процентуална поделба на населението според месечните приходи]] Според Извештајот за глобалната конкурентност од [[септември]] [[2016]] година, Македонија била рангирана на 68. место во светот, што претставувало пад во споредба со претходниот извештај, кога се наоѓала на 60. место. Набљудувано според одделните критериуми, Македонија била рангирана на 34. место според ефикасноста на [[пазар]]от на стоки, на 44. место според макроекономскиот амбиент, на 51. место според иновациите, на 80. место според инфраструктурата, на 92. место според секторот [[здравство]] и основно [[образование]] и на 95. место според [[Пазар на труд|пазарот на труд]].<ref>„Рангирање на земјите според нивната конкурентност, на кое место е Република Македонија“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 221, ноември 2016, стр. 7.</ref> Според Извештај за глобалната конкурентност за 2018-2019, Македонија се наоѓала на 84. место во светот, со 56,6 бода. Македонската економија била најлошо рангирана во извештајот за 2008-2009 година (89. место).<ref>Зоран Јовановски, „Економијата на САД најконкурентна во светот, македонската економија на 84. место“, ''Економија и бизнис'', година 20, број 244, ноември 2018, стр. 10.</ref> Притоа, набљудувано по одделни категории, македонската економија била рангирана на 57. место според [[бизнис]] динамизмот, на 109. место според големината на [[пазар]]от, на 107. место според пазарот на производи, на 98. место според способноста за [[иновации]], на 85. место според квалитетот на [[институции]]те, на 81. место според вештините на [[човечки капитал|човечкиот капитал]], на 80. место според [[инфрастуктура]]та, итн.<ref>Зоран Јовановски, „Која земја каде е на светската ранг список на конкурентноста?“, ''Економија и бизнис'', година 20, број 244, ноември 2018, стр. 21.</ref> ==Кредитен рејтинг== Во [[2015]] година, десетта година по ред, агенцијата „[[Фич]]“ го потврдила [[Кредитен рејтинг|кредитниот рејтинг]] на Македонија на нивото „ВВ+“ при што стабилниот изглед бил заменет со негативна перспектива,<ref>„Фич го потврди кредитниот рејтинг на Македонија ББ+“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 207, 11 септември 2015, стр. 12.</ref> а истата оцена била потврдена и во [[февруари]] [[2016]] година.<ref>„Фич го потврди рејтингот на Македонија на ББ+ со негативен изглед“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 213, март 2016, стр. 12.</ref> Во [[2015]] година, агенцијата „[[Стандард и Пурс]]“ ѝ доделила на Македонија кредитен рејтинг од „ВВ-“. На [[19 август]] [[2016]] година, „Фич“ за првпат го намалил долгорочниот кредитен рејтинг на Македонија од „ВВ+“ на „ВВ“.<ref>Игор Давков, „ВВ со негативна тенденција...“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 220, октомври 2016, стр. 30-33.</ref> Во 2017 година, „Стандард & Пурс“ го потврдил кредитниот рејтинг од „ББ-“ со стабилен изглед,<ref>Мирослав Саздовски, „Повторно ББ- со стабилен изглед, одлучи Стандард и Пурс за Македонија“, ''Економија и бизнис'', година 19, број 232, октомври 2017, стр. 10.</ref> а истата оцена се повторила и пролетта 2018 година.<ref>Мирослав Саздовски, „Нема промена на кредитниот рејтинг на Македонија“, ''Економија и бизнис'', година XX, број 238, април 2018, стр. 9.</ref> ==Бруто-домашен производ== Според податоците на [[Државен завод за статистика на Република Македонија|Државниот завод за статистика]], во 2014 година, БДП на Македонија изнесувал 8,57 милијарди евра, од кои 3,67 милијарди отпаѓале на Скопскиот Регион. Истата година, БДП по глава на жител изнесувал 4.149 евра. Набљудувано по региони, БДП по глава на жител во [[Скопски плански регион|Скопскиот плански регион]] изнесувал 5.959 [[Евро|евра]], а 1.907 евра во Полошкиот Регион. Притоа, Скопскиот Регион учествувал со 42,8% во вкупниот македонски БДП, а најмало учество имал Североисточниот Регион (5%).<ref>Александра Филиповска, „Скопјани произведуваат 6.000 евра, тетовци и гостиварци помалку од 2.000 евра“, ''Дневник'', година XX, број 6225, сабота-недела, 26-27 ноември 2016, стр. 8.</ref> ''Табела бр. 1 - Годишни стапки на растеж на БДП во Македонија, 2004-2016''<ref name="ReferenceA">Павле Гацов, „Состојби наспроти трендови - Македонски фискални и економски индикатори“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 225, март 2017, стр. 52-53.</ref><ref name="ReferenceH">Матрица за мерење на економскиот напредок К1/2020, ''Економија и бизнис'', година 22, број 265, септември 2020, стр. 9.</ref> {| class="wikitable" |- ! Година !! БДП |- | 2004 || 4,7% |- | 2005 || 4,7% |- | 2006 || 5,1% |- | 2007 || 6,5% |- | 2008 || 5,5% |- | 2009 || -0,4% |- | 2010 || 3,4% |- | 2011 || 2,3% |- | 2012 || -0,5% |- | 2013 || 2,9% |- | 2014 || 3,6% |- | 2015 || 3,8% |- | 2016 || 2,4% |- | 2017 || 2,9% |- | 2018 || 2,8% |- | 2019 || 2,8% |} == Секторска структура на економската активност == ===Рударство=== Во [[2015]] година, во секторот на [[рударство]]то работеле околу 300 [[Претпријатие|претпријатија]], од кои околу 160 биле ангажирани директно во рударството. Само во рудниците биле вработени околу 3.000 лица, додека заедно со фирмите за вадење [[камен]], бројот на вработените изнесувал околу 12.000. Во [[2011]] година, [[производство]]то на основни [[метал]]и учествувало со 9,38% во [[БДП]], додека учеството на секторот за вадење руди на [[метал]]и изнесувало 1,7%. Вадењето руди на метали учествувало со 6,05% во вкупниот физички обем на производството во [[индустрија]]та и рударството. Во [[2014]] година, [[извоз]]от на основни метали изнесувал 894,6 милиони [[долар]]и, а заедно со вадењето руди на метали, вкупниот извоз изнесувал 970 милиони [[долар]]и.<ref>Мирче Јовановски, „Рудниците под притисок на цените на металите“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 206, 12 август 2015, стр. 49-53.</ref> === Енергија === [[Податотека:РЕК Битола - термоелектрана.jpg|мини|десно|Термоелектраната РЕК Битола]] * Електрична енергија-производство: 5.935 милијарди кWh (2006 година) * Електрична енергија-производство по ресурси: ** фосилно гориво: 80,7% ** водни: 18,3% ** друг вид: 1% (2006 година) * Електрична енергија-потрошувачка: 8.929 милијарда кWh (2006 година) * [[Бензин]]-потрошувачка: 23,000 bbl/ден (2006 година) <br /> [[Пазар]]от на [[електрична енергија]] во Македонија го сочинуваат неколку учесници: „[[ЕЛЕМ]]“ како најголем производител на електрична енергија, „[[МЕПСО]]“ како [[акционерско друштво]] во државна сопственост коешто управува со електропреносниот систем и „[[ЕВН]]“, како приватно акционерско друштво коешто управува со мрежата за дистрибуција на електричната енергија до тарифните потрошувачи. Всушност, овие три друштва го сочинуваат регулираниот пазар на електрична енергија, а покрај него постои и слободен (нерегулиран) пазар, во чии рамки се врши тргување со електрична енергија меѓу трговците (овластените, лиценцирани снабдувачи) и таканаречените квалификувани потрошувачи (големи [[Трговско друштво|трговски друштва]] со повеќе од 50 вработени и со годишен обрт над 10 милиони [[Евро|евра]], како и државни институции и јавни претпријатија). На крајот од 2016 година имало 270 квалификувани потрошувачи. Најголеми трговци-снабдувачи на слободниот пазар на електрична енергија биле: „Енерџи Деливери Солушнс“ („ЕДС“), „Гени“, „Фјучр Енерџи“, „Енерџи Уинд“, „Данске Комодитис“, „Мист Енерџи“, „Енергетска финансиска група“, „ЕВН Снабдување“, „Соларпро Холдинг“ итн.<ref name="ReferenceB">Влатко Стојановски, „Синот на Муса Џафери влезе во бизнисот со струја“, ''Фокус'', број 1116, 24 февруари 2017, стр. 14-19.</ref> <br /> Инаку, во [[2015]] година, вкупната инсталирана моќност на капацитетите за производство на електрична енергија во Македонија изнесувала 2.053 [[мегават]]и, од кои само [[термоцентрала]]та „[[РЕК Битола]]“, која функционира како дел од „ЕЛЕМ“, имала инсталиран капацитет од 675 мегавати, додека сите [[Хидроцентралa|хидроцентрали]] во состав на „ЕЛЕМ“ и двете хидроцентрали во сопственост на „ЕВН“ имале капацитет од 600 мегавати. Во [[2006]] година, „ЕЛЕМ“ произвел 6.509 [[Гигаватчас|гигават-часови]] електрична енергија, од кои 4.946 гигавати биле произведени во термоцентралите. Во [[2015]] година, „ЕЛЕМ“ произвел 5.113 гигават-часови електрична енергија. Наспроти тоа, во 2006 година биле увезени 1.958 гигават-часови електрична енергија, во [[2013]] година увозот изнесувал 2.490 гигават-часови, во [[2014]] година биле увезени 3.072 гигават-часови, а во 2015 година увозот изнесувал 2.655 гигават-часови.<ref name="ReferenceB"/> === Земјоделство === {{Главна|Земјоделство во Македонија}} [[File:Структура на физичкиот обем на земјоделството.jpg|thumb|мини|лево|Структура на физичкиот обем на земјоделството во Македонија]] Земјоделството има значајно и стабилно учество во македонската економија, при што веднаш по индустријата тоа има најголемо учество во [[БДП]] кое во периодот од 1996 до 2001 година учествувало со 10,6%<ref name="Стратегија за земјоделство">{{наведена книга|title=Стратегија за развој на земјоделството во Република Македонија до 2005 година|date=јули 2001|publisher=МАНУ|location=Скопје|language=македонски|pages=16–17}}</ref>. Во следните години учеството на земјоделството во вкупниот БДП на Македонија изнесувало 10,0% во 2002, 11,4 во 2003 и 11,3% во 2004 година, при што во периодот 2002-2004 година земјоделското производство се развивало побрзо од просекот на стопанството<ref name="Енциклопедија" />. Меѓутоа, ако се додаде и процентот од учеството од индустријата кој изнесува 5,4% за прехранбената и [[Тутунска индустрија|тутунската индустрија]], тогаш агрокомплексот во македонското стопанство добива поголемо економско значење<ref name="Стратегија за земјоделство" />. Заклучно со 1997 година година, земјоделството покажувало негативен тренд на опаѓање<ref name="Стратегија за земјоделство" />. Според податоците од [[Завод за статистика (Македонија)|Заводот за статистика]], во [[2003]] година вкупната вредност на земјоделството во [[Македонија]] учествувала со 12%, а заедно со преработувачката индустрија 18%, при што изразената вредност на производството на земјоделската гранка изнесувала 57 милијарди денари или 925 милиони евра<ref name="Вредност на земјоделството">{{наведена енциклопедија|last=Ѓошевски|first=Драган|editors=Блаже Ристовски|title=Вредноста на земјоделското производство|encyclopedia=Македонска енциклопедија|publisher=МАНУ|location=Скопје|year=2009|volume=1|pages=315|isbn=978-608-203-023-4 (1)}}</ref>. Вкупната меѓуфазна потрошувачка на семенски материјал, [[енергија]] (гориво), ѓубрива, средства за заштита, добиточна храна и друго имала вредност од 31 милијарда [[денар]]и или 500 милиони [[Евро|евра]], а додадената нето-вредност на земјоделската гранка изнесувала 23,6 милијарди денари или 380 милиони евра<ref name="Вредност на земјоделството" />. Во структурата на вредноста на земјоделските производи, [[Жито|житата]] учествувале со 5.500.000.000 денари или 90.000.000 евра, градинарските производи со 15.300.000.000 денари или 250.000.000 евра, овошјето со 7.600.000.000 денари или 124 милиони евра, сточарското производство со 12.600.000.000 денари или 205.000.000 евра <ref name="Вредност на земјоделството" />. Со засилените политики за поддршка и развој на земјоделството по 2006 година, тоа бележи благ пораст и развој. Во структурата на физичкиот обем на земјоделството доминира учеството на растителното производство, кое постојано се зголемува (од 61% во 1994 на 70% во 1999&nbsp;г.), а сразмерно на тоа, учеството на физичкиот обем на [[сточарство]]то во истиот период се намалува (од 39% на 30%)<ref name="Стратегија за земјоделство" />. <br /> Во [[2014]] година, во [[Македонија]], во регистерот на [[Управа за јавни приходи|Управата за јавни приходи]] биле регистрирани вкупно 164.992 земјоделци, од кои, 16.593 се регистрирале како лица на кои земјоделството им е основна дејност, додека другите 143.399 пријавиле дека земјоделството им е дополнителна дејност.<ref>„Од 165.000 регистрирани земјоделци, 12.500 уплаќаат за пензија“, ''Дневник'', година XVIII, број 5596, понеделник, 20 октомври 2014, стр. 6-7.</ref> Земјоделството учествува и има големо значење и во трансакциите со машинската и хемиската индустрија во поглед на снабдувањето со земјоделски хемиски препарати за заштита и зајакнување на посевите и семенскиот материјал како и земјоделската механизација, а учествува и во сите услужни дејности, особено во трговијата, угостителството и туризмот<ref name="Стратегија за земјоделство" />. Во македонскиот [[трговски биланс]] земјоделството до крајот на деведесеттите години на [[XX век]] учествувало со 8-21% во вкупниот извоз и 8-17% во вкупниот увоз<ref name="Стратегија за земјоделство" />. Во [[2010]] година, Република Македонија остварила дотогаш највисок пласман на земјоделско-прехранбени производи на странските пазари, со реализиран извоз од 424 милиони евра<ref name="МЗШВ">{{наведена мрежна страница|url=http://www.mzsv.gov.mk/?q=node/586|title=Македонија лани бележи историски најголем извоз на земјоделско-прехранбени производи|date=29 март 2011|publisher=Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство|language=македонски|accessdate=16 декември 2015|location=Скопје}}</ref>. Според податоците на [[Државен завод за статистика на Република Македонија|Државниот завод за статистика]], извозот во 2010 година бил за 66 милиони евра повисок од износот на извезените земјоделски производи во 2009 година<ref name="МЗШВ" />. Како резултат на тоа трговскиот дефицит со земјоделско-прехранбените производи бил намален за 34 милиони евра, односно за 23,5 проценти во однос на 2009 година<ref name="МЗШВ" />. Во 2010 година и вкупниот обем на трговска размена изнесувал 955 милиони евра во кои преовладувале примарните земјоделски производи со 70 проценти, потоа следат преработките со 25 отсто и рибите и производите со риби со учество од 1 до 3 отсто<ref name="МЗШВ" />. ===Телекомуникации=== Во [[јуни]] [[2015]] година, по двегодишна работа, престанал да постои виртуелниот мобилен оператор „Албафоне“, а во исто време се споиле операторите „Вип“ и „[[Оне]]“. Во [[2010]] година, просечната цена за една минута разговор во [[мобилна телефонија|мобилната телефонија]] во Македонија изнесувала 3,4 [[денар]]и, а веќе во [[2014]] година, таа паднала на 1,27 денари. На крајот од 2014 година, во Македонија имало 2.224.439 мобилни претплатници, што претставувало стапка на пенетрација од 107,86%. Од вкупниот број претплатници, 1.234.726 биле при-пејд коринсици, 697.954 биле пост-пејд корисници, а 291.759 биле деловни пост-пејд корисници. Фирмата „[[Т-мобиле Македонија]]“ имала најголемо пазарно учество од 46,35%, а по неа следувале „[[Вип]]“ со 27,2% и „Оне“ со 25,9%, а операторот „Албафоне“ имал учество од 1,29%.<ref>Марјан Блажевски, „За пет години просечната цена на [[минута]] разговор се намали од 3,4 на 1,27 денар“, ''Дневник'', година XIX, број 5806, петок, 3 јули 2015, стр. 6-7.</ref> Во [[октомври]] 2015 година официјално започнала со работа новата компанија „[[Оне.Вип]]“ настаната со спојување на двата оператора „Оне“ и „Вип“. Притоа, во новата фирма, [[Телеком Австрија]] поседувала 55% од [[Акција (финансии)|акциите]], додека 45% биле во сопственост на [[Телеком Словенија]].<ref>„Оне.Вип официјално стартуваше со работа“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 208, октомври 2015, стр. 10.</ref> ===Сообраќај=== Според податоците на Европската федерација за патишта, во 2012 година, Македонија имала патишта во вкупна должина од 14.297 километри, од кои: 259 километри биле автопатишта, 911 километри биле магистрални патишта, 3.772 [[Километар|километри]] отпаѓале на регионални патишта, а 9.355 километри биле останати патишта (локални, макадамски итн.). Притоа, Македонија била една од земјите со најниски [[инвестиции]] во патната инфраструктура, со вложени 113 милиони евра во периодот 2009-2013 година.<ref>Влатко Стојановски, „Асфалтна мафија!“, ''Фокус'', број 1119, 17 март 2017, стр. 12-21.</ref> <br /> Во [[2015]] година, преку двата македонски [[аеродром]]и патувале вкупно 1.560.381 патник, додека во [[2016]] година вкупниот број патници изнесувал 1.794 376.<ref>Ј.Б., „Сè повеќе летови, одредишта и секако - авиопатници!“, ''Туристички хоризонти'', бр. 4, декември 2016, стр. 14-15.</ref> ===Туризам=== {{Главна|Туризам во Македонија}} Според [[Државен завод за статистика на Република Македонија|Државниот завод за статистика]], во 2015 година Македонија ја посетиле 816.067 туристи (од нив, 485.530 странски и 330.537 домашни), а во 2016 година 856.843 туристи, од кои 510.484 биле странски, а 346.359 домашни. Притоа, во 2015 година биле остварени 2.394.205 ноќевања (1.357.822 од домашни гости и 1.036.383 до странски гости), а во 2016 година 2.461.160 ноќевања (1.407.143 од домашни гости и 1.054.017 од странски гости). Во однос на структурата на странските гости, во 2015 година имало 90.857 туристи од [[Турција]], 43.613 од [[Србија]], 38.829 од [[Грција]], 32.217 од [[Холандија]], 29.314 од [[Бугарија]], 18.493 од [[Албанија]], 17.939 од [[Германија]], 17.054 од [[Полска]], 15.135 од [[Хрватска]] и 13.950 од [[Косово]]. Според Светскиот совет за патување и туризам, Македонија се наоѓала на 151. место во светот, мерено според значењето на туризмот во [[БДП]]. Притоа, во 2016 година, директното учество на туризмот во македонскиот БДП зинесувало 10,4 милијарди [[денар]]и, т.е. 1,8% од БДП, додека вкупното (директно и индиректно) учество на туризмот во БДП изнесувало 38,5 милијарди денари, или 6,7% од БДП. Исто така, туризмот директно придонел за 12.000 работни места (1,6% од вкупната вработеност), додека заедно со индиректните работни места, учеството изнесувало 6,1%, т.е. 44.000 вработени. [[Извоз]]от остварен од туризмот бил проценет на 282,8 милиони денари, или 5,4% од вкупниот извоз, а во туризмот биле инвестирани 4,5 милијарди денари (2,4% од вкупните [[инвестиции]]).<ref>Мирче Јовановски, „Политичката криза не е добра реклама за туризмот“, ''Економија и бизнис'', година 19, број 226, април 2017, стр. 44-47.</ref> === Индустрија=== Во 2016 година, пеработувачата [[индустрија]] имала учество од 80,7% во вкупното индустриско производство на Македонија. Притоа, производството на прехранбени производи била најголема индустриска гранка, со учество од 12,75%, а по неа следувале: производство на [[облека]] (11,65%), снабдувањето со [[електрична енергија]], [[гас]], пареа и климатизација (9,2%), производство на машини и уреди (8,25%), производство на [[метал]]и (5,76%), производство на други [[неметал]]ни [[минерал]]ни производи (5,14%), производство на пијалаци, производство на возила и приколки (4,81), производство на електрична опрема (3,82%), производство на фабрикувани [[метал]]ни производи (3,5%), производство на основни [[Фармацевтска индустрија|фармацевтски]] производи (2,36%), производство на производи од [[гума]] и [[пластични маси]] (2,35%), производство на текстил (2,18%) итн.<ref name="ReferenceC">„Растот на индустриското производство во Република Македонија забави во 2016 година“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 225, март 2017, стр. 7.</ref> <ref name="ReferenceD">Мирче Јовановски, „Индустријата „вози“ на автопилот“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 225, март 2017, стр. 32-36.</ref> ''Табела бр. 2 - Годишни стапки на растеж на индустриското производство (2009-2016)''<ref name="ReferenceC"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! Стапка на растеж |- | 2009 || -7,7% |- | 2010 || -4,8% |- | 2011 || 3,3% |- | 2012 || -2,8% |- | 2013 || 3,2% |- | 2014 || 4,8% |- | 2015 || 4,9% |- | 2016 || 3,4% |} <br /> Индустриското производство во Македонија претставува голем извозен сектор. Така, во 2016 година, металопреработувачката индустрија и електроиндустријата оствариле извоз од 1.413.395.467 [[долар]]и, од кои, најголем [[извоз]] остварило производството на машини и опрема (592.718.576 долари) и производството на моторни возила (504.858.154 долари).<ref name="ReferenceD"/> ====Текстилна индустрија==== [[File:Географска разместеност на текстилната индустрија.jpg|thumb|250п|десно|Географска разместеност на главните гранки на текстилната индустрија во Македонија]] [[Текстилна индустрија|Текстилната индустрија]] е трета најзначајна [[Индустрија|индустриска]] гранка во Македонија. Производството на облека учествува со 12,73% во вкупното индустриско [[производство]], а заедно со производството на [[текстил]], учеството изнесува речиси 15%. Во 2009 година имало 1.930 [[Претпријатие|претпријатија]] во текстилната индустрија, т.е. 4,3% од вкупниот број претпријатија во Македонија. Од нив, 600 биле производствени фирми. Речиси 50% до текстилните фирми се наоѓаат во [[Источна Македонија]], а 87% се микро или мали претпријатија. Во [[1998]] година, [[извоз]]от на текстилни производи учествувал со 31% во вкупниот македонски извоз, 17% во [[2011]] и 15,2% во [[2014]] година.<ref name="ReferenceE">Мирче Јовановски, „Текстилците се борат за секој денар“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 201, 20 март 2015, стр. 42-43.</ref> ''Табела бр. 3 - Извозот на текстилни производи (1998-2014)''<ref name="ReferenceE"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! Извоз (милиони долари) |- | 1998 || 405 |- | 2005 || 539 |- | 2007 || 684,5 |- | 2008 || 766 |- | 2009 || 627,5 |- | 2010 || 620 |- | 2011 || 720 |- | 2012 || 658 |- | 2013 || 701,5 |- | 2014 || 748,4 |} ====Производство на храна и пијалаци==== Во [[1994]] година, македонскиот извоз на [[вино]] изнесувал 15,6 милиони долари, а извозот се зголемил на 63,5 милиони во 2014 година. Во [[2012]] година биле извезени 118 милиони [[Литар|литри]] вино, од кои 79 милиони во [[ЕУ]].<ref>Александар Стојков, „Сепак се движи!“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 200, 20 февруари 2015, стр. 56-59.</ref> ==Биланс на меѓународните плаќања== {| class="wikitable" |+ Салдо на тековната сметка (% од БДП), 1994-2007.<ref>Aleksandar Stojkov, ''Current Account Deficits and Economic Growth: Evidence from the South Eastern European Economies''. Iustinianus Primus Faculty of Law, Skopje, 2009, стр. 259.</ref> |- | || 1994 || 1995 || 1996 || 1997 || 1998 || 1999 || 2000 || 2001 || 2002 || 2003 || 2004 || 2005 || 2006 || 2007 |- | Извоз на стоки || 32,1% || 27,1% || 25,9% || 32,2% || 36,2% || 32,4% || 36,8% || 33,6% || 29,3% || 29,4% || 31,2% || 35,4% || 37,7% || 45,8% |- | Увоз на стоки || -37,6% || -38,6% || -33,1% || -42,5% || -50,6% || -45,9% || -56,1% || -48,9% || -50,5% || -47,7% || -51,9% || -53,7% || -57,9% || -67,8% |- | Трговско салдо || -5,5% || -11,6% || -7,2% || -10,4% || -14,4 || -13,5% || -19,2% || -15,3% || -21,2% || -18,3% || -20,7%|| -18,4% || -20,2% || -22% |- | Услуги, нето || 2,5% || -4,5% || -3,5% || -3,9% || -1,7% || 1,1% || 1,4% || -0,6% || -0,6% || -0,2% || -1% || -0,6% || 0,4 || 0,5% |- | Доход, нето || -2,8% || -0,7% || -0,7% || -0,9% || -1,3% || -1,2% || -1,3% || -1,2% || -0,8% || -0,7% || -0,7 || -1% || 0% || -0,6% |- | Тековни трансфери, нето || 3,7% || 11,7% || 4,8% || 7,8% || 9,8% || 12,6% || 17,1% || 10% || 13,1% || 16% || 14,7% || 18,5% || 19,5% || 18,9% |- | Тековна сметка, нето || -5,7% || -5% || -6,5% || -7,4% || -7,6% || -0,9% || -2% || -7,1% || -9,4% || -3,2% || -7,7% || -1,4% || -0,4% || -3% |- | Грешки и пропусти || 3% || 2,8% || 0,4% || -0,8% || -0,4% || 4,4% || 1,7% || 0,1% || -0,8% || -0,6% || 0,1% || -0,2% || 0,2% || -1,3% |} ===Надворешна трговија=== {{multiple image<!-- begin stack of images, scroll down for article --> |direction = horizontal | width = 185 |image1 = Структура на извозот според регионалната насоченост.jpg|caption1 = Структура на извозот според регионалната насоченост<br> |image2 = Структура на увозот според регионалната насоченост.jpg| caption2 = Структура на увозот според регионалната насоченост<br> }}<!-- End stack of images, article text starts below --> Трговијата во [[Македонија]] отсекогаш имала меѓународен карактер, благодарение на нејзината централна положба на [[Балкански Полуостров|Балканскиот Полуостров]] и поволната природна и воедно најкрата врска помеѓу запад и исток по долината на реката [[Вардар]], што било забележано уште од античките времиња кога главните римски патишта ([[Вија Егнација]]) минувале низ Македонија, а [[Скопје]] и [[Солун]] биле главни трговски центри со присуство на познати трговци од [[Дубровник]], [[Венеција]], [[Византија]]<ref name="Енциклопедија">{{наведена книга|last=Фити|first=Таки|authorlink=Таки Фити|editor=Блаже Ристовски|title=Македонска енциклопедија|volume=2|year=2009|publisher=МАНУ|location=Скопје|language=македонски|page=1005}}</ref>. По осамостојувањето, [[Македонија]] како мала земја се соочила со императивот да ја зголеми својата отвореност и да ја подобри својата интегрираност во глобалните светски економски текови во 1990 г<ref name="Енциклопедија" />. Учеството на надворешнотрговската размена односно вредноста на увозот и извозот заедно во [[Бруто-домашен производ|Бруто-домашниот производ]] на земјата, кое изнесувало 60%, во текот на 1990-тите години надминал 80%.<ref name="Енциклопедија" /> Според индексот на отвореност во меѓународната трговија [[Македонија]] е рангирана на 40<sup>то</sup> место помеѓу 141 држава, при што во регионот подобра позиција имаат само [[Словенија]] и [[Бугарија]].<ref name="Енциклопедија" /> Тенденцијата на пораст на надворешнотрговската размена е проследена со намалување на степенот на покриеност на увозот со извоз и со пораст на трговскиот дефицит на земјата.<ref name="Енциклопедија" /> [[Податотека:Macedonia Product Exports (2019).svg|мини|десно|Извезени продукти од Македонија во 2019]] Во структурата на извозот најголемо учество во [[2005]] година имале: текстилот и [[облека]]та (28,5%), [[железо]]то и [[челик]]от (26%), земјоделските производи - храна и суровини (17,3%), минералните суровини - руда, горива и [[обоени метали]] (10,78%) и машини, канцелариска и транспортна опрема (5,38%)<ref name="Енциклопедија" />. На страната на увозот доминирале: мин ералните суровини, рудите и горивата (21,85%), машините, канцелариската и транспортната опрема (17%), земјоделските производи - храна и суровини (13,77%), хемиските производи (10%) и различни полупроизводи (9%)<ref name="Енциклопедија" />. Според податоците на [[Државен завод за статистика на Република Македонија|Државниот завод за статистика]], во 2009 година, Македонија остварила вкупен обрт на надворешнотрговска размена од 7,781 милијарда $, од кои 34,8% извоз и 65,2% увоз, додека во [[2010]] година забележала пораст на 8,825 милијарди $ со пораст на извозот на 37,97% и пад на увозот на 62,03%.<ref name="Завод за статистика">{{наведена книга|editor=Благица Новковска|title=Стоковна размена на Република Македонија со странство, 2010 |url=http://www.stat.gov.mk/Publikacii/7.4.12.02.pdf|year=2012|publisher=Државен завод за статистика на Република Македонија|location=Скопје|language=македонски|isbn=978-608-227-079-1 |page=8}}</ref> Во однос на географската структура, најголемиот дел од надворешно-трговската размена се одвива со [[Европската Унија]]: Во 2013 година, извозот кон ЕУ изнесувал 2,35 милијарди [[Евро|евра]] (72,6% од вкупниот македонски извоз), а во 2016 година се зголемил на 3,459 милијарди евра (79,9% од вкупниот извоз). истовремено, во 2013 година, увозот од ЕУ изнесувал 3,125 милијарди евра (62,7% од вкупниот увоз), а во 2016 година увозот од ЕУ пораснал на 3,784 милијарди евра (62% од вкупниот македонски увоз).<ref name="ReferenceF">Зоран Јовановски, „ЕУ 28 е најголемиот трговски партнер на Република Македонија“, ''Економија и бизнис'', година 19, број 234/235, октомври 201, стр. 6.</ref> Најзначајни надворешнотрговски партнери на Македонија: [[Србија]], [[Германија]], [[Италија]], [[Грција]], [[Бугарија]], [[Русија]], [[Хрватска]], [[Словенија]], [[Босна и Херцеговина]], [[Турција]], [[Словенија]], [[Црна Гора]] и [[Косово]]<ref name="Енциклопедија" />. Во 2016 година, 47% од вкупниот македонски извоз бил насочен кон Германија, а други поважни извозни [[пазар]]и биле Бугарија (5,2% од извозот) и Србија (4,5% од извозот). На страната на узвозот, најголемо ичество имала Германија (12,3%), по што следувале [[Велика Британија]] (10,7%) и Србија (7,5%).<ref name="ReferenceF"/> Македонија е голем увозник на [[енергија]]. Во [[2004]] и [[2005]] година, увозот на [[електрична енергија]] изнесувал 1.598 и 1.652 гигават часови, соодветно, додека во [[2006]] година скокнал на 1.958 гигават часови. Во 2009 година биле увезени 1.701 гигават час, во [[2010]] година 1.728 гигават часови, а во [[2015]] година бил достигнат нов рекорд во увозот на електрична енергија - 2.785 гигават часови.<ref>„ЕЛЕМ фрли половина милијарда евра во РЕК Битола, а производството на струја драматично паѓа!“, ''Фокус'', број 1097, 14 октомври 2016, стр. 17.</ref> {| | style="vertical-align:top;" | {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |+Извоз во милиони USD !Ранг !Држава<ref name=":0">[https://oec.world/en/profile/country/mkd (1)] The Observatory of Economic Complexity (OEC)</ref> !Извоз<br />(2022) |- |1. | align="left" |{{знаме|Germany}} |3 960 |- |2. | align="left" |{{знаме|Serbia}} |800 |- |3. | align="left" |{{знаме|Greece}} |683 |- |4. | align="left" |{{знаме|Bulgaria}} |443 |- |5. | align="left" |{{знаме|Italy}} |307 |- |6. | align="left" |{{знаме|Hungary}} |277 |- |7. | align="left" |{{знаме|Turkey}} |246 |- |8. | align="left" |{{знаме|Czech Republic}} |221 |- |9. | align="left" |{{знаме|United Kingdom}} |183 |- |10. | align="left" |{{знаме|Spain}} |179 |- |11. | align="left" |{{знаме|USA}} |173 |- |12. | align="left" |{{знаме|Slovakia}} |162 |- |13. | align="left" |{{знаме|Netherlands}} |159 |- |14. | align="left" |{{знаме|Belgium}} |142 |- |15. | align="left" |{{знаме|Slovenia}} |132 |- |16. | align="left" |{{знаме|Romania}} |129 |- |17. | align="left" |{{знаме|Croatia}} |119 |- |18. | align="left" |{{знаме|Albania}} |115 |- |19. | align="left" |{{знаме|Poland}} |107 |- |20. | align="left" |{{знаме|Bosnia and Herzegovina}} |106 |- |} | style="vertical-align:top;" | {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |+Увоз во милиони USD !Ранг !Држава<ref name=":0" /> !Увоз<br />(2022) |- |1. | align="left" |{{знаме|United Kingdom}} |2 030 |- |2. | align="left" |{{знаме|Greece}} |1 700 |- |3. | align="left" |{{знаме|Germany}} |1 120 |- |4. | align="left" |{{знаме|Serbia}} |1 030 |- |5. | align="left" |{{знаме|China}} |829 |- |6. | align="left" |{{знаме|Bulgaria}} |780 |- |7. | align="left" |{{знаме|Turkey}} |721 |- |8. | align="left" |{{знаме|Hungary}} |441 |- |9. | align="left" |{{знаме|Italy}} |399 |- |10. | align="left" |{{знаме|Russia}} |386 |- |11. | align="left" |{{знаме|Romania}} |252 |- |12. | align="left" |{{знаме|Slovenia}} |241 |- |13. | align="left" |{{знаме|Poland}} |235 |- |14. | align="left" |{{знаме|Austria}} |171 |- |15. | align="left" |{{знаме|Netherlands}} |171 |- |16. | align="left" |{{знаме|Croatia}} |168 |- |17. | align="left" |{{знаме|USA}} |154 |- |18. | align="left" |{{знаме|Switzerland}} |144 |- |19. | align="left" |{{знаме|Belgium}} |138 |- |20. | align="left" |{{знаме|Spain}} |138 |- |} |} {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |+Вкупна трговска размена во милиони USD !Ранг !Држава<ref name=":0" /> !Вкупна трговска<br />размена (2022) |- |1. | align="left" |{{знаме|Germany}} |5 080 |- |2. | align="left" |{{знаме|Greece}} |2 283 |- |3. | align="left" |{{знаме|United Kingdom}} |2 213 |- |4. | align="left" |{{знаме|Serbia}} |1 830 |- |5. | align="left" |{{знаме|Bulgaria}} |1 223 |- |6. | align="left" |{{знаме|Turkey}} |967 |- |7. | align="left" |{{знаме|China}} |905 |- |8. | align="left" |{{знаме|Hungary}} |718 |- |9. | align="left" |{{знаме|Italy}} |706 |- |10. | align="left" |{{знаме|Russia}} |440 |- |} {{среди}} ==Пазар на труд== ===Невработеност=== {{Image label begin|image=Macedonia location map.svg|float=right|width=330}} {{Image label small|x=0.20|y=0.29||scale=330|text=[[Полошки Регион|{{font color|black|#F65555|21.2%}}]]}} {{Image label small|x=0.37|y=0.26||scale=330|text=[[Скопски Регион|{{font color|black|#F2AF14|11.0%}}]]}} {{Image label small|x=0.57|y=0.17||scale=330|text=[[Североисточен Регион|{{font color|black|#F65555|22.6%}}]]}} {{Image label small|x=0.36|y=0.60||scale=330|text=[[Пелагониски Регион|{{font color|black|#F2AF14|10.4%}}]]}} {{Image label small|x=0.13|y=0.55||scale=330|text=[[Југозападен Регион|{{font color|black|#F65555|20.9%}}]]}} {{Image label small|x=0.58|y=0.48||scale=330|text=[[Вардарски Регион|{{font color|black|#F2AF14|10.6%}}]]}} {{Image label small|x=0.70|y=0.28||scale=330|text=[[Источен Регион|{{font color|black|#D1A5C2|6.6%}}]]}} {{Image label small|x=0.77|y=0.50||scale=330|text=[[Југоисточен Регион|{{font color|black|#D1A5C2|6.2%}}]]}} {{small|Стапка на невработеност во Македонија во 2023 по региони<br>Забелешка: регионите во сино имаат стапка на невработеност во 2023 под 10%, во портокалово во опсегот од 10% – 15%, а во црвено - над 15%.<ref>[https://makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/mk/MakStat/MakStat__PazarNaTrud__StapkiDrugiIndikatori/090_PazTrud_Reg_StapAkt_ml.px/ Стапки на активност на населението на возраст на 15 години и повеќе по региони, по години - Државен завод за статистика]</ref>}} {{Image label end}} ''Табела бр. 4 - Стапка на невработеност во Македонија, 2004-2016''<ref name="ReferenceA"/><ref name="ReferenceH"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! БДП |- | 2004 || 37,2% |- | 2005 || 37,3% |- | 2006 || 36,0% |- | 2007 || 34,9% |- | 2008 || 33,8% |- | 2009 || 32,2% |- | 2010 || 32,1% |- | 2011 || 31,4% |- | 2012 || 31,0% |- | 2013 || 29,0% |- | 2014 || 28,0% |- | 2015 || 26,1% |- | 2016 || 23,4% |- | 2017 || 22,5% |- | 2018 || 21,0% |- | 2019 || 17,4% |} ===Продуктивност=== Според податоците на [[Евростат]], еден македонски работник за еден работен час создава само 42,9% од просечната додадена вредност во [[ЕУ]].<ref>Мирче Јовановски, „продуктивноста - стара болка на македонската економија“, ''Економија и бизнис'', година 20, број 244, ноември 2018, стр. 50-51.</ref> ==Јавни финансии и фискална политика== Во 2008 година, вкупните [[буџет]]ски приходи изнесувале 32,9% од БДП, додека во 2014 година тие паднале на 27,7%. Истовремено, вкупните буџетски расходи се намалиле од 33,8% во 2008 година на 31,8 во 2013 година. Во структурата на буџетските расходи, [[капитал]]ните расходи учествувале со 14,3% во 2008 година, додека во 2016 година нивното учество изнесувало 9,2%.<ref name="ReferenceG">Зоран Јовановски, „Зголемениот буџетски дефицит не го зголеми учеството на капиталните трошоци во вкупните буџетски расходи“, ''Економија и бизнис'', година 20, број 234/235, декември 2017/јануари 2018, стр. 6.</ref> ''Табела бр. 5 - Капиталните расходи во буџетот на Македонија, 2003-2016 (% од вкупните буџетски расходи'')<ref name="ReferenceG"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! Капитални расходи |- | 2008 || 14,3% |- | 2009 || 9,6% |- | 2010 || 10,7% |- | 2011 || 11,9% |- | 2012 || 12,0% |- | 2013 || 10,4% |- | 2014 || 10,5% |- | 2015 || 10,3% |- | 2016 || 9,2% |} ===Даночен систем=== ''Табела бр. 6 - Даночните приходи во Македонија, 2003-2016 (во милиони денари'')<ref name="ReferenceA"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! ДДВ !! ДД !! ПДД !! Вкупно |- | 2003 || 21.176 || 3.270 || 7.503 || 31.949 |- | 2004 || 25.757 || 2.362 || 7.707 || 35.826 |- | 2005 || 27.081 || 2.836 || 8.099 || 38.016 |- | 2006 || 27.240 || 4.710 || 8.414 || 40.364 |- | 2007 || 32.962 || 5.896 || 8.891 || 47.749 |- | 2008 || 36.174 || 8.579 || 8.696 || 53.449 |- | 2009 || 35.178 || 4.435 || 8.707 || 48.320 |- | 2010 || 37.694 || 3.691 || 8.872 || 50.257 |- | 2011 || 42.223 || 3.888 || 9.513 || 55.624 |- | 2012 || 38.468 || 3.655 || 9.553 || 51.676 |- | 2013 || 39.835 || 4.420 || 10.255 || 54.510 |- | 2014 || 43.859 || 5.060 || 12.321 || 61.240 |- | 2015 || 41.694 || 12.024 || 12.909 || 66.627 |- | 2016 || 45.949 || 10.769 || 14.205 || 70.923 |} ===Буцетско салдо=== ''Табела бр. 7 - Буџетското салдо во Македонија, 2008-2016 (% од БДП)''<ref name="ReferenceG"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! Буџетско салдо |- | 2008 || -0,9% |- | 2009 || -2,6% |- | 2010 || -2,4% |- | 2011 || -2,5% |- | 2012 || -3,8% |- | 2013 || -3,8% |- | 2014 || -4,2% |- | 2015 || -3,5% |- | 2016 || -2,7% |} ===Јавен долг=== ''Табела бр. 8 - Јавниот долг во Македонија, 2004-2016 (% од БДП)''<ref name="ReferenceA"/> {| class="wikitable" |- ! Година !! Јавен долг |- | 2004 || 37,6% |- | 2005 || 39,6% |- | 2006 || 33,2% |- | 2007 || 25,8% |- | 2008 || 23,0% |- | 2009 || 26,2% |- | 2010 || 27,2% |- | 2011 || 32,0% |- | 2012 || 38,3% |- | 2013 || 40,3% |- | 2014 || 45,8% |- | 2015 || 46,7% |- | 2016 || 50,1% |} == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Commons category|Economy of North Macedonia}} * [http://www.economy.gov.mk/ Министерство за економија на Република Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120220053713/http://www.economy.gov.mk/ |date=2012-02-20 }} {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Македонија| *]] [[Категорија:Економија по земја|Македонија]] 4m8sfjffrsvn9a0pmm0jjsx8k0z9plc Западно Римско Царство 0 178248 5293893 5129395 2024-11-19T17:46:50Z Andrew012p 85224 5293893 wikitext text/x-wiki {{Политика на Стариот Рим}} '''Западно Римско Царство''' — назив за западната половина на [[Римско Царство|Римското Царство]] по административната поделба што била воведена од страна на царот [[Диоклецијан]] во 286 година. Во потесна, но и во поширока смисла, овој термин се однесува на западната половина на царството во периодот помеѓу смртта на царот [[Теодосиј I]] (395 г.) и соборувањето на последниот западноримски цар [[Ромул Августул]] (476 г.) што било изведено од страна на водачот на [[варвар]]ските наемници во Италија, [[Одоакар]]. Во теоријата, [[Римското Царство]] и по 286 г., односно 395 г. било едно, единствено и неделливо. Во пракса, по 286 г. со царството раководеле неколку владетели, обично еден на Исток, друг на Запад<ref>[http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:5s5DGVR-I6EJ:evrodijalog.eu/pdf/ED%252011/ED11%2520%255B173-186%255D.pdf+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE+%D1%80%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE+%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE&hl=en&pid=bl&srcid=ADGEESjb7XVcrdbpV-18eUrdwg0Znh6_gg6nGS5FqaKOb8_fJzd9a62e2cafKRJ8iueAGgoZMn4z95gBK6VsTioy5-sV-wQOoZYw1jwftHewI31tEhkLSt5vnjCU2W_OsygVWgaFqadK&sig=AHIEtbSYlycoHA6S1kvNIDSF0Zuv4QUgGg ЕВРОПА И БАЛКАНОТ: ИСТОРИСКО НАСЛЕДСТВО И КОНСТРУКЦИЈА НА КОЛЕКТИВНИТЕ ИДЕНТИТЕТИ, Страшко СТОЈАНОВСКИ]</ref>. Теоретски гледано, последниот владетел на обединетото царство бил [[Теодосиј I|Теодосиј Велики]], кој пред смртта во 395 г. го поделил помеѓу своите два сина – на постариот [[Аркадиј]] му го оставил Истокот, а на помладиот [[Хонориј]], Западот. После тоа, западните цареви најпрвин владееле од [[Милано]], а по 402 г. и од [[Равена]]. По 407 г. почнало забрзаното слабеење на Западното Римско Царство како резултат на нападите на варварите ([[Готи]], [[Вандали]], [[Франки]] и др.) кои почнале да се населуваат во рамките на границите на империјата. По 455 г. Западноримскиот цар делотворно владеел само со [[Италија]], а на 4 септември 476 г. [[Ромул Августул]] бил соборен. Последниот кој имал титула на цар бил [[Јулиј Непот]], кој починал во [[Далмација]] во 480&nbsp;г. По 476 г., односно 480 г., варварските владетели на Италија, како на пример [[Одоакар]] и [[Теодорих]], се сметани за гувернери на римскиот цар (од [[Цариград]]). Источноримскиот ([[Византија|византиски]]) цар [[Јустинијан I]] се обидел во 6. век да ја обнови римската власт на Запад и неговите војсководачи ја зазеле [[Италија]], [[Африка]] и средоземниот брег на [[Хиспанија]]. И покрај напорите кои ги вложил Јустинијан, со огед на ситуацијата во која се нашла Имеријата по неговата смрт сите освоени територии не останале под Визнатиска власт уште долго. Византија на југот на Италија е присутна до 1071 година, но политичкото и духовно влијание кое Цариград го има на Западот во голема мерка се намалува најпрво со формирањето на Светото Римско Царство, а потоа и со [[Големиот раскол]]. == Римско освојување на Западот == === Римскиот Исток и Запад === Во текот на II век п.н.е. [[римска република|Републиката]] станала доминантна сила на [[Средоземје]]то, која постепено се ширела во поглед на државните територии и политичкото влијание, и кон [[хеленистичка култура|хеленистичкиот]] Исток и кон “варварскиот“ Запад. На Истокот, каде што [[грчки јазик|грчкиот јазик]] веќе бил јазик на политичката и културната елита, [[Римјани]]те вовеле нов систем на државна организација. И покрај тоа, културите и традициите на древните народи од Истокот, како што биле [[Египќани]]те, [[Еврeи]]те, [[Сиријци]]те и [[Грци]]те, нивниот начин на живот изграден околу градските населби, просперитетот на трговијата и занаетчиството и другите богатства, опстанале, само што сега биле вклопени во римските државни рамки. По уништувањето на [[Картагина]] во 146 г. п.н.е. на западното [[Средоземје]] веќе немало поголеми и поорганизирани држави кои можеле да бидат на исто рамниште со Римската. Иако тоа не била првобитната намера, римските освојувања на [[Хиспанија]], [[Галија]] и [[Британија]], како и на африканските провинции, со текот на времето им ја донеле средоземната цивилизација и нејзините навики, како градскиот начин на живеење, градителските и техничките достигнувања и културата на пишуваниот збор. Иако и на запад постоеле грчки и [[Феникија|феникиски]] колонии, културата на западниот дел на Римското Царство останала латинска. Исто така, [[Римјани]]те со текот на времето во својот систем ја инкорпорирале политичката елита на Западот, така што, за разлика од [[хеленистичка култура|хеленистичкиот]] Исток, на Западот можеле да се најдат аристократски земјопоседнички фамилии. [[Податотека:Hadrians Wall map mk.svg|мини|десно|'''Адријановиот ѕид''' претставувал постојана бариера кон варварите во Каледонија ([[Шкотска]]). Ѕидот што го подигнал наследникот на [[Адријан]], [[Антонин Пиј]] помеѓу 142 и 144 г. бил напуштен веќе во 164 г.]] Разликите помеѓу Истокот и Западот многу ретко се истакнувале, понекогаш и поради политичка пропаганда, на пример, за време на граѓанската војна помеѓу [[Октавијан]] и [[Марко Антониј]]<ref>[http://www.unrv.com/fall-republic/war-octavian-antony.php War between Antony and Octavian] UNRV History</ref>. Кога Октавијан пропаднатата [[Римска република|република]] ја претворил во монархија, т.е. во [[Римско Царство]] 30 г. п.н.е., почнало конечното обликување на Западот. За време на долгото владеење на првиот римски цар [[Октавијан Август]] (30 г. п.н.е. - 14 г. н.е.) римските легии го завршиле освојувањето на [[Пиринејскиот Полуостров]], и конечно [[Гали|Галските]] територии биле организирани како провинции. Римскиот обид да се прошират границите на исток сè до реката [[Лаба]] не успеал поради постојаниот отпор на германските племиња, така што [[Октавијан Август]] на крајот одлучил Империјата на запад се потпре на природната граница на реката [[Рајна]]. Сепак, наследниците на август не се придржувале на неговиот завет, така што [[Клавдиј]] во 43 г. почнал со освојувањето на [[Британија]], а во 44 г. го приспоил дотогашното Царство [[Мавританија]]. Иако во втората половина на I век, [[Римјани]]те редовно упаѓале на територијата на денешна [[Шкотска]], постојаната граница била утврдена со [[Адријан]]овиот ѕид помеѓу вливот на реката [[Тајн]] на исток и заливот [[Солвеј]] на запад. Римското освојување на Западот го завршил [[Веспазијан]] (69-79 г.), кој го зазел [[Агри Декуматес]] (Agri Decumates), просторот помеѓу [[Мајна]] и извориштето на [[Дунав]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/9510/Agri-Decumates ancient region, Germany, Encyclopædia Britannica] ([[англиски јазик|анг.]])</ref>. === Граѓански војни и востанија во I и II век === Во принцип, Римската власт, и на Исток и на Запад, во текот на I и II век се соочувала со два големи предизвика: востанијата на потчинетите племиња и градови и политичките кризи кои се појавиле како резултат на бунтовите на легиите. Бунтовите на легионерите биле далеку од сериозни, бидејќи војската важела за еден од најсилните политички фактори во царството. Ако некој амбициозен провинциски намесник или воен командант ја придобиел поддршка на војската, тоа речиси редовно водело до узурпација на империјалната власт и до граѓанска војна. Во текот на I век имало неколку бунтови на [[Келти|келтското]] и [[Германи|германското]] население. Во [[Британија]], во 60 г., востание против римските власти покренала кралицата на племето [[Ицени]], [[Боудика]], но [[Римјани]]те лесно победиле следната година. Друго важно востание е [[Батавско востание|Батавското]] (во Долна [[Германија]], односно денешна [[Холандија]]), под раководство на романизираниот аристократ [[Гај Јулиј Цивилис]], кој се обидел да извлече корист од неприликите во Рим текот на [[Годините на четворицата цареви]]. Цивилис, наводно, се кренал на бунт за да го поддржи претендентот [[Веспазијан]], но на крајот бил поразен и убиен во 70 г., кога станало јасно дека тој сака да отцепи дел од царската територија. [[Податотека:Roemischeprovinzentrajan.png|thumb|left|350px|'''Римското Царство во 117&nbsp;г.''' во времето на владеењето на Трајан. Освојувањата на Трајан во Месопотамија ги напуштил неговиот наследник [[Адријан]], додека Дакија (денешна [[Романија]]) ја евакуирал царот Аурелијан во 270 година.]] Настаните од 69 г. покажале дека римските легии, распоредени на границите на империјата, веќе се поделени во четири регионални групи ([[Британија]], [[Рајна]], [[Дунав]], [[Еуфрат]]), во кои генералите, па и обичните војници, се обидувале да се наметнат како арбитри во политичките превирања. Легиите од [[Рајна]] првпат се побуниле во 14 г., по смртта на [[Октавијан Август]] и се обиделе да го присилат [[Германик]], внук на новиот цар [[Тибериј]], да се нафати на царската власт. Сериозни услови за тоа имало во 68 г. кога намесникот на Лионската Галија [[Гај Јулиј Виндекс]], уште еден романизиран аристократ, овој пат со галско потекло, се побунил против фискалната политика на [[Нерон]]. Пред да биде поразен, Виндекс го повикал [[Галб]], гувернерот на Тараконска Хиспанија, да го преземе престолот. Бидејќи Галб имал на располагање само една легија, многу побројните легионери во германските покраини го извикувале името на царот [[Вителиј]], кој конечно бил поразен во битката со веќе споменатиот [[Веспазијан]], фаворитот на источните легии.. Слична поделба меѓу легиите се одиграла и во 193 г., по атентатот врз царот [[Пертинакс]]. Овојпат три на британски легии, на кои им се приклучила и една хиспанска, во цар го произвеле [[Клавдиј Албин]]. Тој, сè до 196 г.. владеел заедно со [[Септимиј Север]], кој на крајот и го отстранил во почетокот на 197&nbsp;г. Цената на граѓанската војна било уништувањето на [[Лугдунум]] (денешен [[Лион]]) од страна на осветољубивиот [[Септимиј Север]]. Дотогаш најголемиот град во римската [[Галија]], Лугдунум, никогаш повеќе не бил обновен. == Криза и обновување == === Кризата во III век на Западот === До почетокот на III век романизацијата била успешно завршена, така што и политичката и воената елита почнале да играат поважна улога во животот на Царството. Убиството на младиот цар [[Александар Север]] се случило токму на [[Рајна]] во 235 г. и го означило почетокот на полувековната воена анархија. Сепак, за разлика од првите векови на Царството, посветеноста на римската војска кон внатрешната напнатост им ја отворила вратата варварските племиња, кои од крајот на II век биле во постојано движење во долниот [[Дунав]] и [[Рајна]]. Варварските напади биле насочени првенствено кон грабежи, и иако тие не биле премногу деструктивен, биле несистематски и чести, што на римските власти им ја отежнувала организацијата на одбраната. Покрај тоа, на Исток, наместо на [[Парќанската држава]], во 224 г. дошло до воспоставување на [[Персиското царство]] на династијата [[Сасаниди]], кое се покажало како мошне опасен и агресивен непријател на Рим. Во текот на III век Сасанидите предводеле упади на римски територии, чија кулминација биле случувањата од 259 г. кога римскиот цар [[Валеријан (цар)|Валеријан]] бил фатен и однесен во заробеништво во [[Персија]], каде што подоцна починал. Заканата од правец на [[Персија]] барала постојано внимание на римските владетели и ангажман на речиси една четвртина од воените ресурси на империјата. [[Податотека:Postumus.jpg|thumb|250px|'''Монети на галоримскиот цар [[Постум]]''' кој, во склад со модата од III век, носи радијална круна. На реверсот е прикажана божицата на победата Викторија, заради величење на успесите на Постум.]] За полесно да го брани загрозеното царство, [[Валеријан (цар)|Валеријан]] се посветил на одбраната на Истокот, а европските провинции ги препуштил на неговиот син [[Галиен]]. Галиен првенствено се посветил на заштитата на регионот околу [[Дунав]] и [[Италија]], и токму за време на неговите походи во [[Панонија]] во [[Галија]] дошло до државен удар. Локалниот намњесник на германските покраини, [[Постум]], во 260 г. се прогласил за цар и неговата власт ја прифатиле [[Галија]], [[Британија]] и [[Хиспанија]]. Постум се обидел да се наметне како колега на [[Галиен]], но не успеал. По пропаста на походот против узурпаторот, во 263 г. [[Галиен]] го оставил [[Постум]] непречено да владее со крајниот запад на Римското Царство. Во историографијата, државата на Постум, која имала свој паралелен сенат, магистрати, одреди на гарда и сл. Обично се нарекува Галоримско или едноставно [[Галско царство]]. Сепак, Постум себеси се сметал за римски цар, а не за основач на некој нов државен или политички ентитет. Всушност, неговиот случај илустрира дека локаланата аристрократија и населението, доколку не би добиле навремена и соодветна помош од централните власти, лесно можат да се свртат кон локалниот узурпатор и во него да најдат достоен владетел и заштитник. Примерот со Постум не бил осамен, туку и [[Зенобија]], кралицата на [[Палмира]], успеала да завладее со источните римски провинции од [[Египет]] до [[Мала Азија]] (260-273 г.). Меѓутоа, една низа од наследници на [[Галиен]] успеала да ја поврати рамнотежата и повторно да го обедини царството. [[Клавдиј II Готски]] (268-270 г.) од ГалоРимското Царство ја оттргнал [[Хиспанија]] и [[Нарбонската Галија]], а конечен удар му задал [[Аврелијан]] со победата кај [[Шалон]] на [[Марна]] во 273 г. Во текот на битката, соперничкиот цар [[Тетрик I]] со својот истоимен син пребегнал кај [[Аврелија]] и благодарејќи на тоа подоцна бил поштеден и награден со намесништво во јужна Италија. Претходно [[Аврелијан]] го совладал и го припоил источното царство на [[Зенобија]]. Така, Римското Царство, по првпат после 260 г., повторно било обединето. Уште еден од војничките цареви, [[Проб]] (276-282 г.), бил во можност да ги спречи нападите на варварите во областите на [[Рајна]] и да ги обнови локалните градови кои биле разорени и запуштени во претходниот период. Двајца узурпатори, [[Прокул]] и [[Бонос]], кои во 281 г. во [[Келн]] заеднички се прогласиле за заеднички владетели, биле лесно победени и ликвидирани. Она што било загрижувачко, а што ќе се покаже како голема опасност во иднина, е тоа што [[Прокул]] и [[Бонос]] ја уживале помошта на [[Франки]]те од источниот брег на [[Рајна]]. === Тетрархијата и династијата на Константин === Со реформите на [[Диоклецијан]] започнува периодот на институционализација на заедничкото владеење и неговото поврзување со територијалната поделба на Царството<ref>[http://www.roman-emperors.org/dioclet.htm An Online Encyclopedia of Roman Emperors, Diocletian ( 284-305 A.D.)] Ralph W. Mathisen, University of South Carolina, 1997 ([[англиски јазик|анг.]])</ref>. Во 286 г. [[Диоклецијан]] за свој заеднички владател во ранг на август го поставил својот стар воен другар [[Максимијан]], кој на управување ја добил територијата западно од [[Дрина]] и северноафриканскиот рт [[Сирт]]. Кога заповедникот на римската флота на [[Ламанш]], [[Караусиј]], се одметнал и се прогласил за цар во [[Британија]], [[Диоклецијан]] решил да го прошири царскиот колегиум. Двајцата [[август (титула)|август]]и, во 293 г., добиле заеднички владетели и помошници – [[цезар (титула)|цезар]]и: Диоклецијан го добил [[Галериј]], а Максимијан - [[Констанциј I Хлор]]. Во 296 г. Констанција ја повратил [[Британија]] и со тоа ја прекинал можноста да се повтори историјата на царството на [[Постум]]. Истата година цезарот однел неколку победи против [[Алемани]]те, додека во 297-298 г. [[Максимијан]] ги смирил бунтувањата на племињата на [[Маври]]те во северна [[Африка]]. [[Податотека:Venice – The Tetrarchs 03.jpg|thumb|200px|left|'''Тетрарси''', порфирна група од почетoкот на IV век која денес се наоѓа во [[Венеција]]. Статуата ги претставува деперсонализираните цареви за да го прикаже единството на царскиот колегиум. Воените униформи и рацете на дршките од мечевите ја демонстрираат одлучноста на тетрарсите.]] [[Диоклецијан]] и [[Максимијан]] доброволно се повлекле од власт на 1 мај 305 г. и местото август им го препуштиле на дотогашните цезари. Цезар на [[Констанциј]] станал штитеникот на [[Галериј]], [[Север II]] на кого му биле доверени [[Панонија]], [[Италија]] и [[Африка]], додека со остатокот од царството владеел [[Констанциј I Хлор]]. [[Тетрархија|Тетрархискиот]] систем почнал да се руши кога на 25 јули 306 г. Констанциј починал во [[Јорк]], при што насобраната војска, спротивно од плановите на [[Диоклецијан]], за нов цар го избрала синот на Хлор, [[Константин]]. Примерот на [[Константин]] набргу го следел и синот на [[Максимијан]], [[Максенциј]], кој за цар на Рим се прогласил со поддршка на [[Римски сенат|сенатот]] и [[претор (титула)|претор]]ијанците. За разлика од Константин, Максенциј никогаш не бил признат за легитимен цар, но со помош на својот татко, кој се вратил од политичката пензија, успеал да го тргне Север. Накратко, западниот дел од царството бил поделен помеѓу неколку амбициозни владетели. Најпосле, [[Константин Велики]] го ликвидирал таткото на својата сопруга, [[Максимијан]], во 310 г. во Битката кај [[Милвискиот мост]], во близина на Рим. Откако на другиот владател кој владеел со него, [[Лициниј]], во 316 г. му ги одзел сите подунавски и [[балкан]]ски територии, освен [[дијацеза]]та [[Тракија]], Константин ретко се враќал на Запад, поминувајќи го времето во подготовки за натамошни походи. Во 324 г. [[Лициниј]] бил отстранет и конечно Константин се наметнал за единствен владател на Римското Царство. Трајна царска резиденција подигнал на [[Босфор]]от, на местото на древниот [[Византион]] и го нарекол Нов или Втор Рим. Меѓутоа, уште додека бил жив, новиот град неговите современици почнале да го нарекуваат [[Цариград]]. Градот бил планиран како раскошна царска резиденција, каква што веќе биле [[Трир]] во [[Германија]] или [[Сирмиум]] (денешна [[Сремска Митровица]]) во [[Подунавје]]то, но веќе во средината на IV век ги добил сте привилегии како и Рим и со тоа de facto станал втора престолнина на царството. Со тоа политичкиот центар на Римското Царство бил поместен на побогатиот и понаселен Исток. [[Податотека:Tetrarchy map3.jpg|thumb|340px|Царството во периодот на [[тетрархија]]та]] По смртта на Константин во 337 г. се покажало дека Западот и понатаму е политички понестабилната половина на Царството. Најстариот син на Константин, [[Константин II (владетел)|Константин II]], во 340 г. бил убиен во судирот со помладиот брат [[Констанс I]], кој оттогаш владеел со Западот, од [[Британија]] до [[Илирик]]. Една деценија подоцна, во 350 г. Констанс бил срушен од власта во заговор, по што владател на Западот станал високиот офицер со полуварварско потекло [[Магненциј]]. Тој во почетокот се обидувал да се склучи примирје со преостанатиот син на Константин, владателот на Истокот, [[Констанциј II]], но сепак започнале непријателствата. Како цезар на Истокот, Констанциј го поставил својот роднина [[Констанциј Гал]], со што си обезбедил лојалност на династијата, а самиот тој тргнал во борба против [[Магненциј]], која била добиена во тешката [[битка кај Мурса]] (денешен [[Осиек]]) во 351 г. После тоа, во 353 г. Магненциј извршил самоубиство, а недоверливиот Констанциј во 354 г. го погубил цезарот Гал, кој наводно подготвувал бунт. Пред враќањето на Исток, каде што го чекала војна со [[Персија]], на 6 ноември 355 г. во [[Милано]], Констанциј го прогласил својот братучед по чичко, [[Јулијан]], за цезар на кого му е доверена грижата над границата кај [[Рајна]]. Учениот Јулијан покажал големо војничко умеење и ја зацврстил римската граница на [[Рајна]] со важни победи над [[Алемани]]те и [[Франки]]те. Кога Констанциј му побарал дел од војската поради војната со [[Персија]], легионерите се побуниле и го прогласиле Јулијан за август. Тој вмарширал на [[Балкан]]от и го обезбедил важното регрутно и со руди богато подрачје, но граѓанската војна била избегната така што Констанциј, на патот кон Запад, починал во [[Мала Азија]] на 3 ноември 361 г. После тоа, Јулијан продолжил на Исток и се впуштил во амбициозен поход на [[Персија]], при што загинал на 26 јуни 363 г. == Конeчната поделба == === Почетокот на Големата преселба === По краткото владеење на царот [[Јовијан]], офицерите собрани во [[Никеја]] за цар го избрале [[Валентинијан I]]. Уште при церемонијата на преземање на цасрката должност на 26 февруари 364 г., војниците се заканиле со бунт, но Валентинијан ги смирил ветувајќи им дека ќе именува заеднички владател со себе, со што би се избегнала граѓанска војна во случај на негова прерана смрт. Тој го исполнил ветувањето, така што на 28 март истата година во [[Цариград]], својот помлад брат [[Валенс]] го прогласил за август-совладател. Нешто подоцна, во близина на [[Наис]] (денешен [[Ниш]]) браќата го поделиле царството и административниот персонал на два дела, а потоа во [[Сирмиум]], и воените единици. Најзападните територии со кои владеел Валенс биле [[Тракија]] во [[Европа]] и [[Киренајка]] (денешна [[Либија]]) во [[Африка]]. Валентијан на [[Рајна]] водел долга и успешна борба со [[Алемани]]те, но најпосле умрел во [[Бригециона]] (денешен [[Комаром]] во [[Словачка]]) во 375 г. како последица на пукање на крвен сад. Го наследил веќе дезигнираниот наследник, синот од првиот брак, [[Грацијан]], но бидејќи тој бил во далечниот [[Трир]], офицерите средиле пред панонската војска да се покаже четиримесечниот [[Валентинијан II]], син на покојниот цар од вториот брак. Расцепот во војската бил спречен и младиот [[Грацијан]] владеел во слога со намесниците на уште помладиот Валентијан, на кого му биле препуштени [[Италија]], [[Илирик]] и [[Африка]]. [[Податотека:Colosso-de-barletta.jpg|thumb|200px|'''Колосот од Барлета''', статуа на римски цар од IV век, највероjатнo на [[Валентинијан I]]. Статуата по традиција е донесена од [[Цариград]] по 1204&nbsp;г. и по бродоломот е донесена во [[Барлета]], [[Италија]]. Рацете и нозете се додадени во периодот на [[ренесанса]]та.]] Меѓутоа, голем удар за римскиот свет дошол од исток, каде што во средината на IV век [[Готи|готските]] племиња биле во постојани приближувања под притисокот на номадските [[Хуни]], кои стигнале во краиштата северно од [[Црно Море]]. Хуните покориле разни готски групи, како и [[Сармати]]те, [[Алани]]те и други народи. Готските пратеници побарале од Валентијан, кој бил трајно вмешан во војната со [[Персија]], да ги прими на територијата на Царството. Во 376 г. тој го дозволил тоа и племето [[Тервинзи]] го поминало [[Дунав]] и се населило во [[Тракија]]. По нив, спротивно на договорот, следеле [[Грејтунзи]]те и еден дел од [[Алани]]те. Случувањата избегале од контрола, посебно кога [[Готи]]те, поради махинациите на локалните римски великодостојници, се побуниле во 377 г. и почнале да го пљачкосуваат [[Балкан]]от. Валентијан побрзал од исток, и не чекајќи го внукот [[Грацијан]] кој доаѓал, на 9 август 378 г. влегол во отворена битка кај [[Адријанопол]]<ref>[http://ancienthistory.about.com/od/valens/a/Adrianople.htm Emperor Valens' Military Defeat in the Battle of Adrianople] By N.S. Gill, About.com Guide ([[англиски јазик|анг.]])</ref> (денешно [[Едрене]], на границата меѓу [[Бугарија]] и [[Турција]]). Резултатот од битката бил катастрофален бидејќи [[Готи]]те ја уништиле целата римска војска и го убиле царот<ref>[http://ancienthistory.about.com/library/weekly/aa062601a.htm Roman Emperor Theodosius I (A.D. 379-395), About.com Guide] ([[англиски јазик|анг.]])</ref>. По овој незапаметен пораз, [[Грацијан]] за свој источен колега го именувал искусниот војсководач [[Теодосиј I]]. Во текот на долготрајната Готска војна, [[Теодосиј I]] на крајот ги смирил Готите со дипломатски, а не воени средства. Според договорот од 3 октомври 382 г. Готите, како римски сојузници, биле населени во [[дијацеза]]та Тракија, а за возврат морале на Римјаните да им испраќаат воени одреди. Новината била во тоа што овие сојузници биле населени на територијата на Царството, што живееле според сопствени закони и војувале под команда на своите водачи. === Варвари и епископи === Со Теодосиј започнува и клучниот пресврт во [[христијанизација]]та на Римското Царство. Имено, [[христијани]]те во првите три века по [[Исус Христос]] биле особено бројни во источните провинции на царството, додека поголеми заедници на Запад имало во големите градови како [[Рим]], [[Картагина]] и [[Лугдунум]], како и во средоземните провинции. [[Константин Велики]] по 312 г. го примил [[христијанство]]то и ги запрел сите прогони. Кога под негова власт царството било обединето, под царско покровителство, во 324 г. бил одржан [[Првиот вселенски собор]] во [[Никеја]], при што се донесени низа одлуки кои се однесувале на догматските и дисциплинарни прашања, бидејќи дотогашната христијанска [[црква]] функционирала во тешки услови. Како последица на овој неединствен развој во црквата се појавиле и ралични [[теологија|теолошки]] и различни дисциплинарни толкувања (на пример, во кои денови треба да се пости). Најзначајно теолошко прашање на Никејскиот собор било прашањето за [[аријанство]]то, учењето на [[Ариј]] од [[Александрија]], кое било осудено како [[ерес]]. Иако подоцнежните цареви, како [[Констанциј II]] и [[Валенс]] го прифатиле аријанството и со сила се обиделе да наметнат единство во црквата, ова учење до крајот на IV век престанало да ја ужива поддршката во царството. Меѓутоа, најпрвин [[Готи]]те, а потоа и другите варварски народи, како [[Вандали]]те и [[Бургунди]]те го примиле христијанството во аријанска форма, со што дошло до нова поделба на линијата Римјани – варвари. [[Податотека:As-Constantine-XR RIC vII 019.jpg|thumb|left|300px|'''Христијански симболи''': [[Лабарум]], воено знаме со христограм на врвот, на реверсот на монетите на цар Константин. По Константин христијанските симболи полека станале дел од римската царска и воена иконографија.]] Константин направил уште еден преседан откако одредни судски инстанци им ги доверил на христијанските [[епископ]]и, со што тие се стекнале и световна моќ. Покрај тоа, христијанската црква добила право да прима подароци и завештенија, со што набргу добила и голема економска моќ. Исто така, Константин за започнал практиката за мешање во теолошките и дисциплинарните прашања, што во пракса значело дека царската власт со законски мерки ќе се бори против следбениците на учењата што црквата ги прогласила за ерес. Од друга страна, Константин ја започнал и традицијата на задужбина, односно изградба на цркви, а нешто подоцна и [[манастир]]и. До крајот на IV век, само уште еден цар, внукот на Константин, Јулијан, бил поддржувач на традиционалното [[паганство]]. Меѓутоа, на Запад [[пагани]]те биле далеку побројни, и што е уште поважно, политичката елита претставена во римскиот сенат главно се држела до традиционалната римска вера. Така, [[Грацијан]], по наговор на влијателниот епископ [[Амвросиј Медиолански]], во 382 г. наредил да се тргне древниот [[Олтар на победата]] од салата на [[Римски сенат|Сенатот]] и ги укинал државните субвенции за паганските култови. На жалбата на сенаторите царот одговорил така што ја отфрлил традиционалната титула на римски правосвештеник (pontifex maximus) и му ја препуштил на епископот на градот Рим, т.е. на [[папа]]та. Нешто порано, во 381 г. во [[Цариград]], Теодосиј го свикал [[Вториот вселенски собор]] кој уште еднаш го осудил аријанството. Меѓутоа, најтрајна последица од соборот била воспоставувањето хиерархија на епископиите во христијанската црква, според која по римскиот епископ, кој ја уживал предноста како наследник на главата на [[апостол]]от, [[Свети Петар]], следувал епископот на новата царска престолнина – Цариград (кој според легендата го основал братот на Петар, [[Свети Андриј Првонаречен]]). [[Податотека:AmbroseOfMilan.jpg|thumb|'''[[Амвросиј Медиолански]]''' на римски мозаик од V век изработен во [[Милано|миланската]] црква посветена на канонизираниот Амвросиј. Влијателниот епископ денес се смета за еден од четирите татковци на Латинската (Римокатоличката) црква, а како светец се почитува и меѓу православните.]] Без поддршката на Сенатот, а наскоро и на војската, [[Грацијан]] бил убиен во 383 г. во судирот со [[Магн Максим]], командантот на британските легии. После тоа, војсководачот на Валентијан, [[Баутон]], кој имал [[франки|франачко]] потекло, успеал да ги блокира [[Алпи|алпските]] превои и новата узурпација била разрешена со дипломатија. [[Магн Максим]] бил признат како западен [[август (титула)|август]], чија власт ја признале [[Британија]], [[Галија]], [[Хиспанија]] и [[Африка]]. Кога во 387 г. западниот август го прекршил договорот и ја нападнал [[Италија]], младиот Валентијан и неговата мајка побегнале кај Теодосиј во [[Солун]]. По низа тешки борби на [[Балкан]]от, Теодосиј, со помош на готските одреди, успеал во 388 г. кај [[Аквилеја]] да го порази и да го погуби [[Магн Максим]]. Потоа Теодосиј се задржал на Запад сè до 391 г. до кога поважните позиции им ги препуштил на своите луѓе. Неговата посета на Запад била значајна од повеќе причини. Првата била таа што се покажало дека во царскиот колегиум источноримскиот владател е посилен партнер, кој својот избор за совладател може да му го наметне на Западното царство. Вториот аспект било јавното покајание, откако [[Амвросиј Медиолански]] го екскомуницирал Теодосиј, низ што царот поминувал со месеци за да се искупи за колежот на околу 7000 бунтовници од [[Солун]]. И најпосле, Амвросиј влијаел во 391 г. царот да издаде низа [[декрет]]и кои биле насочени против паганството. Паганството воопшто не било потполно задушено со овие закони, но бројни традиционални обичаи биле укинати. На пример, бил распуштен колегиумот на [[весталки]]те и изгасен е вечниот оган на [[Веста]], претскажувањето на иднината по пат на ауспициј станало казниво, а најпосле, во 393 г. биле укинати древните [[Олимписки игри]]. Јавното потчинување на Теодосиј на епископот Амвросиј и низата антипагански мерки го означиле крајот на паганството. Теодосиј се вратил на исток и го оставил франкот [[Арбогаст]] како врховен воен заповедник на Западот (magister militum). Во рацете на Арбогаст се наоѓала сета власт и младиот Валентинијан во неколку наврати му се пожалил на Теодосиј за неговото владеење. Најпосле, официјално на 15, мај 392 г. Валентинијан извршил самоубиство, но во [[Цариград]] почнале сомневањата дека Арбогаст го убил царот. Веќе на 22 август 392 г. за западноримски цар е прогласен [[Евгениј]] кој, иако номинално бил христијанин, им пружил поддршка на паганите. Теодосиј одбил да го признае Евгениј за нов цар, туку својот деветгодишен син [[Хонориј]] го прогласил за август на Западот на 23 јануари 393 г. Прогласувањето на Хонориј било исто што и објавување војна и Теодосиј започнал нов поход на Запад и на 6 септември 394 г. ги поразил [[Евгениј]] и [[Арбогаст]] во битката на [[Фригид]]. (денешна граница меѓу [[Италија]] и [[Словенија]]), со што повторно, слично на Константин, го обединил Римското Царство под своја власт. == Слабеење == === Две царства === [[Теодосиј I|Теодосиј Велики]] неочекувано починал во [[Милано]] на 17 јануари 395 г. Сепак, [[Хонориј]] веќе бил произведен во август на Западот, токму како и неговиот постар брат [[Аркадиј]], кој бил август на Истокот уште од 383 г. Смртта на Теодосиј во 395 г. обично се смета за пресвртна и дефинтивна година за поделба на единственото Римско Царство на Западно и Источно (Византиско) царство. Меѓутоа, во теорија, Царството и понатаму било единствено и неделливо, а замислената граница требало да се движи, во [[Европа]] по реката [[Дрина]], а во северна [[Африка]] до врвот [[Сирт]]. Западно од оваа линија владеел [[Хонориј]], а источно – [[Аркадиј]]. [[Податотека:Theodosius I's empire.png|thumb|left|290px|'''Поделба на Римското Царство во 395 година''' по смртта на [[Теодосиј I]]. Со бели линии се означени границите на денешните држави. {{легенда|#B53637|Западно Римско Царство}} {{легенда|#8F36B5|Источно Римско (Византиско) царство}}]] Разидувањето на двата царски сентра, [[Милано]] и [[Цариград]], современиците најдобро го согледувале низ соперништвото на велокодостојниците кои ја имале вистинската власт, чуварот на Хонориј, [[Стилихон]], римски војсководач со вандалско потекло, и низата достоинственици на Аркадиј. [[Стилихон]], инаку зет на царското семејство, тврдел дека Теодосиј му ја доверил грижата над двајцата негови синови, а неговата популарност кај германските одреди го правела опасен противник за царевиградските намесници. Меѓутоа, по веста за смртта на Теодосиј, [[Готи]]те населени во тракија во 382 г. се побуниле и побарале да се направи нов договор со римските власти. Како римски сојузници, Готите дале големи жртви во текот на граѓанските војни на Теодосиј и сега повторно побарале ревизија на договорот. Здружени, потомците на [[Тервинзи]]те и [[Грејтунзи]]те, за свој крал го избрале [[Аларих]] од фамилијата [[Балти]]. Во понатамошниот период тој направил обединување на двете гранки на Готите кои оттогаш биле познати под заедничкото име - [[Визиготи]]. Со воени акции, грабежи и палења [[Аларих]] се обидувал да ги натера политичарите од Цариград да преговараат, но по паѓањето на големиот [[коморник]] [[Евтропиј]] во 399 г. се покажало дека ниеден византиски великодостојник не сака да се дискредитира себеси со преговори со [[Визиготи]]те. Бидејќи на неговиот народ му била потребно постојано престојувалиште и можност за обработка на земјата, [[Аларих]] почнал да соработува со [[Стилихон]]. === Грабежот на Рим (410 г.) === Недостатокот на волја за соработка со Аларих меѓу дворјаните на Аркадиј е резултат на краткорочната доминација на војсководачот на Готите, [[Гајн]]. Неговата супериорност меѓу простите жители на [[Цариград]] разбудило големо непријателство кон Готите и варварските војници, генерално. Кога Гајн се одметнал и се обидел да избега преку [[Дунав]] во 400 г. го фатил и го убил кралот на [[Хуни]]те, [[Улдин]]. Во историските извори тоа било прво спомнување на Хуните северно од Дунав. Се чини дека на долината [[Волга]] токму во ова време почнале да се населуваат во областите на север од [[Дунав]] и во [[Панонска низина]]. Натамошното населување на Хуните во почетокот на V век предизвикало реакција слична на настаните од 375. година, само што сега потешко било огодено ЗападноРимското Царство. Веќе во 405 г. готскиот крал [[Радагајст]] ги повел своите луѓе од горниот Дунав во Италија, но во 406 г. Стилихон го поразил и го погубил кај [[Фиренца]]. Цената на оваа победа била повлекувањето на главнината на римската војска од [[Рајна]], која исто така ја притискале племињата кои се движеле – [[Вандали]]те, [[Свеви]]те, [[Алани]]те, [[Бургунди]]те... Поради постојаната потреба од луѓе, Стилихон му се јавил за помош на Аларих и потоа му наложил да му помогне на Западното царство во придобивањето на балканските територии. Во зимата 406/407 г. Готите се заседнале во [[Епир]], но римската воена помош никогаш не стигнала, бидејќи во меѓувреме се појавиле неколку нови и сериозни проблеми за Стилихон. Првин, на 31 декември 406 г. групи на [[Вандали]], [[Силинзи]] и [[Хаздинзи]] ја поминале [[Рајна]] во друштво со [[Свеви]]те и [[Алани]]те, а ги следеле [[Бургунди]]те и [[Алемани]]те. Второ, поголема опасност за положбата на царот [[Хонориј]] претставувал уште еден узурпатор од [[Британија]], Константин III, кој летото 407 г. го преминал [[Ламанш]] и до мај 408 г. ја утврдил својата резиденција во [[Арелат]] (денешен [[Арл]]). Најпосле, војниците на Аларих, кои една година мирувале, се побуниле и нивниот крал ги повел во [[Италија]], за да изнуди од Стилихон решавање на статусот на Визиготите. Директна последица од овие случувања било преместувањето на резиденцијата на Западот од [[Милано]] во посигурната [[Равена]]. [[Податотека:Stilicho.jpg|thumb|250px|'''Стилихон и неговото семејство''', копија на диптих од слонова коска изработен околу 395 г. чиј оригинал денес се чува во [[Монца]]. [[Стилихон]] е прикажан со симболи на моќта на врховен војсководач, а левата плоча ја прикажува неговата сопруга Серена, братаница на царот [[Теодосиј I|Теодосиј Велики]], и синот Еухериј]] Стилихон со поткуп краткотрајно го решил прашањето за Визиготите, но и неговата хегемонија на дворот била при крај. Од [[Цариград]] стигнала вест дека на 1 мај 408 г. починал царот Аркадиј и престолот му го оставил на својот малолетен син [[Теодосиј II]]. Стилихон и Хонориј потоа јавно се судриле околу прашањето кој од нив двајца ќе патува во градот на Константин и ќе ги реши тамошните проблеми. На крајот, непријателите на Стилихон ја пуштиле веста дека восјководачот се подготвува да оди на Исток само за да го симне од престолот малиот Теодосиј и да го постави својот син [[Еухериј]] за источноримски цар. Ваквите гласини во [[Павија]] предизвикале бунт на војниците во кој настрадале приврзаниците на Стилихон. Самиот стилихон бил обвинет за предавство и бил убиен во [[Равена]] на 22 август 408 г. Неговото убиство предизвикало реакција кај сите оние кои биле антиварсварски расположени, така што биле убиени семејствата на околу 13.000 готски војници во [[Италија]]. Овие ветерани на [[Радагајст]], кои биле во служба на Рим во 406 г., сега му се придружиле на [[Аларих]]. Откако ги преминал [[Алпи]]те, готскиот крал во 408 г. го опседнал Рим и го натерал Сенатот да му плати огромна откупнина. Сенаторите побарале од царот, кој бил заштитен со ѕидините и мочуриштата на [[Равена]], да попушти и да склучи поволен договор со Аларих. Исто така, и кралот бил подготвен на компромис и побарал Готите да се населат на тлото на провинцијата [[Норик]] и да се снабдуваат со годишното количество жито што ќе го одреди Хонориј. И овојпат царот останал неумолив и во 409 г. Аларих повторно го опседнал Рим, и за уште посилно да го уцени Хонориј, средил градскиот перфект [[Атал Приск]] да биде прогласен за август. Бидејќи на Хонориј верна му останала пребогатата дијацеза Африка, Аларих во јули 410 г. го симнал од престолот [[Атал]] и започнал нови преговори. На местото на договрениот состанок, на околу 12 км од Равена, визиготскиот крал и неговата придружба ги нападнал римски одред под команда на готскиот заповедник [[Сар]], инаку стар непријател на Аларих. Аларих побеснел и ги повел своите луѓе кон Рим, каде на 24 август 410 г. на Визиготите им биле отворени градските порти. Следувал тридневен грабеж на Рим, која ги згрозила учените провинцијалци, како што биле [[Аврелиј Августин]] и [[Јероним]], но всушност тој грабеж не бил разорен. Како поддржувач на аријанското христијанство, Аларих плански ги поштедил римските цркви и обезбедил придружба за христијанското свештеништво. Немало убивање, но Готите ја запалиле зградата на Сенатот. Натоварени со пленот и водејќи угледни заробеници, меѓу кои била и полусестрата на [[Хонориј]], [[Гала Плацидија]], Визиготите тргнале кон југот на Италија. Аларих сакал оттаму да го пренесе својот народ во сигурноста на северна Африка, но бура ги уништила подготвените бродови. Наскоро, како последица на замор, Аларих умрел, а нов крал на [[Визиготи]]те станал неговиот шура [[Атаулф]]. === Обидот за обнова === Додека Визиготите ја пустошеле Италија, а [[Константин III]] владеел со [[Галија]], [[Вандали]]те, [[Алани]]те и [[Свеви]]те во 409 г. ги поминале [[Пиринеи]]те и помеѓу себе ги поделиле провинциите на западот на [[Хиспанија]]. По оваа поделба, која поконечна завршница добила во 411 г. , Вандалите [[Силинзи]] ја зазеле [[Бетика]], [[Алани]]те, кои можеби биле најдоминантната од четирите варварски групи, зазеле две провинции, [[Картагинесис]] и [[Лузитанија]], а Вандалите [[Хаздинзи]] и [[Свеви]] ја зазеле северозападната провинција [[Галеција]]. За тоа време, насилно влијание на дворот во [[Равена]] остварил [[Флавиј Констанциј]], наследникот на [[Стилихон]] на местото врховен воен заповедник (magister militum). Бидејќи Готите веќе ја напуштале Италија, тој ја реорганизирал римската војска и прво се свртел против узурпаторот Константин, кој бил убиен во 411 г., а потоа и против извесниот противник на царот [[Јовин]], кој бил поразен во 413 г. Јовин се покажал како особено незгоден бидејќи ја уживал поддршката на Визиготите на [[Атаулф]], кои ја промениле страната благодарејќи на подмитувањата. Најпосле, Констанциј ги присилил Визиготите да се повлечат во јужна Галија каде што Атаулф ги зазел [[Нарбона]] и [[Марсеј]]. Слично како Аларих, Атаулф се обидел да ги натера Хонориј и Констанциј да попуштат така што [[Приск Атал]] повторно го прогласил за римски цар. Покрај тоа, во јануари 414 г. Атаулф, спротивно на желбите на Хонориј, се оженил, според римските обреди, со полусестрата на царот [[Гала Плацидија]]. Констанциј набрзо наредил општа блокада на јужна [[Галија]] така што на Визиготите, кои од 408 г. биле во постојано движење, наскоро им снемало храна. Атаулф се обидел да се снајде така што упаднал на [[Пиринејскиот Полуостров]], но бил убиен во 415 г. од страна на поддржувачите на [[Сар]] по падот на [[Барсин]] (денешна [[Барселона]]). Кога [[Валиј]] ја зацврстил својата власт над Визиготите, се согласил на условите на Констанциј, што подразбирало повторно прифаќање на статусот на сојузници и враќање на Плацидија во замена за огромен товар житарици. [[Податотека:Solidus Constantius III-RIC 1325.jpg|thumb|left|300px|'''Солид (златник) на [[Констанциј III]]'''. На реверсот се слават победите на царот. Констанциј е прикажан со воено знаме и Викторија (победа) во рацете, како го гази поразениот непријател.]] Визиготите, заедно со [[Римјани]]те, во периодот од 416 до 418 г. извршиле неколку походи против варварските племиња населени во [[Хиспанија]]. Во овие борби силинзите биле потполно истребени, додека [[Алани]]те исто така, поднеле големи жртви. Преживеаните побегнале кај кралот на Вандалите Хаздинзи [[Гундерих]] и му ја понудиле својата верност и круната на [[Алани]]те. Гундерих ја прифатил понудата и оттогаш ја носел титулата крал на [[Вандали]]те и [[Алани]]те. Од друга страна, констанциј не сакал Визиготите да се зацврстат во [[Хиспанија]], па во 418 г. трајно ги населил на бреговите на [[Гарона]] во [[Аквитанија]]. Визиготите ги добиле градовите [[Бурдигалу]] ([[Бордо]]) и [[Толосу]] ([[Тулуза]]), а Царството го задржал [[Средоземје|средоземниот]] брег. Во Аквитанија, Визиготите добиле можност да ги уживаат приходите на две третини од земјишниот фонд. Веројатно им бил отстапен добар дел од земјата на царскиот имот, но веројатно и локалните земјопоседници биле приморани да се откажат од дел од земјиштето во корист на дојденците. Робовите и колоните кои дотогаш ја обработувале земјата останале на своите места, но [[рента]]та што ја плаќале го променила сопственикот. Ваквата политика го најавила јазот помеѓу провинциските крупни земјопоседници и царскиот двор. Успесите на Констанциј на краток рок придонеле за теритоеријалното обновување на ЗападноРимското Царство. Во 417 г. тој бил награден со раката на [[Гала Плацидија]], а на 8 февруари 421 г. Хонориј го прогласил за свој совладетел. Сепак, обновувањето се покажало како краткотрајно, пред сè затоа што Царството веќе не можело да го обнови претходниот фискален систем. [[Британија]], која по традиција римските легии ја напуштиле во 407 г., веќе не била вратена под контрола на [[Равена]] и островот наскоро станал плен за [[Саксонци]]те, [[Англи]]те и [[Јити]]те. Западот на Хиспанија исто така бил надвор од дофатот на римските даночници, а и останатите краеви на Италија и Галија биле измачени од воените разорувања. Според законот на царот Хонориј од 412 г. италијанските провинции јужно од Рим, за да се помогне нивното опоравување, требало да плаќаат само една петтина од претходниот данок. Состојбата не се подобрила ни до 418 г., кога на споменатите провинции данокот им бил намален на една седмина. Исто така, и римската војска, посебно на границата на [[Рајна]], во првите децении на V век тешко настрадала. Според [[Списокот на достоинството]] (Notitia Dignitatum)<ref>[https://web.archive.org/web/20090418161203/http://members.ozemail.com.au/~igmaier/webnotmu.htm Military units in the Compilation 'notitia dignitatum'] ([[англиски јазик|анг.]])</ref>, ЗападноРимското Царство располагало за 25% помалку од расположливите подвижни, елитни воени единици (comitatus) отколку во 395 г. Квантитативно гледано, војската во 420 г. била побројна од порано, но нејзините можности и опременост биле на пониско ниво. == Крајот на римскиот Запад == {{Главна|Распаѓање на Римското Царство}} === „Последниот вистински Римјанин“ === Воздигнувањето на Констанциј за [[август (титула)|август]] никогаш не било прифатено во [[Цариград]], но тој конфликт бил брзо надминат откако мажот на Плацидија умрел на 2 септември 421 г. Гала Плацидија, сега мајка на малиот Валентинијан, се обидела да обезбеди наследство на престолот за својот син, но во 422 г. била протерана и се скрила во Цариград на дворот на [[Теодосиј II]]. [[Хонориј]], кој немал деца, умрел на 15 август 423 г. и неговата смрт довела до нови беспошттедни борби кои практично ги уништиле сите придобивки од напорите на Констанциј. [[Податотека:Galla Placidia (rechts) und ihre Kinder.jpg|thumb|250px|'''[[Гала Плацидија]] и нејзините деца''', [[августа (титула)|августата]] е прикажана десно, нејзината ќерка [[Хонорија]] во средината, а синот [[Валентинијан III]] лево.]] Бидејќи во Равена немало претставник на старата династија на Теодосиј, за цар бил избран високиот претставник на бирократијата Јован, но намесникот на дијацезата Африка, [[Бонифациј]], одбил да го прифати неговиот избор, а потоа тоа го сторил и источноримскиот цар [[Теодосиј II]]. Потоа Теодосиј испратил војска во Равена која го тргнала узурпаторот Јован, а потоа, на 23 октомври 425 г., [[Валентинијан III]] бил прогласен за август на Западот во Рим. Целата акција била вистинска демонстрација на единството на Римското Царство и на династијата на Теодосиј. Меѓутоа, три дена по погубувањето на узурпаторот, во Италија се појавил восјководачот [[Аециј]] кого Јован го испратил по помошните хунски одреди. Аециј, кој некогаш бил заложник кај Готите , а потоа и кај Хуните, ги распуштил своите сојузници и за возврат добил место на врховен заповедник на римската војска во Галија (Magister militum per Gallias). Гала Плацидија се обидела да владее како регент во име на својот малолетен син, и за таа цел одржувала рамнотежа меѓу спротивставените восјководачи. Меѓутоа, кога во 433 г. Аециј го поразил и последниот соперник, царевицата била принудена да му даде почесна титула на [[патрициј]] и да го прогласи за врховен командант на римските војски на Западното царство. Од тој момент, па сè до својата смрт во 454 г. Аециј de facto бил владетел на ЗападноРимското Царство. Додека Римјаните во периодот по смртта на Констанциј потонале во период на меѓусебни судири, варварските племиња ја презеле иницијативата. Визиготите се побуниле во два наврата, во 427 и 439 г., но Аециј и во двата случаја успеал да ги порази и да ги натера да го почитуваат договорот од 418 г. [[Франки]]те и алеманите биле отфрлени на левиот брег на [[Рајна]], а [[Бургунди]]те, кои се населиле во околината во околината на [[Вормс]], повторно со помош на [[Хуни]]те, во 437 г. биле победени во борбата во која загинале нивниот крал [[Гундахар]] и околу 20.000 војници. По страдањето, кое ќе послужи како историска основа за познатиот средновековен [[Еп за Нибелунзите]], Ациј ги населил Бургундите во околината на [[Женевското езеро]] во 443 г. За возврат на помошта што Хуните му ја дале на Царството ја добиле [[дијацеза]]та [[Панонија]], односно римските територии меѓу [[Сава]] и [[Тиса]]. Меѓутоа, Аециј во Галија и Италија успеал да ги надвладее варварите и да го одржи оптовареното Царство, но кога Вандалите и Аланите ја зазеле Африка, на Западното Римско Царство му бил зададен натешкиот удар дотогаш. Под водство на [[Гејзерих]], Вандалите и Аланите во 429 г. го преминале [[Гибралтарскиот мореуз]] и до 439 г. ги зазеле најбогатите римски провинции на Африка – [[Африка Проконзуларис]], [[Бизанцена]] и источна [[Нумидија]], како и [[Картагина]], најголемиот град на западното [[Средоземје]] после Рим. Падот на Африка ги оставил Италија и Рим без драгоцените испораки на жито, а царската благајна без голем дел од годишниот буџет. Аециј на помош го повикал источноримскиот цар [[Теодосиј II]] и во почетокот на 441 г. здружената флота на двете царства, која броела преку илјада бродови, се собрала на [[Сицилија]]. Меѓутоа, бидејќи Хуните сериозно и се заканиле на Византија, воената акција била прекината уште пред да започне, а во 442 г. [[Гејсерих]] бил признат како пријател и сојузник. ЗападноРимското Царство ја повратило контролата над далечната [[Мавританија]] и дел од [[Нумидија]], но во рацете на Вандалите останале плодните и богати делови на Африка. Сепак, Гејсерих морал да се обврза дека ќе плаќа данок во жито и дека ќе го испрати својот син Хунерих како заложник во Равена. === "Бичот Божји" === Некаде околу 433 г. Хуните кои во првите децении на V век биле познати како пљачкосувачи и наемници, се обединиле под власта на двајцата браќа [[Блед (владетел)|Блед]] и [[Атила]]<ref>[http://ancienthistory.about.com/cs/attilathehun/a/attilathehun.htm Major Political Events and the Death of Attila the Hun] From Adam Kralic, About.com Ancient/Classical History ([[англиски јазик|анг.]])</ref>. Веќе во 441 г. тие ги разориле [[Виминациум]] и [[Сингидунум]] и во своите напади стигнале сè до околината на [[Цариград]]. Новост за Римјаните било тоа што Хуните, за разлика од другите варвари, добро го познавале користењето на справите за опсада, што им овозможувало да ги заземаат големите и добро утврдени градови на римскиот [[Балкан]]. Во 443 г. Атила го тргнал својот брат и се смета дека веќе тогаш владеел со разнородните варварски племиња ([[Готи]], [[Скири]], [[Сармати]], [[Словени]]...) од [[Дунав]] до [[Кавказ]]. Накратко, царството на [[Атила]] дотогаш било невидена варварска империја во која Хуните биле само еден, но пресуден и одлучувачки фактор. Атила наизменично го ограбувал Балканот и го терал источноримскиот двор постојано да ја покачува висината на данокот. Најпосле, во 450 г. Теодосиј бил наследен од својот зет [[Маркијан]], кој одбил да му плаќа данок на хунскиот крал. Бидејќи на Балканот многу малку останало за ограбување, а Хуните без флота не можеле да се префрлат во богатата [[Мала Азија]], Атила решил да трне во поход на Западното Римско Царство. Според една верзија на случувањата, сестрата на Валентинијан, [[Хонорија]], одбила да се омажи за сенаторот што и го одредил брат и, па на Атила му го испратила својот прстен со печат и го замолила да ја заштити. Овој инцидент хунскиот крал го протолкувал како брачна понуда и како [[мираз]] ја побарал половината од Царството. Истовремено, му напишал писмо на Аециј, кој веројатно му бил стар познајник, дека доаѓа да ги казни непријателите на Царството. [[Податотека:Attila in Gaul 451CE.svg|thumb|left|350px|'''Походот на [[Атила]] во Галија во 451 г.''': картата ги прикажува уништените галски градови и движењето на војската на Атила пред пресудната битка на Каталаунските полиња.]] Атила собрал огромна варварска војска, која освен од Хуни била составена од [[Готи]], [[Херули]], [[Скири]], [[Гепиди]] и многу други, додека Аециј, исто така, собрал шаренолика војска во која имало [[Римјани]], [[Бургунди]], Салиски [[Франки]], [[Келти]] од Бретања, а на која, со посредство на галскиот сенатор Авит, и се придружил и визиготскиот крал [[Теодорих I]] со своите луѓе. Во април 451 г. војската на Атила упаднала во [[Галија]], разорила неколку градови на северозападот и потоа се обидела да го заземе [[Орлеан]] за да обезбеди сигурен премин преку [[Лоара]]. Аециј ја прекинал опсадата и тргнал да ја брка војската на Атила на исток. На [[Каталаунските полиња]], веројатно недалеку од денешниот град [[Троа]], дошло до тешка битка меѓу двете војски со нерешен исход. Резултат од битката било натамошното повлекување на Атила, но и согласноста на Аециј понатаму да не ги брка Хуните, кои во толку многу претходни прилики му биле корисна противтежа со другите варвари. Хуните непречено се вратиле во [[Панонија]] и Атила уште наредната година упаднал во Италија. Походот на Италија во 452 г. се претворил во низа опсади и војниците на Атила разориле неколку големи градови, вклучувајќи ги и царските резиденции [[Аквилеја]] и [[Милано]]. На Атила му се отворил патот кон Рим, но набрзо примил високи римски претставници меѓу кои бил и папата [[Лав I]]. Хунскиот крал примил богата откупнина и се согласил да се повлече во [[Панонија]]. Според хроничарот [[Хидациј]], во текот на долгите опсади меѓу војската на Атила се појавила [[епидемија]], а неговите војници редовно ги вознемирувал Аециј чија војска била засилена со источноримските војници што ги испратил [[Марцијан]]. Атила повторно се вратил во Панонија и во почетокот на 453 г. умрел по една од неговите бројни брачни прослави. === Помеѓу Толос, Картагина и Цариград === Во моментот на смртта на Атила, западноримскиот двор веќе не ја контролирал Британија, околу две третини од [[Хиспанија]], која во тоа време ја зазеле [[Свеви]]те, делови од [[Галија]], која ја контролирале Визиготите и Бургундите, и северна Африка во која завладеале Вандалите и Аланите. Атила го наследиле трите синови и наскоро хунската превласт ја отфрлиле [[Гепиди]]те. Според [[Јорданес]], историчар од VI век, по поразот во битката на неидентификуваната река [[Недау]], Хуните се повлекле од средното [[Подунавје]]. Наследниците на Атила и понатаму повремено го загрозувале римското Подунавје, но сега биле во постојан судир со претходно потчинетите варварски народи. Исчезнувањето на варварската империја во средна Европа повторно го започнало процесот на понатамошни преселби, делумно и во правец на римските територии. Исчезнувањето на моќниот непријател и чест сојузник, влијаело и на промената на среќата на Аециј. Под влијание на сенаторот [[Петрониј Максим]], на 21. или 22 септември 454 г. [[Валентинијан III]] лично го убил [[Аециј]]. Во очите на царот, без притисокот на Хуните, Аециј веќе не бил неопходен. Атентатот само предизвикал нов круг на борби за власт во Рим во текот на кои двајца телохранители на Аециј го убиле царот Валентинијан на 16 март 455 г. Со тоа на Западот исчезнала легитимната династија на Теодосиј и сенаторот [[Петрониј Максим]] го наследил престолот еден ден по убиството на царот. Новиот цар веднаш го испратил [[Авит]] во [[Галија]] да побара воена помош од визиготскиот крал [[Теодорих II]]. Тоа била потполна негација на политиката на Констанциј и Аециј за постојан притисок врз Визиготите, како потенцијално најголема опасност по западното царство. Така, Визиготите биле промовирани во главни царски сојузници и во извор на воена моќ. Втората грешка што ја направил Петрониј Максим била тоа што насилно се оженил со вдовицата на Валентинијан, а нејзината ќерка [[Евдокија]] ја оженил за својот син. Бидејќи Евдокија веќе била свршена со вандалскиот принц [[Хунерих]], неговиот татко [[Гејсерих]] собрал голема флота и најавил дек доаѓа во Рим за да ја исправи навредата за нарушената чест на неговото семејство. На веста дека доаѓаат Вандалите, Петрониј Максим се обидел да побегне од Рим, но на излезот од градот, на 31 мај, по само два и пол месеца владеење, со камења го убил разбеснетиот народ. Пред [[Гејсерих]], кој истиот ден се истоварил на вливот на Тибар, повторно излегол папата [[Лав I]] и го замолил вравраскиот крал да го поштеди градот од разорување и убивање и да се задоволи со грабеж. Градските порти на рим им биле отворени на Вандалите на 2 јуни и [[Вечниот град]] бил под тринеделен грабеж. Гејсерих со себе во [[Картагина]] ја повел царевицата [[Евдоксија]] и нејзините две ќерки, од кои Евдокија подоцна била омажена за Хунерих. Неговите војници со себе однеле богат плен, пред сè злато, сребро и бронза, кои можеле да се најдат во Рим. Терминот вандализам, кој обично се поврзува со грабежот на Гејсерих во Рим, се појавил дури во 1794 г. во францускиот јазик. [[Податотека:Solidus Petronius Maximus-RIC 2201.jpg|thumb|300px|'''Златник на [[Петрониј Максимус]]''': царот кој малку владеел е прикажан на реверсот во победнички став кој повеќе ја претставува вообичаената царска иконографија, отколку реалноста.]] Кога вестите за пропаста на Петрониј Максим пристигнале во Галија, Авит се прогласил за цар на дворот на Теодорих во [[Бордо]]. Галските сенатори во [[Арл]], на 9 јули 455 г., го прифатиле [[Авит]] за цар и тој после тоа триумфално тргнал кон Италија, со друштво на визиготските војници. Во страв од Визиготите, двајата највлијателни војсководачи во Италија, [[Мајоријан]] и [[Рицимер]], го прифатиле избраниот варварски крал, а [[Теодорих II]] успеал и во она што не им пошло од рака ниту на Аларих, ниту на Атаулф. Од друга страна, сега Теодорих добил одврзани раце да војува против Свевите во Хиспанија. Визиготите тешко го опустошиле Пиринејскиот Полуостров и ги потиснале Свевите кон северозападот на Хиспанија. Со тоа Теодорих ја проширил својата влст на западниот дел на Хиспанија. Слично направиле и Бургундите кои ја зазеле долината на [[Рона]] сè до [[Лион]], а Гејсерих ја освоил [[Мавританија]], [[Нумидија]] и [[Триполитанија]], како и [[Корзика]], [[Балеарските Острови]] и [[Сицилија]]. Авит, кој во Италија бил прикажан како штитеник на Визиготите, не бил признат за цар од страна на источноримскиот двор. Додека Теодорих војувал по Хиспанија, Авит бил убиен во средината на 456 г. [[Рицимер]], кој по татко бил Свев, а по мајка внук на визиготскиот крал [[Валиј]], сега врховен командант на западноримската војска (magister militum), го поддржал својот римски колега [[Мајоријан]], кој на 1 април 457 г., бил прогласен за цар, по подолг период во текот на кој источноримскиот цар [[Лав I]] форлмално бил владетел на обединетото царство. Овојпат, византискиот цар го признал [[Мајоријан]] за совладетел и признавањето го обележал така што Мајоријан, на 28 декември, бил прогласен за цар по вторпат. Изгледа дека главната цел на владеењето на Мајоријан била да ја преземе Африка од Вандалите и заради тоа се обидел да ја обнови римскта власт во јужна Галија и Хиспанија, од каде сакал да тргне во поход против Вандалите. Иако Мајоријан ги натерал Визиготите и Бургундите да попуштат и повторно ги присилил да ги почитуваат сојузничките односи, неговите планови за поход на Африка не се оствариле. Командантот на римската војска во [[Илирик]], [[Марцелин]], летото 461 г. ги избркал Вандалите од [[Сицилија]], а римската флота од околу 300 бродови била разместена по пристаништата на Хиспанија, од [[Нова Картагина]] (денес [[Картагина]]) до [[Илик]] (денес [[Елче]]). Итриот [[Гејсерих]] сепак насетил од кој правец е планиран главниот напад и вандалската флота ги нападнала и ги запалила римските бродови пред да испловат кон Африка. Поразен пред вистинската битка, [[Мајоријан]] тргнал назад во Италија, но на 2 август, на патот бил уапсен од страна на поддржувачите на [[Рицимер]] и бил лишен од царските инсигнии. Мајоријан ја изгуфил поддршката на сенаторите ккои се обидел да ги оданочи за да стекне повеќе средства за своите воени планови. Рицимер го симнал од престолот, токму кога Мајоријан ги распуштил галските одреди, и го убил пет дена подоцна. === Конечното паѓање === На 19. неомври 461 г. нов западноримски цар станал [[Либиј Север]], благодарејќи само на волјата на [[Рицимер]]. Против таквиот избор се побунил врховниот командант на римската војска во [[Галија]], [[Егидиј]], стар соборец на Мајоријан, но и [[Лав I]] одбил да го признае [[Либиј Север]]. Најпосле, и [[Гејсерих]] истакнал свој кандидат за престолот, [[Олибриј]], кој бил баџанак на [[Хунерих]]. За да го натера [[Рицимер]] да го прифати [[Олибриј]] и попатно да освои уште некоја територија, Гејсерих редовно ги ограбувал бреговите на Италија. За да се одржи на власт Рицимер морал успешно да ја брани Италија, а за тоа мубила потребна помошта на источноримскиот цар. Во ноември 465 г. [[Либиј Север]] е тргнат од престолот и започнале долготрајни преговори меѓу [[Рицимер]] и [[Лав I]]. [[Податотека:As Libius Severus-Ricimer MonogramRIC 2716.jpg|thumb|left|300px|'''Монети на [[Либиј Север]] со монограмот на [[Рицимер]]''': спротивно на обичаите, монограмот на врховниот командант на војската, Рицимер (RCM), го краси реверсот на парите и укажува на вистинскиот владетел со царството.]] Дури на 12 април 467 г. за цар бил прогласен источноримскиот војсководач [[Антемиј]], зет на [[Маркијан]] и некогашен противкандидат на Лав. Набргу Антемиј стигнал во Италија во придружба на илирските одреди на [[Маркијан]]. Рицимер станал зет на [[Антемиј]] и ја испразнил ризиницата на источноримскиот двор, вложувајќи 103.000 фунти злато (околу 46 тони) за да го исфинансира походот над Вандалите. Во јуни 468 г. флота од 1.100 бродови со околу 30.000 војници испловила од Цариград по команда на шурата на Лав, [[Василиск]]. Во исто време, [[Маркијан]] и неговите одреди од [[Илирик]] повторно ја зазеле [[Сицилија]], а потоа и [[Сардинија]]. Севкупно, римската војска можела да брои околу 50.000 вооружени луѓе. Веројатно планот на Василиск бил да го заземе градот [[Утика]] и оттаму да тргне во напад по копно на вандалската престолнина [[Картагина]]. Римската флота се укотвила кај ртот [[Бон (рт)|Бон]], но токму како и во 461 г., Гејсерих стапил во акција пред Василсик да има шанса да го оствари својот план. Вандалите, користејќи го поволниот ветар што дувал од североисток, запалиле неколку бродови кои потоа ги испратиле во правец на римската армија. Според описот на [[Прокопиј]], ексепдицијата ја зафатила вистинска катастрофа, голем број бродови биле зафатени од огнот, дел од војниците и морнарите се удавиле, а еден дел биле зарабени. Василиск побегнал назад во Цариград и се измолил за прошка благодарејќи на својата сестра, царевицата [[Верина]]. Источноримската ризница била потполно исцрпена и со својата економска и штедлива политика ја опоравил и наполнил дури царот [[Анасатасиј I]], во почетокот на VI век. Неуспехот на римскиот поход над Вандалите од 468 г. денес се смета за настан кој конечно ја запечатил судбината на Западното Римско Царство. [[Антемиј]] сега владеел само со Италија и Сицилија директно, додека царската власт ја признавала и северна Галија, која била под управа на синот на [[Егидиј]], [[Сиагриј]]. Некаде околу 460 г. римската власт постепено престанала да се чувствува и во провинцијата [[Норик]], меѓу [[Алпи]]те и [[Дунав]]. Според [[Житието на Свети Северин]], кое монахот [[Евгипиј]] го составил во 510 г., кога парите од царската ризница престанале да пристигнуваат, римската војска во Норик почнала постепено да се намалува. Така, професионалните војници станале земјоделци и занаетчии кои сè уште жилаво ги бранеле своите населби од грабежите на варварите. Некои градови пак, со текот на времето ја прифатиле власта и заштитата на кралот [[Ругијац]], но други биле постојана мета на напади на [[Алемани]]те, [[Херули]]те и [[Остроготи]]те. Според зборовите на [[хагиографи]]те, до смртта на Северин во 482 г. само ретки римски градови опстанале, додека локалните Романи често биле преселувани во склад со потребите на варварските племиња. Веројатно ситуацијата во Норик може да се примени како илустрација за случувањата во другите делови на римскиот запад. Како и да е, Антемиј веќе не бил во можност да ги брани римските територии северно од Алпите. Братот на Теодорих, [[Еурих]], ја искористил пропаста на походот на Африка и веќе во 469 г. ја проширил власта на Визиготите сè до реката [[Лоара]] на север. Големите градови како [[Арл]] и [[Марсеј]] сè уште биле надвор од дофатот на варварите, но Еурих ги опседнувал скоро секоја година. До 473 г. Визиготите го зазеле и средоземниот брег на Хиспанија. Последниот обид на Антемиј да организира поход на Визиготите завршил со пораз во 471 г. После тоа, Рицимер и дефинитивно се свртел против антемиј, го опседнал во Рим и на крајот го погубил на 11 јули 472 г. [[Податотека:Leo I Louvre Ma1012.jpg|thumb|'''Биста на источноримскиот цар [[Лав I]]''': Бистата, изработена околу 470 г., го прикажува царот Лав кој скоро до самиот крај се обидувал да го спаси ЗападноРимското Царство, дури и по цена на потполно празнење на [[царевиград]]ската ризница во 468 г.]] Бидејќи неговиот штитеник бил во неволја, Лав го испратил [[Олибриј]] во Италија за да се обиде да посередува меѓу царот и Рицимер. И пред Антемиј официјално да биде тргнат од престолот, Олибриј бил прогласен за цар во април 472 г. Потоа Антемиј бил симнат од престолот и убиен, но тоа се покажало како последен триумф на Рицимер, бидејќи моќниот восјководач умрел на 18 август. Олибриј не го надживеал долго, бидејќи умрел од хидропсија на 2 ноември истата година. Положбата на Рицимер и улогата на сивата еминенција ја наследил неговиот сестричник [[Гундобад]], принцот на [[Бургундија]]. Неговиот избор паднал на [[Глицериј]], командант на гардата на доместиците (comes domesticorum). Глицериј бил прогласен за цар на 3 март 473 г., но набргу останал без најсилната поддршка, откако Гундобад во почетокот на 474 г. ја напуштил италија за да учествува во борбата за престолот во бургундија, откако неговиот татко [[Гундиох]] умрел. Глицериј не бил прифатен во Цариград и [[Лав I]] му одобрил на командантот на илирската војска [[Јулиј Непот]], сестричникот на [[Марцелин]], да го заземе западноримскиот престол. Во летото 474 г. [[Јулиј Непот]] се истоварил во римското пристаниште Остија и потоа без борба влегол во Рим и го натерал Глицериј да го напушти престолот. Глицериј морал да прифати да биде епископ на [[Салона]] (денешен [[Сплит]]) во [[Далмација]]. Од друга страна, варварските кралства на западот зајакнале во текот на римските судири и [[Јулиј Непот]] во 474 г. му ги признал на Еурих сите освојувања во [[Галија]] и [[Хиспанија]]. Непот ги препуштил градовите кои долго се спротивставувале на Визиготите во замена за [[Прованса]]. Истата година Лав ги признал освојувањата на Гејсерих со што Византија практично се откажала од понатамошните потфати на Запад. Во самата Италија, Непот, како човек од истокот, не бил претерано популарен и на 28 август 475 г. ја напуштил Италија и се вратил во Далмација под притисок на командантот на војската [[Орест]], поранешен секретар на Атила. Потоа, на 31 октомври 475 г. Орест го прогласил својот син [[Ромул Августул|Ромул]] за цар. Новиот август Ромул бил сè уште дете на околу десетгодишна возраст и поради тоа бил запомнет под деминутивот Августул. Превратот на Орест не бил прифатен ниту во [[Цариград]], ниту во галскиот [[Соасон]], каде [[Сиагриј]] продолжил да кова пари во име на [[Јулиј Непот]] кој сега владеел само со Далмација. Орест успеал да го симне од престолот Јулиј Непот, но немал пари за да ја исплати војската која го направила превратот. Варварските одреди на [[Скири]]те и [[Ругијци]]те, кои стапиле во служба на Рим по распадот на царството на Атила барале барем да им се подари земја во Италија. Орест одбил да спроведе населување на варварските наемници во Италија, но за возврат дошло до бунт предводен од поглаварот на Скирите, [[Одоакар]]. Тој прво го совладал Орест кај [[Плацентиј]] на 28 август, а потоа и неговиот брат Павле на 4 септември 476 г. Младиот [[Ромул Августул]] бил симнат од престолот и испратен на еден имот во [[Кампанија]]<ref>[http://www.archive.org/stream/medievaleuropefr00bmuoft#page/n69/mode/2up Medieval Europe from 395 to 1270] Bémont, Charles, 1848-1939 ([[англиски јазик|анг.]])</ref>. [[Податотека:Solidus-Odoacer-ZenoRIC 3657cf.jpg|thumb|left|300px|'''Златник на Одоакар искован во име на источноримскиот цара Зенон''': Парите ја потврдуваат формалната власт на [[Зенон]] над Италија. Во практиката [[Одоакар]] бил независен владетел, прв варварски крал на Италија, древниот центар на Римското Царство.]] Откако ги обезбедил своите војници, Одоакар испратил делегација сенатори во Цариград кај царот [[Зенон]]. Во исто време Зенон примил и делегација на подзаборавениот [[Јулиј Непот]]. Римските сенатори сметале дека нема потреба да се именува западен цар и изјавиле дека ја прифаќаат власта на Зенон. Источноримскиот цар го прифатил нивниотпредлог да го именува [[Одоакар]] за патрициј, всушност царски намесник во Италија. Договорот предвидувал Јулиј Непот да остане западноримски цар и дури ја наговестувал можноста за негово враќање во Италија. Одоакар бил против таквото решение и пролетта 480 г. наводно Јулиј Непот бил отруен по налог на Одоакар. Труењето го извршил епископот на [[Салона]], Глицериј, кој сега бил награден со местото архиепископ на Милано. Со смртта на Јулиј Непот била завршена низата од западноримски цареви. Сепак, симнувањето од престолот на [[Ромул Августул]] се смета за пресвртен момент, почнувајќи од [[Прокопиј]] кој своите раскажувања за историјата на Италија го започнал со случувањата од 476 година. [[Податотека:628px-Western-Eastern-Roman-Empires-476AD.PNG|thumb|300px|'''Западното и Источното Римско Царство во 476 г.:''' Власта на царевите до 476 г. не се протегала подалеку од Италија, а во Галија и Далмација им припаѓала на локалните римски војсководачи.]] == Список на западноримските цареви == === Гало-Римското Царство === * [[Постум]] (259-268) ** [[Лелијан]] (268) * [[Марко Аурелиј Мариј]] (268) * [[Викторин]] (268-271) ** [[Домицијан]] (271) * [[Тетрик I]] (271-273) * [[Тетрик II]] (271-273) === Тетрархијата и Константиновата династија === * [[Максимијан]] (286-293, цел Запад, 293-305, Италија, Африка, Хиспанија и Панонија) * [[Констанциј I Хлор]] (293-305, Галија и Британија, а по 305 и Хиспанија) * [[Север II]] (305-307, Панонија) * [[Константин I Велики]] (306-312, Галија, Британија и Хиспанија, 312-316, Италија и Африка, 316-324, Панонија и Илирик, 324-337, остатокот на Римското Царство) ** [[Максенциј]](306-312, само Италија и Африка) ** [[Домициј Александар]] (308-309, само Африка) * [[Константин II (владетел)|Константин II]] (337-340, Галија, Британија и Хиспанија) * [[Констанс I]] (337-340, Италија, Африка, Панонија и Илирик, 340-350, целиот Запад) * [[Констанциј II]] (337-350, истокот на царството, 350-361, целото Римско Царство) ** [[Магненциј]] (350-353, Галија, Британија, Хиспанија, Италија, Африка) ** [[Ветранион]] (1 март - 25 декември 350, Илирик) ** [[Силван (узурпатор)|Силван]] ( 11 август - 7 септември 355, Келн во Германија) * [[Јулијан Отпадник]] (353-361, цезар во Галија, 361-363, целото Римско Царство) === Нединастиски владетел === * [[Јовијан]] (363-364, целото Римско Царство) === Династијата на Валентинијан === * [[Валентинијан I]] (364-375) * [[Грацијан]] (375-383, Британија, Галија, Хиспанија) * [[Валентинијан II]] (375-388, Италија, Африка, Панонија, 388-392, целиот запад) ** [[Магн Максим]] (383-388, Британија и Галија) ** [[Евгениј]] (392-394, целиот Запад) === Династијата на Теодосиј === * [[Теодосиј I]] (379-394, Истокот на царството, 394-395, целото Римско Царство) * [[Хонориј]] (395-423) ** [[Приск Атал]] (409, Рим, 414, Бордо) ** [[Константин III]] (407-411, Британија?, Хиспанија, Галија) ** [[Јовин]] (411-413, северна Галија), * [[Констанциј III]] (8 февруари - 2 септември 421 како совладетел на Хонориј) ** [[Јован (узурпатор)|Јован]] (423-425) * [[Валентинијан III]] (425-455) === Нединастиски владетели === * [[Петрониј Максим]] (17 март - 22 мај 455) * [[Авит]] (9/10 јули 455 - 17/18 октомври 456) * [[Мајоријан]] (18 февруари/28 декември 457 - 2/7 август 461) * [[Либиј Север]] (19 ноември 461 - по 25 септември 465) * [[Антемиј]] (12 април 467 - 11 јули 472) * [[Олибриј]] (април/мај 472 - 22 октомври или 2 ноември 472) * [[Глицериј]] (3/5 март 473 - јуни 474) * [[Јулиј Непот]] (19/24 јуни 474 - 28 август 475, потоа само во Далмација до 25 април/9 мај/22 јуни 480) * [[Ромул Августул]] (31 октомври 475 - 4 септември 476.) == Литература == * J. B. Bury, History of the Later Roman Empire, From the Death of Theodosius I to the Death of Justinian, I, London 1923. — at LacusCurtius - ISBN 0486203980 * P. Heather, The Fall of The Roman Empire, A New History, London 2005. - ISBN 0330491369 * D. S. Potter, The Roman Empire at Bay, AD 180-395, London - New York 2004. - ISBN 0415100585 * E.A. Thompson, Romans and Barbarians, The Decline of the Western Empire, London 1982. - ISBN 029908700X == Наводи == {{наводи|2}} {{Избрана}} {{Староримски теми}} [[Категорија:Поранешни држави во Европа]] [[Категорија:Западно Римско Царство| ]] [[Категорија:Поранешни држави на Апенинскиот Полуостров]] [[Категорија:Поранешни царства во Европа]] [[Категорија:Поранешни царства во Африка]] [[Категорија:Поранешни царства во Азија]] hahag8i8hozje7fkbsvsjf6ha33rsjr Детска Евровизија 0 194131 5294102 5293146 2024-11-20T11:45:20Z Kwintesencjax 102724 5294102 wikitext text/x-wiki {{Програма | име = Детски избор за песна на Евровизија | боја1 = #FFFFFF | боја2 = #007FFF | лого = | pixels = 150 | земја = [[Податотека:Flag of Europe.svg|20px]] [[Европа]] | Прва година на ТВ = 2003-денес | жанр = [[Музика]] | изданија = 22 | времетраење = 2 часа и 30 минути | творец = Бјерн Ерихсен | продукција = [[Европски радиодифузен сојуз|ЕБУ]] | презентер = [[Список на презентери на Детскиот избор за песна на Евровизија|Види ја листата]] | режисер = различни | оригинален пренос = од земјата домаќин }} '''Детски избор за песна на Евровизија''' или скратено '''Детска Евровизија''' — музичко натпреварување наменето за деца. Се одржува од [[2003]] година, а натпреварувачите мора да бидат на возраст од 9 до 14 години. Основана е со цел да им се даде можност на младите пејачи пред нивните евентуални настапи на [[Евровизија]]. Натпреварувањето е организирано од страна на [[Европски радиодифузен сојуз|ЕБУ]]. ==Потекло и историја== Потеклото на натпреварувањето датира од 2000 година, кога [[ДР|Данското радио]] одржало натпревар за избор на песна за данските деца таа година и следната година.<ref name="IMDBMGP2000">{{Наведена мрежна страница|publisher=IMDb|date=1 May 2000 |url= http://www.imdb.com/title/tt0388806/ |title= IMDB: Børne1'erens melodi grand prix 2000 |accessdate=3 May 2008}}</ref><ref name="IMDBMGP2001">{{Наведена мрежна страница|publisher=IMDb|date=1 May 2001 |url= http://www.imdb.com/title/tt0330108/ |title= IMDB: de unges melodi grand prix 2001 |accessdate=3 May 2008}}</ref> Идејата била продолжена на [[Скандинавија|Скандинавскиот]] фестивал во 2002 година, познат под името [[МГП Нордик]], каде учествувале натпреварувачи од [[Данска]], [[Норвешка]] и [[Шведска]].<ref name="IMDBMGP2002">{{Наведена мрежна страница|publisher=IMDb|date=1 December 2002 |url= http://www.imdb.com/title/tt0893597/ |title= IMDB: MGP Nordic 2002 |accessdate=3 May 2008}}</ref><ref name="esconnet1">{{Наведена мрежна страница|publisher=''esconnet.dk''|date=27 April 2002|url=http://www.esconnet.dk/joomla/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=30&id=440&Itemid=429|title=MGP Nordic 2002|language=da|accessdate=3 May 2008|archive-date=2007-10-25|archive-url=https://archive.today/20071025152934/http://www.esconnet.dk/joomla/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=30&id=440&Itemid=429|url-status=dead}}</ref> Тоа го инспирирало [[Европски радиодифузен сојуз|ЕБУ]] да ја земе идејата за Евровизија која вклучува деца и отвориле конкурс за сите радиодифузерски членки на ЕБУ што го прави пан-европски настан. Работниот наслов на програмата бил "Евровизија за децата" (Eurovision Song Contest for Children).<ref name="press2003">{{Наведена мрежна страница|publisher=European Broadcasting Union|date=22 November 2002|url=http://www.ebu.ch/en/union/news/archives/2002/press_song_contest_kids.php|title=First EBU press release on JESC 2003|accessdate=3 May 2008|archive-date=2006-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20060905112912/http://www.ebu.ch/en/union/news/archives/2002/press_song_contest_kids.php|url-status=dead}}</ref> Веднаш потоа, Данска побарала да биде домаќин на првото издание поради нивното искуство на организирање свои натпревари и МГП Нордик. По успешното организирање на првиот натпревар, вториот се соочуваал со неколку проблеми со локацијата. Настанот првично требало да биде организиран од страна на [[Велика Британија|британскиот]] радиодифузер [[ITV (ТВ канал)|ITV]] во [[Манчестер]].<ref name="manhost">{{Наведена мрежна страница|publisher=European Broadcasting Union|date=16 November 2003|url=http://www.ebu.ch/en/union/news/archives/2003/tcm_6-7909.php|title=Confirmation of Manchester as original host|accessdate=2 July 2008|archive-date=2011-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20110515091221/http://www.ebu.ch/en/union/news/archives/2003/tcm_6-7909.php|url-status=dead}}</ref> Меѓутоа подоцна поради финансиски причини, британците се повлекле од организацијата на настанот.<ref name="manpullout">{{Наведена мрежна страница|publisher=''ESC Today''|date=13 May 2004 |url= http://www.esctoday.com/news/read/2733?PHPSESSID=4920b153ed2831e625f167057b628e3d |title= 'Junior contest not to take place in Manchester' |accessdate=3 May 2008}}</ref> Се верува дека за донесената одлука важен бил уште еден фактор, падот на рејтингот на публика. Подоцна, ЕБУ им понудиле на хрватскиот радиодифузер [[Хрватска радиотелевизија|ХРТ]], кој победил на натпреварот во 2003, да биде организатор на настанот во [[Загреб]];<ref name="crohost">{{Наведена мрежна страница|publisher=''ESC Today''|date=1 June 2004 |url= http://www.esctoday.com/news/read/2838 |title= 'Junior 2004 in Croatia' |accessdate=3 May 2008}}</ref> и покрај тоа што подоцна се покажа дека ХРТ "заборавиле" да резервираат место во кое натпревар би се одржал.<ref name="norhost">{{Наведена мрежна страница|publisher=''ESC Today''|date=17 June 2004 |url= http://www.esctoday.com/news/read/2873 |title= 'Junior contest moves to Norway' |accessdate=3 May 2008}}</ref> Конечно, на пет месеци пред почетокот на настанот, [[Норвешка|норвешкиот]] радиодифузер [[НРК]] поднесол барање да биде домаќин на натпреварувањето во [[Лилехамер]].<ref name="norhost"/> == Досегашни учесници == {{Главна|Список на учесници на Детскиот избор за песна на Евровизија}} [[File:Junior Eurovision Participants.svg|thumb|upright=1.6|Le partecipazioni dal 2003 a oggi:<p style="margin:0px;font-size:100%;text-align:left">{{Легенда|#22b14c|Учествувале барем еднаш}}</p> {{Легенда|#ffc20e|Никогаш не учествувале, иако имале можност тоа да го направат}}{{Легенда|#00ff00|Држави кој учествувале во склоп на некоја друга држава, но не и како суверинитет}} {{Легенда|#d40000|Држави кој се пријавиле, а подоцна се откажале}} ]] {| class=wikitable |- !Година !Држави дебитанти |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] |{{знамеикона|BLR}} '''[[Белорусија]]''' {{знамеикона|BEL}} '''[[Белгија]]''' {{знамеикона|CRO}} '''[[Хрватска]]''' {{знамеикона|CYP}} '''[[Кипар]]''' {{знамеикона|DEN}} '''[[Данска]]''' {{знамеикона|GRE}} '''[[Грција]]'''<br />{{знамеикона|LAT}} '''[[Латвија]]''' {{знамеикона|MKD}} '''[[Република Македонија|Македонија]]''' {{знамеикона|MLT}} '''[[Малта]]''' {{знамеикона|NOR}} '''[[Норвешка]] '''<br />{{знамеикона|NLD}} '''[[Холандија]]''' {{знамеикона|POL}} '''[[Полска]]''' {{знамеикона|GBR}} '''[[Велика Британија]]''' {{знамеикона|ROU}} '''[[Романија]]'''<br />{{знамеикона|ESP}} '''[[Шпанија]]''' {{знамеикона|SWE}} '''[[Шведска]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] |{{знамеикона|FRA}} '''[[Франција]]''' {{знамеикона|SUI}} '''[[Швајцарија]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2005|2005]] |{{знамеикона|RUS}} '''[[Русија]]''' {{знамеикона|SCG}} '''[[Србија и Црна Гора]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]] |{{знамеикона|PRT}} '''[[Португалија]]''' {{знамеикона|SRB}} '''[[Србија]]''' {{знамеикона|UKR}} '''[[Украина]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] |{{знамеикона|ARM}} '''[[Ерменија]]''' {{знамеикона|BGR}} '''[[Бугарија]]''' {{знамеикона|GEO}} '''[[Грузија]]''' {{знамеикона|LTU}} '''[[Литванија]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2010|2010]] |{{знамеикона|MDA}} '''[[Молдавија]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2012|2012]] |{{знамеикона|ALB}} '''[[Албанија]]''' {{знамеикона|AZE}} '''[[Азербејџан]]''' {{знамеикона|ISR}} '''[[Израел]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2013|2013]] |{{знамеикона|SMR}} '''[[Сан Марино]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]] |{{знамеикона|ITA}} '''[[Италија]]''' {{знамеикона|MNE}} '''[[Црна Гора]]''' {{знамеикона|SVN}} '''[[Словенија]]''' |- |[[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |{{знамеикона|AUS}} '''[[Австралија]]''' {{знамеикона|IRL}} '''[[Ирска]]''' |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |{{знамеикона|GER}} '''[[Германија]]''' |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |{{знамеикона|EST}} '''[[Естонија]]''' |} == Досегашни победници == {{среди}} {| class=wikitable style="font-size: 100%" |- ! Година ! Дата ! Град домаќин ! Учесници ! Победник ! Песна ! Изведувач ! Бодови ! Втор |- ! {{JESCYr|2003}} | 15 ноември | {{знамеикона|DEN}} [[Копенхаген]]<ref name="results03">{{Наведена мрежна страница|publisher=''Oikotimes''|date=|url=http://www2.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=2|title=Results of the 2003 contest|accessdate=10 June 2009|archive-date=2008-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20081123130108/http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=2|url-status=dead}}</ref> | 16 | {{JESC|Хрватска}} | "[[Ti si moja prva ljubav]]" | [[Дино Јелушиќ]] | 134 | {{JESC|Шпанија}} |- ! {{JESCYr|2004}} | 20 ноември | {{знамеикона|NOR}} [[Лилехамер]]<ref name="results04">{{Наведена мрежна страница|publisher=''Oikotimes''|date=|url=http://www2.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=3|title=Results of the 2004 contest|accessdate=10 June 2009|archive-date=2008-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20081123125923/http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=3|url-status=dead}}</ref> | 18 | {{JESC|Шпанија}} | "[[Antes muerta que sencilla]]" | [[Марија Исабел]] | 171 | {{JESC|Велика Британија}} |- ! {{JESCYr|2005}} | 26 ноември | {{знамеикона|BEL}} [[Хаселт]]<ref name="results05">{{Наведена мрежна страница|publisher=''Oikotimes''|date=29 November 2005|url=http://www2.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=4|title=Results of the 2005 contest|accessdate=10 June 2009|archive-date=2008-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20081123125903/http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=4|url-status=dead}}</ref> | 16 | {{JESC|Белорусија}} | "[[My vmeste]]" (Мы вместе) | [[Ксенија Ситник]] | 149 | {{JESC|Шпанија}} |- ! {{JESCYr|2006}} | 2 декември | {{знамеикона|ROU}} [[Букурешт]]<ref name="results06">{{Наведена мрежна страница|publisher=''Oikotimes''|date=|url=http://www2.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=1|title=Results of the 2006 contest|accessdate=10 June 2009|archive-date=2008-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20081123130235/http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=1|url-status=dead}}</ref> | 15 | {{JESC|Русија}} | "[[Vesenniy Jazz]]" (Весенний джаз) | [[Сестри Толмачеви]] | 154 | {{JESC|Белорусија}} |- ! {{JESCYr|2007}} | 8 декември | {{знамеикона|NED}} [[Ротердам]]<ref name="results07">{{Наведена мрежна страница|publisher=''Oikotimes''|date=|url=http://www2.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=5|title=Results of the 2007 contest|accessdate=10 June 2009|archive-date=2008-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20081123125843/http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=jhistory&id=5|url-status=dead}}</ref> | 17 | {{JESC|Белорусија}} | "[[S druz'yami]]" (С друзьями) | [[Алексеј Жигалкович]] | 137 | {{JESC|Ерменија}} |- ! {{JESCYr|2008|j=Junior}} | 22 ноември | {{знамеикона|CYP}} [[Лимасол]]<ref name="08list">{{Наведена мрежна страница|publisher=European Broadcasting Union|date= |url= http://www.junioreurovision.tv/pagBlueontest-details?event=1474 |title= 'Junior Eurovision Song Contest 2008'|accessdate=10 June 2009}}</ref> | 15 | {{JESC|Грузија}} | "[[Bzz..]]" | [[Bzikebi]] | 154 | {{JESC|Украина}} |- ! {{JESCYr|2009}} | 21 ноември | {{знамеикона|UKR}} [[Киев]]<ref name="09countries">{{Наведена мрежна страница|publisher=European Broadcasting Union|date=8 June 2009|url=http://www.junioreurovision.tv/page/blog?id=3053&_t=Exclusive%3A+14+countries+to+be+represented+at+Junior+2009%21|title='Exclusive: 13 countries to be represented at Junior 2009!'|accessdate=10 June 2009|archive-date=2012-03-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20120306020201/http://www.junioreurovision.tv/page/blog?id=3053&_t=Exclusive%3A+14+countries+to+be+represented+at+Junior+2009%21|url-status=dead}}</ref> | 13 | {{JESC|Холандија}} | "[[Click Clack]]" | [[Ралф Макенбах]] | 121 | {{JESC|Ерменија}}<br/> {{JESC|Русија}}<!-- Russia placed joint 2nd in 2009, please stop changing it back - [http://www.junioreurovision.tv/pagBlueontest-details?event=1483 EBU results showing tied scores] --> |- ! {{JESCYr|2010}} | 20 ноември | {{знамеикона|BLR}} [[Минск]]<ref name="belhwin">{{Наведена мрежна страница|publisher=European Broadcasting Union|date=8 June 2009 |url= http://www.eurovision.tv/page/news?id=3063&_t=Exclusive%3A+Belarus+to+host+Junior+2010|title= 'Exclusive: Belarus to host Junior 2010'|accessdate=8 June 2009}}</ref> | 14 | {{JESC|Ерменија}} | "[[Mama (Vladimir Arzumanyan song)|Mama]]" (Մամա) | [[Владимир Арзуманјан]] | 120 | {{JESC|Русија}} |- ! {{JESCYr|2011}} | 3 декември | {{знамеикона|ARM}} [[Ереван]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=23963&_t=armenia_to_host_junior_eurovision_in_2011|title=Armenia to host Junior Eurovision in 2011|last=Siim|first=Jarmo|date=18 January 2011|publisher=[[European Broadcasting Union]]}}</ref> | 13 | {{JESC|Грузија}} | "[[Candy Music]]" | [[Candy (Georgian band)|CANDY]] | 108 | {{JESC|Холандија}} |- ! {{JESCYr|2012}} | 1 декември | {{знамеикона|NED}} [[Амстердам]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=47663&_t=junior_2012_in_amsterdam_on_december_1|title=Junior 2012 in Amsterdam on December 1|publisher=European Broadcasting Union|date=27 February 2012|accessdate=27 February 2012}}</ref> | 12 | {{JESC|Украина}} | "[[Nebo (Anastasiya Petryk song)|Nebo]]" (Небо) | [[Анастасија Петрик]] | 138 | {{JESC|Грузија}} |- ! {{Escyr|2013|j=Junior}} | 30 ноември | {{знамеикона|UKR}} [[Киев]]<ref name="JESC 2013">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.junioreurovision.tv/page/blog?id=73163|title=Ukraine to host Junior 2013|last=Siim|first=Jarmo|date=7 February 2013|work=EBU}}</ref> | 12 | {{JESC|Малта}} | "[[The Start (song)|The Start]]" | [[Гаја Каучи]] | 130 | {{JESC|Украина}} |- ! {{JESCYr|2014|j=Junior}} | 15 ноември | {{знамеикона|MLT}} [[Марса, Малта|Марса]]<ref name="Malta Host">{{Наведена мрежна страница|last=Fisher|first=Luke James|title=Malta to host Junior Eurovision 2014|url=http://www.junioreurovision.tv/page/blog?id=malta_to_host_junior_eurovision_2014|publisher=[[European Broadcasting Union|JuniorEurovision.tv]]|accessdate=18 December 2013|date=18 December 2013}}</ref> | 16 | {{JESC|Италија}} | "[[Tu primo grande amore]]" | [[Винченцо Кантиело]] | 159 | {{JESC|Бугарија}} |- ! {{Escyr|2015|j=Junior}} | 21 ноември | {{знамеикона|BUL}} [[Софија]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.junioreurovision.tv/page/blog?id=junior_eurovision_2015_21_november_in_sofia_bulgaria|title=Junior Eurovision 2015: 21 November in Sofia, Bulgaria|publisher=[[European Broadcasting Union|JuniorEurovision.tv]]|accessdate=30 March 2015|date=30 March 2015}}</ref> | 17 | {{JESC|Малта}} | "[[Not My Soul]]" | [[Дестини Чукунјере]] | 185 | {{JESC|Ерменија}} |- ! {{JESCYr|2016}} | 20 ноември | {{знамеикона|Malta}} [[Валета]]<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Malta to host the 14th Junior Eurovision Song Contest!|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=300malta_to_host_the_14th_junior_eurovision_song_contest|website=eurovision.tv|publisher=eurovision|accessdate=13 April 2016|date=13 April 2016}}</ref> | 17<!-- Only update with confirmed countries that are sourced. The broadcaster may be speculating. --> | {{JESC|Грузија}} | "[[Mzeo]]" (მზეო) | [[Маријам Мамадашвили]] | 239 | {{JESC|Ерменија}} |- ! {{JESCYr|2017}} | 26 ноември | {{знамеикона|Georgia}} [[Тбилиси]] | 16 | {{JESC|Русија}} | "Wings" | [[Полина Богусевич]] | 188 | {{JESC|Грузија}} |- ! {{JESCYr|2018}} |25 ноември |{{знамеикона|Belarus}}Минск |20 |{{знамеикона|Poland}}[[Полска]] |"Anyone I want to be" |[[Roksana Wegiel]] |215 |{{JESC|Франција}} |- ! [[Детска Евровизија 2019|2019]] |24 ноември |{{знамеикона|Poland}}[[Гливице]] |19 |{{знамеикона|Poland}}[[Полска]] |"Superhero" |Вики Габор |278 |{{JESC|Казахстан}} |- ![[Детска Евровизија 2020|2020]] |29 ноември |{{знамеикона|Poland}}[[Варшава]] |12 |{{знамеикона|France}}[[Франција]] |"J’imagine" |Валентина |200 |{{JESC|Казахстан}} |- ![[Детска Евровизија 2021|2021]] |19 декември |{{знамеикона|France}}[[Париз]] |19 |{{JESC|Ерменија}} |"Qami Qami" |Малена |224 |{{знамеикона|Poland}}[[Полска]] |- ![[Детска Евровизија 2022|2022]] |11 декември |{{знамеикона|ARM}} [[Ереван]] |16 |{{знамеикона|France}}[[Франција]] |"Oh Maman!" |Лисандра |203 |{{JESC|Ерменија}} |- ![[Детска Евровизија 2023|2023]] |26 ноември |{{знамеикона|France}}[[Ница]] |16 |{{знамеикона|France}}[[Франција]] |"Cœur" |Зое Клаузура |228 |{{JESC|Шпанија}} |- ![[Детска Евровизија 2024|2024]] |16 ноември |{{знамеикона|Spain}}[[Мадрид]] |17 |{{знамеикона|Georgia}}[[Грузија]] |"To My Mom" |Андрија Путкарадзе |239 |{{JESC|Португалија}} |- ![[Детска Евровизија 2025|2025]] | | | | | | | | |} == Држави домаќини == {| class="wikitable" style="font-size:95%" |- style="background:#efefef" |- !Домаќинства !Држави !Град !Место !Година |- |rowspan="6"|2 |rowspan="2"|{{JESC|Холандија}} |[[Ротердам]] |[[Ahoy Rotterdam|Ahoy]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1479 | title=Junior Eurovision Song Contest 2007 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз|European Broadcasting Union}}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] |- |[[Амстердам]] |[[Heineken Music Hall]] |[[Детски избор за песна на Евровизија 2012|2012]] |- |rowspan="2"|{{JESC|Украина}} |rowspan="2"|[[Киев]] |[[Palace of Sports (Kiev)|Palace of Sports]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1483 | title=Junior Eurovision Song Contest 2009 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз | 4=European Broadcasting Union | accessdate=2016-10-09 | archive-date=2012-04-23 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120423065507/http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1483 | url-status=dead }}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2009|2009]] |- |[[Палас "Украина"]] |[[Детски избор за песна на Евровизија 2013|2013]] |- |rowspan="2"|{{JESC|Малта}} |[[Марса (Малта)|Марса]] |[[Malta Shipbuilding]] |[[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]] |- |[[Валета]] |[[Средоземен конференциски центар]] |[[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] |- |rowspan="8"|1 |{{JESC|Данска}} |[[Копенхаген]] |[[Форум Копенхаген]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1475 | title=Junior Eurovision Song Contest 2003 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз|European Broadcasting Union}}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] |- |{{JESC|Норвешка}} |[[Лилехамер]] |[[Håkons Hall]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1476 | title=Junior Eurovision Song Contest 2004 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз|European Broadcasting Union}}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] |- |{{JESC|Белгија}} |[[Хаселт]] |[[Етиас Арена]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1477 | title=Junior Eurovision Song Contest 2005 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз|European Broadcasting Union}}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2005|2005]] |- |{{JESC|Романија}} |[[Букурешт]] |[[Поливалентна сала (Букурешт)|Поливалентна сала]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1478 | title=Junior Eurovision Song Contest 2006 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз | 4=European Broadcasting Union | accessdate=2016-10-09 | archive-date=2013-02-26 | archive-url=https://www.webcitation.org/6Eitp6tRJ?url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1478 | url-status=dead }}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]] |- |{{JESC|Кипар}} |[[Лимасол]] |[[Спирос Кипријану атлетик центар]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1474 | title=Junior Eurovision Song Contest 2008 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз|European Broadcasting Union}}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2008|2008]] |- |{{JESC|Белорусија}} |[[Минск]] |[[Минск-Арена|Минск Арена]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1523 | title=Junior Eurovision Song Contest 2010 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз | 4=European Broadcasting Union | accessdate=2016-10-09 | archive-date=2012-04-23 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120423065407/http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1523 | url-status=dead }}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2010|2010]] |- |{{JESC|Ерменија}} |[[Ереван]] |[[Карен Демирчјан спортски и концертен комплекс]]<ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.junioreurovision.tv/page/year-page?event=1563 | title=Junior Eurovision Song Contest 2011 | editor=''[[Европски радиодифузен сојуз|European Broadcasting Union}}</ref> |[[Детски избор за песна на Евровизија 2011|2011]] |- |{{JESC|Бугарија}} |[[Софија]] |[[Арена Армеец]] |[[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |} == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Junior Eurovision Song Contest}} * [http://www.junioreurovision.tv/ Официјално мрежно место] * [http://www.ebu.ch/ Мрежното место на ЕБУ] {{Порталкутија |right=yes |boxwidth=200px |marign=0px |name1=Музика |image1=GClef.svg |name2=Телевизија |image2=TV-icon-2.svg }} {{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Детска Евровизија| ]] 6wzcqk44auuo7r3h5rr7swiq5j13341 Отоманско-византиски војни 0 207542 5293938 5080699 2024-11-19T20:48:47Z Bjankuloski06 332 /* Подем на Османлиите (1265–1328) */ clean up, replaced: дле → дел 5293938 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict |conflict = Отоманско-византиски војни |image = [[File:Byzantine-Ottoman Wars-1-withborders.PNG|300px|center]] |caption = |partof = |date = 1265–1479 |place = Азија, Балкан |result = османлиска победа<br />распаѓање на Византија |strength1 = |strength2 = |combatant1 = {{знаме|Byzantine Empire}}<br>{{знаме|Republic of Genoa}}<br>{{знаме|Republic of Venice}}<br>[[Кралство Сицилија]]<br>[[Трапезунтско Царство]]<br>[[Морејско Деспотство]]<br>[[Епирско Деспотство]]<br>[[Кнежевство Теодоро]]<br>[[Папска Држава]] |combatant2 = {{знаме|Ottoman Empire}} |}} {{Османлиско-византиски војни}} '''Отоманско-византиските војни''' претставуваат серија од воени конфликти помеѓу [[Отоманци]]те и [[Византијци]]те, кои довеле до конечно распаѓање на Византија како империја и до [[подем на Отоманското Царство]]. Во [[1204]] година византиската престолнина [[Цариград]] била окупирена и опседната од страна на крстоносците во рамките на [[Четврта крстоносна војна|Четвртата крстоносна војна]]. ОВа претставувало важен момент на христијанскиот раскол меѓу истокот и западот. Византија по распаѓањето на повеќе земји останала поделена и во хаос<ref>[http://www.historytoday.com/jonathan-phillips/fourth-crusade-and-sack-constantinople The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople], Jonathan Phillips, History Today v 54:5 2004</ref>. Користејќи ја предноста на ситуацијата, Селџуците започнале со освојување на територијата во Западна Анадолија. Како главен нејзин конкурент бил еден од наследничките на Византија, [[Никејско Царство|Никејската империја]]. По повторното заземање на градот Цариград во 1261 година од страна на никејскиот цар, самата Византија била обновена. Но позициите на Византија на европскиот континент останале многу мали бидејќи на Балканот постоеле големи држави како Бугарија, Србија и Епир. Во следниот период започнале да се намалуваат позициите на Селџуците во Мала Азија, кое довело до распаѓање на империјата на неколку мали емиратства или бејлици. Едно од најсилните кое се покажало во иднина било онаа на [[Осман I|бегот Осман]], кој во [[1299]] година го дал почетокот на неговите идни освојувања<ref>{{наведена книга |last=Bideleux |first=Robert |author2=Ian Jeffries |title=A history of eastern Europe: crisis and change |year=1998 |publisher=Routledge |isbn=0-4151-6111-8 |pages=62 }}</ref> Во рок од 50 години од основањето на [[Османлиско Царство|Османлискиот бејлик]], византиска [[Мала Азија]] престанала да постои, додека до 1380 била заземена византиска [[Тракија]]<ref>{{Наведена книга|last=Grant|first=R.G.|title=Battle a Visual Journey Through 5000 Years of Combat|location=London|publisher=Dorling Kindersley|year=2005|page=122}}</ref> а веќе во 1400-тите години, Византија се наоѓача во делови на Мореја, неколку егејските острови и дел од Тракија во непосредна близина на главниот град. По [[Битка кај Никопол|Никополската битка]], инвазијата на [[Тимур]] во [[1402]] година и последната крстоносна [[Битка кај Варна|војна кај Варна]] во [[1444]] година, [[Османлии]]те во [[1453]] година започнале успешна [[опсада на Цариград]] кое резултирало со конечно распаѓање на [[Византија]]. == Подем на Османлиите (1265–1328)== Во времето кога [[Михаил VIII Палеолог]] го вратил [[КОнстантинопол]] под византиска власт, самата Византија била ставена во лоша ситуација. Околу нејзината територија се наоѓале неколку латински земји, на север заканата доаѓала од Србија на чело со кралот Стефан Урош. КОга Византија започнала да ги освојува териториите на [[Латинско Царство]]<ref name="Mango, Cyril 2002">Mango, Cyril. ''The Oxford History of Byzantium''. 1st ed. New York: Oxford UP, 2002. pp. 255–257</ref>, Османлиите од друга страна во [[Анадолија]] започнале напади врз [[Византија]]. Владеењето на Осман го означува официјалниот почеток на владеењето на династијата на Османлиите во Османлиското Царство, која постоела шест векови. Во [[1265]] година, византискиот град [[Согут]] бил заземан од страна на Осман бег.<ref>{{наведена книга|last=Parker|first=Geoffrey|title=Compact History of the World|location=London|publisher=Times Books|year=2005|pages=71}}</ref>, кој станал прва престолнина на Османлиите. Во исто време, [[Осман]] успеал да покори и неколку соседни турски емирати и племиња. Кон почетокот на [[13 век]], Осман започнал со опсади на неколку важни византиски тврдини. Така бил заземан [[Јенишехир]]<ref name=compact-70>''Compact History'', pp. 70–71</ref>. Византискиот цар не бил во можност да се справи со овие напади поради потребата од префрлање на војниците кон Анадолија. [[File:1263 Mediterranean Sea.svg|thumb|350px|right|Блискиот Исток во околу 1263.<ref name="Madden, Thomas F pg 162">Madden, Thomas F. ''Crusades: the Illustrated History''. 1st ed. Ann Arbor: University of Michigan P, 2005 pg 162</ref><ref>Grant, R G. ''Battle: a Visual Journey Through 5000 Years of Combat''. London: Dorling Kindersley, 2005 pg 93</ref><ref>Shepherd, William R. "The Byzantine Empire in 1265." Perry-Castañeda Library. 1926. University of Texas Libraries. June 15, 2007. See [http://www.lib.utexas.edu/maps/historical/shepherd/byzantine_empire_1265_1355_shepherd.jpg].</ref>: Темнозелено: Османлиски територии во 1300 година, до нивните освојувања во 1326 година Purple: Византија Светлозелено: Турски територии Сино: [[Ерменско кралство]] Црвено: Латински земји]] Во 1282 година починал [[Михаил VIII Палеолог]], а неговиот син [[Андроник II Палеолог]] ја презел власта. Смртта на стариот византиски цар дошла како олеснување за општеството во целина. Андроник II Палеолог ги напуштил амбициозните потфати на својот татко, се придржувал кон православието и откако започнал со своето самостојно управување во [[1282]] година, ја укинал Лионската унија со Римската црква, склучена од Михаил VIII во 1274 година<ref name=oxford-260>''Oxford History'', pp. 260–261</ref>. Андроник II ја наследил државната каса на Византија во состојба на банкрот, поради големите воени трошоци на Михаил VIII. Царот ги ограниил фискалните привилегии на големите земјопоседници и ги зголемил даноците. Андроник II имал голем интерес во зачувување на анадолските територии на Византија и наредил изградба на тврдини во [[Мала Азија]] и енергична обука на армијата<ref name=oxford-260/>. Византискиот цар наредил неговиот двор да се пресели во Анадолија, за да ги надгледува кампањите против Османлиите. Раните успеси останале бескорисни кога Турците започнале опсада на [[Никеја]] во [[1301]]. Една од поголемите први османлиски победи била [[Битка кај Бафеј|Битката кај Бафеј]]. Претходно Османлиите во опсада ги ставиле градовите [[Никеја]], кој бил империјален град и [[Бурса]].<ref>Kazhdan (1991), pp. 1539–1540</ref> Турските напади претставувале и закана за градот [[Никомедија]]. За да го спречи ова, царот [[Андроник II Палеолог]] испратил армија од околу 2.000 војници да го ослободат градот.<ref name="Bartusis">Bartusis (1997), p. 76</ref><ref name="Kazhdan 1991, pp. 251, 1421">Kazhdan (1991), pp. 251, 1421</ref><ref name="Nicol126">Nicol (1993), p. 126</ref> Така битката се случила кај Бафеј, место кое очигледно се наоѓа помеѓу Никомедија и Никеја на [[27 јули]] [[1302]] година. Во битката, Османлиите успеале да го скршат отпорот на Византијците, принудувајќи ги да се повлечат кон Никомедија.<ref name="Bartusis"/><ref name="Kazhdan 1991, pp. 251, 1421"/><ref name="Nicol126">Nicol (1993), p. 126</ref> По неуспесите на Византијците да се справат со сопствени сили, царот ги повикал каталонските војници на чело со [[Роже де Флор]], кој пристигнал во [[Цариград]] со 39 галии и 6500 луѓе, за да се бори со османлиските сили. Каталонците имале успех и привремено ја задржиле турската офанзива во Витина, но откако не ја добиле платата која им била ветена, тие започнале со грабежи по византиските територии во [[Мала Азија]]. Во 1305 година Роже де Флор бил повикан во [[Едрене]] каде бил убиен за време на една гозба. Ова убиство довело до крвави погрони, познати како Каталонска одмазда: платениците кренале востание и се здружиле со Османлиите па заедно започнале со своите пустошења по источна Тракија во текот на две години. Напаѓачите биле поразени во [[1308]] година кај [[Солун]]. Во следниот период, во Византија избувнала [[Византиска граѓанска војна (1321-1328)|граѓанска војна]]<ref>Ostrogorsky, p. 499.</ref>. Во 1320 година починал престолонаследникот [[Михаил IX Палеолог]], син на Андроник II и негов соцар (од 1295 година). Дел од аристократијата го воздигнал во 1321 година на престолот внукот на царот, синот на Михаил IX - [[Андроник III Палеолог]], кој се зацврстил во [[Тракија]]. Андроник II бил принуден да ја признае власта на Андроник III над [[Тракија]] и [[Македонија]] и да го прифати за помлад соцар и престолонаследник во [[1322]] година.<ref name="Fine251">Fine (1994), p. 251</ref><ref name="Nicol157">Nicol (1993), p. 157</ref><ref>Bartusis (1997), p. 87</ref>. Граѓанската војна во Византија дала шанса на Османлиите да извлечат корист, додека Бугарија и Србија интервенирале со поддршка на едниот или другиот кандидат. На крајот, како победник излегол [[Андроник III Палеолог]]. Османлиите користејќи ја нестабилноста во Византија, успеале да го [[Опсада на Бурса|заземат градот]] [[Бурса]] во 1326 година<ref name=compact-70/>. == Византиска контраофанзива (1328–1341) == Владеењето на Андроник III било обележано со последниот вистински обид на Византија за враќање на "''славата што некогаш беше Рим''". Во 1329 година, византиските војници биле испратени за да се соочат со османлиските сили кои ја имале опседнато Никеја. Судбината на Никеја била запечатена по византискиот пораз во [[Битка кај Пелеканон|Битката кај Пелеканон]] на [[10 јуни]] [[1329]] година. Така главната престолнина на имеријата пред 70 години, Никеја паднала во 1331 година<ref>A History of the Byzantine State and Society, Treadgold, W., Stanford Press, 1997</ref>. По овој пораз Османлиите се [[Опсада на Никомедија|насочиле кон Никомедија]] и ја зазеле. И покрај овие неуспеси, Андроник III бил во можност да постигне неколку успеси против своите противници во [[Грција]] и [[Мала Азија]]; Епир, заедно со [[Солун]] биле заземени<ref name=oxford-263>''Oxford History'', p. 263</ref>. == Балканска инвазија и граѓанска војна (1341–1371) == По византискиот пораз во [[Битка кај Пелеканон|Битката кај Пелеканон]], Орхан развил пријателски односи со [[Андроник III Палеолог]], како и со неговите наследници. Во следните дваесет години отоманците внатрешно се зацврстиле. Во [[Византиска граѓанска војна (1341-1347)|Византиската граѓанска војна]] од [[1341]] до [[1347]], [[Византија]] ги потрошила можеби и своите последни ресурси. Во [[1341]] година починал Андроник III.<ref>''Oxford History'', p. 265</ref>. Негов наследник бил Јован V кој бил малолетен. Истата година [[Јован VI Кантакузин]] се прогласил за цар на Византија давајќи го почетокот на граѓанската војна меѓу Ана Савојска и [[Алексиј Апокавк]]. И двете страни се стремиле да ги придобијат како сојузници туркиските владетели во [[Анадолија]]. Ана најверојатно својата делегација кај [[Орхан I]] ја испратила во [[1345]] година. Во [[1346]] година, царот [[Јован VI Кантакузин]] го признал Орхан како најголем емир меѓу муслиманските кнежевства. Тој се стремил да ги држи османлиските сили постојано до неговите интереси. Во [[1346]] година османлискиот владетел испратил делегација кај Кантакузин посакувајќи ја неговата ќерка Теодора за сопруга а во замена ветил дека ќе му помогне во бунтот против Ана. Според историчарите, Јован ова го прифатил дури откако се согласиле и поголемиот дел од семејството, служителите и другиот туркиски сојузник Умур<ref>Paul LEMERLE, L'Emirat d'Aydin. Recherches sur la Geste d'Umur Pacha, Paris (1957)</ref>. По добивањето на согласност, Орхан испратил во Селиврија, денешен Силиври, западно од Цариград воена помош. Самата свадба била многу раскошна и опишана од страна на многу византиски историчари<ref>A.A.M. BRYER, „Greek Historians on the Turks: the Case of the first Byzantine-Ottoman marriage". In: R.H.C. DAVIS, J.M. WALLACE-HADRILL (eds.), The Writng of History in the Middle Ages. Essays Presented to Richard William Southern, Oxford (1981)</ref>. Сојузот меѓу Орхан и Кантакузин ја принудил на Ана да побара помош од емирот на Сарухан. Тие откажале и се придружиле кон силите на Орхан. На 2 февруари Јован влегол во Цариград и по шест дена се прогласил за нов цар. Јован V добро ги одржувал врските со Орхан. Во 1348 година српскиот цар [[Стефан Душан]] ја зазел [[Тесалија]]. Јован побарал помош од Орхан кој испрратил околу 10.000 пешадиска војска на чело со неговиот син Сулејман паша. Кога пристигнале блиску до Солун Османлиите неочекувано се обрнале повторно кон Дарданелите, притоа вршејќи големи грабежи. И покрај тоа, во 1352 година Јован повторно побарал помош од Орхан кога Јован го нападнал Матеј кај Адријнопол. На страната на Матеј застанале Османлиите и оствариле голема победа. Во 1352 година повиканата од Кантакузин подкрепа на синот му зазема тракиската тврдина Цимпе. Јован се обидел оваа тврдина да ја одзеде од Орхан, на кое тој му рекол дека не тој, а неговиот син Сулејман ја зазел тврдината. Како резултат на ова, царот испратил голема војска а од друга страна истото го сторил и Орхан. Во тоа време, [[Сулејман Паша]] бил во Пеге, на анафолскиот брег од [[Мраморно Море]], каде дознал за големиот [[земјотрес]]. Тој ги преминал [[Дарданели]]те и ги населил полупразните градови со муслиманско население. Според Матео Вилани, Османлиите во тоа време ја направиле и првата [[опсада на Цариград]] која траела многу кратко. Византискиот цар му се обратил на Орхан да неговиот син Сулејман ги врати одземаните градови, на кое Орхан одговорил дека тие градови не биле заземани со сила. По интензивни преговори, султанот наредил на својот син да се повлече а за возврат да добие 40.000 златни монети. За да се потврди договорот двајцата владетели требало да се состанат во денешен Измит но до тоа не дошло бидејќи Орхан наводно се разболел, а тракиските градови во крајна сметка останале под власта на Османлиите. Кон крајот на 1354 година византискиот императот абдицирал. Така, [[падот на Галиполе]] заедно со тврдината Цимпе станале првите заземани места на Османлиите во Европа<ref name=oxford-268>''Oxford History'', p. 268</ref><ref>Madden, p. 182</ref>. == 1371-1394 == Во [[1373]] година бил склучен сојуз меѓу Мурат и византискиот цар Јован V. Ова зближување било потикнато од истовремените бунтови на нивните синови [[Савчи Бег]] и Андроник. Една кратка хроника од [[1377]] година соопштува дека Андроник во мај 1373 година го напуштил Цариград бегајќи од сопствениот си татко и се сретнал со султановиот син. Бунтот започнал на 25 мај, но истиот бил задушен уште пред да започне. На 29 септември 1373 година востание повторно дигнал султановиот син, по кое Мурат го заробил и наредил да биде ослепен, а Андроник бил затворен. Вестите за овој сојуз стигнале до папата во Рим, кој во следните години го нарекол ''сојуз на нечестта'', и покрај тоа што папата претходно не сакал да му помогне на византискиот цар. Во 1376 година најверојатно со помош на Џенова, Андроник заедно со неговиот син и сопруга успеале да побегнат од затворот. Со помош на отоманците тие успеале да влезат во Цариград и да ги поразат неговиот татко и брат Мануел и Теодор и да ги затворат. Како знак на благодарност тој ја дал својата сестра на отоманскиот султан. Султанот исто така го посакал Галиполе и Андроник му го предал полуостровот во 1377 година. Освен тоа, царот му платил и огромен данок. [[Бајазит]] во голема мера ја искористил династичката војна во [[Византија]] и направил сè за да се вмеша во нејзината внатрешна политика. Византија во негово време била сведена на престолнината [[Цариград]] и крајбрежјето на [[Црно Море]] како и [[Мореја]] на [[Пелопонез]]. Во Цариград управувал [[Јован V Палеолог]] (1341—1391), додека неговиот внук Јован VII Палеолог владеел со областите од Месемврија до Цариград. Со поддршка на [[Џенова]] и Османлиите, [[Јован VII Палеолог]] успеал да зазеде неколку градови и да се појави пред ѕидините на Цариград. На стариот цар Јован како на помош му дошол [[Мануил II Палеолог]], но и покрај тоа на 14 април 1390 година во градот влегол Јован VII. Јован V со своите приврзаници бил затворен во [[Златна порта (Цариград)|Златната порта]], додека неговиот син Мануил успеал да побегне од градот. На Венецијанската Република и била позната бајазитовата поддршка на Јован VII. Мануил II успеал да собере помош од егејските острови и во август се нашол пред Цариградските ѕидини. Со помош на Џенова, на [[17 септември]] [[1390]] година Јован V повторно ја зазел власта а Јован VII побегнал кај Бајазит како османлиски вазал<ref name=oxford-273>''Oxford History'', p. 273</ref>. Бајазит со помош на вазалот ја зазеле последната христијанска населба во Анадолија, [[Пад на Филаделфија|Филаделфија]]. Поради стравот од Бајазит, Јован V започнал со поправка на ѕидините на престолнината на кое Бајазит му се заканил со опсада на градот. Поради ова византискиот цар го повлекол проектот а како награда го добил Мануил II. Во 1391 година починал Јован, а на негово место застанал Мануил II, кој бил вазал на Бајазит и кој му порачал дека територијата на Византија се наоѓа единствено зад Цариградските ѕидини. Покрај тоа, Мануил морал да се согласи да [[Бајазит]] именува кадија кој во Цариград ќе им суди на муслиманското население. == 1394-1424 == Иако односите со Јован VII се подобриле, Султан Бајазит I го опсадил [[Цариград]] од 1394 до 1402 година. По пет годишна опсада, Мануил II му го доверил градот на неговиот внук и тргнал (со придружба од 40 луѓе) на долго патување во странство да бара помош против [[Османлиско Царство|Османлиското Царство]] од дворовите на западна Европа. Во меѓувреме против османлиска крстоносна војна водена од [[Кралство Унгарија|унгарскиот]] крал [[Сигмунд Луксембуршки]] била неуспешна при [[Битка кај Никопол|Битката кај Никопол]] на [[25 септември]] [[1396]] година, но Османлиите биле и самите тешко поразени од [[Тамерлан]] во [[Битка кај Ангора|Битката кај Ангора]] во 1402 година. Мануил II испратил 10 бродови да им помогнат на крстоносците во Никопол. Како што синовите на Бајазит I се бореле за наследството на [[Отомански интеррегнум|османлискиот интеррегнум]], Јован VII успеал да ги врати во посед европскиот брег на [[Мраморно Море|Мраморното Море]] и Солун под византиска власт. Кога Мануил II се вратил дома во [[1403]] година, неговиот внук му ја предал контролата на Цариград и бил награден со владение на новоосвоениот Солун. Мануил исто така од Османлиите го освоил [[Несебар]] (1403–1453), [[Варна]] (1403–1415), и мраморното крајбрежје [[Ушкудар|Скутари]] до [[Измит|Никомедија]] меѓу 1403–1421 година. Мануил II бил во пријателски односи со победникот од Османлиската граѓанска војна, [[Мехмед I]] (1402–1421), но неговите обиди да се вмеша во изборот на наследникот довело до нов [[Опсада на Цариград (1422)|напад на Цариград]] од [[Мурат II]] (1421–1451) во 1422. По доаѓањето на власт на [[Мурат II]], тој сакал да се одмазди на Византија главно поради тоа што таа била еден од потикнувачите на граѓанската војна која се создала во султанатот. Така, на пристаништето на Солун, Мурат се нашол во [[1422]] година.<ref>John Julius Norwich, ''Byzantine: The Decline and Fall'' (Alfred A. Knopf Pub.: New York, 1998) p. 394</ref> За да се заштити подобро, Византија и го дала градот на [[Венецијанска Република|Венецијанската Република]].<ref>John Julius Norwich, ''A History of Venice'' (Alfred A. Knopf Pub.: New York, 1982) p. 343</ref><ref>Mango, Cyril. The Oxford History of Byzantium. 1st ed. New York: Oxford UP, 2002. pg 277</ref> Турците својата опсада ја одржиле до [[1430]] година кога го нападнале градот а потоа и го зазеле.<ref>Lord Kinross, ''The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire'', p. 85</ref> Во Битката за Цариград, Османлиите за првпат употребиле [[топ]], кој иако бил со краток дострел сепак помогнал во битката.<ref name="Constantinople">Stephen Turnbull, ''[http://www.ospreypublishing.com/title_detail.php/title=S759X~ser=FOR The Walls of Constantinople, AD 324–1453]'', [[Osprey Publishing]], ISBN 1-84176-759-X.</ref> Силите на двете страни биле технички исти. Османлиите морале да изградат свои бази за да ги нападнат [[Цариградски ѕидини|ѕидините на градот]].<ref name="Constantinople" /> Византиските бранители ја освоиле оваа битка. ==1424-1453== Османлиите се соочиле со бројни противници меѓу ''1424'' и [[1453]] година. Освен со опсадата на Солун, Османлиите морале да се соочат со Србите под [[Ѓураѓ Бранковиќ]], Унгарците под [[Јанош Хунјади]] и Албанците под [[Скендербег]]. Во 1444 година била организирана крстоносна војна која била добиена од Османлиите по Битката кај [[Варна]] во [[1444]] година<ref name="Madden, Thomas F pg 184" /><ref>''Oxford History'', p. 279</ref> [[File:Siege of a city, medieval miniature.jpg|thumb|250px|right|Опсада на Цариград]] Во 1448 и 1451 година, имало промена во византиска и отоманска раководства, соодветно. Мурат II починал и бил наследен од страна на [[Мехмед II]] додека [[Константин XI Палеолог]] го наследил на Јован VIII. Мехмед II го обновил мировниот договор и со [[Венецијанска Република|Венецијанската Република]], на три години склучил примирје со [[Јанош Хунјади]], витешкиот ред на [[Родос]], господин Ревалахии и други владетели добиле уверување во врска со можноста за иден мир. Пред посланиците на царот [[Константин IX]], султанот се заколнал на [[Куран]]от дека нема да претендира на владенијата на империјата на [[Цариград]], уверувајќи дека ќе продолжи да плаќа пари на дворот на Цариград, поради заложениот во Цариград Орхан (внук на Бајазит и претендент за престолот). Но парите не биле платени, и како одговор на барањата на Византија со скриени закани дека ќе се постави на престолот Орхан, мирниот став се претворил во подготовки за воена акција. Султанот почнал отворено да се подготвува за [[Опсада на Цариград (1453)|Опсадата на Цариград]], во април-мај [[1453]]. Следниот чекор на Мехмед бил воспоставување контрола над протокот. За таа цел во текот на летото на [[1452]] година тој ја изградил на европскиот брег на [[Босфор]]от новата тврдина [[Румелихисар]], која заедно со останатите отомански тврдини на азискиот брег ќе може да го блокира сообраќајот во теснецот. Така во текот на есента тој успешно ја блокирал испораката на храна за [[Цариград]]. За време на изградбата, турската армија составена од околу 50.000 војници ги зазела околните места околу Цариград а по завршувањето на тврдината се повлекла. Есента бил извршен и поход кон [[Пелопонез]], кој требал да ги неутрализира византиските напори за евентуална помош на градот. Градот паднал кон крајот на мај 1453 година, со кое бил ставен крај на Византија. Султанот, настапувајќи како римски „''василевс''„, го презел на себе целокупното раководство над источното христијанство, и за директно управување на бројните христијански заедници бил назначен нов патријарх - Генадиј. Во империјата се охрабрувала верска толеранција. == Наводи == {{наводи|3}} ==Литература== * {{citation | first = Mark C. | last = Bartusis | title = The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453 | publisher = University of Pennsylvania Press | year = 1997 | isbn = 0-8122-1620-2}} * R.G. Grant, ''Battle: A Visual Journey Through 5,000 Years of Combat'', Dorling Kindersley Publishers Ltd, 2005. *[[Philip Sherrard]], ''Great Ages of Man: Byzantium'', Time-Life Books *[[Thomas Madden|Madden, Thomas F.]] ''Crusades: the Illustrated History''. 1st ed. Ann Arbor: University of Michigan P, 2005 *Parker, Geoffrey. ''Compact History of the World''. 4th ed. London: Times Books, 2005 * {{citation | first = Angeliki E. | last = Laiou | title = Constantinople and the Latins: The Foreign Policy of Andronicus II, 1282–1328 | publisher = Harvard University Press | year = 1972 | isbn=978-0-674-16535-9}} *Mango, Cyril. ''The Oxford History of Byzantium''. 1st ed. New York: Oxford UP, 2002 * {{citation | title=The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453 | first=Donald MacGillivray | last=Nicol | authorlink=Donald Nicol | publisher=Cambridge University Press | year=1993 | isbn=978-0-521-43991-6 | url=http://books.google.com/books?id=y2d6OHLqwEsC}} * {{citation |title=A History of the Byzantine State and Society |last=Treadgold |first=Warren T. |year=1997 |publisher=Stanford University Press |isbn=0-8047-2630-2}} * {{Наведена книга | last = Vryonis | first = Speros S. | title = The decline of medieval Hellenism in Asia Minor: And the process of Islamization from the eleventh through the fifteenth century | publisher= University of California Press | year = 1971 | isbn = 978-0-520-01597-5}} [[Категорија:Византиско-османлиски војни| ]] 7op456k93jyasua4anue25h1o3fdce7 Евгениј Онегин 0 729273 5293932 4926726 2024-11-19T20:45:43Z Bjankuloski06 332 /* Ликови */ clean up, replaced: дле → дел 5293932 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за книга| <!-- See [[Wikipedia:WikiProject Novels]] or [[Wikipedia:WikiProject Books]] --> | name = Евгениј Онегин | title_orig = Евгений Онегин | translator = на македонски [[Георги Сталев Поповски]] (издание 1956)<br/>на англиски [[Владимир Набоков]] | image = [[Податотека:Yevgeny Onegin by Repin.jpg|300px]] | image_caption = Приказ на [[Иљја Репин]] на двобојот на Онегин и Ленски | author = [[Александар Пушкин]] | illustrator = | cover_artist = | country = [[Русија]] | language = [[руски јазик|руски]] | series = | genre = [[роман]] во [[стих]]ови | publisher = | release_date = 1825-1837 | media_type = | pages = | preceded_by = | followed_by = }} '''„Евгениј Онегин“''' ([[руски]]: ''Евгений Онегин'') — [[роман]] во стихови на [[Александар Пушкин]]. Делото претставува класика на [[Руска книжевност|руската книжевност]], а истоимениот [[протагонист]] е модел и пример за многу руски книжевници. Романот е издаден во неколку делови помеѓу [[1825]] и [[1832]] година. Првото целосно издание било издадено во [[1833]] година, додека денешната општоприфатена верзија е заснована на изданието од [[1837]] година. Темата во романот е младешката, идеализирана и неостварена [[љубов]] на Татјана кон Онегин и нејзиното созревање. Времето на случување се дваесеттите години од [[19 век]], во [[Петроград]], во едно село и во [[Москва]]. Дејствието се одвива по хронолошки ред со паралелен развој на неколку сижејни линии. Самиот писател ја доживеал судбината на својот лик Владимир Ленски (и Пушкин починал во [[двобој]]). По истиот роман, [[Петар Илич Чајковски]] ја напишал „[[Евгениј Онегин (опера)|истоимената]]“ опера. Делото е преведено на неколку светски [[Јазик|јазици]] и се смета за еден од најголемите светски класици. ==Ликови== ''Онегин'' е типичен претставник на својата генерација и позиција во руското општество од почетокот на [[19 век]]. Во себе содржи и некои црти што ги поседува неговиот книжевен двојник, „[[Странствувањето на Чајлд Харолд|Чајлд Харолд]]“. Пушкин немал намера да создаде јунак со гордо и осамено романтичарско его, туку да најде некоја „средна линија“, посакувајќи неговиот јунак да биде поблиску до обичниот човек. Онегин е образован и интелигентен, но тоа не е доволно за да постигне среќа. Тој своите духовни сили ги троши на ништо: на балови и досадување. Ни љубовта кај него нема некое повисоко место во хиерархијата на човечките вредности. Затоа е рамнодушен кога ја запознава прекрасната Татјана, бидејќи мрзоволноста веќе станала дел од неговиот духовен простор. И наместо искрено да ги насочи своите чувства кон Татјана, тој необјасниво кокетира со нејзината сестра Олга, а потоа го убива Ленски во двобој. Ликот на Онегин го сочинуваат три основни елементи: [[Автобиографија|автобиографскиот]] елемент во кој се огледа самиот автор, кој сепак се ограничил, нарекувајќи го Онегин свој пријател и истакнувајќи ги разликите меѓу себе и својот книжевен лик; втората компонента ја сочинуваат оние особини кои од Онегин прават типичен лик на рускиот млад човек од 19 век - трагедијата на човекот кој ја согледал бесмисленоста на својата средина која успеал да ја напушти, но никогаш не ги надминал предрасудите на средината која го воспитала. Иако заминува на село, Онегин не е способен да ја согледа огромната сила на народот кој живее пред неговите очи. Иако се одликува со високо образование, тој не е способен да се ослободи од општествените конвенции и само поради општествените конвенции го прифаќа бесмислениот двобој со Ленски, а потоа паѓа во длабоко разочарување и се препушта на скитнички живот. Неспособен во себе да ја пронајде смислата на животот, тој претрпува уште еден пораз пред општествените конвенции. Тој ги сфаќа лицемерието, бесперспективноста и незавидната улога на својата класа и му пристапува на [[револуционер]]ното движење, но и таму ги среќава луѓето од својата класа кои се вртат во маѓепсаниот свет на своите класни погледи.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 19-20.</ref> ''Ленски'' е поларна спротивност на Онегин. Млад поет кој пишува наивно, но е со вистинско чувство во неговата потрага по вистината и љубовта кон Олга. Тој е поборник за германскиот романтизам. Според некои критичари овој лик претставува автопортрет на авторот од младоста, од неговите лицејски денови. Ленски е романтичар, со нежна психолошка градба. Школуван на [[Универзитет во Гетинген|Универзитетот во Гетинген]], воодушевен од [[Кант]], [[Гете]] и [[Шилер]], Ленски ги донел од [[Германија]] [[слобода]]рските идеи кои одговараат на неговата страсна природа. Неговите зборови секогаш се со одреден напон и на моменти делува како политички агитатор. Но, неговото воодушевување потекнува само од книгите, зашто тој немал прилика да го запознае големосветскиот живот или да стекне практично искуство. И покрај целото негово знаење, тој останал „мил незнајко“ кој го идеализира животот. По каприциозната постапка на Онегин со неговата свршеница, Ленски, кој е целосно разочаран, најпрвин ја осудува само Олга, но потоа неа ја оправдува и целата вина ја префрла на Онегин. Неговата неспособност да се соочи со стварноста се гледа и во тоа што, пред двобојот, наместо добро да се одмори, тој цела ноќ го чита Шилер и пишува стихови. Така, на двобојот излегува физички и психички неподготвен и умира неспособен да го согледа животот во неговата стварност. Во ликот на Ленски, Пушкин дал слика на оној тип поети кои биле присутни во руската книжевност на почетокот на 19 век, кои пишувале сентиментални и матни стихови, кои биле воспитани во духот на најконзервативните елементи од шилеровската романтика и кои биле целосно одвоени од реалноста поради што биле осудени на поетска смрт. Остро осудувајќи го таквото поетско творештво, Пушкин не застанува на физичката смрт на Ленски, туку покажува какво уметничко опаѓање би го чекало да не умрел во двобојот.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 20-22.</ref> ''Татјана'' е меланхолична, контемплативна и повлечена ќерка на провинциски сопственик. Таа има чисто, искрено срце и ја сака природата и француски љубовни романи. На Онегин отпочеток му изгледа наивна нејзината вљубеност, но ќе ја засака дури откако таа ќе стане дама. Таа и покрај тоа што не крие дека сè уште го сака Онегин, сепак го одбива, бидејќи е мажена, а за неа [[брак]]от ја подразбира верноста кон избраникот. За разлика од Онегин и Ленски, кои веднаш се воведени во романот, Пушкин внимателно ја подготвува појавата на Татјана и во моментот кога таа се појавува за првпат, читателот посредно веќе знае многу нешта за неа, а за таа цел Пушкин употребил мноштво уметнички средства. Развојната релјефност на ликот на Татјана е прикажана преку личностите на нејзините родители. Татјана, пак, е под големо влијание на книгите што ги чита, а кои целосно одговараат на нејзината природа: љубовните романи од младоста на нејзината мајка, но и делата на [[Русо]] со нивните опасни идеи за враќањето кон [[природа]]та и за искрената [[љубов]]. Токму во книгите Татјана го наоѓа оправдувањето за писмото упатено до Онегин, кршејќи ги така обичаите и правилата на пристојното однесување. Но, влијанието на книгите воопшто не дава потполна слика за Татјана, туку извонредните описи на руската природа во допир со ликот на Татјана се претвораат елементи на нејзиниот портрет и, како едно од уметничките средства на Пушкин, учествуваат во изградбата на нејзиниот лик. Но, Пушкин искористил уште едно силно уметничко средство - [[Руски фолклор|рускиот фолклор]] - народното суеверие и гатањето го осветлуваат националното чувство на Татјана. Бројните уметнички средства со кои е опишан ликот на Татјана толку многу го исполнуваат ткивото на романот, што личностите на Онегин и Ленски добиваат целосно значење дури во допирот со неа. Со својта душа, Татјана е вистинска руска девојка и нејзиниот длабок национален белег ја истакнува силната убавина и класичната едноставност на нејзиниот лик. Таа е единствениот лик во романот кој својата несреќа ја прима достоинствено и не ја губи рамнотежата заснована врз здравата подлога на рускиот народ. На тој начин, Татјана е првиот во низата прекрасни женски ликови кои ги дала руската книжевност во 19 век.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 22-24.</ref> Меѓу другите ликови во романот се и оние припадници на повисокиот [[петроград]]ски слој, безделници, меѓу кои се губат и интелигентните луѓе, како Онегин. Исто така, Пушкин опишал и низа ликови од народот, т.е. од селанството меѓу кои се истакнува дадилката Филиповна, која одиграла пресудно влијание во воспитувањето на Татјана, а на композициски план, нејзиниот лик претставува премин меѓу главните ликови во романот и споредните ликови (Фљанов, Харликов, Зарецки итн.) чие присуство се чувствува цело време. Токму низ овие позадински ликови читателот е во состојба постојнао да го проверува својот суд за Онегин, Татјана и Ленски.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 23.</ref> ==Настанувањето на делото== Романот во стихови „Евгениј Онегин“ Пушкин го работел цели осум години, од [[1823]] до [[1831]] година. Како се пишувани, така и се објавувани главите од романот, една по една. Првата глава е започната на југ, [[Кишинев]], на [[9 мај]] [[1823]] година, и е завршена есента, на 22 октомври истата година, а испечатена во февруари 1825 година во [[Петроград]]. Неа Пушкин ја посветил на својот брат Л.С. Пушкин. Втората и третата глава се напишани во [[Одеса]]. Всушност третата глава е таму почната, но завршена е во [[Михаиловско]], каде што Пушкин го издржува своето второ прогонство.<ref name="III 1986">А. С. Пушкин, ''Одбрани дела во пет тома'', том III. Скопје: Наша книга, 1986, стр. 209.</ref> Четвртата глава е започната во октомври 1824 година, а завршена на 31 јануари 1826 година. Петтата глава Пушкин ја започнува утредента по завршување на четвртата, а истата 1826 година ја напишал и шестата глава, која завршила со забелешката: „Крај на првиот дел“.<ref>А. С. Пушкин, ''Одбрани дела во пет тома'', том III. Скопје: Наша книга, 1986, стр. 210.</ref> Седмата глава е започната во Михаиловски, во август или септември [[1827]] година. Во неа Пушкин имал намера да ги опише патешествијата на својот главен јунак, но потоа ги вметнал во осмата глава, која ја започнал во октомври [[1829]] година, а ја завршил во Болдино. Деветтата глава во конечната верзија се појавува како осма, а завршена е на [[25 септември]] [[1835]] година во [[Болдино]]. На крајот, Пушкин го поделил својот роман на три дела, со по три глави, со заглавие на секоја глава, и со ознаки за време и место каде настанале главите. Во првиот дел влегле главите: ''Досада'', ''Поет'' и ''Госпоѓица''; во вториот: ''Село'', ''Именден'' и ''Двобој''; во третиот: ''Москва'', ''Патешествија'' и ''Високото друштво''. На крајот, тој ги додал и своите белешки кон романот и кратката напомена дека романот е создаван од 9 мај 1823 година, во [[Кишинев]], до 25 септември 1830 година, во Болдино, т.е. вкупно 7 години, 4 месеци и 17 дена. Најпрвин, Пушкин имал намера да ја печати и деветтата глава заедно со осмата, но тоа било оневозможено од царската цензура. Всушност осмата глава содржела стихови со директни забелешки кон царскиот режим. Не само што било невозможно да се отпечатат, туку Пушкин сфатил дека е опасно да ги чува и како ракопис, па ги уништил самиот.<ref>А. С. Пушкин, ''Одбрани дела во пет тома'', том III. Скопје: Наша книга, 1986, стр. 211.</ref> Со исфрлање на осмата глава, била нарушена композицијата на романот, па Пушкин морал да го преработува. Во текот на [[1831]] година, тој ја преработува деветтата глава, која сега, во конечната верзија станува осма. Тогаш Пушкин го напишал и делот: „Писмото на Онегин до Татјана“, кое во првобитната верзија го немало. Целосно со сите глави, романот „Евгениј Онегин“ е печатен во [[1833]] година, а второто издание излегува пред неговата смрт, во [[1837]] година. ==Осврт кон делото== Погледите на книжевната критика кон романот „Евгениј Онегин“ значително еволуирале со текот на времето. Почетните оцени на критиката биле негативни, а за тоа самиот Пушкин напишал: „Нашите критичари долго ме оставаа на мира. По навика, сè уште ме сметаа за многу млад човек. Колку што се сеќавам, првите неповолни статии се појавија кога излегоа четвртото и петтото пеење на ''Евгениј Онегин''.“ Првите критичари го напаѓале романот од повеќе страни, обвинувајќи го за недоследност во цртањето на главниот јунак, за неоправданост на неговите постапки, за употребата на народните елементи во делото итн. На тие критики, Пушкин одговорил: „Читајте ги народните приказни, млади писатели, слушајте го говорот на народот, тој ќе ве научи многу нешта кои нема да ги најдете по нашите списанија.“ Според белешките на Пушкин, шестата глава на наишла на разбирање кај критиката, а и седмата глава била дочекана со остра критика и била оценета како „целосен неуспех“. Меѓутоа, Пушкиновиот роман извршил огромно влијание во редовите на руските писатели: развивајќи една идеја од романот, [[Гогољ]] ги создал своите ликови; [[Лермонтов]] го создал неговиот „[[Херој на нашето време (роман)|Херој на нашето време]]“; а цела галерија ликови во руската книжевност е создадена според ликот на Онегин (Печорин на Лермонтов, Руѓин на [[Тургенев]], Бељтов на [[Херцен]]). Подоцна, познатиот критичар [[Висарион Белински|Висарион Григорјевич Белински]] бил првиот кој изнесол висока оцена за творештвото на Пушкин и особено за „Евгениј Онегин“ кое е прифатено до ден-денес.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 28-29.</ref> Според [[Милорад Павиќ]], „Евгениј Онегин“ претставува најкомплексен израз на Пушкиновото спротивставување на [[Романтизам|романтичарската]] форма и [[Реализам|реалистичната]] содржина - постапка која е карактеристична за творештвото на Пушкин. Во него се моќно здружени националните и интернационалните книжевни концепции, реалистичната опсервација и реалистичниот речник со постапката во која е пренесено романтичарското искуство. Веројатно за комплексноста на делото придонесува и тоа што било пишувано долго време, цели осум години, во различни услови, во времето на младоста и уметничката зрелост на Пушкин, под различни книжевни и други влијанија, во различни политички прилики итн. На тој начин, делото еволуирало и се менувало заедно со неговиот автор. Така создадено, тоа предизвикало различни последици, доживеало различен прием кај читателите и кај критиката, но извршило пресудно влијание во [[руска книжевност|руската книжевност]]. Во него, Пушкин дал уметнички пресек на руското општество во првата четвртина од [[19 век]], претставувајќи еден вид [[енциклопедија]] на сите општествени сталежи (од [[благородништво]]то до селанството) и на сите типични ликови (од интелектуалците до дадилките). Временски е прикажано созревањето на една генерација, а просторно е дадена цела лепеза од слики (престолнината, руското [[село]], [[Крим]] и [[Кавказ]]). Но, романот не е само сведок на материјалниот свет од таа епоха, туку претставува огледало на воспитувањето, лектирата, политичките движења и културните стремежи, типични за тоа време.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 17-18.</ref> Покрај главните ликови, во романот постојано се чувствува присуството на Пишкин кој, од една страна, е учесник во дејствието, пријател на своите книжевни јунаци, а од друга страна, како независен уметник, тој стои над своите ликови, носи суд за нивните постапки и однапред ја гледа нивната судбина. Во таа улога, Пушкин се става како врска меѓу ликовите и читателот и меѓу содржината и формата на романот. Иако во делото Пушкин зборува за судбината на неговите ликови, неговото раскажување е полно со [[Лирика|лирски]] дигресии кои ја сликаат личноста на авторот. На моменти, тој употребува срдечни разговори со читателот ил стилизирани игри на зборови, а другпат дава прекрасни описи на природата придружени со медитација. Сето тоа е направено со одличен поетски јазик кој станал пример за натамошниот развој на руската книжевност. Инаку, самата форма на романот поставува пред авторот многу тешки уметнички услови: романот е напишан во четиристопен [[јамб (поезија)|јамб]] без одредена [[цезура]] во осум или девет слогови, во зависност дали [[стих]]от завршува со машка или женска [[рима]]. Притоа, машките и женските рими се распоредени по одредена схема со цел да се избегне монотонијата. За овој роман, Пушкин намерно создал посебен вид строфа (т.н. онегиновска строфа) од 14 стихови со следниов распоред на римите: ababccddeffegg. Женските рими се присутни во стиховите обележени со a, c и e, додека машките рими се јавуваат во останатите стихови. Во таквата форма Пушкин ставил поетски материјал кој според слободата на обликувањето и композицијата претставува нов тип на роман во руската книжевност. Во тој поглед, „Онегин“ се допира со движењата во европската книжевност примајќи го влијанието од Пушкиновата омилена лектира - делото на Бајрон.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 24-25.</ref> Всушност, Пушкин постојано го истакнувал бајроновскиот карактер на Онегин. Така, во предговорот на првата глава на романот, Пушкин ја нагласил сличноста на таа глава со Бајроновото дело „Бепо“. Исто така, во 1823 година, во писмото до неговиот пријател П. Вјаземски од Одеса, Пушкин напишал: „Јас сега не пишувам роман, туку роман во стихови - ѓаволска разлика. Нешто како ''[[Дон Жуан (Бајрон)|Дон Жуан]]''.“ Подоцна, кога му забележале за испуштените строфи во „Евгениј Онегин“, тој тој им одговорил на критичарите дека и во Бајроновиот ''Дон Жуан'' има две испуштени строфи.“ Во науката за книжевноста, сродноста меѓу Пушкиновите и Бајроновите ликови одамна е потврдена, но таа споредба воопшто не оди на штета на Пушкиновиот роман. Напротив, тоа овозможува „Евгениј Онегин“ да се оцени во контекстот на струењата во тогашната европска книжевност. Впрочем, уште на почетокот од романот, Пушкин го споредува својот јунак со Бајроновиот [[Странствувањето на Чајлд Харолд|Чајлд Харолд]]. Исто така, во предговорот на последните глави од романот, осмата глава (во која Онегин патува низ [[Русија]]) Пушкин ја споредува со патешествијата на Чајлд Харолд.<ref>Milorad Pavić, „Predgovor“, во: A. S. Puškin, ''Lirika''. Beograd: Rad, 1979, стр. 26-27.</ref> ==Изданија на македонски јазик== Делото „Евгениј Онегин“ е издадено на [[македонски јазик]] повеќепати: Во 1956 година, делото го објавила издавачката куќа „[[Култура (издавачка куќа)|Култура]]“, како шеста книга од првото коло на едицијата со наслов „Школска [[библиотека]]“. Препевот од [[руски јазик]] го направил [[Георги Сталев Поповски]]. [[Книга]]та има 232 страници, била отпечатена во [[печатница]]та „Гоце Делчев“ во октомври 1956 година, во тираж од 3.000 примероци. Во 1986 година, издавачката куќа „[[Наша книга (Издавачка куќа)|Наша книга]]“ го објавила романот „Евгениј Онегин“ како дел од одбраните дела на Пушкин во пет тома.<ref name="III 1986"/> == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== * [http://www.rvb.ru/pushkin/01text/04onegin/01onegin/0836.htm?start=0&length=all Yevgeny Onegin] The full text of the poem in Russian * [https://web.archive.org/web/20091109053203/http://scaramouche2004.webs.com/thexthchapter.htm The Xth Chapter] * [http://lib.ru/LITRA/PUSHKIN/ENGLISH/onegin_j.txt Eugene Onegin at lib.ru] Charles Johnston's complete translation * [http://www.poetryloverspage.com/yevgeny/pushkin/evgeny_onegin.html The Poetry Lovers' Page] (a translation by Yevgeny Bonver) * [http://www.pushkins-poems.com/ Pushkin's Poems] (a translation by G. R. Ledger with more of Pushkin's poetry) * [http://adaweb.walkerart.org/influx/muntadas/nytbooks.html What's Gained in Translation] An article by [[Douglas Hofstadter]] on the book, which explains how he can judge the relative worth of different translations of Onegin without being able to read Russian {{Нормативна контрола}} {{Александар Пушкин}} [[Категорија:Дела на Александар Пушкин]] [[Категорија:Руски романи]] 4gy8rbdlahlm0id29g2gvlfoon2a73a Дадаизам 0 738008 5294023 5228813 2024-11-20T07:23:51Z Тиверополник 1815 5294023 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен. Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. === Вовед === ,, Премногу е идиотско за да биде шизофренично” - Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот е неформално меѓународно движење со учесници од Европа и Северна Америка. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со избивањето на Првата светска војна. За многу учесници ова движење е протест против буржоаските националисти и интересите на колонистите, противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна. Дадаиститте ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста. На пр. Џорџ Грос подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување. Според противниците , дадаизмот не е уметност туку тоа е анти-уметност. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Ако уметноста претставува естетика, дадаизмот ја игнорирал естетиката. Ако со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што Хуго Бол рекол: ,,За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме.” Критичар на американското списание Art News напишал дека: ,,Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок.” Историјата на уметноста го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство. Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште коешто опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство. === Историја === ==== Цирих ==== Во 1916 година Хуго Бол, Еми Хенингс, [[Тристан Цара]], Џин Арп, Марсел Џанко, Рихард Нуелсенбек, Софи Тајбер и Хабс Рихтер заедно со многу други дискутираа за уметноста и изведуваа перформанси во кабарето ,,Волтер” искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирираа. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето Волтер на 6 октомври а други пак велат дека дадизмот не потекнува од Цирих туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во Источна Европа, поточно во Романија кога група еврејски уметници модернисти ( Цара, Марсел, Лулиу Лансу, Артур Сегал и др.) отпатувале во Швајцарија односно во Цирих. Во текот на Првата светска војна ваква слична уметност веќе се развила во Букурешт и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Џанко. По напуштањето на Германија и Романија во текот на Првата светска војна уметниците се најдоа во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решија да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво. Марсел Џанко изјавува: ,,…ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса.” Во кабарето Волтер се започнува со шокантна смисла, јавно мислење, образование, институции, музеи, добар вкус накратко со ред кој преовладува. Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Вааг на 14 јули 1916 година. Во 1918 Цара напишал и втор дада манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови. Следат други манифести. Од списанието ,,Кабаре Волтер” излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил Европа. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири дада идејата. Тој ги бомбардирал француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. Шпигелгасе 1 во Нидердорф. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание ,,Дада“ во јули 1917 година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во Париз. Со крајот на Првата светска војна во 1918 година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. ==== Берлин ==== Групите во Германија не биле строго анти-арт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, сатира, јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должи на близината на Берлин до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е Њујорк каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивната географска дистанца. Во февруари 1918 година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. Хана Хук и Георг Грос го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон комунизмот во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дада саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и Ото Дикс, Франсис Пикабиа, Џин Арп, Макс Ернст, Рудолф Шлихтер, Јоханес Бааргелд и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: ,, Клуб Дада“, ,, Дер Дада“ и алманах Дада. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] jgkb98lzcqww8y96ck2xlwlg6ibpkq8 5294050 5294023 2024-11-20T09:34:28Z Тиверополник 1815 5294050 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот е неформално меѓународно движење со учесници од Европа и Северна Америка. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со избивањето на Првата светска војна. За многу учесници ова движење е протест против буржоаските националисти и интересите на колонистите, противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна. Дадаиститте ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста. На пр. Џорџ Грос подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување. Според противниците , дадаизмот не е уметност туку тоа е анти-уметност. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Ако уметноста претставува естетика, дадаизмот ја игнорирал естетиката. Ако со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што Хуго Бол рекол: ,,За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме.” Критичар на американското списание Art News напишал дека: ,,Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок.” Историјата на уметноста го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство. Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште коешто опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство. === Историја === ==== Цирих ==== Во 1916 година Хуго Бол, Еми Хенингс, [[Тристан Цара]], Џин Арп, Марсел Џанко, Рихард Нуелсенбек, Софи Тајбер и Хабс Рихтер заедно со многу други дискутираа за уметноста и изведуваа перформанси во кабарето ,,Волтер” искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирираа. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето Волтер на 6 октомври а други пак велат дека дадизмот не потекнува од Цирих туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во Источна Европа, поточно во Романија кога група еврејски уметници модернисти ( Цара, Марсел, Лулиу Лансу, Артур Сегал и др.) отпатувале во Швајцарија односно во Цирих. Во текот на Првата светска војна ваква слична уметност веќе се развила во Букурешт и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Џанко. По напуштањето на Германија и Романија во текот на Првата светска војна уметниците се најдоа во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решија да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво. Марсел Џанко изјавува: ,,…ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса.” Во кабарето Волтер се започнува со шокантна смисла, јавно мислење, образование, институции, музеи, добар вкус накратко со ред кој преовладува. Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Вааг на 14 јули 1916 година. Во 1918 Цара напишал и втор дада манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови. Следат други манифести. Од списанието ,,Кабаре Волтер” излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил Европа. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири дада идејата. Тој ги бомбардирал француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. Шпигелгасе 1 во Нидердорф. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание ,,Дада“ во јули 1917 година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во Париз. Со крајот на Првата светска војна во 1918 година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. ==== Берлин ==== Групите во Германија не биле строго анти-арт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, сатира, јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должи на близината на Берлин до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е Њујорк каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивната географска дистанца. Во февруари 1918 година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. Хана Хук и Георг Грос го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон комунизмот во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дада саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и Ото Дикс, Франсис Пикабиа, Џин Арп, Макс Ернст, Рудолф Шлихтер, Јоханес Бааргелд и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: ,, Клуб Дада“, ,, Дер Дада“ и алманах Дада. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] kjyp6aevh71ydwxd8xi6ffqwtxtf5p8 5294051 5294050 2024-11-20T09:37:58Z Тиверополник 1815 /* Вовед */ 5294051 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста. На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување. Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што Хуго Бол рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“ Критичар на американското списание ''Art News'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство. Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство. === Историја === ==== Цирих ==== Во 1916 година Хуго Бол, Еми Хенингс, [[Тристан Цара]], Џин Арп, Марсел Џанко, Рихард Нуелсенбек, Софи Тајбер и Хабс Рихтер заедно со многу други дискутираа за уметноста и изведуваа перформанси во кабарето ,,Волтер” искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирираа. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето Волтер на 6 октомври а други пак велат дека дадизмот не потекнува од Цирих туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во Источна Европа, поточно во Романија кога група еврејски уметници модернисти ( Цара, Марсел, Лулиу Лансу, Артур Сегал и др.) отпатувале во Швајцарија односно во Цирих. Во текот на Првата светска војна ваква слична уметност веќе се развила во Букурешт и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Џанко. По напуштањето на Германија и Романија во текот на Првата светска војна уметниците се најдоа во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решија да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво. Марсел Џанко изјавува: ,,…ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса.” Во кабарето Волтер се започнува со шокантна смисла, јавно мислење, образование, институции, музеи, добар вкус накратко со ред кој преовладува. Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Вааг на 14 јули 1916 година. Во 1918 Цара напишал и втор дада манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови. Следат други манифести. Од списанието ,,Кабаре Волтер” излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил Европа. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири дада идејата. Тој ги бомбардирал француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. Шпигелгасе 1 во Нидердорф. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание ,,Дада“ во јули 1917 година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во Париз. Со крајот на Првата светска војна во 1918 година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. ==== Берлин ==== Групите во Германија не биле строго анти-арт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, сатира, јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должи на близината на Берлин до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е Њујорк каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивната географска дистанца. Во февруари 1918 година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. Хана Хук и Георг Грос го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон комунизмот во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дада саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и Ото Дикс, Франсис Пикабиа, Џин Арп, Макс Ернст, Рудолф Шлихтер, Јоханес Бааргелд и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: ,, Клуб Дада“, ,, Дер Дада“ и алманах Дада. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] 8qdrw30f7ou8uv8w8knpdrjicyf481u 5294052 5294051 2024-11-20T09:54:16Z Тиверополник 1815 /* Вовед */ 5294052 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> === Историја === ==== Цирих ==== Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер'' на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко. По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво. Марсел Јанко изјавил: „…''ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса''.“ Во кабарето Волтер се започнало со шокантна смисла, јавно мислење, образование, институции, музеи, добар вкус накратко со ред кој преовладува. Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година. Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови, по кое следеле и други манифести. Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. ==== Берлин ==== Групите во Германија не биле строго анти-арт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, сатира, јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должи на близината на Берлин до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е Њујорк каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивната географска дистанца. Во февруари 1918 година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. Хана Хук и Георг Грос го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон комунизмот во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дада саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и Ото Дикс, Франсис Пикабиа, Џин Арп, Макс Ернст, Рудолф Шлихтер, Јоханес Бааргелд и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: ,, Клуб Дада“, ,, Дер Дада“ и алманах Дада. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] oojjze1524w517uci0rp24lwfmax3xx 5294059 5294052 2024-11-20T10:19:28Z Тиверополник 1815 /* Вовед */ 5294059 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[Податотека:Dada1.jpg|мини|Корица на првото издание на списанието „Дада“, Тристан Цара; Цирих, 1917 година]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{blockquote|quote=''Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува''.|source=Marcel Janco<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание. Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] tg9xidxbu8dd86g5b41bttcmticnd7k 5294061 5294059 2024-11-20T10:21:59Z Тиверополник 1815 /* Цирих */ 5294061 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Hoch-Cut With the Kitchen Knife.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{blockquote|quote=''Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува''.|source=Marcel Janco<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание. Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] 1o9w5x6d5sh7z14u1mbh5v2nbt8nf4h 5294062 5294061 2024-11-20T10:23:58Z Тиверополник 1815 /* Цирих */ 5294062 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание. Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година. Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“. ==== Келн ==== Во Келн 1920 година Ернст, Бааргелд и Арп поставиле контроверзна дада изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата врз основ непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни. ==== Њујорк ==== Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] jtltx2sv1crln1od1imjg9e4vf8npx2 5294063 5294062 2024-11-20T10:28:26Z Тиверополник 1815 /* Историја */ 5294063 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> ==== Келн ==== Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> ==== Њујорк ==== [[File:Label for the Belle Haleine cropped.png|thumb|upright|[[Rrose Sélavy]], the alter ego of Dadaist [[Marcel Duchamp]]]] [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Marcel Duchamp]], ''[[Fountain (Duchamp)|Fountain]],'' 1917; photograph by [[Alfred Stieglitz]]]] Исто како и во Цирих и Њујорк за време на Првата светска војна бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година Марсел Дишан и Франсис Пикабиа се запознале со американскиот уметник Ман Реј. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во Соединетите Американски Држави. Американката Беатрис Вуд им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на Алфред Шпиглиц која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела ,,Дада”. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во ,,Д блајнд Мен”, ,,Ронгронг” и ,,Њујорк Дада” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во Дадаизмот во Њујорк отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата ,,Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите.” Поетот Марсден Хартли го напишал и есејот ,, Значението да се биде дадаист“. Во ова време Дишан започнал да изложува readymades (пронајдени предмети) на пр. држач за шишиња и се приклучил на ,,Друштвото на независни уметници .“ Во 1917 година тој го изнел неговото познато дело ,,Фонтана” со потпис Р. Мут на изложбата на друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано. Комитетот на престижната британска награда ,,Тарнер” во 2004 година го нарекува : ,,највлијателното дело во модерната уметност.” Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот перформанс-артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во Фонтаната со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе. Патувањата на Пикабиа во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 фо 1924 тој го издавала месечникот ,,391” во Барселона, Њујорк, Цирих и Париз. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот го искусил своето овоплотување. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со Тристан Цара (чијшто псевдоним значи ,,осамен во земјата”, име избрано како протест против третирањето на евреите во неговата родна Романија) којшто постојано разменувал писма, списанија со Андре Бретан, Гилијам Аполинер, Макс Џејкоб, Клемент Пансаер и други француски писатели, критичари и уметници. Париз бил веројатно и центарот на класичната музика по доаѓањето на импресионизмот во уметноста во доцниот 19 век. Еден од неговите практикувачи Ерик Сатие соработувал со Пикасо и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава Парада, прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во 1917 година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што Стравински го направил со ,,Le Sacre du Printemps” пет години порано. Ова била балетска претстава којашто е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во 1920 година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија ( последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дада уметноста на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. Жан Кроти изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов ,,Експликатиф” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставил и својaта претстава ,,The Gas Heart” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и надреализам. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија ,, Handkerchief of clouds” (шамивчето од облаци) во 1924 година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] jdgx4mh3qq9349eqomfn76igzp3ubkv 5294066 5294063 2024-11-20T10:45:54Z Тиверополник 1815 /* Историја */ 5294066 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> ==== Келн ==== Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> ==== Њујорк ==== [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Марсел Дишан]], ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'', 1917 година]] Исто како и во [[Цирих]] и [[Њујорк]] за време на [[Првата светска војна]] бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година [[Марсел Дишан]] и [[Франсис Пикабија]] се запознале со американскиот уметник [[Мен Реј]]. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]]. Американката [[Беатрис Вуд]] им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на [[Алфред Шпиглиц]] која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела „''Дада''“. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во „''Д блајнд Мен''”, „''Ронгронг''” и „''Њујорк Дада''” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во [[Дадаизам во Њујорк|дадаизмот во Њујорк]] отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата „''Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите''”, поетот [[Марсден Хартли]] го напишал и есејот „ ''Значението да се биде дадаист''“. Во ова време Дишан започнал да изложува „пронајдени предмети“, на пример држач за шишиња и се приклучил на „Друштвото на независни уметници“. Во [[1917]] година тој го изнел неговото познато дело ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'' со потпис Р. Мут на изложбата на Друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано.<ref name="Independent">[https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html, ''Fountain' most influential piece of modern art''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124013046/https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html |date=2020-01-24 }}, Independent, December 2, 2004</ref> Комитетот на престижната британска награда „''Тарнер''” во 2004 година го нарекува: „''највлијателното дело во довремената уметност''.”<ref name="Independent" /><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm "Duchamp's urinal tops art survey"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200509234934/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm |date=2020-05-09 }}, [[BBC News]] December&nbsp;1, 2004.</ref> Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот, артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во ''Фонтаната'' со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе.<ref>Duchamp, Marcel, translated and quoted in {{harvnb|Gammel|2002|p=224}}</ref> The piece is in line with the scatological aesthetics of Duchamp's neighbour, the [[Elsa von Freytag-Loringhoven|Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven]].{{sfn|Gammel|2002|pp=224–225}} Патувањата на Пикабија во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 до 1924 било издавано месечното списание „''391''” во [[Барселона]], [[Њујорк (град)|Њујорк]], [[Цирих]] и [[Париз]]. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот ја искусил својата инкарнација. ==== Париз ==== Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со [[Тристан Цара]] (чиј псевдоним значи „''осамен во земјата''”, име избрано како протест против третирањето на [[евреи|евреите]] во неговата родна [[Романија]]) кој постојано разменувал писма, списанија со [[Андре Бретон]], [[Гилијам Аполинер]], [[Макс Џејкоб]], [[Клемент Пансаер]] и други француски писатели, критичари и уметници. [[Париз]] бил веројатно и центарот на [[класична музика|класичната музика]] по доаѓањето на [[Импресионизам|импресионизмот]] во уметноста во доцниот [[19 век]]. Еден од неговите практикувачи [[Ерик Сатије]] соработувал со [[Пабло Пикасо|Пикасо]] и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава ''Парада'', прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во [[1917]] година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што [[Игор Стравински|Стравински]] го направил со „''Le Sacre du Printemps''” пет години порано. Ова била балетска претстава која е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во [[1920]] година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија (последните две изданија на Дада, Канибал и Литература). Првото претставување на дадаистичката уметност на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. [[Жан Кроти]] изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов „''Експликатиф''” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставила и својaта претстава „''The Gas Heart''” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и [[надреализам]]. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија „''Handkerchief of clouds''” (шамивчето од облаци) во [[1924]] година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] qrdyfpyq6sd7s4ne46dzyso09kbolix 5294067 5294066 2024-11-20T10:48:26Z Тиверополник 1815 /* Париз */ 5294067 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> ==== Келн ==== Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> ==== Њујорк ==== [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Марсел Дишан]], ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'', 1917 година]] Исто како и во [[Цирих]] и [[Њујорк]] за време на [[Првата светска војна]] бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година [[Марсел Дишан]] и [[Франсис Пикабија]] се запознале со американскиот уметник [[Мен Реј]]. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]]. Американката [[Беатрис Вуд]] им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на [[Алфред Шпиглиц]] која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела „''Дада''“. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во „''Д блајнд Мен''”, „''Ронгронг''” и „''Њујорк Дада''” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во [[Дадаизам во Њујорк|дадаизмот во Њујорк]] отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата „''Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите''”, поетот [[Марсден Хартли]] го напишал и есејот „ ''Значението да се биде дадаист''“. Во ова време Дишан започнал да изложува „пронајдени предмети“, на пример држач за шишиња и се приклучил на „Друштвото на независни уметници“. Во [[1917]] година тој го изнел неговото познато дело ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'' со потпис Р. Мут на изложбата на Друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано.<ref name="Independent">[https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html, ''Fountain' most influential piece of modern art''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124013046/https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html |date=2020-01-24 }}, Independent, December 2, 2004</ref> Комитетот на престижната британска награда „''Тарнер''” во 2004 година го нарекува: „''највлијателното дело во довремената уметност''.”<ref name="Independent" /><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm "Duchamp's urinal tops art survey"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200509234934/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm |date=2020-05-09 }}, [[BBC News]] December&nbsp;1, 2004.</ref> Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот, артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во ''Фонтаната'' со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе.<ref>Duchamp, Marcel, translated and quoted in {{harvnb|Gammel|2002|p=224}}</ref> The piece is in line with the scatological aesthetics of Duchamp's neighbour, the [[Elsa von Freytag-Loringhoven|Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven]].{{sfn|Gammel|2002|pp=224–225}} Патувањата на Пикабија во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 до 1924 било издавано месечното списание „''391''” во [[Барселона]], [[Њујорк (град)|Њујорк]], [[Цирих]] и [[Париз]]. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот ја искусил својата инкарнација. ==== Париз ==== [[File:Retrato de Tristan Tzara (Robert Delaunay).jpg|thumb|upright|Тристан Цара, портрет на Роберт Делонеј, 1915]] Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со [[Тристан Цара]] (чиј псевдоним значи „''осамен во земјата''”, име избрано како протест против третирањето на [[евреи|евреите]] во неговата родна [[Романија]]) кој постојано разменувал писма, списанија со [[Андре Бретон]], [[Гилијам Аполинер]], [[Макс Џејкоб]], [[Клемент Пансаер]] и други француски писатели, критичари и уметници. [[Париз]] бил веројатно и центарот на [[класична музика|класичната музика]] по доаѓањето на [[Импресионизам|импресионизмот]] во уметноста во доцниот [[19 век]]. Еден од неговите практикувачи [[Ерик Сатије]] соработувал со [[Пабло Пикасо|Пикасо]] и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава ''Парада'', прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во [[1917]] година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што [[Игор Стравински|Стравински]] го направил со „''Le Sacre du Printemps''” пет години порано. Ова била балетска претстава која е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во [[1920]] година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија (последните две изданија на Дада, Канибал и Литература).<ref>Marc Dachy, {{lang|fr|Dada : La révolte de l'art}}, Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "[[Découvertes Gallimard]]" (nº 476), 2005.</ref> Првото претставување на дадаистичката уметност на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. [[Жан Кроти]] изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов „''Експликатиф''” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставила и својaта претстава „''The Gas Heart''” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и [[надреализам]]. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија „''Handkerchief of clouds''” (шамивчето од облаци) во [[1924]] година. ==== Холандија ==== Во холандија ова дадаистичко движење се движело околу Тео ван Доесберг подобро познат по основањето на движењето Де Стил а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Ван Доесберг главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс. Ван Доесберг се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дада кампања во 1923 година каде Ван Доесберг промовирал мала брошура под наслов ,,Што е дадаизам?” За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема ,, Вилмос Хусар” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Доесберг изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Доесберг пишувал поезија во духот на дадаизмот во Де Стил под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено ,,Мецано”. ==== Грузија ==== И покрај тоа што во Грузија не се знаело за дадаимот до 1920 година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавуваат група поети кои самите себе се нарекуваат 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на Тбилиси и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил Илизард чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање. ==== Југославија ==== Во Југославија дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу Драган Алексиќ, Михајло С. Петров, Љубомир Миќиќ и Бранко Ве Полански. Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. ==== Токио ==== Дадаистичката група која била од големо значење во Јапонија се викала МАВО (ЈА) основана од Томојоши Мурајама и Масалу Јанасе. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. === Поезија и уметност === Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] 3cncp4ajsfmf2ydmvd9jrtkbgnqi6js 5294069 5294067 2024-11-20T10:58:26Z Тиверополник 1815 /* Историја */ 5294069 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> === Келн === Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> === Њујорк === [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Марсел Дишан]], ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'', 1917 година]] Исто како и во [[Цирих]] и [[Њујорк]] за време на [[Првата светска војна]] бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година [[Марсел Дишан]] и [[Франсис Пикабија]] се запознале со американскиот уметник [[Мен Реј]]. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]]. Американката [[Беатрис Вуд]] им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на [[Алфред Шпиглиц]] која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела „''Дада''“. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во „''Д блајнд Мен''”, „''Ронгронг''” и „''Њујорк Дада''” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во [[Дадаизам во Њујорк|дадаизмот во Њујорк]] отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата „''Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите''”, поетот [[Марсден Хартли]] го напишал и есејот „ ''Значението да се биде дадаист''“. Во ова време Дишан започнал да изложува „пронајдени предмети“, на пример држач за шишиња и се приклучил на „Друштвото на независни уметници“. Во [[1917]] година тој го изнел неговото познато дело ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'' со потпис Р. Мут на изложбата на Друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано.<ref name="Independent">[https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html, ''Fountain' most influential piece of modern art''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124013046/https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html |date=2020-01-24 }}, Independent, December 2, 2004</ref> Комитетот на престижната британска награда „''Тарнер''” во 2004 година го нарекува: „''највлијателното дело во довремената уметност''.”<ref name="Independent" /><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm "Duchamp's urinal tops art survey"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200509234934/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm |date=2020-05-09 }}, [[BBC News]] December&nbsp;1, 2004.</ref> Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот, артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во ''Фонтаната'' со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе.<ref>Duchamp, Marcel, translated and quoted in {{harvnb|Gammel|2002|p=224}}</ref> The piece is in line with the scatological aesthetics of Duchamp's neighbour, the [[Elsa von Freytag-Loringhoven|Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven]].{{sfn|Gammel|2002|pp=224–225}} Патувањата на Пикабија во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 до 1924 било издавано месечното списание „''391''” во [[Барселона]], [[Њујорк (град)|Њујорк]], [[Цирих]] и [[Париз]]. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот ја искусил својата инкарнација. === Париз === [[File:Retrato de Tristan Tzara (Robert Delaunay).jpg|thumb|upright|Тристан Цара, портрет на Роберт Делонеј, 1915]] Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со [[Тристан Цара]] (чиј псевдоним значи „''осамен во земјата''”, име избрано како протест против третирањето на [[евреи|евреите]] во неговата родна [[Романија]]) кој постојано разменувал писма, списанија со [[Андре Бретон]], [[Гилијам Аполинер]], [[Макс Џејкоб]], [[Клемент Пансаер]] и други француски писатели, критичари и уметници. [[Париз]] бил веројатно и центарот на [[класична музика|класичната музика]] по доаѓањето на [[Импресионизам|импресионизмот]] во уметноста во доцниот [[19 век]]. Еден од неговите практикувачи [[Ерик Сатије]] соработувал со [[Пабло Пикасо|Пикасо]] и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава ''Парада'', прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во [[1917]] година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што [[Игор Стравински|Стравински]] го направил со „''Le Sacre du Printemps''” пет години порано. Ова била балетска претстава која е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во [[1920]] година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија (последните две изданија на Дада, Канибал и Литература).<ref>Marc Dachy, {{lang|fr|Dada : La révolte de l'art}}, Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "[[Découvertes Gallimard]]" (nº 476), 2005.</ref> Првото претставување на дадаистичката уметност на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. [[Жан Кроти]] изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов „''Експликатиф''” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставила и својaта претстава „''The Gas Heart''” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и [[надреализам]]. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија „''Handkerchief of clouds''” (шамивчето од облаци) во [[1924]] година. === Холандија === Во [[Холандија]] ова дадаистичко движење се движело околу [[Тео ван Дусбург]] подобро познат по основањето на движењето ''[[Де Стајл]]'' а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Тео ван Дусбург главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс.<ref>{{cite book|last=Schippers |first=K. |title=Holland Dada |location=Amsterdam |publisher=Querido |date=1974}}{{pages needed|date=April 2022}}</ref> Тео ван Дусбург се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дадаистичка кампања во 1923 година каде тој промовирал мала брошура под наслов „''Што е дадаизам?''“ За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема „''Вилмос Хусар''” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Дусбург изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Дусбург пишувал поезија во духот на дадаизмот во ''[[Де Стајл]]'' под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено „''Мецано''”. === Грузија === И покрај тоа што во [[Грузија]] не се знаело за дадаимот до [[1920]] година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавила група поети кои самите себе се нарекувале 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на [[Тбилиси]] и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил [[Илија Зданевич]] чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање.<ref>{{Cite web |title=Iliazd|publisher=The International Dada Archive, [[University of Iowa]] Libraries|url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/dadas/iliazd.htm |access-date=2022-10-26}}</ref><ref>{{Cite web |title=Lidantiu faram |url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/Ledantu/index.htm |access-date=2022-10-26 |website=sdrc.lib.uiowa.edu}}</ref> === Југославија === Во [[Југославија]] дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу [[Драган Алексиќ]], [[Михајло Петров|Михајло С. Петров]], [[Љубомир Миќиќ]] и [[Бранко Ве Полански]].<ref>{{Cite web |url=https://monoskop.org/Zenit |title=''Zenit: International Review of Arts and Culture'' |access-date=2017-09-01 |archive-date=2017-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170901114301/https://monoskop.org/Zenit |url-status=live }}</ref> Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара.<ref>Dubravka Djurić, Miško Šuvaković. ''Impossible Histories: Historical Avant-gardes, Neo-avant-gardes, and Post-avant-gardes in Yugoslavia, 1918–1991'', [https://books.google.com/books?id=c8ZbINFYdVoC&pg=PA132 p. 132] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200226084947/https://books.google.com/books?id=c8ZbINFYdVoC&pg=PA132&lpg=PA132 |date=2020-02-26 }}, MIT Press, 2003. {{ISBN|9780262042161}}; Jovanov Jasna, Kujundžić Dragan, "Yougo-Dada". ''The Eastern Orbit: Russia, Georgia, Ukraine, Central Europe and Japan'', vol. IV of ''Crisis and the Arts: The History of Dada'', general editor Stephen C. Foster, [[G. K. Hall & Co.]] 1996, 41–62 {{ISBN|9780816105885}}</ref>{{sfn|Jovanov|1999|p={{page needed|date=March 2021}}}} === Токио === Дадаистичката група која била од големо значење во [[Јапонија]] се викала МАВО (ЈА) основана од [[Томојоши Мурајама]] и [[Масалу Јанасе]]. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. == Поезија и уметност == Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, нејзиното влијание стигнало до звукот, музиката. Курт Швитерс развил т.н sound poems. Композиторите Ервин Шулхоф, Ханс Хојсер и Алберт Савинио создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Горе споменатиот Ерик Сатие запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот импресионизам. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. === Наследство === Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност. Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и situationist international и групи на културен метеж , друштвото Какофони (Cacophony Society). Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава Травестис (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма ,,Дадаистот Ленин” (1989год.) Кабарето ,,Волтер” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени ,,нео-дадаисти” предводени од Марк Диво. Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] kgaqqg5iwf30zydo60ztg592pev93sq 5294070 5294069 2024-11-20T11:06:37Z Тиверополник 1815 /* Поезија и уметност */ 5294070 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> === Келн === Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> === Њујорк === [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Марсел Дишан]], ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'', 1917 година]] Исто како и во [[Цирих]] и [[Њујорк]] за време на [[Првата светска војна]] бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година [[Марсел Дишан]] и [[Франсис Пикабија]] се запознале со американскиот уметник [[Мен Реј]]. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]]. Американката [[Беатрис Вуд]] им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на [[Алфред Шпиглиц]] која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела „''Дада''“. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во „''Д блајнд Мен''”, „''Ронгронг''” и „''Њујорк Дада''” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во [[Дадаизам во Њујорк|дадаизмот во Њујорк]] отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата „''Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите''”, поетот [[Марсден Хартли]] го напишал и есејот „ ''Значението да се биде дадаист''“. Во ова време Дишан започнал да изложува „пронајдени предмети“, на пример држач за шишиња и се приклучил на „Друштвото на независни уметници“. Во [[1917]] година тој го изнел неговото познато дело ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'' со потпис Р. Мут на изложбата на Друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано.<ref name="Independent">[https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html, ''Fountain' most influential piece of modern art''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124013046/https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html |date=2020-01-24 }}, Independent, December 2, 2004</ref> Комитетот на престижната британска награда „''Тарнер''” во 2004 година го нарекува: „''највлијателното дело во довремената уметност''.”<ref name="Independent" /><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm "Duchamp's urinal tops art survey"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200509234934/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm |date=2020-05-09 }}, [[BBC News]] December&nbsp;1, 2004.</ref> Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот, артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во ''Фонтаната'' со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе.<ref>Duchamp, Marcel, translated and quoted in {{harvnb|Gammel|2002|p=224}}</ref> The piece is in line with the scatological aesthetics of Duchamp's neighbour, the [[Elsa von Freytag-Loringhoven|Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven]].{{sfn|Gammel|2002|pp=224–225}} Патувањата на Пикабија во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 до 1924 било издавано месечното списание „''391''” во [[Барселона]], [[Њујорк (град)|Њујорк]], [[Цирих]] и [[Париз]]. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот ја искусил својата инкарнација. === Париз === [[File:Retrato de Tristan Tzara (Robert Delaunay).jpg|thumb|upright|Тристан Цара, портрет на Роберт Делонеј, 1915]] Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со [[Тристан Цара]] (чиј псевдоним значи „''осамен во земјата''”, име избрано како протест против третирањето на [[евреи|евреите]] во неговата родна [[Романија]]) кој постојано разменувал писма, списанија со [[Андре Бретон]], [[Гилијам Аполинер]], [[Макс Џејкоб]], [[Клемент Пансаер]] и други француски писатели, критичари и уметници. [[Париз]] бил веројатно и центарот на [[класична музика|класичната музика]] по доаѓањето на [[Импресионизам|импресионизмот]] во уметноста во доцниот [[19 век]]. Еден од неговите практикувачи [[Ерик Сатије]] соработувал со [[Пабло Пикасо|Пикасо]] и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава ''Парада'', прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во [[1917]] година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што [[Игор Стравински|Стравински]] го направил со „''Le Sacre du Printemps''” пет години порано. Ова била балетска претстава која е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во [[1920]] година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија (последните две изданија на Дада, Канибал и Литература).<ref>Marc Dachy, {{lang|fr|Dada : La révolte de l'art}}, Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "[[Découvertes Gallimard]]" (nº 476), 2005.</ref> Првото претставување на дадаистичката уметност на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. [[Жан Кроти]] изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов „''Експликатиф''” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставила и својaта претстава „''The Gas Heart''” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и [[надреализам]]. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија „''Handkerchief of clouds''” (шамивчето од облаци) во [[1924]] година. === Холандија === Во [[Холандија]] ова дадаистичко движење се движело околу [[Тео ван Дусбург]] подобро познат по основањето на движењето ''[[Де Стајл]]'' а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Тео ван Дусбург главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс.<ref>{{cite book|last=Schippers |first=K. |title=Holland Dada |location=Amsterdam |publisher=Querido |date=1974}}{{pages needed|date=April 2022}}</ref> Тео ван Дусбург се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дадаистичка кампања во 1923 година каде тој промовирал мала брошура под наслов „''Што е дадаизам?''“ За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема „''Вилмос Хусар''” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Дусбург изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Дусбург пишувал поезија во духот на дадаизмот во ''[[Де Стајл]]'' под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено „''Мецано''”. === Грузија === И покрај тоа што во [[Грузија]] не се знаело за дадаимот до [[1920]] година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавила група поети кои самите себе се нарекувале 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на [[Тбилиси]] и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил [[Илија Зданевич]] чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање.<ref>{{Cite web |title=Iliazd|publisher=The International Dada Archive, [[University of Iowa]] Libraries|url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/dadas/iliazd.htm |access-date=2022-10-26}}</ref><ref>{{Cite web |title=Lidantiu faram |url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/Ledantu/index.htm |access-date=2022-10-26 |website=sdrc.lib.uiowa.edu}}</ref> === Југославија === Во [[Југославија]] дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу [[Драган Алексиќ]], [[Михајло Петров|Михајло С. Петров]], [[Љубомир Миќиќ]] и [[Бранко Ве Полански]].<ref>{{Cite web |url=https://monoskop.org/Zenit |title=''Zenit: International Review of Arts and Culture'' |access-date=2017-09-01 |archive-date=2017-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170901114301/https://monoskop.org/Zenit |url-status=live }}</ref> Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара.<ref>Dubravka Djurić, Miško Šuvaković. ''Impossible Histories: Historical Avant-gardes, Neo-avant-gardes, and Post-avant-gardes in Yugoslavia, 1918–1991'', [https://books.google.com/books?id=c8ZbINFYdVoC&pg=PA132 p. 132] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200226084947/https://books.google.com/books?id=c8ZbINFYdVoC&pg=PA132&lpg=PA132 |date=2020-02-26 }}, MIT Press, 2003. {{ISBN|9780262042161}}; Jovanov Jasna, Kujundžić Dragan, "Yougo-Dada". ''The Eastern Orbit: Russia, Georgia, Ukraine, Central Europe and Japan'', vol. IV of ''Crisis and the Arts: The History of Dada'', general editor Stephen C. Foster, [[G. K. Hall & Co.]] 1996, 41–62 {{ISBN|9780816105885}}</ref>{{sfn|Jovanov|1999|p={{page needed|date=March 2021}}}} === Токио === Дадаистичката група која била од големо значење во [[Јапонија]] се викала МАВО (ЈА) основана од [[Томојоши Мурајама]] и [[Масалу Јанасе]]. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. == Поезија и уметност == Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, неговото влијание стигнало до звукот, музиката. [[Курт Швитерс]] развил т.н sound poems. Композиторите [[Ервин Шулхоф]], [[Ханс Хојсер]] и [[Алберт Савинио]] создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Ерик Сатије запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот [[импресионизам]]. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. == Наследство == [[File:En hod dada museum.jpg|thumb|Музејот [[Јанко Дада (музеј)|Јанко Дада]]]] Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност..<ref>{{Citation| last=Locher| first=David| title=Unacknowledged Roots and Blatant Imitation: Postmodernism and the Dada Movement| journal=Electronic Journal of Sociology| volume=4| issue=1| year=1999| url=http://www.sociology.org/content/vol004.001/locher.html| access-date=2007-04-25| archive-url=https://web.archive.org/web/20070223045916/http://www.sociology.org/content/vol004.001/locher.html| archive-date=2007-02-23|url-status=dead}}</ref> Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и [[Ситуационистичка интернационала|ситуационистичка интернационала]] и групи на културен метеж, друштвото ''Какофони''. По распадот во јули 2012 година, анархистичкиот поп бенд ''Чумбавамба'' направул изјава во која го споредил нивното наследство со она на уметничкото движење.<ref>{{cite web|title=Chumbawamba|url=http://www.chumba.com/|access-date=10 July 2012|archive-date=13 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170613052309/http://www.chumba.com/|url-status=live}}</ref> Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава ''Травестис'' (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма „''Дадаистот Ленин''” (1989год.) Кабарето „''Волтер''” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени „нови дадаисти” предводени од [[Марк Диво]].<ref>[http://www.praguepost.com/articles/2006/11/01/a-work-in-process.php 2002 occupation by neo-Dadaists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081201235040/http://www.praguepost.com/articles/2006/11/01/a-work-in-process.php |date=2008-12-01}} ''Prague Post''</ref> Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. ==Развиени уметнички техники== === Асемблаж === Асемблажи се тридимензионални варијации на колаж. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите. === Редимејд === Марсел Дишан започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги readymade aided или rectified readymades. Дишан за тоа напиша: ,,Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа readymade aided”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен Фонтана, претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници. == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] i3ajckxlr1s3acg7ly81mem7fbcgpur 5294074 5294070 2024-11-20T11:10:50Z Тиверополник 1815 /* Развиени уметнички техники */ 5294074 wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>[[Richard Huelsenbeck]], ''En avant Dada: Eine Geschichte des Dadaismus'', Paul Steegemann Verlag, Hannover, 1920, 1st ed. (''Die Silbergäule''): English translation in {{harvnb|Motherwell|1951 |p= {{page needed |date=March 2021}}}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко.<ref>Tom Sandqvist, ''Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire'', London MIT Press, 2006.{{page needed|date=July 2019}}</ref> По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година.{{sfn|Motherwell|1951|p={{page needed|date=March 2021}}}}<ref>[https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto "Tristan Tzara: Dada Manifesto 1918"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201130152553/https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/dada-and-surrealism/dada2/a/dada-manifesto |date=2020-11-30 }} ([http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210414175144/http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf |date=2021-04-14 }}) by Charles Cramer and Kim Grant, [[Khan Academy]]</ref>Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> === Келн === Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> === Њујорк === [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Марсел Дишан]], ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'', 1917 година]] Исто како и во [[Цирих]] и [[Њујорк]] за време на [[Првата светска војна]] бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година [[Марсел Дишан]] и [[Франсис Пикабија]] се запознале со американскиот уметник [[Мен Реј]]. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]]. Американката [[Беатрис Вуд]] им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на [[Алфред Шпиглиц]] која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела „''Дада''“. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во „''Д блајнд Мен''”, „''Ронгронг''” и „''Њујорк Дада''” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во [[Дадаизам во Њујорк|дадаизмот во Њујорк]] отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата „''Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите''”, поетот [[Марсден Хартли]] го напишал и есејот „ ''Значението да се биде дадаист''“. Во ова време Дишан започнал да изложува „пронајдени предмети“, на пример држач за шишиња и се приклучил на „Друштвото на независни уметници“. Во [[1917]] година тој го изнел неговото познато дело ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'' со потпис Р. Мут на изложбата на Друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано.<ref name="Independent">[https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html, ''Fountain' most influential piece of modern art''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124013046/https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html |date=2020-01-24 }}, Independent, December 2, 2004</ref> Комитетот на престижната британска награда „''Тарнер''” во 2004 година го нарекува: „''највлијателното дело во довремената уметност''.”<ref name="Independent" /><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm "Duchamp's urinal tops art survey"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200509234934/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm |date=2020-05-09 }}, [[BBC News]] December&nbsp;1, 2004.</ref> Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот, артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во ''Фонтаната'' со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе.<ref>Duchamp, Marcel, translated and quoted in {{harvnb|Gammel|2002|p=224}}</ref> The piece is in line with the scatological aesthetics of Duchamp's neighbour, the [[Elsa von Freytag-Loringhoven|Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven]].{{sfn|Gammel|2002|pp=224–225}} Патувањата на Пикабија во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 до 1924 било издавано месечното списание „''391''” во [[Барселона]], [[Њујорк (град)|Њујорк]], [[Цирих]] и [[Париз]]. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот ја искусил својата инкарнација. === Париз === [[File:Retrato de Tristan Tzara (Robert Delaunay).jpg|thumb|upright|Тристан Цара, портрет на Роберт Делонеј, 1915]] Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со [[Тристан Цара]] (чиј псевдоним значи „''осамен во земјата''”, име избрано како протест против третирањето на [[евреи|евреите]] во неговата родна [[Романија]]) кој постојано разменувал писма, списанија со [[Андре Бретон]], [[Гилијам Аполинер]], [[Макс Џејкоб]], [[Клемент Пансаер]] и други француски писатели, критичари и уметници. [[Париз]] бил веројатно и центарот на [[класична музика|класичната музика]] по доаѓањето на [[Импресионизам|импресионизмот]] во уметноста во доцниот [[19 век]]. Еден од неговите практикувачи [[Ерик Сатије]] соработувал со [[Пабло Пикасо|Пикасо]] и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава ''Парада'', прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во [[1917]] година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што [[Игор Стравински|Стравински]] го направил со „''Le Sacre du Printemps''” пет години порано. Ова била балетска претстава која е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во [[1920]] година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија (последните две изданија на Дада, Канибал и Литература).<ref>Marc Dachy, {{lang|fr|Dada : La révolte de l'art}}, Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "[[Découvertes Gallimard]]" (nº 476), 2005.</ref> Првото претставување на дадаистичката уметност на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. [[Жан Кроти]] изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов „''Експликатиф''” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставила и својaта претстава „''The Gas Heart''” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и [[надреализам]]. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија „''Handkerchief of clouds''” (шамивчето од облаци) во [[1924]] година. === Холандија === Во [[Холандија]] ова дадаистичко движење се движело околу [[Тео ван Дусбург]] подобро познат по основањето на движењето ''[[Де Стајл]]'' а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Тео ван Дусбург главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс.<ref>{{cite book|last=Schippers |first=K. |title=Holland Dada |location=Amsterdam |publisher=Querido |date=1974}}{{pages needed|date=April 2022}}</ref> Тео ван Дусбург се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дадаистичка кампања во 1923 година каде тој промовирал мала брошура под наслов „''Што е дадаизам?''“ За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема „''Вилмос Хусар''” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Дусбург изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Дусбург пишувал поезија во духот на дадаизмот во ''[[Де Стајл]]'' под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено „''Мецано''”. === Грузија === И покрај тоа што во [[Грузија]] не се знаело за дадаимот до [[1920]] година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавила група поети кои самите себе се нарекувале 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на [[Тбилиси]] и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил [[Илија Зданевич]] чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање.<ref>{{Cite web |title=Iliazd|publisher=The International Dada Archive, [[University of Iowa]] Libraries|url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/dadas/iliazd.htm |access-date=2022-10-26}}</ref><ref>{{Cite web |title=Lidantiu faram |url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/Ledantu/index.htm |access-date=2022-10-26 |website=sdrc.lib.uiowa.edu}}</ref> === Југославија === Во [[Југославија]] дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу [[Драган Алексиќ]], [[Михајло Петров|Михајло С. Петров]], [[Љубомир Миќиќ]] и [[Бранко Ве Полански]].<ref>{{Cite web |url=https://monoskop.org/Zenit |title=''Zenit: International Review of Arts and Culture'' |access-date=2017-09-01 |archive-date=2017-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170901114301/https://monoskop.org/Zenit |url-status=live }}</ref> Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара.<ref>Dubravka Djurić, Miško Šuvaković. ''Impossible Histories: Historical Avant-gardes, Neo-avant-gardes, and Post-avant-gardes in Yugoslavia, 1918–1991'', [https://books.google.com/books?id=c8ZbINFYdVoC&pg=PA132 p. 132] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200226084947/https://books.google.com/books?id=c8ZbINFYdVoC&pg=PA132&lpg=PA132 |date=2020-02-26 }}, MIT Press, 2003. {{ISBN|9780262042161}}; Jovanov Jasna, Kujundžić Dragan, "Yougo-Dada". ''The Eastern Orbit: Russia, Georgia, Ukraine, Central Europe and Japan'', vol. IV of ''Crisis and the Arts: The History of Dada'', general editor Stephen C. Foster, [[G. K. Hall & Co.]] 1996, 41–62 {{ISBN|9780816105885}}</ref>{{sfn|Jovanov|1999|p={{page needed|date=March 2021}}}} === Токио === Дадаистичката група која била од големо значење во [[Јапонија]] се викала МАВО (ЈА) основана од [[Томојоши Мурајама]] и [[Масалу Јанасе]]. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. == Поезија и уметност == Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, неговото влијание стигнало до звукот, музиката. [[Курт Швитерс]] развил т.н sound poems. Композиторите [[Ервин Шулхоф]], [[Ханс Хојсер]] и [[Алберт Савинио]] создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Ерик Сатије запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот [[импресионизам]]. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. == Наследство == [[File:En hod dada museum.jpg|thumb|Музејот [[Јанко Дада (музеј)|Јанко Дада]]]] Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност..<ref>{{Citation| last=Locher| first=David| title=Unacknowledged Roots and Blatant Imitation: Postmodernism and the Dada Movement| journal=Electronic Journal of Sociology| volume=4| issue=1| year=1999| url=http://www.sociology.org/content/vol004.001/locher.html| access-date=2007-04-25| archive-url=https://web.archive.org/web/20070223045916/http://www.sociology.org/content/vol004.001/locher.html| archive-date=2007-02-23|url-status=dead}}</ref> Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и [[Ситуационистичка интернационала|ситуационистичка интернационала]] и групи на културен метеж, друштвото ''Какофони''. По распадот во јули 2012 година, анархистичкиот поп бенд ''Чумбавамба'' направул изјава во која го споредил нивното наследство со она на уметничкото движење.<ref>{{cite web|title=Chumbawamba|url=http://www.chumba.com/|access-date=10 July 2012|archive-date=13 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170613052309/http://www.chumba.com/|url-status=live}}</ref> Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава ''Травестис'' (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма „''Дадаистот Ленин''” (1989год.) Кабарето „''Волтер''” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени „нови дадаисти” предводени од [[Марк Диво]].<ref>[http://www.praguepost.com/articles/2006/11/01/a-work-in-process.php 2002 occupation by neo-Dadaists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081201235040/http://www.praguepost.com/articles/2006/11/01/a-work-in-process.php |date=2008-12-01}} ''Prague Post''</ref> Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. ==Развиени уметнички техники== === Асемблаж === [[Асемблаж|Асемблажи]] се тридимензионални варијации на [[колаж]]. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите.<ref>{{cite web |url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |title=DADA – Techniques – assemblage |publisher=Nga.gov |access-date=2011-06-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716072920/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |archive-date=2011-07-16 |url-status=dead }}</ref> === Редимејд === [[Марсел Дишан]] започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги редимејд. Дишан за тоа напишал: „''Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа редимејд''”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен ''Фонтана'', претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници..<ref>{{cite web |url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |title=DADA – Techniques – assemblage |publisher=Nga.gov |access-date=2011-06-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716072920/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |archive-date=2011-07-16 |url-status=dead }}</ref> == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски== *{{dmoz|Arts/Art_History/Periods_and_Movements/Dada/|Dada}} *[http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html Dada art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080810230829/http://www.peak.org/~dadaist/Art/index.html |date=2008-08-10 }} - includes images showing the characteristics of Dada *The [http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html International Dada Archive] - includes scans of publications *[http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart] - includes history, bibliography, documents, and news *[http://www.ossilegium.com/dada/one/ Dada magazine] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110729051100/http://www.ossilegium.com/dada/one/ |date=2011-07-29 }} translated into English and remastered for the internet. ;Manifestos *[[Wikisource:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 ''Dada Manifesto'']] *[http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 ''Dada Manifesto''] *[http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's ''Dada Manifesto'' (1918) and ''Lecture on Dada'' (1922)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] 9k3rlrq1n77luync6u2jzyva2ne54l0 5294081 5294074 2024-11-20T11:15:24Z Тиверополник 1815 5294081 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Dada artists, group photograph, 1920, Paris.jpg|мини|upright=1.6|Дадаистички уметници, групна фотографија, 1920, Париз. Одлево надесно, заден ред: [[Луј Арагон]], Теодор Френкел, [[Пол Елијар]], [[Клеман Пансер]], Емануел Феј (само мал дел).<br /> Втор ред: [[Пол Дерме]], [[Филип Супо]], [[Жорж Рибмон-Десењ]].<br />Прв ред: [[Тристан Цара]], (со монокл), [[Селин Арно]], [[Франсис Пикабија]], [[Андре Бретон]].]] '''Дада''' или '''дадаизам''' — културно движење кое започнало во [[Цирих]], [[Швајцарија]] во текот на [[Првата светска војна]], а го достигнало својот врв помеѓу 1916-1922 година. [[Визуелна уметност|Визуелната уметност]], литературната [[поезија]], уметничкиот проглас, теоријата на [[уметност|уметноста]] и [[театар|театарот]], [[графички дизајн|графичкиот дизајн]] се примарни делови на ова движење кое се концентрира на антивоената политика со отфрлање на тогашните стандарди во уметноста и воспоставување на антиуметнички културни изработки. Целта била исмејување на сето она што нејзините учесници го сметаат за бесмислено во современиот свет. Дадаистичките уметници го изразувале своето незадоволство кон насилството, војната и национализмот и ги задржале политичките афинитети со радикалната политика на левичарската и крајно левичарската политика.<ref>{{Cite web |url=http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |title=Dada, Tate |access-date= 2014-10-26 |archive-date= 2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026093455/http://www.tate.org.uk/learn/online-resources/glossary/d/dada |url-status= live }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?isbn=8876246045 Timothy Stroud, Emanuela Di Lallo, 'Art of the Twentieth Century: 1900–1919, the avant-garde movements'], Volume 1 of ''Art of the Twentieth Century'', Skyra, 2006, {{ISBN|887624604-5}}</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 40753524 |title = 'Bolshevism in Art': Dada and Politics|journal=[[Texas Studies in Literature and Language]]|volume = 4 |issue = 3|pages=408–430|last=Middleton|first=J. C.|year = 1962}}</ref>Дадаизмот покрај оваа антивоена цел бил антибуржоаски и анархистички настроен.<ref name="smith">{{cite web |last1= Trachtman |first1=Paul|title=A Brief History of Dada|url=http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/|website=Smithsonian Magazine |access-date= 14 January 2017|archive-date=16 January 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170116162058/http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ |url-status= live}}</ref><ref name="Schneede">{{Citation | last= Schneede | first=Uwe M. | year= 1979 | title=George Grosz, His life and work | location = New York | publisher = Universe Books}}</ref><ref name="Budd">{{cite book|last =Budd|first = Dona|title =The Language of Art Knowledge Cards |publisher = Pomegranate Communications|isbn =9780764915994|date =2005}}</ref> The art of the movement began primarily as performance<ref>{{Cite web |title=Dada Performance |url=https://smarthistory.org/dada-performance/}}</ref> Раните центри за дадаизмот ги вклучиувале европските градови [[Цирих]] и [[Берлин]]. За неколку години, движењето се проширило во [[Њујорк]] и во различни уметнички центри во [[Европа]] и [[Азија]].<ref>{{cite web | url=https://joepwritesthehistoryofberlin.wordpress.com/2013/03/15/dada/ | title=Dadaism in Berlin. The radical opponents of the establishment and their (Un)organised contradictions | date=15 March 2013 }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.johnheartfield.com/John-Heartfield-Exhibition/john-heartfield-art/german-dada-berlin-dada-art#:~:text=Berlin%20Dada%20was%20the%20center,(I%20Am%20The%20Walrus) | title=Berlin Dada. The German Dada Artists of Berlin Club Dada Changed Modern Art. They Continue to Influence Modern Artist }}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=SF5QAAAAMAAJ Francis M. Naumann, ''New York Dada, 1915–23''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181028151526/https://books.google.fr/books?id=SF5QAAAAMAAJ |date=2018-10-28 }}, Abrams, 1994, {{ISBN |0-81093676-3}}</ref><ref>Mario de Micheli (2006). ''Las vanguardias artísticas del siglo XX.'' Alianza Forma. pp. 135–137.</ref> Активистите на дадаизмот излегуваат на јавни собири, демонстрации и објавуваат статии во областа на литературата и уметноста. Темите во областа на уметноста, политиката и културата биле често дискутирани и широко опфатени во медиумите. Ова движење влијаело на подоцнежните стилови како [[авангарда]], даунтаун музика и на групите вклучувајќи ги [[надреализам]], [[неореализам]], [[поп-арт]], [[Флуксус]] и [[панк-рок]]. == Вовед == :„''Премногу е идиотско за да биде шизофренично''“ ::Карл Јунг за изработките на дадаизмот Дадаизмот претставува неформално меѓународно движење со учесници од [[Европа]] и [[Северна Америка]]. Почетоците на дадаизмот се совпаѓаат со започнувањето на [[Првата светска војна]]. За многу учесници ова движење претставува протест против [[Буржоазија|буржоаските]] [[национализам|националисти]] и интересите на [[Колонијализам|колонистите]], противници на културната и интелектуална сообразност како во уметноста така и во општеството, кои многу дадаисти ги сметаат за причинители на војната. Тие исто така веруваат дека начинот на размислување и логиката на буржоаското капиталистичко општество ги навело луѓето на војна<ref name=RichterAntiArt>{{Citation | last=Richter | first=Hans | year=1965 | title=Dada: Art and Anti-art | location= New York and Toronto | publisher = Oxford University Press}}</ref>. Дадаистите ја изразуваат нивната одбивност кон таа идеологија со уметноста која ја создаваат за да ја отфрлат таа логика и да го предизвикаат хаосот и нерационалноста.<ref name="Schneede"/><ref name="Budd"/> На пример, [[Џорџ Грос]] подоцна се отповикал на тоа дека неговата дадаистичка уметност била наменета за протест против светот и меѓусебното уништување.<ref name="Schneede" /> Според противниците, дадаизмот не е уметност туку тоа е антиуметност<ref name=RichterAntiArt />. Сето она што претставувало уметност, за дадаизмот е спротивното. Доколку уметноста претставува [[естетика]], дадаизмот ја игнорирал естетиката. Доколку со уметноста се побудуваат чувствата, намерата на дадистите била навредата<ref>{{Cite book|last=Tzara|first=Tristan|title=La Vie des Lettres|year=1920|location=Paris|language=French|chapter=VII}}</ref>. Дадаистите со нивната одбивност кон културата, традицијата и естетиката се стремеле за уништување на истата. Како што [[Хуго Бол]] рекол: „''За нас уметноста не е самата крајност...туку можноста за вистинска перцепција и критика на времето во кое живееме''.“<ref>{{Citation | title=DADA: Cities | url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | publisher=[[National Gallery of Art]] | access-date=2008-10-19 | archive-url=https://web.archive.org/web/20081102003737/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm | archive-date=2008-11-02 |url-status=dead}}</ref> Критичар на американското списание ''[[American Art News]]'' напишал дека: „''Филозофијата на дадаизмот е најболната, најпарализирачката, најдеструктивната работа која што некогаш произлегла од човечкиот мозок''.“ [[Историја на уметноста|Историјата на уметноста]] го опишува дадаизмот како сеприсутност, во голема мера реакција на она што повеќето уметници го сметале за ништо повеќе од умоболна претстава на колективно убиство.<ref name="gardners">{{Citation | author = Fred S. Kleiner | title = Gardner's Art Through the Ages | edition = 12th | year = 2006 | publisher = Wadsworth Publishing | page = 754}}</ref> Години подоцна дадаистите го опишуваат своето движење како феномен кој се раширил во текот на поствоената економска и морална криза како чудовиште кое опустошува се пред својот пат, систематски начин на уништување и деморализација. Но, на крајот не останало ништо друго туку само дело на богохулство.<ref name="gardners"/> == Историја == Дада произлегол од период на уметнички и литературни движења како [[Футуризам|футуризмот]], [[Кубизам|кубизмот]] и [[Експресионизам|експресионизмот]]; центрирани главно во [[Италија]], [[Франција]] и [[Германија]] соодветно, во тие години. Меѓутоа, за разлика од претходните движења, дадаизмот можел да воспостави широка база на поддршка, што довело до движење кое било меѓународно по обем. Неговите приврзаници биле со седиште во градови низ целиот свет, вклучувајќи ги Њујорк, Цирих, Берлин, Париз и други. Постоеле регионални разлики како акцент на литературата во Цирих и политички протест во Берлин.{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA6 6]}} === Цирих === [[File:Portret van Hannah Höch (1933), door Chris Lebeau.jpg|thumb|Цртеж од Хана Хох]] Во [[1916]] година [[Хуго Бол]], [[Еми Хенингс]], [[Тристан Цара]], [[Џин Арп]], [[Марсел Јанко]], [[Рихард Нуелсенбек]], [[Софи Тајбер]] и [[Хабс Рихтер]] заедно со многу други расправале за уметноста и изведувале перформанси во кабарето „''Волтер''“ искажувајќи ја одвратноста кон војната и интересите кои ја инспирирале. Некои извори велат дека дадистите се собрале во кабарето ''Волтер''<ref>{{cite web |last1=Greeley |first1=Anne |title=Cabaret Voltaire |url=https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |publisher=Routledge |access-date=31 July 2019 |ref=rem |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731060227/https://www.rem.routledge.com/articles/cabaret-voltaire |url-status=live }}</ref> на [[6 октомври]] а други пак велат дека дадизмот не потекнува од [[Цирих]] туку дека се издигнал од веќе жива уметничка традиција во [[Источна Европа]], поточно во [[Романија]] кога група еврејски уметници [[Модернизам|модернисти]] ([[Тристан Цара|Цара]], [[Марсел Јанко|Јанко]], Лулиу Лансу, [[Артур Сегал (сликар)|Сегал]] и др.) отпатувале во [[Швајцарија]] односно во [[Цирих]]. Во текот на [[Првата светска војна]] ваква слична уметност веќе се развила во [[Букурешт]] и други европски градови. Веќе е и познато дека дадаистичката катализа е допатувањето во Цирих на уметниците како Цара и Јанко. По напуштањето на [[Вајмарска Република|Германија]] и [[Кралство Романија|Романија]] во текот на [[Првата светска војна]] уметниците се нашле во Швајцарија, замја позната по својата неутралност. Во овој простор на политичка непристрасност тие решиле да се борат со апстракност против социјалните, политичките и културни идеи на тоа време. Дадаистите веруваат дека овие идеи се производот на буржоаското општество кое толку рамнодушно се отповика на војна против себе наместо да остане статус-кво.<ref name="bbc2016">{{cite news |title=Cabaret Voltaire: A Night Out at History's Wildest Nightclub |url=http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |access-date=31 July 2019 |publisher=BBC |date=2016 |archive-date=31 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190731081305/http://www.bbc.com/culture/story/20160719-cabaret-voltaire-a-night-out-at-historys-wildest-nightclub |url-status=live }}</ref> {{quote|quote=Ја изгубивме довербата во нашата култура. Се мораше да се уништи. Ние ќе започнеме повторно и по табула раса. Во Кабаре Волтер започнавме со шокантен здрав разум, јавно мислење, образование, институции, музеи, добриот вкус, накратко, целиот поредок што преовладува.|source=Марсел Јанко<ref>Marcel Janco, "Dada at Two Speeds," trans. in Lucy R. Lippard, Dadas on Art (Englewood Cliffs, New Jersey, 1971), p. 36.</ref>}} Кабарето ги затворило своите врати на почетокот на јули а подоцна Бол го прочитал првиот манифест на првиот јавен собир во салата Ваг на [[14 јули]] [[1916]] година. Во [[1918]] Цара напишал и втор дадаистички манифест кој се смета за еден од најзначајните дадаистички трудови<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/historyofmodernc0000well|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/historyofmodernc0000well/page/91 91]|quote=Tzara second Dada manifesto,.|title=A History of Modern Criticism: French, Italian and Spanish criticism, 1900-1950|last=Wellek|first=René|date=1955|publisher=Yale University Press|isbn=9780300054514}}</ref>, по кое следеле и други манифести. Бол рекол дека маската и дизајните на костимите на Јанко, инспирирани од романската народна уметност, го направиле видлив „''ужасот на нашето време, парализирачката позадина на настаните''“..<ref name=bbc2016 /> Според Бол, настапите биле придружувани од ''„оркестар балалајка кој свирел прекрасни народни песни''“. Честопати под влијание на африканската музика, аритмичките тапани и џезот биле вообичаени на собири на дадаистите.<ref>{{Cite book|title=World History Encyclopedia|last=Jenkins|first=Ellen Jan|publisher=ABC-CLIO|year=2011|editor-last=Andrea|editor-first=Alfred J.|via=Credo Reference}}</ref><ref>{{Cite book|title=Destruction was My Beatrice: Dada and the Unmaking of the Twentieth Century|last=Rasula|first=Jed|publisher=Basic Books|year=2015|isbn=9780465089963|location=New York|pages=145–146}}</ref> Од списанието „''Кабаре Волтер''“ излегло едно и единствено издание. По затворањето на кабарето активностите се вршеле во нова галерија кога Хуго Бол ја напуштил [[Европа]]. Цара започнал со жестока кампања за да ја рашири идејата на дадаизмот. Тој ги „''бомбардирал''“ француските и италијанските уметници и писатели со писма. Цара се издигнал како водач на дадаистите а воедно и мајстор-стратег. Кабарето Волтер повторно се отворило а денес сè уште се наоѓа на истото место на ул. „Шпигелгасе“бр. 1 во [[Нидердорф (Саксонија)|Нидердорф]]. Дадаистите во Цирих на чело со Цара издале уметничко и литературно списание „''Дада''“ во јули [[1917]] година и објавиле 5 изданија во Цирих а две во [[Париз]]. Други уметници, како [[Андре Бретон]] и [[Филип Супо]], создале „''книжевни групи за да помогнат во проширувањето на влијанието на Дадаизмот''“.<ref>Europe of Cultures. [http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html "Tristan Tzara speaks of the Dada Movement"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704150729/http://fresques.ina.fr/europe-des-cultures-en/fiche-media/Europe00022/tristan-tzara-speaks-about-the-dada-movement.html |date=2015-07-04 }}, September 6, 1963. Retrieved on July 2, 2015.</ref> Со крајот на Првата светска војна во [[1918]] година повеќето од дадаистите од Цирих се вратиле во своите земји каде што продолжиле со активизмот на дадаизмот. === Берлин === [[Податотека:Grand opening of the first Dada exhibition, Berlin, 5 June 1920.jpg|мини|Свечено отворање на првата изложба на Дадаисзмот: Меѓународен саем на дадаизмот, Берлин, 5 јуни 1920 година. Централната фигура што виси од таванот е ликот на германски офицер со свинска глава. Од лево кон десно: Раул Хаусман, Хана Хох (седи), Ото Бурчард, Јоханес Бадер, Виланд Херцфелде, Маргарет Херцфелде, д-р Оз (Ото Шмалхаузен), Џорџ Грос и Џон Хартфилд.<ref>[https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada ''World War I and Dada''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031452/https://www.moma.org/learn/moma_learning/themes/dada |date=2017-12-01 }}, Museum of Modern Art (MoMA).</ref>]] Групите во Германија не биле строго антиарт како другите. Нивната активност била повеќе политичка и социјална со разорни манифести и пропаганди, [[сатира]], јавни демонстрации и политички активности. Ова делумно се должело на близината на [[Берлин]] до фронтот. Спротивен ефект од Берлин е [[Њујорк (град)|Њујорк]] каде движењето се ширело повеќе теоретски без политичка позадина поради нивното географско растојание.<ref>{{Cite book|title = New York Dada|last = Naumann|first = Francis M.|publisher = Abrams|year = 1994|isbn = 0810936763|location = New York}}</ref> Во февруари [[1918]] година Хулзенбек го одржал првиот говор за дадаизмот во Берлин а подоцна истата година напишал и нов манифест{{sfn|Elger|2004|page=[https://books.google.com/books?id=Y0ES7-5Hp7gC&pg=PA35 35]}}. [[Хана Хук]] и [[Георг Грос]] го искористиле дадаизмот за да ги искажат своите симпатии кон [[комунизмот]] во пост-воениот период. Грос заедно со Џон Хартфилд ја развил техниката на фотомонтажа во текот на овој период. Уметниците издале серија од краткотрајни политички списанија, го одржале првиот дадаистички саем но најголемите проекти биле зачнати во летото 1920 година<ref name="Dada, Dickermann p443">{{cite book|title =Dada|last = Dickermann|first = leah|publisher = National Gallery of Art|location = Washington|date =2005 |page =443|isbn =9781933045207}}</ref> . Покрај главните членови на берлинскиот дадаизам Грос, Раул Хаусман, Хук, Јоханес Баарглед, Хулзенбек и Хартфилд на изложбата учествувале и [[Ото Дикс]], [[Франсис Пикабија]], [[Џин Арп]], [[Макс Ернст]], [[Рудолф Шлихтер]], [[Јоханес Баргелд]] и др. Севкупно биле изложени над 200 дела опкружени со провокациски слогани од кои некои од нив биле напишани на ѕидовите на нацистичката изложба на испревртена уметност во 1937 година. И покрај големиот број продадени карти изложбата била безуспешна со само едно продадено дело. Берлинската група издала месечници како што се: „''Клуб Дада''“, „''Дер Дада''“ и „''Алманах Дада''“.<ref>Dada, Dickermann, National Gallery of Art, Washington, 2006 p99</ref> === Келн === Во [[Келн]] 1920 година Ернст, Баргелд и Арп поставиле контроверзна дадаистичка изложба фокусирана на бесмисленоста и анти-буржоаските мислења. Оваа пролетна изложба во Келн била поставена во паб каде што учесниците требале да поминат низ јавен тоалет додека била читана вулгарна поезија од жена облечена во фустан за причесна. Полицијата ја затворила изложбата поради непристојно однесување но била повторно отворена кога обвиненијата биле повлечни.<ref>{{Citation |last=Schaefer |first=Robert A. |date=September 7, 2006 |title=Das Ist Dada–An Exhibition at the Museum of Modern Art in NYC |periodical=Double Exposure |url=http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |access-date=June 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009091858/http://www.doubleexposure.com/DadaExhibit.shtml |archive-date=October 9, 2007 |url-status=dead}}</ref> === Њујорк === [[File:Marcel Duchamp, 1917, Fountain, photograph by Alfred Stieglitz.jpg|thumb|[[Марсел Дишан]], ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'', 1917 година]] Исто како и во [[Цирих]] и [[Њујорк]] за време на [[Првата светска војна]] бил едно вакво засолниште за писателите и уметниците. Кратко по пристигнувањето во Франција во 1915 година [[Марсел Дишан]] и [[Франсис Пикабија]] се запознале со американскиот уметник [[Мен Реј]]. До 1916 година тројцата уметници биле во центарот на случувањата на оваа радикално анти-арт движење во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Американски Држави]]. Американката [[Беатрис Вуд]] им се приклучила ним заедно со Елза фон Фрејтаг- Лорингхофен и Артур Краван кои бегале од регрутацијата во Франција. Поголемиот дел од нивните активности се случувале во галеријата на [[Алфред Шпиглиц]] која исто така била дом и на Волтер и Луис Аренсберг. Следбениците од Њујорк кои не биле особено организирани и не ги следеле манифестите ги нарекувале своите дела „''Дада''“. Предизвиците во уметноста и културата ги изнесувале во „''Д блајнд Мен''”, „''Ронгронг''” и „''Њујорк Дада''” каде што ја критикувале традиционалноста во музејската уметност. Во [[Дадаизам во Њујорк|дадаизмот во Њујорк]] отсуствува европската разочараност а наместо тоа преовладува иронијата и хуморот. Во книгата „''Авантурите на уметноста: неформални поглавја за сликарите''”, поетот [[Марсден Хартли]] го напишал и есејот „ ''Значението да се биде дадаист''“. Во ова време Дишан започнал да изложува „пронајдени предмети“, на пример држач за шишиња и се приклучил на „Друштвото на независни уметници“. Во [[1917]] година тој го изнел неговото познато дело ''[[Фонтана (Дишан)|Фонтана]]'' со потпис Р. Мут на изложбата на Друштвото на независни уметници но тоа не било прифатено. Првично предмет за потсмев во уметничкото друштво но подоцна високо почитувано.<ref name="Independent">[https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html, ''Fountain' most influential piece of modern art''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200124013046/https://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/fountain-most-influential-piece-of-modern-art-673625.html |date=2020-01-24 }}, Independent, December 2, 2004</ref> Комитетот на престижната британска награда „''Тарнер''” во 2004 година го нарекува: „''највлијателното дело во довремената уметност''.”<ref name="Independent" /><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm "Duchamp's urinal tops art survey"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200509234934/http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4059997.stm |date=2020-05-09 }}, [[BBC News]] December&nbsp;1, 2004.</ref> Во обид да се укаже чест на духот на дадаизмот, артистот Пјер Пиночели направил пукнатина во ''Фонтаната'' со чекан во јануари 2006 година а во 1993 уринирал во нејзе.<ref>Duchamp, Marcel, translated and quoted in {{harvnb|Gammel|2002|p=224}}</ref> The piece is in line with the scatological aesthetics of Duchamp's neighbour, the [[Elsa von Freytag-Loringhoven|Baroness Elsa von Freytag-Loringhoven]].{{sfn|Gammel|2002|pp=224–225}} Патувањата на Пикабија во Њујорк, Цирих и Париз ги соединиле групите заедно за време на дадаистичкиот период. Во текот на седум години од 1917 до 1924 било издавано месечното списание „''391''” во [[Барселона]], [[Њујорк (град)|Њујорк]], [[Цирих]] и [[Париз]]. Во 1921 година повеќето од вистинските следбеници се преселиле во Париз каде што дадаизмот ја искусил својата инкарнација. === Париз === [[File:Retrato de Tristan Tzara (Robert Delaunay).jpg|thumb|upright|Тристан Цара, портрет на Роберт Делонеј, 1915]] Француската авангарда се издигнувала напоредно со активностите на дадаизмот во Цирих. Пропратена со [[Тристан Цара]] (чиј псевдоним значи „''осамен во земјата''”, име избрано како протест против третирањето на [[евреи|евреите]] во неговата родна [[Романија]]) кој постојано разменувал писма, списанија со [[Андре Бретон]], [[Гилијам Аполинер]], [[Макс Џејкоб]], [[Клемент Пансаер]] и други француски писатели, критичари и уметници. [[Париз]] бил веројатно и центарот на [[класична музика|класичната музика]] по доаѓањето на [[Импресионизам|импресионизмот]] во уметноста во доцниот [[19 век]]. Еден од неговите практикувачи [[Ерик Сатије]] соработувал со [[Пабло Пикасо|Пикасо]] и Кокто на лудата и скандалозна балетска претстава ''Парада'', прво одиграна од рускиот балетски ансамбл во [[1917]] година кој успеал во пренесувањето на скандалозноста но на различен начин од она што [[Игор Стравински|Стравински]] го направил со „''Le Sacre du Printemps''” пет години порано. Ова била балетска претстава која е буквално пародија на самиот себе и со која некои традиционални патрони на балетот би се бунтувале. Дадаизмот во Париз се разбранувал во [[1920]] година кога многу од неговите основачи се насочиле кон иста цел, се соединиле. Инспирирано од Цара наскоро париските дадаисти започнале со следење на манифестите, организирале демонстрации, поставувале перформанси и изработувале број на списанија (последните две изданија на Дада, Канибал и Литература).<ref>Marc Dachy, {{lang|fr|Dada : La révolte de l'art}}, Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "[[Découvertes Gallimard]]" (nº 476), 2005.</ref> Првото претставување на дадаистичката уметност на париската јавност била во Салонот на независните во 1921 година. [[Жан Кроти]] изложил дела поврзани со дадаизмот вклучувајќи го и делото со наслов „''Експликатиф''” поврзано со зборот табу. Во истата година Цара ја поставила и својaта претстава „''The Gas Heart''” која била исмеана и извикувана од публиката. Подоцна во 1923 година била повторно поставена од професионална продукција предизвикувајќи театарски бунт инициран од Андре Бретон кој објавил поделба на движењето на дадаизам и [[надреализам]]. Последниот обид на Цара во дадаистичката драма била неговата иронична трагедија „''Handkerchief of clouds''” (шамивчето од облаци) во [[1924]] година. === Холандија === Во [[Холандија]] ова дадаистичко движење се движело околу [[Тео ван Дусбург]] подобро познат по основањето на движењето ''[[Де Стајл]]'' а во истовреме и издавањето на списанието со исто име. Тео ван Дусбург главно се фокусирал на поезија вклучувајќи поеми во своето списание од добро познатите дадаистички писатели Хуго Бол, Ханс Арп и Курт Швитерс.<ref>{{cite book|last=Schippers |first=K. |title=Holland Dada |location=Amsterdam |publisher=Querido |date=1974}}{{pages needed|date=April 2022}}</ref> Тео ван Дусбург се спријателил со Швитерс и тие заедно организирале т.н дадаистичка кампања во 1923 година каде тој промовирал мала брошура под наслов „''Што е дадаизам?''“ За време на кампањата Швитерс ја читал својата поема „''Вилмос Хусар''” и демонстрирал механичка кукла која танцува додека жената на Тео, Нелу ван Дусбург изведувала авангардни композиции на пијано. Ван Дусбург пишувал поезија во духот на дадаизмот во ''[[Де Стајл]]'' под псевдонимот И.К Бонсет која била откриена по неговата смрт во 1931 година. Заедно со И.К Бонсет тој објавил и ново холандско краткотрајно дадаистичко списание наречено „''Мецано''”. === Грузија === И покрај тоа што во [[Грузија]] не се знаело за дадаимот до [[1920]] година во периодот помеѓу 1917 и 1921 се појавила група поети кои самите себе се нарекувале 41-от степен (алудирајќи на географската широчина на [[Тбилиси]] и висока телесна температура) кои формираат бразда на дадаизмот во Грузија. Главната улога во оваа група бил [[Илија Зданевич]] чии екстрeмни типографски дизајни визуелно одекнале помеѓу дотогашните дадаистички изданија. По патувањето во Париз 1921 година тој започнал да соработува со дадаистите во организирањето настани и рекламирање.<ref>{{Cite web |title=Iliazd|publisher=The International Dada Archive, [[University of Iowa]] Libraries|url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/dadas/iliazd.htm |access-date=2022-10-26}}</ref><ref>{{Cite web |title=Lidantiu faram |url=http://sdrc.lib.uiowa.edu/dada/Ledantu/index.htm |access-date=2022-10-26 |website=sdrc.lib.uiowa.edu}}</ref> === Југославија === Во [[Југославија]] дадаизмот земал голем замав во периодот 1920 и 1922 година главно помеѓу [[Драган Алексиќ]], [[Михајло Петров|Михајло С. Петров]], [[Љубомир Миќиќ]] и [[Бранко Ве Полански]].<ref>{{Cite web |url=https://monoskop.org/Zenit |title=''Zenit: International Review of Arts and Culture'' |access-date=2017-09-01 |archive-date=2017-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170901114301/https://monoskop.org/Zenit |url-status=live }}</ref> Алексиќ го користел поимот Југо-дада а исто така е познато дека имал контакти со Раул Хаусман, Курт Швитерс, и Тристан Цара. === Токио === Дадаистичката група која била од големо значење во [[Јапонија]] се викала МАВО (ЈА) основана од [[Томојоши Мурајама]] и [[Масалу Јанасе]]. Други истакнати уметници биле Јун Цију, Ејсуке Јошијуки, Шинкицу Такахаши и Катси Китасоно. == Поезија и уметност == Дадаизмот не се ограничил само во визуелната и литературна уметност, неговото влијание стигнало до звукот, музиката. [[Курт Швитерс]] развил т.н sound poems. Композиторите [[Ервин Шулхоф]], [[Ханс Хојсер]] и [[Алберт Савинио]] создавале дада музика а ги изведувале своите музички дела на дада собирите во времето кога биле членови на Le Six и соработувала со членовите на дада движењето. Ерик Сатије запливал во водите на дадаистичките идеи за време на неговата кариера иако првично е поврзан со музичкиот [[импресионизам]]. Во промовирањето на дадаизмот Хуго Бол раскажува за балалајка оркестарот кој изведувал прекрасни фолк-песни. За време на дада-собирите свирела африканска и џез музика сигнализирајќи го враќањето во природата и наивниот примитивизам. == Наследство == [[File:En hod dada museum.jpg|thumb|Музејот [[Јанко Дада (музеј)|Јанко Дада]]]] Вака распространето се чинело дека движењето е нестабилно. До [[1924]] година во [[Париз]] дадаизмот се претопил во [[надреализам]] и уметниците ги проширувале своите идеи и се преместувале во движења вклучувајќи го и надреализмот, социјаниот реализам и другите форми на [[модернизам|модернизмот]]. Некои теоретичари тврделе дека дадаизмот бил всушност и почеток на постмодерната уметност..<ref>{{Citation| last=Locher| first=David| title=Unacknowledged Roots and Blatant Imitation: Postmodernism and the Dada Movement| journal=Electronic Journal of Sociology| volume=4| issue=1| year=1999| url=http://www.sociology.org/content/vol004.001/locher.html| access-date=2007-04-25| archive-url=https://web.archive.org/web/20070223045916/http://www.sociology.org/content/vol004.001/locher.html| archive-date=2007-02-23|url-status=dead}}</ref> Во почетокот на [[Втората светска војна]] повеќемина од европските дадаисти емигрирале во [[САД]]. Некои од нив погинале во логорите на [[Адолф Хитлер]] кој ја прогонувал дегенеративната уметност промовирана во дадаизмот. Движењето станувало се понеактивно во поствоениот оптимизам кога започнале да се развиваат нови правци во уметноста и литературата. Дадаизмот е влијание и упатство на разновидни анти арт, политички и културни движења вклучувајќи го и [[Ситуационистичка интернационала|ситуационистичка интернационала]] и групи на културен метеж, друштвото ''Какофони''. По распадот во јули 2012 година, анархистичкиот поп бенд ''Чумбавамба'' направул изјава во која го споредил нивното наследство со она на уметничкото движење.<ref>{{cite web|title=Chumbawamba|url=http://www.chumba.com/|access-date=10 July 2012|archive-date=13 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170613052309/http://www.chumba.com/|url-status=live}}</ref> Додека дадаистите во [[Цирих]] се бунтувале во кабарето ,,Волтер”, [[Владимир Ленин]] ги пишувал своите револуционерни планови во својот апартман во [[Русија]]. [[Том Стопард]] го искористил ова совпаѓање како инспирација за својата претстава ''Травестис'' (1974) во која Цара, Ленин и [[Џемс Џојс]] биле вклучени како карактери. Францускиот писател Доминик Ногез го претставува Ленин како член на групата дадаисти во хумористичната драма „''Дадаистот Ленин''” (1989год.) Кабарето „''Волтер''” се запуштило сè додека не било окупирано во периодот од јануари до март од група себе-прогласени „нови дадаисти” предводени од [[Марк Диво]].<ref>[http://www.praguepost.com/articles/2006/11/01/a-work-in-process.php 2002 occupation by neo-Dadaists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081201235040/http://www.praguepost.com/articles/2006/11/01/a-work-in-process.php |date=2008-12-01}} ''Prague Post''</ref> Во групата биле вклучени и Јан Тилер, Инго Гизендер, Ајана Калугар, Лени Ли и Ден Џонс. По нивното иселување кабарето станало музеј посветен на историјата на дадаизмот. Делата на Ли и Џонс останале на ѕидовите на музејот. Неколку истакнати ретроспективи го проучиле влијанието на дадаизмот врз уметноста и општеството. Во [[1967]] година била одржана голема ретроспектива во Париз, Франција во чест на дадаизмот. Во [[2006]] година музејот на модерна уметност во [[Њујорк]] била одржана изложба поддржана од националната уметничка галерија во Вашингтон и Помпиду центарот во Париз. ==Развиени уметнички техники== === Асемблаж === [[Асемблаж|Асемблажи]] се тридимензионални варијации на [[колаж]]. Комбинацијата од предмети од секојдневието како отпадоци и остатоци од предмети од војната, создале наспроти нивната бесмисленост значајни дела. Предметите биле споени заедно на најразлични начини. Асемблажите се поставени насекаде низ просторот или пак закачени на ѕидовите.<ref>{{cite web |url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |title=DADA – Techniques – assemblage |publisher=Nga.gov |access-date=2011-06-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716072920/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |archive-date=2011-07-16 |url-status=dead }}</ref> === Редимејд === [[Марсел Дишан]] започнал своите постави да ги гледа како уметност па така ги нарекол редимејдс. Со додавање на потпис и име ги претворил предметите во уметнички дела нарекувајќи ги редимејд. Дишан за тоа напишал: „''Главна одлика е кратката реченица којашто ја вметнував во моите дела. Наместо да го опишувам делото како наслов, таа реченица постои да пренесе порака повербално на оној што го гледа делото наспроти да му го покаже тоа со своите делови. Понекогаш вметнував и детали од графиката за да ја презентирам и задоволам мојата желба за алитерација, а го нареков тоа редимејд''”.Еден таков пример е писоарот потпишан со името Р.Мут и насловен ''Фонтана'', претставен на изложбата на Друштвото на независни уметници..<ref>{{cite web |url=http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |title=DADA – Techniques – assemblage |publisher=Nga.gov |access-date=2011-06-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716072920/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/techniques/assemblage.shtm |archive-date=2011-07-16 |url-status=dead }}</ref> ==Наводи== {{Reflist|30em}} '''Извори''' * {{wikicite|ref={{harvid|Elger|2004}}|reference={{interlanguage link|Dietmar Elger|de|lt=Elger, Dietmar}} (2004). {{interlanguage link|Uta Grosenick|de}} (ed.). ''Dadaism''. Taschen. {{ISBN|9783822829462}}.}} * {{cite book|last=Gammel|first=Irene|authorlink=Irene Gammel|title=Baroness Elsa: Gender, Dada and Everyday Modernity|location=Cambridge, Massachusetts|publisher=MIT Press|year=2002}} * {{cite book|last=Jovanov|first=Jasna|title=Demistifikacija apokrifa: Dadaizam na jugoslovenskim prostorima|location=Novi Sad|publisher=Apostrof|year=1999}} * {{cite book|last=Motherwell|first=Robert|author-link=Robert Motherwell|title=The Dada Painters and Poets; an anthology|date=1951|publisher=Wittenborn, Schultz|location=New York|oclc=1906000}} * {{cite book | last=Lantz | first=Andy | last2=Hetrick | first2=Jay | last3=Kriebel | first3=Sabine | last4=Yarborough | first4=Tina | last5=Archino | first5=Sarah | last6=Donkin | first6=Hazel | last7=Andrew | first7=Nell | title=Routledge Encyclopedia of Modernism | chapter=Dadaism | publisher=Routledge | publication-place=London | date=2016 | isbn=978-1-135-00035-6 | doi=10.4324/9781135000356-remo26-1 | chapter-url = https://www.rem.routledge.com/articles/overview/dadaism}} ==Понатамошно читање== {{Div col|colwidth=45em}} * ''The Dada Almanac'', ed. [[Richard Huelsenbeck]] [1920], re-edited and translated by Malcolm Green et al., [[Atlas Press]], with texts by Hans Arp, Johannes Baader, Hugo Ball, Paul Citröen, Paul Dermée, Daimonides, Max Goth, John Heartfield, Raoul Hausmann, Richard Huelsenbeck, Vincente Huidobro, Mario D'Arezzo, Adon Lacroix, Walter Mehring, Francis Picabia, Georges Ribemont-Dessaignes, Alexander Sesqui, Philippe Soupault, Tristan Tzara. {{ISBN|0-947757-62-7}} * ''Blago Bung, Blago Bung'', Hugo Ball's Tenderenda, Richard Huelsenbeck's Fantastic Prayers, & Walter Serner's Last Loosening – three key texts of Zurich ur-Dada. Translated and introduced by Malcolm Green. [[Atlas Press]], {{ISBN|0-947757-86-4}} * Ball, Hugo. ''Flight Out Of Time'' (University of California Press: Berkeley and Los Angeles, 1996) * [[Hanne Bergius|Bergius, Hanne]] ''Dada in Europa – Dokumente und Werke'' (co-ed. Eberhard Roters), in: ''Tendenzen der zwanziger Jahre''. 15. Europäische Kunstausstellung, Catalogue, Vol.III, Berlin: Dietrich Reimer Verlag, 1977. {{ISBN| 978-3-496-01000-5}} * Bergius, Hanne ''Das Lachen Dadas. Die Berliner Dadaisten und ihre Aktionen''. Gießen: Anabas-Verlag 1989. {{ISBN| 978-3-870-38141-7}} * Bergius, Hanne ''Dada Triumphs! Dada Berlin, 1917–1923. Artistry of Polarities. Montages – Metamechanics – Manifestations''. Translated by Brigitte Pichon. Vol. V. of the ten editions of ''Crisis and the Arts: the History of Dada'', ed. by Stephen Foster, New Haven, Connecticut, Thomson/Gale 2003. {{ISBN| 978-0-816173-55-6}}. * Jones, Dafydd W. ''Dada 1916 In Theory: Practices of Critical Resistance'' (Liverpool: Liverpool University Press, 2014). {{ISBN|978-1-781-380-208}} * Biro, M. ''The Dada Cyborg: Visions of the New Human in Weimar Berlin''. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2009. {{ISBN|0-8166-3620-6}} * [[Marc Dachy|Dachy, Marc]]. Journal du mouvement Dada 1915–1923, Genève, Albert Skira, 1989 (Grand Prix du Livre d'Art, 1990) * ''Dada & les dadaïsmes'', Paris, Gallimard, Folio Essais, n° 257, 1994. * ''Dada : La révolte de l'art'', Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "[[Découvertes Gallimard]]" (nº 476), 2005. * ''Archives Dada / Chronique'', Paris, Hazan, 2005. * ''Dada, catalogue d'exposition'', Centre Pompidou, 2005. * Durozoi, Gérard. ''Dada et les arts rebelles'', Paris, Hazan, Guide des Arts, 2005 * Hoffman, Irene. [http://www.artic.edu/reynolds/essays/hofmann.php ''Documents of Dada and Surrealism: Dada and Surrealist Journals in the Mary Reynolds Collection''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110513235907/http://www.artic.edu/reynolds/essays/hofmann.php |date=2011-05-13 }}, Ryerson and Burnham Libraries, The Art Institute of Chicago. * Hopkins, David, ''A Companion to Dada and Surrealism'', Volume 10 of Blackwell Companions to Art History, John Wiley & Sons, May 2, 2016, {{ISBN|1118476182}} * Huelsenbeck, Richard. ''Memoirs of a Dada Drummer'', (University of California Press: Berkeley and Los Angeles, 1991) * Jones, Dafydd. ''Dada Culture'' (New York and Amsterdam: Rodopi Verlag, 2006) * Lavin, Maud. ''Cut With the Kitchen Knife: The Weimar Photomontages of Hannah Höch''. New Haven: Yale University Press, 1993. * Lemoine, Serge. ''Dada'', Paris, Hazan, coll. L'Essentiel. * Lista, Giovanni. ''Dada libertin & libertaire'', Paris, L'insolite, 2005. * Melzer, Annabelle. 1976. ''Dada and Surrealist Performance''. PAJ Books ser. Baltimore and London: The Johns Hopkins UP, 1994. {{ISBN|0-8018-4845-8}}. * Novero, Cecilia. "Antidiets of the Avant-Garde: From Futurist Cooking to Eat Art". (University of Minnesota Press, 2010) * Richter, Hans. ''Dada: Art and Anti-Art'' (London: Thames and Hudson, 1965) * Sanouillet, Michel. ''Dada à Paris'', Paris, Jean-Jacques Pauvert, 1965, Flammarion, 1993, CNRS, 2005 * Sanouillet, Michel. ''Dada in Paris'', Cambridge, Massachusetts, The MIT Press, 2009 * Schneede, Uwe M. ''George Grosz, His life and work'' (New York: Universe Books, 1979) * Verdier, Aurélie. ''L'ABCdaire de Dada'', Paris, Flammarion, 2005. {{div col end}} ==Филмографија== * 1968: {{YouTube|RHBw6VwY3Io|Germany-DADA: An Alphabet of German DADAism}}, Documentary by Universal Education, Presented By Kartes Video Communications, 56 Minutes * 1971: {{YouTube|_FXv68H0O4g|DADA 'Archives du XXe siècle'|link=no}}, Une émission produite par Jean José Marchand, réalisée par Philippe Collin et Hubert Knapp, Ce documentaire a été diffusé pour la première fois sur la RTF le 28.03.1971, 267 min. * 2016: ''[https://www.srf.ch/sendungen/sternstunde-kunst/das-prinzip-dada-3 Das Prinzip Dada]'', Documentary by {{interlanguage link|Marina Rumjanzewa|de}}, [[Schweizer Radio und Fernsehen]] (''{{interlanguage link|Sternstunde Kunst|de}}''), 52 Minutes {{in lang|de}} * 2016 {{YouTube|2QcemEji-UU|Dada Art Movement History – "Dada on Tour"|link=no}}, Bruno Art Group in collaboration with Cabaret Voltaire & Art Stage Singapore 2016, 27 minutes ==Надворешни врски== {{commons category|Dada}} {{Wikiquote|Dada}} {{Library resources box|by=no|onlinebooks=no|about=yes|wikititle=Dada}} * [https://web.archive.org/web/20161214211903/http://www.dada-companion.com/ Dada Companion], bibliographies, chronology, artists' profiles, places, techniques, reception * The [https://www.lib.uiowa.edu/dada/ International Dada Archive], University of Iowa, early Dada periodicals, online scans of publications * [http://www.dadart.com/dadaism/dada/index.html Dadart], history, bibliography, documents, and news * [http://www.ltmrecordings.com/fdrcat.html Dada audio recordings at LTM] * [http://bibliothequekandinsky.centrepompidou.fr/clientBookline/service/reference.asp?INSTANCE=incipio&OUTPUT=PORTAL&DOCID=0473982&DOCBASE=CGPP New York dada (magazine), Marcel Duchamp and Man Ray, April, 1921] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220519053858/http://bibliothequekandinsky.centrepompidou.fr/clientBookline/service/reference.asp?INSTANCE=incipio&OUTPUT=PORTAL&DOCID=0473982&DOCBASE=CGPP |date=2022-05-19 }}, Bibliothèque Kandinsky, Centre Pompidou (access online) * [https://digital.kunsthaus.ch/dadaismus/en Kunsthaus Zürich], one of the world's largest Dada collections * [https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/ "A Brief History of Dada"], ''Smithsonian Magazine'' * [https://www.khanacademy.org/humanities/art-1010/wwi-dada/dada1/a/introduction-to-dada Introduction to Dada], [[Khan Academy]] Art 1010 * [https://web.archive.org/web/20090114080143/http://www.nga.gov/exhibitions/2006/dada/cities/index.shtm National Gallery of Art 2006 Dada Exhibition] * [https://catalog.hathitrust.org/Search/Home?lookfor=%22%20Dadaism%22&searchtype=subject&ft=ft&setft=true Hathi Trust full-text Dadaism publications online] * [https://exchange.umma.umich.edu/resources/23677 Collection: "Dada and Neo-Dada"] from the [[University of Michigan Museum of Art]] * [https://archive.org/details/sim_boston-phoenix_1982-02-23_11_8/page/n56/mode/1up ''Dada''] - a theater piece directed by James Williams '''Манифести''' * [[s:Dada Manifesto (1916, Hugo Ball)|Text of Hugo Ball's 1916 Dada Manifesto]] * [http://www.391.org/manifestos/19180323tristantzara_dadamanifesto.htm Text of Tristan Tzara's 1918 Dada Manifesto] * [http://www.english.upenn.edu/~jenglish/English104/tzara.html Excerpts of Tristan Tzara's Dada Manifesto (1918) and Lecture on Dada (1922)] * [http://keever.us/tzaraseven.pdf Seven Dada Manifestos by Tristan Tzara] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Уметнички правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Модернизам]] 4z2lxc49bomu2nl6uidr5x9xvhnetis Филолошки факултет - Штип 0 747569 5294024 5292385 2024-11-20T07:25:09Z BosaFi 115936 /* Организација и структура */ 5294024 wikitext text/x-wiki {{Универзитет |name = Филолошки факултет - Штип |image = |established = 2008 |staff= |dean = [[Луси Караниколова-Чочоровска|проф. д-р Луси Караниколова-Чочоровска]] |city = [[Штип]] |country = [[Република Македонија]] |campus= |students= |type = [[Државен универзитет|државен]] |affiliations = [[Универзитет „Гоце Делчев“|Универзитетот „Гоце Делчев“ - Штип]] |website = [http://ff.ugd.edu.mk/ ff.ugd.edu.mk] }} '''Филолошкиот факултет''' како високообразовна установа во состав на [[Универзитет „Гоце Делчев“|Универзитетот „Гоце Делчев“]] во [[Штип]] е основан во [[2008]] година. ==Историјат== На почетокот во рамките на Филолошкиот факултет при УГД се изучуваа следниве студиски програми: #'''Македонски јазик и книжевност'''; #'''Англиски јазик и книжевност'''; #'''Германски јазик и книжевност'''. Во состав на Филолошкиот факултет при [[Универзитет „Гоце Делчев“|Универзитетот „Гоце Делчев“]] - [[Штип]] влезе и '''Центарот за јазици''', кој со неговиот наставно-стручен кадар ги покриваше сите осум факултети на [[Универзитет]]от, со почетни и продолжителни курсеви за странските јазици (англиски, германски, руски и француски). Филолошкиот факултет претставува една од основните клетки на интегрираниот [[Универзитет „Гоце Делчев“]] во [[Штип]], која освен својата основна дејност за едукација на студентите запишани на овој Факултет, ја има улогата на поврзувачко ткиво со другите единици на [[Универзитет]]от. Ваквата улога произлегува од фактот што во основата на сите активности влегува јазикот како основно средство за комуникација, пред сè за задоволување на императивот за употребата на стандардниот македонски јазик, како и од неопходноста за познавање на странските јазици, без оглед за која струка се работи, што произлегува од денешниот начин на живеење и од потребата за влегување во европското семејство на народите. ==Организација и структура== Функцијата декан на Филолошкиот факултет ја врши проф. д-р Луси Караниколова-Чочоровска<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/za-ff |title=Официјално мрежно место на Филолошки факултет - Штип - „За факултетот“ |accessdate=2013-03-07 |archive-date=2013-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130615035108/http://www.ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/za-ff |url-status=dead }}</ref>. Својата образовна и научна дејност, Филолошкиот факултет ја организира и ја изведува преку студиски програми засновани на Европскиот кредит-трансфер систем (ЕКТС), во согласност со Болоњската декларација. Филолошкиот факултет има особено важна мисија во оспособувањето на студентите за продлабочување на знаењата од областа на македонскиот јазик и литература, како и во изучувањето на странските јазици и на тој начин во создавањето љубов кон јазикот и литературата воопшто. Наставата се организира по студиски групи и тоа: Македонски јазик и книжевност, Англиски јазик и книжевност, Германски јазик и книжевност, Италијански јазик и книжевност, Француски јазик и книжевност, Турски јазик и книжевност и Историја со археологија.<br /> Студиските програмисе организирани во: *Прв циклус на студии *Втор циклус на студии Носител на студиите е Филолошкиот факултет, а реализатор на студиите се катедрите кои се составен дел на Филолошкиот факултет, а тоа се<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/katedri |title=Официјално мрежно место на Филолошки факултет - Штип - „Катедри и институти“ |accessdate=2013-03-07 |archive-date=2013-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130906201332/http://ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/katedri |url-status=dead }}</ref>: *Катедра: Македонски јазик и книжевност *Катедра: Англиски јазик и книжевност *Катедра: Германски јазик и книжевност *Катедра: Италијански јазик и книжевност *Катедра: Турски јазик и книжевност ==Прв циклус на студии== Филолошкиот факултет при Универзитетот „Гоце Делчев“, поставува цврсти темели како услов за понатамошно надградување и усовршување на својата дејност како високообразовна и научна институција во која постојано се негува сега и во иднина љубовта кон филолошките науки, а младите луѓе се оспособуваат за културен натпревар меѓу народите и особено за зачувување на македонскиот национален идентитет. Почнувајќи од значењето на зборот филологија, што означува љубов кон зборот, Филолошкиот факултет има особено важна мисија во оспособувањето на студентите за продлабочување на знаењата од областа на македонскиот јазик и литература, како и во изучувањето на странските јазици и на тој начин во создавањето љубов кон јазикот и литературата воопшто. Во првиот циклус на студии на Филолошкиот факултет се изучуваат следниве студиски програми<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/ff-prv-ciklus |title=Официјално мрежно место на Филолошки факултет - Штип - „Прв циклус на студии“ |accessdate=2013-03-07 |archive-date=2013-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130613205647/http://www.ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/ff-prv-ciklus |url-status=dead }}</ref>: *Германски јазик и книжевност **наставна насока **преведување и толкување *Англиски јазик и книжевност **наставна насока **преведување и толкување *Турски јазик и книжевност **наставна насока **преведување и толкување *Македонски јазик и книжевност **наставна насока **применета насока *Италијански јазик и книжевност **наставна насока **преведување и толкување *Француски јазик и книжевност **наставна насока **преведување и толкување ==Втор циклус на студии== Во вториот циклус на студии на Филолошкиот факултет се изучуваат следниве студиски програми<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/ff-vtor-ciklus |title=Официјално мрежно место на Филолошки факултет - Штип - „Втор циклус на студии“ |accessdate=2013-03-07 |archive-date=2013-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130820211934/http://ugd.edu.mk/index.php/mk/fakulteti/ff/ff-vtor-ciklus |url-status=dead }}</ref>: *Англиска книжевност *Англиски јазик *Методика на наставата по англиски јазик и книжевност *Германски книжевност *Германска јазик *Методика на наставата по германски јазики книжевност *Македонска книжевност *Македонски јазик *Методика на наставата по македонски јазик и книжевност *Турска книжевност *Турски јазик ==Научноистражувачка работа== Филолошкиот факултет во [[Штип]] е еден од партнерите на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во [[Скопје]], на '''Меѓународниот проект Темпус''' за учење на македонскиот јазик, како странски, во кој партиципираат Факултетот за јазици при '''Универзитетот во Бердфоршир, В. Британија''', '''Факултетот за јазици од Јагелонскиот универзитет во Краков''', '''Филозофскиот факултет во Љубљана''', како и '''Педагошкиот факултет при Универзитетот во Битола''' и приватниот '''Европски универзитет во Скопје'''. Од овој проект произлезе и можноста за реализација на изготвените курикулуми за учење и усвојување на македонскиот јазик за странци при новоформираниот '''Институт за јазици'''. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://ff.ugd.edu.mk Официјална веб-старница на Филолошки факултет - Штип] * [http://www.ugd.edu.mk Универзитет „Гоце Делчев“ - Штип] [[Категорија:Универзитет „Гоце Делчев“]] [[Категорија:Факултети при Универзитетот „Гоце Делчев“ - Штип]] [[Категорија:Образованието во Штип]] 6ionw2f93w12pimoadli63mnsrvjfbb Дедо Мраз 0 759242 5293882 5292027 2024-11-19T16:34:22Z NadyBarbieGirl 63459 /* Анимирани филмови */ 5293882 wikitext text/x-wiki '''Дедо Мраз''' — личност во [[Северна Америка|северноамериканската]] култура, од легендарен, [[митологија|митолошки]] и [[фолклор]]ен лик, кој настанал со комбинација на [[холандија|холандскиот]] Синтерклас (''Sinterklaas''), [[англија|англискиот]] Татко Божик (''Father Christmas'') и други традиционални божикни личности кои носат подароци. Тој носи подароци во домовите на добрите деца, за време на [[Бадник]]овата ноќ, на [[24 декември]]. [[Податотека:Jonathan G Meath portrays Santa Claus.jpg|thumb|Дедо Мраз претставен од телевизискиот продуцент за деца Џонатан Мет]] Ликот на Дедо Мраз потекнува од холандскиот лик ''Синтерклас'', кој е дел од [[хагиографија|хагиографските]] приказни, во кои се раскажува за [[Свети Никола]], историска личност која дели подароци. Дедо Мраз се опишува како дебел, насмеан човек, со бела брада и мустаќи, кој носи црвено палто и панталони со бели краеви, црн колан и чизми. Оваа слика за Дедо Мраз станала популарна во XIX век, во [[Канада]] и [[САД|Америка]], како резултат на значајното влијание на карикатуристот Томас Наст. Ликот на Дедо Мраз бил претставуван на [[радио]], [[телевизија]], во песните, детските книги и во [[филм]]овите. Развивањето на ликот на Дедо Мраз во [[Северна Америка]] во XIX и XX век, влијаело врз модерната перцепција во [[Европа]] за Татко Божиќ, Синтерклас и Свети Никола. Според традицијата која датира од 1820 година, Дедо Мраз живее на [[Северен Пол|Северниот Пол]], со голем број на магични џуџиња и осум или девет ирваси кои летаат. Од 20 век, Дедо Мраз почнува да прави список на деца од целиот свет, кој го дели на две групи. Во едната се послушните деца, на кои им носи играчки и слатки, а во другата оние непослушните на кои им носи јаглен на [[Бадник]]. Сето ова тој го постигнува со помошта од неговите џуџиња, кои во својата работилница ги изработуваат играчките и со помош на неговите ирваси, кои ја влечат неговата санка. == Претходни личности == === Свети Никола === [[Свети Никола]] од Мира е првобитната инспирација за христијанскиот лик на Синтерклас. Тој бил грчки, христијански бискyп од 4 век, во [[Мира (град)|Мира]], [[Ликија]], провинција во византиска Анадолија, денес во [[Турција]]. Свети Никола бил познат по дарежливите подароци, кои им ги давал на сиромашните. Тој бил религиозен уште од млади години и целосно го посветил својот живот на христијанството. Во Европа, поточно во [[Холандија]], [[Белгија]], [[Австрија]] и [[Германија]] тој сè уште е прикажан како бискуп со бела брада, во канонска наметка. Во 1087 година, во италијанскиот град Бари, започнала експедиција која имала за цел да го пронајде гробот на светецот и да ги донесе неговите посмртни останки. Ковчегот со останките на Свети Никола бил осквернавен од страна на италијанските морнари и реликтите биле однесени во Бари, каде што се чуваат до денес. Истата година била изградена базилика, во која се чувале останките и просторот станал место за поклонение на побожните и со тоа се оправдале економските трошоци на експедицијата. Свети Никола подоцна бил прогласен за [[светец-заштитник]] на различни групи на луѓе, од стрелци, морнари и деца, па сè до заемодавци. Тој исто така е светец-заштитник на [[Амстердам]] и [[Москва]]. === Влијанието на германскиот паганство и фолклорот === Голем број на паралели беа повлечени меѓу ликот на Дедо Мраз и врховниот бог на Германите, [[Один]]. Постојат теории кои се однесуваат на паганското потекло на разни обичаи поврзани со празникот, кои потекнуваат од простори каде што [[Германи]]те биле христијанизирани и зачувале елементи од нивните традиции поминувајќи низ различни форми на модерни претстави за Дедо Мраз. Один понекогаш бил споменуван во германскиот празник [[Јул]], како води ловечка забава низ небото. Во две книги напишани во 13 век, во [[Исланд]], Один е претставен како јава коњ со осум нозе, кој можел да отскокнува големи растојанија. Овој коњ се споредувал со ирвасите на Дедо Мраз. Според некои традиции, децата ги ставале своите чизми до каминот, ги полнеле со моркови, слама и шеќер, за да го нахранат летечкиот коњ на Один. Потоа, Один ќе ги наградел децата, така што на местото на изедената храна, во чизмите, ставал бонбони. Оваа традиција сè уште се практикува во Германија, Белгија и Холандија и по христијанизацијата се поврзува со Дедо Мраз. Во други држави наместо чизми, децата поставуваат чорапи до каминот. [[Крампус]] претставува митско суштество, кое е препознатливо во алпските држави. Потекнува од претхристијанските домородни традиции, а подоцна е под влијание на христијанизацијата. Тој е претставен како придружник на Дедо Мраз. Некои млади луѓе, традиционално, се преправаат во Крампус, во првите две седмици од декември, а особено вечерта на 5 декември и шетаат по улиците плашејќи деца и возрасни со ’рѓосани синџири и ѕвончиња. === Холандски фолклор === [[Податотека:Sinterklaas 2007.jpg|thumb|190px|Дедо Мраз во Холандија]] Според верувањата во [[Холандија]], [[Белгија]] и [[Луксембург]], на Дедо Мраз му помага „Црн Петар“ (на холандски ''Zwarte Piet''). Неговиот празник се слави во многу земји, на 6 декември, со дарување на подароци. Во Холандија овој празник се слави вечерта, на 5 декември. Во периодот на реформацијата во 16 и 17 век во Европа, многу протестанти го смениле ликот кој носи подароци и го нарекле Христово Дете, а датумот на прославување бил 24 декември. Традицијата вели дека секоја година во средината на ноември, Дедо Мраз, заедно со неговите помошници доаѓа од [[Шпанија]] со брод на пареа. Тој носи книга во која пишува кое дете било умно, а кое немирно во текот на годината и им дава подароци и чоколади само на умните деца. Се верува дека во следните три седмици, Дедо Мраз навечер јава на сиво-бел коњ, над покривите од куќите и им ги дава подароците на добрите деца преку оџакот, додека пак непослушните деца може да бидат фатени во платнени торби, од страна на неговите помошници. За разлика од Дедо Мраз, Синтерклас е повозрасен, повеличествен и посериозен човек, со бела коса и долга, густа брада. Тој носи долга, црвена наметка над традиционалната бискупска риза, во раката држи златест крст и долг, церемониски, овчарски стап со заоблен, елегантен врв. Носи голема книга во која пишува кое дете било добро, а кое немирно во изминатата година. Во Холандија и Белгија ликот на Дедо Мраз е познат како ''de Kerstman'', што на холандски значи Божиќниот Човек, а на француски се нарекува ''Père Noël'' и значи Татко Божиќ. Иако за децата најважниот човек во Холандија кој дели подароци во декември е Синтерклас, божиќниот период го користи една петтина од холандското население за да подари нешто. 26% од народот во Холандија дава подароци за време на божиќните празници. Во Белгија, подароци добиваат само децата. На Божиќ, подароци добиваат сите, меѓутоа најчесто без помош од Дедо Мраз. === Скандинавски фолклор === Во 1840 година, во Данска, подароците почнало да ги разнесува џуџето од нордискиот фолклор наречено Томте. Тој бил низок, брадест човек, облечен во сива облека и црвена капа. Томте претставувал нова верзија на древното народно суштество , која настанала под вилјание на традицијата за Дедо Мраз која се ширела низ [[Скандинавија]]. До крајот на 19-иот век оваа традиција се проширила и низ Норвешка и Шведска и го заменила најстариот симбол на празникот Јул, козата Јул. Иако веќе не постои традицијата за козата на празникот Јул, сепак во цела [[Скандинавија]] честа декорација за Божиќ е коза направена од слама. === Татко Божиќ === Ликот на Татко Божиќ постои од 17-иот век во [[Британија]] и на слики кои се зачувани од тој период тој е претставен како весел, добро нахранет брадест човек, кој носи долга, зелена наметка со крзнени краеви. Тој го симболизирал духот на доброто расположение за време на [[Божиќ]]. Во романот на [[Чарлс Дикенс]], „Божиќна песна“ (A Christmas Carol), тој бил опишан како голем, добродушен човек во зелено палто, кој го носи Скруџ (лик од романот) низ раздвижените улици на [[Лондон]] во божиќното утро и го пренесува божиќниот мирис на веселиот народ. == Историја == === Почетоци === Предмодерната претстава од црковната историја и фолклор за Свети Никола и Синтерклас се споила со британскиот карактер Татко Божиќ и така се добила личност која за Британците и Американците е позната како Дедо Мраз. Во британските колонии на Северна Америка, а подоцна и во [[САД|Соединетите Држави]], британските и холандските верзии на ликот кој дели подароци и понатаму се соединувале. На пример во книгата на [[Вашингтон Ирвинг]] „Историја на Њујорк“, холандскиот Синтерклас бил американизиран во Дедо Мраз, но го изгубил бискупскиот изглед и бил најпрво претставен како холандски морнар, со дебел стомак и луле, облечен во зелен зимски капут. Книгата на Ирвинг била пародија на холандската култура во [[Њујорк]] и голем дел од овој портрет претставува негов шеговит изум. === 19 век === Во 1821 година, во [[Њујорк]] е објавена книгата „Новогодишен подарок за малите од пет до дванаесет години“. Во неа има анонимна поема наречена „Стариот Дедо Мраз“, во која се опишува стар човек на санка со ирваси, кој носи подароци на децата. Некои модерни идеи за Дедо Мраз станаа навидиум норма, по издавањето на поемата „Посета од Дедо Мраз“, денес позната како „Ноќта пред Божиќ“. Поемата била издадена на 23 декември 1823 година, во Трој, [[Њујорк]], најпрво анонимно, а потоа му била препишана на [[Клемент Кларк Мур]]. Многу од неговите современи особини се опишани во поемата: доаѓањето на санка, слетувањето на покривите од куќите, спуштањето низ оџакот со полна торба подароци. Свети Никола е опишан како возрасен, бумбарест, весел , мал човек со мало, заоблено стомаче, кое се тресе како желе кога тој се смее. Ирвасите исто така имале свои имиња: Dasher (Летач), Dancer (Танцувач), Prancer (Потскокнувач), Vixen (Кавгаџија), Comet (Комета), Cupid (Купидон), Dunder (Грмотевица), Blixem (Молња). Како поминуваат годините, Дедо Мраз се развива во голема и важна личност во популарната култура. Еден од првите артисти кој ја одреди современата слика за Дедо Мраз е [[Томас Наст]], американски карикатурист од 19 век. Во 1863 година, во американското списание ''Харперс викли'' (Harper's Weekly) се појавила слика на Дедо Мраз, нацртана од страна на Наст. Приказната дека Дедо Мраз живее на [[Северниот Пол]], може исто така да е негова творба. Неговата божиќна слика во изданието на ''Харперс викли'' од 29 декември 1866 година, претставувала колаж од гравури, со наслов „Дедо Мраз и неговите дела“. Во 1869 година, била објавена колоритната колекција од слики на Наст, во која се појавила поема напишана од [[Џорџ П. Вебстер]], исто така наречена „Дедо Мраз и неговите дела“, во која напишал дека домот на Дедо Мраз е блиску до [[Северниот Пол]], меѓу мраз и снег. До 1870 година, приказната станала добро позната. Едно дете од Колорадо до списанието за деца ''The Nursery'', напишало: „Ако не живеевме толку далеку од [[Северниот Пол]], ќе го замолев Дедо Мраз да ми донесе магаренце“. Американските автори, во почетокот на 1800 година, дошле до идејата да се создаде жена за Дедо Мраз. Во 1889 година, поетесата [[Кетрин Ли Бејтс]] ја претстави Госпоѓата Мраз, или Баба Мраз, во поемата "Дедо Мраз се вози со санка". „Дали постои Дедо Мраз?“ бил насловот на почетната страница на списанието ''Њујорк сан'', во изданието од 21 септември, 1897 година. Ова прашање го поставило осумгодишно девојче Вирџинија, кое почнало да се сомнева во постоењето на Дедо Мраз. Следел одговор на нејзиното прашање, кој гласел: „Да Вирџинија, Дедо Мраз постои“ и сè уште претставува неизбежен дел од популарната божиќна традиција во [[Соединетите Држави]] и [[Канада]]. === 20 век === Во 1902 година беше издадена книгата за деца на [[Л. Френк Баум]], наречена „Животот и авантурите на Дедо Мраз“. Голем број од легендите за Дедо Мраз биле променливи во тоа време, така што Баум си дозволил да промени некои одлики кај својот лик од книгата. Според него, Дедо Мраз живеел во измислената долина на смеењето наречена ''ХоХоХо'', имал 10 ирваси, кои не можеле да летаат, туку прескокнувале огромни растојанија. Целта на Дедо Мраз е да донесе чувство на радост меѓу децата и да помогне да имаат безгрижно и среќно детство, а тоа го прави со основното средство, играчките. Слики од Дедо Мраз се појавуваа и во 1930 година, во рекламата за Кока-Кола во божиќниот период. Се појавија урбани легенди, според кои, ликот на Дедо Мраз е измислен од страна на компанијата [[Кока-Кола]] и носи црвено-бела облека, затоа што тоа се препознатливите бои на етикетата на компанијата. [[Кока-Кола]] не беше првата компанија за безалкохолни пијалаци која ја искористи современата слика за Дедо Мраз во своите реклами. Компанијата ''White Rock Beverages'' веќе го искористи црвено-белиот лик на Дедо Мраз за рекламата за минерална вода, а подоцна, во 1923 година и за пенливиот безалкохолен пијалак со вкус на ѓумбир. Всушност, најпрво, Дедо Мраз се појави на насловната страница на списанието ''Puck'', на почетокот од векот. Ликот на Дедо Мраз бил поврзуван со добротворни цели и со човекољубието, особено преку организации како ''Армијата на спасот''. Волонтери облечени како Дедо Мраз стануваа дел од кампањите за собирање на средства за семејствата со потреби во божиќниот период. На некои слики од почетокот на 20-иот век, Дедо Мраз бил нацртан како сам, во мала работилница, рачно ги прави играчките. На крајот, се појави конечната идеја - играчките рачно ги изработуваа неговите помошници, џуџињата. Во 1956 година, се појави популарната песна на [[Џорџ Мелакрино]], "Госпоѓа Дедо Мраз", а потоа во 1963 година и книгата за деца на [[Филис Мекгинли]] со наслов "Како госпоѓа Дедо Мраз го спаси Божиќ", кои помогнаа во стандардизирањето и воведувањето на карактерот и улогата на сопругата на Дедо Мраз, госпоѓа Мраз, во популарната имагинација. Романот на [[Сибури Квин]] од 1948 година, „Патишта“, потекнува од историски легенди и ја раскажува приказната за Дедо Мраз и потеклото на [[Божиќ]]. Дел од другите современи дополнувања на приказната е „[[Рудолф (ирвас)|Рудолф]], ирвасот со црвено носе“, деветтиот и главниот ирвас, кој е овековечен во песната на [[Џин Отри]]. === Традицијата за оџакот === Традицијата според која Дедо Мраз влегува во домовите низ оџакот, потекнува од приказната, во која што тој фрла паричка низ прозорецот и од подоцнежната верзија на приказната, според која доколку е затворен прозорецот, тој ја фрла паричката во оџакот. Во сликата "Празникот на Дедо Мраз", на холандскиот сликар [[Јан Стен]], се претставени возрасни луѓе и дечиња кои со воодушевување гледаат во оџак, додека други дечиња си играат со своите играчки. Според примитивните верувања, каминот претставува свето место, извор на добротворност, низ кое џуџињата и добрите вили ги внесуваат подароците во домовите. Влегувањето на Дедо Мраз во домовите, низ оџакот, за време на Бадниковата ноќ стана дел од американската традиција преку поемата на Клемент Кларк Мур, "Посета од Дедо Мраз", во која тој е опишан како џуџе. === Во популарната култура === До крајот на 20 век, реалноста со масовното механизирано производство стана повеќе прифатена од страна на западниот свет. Таа промена се одрази на современата слика за домот на Дедо Мраз - денес хумористично е претставен како целосно механизиран простор за создавање и дистрибуција, опремен со најсовремена индустриска технологија, надгледуван од страна на помошниците на Дедо Мраз, а тој и неговата сопруга, Госпоѓа Мраз имаат улога на директори. Еден извадок од статија во списание за трговија, вешто ја опишува оваа слика: "Работилницата на Дедо Мраз е глетка за набљудување. Со површина од 370.000 квадратни метри претставува еден од најголемите уреди во светот. Еден реален магацински управувачки систем е потребно да има еден таков имот. Објектот извршува задачи, со комбинирање на дузина активности во динамична низа (расчистување, обновување, одбирање, товарење на санката, пребројување на циклусот). Не е познато дека всушност, Дедо Мраз мора да користи многу санки и лажни возачи за да ја заврши својата работа на Божиќ". Голем број на телевизиски реклами, комични стрипови и други медиуми го опишуваа однесувањето на помошниците на Дедо Мраз кон него како еден вид на хумористичен бизнис, шегите кои ги правеа на негова сметка и играњето мајтап со него. На пример, во стрипот ''Bloom County'' една приказна велеше дека Дедо Мраз ги одбил барањата на џуџињата од Професионалната занаетчиска органзиација за правење играчки, кои штрајкувале и кои барале повисоки дневници и топла бања во соблекувалната. Претседателот на [[Америка]] се вмешал, ги отпуштил сите помошници на Дедо Мраз и ги заменил со невработени контролори на воздушниот сообраќај. Во [[Киргистан]], еден планински врв беше наречен по името на Дедо Мраз, откако една шведска компанија предложи дека тоа место може да биде поатрактивна локација за патување од Лапонија. Во 2007 година, на 30 декември, во Бишкек ([[Bishkek]]), главниот град на [[Киргистан]], беше одржан фестивал за Дедо Мраз, на којшто присуствуваа владини претставници. 2008 година, беше официјално прогласена за година на Дедо Мраз во државата. Се сметало дека овие случувања ќе го развијат туризмот во [[Киргистан]], која е претежно муслиманска земја. [[Гинисови рекорди|Гинисовиот рекорд]] за организација на најголем собир на Дедо Мразовци го има градот Дери Сити во Северна Ирска. Настанот беше одржан на 9 септември, 2007 година и на него се собраа 12.965 луѓе облечени како Дедо Мраз, со што го соборија претходниот рекорд на собирот во [[Ливерпул]], 2005 година, на кој имаше 3.921 луѓе. Во 2009 година, во [[Букурешт]], [[Романија]], имаше неуспешен обид за соборување на рекордот, на собирот на кој се појавија 3939 луѓе облечени како Дедо Мраз. === Традиции и ритуали === Северноамериканските традиции поврзани со Дедо Мраз, потекнуваат од голем број на божиќни обичаи од различни држави. Некои ритуали, како на пример посетувањето на Дедо Мраз во стоковните куќи, се случуваат денови пред [[Божиќ]], додека пак други ритуали, како што е приготвувањето закуска за Дедо Мраз, се врши само на Бадниковата вечер. Поставувањето на чорапи, во кои Дедо Мраз остава подароци е многу стар обичај, кој сè уште се практикува. Постојат и современи изуми, како на пример, мрежното место (NORAD), на која во време на божиќниот период може да се следи летањето на Дедо Мраз со санка низ небото. === Паради, стоковни куќи и трговски центри === Во деновите пред [[Божиќ]], Дедо Мраз се појавува во стоковните куќи, трговските центри и е дел од разни забави. Оваа практика прв почнал да ја употребува [[Џејмс Едгар]], во 1890 година, во својата стоковна куќа во [[Броктон]], [[Масачусетс]]. Дедо Мраз го глуми некој глумец, а околу него исто така има други глумци, или пак персонал од стоковната куќа, кои се облечени како помошниците на Дедо Мраз. Функцијата на Дедо Мраз е да ја промовира стоковната куќа, давајќи им мали подароци на децата, или пак да обезбеди сезонско искуство на децата слушајќи ги нивните желби за подароци, додека тие седат на неговото колено. Понекогаш се прави фотографија со Дедо Мраз и детето. Фотографирањето на Дедо Мраз со децата е ритуал кој датира од 1918 година. Просторот кој е наменет за оваа цел е празнично украсен, наречен е Работилницата на Дедо Мраз и најчесто има голем престол, на кој тој седи. Во [[Соединетите Држави]] еден од најзначајните настани е парадата за [[Ден на благодарноста]] во [[Њујорк]], која ја организира стоковната куќа '' Macy’s'', на која Дедо Мраз пристигнува на огромен брод. За Дедо Мразот од оваа стоковна куќа, често се вели дека е вистинскиот. Есеистот [[Дејвид Седарис]] работел како помошник на Дедо Мраз во стоковната куќа и за тоа време пишувал сатиричен дневник, кој подоцна бил објавен. Многу често, ако некој забележи дека Дедо Мраз не е вистински, тој објаснува дека е обичен човек, преправен во Дедо Мраз, кој му помага во овој период од годината. Голем број деца разбираат дека Дедо Мраз е екстремно зафатен во периодот околу [[Божиќ]]. На семејни забави, таткото или некој друг машки член на фамилијата се преправа во Дедо Мраз. Постојат училишта во кои се даваат инструкции за тоа како да се глуми Дедо Мраз. На пример, телевизискиот продуцент за деца, [[Џонатан Мит]], студирал на меѓународната школа за Дедо Мраз и се стекнал со епитетот магистер во 2006 година. Улогата на Дедо Мраз прераснала во негова втора професија, се појавувал на паради, во трговски центри и на крајот се појавил преправен во Дедо Мраз и на насловната страница на американското месечно списание ''Бостон магазин''. === Пишување писма до Дедо Мраз === Пишувањето писма до Дедо Мраз е традиција меѓу децата веќе многу години. Писмата содржат список на играчки кои децата би сакале да ги добијат од Дедо Мраз и потврда дека биле умни изминатата година. Некои социјални научници утврдиле дека писмата на момчињата и девојчињата се разликуваат. Девојчињата пишуваат подолги, покултурни писма од момчињата, во кои ја опишуваат природата на [[Божиќ]]. Исто така, девојчињата почесто посакуваат подароци за други луѓе. Голем број поштенски служби им дозволуваат на децата да испраќаат писма до Дедо Мраз. Одговорите на овие писма ги пишуваат поштари или надворешни волонтери. Пишувањето писма до Дедо Мраз има образовно значење за поттикнувањето на писменоста и електронската комуникација. Писмото до Дедо Мраз е најчесто првото детско искуство во допишувањето. При пишувањето и праќањето на писмото, на децата им помагаат родителите или учителите и со тоа учат за содржината на писмата, обраќањето, поздравите и употребата на адресата и поштенскиот број. Според студијата на Светскиот поштенски сојуз и истражувањето на националните поштенски операции, Поштенската служба на САД го има направено првиот обид за одговор на писмо до Дедо Мраз. Овој обид започнал во 1912 година, а во 1940 година го добил името „Операција Дедо Мраз“. Неговата цел била секое писмо пратено до Дедо Мраз да стигне до добротворните организации, големите компании, до локалните претпријатија и поединци и тие да се погрижат на секое дете од брег до брег да му биде исполнета новогодишната желба. Според истражувањето на Светскиот поштенски сојуз од 2007 година, најголем број на писма за Дедо Мраз стигнале до Поштенската служба на Франција, дури 1.220.000 писма, од 126 земји. Таа година, Поштенската служба на Франција ангажираше луѓе кои ќе одговорат на огромниот број на писма пратени до Дедо Мраз, кои доаѓале од [[Русија]]. Други интересни информации во врска со писмата кои децата ги пишуваат до Дедо Мраз според истражувањето на Светскиот поштенски сојуз од 2007 година: - Држави чии национални поштенски оператори дале одговор на писма пратени до Дедо Мраз и нвиниот број во 2006 година: [[Германија]] (500.000), [[Австралија]] (117.000), [[Австрија]] (6000), [[Бугарија]] (500), [[Канада]] (1.060.000), [[Шпанија]] (232.000), [[Финска]] (750.000), [[Франција]] (1.220.000), [[Велика Британија]] (750.000), [[Ирска]] (100.000), [[Нов Зеланд]] (110.000), [[Португалија]] (255.000), [[Полска]] (3000), [[Словачка]] (85.000), [[Шведска]] (150.000), [[Швајцарија]] (17.863), [[Украина]] (5.019). Канадската пошта има посебен поштенски број за писмата кои се пратени до Дедо Мраз. Од 1982 година над 13.000 канадски поштенски работници доброволно пишуваа одговори на писмата. Адресата на Дедо Мраз е: ''Северен Пол, Канада''. Во 2009 година, илјада работници одговорија на 1.1 милион писма и 39.500 барања по електронски пат, на 30 јазици, како и на [[Брајова азбука]] за слепи. Во [[Велика Британија]], традиционално некои деца ги палеле божиќните писма во оган, така што тие магично ќе стигнат до [[Северниот Пол]] со помош на ветерот. Подоцна се востановило дека поефикасен начин е да се користи нормалното праќање на писмата преку пошта, па оваа традиција се изгубила во современиот живот. Во [[Мексико]], како и во други латиноамеркинаски држави, децата понекогаш ги завиткуваат своите писма во мал балон од хелиум и го пуштаат во воздухот надевајќи се дека магично ќе стигнe до Дедо Мраз. Во 2010 година, бразилската национална поштенска служба, формираше партнерства со јавните училишта и социјалните институции, со цел да ги охрабри децата да пишуваат писма и да ги употребуваат поштенските броеви и марки. Во 2009 година, оваа служба одговори на 2.000.000 божиќни писма и донираше 414.000 подароци на најсиромашните граѓани на [[Бразил]]. Низ годините, Дедо Мразот од [[Финска]] добил над 8 милиони писма. Тој добива околу 600.000 писма секоја година од 198 различни земји, а [[Того]] е најновата земја додадена на списокот. Децата од [[Велика Британија]], [[Полска]] и [[Јапонија]] се највредните пишувачи. === Ритуали за Бадниковата вечер === Во [[Соединетите Држави]] и [[Канада]], децата традиционално му оставаат на Дедо Мраз чаша со млеко и чинија со колачиња; во [[Велика Британија]] и [[Австралија]] пак, децата му оставаат шери и овошен колач, а во [[Шведска]], каша од ориз. Во [[Ирска]] популарно е да му се остави пиво или млеко заедно со пудинг или овошен колач. Во [[Унгарија]], Дедо Мраз доаѓа вечерта на 5 декември, а децата ги добиваат своите подароци наредното утро. Децата во [[Велика Британија]], [[Австралија]], [[Ирска]], [[Канада]] и [[Америка]], оставаат и морков за ирвасот на Дедо Мраз и знаат дека доколку не се умни во текот на целата година, во чорапите кои ги оставаат, наместо подарок, ќе добијат грутка јаглен. Децата кои го следат холандскиот обичај, пред да одат в кревет, во нивните чевли ставаат морков и слама за коњот на Синтерклас. Наредното утро, на местото на морковот и сламата, во чевлите децата наоѓале подарок. На непослушните деца им се велело дека наместо подароци, ќе добијат куп стапчиња. Други ритуали во [[Америка]] поврзани со [[Божиќ]] вклучуваат читање на приказни за Дедо Мраз, гледање на анимирани телевизиски програми во кои главен лик е тој, како и пеење на неговите песни. Ритуали кои децата ги прават неколку минути пред да одат в кревет го вклучуваат редењето на чорапи на каминот и на други места во домот, кои Дедо Мраз не може, а да не ги забележи симнувајќи се низ оџакот. Во домовите во коишто нема камин, децата ја оставаат отклучена надворешната врата, за Дедо Мраз да може без проблем да влезе внатре. Понекогаш, родителите кои ги поставуваат подароците за своите деца под новогодишната елка, им ставаат ливче на кое се потпишуваат како Дедо Мраз. ==Дедо Мраз како тема во уметноста и во популарната култура== ===Дедо Мраз во книжевноста=== * „Ајде еден малечок Дедо Мраз. Ти трупчето, јас главата.“ — краток расказ на македонската писателка [[Ана Голејшка Џикова]].<ref>Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), ''Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ''. Скопје: Темплум, 2022, стр. 340.</ref> * „Пречек“ — расказ за деца на македонскиот писател [[Киро Донев]] од 2013 година.<ref>Киро Донев, ''Приказни од куќичката на дрво''. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 91.</ref> * „И Дедо Мраз греши“ — расказ за деца на Киро Донев од 2013 година.<ref>Киро Донев, ''Приказни од куќичката на дрво''. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 92-93.</ref> ===Дедо Мраз во поп-музиката=== * „Мили му извади пиштол на Дедо Мраз“ (англиски: ''Millie Pulled A Pistol On Santa'') — песна на американската [[рап]]-група [[Де Ла Соул]] (''De La Soul'') од [[1991]] година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=faiER856zQU&list=PL662BF12B216BB775&index=15 YouTube, De La Soul - Millie Pulled A Pistol On Santa (пристапено на 4.2.2017)]</ref> === Дедо Мраз во филмот и телевизијата === {| class="wikitable" |- ! Филм !! Година !! Режисер |- | ''Чудо на 34. улица''|| 1947 || Џорџ Ситон |- | ''Дедо Мраз'' || 1959|| Рене Кардона |- |'' Santa Claus Conquers the Martians''|| 1964 || Николас Вебстер |- |'' Морозко''|| 1965 || Alexander Rou |- |''Дедо Мраз: Филмот''|| 1985 || Жано Шварц |- | ''Еден волшебен Божиќ''|| 1985 || Филип Борсос |- | ''Ернест го спасува Божиќ'' || 1988 || Џон Р. Чери III |- | ''Дедо Мраз'' || 1994 || Џон Пасквин |- | ''Чудо на 34. улица''|| 1994 || Лес Мајфилд |- | ''Mrs. Santa Claus''|| 1996 || Тери Хагнес |- | ''Каков татко, таков Дедо Мраз'' || 1998 || Мајкл Скот |- | ''Santa Who? ''|| 2000 ||Вилијам Диар |- | ''Call Me Claus'' || 2001 ||Питер Вернер |- | ''The Santa Trap '' || 2002 ||John Shepphird |- | ''Mr. St. Nick''|| 2002 ||Craig Zisk |- |''Дедо Мраз 2 ''|| 2002 ||Мајкл Лембек |- |'' Blizzard'' || 2003 || ЛеВар Бартон |- |'' Elf'' || 2003 || Џон Фавро |- |''Santa's Slay ''|| 2005 ||Дејвид Стеиман |- |'' The Santa Clause 3: The Escape Clause'' || 2006 ||Мајкл Лембек |- | ''Годината без Дедо Мраз'' || 2006 || Рон Андервуд |- |'' Fred Claus'' || 2007 || Дејвид Добкин |- | ''Божиќна приказна ''|| 2007|| Juha Wuolijoki |- | ''Santa Buddies: The Legend of Santa Paws'' || 2009 || Роберт Винс |- |''Ноќат пред ноќат пред Божиќ''|| 2010 || Џејмс Ор |- |'' The Search for Santa Paws''|| 2010 || Роберт Винс |- |'' Santa Paws 2: The Santa Pups'' || 2012 || Роберт Винс |- |''Тивка ноќ'' || 2012 || Steven C. Miller |- |''A Fairly Odd Christmas'' || 2012 || Savage Steve Holland |- | ''Get Santa'' ||2014 ||Кристофер Смит |- |''Божиќна страшна приказна''||2015 ||Steve Hoban, Grant Harvey, Brett Sullivan |- |''Snekker Andersen og Julenissen''|| 2016 ||Terje Rangnes |- | ''Дед Мороз. Битва Магов''||2016 ||Aleksandr Voytinskiy |- | ''48 божиќни желби''||2017 || Neale Kimmel |- | ''Santa & Cie''||2017 || Алан Шабат |- | ''The Christmas Chronicles'' || 2018 || Clay Kaytis |- | ''Smart Christmas'' || 2018 || Марија Веселинова |- | ''Заборавен Божиќ'' || 2019 ||Andrea Eckerbom |- | ''Noelle'' || 2019|| Марк Лоренс |- | ''The Christmas Chronicles 2'' ||2020 ||Крис Колумбус |- | ''David and the Elves'' ||2021 || Мајкл Рогалски |- | ''The Good Witch of Christmas'' ||2022 ||Francesco Cinquemani |- | ''Violent Night'' ||2022 ||Томи Виркола |- | ''Дедо Мразовци (мини серија)'' ||2022-23 || |- | ''Christmas Bloody Christmas'' ||2022 || Џо Бегос |- | ''The Naughty Nine '' ||2023 || Алберто Бели |- | ''Dear Santa '' ||2024 ||Боби Фарели |- | ''Red One '' ||2024 || Jake Kasdan |} === Тв епизоди(TV specials) === {| class="wikitable" |- ! Епизода !! Година !!Режисер |- |''The Great Santa Claus Switch''|| 1970 || Џон Мофит |- | ''Elmo Saves Christmas ''|| 1990 || Emily Squires |- |''I'm Dreaming of a White Ranger (епизода од Mighty Morphin Power Rangers)'' || 1995 || |- |''Barney's Night Before Christmas '' || 1999 || Ben Vaughn |- |''A Muppets Christmas: Letters To Santa'' || 2008 ||Кирк Тачер |- | ''The Holiday Spirit (епизода од LazyTown) ''||2013 || |- | ''Last Christmas (епизода од Doctor Who)'' || 2014 || |- | ''Race to Rescue Christmas (епизода од Power Rangers Dino Charge)'' || 2015 || |- | ''Past, Presents, and Future (епизода од Power Rangers Ninja Steel )'' || 2017 || |- | ''Scrozzle's Revenge (епизода од Power Rangers Beast Morphers )'' || 2018 || |- | ''Secret Santa (епизода од Power Rangers Dino Fury )'' || 2021 || |} === Анимирани филмови === {| class="wikitable" |- ! Филм !! Година !!Режисер |- | ''Santa's Workshop'' || 1932 || Вилфред Џексон |- |'' The Night Before Christmas''|| 1933 || Вилфред Џексон |- | ''Santa's Surprise ''|| 1947|| Seymour Kneitel |- |''Rudolph the Red-Nosed Reindeer''|| 1948|| Max Fleischer |- |''Новогодняя ночь ''|| 1948||Pyotr Nosov, Olga Chodatajewa |- | ''Когда зажигаются елки'' ||1950|| Mstislav Pashchenko |- | ''Снеговик-почтовик'' ||1955|| Leonid Amalrik |- | ''Новогоднее путешествие'' ||1959|| Pyotr Nosov |- | ''Rudolph The Red-Nosed Reindeer'' ||1964|| Larry Roemer, Kizo Nagashima |- | ''The Night Before Christmas '' ||1968|| |- |'' Дед Мороз и лето ''||1969|| Valentin Karavaev |- |'' Frosty the Snowman ''||1969|| Arthur Rankin, Jr., Jules Bass |- | ''Santa Claus Is Comin' to Town'' || 1970 || Arthur Rankin, Jr., Jules Bass |- | ''A Christmas Story'' || 1972 || Joseph Barbera, William Hanna |- | ''The Year Without A Santa Claus''|| 1974|| Arthur Rankin, Jr., Jules Bass |- | ''Rudolph's Shiny New Year'' || 1976|| Arthur Rankin, Jr., Jules Bass |- |'' A Flintstone Christmas ''|| 1977|| Charles August Nichols |- |''Raggedy Ann and Andy in The Great Santa Claus Caper ''|| 1978|| Чак Џонс |- |'' Дед Мороз и серый волк ''|| 1978|| Vitold Bordzilovsky |- | '' Casper's First Christmas (епизода)''|| 1979 || |- |'' Rudolph and Frosty's Christmas in July ''|| 1979|| Arthur Rankin, Jr., Jules Bass |- | ''Yogi's First Christmas''|| 1980 || Реј Патерсон |- | ''Pinocchio's Christmas''|| 1980 || Arthur Rankin, Jr., Jules Bass |- | ''The Trolls and the Christmas Express''|| 1981 || John R. Gaug |- |'' A Chipmunk Christmas''|| 1981 || |- |'' Christmas Comes to Pac-Land''|| 1982 || Реј Патерсон |- |'' SuperTed Meets Father Christmas(епизода)''|| 1984 || |- |'' The Life and Adventures of Santa Claus''|| 1985 || William R. Kowalchuk Jr. |- |'' The Glo Friends Save Christmas''|| 1985 || Тери Ленон |- | '' "Rambo" When SAVAGE Stole Santa (епизода)''|| 1986 || |- | '' Heathcliff: "North Pole Cat" (епизода)''|| 1986 || |- |''Bluetoes, the Christmas Elf''|| 1988 || |- |''Koopa Klaus; Little Marios(епизода)''|| 1989 || |- |''Nilus the Sandman: The Boy Who Dreamed Christmas''|| 1991 ||Крис Деланеј |- |''Santa's First Christmas''|| 1992 ||Лес Ортон |- |'''Twas the Night Before Christmas''|| 1992 || Тимоти Фордер |- |''Inspector Gadget Saves Christmas(епизода)''|| 1992 || |- |''Rugrats: "The Santa Experience" (епизода)''|| 1992 || |- |''"Bonkers" Miracle at the 34th Precinct (епизода)''|| 1993 || |- |'' The Town Santa Forgot''|| 1993 ||Роберт Алварез |- |''The Night Before Christmas''|| 1994 || Дајан Ескенази |- |''A Pinky and the Brain Christmas(епизода)''|| 1995 || |- |''"The Tick" The Tick Loves Santa!(епизода)''|| 1995 || |- |''The Reindeer Hunter - Ace Ventura: Pet Detective(епизода)''|| 1995 || |- |''The Christmas Elves''|| 1995 ||Дајан Ескенази |- |''The Mask: "Santa Mask"(епизода)''|| 1995 || |- |''Earthworm Jim: "For Whom the Jingle Bell Tolls"(епизода)''|| 1995 || |- |''Dot & Spot's Magical Christmas Adventure''|| 1996 || Дејвид Шварц |- |''Christmas in Cartoontown''|| 1996 || Лон Мур |- |''"The Oz Kids" Christmas in Oz (епизода)''|| 1996 || |- |''The Story of Santa Claus''|| 1996 || Тоби Блут |- |''Sonic: Christmas Blast (епизода)''|| 1996 || |- |''Annabelle's Wish''|| 1997 || Рој Вилсон |- |''The Secret World of Santa Claus''|| 1997 || Рој Вилсон |- | ''Rudolph the Red-Nosed Reindeer: The Movie'' || 1998 || |- | ''"Pippi Longstocking" Pippi's Christmas (епизода)'' || 1998 || William R. Kowalchuk Jr. |- | ''Dad'X(серија)'' || 1998 || |- |'' Dexter vs. Santa's Claws(епизода)''|| 1998|| |- | ''Pokémon: "Holiday Hi-Jynx(епизода)''|| 1998|| |- | ''O' Christmas Tree''|| 1999|| Берт Ринг |- | ''Santa's Last Christmas ''|| 1999|| |- | ''Santa's Special Delivery''|| 1999|| |- |'' Buzz Lightyear of Star Command: "Holiday Time"(епизода)''|| 2000|| |- |'' The Life & Adventures of Santa Claus''|| 2000|| Сузан Блу |- |'' Coco & Drila Adventures: The Magic Sack Of Santa Claus''|| 2000|| Julián Tarragó |- |'' Grandma Got Run Over by a Reindeer''|| 2000|| Фил Роман |- | ''The New Woody Woodpecker Show: "The Twelve Lies of Christmas" (епизода)''|| 2001|| |- | '' A Johnny Bravo Christmas'' (епизода)|| 2001|| |- | '' A Christmas Adventure ...From a Book Called Wisely's Tales'' || 2001|| Dale J. Sexton |- |'' Rudolph the Red-Nosed Reindeer & the Island of Misfit Toys''|| 2001 || William R. Kowalchuk Jr. |- |'' Jackie Chan Adventures A Jolly J-Team X-mas (епизода)''|| 2002 || |- |'' The Night Before Christmas: A Mouse Tale''|| 2002 ||Мајкл Спорн |- |'' Archie's Weird Mysteries: "The Christmas Phantom" (епизода)''|| 2002 || |- |'' Dora the Explorer: "A Present for Santa" (епизода)''|| 2002 || |- |'' Strawberry Shortcake: Berry, Merry Christmas (епизода)''|| 2003 || Луис Гассин |- | ''Mickey's Twice Upon a Christmas'' || 2004 || Theresa Cullen, Matthew O'Callaghan, Carole Holliday |- | ''Noddy Saves Christmas (епизода)'' || 2004 || |- |'' The Polar Express ''|| 2004 || Роберт Земекис |- |''Nine Dog Christmas'' || 2004 || Kamoon Song |- |''Felix the Cat Saves Christmas'' || 2004 ||Дон Ориоло |- |''In Search of Santa ''|| 2004 || William R. Kowalchuk Jr., Doug Parker |- |''The Happy Elf''|| 2005 || Џон Рајс |- |''Foster's Home for Imaginary Friends: "A Lost Claus" (епизода)''|| 2005 || |- |''Billy & Mandy Save Christmas(епизода)''|| 2005 || |- |''Codename: Kids Next Door: "Operation: N.A.U.G.H.T.Y."(епизода)''|| 2005 || |- |''SantApprentice (серија)''|| 2006 || |- |''A Very Fairy Christmas''|| 2006 || Ron Crown |- |''Mickey Mouse Clubhouse: "Mickey Saves Santa" (епизода)''|| 2006 || |- |''Camp Lazlo: "Kamp Kringle"" (епизода)''|| 2007 || |- |''Christmas Is Here Again''|| 2007 || Роберт Запиа |- | ''Super Sleuth Christmas Movie'' || 2007 || David Hartman, Don MacKinnon |- |''Merry Madagascar and The Penguins of Madagascar: "The All Nighter Before Christmas" (епизода)''|| 2008 || |- | ''A Martian Christmas ''|| 2008 ||José Alejandro García Muñoz |- | ''Santa vs. Claus ''|| 2008 || Крис Дојл |- | ''Gotta Catch Santa Claus ''|| 2008 || Питер Пепениотис |- | ''A Miser Brothers' Christmas ''|| 2008 || |- | ''Merry Madagascar ''|| 2009 || Дејвид Сорен |- | '' Back at the Barnyard" It's an Udderful Life! ''(епизода)|| 2009 || |- | ''Santa's Apprentice ''|| 2010 || Luc Vinciguerra |- | ''Arthur Christmas'' || 2011 || Сара Смит |- |''Ice Age: A Mammoth Christmas''|| 2011 || Карен Дишер |- |''The Magic Crystal''|| 2011 || Анти Хаикала |- | ''Rise of the Guardians''|| 2012 || Питер Рамзи |- | ''Scooby-Doo! Haunted Holidays''|| 2012 ||Виктор Кук |- |''PAW Patrol: "Pups Save Christmas"(епизода)''|| 2013 || Aaron Seelman, Leon Joosen |- |'' The New Adventures of Peter Pan: "Christmas in Neverland"(епизода)''|| 2013 || |- |''The Naughty List''|| 2013 || Гордон Крум |- |''The Magic Snowflake''|| 2013 || Luc Vinciguerra |- |'' Saving Santa''|| 2013 || Aaron Seelman, Leon Joosen |- | ''"Doc McStuffins" A Very McStuffins Christmas (епизода)''|| 2013 || |- | '' "Blaze and the Monster Machines "Monster Machine Christmas (епизода)''|| 2015 || |- | ''Shimmer and Shine: "Santa's Little Genies" (епизода)''|| 2015 || |- | ''Marvel Super Hero Adventures: Frost Fight!''|| 2015 || |- | ''Miraculous: Tales of Ladybug & Cat Noir: "A Christmas Special"(епизода)'' || 2016|| |- | ''Ruff Ruff Tweet and Dave's Christmas Adventure '' || 2016||Tony Collingwood,Andrea Tran |- | ''Puppy Dog Pals: "A Very Pug Christmas"(епизода)'' || 2017|| |- |''Elliot the Littlest Reindeer ''|| 2018 || Jennifer Westcott |- |''Elf Pets: Santa's St. Bernards Save Christmas ''|| 2018 ||Chanda Bell,Zach Lamplugh |- |''Elf Pets: Santa's St. Bernards Save Christmas ''|| 2018 ||Chanda Bell,Zach Lamplugh |- | ''Ranger Rob: "A Very Ranger Christmas in Big Sky Park/A Very Yeti Christmas in Big Sky Park"(епизода)'' || 2018|| |- | ''Dorothy's Christmas in Oz"(епизода)'' || 2018|| |- | ''Rusty Saves Christmas"(епизода)'' || 2018|| |- | ''The Doc McStuffins Christmas Special'' || 2018|| |- | ''Elf Pets: A Fox Cub's Christmas Tale'' || 2019|| Chanda Bell |- | ''Super Monsters Save Christmas (епизода)'' || 2019|| |- | ''Hotel Transylvania: "A Year Without Creepmas" (епизода)'' || 2019|| |- | ''Elf Pets: Santa's Reindeer Rescue''|| 2020|| Chanda Bell |- | ''Santa's Super Monster Helpers (епизода)''|| 2020|| |- | ''"Santiago of the Seas" A Pirate Christmas(епизода)''|| 2020|| |- | ''"PAW Patrol" Pups Save a Bah Humdinger (епизода)''|| 2020|| |- | ''A Trash Truck Christmas''|| 2020|| |- | ''Alien Xmas''|| 2020|| Stephen Chiodo |- | ''A Very Merry Chipmunk Part 1 (епизода)''|| 2020|| |- | ''"How the Super Ks Save Christmas, Part 2" (епизода)''|| 2021|| |- | ''Santa Inc.''|| 2021|| Alexandra Rushfield |- | ''A Blazing Amazing Christmas(епизода)''|| 2022|| |- | ''Renindeer in Here''|| 2022|| |- | ''Mickey Saves Christmas''|| 2022|| |- | ''The Action Pack Saves Christmas(епизода)''|| 2022|| |- | ''The Boss Baby: Christmas Bonus''|| 2022|| |- | ''Santa's Crash Landing(епизода)''|| 2023|| |- | ''Charger's Christmas Adventure(епизода)''|| 2023|| |- | ''Did I Do That to the Holidays? A Steve Urkel Story''|| 2023||Jojo Ramos,Patrick Richard,Pose Bryan Newton |- | ''Pupstruction Saves Christmas(епизода)''|| 2023|| |- | ''Glisten and the Merry Mission''|| 2023||Кори Морисон |- | ''SuperKlaus''|| 2024|| Steve Majaury,Andrea Sebastián |- | ''A Jr. Patroller's Christmas ''|| 2024|| |- | ''A Very Merry Christmas Tree(епизода)''|| 2024|| |- | ''The Crew Makes Christmas Magical(епизода)''|| 2024|| |- | ''A Snow Day For Aunt May(епизода)''|| 2024|| |- | ''Flounder's Christmas Letter/Holiday Toy Box Trouble(епизода)''|| 2024|| |- | ''Get the Letters to Santa!(епизода)''|| 2024|| |- | ''Santler Claws is Comin’ to Town(епизода)''|| 2024|| |- | ''Sandy's Country Christmas ''|| 2024|| |- | ''Mickey and the Very Many Christmases''|| 2024|| |- | ''That Christmas''|| 2024|| Симон Ото |- | ''A Figgly Christmas''|| 2025|| Matthew Clark "Ghost",Tesha Clark |- | ''Santa.com''|| 2025|| Лино ДиСалво |- | ''Santa's Magic Crystal ''|| 2026|| Крис МкКеј |- |} == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Христијански фолклор]] [[Категорија:Нова година]] 2fixtlb9uyudfkxl8rynh2di0n13ekq Свештенство 0 761217 5293950 5182348 2024-11-19T21:16:21Z Andrew012p 85224 5293950 wikitext text/x-wiki {{Redirect|Клер|грофовија во Ирска|Клер (грофовија)}} [[File:Religious Leaders, World Economic Forum 2009 Annual Meeting.jpg|thumb|Свештенство]] '''Свештенство'''<ref>{{ДРМЈ|свештенство}}</ref> или '''клер'''<ref>{{ДРМЈ|клер}}</ref> — лица што ја извршуваат верската служба во некоја [[религија]]. == Потекло на поимот == Како и кај зборот [[вештерка]], свештениците се луѓе со посебни вештини, т.е. светлоносци, застапници и молитвеници пред [[Бог]]а. == Историја == [[Податотека:Priestess of isis.jpg|мини|десно|200п|Свештеница на египетската божица [[Изида]]]] Во историјата на религијата, свештеникот е [[лице]] кое во име на заедницата принесува жртви и врши други обреди. Првобитно, таткото (главата) на семејството ја принесувал жртвата. Во понатамошниот развој на човековото општество се издвоиле лица кои биле сметани за посредници меѓу луѓето и боговите. Во некои цивилизации, свештенството било повеќекратно повластено и вршело улоги на [[врач]], [[волшебник]], [[лекар]], [[учител]], [[судија]], [[толкувач]] на традицијата и сè останато во доменот на духовниот живот. Во [[Месопотамија]] и [[Египет]] улогата на врховен првосвештеник ја имал [[кра]]от ([[фараон]]), а нему му помагале хиерархискиот устроен [[клер (свештеници)|клер]] кои сочинувале каста. Кај [[Евреи]]те, во племето Леви кое се сметало за избрано, свештеничкиот чин бил наследен. Кај Римјаните, свештеникот имал и политичка власт и бил биран само од патрициските семејства. Високите свештеници се викале понтифици ({{lang-lat|pontifices}}), а највисокиот свештеник ја имал титулата понтифекс максимус ({{lang-lat|pontifex maximus}}). Во [[Персија]] голем углед имале [[маги]]те, а во [[хиндуизам|хиндуизмот]] браманите. Во [[Стара Грција]] свештениците не играле толку голема улога. Тие биле службеници на светилишта, односно на богот кому му било посветено светилиштето. Женските божества имале свештенички. Свештениците биле многу влијателни во племенскиот живот на [[стари Германи|старите Германи]] и [[Келти]] кај кои биле познати како ''[[друиди]]''. Свештеникот кај [[стари Словени|старите Словени]] се нарекувал ''[[жрец]]'' ({{lang-cu|жьрьць}}). ==Свештенството во христијанската црква== Во [[Православна црква|православната]] и во [[Католичка црква|католичката црква]], поимот „свештеник“ означува и чин во црковната [[ерархија]] кој се наоѓа меѓу [[ѓакон]] и [[епископ]] ([[бискуп]]). Во раното христијанство се јавува мислата за свештеничката вокација на сите верници (која подоцна ја следеле [[протестантство|протестантите]]), меѓутоа многу брзо се створил хиерархиски ред на свештенството ([[презвитер]], [[јереј]], [[бискуп]], [[митрополит]] и [[папа]]). Повеќето христијански заедници кои биле создадени по реформацијата не го познаваат поимот свештеник во традиционалната смисла и облик. Во тие верски заедници раководат духовници, пастори, проповедници, а во [[Црква на Англија|Црквата на Англија]] во поново време улогата на свештеник може да ја вршат и жени. Според [[Новиот завет]], свештенството ([[грчки]]: ''Εκκλησιαστικός κλήρος'' - црковен клир), односно Светата Тајна Свештенство е залог на присуството на [[Исус Христос]] во црквата,<ref>Мт 28,20</ref>, која ја стекнал со крвта своја, и во која постојано делува преку [[Светиот Дух]], како нејзин божествен основал и поглавар. Неговото постојано присуство во црквата било објавено преку епископите, презвитерите и ѓаконите. Преку ракополагањето, според христијанската традиција, свештените лица го примаат дарот на [[Светиот Дух]], кој ги посветува и поставува на определениот степен на црковната хиерархија. Како што на апостолите им дал власта за поучување и свештенодејствување, така Исус ја дал власта и службата на црковната хеиерархија, како Пастир и Чувар на верниците <ref>1Пет 2,25</ref>. Според средновековната црковна книжевност, свештениците се одликуваат со голема духовна моќ при што тие се способни да ги совладаат [[ѓавол]]ите. На пример, во делото „[[Дијалози (дело на Григориј Велики)|Дијалози]]“, Григориј Велики раскажува за една калуѓерка која јадела [[салата]] и во неа влегол еден ѓавол кој седел на лист од салатата. Штом се појавил [[опат]]от Еквитиј, исплашениот ѓавол почнал да се жали и веднаш се повлекол, штом опатот му го наредил тоа. Во друга прилика, презвитерот Стефан уморен се вратил дома и го повикал својот слуга со зборовите: „Дојди ѓаволе, собуј ме“. Тогаш, [[Чевли|обувките]] почнале самите да се собуваат, а свештеникот сфатил дека станува збор за ѓаволот; тогаш, тој го избркал и ѓаволот веднаш си заминал. [[Свети Фортунат]] го избркал ѓаволот од еден опседнат човек, по што ѓаволот скитал низ градските улици жалејќи се дека останал без засолниште. [[Григориј Турски]] ја наведува случката во која ѓаволот влегол во ќерката на [[Цар|императорот]] Лав и не сакал да излезе, барајќи лично да дојде [[лион]]скиот архиѓакон.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 291-293.</ref> Григориј Велики ја наведува и случката во која ѓаволот влегол во еден селанец, принудувајќи го да блее и да цвичи, а една калуѓерка му наредила на ѓаволот да се префрли во некое прасе кое случајно се нашло во близината.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 387.</ref> Во „Животот на отците“ (''Vitae patrum''), [[Григориј Турски]] раскажува за ѓаволите кои нападнале некој [[манастир]], а калуѓерите одговориле со причест и со исповедi кои ѓаволите не можеле да ги поднесат.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 389.</ref> Сепак, дури и во црковната книжевност се опишуваат случки во кои свештениците не се однесуваат побожно, Така, [[Цезариј од Хајстербах]] наведува повеќе случки во кои ѓаволите ги напаѓаат дури и свештениците во случаите кога тие се однесуваат несоодветно: на пример, во некоја црква во која свештениците ги пееле црковните песни гласно и без побожност, а ѓаволот ги собирал нивните гласови при што наполнил цела вреќа; околу некој [[калуѓер]] кој спиел во [[манастир]]скиот [[хор]] се собирале ѓаволите во облик на [[свињи]], кои ги собирале гласовите кои испаѓале од неговата [[уста]]; некој грешен свештеник другарувал со некој витез со кого правел порочни дела, а ѓаволот го казнил така што се преправил како свештеникот и го налутил витезот, кој му ја повредил [[глава]]та на свештеникот;<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 301, 303.</ref> еден калуѓер заспал за време на молитвата, а на неговиот грб се појавил ѓаволот во облик на змија, а на главата на друг калуѓер, кој исто така спиел за време на молитвите, стоел мачор.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 386.</ref> Во своето дело „[[Пофалба на глупоста]]“, [[Еразмо Ротердамски]] ги критикува и исмејува свештениците и нивното практикување на [[христијанство]]то. За монасите, тој вели дека се многу далеку од вистинската [[религија]], а сепак, тие се исполнети со самољубие, сметајќи се себе за круна на побожноста, иако некои од нив не знаат ниту да читаат. Исто така, тој им се потсмева на монашките правила во однос на видот и бојата на облеката, бројот на часовите за спиење, бројот на свештеничките редови (францисканци, бенедиктинци, бернардинци, вилхелмити, јаковити, августинци, итн.). Во продолжение, Еразмо ги исмејува и проповедите на свештениците во кои тие прават разни гримаси и ги користат [[Реторика|реторичките]] правила за да го освојат вниманието на публиката, независно од тоа што проповедаат бесмислици.<ref>Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludosti''. Beograd: Rad, 2016, стр. 74-79.</ref> Во продолжение, тој ги критикува и високите свештеници ([[бискуп]]ите и [[кардинал]]ите) кои се интересираат само за удобен живот, а ги занемаруваат свештеничките должности.<ref>Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludosti''. Beograd: Rad, 2016, стр. 82-83.</ref> Според него, свештениците мора да бидат ослободени од сите желби на овој свет и мора да мислат само на небесните работи, но наместо тоа, исто како световните луѓе, и свештениците мислат на приходите и на [[пари]]те.<ref>Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludosti''. Beograd: Rad, 2016, стр. 86.</ref> ==Свештенството како тема во уметноста и во популарната култура== ===Свештенството како мотив во народното творештво=== * „Попот и парохијаните“ (српски: ''Поп и парохијани'') — српска народна приказна.<ref>Вук Караџић, ''Српске народне приповијетке''. Београд: Лагуна и Вукова задужбина, 2017, стр. 376-377.</ref> * „Се удавил попот што не ја дал раката“ (српски: ''Утопио се поп што није руку дао'') — српска народна приказна.<ref>''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 147.</ref> * „Калуѓерот и четирите грешници“ (српски: ''Калуђер и четири грјешника'') — српска народна приказна.<ref>Вук Караџић, ''Српске народне приповијетке''. Београд: Лагуна и Вукова задужбина, 2017, стр. 154-155.</ref> * „Овчарот и владиката“ — македонска народна приказна.<ref>''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 52-53.</ref> * „Поуката на еден поп“ — македонска народна приказна.<ref>''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 54-55.</ref> * „Неучениот поп“ — македонска народна приказна.<ref>''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 70-71.</ref> * „Попот јарец“ — македонска народна приказна.<ref>''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 56-57.</ref> * „Селанецот и оџата“ — македонска народна приказна.<ref>''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 8.</ref> * „Попе, попе магаре“ — македонска народна песна.<ref>Блаже Тренески, ''Стојна ситноода''. Скопје: Студентски збор, 1981, стр. 71.</ref> ===Свештенството како мотив во книжевноста=== * „Испосник“ — песна на рускиот поет [[Сергеј Главјук]].<ref>Антологија руске лирике – X-XXI век. Књига III: Средина XX века – поч. XXI века (неомодернизам, неоавангарда, постмодернизам и нова трагања). Београд: Paidea, 2007, стр. 241.</ref> * „Просветлениот нос“ — краток расказ на македонскиот писател [[Живко Грозданоски]].<ref>Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), ''Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ''. Скопје: Темплум, 2022, стр. 316-317.</ref> * „Свештеникот од Кукуњан“ - расказ на францускиот писател [[Алфонс Доде]] од 1869 година.<ref>Alphonse Daudet, ''Pisma iz mog mlina''. Zagreb: Znanje, 1986, стр. 93-99.</ref> * „Службата на отецот Радослав“ ([[српски]]: ''Служба оца Радослава'') — [[расказ]] на српскиот писател [[Мирослав Јосиќ Вишњиќ]].<ref>Мирослав Јосиħ Вишњић, ''Сабране приповетке''. Београд: Драганић, 1995, стр. 77-90.</ref> * „[[Ќерката на свештеникот]]“ — [[роман]] на британскиот писател [[Џорџ Орвел]] од 1935 година.<ref>Džordž Orvel, ''Životinjska farma''. Beograd; BIGZ, 1985, стр. 101.</ref> * „Читачот на посланија“ — расказ на италијанскиот писател [[Лујџи Пирандело]].<ref>Luiđi Pirandelo, ''Novele''. Beograd: Rad, 1962, стр. 12-19.</ref> * „Итар Пејо момок кај попот“ — расказ на македонскиот писател [[Стале Попов]].<ref>Стале Попов, ''Итар Пејо''. Скопје: Мисла, Детска радост, Култура, Наша книга, Македонска книга, 1980, стр. 6-9.</ref> * „Итар Пејо и владиката“ — расказ на Стале Попов.<ref>Стале Попов, ''Итар Пејо''. Скопје: Мисла, Детска радост, Култура, Наша книга, Македонска книга, 1980, стр. 18-23.</ref> * „Итар Пејо, попот и алвата“ — расказ на Стале Попов.<ref>Стале Попов, ''Итар Пејо''. Скопје: Мисла, Детска радост, Култура, Наша книга, Македонска книга, 1980, стр. 36.</ref> * „Монах стои пред портите манастирски“ — песна на македонскиот поет [[Анте Поповски]].<ref>Анте Поповски, ''Дрво што крвави''. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 95.</ref> * „Монахот од Кучевиште што создава ружи“ — песна на Анте Поповски.<ref>Анте Поповски, ''Дрво што крвави''. Скопје: Детска радост, Наша книга, Македонска книга, Култура, Мисла, 1991, стр. 44-45</ref> * „Разговори со свештеникот“ — поетска збирка на полскиот поет [[Тадеуш Ружевич]].<ref>„Napomena priređivača“, во: Tadeuš Ruževič, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg / Čigoja štampa, 2013, стр. 328.</ref> * „Епитаф“ — расказ на македонската писателка [[Цветанка Трпкова]].<ref>Цветанка Трпкова, ''Раздавање на душата''. Скопје: Темплум, 2023, стр. 46-49.</ref> * „Ќелијата на пустиникот“ — песна на полската поетеса [[Вислава Шимборска]].<ref>Vislava Šimborska, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 194-195.</ref> ===Свештенството како тема во музиката=== [[Податотека:International Quran Competition for Students of Islamic Seminary Schools 10.jpg|мини|250x250пкс]] * „Свештеникот Садок“ ([[англиски]] ''Zadok the Priest'', [[HWV]] 258) — свечена [[ода]] на [[Георг Фридрих Хендл]] од 1727 година.<ref>[http://www.classicalarchives.com/work/11746.html#tvf=tracks&tv=about Classical Archives]</ref> * „Тажната калуѓерка“ (англиски: ''The blue nun'') - песна на американската [[рап]]-група [[Бисти бојс]] (''Beastie Boys'') од 1992 година.<ref>[https://www.discogs.com/Beastie-Boys-Check-Your-Head/release/53044 DISCOGS, Beastie Boys ‎– Check Your Head (пристапено на 17.6.2020)]</ref> * „Балада за Френки Ли и свештеникот на Јуда“ (англиски: ''The Ballad Of Frankie Lee And Judas Priest'') - песна на американскиот [[Рок-музика|рок-музичар]] [[Боб Дилан]] од 1967 година.<ref>[https://www.discogs.com/Bob-Dylan-John-Wesley-Harding/release/5375007 DISCOGS, Bob Dylan ‎– John Wesley Harding (пристапено на 21.2.2020)]</ref> * [[Систерс оф мерси (рок-група)|Милосрдни сестри]] ([[англиски]]: ''The Sisters Of Mercy'') — англиска рок-група, основана во 1980 година.<ref>[https://www.discogs.com/artist/83146-The-Sisters-Of-Mercy Discogs, The Sisters Of Mercy (пристапено на 9 ноември 2021)]</ref> * „Помоден свештеник“ (англиски: ''Hip Priest'') - песна на британската рок-група [[Фол (рок-група)|Фол]] (''The Fall'') од 1982 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=gjsQpLIe27I YouTube, The Fall - Hex Enduction Hour (Full Album) (пристапено на 18.6.2017)]</ref> ===Свештенството како тема во филмот=== * „[[Свештеникот (филм од 1923)|Свештеникот]]“ ([[англиски]]: ''The Pilgrim'') - американски [[филм]] од [[1923]] година, во [[режија]] на [[Чарли Чаплин]].<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0014358/ IMDb, The Pilgrim (1923) (пристапено на 23.12.2017)]</ref> == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Priests}} == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Свештенство]] [[Категорија:Верски занимања]] [[Категорија:Свети тајни]] [[Категорија:Христијанство]] [[Категорија:Црковни титули]] si785dhmux9lhnwujf1lxfgztrl062t Облешевска парохија 0 768240 5293926 5078672 2024-11-19T20:37:06Z Ehrlich91 24281 обновување и средување 5293926 wikitext text/x-wiki '''Облешевска парохија''' — православна парохија на [[Македонска православна црква - Охридска архиепископија|Македонската православна црква - Охридска архиепископија]], дел од [[Кочанско архијерејско намесништво|Кочанското архијерејско намесништво]] на [[Брегалничка епархија|Брегалничката епархија]]. Нејзиното седиште е во црквата [[Црква „Св. Недела“ - Облешево|„Св. Недела“]] во кочанското село [[Облешево]].<ref>{{наведена книга|last=Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски|title=Карта на верски објекти во Македонија|editor=Валентина Божиновска|publisher=Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи|location=Менора - Скопје|date=2011|isbn=978-608-65143-2-7|language=македонски}}</ref> Парохиски свештеник е Васо Николовски (сост. 2011). Парохијата ги опфаќа селата: [[Бурилчево]], [[Кучичино]], [[Облешево]], [[Теранци]], [[Тркање]] и [[Чифлик (Кочанско)|Чифлик]]. == Цркви и манастири == Ова е список на црквите и манастирите во парохијата. Можно е списокот да не е целосен: {| class="wikitable" |- ! име ! населено место ! изградена ! слика |- |[[Црква „Св. Недела“ - Облешево|Црква „Св. Недела“]]<br/>(парохиско седиште) |[[Облешево]] |[[1976]] |[[Податотека:Црква „Св. Недела“ - Облешево.jpg|200п]] |- |[[Црква „Св. Јован Крстител“ - Облешево|Црква „Св. Јован Крстител“]] |Облешево | |[[Податотека:Црква „Св. Јован Крстител“ - Облешево.jpg|200п]] |- |[[Црква „Св. Богородица“ - Бурилчево|Црква „Св. Богородица“]] |[[Бурилчево]] |[[12 век]] |[[Податотека:Црква „Св. Богородица“ - Бурилчево.jpg|200п]] |- |[[Црква „Св. Трифун“ - Кучичино|Црква „Св. Трифун“]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=305%3A2011-03-05-16-06-40&catid=1%3A2010-01-15-21-51&Itemid=1|title=Камен темелник за изградба на нова црква во с. Кучичино - кочанско|date=5 март 2011|publisher=Брегалничка епархија|language=македонски|accessdate=2011-09-01|archive-date=2016-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305021416/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=305:2011-03-05-16-06-40&catid=1:2010-01-15-21-51&Itemid=1|url-status=dead}}</ref> |[[Кучичино]] |во изградба |[[Податотека:Црква „Св. Трифун“ - Кучичино.jpg|200п]] |- |[[Црква „Св. Архангел Михаил“ - Кучичино|Црква „Св. Архангел Михаил“]] |Кучичино | |[[Податотека:Црква „Св. Архангел Михаил“ - Кучичино.jpg|200п]] |- |[[Црква „Св. Атанасиј“ - Теранци|Црква „Св. Атанасиј“]] |[[Теранци]] |[[1973]] |[[Податотека:Црква „Св. Атанасиј“ - Теранци.jpg|200п]] |- | [[Црква „Св. Никола“ - Тркање|Црква „Св. Никола“]] |[[Тркање (село)|Тркање]] |[[1830]] |[[Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање.jpg|200п]] |- | [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање|Црква „Св. Ѓорѓи“]] |Тркање | [[1975]] |[[Податотека:Црква „Св. Ѓорѓи“ - Тркање 8.jpg|200п]] |- | [[Црква „Св. Димитриј“ - Тркање|Црква „Св. Димитриј“]] |Тркање | н/п |[[Податотека:Црква „Св. Димитриј“ - Тркање.jpg|200п]] |- | [[Црква „Св. Петка“ - Тркање|Црква „Св. Петка“]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |title=архивски примерок |accessdate=2016-11-18 |archive-date=2016-11-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161101153315/http://www.bregalnickaeparhija.org.mk/index.php/82-2010-01-15-21-45/2010-01-15-21-513/1021-2016-10-27-15-38-09 |url-status=dead }}</ref> |Тркање | н/п |[[Податотека:Црква „Св. Петка“ - Тркање.jpg|200п]] |- |[[Црква „Св. Наум Охридски“ - Чифлик|Црква „Св. Наум Охридски“]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.idividi.com.mk/Shqip/Bote/442684/index.htm|title=Во Чифлик, општина Чешиново-Облешево осветена прва црква|date=18 мај 2008|publisher=Иди Види|language=македонски|accessdate=2011-09-01}}</ref> |Чифлик |[[2004]] |[[Податотека:Црква „Св. Наум Охридски“ - Чифлик.jpg|200п]] |- |} == Поврзано == * [[Кочанско архијерејско намесништво]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Obleševo Parish}} * [https://bregalnickaeparhija.org.mk/oblesevska-parohija.html Страница на Брегалничката епархија] {{Coord|41|52|52|N|22|19|49|E|type:landmark_region:MK|display=title}} [[Категорија:Облешевска парохија| ]] [[Категорија:Кочанско архијерејско намесништво]] [[Категорија:Парохии на МПЦ]] a7mseqrwvxxdmotmwd4wspr4e4eakwy ФК Коло Коло 0 971285 5293866 5132328 2024-11-19T13:36:48Z Makenzis 67668 5293866 wikitext text/x-wiki {{Infobox football club 2 | color1 = black | color2 = white | clubname = Коло Коло | current = 2011–12 Colo-Colo season| | image = [[Податотека:Colo-Colo.png|200px]] | fullname = Club Social y Deportivo Colo-Colo | nickname = ''Лос Албос'', ''Ел Касике'' | founded = 19 април 1925 | ground = [[Стадион Давид Арелјано]]<br>[[Сантјаго]], [[Чиле]] | capacity = 45,935 | owner = | chrtitle = Претседател | | chairman = | manager = {{знамеикона|Чиле}} [[Марио Салас]] | mgrtitle = Менаџер | | league = [[Примера Дивисион (Чиле)|Примиера Дивисион]] | season = 2024 | position = Примера Дивисион, 1-и | website = http://www.colocolo.cl |pattern_la1 = _colocolo18h|pattern_b1 = _colocolo18h|pattern_ra1 =_colocolo18h |pattern_sh1 = _colocolo18h |pattern_so1 = _colocolo18h |leftarm1 = FFFFFF |body1 = FFFFFF |rightarm1 = FFFFFF |shorts1 = 000000 |socks1 = FFFFFF |pattern_la2 = _colocolo18h |pattern_b2 = _colocolo18a|pattern_ra2 = _colocolo18h |pattern_sh2 = _colocolo18h |pattern_so2 = _colocolo18a |leftarm2 = 000000 |body2 = 000000 |rightarm2 = 000000 |shorts2 = 000000 |socks2 = 000000 |pattern_la3 = _colocolo18h|pattern_b3 = _colocolo18t|pattern_ra3 =_colocolo18h |pattern_sh3 = _colocolo18h |pattern_so3 = _colocolo18h |leftarm3 = FFFFFF |body3 = FFFFFF |rightarm3 = FFFFFF |shorts3 = 000000 |socks3 = FFFFFF }} '''Коло-Коло''' ({{lang-es|Club Social y Deportivo Colo-Colo}}) е [[фудбал]]ски клуб од [[Сантјаго]], [[Чиле]]. Името го носи по индијанскиот поглавар. Тимот е еден од иницијаторите на чилеанската професионална лига. Исто така, основач е и на јужноамериканскиот куп, кој денес е познат под името [[Копа Либертадорес]]. Освојувач е на многубројни трофеи во Чиле и единствен клуб од оваа земја кој некогаш триумфирал во Копа Либертадорес (1991). Истата година играл во [[Интерконтинентален куп (фудбал)|Интерконтиненталниот куп]] на [[Олимписки стадион (Токио)|Олимпискиот стадион]] во [[Токио]], кадe е поразен од [[ФК Црвена Ѕвезда|Црвена Ѕвезда]]. == Соперници == Традиционален најлут соперник на Коло Коло е екипата на [[ФК Универсидад де Чиле|Универсидад де Чиле]], со кого го играат познатото дерби во [[Чиле]] наречено како Superclásico (Супер Класико), и тоа воедно е најпопуларното фудбалско дерби во Чиле. Првиот натпревар помеѓу двата клуба се одиграл во 1935 година. Соперништво започнало помеѓу 1940-тите и 1950-тите. На 11 ноември 1954 година, била кулминација на серијата несогласувања помеѓу двата клуба. Таа средба завршила со победа за Универсидад де Чиле со 2-1, и со овој резултат ќе започне серијата на добри резултати на "блуз" против Коло Коло. Коло Коло успеал да го поништи овој тренд во текот на следната дваесет и една година, кога 50-те натпревари од Првата дивизија одиграни во периодот помеѓу 1970 и 1991 година, се завршени со биланс од 26 победи на Коло Коло, 15 нерешени, и само 9 победи на Универсидад де Чиле. Двата врвни клубови се сретнале 167 пати со 73 победи за Коло Коло, 49 нерешени натпревари и 45 победи за Универсидад. ==Надворешни врски== *[http://www.colocolo.cl Official website] *[http://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=34934/index.html Colo Colo in FIFA.com] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150620093945/http://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=34934/index.html |date=2015-06-20 }} *[http://www.dalealbo.cl Supporters' Site] [[Категорија:Фудбалски клубови од Чиле]] dbwq5fe8ijfxhdauyh0mc9uphjjvbzx Петар I Петровиќ Његош 0 1000088 5293939 5143597 2024-11-19T20:49:10Z Bjankuloski06 332 /* Борби со Османлиите */ clean up, replaced: дле → дел 5293939 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за монарх | name = Петар I Петровиќ Његош | title = владика на Црна Гора | image = Saint Peter of Cetinje.jpg | caption = | reign = [[1782]]-[[1830]] | coronation = | othertitles = | full name = | predecessor = | successor = [[Петар Петровиќ - Његош|Петар II Петровиќ Његош]] | suc-type = | heir = | queen = | consort = | spouse 1 = | spouse 2 = | spouse 3 = | spouse 4 = | spouse 5 = | spouse 6 = | issue = | royal house = | dynasty = [[Династија Петровиќ-Његош|Петровиќ-Његош]] | royal anthem = | father = | mother = | date of birth = [[1748]] | place of birth = [[Црна Гора]] | date of death = [[1830]] | place of death = [[Цетиње]], [[Црна Гора]] | date of burial = | place of burial = |}} '''Петар I Петровиќ Његош''', канонизиран како ''Свети Петар Цетиски'' ([[Црна Гора]], 1748 — [[Цетиње]], [[Црна Гора]], [[1830]]) бил црногорски владетел и [[митрополит]] од 1782 до 1830 година. Тој потекнувал од куќата [[Династија Петровиќ-Његош|Петровиќ-Његош]], а негови родители биле Марко и Ангелија (по татко Мартиновиќ). Петар, во 1779 година бил во црнагорската делегација која ја посетила Виена. Петар бил хитотонисан за владика во [[Сремски Карловац]]. од страна на карловачкиот митрополит Мојсије Путник во 1784 година. Владиката Петар починал во Цетиње, а неговиот наследник Петар II на 18 октомври го канонизирал. Владиката Петар I Петровиќ Његош станал ''Свети Петар Цетињски''. ==Рани години== [[Податотека:Old Montenegro and Tribes Map-sr.svg|мини|лево|150п|Црногорските племиња]] Петар I Петровиќ Његош е роден во 1748 година во [[Катунска нахија|Катунската нахија]] кај Његушкото племе. Тој потекнувал од куќата [[Династија Петровиќ-Његош|Петровиќ-Његош]], а негови родители биле Марко и Ангелија (по татко Мартиновиќ). Околу 1760 година, Петар се замонашил, а на 17 годишна возраст станал ѓакон. Во 1779 година заминал на школување во [[Руското царство]]. Петар, во 1779 година бил во црнагорската делегација која ја посетила Виена, престолнина на [[Хабсбуршка монархија|Хабсбуршката монархија]] каде што било побарано покровителство и финансиска помош за [[Црна Гора]] од царицата [[Марија Терезија]] По убиството на [[Шќепан Мали]] и именувањето на Арсениј Пламенец за владика (кој не бил од куќата [[Династија Петровиќ-Његош|Петровиќ-Његош]]) во Црна Гора повторно дошло до голема племенска [[анархија]]. По смрта на Арсениј, владичкиото достоинство го презел Петар, а требало да биде хиротонисан во Русија, меѓутоа бидејќи учествувал во црногорската делегација која ја посетил Виена, бил жигосан како ''хабсбуршки човек''. Петар бил хитотонисан за владика во [[Сремски Карловац]] (по укинувањето на Пеќската патријаршиоја овој град станал културен и врески центар на [[Срби]]те) од страна на карловачкиот митрополит Мојсије Путник во 1784 година. Од Карловац, Петар заминал за Русија на прием кај руската царица [[Катерина II (Русија)|Катерина II]] со цел да ги нормализира односите со рускиот двор кој биле нарушени за време на владеењето на Шќепан. Владиката Петар и неговиот иден секретар Франческо Долчи наишле на нељубезен прием, а кнезот Григориј Потемкин го протерал владиката од [[Санкт Петербург]]. Царицата сепак издала наредба за враќање на владиката пред тој да ја напушти руската земја. И покрај ладниот пречек од страна на рускиот двор, владиката Петар по враќањето во својата татковина истакнал дека: ''Оној кој е против Русија, тој е против сите Словени''. == Борби со Османлиите == Додека владиката Петар во 1785 година престојувал во Русија, црногорската земја била нападната од скадарскиот паша [[Кара Махмуд Бушатлија]] кој тврдел дека потекнува од црногорскиот санџакбег Скендербег Црнојевиќ и на тој начин сакал да ги оправда своите претензии кон Црна Гора. [[Бушати|Бушатлија]] со својте сили успеал да се пробие до [[Цетиње]] каде што го запалил Цетињскиот манстир, а тоа бил последниот пат кога [[Османлии]]те со оружје дошле во [[Цетиње]]. По походот на Кара Махмуд, состојбата во Црна Гора била тешка. [[Османлии]]те и понатаму и се заканувале на црногорската земја, а завладеале гладот и анархијата. Црногорците неколкупати побарале помош од [[Руското царство]] и [[Хабсбуршка монархија|Хабсбуршката монархија]], но никој не се смилувал. Состојбата се изменила со започнувањето на [[Руско-турска војна (1787-1792)|Руско-турската војна]] кога виенскиот двор сакал да ја добие довербата на Црногорците за борба против [[Османлиското Царство]]. Во март 1788 година, во Црна Гора прситигнала една хабсбуршка делегација на чело со капетанот Филип Вукасовиќ, а набргу потоа и Русите испратиле свој претставници во Црна Гора. Набргу помеѓу сојузниците односи биле расипани и Вукасовиќ бил принуден да ја напушти Црна Гора. [[Руското царство]] ги повлекло своите претставници, а црногорската земја како сфера на влијание била препушена на виенскиот двор. Во воените акции, Црногорците примениле дефанзивана тактика и одбиле неколку помали османлиски напади. Како што војната се доближувала кон својот крај, Црногорците започнале дејност за вклучување на Црна Гора во мировниот договор, а била испратена и една претставка до виенскиот двор. Со мировниот догово во [[Свиштов]] (1791) и [[Јаш]] (1792) војната завршила. Со Свиштовскиот договор на Црногорците им била дадена [[амнестија]]. Во сите овие случувања значајна улога играл владиката Петар <ref>В. Һорһевиһ, Европа и Црна Гора, Београд, 1912</ref><ref>В. Һорһевиһ, Црна Гора и Австрија у XVIII веку, Београд, 1912</ref>. По потпишувањето на Свиштовскиот договор, Османлиите повторно ја нападнале црногорската земја. Во пролета 1792 година, започнале нападите. Османлиите извршиле еден сериозен напад со 4 000 луѓе но биле поразни. Скадарскиот паша [[Кара Махмуд Бушатлија]] ги одбил исте предлози на владиката Петар за мир. Во летото 1796 година, [[Кара Махмуд Бушатлија]] со 20 000 војници ја нападнал Црна Гора. Османлиските сили биле пречекани од 3 000 Црногорци и во [[Битка кај Мартиниќ|Битката кај Мартиниќ]] на [[11 јуни (настани)|11 јуни]], Османлиите биле поразени, скадарскиот паша бил ранет. [[Кара Махмуд Бушатлија]] не се откажал од својата намера да ја покори црногорската земја и почнал да подготвува своја одмазда. Во септември истата година, скадарскиот паша повторно ја нападнал Црна Гора. Навлегувањето на Османлиите се одвивало од три правци. Главната војска се состоела од околу 23 000 луѓе. Црногорската војска која се спротивставил на овој турски одред била поделена на два дела под команда на владиката Петар и гувернадурот Радоњиќ. Одлучувачката битка се одиграла на 22 септамври кај Крусим. Османлиите биле целосно поразени, а [[Кара Махмуд Бушатлија]] загинал во битката. Со оваа биорба, дошло до зацврстување на морално-политичкото единство на Црна Гора, а османлиското влијание целосно било одстрането. По победата на над скадарскиот паша, владиката Петар си ја зацврстил својата позиција како прва личност во црногорската земја и започнал внатрешни реформи. Во 1798 година, бил донесен првиот пишан закон во земјата, кој бил проширен во 1803 година од страна на Народното собртание во [[Цетиње]]. Со овој закон бул формиран суд кој бил именуван како ''„Правитељство суда црногорског и брдског“''. == Судир со Наполеон == [[Податотека:Alexander I by Stepan Shchukin.jpg|мини|лево|150п|Александар I]][[Податотека:Balkans map 1810.jpg|мини|десно|240п|Европа во 1810 година]] Во 1806 година, силите на [[Наполеон Бонапарт]] се обиделе да ја зацврстат франацуската власт во Црна Гора преку напредување во Которскиот Залив. Војската на владиката Петара, засилена со руски одреди и со помош на руската флота под команда на адмиралот Сењавин, ги протерале Французите сè до [[Дубровник]]. Рускиот цар [[Александар I (Русија)|Александар I]] се обидел да го убеди владиката Петар да ја отстапи Бока Которска на [[Хабсбуршка монархија|Хабсбуршката монархија]], меѓутоа владиката им наредил на црногорските сили да се зацврстат во[[Херцег Нови]]. [[Александар I (Русија)|Александар I]] ја променил својата позиција помаѓајќи им на Црногорците во освојувањето на Корчула и Брач. Поматамошното напредување на Црногорците било спречено со доѓањето на француската флота, а руската флота морала да се повлече за ги брани [[Јонски Острови|Јонските Острови]]. Во 1807 година бил потпишан договорот од Тилиз со кој непријателствата помеѓу [[Руското царство]] и Франција биле прекината, а Бока Которска им била остапена на Французите. Во војната помеѓу 1807-1812 година, османлиските сили со помош на француски одреди ги нападнале Црна Гора и Брдската област, меѓутоа не успеале да ги освојат. Владиката Петар одржувал постојани контакти со [[Караѓорѓе Петровиќ]] за време на [[Прво српско востание|Првото српско востание]] и со српскиот водач склучил сојуз за заедничка борба против Османлиите и ослободување на Србија од нивната власт. Во 1813 година, со помош на [[Руското Царство]] и [[Британска Империја|Британската Империја]], Црногорците повторно ја освоиле Бока Которска, меѓутоа подоцна морале да ја отстапат на [[Хабсбуршка монархија|Хабсбуршката монархија]]. Во овој период, настапил атешка состојба во Црна Гора, околу илјада Црногорци починале од глад, а стотина емигрирале во Србија и Русија. == Наследство == Петар I Петровиќ Његош имал план за создавање на една словенска држава (т.н словено-српска држава) во која требало да влезат [[Босна]], [[Србија]], [[Херецеговина]], [[Црна Гора]] и [[Бока Которска]] со престолнина во [[Дубровник]]. Според планот, рускиот цар требало да биде владетел на оваа државна творба, а владиката Петар да биде негов совладетел. Меѓутоа политички услови за остварување на тој план немало и тој останал само на хартија. Владиката Петар I за свој наследник го подготвувал Ѓорѓија Савов Петровиќ, меѓутоа тој се посветил на воениот живот. На [[20 јануари (настани)|20 јануари]] 1827 година за наследник бил прогласен Раде Томов Петровиќ, идниот [[Петар Петровиќ - Његош|Петар II Петровиќ Његош]]. Во 1830 година, владиката Петар починал во Цетиње, а неговиот наследник Петар II на 18 октомври го канонизирал. Владиката Петар I Петровиќ Његош станал ''Свети Петар Цетињски''. == Извори == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.rastko.org.rs/rastko-cg/povijest/sveti_petar_cetinjski-kratka_istorija_crne_gore_c.html Пројекат Растко: Свети Петар Цетињски] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131224103915/http://www.rastko.org.rs/rastko-cg/povijest/sveti_petar_cetinjski-kratka_istorija_crne_gore_c.html |date=2013-12-24 }} * [http://www.njegos.org/petrovics/slavserb.htm славено-сербска држава] {{Нормативна контрола}} {{Династија Петровиќ-Његош}} [[Категорија:Црногорски монарси]] [[Категорија:Православни монарси]] [[Категорија:Петровиќ-Његош]] [[Категорија:Православни светци]] [[Категорија:Црногорски Срби]] [[Категорија:Српски писатели]] [[Категорија:Христијански светци од 19 век]] [[Категорија:Родени во 1747 година]] [[Категорија:Починати во 1830 година]] fnof6uf3wvtzhw3h1os20sv4wh2msgx Браќа Карамазови 0 1048277 5293928 5128904 2024-11-19T20:43:04Z Bjankuloski06 332 /* Ликови */ clean up, replaced: дле → дел 5293928 wikitext text/x-wiki {{Закосен наслов}} {{Infobox book| | name = Браќата Карамазови | title_orig = Братья Карамазовы | translator = Димче Биљаноски и други. | image = [[Податотека:Карамазови.jpg]] | image_caption = Корица на македонскиот превод на „Браќа Карамазови“, издание на [[Табернакул (издавачка куќа)|Табернакул]]. | author = [[Фјодор Достоевски]] | illustrator = | cover_artist = | country = Русија | language = руски | series = | genre = филозофска | publisher = [[Руски весник]] (како серијал) | release_date = ноември 1880 | english_release_date = | media_type = печатено | pages = 1.044 (Табернакул) | isbn = | preceded_by = [[Нежно суштество]] | followed_by = [[Дневникот на писателот]] }} '''Браќата Карамазови''' ({{lang-ru|Братья Карамазовы}}) — [[роман]] на рускиот писател [[Фјодор Достоевски]]. ==Настанување на романот== [[File:Churches in Optina Monastery.jpg|left|200px|thumb|Манастирот Оптина.]] Врз Достоевски и неговото творештво влијаеле [[религија]]та и [[филозофија]]та. Во мај 1878 година, тригодишниот син на Достоевски умрел од [[епилепсија]], наследна [[болест]] од татко му. Жалоста на писателот е присутна во романот и ликот Алјоша е именуван во чест на неговиот син. [[Смрт]]та на синот на Достоевски резултурала со посетување на [[Манастирот Оптина]], истата година. Таму, тој пронашол инспирација за неколку аспекти од книгата „Браќа Карамазови“, иако првично имал намера да пишува за детството. Дел од животот на Отец Зосима е заснован врз „Животот на старецот Леонид“, текст кој го пронашол во [[манастир]]от Оптина и го копирал „од збор до збор“.<ref>Figes, Orlando (2002). ''Natasha's Dance, A Cultural History of Russia''. New York: Picador, стр. 325.</ref> Во 1850-те години, за време на неговиот престој во [[Омск]], Достоевски сретнал тројца браќа кои го претставувале одличниот братски сојуз во слога. Измислениот [[град]] Скотопригоневск најверојатно е заснован врз [[Стараја Руса]], каде Достоевски поминал еден дел од животот, поточно од 1872 до 1880 година.<ref>{{Наведено списание|last=Piretto|first=Gian Piero|title=Staraia Russa and Petersburg; Provincial Realities and Metropolitan Reminiscences in The Brothers Karamazov|journal=Dostoevsky Studies|year=1986|volume=7|url=http://www.utoronto.ca/tsq/DS/07/081.shtml|access-date=2012-09-28|archive-date=2012-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20120704141308/http://www.utoronto.ca/tsq/DS/07/081.shtml|url-status=dead}}</ref> „Браќа Карамазови“ е последниот [[роман]] на [[Фјодор Достоевски]] кој го пишувал околу две години, а бил објавен во продолженија, во списанието „Руски весник“, во текот на 1879 и 1880 година. Достоевски посветил многу време работејќи на романот, а за таа цел привремено го прекинал издавањето на „[[Дневникот на писателот]]“, кој не излегувал во 1878 и 1879 година, т.е. во периодот на најинтензивната работа на романот.<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. VII.</ref> Романот бил завршен во ноември 1880 година. Од белешките принајдени во неговата оставнина се гледа дека, во обликот во кој конечно бил напишан, Достоевски го замислил романот во првата половина на 1876 година. Според идејата на Достоевски, романот требало да биде прв дел од епопејата<ref name="Hutchins, Robert Maynard, editor in chief (1952). ''Great Books of the Western World''. Chicago: William Benton.">Hutchins, Robert Maynard, editor in chief (1952). ''Great Books of the Western World''. Chicago: William Benton.</ref> во која имал намера да ја изрази својата „главна [[идеја]]“, како што се изразил во едно писмо. Првобитно, тој роман требало да се вика „Атеизам“, но подоцна насловот бил променет во „Животот на големиот грешник“. Тој замислен роман требало да биде животното дело на Достоевски. Така, во писмото до Аполон Мајков од 11 октомври 1868 година, Достоевски напишал: „... ќе го напишам овој роман, а потоа макар и да умрам - целиот ќе се изразам“, додека во писмото до А. С. Иванова од 14 декември 1869 година нагласил: „Таа идеја е сето она поради кое живеев.“ Во писмото до Мајков од 25 март 1870 година, Достоевски напишал дека главното прашање што ќе биде обработено во сите делови на романот е постоењето на [[бог]]а. Истовремено, во „Животот на големиот грешник“, тој имал намера да го постави прашањето на позитивниот јунак кој, како што сведочи писмото до Мајков, требало да биде моделиран според свештеникот од [[XVIII век]], [[Тихон Задонски]]. Достоевски не успеал да ја оствари својата „главна идеја“, но неговата замисла најблизу е реализирана во „Браќата Карамазови“, каде ликот на старецот Зосима е направен според Тихон Задонски, а како „позитивен руски тип“ може да се смета и Аљоша, иако тој лик не е потполно довршен. Според сопругата на Достоевски, Ана Григориевна, тој планирал да напише продолжение на „Браќата Карамазови“ во кое, на крајот, Аљоша требало да премине во редот на [[револуционер]]ите.<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. VII-IX.</ref> Во своите дела Достоевски обработувал и некои вистински настани за кои читал во весниците или за нив дознал на друг начин. Така постапил и во романот „Браќата Карамазови“ во кој ликот на Митја Карамазов е насликан според некој Илински - вистински лик со кој Достоевски се запознал во [[затвор]]от. Илински бил лекомислен човек кој бил осуден поради убиството на татко му, но подоцна бил откриен вистинскиот убиец. Исто така, во едно писмо, Достоевски напишал дека сите анегдоти за децата биле преземени од весниците и дека тој не измислил ништо. Најпосле, романот „Браќата Карамазови“ е поврзан и со публицистичкото творештво на Достоевски, а особено „[[Дневникот на писателот]]“. Според А. С. Долинин, Дневникот не само што претставува [[Идеологија|идеолошка]] лабораторија од која произлегла основната композиција на романот, туку во Дневникот за 1876 година може да се најдат цели делови кои буквално се пренесени во романот. Впрочем, токму фактот дека во времето на најинтензивната работа на „Браќата Карамазови“ Достоевски престанал да го објавува Дневникот зборува за тоа дека станува збор за реализација на истата [[идеја]].<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. IX-XI.</ref> ==Ликови == '''Фјодор Павлович Карамазов''' — татко на тројца синови од неговите два [[брак]]а. Тој е на возраст од 55 години, а опишан е како „паразит“ и „кловн“. Според гласините во округот, тој е татко и на вонбрачното дете, Павел Фјодорович Смердјаков, кој е вработен како негов слуга. Фјодор не изразува никаква желба и интерес кон своите синови, кои пак се израснати одделени еден од друг. Односите меѓу татково и синовите се една од главните теми на романот. '''Дмитри Фјодорович Карамазов''', познат и како Митја, Митка, Митенка или Митри, е најстариот син на Фјодор Карамазов, а воедно и единствено дете од првиот брак. Тој е сензуалист, слично како неговиот татко, кој многу [[пари]] за ноќи поминати со [[шампањ]], жени и забава. Дмитри стапува во контакт со неговото семејство во моментот кога има потреба од наследството од неговиот татко, за кое тој верува татко му му го задржува. Дмитри има лоша врска со таткото, често ескалирајќи во насилство. Насилството често ескалира во врска со жената Грушенка, за која пројавува желба и татко му. Иако Дмитри има добри односи со Иван (средниот брат), сепак тој има најблиски односи со Алексеј (најмладиот брат). '''Иван Фјодорович Карамазов''', познат и како Вања, Ванка или Ванечка, е средниот син на Карамазов и прв син од вториот брак на Фјодор. Тој е млад човек на возраст од 24 години, рационалист, особено вознемирен од бесчуствителното страдање во светот. Тој е опишан како високо интелигентен човек. Уште од раните години, Иван е изолиран и недружељубив. Во еден разговор со Алексеј, таткото Фјодор изјавува дека повеќе се плаши од Иван отколку од Дмитри. Некои од најзабележителните делови од романот се однесуваат на Иван. '''Алексеј Фјодорович Карамазов''', познат и како Алјоша, Алошка, Алјошенка, Алјошечка, Алексејчик или Лјошенка, е најмладиот син на Фјодор. Тој е на возраст од 20 години и е втор син од вториот брак на Фјодор. Алексеј е опишан како херој на романот во воведното поглавје. Тој, исто така, е опишан како доста љубезна личност. Во почетокот на романот, Алјоша е почетник во еден [[Православие|православен]] [[манастир]]. Неговата вера е во судир со [[Атеизам|атеизмот]] на брат му Иван. Неговиот претпоставен, Отец Зосима, го испраќа во светот каде Аљоша се соочува со замрсените односи во неговото [[семејство]]. '''Павел Фјодорович Смердјаков''' — слуга на Фјодор, за кој се смета дека е негов вонбрачен син. Тој е син на „Смрдливата Лизавета“, нема жена која живеела на улица и умрела при породување. Прекарот на Павел значи „смрдлив“ или „син на смдрлив“. Смердјаков израснал во куќата на Карамазови, како слуга и готвач. Тој е недружељубив и намуртен и најверојатно страда од [[епилепсија]]. Општо гледано, Смердјаков му се воодушевува на Иван и го дели неговото мислење кога е во прашање атеизмот. '''Катерина Иванова Верховцева''', наречена и Катја, Катка или Катенка, е вереница на Дмитри, иако тој јавно пројавува желба и интерес за Грушенка. Веридбата со Дмитри е прашање на гордост од двете страни. Дмитри позајмил [[пари]] на таткото од Катарина, додека пак таа има голема гордост и тежнее да дејствува како благороднички маченик. Поради тоа, таа не може да ја изрази симпатијата кон Иван и постојано создава бариери меѓу нив. Кон крајот на книгата и Катерина запичнува вистинско и реално душевно прочистување. '''Аграфена Александровна Светлова''', наречена и Грушенка, Груша и Грушка, е девојка од 22 години, која има неверојатен шарм и привлечност. Во нејзината младост таа била напуштена од еден полски [[офицер]] и таа потпаднала во закрила на еден тирански скржавец. Тоа предизвикало кај неа да се појави желба за независност и самоконтрола на нејзиниот живот. Таа изразува интерес и за Фјодор и за Дмитри Карамазов и се труди да ги измачува двајцата. Сепак, со започнувањето на пријателството со Алјоша, таа тргнува по друг пат. '''Отец Зосима, Старецот''' — старец и духовен советник во манастирот и учител на Алјоша. Понекогаш, тој се славел од луѓето како личност со проповеднички и исцелувачки способности. Неговите учења му помогнале на Алјоша да се справи со предизвиците во животот. Преку некои ликови во романот Достоевски настојувал да ги изрази своите или погледите на своите [[Идеологија|идеолошки]] противници. Во прв ред, станува збор за: старецот Зосима, Иван Карамазов, Аљоша Карамазов, Михаил Ракитин, итн. Сепак, како одраз на противречните сфаќања на самиот автор, некои од овие ликови не се доследно насликани. На пример, ликот на Ракитин не се одликува со уметничка вистинитост и реалистичност; Исто така, идеите на Иван Карамазов не се во согласност ос неговите постапки, т.е. уметничката [[логика]] на овој лик е во спротивност на тенденцијата на писателот. Така, Иван Карамазов го изразува својот протест против насилството над луѓето и го негира поредокот во светот, но истовремено тој е приврзаник на а[[морал]]ниот принцип дека „сè е дозволено“. Оваа контрадикторност настанала оттаму што Иван е претставник на [[Атеизам|атеизмот]] и рускиот „нихилизам“ кои биле мета на силна критика од Достоевски, кој сметал дека тие не се воздржуваат од ништо во остварувањето на нивните цели. Меѓутоа, убедливоста на ликот на Иван Карамазов е нарушена со тоа што тој носи морална одговорност за [[убиство]]то на татко му, иако тој нема никакви причини да го поттикнува слугата Смердјаков да го изврши убиството. Меѓутоа, според тенденцијата на писателот, оној што е атеист и бунтовник мора да биде и соучесник во убиството.<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. XX-XXI.</ref> Исто така, не се успешни ниту „позитивните јунаци“ во романот, во прв ред, носителите на „главната идеја“, старецот Зосима и Аљоша Карамазов, кои се прилично неодредени и нереални. Авторот се обидува да го прикаже Зосима како носител на нови идеи и како идеен водач на народот, но не е убедлив во прикажувањето на разликата меѓу неговите идеи и идеите на другите калуѓери, кои се негови противници. Оттука, улогата на Зосима во еден современ општествен роман е депласирана. Ликот на Аљоша Карамазов е пореален, а особено голема поетска топлина и [[реализам]] има во сцените во кои се опишуваат неговите односи со децата, но неговиот лик, општо земено, е неодреден и растргнат. Авторот го прикажува Аљоша како едноставен и благороден, но постојано истакнува дека тој е Карамазов при што не покажува на кој начин во таа карамазовска средина Аљоша израснал во едне вид [[светец]]. Исто така, писателот постојано ја нагласува големата животна мисија на Аљоша поради која старецот Зосима го наговара да го напушти [[манастир]]от, но не е јасно каде е неговата голема мисија, зашто тој не извршува никаква голема задача. Сепак, неуспехот во сликањето на „позитивните јунаци“ во романот не е доказ за опаѓањето на уметничката дарба на Достоевски, туку причината лежи во нереалноста на задачата што си ја поставил самиот автор. Независно од тоа колку ликовите на Аљоша и Зосима се симпатични и благородни, едноставно не може да се очекува од еден остарен калуѓер и едно неизградено момче да бидат вистински претставници на народот и носители на највисоките [[морал]]ни и интелектуални особини. Во времето кога е напишан романот, таквите луѓе веќе биле надминати во руското [[општество]] и нив не можел да ги оживее ниту генијот на Достоевски.<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. XXI-XXIII.</ref> ==Содржина== [[File:The Brothers Karamazov paragraph.gif|thumb|right|200px|Дел од оригиналното издание, трета книга, трето поглавје.]] ===Книга прва: Повест за едно семејство=== Фјодор Павлович Карамазов е расипан човек кој во околината се претставува како глупак, а лесните жени се неговата најголема страст. Тој има тројца синови: Дмитри (Митја) од првиот брак и Иван и Алексеј (Аљоша) од вториот [[брак]], но веднаш по [[смрт]]та на сопругите, тој едноставно ги заборава своите деца и тие растат во туѓи домови. Дмитри станува [[офицер]] и го посетува својот татко, верувајќи дека има наследено имот, но само одвреме-навреме успева да извлече [[пари]]. Иван завршува факултет и потоа ненадејно се враќа во родниот дом, а Аљоша одлучува да се замонаши во [[манастир]]от во близината на родното место. Еден ден, тројцата браќа и таткото закажуваат состанок во манастирот, во ќелијата на стариот [[монах]] Зосима кого го слават како исцелител.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 3-32.</ref> ===Книга втора: Неумесен собир=== Во договорениот ден, во манастирот пристигаат Фјодор и Иван Карамазови, во придружба на Петар Миусов, роднина на првата жена на Фјодор, додека Дмитри доцни. При средбата со старецот Зосима, Фјодор се претставува себеси како глупак, но старецот го препознава неговото лажно однесување. Подоцна, во ќелијата на Зосима пристигнува и Дмитри, кој веднаш влегува во остра кавга со татко му. Зосима, кој веќе чувствува дека му се ближи смртта, му остава завет на Аљоша да го напушти манастирот, а Аљоша дознава од еден [[калуѓер]] дека нетрпеливоста во неговото [[семејство]] не е само поради [[пари]]те, туку и поради тоа што Фјодор и Дмитри се вљубени во иста жена, а Иван ја сака свршеницата на Дмитри. Најпосле, на ручекот што го дава [[игумен]]от, Фјодор предизвикува голем скандал со тоа што грубо ги напаѓа [[црква]]та и [[Свештенство|свештениците]].<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 33-94.</ref> ===Книга трета: Сладострасници=== По скандалот во манастирот, Аљоша оди да ја посети свршеницата на Дмитри, Катарина Ивановна. Патем, тој го среќава растревожениот Дмитри, кој му раскажува како се свршил со Катарина: нејзиниот татко ги проневерил парите од [[Армија|армиската]] каса, Дмитри му дал пари, а подоцна Катарина му понудила да се свршат. Исто така, Дмитри му признава дека е страсно вљубен во Грушенка, иако знае дека таа е не[[морал]]на. Притоа, тој го испраќа Аљоша кај татко им, со молба да му позајми пари, а потоа нив да ѝ ги однесе на Катарина. Меѓутоа, подоцна, Дмитри лично упаѓа во родната куќа и се нафрла врз татко му, мислејќи дека таму се крие Грушенка. Потоа, Аљоша ја посетува Катарина и таму ја среќава и Грушенка, која ја исмева домаќинката. Најпосле, тој се враќа во [[манастир]]от и таму го чита писмото од девојчето Лиза, која му пишува дека е вљубена во него.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 95-168.</ref> ===Книга четврта: Кинење и мачење=== Во манастирот, старецот Зосима ги живее последните мигови при што повторно му порачува на Аљоша да го напушти манастирот. Одејќи кон домот на Лиза, Аљоша среќава група ученици, од кои едена еден од нив (Иљуша) го напаѓа со камења, а потоа му го гризнува прстот. Во домот на Лиза се наоѓаат Катарина и брат му Иван, кој ѝ признава дека ја сака и ја искажува својата намера да замине во [[Москва]]. Катарина го замолува Аљоша да го посети [[Офицер|капетанот]] Снегирјов и да му даде [[пари]] како надомест за навредата што му ја нанесол Дмитри. Во домот на капетанот, Аљоша сфаќа дека детето го нападнало поради одмазда за понижувањето што го претрпил татко му. Аљоша му ги дава парите на капетанот, но тој одбива да ги прими, иако му се многу потребни.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 169-222.</ref> ===Книга петта: Про и контра=== Аљоша оди во домот на Лиза и двајцата си ветуваат дека ќе стапат во [[брак]] штом таа порасне. Потоа, барајќи го Дмитри, Аљоша оди во една кафеана, каде се среќава со Иван, кој опширно му ги образложува своите сфаќања за [[човек]]от, за светот и за [[бог]]а. Притоа, Иван му ја раскажува својата поема „Големиот [[Инквизиција|инквизитор]]“: Дејството се случува во [[Севиља]], во [[16 век]], кога во градот се појавува [[Исус Христос]], кој воскреснува едно умрено девојче, но веднаш потоа е затворен по наредба на главниот инквизитор. Во [[затвор]]от, инквизиторот го обвинува Христос дека погрешил со тоа што на луѓето им понудил слободна вера, убедувајќи го дека луѓето не ја заслужуваат [[слобода]]та, туку треба да бидат држени во покорност. Христос не му одговара на инквизиторот, туку само молкум го бакнува, а тој го пушта да излезе од затворот. Завршувајќи ја приказната, Иван и Аљоша се разделуваат, по што Аљоша заминува во манастирот, заборавајќи дека го барал Дмитри, додека Иван се упатува во домот на татко му. Таму го среќава слугата Смердјаков, кој му предвидува дека наскоро ќе добие епилептичен напад, а слугата Григори ќе се разболи, а потоа во куќата ќе се случи нешто. Утредента, Иван заминува во [[Москва]], Смердјаков паѓа во несвест, Григори наеднаш се разболува, а Фјодор нестрпливо ја очекува Грушенка, зашто Смердјаков му кажал дека овојпат таа сигурно ќе дојде.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 223-299.</ref> ===Книга шеста: Рускиот монах=== Во манастирот, Аљоша го затекнува старецот Зосима како им се обраќа на монасите, а подоцна го запишува житието на старецот, вклучувајќи ги и неговите проповеди: Зосима е роден во сиромашно [[Благородништво|благородничко]] семејство, живеејќи со мајка му и постариот брат, кој умрел млад. Непосредно пред смртта, брат му почнал да верува во [[бог]]а и да проповеда необични идеи кои подоцна извршиле големо влијание врз духовниот развој на Зосима. По смртта на брат му, Зосима заминал во [[Петроград]], каде учел во кадетското училиште, а по некое време умрела и мајка му. Долго време, Зосима водел живот својствен за младите [[офицер]]и, исполнет со забава и пијанки. Пресвртот настапил кога се вљубил во една девојка, која се омажила за друг човек кого Зосима го предизвикал на [[двобој]]. Непосредно пред двобојот, тој силно го удрил својот помошник, но тоа предизвикало големо каење кај него и го поттикнало на душевно преиспитување. Затоа, Зосима одбил да пука кон својот противник во двобојот и побарал прошка од него, а потоа поднесол оставка и јавно објавил дека ќе се замонаши. Наскоро по тој настан, Зосима почнал да држи еден вид проповеди, а еднаш него го посетил еден богат човек кој му ја открил својата тајна - пред 14 години ја убил саканата жена, а за [[убиство]]то бил обвинет еден слуга. Поттикнат од Зосима, човекот јавно да го признал злосторството и набргу умрел. Тогаш, луѓето во градот го обвиниле Зосима за смртта на човекот и тој го напуштил градот, заминувајќи во манастир. Покрај [[биографија]]та на Зосима, Аљоша ги запишува и најважните погледи на старецот во однос на задачите на монасите, за потребата од блиски односи со народот, за грешниот живот на современиот човек кој е заслепен во трката по богатство, итн. По разговорот со монасите, старецот Зосима клекнува, ја бакнува земјата и умира.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 301-347.</ref> ===Книга седма: Аљоша=== Утредента почнува постапката околу закопот на Зосима и во манастирот се собира многу народ при што сите присутни очекуваат дека веднаш ќе се случи некое чудо. Меѓутоа, неговото тело почнува прерано да се распаѓа и да испушта непријатен мирис, а непријателите го искористуваат тоа за да го исмејат старецот. И Аљоша е разочаран и потиштен од непријатниот настан и ја прифаќа поканата на монахот Ракитин, кој го носи кај Грушенка. Таа е вознемирена од веста дека во блиското место пристигнал [[офицер]]от кој бил нејзината прва [[љубов]], а кој потоа ја оставил и се оженил со друга жена. Сепак, гледајќи го Аљоша, таа е многу среќна и му признава дека одамна ја посакувала неговата посета, сакајќи да го освои како одмазда за неговиот презир кон неа. Кога ги слуша топлите, пријателски зборови на Аљоша, во Грушенка наеднаш се јавува силна душевна промена. Потоа, во нејзиниот дом пристигнува кочија и таа заминува кај својот сакан офицер. Аљоша се враќа во манастирот и таму го слуша читањето на [[Евангелие]]то над мртвото тело на Зосима. Слушајќи го делот во кој се опишува првото чудо на [[Исус Христос|Исус]] за време на свадбата во [[Свадбата во Кана|Кана галилејска]], на Аљоша му се појавува привидението на Зосима во кое тој е присутен на [[свадба]]та. Потресен од таа визија, Аљоша чувствува голем душевен потрес и три дена подоцна го напушта манастирот.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 349-389.</ref> ===Книга осма: Митја=== Во меѓувреме, Митја поаѓа очајна потрага по три илјади [[рубљи]], со цел да ѝ ги врати на својата свршеница, а потоа, со чиста совест, да започне нов живот со Грушенка. Најпрвин, тој оди кај богатиот [[Трговија|трговец]] Самсонов, кој се поигрува со него и го советува да му побара пари на трговецот со [[шума]] Горсткин, така што Митја мора да оди во едно село, каде го затекнува трговецот пијан, со што му пропаѓа планот. Оттука, Митја ја посетува госпоѓата Хохлакова, но таа, наместо да му даде [[пари]], го советува да оди во рудниците за [[злато]] во [[Сибир]]. Ноќта, откако не ја наоѓа Грушенка дома, љубоморниот Митја тајно оди кај татко му, кого го здогледува како ја очекува Грушенка. При обидот да избега, слугата Григори се обидува да го запре и тогаш Митја го удира по [[глава]]та. Потоа, кога дознава дека Грушенка веќе избегала кај својот офицер, тој носи судбоносна одлука: да ја види за последен пат, а потоа да изврши [[самоубиство]]. Притоа, Митја најпрвин оди кај службеникот Перхотин за да си ги земе своите [[пиштол]]и, а таму се појавува облеан во [[крв]], а во [[раце]]те држи многу пари. Потоа, зема кочија, од блиската продавница купува многу [[храна]] и пијалаци и заминува во кафеаната во Мокро, каде на сопственикот му порачува да повика многу девојки и музичари. Во кафеаната, Митја ја среќава Грушенка во друштво со нејзиниот офицер и со уште неколку луѓе. На почетокот, Митја е воздржан пред нив, подоцна му нуди пари за да си замине и најпосле го брка надвор од собата. Тогаш, Митја и Грушенка си изјавуваат [[љубов]] и започнуваат голема забава, а потоа заедно заспиваат. Меѓутоа, изутрината, во кафеаната влегуваат претставници на власта кои го обвинуваат Митја за убиство на татко му.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 391-478.</ref> ===Книга деветта: Претходна истрага=== По заминувањето на Митја во Мокро, службеникот Перхотин ја посетува госпоѓата Хохлакова и дознава дека таа не му позајмила пари. Потоа, тој оди да ги извести претставниците на власта, но тие веќе дознале за настанот, зашто сопругата на слугата Григори претходно ги известила за нападот врз него и за убиството на Фјодор Карамазов. По апсењето на Митја започнува првичната истрага во која тој им раскажува за сите свои постапки. Сепак, бидејќи сите докази се насочени против него, тужителот го обвинува Митја за [[убиство]]то на татко му, иако тој се колне дека е невин. Главното прашање при испитувањето на Митја се однесува на потеклото на парите кои тој во два наврати ги потрошил во кафеаната во Мокро. Митја е обвинет дека парите ги украл од татко му, но тој тврди дека потрошените пари во кеафеаната се дел од парите што ги украл од својата свршеница, а кои цело време ги чувал скриени околу вратот. Најпосле, по испитувањето на сите сведоци, Митја е уапсен и одведен во притвор.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 479-549.</ref> ===Книга десетта: Деца=== На почетокот на [[ноември]], група дечиња, организирани од Аљоша, се собираат и го посетуваат своето болно другарче Иљуша. Најпосле, ним им се придружува и детето Коља Красоткин, најдобриот другар на Иљуша. Тој заминува во посета со своето [[куче]] Перезвон за кое се покажува дека е кучето Жолтко кому своевремено Иљуша му направил лошо дело. Иљуша, кој цело време тагува по Жолтко, мислејќи дека е мртов, многу се радува кога го гледа здрав и жив. Потоа, во посета на Иљуша доаѓа и еден познат [[Доктор по медицина|лекар]] од Москва, а во меѓувреме Коља и Аљоша се спријателуваат. За жал, лекарот кажува дека детето набргу ќе умре и дека единствената надеж е да го однесат на лекување во [[Сиракуза]], [[Сицилија]].<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 551-601.</ref> ===Книга единаесетта: Братот Иван Фјодорович=== Еден ден, два месеца по [[затвор]]ањето на Митја, Аљоша ја посетува Грушенка, која е потресена пред [[судење]]то, закажано за утредента. Во меѓувреме, случајот на Митја станува познат низ цела [[Русија]] и поради тоа еден познат [[адвокат]] се нафаќа да му биде бранител, а познатиот лекар од Москва доаѓа со намера да докаже дека Митја бил непресметлив во моментот на [[убиство]]то, со цел тој да добие поблага казна. Потоа, Аљоша ја посетува Лиза, која во меѓувреме се откажала од намерата да се омажи со него. Таа му кажува дека ја посетил Иван Фјодорович (кој во меѓувреме се вратил од [[Москва]] за да му биде поддршка на Митја) и му дава писмо за него. Аљоша го посетува и Митја и тој му кажува дека Иван го наговара да избега од затворот. Од затворот, Аљоша оди кај Катарина Ивановна и таму го затекнува својот брат Иван, кој по враќањето од Москва повторно се зближува со неа. Подоцна, браќата разговараат за утрешното судење на Митја, а Аљоша му кажува дека е убеден во невиноста на Митја, а истовремено, сигурен е дека убиецот не е ниту Иван. Тогаш, растревожениот Иван повторно го посетува Смердјаков, откако претходно веќе двапати го испитувал за убиството на татко му. Притоа, за време на двете претходни средби, Смердјаков го обвинил Иван дека ја посакувал смртта на татко му и дека токму Иван е вистинскиот убиец. При третата средба, Смердјаков отворено признава и опишува како го извршил убиството, а на Иван му ги дава украдените три илјади рубљи. Иван, кој по враќањето од Москва покажува знаци на лудило, донесува одлука дека сè ќе раскаже за време на судењето, но во својот дом доживува мачни халуцинации и „разговара“ со [[ѓавол]]от. Тогаш, кај него доаѓа Аљоша со веста дека Смердјаков се обесил.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 603-701.</ref> ===Книга дванаесетта: Судска грешка=== Започнува судењето на Митја, кое предизвикува огромен интерес. Негов бранител е познатиот адвокат Фечукович, кој успева да ги дискредитира сите сведоци на обвинителството. Како сведоци се појавуваат и Катарина Ивановна, која ја раскажува целата историја на нејзиниот однос со Митја, додека Аљоша се присетува на еден настан кој оди во прилог на Митја. Двајца лекари сметаат дека Митја е душевно болен, додека еден млад лекар тврди дека тој е сосема нормален. Потоа, како сведок се појавува и Иван Карамазов, кој ги приложува парите добиени од Смердјаков, по што паѓа во тешка душевна состојба. Гледајќи го неговото нервно растројство, Катарина Ивановна и, во состојба на [[хистерија]], го обвинува Митја дека е убиецот на татко му, а како доказ приложува едно негово писмо. Потоа зема збор државниот обвинител, кој докажува дека Митја самостојно го извршил убиството и дека Смердјаков е невин. По него следи завршниот збор на бранителот на Митја, кој тврди дека сите факти на обвинението може да се оспорат и, поради тоа, бара ослободителна пресуда. Но, иако неговиот говор предизвикува воодушевување во судската сала, сепак, поротата го прогласува Митја за виновен по сите точки на овбинението.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 703-808.</ref> ===Епилог=== Пет дена по судењето, Аљоша ја посетува Катарина, носејќи ѝ порака од Митја да го посети. Во нејзиниот дом се наоѓа Иван Карамазов, кој е тешко болен, но кој претходно ѝ го дал планот за спасувањето на Митја, заедно со парите потребни за неговото бегство во [[Америка]]. Катарина го посетува Митја во болницата каде што лежи тој и таму двајцата си даваат завет дека вечно ќе се сеќаваат еден на друг. Оттука, Аљоша заминува на [[Закоп|погребот]] на Иљуша, кој умрел два дена по судењето на Митја. На погребот се присутни и децата од училиштето, а потоа, покрај еден камен на патот Аљоша држи говор при што сите за заколнуваат дека засекогаш ќе се сеќаваат на Иљуша и на другите другари.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 809-829.</ref> ==Грешки во романот== Веројатно, поради обемноста на делото, во романот „Браќа Карамазови“ Достоевски направил и неколку грешки. Така, во третата глава од седмата книга, во која се опишува животот на Грушенка, авторот вели дека трговецот Кузма Самсонов „сега е веќе покоен“, а потоа уште еднаш повторува дека тој „умре и сè им остави на синовите“,<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 369.</ref> додека во првата глава од осмата книга, Митја Карамазов оди во посета кај Кузма Самсонов, барајќи на заем пари.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 391-402.</ref> Понатаму, во седмата глава од петтата книга се раскажува како, непосредно пред убиството, Фјодор Карамазов и слугата Смердјаков го убедуваат Иван Карамазов да отпатува во блиското село Чермашна; најпрвин, тој се согласува, но во последен миг, наместо да замине во селото, тој се качува во возот за Москва.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 292-299.</ref> Меѓутоа, во седмата глава од единеасеттата книга, во која се опишува втората посета на Иван Карамазов на слугата Смердјаков, се вели дека тогаш Иван отишол во Чермашна,<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 661.</ref> а истото се повторува и во осмата глава, за време на третата средба меѓу Иван и Смердјаков.<ref>Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. 671.</ref> ==Осврт кон делото== „Браќа Карамазови“ е страстна [[Филозофија|филозофска]] книга која длабоко навлегува во [[Етика|етичките]] дебати за [[Господ]], слободната волја и [[морал]]от. Приказната е спиритуална драма за [[морал]]ната борба меѓу [[вера]]та, двоумата и причината во модернизираната [[Русија]]. Достоевски ја напишал книгата во [[Стараја Руса]], каде и се одвива приказната. Уште од неговото објавување, романот бил сметан за врвно достигнување на книжевноста, и на тоа мислење биле, меѓу другите, и: [[Сигмунд Фројд]],<ref name="Freud, Sigmund [[Writings on Art and Literature]]">Freud, Sigmund [[Writings on Art and Literature]]</ref> [[Алберт Ајнштајн]],<ref name="Collected Papers">''The Collected Papers of Albert Einstein,'' Volume 9: ''The Berlin Years: Correspondence, January 1919 - April 1920''</ref> [[Лудвиг Витгенштајн]],<ref>[http://books.google.com/books?id=l27NSK53qsEC&pg=PR9&lpg=PR9&dq=wittgenstein+brothers+karamazov&source=bl&ots=xq9fIDdRL8&sig=f6XLq5_s-iPhpRULfRpw7HOe-mI&hl=en&ei=Z9gITISQEYmGNuftobYE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CB8Q6AEwBA#v=onepage&q=wittgenstein%20brothers%20karamazov&f=false Guignon, Charles. ''The Grand Inquisitor''. ISBN 0-87220-228-3, introduction page ix, retrieved 26-10-10]</ref> [[Мартин Хајдегер]],<ref>[http://books.google.com/books?id=UgoETU3cdcYC&pg=PA23&lpg=PA23&dq=heidegger+brothers+karamazov&source=bl&ots=FLVCyjFim9&sig=_n6nbULBsWnb_9xo2p1aZuEub-0&hl=en&ei=kNkITPzqK5nyMrC0-bUE&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CB8Q6AEwBA#v=onepage&q=heidegger%20brothers%20karamazov&f=false Schalow, Frank. ''Heidegger and the Quest for the Sacred: From Thought to the Sanctuary of Faith''. ISBN 1-04-020036-7 {{Please check ISBN|reason=Check digit (7) does not correspond to calculated figure.}}, p. 23, retrieved 26-10-10]</ref> [[Кормак Мекарти]]<ref>[http://74.220.215.94/~davidkus/index.php?option=com_content&view=article&id=61:cormac-mccarthys-apocalypse-&catid=35:articles&Itemid=54 Kushner, David. "Cormac McCarthy's Apocalypse"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140629023902/http://74.220.215.94/~davidkus/index.php?option=com_content&view=article&id=61:cormac-mccarthys-apocalypse-&catid=35:articles&Itemid=54 |date=2014-06-29 }}, ''Rolling Stone'', December 27, 2007, retrieved 26-10-10</ref> и [[Курт Вонегат]].<ref name="Vonnegut1999">{{Наведена книга | title = Slaughterhouse-Five | last = Vonnegut | first = Kurt | date = January 12, 1999 Edition | publisher = Dial Press Trade Paperback | isbn = 978-0-385-33384-9 | pages = 160 }}</ref> На едно место во романот „[[Блед оган]]“ на [[Владимир Набоков]] се споменува ликот наречен фра Карамазов.<ref>Vladimir Nabokov, ''Bleda vatra''. Narodna knjiga i Alfa, Beograd, 2002, стр. 45.</ref> Книгата е преведена на голем број светски [[Јазик|јазици]], меѓу кои и на [[македонски јазик]]. [[Роман]]от „Браќа Карамазови“ е [[филозофија]] ''in actu''. Темата за [[човек]]от и [[Бог]]а, верата и неверието, е општа тема на Достоевски. Тој е жеден да ги пронајде конечните [[Вистина|вистини]] и апсолутните принципи на духовно-[[морал]]ниот свет на човекот. Во дијалогот на Достоевски го нема [[Сократ]], кој го води спорот кон неговото решавање и завршеток, и токму затоа неговото творештво не може да се смести во ниедна рамка. Кај него, човекот е претставен како арена на доброто и злото. Посебно живописно оваа тема е развиена во „Браќата Карамазови“ - во патетичните зборови на Митја Карамазов, во спорот меѓу Иван и Аљоша, во „Легендата за големиот инквизитор“, во размислувањата на старецот Зосима. Тука копната се среќаваат, тука живеат заедно сите противречности... тука се бори [[ѓавол]]от со Бога, а полето на битката се срцата на луѓето – се вели во тој роман за човекот. Достоевски се ужаснувал од способноста на човечката природа да ги смести во себе сите можни спротивности и наеднаш да се вгледува и во двете бездни, во бездната над нас, онаа на повисоките идеали, и во бездната под нас, онаа на најнискиот и зломирисен пад. „Широк е човекот, многу, многу е широк, јас би го стеснил“ – тоа е крикот на Митја Карамазов кој во себе ги виде тие бездни. Основите на моралната вредност на религиозната вера се најјасно изразени во неговиот најпознат исказ: „Ако Бог не постои, тогаш сè е дозволено“.<ref>[http://www.sakamknigi.mk/index.php?option=com_k2&view=item&id=190:%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%9C%D0%B0%D1%82%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B8-%D1%84%D1%98%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%80-%D0%BC-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8&Itemid=68 „Браќа Карамазови“ на sakamknigi.mk]</ref> Во романот „Браќа Карамазови“ е прикажан исечок од историјата на едно [[семејство]] во периодот на преминот меѓу кметството и [[Капитализам|капитализмот]] во [[Русија]]. Но, во делото е проектирана и целата историска епоха, зашто авторот ги прикажува главните ликови во контекстот на тогашните социјални случувања и зад нивните поединечни судбини секогаш се гледа судбината на целото [[општество]] и се наслутува некој социјален проблем. Во тие рамки треба да се набљудува и психологизмот на Достоевски, кој покажува како општествените потреси влијаат врз [[психа]]та на луѓето и затоа, психичката реалност на човекот е прикажана паралелно со надворешната социјална реалност. Оттука, романот претставува остра и убедлива критика на општествениот поредок во Русија и токму поради таа критика, романот се осликува со длабока животна вистинитост. Единствено во оние делови од романот во кои авторот се обидува да заземе позитивен став кон тогашниот поредок, тоа оди на штета на уметничката убедливост на делото. Уметничкиот израз во романот достигнува кулминација во деловите во кои се зборува за страдањата на децата. На пример, епизодата во која се опишува детето кое го растргнале кучињата на [[генерал]]от спаѓа во најпотресните страници во светската книжевност и токму тука хуманиот [[патос]] на Достоевски достигнува највисок интензитет. Воопшто, и другите делови од романот посветени на децата се исполнети со најчист [[Лирика|лиризам]] и претставуваат посебна линија во композицијата на романот.<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. XXIV-XXVI.</ref> „Браќа Карамазови“ е едно од најтенденциозните дела на Достоевски, кој инаку е познат како многу тенденциозен писател. Во овој роман, Достоевски ги истакнал своите најсилни аргументи против [[Материјализам|материјалистичките]] и [[Социјализам|социјалистичките]] идеи на руските „нихилисти“ на кои им го спротивставил својот „позитивне идеал“. Идејното јадро на романот е дадено во „Легендата за Големиот инвизитор“ која е напишана во богословски стил со употреба на црковни изрази. Според многумина, „Легендата за Големиот инквизитор“ претставува врв во творештвото на Достоевски и во неа, за последен пат, тој ги изложил своите погледи за [[општество]]то, настојувајќи да ја докаже неодржливоста на антирелигиозниот и [[Религија|безрелигиозниот]] [[хуманизам]]. Во неа, тој му сугерира на читателот дека оној кој го негира [[бог]]а истовремено го негира и [[човек]]от, т.е. [[Атеизам|атеизмот]] Достоевски го изедначува со антихуманизмот. Во романот, Достоевски се пресметал и со некои поединечни претставници на револуционерните идеи во Русија. Така, ликот на богословот-кариерист Михаил Ракитин претставува алузија на Г. Ј. Благосветлов, уредникот на напредните списанија „Руски збор“ и „Дело“, како и на Г. З. Елисеев и на големиот руски сатиричар [[Михаил Салтиков-Шчедрин|Салтиков-Шчедрин]]. Покрај скриените алузии, Достоевски го нападнал отворено Салтиков-Шчедрин во главата „Златниот рудник“, објавена во октомври 1879 година, Салтиков-Шчедрин му одговорил двапати - еднаш во ноемврискиот, а потоа и во декемврискиот број на списанието „Татковински записи“, а Достоевски не одговорил на нив, иако се подготвувал да го направи тоа.<ref>Радован Лалић, „Предговор“, во: Фјодор М. Достојевски, ''Браћа Карамазови''. Београд: Просвета, 1956, стр. XI-XVII.</ref> ==Филмски адаптации== Врз основа на романот „Браќа Карамазови“ се снимени повеќе филмови, меѓу кои: * [[Браќа Карамазови (филм од 1915)]] * [[Браќа Карамазови (филм од 1931)]] * [[Браќа Карамазови (филм од 1958)]] * [[Браќа Карамазови (филм од 1969)]] * [[Браќа Карамазови (руски филм од 1969)]] * [[Браќа Карамазови (телевизиска серија од 2008)]] * [[Карамазови (филм од 2008)]] ==Наводи== {{reflist}} ==Литература== *Mochulsky, Konstantin (1967). ''Dostoevsky: His Life and Work.'' Princeton: Princeton University Press. *[http://www.utoronto.ca/tsq/DS/02/111.shtml Dostoevsky Studies: Kafka and Dostoevsky as „Blood Relatives“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120704133104/http://www.utoronto.ca/tsq/DS/02/111.shtml |date=2012-07-04 }} *{{Наведено списание | author = Suzanne Fields | title = The new Pope, a good egg, Benedict | year = 2005 | url = http://www.jewishworldreview.com/cols/fields042505.asp }} URL accessed on August 10, 2007 *Terras, Victor (1981, 2002). ''A Karamazov Companion''. Madison, WI: University of Wisconsin Press. *Figes, Orlando (2002). ''Natasha's Dance, A Cultural History of Russia''. New York: Picador. *Dostoevsky, Fyodor (1990). ''The Brothers Karamazov'' New York: Farrar, Straus, and Giroux. *Dostoevsky, Fyodor (1976, 1981). ''The Brothers Karamazov'' New York: W.W. Norton. ==Поврзано== {{Портал|Литература}} * [[Фјодор Достоевски]] * [[Руска литература]] ==Надворешни врски== {{Wikiquote|Fyodor Dostoevsky}} {{wikisource}} *{{gutenberg|no=28054|name=Браќа Карамазови}} *[http://fyodordostoevsky.com/etexts/the_brothers_karamazov.txt Браќа Карамазови], електронска книга. *{{gutenberg|no=8578|name=The Grand Inquisitor}} *[http://www2.hn.psu.edu/faculty/jmanis/dostoe.htm Браќа Карамазови] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070419024219/http://www2.hn.psu.edu/faculty/jmanis/dostoe.htm |date=2007-04-19 }} слободна PDF податотека *[http://www.ccel.org/ccel/dostoevsky/brothers.html Браќа Карамазиви], HTML верзија на електронска книга. *[http://ilibrary.ru/text/1199/index.html Целосен текст на романот на руски] * [http://librivox.org/the-brothers-karamazov-by-fyodor-dostoyevsky/ Браќа Карамазови], слободна аудио-книга * [http://www.sakamknigi.mk/index.php?option=com_k2&view=item&id=190:%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%9C%D0%B0%D1%82%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B8-%D1%84%D1%98%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%80-%D0%BC-%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8&Itemid=68 Браќа Карамазови] на sakamknigi.mk {{Достоевски}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Дела на Фјодор Достоевски]] [[Категорија:Книги од 1880 година]] [[Категорија:Руски романи]] [[Категорија:Филозофски романи]] [[Категорија:Егзистенционални романи]] [[Категорија:Романи на руски јазик]] [[Категорија:Романи кои се одвиваат во Русија]] rcrfrjcheye26v7595c8dm4cu9390qi Витилиго 0 1080716 5294097 5226830 2024-11-20T11:35:37Z Тиверополник 1815 5294097 wikitext text/x-wiki {{викификација}} {{Infobox medical condition (new) | name = Vitiligo | image = Vitiligo2.JPG | caption = Non-segmental vitiligo of the hand | field = [[Дерматологија]] [[Имунологија]] | pronounce = {{IPAc-en|ˌ|v|ɪ|t|ᵻ|ˈ|l|aɪ|ɡ|oʊ}} {{respell|vit|il|eye|goh}} | symptoms = [[депигментација]]<ref name=Andrew2020/> | complications = | onset = Детство, млада возраст<ref name=Andrew2020/> | duration = Долгорочно<ref name=Andrew2020/> | causes = Непознато<ref name=Lancet2016/> | risks = семејна историја, друга [[автоимуна болест]]<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Questions and Answers about Vitiligo|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|website=NIAMS|access-date=11 August 2016|date=June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160821083604/http://niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|archive-date=21 August 2016}}</ref> | diagnosis = [[Биопсија]]<ref name=NIH2014/> | differential = | prevention = | treatment = [[Крем за сончање]], [[Козметика]], [[Кортикостероид]], [[Светлосна терапија]]<ref name=Lancet2016/><ref name=NIH2014/> | medication = | prognosis = | frequency = 0.1-2.1%<ref>{{cite journal | last1 = Zhang | first1 = Y. | last2 = Cai | first2 = Y. | last3 = Shi | first3 = M. | last4 = Jiang | first4 = S. | last5 = Cui | first5 = S. | title = The Prevalence of Vitiligo: A Meta-Analysis | journal = PLOS ONE | volume = 11 | issue = 9 | pages = e0163806 | year = 2016 | doi = 10.1371/journal.pone.0163806 | doi-access = free | bibcode = 2016PLoSO..1163806Z }}</ref> | deaths = }} '''Витилигото''' се изразува со бели дамки на кожата. Понекогаш дамките се распоредени симетрично. На пример, може да се случи да имате речиси еднакви дамки на левиот и на десниот показалец.<ref name="halder">{{Наведено списание | last1 = Halder | first1 = RM | last2 = Chappell | first2 = JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in cutaneous medicine and surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | year = 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 }}</ref> Распространоста низ светтот е околу 1% од вкупната популација.<ref name=pmid7977362>{{Наведено списание |author=Nath SK, Majumder PP, Nordlund JJ |title=Genetic epidemiology of vitiligo: multilocus recessivity cross-validated |journal=American Journal of Human Genetics |volume=55 |issue=5 |pages=981–90 |year=1994 |pmid=7977362 |pmc=1918341}}</ref> Првите знаци на губење на пигментот често се јавуваат пред даесеттата година од животот и можат да се изразат како период на брзо исчезнување на бојата на кожата по кој следи период со мали или никакви промени. Периодот на мирување на болеста може да трае со години. Напредувањето на болеста се разликува од случај до случај. Кај еден пациент може да се појават неколку дамки и потоа со години не сеслучуваат никакви промени. Кај друг, целата пигментација може да исчезне во рок од 6 месеци. Емоционалниот или телесниот стрес може да придонесат за побрзо ширење на болеста. Витилигото само по себе не е опасно за здравјето, иако понекогаш може да биде поврзано со болестите на штитната жлезда, со пернициозната анемија, со Едисоновата болест (Addison)(намалување на работата на адреналната жлезда) и со алопеција ареата (опаѓање на косата на мали овални површини). За повеќето болни најголемата опасност е губењето на самодовербата. ==Причинители== Лекарите не знаат што ја предизвикува појавата на витилигото, иако болеста обично се јавува во исти семејства. Една третина од сите заболени во семејството има некој кој боледува од таа болест. Хемиските средства, како што се фенолот (често се користи како средство за дезинфекција) и катеколит (се користи за боење на косата и за потемнување на кожата), како и емоционалниот и телеснит страс можат да придонесат за појавата на оваа болест. Проблемот е во што клетките наречени меланоцити престануваат да создаваат меланин - материја што на кожата ѝ ја дава бојата. Постојат три основни теории за причината за престанувањето на создавање на меланин кај заболените од витилиго. Според првата теорија, болните нервни клетки можат да ги оштетат соседните клетки кои создаваат пигменти. Според втората, телото може да го уништи своето ткиво (автоимунолошка реакција) бидејќи ги смета за туѓи клетките кои создаваат пигменти. И конечно, според третата теорија, клетките што создаваат пигменти можат самите да се уништат (автитиксична реакција), оставајќи отровен талог што ги уништува новите пигментни клетки. Без оглед на причината за појава на витилигото, оваа болест никогаш не го загрозува животот на заболениот, а само во ретки случаи е опасна за здрвјето. ==Симптоми== :*Бели дамки (петна) на кожата кои често се распоредени симетрично на двете страни на телото. Рабовите на дамките со неправилен облик можат да бидат издигнати. :*Дамките можат да се појават на секоја возраст во животот, а нивната појава често се поврзува со стрес. :*Дамките најчесто се јавуваат на откриените делови на телото, како што се лицето, вратот и рацете, иако може да се појават на секој дел од телото. :*Косата може да побели, а белките на очите можат да ја сменат бојата. [[Податотека:Vitiligo.jpg|мини|лево|Витилиго на нозе]] ===Обратете се на лекар=== Ако промената на бојата на кожата е толку изразена што негативно влијае врз самодовербата и социјалните активности. Постојат многу начини на лекување што ожат да го намалат дејството на витилигото. [[Податотека:Michael Jackson gives autographCropped.jpg|мини|десно|Мајкл Џексон - славна личност која имала витилиго]] ===Како да се препознае витилигото=== На витилиго укажуваат неправилните дамки на наполно бела кожа што ќе се појават на кожата со нормална боја. Ова нарушување се јавува кога телото ќе престане да создава меланин. Од витилиго заболуваат припадниците на сите раси, но понезабележливо е кај луѓето со посветла кожа. ==Лекување== Кај повеќето случаи, витилигото се лекува со доведување на поголем број пигментни зрнца на површината на кожата. Терапијата што е позната како ултравиолетов псорален А, или ПУВА, што се состои од орално примање на лекот и изложување на ултравиолетова светлина, се има покажано како ефикасна, особено кај болните со напреднат облик на оваа болест. Алтернативните начини на лекување не ожат многу да направат за болниот заболен од витилиго, бидејќи врз развитокот на болеста може да се дејствува само со регулирање на создавањето меланин во телото или со пресадување здрави клетки на заболените места. Сепак, ако утврдиме дека стресот предизвикува периоди на зголемено губење на пигментацијата на кожата, обидете се да примените некои постапки за олабавување. ===Конвенционални начини на лекување=== Постојат два основни начини на лекување на витилигото: прво, обид да се обнови нормалната пигментација и, второ, депигментација на остатокот од кожата, што како последица ќе има доста бледа, но изедначена боја на кожата. Кај полесните случаи лекарите обично препишуваат кортикостероиди за локална примена кои се ефикасни за отстранување мали дамки. Во случаите кога витилигото ќе зафати над 20 проценти од површината на телото, обично се применува лекувањето ПУВА. Тоа се има покажано како успешно најмалку кај половина од сите пациенти заболени од витилиго, бидејќи се обновува пигментацијата на повеќето делови на кожата зафатена со болеста. Научниците се обидуваат да пронајдат други начини на лекување освен терапијата ПУВА, бидејќи таа предизвикува низа придружни појави, како што се оштетувања на црниот дроб, мержа и други нарушувања на видот, фототоксична реакција што предизвикува појава на мали плускавци на кожата и мачнина. Келинтот, материја што се добива од коренот на билката Ammi visnaga се покажа како ефикасна материја а замена. Тој не предизвикува фототоксичност, иако во поголеми количества може да предизвика мачнина, вртоглавица, несоница и зголемување на нивото на ензимите во црниот дроб. Ако дамките прадизвикани од витилигото имаат зафатено над половината од површината на телото, доаѓа предвид отстранување на бојата од здравата кожа. Таа постапка се нарекува депигментација. Сепак, пред да се решите на овој чекор, имајте предвид дека до крајот на лекувањето може да поминат месеци и години, а кожата ќе остане неповратно депигментирана. Постапката опфаќа уништување на меланоцитите со лек кој е смеса од монобензон и хидрохинон. Како можни придружни појави се контактен дерматитис, силен јадеж, многу сува кожа, напластување на пигменти во рожницата и побелување на косата. ===Алтернативни начини на лекување=== Хомеопатското лекување можеби е најдоброто решение за болните заболени од витилиго кои сакаат да ги избегнат конвенционалните лекови со силно дејство. Посоветувајте се со хомеопат за начинот на лекувањето. За да го смалите стресот што може да ја влоши болеста, обидете се да примените психосоматски постапки на олабавување како што се автосугестија, јога и хипноза. ===Лекување дома=== За правилно лекување на витилигото мора да се јавите кај лекар. Единствено што можете да преземете дома е дамките на заболената кожа да ги изложувате на сонце. Притоа внимаајте здравата кожа да ја зажтитите од сонцето. Ултравиолетовото зрачење може да ја засили репигментацијата. ==Користена литература== * Издавачка куќа: '''Mладинска куќа-Скопје''' :За издавачот: '''Златко Макаровски''' :Уредник: '''Лавинија Шувака''' <references/> == Наводи == {{наводи}} {{рв|Vitiligo}} [[Категорија:Кожни болести]] [[Категорија:Автоимуни болести]] [[Категорија:Зборови што ги нема во ТРМЈ]] 4apsdiy7eqbnhzuho19xo717xoetuti 5294101 5294097 2024-11-20T11:44:57Z Тиверополник 1815 5294101 wikitext text/x-wiki {{викификација}} {{Infobox medical condition (new) | name = Витилиго | image = Vitiligo2.JPG | caption = Non-segmental vitiligo of the hand | field = [[Дерматологија]] [[Имунологија]] | pronounce = {{IPAc-en|ˌ|v|ɪ|t|ᵻ|ˈ|l|aɪ|ɡ|oʊ}} {{respell|vit|il|eye|goh}} | symptoms = [[депигментација]]<ref name=Andrew2020/> | complications = | onset = Детство, млада возраст<ref name=Andrew2020/> | duration = Долгорочно<ref name=Andrew2020/> | causes = Непознато<ref name=Lancet2016/> | risks = семејна историја, друга [[автоимуна болест]]<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Questions and Answers about Vitiligo|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|website=NIAMS|access-date=11 August 2016|date=June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160821083604/http://niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|archive-date=21 August 2016}}</ref> | diagnosis = [[Биопсија]]<ref name=NIH2014/> | differential = | prevention = | treatment = [[Крем за сончање]], [[Козметика]], [[Кортикостероид]], [[Светлосна терапија]]<ref name=Lancet2016/><ref name=NIH2014/> | medication = | prognosis = | frequency = 0.1-2.1%<ref>{{cite journal | last1 = Zhang | first1 = Y. | last2 = Cai | first2 = Y. | last3 = Shi | first3 = M. | last4 = Jiang | first4 = S. | last5 = Cui | first5 = S. | title = The Prevalence of Vitiligo: A Meta-Analysis | journal = PLOS ONE | volume = 11 | issue = 9 | pages = e0163806 | year = 2016 | doi = 10.1371/journal.pone.0163806 | doi-access = free | bibcode = 2016PLoSO..1163806Z }}</ref> | deaths = }} '''Витилигото''' — хронично [[Автоимуно заболување|автоимуно]] нарушување кое предизвикува дамките на кожата да губат [[пигмент]] или боја.<ref name=Andrew2020>{{cite book | vauthors = James WD, Elston D, Treat JR, Rosenbach MA, Neuhaus I |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh|isbn=978-0-323-54753-6 |pages=871–874 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&pg=PA871 |language=en |chapter=36. Disturbances of pigmentation}}</ref> Причината за витилиго е непозната, но може да биде поврзана со промени во [[имунолошкиот систем]], генетски фактори, стрес или изложување на сонце.<ref name="Mayo">{{cite web|url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/vitiligo/symptoms-causes/syc-20355912|title=Vitiligo - Symptoms and causes|website=Mayo Clinic|access-date=2023-05-05}}</ref><ref name="NIAMS">{{cite web|url=https://www.niams.nih.gov/health-topics/vitiligo|title=Vitiligo Symptoms, Treatment & Causes|website=NIAMS|date=12 April 2017 |access-date=2023-05-05}}</ref>Опциите за третман вклучуваат [[Крем за сончање|локални лекови]], [[Светлосна терапија|светлосна терапија]], хирургија и [[козметика]]. Состојбата може да се појави на кој било тип на кожа како светло праскаста боја и може да се појави на кое било место на телото во сите големини. Точките на кожата познати како витилиго исто така можат да се „''променат''“ бидејќи дамките го губат и враќаат пигментот; тие ќе останат во релативно исти области, но можат да се движат со текот на времето и некои големи закрпи може да се движат низ годините, но никогаш да не исчезнат преку ноќ. Понекогаш дамките се распоредени симетрично. На пример, може да се појават еднакви дамки на левиот и на десниот показалец.<ref name="halder">{{Наведено списание | last1 = Halder | first1 = RM | last2 = Chappell | first2 = JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in cutaneous medicine and surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | year = 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 }}</ref> Распространоста низ светтот е околу 1% од вкупната популација.<ref name=pmid7977362>{{Наведено списание |author=Nath SK, Majumder PP, Nordlund JJ |title=Genetic epidemiology of vitiligo: multilocus recessivity cross-validated |journal=American Journal of Human Genetics |volume=55 |issue=5 |pages=981–90 |year=1994 |pmid=7977362 |pmc=1918341}}</ref> Првите знаци на губење на [[Пигмент|пигментот]] често се јавуваат пред даесеттата година од животот и можат да се изразат како период на брзо исчезнување на бојата на кожата по кој следи период со мали или никакви промени. Периодот на мирување на болеста може да трае со години. Напредувањето на болеста се разликува според секој случај. Кај еден пациент може да се појават неколку дамки и потоа со години да не се случуваат никакви промени или пак целата пигментација може да исчезне во рок од шест месеци. Емоционалниот или телесниот стрес може да придонесат за побрзо ширење на болеста. Витилигото само по себе не е опасно за здравјето, иако понекогаш може да биде поврзано со болестите на [[штитна жлезда|штитната жлезда]], со [[пернициозна анемија|пернициозната анемија]], со [[Едисонова болест|Едисоновата болест]] (намалување на работата на адреналната жлезда) и со [[алопеција|алопеција ареата]] (опаѓање на косата на мали овални површини). ==Причинители== Денеска не е познато точно што ја предизвикува појавата на витилиго, иако болеста обично се јавува во исти семејства. Според податоците, една третина од сите заболени во семејството има некој кој боледува од таа болест. Хемиските средства, како што се [[фенол|фенолот]] (често се користи како средство за дезинфекција) и [[Катеколит|катеколит]] (се користи за боење на косата и за потемнување на кожата), како и емоционалниот и телеснит страс можат да придонесат за појавата на оваа болест. Проблемот се појавува кога клетките [[Меланоцит|меланоцити]] престануваат да создаваат [[меланин]], материја која на кожата ѝ ја дава бојата. Постојат три основни теории за причината за престанувањето на создавање на меланин кај заболените од витилиго. Според првата теорија, болните нервни клетки можат да ги оштетат соседните клетки кои создаваат пигменти. Според втората, телото може да го уништи своето ткиво (автоимунолошка реакција) бидејќи ги смета за туѓи клетките кои создаваат пигменти. И конечно, според третата теорија, клетките што создаваат пигменти можат самите да се уништат (автитиксична реакција), оставајќи отровен талог што ги уништува новите пигментни клетки. Без оглед на причината за појава на витилигото, оваа болест никогаш не го загрозува животот на заболениот, а само во ретки случаи е опасна за здрвјето. ==Симптоми== * Бели дамки (петна) на кожата кои често се распоредени симетрично на двете страни на телото. Рабовите на дамките со неправилен облик можат да бидат издигнати. * Дамките можат да се појават на секоја возраст во животот, а нивната појава често се поврзува со стрес. * Дамките најчесто се јавуваат на откриените делови на телото, како што се лицето, вратот и рацете, иако може да се појават на секој дел од телото. * Косата може да побели, а белките на очите можат да ја сменат бојата. [[Податотека:Vitiligo.jpg|мини|лево|Витилиго на нозе]] ===Обратете се на лекар=== Ако промената на бојата на кожата е толку изразена што негативно влијае врз самодовербата и социјалните активности. Постојат многу начини на лекување што ожат да го намалат дејството на витилигото. [[Податотека:Michael Jackson gives autographCropped.jpg|мини|десно|Мајкл Џексон - славна личност која имала витилиго]] ===Како да се препознае витилигото=== На витилиго укажуваат неправилните дамки на наполно бела кожа што ќе се појават на кожата со нормална боја. Ова нарушување се јавува кога телото ќе престане да создава меланин. Од витилиго заболуваат припадниците на сите раси, но понезабележливо е кај луѓето со посветла кожа. ==Лекување== Кај повеќето случаи, витилигото се лекува со доведување на поголем број пигментни зрнца на површината на кожата. Терапијата што е позната како ултравиолетов псорален А, или ПУВА, што се состои од орално примање на лекот и изложување на ултравиолетова светлина, се има покажано како ефикасна, особено кај болните со напреднат облик на оваа болест. Алтернативните начини на лекување не ожат многу да направат за болниот заболен од витилиго, бидејќи врз развитокот на болеста може да се дејствува само со регулирање на создавањето меланин во телото или со пресадување здрави клетки на заболените места. Сепак, ако утврдиме дека стресот предизвикува периоди на зголемено губење на пигментацијата на кожата, обидете се да примените некои постапки за олабавување. ===Конвенционални начини на лекување=== Постојат два основни начини на лекување на витилигото: прво, обид да се обнови нормалната пигментација и, второ, депигментација на остатокот од кожата, што како последица ќе има доста бледа, но изедначена боја на кожата. Кај полесните случаи лекарите обично препишуваат кортикостероиди за локална примена кои се ефикасни за отстранување мали дамки. Во случаите кога витилигото ќе зафати над 20 проценти од површината на телото, обично се применува лекувањето ПУВА. Тоа се има покажано како успешно најмалку кај половина од сите пациенти заболени од витилиго, бидејќи се обновува пигментацијата на повеќето делови на кожата зафатена со болеста. Научниците се обидуваат да пронајдат други начини на лекување освен терапијата ПУВА, бидејќи таа предизвикува низа придружни појави, како што се оштетувања на црниот дроб, мержа и други нарушувања на видот, фототоксична реакција што предизвикува појава на мали плускавци на кожата и мачнина. Келинтот, материја што се добива од коренот на билката Ammi visnaga се покажа како ефикасна материја а замена. Тој не предизвикува фототоксичност, иако во поголеми количества може да предизвика мачнина, вртоглавица, несоница и зголемување на нивото на ензимите во црниот дроб. Ако дамките прадизвикани од витилигото имаат зафатено над половината од површината на телото, доаѓа предвид отстранување на бојата од здравата кожа. Таа постапка се нарекува депигментација. Сепак, пред да се решите на овој чекор, имајте предвид дека до крајот на лекувањето може да поминат месеци и години, а кожата ќе остане неповратно депигментирана. Постапката опфаќа уништување на меланоцитите со лек кој е смеса од монобензон и хидрохинон. Како можни придружни појави се контактен дерматитис, силен јадеж, многу сува кожа, напластување на пигменти во рожницата и побелување на косата. ===Алтернативни начини на лекување=== Хомеопатското лекување можеби е најдоброто решение за болните заболени од витилиго кои сакаат да ги избегнат конвенционалните лекови со силно дејство. Посоветувајте се со хомеопат за начинот на лекувањето. За да го смалите стресот што може да ја влоши болеста, обидете се да примените психосоматски постапки на олабавување како што се автосугестија, јога и хипноза. ===Лекување дома=== За правилно лекување на витилигото мора да се јавите кај лекар. Единствено што можете да преземете дома е дамките на заболената кожа да ги изложувате на сонце. Притоа внимаајте здравата кожа да ја зажтитите од сонцето. Ултравиолетовото зрачење може да ја засили репигментацијата. ==Користена литература== * Издавачка куќа: '''Mладинска куќа-Скопје''' :За издавачот: '''Златко Макаровски''' :Уредник: '''Лавинија Шувака''' <references/> == Наводи == {{наводи}} {{рв|Vitiligo}} [[Категорија:Кожни болести]] [[Категорија:Автоимуни болести]] [[Категорија:Зборови што ги нема во ТРМЈ]] 9z9cvn6pukbokrgxewr4bq4nff0qhhu 5294104 5294101 2024-11-20T11:50:02Z Тиверополник 1815 5294104 wikitext text/x-wiki {{викификација}} {{Infobox medical condition (new) | name = Витилиго | image = Vitiligo2.JPG | caption = Non-segmental vitiligo of the hand | field = [[Дерматологија]] [[Имунологија]] | pronounce = {{IPAc-en|ˌ|v|ɪ|t|ᵻ|ˈ|l|aɪ|ɡ|oʊ}} {{respell|vit|il|eye|goh}} | symptoms = [[депигментација]]<ref name=Andrew2020/> | complications = | onset = Детство, млада возраст<ref name=Andrew2020/> | duration = Долгорочно<ref name=Andrew2020/> | causes = Непознато<ref name=Lancet2016/> | risks = семејна историја, друга [[автоимуна болест]]<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Questions and Answers about Vitiligo|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|website=NIAMS|access-date=11 August 2016|date=June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160821083604/http://niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|archive-date=21 August 2016}}</ref> | diagnosis = [[Биопсија]]<ref name=NIH2014/> | differential = | prevention = | treatment = [[Крем за сончање]], [[Козметика]], [[Кортикостероид]], [[Светлосна терапија]]<ref name=Lancet2016/><ref name=NIH2014/> | medication = | prognosis = | frequency = 0.1-2.1%<ref>{{cite journal | last1 = Zhang | first1 = Y. | last2 = Cai | first2 = Y. | last3 = Shi | first3 = M. | last4 = Jiang | first4 = S. | last5 = Cui | first5 = S. | title = The Prevalence of Vitiligo: A Meta-Analysis | journal = PLOS ONE | volume = 11 | issue = 9 | pages = e0163806 | year = 2016 | doi = 10.1371/journal.pone.0163806 | doi-access = free | bibcode = 2016PLoSO..1163806Z }}</ref> | deaths = }} '''Витилигото''' — хронично [[Автоимуно заболување|автоимуно]] нарушување кое предизвикува дамките на кожата да губат [[пигмент]] или боја.<ref name=Andrew2020>{{cite book | vauthors = James WD, Elston D, Treat JR, Rosenbach MA, Neuhaus I |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh|isbn=978-0-323-54753-6 |pages=871–874 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&pg=PA871 |language=en |chapter=36. Disturbances of pigmentation}}</ref> Причината за витилиго е непозната, но може да биде поврзана со промени во [[имунолошкиот систем]], генетски фактори, стрес или изложување на сонце.<ref name="Mayo">{{cite web|url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/vitiligo/symptoms-causes/syc-20355912|title=Vitiligo - Symptoms and causes|website=Mayo Clinic|access-date=2023-05-05}}</ref><ref name="NIAMS">{{cite web|url=https://www.niams.nih.gov/health-topics/vitiligo|title=Vitiligo Symptoms, Treatment & Causes|website=NIAMS|date=12 April 2017 |access-date=2023-05-05}}</ref>Опциите за третман вклучуваат [[Крем за сончање|локални лекови]], [[Светлосна терапија|светлосна терапија]], хирургија и [[козметика]]. Состојбата може да се појави на кој било тип на кожа како светло праскаста боја и може да се појави на кое било место на телото во сите големини. Точките на кожата познати како витилиго исто така можат да се „''променат''“ бидејќи дамките го губат и враќаат пигментот; тие ќе останат во релативно исти области, но можат да се движат со текот на времето и некои големи закрпи може да се движат низ годините, но никогаш да не исчезнат преку ноќ. Понекогаш дамките се распоредени симетрично. На пример, може да се појават еднакви дамки на левиот и на десниот показалец.<ref name="halder">{{Наведено списание | last1 = Halder | first1 = RM | last2 = Chappell | first2 = JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in cutaneous medicine and surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | year = 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 }}</ref> Распространоста низ светтот е околу 1% од вкупната популација.<ref name=pmid7977362>{{Наведено списание |author=Nath SK, Majumder PP, Nordlund JJ |title=Genetic epidemiology of vitiligo: multilocus recessivity cross-validated |journal=American Journal of Human Genetics |volume=55 |issue=5 |pages=981–90 |year=1994 |pmid=7977362 |pmc=1918341}}</ref> Првите знаци на губење на [[Пигмент|пигментот]] често се јавуваат пред даесеттата година од животот и можат да се изразат како период на брзо исчезнување на бојата на кожата по кој следи период со мали или никакви промени. Периодот на мирување на болеста може да трае со години. Напредувањето на болеста се разликува според секој случај. Кај еден пациент може да се појават неколку дамки и потоа со години да не се случуваат никакви промени или пак целата пигментација може да исчезне во рок од шест месеци. Емоционалниот или телесниот стрес може да придонесат за побрзо ширење на болеста. Витилигото само по себе не е опасно за здравјето, иако понекогаш може да биде поврзано со болестите на [[штитна жлезда|штитната жлезда]], со [[пернициозна анемија|пернициозната анемија]], со [[Едисонова болест|Едисоновата болест]] (намалување на работата на адреналната жлезда) и со [[алопеција|алопеција ареата]] (опаѓање на косата на мали овални површини). ==Причинители== Денеска не е познато точно што ја предизвикува појавата на витилиго, иако болеста обично се јавува во исти семејства. Според податоците, една третина од сите заболени во семејството има некој кој боледува од таа болест. Хемиските средства, како што се [[фенол|фенолот]] (често се користи како средство за дезинфекција) и [[Катеколит|катеколит]] (се користи за боење на косата и за потемнување на кожата), како и емоционалниот и телеснит страс можат да придонесат за појавата на оваа болест. Проблемот се појавува кога клетките [[Меланоцит|меланоцити]] престануваат да создаваат [[меланин]], материја која на кожата ѝ ја дава бојата. Постојат три основни теории за причината за престанувањето на создавање на меланин кај заболените од витилиго. Според првата теорија, болните нервни клетки можат да ги оштетат соседните клетки кои создаваат пигменти. Според втората, телото може да го уништи своето ткиво (автоимунолошка реакција) бидејќи ги смета за туѓи клетките кои создаваат пигменти. И конечно, според третата теорија, клетките што создаваат пигменти можат самите да се уништат (автитиксична реакција), оставајќи отровен талог што ги уништува новите пигментни клетки. Без оглед на причината за појава на витилигото, оваа болест никогаш не го загрозува животот на заболениот, а само во ретки случаи е опасна за здрвјето. ==Симптоми== * Бели дамки (петна) на кожата кои често се распоредени симетрично на двете страни на телото. Рабовите на дамките со неправилен облик можат да бидат издигнати. * Дамките можат да се појават на секоја возраст во животот, а нивната појава често се поврзува со стрес. * Дамките најчесто се јавуваат на откриените делови на телото, како што се лицето, вратот и рацете, иако може да се појават на секој дел од телото. * Косата може да побели, а белките на очите можат да ја сменат бојата. [[Податотека:Vitiligo.jpg|мини|лево|Витилиго на нозе]] ==Лекување== Кај повеќето случаи, витилигото се лекува со доведување на поголем број пигментни зрнца на површината на кожата. Терапијата која е позната како ултравиолетов псорален А, или ПУВА, што се состои од орално примање на лекот и изложување на ултравиолетова светлина, се има покажано како ефикасна, особено кај болните со напреднат облик на оваа болест. Алтернативните начини на лекување неможат многу да направат за болниот заболен од витилиго, бидејќи врз развитокот на болеста може да се дејствува единствено со регулирање на создавањето меланин во телото или со пресадување здрави клетки на заболените места. ===Конвенционални начини на лекување=== Постојат два основни начини на лекување на витилигото: обновување на нормалната пигментација и депигментација на остатокот од кожата. Кај полесните случаи лекарите обично препишуваат [[Кортикостероид|кортикостероиди]] за локална примена кои се ефикасни за отстранување мали дамки. Во случаите кога витилигото ќе зафати над 20% од површината на телото, обично се применува лекувањето [[ПУВА]]. Овој начин се има покажано како успешно најмалку кај половина од сите пациенти заболени од витилиго, бидејќи се обновува пигментацијата на повеќето делови на кожата зафатена со болеста. Научниците се обидуваат да пронајдат други начини на лекување освен терапијата ПУВА, бидејќи тоа предизвикува низа придружни појави, како што се оштетувања на [[црниот дроб]], мержа и други нарушувања на видот, фототоксична реакција што предизвикува појава на мали плускавци на кожата и мачнина. [[Келинт|Келинтот]], материја што се добива од коренот на билката ''Ammi visnaga'' се покажала како ефикасна материја која не предизвикува фототоксичност, иако во поголеми количества може да предизвика мачнина, [[вртоглавица]], [[несоница]] и зголемување на нивото на [[Ензим|ензимите]] во црниот дроб. Доколку дамките прадизвикани од витилигото имаат зафатено над половината од површината на телото, доаѓа предвид отстранување на бојата од здравата кожа. Таа постапка се нарекува [[Депигментација|депигментација]]. Постапката опфаќа уништување на [[меланоцит|меланоцитите]] со лек кој е смеса од [[Монобензон|монобензон]] и [[Хидрохинон|хидрохинон]]. Како можни придружни појави се контактен [[дерматитис]], силен јадеж, многу сува кожа, напластување на пигменти во рожницата и побелување на косата. ==Користена литература== * Издавачка куќа: ''Mладинска куќа-Скопје'' == Наводи == {{наводи}} {{рв|Vitiligo}} [[Категорија:Кожни болести]] [[Категорија:Автоимуни болести]] [[Категорија:Зборови што ги нема во ТРМЈ]] b3hf8iu8xwxjkewwdu26wbxjwn8ghqg 5294105 5294104 2024-11-20T11:53:08Z Тиверополник 1815 /* Симптоми */ 5294105 wikitext text/x-wiki {{викификација}} {{Infobox medical condition (new) | name = Витилиго | image = Vitiligo2.JPG | caption = Non-segmental vitiligo of the hand | field = [[Дерматологија]] [[Имунологија]] | pronounce = {{IPAc-en|ˌ|v|ɪ|t|ᵻ|ˈ|l|aɪ|ɡ|oʊ}} {{respell|vit|il|eye|goh}} | symptoms = [[депигментација]]<ref name=Andrew2020/> | complications = | onset = Детство, млада возраст<ref name=Andrew2020/> | duration = Долгорочно<ref name=Andrew2020/> | causes = Непознато<ref name=Lancet2016/> | risks = семејна историја, друга [[автоимуна болест]]<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Questions and Answers about Vitiligo|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|website=NIAMS|access-date=11 August 2016|date=June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160821083604/http://niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|archive-date=21 August 2016}}</ref> | diagnosis = [[Биопсија]]<ref name=NIH2014/> | differential = | prevention = | treatment = [[Крем за сончање]], [[Козметика]], [[Кортикостероид]], [[Светлосна терапија]]<ref name=Lancet2016/><ref name=NIH2014/> | medication = | prognosis = | frequency = 0.1-2.1%<ref>{{cite journal | last1 = Zhang | first1 = Y. | last2 = Cai | first2 = Y. | last3 = Shi | first3 = M. | last4 = Jiang | first4 = S. | last5 = Cui | first5 = S. | title = The Prevalence of Vitiligo: A Meta-Analysis | journal = PLOS ONE | volume = 11 | issue = 9 | pages = e0163806 | year = 2016 | doi = 10.1371/journal.pone.0163806 | doi-access = free | bibcode = 2016PLoSO..1163806Z }}</ref> | deaths = }} '''Витилигото''' — хронично [[Автоимуно заболување|автоимуно]] нарушување кое предизвикува дамките на кожата да губат [[пигмент]] или боја.<ref name=Andrew2020>{{cite book | vauthors = James WD, Elston D, Treat JR, Rosenbach MA, Neuhaus I |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh|isbn=978-0-323-54753-6 |pages=871–874 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&pg=PA871 |language=en |chapter=36. Disturbances of pigmentation}}</ref> Причината за витилиго е непозната, но може да биде поврзана со промени во [[имунолошкиот систем]], генетски фактори, стрес или изложување на сонце.<ref name="Mayo">{{cite web|url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/vitiligo/symptoms-causes/syc-20355912|title=Vitiligo - Symptoms and causes|website=Mayo Clinic|access-date=2023-05-05}}</ref><ref name="NIAMS">{{cite web|url=https://www.niams.nih.gov/health-topics/vitiligo|title=Vitiligo Symptoms, Treatment & Causes|website=NIAMS|date=12 April 2017 |access-date=2023-05-05}}</ref>Опциите за третман вклучуваат [[Крем за сончање|локални лекови]], [[Светлосна терапија|светлосна терапија]], хирургија и [[козметика]]. Состојбата може да се појави на кој било тип на кожа како светло праскаста боја и може да се појави на кое било место на телото во сите големини. Точките на кожата познати како витилиго исто така можат да се „''променат''“ бидејќи дамките го губат и враќаат пигментот; тие ќе останат во релативно исти области, но можат да се движат со текот на времето и некои големи закрпи може да се движат низ годините, но никогаш да не исчезнат преку ноќ. Понекогаш дамките се распоредени симетрично. На пример, може да се појават еднакви дамки на левиот и на десниот показалец.<ref name="halder">{{Наведено списание | last1 = Halder | first1 = RM | last2 = Chappell | first2 = JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in cutaneous medicine and surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | year = 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 }}</ref> Распространоста низ светтот е околу 1% од вкупната популација.<ref name=pmid7977362>{{Наведено списание |author=Nath SK, Majumder PP, Nordlund JJ |title=Genetic epidemiology of vitiligo: multilocus recessivity cross-validated |journal=American Journal of Human Genetics |volume=55 |issue=5 |pages=981–90 |year=1994 |pmid=7977362 |pmc=1918341}}</ref> Првите знаци на губење на [[Пигмент|пигментот]] често се јавуваат пред даесеттата година од животот и можат да се изразат како период на брзо исчезнување на бојата на кожата по кој следи период со мали или никакви промени. Периодот на мирување на болеста може да трае со години. Напредувањето на болеста се разликува според секој случај. Кај еден пациент може да се појават неколку дамки и потоа со години да не се случуваат никакви промени или пак целата пигментација може да исчезне во рок од шест месеци. Емоционалниот или телесниот стрес може да придонесат за побрзо ширење на болеста. Витилигото само по себе не е опасно за здравјето, иако понекогаш може да биде поврзано со болестите на [[штитна жлезда|штитната жлезда]], со [[пернициозна анемија|пернициозната анемија]], со [[Едисонова болест|Едисоновата болест]] (намалување на работата на адреналната жлезда) и со [[алопеција|алопеција ареата]] (опаѓање на косата на мали овални површини). ==Причинители== Денеска не е познато точно што ја предизвикува појавата на витилиго, иако болеста обично се јавува во исти семејства. Според податоците, една третина од сите заболени во семејството има некој кој боледува од таа болест. Хемиските средства, како што се [[фенол|фенолот]] (често се користи како средство за дезинфекција) и [[Катеколит|катеколит]] (се користи за боење на косата и за потемнување на кожата), како и емоционалниот и телеснит страс можат да придонесат за појавата на оваа болест. Проблемот се појавува кога клетките [[Меланоцит|меланоцити]] престануваат да создаваат [[меланин]], материја која на кожата ѝ ја дава бојата. Постојат три основни теории за причината за престанувањето на создавање на меланин кај заболените од витилиго. Според првата теорија, болните нервни клетки можат да ги оштетат соседните клетки кои создаваат пигменти. Според втората, телото може да го уништи своето ткиво (автоимунолошка реакција) бидејќи ги смета за туѓи клетките кои создаваат пигменти. И конечно, според третата теорија, клетките што создаваат пигменти можат самите да се уништат (автитиксична реакција), оставајќи отровен талог што ги уништува новите пигментни клетки. Без оглед на причината за појава на витилигото, оваа болест никогаш не го загрозува животот на заболениот, а само во ретки случаи е опасна за здрвјето. ==Симптоми== [[Податотека:Vitiligo.jpg|мини|лево|Витилиго на нозе]] Единствениот знак за витилиго е присуството на бледи дамки области на депигментирана кожа кои имаат тенденција да се појават на екстремитетите.<ref name="niams">{{cite web |title=What Is Vitiligo? Fast Facts: An Easy-to-Read Series of Publications for the Public Additional |author=National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases |date=March 2007 |url=http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Vitiligo/vitiligo_ff.asp#c |access-date=2010-07-18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100715210530/http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Vitiligo/vitiligo_ff.asp#c |archive-date=15 July 2010 }}</ref><ref name="halder2">{{cite book |vauthors=Halder RM, Taliaferro S |chapter=72. Vitiligo |veditors=Wolff K, Goldsmith L, Katz S, Gilchrest B, Paller A, Lefell D |title=Fitzpatrick's dermatology in general medicine |edition=7th |location=New York |publisher=McGraw-Hill Professional |year=2007 |isbn=978-0-07-146690-5 |oclc=154751587}}</ref> Некои луѓе може да почувствуваат чешање пред да се појави нов фластер.<ref name=Whit2015>{{cite journal | vauthors = Whitton ME, Pinart M, Batchelor J, Leonardi-Bee J, González U, Jiyad Z, Eleftheriadou V, Ezzedine K | title = Interventions for vitiligo | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2015 | issue = 2 | pages = CD003263 | date = February 2015 | pmid = 25710794 | pmc = 10887429 | doi = 10.1002/14651858.CD003263.pub5 }}</ref> Закрпите првично се мали, но често растат и ја менуваат формата.<ref name="niams"/><ref name="halder">{{cite journal | vauthors = Halder RM, Chappell JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in Cutaneous Medicine and Surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | date = June 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 | doi-broken-date = 1 November 2024 }}</ref> Кога ќе се појават кожни лезии, тие се најистакнати на лицето, рацете и зглобовите.<ref name="niams"/><ref name="halder2"/>Губењето на [[Пигментација|пигментацијата]] на кожата е особено забележливо околу отворите на телото, како што се устата, очите, ноздрите, гениталиите и папокот.<ref name="niams"/><ref name="halder2"/> Some lesions have [[hyperpigmentation|increased skin pigment]] around the edges.<ref name="huggins">{{cite journal | vauthors = Huggins RH, Schwartz RA, Janniger C | title = Vitiligo | journal = Acta Dermatovenerologica Alpina, Pannonica, et Adriatica | volume = 14 | issue = 4 | pages = 137–42, 144–45 | date = December 2005 | pmid = 16435042 | url = http://www.mf.uni-lj.si/acta-apa/acta-apa-05-4/2.pdf | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20061210104146/http://www.mf.uni-lj.si/acta-apa/acta-apa-05-4/2.pdf | archive-date = 10 December 2006 }}</ref> Некои лезии имаат зголемен пигмент на кожата околу рабовите. Оние кои се погодени од витилиго кои се стигматизирани поради нивната состојба може да доживеат [[Депресија (расположение)|депресија]] и слични нарушувања на расположението.<ref name="picardi">{{cite journal | vauthors = Picardi A, Pasquini P, Cattaruzza MS, Gaetano P, Melchi CF, Baliva G, Camaioni D, Tiago A, Abeni D, Biondi M | title = Stressful life events, social support, attachment security and alexithymia in vitiligo. A case-control study | journal = Psychotherapy and Psychosomatics | volume = 72 | issue = 3 | pages = 150–158 | year = 2003 | pmid = 12707482 | doi = 10.1159/000069731 | s2cid = 22105282 }}</ref> ==Лекување== Кај повеќето случаи, витилигото се лекува со доведување на поголем број пигментни зрнца на површината на кожата. Терапијата која е позната како ултравиолетов псорален А, или ПУВА, што се состои од орално примање на лекот и изложување на ултравиолетова светлина, се има покажано како ефикасна, особено кај болните со напреднат облик на оваа болест. Алтернативните начини на лекување неможат многу да направат за болниот заболен од витилиго, бидејќи врз развитокот на болеста може да се дејствува единствено со регулирање на создавањето меланин во телото или со пресадување здрави клетки на заболените места. ===Конвенционални начини на лекување=== Постојат два основни начини на лекување на витилигото: обновување на нормалната пигментација и депигментација на остатокот од кожата. Кај полесните случаи лекарите обично препишуваат [[Кортикостероид|кортикостероиди]] за локална примена кои се ефикасни за отстранување мали дамки. Во случаите кога витилигото ќе зафати над 20% од површината на телото, обично се применува лекувањето [[ПУВА]]. Овој начин се има покажано како успешно најмалку кај половина од сите пациенти заболени од витилиго, бидејќи се обновува пигментацијата на повеќето делови на кожата зафатена со болеста. Научниците се обидуваат да пронајдат други начини на лекување освен терапијата ПУВА, бидејќи тоа предизвикува низа придружни појави, како што се оштетувања на [[црниот дроб]], мержа и други нарушувања на видот, фототоксична реакција што предизвикува појава на мали плускавци на кожата и мачнина. [[Келинт|Келинтот]], материја што се добива од коренот на билката ''Ammi visnaga'' се покажала како ефикасна материја која не предизвикува фототоксичност, иако во поголеми количества може да предизвика мачнина, [[вртоглавица]], [[несоница]] и зголемување на нивото на [[Ензим|ензимите]] во црниот дроб. Доколку дамките прадизвикани од витилигото имаат зафатено над половината од површината на телото, доаѓа предвид отстранување на бојата од здравата кожа. Таа постапка се нарекува [[Депигментација|депигментација]]. Постапката опфаќа уништување на [[меланоцит|меланоцитите]] со лек кој е смеса од [[Монобензон|монобензон]] и [[Хидрохинон|хидрохинон]]. Како можни придружни појави се контактен [[дерматитис]], силен јадеж, многу сува кожа, напластување на пигменти во рожницата и побелување на косата. ==Користена литература== * Издавачка куќа: ''Mладинска куќа-Скопје'' == Наводи == {{наводи}} {{рв|Vitiligo}} [[Категорија:Кожни болести]] [[Категорија:Автоимуни болести]] [[Категорија:Зборови што ги нема во ТРМЈ]] 81m457qcqy3gxqu61rt7kpbspel9qiz 5294108 5294105 2024-11-20T11:56:47Z Тиверополник 1815 /* Причинители */ 5294108 wikitext text/x-wiki {{викификација}} {{Infobox medical condition (new) | name = Витилиго | image = Vitiligo2.JPG | caption = Non-segmental vitiligo of the hand | field = [[Дерматологија]] [[Имунологија]] | pronounce = {{IPAc-en|ˌ|v|ɪ|t|ᵻ|ˈ|l|aɪ|ɡ|oʊ}} {{respell|vit|il|eye|goh}} | symptoms = [[депигментација]]<ref name=Andrew2020/> | complications = | onset = Детство, млада возраст<ref name=Andrew2020/> | duration = Долгорочно<ref name=Andrew2020/> | causes = Непознато<ref name=Lancet2016/> | risks = семејна историја, друга [[автоимуна болест]]<ref name=NIH2014>{{cite web|title=Questions and Answers about Vitiligo|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|website=NIAMS|access-date=11 August 2016|date=June 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160821083604/http://niams.nih.gov/health_info/Vitiligo/default.asp|archive-date=21 August 2016}}</ref> | diagnosis = [[Биопсија]]<ref name=NIH2014/> | differential = | prevention = | treatment = [[Крем за сончање]], [[Козметика]], [[Кортикостероид]], [[Светлосна терапија]]<ref name=Lancet2016/><ref name=NIH2014/> | medication = | prognosis = | frequency = 0.1-2.1%<ref>{{cite journal | last1 = Zhang | first1 = Y. | last2 = Cai | first2 = Y. | last3 = Shi | first3 = M. | last4 = Jiang | first4 = S. | last5 = Cui | first5 = S. | title = The Prevalence of Vitiligo: A Meta-Analysis | journal = PLOS ONE | volume = 11 | issue = 9 | pages = e0163806 | year = 2016 | doi = 10.1371/journal.pone.0163806 | doi-access = free | bibcode = 2016PLoSO..1163806Z }}</ref> | deaths = }} '''Витилигото''' — хронично [[Автоимуно заболување|автоимуно]] нарушување кое предизвикува дамките на кожата да губат [[пигмент]] или боја.<ref name=Andrew2020>{{cite book | vauthors = James WD, Elston D, Treat JR, Rosenbach MA, Neuhaus I |title=Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology |date=2020 |publisher=Elsevier |location=Edinburgh|isbn=978-0-323-54753-6 |pages=871–874 |edition=13th |chapter-url=https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&pg=PA871 |language=en |chapter=36. Disturbances of pigmentation}}</ref> Причината за витилиго е непозната, но може да биде поврзана со промени во [[имунолошкиот систем]], генетски фактори, стрес или изложување на сонце.<ref name="Mayo">{{cite web|url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/vitiligo/symptoms-causes/syc-20355912|title=Vitiligo - Symptoms and causes|website=Mayo Clinic|access-date=2023-05-05}}</ref><ref name="NIAMS">{{cite web|url=https://www.niams.nih.gov/health-topics/vitiligo|title=Vitiligo Symptoms, Treatment & Causes|website=NIAMS|date=12 April 2017 |access-date=2023-05-05}}</ref>Опциите за третман вклучуваат [[Крем за сончање|локални лекови]], [[Светлосна терапија|светлосна терапија]], хирургија и [[козметика]]. Состојбата може да се појави на кој било тип на кожа како светло праскаста боја и може да се појави на кое било место на телото во сите големини. Точките на кожата познати како витилиго исто така можат да се „''променат''“ бидејќи дамките го губат и враќаат пигментот; тие ќе останат во релативно исти области, но можат да се движат со текот на времето и некои големи закрпи може да се движат низ годините, но никогаш да не исчезнат преку ноќ. Понекогаш дамките се распоредени симетрично. На пример, може да се појават еднакви дамки на левиот и на десниот показалец.<ref name="halder">{{Наведено списание | last1 = Halder | first1 = RM | last2 = Chappell | first2 = JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in cutaneous medicine and surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | year = 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 }}</ref> Распространоста низ светтот е околу 1% од вкупната популација.<ref name=pmid7977362>{{Наведено списание |author=Nath SK, Majumder PP, Nordlund JJ |title=Genetic epidemiology of vitiligo: multilocus recessivity cross-validated |journal=American Journal of Human Genetics |volume=55 |issue=5 |pages=981–90 |year=1994 |pmid=7977362 |pmc=1918341}}</ref> Првите знаци на губење на [[Пигмент|пигментот]] често се јавуваат пред даесеттата година од животот и можат да се изразат како период на брзо исчезнување на бојата на кожата по кој следи период со мали или никакви промени. Периодот на мирување на болеста може да трае со години. Напредувањето на болеста се разликува според секој случај. Кај еден пациент може да се појават неколку дамки и потоа со години да не се случуваат никакви промени или пак целата пигментација може да исчезне во рок од шест месеци. Емоционалниот или телесниот стрес може да придонесат за побрзо ширење на болеста. Витилигото само по себе не е опасно за здравјето, иако понекогаш може да биде поврзано со болестите на [[штитна жлезда|штитната жлезда]], со [[пернициозна анемија|пернициозната анемија]], со [[Едисонова болест|Едисоновата болест]] (намалување на работата на адреналната жлезда) и со [[алопеција|алопеција ареата]] (опаѓање на косата на мали овални површини). ==Причинители== Иако повеќе хипотези се предложени како потенцијални предизвикувачи кои предизвикуваат витилиго, студиите силно укажуваат дека промените во [[имунолошкиот систем]] се одговорни за состојбата.<ref name=Lancet2016>{{cite journal | vauthors = Ezzedine K, Eleftheriadou V, Whitton M, van Geel N | title = Vitiligo | journal = Lancet | volume = 386 | issue = 9988 | pages = 74–84 | date = July 2015 | pmid = 25596811 | doi = 10.1016/s0140-6736(14)60763-7 | s2cid = 208791128 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Ongenae K, Van Geel N, Naeyaert JM | title = Evidence for an autoimmune pathogenesis of vitiligo | journal = Pigment Cell Research | volume = 16 | issue = 2 | pages = 90–100 | date = April 2003 | pmid = 12622785 | doi = 10.1034/j.1600-0749.2003.00023.x | doi-access = }}</ref> Денеска не е познато точно што ја предизвикува појавата на витилиго, иако болеста обично се јавува во исти семејства. Според податоците, една третина од сите заболени во семејството има некој кој боледува од таа болест. Хемиските средства, како што се [[фенол|фенолот]] (често се користи како средство за дезинфекција) и [[Катеколит|катеколит]] (се користи за боење на косата и за потемнување на кожата), како и емоционалниот и телеснит страс можат да придонесат за појавата на оваа болест. Проблемот се појавува кога клетките [[Меланоцит|меланоцити]] престануваат да создаваат [[меланин]], материја која на кожата ѝ ја дава бојата. Постојат три основни теории за причината за престанувањето на создавање на меланин кај заболените од витилиго. Според првата теорија, болните нервни клетки можат да ги оштетат соседните клетки кои создаваат пигменти. Според втората, телото може да го уништи своето ткиво (автоимунолошка реакција) бидејќи ги смета за туѓи клетките кои создаваат пигменти.<ref name="Baldini 2017">{{cite journal | vauthors = Baldini E, Odorisio T, Sorrenti S, Catania A, Tartaglia F, Carbotta G, Pironi D, Rendina R, D'Armiento E, Persechino S, Ulisse S | title = Vitiligo and Autoimmune Thyroid Disorders | journal = Frontiers in Endocrinology | volume = 8 | issue = 290 | pages = 290 | date = 27 October 2017 | pmid = 29163360 | pmc = 5663726 | doi = 10.3389/fendo.2017.00290 | doi-access = free }}</ref><ref name="Chang 2021">{{cite journal | vauthors = Chang WL, Lee WR, Kuo YC, Huang YH | title = Vitiligo: An Autoimmune Skin Disease and its Immunomodulatory Therapeutic Intervention | journal = Frontiers in Cell and Developmental Biology | volume = 9 | issue = 797026 | pages = 797026 | date = 14 December 2021 | pmid = 34970551 | pmc = 8712646 | doi = 10.3389/fcell.2021.797026 | doi-access = free }}</ref> И конечно, според третата теорија, клетките што создаваат пигменти можат самите да се уништат (автитиксична реакција), оставајќи отровен талог што ги уништува новите пигментни клетки. Без оглед на причината за појава на витилигото, оваа болест никогаш не го загрозува животот на заболениот, а само во ретки случаи е опасна за здрвјето. [[Национален институт за здравје|Националниот институт за здравје]] наведува дека понекогаш настан, како изгореници од сонце, емоционална вознемиреност или изложеност на хемикалии, може да ја поттикне или влоши состојбата, <ref>{{cite web|title=Questions and Answers about Vitiligo|url=https://www.niams.nih.gov/health-topics/vitiligo#tab-causes|access-date=29 June 2024|date=30 October 2022|publisher=National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases|archive-date=8 August 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070808050044/http://www.niams.nih.gov/hi/topics/vitiligo/vitiligo.htm#tab-causes|url-status=live}}</ref> Депигментацијата на кожата во одредени области кај витилиго, исто така, може да биде предизвикана од механичка траума: пример за феноменот Кебнер. За разлика од другите кожни болести, ова може да биде предизвикано од секојдневните активности, особено од хроничното триење на одредени делови од телото.<ref name=":0">{{cite journal | vauthors = Zhang Y, Ding X, Wang F, Li M, Du J | title = Clinical significance of Koebner's phenomenon in vitiligo: a hospital-based epidemiological investigation from China | journal = Chinese Medical Journal | volume = 136 | issue = 4 | pages = 502–504 | date = February 2023 | pmid = 36580639 | pmc = 10106213 | doi = 10.1097/CM9.0000000000002431 }}</ref> ==Симптоми== [[Податотека:Vitiligo.jpg|мини|лево|Витилиго на нозе]] Единствениот знак за витилиго е присуството на бледи дамки области на депигментирана кожа кои имаат тенденција да се појават на екстремитетите.<ref name="niams">{{cite web |title=What Is Vitiligo? Fast Facts: An Easy-to-Read Series of Publications for the Public Additional |author=National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases |date=March 2007 |url=http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Vitiligo/vitiligo_ff.asp#c |access-date=2010-07-18 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100715210530/http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Vitiligo/vitiligo_ff.asp#c |archive-date=15 July 2010 }}</ref><ref name="halder2">{{cite book |vauthors=Halder RM, Taliaferro S |chapter=72. Vitiligo |veditors=Wolff K, Goldsmith L, Katz S, Gilchrest B, Paller A, Lefell D |title=Fitzpatrick's dermatology in general medicine |edition=7th |location=New York |publisher=McGraw-Hill Professional |year=2007 |isbn=978-0-07-146690-5 |oclc=154751587}}</ref> Некои луѓе може да почувствуваат чешање пред да се појави нов фластер.<ref name=Whit2015>{{cite journal | vauthors = Whitton ME, Pinart M, Batchelor J, Leonardi-Bee J, González U, Jiyad Z, Eleftheriadou V, Ezzedine K | title = Interventions for vitiligo | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2015 | issue = 2 | pages = CD003263 | date = February 2015 | pmid = 25710794 | pmc = 10887429 | doi = 10.1002/14651858.CD003263.pub5 }}</ref> Закрпите првично се мали, но често растат и ја менуваат формата.<ref name="niams"/><ref name="halder">{{cite journal | vauthors = Halder RM, Chappell JL | title = Vitiligo update | journal = Seminars in Cutaneous Medicine and Surgery | volume = 28 | issue = 2 | pages = 86–92 | date = June 2009 | pmid = 19608058 | doi = 10.1016/j.sder.2009.04.008 | doi-broken-date = 1 November 2024 }}</ref> Кога ќе се појават кожни лезии, тие се најистакнати на лицето, рацете и зглобовите.<ref name="niams"/><ref name="halder2"/>Губењето на [[Пигментација|пигментацијата]] на кожата е особено забележливо околу отворите на телото, како што се устата, очите, ноздрите, гениталиите и папокот.<ref name="niams"/><ref name="halder2"/> Some lesions have [[hyperpigmentation|increased skin pigment]] around the edges.<ref name="huggins">{{cite journal | vauthors = Huggins RH, Schwartz RA, Janniger C | title = Vitiligo | journal = Acta Dermatovenerologica Alpina, Pannonica, et Adriatica | volume = 14 | issue = 4 | pages = 137–42, 144–45 | date = December 2005 | pmid = 16435042 | url = http://www.mf.uni-lj.si/acta-apa/acta-apa-05-4/2.pdf | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20061210104146/http://www.mf.uni-lj.si/acta-apa/acta-apa-05-4/2.pdf | archive-date = 10 December 2006 }}</ref> Некои лезии имаат зголемен пигмент на кожата околу рабовите. Оние кои се погодени од витилиго кои се стигматизирани поради нивната состојба може да доживеат [[Депресија (расположение)|депресија]] и слични нарушувања на расположението.<ref name="picardi">{{cite journal | vauthors = Picardi A, Pasquini P, Cattaruzza MS, Gaetano P, Melchi CF, Baliva G, Camaioni D, Tiago A, Abeni D, Biondi M | title = Stressful life events, social support, attachment security and alexithymia in vitiligo. A case-control study | journal = Psychotherapy and Psychosomatics | volume = 72 | issue = 3 | pages = 150–158 | year = 2003 | pmid = 12707482 | doi = 10.1159/000069731 | s2cid = 22105282 }}</ref> ==Лекување== Кај повеќето случаи, витилигото се лекува со доведување на поголем број пигментни зрнца на површината на кожата. Терапијата која е позната како ултравиолетов псорален А, или ПУВА, што се состои од орално примање на лекот и изложување на ултравиолетова светлина, се има покажано како ефикасна, особено кај болните со напреднат облик на оваа болест. Алтернативните начини на лекување неможат многу да направат за болниот заболен од витилиго, бидејќи врз развитокот на болеста може да се дејствува единствено со регулирање на создавањето меланин во телото или со пресадување здрави клетки на заболените места. ===Конвенционални начини на лекување=== Постојат два основни начини на лекување на витилигото: обновување на нормалната пигментација и депигментација на остатокот од кожата. Кај полесните случаи лекарите обично препишуваат [[Кортикостероид|кортикостероиди]] за локална примена кои се ефикасни за отстранување мали дамки. Во случаите кога витилигото ќе зафати над 20% од површината на телото, обично се применува лекувањето [[ПУВА]]. Овој начин се има покажано како успешно најмалку кај половина од сите пациенти заболени од витилиго, бидејќи се обновува пигментацијата на повеќето делови на кожата зафатена со болеста. Научниците се обидуваат да пронајдат други начини на лекување освен терапијата ПУВА, бидејќи тоа предизвикува низа придружни појави, како што се оштетувања на [[црниот дроб]], мержа и други нарушувања на видот, фототоксична реакција што предизвикува појава на мали плускавци на кожата и мачнина. [[Келинт|Келинтот]], материја што се добива од коренот на билката ''Ammi visnaga'' се покажала како ефикасна материја која не предизвикува фототоксичност, иако во поголеми количества може да предизвика мачнина, [[вртоглавица]], [[несоница]] и зголемување на нивото на [[Ензим|ензимите]] во црниот дроб. Доколку дамките прадизвикани од витилигото имаат зафатено над половината од површината на телото, доаѓа предвид отстранување на бојата од здравата кожа. Таа постапка се нарекува [[Депигментација|депигментација]]. Постапката опфаќа уништување на [[меланоцит|меланоцитите]] со лек кој е смеса од [[Монобензон|монобензон]] и [[Хидрохинон|хидрохинон]]. Како можни придружни појави се контактен [[дерматитис]], силен јадеж, многу сува кожа, напластување на пигменти во рожницата и побелување на косата. ==Користена литература== * Издавачка куќа: ''Mладинска куќа-Скопје'' == Наводи == {{наводи}} {{рв|Vitiligo}} [[Категорија:Кожни болести]] [[Категорија:Автоимуни болести]] [[Категорија:Зборови што ги нема во ТРМЈ]] 2ogpknsg0ro7ph0ymw6c7hshek677xa Фудбалско игралиште 0 1085188 5294035 5293663 2024-11-20T08:00:28Z Steborce 89962 Наведени рефернци и уточнети некој од мерките 5294035 wikitext text/x-wiki {{внимание}} [[File:Teren fudbal odozgo markiran.jpg|thumb|Фудбалски Терен]] '''Фудбалското игралиште или фудбалскиот терен''' е место на кое се одигруваат фудбалските натпревари. Обликот димензиите и ознаките на игралиштето се дефнирани со Правило 1 од '''Фудбалските правила - "Терен за играње".'''<ref>{{наведени вести|url=https://ffm.mk/media/files/pravila-na-fudbalska-igra-2022-2023---prashanja-i-odgovori-1_1-22_08_2022.pdf|title=ПРАВИЛА НА ФУДБАЛСКАТА ИГРА 2022/2023 Прашања и Одговори|last=|first=|date=|work=|accessdate=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|publisher=Фудбалска Федерација на Македонија}}</ref> Теренот обично е покриен со природна трева или вештачка трева, иако аматерските и рекреативните тимови често играат и на земјени терени. Вештачките површини мора да бидат обоени во зелена боја. Сите линии на теренот се исцртани со бела боја и ширината на линијата не смее да биде поголема од 12 см. Линиите се дел од теренот или на подрачјата кои ги дефинираат игралиштето. На пример: ако топката е на или над страничната линија сѐ уште се смета дека е во игра, прекршок извршен на или над линијата која го ограничува казнениот простор резултира со пенал, топката мора целосно да ја премине страничната линија за да излезе од игра или да ја премине гол линијата за да биде гол. Ако дел од топката е над линијата, таа е се уште во игра. == Димензии и ознаки на игралиштето == Теренот е правоаголен, кратките страни се нарекуваат гол линии или попречни линии, додека долгите страни се нарекуваат странични или надолжни линии. За меѓународни натпревари, димензиите на гол линиите се помеѓу 64 и 75 метри, а страничните линии се меѓу 100 и 110 метри. За терени на кои не се одигруваат меѓународни натпревари гол линиите можат да бидат помеѓу 45 и 90 метри , а страничните линии можат да бидат помеѓу 90 до 120 метри. Гол линиите и страничните линии мора и од двете страни треба да бидат со иста должина или да не се разликуваат за повеќе од 12 см. Аглите на игралиштето се нарекуваат корнери и се означени со линија од една четвртина од круг со дијаметар од 1 метар. Внатре во тој лак се става топката при изведување на удари од аголот ( корнер). Аглите се обележани со корнер знаменца. Теренот е поделен на два дела со централна линија на чија половина се наоѓа точка и круг со дијаметар од 9.15 метри. На почетокот на натпреварот топката се поставува на централната точка и од тоа место се изведува првиот удар со кој започнува фудбалскиот натпревар. Кругот го означува минималното растојание на кое треба да бидат противничките играчи при изведувањето на почетниот удар. Во случај натпреварот да се решава со изведување на пенали, сите играчи од двата тима, освен двата голмани и изведувачот на пеналот, треба да бидат внатре во овој круг. Централната линија го дели теренот на два дела и страната на која се наоѓа голот со голманот се нарекува своја половина од теренот, а другата страна противничка половина . На почетокот на натпреварот сите играчи од еден тим се наоѓаат на својата половина. Правилото за офсајд не се примнува додека играчите се наоѓаат на својата половина од теренот. == Казнен простор и голови== На средината од гол линијата се наоѓа голот кој е напрвен од две стативи на кој се наоѓа греда. Стативите се со висина од 2.44 метри а гредата е со должина од 7.32 метри. Иако правилата тоа не го баррат голот од задната страна е прекриен со мрежа која помага да се одреди дали топката е во голот или не. Мрежата во 1891 година ја измислил Џон Броди, инженер од Ливерпул. Голот треба да биде направен од метал или дрво и треба да бидат обоен со бела боја. Максималната широчина и дебелина на стативите и гредата е 12 см а минималната 10 см. Казнениот простор се наоѓа на средина од гол линијата подеднаково одачлечен од двете странични линии на игралиштето. Головите се наоѓаат на средината од казнениот простор на самата гол линија. Казнениот простор е ограничен со гол линијата две прави линии под прав агол со гол линијата со должина од 16.5 метри и паралелна линија со гол линијата која ги спојува овие две линии. Функцијата на казнениот простор, кој уште се нарекува шеснаесетник, е да го ограничи просторот од игралиштето каде голманот на својата половина од теренот може да ги користи своите раце, а ако некој друг од играчите кои играат на својата половина ја допре топката со рака во тој простор, тоа се казнува со казнен удар или пенал. Местото каде се става топката пред изведување на пеналот е означено со точка и се наоѓа на растојание од 11 метри од голотина средина помеќу двете стативи. На предната страна од казнениот простор се наоѓа обележан лак со дијаметер од 9.15 метри, во кој што не смее да биде ниту еден играч во текот на изведувањето на пеналите. Во казнениот простор се наоѓа обелжан и помал простор со две линии под прав агол од гол линијата со должина од 5.5 метри и права линија која ги спојува овие две линии. Овој простор се нарекува петерец или голмански простор бидеејќи тоа е дел каде голманот има потполна слобода на движење посебно кога се изведува удари од аголот на игралиштето, односно корнери. ==Терен== Фудбалот обично се игра на терен со природна трева, дозволена е играње и на терени со вештачка трева. Во студените клими каде има проблеми со многу снег во зимските преиоди од година, терените со вештачка трева се попопуларни. Истото така на места каде одгледувањето на тревата е тешко поради временски услови се повеже терени се заменуваат со вештачка подлога. Вештачката трева е е изработена од синтетички влакна кои наликуваат на природна трева кои и покрај своите предности имаат и мани, како што е потребата од повремено чистење, ограничениот век на траење и влијанието врз здравјето поради некој од компнентите од кои е направена ==Простор надвор од теренот== Надвор од теренот се наоѓаат клупите со играчите за замена. Движењето на играчите за замена е ограничено само во овој бележан простор, а судијата има овластувања за изречување на казни и во овој дел од теренот. [[Категорија:Фудбал]] 59u3tb39zz0hcgtnkpydr8ptn2dba04 5294036 5294035 2024-11-20T08:01:29Z Steborce 89962 5294036 wikitext text/x-wiki {{внимание}} [[File:Teren fudbal odozgo markiran.jpg|thumb|Фудбалски Терен]] '''Фудбалското игралиште или фудбалскиот терен''' е место на кое се одигруваат фудбалските натпревари. Обликот димензиите и ознаките на игралиштето се дефнирани со Правило 1 од '''Фудбалските правила - "Терен за играње".'''<ref>{{наведени вести|url=https://ffm.mk/media/files/pravila-na-fudbalska-igra-2022-2023---prashanja-i-odgovori-1_1-22_08_2022.pdf|title=ПРАВИЛА НА ФУДБАЛСКАТА ИГРА 2022/2023 Прашања и Одговори|last=|first=|date=|work=|accessdate=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|publisher=Фудбалска Федерација на Македонија}}</ref> Теренот обично е покриен со природна трева или вештачка трева, иако аматерските и рекреативните тимови често играат и на земјени терени. Вештачките површини мора да бидат обоени во зелена боја. Сите линии на теренот се исцртани со бела боја и ширината на линијата не смее да биде поголема од 12 см. Линиите се дел од теренот или на подрачјата кои ги дефинираат игралиштето. На пример: ако топката е на или над страничната линија сѐ уште се смета дека е во игра, прекршок извршен на или над линијата која го ограничува казнениот простор резултира со пенал, топката мора целосно да ја премине страничната линија за да излезе од игра или да ја премине гол линијата за да биде гол. Ако дел од топката е над линијата, таа е се уште во игра. == Димензии и ознаки на игралиштето == Теренот е правоаголен, кратките страни се нарекуваат гол линии или попречни линии, додека долгите страни се нарекуваат странични или надолжни линии. За меѓународни натпревари, димензиите на гол линиите се помеѓу 64 и 75 метри, а страничните линии се меѓу 100 и 110 метри. За терени на кои не се одигруваат меѓународни натпревари гол линиите можат да бидат помеѓу 45 и 90 метри , а страничните линии можат да бидат помеѓу 90 до 120 метри. Гол линиите и страничните линии мора и од двете страни треба да бидат со иста должина или да не се разликуваат за повеќе од 12 см. Аглите на игралиштето се нарекуваат корнери и се означени со линија од една четвртина од круг со дијаметар од 1 метар. Внатре во тој лак се става топката при изведување на удари од аголот ( корнер). Аглите се обележани со корнер знаменца. Теренот е поделен на два дела со централна линија на чија половина се наоѓа точка и круг со дијаметар од 9.15 метри. На почетокот на натпреварот топката се поставува на централната точка и од тоа место се изведува првиот удар со кој започнува фудбалскиот натпревар. Кругот го означува минималното растојание на кое треба да бидат противничките играчи при изведувањето на почетниот удар. Во случај натпреварот да се решава со изведување на пенали, сите играчи од двата тима, освен двата голмани и изведувачот на пеналот, треба да бидат внатре во овој круг. Централната линија го дели теренот на два дела и страната на која се наоѓа голот со голманот се нарекува своја половина од теренот, а другата страна противничка половина . На почетокот на натпреварот сите играчи од еден тим се наоѓаат на својата половина. Правилото за офсајд не се примнува додека играчите се наоѓаат на својата половина од теренот. == Казнен простор и голови== На средината од гол линијата се наоѓа голот кој е напрвен од две стативи на кој се наоѓа греда. Стативите се со висина од 2.44 метри а гредата е со должина од 7.32 метри. Иако правилата тоа не го баррат голот од задната страна е прекриен со мрежа која помага да се одреди дали топката е во голот или не. Мрежата во 1891 година ја измислил Џон Броди, инженер од Ливерпул. Голот треба да биде направен од метал или дрво и треба да бидат обоен со бела боја. Максималната широчина и дебелина на стативите и гредата е 12 см а минималната 10 см. Казнениот простор се наоѓа на средина од гол линијата подеднаково одачлечен од двете странични линии на игралиштето. Головите се наоѓаат на средината од казнениот простор на самата гол линија. Казнениот простор е ограничен со гол линијата две прави линии под прав агол со гол линијата со должина од 16.5 метри и паралелна линија со гол линијата која ги спојува овие две линии. Функцијата на казнениот простор, кој уште се нарекува шеснаесетник, е да го ограничи просторот од игралиштето каде голманот на својата половина од теренот може да ги користи своите раце, а ако некој друг од играчите кои играат на својата половина ја допре топката со рака во тој простор, тоа се казнува со казнен удар или пенал. Местото каде се става топката пред изведување на пеналот е означено со точка и се наоѓа на растојание од 11 метри од голотина средина помеќу двете стативи. На предната страна од казнениот простор се наоѓа обележан лак со дијаметер од 9.15 метри, во кој што не смее да биде ниту еден играч во текот на изведувањето на пеналите. Во казнениот простор се наоѓа обелжан и помал простор со две линии под прав агол од гол линијата со должина од 5.5 метри и права линија која ги спојува овие две линии. Овој простор се нарекува петерец или голмански простор бидеејќи тоа е дел каде голманот има потполна слобода на движење посебно кога се изведува удари од аголот на игралиштето, односно корнери. ==Терен== Фудбалот обично се игра на терен со природна трева, дозволена е играње и на терени со вештачка трева. Во студените клими каде има проблеми со многу снег во зимските преиоди од година, терените со вештачка трева се попопуларни. Истото така на места каде одгледувањето на тревата е тешко поради временски услови се повеже терени се заменуваат со вештачка подлога. Вештачката трева е е изработена од синтетички влакна кои наликуваат на природна трева кои и покрај своите предности имаат и мани, како што е потребата од повремено чистење, ограничениот век на траење и влијанието врз здравјето поради некој од компнентите од кои е направена ==Простор надвор од теренот== Надвор од теренот се наоѓаат клупите со играчите за замена. Движењето на играчите за замена е ограничено само во овој бележан простор, а судијата има овластувања за изречување на казни и во овој дел од теренот. [[Категорија:Фудбал]] ghtxi6378sl7gqlp75d7rhqji0de6qw Иртиш 0 1085466 5294010 5078280 2024-11-20T01:15:36Z Buli 2648 5294010 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Река | river = Иртиш | image = Irtysh river basin map.png | caption = Сливното подрачје на Иртиш | origin = [[Алтај]] | mouth = [[Об (река)|Об]] | basin_countries = [[Русија]], [[Казахстан]], [[Кина]], [[Монголија]] | length = 4.248 км | elevation = | discharge = 2150 м<sup>3</sup>/с <small>(кај [[Тобољск]])</small> | watershed = 1.643.000&nbsp;км<sup>2</sup> }} '''Иртиш''' ({{lang-ru|Иртыш}}; {{lang-ru|Ертiс}}; {{lang-zh|额尔齐斯河}}, [[пинјин]]: ''É'ěrqísī hé''; {{lang-ru| ئېرتىش}}; {{lang-mn|Эрчис мөрөн}}; {{lang-tt|Иртеш}}) — [[река]] во [[Сибир]] и [[Казахстан]], главна [[притока]] на [[Об (река)|Об]]. Реката има мошне големо и значајно [[слив]]но подрачје во [[Азија]], опфаќајќи го Западен [[Сибир]] и [[Алтајски Планини|Алтајските Планини]]. ==Географија== [[Податотека:Pavlodar-Fiume Irtysh.JPG|мини|Иртиш кај [[Павлодар]], Казахстан]] [[Податотека:River port and auto depot of Khanty-Mansiysk.jpg|мини|Пристаништето на Иртиш во [[Ханти-Мансијск]], Русија]] Реката извира како во монголски [[Алтај]] ([[Сјинџанг]], [[Кина]]), каде е наречена Кара Иртиш (Црн Иртиш), па тече на северозапад преку [[Зајсанско Езеро|Зајсанското Езеро]] во [[Казахстан]]. Потоа во неа се влеваат реките [[Ишим (река)|Ишим]] и [[Тобол]], за на крај самата река да се влее во [[Об (река)|Об]] кај [[Ханти-Мансијск]] во западен Сибир, [[Русија]]. Течението има должина од вкупно 4.248&nbsp;км. ==Стопанско значење== По реката половат, танкери, товарни и патнички бродови од април до октомври, кога не е замрзната. Најголемо пристаниште на реката во русија е градот [[Омск]]. Во Казахстан по течението има 3 големи [[хидроенергија|хидроцентрали]]: Бухтарминската, Уст-Каменогорската и Шулбинската. Кај Уст-Каменогорск се наоѓа најдлабоката [[бродска преводнца]] во светот, со спуст од 42 м.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.waterwaysworld.com/latest.cgi?month=012008&start=20 |title=архивски примерок |accessdate=2013-06-18 |archive-date=2011-07-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110726045506/http://www.waterwaysworld.com/latest.cgi?month=012008&start=20 |url-status=dead }}</ref> ==Историја== По течението на реката, со векови живееле разни [[Монголи|монголски]] и [[туркиски народи]]. Во XV и XVI век долното и средното течение на Иртиш влегувало во состав на татарскиот [[Сибирски ханат]], кој Русија го освоила во 1580-тите. Во XVII век, Џунгарскиот ханат (царството на [[Ојрати]]те) станало јужен сосед на Русија и завладеало со горното течение на реката. Во поречјето, Русија потоа основала повеќе градови: [[Омск]] (1716) [[Семипалатинск]] (1718) [[Уст-Каменогорск]] (1720) и [[Пењтропавловск]] (1752). Во 1750-тите години [[Кина]] ја освоила џунгарската држава. Границата помеѓу Русија и тогашна Кина (денес граница на Русија со Казахстан на север и меѓу Монголија и Кина на југ) е исцртана на почетокот на XIX век. ==Градови по течението== Поважни населени места по течението на Иртиш (низводно) се: * {{знаме|Кина}} околии [[Фујин]] и [[Бурчин]] * {{знаме|Казахстан}}: Öskemen ([[Уст-Каменогорск]]), [[Семеј]] (Семипалатинск), [[Pavlodar]] * {{знаме|Русија}}: [[Омск]], [[Тара (град)|Тара]], [[Тобољск]], [[Ханти-Мансијск]] ==Во книжевноста== Епилогот на романот „[[Злосторство и казна]]“ (1866) од [[Фјодор Достоевски]] се случува кај реката Иртиш. == Наводи == * „[[Голема советска енциклопедија]]“ {{наводи}} == Поврзано == {{рв|Irtysh River}} * [[Об (река)|Об]] * [[Тобол]] {{coord|61|05|24|N|68|49|15.60|E|type:landmark_source:frwiki|display=title}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Реки во Кина]] [[Категорија:Реки во Казахстан]] [[Категорија:Реки во Русија]] [[Категорија:Алтај]] [[Категорија:Ханти-мансиски автономен округ]] [[Категорија:Реки во Омската област]] [[Категорија:Реки во Тјумењската област]] [[Категорија:Реки во Азија]] [[Категорија:Иртишки слив]] [[Категорија:Реки во Ханти-мансискиот автономен округ]] [[Категорија:Меѓународни реки во Азија]] 2qdr5aleuqc9qzf121b7ltpr1wjpafa Економија на Германија 0 1100007 5293952 5278590 2024-11-19T22:08:28Z ГП 23995 /* Индустрија */ дополнување 5293952 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Forbes]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # '''25 млрд. $''' [[Карл Албрехт]] # '''21,1 млрд. $''' [[Дитер Шварц]] # '''19,3 млрд. $''' [[Тео Албрехт]] # '''18,4 млрд. $''' [[Михаел Ото]] и семејството # '''17,4 млрд. $''' [[Зузане Клатен]] # '''14,9 млрд. $''' [[Штефан Квант]] # '''14,3 млрд. $''' [[Георг Шефлер]] # '''12,8 млрд. $''' [[Јохана Квант]] # '''10,4 млрд. $''' [[Клаус-Михаел Кине]] # '''8,8 млрд. $''' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # '''128.000 $''' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # '''114.281 $''' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # '''108.347 $''' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # '''104.000 $''' [[Инголштат]], [[Баварија]] # '''99.389 $''' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # '''92.525 $''' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # '''92.464 $''' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # '''91.630 $''' [[Ерланген]], [[Баварија]] # '''91.121 $''' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # '''88.692 $''' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите до Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четврти најголем производство и најголем извозник на автомобили. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] q5nthtxrv9kzh0haw31ywfdrh8xc71w 5293958 5293952 2024-11-19T22:18:11Z ГП 23995 /* Финансиски сектор */ дополнување 5293958 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Forbes]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # '''25 млрд. $''' [[Карл Албрехт]] # '''21,1 млрд. $''' [[Дитер Шварц]] # '''19,3 млрд. $''' [[Тео Албрехт]] # '''18,4 млрд. $''' [[Михаел Ото]] и семејството # '''17,4 млрд. $''' [[Зузане Клатен]] # '''14,9 млрд. $''' [[Штефан Квант]] # '''14,3 млрд. $''' [[Георг Шефлер]] # '''12,8 млрд. $''' [[Јохана Квант]] # '''10,4 млрд. $''' [[Клаус-Михаел Кине]] # '''8,8 млрд. $''' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # '''128.000 $''' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # '''114.281 $''' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # '''108.347 $''' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # '''104.000 $''' [[Инголштат]], [[Баварија]] # '''99.389 $''' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # '''92.525 $''' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # '''92.464 $''' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # '''91.630 $''' [[Ерланген]], [[Баварија]] # '''91.121 $''' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # '''88.692 $''' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите до Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четврти најголем производство и најголем извозник на автомобили. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Маѓународна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] edj2vr6wu4xffowfg5htncv35lkocbb 5293959 5293958 2024-11-19T22:19:00Z ГП 23995 /* Маѓународна трговија */ ситна поправка 5293959 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Forbes]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # '''25 млрд. $''' [[Карл Албрехт]] # '''21,1 млрд. $''' [[Дитер Шварц]] # '''19,3 млрд. $''' [[Тео Албрехт]] # '''18,4 млрд. $''' [[Михаел Ото]] и семејството # '''17,4 млрд. $''' [[Зузане Клатен]] # '''14,9 млрд. $''' [[Штефан Квант]] # '''14,3 млрд. $''' [[Георг Шефлер]] # '''12,8 млрд. $''' [[Јохана Квант]] # '''10,4 млрд. $''' [[Клаус-Михаел Кине]] # '''8,8 млрд. $''' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # '''128.000 $''' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # '''114.281 $''' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # '''108.347 $''' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # '''104.000 $''' [[Инголштат]], [[Баварија]] # '''99.389 $''' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # '''92.525 $''' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # '''92.464 $''' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # '''91.630 $''' [[Ерланген]], [[Баварија]] # '''91.121 $''' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # '''88.692 $''' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите до Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четврти најголем производство и најголем извозник на автомобили. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Маѓународна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] r94iwtucxa4crtq7l7mmlx7oye20t5g 5293961 5293959 2024-11-19T22:19:21Z ГП 23995 /* Индустрија */ 5293961 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Forbes]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # '''25 млрд. $''' [[Карл Албрехт]] # '''21,1 млрд. $''' [[Дитер Шварц]] # '''19,3 млрд. $''' [[Тео Албрехт]] # '''18,4 млрд. $''' [[Михаел Ото]] и семејството # '''17,4 млрд. $''' [[Зузане Клатен]] # '''14,9 млрд. $''' [[Штефан Квант]] # '''14,3 млрд. $''' [[Георг Шефлер]] # '''12,8 млрд. $''' [[Јохана Квант]] # '''10,4 млрд. $''' [[Клаус-Михаел Кине]] # '''8,8 млрд. $''' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # '''128.000 $''' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # '''114.281 $''' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # '''108.347 $''' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # '''104.000 $''' [[Инголштат]], [[Баварија]] # '''99.389 $''' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # '''92.525 $''' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # '''92.464 $''' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # '''91.630 $''' [[Ерланген]], [[Баварија]] # '''91.121 $''' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # '''88.692 $''' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четврти најголем производство и најголем извозник на автомобили. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Маѓународна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] 5mqct1nnoxpof9qltt4jf0zfi0pnv9k 5293965 5293961 2024-11-19T22:20:31Z ГП 23995 /* Богатство */ 5293965 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Forbes]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # ''25 млрд. $'' [[Карл Албрехт]] # ''21,1 млрд. $'' [[Дитер Шварц]] # ''19,3 млрд. $'' [[Тео Албрехт]] # ''18,4 млрд. $'' [[Михаел Ото]] и семејството # ''17,4 млрд. $'' [[Зузане Клатен]] # ''14,9 млрд. $'' [[Штефан Квант]] # ''14,3 млрд. $'' [[Георг Шефлер]] # ''12,8 млрд. $'' [[Јохана Квант]] # ''10,4 млрд. $'' [[Клаус-Михаел Кине]] # ''8,8 млрд. $'' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # '''128.000 $''' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # '''114.281 $''' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # '''108.347 $''' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # '''104.000 $''' [[Инголштат]], [[Баварија]] # '''99.389 $''' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # '''92.525 $''' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # '''92.464 $''' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # '''91.630 $''' [[Ерланген]], [[Баварија]] # '''91.121 $''' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # '''88.692 $''' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четврти најголем производство и најголем извозник на автомобили. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Маѓународна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] ktzlqgwmc8uj3phi3h68epqq1jvpto8 5293966 5293965 2024-11-19T22:23:53Z ГП 23995 /* Богатство */ дополнување 5293966 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Според вкупниот бруто-домашен производ (БДП), Германија се наоѓа на третото место во светот, по САД и Кина, и на првото место во [[Европска Унија|Европската Унија]]. Во 2023 година, германскиот БДП по глава на жител изнесувал 49 000 евра.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 4о.</ref> Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Форбс]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # ''25 млрд. $'' [[Карл Албрехт]] # ''21,1 млрд. $'' [[Дитер Шварц]] # ''19,3 млрд. $'' [[Тео Албрехт]] # ''18,4 млрд. $'' [[Михаел Ото]] и семејството # ''17,4 млрд. $'' [[Зузане Клатен]] # ''14,9 млрд. $'' [[Штефан Квант]] # ''14,3 млрд. $'' [[Георг Шефлер]] # ''12,8 млрд. $'' [[Јохана Квант]] # ''10,4 млрд. $'' [[Клаус-Михаел Кине]] # ''8,8 млрд. $'' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # ''128.000 $'' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # ''114.281 $'' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # ''108.347 $'' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # ''104.000 $'' [[Инголштат]], [[Баварија]] # ''99.389 $'' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # ''92.525 $'' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # ''92.464 $'' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # ''91.630 $'' [[Ерланген]], [[Баварија]] # ''91.121 $'' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # ''88.692 $'' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четврти најголем производство и најголем извозник на автомобили. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Маѓународна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] g3f9ssnvaulwlxsud5gifth8mgpuzxl 5293967 5293966 2024-11-19T22:28:43Z ГП 23995 /* Индустрија */ дополнување 5293967 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Според вкупниот бруто-домашен производ (БДП), Германија се наоѓа на третото место во светот, по САД и Кина, и на првото место во [[Европска Унија|Европската Унија]]. Во 2023 година, германскиот БДП по глава на жител изнесувал 49 000 евра.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 4о.</ref> Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Форбс]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # ''25 млрд. $'' [[Карл Албрехт]] # ''21,1 млрд. $'' [[Дитер Шварц]] # ''19,3 млрд. $'' [[Тео Албрехт]] # ''18,4 млрд. $'' [[Михаел Ото]] и семејството # ''17,4 млрд. $'' [[Зузане Клатен]] # ''14,9 млрд. $'' [[Штефан Квант]] # ''14,3 млрд. $'' [[Георг Шефлер]] # ''12,8 млрд. $'' [[Јохана Квант]] # ''10,4 млрд. $'' [[Клаус-Михаел Кине]] # ''8,8 млрд. $'' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # ''128.000 $'' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # ''114.281 $'' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # ''108.347 $'' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # ''104.000 $'' [[Инголштат]], [[Баварија]] # ''99.389 $'' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # ''92.525 $'' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # ''92.464 $'' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # ''91.630 $'' [[Ерланген]], [[Баварија]] # ''91.121 $'' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # ''88.692 $'' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четвртиот најголем производител и најголем извозник на автомобили во светот. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Мателнската индустрија има голема улога во германската економија. Имено, Германија е најголемиот производител на челик во Европската Унија и се наоѓа меѓу десете најголеми производители во светот. Исто така, Германија е најголемиот производител на автомобили во Европа, а вкупното производство на патнички возила во 2020 година изнесувало шест милиони возила. Во автомобилската индустрија непосредно се вработени околу 830 000 лица, а оваа индустрија учествува со околу 5 % во вкупната новосоздадена вредност.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Маѓународна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] a8bxrjwcco3p77v1i2jhscceen24scp 5293968 5293967 2024-11-19T22:34:06Z ГП 23995 /* Маѓународна трговија */ дополнување 5293968 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Според вкупниот бруто-домашен производ (БДП), Германија се наоѓа на третото место во светот, по САД и Кина, и на првото место во [[Европска Унија|Европската Унија]]. Во 2023 година, германскиот БДП по глава на жител изнесувал 49 000 евра.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 4о.</ref> Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Форбс]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # ''25 млрд. $'' [[Карл Албрехт]] # ''21,1 млрд. $'' [[Дитер Шварц]] # ''19,3 млрд. $'' [[Тео Албрехт]] # ''18,4 млрд. $'' [[Михаел Ото]] и семејството # ''17,4 млрд. $'' [[Зузане Клатен]] # ''14,9 млрд. $'' [[Штефан Квант]] # ''14,3 млрд. $'' [[Георг Шефлер]] # ''12,8 млрд. $'' [[Јохана Квант]] # ''10,4 млрд. $'' [[Клаус-Михаел Кине]] # ''8,8 млрд. $'' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # ''128.000 $'' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # ''114.281 $'' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # ''108.347 $'' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # ''104.000 $'' [[Инголштат]], [[Баварија]] # ''99.389 $'' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # ''92.525 $'' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # ''92.464 $'' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # ''91.630 $'' [[Ерланген]], [[Баварија]] # ''91.121 $'' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # ''88.692 $'' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> намалувањето од 4% во 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четвртиот најголем производител и најголем извозник на автомобили во светот. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Мателнската индустрија има голема улога во германската економија. Имено, Германија е најголемиот производител на челик во Европската Унија и се наоѓа меѓу десете најголеми производители во светот. Исто така, Германија е најголемиот производител на автомобили во Европа, а вкупното производство на патнички возила во 2020 година изнесувало шест милиони возила. Во автомобилската индустрија непосредно се вработени околу 830 000 лица, а оваа индустрија учествува со околу 5 % во вкупната новосоздадена вредност.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Надворешна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија. Набљудувано по сектори, вкупната надворешнотрговска размена на металската индустрија изнесувала 394 милијарди евра во 2023 година, додека надворешнотрговската размена на автомобилската индустрија изнесувала 830 милијарди евра од кои 504 милијарди отпаѓале на извозот (32 % од вкупниот германски извоз). Вкупната надворешнотрговска размена на земјоделскиот и на прехранбениот сектор изнесувала 214 милијарди евра во 2023 година (97 милијарди извоз и 117 милијарди увоз). На страната на увозот, 24 % отпаѓале на автомобилската индустрија, учеството на металската индустрија изнесува околу 15 %, додека земјоделско-прехранбениот сектор учествува со 8 % - 9 % во вкупниот германски увоз.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40-41.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] kohjlc4ntcupqok3vk4h6etr094psy6 5293969 5293968 2024-11-19T22:37:54Z ГП 23995 /* Примарен */ дополнување 5293969 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за економија |country = Германија |image = Frankfurter Altstadt mit Skyline 2019.jpg |caption = [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]], финансиско средиште на Германија |width = 270px |currency = [[евро]] (EUR)<ref>пред 2002 г.: [[германска марка]] (DEM).</ref> |year = календарска година |organs = [[Европска унија|ЕУ]], [[Светска трговска организација|СТО]] (преку членството во ЕУ) и [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] |rank = [[Список на земјите по БДП (номинален)|4.]] (номинален) / [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|5.]] (ПКМ) |gdp = 3,747 трилиони $ (номинален за 2014)<ref name="Germany">{{нмс|url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=13&sy=2013&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Германија |publisher=[[ММФ]]|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> 3,325 трилиони $ (ПКМ за 2014) |growth = {{пораст}} 1,8% (2014)<ref>{{нмс|url=http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|title=Германските мисии во САД - Раст на БДП во 2014|publisher=Germany.info|date=16 април 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714172933/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2014/04/16-GDP-Growth.html|url-status=dead}}</ref> |per capita = 45.925 $ (номинален за 2014 (проц.))<ref name="Germany"/> 40.756 $ (ПКМ за 2014 (проц.)) |sectors = земјоделство: 0,8%, индустрија: 28%, услуги 71,2% (проц. за 2012) |inflation = 1,43% (декември 2013)<ref>{{нмс|url=http://www.inflation.eu/inflation-rates/germany/inflation-germany.aspx|title= Инфлација Германија - моментална германска инфлација|publisher=inflation.eu|accessdate=5 февруари 2014}}</ref> |poverty = |gini = .27 (2006) |labor = 43,93 милиони (проц. за 2012) |edbr = 15.<ref name=" World Bank and International Financial Corporation ">{{нмс|url= http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/germany/|title=Doing Business in Germany 2016|publisher=[[Светска банка]]|accessdate=30 октомври 2015}}</ref> |occupations = земјоделство (2,4%), индустрија (29,7%), услуги (67,8%) (2005) |unemployment = 6,7% (март 2014)<ref>{{нмс|url=http://www.irishtimes.com/business/economy/german-unemployment-falls-for-a-fourth-straight-month-1.1745702|title=Германската невработеност паѓа четврти месец по ред|publisher=Irishtimes.com|date=1 април 2014|accessdate= 13 август 2014}}</ref> |average gross salary = 2.977 €, месечно (2013) |average net salary = 1.889 €, месечно (2013) |industries = железо и челик, јаглен, цемент, минерални горива, хемикалии, пластика, машинство, возила, возови, машински алати, електроника, храна и пијалаци, бродоградба, воздухопловство, оптички и медицински апарати, фармацевтство, текстил, земјоделство |exports = 1,492 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de">{{нмс|url= http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/Gesamtwirtschaft,templateId=renderPrint.psml|title=Сојузна статистичка служба|language=de|publisher=Destatis.de |date=31 јули 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |export-goods = моторни возила, машинство, хемикалии, компјутерски и електронски производи, електрична опрема, лекови, метали, сообраќајна опрема, храна, текстил, гума и пластични производи |export-partners = {{знаме|Франција}} 10,2%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 7,0%, <br/> {{знаме|Холандија}} 6,9%, <br/> {{знаме|САД}} 6,3%, <br/> {{знаме|Австрија}} 5,6%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,4%, <br/> {{знаме|Кина}} 5,1%, <br/> {{знаме|Швајцарија}} 4,7%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|title=Извозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-10-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20161002094202/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#gm|url-status=dead}}</ref> |imports = 1,276 трилиони $ (проц. за 2012)<ref name="destatis.de"/> |import-goods = машинство, опрема за обработка на податоци, возила, хемикалии, нафта и гас, електрична опрема, лекови, храна, земјоделски производи |import-partners = {{знаме|Холандија}} 14,0%, <br/> {{знаме|Франција}} 7,5%, <br/> {{знаме|Кина}} 6,7%, <br/> {{знаме|Белгија}} 6,4%, <br/> {{знаме|Италија}} 5,5%, <br/> {{знаме|Велика Британија}} 4,9%, <br/> {{знаме|Австрија}} 4,4%, <br/> {{знаме|Русија}} 4,4%, (проц. за 2012)<ref>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|title=Увозни партнери на Германија|publisher=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|year=2012|accessdate=23 јули 2013|archive-date=2016-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806033730/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#gm|url-status=dead}}</ref> |FDI = 1,057 трилиони $ (31 декември 2010) |gross external debt = 5,624 трилиони $ (30 јуни 2011) |debt = 81,0% од БДП (2013)<ref>{{нмс|url= https://www.destatis.de/EN/FactsFigures/NationalEconomyEnvironment/NationalAccounts/DomesticProduct/Tables/OnOut_EuropeanSystem.html;jsessionid=46E3F82B083F12E4CD1303F6A380D6E2.cae2|title=Сојузна статистичка служба|publisher=Destatis.de|date=23 мај 2014|accessdate=13 август 2014}}</ref> |revenue = 1,511 трилиони $ (проц. за 2012) |expenses = 1,507 трилиони $ (проц. за 2012) |credit = Стандард и Пурс: AAA<ref>{{нмс|title=Список на рејтинзи на држави|publisher=Стандард и Пурс|url= http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu/?subSectorCode=39|accessdate=26 мај 2011}}</ref><br/>изглед: стабилен<ref name=guardian>{{наведени вести|title=Како Фич, Мудис и С&П го рангираат кредитниот рејтинг на секоја земја|date=15 април 2011 |first1=Сајмон|last1=Роџерс|first2=Ејми|last2=Седи|work=The Guardian|url=http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard|accessdate=31 мај 2011}}</ref><br/>Мудис: Aaa<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен<br/>Фич: AAA<ref name=guardian/><br/>изглед: стабилен |reserves = 200 млрд. € (април 2011)<ref>{{нмс|title=Меѓународни резерви и ликвидност на странските валути - Германија|date=16 мај 2011|publisher=Меѓународен монетарен фонд|url=http://www.imf.org/external/np/sta/ir/IRProcessWeb/data/deu/eng/curdeu.htm |accessdate=31 мај 2011}}</ref> |aid = донирала: 5 млрд. €, 0,28% од [[БДП]] Германија е рангирана на CPI<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=Истражување - CPI - Преглед|publisher=Transparency.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> 2013 како 12. за нивото на корупција |cianame = gm }} '''Германија''' — најголемата национална економија во [[Европа]], [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]]. Уште од времето на индустријализацијата, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Економската политика на Германија е заснована на замислата на [[социјална пазарна економија]]. Земјата е основач на [[Европска унија|Европската унија]] и [[еврозона]]та.<ref>Alfred Dupont CHANDLER， Takashi Hikino， Alfred D Chandler, [http://books.google.com.tw/books?id=ENWMZqhD9RYC&pg=PA593&hl=zh-TW&source=gbs_toc_r&cad=3#v=onepage&q&f=false ''Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism''] 1990</ref><ref>{{нмс|url=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674789951 |title=Scale and Scope — Alfred D. Chandler, Jr. &#124; Harvard University Press|publisher=Hup.harvard.edu|accessdate=13 август 2014}}</ref> [[Германија]] е трет најголем извозник во светот со 1,516 трилиони $ во 2012 година.<ref name="CIA exports"/> Извозот претставува повеќе од една третина од националниот производ.<ref>{{нмс|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf|title=Профил на земја: Германија|accessdate=11 јануари 2009|author=Библиотека на Конгресот - Сојузна служба за истражување|date=април 2008| format =[[PDF]]|page= 10}}</ref><ref>{{нмс|url=http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|title=Germany’s capital exports under the euro|publisher=Voxeu.org|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222013829/http://www.voxeu.org/article/germany-s-capital-exports-under-euro|url-status=dead}}</ref> Во 2013 година, Германија го забележала највисокиот трговски суфицит во светот, вреден 270 млрд. $, правејќи ја најголем извозник на капитал во глобални рамки.<ref>{{нмс|url=http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|title=Германија: Најголем извозник на капитал во светот во 2013|publisher=Koenig-cie.de|date=14 јануари 2014|accessdate=13 август 2014|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706140624/http://www.koenig-cie.de/de/node/9091|url-status=dead}}</ref> Германија е најголем производител на [[лигнит]] во светот. Германија е исто така богата со дрво, [[железна руда]], [[поташ]], сол, ураниум, никел, бакар и природен гас. Енергијата во Германија главно е обезбедувана од фосилни горива, а по нив доаѓаат јадрената енергија и обновливите енергии, како биомасата (дрво и биогорива), ветер, хидро и сончева енергија. Услужниот сектор придонесува со околу 70% од вкупниот БДП, индустријата со 29,1%, а земјоделството со 0,9%. Најголем дел од производите во земјата се од областа на инженерството, особено автомобили, машини, метали и хемиски производи.<ref name="CIA">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА|accessdate=2 август 2009|author=ЦИА|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија во светот.<ref>[http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html Ветерна енергија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |date=2006-12-10 }} Сојузно министерство за економија и технологија (Германија) 30 ноември 2006.</ref> Поврзаноста на производството насочено кон услугите,<ref>http://mpra.ub.uni-muenchen.de/38995/2/MPRA_paper_38995.pdf</ref> трошоците за истражување и развој, врските помеѓу индустријата и високообразовните институции, меѓународната соработка и малите и средни претпријатија придонесуваат за севкупната конкурентност на економијата на Германија.<ref>http://liu.diva-portal.org/smash/get/diva2:20750/FULLTEXT01</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |title=архивска копија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2022-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220704124413/http://www.foresight-platform.eu/wp-content/uploads/2011/02/EFMN-Brief-No.-137_-Manufacturing-in-Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> Германија е врвно место во светот за трговските саеми.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |title=архивски примерок |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2018-08-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180805052002/http://www.expodatabase.com/top-fair-places-germany/ |url-status=dead }}</ref> Околу две третини од водечките трговски саеми во светот се одржуваат во Германија.<ref>{{нмс|url=http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|title=Трговски саеми во Германија|publisher=Германска национална туристичка служба|accessdate=5 февруари 2014|archive-date=2014-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202135254/http://www.germany.travel/en/business-travel/trade-fairs/trade-fairs/messen.html|url-status=dead}}</ref> Најголеми годишни меѓународни трговски саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како што се [[Хановер]], [[Минхен]], [[Франкфурт]] и [[Берлин]]. Од 500. најголеми компании на берзите во светот мерено според [[приход]]ите, [[Fortune Global 500]], 37 се со седиште во Германија. Во 2012 година, десет најголеми биле [[Фолксваген]], [[Алијанц]], [[E.ON]], [[Дајмлер]], [[Сименс]], [[Метро АГ|Метро]], [[Германски телеком]], [[Минхен Ре]], [[БАСФ]] и [[БМВ]].<ref>{{нмс|url=http://topforeignstocks.com/2013/03/19/the-32-largest-german-companies-by-revenue-2012/|title=32. најголеми германски компании по приходи во 2012|publisher=Topforeignstocks.com|date=19 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> Други големи германски компании се: [[Роберт Бош ГмбХ|Бош]], [[ТисенКруп]], [[Континентал АГ|Континентал]], [[МАН]] и [[Трумпф]] (различни индустрии); [[КУКА]] (роботика); [[Бајер]] и [[Мерк]] (фармацевтска индустрија); [[Адидас]] и [[Пума АГ|Пума]] (облека и чевли); [[Комерцбанк]] и [[Дојче Банк]] (банкарство и финансии); [[Германски железници]] (железнички превоз); [[Алди]], [[Лидл]] и [[Едека]] (малопродажба); [[САП АГ|САП]] (компјутерска програмска опрема); [[Инфинеон]] (полупроводници); [[Хенкел]] и [[Миле]] (домаќинство и трајни производи); [[Германска пошта]] (логистика); [[Бертелсман]] (масовни медиуми); и [[Хуго Бос]] (луксузни добра). Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес Бенц]], БМВ, Адидас, [[Ауди]], [[Порше]], Фолксваген, Бајер, БАСФ, Бош, Сименс,[[Луфтханза]], САП и [[Нивеа]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |title=100. врвни брендови во 2006 |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2008-01-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080106165521/http://bwnt.businessweek.com/brand/2006/ |url-status=bot: unknown }}, Businessweek. 26 ноември 2007.</ref> == Историја == Уште од времето на [[индустријализација]]та, земјата била носител, иноватор и корисник на сè поглобализираната економија. Германија е една од земјите основачи на [[ЕУ]], [[Г8]] и [[Г20]] и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година, станала втор најголем извозник<ref name="CIA exports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Споредба на земји: Извоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2019-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> и трет најголем увозник.<ref name="CIA imports">{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2087rank.html|title=Споредба на земји: Увоз|work=[[Светска книга на факти на ЦИА]]|publisher=[[ЦИА]]|accessdate=9 август 2012|issn=1553-8133|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004070323/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//rankorder/2087rank.html|url-status=dead}}</ref> Создава [[Трговски биланс|трговски суфицит]] од 270 млрд. $,<ref name="autogenerated1">{{нмс|url= http://www2.nst.com.my/world/german-trade-surplus-soars-to-all-time-high-in-2013-1.479090|title=Германскиот трговски суфицит ќе се искачи на највисоко ниво во 2013 година|date=7 февруари 2014|website=http://www2.nst.com.my|publisher=The New Straits Times Press (Malaysia) Berhad|accessdate=16 септември 2014}}</ref> правејќи ја најголем извозник на капитал глобално. Германија е единствената земја помеѓу првите пет извозници на оружје, која не е постојана членка на [[Совет на безбедност на ОН|Советот на безбедност на ОН]].<ref>{{нмс|last=Вол|first=Роберт|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-17/china-replaces-u-k-in-top-five-arms-exporters-headed-by-u-s-.html|title=Кина ја замени Велика Британија во петте најголеми извозници на оружје предводени од САД|publisher= Bloomberg.com|date=17 март 2013|accessdate=13 август 2014}}</ref> === Време на индустријализација === [[Податотека:Maschinenbau-Anstalt Borsig, Berlin Chausseestraße, 1847, Karl Eduard Biermann.jpg|мини|лево|Фабрика за возови на [[Август Борзиг]] во 1847 година.]] Пред 1850 година, Германија доцнела зад предводниците во индустрискиот развој, [[Велика Британија|Британија]], [[Франција]] и [[Белгија]]. Од 1850 година, германските држави започнале да ги достигнуваат, а до 1900 година, Германија била светски предводник во индустријализацијата, заедно со Британија и [[САД]]. Во 1800 година, социјалната структура на Германија не била погодна за претприемништво или економски развој. Реакцијата на [[Наполеон]]овите освојувања на германските земји во текот на ерата на [[Француска револуција|Француската револуција]] (1790-ти до 1815), произвела значајни индустриски реформи, вклучувајќи го укинувањето на феудалните одредби на продажба на големи поседи, намалувањето на моќта на еснафите во градовите и воведувањето на нови поефикасни трговски закони. Сепак, традиционализмот останал силен во голем дел на Германија. До средината на векот, еснафите, земјишното благородништво, црквите и владините бирократи имале толку многу правила и ограничувања кои на претприемништвото му давале мала можност за развој и успех. Од 1830-тите и 1840-тите, [[Прусија]], [[Саксонија]] и другите држави направиле промени во земјоделството, воведувајќи ја шеќерната репа и компирите, давајќи поголем принос на производството на храна, кој им овозможил на дел од руралното население да се пресели во индустриските области. Почетоците на индустриската револуција во Германија биле во текстилната индустрија и биле олеснети преку отстранување на царинските давачки преку [[Германски царински сојуз|Царинскиот сојуз]], кој започнал во 1834 година. Полетната етапа на економскиот развој започнал со железничката револуција во 1840-тите, која отворила нови пазари за локалните производи, ја зголемила потребата за инженери, архитекти и вешти машинисти и поттикнала инвестиции во јаглен и железо.<ref>Richard Tilly, "Germany: 1815-1870" in Rondo Cameron, ''Banking in the Early Stages of Industrialization: A Study in Comparative Economic History'' (Oxford University Press, 1967), pages 151-182</ref> Политичките одлуки во врска со економијата на Прусија (и по 1871 година на цела Германија) биле главно управувани од коалицијата на „’рж и железо“, односно земјопоседниците на истокот и [[тешка индустрија|тешката индустрија]] на западот.<ref>Cornelius Torp, "The "Coalition of 'Rye and Iron'" under the Pressure of Globalization: A Reinterpretation of Germany's Political Economy before 1914," ''Central European History'' Sept 2010, Vol. 43 Issue 3, pp 401-427</ref> === Третиот Рајх === [[Податотека:BSPDRWeltkriseEngl.PNG|мини|350п|Бруто-националниот производ и ценовниот индекс во периодот 1926-1939 во Германија. Извор: Од податоци на [[Сојузна статистичка служба на Германија|Сојузната статистичка служба]]]] Нацистите дошле на власт за време кога невработеноста била многу висока,<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|accessdate=15 август 2007|publisher=berkeley.edu|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> но за неколку години постигнала целосна вработеност благодарение на масовните програми за јавни работи, како што биле Царската железница, Царската пошта и Царските автопатишта.<ref>{{Наведена книга|last1=Gaettens|first1=Richard|title= Geschichte der Inflationen: vom Altertum bis zur Gegenwart|date=1982|publisher=Battenberg|location=München|isbn=3-87045-211-0|pages=279–298|edition=Nachdr.|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Во 1935 година била додадена и индустријата за оружје.<ref name="econ161_berkeley_edu">{{нмс|url=http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|title=econ161.berkeley.edu|accessdate=15 август 2007|archive-date=2008-05-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080511190923/http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" |- ! (милиони) !! Невработени !! Вработени |- | август 1932 || 5,2 || 12,8 |- | август 1933 || 4,1 || 14,1 |- | август 1934 || 2,4 || 15,9 |- | август 1935 || 1,7 || 17,1 |- |} Извор: Вајмарска и Нацистичка Германија од Стивен Џ. Ли<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=043530920X|pages=63}}</ref> По финансиската криза во 1931 година била предложена економска политика на експанзивна фискална политика (откако Германија била надвор од златниот стандард) од страна на министерот за економија, [[Јалмар Шахт]],<ref name="http://econ161.berkeley.edu/TCEH/Slouch_Purge15.html"/> кој во 1933 година станал претседател на централната банка. [[Јалмар Шахт]] подоцна се повлекол од функцијата во 1938 година и бил заменет од [[Херман Геринг]]. Трговските политики на Третиот Рајх целеле кон самоодржливост, но со недостиг на суровини, Германија морала да одржува трговски врски, но со билатерални повластување, контроли, увозни квоти и извозни субвенции во рамките на она што се нарекувало „Нов план“ (''Neuer Plan'') од 19 септември 1934 година.<ref name="braun">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 101</ref> „Новиот план“ бил заснован на трговија со помалку развиените земји кои ќе тргувале суровинии за германските индустриски добра.<ref>{{Наведена книга|last1=Lee|first1=Stephen|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford |isbn=043530920X|pages=60|accessdate=9 септември 2014}}</ref> Јужна Европа била повеќе посакувана од Западна Европа и Северна Америка, бидејќи таму немало трговски блокади.<ref name="braun1990">Hans-Joachim Braun, ''"The German Economy in the Twentieth Century"'', Routledge, 1990, p. 102</ref> Оваа политика станала позната како „голема економска област“ (''Grosswirtschaftsraum''). На крајот, нацистичката партија развила силни врски со големите претпријатија<ref name="bigbiz">Arthur Schweitzer, ''"Big Business in the Third Reich"'', Bloomington, Indiana University Press, 1964, p. 288</ref> и ги укинала трговските комори во 1933 година со цел да ја создаде [[Државна трудова служба|Државната трудова служба]] (РАД), [[Германски трудов фронт|Германскиот трудов фронт]] (ДАФ) да ги постави работните часови, „организацијата Убавина на трудот“ (СДА) ќе ги постави работните услови и организацијата „[[Сила преку радост]]“ (КДФ) ќе ги обезбеди спортските клубови за работниците.<ref>{{Наведена книга|last1=Reynoldson |first1=Fiona|title=Weimar and Nazi Germany|date=1996|publisher=Heinemann|location=Oxford|isbn=0435308602|pages=49|edition=Foundation |accessdate=9 септември 2014}}</ref> === Западна Германија === [[Податотека:1000000th Beetle.jpg|мини|Фолксваген буба беше икона на западногерманската обнова.]] Почнувајќи со замената на [[рајхсмарка]]та со [[Германска марка|германската марка]] како платежно средство, долготрајниот период на ниска инфлација и брзиот индустриски раст бил надгледуван од владата предводена од [[Канцелар на Германија|германскиот канцелар]] [[Конрад Аденауер]] и неговиот министер за економија, [[Лудвиг Ерхард]], кои ја издигнале Западна Германија од целосното воено уништување во една од најразвиените нации во современа [[Европа]]. Наспроти популарното верување, [[Маршалов план|Маршаловиот план]], кој бил проширен да ја вклучи и Западна Германија откако било сфатено дека исклучувањето на западногерманската економија го забавува закрепнувањето на другите земји во Европа,<ref>[http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html "Pas de Pagaille!"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081012050343/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,887417,00.html |date=2008-10-12 }}, 28 јули 1947</ref> не била главната сила зад економското чудо (''Wirtschaftswunder'').<ref name="stern">{{wayback|df=yes|url= http://www.germany.info/relaunch/culture/history/marshall.html|title=„''Маршалов план 1947-1997 Германски поглед''“ од Сузан Штерн}}</ref> Износот на монетарна помош (која била во облик на заеми) добиени од Германија преку Маршаловиот план (околу 1,65 млрд. $ вкупно) била далеку помалку од износот што Германците морале да го платат како воени репарации и од трошоците што сојузниците им ги направија на Германците за тековните трошоци за време на окупацијата (околу 2,4 млрд. $ годишно). Во 1953 година било одлучено дека Германија мора да отплати 1,1 млрд. $ од помошта што ја добила. Последната отплата била во јуни 1971 година.<ref name="stern"/> Меѓутоа, спорно е дека обновата би била можна без почетната економска поддршка, како и осовремувањето на инфраструктурата обезбедена од економскиот план за обнова. Покрај овие фактори, напорната работа и долгите часови при полн капацитет кај населението во 1950-тите, 1960-тите и почетокот на 1970-тите и дополнителната работна сила добиена од илјадниците гастарбајтери („гости работници“ во буквален превод) ја обезбедиле неопходната основа за економскиот пресврт. === Источна Германија === До почетокот на 1950-тите, [[Советски Сојуз|Советскиот Сојуз]] ги зазела репарациите во облик на земјоделски и индустриски производи и побарала понатамошни исплати за надомест на штета.<ref name="Norman M. Naimark 1949. pp. 167-9">Norman M. Naimark. ''The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-1949.'' Harvard University Press, 1995. ISBN 0-674-78405-7 pp. 167-9</ref> [[Долна Шлеска]], која содржела рудници за јаглен, и [[Штетин]], важно природно пристаниште, биле предадени на [[Полска]]. Извозот од Западна Германија во 1988 година надминувал 323 млрд. долари. Во истата година, Источна Германија извезла стока вредна 30,7 млрд. долари; 65% кон другите комунистички држави.<ref name="tol0807">{{наведени вести|title=Germany starts recovery from €2,000bn union|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|publisher=Times Online|date=24 август 2007|accessdate=12 октомври 2009|location=Лондон|first=Роџер|last=Бојс|archive-date=2010-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529132954/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article2317382.ece|url-status=dead}}</ref> Источна Германија имала нула невработеност.<ref name="tol0807"/> Во 1976 година, просечниот годишен раст на БДП бил околу 5,9%.<ref name="Econ stats">{{наведени вести|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|title=German Democratic Republic: long history of sustained economic growth continues; 1989 may be an advantageous year to consider this market|accessdate=2 октомври 2007|work=Business America|year=1989|archive-date=2007-11-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071109185421/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1052/is_n4_v110/ai_7373809|url-status=dead}}</ref> === По повторното обединување === [[Податотека:Containershipxinshanghai.jpg|мини|До 2013 година, Германија е трет најголем извозник и трет најголем увозник во светот, правејќи најголем трговски суфицит како национална економија.]] Германската економија практично стагнирала во почетокот на 2000-тите години. Најлоши резултати во растот биле постигнати во 2002 година (+1,4%), во 2003 (+1,0%) и во 2005 (+1,4%).<ref name=gdpstat>[http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Inlandsprodukt/Tabellen/Content75/BruttoinlandVierteljahresdaten,property=file.xls Bruttoinlandsprodukt (Vierteljahres- und Jahresangaben)] Statistisches Bundesamt.</ref> Невработеност исто така била хронично висока.<ref name=ciafactbook>{{нмс|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|title=Светска книга на факти на ЦИА: Германија|publisher=Cia.gov|accessdate=13 август 2014|archive-date=2016-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211075204/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html|url-status=dead}}</ref> Поради овие проблеми, заедно со стареењето на германското население, социјалниот систем се нашол под значителен напор. Ова довело владата да спроведе реформи за затегнување на ременот, Агенда 2010, вклучувајќи ги реформите на пазарот на трудот познат како Харц I - IV]].<ref name=ciafactbook/> Во вториот дел на првата деценија од 2000-тите години, светската економија доживеала висок раст, од кој Германија како водечки извозник исто така профитирала. Некои ги фалат реформите Харц за постигнувањето висок раст и опаѓањето на невработеност, но други тврдеат дека довеле до масивно опаѓање на животниот стандард и дека ефектите се ограничени и привремени.<ref name=ciafactbook/> Номиналниот БДП на Германија опаднал во вториот и третиот квартал на 2008 година, ставајќи ја земјата во техничка рецесија по глобалната и [[Голема рецесија во Европа|европската рецесија]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/14/oecd-recession-germany-inflation-deflation|title=Германија официјално во рецесија откако ОЕЦД очекува САД да го предводи опоравувањето|publisher=The Guardian |date=14 ноември 2008|location=Лондон|first=Катрин|last=Хопкинс|accessdate=1 мај 2010}}</ref> Германското индустриско производство опаднало за 3,6% во септември во однос на август.<ref>{{нмс|last=Тизинг|first=Габи|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aV1q1nQoldKc&refer=home|title=Германската економија влегува во најлошата рецесија во последните 12 години|publisher= Bloomberg.com|date=13 ноември 2008|accessdate=13 август 2014}}</ref> Во јануари 2009 година, германската влада под водство на Ангела Меркел одобрила 50 млрд. евра економски стимулативен план за заштита на неколку сектори од падот и подоцнежно зголемување на стапките за невработеност.<ref>{{наведени вести|url=http://www.france24.com/en/20090106-germany-agrees-new-50-billion-euro-stimulus-plan|title=Германија се согласи на 50 млрд. евра план за стимулирање|publisher=France 24|date=6 јануари 2009}}</ref> Германија излегла од рецесија во вториот и третиот квартал од 2009 година, главно поради новите нарачки и извозот — главно надвор од еврозоната — и релативно стабилната домашна потрошувачка.<ref name=ciafactbook/> Германија е основач на ЕУ, Г8 и Г20 и била најголем светски извозник од 2003 до 2008 година. Во 2011 година останала трет најголем извозник<ref name = "CIA exports"/> и трет најголем увозник.<ref name = "CIA imports"/> Поголем дел од извозот на земјата е во областите на инженерството, особено машини, автомобили, хемиски производи и метали.<ref name="CIA"/> Германија е водечки производител на ветерни турбини и технологија за сончева енергија.<ref>{{нмс|url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html|archivedate=2006-12-10|title=Ветерна енергија|publisher=Сојузно министерство за економија и технологија|accessdate=27 март 2011|url-status=dead}}</ref> Во повеќе градови во Германија се одржуваат трговски саеми и конгреси.<ref>{{нмс|title=Euro Fair Statistics 2008|publisher=AUMA Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.V.|page=12 |author=UFI, the Global Association of the Exhibition Industry|year=2008|url= http://www.auma.de/_pages/d/16_Download/download/FKM/EuroFairStatistics_2008.pdf|accessdate=24 септември 2011}}</ref> 2011 била рекордна година за германската економија. Германските економии извезле стока вредна над 1 трилион евра, највисока бројка во историјата. Бројот на вработени лица пораснал на 41,6 милиони, највисока забележана бројка.<ref>{{наведени вести|url= http://www.spiegel.de/international/business/0,1518,805554,00.html|title=Defying the Euro Crisis|publisher=Spiegel Online|date=27 декември 2011}}</ref> Во 2012 година, германската економија продолжила да биде релативно посилна во однос на другите европски држави.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/04/29/world/europe/germany-looks-to-southern-europe-to-fill-jobs.html Brain Drain Feared as German Jobs Lure Southern Europeans] 28 April 2012</ref> == Податоци == [[Податотека:Labour productivity levels in europe.svg|мини|Продуктивноста на трудот во Германија. [[Организација за економска соработка и развој|OECD]], 2012]] [[Податотека:GDP per capita big four Western Europe.PNG|мини|БДП по глава на жител во четирите големи западноевропски економии<ref>{{нмс |url=http://stats.oecd.org/wbos/default.aspx?datasetcode=SNA_TABLE1|title=Бруто-домашен производ|language=германски|format=[[PDF]]|page=4 |publisher=OECD|date=17 февруари 2011|accessdate=11 февруари 2011}}</ref>]] [[Податотека:2012 Germany Products Export Treemap.png|мини|Извозот на Германија по производ (2012)]] До декември 2012 година, стапката на невработеност била 6,7%.<ref>{{нмс|url=http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|title=Monatsbericht 2012|accessdate=19 јануари 2012|author=Bundesagentur für Arbeit Nürnberg|format=[[PDF]]|page=78|language=германски|archive-date=2013-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130322083617/http://statistik.arbeitsagentur.de/Statischer-Content/Arbeitsmarktberichte/Monatsbericht-Arbeits-Ausbildungsmarkt-Deutschland/Monatsberichte/Generische-Publikationen/Monatsbericht-201212.pdf|url-status=dead}}</ref> До декември 2012 година, стапката на инфлација била 2,1%. Следната табела го покажува несезонскиот прилагоден раст на БДП во периодот 1992-2012.<ref>{{наведени вести|url= https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/VolkswirtschaftlicheGesamtrechnungen/Zusammenhaenge.pdf?__blob=publicationFile|title= Wichtige Zusammenhänge im Überblick 2012|work=Destatis|date=15 јануари 2012|accessdate=19 јануари 2012}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! Година || БДП <br /> (млрд. €) || Промена |- | 1992 || 1.648,40 || +1,9% |- | 1993 || 1.696,90 || -1,0% |- | 1994 || 1.782,20 || +2,5% |- | 1995 || 1.848,50 || +1,7% |- | 1996 || 1.875,00 || +0,8% |- | 1997 || 1.912,60 || +1,7% |- | 1998 || 1.959,70 || +1,9% |- | 1999 || 2.000,20 || +1,9% |- | 2000 || 2.047,50 || +3,1% |- | 2001 || 2.101,90 || +1,5% |- | 2002 || 2.132,20 || +0,0% |- | 2003 || 2.147,50 || -0,4% |- | 2004 || 2.195,70 || +1,2% |- | 2005 || 2.224,40 || +0,7% |- | 2006 || 2.313,90 || +3,7% |- | 2007 || 2.428,50 || +3,3% |- | 2008 || 2.473,80 || +1,1% |- | 2009 || 2.374,50 || -5,1% |- | 2010 || 2.496,20 || +4,2% |- | 2011 || 2.592,60 || +3,0% |- | 2012 || 2.645,00 || +0,7% |} === Претпријатија === Од 500. најголеми светски претпријатија на берзите мерено според приходите во 2010 година, списокот ''Fortune Global 500'', 37 се со седиште во Германија. 30 германски претпријатија се вклучени во [[DAX]], германскиот берзански индекс. Добро познати глобални брендови се [[Мерцедес-Бенц]], [[БМВ]], [[САП]], [[Сименс]], [[Фолксваген]], [[Адидас]], [[Ауди]], [[Алијанц]], [[Порше]], [[Бајер]], [[БАСФ]], [[Бош]] и [[Нивеа]].<ref>{{нмс|url=http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|title=100 најдобри брендови во 2010|publisher=Interbrand|accessdate=27 март 2011|archive-date=2011-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110212184731/http://www.interbrand.com/en/best-global-brands/best-global-brands-2008/best-global-brands-2010.aspx|url-status=dead}}</ref> Германија е позната по нејзините специјализирани [[мали и средни претпријатија]]. Околу 1.000 од овие претпријатија се глобални пазарни водачи во нивните области и се наречени скриени прваци.<ref>{{наведени вести|author=Гевин, Мајк|date=23 септември 2010|url= http://www.businessweek.com/news/2010-09-23/germany-has-1-000-market-leading-companies-manager-magazin-says.html|title=Германија има 1.000 претпријатија водачи на пазарот|newspaper=Businessweek|location=Њујорк|accessdate=27 март 2011}}</ref> Од 1991 до 2010 година се случиле 40.301 спојувања во кои биле вклучени германски претпријатија со вкупна вредност од 2.422 млрд. евра.<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#MergersAcquisitions_Germany |title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A)|publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> Најголеми зделки<ref>{{нмс|url=http://www.imaa-institute.org/statistics-mergers-acquisitions.html#TopMergersAcquisitions_Germany|title=Statistics on Mergers & Acquisitions (M&A) |publisher=Imaa-institute.org|accessdate=13 август 2014}}</ref> од 1991 година биле: купувањето на [[Манесман]] од [[Водафон]] за 204,8 млрд. евра во 1999 година, спојувањето на [[Дајмлер-Бенц]] со [[Крајслер]] за да го создадат [[ДајмлерКрајслер]] во 1998 година со вредност од 36,3 млрд. евра. [[Податотека:Wolfsburg, Volkswagenwerk -- 2009 -- 0822.jpg|мини|Седиштето на Фолксваген во [[Волфсбург]]]] Списокот ги вклучува најголемите германски компании по приходи во 2011 година: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |- style="background:#efefef;" ! style="text-align:center;"| Место<ref>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Germany.html |title=Глобал 500: Држави - Германија|work=Forbes|date=26 јули 2010|accessdate=27 март 2011}}</ref> || style="text-align:center;"| Име || style="text-align:center;"| Седиште|| style="text-align:center;"| Приходи<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Профит<br />(мил. €) || style="text-align:center;"| Вработени<br />(насекаде) |- | style="text-align:center;"| {{0}}1. || style="text-align:left;"| [[Фолксваген]] || style="text-align:left;"| [[Волфсбург]] || 159.000 || 15.800 || 502.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}2. || style="text-align:left;"| [[E.ON]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 113.000 || −1.900 || 79.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}3. || style="text-align:left;"| [[Дајмлер]] || style="text-align:left;"| [[Штутгарт]] || 107.000 || 6.000 || 271.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}4. || style="text-align:left;"| [[Сименс]] || style="text-align:left;"| [[Берлин]], [[Минхен]] || 74.000 || 6.300 || 360.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}5. || style="text-align:left;"| [[БАСФ]] || style="text-align:left;"| [[Лудвигсхафен на Рајна]] || 73.000 || 6.600 || 111.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}6. || style="text-align:left;"| [[БМВ]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 69.000 || 4.900 || 100.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}7. || style="text-align:left;"| [[Метро АГ|Метро]] || style="text-align:left;"| [[Диселдорф]] || 67.000 || 740 || 288.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}8. || style="text-align:left;"| Шварц-Групе <sub>([[Лидл]])</sub> || style="text-align:left;"| [[Некарзулм]] || 63.000 || н.п. || 315.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}9. || style="text-align:left;"| [[Германски телеком]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 59.000 || 670 || 235.000 |- | style="text-align:center;"| {{0}}10. || style="text-align:left;"| [[Германска пошта]] || style="text-align:left;"| [[Бон]] || 53.000 || 1.300 || 471.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Алијанц]] || style="text-align:left;"| [[Минхен]] || 104.000 || 2.800 || 141.000 |- | style="text-align:center;"| — || style="text-align:left;"| [[Дојче Банк]] || style="text-align:left;"| [[Франкфурт на Мајна]] || 2.160.000 || 4.300 || 101.000 |} == Економска област == {{Главна|Еврозона}} [[Податотека:Eurozone.svg|мини|лево|Германија е дел од монетарниот сојуз, [[еврозона]] (темносино), и од [[Внатрешен пазар (Европска унија)|единствениот пазар на ЕУ]]. ]] Германија како сојузна држава е полицентрична држава и нема едно единствено економско средиште. Берзата се наоѓа во [[Франкфурт на Мајна]], најголемото медиумско претпријатие (Бертелсман АГ) се наоѓа во [[Гитерсло]]; најголеми автомобилски производители се [[Волфсбург]], [[Штутгарт]] и [[Минхен]].<ref name="ReferenceA">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010</ref> Германија се залага за поблиска економска и политичка интеграција на Европа. Нејзините трговски политики значително се одредени со договори помеѓу членките на Европската унија и законодавството на единствениот пазар. Германија ја вовела заедничката европска валута, еврото на 1 јануари 1999 година. Монетарната политика ја води [[Европска централна банка|Европската централна банка]] со седиште во Франкфурт. Јужните сојузни покраини, особено [[Баварија]], [[Баден-Виртемберг]] и [[Хесен]], се економски посилни од северните покраини. Традиционално, една од најсилните економски области (и истовремено најстара) во Германија е [[Рур (област)|Рур]] во западниот дел, помеѓу [[Бон]] и [[Дортмунд]]. 27 од 100. најголеми претпријатија во земјата се сместени тука. Меѓутоа, во неодамнешните години, областа, чие стопанство е засновано на природни ресурси и тешката индустрија, имала значителен пораст на невработеноста (2010: 8,7%).<ref name="ReferenceA"/> Економијата на Баварија и Баден-Виртемберг, покраините со најниски стапки на невработеност (2010: 4,5%, 4,9%, соодветно), од друга страна, е заснована на производи со висока вредност. Важни сектори се автомобилите, електрониката, вселенскиот и биомедицината, помеѓу другите. Баден-Виртемберг е индустриски центар особено за автомобили и машинската индустрија и дом на брендови како Мерцедес-Бенц (Дајмлер), Порше и Бош.<ref name="ReferenceA"/> Со [[Повторно обединување на Германија|повторното обединување на Германија]] на 3 октомври 1990 година, Германија поставила голема цел за усогласување на економските системи на двете поранешни републики. Интервенционистичкото економско планирање обезбедило постепен развој во источна Германија до она ниво на поранешната Западна Германија, но стандардот на живеење и годишните приходи останале значително повисоки во западногерманските покраини.<ref name="FR">Berg, S. Winter, S. Wassermann, A. [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,373639,00.html Цената на пропаднатото повторно обединување] Spiegel Online International. 5 септември 2005.</ref> Осовремувањето и вклучувањето на источногерманската економија продолжува да биде долготраен процес, кој се предвидува да заврши во 2019 година, со годишни трансфери од западот кон истокот во износ од 80 млрд. $. Стапката на невработеност паѓа постојано од 2005 година и го достигнала 20-годишниот минимум во 2012 година. Државата во јули 2014 година донела закон за сојузна минимална плата, кој ќе стапи на сила од 1 јануари 2015 година.<ref name="GermanyWages">{{наведени вести|title=Германија ќе стане 22. држава на ЕУ со сојузно одредена минимална плата|url=http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|accessdate=7 јули 2014|publisher=''Germany News.Net''|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163733/http://www.germanynews.net/index.php/sid/223558107/scat/0b761d844c35f1be/ht/Germany-may-become-22nd-EU-state-with-federal-minimum-wage|url-status=dead}}</ref> === Богатство === [[Податотека:Hasso Plattner.JPG|мини|Хасо Платнер]] Според вкупниот бруто-домашен производ (БДП), Германија се наоѓа на третото место во светот, по САД и Кина, и на првото место во [[Европска Унија|Европската Унија]]. Во 2023 година, германскиот БДП по глава на жител изнесувал 49 000 евра.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 4о.</ref> Германија е најбогата земја во Европа и втора најбогата во светот зад [[САД|Соединетите Американски Држави]], во поглед на бројот на богати домаќинства со поседи од над 100 милиони долари. Следниот список на десет најбогати милијардери е заснован на годишниот посед на богатство и средства составен и објавен од списанието [[Форбс]] на 4 март 2014 година.<ref>{{нмс|url= http://www.forbes.com/billionaires/#tab:overall_country:Germany|title=Специјален извештај: Најбогатите од Германија (1-10)|accessdate=4 март 2014}}</ref> # ''25 млрд. $'' [[Карл Албрехт]] # ''21,1 млрд. $'' [[Дитер Шварц]] # ''19,3 млрд. $'' [[Тео Албрехт]] # ''18,4 млрд. $'' [[Михаел Ото]] и семејството # ''17,4 млрд. $'' [[Зузане Клатен]] # ''14,9 млрд. $'' [[Штефан Квант]] # ''14,3 млрд. $'' [[Георг Шефлер]] # ''12,8 млрд. $'' [[Јохана Квант]] # ''10,4 млрд. $'' [[Клаус-Михаел Кине]] # ''8,8 млрд. $'' [[Хасо Платнер]] [[Волфсбург]] е град во Германија со највисок приход по глава на жител во земјата, со 128.000 долари. Следниот список на десет германски градови во највисоки приходи по глава на жители е заснован на студија од Келнскиот институт за економско истражување објавена на 31 јули 2013 година.<ref>{{нмс|url=http://www.bild.de/geld/wirtschaft/bruttoinlandsprodukt/top-50-das-sind-deutschlands-power-staedte-31595934.bild.html|title=Ова се најмоќните градови во Германија|accessdate=1 март 2014}}</ref> # ''128.000 $'' [[Волфсбург]], [[Долна Саксонија]] # ''114.281 $'' [[Франкфурт на Мајна]], [[Хесен]] # ''108.347 $'' [[Швајнфурт]], [[Баварија]] # ''104.000 $'' [[Инголштат]], [[Баварија]] # ''99.389 $'' [[Регенсбург]], [[Баварија]] # ''92.525 $'' [[Диседолрф]], [[Северна Рајна-Вестфалија]] # ''92.464 $'' [[Лудвигсхафен на Рајна]], [[Рајнска област-Пфалц]] # ''91.630 $'' [[Ерланген]], [[Баварија]] # ''91.121 $'' [[Штутгарт]], [[Баден-Виртемберг]] # ''88.692 $'' [[Улм]], [[Баден-Виртемберг]] == Природни ресурси == [[Податотека:Garzweiler.strip.mine.jpg|лево|мини|Површинско ископување на лигнит близу [[Гревенброх]].]] Германската почва е релативно сиромашна во суровини. Само [[лигнит]] (кафеав јаглен) и [[поташа]] (сол) се достапни во значителни количини. Меѓутоа, поранешното рударско претпријатие Визмут во [[Источна Германија]] произведувало вкупно 230.400 тони ураниум помеѓу 1947 и 1990 година и ја направило Источна Германија четврт најголем производител на ураниум во светот (најголем во сферата на СССР) во тоа време. Нафтата, природниот гас и другите ресурси, во најголем дел, се увезуваат од други земји.<ref name="Gürtler, Detlef 2010">Gürtler, Detlef: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010.</ref> Солта се произведува во средишниот дел на земјата ([[Долна Саксонија]], [[Саксонија-Анхалт]] и [[Тирингија]]). Најважен производител е К+С АГ (порано Кали и Залц АГ).<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Битуминозните јагленови депозити во Германија биле создаден пред 300 милиони години од мочуриштата кои се протегале од денешна Јужна [[Англија]], преку областа [[Рур (област)|Рур]] до [[Полска]]. Депозитите на лигнит се развиле на сличен начин, но во подоцнежниот период, пред околу 66 милиони години. Бидејќи дрвото не е целосно претворено во јаглен, кафеавиот јаглен содржи помала енергија отколку битуминозниот јаглен.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> Лигнитот е ископуван во крајните западни и источни делови на земјата, главно во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Саксонија]] и [[Бранденбург]]. Значајни количини се употребени во централите на јаглен во близина на рударските области, за производство на електрична енергија. Превозот на лигнитот на далечни места не е економски можен, па затоа централите се наоѓаат практично до самите ископи. Битуминозниот јаглен се ископува во Северна Рајна-Вестфалија и Сар. Повеќето електрични централи го горат битуминозниот јаглен заедно со увезен материјал, па затоа електраните не се наоѓаат веднаш до ископите, туку низ целата земја.<ref name="Gürtler, Detlef 2010"/> == Сектори == [[Податотека:2006German exports.PNG|мини|Германскиот извоз во 2006 г.]] Германија има [[социјална пазарна економија]], која се одликува со висококвалификувана работна сила, развиена [[инфраструктура]], големо ниво на капитал, ниско ниво на корупција<ref>{{нмс|url=http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009/cpi_2009_table|title=CPI 2009 table|publisher=Transparency International|accessdate=18 ноември 2009|archive-date=2019-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190112022807/https://www.transparency.org/|url-status=dead}}</ref> и високо ниво на иновации.<ref>{{нмс|url=http://www.nam.org/innovationreport.pdf|title=The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge|format=[[PDF]]|accessdate=26 септември 2010|archive-date=2009-11-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20091122140719/http://www.nam.org/innovationreport.pdf|url-status=dead}}</ref> Таа е најголема национална економија во Европа, [[Список на земјите по БДП (номинален)|четврта најголема по номинален БДП]] во светот и [[Список на земјите по БДП (ПКМ)|петта по БДП (ПКМ)]] во 2009 година. Услужниот сектор придонесува скоро 70% од вкупниот БДП, индустријата 29,1%, а земјоделството 0,9%.<ref>"German Economy Experiences Record Growth in 2010" [http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html German Embassy Press Release 12 January 2011] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111101061046/http://www.germany.info/Vertretung/usa/en/__pr/P__Wash/2011/01/12__GDP__2010__PR.html |date=2011-11-01 }}</ref> === Примарен === Во 2010 година [[земјоделство]]то, [[шумарство]]то и [[рударство]]то сочинувале само 0,9% од германскиот бруто-домашен производ (БДП) и вработувале само 2,4% од населението,<ref name="CIA"/> што претставува намалување од 4% во споредба со 1991 година. Земјоделството е исклучително продуктивно и Германија успева да покрие 90% од своите потреби за храна со домашно производство. Германија е третиот најголем земјоделски производител во Европската унија, зад Франција и Италија. Главни земјоделски производи во Германија се компирите, пченицата, јачменот, шеќерната репка, овошјето и зелките. Земјоделството вработува 554 илјади лица (2023), што е за 44 илјади помалу во споредба со 2014 година. Вкупната вредност на земјоделското производство во 2023 година изнесувало 49,6 милијарди евра, а вкупната надворешнотрговска размена на земјоделскиот и на прехранбениот сектор изнесувала 214 милијарди во 2023 година (97 милијарди извоз и 117 милијарди увоз). Учеството на овој сектор во вкупната германска надворешна трговија изнесува меѓу 8 и 9 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41-42.</ref> И покрај високото ниво на индустријализација на земјата, скоро една третина од нејзината територија се наоѓа под шуми.<ref>[http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Germany.htm ''31.7% —or about 11,076,000 hectares— of Germany is forested''], mongabay.com, 2005.</ref> Шумарската индустрија обезбедува околу две третини од домашните потреби за дрво и дрвни производи, па така Германија е нето увозник во овој поглед. === Индустрија === [[Податотека:BASF1.jpg|мини|Најголема поврзана хемиска фабрика во светот на БАСФ во [[Лудвигсхафен]].]] Индустријата и градежништвото сочинувале 29% од бруто-домашниот производ во 2008 година и вработувале 29,7% од работната сила.<ref name="CIA"/> Во 2019 година, учеството на додадената вредност создадена во инустријата во БДП изнесувало 15 %, додека тој показател во 2023 опаднал на 24,4 %.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 42.</ref> Германија се истакнува во производството на [[автомобил]]и, машини, електрична опрема и хемикалии. Со производство на 5,2 милиони возила во 2009 година, Германија била четвртиот најголем производител и најголем извозник на автомобили во светот. Германските автомобилски претпријатија заземаат исклучително силни места во т.н. премиум сегмент, со пазарно учество во светски рамки од околу 90%. Мателнската индустрија има голема улога во германската економија. Имено, Германија е најголемиот производител на челик во Европската Унија и се наоѓа меѓу десете најголеми производители во светот. Исто така, Германија е најголемиот производител на автомобили во Европа, а вкупното производство на патнички возила во 2020 година изнесувало шест милиони возила. Во автомобилската индустрија непосредно се вработени околу 830 000 лица, а оваа индустрија учествува со околу 5 % во вкупната новосоздадена вредност.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> Малите и средни претпријатија кои се специјализирани во технолошки напредните производи и често семејни претпријатија ја создаваат сржта на германската економија.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd and Meyer, Klaus E.|title=The German Miracle Keeps Running: How Germany's Hidden Champions Stay Ahead in the Global Economy|url=http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|work=Working Paper 30|publisher=FHW Berlin|year=2007|accessdate=9 октомври 2009|archive-date=2014-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20141217185757/http://www.berndvenohr.de/download/veroeffentlichungen/forschung/The_German_Miracle_Keeps_Running.pdf|url-status=dead}}</ref> Се проценува дека околу 1.500 германски компании ги заземаат првите три места во нивните пазарни сегменти во светот. Во околу две третини од сите индустриски сектори, германските компании припаѓаат на првите три конкуренти.<ref>{{нмс|author=Venohr, Bernd|title=The power of uncommon common sense management principles - The secret recipe of German Mittelstand companies - Lessons for large and small companies|url=http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|year=2010|accessdate=8 декември 2010|archive-date=2011-10-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20111017010124/http://www.druckersociety.at/repository/2010/day01/15%2730-17%2700/Venohr_101118_PPT_Beamerversion.pdf|url-status=dead}}</ref> === Услуги === {{double image|right|Hintersee.jpg|160|Berlin night.jpg|169|[[Баварија]] (лево) е туристичко одредиште, а [[Берлин]] (десно) е средиште на креативната индустрија.}} Во 2008 година, услугите сочинувале 69% од бруто-домашниот производ, а секторот вработувал 67,5% од работната сила.<ref name="CIA"/> Составни делови на услугите се финансиите, недвижностите и деловни активности (30,5%); трговијата, хотелите и рестораните и сообраќајот (18%) и други услужни активности (21,7%). Најголемите годишни меѓународни саеми и конгреси се одржуваат во неколку германски градови, како Хановер, Франкфурт и Берлин.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |title=Ветерна енергија |accessdate=2014-09-07 |archive-date=2006-12-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061210163253/http://www.german-renewable-energy.com/Renewables/Navigation/Englisch/wind-power.html |url-status=bot: unknown }} Сојузно министерство за економија и технологија. 30 ноември 2006.</ref> Германија е трета најпосетувана земја во Европа, со вкупно 369,6 милиони ноќевања во текот на 2010 година.<ref>[http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf Tourismus- und Hotelatlas 2009] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100705021658/http://www.georg-ic.de/Dokumente/Studien/TourismusHotelatlas_2009-2010.pdf |date=2010-07-05 }}, pages 16f</ref><ref>[http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf Deutscher Tourismusverband] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091229165638/http://www.deutschertourismusverband.de/content/files/zdf%2009c.pdf |date=2009-12-29 }}, статистички податоци за 2008 г.</ref> == Инфраструктура == === Енергија === Германија е петти по ред најголем потрошувач на енергија во светот и две третини од нејзината основна енергија била увезена во 2002 година. Во истата година, Германија била најголем потрошувач на електрична енергија во Европа, со вкупна вредност од 512,9 терават часови. Политиката на владата поттикнува заштита на енергијата и развој на изворите на обновлива енергија, како сонцето, ветерот, биомасата, водата и геотермалните извори. Како резултат на мерките за заштеда на енергијата, енергетската ефикасност се подобрува уште од почетокот од почетокот на 1970-тите. Владата поставила цел половина од потребите на земјата да бидат од обновливи извори до 2050 година. [[Податотека:Windgermany.JPG|мини|лево|Најголемиот капацитет за сончева енергија и третиот најголем капацитет за ветерна енергија се поставени во Германија.]] Во 2000 година, црвено-зелената коалиција на канцеларот Шредер и атомската индустрија во Германија се согласиле да се затворат сите атомски централи до 2021 година.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4295389.stm Германија поделена за зелената енергија], BBC. 13 април 2007</ref> Конзервативната коалиција на канцеларката Меркел ја променила оваа одлука во јануари 2010 година, избирајќи централите да останат отворени. Меѓутоа, атомската катастрофа на јапонската атомска централна Фукушима во март 2011 година, ја променила политичката клима драстично: постарите атомски централи биле веднаш затворени. Општото затворање до 2020 или 2022 година сега е веројатно. Сепак, обновливите извори на енергија играат поскромна улога во потрошувачката на енергија, иако германската сончева и ветерна индустрија играат водечка улога во светот. Во 2009 година, Германија потрошила енергија од следниве извори:<ref>{{нмс|url=http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|title=Потрешувачка на енергија во Германија|language=de|accessdate=13 август 2014|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427062607/http://www.bmwi.de/BMWi/Redaktion/Binaer/Energiedaten/energiegewinnung-und-energieverbrauch2-primaerenergieverbrauch.xls|url-status=dead}}</ref> нафта 34,6%, природен гас 21,77%, лигнит 11,4%, јаглен 11,1%, јадрена енергија 11,0%, хидро и ветерна енергија 1,5%, други 9,0%. Постојат три главни влезни точки за нафтоводи: во североисточниот дел (доаѓа од [[Гдањск]]), во западниот (доаѓа од [[Ротердам]]) и во југоисточниот дел (доаѓа од [[Нелахозевес]]). Нафтоводите во Германија не сочинуваат соодветна мрежа и понекогаш поврзуваат само две различни места. Поголеми нафтени рафинерии се наоѓаат во или во близина на следниве градови: [[Швет]], [[Шпергау]], [[Фобург на Дунав]], [[Бургхаузен]], [[Карлсруе]], [[Келн]], [[Гелзенкирхен]], [[Линген]], [[Вилхелмсхафен]], [[Хамбург]] и [[Хајде (Холштајн)|Хајде]].<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42">Detlef, Günter: Wirtschaftsatlas Deutschland. Rowohlt Berlin, 2010. p.42</ref> Од друга страна, мрежата на гасоводи е густа и добро поврзана. Увезениот [[природен гас]] главно доаѓа од [[Русија]], [[Холандија]] и [[Велика Британија]]. Иако увозот на гас од Русија историски бил сигурен, дури и во времето на [[Студена војна|студената војна]], неодамнешните ценовни спорови помеѓу [[Гаспром]] и поранешните советски држави, како [[Украина]], имале влијание и на Германија. Како последица на тоа, се изградил гасоводот [[Северен Тек]], водејќи од [[Виборг (Русија)|Виборг]] во Русија долж Балтичкото Море до [[Грајфсвалд]] во Германија. Оваа директна поврзаност ги избегнува транзитните земји.<ref name="Detlef, Günter 2010. p.42"/> === Сообраќај === [[Податотека:ICE 3M KRM.jpg|мини|Гарнитура на ICE 3]] Со нејзината средишна положба во Европа, Германија е важен сообраќаен јазол. Ова се огледува во нејзината густа и современа сообраќајна мрежа. Големата автопатска мрежа (''Autobahn''), која се вбројува како трета најголема во светот по нејзината вкупна должина и на која не постојат ограничувања на брзината на големи нејзини делови. Германија има воспоставено полицентрична мрежа на брзи возови. [[ИнтерСитиЕкспрес]] или ''ИЦЕ'' е најнапредната услужна категорија на Германските железници и ги опслужува големите германски градови, како и одредишта во соседните земји. Максималната брзина на возовите се движи помеѓу 200 и 320 км на час. Возовите се движат на секои половина час, на секој час или на секои две часа.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |title=Geschäftsbericht 2006 der Deutschen Bahn AG |accessdate=2014-09-22 |archive-date=2007-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070809140315/http://www.db.de/site/bahn/de/unternehmen/investor__relations/finanzberichte/geschaeftsbericht/geschaeftsbericht__2006.html |url-status=bot: unknown }}, Германски железници. 19 октомври 2007.</ref> Најголеми германски аеродроми се [[Аеродром Франкфурт|Франкфуртскиот]] и [[Аеродром Минхен|Минхенскиот аеродром]], обата глобални центри на [[Луфтханза]]. Други големи аеродроми се [[Аеродром Берлин-Тегел|Берлин-Тегел]], [[Аеродром Берлин-Шенефелд|Берлин-Шенефелд]], [[Аеродром Диселдорф|Диселдорф]], [[Аеродром Хамбург|Хамбург]], [[Аеродром Хановер|Хановер]], [[Аеродром Келн/Бон|Келн/Бон]], [[Аеродром Лајпциг/Хале|Лајпциг/Хале]] и во иднина новиот [[Аеродром Берлин-Бранденбург]]. == Технологија == [[Податотека:Fächertextur.jpg|мини|Течен кристел претставен од поларизиран микроскоп. Германија е пионерски истражувачки центар за [[нанотехнологија]] и истражување на материјалите.<ref>[http://www.new-delhi.diplo.de/Vertretung/newdelhi/en/06/__HB__Science__Technology.html Истражување во Германија] Германска амбасада, Њу Делхи. 28 август 2010.</ref>]] Германските достигнувања во науката се значајни, а напорите во истражување и развој се составен дел на економијата.<ref>{{нмс|publisher=Сојузно министерство за образование и истражување|url=http://www.bmbf.de/en/1869.php|title=Germany's Technological Performance|date=11 јануари 2007|accessdate=21 август 2011|archive-date=2012-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20120323205416/http://www.bmbf.de/en/1869.php|url-status=dead}}</ref> Германија е исто така една од водечките земји во развојот и користењето зелена технологија. Претпријатијата специјализирани во зелената технологија имаат проценет обрт од 200 млрд. евра. Германската стручност во инженерството, науката и истражувањето се особено ценети и почитувани. Водечките пазари на зелената технологија на Германијата се производството на електрична енергија, енергетска ефикасност, материјална ефикасност, одржлива подвижност, управување со отпадот и рециклирањето и одржливото управување со вода.<ref>Roland Berger Strategy Consultants: ''Green Growth, Green Profit – How Green Transformation Boosts Business'' Palgrave Macmillan, New York 2010, ISBN 978-0-230-28543-9</ref> Во однос на патентите, Германија се наоѓа на третото место зад САД и Јапонија. Со повеќе од 26.500 регистрации за патенти поднесени до Европскиот завод за патенти, Германија е водечка европска нација. Сименс, Бош и БАСФ, со скоро 5.000 регистрации за патенти во 2008 година, се нашле помеѓу првите пет компании по бројот на патенти. Заедно со САД и Јапонија, во однос на патентите за нано, био и нови технологија, Германија е една од најактивните земји во светот. Со околу една третина од патентите, Германија го зазема првото место во светот по бројот на патентит за намалување на загадувањето од возилата.<ref>[http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html Industry strongly engaged in research] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111121032201/http://www.tatsachen-ueber-deutschland.de/en/education-and-research/main-content-07/industry-strongly-engaged-in-research.html |date=2011-11-21 }} Facts about Germany. 29 август 2010.</ref> ==Надворешна трговија== Стапката на трговска отвореност на Германија (збир на увозот и извозот во БДП) изнесува над 70 % при што улеството на извозот во БДП е околу 40 %. Според обемот на надворешната трговија, Германија се наоѓа на третото место во светот со вкупна надворешно-траговска размена од три илјади милијарди евра. Во 2023 година, Германија учествувала со 7,3 % во светскиот извоз и со 6,2 % во светскиот увоз. Притоа, Германија е една од ретките земји која постојано има вишок (суфицит) во надворешната трговија. Набљудувано по сектори, вкупната надворешнотрговска размена на металската индустрија изнесувала 394 милијарди евра во 2023 година, додека надворешнотрговската размена на автомобилската индустрија изнесувала 830 милијарди евра од кои 504 милијарди отпаѓале на извозот (32 % од вкупниот германски извоз). Вкупната надворешнотрговска размена на земјоделскиот и на прехранбениот сектор изнесувала 214 милијарди евра во 2023 година (97 милијарди извоз и 117 милијарди увоз). На страната на увозот, 24 % отпаѓале на автомобилската индустрија, учеството на металската индустрија изнесува околу 15 %, додека земјоделско-прехранбениот сектор учествува со 8 % - 9 % во вкупниот германски увоз.<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 40-41.</ref> {| class="wikitable" |+ Надворешнотрговкста размена на Германија, 2017-2023 (во милијарди евра)<ref>„Секторска анализа на германската економија како најголем трговски партнер на земјите од Западен Балкан во пресрет на бизнис-форумот во рамките на Берлинскиот процес“, ''Економија и бизнис'', година 27, број 319, 15 септември 2024, стр. 41.</ref> |- ! !! 2017 !! 2018 !! 2019 !! 2020 !! 2021 !! 2022 !! 2023 |- | Извоз || 1 278 || 1 318 || 1 328 || 1 209 || 1 379 || 1 601 || 1 574 |- | Увоз || 1 030 || 1 088 || 1 104 || 1 027 || 1 202 || 1 512 || 1 359 |- | Надворешнотрговско салдо || 248 || 230 || 224 || 182 || 177 || 89 || 215 |} ==Финансиски сектор== ===Пазар на капитал=== Германскиот пазар на [[Акција (финансии)|акции]] е најголем во Европа. Во 2014 година, [[Франкфуртска берза|Франкфуртската берза]] имала промет од 5,2 трилиони [[долар]]и, правејќи ја третата најголема [[берза]] во светот, мерено според прометот, и шестата најголема светска берза, мерено според пазарната капитализација. Главен показател за движењето на Франкфуртската берза е индексот [[ДАКС]]. == Поврзано == {{Портал|Германија}} * [[Бундесбанка]] * [[Сојузна статистичка служба на Германија]] * [[Метрополитенски области во Германија]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.oecd.org/germany/ Профил на Германија на страницата на ОЕЦД] и [http://www.oecd.org/eco/surveys/germany/ економско истраќување за Германија на ОЕЦД] * [http://www.destatis.de/e_home.htm Сојузна статистичка служба на Германија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070609145257/http://www.destatis.de/e_home.htm |date=2007-06-09 }} * [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/DEU/Year/2012/Summary Статистики за Германија за 2012 на Светска банка] * [http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-61752.html Барање за квалификувана работна сила во Источна Германија] - фотогалеирја на ''Der Spiegel'' * {{wayback|df=yes|http://europa.eu.int/comm/economy_finance/publications/economic_papers/2002/ecp170en.pdf}} * [http://www.quandl.com/germany Целокупни моментални и историски економски податоци] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130307041946/http://www.quandl.com/germany |date=2013-03-07 }} * [http://gerbanks.com Список на банки во Германија со SWIFT кодови и контактни информации] {{Економија на Европа}} [[Категорија:Економија на Германија| ]] [[Категорија:Економија на Европската Унија|Германија]] [[Категорија:Економија на Европа|Германија]] [[Категорија:Економија по земја|Германија]] ke6jg36pp2g5kmwo9gu0185ci0h1s37 Феодосија 0 1106808 5294060 5129906 2024-11-20T10:20:38Z CommonsDelinker 746 Замена на [[File:Flag_of_feodosia.svg]] со [[File:Flag_of_Feodosia.svg]] (од страна на [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set)). 5294060 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место |image_skyline= THEODOSIA 01.jpg |imagesize=250px |image_caption= Џеновската тврдина Кафа |settlement_type = Град |coordinates_display = inline, title |coordinates_region = RUS |subdivision_type = [[Список на земји во светот|Земја]] |subdivision_name = {{знаме|Русија}} ([[де факто]]) <br/ > {{знаме|Украина}} ([[де јуре]]) |subdivision_type1 = [[Републики во Русија|Република]] |subdivision_name1 = {{знаме|Крим}} |timezone = [[московско време|MSK]] |utc_offset = +4 |official_name = Феодосија |native_name = <small>Феодосия / Kefe / Феодосія</small> |image_shield = Feodosiya_coat_of_arms.svg |image_flag = Flag of Feodosia.svg |subdivision_type2 = [[Општини во Крим|Општина]] |subdivision_name2 = [[Феодосија (општина)|Феодосија]] |pushpin_map = Крим |pushpin_label_position = |pushpin_map_caption = Местоположба на Феодосија во Крим |pushpin_mapsize = |pushpin_map1 = |pushpin_label_position1 = |pushpin_map_caption1 = Местоположба на Феодосија |pushpin_mapsize1 = |latd=45 |latm=2 |lats=0 |latNS=N |longd=35 |longm=23 |longs=0 |longEW=E |elevation_m = 30 |area_total_km2 = 35.2 |language = |population_as_of = 2012 |population_total = 69786 |population_density_km2 = |postal_code_type = [[Поштенски број|Пошт. бр.]] |postal_code = 98100–98175 |area_code = +380-6562 |blank_name = Поранешни имиња |blank_info = Кефе (до 1784 г.), Кафа (до XV в.) |website = }} '''Феодосија''' ({{lang-ru|Феодо́сия}}; {{lang-uk|Феодо́сія}}; порано '''Теодосија''' — [[пристаниште]]н и [[одморалиште]]н [[град]] во [[Република Крим]], [[Русија]], на брегот на [[Црно Море|Црното Море]]. Во минатото се нарекувал '''Кафа''' (''Caffa'', ''Kaffa''), a на [[кримскотатарски јазик|кримскотатарски]] до денес се нарекува '''Кефе''' (''Kefe''). Како и целиот Крим, припадноста на градот е предмет на спор помеѓу Русија и [[Украина]], која сè уште ја смета за сопствена територија.<ref>{{нмс|url=http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/1139-18 |title=Декларація "Про боротьбу за звільнення України" (Декларација „За борбата за ослободување на Украина“) |author=Александар Турчинов|publisher=Дума на Украина |date=20 март 2014 |accessdate=24 април 2014}}</ref> ==Историја== === Теодосија === Градот е основан како село „Теодосија“ (''{{јаз|el|Θεοδοσία}}'') од [[Голема Грција|грчки колонисти]] од [[Милет]] во VI век п.н.е. и се прочул по плодното земјиште и богатиот род кој се тргувал по средоземјето. Уништено е од [[Хуни]]те во IV век. Во следните девет века, Теодосија останала мало село. Во извесни периоди влегувало во сферата на влијание на [[Хазари]]те и [[Византија]]. Како и целиот Крим, селото потпаднало под власта на [[Кипчаци]]те, а во 1230-тите станало [[Монголци|монголско]] владение. ===Кафа=== ВО периодите 1204–61 и 1296–1307, со градот Кафа владеела [[Република Венеција|Венеција]] — главниот соперник на [[Република Џенова|Џенова]]. Кон крајот на XIII век, ценовјаните го откупиле градот од [[Златна Орда]]. Од него направиле многу успешен трговски и администратицен центар на џеновските владенија на црноморското крајбрежје и имале монопол на сета трговија во регионот. Во него се развил еден од најголемите [[ропство|пазараи на робови]] во Европа. На чело на Кафа и џеновските колонии стоел конзул. Се смета дека првиот бран на разорната [[епидемија]] на [[чума]] во Европа е донесена од Кафа во 1347 г., со движењата на Златната Орда, нивните битки и заземањето на населените места на крајбрежјето. Оттука таа се проширила преку поморските и копнените трговски патишта кон Европа.<ref>{{наведено списание |last=Wheelis |first=Mark |date=September 2002 |title=Biological Warfare at the 1346 Siege of Caffa |journal=Emerging Infectious Diseseases |volume=8 |issue=9 |pages=971–75 |doi=10.3201/eid0809.010536}}</ref> ===Кефе=== [[File:Ukrainian cossacks conquer Feodosia.png|мини|десно|Дрворез од XVII век на кој се прикажани [[Запорошки Козаци]] во [[шајка (брод)|шајки]], како ја уништуваат турската флота, заземајќи ја Кафа]] Во 1462 г. Кафа се ставила под заштита на полскиот крал [[Казимир IV]], но Полска не понудила помош кога дошла вистинската опасност. Бидејќи џеновјаните почнале да се мешаат во внатрешните работи на [[Кримско ханство|Кримското ханство]], кое било осмалинско вазалство, [[Отоманско Царство|османлискиот]] заповедник Гедик Ахмед-паша го зазел градо во 1475 г., иселувајќи го сето население во [[Истанбул]], во реонот потоа наречен Кефели Маало. Градот станал еден од најважните турски пристаништа на Црното Море и го добил името „Кефе“. Во 1615 г. [[Запорошки Козаци|Запорошките Козаци]] под водство на хетманот Петар Конашевич Сагајдачни ја уништиле турската флота и ја зазеле Кафа и ги ослободиле жителите кои биле робови. === Повторно Теодосија === Во 1783 г. [[Руска Империја|Руската Империја]] го освила целиот Крим и ги протерала Османлиите. Градотго добил името Феодосија (''Феодосия''), што е руска варијанта на старогрчкото име. За време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] градот бил под окупација на [[Нацистичка Германија|Германците]] и претрпел големи штети во војувањето. Во 1941 г. специјалните единици на СА ги ликвидирале сите 3.248 [[Евреи]]м за кои денес постои споменик.<ref>Martin Gilbert, ''The Routledge Atlas of the Holocaust'', 2002, стр. 64, 83</ref> Во 1954 г. градот влегол во [[Украинска ССР|Украинската ССР]] заедно со целиот Крим, а во [[1991]] до [[2014]] г. бил во состав на [[Автономна Република Крим|АР Крим]] во независна [[Украина]]. Во март [[2014]] г., населението на Крим изгласало одвојување од Украина и полуостровот влегол во состав на [[Руска Федерација|Руската Федерација]] како [[Република Крим]]. Украина сè уште не го признава Крим за дел од Русија, и покрај изгласаниот референдум и со тоа Феодосија ја смета за дел од Украина. ==Географија== [[Податотека:Феодосия-001.jpg|мини|десно|Улицата „Земскаја“]] ===Клима=== Климата е сува и може да се опише како [[влажна суптропска книга|влажна суптропска]] или [[полусува клима|полусува]], но не како [[средоземна клима|средоземна]], бидејќи нема забележлив тренд на суша во текот на летото. == Феодосија денес == Денес Феодосија е одморалиштен град со население од 85.000 жители. Има плажи, минерални и калливи бањи и одморалишта. Покрај туризмот, главни стопански гранки се земјоделството и рибарството, со придружна преработувачка индустрија. Како и најголемиот дел од Крим, највеќето жители се [[Русија|Руси]] и преовладува [[руски јазик|рускиот јазик]]. Позната природна знаменитост на Феодосија е Златната Плажа, која има карактеристична боја и изглед, и е долга 15&nbsp;км. Во текот на зимата, градот има многу помалку жители, претежно поради неактивноста на угостителските капацитети. Најголемиот дел од туристите се од земјите на [[ЗНД]]. Поважни културно-историски знаменитости се Гаалеријата на Иван Ајвазовски и Џеновската тврдина Кафа. {{панорама|PanoramaFeo2.jpg|850px|<center>Панорама на Феодосија од планината Тепе Оба</center>}} == Збратимени градови == [[Податотека:Кронштадт-Феодосия.JPG|мини|десно|Споменик во чест на побратимските односи помеѓу Феодисија и Кронштат]] {{col-begin|width=75%}} |- | * [[1996]]: {{знамеикона|Украина}} [[Харков]], [[Украина]] * [[1999]]: {{знамеикона|Русија}} [[Самара]], [[Русија]] * [[2002]]: {{знамеикона|Грција}} [[Кајлар]], [[Егејска Македонија]], [[Грција]] * [[2002]]: {{знамеикона|Русија}} [[Ставропол]], [[Русија]] * [[2002]]: {{знамеикона|Русија}} [[Курск]], [[Русија]] * [[2002]]: {{знамеикона|Украина}} [[Донецк]], [[Украина]] * [[2003]]: {{знамеикона|Украина}} [[Шевченковски реон]], [[Киев]], [[Украина]] * [[2003]]: {{знамеикона|Украина}} [[Николаев]], [[Украина]] | * [[2003]]: {{знамеикона|Италија}} [[Бергамо (покраина)|покраина Бергамо]], [[Италија]] * [[2006]]: {{знамеикона|Русија}} [[Азов]], [[Русија]] * [[2007]]: {{знамеикона|Полска}} [[Колобжег]], [[Полска]] * [[2007]]: {{знамеикона|Русија}} [[Источен административен округ]], [[Москва]], [[Русија]] * [[2008]]: {{знамеикона|Русија}} [[Северодвинск]], [[Россия]] * [[2008]]: {{знамеикона|Ерменија}} [[Армавир]], [[Ерменија]] * [[2010]]: {{знамеикона|Израел}} [[Ашкелон]], [[Израел]] * [[2010]]: {{знамеикона|Русија}} [[Кронштат]], [[Русија]] * [[2011]]: {{знамеикона|Русија}} [[Алушта]], [[Русија]] |} ==Познати личности== [[Податотека:Aivazovsky portrait by Tyranov.jpg|мини|исправено|десно|Иван Ајвазовски (1817-1900)]] *[[Иван Ајвазовски]] — руски поморски сликар од ерменско потекло *[[Роман Капитоненко]] — украински боксер *[[Анджеј Личик]] — украинско-полски боксер *[[Виска]] — порно-глмица == Поврзано == * [[Феодосија (општина)]] == Наводи == {{наводи}} == Литература == * {{наведена книга |publisher = Hurst and Blackett |publication-place = London |author= Annette M. B. Meakin |url = http://openlibrary.org/books/OL24181315M/Russia_travels_and_studies |title = Russia, Travels and Studies |publication-date = 1906 |oclc = 3664651 |chapterurl = http://www.archive.org/stream/cu31924028397929#page/n415/mode/2up |chapter = Theodosia }} * {{наведена книга |publisher = Encyclopaedia Britannica |publication-place = New York |title = The Encyclopaedia Britannica |publication-date = 1910 |oclc = 14782424 |edition=11 |chapterurl = http://archive.org/stream/encyclopaediabri26chisrich#page/768/mode/2up |chapter = Theodosia }} == Надворешни врски == {{рв|Feodosia}} * [http://feodosea.com/ Портал на градската управа на Феодосија] {{ru}} * [http://old-feodosia.ru/ Стара Феодосия] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20190125191056/http://old-feodosia.ru/ |date=2019-01-25 }} {{ru}} * [http://www.feo.ru/ Инфопортал за Феодосија] {{ru}} * [http://krima.ru/feodosiya/history_feodosia/ Историски преглед на Феодосија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20190426121720/http://krima.ru/feodosiya/history_feodosia |date=2019-04-26 }} {{ru}} {{Административна поделба на Крим}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Феодосија| ]] [[Категорија:Градови во Крим]] [[Категорија:Старогрчки градови]] [[Категорија:Населени места основани во 6 век п.н.е.]] d2b280ed9hjy2f5z9q22y8mjelft0bc Категорија:Отоманска архитектура во Македонија 14 1113570 5293849 3261548 2024-11-19T12:12:03Z Тиверополник 1815 5293849 wikitext text/x-wiki [[Категорија:Отоманска архитектура по земја|Македонија]] [[Категорија:Отоманска Македонија|Архитектура]] [[Категорија:Македонска архитектура по период]] sgbd46lpszf0q9c9ikl3fbmi0dnqrn3 Златна Рипка (соѕвездие) 0 1114007 5293933 5124858 2024-11-19T20:46:08Z Bjankuloski06 332 /* top */ clean up, replaced: дле → дел, Дле → Дел, Делто → Длето 5293933 wikitext text/x-wiki {{Infobox Constellation | local_name = Златна Рипка | name = Dorado | abbreviation = Dor | genitive = Doradus | symbolism = [[Сабјарка]] | RA = 5 | dec= −65 | family = Бајер | quadrant = SQ1 | areatotal = 179 | arearank = 72 | numbermainstars = 3 | numberbfstars = 14 | numberstarsplanets = 5 | numberbrightstars = 0 | numbernearbystars = 0 | brighteststarname = [[Алфа Златна Рипка|α Dor]] | starmagnitude = 3,27 | neareststarname = [[GJ 2036]] | stardistancely = 36,50 | stardistancepc = 11,19 | numbermessierobjects = 0 | meteorshowers = нема | bordering = [[Длето (соѕвездие)|Длето]]<br />[[Часовник (соѕвездие)|Часовник]]<br />[[Мрежичка ( соѕвездие)|Мрежичка]]<br />[[Мала Водна Змија (соѕвездие)|Мала Водна Змија]]<br />[[Маса (соѕвездие)|Маса]]<br />[[Летечка Риба (соѕвездие)|Летечка Риба]]<br />[[Сликар (соѕвездие)|Сликар]] | latmax = [[20 северен повратник|20]] | latmin = [[Јужен Пол|90]] | month = јануари | notes=}} '''Златна Рипка''' ([[лат.]] ''Dorado'') — [[соѕвездие]] на јужното небо. Било именувано во доцниот {{римски|16}} век и сега е едно од 88 современи соѕвездија. Името се однесува на рибата корифен (''Coryphaena hippurus''), која е позната како ''dorado'' на португалски, иако истата е прикажана како [[сабјарка]]. Златна Рипка е позната по тоа што го содржи поголемиот дел од [[Голем Магеланов Облак|Големиот Магеланов Облак]], остатокот е во соѕвездието [[Маса (соѕвездие)|Маса]]. Во ова соѕвездие се наоѓа и јужниот еклиптички пол. Иако името ''Dorado'' не е латинско туку [[португалски јазик|португалско]], астрономите го нарекуваат според латинскиот [[генитив]]ен облик ''Doradus'' кога ги именуваат ѕвездите. ==Историја== Златната рипка беше едно од дванаесетте соѕвездија именувани од [[Петар Планциј]] од набљудувањата на [[Питер Дирксон Кејсер]] и [[Фредерик де Хаутман]],{{sfn|Ridpath|Tirion|2001|pp=140-141}} и за првпат се појавува на 35 сантиметарскиот небесен глобус објавен во 1597 г. (или 1598 г.) во Амстердам од страна на Планциј и [[Јодок Хондиј]]. Првиот запис во небесен атлас беше во атласот на [[Јохан Бајер]] наречен [[Уранометрија]] ''Uranometria'' од 1603 г. каде беше запишано под името Дорадо. Дорадо низ историјата се прикажувало како [[риба делфин]] и [[сабјарка]], второто е неточно.{{sfn|Staal|1988|p=244}} Исто така е прикажано и како [[златна рипка]].{{sfn|Ridpath|Tirion|2001|pp=140-141}} Соѕвездието било познато во {{римски|17}} и {{римски|18}} век како '''Ксифија''', [[сабјарка]], првично напоменато во [[Јоханес Кеплер|Кеплеровото]] издание на списокот од ѕвезди на [[Тихо Брахе]] во ''[[Рудолфинови табели|Рудолфиновите табели]]'' од 1627 г. Името ''Дорадо'' преовладува и е прифатено од [[Меѓународен астрономски сојуз|Меѓународниот астрономски сојуз]]. ==Забележителни особености== [[Image:Constellation Dorado.jpg|thumb|left|256px|Соѕвездието Златна Рипка како што може да се види со голо око.]] ===Ѕвезди=== {{Поврзано|Список на ѕвезди во Златна Рипка}} [[Алфа Златна Рипка]] е сино бела ѕвезда со светлинска големина 3,3, на 176 сг. од Земјата. Таа е најсветлата ѕвезда во соѕвездието Златна Рипка. [[Бета Златна Рипка]] е забележително светла [[цефеид|променлива]] ѕвезда. Станува збор за жолт суперџин кој има минимална светлосна големина 4,1 и максимална светлосна големина од 3,5. На растојание од 1040 сг. од Земјата, Бета Златна Рипка има период од 9 дена и 20 часа.{{sfn|Ridpath|Tirion|2001|pp=140-141}} [[R Златна Рипка]] е една од многуте [[променлива ѕвезда|променливи ѕвезди]] во соѕвездието Златна Рипка. [[S Златна Рипка|S Dor]], 9.721 [[хиперџин]] во [[Голем Магеланов Облак|Големиот Магеланов Облак]], е прототипот за S Златна Рипка променливи ѕвезди. Променливата ѕвезда [[R Златна Рипка]] со 5,73 од 1997 ја поседува наголемата привидна големина за која и да било ѕвезда.<ref>{{Наведена мрежна страница |url = http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=r+doradus&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id |title = R Doradus |accessdate = 28 July 2012 |publisher = SIMBAD}}</ref> [[Гама Златна Рипка]] е прототипот за Гама Златан рипка променливите ѕвезди. [[SN1987A|Суперновата 1987A]] беше најблиската супернова која се случила од создавањето на телескопот. [[SNR 0509-67,5]] е остатокот од небообичаено енергетскиот вид на 1a супернова која се случила пред 400 години. [[HE 0437-5439]] е [[хипербрзинска ѕвезда]] која го напушта системот [[Млечен Пат]]/[[Магеланов Облак]]. Златна Рипкае исто така меатото во кое се наоѓа јужниот [[еклиптички пол]], кој е точно во близина на главата на рибата. Истиот бил наречен ''„Polus Doradinalis“'' од [[Вилем Јансон Блеу]].{{sfn|Staal|1988|p=244}} ===Далечни објекти=== Бидејќи Златна Рипкасодржи дел од [[Голем Магеланов Облак|Големиот Магеланов Облак]], соѕвездието е богато со далечни објекти. Големиот Магеланов Облак, со пречник од 1.000 сг., е [[придружна галаксија]] на Млечниот Пат, и е на растојание од 179.000 сг. Истата е деформирана од гравитациските заемодејства со Млечниот Пат. Во 1987, во истата се случи [[SN 1987A]], првата супернова од 1987 г. и најблиската по онаа од 1604 г.<ref name="objects">{{Наведена книга |title = 300 Astronomical Objects: A Visual Reference to the Universe |last1=Wilkins |first1=Jamie |last2=Dunn |first2 = Robert |publisher = Firefly Books |year = 2006 |accessdate = 29 April 2012 |edition=1 |location=Buffalo, New York |isbn = 978-1-55407-175-3}}</ref> Со широчина од 25.000 сг. содржи околу 10.000 милиони ѕвезди.{{sfn|Ridpath|Tirion|2001|pp=140-141}} Сите кординати се за епохата [[J2000,0]]. [[File:Potw1422a.jpg|thumb|[[NGC 1566]] е средна спирална галаксија.<ref>{{наведени вести|title=Grand swirls|url=http://www.spacetelescope.org/images/potw1422a/|accessdate=6 June 2014|work=Picture of the Week|agency=ESA/Hubble}}</ref>]] * '''[[NGC 1566]]''' ([[Ректасцензија|(Рек]] 04h 20m 00s [[Деклинација|Дек]] -56° 56.3&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1566&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“'' слика] е челна спирална галаксија. Според истата се нарелени групата галаксии [[NGC 1566]]. * '''[[NGC 1755]]''' (Рек 04h 55m 13s Дек -68° 12.2&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1755&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за топчесто јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1763]]''' (Рек 04h 56m 49s Дек -68° 24.5&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1763&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] е светла маглина која се поврзува со три тип B ѕвезди. * '''[[NGC 1820]]''' (Рек 05h 04m 02s Дек -67° 15.9&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1820&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1850]]''' (Рек 05h 08m 44s Дек -68° 45.7&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1850&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за топчесто јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1854]]''' (Рек 05h 09m 19s Дек -68° 50.8&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1854&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за топчесто јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1869]]''' (Рек 05h 13m 56s Дек -67° 22.8&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1869&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1901]]''' (Рек 05h 18m 15s Дек -68° 26.2&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1901&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1910]]''' (Рек 05h 18m 43s Дек -69° 13.9&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1910&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 1936]]''' (Рек 05h 22m 14s Дек -67° 58.7&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1936&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] е светла маглина и е една од четирите NGC објекти во непосредна близина, останатите се [[NGC 1929]], [[NGC 1934]] и [[NGC 1935]]. * '''[[NGC 1978]]''' (Рек 05h 28m 36s Дек -66° 14.0&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+1978&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 2002]]''' (Рек 05h 30m 17s Дек -66° 53.1&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+2002&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 2027]]''' (Рек 05h 35m 00s Дек -66° 55.0&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+2027&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 2032]]''' (Рек 05h 35m 21s Дек -67° 34.1&prime;) (''[[Галеб (маглина)|Галеб]]'') [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+2032&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] е сложена маглина која содржи четири одделни NGC ознаки: [[NGC 2029]], [[NGC 2032]], [[NGC 2035]] и [[NGC 2040]]. * '''[[NGC 2080]]''' (Духова Глава), е [[оддавна маглина]] која е со широчина од 50 сг. и се наоѓа во Големиот Магеланов Облак. Именувана е според двете различни бели површини кои ги содржи, кои се всушност области во кои од неодамна се создаваат ѕвезди. Западниот дел е обоен зелено поради [[двојно јонизиран кислород|двојно јонизираниот кислород]], јужниот дел е црвен поради оддавањата на [[алфа водород]]нитеспектрални линии, и централната област е обоена жолто поради оддавањата на водородот и кислородот. Западната блеа точка, A1, има масивна, неодамна создадена ѕвезда. Источната бела точка, A2, има неколку ѕвезди кои се прикриени од правта.<ref name="objects"/> * '''[[NGC 2070]]''' е маглина во Големиот Магеланов Облак, позната и како маглината Тарантула поради својот облик кој наликува на пајак. Се озналува и како 30 Златна Рипка, и за голото око е како матна ѕвезда. Поголема од која и дабило маглина во Млечниот Пат со пречник од 1.000 сг., исто така е светла, поради осветлувањето од јато од ѕвезди со ознака, [[R136]]. Ѕвездите кои го осветлуваат се [[суперџин]]ови.{{sfn|Ridpath|Tirion|2001|pp=140-141}} *'''[[NGC 2157]]''' (Рек 05h 57m 35s Дек -69° 11.8&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+2157&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за расеано јато од ѕвезди. * '''[[NGC 2164]]''' (Рек 05h 58m 53s Дек -68° 30.9&prime;) [http://skyview.gsfc.nasa.gov/cgi-bin/nnskcall.pl?Interface=bform&VCOORD=ngc+2164&NWINDOW=on&SURVEY=Digitized+Sky+Survey&SCOORD=Equatorial&EQUINX=2000&MAPROJ=Gnomonic&SFACTR=Default&ISCALN=Log%2810%29&GRIDDD=No&COLTAB=B-W+Linear ''„Skyview“''слика] станува збор за топчесто јато од ѕвезди. * '''[[N44]]''' е [[супермеур]] во Големиот Магеланов Облак со широчина од 1.000 сг. Целата структура е оформена од 40 топли ѕвезди во центарот на истата. Во внатрешноста на супермеурот N44 има помал меур означен во каталозите како N44F. Има приближен пречник од 35 сг. и е оформен од неверојатно топла ѕвезда која се наоѓа во центарот, која има [[ѕвезден ветер]] со брзина од 7 милиони километри на час. N44F поседува и облици кои наликуваат на столбови од прав во кои најверојатно се создаваат нови ѕвезди, но истите не можат да бидат забележани поради присуството на прав.{{sfn|Wilkins|Dunn|2006}} == Поврзано == * [[R Златна Рипка]] *[[Список на соѕвездија]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons|Dorado}} * [http://www.allthesky.com/constellations/dorado/constell.html The Deep Photographic Guide to the Constellations: Dorado] * [http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=33 Peoria Astronomical Society - Dorado] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20050723082905/http://www.astronomical.org/portal/modules/wfsection/article.php?articleid=33 |date=2005-07-23 }} * [http://www.ianridpath.com/startales/dorado.htm Star Tales – Dorado] * [http://www.constellation-guide.com/constellation-list/dorado-constellation/ Dorado Constellation at Constellation Guide] {{Соѕвездија}} {{Ѕвезди во Златна Рипка}} [[Категорија:Златна Рипка (соѕвездие)| ]] [[Категорија:Соѕвездија]] [[Категорија:Јужни соѕвездија]] [[Категорија:Источни соѕвездија]] 4w49qgjr9pdbxu05yl1n6p8cywxpbb5 Гордана Ендровска 0 1128179 5293876 5288277 2024-11-19T14:51:22Z Aprilija50.A.D 119801 /* Театарски претстави */ 5293876 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | наставка = а |име=Гордана Ендровска |портрет= |px=170px |опис= |роден-дата={{роден на и возраст|df=yes|1972|9|2}} |роден-место=[[Битола]], [[СР Македонија]], [[СФРЈ]] |починал-дата= |починал-место= | сопружник = [[Владимир Ендровски]] |занимање = [[Глумица]] }} '''Гордана Ендровска''' (родена на {{роден на|2|септември|1972}} во [[Битола]]) — [[Македонци|македонска]] [[театар]]ска, [[филм]]ска и [[Телевизија|телевизиска]] [[глумица]]. == Животопис == Гордана Ендровска дипломирала на [[Факултет за драмски уметности - Скопје|Факултетот за драмски уметности]] при [[Универзитет „Св. Кирил и Методиј“|Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“]] во [[Скопје]], во [[1997]] година во класата на [[професор]]от [[Владимир Милчин]], со дипломската претстава „''Старицата и поетот''“ од Јукио Мишима. Во [[2000]] година, таа се вработила во [[Драмски театар - Скопје]]. ==Театарски претстави== * Ферхад и Ширин * Мефисто * Кандид во змејата на чудата * Хамлет од Долногаштани * Жив чоек * Дон Жуан * Купидона * Ладало * Марисол“ (главна улога) * Војцек * Падот на невиноста * Сон на летната ноќ * Тетовирани души * Последниот маж, последната жена * Како се станува цар * Медеја * Декамерон * Хамлет машина * Мурлин Мурло * Еригон * Бетмен * Вернисаж * Фамилија Адамс == Филмографија == Ендровска ги остварила филмските улоги:<ref>{{нмс| title=Gordana Endrovska| url=https://www.imdb.com/name/nm1929782/ | work= | publisher=IMDb | date= | accessdate=5 февруари 2023}}</ref> {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1991 || [[Стрес или погрешна нота (филм)|Стрес или погрешна нота]] ТВ-филм || |- | 2000-2001 || [[Во светот на бајките (телевизиска серија)|Во светот на бајките]] ТВ-серија || |- | 2006 || [[Самитот на шаманите]] ТВ-филм || |- | 2007 || [[Јас сум од Титов Велес (филм)|Јас сум од Титов Велес]] ТВ-филм || Љубовницата на Ацо |- | 2010-2012 || [[Народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2011 || [[Турни ме да Кинисам (серија)|Турни ме да Кинисам]] ТВ-серија || Силви |- | 2014 || [[Приказни од животот]] ТВ-серија || Ирена |- | 2014-2016 || [[Македонски приказни]] ТВ-серија || |- | 2016 || [[Операција дијамант (серија)|Операција дијамант]] ТВ-серија || Перса |- | 2017 || [[5+ фамилија]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Среќа во вреќа (серија)|Среќа во вреќа]] ТВ-серија || Милка |- | 2019 || [[Неомски срца]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Мими]] ТВ-филм || Мајката на Мими |- | 2022 || [[Кајмак (филм)|Кајмак]] ТВ-филм || |- | 2022-2023 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2022-2023 || [[Бистра вода (серија)|Бистра вода]] ТВ-серија || Борка Гаврилска |- | 2024 || [[Утре Наутро (серија) |Утре Наутро]] ТВ-серија || Класна |} == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * {{IMDb name|1929782}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Ендровска, Гордана}} [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Глумици од Битола]] [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] [[Категорија:Македонски телевизиски глумци]] [[Категорија:Апсолвенти на универзитетот „Св. Кирил и Методиј“]] 73jxoyskecb9ozar1rveicjwyw53qot Трајанка Илиева 0 1128184 5293873 5291309 2024-11-19T14:49:09Z Aprilija50.A.D 119801 5293873 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | наставка = а | име = Трајанка Илиева-Велиќ | портрет = | px = | опис = | родено-име = | роден-дата = {{роден на и возраст|df=yes|1980|12|11}} | роден-место = [[Скопје]], [[СР Македонија]], [[СФРЈ]] | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = [[Македонија|Македонка]] | народност = [[Македонци|Македонка]] | познат = по улогата во: <br>[[Македонски народни приказни (телевизиска серија)|Македонски народни прказни]]<br> [[Пусто турско (филм)|Пусто турско]] | занимање = [[глумица]] | сопружник = [[Дарко Велиќ]] | татко = [[Диме Илиев]] | мајка = | родители = | роднини = | деца = }} '''Трајанка Илиева-Велиќ''' (родена на {{роден на|11|декември|1980}} во [[Скопје]]) — [[Македонија|македонска]] театарска, филмска и телевизиска [[глумица]]. == Животопис == Трајанка Илиева во 2006 година дипломирала на [[Факултет за драмски уметности - Скопје|Факултетот за драмски уметности]] при [[Универзитет „Св. Кирил и Методиј“|Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“]], а од 2007 година таа вработила како глумец во [[Драмски театар - Скопје]]. Остварила неколку главни и споредни улоги, не само на сцената на матичниот театар, туку и на други театарски сцени во [[Македонија]]. Поважни театарски улоги: * Мортоша Адамс – Фамилија Адамс, р. Теа Беговска, ДТС 2024 * Џеки — Драми на принцезите, р. Жива Бизовичар, ДТС 2024 * Парови, р. Ивана Ангеловска, ДТС 2024 * Така зборуваше Гертруда, р. Ангелчо Илиевски, ДТС 2022 * Чудна случка со кучето во ноќта, р. [[Зоја Бузалковска]], ДТС 2021 * Мојот маж, р. [[Нела Витошевиќ]], ДТС 2020 * Лошата крализа - Снежана и седумте џуџуња, р. Димче Николовски, ДТС 2016 * Капетанот Фокс Џонсон - Капенанот Џон Пиплфокс, р. [[Коле Ангеловски]], ДТС 2014 * Амелија - Ждрело, р. [[Зоја Бузалковска]], ДТС 2014 * Кети - Евангелија на глупоста, р. [[Љубиша Георгиевски]], ДТС 2014 * Пандора - Солунски патрдии, р. [[Коле Ангеловски]], ДТС 2013 * Собарката - Вртелешка, р. Андреј Цветановски, ДТС 2012 * Ифигенија од Турција - Археалос или Еврипит се врача на Балканот, р. [[Владо Цветановски]], ДТС 2012 * Харпер - Ангели во Америка р. Џарет Џ. Стајн, ДТС 2009 * Елена - Сон на летната ноќ р. [[Коле Ангеловски]], ДТС 2008 * Сите лица на Петре М. Андреевски, р. [[Владо Цветановски]], ДТС, 2008Ладало од Карло Годони, р. [[Коле Ангеловски]], ДТС, 2006 * Ана – Стари времиња од Харолд Пинтер, ФДУ, дипломски испит, 2006 * Бланш - Трамвајот наречен желба од Тенеси Вилијамс, театарски фестивал „[[Ристо Шишков]]“ – Струмица, 2005 * Клитемнестра – Орестиа од Асхил, МОТ, Скопје, 2005 * Ана – Златко легна и не сака да стане, ФДУ – Скопје, 2004 * Нина – Галебот од Чехов, ФДУ – Скопје, 2004 <br> Филмски и ТВ улоги: * Џеновева – [[Пусто турско (филм)|Ех ... пусто турско]], р. [[Коле Ангеловски]], 2006; * Самовилата - [[Македонски народни приказни]], р. [[Миле Грозданоски]], 2010; * Софија - Жици, р. Кирил Каракаш, 2014; * Жената - Избор, р. Марко Црногорски, 2024. == Надворешни врски == * {{IMDb name|3047839}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Илиева, Трајанка}} [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Глумици од Скопје]] [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски телевизиски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] k0kf4vhwietae0ucir8u0e990hbx7ec 5293874 5293873 2024-11-19T14:49:41Z Aprilija50.A.D 119801 5293874 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | наставка = а | име = Трајанка Илиева-Велиќ | портрет = | px = | опис = | родено-име = | роден-дата = {{роден на и возраст|df=yes|1980|12|11}} | роден-место = [[Скопје]], [[СР Македонија]], [[СФРЈ]] | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = [[Македонија|Македонка]] | народност = [[Македонци|Македонка]] | познат = по улогата во: <br>[[Македонски народни приказни (телевизиска серија)|Македонски народни прказни]]<br> [[Пусто турско (филм)|Пусто турско]] | занимање = [[глумица]] | сопружник = [[Дарко Велиќ]] | татко = [[Диме Илиев]] | мајка = | родители = | роднини = | деца = }} '''Трајанка Илиева-Велиќ''' (родена на {{роден на|11|декември|1980}} во [[Скопје]]) — [[Македонија|македонска]] театарска, филмска и телевизиска [[глумица]]. == Животопис == Трајанка Илиева во 2006 година дипломирала на [[Факултет за драмски уметности - Скопје|Факултетот за драмски уметности]] при [[Универзитет „Св. Кирил и Методиј“|Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“]], а од 2007 година таа вработила како глумец во [[Драмски театар - Скопје]]. Остварила неколку главни и споредни улоги, не само на сцената на матичниот театар, туку и на други театарски сцени во [[Македонија]]. Поважни театарски улоги: * Мортиша Адамс – Фамилија Адамс, р. Теа Беговска, ДТС 2024 * Џеки — Драми на принцезите, р. Жива Бизовичар, ДТС 2024 * Парови, р. Ивана Ангеловска, ДТС 2024 * Така зборуваше Гертруда, р. Ангелчо Илиевски, ДТС 2022 * Чудна случка со кучето во ноќта, р. [[Зоја Бузалковска]], ДТС 2021 * Мојот маж, р. [[Нела Витошевиќ]], ДТС 2020 * Лошата крализа - Снежана и седумте џуџуња, р. Димче Николовски, ДТС 2016 * Капетанот Фокс Џонсон - Капенанот Џон Пиплфокс, р. [[Коле Ангеловски]], ДТС 2014 * Амелија - Ждрело, р. [[Зоја Бузалковска]], ДТС 2014 * Кети - Евангелија на глупоста, р. [[Љубиша Георгиевски]], ДТС 2014 * Пандора - Солунски патрдии, р. [[Коле Ангеловски]], ДТС 2013 * Собарката - Вртелешка, р. Андреј Цветановски, ДТС 2012 * Ифигенија од Турција - Археалос или Еврипит се врача на Балканот, р. [[Владо Цветановски]], ДТС 2012 * Харпер - Ангели во Америка р. Џарет Џ. Стајн, ДТС 2009 * Елена - Сон на летната ноќ р. [[Коле Ангеловски]], ДТС 2008 * Сите лица на Петре М. Андреевски, р. [[Владо Цветановски]], ДТС, 2008Ладало од Карло Годони, р. [[Коле Ангеловски]], ДТС, 2006 * Ана – Стари времиња од Харолд Пинтер, ФДУ, дипломски испит, 2006 * Бланш - Трамвајот наречен желба од Тенеси Вилијамс, театарски фестивал „[[Ристо Шишков]]“ – Струмица, 2005 * Клитемнестра – Орестиа од Асхил, МОТ, Скопје, 2005 * Ана – Златко легна и не сака да стане, ФДУ – Скопје, 2004 * Нина – Галебот од Чехов, ФДУ – Скопје, 2004 <br> Филмски и ТВ улоги: * Џеновева – [[Пусто турско (филм)|Ех ... пусто турско]], р. [[Коле Ангеловски]], 2006; * Самовилата - [[Македонски народни приказни]], р. [[Миле Грозданоски]], 2010; * Софија - Жици, р. Кирил Каракаш, 2014; * Жената - Избор, р. Марко Црногорски, 2024. == Надворешни врски == * {{IMDb name|3047839}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Илиева, Трајанка}} [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Глумици од Скопје]] [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски телевизиски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] 7irfdvz8ziam9vgva1gsvsc9nxe8en0 Сашо Тасевски 0 1128185 5293875 5237678 2024-11-19T14:50:37Z Aprilija50.A.D 119801 /* Театарски претстави */ 5293875 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Сашо Тасевски | портрет = Сашо Тасевски.jpg | px = 300px | опис = Сашо Тасевски во една од неговите претстави | родено-име = | роден-дата = {{роден на и возраст|df=yes|1972|8|10}} | роден-место = [[Скопје]], [[СР Македонија]], [[СФРЈ]] | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = [[Македонија|Македонец]] | народност = [[Македонци|Македонец]] | познат = по улогата во: <br>[[Кандит во земјата на чудата (театарска претстава)|Кандит во земјата на чудата]]<br> [[Лука војводата]]<br>[[Бугар]]<br>[[Цибра]]<br>[[Џоџо]]<br>[[Филоктет]] | занимање = [[глумец]] | сопружник = | татко = | мајка = | родители = | роднини = | деца = }} '''Сашо Тасевски''' (роден на {{роден на|10|август|1972}} во [[Скопје]]) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец, [[Стоечка комедија|стоечки комичар]], [[писател]] и колумнист, вработен во [[Драмски театар - Скопје|Драмскиот театар]] во Скопје.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://telma.com.mk/vesti/akterot-sasho-tasevski-e-nov-vd-direktor-na-dramski-teatar|title=Глумецот Сашо Тасевски е нов в.д. директор на Драмски театар {{!}} telma.mk|work=telma.com.mk|accessdate=2017-07-31}}</ref> == Животопис == Сашо Тасевски во 1995 година дипломирал на катедрата за глумечка игра на [[Факултет за драмски уметности - Скопје]]. Во [[1998]] година се вработил како глумец во [[Драмски театар - Скопје|Драмски театар]] во Скопје, каде остварил преку педесет театарски ролји во матичниот и други театри низ државава, но и како соработник со други театарски институции и проекти. Во 2002 година, добитник е на националната театарска награда за најдобра глумечко остварување на фестивалот Војдан Чернодрински за улогата на ЦИБРА во претставата ТЕТОВИРАНИ ДУШИ. Во 2004 година магистрира театролошки науки на ФДУ, одбранувајќи ја тезата „''Театар во празното''“. По негово сценарио, во 2008 година е снимена куклената тв-серија за возрасни ВРЕМЕТО ДЕНЕС во режија на познатиот бугарски режисер Боњо Лунгов. Серијата се емитуваше во 46 епизоди на [[Наша ТВ]]. Во 2010 година во [[Драмски театар - Скопје|Драмски театар]] е праизведбата на неговата драма ИНТЕРМЕЦО<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://makfax.com.mk/kultura/215921/|title=„Интермецо“ на Сашо Тасевски со праизведба во Драмски - МАКФАКС|work=makfax.com.mk|language=mk-MK|accessdate=2017-08-03}}</ref>. Остварува улоги во неколку македонски серии како: Салон Хармони, Сакам да бидам кошаркар, Еурека, Тврдокорни и Преспав, но и во неколку тв-филмови и драми: Дичо Зографот, Девет пораки и други. Пишувал сценарија за стрипот во неделникот Фокус и колумни за истиот весник, но и за други весници и интернет портали. === Авторска кариера === Во 2007 е објавена неговата прва збирка драми „Шмизла“<ref>{{Наведени вести|url=http://press24.mk/knigite-na-sasho-tasevski-na-golem-popust|title=Книгите на Сашо Тасевски на голем попуст|work=press24.mk|access-date=2017-08-03|archive-date=2018-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20180227081819/http://www.press24.mk/knigite-na-sasho-tasevski-na-golem-popust|url-status=dead}}</ref> која доживува три изданија. Во годините што следат, објавува уште една збирка драми „Аеродромци“ и четири романи, култниот роман „Пеперутка“<ref>{{Наведени вести|url=http://vecer.mk/kultura/feljton-za-prostitutkata-od-peperutka-vo-vecher|title=Фељтон за проститутката од Пеперутка во ВЕЧЕР|work=Вечер|access-date=2017-08-03|language=mk}}{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, потоа „Угурсуз“, „Принцезата на малиот принц“ и „Отпозади“ со кои создава голема читателска публика. Остварува и две забележителни улоги во монодрамите, Човекот од соба седум и особено во Секс, Дрога и Рокенрол на сцената на драмскиот Театар во Скопје. Во 2013 година, добитник е на наградата „Најчитан писател во Македонија<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.time.mk/c/ee3d879f9b/saso-tasevski-najcitan-avtor-megju-dva-saema-na-knigata.html|title=Сашо Тасевски најчитан автор меѓу два саема на книгата|work=www.time.mk|accessdate=2017-08-03}}</ref>“ во сите библиотеки низ државата во конкуренција на странски и домашни писатели која ја доделува НУБ Климент Охридски. Во 2017 година е назначен за директор на Драмски театар - Скопје. Во 2023 година ја започнува неговата емисија "Лизгачки старт" на "ЕМ Телевизија" кој е автор и водител на истата. ==Театарски претстави== * Кандид во земјата на чудата * Кинегонда во Карлаленд * Арсеник и стара тантела * Ревизор * Кумови * Питачка опера * Фурка * Ојдипус тиранос * Филоктет * Роберто Зуко * Арлекин, слуга на двајва господари * Стари миризби * Ферхад и Ширин * Мефисто * Сон на летната ноќ * Тетовирани души * Што е тоа што ги тера жените да трчаат по улиците на Мадрид * Купидона * Демонот од Дебармаало * Операција Лир * Мечка * Доктор Фауст * Позитивно мислење * Магдо љубов моја * Три сестри * Секс, дрога, рокенрол * Лет над кукавичјото гнездо * Буре барут * Фамилија Адамс ==ТВ-драми== * Дичо Зографот * Диоген * Глигор Прличев == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1993 || [[Еурека]] ТВ-серија || Хорист 7 |- | 1994 || [[Прекалени]] ТВ-серија || Григор Прличев |- | 1998 || [[Денес, утре]] ТВ-филм || Друг дилер |- | 1998 || [[Салон Хармони]] ТВ-серија || Полицаец |- | 2000 || [[Погрешно време (телевизиска серија)|Погрешно време]] ТВ-серија || |- | 2000-2001 || [[Во светот на бајките (телевизиска серија)|Во светот на бајките]] ТВ-серија || Момчето |- | 2004 || [[Сакам да бидам кошаркар]] ТВ-филм || Полицаец |- | 2005 || [[Девет пораки]] ТВ-филм || |- | 2007 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија)|Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2010 || [[Пилот]] ТВ-филм || |- | 2013-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија)|Тврдокорни]] ТВ-серија || Гоце Делчев |- | 2017-2021 || [[Преспав (телевизиска серија)|Преспав]] ТВ-серија || Полицаец Димо, Агент, Емил |- | 2021 || [[Кино „Љубов“]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Снежана на крајот умира]] ТВ-филм || Шофер на автобус |- | 2022-2023 || [[Бистра вода (серија)|Бистра вода]] ТВ-серија || |- | 2024 || [[Утре Наутро (серија)|Утре Наутро]] ТВ-серија || Затвореник |} == Наводи == {{наводи}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Тасевски, Сашо}} [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Глумци од Скопје]] [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски телевизиски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] [[Категорија:Македонски стоечки комичари]] [[Категорија:Апсолвенти на универзитетот „Св. Кирил и Методиј“]] 3fi3hz251otplh42e8sejkf8bcgjepr Претседател на Сирија 0 1128710 5294048 4164743 2024-11-20T09:20:36Z CommonsDelinker 746 Замена на [[File:Standard_of_the_President_of_Syria.svg]] со [[File:Unofficial_standard_of_the_President_of_Syria.svg]] (од страна на [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless 5294048 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Политичка функција | post = Претседател | native_name = {{јаз|ar|رئيس سوريا‎‎}} | body = <br>Сириската Арапска Република | insignia = Unofficial standard of the President of Syria.svg | insigniasize = 120px | insigniacaption = [[знаме на Сирија|Претседателскиот стандард]] | image = Bashar al-Assad (cropped).jpg | imagesize = 180px | incumbent = [[Башар ел-Асад]] | incumbentsince = 17 јули 2000 | residence = Претседателски дворец и Октомвриски дворец (Тишрин), [[Дамаск]] | termlength = 7&nbsp;г., еднаш повторливо | formation = 17 април 1946 | inaugural = [[Шукри ел-Куватли]] | website = }} '''Претседател на Сирија''' ({{lang-ar|رئيس سوريا}}) — [[шеф на држава]]та [[Сирија|Сириска Арапска Република]] и нејзината [[извршна власт]]. Има многу широки овластувања кои може да ги делегира (по сопствено наоѓање) на потпретседателите. Има право да ги назначи и разреши [[премиер на Сирија|премиерот]], другите членови на Министерскиот совет (кабинетот) и [[Вооружени сили на Сирија|воените старешини]].<ref>[http://countrystudies.us/syria/49.htm Претседателот и кабинетот] {{en}}</ref> ==Избирање== ===Услови=== Уставот на Сирија пропишува дека мандатот на претседателот може да трае 7 години и да се повтори еднаш. Условите за кандидатура во претседателските услови се следниве: # лицето мора да е [[ислам|муслиман]] # лицето мора да ја ужива поддршката на барем 35 пратеници # лицето мора да има барем 34 години # лицето мора да има живеено во Сирија барем 10 години # лицето мора да е Сириец по род или да има родители кои се Сиријци по род # лицето не смее да е во брак со сопружник од друга националност ==Овластувања== Претседателот ја има врховната [[извршна власт]] во државата, што се однесува на најразлични управни функции како [[надворешна политика|надворешните односи]], има право да го распушти [[Народниот совет на Сирија|Народниот совет]] (парламентот), во кој случај се избира нов состав во законски рок од 90 дена од распуштањето. ==Список на претседатели== {| class="wikitable plainrowheaders" border="1" ! colspan="2" scope="col" | Значење |- | align=center style="background-color:Transparent" | — | вршител на должноста претседател |- | align=center style="background-color:#00529F; color:white;" | | Национален блок |- | align=center style="background-color:Black; color:white;" | | [[Сириска социјална националистичка партија]] |- | align=center style="background:DarkKhaki; color:white;" | | [[Вооружени сили на Сирија|воен управник]] |- | align=center style="background-color:Orange; color:white;" | | Арапско ослободително движење |- | align=center style="background-color:Red; color:white;" | | Национален сојуз |- | align=center style="background-color:Gold; color:white;" | | Народна партија |- | style="background-color:#CD7F32; color:white;" | | [[Баас]] - Сириски огранок |- | style="background-color:Green; color:white;" | | Сириски [[Баас]] |} {| class="wikitable plainrowheaders" |- |colspan=8 align=center| ===Држава Сирија во состав на Францускиот мандат (1922–1930)=== |- ! scope="col" | Бр. ! scope="col" | Портрет ! scope="col" | Име<br>(роден-починал) ! scope="col" | Стапил ! scope="col" | Отстапил ! colspan="2" scope="col" | Партија ! width=25% | Белешки |- | align="center" | 1 | align=center | [[Податотека:Subhi barkat.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Субхи Баракат]]<br>(1883–1939) | align=center | 28 јуни 1922 | align=center | 21 декември 1925 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | — | align=center | {{center|—}} ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Франсоа Пјер-Алип]] <br>(1853–1932) | align=center | 9 февруари 1926 | align=center | 28 април 1926 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 2 | align=center | {{center|—}} ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Ахмад Нами]]<br>(1840–1928) | align=center | 28 април 1926 | align=center | 15 февруари 1928 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Taj aldin.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Таџ ел-Дин ел-Хасани]]<br>(1885–1943) | align=center | 15 февруари 1928 | align=center | 14 мај 1930 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- |colspan=8 align=center| ===Сириска Република во состав на Францускиот мандат (1930–1946)=== |- ! scope="col" | Бр. ! scope="col" | Портрет ! scope="col" | Име<br>(роден-починал) ! scope="col" | Стапил ! scope="col" | Отстапил ! colspan="2" scope="col" | Партија ! width=25% | Белешки |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Taj aldin.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Таџ ел-Дин ел-Хасани]]<br>(1885–1943) | align=center | 14 мај 1930 | align=center | 19 ноември 1931 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center"| — | align=center | {{center|—}} ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Леон Соломјак]]<br>(1873–1960) | align=center | 19 ноември 1931 | align=center | 11 јуни 1932 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 3 | align=center | [[Податотека:Muhammad Ali al-Abid.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Мухамед Али ел-Абид]]<br>(1867–1939) | align=center | 11 јуни 1932 | align=center | 21 декември 1936 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 4 | align=center | [[Податотека:Hashim Al Atassi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Хашим ел-Атаси]]<br>(1875–1960) | align=center | 21 декември 1936 | align=center | 7 јули 1939 | align=center | Национален блок | style="background-color:#00529F; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 5 | align=center | [[Податотека:Bahij al-Khatib.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Бахиџ ел-Хатиб]]<br>(1895–1981) | align=center | 10 јули 1939 | align=center | 4 април 1941 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Khalid al-Azm.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Халид ел-Азм]]<br>(1903–1965) | align=center | 4 април 1941 | align=center | 16 септември 1941 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 6 | align=center | [[Податотека:Taj aldin.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Таџ ел-Дин ел-Хасани]]<br>(1885–1943) | align=center | 16 септември 1941 | align=center | 17 јануари 1943 | colspan="2" align=center | независен | align=left | Починал на служба.{{sfn|Moubayed|2006|p=345}} |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Jamil al-Ulshi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Џамил ел-Улши]]<br>(1883–1951) | align=center | 17 јануари 1943 | align=center | 25 март 1943 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 7 | align=center | [[Податотека:Ata al-Ayyubi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Ата ел-Ајуби]]<br>(1877–1951) | align=center | 25 март 1943 | align=center | 17 август 1943 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 8 | align=center | [[Податотека:Portrait of Shukri al-Quwatli in 1943.jpeg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Шукри ел-Куватли]]<br>(1891–1967) | align=center | 17 август 1943 | align=center | 17 април 1946 | align=center | Национален блок | style="background-color:#00529F; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- |colspan=8 align=center| ===Сириска Република (1946–1958)=== |- ! scope="col" | Бр. ! scope="col" | Портрет ! scope="col" | Име<br>(роден-починал) ! scope="col" | Стапил ! scope="col" | Отстапил ! colspan="2" scope="col" | Партија ! width=25% | Белешки |- | align="center" | 8 | align=center | [[Податотека:Portrait of Shukri al-Quwatli in 1943.jpeg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Шукри ел-Куватли]]<br>(1891–1967) | align=center | 17 април 1946 | align=center | 29 март 1949 | align=center | Национален блок /<br /> Национална партија | style="background-color:#00529F; color:white;" | | Сменет со преврат на 29 март 1949 г. од Хусни ел-Заим (началникот на ГШ).{{sfn|Moubayed|2006|p=311}} |- | align="center" | 9 | align=center | [[Податотека:Husni al-Zaiim.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Хусни ел-Заим]]<br>(1897–1949) | align=center | 30 март 1949 | align=center | 14 август 1949 | align=center | [[Сириска социјална националистичка партија]] | style="background-color:Black; color:white;" | | align=left |Сменет во 1949 г. со државен преврат под водство на [[Адиб Шишакли]] и подоцна погубен по наредба од новата влада.{{sfn|Moubayed|2006|p=610}} |- | align="center" | 10 | align=center | [[Податотека:Sami al-Hinnawi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Сами ел-Хинави]]<br>(1898–1950) | align=center | 14 август 1949 | align=center | 15 август 1949 | align=center | [[Вооружени сили на Сирија|воен управник]] | style="background:DarkKhaki; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 4 | align=center | [[Податотека:Hashim Al Atassi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Хашим ел-Атаси]]<br>(1875–1960) | align=center | 15 август 1949 | align=center | 2 декември 1951 | align=center | Национална партија | style="background-color:#00529F; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" |— | align=center | [[Податотека:Adib al-Shishakli.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Адиб Шишакли]]<br>(1909–1964) | align=center | 2 декември 1951 | align=center | 3 декември 1951 | align=center | [[Сириска социјална националистичка партија]] | style="background-color:Black; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 11 | align=center | [[Податотека:Fawzi Selu.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Фаузи Селу]]<br>(1905–1972) | align=center | 3 декември 1951 | align=center | 11 јули 1953 | align=center | [[Вооружени сили на Сирија|воен управник]] | style="background:DarkKhaki; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 12 | align=center | [[Податотека:Adib al-Shishakli.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Адиб Шишакли]]<br>(1909–1964) | align=center | 11 јули 1953 | align=center | 25 февруари 1954 | align=center | Арапско ослободително движење | style="background-color:Orange; color:white;" | | align=left |Дал оставка во 1954 г. поради заканите за државен преврат.{{sfn|Moubayed|2006|p=339}} Пребегнал во друга земја, тврдејќи дека не сакал земјата да западне во граѓанска војна.{{sfn|Moubayed|2006|p=339}} |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Maamoun Kuzbari.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Маамун ел-Кузбари]]<br>(1914–1998) | align=center | 25 февруари 1954 | align=center | 28 февруари 1954 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 4 | align=center | [[Податотека:Hashim Al Atassi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Хашим ел-Атаси]]<br>(1875–1960) | align=center | 28 февруари 1954 | align=center | 6 септември 1955 | align=center | Национална партија | style="background-color:#00529F; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 8 | align=center | [[Податотека:Portrait of Shukri al-Quwatli in 1943.jpeg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Шукри ел-Куватли]]<br>(1891–1967) | align=center | 6 септември 1955 | align=center | 22 февруари 1958 | align=center | Национална партија | style="background-color:#00529F; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- |colspan=8 align=center| ===Обединета Арапска Република (1958–1961)=== |- ! scope="col" | Бр. ! scope="col" | Портрет ! scope="col" | Име<br>(роден-починал) ! scope="col" | Стапил ! scope="col" | Отстапил ! colspan="2" scope="col" | Партија ! width=25% | Белешки |- | align="center" | 13 | align=center | [[Податотека:Nasser portrait2.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Гамал Абдел Насер]]<br>(1918–1970) | align=center | 22 февруари 1958 | align=center | 29 септември 1961 | align=center | Национален сојуз ! style="background:Red; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- |colspan=8 align=center| ===Сириска Арапска Република (1961–)=== |- ! scope="col" | Бр. ! scope="col" | Портрет ! scope="col" | Име<br>(роден-починал) ! scope="col" | Стапил ! scope="col" | Отстапил ! colspan="2" scope="col" | Партија ! width=25% | Белешки |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Maamoun Kuzbari.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Маамун ел-Кузбари]]<br>(1914–1998) | align=center | 29 септември 1961 | align=center | 20 ноември 1961 | colspan="2" align=center | независен | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | — | align=center | {{center|—}} ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Изат ел-Нус]]<br>(1900–1972) | align=center | 20 ноември 1961 | align=center | 14 декември 1961 | align=center | [[Вооружени сили на Сирија|воен управник]] | style="background:DarkKhaki; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 14 | align=center | [[Податотека:Nazim al-Kudsi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Назим ел-Кудси]]<br>(1906–1998) | align=center | 14 декември 1961 | align=center | 8 март 1963 | align=center | Народна партија | style="background-color:Gold; color:white;" | | align=left |ел-Кудси е сменет со државниот преврат во 1963 г. познат како Осмомартовска револуција. На власт дошол Националниот совет за револуционерна команда, иако вистинската власт ја имал [[баас]]овскиот воен комитет, кој го приредил превратот.{{sfn|Moubayed|2006|p=133}} |- | align="center" | 15 | align=center | [[Податотека:Luai al-Atassi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Луај ел-Атаси]]<br>(1926–2003) | align=center | 9 март 1963 | align=center | 27 јули 1963 | colspan="2" align=center | независен | align=left |Назначен за претседател од воениот комитет бидејќи не претставувал закана за власта на комитетот.{{sfn|Moubayed|2006|p=175}} Си дал оставка по читската на високите небаасовски офицери.{{sfn|Rabinovich|1972|p=72}} |- | align="center" | 16 | align=center | [[Податотека:Amin al-Hafez 1965.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Амин ел-Хафиз]]<br>(1921–2009) | align=center | 27 јули 1963 | align=center | 23 февруари 1966 | align=center | [[Баас]]<br /><small>(Сириски огранок)</small> | style="background-color:#CD7F32; color:white;" | | align=left |Сменет со превратот во 1966 г. приреден од Воениот комитет поради поддршката за Мишел Афлак and the Националната комнда на Арапски Социјалистички Баат.{{sfn|Seale|1990|pp=99–101}} |- | align="center" | 17 | align=center | [[Податотека:Nureddin Atassi.jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Нуредин ел-Атаси]]<br>(1929–1992) | align=center | 25 февруари 1966 | align=center | 18 ноември 1970 | align=center | [[Баас|Сириски Баас]]</small> | style="background-color:Green; color:white;" | | align=left |Сменет со преврат предизвикан од несогласувањата со Салах Џедид, кој ја имал вистинската власт во државата од 1966 до 1970 г. и министерот за одбрата, Хафиз ел-Асад.{{sfn|Seale|1990|pp=142–144}} Асад покренал државен удар во 1970 г.{{sfn|Seale|1990|pp=162–163}} |- | align="center" | — | align=center | [[Податотека:Ahmad al-Khatib, the interim head of state who ruled Syria for four months from November 1970 to March 1971.png|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Ахмад ел-Хатиб]]<br>(1933–1982) | align=center | 18 ноември 1970 | align=center | 22 февруари 1971 | align=center | [[Баас|Сириски Баас]] | style="background-color:Green; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 18 | align=center | ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Хафиз ел-Асад]]<br>(1930–2000) | align=center | 22 февруари 1971 | align=center | 10 јуни 2000 | align=center | [[Баас|Сириски Баас]] | style="background-color:Green; color:white;" | | align=left |Починал на служба.{{sfn|Moubayed|2006|pp=154–155}} |- | align="center" | — | align="center"| [[Податотека:Foreign Minister Abdul Halim Khaddam with Lebanese Prime Minister Takiddine al-Sulh in 1975(2).png|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Абдул Халим Хадам]]<br>(1936-2020) | align=center | 10 јуни 2000 | align=center | 17 јули 2000 | align=center | [[Баас|Сириски Баас]] | style="background-color:Green; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |- | align="center" | 19 | align=center | [[Податотека:Bashar al-Assad (cropped).jpg|80п]] ! align="center" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Башар ел-Асад]]<br>(р. 1965) | align=center | 17 јули 2000 | align=center | на власт | align=center | [[Баас|Сириски Баас]] | style="background-color:Green; color:white;" | | align=left | {{center|—}} |} == Поврзано == * [[Премиер на Сирија]] * [[Фејсал I]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{рвр|Presidents of Syria}} {{Претседатели на Сирија}} [[Категорија:Претседатели на Сирија| ]] [[Категорија:Политика на Сирија]] [[Категорија:Управување со Сирија]] [[Категорија:Списоци за Сирија]] 249ek3jc68amjzckkkvj69d0dk3fxsd Предлошка:Претседатели на Сирија 10 1128716 5294049 3345059 2024-11-20T09:22:34Z CommonsDelinker 746 Замена на [[File:Standard_of_the_President_of_Syria.svg]] со [[File:Unofficial_standard_of_the_President_of_Syria.svg]] (од страна на [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless 5294049 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Претседатели на Сирија |title = [[Претседател на Сирија|Претседатели на Сирија]] |state = {{{state|autocollapse}}} |image = [[Податотека:Unofficial standard of the President of Syria.svg|60п|Стандард на претседателот на Сирија]] |listclass = hlist |group1= {{знаменце|Flag of Syria French mandate.svg}} [[Француски мандат во Сирија и Либан|Француски мандат]] |list1 = * [[Субхи Баракат]] * [[Франсоа Пјер-Алип]]<sup>вд</sup> * [[Ахмад Нами]] * [[Таџ ел-Дин ел-Хасани]]<sup>вд</sup> * [[Леон Соломјак]]<sup>вд</sup> * [[Мухамед Али ел-Абид]] * [[Хашим ел-Атаси]] * [[Бахиџ ел-Хатиб]] * [[Халид ел-Азм]]<sup>вд</sup> * [[Таџ ел-Дин ел-Хасани]] * [[Џамил ел-Улши]]<sup>вд</sup> * [[Ата ел-Ајуби]] * [[Шукри ел-Куватли]] |group2= {{знаме|Сириска Република}} |list2 = * [[Шукри ел-Куватли]] * [[Хусни ел-Заим]]<sup>†</sup> * [[Сами ел-Хинави]]<sup>вд</sup><sup>†</sup> * [[Хашим ел-Атаси]] * [[Адиб Шишакли]]<sup>вд</sup><sup>†</sup> * [[Фаузи Селу]]<sup>†</sup> * [[Адиб Шишакли]] * [[Маамун ел-Кузбари]]<sup>вд</sup><sup>†</sup> * [[Хашим ел-Атаси]] * [[Шукри ел-Куватли]] |group3= {{знаме|Обединета Арапска Република}} |list3 = [[Гамал Абдел Насер]] |group4= {{знамеикона|Сирија}} [[Сирија|Сириска Арапска Република]] |list4 = * [[Маамун ел-Кузбари]]<sup>вд</sup> * [[Изат ел-Нус]]<sup>вд</sup><sup>†</sup> * [[Назим ел-Кудси]] * [[Луај ел-Атаси]]<sup>†</sup> * [[Amin al-Hafiz]]<sup>†</sup> * [[Нуредин ел-Атаси]]<sup>†</sup> * [[Ахмад ел-Хатиб]]<sup>вд</sup> * [[Хафиз ел-Асад]] * [[Амдул Халим Хадам]]<sup>вд</sup> * [[Башар ел-Асад]] |below = <sup>вд</sup>: вршител на должноста претседател; <sup>†</sup>: воен управник }}<noinclude> {{расклоп}} [[Категорија:Инфокутии за личности]] [[Категорија:Претседатели на Сирија|Претседатели на Сирија]] </noinclude> iod7mux89zbwpvcdiyfewrtqeztp68q Сулфурна киселина 0 1130505 5293941 5279698 2024-11-19T20:50:03Z Bjankuloski06 332 /* Добивање и примена */ clean up, replaced: дле → дел 5293941 wikitext text/x-wiki {{chembox | Watchedfields = changed | verifiedrevid = 477003658 | ImageFile2 = Sulfuric-acid-2D-dimensions.svg | ImageAlt2 = S=O bond length = 142.2 pm, <br>S-O bond length = 157.4 pm, <br>O-H bond length = 97 pm | ImageSize2 = 150 | ImageFileL1 = Sulfuric-acid-Givan-et-al-1999-3D-vdW.png | ImageCaptionL1 = Крупен модел | ImageFileR1 = Sulfuric-acid-Givan-et-al-1999-3D-balls.png | ImageCaptionR1 = Топчесто-стапчест модел | ImageFile3 = Sulphuric acid 96 percent extra pure.jpg | ImageSize3 = 140px | IUPACName = Сулфурна киселина | OtherNames = Витриолно масло | Section1 = {{Chembox Identifiers | ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}} | ChemSpiderID = 1086 | UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}} | UNII = O40UQP6WCF | KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}} | KEGG = D05963 | InChI = 1/H2O4S/c1-5(2,3)4/h(H2,1,2,3,4) | InChIKey = QAOWNCQODCNURD-UHFFFAOYAC | ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | ChEBI = 26836 | SMILES = OS(=O)(=O)O | ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | ChEMBL = 572964 | StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | StdInChI = 1S/H2O4S/c1-5(2,3)4/h(H2,1,2,3,4) | StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | StdInChIKey = QAOWNCQODCNURD-UHFFFAOYSA-N | CASNo = 7664-93-9 | CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}} | RTECS = WS5600000 | EINECS = 231-639-5 | UNNumber = 1830 }} | Section2 = {{Chembox Properties | Formula = {{хем|H|2|S|O|4}} | MolarMass = 98.079 g/mol | Appearance = Проѕирна, безбојна течност без мирис | Density = 1.84 г/цм<sup>3</sup>, течна | Solubility = се меша | MeltingPtC = 10 | BoilingPtC = 337 | BoilingPt_notes = Кога сулфурната киселина е над 300°C, таа ќе се распадне бавно | Viscosity = 26.7 [[Пуаз|cP]] (20&nbsp;°C) | pKa = −3, 1.99 | VaporPressure = 0.001 mmHg (20°C)<ref name=PGCH/> }} | Section4 = {{Chembox Thermochemistry | DeltaHf = −814&nbsp;kJ·mol<sup>−1</sup><ref name=b1>{{Наведена книга| author = Zumdahl, Steven S.|title =Chemical Principles 6th Ed.| publisher = Houghton Mifflin Company| year = 2009| isbn = 0-618-94690-X|page=A23}}</ref> | Entropy = 157&nbsp;J·mol<sup>−1</sup>·K<sup>−1</sup><ref name=b1/> }} | Section7 = {{Chembox Hazards | ExternalMSDS = [http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/products/icsc/dtasht/_icsc03/icsc0362.htm ICSC 0362] | EUIndex = 016-020-00-8 | FlashPt = Незапалива | EUClass = {{Hazchem C}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.msdsauthoring.com/sulfuric_acid_nugentec_ghs_msds.pdf|title=NuGenTec Material Safety Datasheet-Sulfuric acid|accessdate=2015-06-12|archive-date=2013-02-15|archive-url=https://www.webcitation.org/6ES1vVfc7?url=http://www.msdsauthoring.com/sulfuric_acid_nugentec_ghs_msds.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ilo.org/dyn/icsc/showcard.display?p_lang=en&p_card_id=0362|title=Sulfuric acid IPCS|quote=The substance is harmful to aquatic organisms.(ENVIRONMENTAL DATA)}}</ref> | NFPA-H = 3 | NFPA-F = 0 | NFPA-R = 2 | NFPA-S = W | RPhrases = {{R35}} | SPhrases = {{S1/2}} {{S26}} {{S30}} {{S45}} | GHSPictograms = {{GHS corrosion}} | GHSSignalWord = '''Опасност''' | HPhrases = {{H-phrases|314}} | PPhrases = {{P-phrases|260|264|280|301+330+331|303+361+353|363|304+340|305+351+338|310|321|310|405|501}} | TLV-TWA = 1 mg/м<sup>3</sup> | TLV-STEL = 2 mg/м<sup>3</sup> | TLV = 15 mg/м<sup>3</sup> (IDLH) | PEL = TWA 1 mg/м<sup>3</sup><ref name=PGCH>{{PGCH|0577}}</ref> | IDLH = 15 mg/м<sup>3</sup><ref name=PGCH/> | REL = TWA 1 mg/м<sup>3</sup><ref name=PGCH/> | LD50 = 2140 mg/kg (rat, oral)<ref name=IDLH>{{IDLH|7664939|Sulfuric acid}}</ref> | LC50 = 50 mg/м<sup>3</sup>(guinea pig, 8 hr)<br/>510 mg/м<sup>3</sup>(rat, 2 hr)<br/>320 mg/м<sup>3</sup>(mouse, 2 hr)<br/>18 mg/м<sup>3</sup>(guinea pig)<ref name=IDLH/> }} | Section8 = {{Chembox Related | Function = [[Киселинска јачина|силни киселини]] | OtherFunctn = [[Селенова киселина]]<br />[[Солна киселина]]<br />[[Азотна киселина]]<br />[[Хромна киселина]] | OtherCpds = [[Сулфуреста киселина]]<br />[[Пероксимоносулфурна киселина]]<br />[[Сулфур триоксид]]<br />[[Олеум]] }} }} '''Сулфурна киселина''' ― високо [[Корозија|корозивна]] [[силна киселина|силна]] [[неорганска киселина]] со [[молекулска формула]] [[Водород|H<sub>2</sub>]][[Сулфат|SO<sub>4</sub>]]. Таа претставува остра-етерична, безбојна до малку жолта [[Вискозност|вискозна]] [[течност]] која е растворлива во [[вода]] во [[Мешаливост|сите концентрации]].<ref name="ds">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arkema-inc.com/msds/01641.pdf|work=arkema-inc.com|title=Sulfuric acid safety data sheet|quote=Clear to turbid oily odorless liquid, colorless to slightly yellow.|accessdate=2015-06-12|archive-date=2011-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20110409113322/http://www.arkema-inc.com/msds/01641.pdf|url-status=dead}}</ref> Понекогаш, тоа е обоена темнокафеава во текот на производството за да се алармираат луѓето на опасност.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://chemicalland21.com/industrialchem/inorganic/SULFURIC%20ACID.htm|work=chemicalland21.com|title=Sulfuric acid|quote=Colorless (pure) to dark brown, oily, dense liquid with acrid odor.}}</ref> Историското име на оваа киселина е „масло од камен“,<ref>{{Наведена книга|title=sulfuric acid|year=2010|publisher=Encyclopædia Britannica|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/572815/sulfuric-acid}}</ref> а нејзината густина е околу двапати поголема од онаа на водата. Во молекулата на сулфурната киселина има два водордодни [[атом]]а што можат да се одделат од неа. При постепеното откинување на овие атоми се образуваат два [[јон]]а и тогаш сулфурната киселина образува два вида соли: [[сулфат]]и и хидрогенсулфати. Сулфурната киселина е една од најсилните солни киселини, а концентрираната сулфурна киселина делува дехидратационо, т.е. одзема вода од воздухот, па удри и од супстанциите во кои нема молекули на вода, туку само атоми од водород и кислород ([[сахароза]], [[целулоза]] итн.). При разредувањето на сулфурната киселина секогаш треба да се додава сулфурна киселина во вода, а не обратно.<ref>Бојан Шоптрајанов, ''Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование'' (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. 130-131.</ref> Сулфурната киселина е дипротонска киселина и покажува различни својства во зависност од концентрацијата. Предизвикува корозија на многу материјали, како [[метали]]те, [[Животно|животинските]] [[ткиво|ткива]], дури и на [[камен]]. Таа е главно со [[силна киселина|силно кисела одлика]] доколку е концентрирана, има [[Хидратациска реакција|дехидратациски]] и [[Оксидација|оксидациски]] својства. Сулфурната киселина со висока [[концентрација]] може да предизвика многу тешки оштетувања преку директен допир, и тоа [[Хемиска изгореница|хемиски изгореници]] преку [[хидролиза]], но исто така и среднотоплински изгореници преку [[Хидратациска реакција|дехидратација]].<ref name="OA"/><ref name=TB>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.basf.ca/group/corporate/ca/en_GB/function/conversions:/publishdownload/content/sustainability/employees/occupational-medicine/responsible-care-files/BASF_medGuidelines_E015_Sulfuric_acid_C.pdf|title=BASF Chemical Emergency Medical Guidelines - Sulfuric acid (H2SO4)|publisher=BASF Chemical Company|date=2012|accessdate=December 18, 2014}}</ref> Тоа може да води до [[слепило|трајно слепило]] ако се распрсне кон [[очи]]те и иреверзибилни оштетувања доколку се проголта.<ref name="OA"/> Според тоа, безбедносните мерки на претпазливост треба строго да се почитуваат при работа со неа. Покрај тоа, таа е [[Хигроскопност|хигроскопна]], лесно [[Впивање|впива]] [[водена пареа]] од [[воздухот]].<ref name="ds"/> ==Добивање и примена== Сулфурот образува два оксида: [[сулфур диоксид]] со [[оксидационен број]] +4 и [[сулфур триоксид]] со оксидационен број +6. Сулфур диоксидот се среќава многу почесто, но за добивањето на сулфурната киселина е поважен сулфур триоксидот кој е анхидрид на сулфурната киселина. Сулфур триоксидот може да се раствора во вода, но побезбедно е ако се раствора во концентрирана сулфурна киселина при што добиениот продукт се вика олеум. Со делумно разредување на олеумот се добива концентрирана сулфурна киселина во која масениот удел на H<sup>2</sup>SO<sup>4</sup> изнесува околу 0,98.<ref>Бојан Шоптрајанов, ''Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование'' (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. 129.</ref> Сулфурната киселина е најважното соединение на сулфурот и еден од најважните прозиводи во [[Хемиска индустрија|хемиската индустрија]]. Сулфурната киселина наоѓа широка примена во добивањето на другите киселини, во производството на [[Гноиво|вештачки ѓубрива]], како електролит во оловните [[акумулатор]]и, а се употребува и во [[Лабораторија|лабораториската]] практика. Основна суровина за добивање на сулфурната киселина е сулфур диоксидот кој се добива со согорување на сулфурот (таму каде што постои амороден сулфур). Ако не постои самороден сулфур, тогаш сулфур диоксидот се добива како спореден производ во [[производство]]то на [[бакар]], [[олово]] и [[цинк]]. Сулфур диоксидот се претвора во сулфур триоксид со каталитичка [[Оксидационо-редукциона реакција|оксидација]]. Во минатото како катализатор се користел [[азот диоксид]], а целата постапка се одвивала во оловни комори. Денес се користи т.е. контактен процес во кој како катализатор служи [[диванадиум пентаоксид]].<ref>Бојан Шоптрајанов, ''Хемија за втора година на реформираното гимназиско образование'' (петто изменето и дополнето издание). Скопје: Просветно дело, 2009, стр. 131-132.</ref> ==Хемиски својства== === Реакции со метали === Дури и разредената сулфурна киселина реагира со многу [[метал]]и преку една реакција на поместување, како и другите вообичаени [[Киселина|киселини]], произведувајќи [[гас]] [[водород]] и [[Сол (хемија)|сол]] (метален сулфат). Напаѓа реактивни метали (метали на положби над [[бакар]] во [[низа на реактивност]]) како што се [[железо]], [[алуминиум]], [[цинк]], [[манган]], [[магнезиум]] и [[никел]]. :{{chem2|Fe + H2SO4 -> H2 + FeSO4}} Концентрираната сулфурна киселина може да послужи како [[оксидирачки агенс]], ослободувајќи [[сулфур диоксид]]:<ref name="OA">{{cite web|url=http://www.dynamicscience.com.au/tester/solutions/chemistry/sulfuricacid1.html|title=Sulfuric acid – uses|work=dynamicscience.com.au|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130509024826/http://www.dynamicscience.com.au/tester/solutions/chemistry/sulfuricacid1.html|archive-date=9 мај 2013}}</ref> :{{chem2|Cu + 2 H2SO4 -> SO2 + 2 H2O + SO4(2-) + Cu(2+)}} [[Олово]]то и [[волфрам]]от, сепак, се отпорни на сулфурна киселина. ===Реакции со јаглерод и сулфур=== Топла концентрирана сулфурна киселина го оксидира [[јаглерод]]от<ref>{{cite book|author1=Kinney, Corliss Robert |author2=Grey, V. E. |title=Reactions of a Bituminous Coal with Sulfuric Acid|year=1959|publisher=Pennsylvania State University|url=https://web.anl.gov/PCS/acsfuel/preprint%20archive/Files/03_2_BOSTON_04-59_0169.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20170428004603/https://web.anl.gov/PCS/acsfuel/preprint%20archive/Files/03_2_BOSTON_04-59_0169.pdf |url-status=dead |archive-date=2017-04-28 }}</ref> (како [[битуменски јаглен]]) и [[сулфур]]: :{{chem2|C + 2 H2SO4 → CO2 + 2 SO2 + 2 H2O}} :{{chem2|S + 2 H2SO4 → 3 SO2 + 2 H2O}} ===Реакција со натриум хлорид=== Таа реагира со [[натриум хлорид]] и дава [[гас]] [[хлороводород]] и [[натриум бисулфат]]: :{{chem2|NaCl + H2SO4 → NaHSO4 + HCl}} ===Електрофилна ароматична замена=== [[Бензен]]от е подложен на [[електрофилна ароматична замена]] со сулфурна киселина за да ги даде соодветните [[сулфонска киселина|сулфонски киселини]]:<ref>{{cite web|url=http://www.chem.ucalgary.ca/courses/351/Carey/Ch12/ch12-4.html |title=Reactions of Arenes. Electrophilic Aromatic Substitution |author=Carey, F. A. |work=On-Line Learning Center for Organic Chemistry |publisher=[[Универзитет во Калгари]] |access-date=21 февруари 2023 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20080706063639/http://www.chem.ucalgary.ca/courses/351/Carey/Ch12/ch12-4.html |archive-date=6 јули 2008}}</ref> :[[Податотека:Benzene sulfonaition.svg|250п]] == Галерија == <center><gallery> Податотека:07. Дехидратациони својства на концентрирана сулфурна киселина.webm|Дехидратациони својства на концентрирана сулфурна киселина Податотека:30. Реакција на Бакар (II) оксид со сулфурна киселина.ogv|Реакција на [[бакар (II) оксид]] со сулфурна киселина Податотека:38. Реакција на литиум со сулфурна киселина.ogv|Реакција на [[литиум]] со сулфурна киселина Податотека:39. Реакција на натриум со сулфурна киселина.ogv|Реакција на [[натриум]] со сулфурна киселина Податотека:40. Реакција на калиум со сулфурна киселина.ogv|Реакција на [[калиум]] со сулфурна киселина Податотека:85. Самозапалива смеса на база на калиум хлорат, шеќер и сулфурна киселина.ogg|Самозапалива смеса на база на [[калиум хлорат]], [[шеќер]] и сулфурна киселина </gallery></center> == Поврзано == *[[Царска вода]] *[[Диетил етер]] – исто така познато како „слатко масло од витриол“ *[[Пирански раствор]] *[[Сулфурна оксокиселина]] *[[Труење со сулфурна киселина]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Sulfuric acid}} *{{ICSC|0362|03}} *[http://www.periodicvideos.com/videos/mv_sulfuric_acid.htm Сулфурна киселина] на ''[[Периодични видеа]]'' (Универзитет во Нотингем) *[https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0577.html Џебен водич за хемиски опасности на Националниот иститут за работничка безбедност и здравје] *[https://www.cdc.gov/niosh/topics/sulfuric-acid/ CDC – Sulfuric Acid – NIOSH Workplace Safety and Health Topic] *[http://ptcl.chem.ox.ac.uk/MSDS/SU/sulfuric_acid_concentrated.html External Material Safety Data Sheet] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011184722/http://ptcl.chem.ox.ac.uk/MSDS/SU/sulfuric_acid_concentrated.html |date=11 октомври 2007 }} *Calculators: [http://www.aim.env.uea.ac.uk/aim/surftens/surftens.php surface tensions] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200222134012/http://www.aim.env.uea.ac.uk/aim/surftens/surftens.php |date=2020-02-22 }}, and [http://www.aim.env.uea.ac.uk/aim/density/density_electrolyte.php densities, molarities and molalities] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200222134007/http://www.aim.env.uea.ac.uk/aim/density/density_electrolyte.php |date=2020-02-22 }} of aqueous sulfuric acid *[http://www2.iq.usp.br/docente/gutz/Curtipot_.html Sulfuric acid analysis – titration freeware] *Process flowsheet of sulfuric acid manufacturing by [http://www.inclusive-science-engineering.com/manufacture-of-h2so4-by-chamber-process/manufacture-of-h2so4-by-chamber-process-2/ lead chamber process] {{Соединенија на сулфурот}} {{Соединенија на водородот}} {{Сулфати}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Соединенија на сулфурот]] [[Категорија:Сулфур]] [[Категорија:Сулфати]] [[Категорија:Неоргански киселини]] [[Категорија:Киселински катализатори]] [[Категорија:Оксидирачки киселини]] [[Категорија:Алхемиски супстанции]] [[Категорија:Соединенија на водородот]] [[Категорија:Оксиданси]] [[Категорија:Фотографски хемикалии]] [[Категорија:Средства за чистење]] erm02181mcm3svr6yj47jsrqnto6nrb Категорија:Византиска архитектура во Македонија 14 1145248 5293847 3425219 2024-11-19T12:11:44Z Тиверополник 1815 5293847 wikitext text/x-wiki [[Категорија:Византиска архитектура по земја|Македонија]] [[Категорија:Македонија во средниот век|Архитектура]] [[Категорија:Македонска архитектура по период]] gsug79zhe958lcr47ictzcek0qwgfiv Народна книжевност 0 1146350 5293937 5248867 2024-11-19T20:48:09Z Bjankuloski06 332 /* Македонски народни балади */ clean up, replaced: дле → дел 5293937 wikitext text/x-wiki '''Народната книжевност''' е создадена од народот или пак како раскажувач се зема народниот раскажувач. Таа е создадена од колективен автор и се пренесувала од генерација на генерација по усмен пат. Најпознати собирачи на народни умотворби од [[Македонија]] се: [[Марко Цепенков]], [[Кузман Шапкарев]], [[Константин Миладинов]], [[Димитар Миладинов]], [[Стефан Верковиќ]] и др. ==Поделба на народната книжевност== Народната книжевност потекнува од незнаен автор. Според начинот на интерпретација може да се подели на ''поединечна'' и ''колективна''. Според основна поделба, усната книжевност се дели на проза и поезија, која пак се среќава во класичната поделба на [[еп]]ска, [[Лирика|лирска]] и [[Лирско-епски видови|епско-лирска]] поезија. Дополнително, усната книжевност, а особено лирската поезија, може да се подели на: * обредни; * митолошки; * религиски; * трудови; * љубовни; * семејни; * песни за деца; * хумористични; * ласцивни; * тажаленки. ==Усна народна книжевност== Надодна книжевност се среќава уште и како ''усна'' или ''наративна''. Тоа е традиционален книжевен облик близок на народот и сочуван во неговите сеќавања. Ваков вид книжевност во балканските простори има исклучиво важна, долга и значителна традиција. Народната книжевност се пренесувала усно, преку раскажување, пеење, магијски и бајачки обреди. Богатството на народната книжевност е непроцениво, посебно за народите кои од различни катастрофи, [[Војна|војни]] и други неповолни причини не успеале од времето да ја одбранат својата пишана книжевност. Карактеристично за усната книжевност е нејѕиното пренесување од колено на колено. Во древните времиња, на традиционалните зимски [[седенки]], раскажувањето и пеењето претставувало посебен вид на уметничко претставување, очувување на историските одлики, но и магиско, апотропејно справување со злите сили.<ref>[http://www.rastko.rs/knjizevnost/usmena/vm_jovanovic-narodno.html www.rastko.rs, Усна книжевност]</ref> ==Народна поезија== Според [[Вук Караџиќ]], народните песни се делат во две групи: јуначки кои се пееле со [[Гусла|гусли]]; и женски кои ги пееле жените, девојките и момчињата, најмногу по двајца во еден глас. Притоа, женските песни се пееле само поради сопствена разонода, а јуначките песни служеле за да ги слушаат другите. Оттука, при пеењето на женските песни било важно самото пеење, а не песната, додека кај јуначките песни најважна била песната. Во однос на темата, јуначките песни обработуваат некое важни настани (битки, итн.), додека женските песни сликаат ситни настани од секојдневниот живот. Како последица на тоа, и по содржината и по формата, женските песни имаат помало значење во однос на јуначките песни.<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 5.</ref> ===Епска народна поезија=== Според [[стих]]от во кој се испеани, епските народни песни се делат на две групи: гусларски и [[бугарштици]]. Првите се испеани во десетерец (краток стих), со цезура по четвртиот слог и без припев. Бугарштиците се испеани во долг стих, најчесто од 15 или 16 слогови, со цезура по седмиот или осмиот слог, (ако стихот е пократок од 15 или подолг од 16 слогови, тогаш [[цезура]]та е зад петтиот или шестиот, т.е. зад деветтиот или десеттиот слог) и често со припев зад секој стих, секој втор стих или на неколку стихоа при што припевот се состои од шест, а поретко од пет слога и најчесто не додава ништо ново, туку само го проширува претходниот стих. Гусларските песни го добиле името по тоа што се пееле со [[Гусла|гусли]], додека името „бугарштици“ потекнува или од глаголот „бугарити“ кој означува тажно пеење или од ''carmen vulgare'' што означува народна песна. Постои дилема за тоа кои од нив се постари: бугарштиците се запишани порано и порано излегле од употреба, па тоа наведува на заклучокот дека тие се постари; но, судејќи по другите својства, се чини дека пократкиот стих е постар, зашто во гусларските песни често се употребува [[генитив]] наместо [[акузатив]], [[вокатив]] наместо [[номинатив]], номинатив наместо другите [[падежи]], често се користи [[деминутив]] или удвоен [[предлог]], или некој збор од претходниот стих се повторува во следниот; овие својства не ги бара подолгиот стих, но се среќаваат и во него, а од тоа се заклучува дека бугарштиците биле под влијание на пократкиот стих. Инаку, гусларските песни се побројни од бугарштиците, а според тематиката се делат на повеќе циклуси: неисториски, преткосовски, косовски, песни за [[Крале Марко]], ајдучки, ускочки итн. [[Вук Караџиќ]], пак, ги поделил епските песни на три циклуси: песни од постаро време, песни од средното време и песни од поново време.<ref>„Поговор - О врстама епских песама“, во: Војислав Ђурић, Антологија српских народних јуначких песама. Београд: Српска књижевна задруга, 2012, стр. 485-486.</ref> Иако не е познато кога се создадени, нема сомнение дека потеклото на епските народни песни е многу старо: во некои од нив се препознава духот на [[Паганство|паганските]] времиња, некои се создадени за време на [[Среден век|средновековните]] владетели, додека некои потекнуваат од времето на [[Османлиското царство]], а некои се создадени во [[Ајдутство|ајдучките]] дружини. Убавината на епската народна песна се состои во нивната посебна тематика и во уметничката градба. Така, во нив доминира херојската трагедија, т.е. пораката дека сјајот на овој свет се мери низ страдањето и умирањето, а вредноста на човекот се изразува низ верноста кон својот род и низ борбата за [[слобода]]. Оттука, убавината на [[Хуманизам|хуманизмот]] во народната песна е запишана со [[крв]] и со тага. Притоа, опишувањето на трагичните настани барале говор полн со возбуда, па затоа дури и во [[Епска поезија|епската поезија]] е застапен силно изразен лиризам.<ref>Војислав Ђурић, „Лепота народног стиха“, во: Народне епске песме I''. Београд: Просвета (без дата), стр. 5.</ref> Сепак, поради усното кажување, често се среќава недоработеност и расипување на стихот, така што целокупната епска народна поезија не е со подеднаков квалитет, т.е. во многу случаи, првобитната поетска замисла не отишла подалеку од стереотипна и схематична скица. Меѓутоа, во своите најдобри творби, епската народна песна се одликува со виртуозна композиција и со извонредни сликарски и [[Музика|музички]] квалитети карактеристични за совршените поетски градби. Во нив, прикажувањето на настаните и личностите се врши во драмска форма (со монолог или дијалог) или со епска форма (со раскажување), а најчесто на двата начина истовремено. Често, во опишувањето предност добива час настанот час личноста: во некои случаи, во центарот на песната е настанот; во други случаи, настаните и лицата служат само за да се истакне една личност; понекога, како се појавуваат двајца главни лика (двајцата домашни или еден домашен, а еден непријателски); а во некои песни, главната улога ја играат многу луѓе.<ref>Војислав Ђурић, „Лепота народног стиха“, во: Народне епске песме I''. Београд: Просвета (без дата), стр. 6-7.</ref> [[Сликарство|Сликарските]] ефекти во епските песни се постигнати со помош на градацијата и контрастот, но тоа се остварува на различни начини - некогаш, контрастот е потчинет на [[градација]]та, некогаш обратно, а другпат тие се во рамнотежа. Исто така, често, овие два сликарски ефекти се комбинирани со други ефекти, кои понекогаш дури имаат и предност во однос на градацијата и контрастот. Така, во епскиет песни често се среќаваат: [[Словенска антитеза|словенската]] и обичната [[антитеза]], [[Хипербола (лингвистика)|хиперболата]], [[компарација]]та, [[метафора]]та, [[персонификација]]та, итн. Понекогаш, овие сликарски описи заземаат големи делови од песните и можат да постај како посебни целини, а некогаш се работи за мали делови од песните, еден или два-три [[стих]]а, или само неколку [[збор]]а. Музичките ефекти во епските песни произлегуваат од виртуозната употреба на [[рима]]та и од [[Мелодија|мелодичниот]] распоред на [[вокали]]те и [[согласки]]те. Притоа, римите не се појавуваат редовно, ниту пак на точно одредени места, но токму поради тоа оставаат силен впечаток. Истовремено, употребата на самогласките и согласките предизвикува ненадминато играње со [[звук]]от, како што се случајот со употребата на „р“ во песната „[[Смртта на Крале Марко]]“ (''Смрт Марка Краљевића''), употребата на „а“ во „[[Смртта на мајката на Југовиќи]]“ (''Смрт мајке Југовића''), употребата на „е“ во „[[Стариот Вујадин]]“ (''Стари Вујадин''), итн.<ref>Војислав Ђурић, „Лепота народног стиха“, во: Народне епске песме I''. Београд: Просвета (без дата), стр. 8-10.</ref> ===Лирска народна поезија=== Вредноста на народната лирска поезија лежи во тоа што во неа е опфатена областа на семејните односи: [[љубов]]та, односите меѓу старите и младите, предрасудите, генерациските разлики, верувањата, семејните веселби, жалоста итн. Оттука, [[Хегел]] смета дека народната лирска поезија е исто толку глас на колективот колку и [[еп]]ската поезија, зашто неа ја создала личноста која е само орган на лиризмот на националниот живот. Во споредба со епската поезија, народната [[лирска поезија]] е поразновидна, но со помал интензитет, но во секој случај претставува скапоцен дел од културното богатство на еден народ. Иако се претпоставува дека народната лирска поезија поминала низ различни степени од развојот, не постојат сигурни извори за најстарите етапи. Сапак, очигледно е дека во обредните и во љубовните лирски песни се зачувани некои траги од далечните, [[Паганство|пагански]] времиња. Меѓутоа, со текот на времето, лирските песни трпеле големо влијание од новите околности, така што во формата во која се зачувани денес, тие се мал одраз на најдалечното минато. Целосното оформување на класичната народна песна завршило веќе во почетокот на [[XIX век]]. Така, во 1823 година, Вук Караџиќ забележал дека женските песни се пееле многу ретко, а дури и во малите градови народните песни воопшто не се пееле, туку биле заменети со некои нови песни (староградски песни), компонирани од учените луѓе и од трговските калфи. Во втората половина на 19 век интензивно продолжил процесот на менување и деформирање на народната поезија, фантастичните елементи исчезнувале, [[рима]]та станувала постојана, а содржината им станувала сиромашна.<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 5-10.</ref> Во содржината на народната лирика се забележуваат два дела: реалниот, мачен живот и посакуваниот живот во кој има многу фантазија. На пример, многу песни кажуваат дека удобниот живот на девојките траел до нивното мажење. Оттука, во многу песни се зборува за тешкиот живот на младите невести во периодот откако влегле во семејството на сопругот, каде биле лишени од сите човекови права. Исто така, чест мотив во народните песни е неостварената љубов поради различни причини (саканиот заминал во војна, родителите ја омажила ќерката за некој богат човек, итн.). Понатаму, во народните песни често се пее за односот меѓу помладите и постарите. На пример, во куќата на сопругот, невестата најчесто е во лош однос со свекрвата, а поддршка ѝ даваат золвата и деверот. Како протест против ропската положба на жената, во многу лирски песни е присутна клетвата кон свекрвата, кон сопругот или кон родителите. Во лирските народни песни најчесто се споменува мајката, а таткото е ретко присутен или воопшто не се споменува, што е сосема разбирливо имајќи предвид дека мајката била најчесто присутна во домот.<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 10-17.</ref> Второто големо подрачје во народната лирика е стремежот и желбата за поубав, среќен живот. Оттука, во многу песни се пее за она што сиромашните луѓе го немале, а го посакувале: [[злато]], [[сребро]], срма, ѓердани, [[свила]], големи куќи, бели дворови. Во овие песни, девојките се убави и со бели лица, а момчињата се високи и силни, ората се играат на зелени ливади, момчињата јаваат [[коњ]]и, итн. Ваквите песни отстапувале од тешката реалност во која живеел народот, а служеле за олеснување на маките и внесување оптимизам во секојдневниот живот.<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 17-.</ref> Убавината на народната лирика лежи во силата и квалитетот на [[емоција]]та, во звучноста на [[јазик]]от и во сликовниот, полетен уметнички израз. Притоа, споредено со епските песни, во лирските народни песни во помала мера се застапени општите места, постојаните [[епитет]]и, повторувањата, [[Словенска антитеза|словенските антитези]], како и исти или слични почетоци и завршетоци. Сепак, ако не се претерани, повторувањата во песните често се најдоброто поетско средство со кое се претставува некоја ситуација. Исто така, некои опти фрази во едни песни имаат една смисла, а во други имаат поинаква смисла. Поради тоа, нивната смисла треба да се открива посебно во секој конкретен случај. На пример, еден од најчестите облици во лирските народни песни е дијалогот, но тој поседува многу различни внатрешни и надворешни обележја и содржи многу различни мисли и чувства. Понатаму, во голем број песни е присутна фантазијата, но таа речиси никогаш не оди надвор од материјалниот свет, туку само волшебно го одразува. Од друга страна, не е мал бројот на песните во кои доживувањата се искажани само со прости зборови, без никакви слики и украси.<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 20-25.</ref> Во однос на [[стих]]овите на лирските народни песни постои голема разновидност и во тој поглед тие се далеку пред епските песни. Така, во лирските песни, стиховите се состојат од пет до 14 слогови. Притоа, петерецот се состои од еден дактил и еден [[трохеј]], со цезура во средината; шестерецот е составен од три трохеја или од два [[дактил]]а, без [[цезура]]; седмерецот е од два трохеја на почетокот на стихот и еден дактил на крајот, со цезура по втората стапка; осмерецот, којшто е вториот најчест стих во лирските песни, се состои од четири трохејски стапки, со цезура во средината или од два дактила (на почетокот и на крајот) и еден трохеј (во средината), со цезура по првата или втората стапка; деветерецот е многу редок стих во лирските песни, составен од три трохеи и еден дактил, со цезура по втората стапка; трохејскиот десетерец е најчестиот стих во лирските песни, составен од пет трохеи, со цезура по втората стапка или од два дактила и два трохеја, со цезура во средината; единаесетерецот е составен од четири трохеи и еден дактил на крајот, со цезура по втората и по четвртата стапка; дванаесетерецот е составен од четири дактила со цезура во средината или од шест трохеи со цезура во средината; тринаесетерецот се состои од пет трохеи и еден дактил или амфимацер, со цезура по четвртата стапка; четиринаесетерецот е од седум трохеи, со цезура по четвртата стапка; но, има и лирски песни во кои стиховите се мешани, т.е. со различна должина. Како последица на оваа разновидност, лирските песни се одликуваат со голема музикалност, чија особена вредност се римите - нередовни, слободни, спонтани или неочекувани.<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 26-29.</ref> ===Македонски народни балади=== Во македонското народно творештво, поимот „[[балада]]“ се користи за да се означат песните кои ги пеат мажите и жените, кои се ороводни, кои според градбата наликуваат на епските песни, но се лирски обоени и најчесто со трагична разврска. Атмосферата во нив е таинствена, дејствието се случува претежно во многу кратко време, а јунаците не управуваат со својата судбина и нивните животи најчесто завршуваат трагично.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 119.</ref> Македонските балади претставуваат оформен [[фолклор]]ен жанр, претставуваат форма меѓу [[лирика]]та и [[епика]]та, со видлива и јасно изразена тенденција кон драмска концепција. Во баладата е присутна специфична атмосфера на постојана напрегнатост со спротивни состојби, мислења и реакции, кои добиваат во интензитет, а потоа следува разврската која може да биде колку очекувана, толку и непредвидлива. Драмската концепција на баладата е изразена уште во нејзиниот почеток, кој најчесто носи конкретни претпоставки за развојто на дејството, во нејзиниот средиштен дел дејството се развива со невообичаено брзо темпо, а во расплетот настаните добиваат логичка завршница или пак некоја специфична логика. Притоа, во голем број македонски балади односот тема-сиже-фабула е доведен до совршенство. Понекогаш, драмската напрегнатост е засилена со специфичниот однос меѓу фабулата (редоследот на настаните) и сижето (начинот на прикажување на настаните). Најчесто, настаните се прикажани по хронолошки редослед, но поинтересни се случаите во кои редоследот на одговара на реалноста, т.е. постои затекната состојба, а експозицијата се јавува дури со раскажувањето на еден од ликовите, т.е. временски дејството се враќа многу години наназад. Како посебна одлика на баладите се јавува и редукцијата на дејството со која временскиот и просторниот распон се сведени на минимум. Ваквата постапка му дава сугестивност на текстот при што фабулата нужно се приспособува на најдинамичните етапи во развојот на дејството, а сè друго се јавува во подредена положба во однос на основната идејна линија. Монолозите и дијалозите, од една страна, водат кон расплетот, а од друга страна, тие се пасивни етапи во развојот на дејството, зашто имаат улога на паузи, кога главниот лик не дејствува. Во баладите постои и активно дејство, а од начинот на кој се менуваат пасивното и активното време зависи динамиката на баладата, како и специфичноста на нејзината внатрешна организација. Елементот на волшебното е речиси редовно присутен во баладите, но не е најважен елемент на овој жанр, туку се јавува само како придружен елемент, а понекогаш служи и за спроведување на определена етичка идеја. Ликовите во баладата, кои не се многу (еден, два а најмногу три) се важен елемент во нејзината конструкција. Во зависност од степенот на конфликтот, ликовите се покажуваат како послаби или појаки карактери. Во позиразените конфликтни состојби, ликовите посилно ги изразуваат емоциите кои добиваат димензии на страст. Но, за разлика од еповите, во баладата силните емоции се проследени до друг агол — како психолошки расветлување на етичкиот став на главниот лик, а тоа ја доближува баладата до драмата. Баладните ликови не се само пасивни жртви на настаните, туку својата индивидуалност ја потенцираат преку внатрешни превирања и си го земаат правото самите да си ја определат својата судбина. Сè до мигот на сопственото експонирање, единката е незабележлива, бесконфликтна личност, а таа се остварува во мигот на своето спротивставување. Оттука, ликовите во баладата не се типични херои, туку стануваат големи според нивните внатрешни обележја. Својата големина, тие ја манифестираат во едне миг преку монолог, дијалог или постапка. Во македонските народни балади нема централен лик кој игра пресудна улога во градењето на сижето. Сите ликови доаѓаат до израз кога емоцијата доаѓа во допир со друга, создавајќи конфликт кој завршува трагично, односно независно од поетскиот пристап, смртта се јавува како нужен расплет во баладата, но и покрај тоа, епилогот не делува насилно, туку зачудувачки природно, логично и едноставно, но не и неимпресивно.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 137-141.</ref> Баладите, кои се многу застапени во македонската народна поезија, се групираат во четири основни групи:<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 120.</ref> * Балади со [[Митологија|митолошка]] содржина: Овие балади тематски одговараат на старите преданија и се доближуваат до сферите на [[култ]]от и [[магија]]та. Тие настанале кога вниманието на народниот творец се пренело од натприродните сили кон човекот и неговите односи со натприродните појави. Со текот на времето, овие елементи се менувале и добивале нови поетско-[[Метафора|метафорични]] димензии, така што од старите [[мит]]ови останале само далечни и нејасни асоцијации. Сепак, иако поетската постапка во градењето на сижето инсистира на реални претстави кои вршат ретроактивно дејство врз митолошките претстави, не може да се негира фактот дека овие балади потекнуваат од старите времиња. Многу македонски балади пеат за сонцето кое често има човечки својства, на пример, тоа се жени со обична девојка од селото. Исто така, во голем број балади се пее за [[Самовила|самовилите]], кои често се индивидуализирани и имаат лични имиња. Притоа, тие можат да бидат добри или злобни, но во песните останува нејасна причината за ваквото нивно однесување. Честопати во ваквите балади доаѓа до идејна контаминација, т.е. мешање на христијански и митолошки елементи. Во баладите од оваа категорија се присутни и [[змеј]]овите, кои се олицетворение на стихијните природни појави, но и во овој случај народниот пејач ги поврзува реалното и волшебното, така што змејовите често стапуваат во најразлични односи со луѓето. Меѓу постарите примери на митолошки балади се и оние со [[Анимизам|анимистички]] претстави. Во нив доминира мотивот на чумата, најчесто претставена како стара жена, со што вишата сила е материјализирана. Во македонското народно творештво има многу примери на вакви песни, што веројатно е одраз на бројните [[Епидемија|епидемии]] кои владееле во минатото. Трагичниот елемент во овие балади е засилен со фактот дека најчести жртви на чумата се младите луѓе, така што етичката идеја во песните е дека [[Чума (болест)|чумата]] е олицетворение на злото, воопшто. Во некои вакви песни, драмските елементи се засилени со елементот на [[метаморфоза]], кога жртвите на чумата по смртта се претвораат во [[растенија]]. Народните балади со мотиво тна претскажувањето на судбината на третиот ден по раѓањето се темелат врз едно од најстарите верувања кое е присутно кај многу народи и се јавува во различни форми. Притоа, во песните, времето од претскажувањето до остварувањето е стеснето, иако во суштина минуваат години. Овде спаѓаат и песните во кои претскажувањето се јавува на [[сон]]. Верувањето во магичната моќ на зборот, пак, нашла одраз во баладите во кои како основен мотив е клетвата. Често, клетвата е недоволно мотивирана, но таа постигнува голем ефект, најчесто со трагични последици, а тоа особено се однесува на мајчината клетва. Понатаму, во оваа група балади спаѓаат и оние во кои невообичаената убавина се јавува како причина за трагедија, не само за оној што ја поседува, туку и за оние кои доаѓаат во допир со неа. На тој начин, големата [[убавина]] е возвишена до идеал кој не може да се освои и да се поседува, па затоа е предодредена да не опстои. народните балади со елементи на метаморфозата почиваат врз древното верување дека физичката [[смрт]] не значи и крај на постоењето на човекот. Со тоа, етичката идеја во овие песни е триумфот на љубовта која е способна да го победи злото. Исто така, како мотив во народните балади се јавува и потребата од жртва кога се гради некој објект. Притоа, во баладите се зачувал мотивот на човечката жртва при што жртвата најчесто нема никаква вина, па дури и не ја претчувствува својата судбина. Сепак, народниот пејач често ја остава можноста жртвата делумно да комуницира со светот, што се надоврзува на христијанското учење за бесмртноста на [[душа]]та.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 121-127.</ref> * Балади со [[легенда]]рна содржина: Во баладите со легендарна содржина е присутно мешањето на старите [[Словенска митологија|словенски митолошки]] слоеви со [[Христијанство|христијанската]] религија, така што често се поставува прашањето кој од тие два елемента е примарен а кој секундарен, иако сепак во нив доминира христијанскиот поглед на светот. Оттука, овие песни обично завршуваат во духот на христијанската [[етика]]. Како последица на христијанската идејна концепција, тонот во баладите со легендарна содржина е поспокоен, иако дејствието постојано е на работ на максимална драмска напрегнатост. При конструкцијата на христијанските ликови, народниот пејач е скржав, избегнувајќи секако впотег што би им дал „внатрешна“ димензија. Инаку, во оваа група балади се вбројуваат и оние песни во кои се пее за [[Задгробен живот|задгробниот живот]], за пораките што ги испраќаат мртвите и, воопшто, за комуницирањето со „другиот“ свет. Најилустративен пример е култот кон мртвите, како во баладите за мртвиот брат кој станува од гробот, кои се неверојатно распространети низ Македонија. Баладиет од овој тип се импресивни со својата драматичност, особено што сижето најчесто е конципирано во комбинација на клетва и метаморфоза.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 128-129.</ref> * Балади со историска содржина: Оваа група вклучува широк репертоар на содржини кои, независно од нивната субјективна перцепција, транспонираат долг период од македонската историја. Овие песни се органски поврзани со историските епски и лирски песни, бидејќи во нив тематски се засегнати личните судбини, семејните трагедии итн., кои се темелат врз некоја конкретна историска состојба. Со многу драмски елементи во овие балади се прикажани и лични и општи преживувања низ соодветна композициска постапка: во нив објективниот настан е предаден преку субјективна проценка како лична или семејна драма. Имајќи предвид дека секоја ваква песна се појавила како реакција на некој конкретен настан, се претпоставува дека овие балади настанале кон крајот на [[14 век]]. Притоа, историските елементи во нив се само појдовна основа која го подготвува идејниот став, а секундарниот раскажувачки план го открива тој став преку разновидни конфлитни сосотјби. Основната одлика на баладите од оваа група е [[морал]]ниот став на јунакот, а не некој реален јуначки подвиг како во [[Епска народна поезија|епските народни песни]]. Како најстари балади во оваа група се сметаат оние во кои се разработува темата на сопругот на свадбата на својата сопруга - мотив кој е познат кај сите балкански, а и во другите европски народи. Со доаѓањето на [[Османлии]]те на [[Балкан]]от, се појавиле балади во кои се пее за репресалиите врз народот, особено за одземањето на честа на девојките, потурчувањето итн., а подоцна се појавиле и баладите во кои се пее за [[Ајдутство|ајдуците]], вклучувајќи ги и ајдуците-арамии. Што се однесува до песните посветени на [[Илинденско востание|Илинденскиот]] период, ретко се јавуваат балади со таква тематика, т.е. повеќето се лирски, елегични песни. Најпосле, се среќаваат и балади од периодот на [[Македонија во Втората светска војна|НОБ]], а тие концепциски се надоврзуваат на претходните, така што дефинирањето на нивното место во македонското народно творештво е дискутабилно.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 129-127.</ref> * Балади со лични и семејни односи: Според бројноста и разновидноста на темите, оваа група зазема централно место во македонските балади. Во основа, нивната концепција се занова врз реална основа — личните и семејните односи, но неретко во нив се застапени и митолошки и религиозни елементи, а во некои примери јасно е дефиниран социјалниот елемент. Понатаму, за оваа група е својствено постоењето на типичен баладен јунак. Честа тема во овие балади е непочитувањето на волјата на родителите при изборот на брачниот другар при што песните редовно завршуваат со трагедија со што се искажува етичката идеја на народниот пејач дека не може да се има среќа во животот без благослов на родителите. Понекогаш, ваквите трагични околности не се објаснети во баладите, со што тие стануваат мистериозни, со многу отворени прашања за читателот. Оттука, чинот на [[самоубиство]]то во народните балади се прифаќа како логичен тек на нештата, како единствениот можен епилог. Честа тема во оваа група балади е мажењето далеку од родителскиот дом, што може да направи пустош во психичкиот живот на невестата при што повторно надминувањето на овој конфликт завршува трагично. Понатаму, во оваа група спаѓаат баладите посветени на немањето пород како специфична трагедија на семејството. Најчесто, како причина на неплодноста се појавува мајчината клетва која е дефинитивна и народниот пејач не остава простор за нејзино неутрализирање. Во други песни, кога братот не ѝ дозволува на сестра си да се омажи за саканиот, конфликтот завршува со убиството на братот; слично на тоа, кога едната сестра се вљубува во сопругот на својата сестра, повторно разрешувањето се бара во [[убиство]]то; на тој начин, во сплетот на сложените и деликатни семејни односи, силните емоции најчесто излегуваат од контролата, сè се одвива стихијно и драматично, па смртта на еден од учесниците во љубовниот триаголник е неизбежна. Во рамките на оваа група балади најразвиено сиже имаат песните за односите меѓу свекрвата, снаата и синот. Во нив, конфликтната состојба е психолошки мотивирана од исконската нетрпеливост меѓу свекрвата и снаата, а која произлегува од доминантната положба на свекрвата во домот; од таа причина, конфликтот секогаш завршува со смртта на сопружниците, а виновничката (свекрвата) никогаш не е непосредно казнета; на тој начин, етичкиот став на пејачот е јасен — мајката продолжува да живее не само со својата вина, туку и без сопственото чедо. Во некои балади се оди чекор понатаму и свекрвата се јавува како непосреден и суров убиец на снаата. Слични на овие песни се оние кои се посветени на нетрпеливоста меѓу јатрвите и золвата при што во некои примери омразата кон золвата е толку голема, што дури јатрвата е подготвена да си го жртвува своето дете со цел да ја обвини золвата. Баладите од овој тип се извонредно динамични и напрегнати и наликуваат на [[трагедија]], но тие секогаш завршуваат така што злото на крајот се казнува. Најпосле, според импресивноста и драмските заплети не заостануваат ни баладите посветени на [[инцест]]от. Во македонските балади, овој мотив е развиен во две насоки — ненамерен и свесен инцест, кој може да биде извршен или е само инцест во обид. Овие песни се бројни во македонското народно творештво, а колку е сродството поблиско (татко-ќерка, брат-сестра), казната е поостра, додека кога се разботи за љубовните односи меѓу блиски братучеди, песните се исполнети со лиричност и завршуваат со шематизираната формула „убава мома род нема“.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 133-137.</ref> Во македонското народно творештво најбројна е четвртата група, но во голем број балади се забележува мешање на различни елементи: митолошки со [[Христијанство|христијански]] или историски така што не е можно секојпат да се разграничи за која група станува збор.<ref>Фанија Попова, „За македонската народна балада“, во: ''Македонски народни балади'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 120-121.</ref> ==Народни приказни== Според Вук Караџиќ, народните приказни се значајни како поради „чистиот народен јазик“, така и поради „народните мисли“. Исто така, тие го претставуваат угледот на еден [[јазик]], а во нив е сочувана и народната [[историја]]. Тие се создавани паралелно со епските и со лирските народни песни, но откриваат многу области во кои не навлегла народната [[поезија]]. Поради тоа, тие се важно дополнување на поезијата, иако нивната уметничка вредност често заостанува зад народните поетски творби.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 5.</ref> Во народните приказни се присутни четири основни мотиви:<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 6.</ref> # стремежот да се победат или да се придобијат природните сили, # борбата против разни насилници и експлоататори, # копнежот на сиромашните по богатство, среќа и добар живот, # желбата на човекот да излезе од сопствената недоволност. Притоа, првиот мотив е најстар, додека третиот и четвртиот се само дополнување на претходните два. Од одделните виови народни приказни, басните и фантастичните приказни се најстари и се смета дека тие потекнуваат од периодот на дивјаштвото. На почетокот, басната се пеела и се играла, а дури потоа почнала да се раскажува. Оттука, се смета дека таа се развила од прастарите песни и игри во кои биле имитирани звуците на животните. Басните потекнуваат од периодот кога човекот се занимавал со [[лов]], а со преминот кон [[сточарство]]то и [[земјоделство]]то тие биле збогатени со нов материјал. Тогаш, покрај дивите животни, како ликови во басните се појавиле и домашните животни, но и [[растенија]]та, предметите и [[Митологија|митолошките]] суштества. Фантастичната приказна се развила од митот со кој долго време се поклопувала, како според формата, така и според содржината. Таа се јавила на повисокото ниво од развојот на човештвото (најверојатно, кон крајот на дивјаштвото), кога [[мит]]овите значително се размножиле. Во тоа време, бајката почнала да се разликува според формата од митот при што бајката добила прозна форма, а освен тоа, таа била пренесувана поединечно. Во периодот на варварството и цивилизацијата, бајките се развиле како богата гранка на усната книжевност. Приказните во кои нема чуда се развиле многу подоцна од басните и бајките, иако одредени нејзини видови се појавиле во времето на првите почетоци на [[проза]]та. Во овие приказни се јавуваат мотивите на [[душа]]та, судбината, преминот на душата од умрениот во некое растение или животно, разни преобразувања, [[брак]] меѓу луѓе и животни, животни како помошници, обраќање кон [[бог]]а за пород, богати гозби, [[љубов]] меѓу најблиски роднини, злобни жени, описи на далечни земји, победа на малите луѓе над силните, стапување на [[Сиромаштија|сиромашните]] на царскиот престол, желба за вечен [[живот]], казнување на неправдата и славење на правдата, итн. Поради општите мотиви и неодредените места, често се истакнува меѓународниот карактер на народните приказни, особено на фантастичните, иако бројни приказни содржат и силни национални обележја. Во однос на меѓународниот карактер на приказните постојат две објаснувања: дека мотивите во нив се пренесувале од еден на друг народ преку [[Војна|војните]], [[трговија]]та и пишуваната [[книжевност]]; и дека заедничките мотиви се појавиле спонтано кај различни народи на ист степен на општествен развој.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 9-12.</ref> ===Поделба на народните приказни=== Народните приказни се разликуваат во зависност од обработката на основните и на споредните мотиви. Но, мотивите во нив често се испреплетуваат и поради тоа, тешко може да се направи прецизно разграничување на приказните. Според класификацијата на [[Вук Караџиќ]], народните приказни може да се поделат на две групи: ''машки'' и ''женски''. Во машките приказни нема чуда, туку во нив се случува нешто што е возможно, а многу од нив се смешни и шегобијни. Од друга страна, во женските приказни се раскажува за невозможни нешта. Понатаму, Караџиќ ги дели машките приказни на долги и кратки и нагласува дека понекогаш не може да се направи разграничување меѓу машките и женските приказни.<ref>Вук Караџић, ''Српске народне приповијетке''. Београд: Лагуна и Вукова задужбина, 2017, стр. 39.</ref><ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 6-7.</ref> Во класификацијата на [[Павле Поповиќ]], народните приказни се делат на две групи: ''сериозни'' и ''шеговити''. Притоа, во првата група може да се издвојат четири подвидови: бајки или женски приказни во кои се раскажува за разни чуда; вториот вид се машките приказни во кои нема чуда, туку се зборува за нешта што би можеле да се случат; третата група ја сочинуваат легендите во кои се кажува за некои личности и места; и четвртиот вид се [[Басна|басните]] во кои зборуваат [[животни]]те. Понатаму, шеговитите приказни може да се поделат во две групи: вистински приказни или шеговити новели, кои содржат низа авантури низ коишто поминува главниот јунак; втората подгрупа се [[Анегдота|анегдотите]], кои содржат само еден мал, поединечен случај, некоја досетка или претставуваат објаснување и разработка на поговорките.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 7-8.</ref> Веселин Чајкановиќ ги дели народните приказни во седум групи: басни и приказни за животни, [[Бајка|бајки]], машки приказни, раскази (најчесто, шеговити), скаски, [[Легенда|легенди]] и верувања. Првите се најстари и примитивни, а во нив, посебен циклус прават приказните за [[волк]]от и [[Лисици|лисицата]]. Волшебниот елемент во нив е сведен на најмала можна мера, но често содржат [[хумор]]истични елементи. Од нив се развиле басните од [[Езоп]]овски тип; Бајките имаат највисока книжевна и научна вредност и тие ја претставуваат кулминацијата на народната приказна; Кратките раскази често биел создадени од еден, анонимен автор и нивната историја не е многу долга; Во скаските најмногу доминираат етиолошките (за постанокот на разни животни, места, предмети, природни појави, итн. и јуначките (на пример, за [[Крале Марко]]); легендите се помалубројни народни творби. Според Чајкановиќ, бајките, скаските и легендите често се испреплетени, а исто така не е јасна ниту границата меѓу третата и четвртата група.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 8-9.</ref> ===Стилот и јазикот во народните приказни=== Посебната вредност на народните приказни се состои во богатата употреба на [[симбол]]и, слики и дијалози, како и во богатството на [[збор]]овите. Сликите ги изразуваат внимателно избраните и мајсторски распоредените детаљи. Во приказните, сликите се со едноставна или сложена композиција при што вториве се помалку успешни од првите. Најголемата слабост на сложените компизиции е тоа што имаат стереотипни почетоци, бројни повторувања и одредена схематичност. Сепак, во успешните приказни, повторувањето на најважните места или карактерни црти предизвикува поголема ефектност на приказната. [[Ритам]]от во сменувањето на настаните во приказните е различен: некаде е многу бавне, а во други е забрзан или многу брз. Таквите примери се особено сликовити и предизвикуваат силен впечаток. Дијалогот претставува посебен вид сликање, и тоа внатрешно сликање, откривање на [[менталитет]]от, [[карактер]]от, [[психологија]]та, а дури потоа фиксирање на околината. Често, во дијалозите има повеќе автентичност од најдобрите описи и народниот раскажувач добро ја искористил оваа надмоќ на дијалогот. Всушност, голем дел од расказите се чисти дијалози, иако не се сите со еднаква вредност, но некои се вистински ремек-дела кои претставуваат совршени примери за секој писател. Најпосле, вредноста на народните приказни произлегува и од самата употреба на некои зборови кои се истакнуваат по звучноста, по различното значење од она што се среќава во секојдневниот современ говор или по тоа што тие зборови повеќе не се користат.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 24-34.</ref> ===Хуморот во народните приказни=== Една од најважните одлики на народните приказни е хуморот, којшто е присутен во речиси сите видови народни приказни (басни, бајки, анегдоти, итн.). Сепак, во најчист вид, хуморот е карактеристичен за басните и бајките. Притоа, хуморот се јавува во различни видови и со различен ументички квалитет. Набљудувано од морално-социјална гледна точка, хуморот извршувал две функции: да ги истакне недостатоците на повластениот општествен слој и да ги одбележи општите недостатоците на човекот. Во првиот случај, кога хуморот се однесува на судирот меѓу послабите и посилните, многу негативни човечки одлики (лагата, кражбата, итн.), ако се насочени против посилните, се претвораат во позитивни страни. Во овој вид, [[хумор]]от е најчесто помешан со [[сатира]], со чија помош слабите се ослободуваат до својата подредена положба. Во вториот случај, хуморот е насочен кон одделни категории луѓе (фалбаџии, мрзливци, крадци, скржавци, снаи, свекрви, зетови, итн.), кон одделни племиња или [[народ]]и, како и кон човештвото, воопшто.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 17.</ref> Набљудувано од [[Естетика|естетска]] гледна точка, хуморот во народните приказни има различна вредност. Најчесто, тој се јавува како [[карикатура]], игра на зборови, прикриени изрази, надлажување, недоразбирање, неочекувана или невозможна ситуација, паралелизам на спротивности, итн. Во вид на карикатура, хуморот во народните приказни најчесто е неуспешен, а тоа особено се однесува на приказните во кои се дава карикатура на глупоста и незнаењето. Во нив, хуморот е претеран, невкусен и на многу ниско ниво. Ретки се примерите во кои хуморот во вид на карикатура достигнува уметничка вредност, а тоа особено се однесува на случаите во кои незнаењето намерно се нагласува за да се предизвика некој ефект и кога хиперболите имаат фантастичен карактер. Како игра на зборови, хуморот често достигнува висока вредност, преку употребата на необични зборови, [[ритам]] или [[рима]]. Исто така, хуморот има посебна убавина кога се јавува во вид на прикриени изрази, каде е потребен одреден напор во нивното толкување. Во вид на недоразбирање, хуморот тетко се среќава во народните приказни, но ретките примери се со првокласна вредност. Надлажувањето како вид хумор вообичаено содржи елементи од другите видови, а за него е карактеристична и употребата на фантастиката, но со рационалистичка тенденција чудното да се претстави како неверојатно, невозmожно и смешно. Во приказните често се среќаваат измамата и подметнувањето кои, исто така, се комбинирани со другите видови хумор, особено со играта на зборови. Најширока и најсеопфатна форма на хумор во приказните е неочекуваниот пресврт. Притоа, овој вид хумор се одликува со необичност, неприродност и нелогичност, кои сепак се психолошки оправдани. Психолошката оправданост е експлицитна или имплицитна, а првата е почеста, иако втората има повисока ументичка вредност, зашто во тие случаи слушателот или читателот мора да ја погодат смислата. Од сите видови хумор, најефектен и уметнички најважен е паралелизмот на спротивностите којшто се остварува на различни начини: спротивставување на една појава на низа слични појави, и тоа така што првата се наоѓа на крајот; кога се прави паралела меѓу постапката на едно лице и постапката на друго лице којашто е иста според мотивот, но различна според дејството; спротивни акции на една иста личност; спротивно однесување на две лица кон трето лице; случајот кога исто лице прави исти постапки во спротивни ситуации или спротивни постапки во иста ситуација, итн.<ref>Војислав Ђурић, „О народним приповеткама“, во: ''Народне приповетке''. Београд: Просвета, 1963, стр. 17-24.</ref> ==Македонски народни приказни== Посебно место во македонската народна проза имаат народните приказни, кои се јавуваат во повеќе видови, како: сказни, преданија, легенди, анегдоти, хумористични приказни итн. Од нив, според стилско-изразната форма и според композицијата, најубави се сказните.<ref>Томе Саздов, „За македонските хумористични народни приказни“, во: ''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 122.</ref> ===Македонски хумористични приказни=== Во хумористичните народи приказни се обработени бројни мотиви, како одраз на секојдневните односи меѓу луѓето и нивните доживувања и судбини. Притоа, особено чести се мотивите на надлажување, надитрување и исмејување, со цел да се создаде весела атмосфера и комични моменти, но и со благородна функција да се жигосаат мрзата, горделивоста, самофалењето, глупоста, како и разни пороци (комарот, [[Алкохолизам|пиењето]]). Исто така, чести мотиви се: измамата, егоизмот, користољубивоста, страшливоста, неукоста, неснаодливоста итн. Основната цел на хумористичните приказни е, преку исмејувањето, да се поправат или да се одбегнуваат некои поединечни или општествени слабости, со што овие приказни имаат благородно, воспитно значење. Со текот на времето, во македонските хумористични приказни се формирале посебни шегобијни ликови, како мариовскиот лик Итар Петре, попознат како [[Итар Пејо]], како и други ликови кои се преземени од османската или средноазиската народна традиција ([[Насредин Оџа|Насрадин-оџа]] или Ќосето) со кои најчесто се надлажуваат нашите хумористични ликови. Исто така, во приказните се среќаваат и групни, колективни хумористични ликови, обично како припадници на некои [[Село|села]] или региони ([[Мариовци]]те, [[Стеблево|Стеблевците]]) или како припадници на одредени професии (попови, судии).<ref>Томе Саздов, „За македонските хумористични народни приказни“, во: ''Македонски хумористични народни приказни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 122-124.</ref> ==Извори и собирачи на народната книжевност== Меѓу најценетите извори се вбројуваат гуслари, трговци, жени и претставници на групи кои учествувале во обреди. Оваа книжевност била составен дел од секојдневието на народниот човек и можела да се сретне при речи си секаков вид на работа (жнеење, копање, одење во црква, подготовка на храна, раѓање, лечење, погреби и др.), во исто време народното прераскажување и пеење на епските песни се сметало за вистинска дарба и оние кои ги пренесувале овие дела биле почитувани и прифаќани на секоја гозба, прослава, седенка. За пејачите на епските песни се знае малку. Така, во 1415 година се споменува некој гуслар на дворот на полскиот крал Владислав, а малку подоцна и полскиот поет Мјасковски (1549-1622) дава опис на еден гуслар кој пеел стара песна за тоа „како ги тепале [[Турци]]те [[Полјаци]]те и храбрите [[Хрвати]]“. Во [[XVI век]] се среќаваат повеќе записи за пеењето епски песни, но ретко се споменуваат пејачите. Словенецот [[Бенедикт Курипешич]], опишувајќи го своето патување од [[Виена]] до [[Цариград]] во делото „Itinerarium“ (1531) пишува дека во [[Босна]] и во [[Хрватска]] многу се пеело за Радосав Павловиќ, за Малкошиќ и за [[Милош Обилиќ|Обилиќ]]. Во 1547 година, во еден извештај на градот [[Сплит]] до [[Венецијанска Република|венецијанскиот]] сенат се споменува дека некој слеп војник пеел песна за [[Крале Марко]], а целиот народ го придружувал зашто сите ја знаеле песната. Во 1554 година, унгарскиот летописец [[Себастијан Тиноди]] го споменува гусларот Димитрија Караман, а [[Петар Хекторовиќ]] во делото „Рибарење и рибарски разговори“ (''O ribanju i ribarskom prigovaranju'') од 1555 година ги наведува имињата на народните пејачи, рибарите Пакоја и Никола. Во [[XVII век]], [[Јурај Крижаниќ]] ја дал следнава белешка: „Видов како на гозбата седат [[Благородништво|благородниците]] и [[Војвода|војводите]], а зад нив стојат војниците пеат песни за славата на предците. А сите овие песни ја содржат славата на Крале Марко, Новак Дебељак, Милош Кобилиќ и некои други јунаци.“ Во втората половина на [[XVIII век]], [[Доситеј Обрадовиќ]] го видел во [[Далмација]] слепиот пејач Марко. Исто така, и тој сведочи дека во тоа време постарите [[офицер]]и, [[Војска|војниците]] и сите луѓе, кога се женеле, празнувале, се честеле или патувале, пееле стари песни за јунаците и за крвавите борби.<ref>В.Ђ., „Поговор - О врстама епских песама“, во: Војислав Ђурић, Антологија српских народних јуначких песама. Београд: Српска књижевна задруга, 2012, стр. 487-488.</ref> Во 1824 година, [[Вук Караџиќ]] оставил записи дека јуначките песни најмногу се пееле во [[Босна и Херцеговина]], во [[Црна Гора]] и во јужните планински делови на [[Србија]]. Според Караџиќ, особено се истакнувал [[ајдук]]от [[Тешан Подруговиќ]] кој знаел најмалку 100 јуначки песни кои не ги пеел, туку ги кажувал, а од него Караџиќ запишал дваесетина песни („[[Женидба Душанова|Женидбата Душанова]]“, „[[Сењанин Тадија]]“, „[[Марко Крале и Муса Кесеџија]]“, „[[Цар Лазар и царица Милица]]“, „[[Марко Крале и Вуча џенерал]]“, „[[Марко Крале и Арапот]]“ итн.) Врвен пејач на јуначки песни бил и слепиот [[Филип Вишњиќ]] од кого Караџиќ ги запишал песните: „[[Смртта на Крале Марко]]“, „[[Почетокот на буната против дахиите|Почетокот на бунтот против дахиите]]“, „[[Битката на Чокешина]]“, „[[Кнезот Иван Кнежевиќ (песна)|Кнезот Иван Кнежевиќ]]“, „[[Битката на Мишар (епска песна)|Битката на Мишар]]“ итн. Од старецот Милија, Караџиќ ги запишал песните: „[[Бановиќ Страхиња]]“, „[[Женидбата на Максим Црнојевиќ]]“ итн. Најпосле, Караџиќ ги собрал јуначките песни и од други пејачи, како: татко му Стефан Караџиќ, старецот Рашко, ајдукот Стојан од [[Херцеговина]], Марко Немањиќ, слепиот Ѓура Милутиновиќ Црногорац, Гаја Балаќ, слепата Живана, Грујо Меанџиќ, слепата Степанија итн.<ref>В.Ђ., „Поговор - О врстама епских песама“, во: Војислав Ђурић, Антологија српских народних јуначких песама. Београд: Српска књижевна задруга, 2012, стр. 488-490.</ref> За народната книжевна традиција на балканските народи постојат сведоштва сочувани од страна на бројни европски патописци и хроничари, како што се: [[Словенци|Словенецот]] [[Бенедикт Курипешич]], унгарскиот летописец [[Себастијан Тиноди]], германскиот писател [[Стефан Герлах]] и др. Во [[15 век]], Шишгориќ споменува таговни и сватовски песни, а во [[16 век]] се запишани првите народни лирски песни од страна на Ѓ. Држиќ и [[Петар Хекторовиќ]].<ref>Војислав Ђурић, „О народним лирским песмама“, во: ''Народне лирске песме''. Београд: Просвета, 1963, стр. 8.</ref> Исто така, во [[16 век]] се среќаваат цели народни (јуначки) песни, во делата на [[Петар Хекторовиќ]] (од кои е една е за „[[Крале Марко и брат му Андријаш]]“. Во [[17 век]], [[Јурај Бараковиќ]] и [[Петар Зрински]] оставиле записи за книжевната народна практика со која се опевуваат херојските дела на [[Крале Марко]], [[Милош Обилиќ]] и др. Првите песни испеани во десетерец се запишани во [[XVIII век]]: еден запис на непознат [[Германец]] од околу 1730 година, две песни во делото „Разговор угоден“ на Качиќ од 1756 година, песната „[[Хасанагиница (песна)|Хасанагиница]]“ објавена во Фортисовата книга „Пат во Далмација“ од 1774 година и една песна објавена во делото „Сатир“ на Рељковиќ од 1779 година. Вистинскиот подем во воскреснувањето и поширокото претставување на народната (усна) книжевност започнал во [[XIX век]], со [[Вук Стефановиќ-Караџиќ]], кој пак под влијание на [[браќата Грим]], собрал и објавил значителен дел од српската народна проза и поезија. По него, народни творби објавувале и [[Сима Милутиновиќ]] („Пјеванија црногорска и херцеговачка“, 1837), [[Петар Петровиќ Његош]] („Огледало српско“, 1845), [[Богољуб Петрановиќ]] „Српске народне пјесме из Босне и Херцеговине“, 1867, 1879) и други.<ref>В.Ђ., „Поговор - О врстама епских песама“, во: Војислав Ђурић, Антологија српских народних јуначких песама. Београд: Српска књижевна задруга, 2012, стр. 491.</ref> Во [[Македонија]], со собирачка дејност најнапред се издвоил [[Димитар Миладинов]], а подоцна и неговиот брат [[Константин Миладинов|Константин]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.gbiblsk.edu.mk/images/stories/eknigi/zbornik.pdf |title=Зборникот на Миладиновци |accessdate=2015-11-07 |archive-date=2012-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120216225647/http://www.gbiblsk.edu.mk/images/stories/eknigi/zbornik.pdf |url-status=dead }}</ref> Непроценливо е и собирачкото дело на [[Марко Цепенков]], а во таа дејност се истакнуваат и [[Кузман Шапкарев]] и [[Ѓорѓија Пулевски]].<ref>[http://makedonskijazik.mk/category/makedonski_romantizam/prerodba Македонски романтизам]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Книжевност]] gzhx8hvdj0ft9idkp597nib9awt1kkd Дервиш Мехмед-паша 0 1151579 5293895 4986716 2024-11-19T17:47:51Z Andrew012p 85224 5293895 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | honorific-prefix = [[Дервиш]] | name = Мехмед | honorific-suffix = [[паша]] | image = | imagesize = | smallimage = | caption = | order = | office = | term_start = | term_end = | order1 = | office1 = [[Голем везир|Голем везир на Османлиското Царство]] | monarch1 = [[Ахмед I]] | term_start1 = 1606 | term_end1 = 1606 | predecessor1 = [[Соколузаде Лала Мехмед-паша]] | successor1 = [[Кујуџу Мурат-паша]] | order2 = | office2 = | monarch2 = | term_start2 = | term_end2 = | predecessor2 = | successor2 = | order3 = | office3 = | term_start3 = | term_end3 = | order4 = | office4 = | term_start4 = | term_end4 = | predecessor4 = | successor4 = | vicepresident = | viceprimeminister = | deputy = | lieutenant = | monarch = | president = | primeminister = | governor = | governor-general = | governor_general = | succeeding = | predecessor = | successor = | constituency = | majority = | birth_date = | birth_place = | death_date = 1606 | death_place = [[Истанбул]], [[Османлиско Царство]] | nationality = [[Османлии|отоманска]] | party = | spouse = | relations = | children = | residence = | alma_mater = | occupation = | profession = | blank1 = | data1 = | religion = [[ислам]]ска | signature = | website = | footnotes = }} '''Дервиш Мехмед-паша''' ({{lang-tr|Derviş Mehmed Paşa}}; умрел на 9 декември 1606 година) – [[голем везир]] за време на [[Ахмед I]] од 21 јуни 1606 година до 9 декември 1606 година. ===Животопис=== Мехмед-паша бил со [[Босанци|босанско]] потекло<ref name="RaifKut1996">{{Наведена книга|last1=Raif|first1=Mehmet|last2=Kut|first2=Günay|last3=Aynur|first3=Hatice|title=Mirʼât-ı İstanbul|url=http://books.google.com/books?id=eYC6AAAAIAAJ|year=1996|publisher=felik Gülersoy Vakfı|pages=231}}</ref><ref name="Bašagić1986">{{Наведена книга|author=Сафет-бег Башагић|title=Бошњаци и Херцеговци у исламској књижевности: прилог културној историји Босне и Херцеговине|url=http://books.google.com/books?id=8gYQAAAAYAAJ|year=1986|publisher=Светлост|pages=351}}</ref>, е роден во босанскиот дел на [[Санџак]]. Бил роден како христијанин, но бил земен како данок во крв. Прво станал јаничар, а подоцна бил султанов [[коморник]], сѐ додека Ахмед I не го прогласил за голем везир во 1606 година. Убиен е на 9 декември 1606 година, го задавиле султановите џелати на спиење, а се сомнева дека Ахмед I го издал налогот за тоа. == Поврзано == * [[Список на големи везири на Отоманското Царство]] ==Наводи== {{наводи}} {{s-start}} {{S-off}} {{succession box | title=[[Список на големи везири на Отоманското Царство|Голем везир]]| before= [[Соколузаде Лала Мехмед-паша]] | after= [[Кујуџу Мурат-паша]] | years=21 јуни 1606 – 9 декември 1606}} {{s-end}} {{Grand Viziers of Ottoman Empire}} {{Нормативна контрола}} {{DEFAULTSORT:Мехмед-паша, Дервиш}} [[Категорија:Родени во 16 век]] [[Категорија:Починати во 1606 година]] [[Категорија:Големи везири на Отоманското Царство од 17 век]] [[Категорија:Босански отомански везири]] [[Категорија:Отомански Босанци]] [[Категорија:Погубени Отоманци]] [[Категорија:Родени во непозната година]] [[Категорија:Несигурна година на раѓање]] fj3o0dbs3xrvb66ts9f0gw1hkdojavi Историски архив (Охрид) 0 1151834 5293857 5205394 2024-11-19T12:14:46Z Тиверополник 1815 5293857 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Arhiv Ohrid (1).jpg|мини|Зградата во која е сместен архивот во Охрид, кој е одделение на Државниот архив на Република Македонија.]] '''Историскиот архив во Охрид''' е формиран во [[1951]] година, а по 1990 година се трансформира во Подрачно одделение во рамките на [[ДАРМ|Државниот архив на Република Македонија]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.arhiv.gov.mk/index.php |title=архивски примерок |accessdate=2016-01-20 |archive-date=2015-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151003190006/http://www.arhiv.gov.mk/index.php |url-status=dead }}</ref> Со својата дејност ги покрива општините: [[Општина Охрид|Охрид]], [[Општина Дебрца|Дебрца]], [[Општина Струга|Струга]], [[Општина Вевчани|Вевчани]], [[Општина Кичево|Кичево]], [[Општина Другово|Другово]], [[Општина Осломеј|Осломеј]], [[Општина Вранештица|Вранештица]], [[Општина Зајас|Зајас]], [[Општина Дебар|Дебар]] и [[Општина Центар Жупа|Центар Жупа]]. Новата наменска зграда е изградена во 1979 година, и се наоѓа на ул. „Никола Карев“ бр. 6, во Охрид. ==Архитектура== Проектот за Архивот на Охрид е дело на архитектот [[Георги Константиновски]], а е изработен како последица од претходните негови проекти изработени за архивите во [[Историски архив (Скопје)|Скопје]] и во [[Историски архив (Штип)|Штип]]. Просторната концепција на овој архив е идентична со онаа на [[Историски архив (Штип)|архивот во Штип]]. Административните простории се сместени во висок габарит (П+4), а депото во низок габарит (П+2). Овие два габарити во однос на меѓусебната положба се поставени дијагонално како резултат на неправилната форма на парцелата. Во надворешното обликување на овој архив се рефлектира богатата историја на овој древен град односно преку своите форми го одразува градителството од времето на [[цар Самоил]], старата градска охридска куќа и современото градителство. {{цитат|„Во вакви случаи симболиката игра најзначајна улога во архитектонскиот израз. Но таа симболика сепак треба да се чита, да биде препознатлива, но никако не смее да се прави копија! Тука во архитектурата со имитација на одредени архитектонски елементи се прават и најголемите грешки. Како плод на таа имитација се добива грда клонирана архитектура.“|Георги Константиновски|Патот на еден архитект}} По редоследот на епохите најгорниот дел од објектот е со „тешки“ масивни ѕидови и мали отвори како одраз на самоиловото време, потоа следува симболиката од [[еркер]]ите, а нивниот преод од една во друга епоха е претставен со закосените плочи над агловните прозорци на вториот кат. Сегашноста е претставена со симболиката на конструкцијата којашто со себе носи смело решение: сè што се случува се носи само на 4 точки од конструктивното јадро. Секоја функција од внатрешноста на објектот има своја физиономија која се одразува на вкупниот надворешен изглед на објектот. Обработката на архивската граѓа се одвива во верижен систем и неговато крајно одредиште е централното депо сместено во издвоен габарит. Со цел да се избегне директниот упад на сончевите зраци на архивската граѓа во депоата, тие се осветлени со природна светлина со помош на ниши поставени во средината на просторијата како и од аглите на габаритот. Депоата на трите основи функционираат како засебни целини при што водев сметка во случај на пожар во едно од нив, да не се рашири во другите депоа. Внатрешните еднокраки скали во објектот на депоата се снабдени со безбедносни врати кои не дозволуваат ширење на пожар. Високиот габарит во приземјето содржи влезен хол, простории за сметководство и надворешна служба. На првиот и третиот кат се просториите за обработка на архивската граѓа, а на вториот кат е сместена управата и салата за состаноци. На четвртиот кат е сместена техничката служба и бифето од затворен тип. Подготовката на архивската граѓа којашто се внесува од надвор се обработува во посебна просторија предвидена на приземното ниво во којашто се пристапува од економскиот двор. Високиот габарит е поврзан на првиот кат со нискиот објект од депото со помош на мостовска врска којашто е дијагонално поставена на аглите од двата волумени.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/1003585479|title=Patot na eden arhitekt : 1958-2013|last=1930-|first=Konstantinovski, Georgi|last2=1930-|first2=Константиновски, Георги|isbn=9789989328091|location=Skopje|oclc=1003585479}}</ref> ==Работата на одделението== Одделението работи со 385 иматели на архивски материјал. Одделението располага со 598 фонда и 17 збирки. Најголемиот дел од архивскиот материјал е од периодот по Втората светска војна, а останатиот дел во најголема мера се однесува на архивски фондови и поединечни документи од XIX и првата половина на XX век. Архивските фондови и збирки содржат многу важни податоци за политичката, културната и стопанската историја на подрачјето на наведените општини. ==Поважни фондови== Многу се значајни и вредни Збирката црковно-словенски ракописни книги од XIV до XX век и Збирката ориентални ракописни и печатени книги. Во ова Одделение најзначајни се фондовите за: * Општинските управи (1918-1941 и 1941-1944); * Народноослободителните одбори (1944-1945) и одборите на општините (1945-1990); * Бановинска хидробиолошка станица (1934-1941), Рибоводна станица (1941-1944), Хидробиолошка станица (1944-) сите со седиште во Охрид; * Гимназиите и основните училишта од 1913-1945; * Општествено-политички организации, друштва и здруженија; * Верски фондови на Источно-православната црква и Исламската верска заедница. Од семејните фондови се издвојуваат фондовите на трговските фамилии Групчеви, Јованоски, Коцареви и други. Од личните фондови како најзначајни можат да се издвојат: [[Борис Бојаџиски]], писател од Охрид, [[Григор Прличев]], [[Фоти Масин]], свештеник од Охрид и др. ==Галерија== <gallery> Податотека:Поменик од Св. Јован Бигорски.JPG|Поменик на манастирот „Св. Јован Бигорски“, Дебарско, од XVII век. File:Slovenski rakopis, 14-19 vek, Ohrid.jpg|Словенски ракопис, 14 - 19 век. File:Zbirka slovenski rakopisi, Ohrid, XIV-XIX vek.jpg|Збирка словенски ракописи, 14-18 век. </gallery> == Наводи == {{наводи}} {{ДАРМ}} [[Категорија:Архиви во Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] tmt0imnlnbtjnemp3cnf9hnivdfgecz Историски архив (Скопје) 0 1151865 5293841 5078292 2024-11-19T12:06:02Z Тиверополник 1815 5293841 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Arhiv Skopje.JPG|мини|Зградата во која е сместен архивот во Скопје, кој е одделение на Државниот архив на Република Македонија.]] '''Архивот во Скопје''' е одделение на [[ДАРМ|Државниот архив на Република Македонија]], кое работи на адреса ул. „Московска“ бр. 1 во Скопје. Непосредно по формирањето на архивското средиште во 1951 година, Народниот одбор на град Скопје во 1952 година донесува решение за основање на Државнa Архива со надлежност на територијата на Народниот одбор на град Скопје и Скопска околија со што започнува организираната заштита на архивскиот материјал. Називот Околиски историски архив - Скопје, којшто го носи установата од крајот на [[1953]] гоцина, се менува во Историски архив - Скопје. Од [[1974]] година функционира како Архив на Скопје - Скопје, а од [[1990]] година се трансформира во подрачно одделение, како организациска единица на единствената управна организација Архив на Македонија. Од [[2000]] година подрачното одделение - Скопје продолжува да работи како Државен архив на Република Македонија - Одделение Скопје, без промена во територијалната надлежност.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.arhiv.gov.mk/index.php |title=архивски примерок |accessdate=2016-01-21 |archive-date=2015-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151003190006/http://www.arhiv.gov.mk/index.php |url-status=dead }}</ref> Територијалната надлежност на Одделението Скопје ги опфаќа Скопје и неговата околина: [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]], [[Општина Карпош|Карпош]], [[Општина Центар|Центар]], [[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]], [[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Општина Бутел|Бутел]], [[Општина Чаир|Чаир]], [[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]], [[Општина Арачиново|Арачиново]], [[Општина Студеничани|Студеничани]], [[Општина Зелениково|Зелениково]], [[Општина Петровец|Петровец]], [[Општина Илинден|Илинден]], [[Општина Сопиште|Сопиште]], [[Општина Сарај|Сарај]] и [[Општина Чучер-Сандево|Чучер-Сандево]]. == Архитектура == Главниот влез во објектот е сместен на ул. „Московска“. Влегувањето е насочено преку благи скали во простран [[трем]]. На тремот директно е наслонет влезниот хол чиешто средиште е осветлено преку [[лантерна]] поставена над галеријатата од првиот кат. На левата страна од холот се надоврзани административните содржини, а на десната страна се сместени просториите за посета на регистратури, на иследувачите, како и салата за состаноци. На катот се предвидени одделенијата за средување и обработка на архивската граѓа, за изработка на научно-информативни средства и просториите за груба класификација и систематизација. Помеѓу овие простории и депото воспоставена е мостовска врска за директно комуницирање. За депото проектирани се издвоени вертикални комуникации коишто му овозможуваат посебна контрола и безбедност, како базични предуслови за овој тип објекти. Архитектонската композиција на објектот е предвидена од низок и висок габарит. Нискиот габарит е проектиран од два крстосани паралелопипеди поставени еден над друг, а високиот од четиристрана призма со висина од осум катови. Посебен акцент е ставен на бетонските ѕидови и снажните столбови коишто со својата ребресто-трепетлива структура во ентериерот и екстериерот треба да предизвикаат чувство на сигурност и стабилност кај вработениот персонал во објектот.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/1003585479|title=Patot na eden arhitekt : 1958-2013|last=1930-|first=Konstantinovski, Georgi|last2=1930-|first2=Константиновски, Георги|isbn=9789989328091|location=Skopje|oclc=1003585479}}</ref> ==Работата на одделението== Работи со 220 иматели на архивски материјал. Одделението Скопје во својот состав има микрофилмска лабораторија со апаратура за снимање на триесетипет милиметарски филм и микрофиши. Покрај основната функција има развиена издавачка дејност ориентирана на историјата на Скопје и Скопско, со значајни монографски изданија за познати револуционери подредени во едициите: „Светли ликови од револуционерното минато на Скопје“, „Мемоари“, „Монографии“. „Специјални изданија посветени на извештаи од научни конференции“. ==Поважни фондови== Одделението располага со 675 фондови и 10 збирки. Меѓу позначајните фондови се: * „Градско поглаварство на Општината на град Скопје“ (1918-1941 година); * „Народноослободителни и народни одбори на град Скопје“ (1944-1953); * фондовите за просветните, културните и научните институции, за периодот 1919-1980 година; * фондовите за трговските производствени претпријатија, за периодот од 1919-1990 година; * фондовите на [[МПЦ|Православната црква]] (1919-1946), кои се однесуваат на парохиите, црквите и манастирите и фондовите на [[ИВЗ|Исламската верска заедница]] - вакавски управи, поверенства и имамати. Многу значајна е Збирката од над 30.000 фотографии за Скопје и неговата околина, создадена во периодот 1928-1983 година. Со посебно внимание се комплетирани фотографиите по [[Скопски земјотрес 1963|катастрофалниот земјотрес во Скопје]] во 1963 година и изградбата. Како признание за постигнати резултати во областа на културата и за успешна соработка во областа на архивското работење, Одделението Скопје е добитник на повеќе награди. == Наводи == {{наводи}} {{ДАРМ}} {{КНМ-Карпош}} [[Категорија:Архиви во Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] 6j4qylhnw3xkyvav0i9cq19qkh6ecwz Историски архив (Штип) 0 1152194 5293856 5188321 2024-11-19T12:14:41Z Тиверополник 1815 5293856 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Arhivot vo Shtip.jpg|мини|Зградата во која е сместен архивот во Штип, кој е одделение на Државниот архив на Република Македонија.]] '''Архивот во Штип''' е формиран во 1956 година, а денес работи како подрачно одделение во рамките на [[ДАРМ|Државниот архив на Република Македонија]], со адреса на ул. „Сане Георгиев“ бр.35 во Штип.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.arhiv.gov.mk/index.php |title=архивски примерок |accessdate=2016-01-28 |archive-date=2015-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151003190006/http://www.arhiv.gov.mk/index.php |url-status=dead }}</ref> Од мај 1976 година Одделението работи во нова наменска зграда со читална. Овој архив има надлежност врз општините: [[Општина Штип|Штип]], [[Општина Карбинци|Карбинци]], [[Општина Свети Николе|Свети Николе]], [[Општина Лозово|Лозово]], [[Општина Пробиштип|Пробиштип]], [[Општина Кочани|Кочани]], [[Општина Чешиново-Облешево|Чешиново-Облешево]], [[Општина Зрновци|Зрновци]], [[Општина Виница|Виница]], [[Општина Делчево|Делчево]], [[Општина Македонска Каменица|Македонска Каменица]], [[Општина Радовиш|Радовиш]] и [[Општина Конче|Конче]]. == Архитектура == Проектот за објектот на Архивот на град Штип е изработен од [[архитект]]от [[Георги Константиновски]]. Бидејќи локацијата се наоѓа на врвот на едно експонирано ритче сред град, авторот настојувал на објектот да му даде монументален карактер т.е. да делува како место на препознатливост. Во однос на концептот на објектот, депото се развива по хоризонтала, а административниот дел во којшто на верижен начин се обработува архивската граѓа се потенцира во височина. Во просториите за вработените, покрај добрите услови за работа авторот настојувал да обезбеди и слободни визури кон [[Штип|панорамата на градот]]. Објектот се состои од два посебни габарита коишто се меѓусебно поврзани со мост на првиот кат. Понискиот волумен е наменет за депонирање на обработена архивска граѓа, а високиот волумен за нејзино средување и обработка. Во приземјето под високиот габарит е сместено депо за прифаќање на регистратурски материјал, а на најгорниот кат е сместено бифе од затворен тип коешто излегува на две просторни тераси од каде што се овозможени непречени визури кон разиграната силуета на градот. Конструкцијата е од армиранобетонски платна и столбови. Партерот околу објектот е решен со богато зеленило и водени површини.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/1003585479|title=Patot na eden arhitekt : 1958-2013|last=1930-|first=Konstantinovski, Georgi|last2=1930-|first2=Константиновски, Георги|isbn=9789989328091|location=Skopje|oclc=1003585479}}</ref> ==Работата на одделението== [[Податотека:Svidetelstvo Goce Delcev.jpg|мини|Свидетлство од училиштето во Ново Село (Штипско) со потпис од учителот Гоце Делчев (1894/1895), се чува во архивот во Штип]] Работи со 275 иматели на архивски материјал. Одделението располага со 523 фонда и 22 збирки. Најстарите документи што се среќаваат во фондовите и збирките во ова одделение потекнуваат од [[1895]] година, потоа архивски материјал од почетокот на 20 век, но најглавен дел е материјалот што е создаден по 1944 година. ==Поважни фондови== Позначајни фондови со кои располага ова Одделение се: * фондовите за народноослободителните и народните одбори - областен, околиски, градски, општински и месни (1944-1960) и * судските фондови (1920-1990); * [[Народен театар - Штип]] (1923-1973) и * фондовите за политичките организации, здруженија и друштва (1944-1990). Најзначајните просветни фодови се: фондот “Реална гимназија - Штип” (1923-1940) и фондовите за средните и основните училишта. Верските фондови се од Православната црква (1918-1948) - архијерејски намесништва, парохии, цркви и манастири и од Исламската верска заедница (1921-1946) - муфтиствата во Штип, Кочани и Радовиш. Позначајни семејни фондови се: “Балванлиеви” (1894-1957), “Караѓозови” (1918-1924) и “Хаџи Кимови” (1900-1940). Збирките се составени од биографии и мемоари на учесниците во НОБ од Штип (1939-1945), поткрепени со фотографии. == Наводи == {{наводи}} {{ДАРМ}} [[Категорија:Архиви во Македонија]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] 7xhm094klbh3htom0ba8qj7kp3hk0nf Брутализам 0 1155450 5293839 5293837 2024-11-19T12:01:26Z Тиверополник 1815 /* Брутализам во Македонија */ 5293839 wikitext text/x-wiki {{Infobox art movement |name = Брутализам |image = {{photomontage |photo1a = Park Hill Samarkanda.JPG |photo1b = Talnakh.jpg |photo1c = Vista Teatro teresa carreño.jpg |photo2a = The National Theatre, South Bank, London (3).jpg |photo2b = 1981 BostonCityHall byLebovich8 HABS MA1176.jpg |photo2c = Soviet apartment.jpg |photo3a = Guajolote.jpg |photo3b = Barbican-arts-centre-large.jpg |photo3c = Alexandra Road Estate.jpg |size = 300 |color_border = #AAAAAA |color = #F9F9F9 |caption = |foot_montage = }} |alt = |yearsactive = 1950-ти – рани 1980-ти |country = Меѓународна |major figures= |influences= |influenced= }} '''Брутализам''' — [[архитектонски стил]] кој се појавил кон средината на [[20 век]] (од 1950 до средината на 1970) како дел од [[Модернизам|Модернизмот]] во [[Обединетото Кралство]], меѓу проектите за реконструкција на повоениот период.<ref>{{Cite web |date=28 October 2018 |title=Reclaiming Polish Brutalism: Discover the Emblems of Communism |url=https://www.archdaily.com/904788/reclaiming-polish-brutalism-discover-the-emblems-of-communism |access-date=18 October 2023|website=ArchDaily |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite news |last=Larsson |first=Naomi |date=6 August 2023 |title=Socialist modernism: remembering the architecture of the eastern bloc |language=en-GB |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/cities/2018/aug/06/socialist-modernism-remembering-the-architecture-of-the-eastern-bloc |access-date=18 October 2023 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of BRUTALISM|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/brutalism|website=www.merriam-webster.com|language=en|access-date=2019-07-11}}</ref><ref name=":12">{{Citation|last=Bull|first=Alun|title=What is Brutalism?|date=8 November 2013|url=https://vimeo.com/78931268|access-date=10 October 2018}}</ref><ref>Đorđe, Alfirević & Simonović Alfirević, Sanja: [https://www.academia.edu/31574816/Brutalism_in_Serbian_Architecture_Style_or_Necessity_Brutalizam_u_srpskoj_arhitekturi_stil_ili_nu%C5%BEnost_ Brutalism in Serbian Architecture: Style or Necessity?] ''Facta Universitatis: Architecture and Civil Engineering'' (Niš), Vol. 15, No. 3 (2017), pp. 317–331.</ref> Терминот „брутализам“ потекнува од францускиот збор кој го опишува материјалот кој е карактесритичен за овој стил [[béton brut]] или натур бетон.<ref name=":0" /><ref>{{cite news |last1=Snyder |first1=Michael |title=The Unexpectedly Tropical History of Brutalism |url=https://www.nytimes.com/2019/08/15/t-magazine/tropical-brutalism.html |website=[[The New York Times]] |date=15 August 2019 |access-date=11 May 2020}}</ref> Шведската фраза ''nybrutalism'', или „нов брутализам“ првпат бил употребен од британските архитекти Алисон и Питер Смитсон за нивниот пионерски пристап кон дизајнот<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name="The NB p10" />Британскиот архитектурен критичар [[Рајнер Банхам]] го адаптира овој термин нарекувајќи го самиот стил брутализам (или во оригинал Нов Брутализам) [[Податотека:Pošta vo Skopje, Macedonia.jpg|180px|мини|десно|Телекомуникациски центар, Скопје]] Бруталистичките згради се карактеризираат со минималистички конструкции кои ги прикажуваат голите градежни материјали и структурните елементи над декоративниот дизајн.<ref name="Dezeen2">{{cite web|title=The Dezeen guide to Brutalist architecture|url=https://www.dezeen.com/2014/09/10/dezeen-guide-to-brutalist-architecture-owen-hopkins/|last1=Hopkins|first1=Owen|website=[[Dezeen]]|date=10 September 2014|access-date=19 April 2020}}</ref><ref name="AD2">{{cite web|title=Brutalist architecture – a retrospective|url=https://www.architectureanddesign.com.au/features/list/a-look-at-brutalist-architecture|last1=Editorial Staff|website=Architecture and Design|access-date=19 April 2020}}</ref> Градбите се одликуваат како масивни градби со изразено потенцирана конструкција и видливи суровини, натур-бетон, и во одредени случаи комбинација од [[тула]] и [[натур-бетон]]<ref name="AD2" /><ref name=":4">{{Cite web|title=Brutalist Architecture London {{!}} A Guide To Brutalism|url=https://20bedfordway.com/news/guide-to-brutalist-architecture-london/|date=2014-06-23|website=20 Bedford Way|language=en-GB|access-date=2020-05-11}}</ref>, како и [[челик]], [[Дрво (растение)|дрво]] и [[стакло]].<ref name="bbcarts">{{cite web |last1=Harwood |first1=Elain |title=The concrete truth? Brutalism can be beautiful |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/2KYNVdPBLTYC99f18wsZPQy/the-concrete-truth-brutalism-can-be-beautiful |website=BBC Arts |access-date=11 May 2020}}</ref> Во времето во кое се појавил од политичката левица бил сметан за „''нов хуманизам''“, додека пак од политичката десница за „''нов епиризам''“. Потекнувајќи од модернистичкото движење, се вели дека брутализмот е реакција против носталгијата на архитектурата во 1940-тите<ref name=":32">{{cite book|author=Rasmus Wærn|title=Guide till Sveriges Arkitektur : Byggnadskonst Under 1000 År|publisher=Arkitektur Förlag|year=2001|isbn=9789186050559|location=Stockholm}}</ref>. Тој станал многу популарен при проектирање на образовни установи (особено универзитетски згради) како и кај многу владини проекти за колективно домување, шопинг центри, индустриски згради и јавни установи. Негови примери се среќаваат низ целиот свет, во [[Велика Британија]], [[Франција]], [[Германија]], [[Јапонија]], [[САД]], [[Канада]], [[Бразил]], [[Русија]], [[Израел]], [[Австралија]]. Во Обединетото Кралство, брутализмот бил прикажан во дизајнот на утилитарните, евтини социјални станови под влијание на [[Социјализам|социјалистичките]] принципи и набрзо се проширил во другите региони низ светот, додека бил одгласен со слични стилови како во [[Источна Европа]].<ref>{{Cite web |last=Andrei |first=Mihai |date=15 May 2022|title=Brutalist architecture and its unusual, raw appeal |url=https://www.zmescience.com/feature-post/culture/culture-society/brutalist-architecture-and-its-unusual-raw-appeal/ |access-date=18 October 2023 |website=ZME Science |language=en-US}}</ref><ref name="Dezeen2" /><ref name="AD2" /><ref>{{Cite web|title=The history of Brutalist architecture in NYC affordable housing|url=https://ny.curbed.com/2019/11/11/20959515/nyc-architecture-brutalism-affordable-housing-mitchell-lama|last=Plitt|first=Amy|date=11 November 2019|website=Curbed NY|language=en|access-date=30 April 2020}}</ref> И покрај неговата грубост и навидум недостаток на комфорт, брутализмот младата генерација на архитекти го истоветува со [[оптимизам]], светлина, слобода на израз, особено во поствоениот свет, во кој и се создава. Банхам во еден момент во своите критички текстови се осврнал на брутализмот не само како стил туку и како атмосфера на морална сериозност меѓу архитектите. Во поново време поимот брутализам се користи при опишување на објекти кои датираат од крајот на [[20 век]], кои се огромни и непопуларни, односно како синоним за нешто што е грубо, брутално, нападно. ==Историја== [[File:Villa Göth crop.jpg|alt=|thumb|[[Вила Гот]] (1950).]] Терминот „брутализам“<ref name="A-Z">{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2014/feb/13/jonathan-meades-brutalism-a-z|title=The incredible hulks: Jonathan Meades' A-Z of brutalism|last=Meades|first=Jonathan|date=2014-02-13|website=The Guardian|language=en|access-date=2018-10-10}}</ref> бил првично употребен од шведскиот архитект [[Ханс Асплунд]] при опишување на објектот [[Вила Гот]] сместена во [[Упсала]],<ref name=":5">Hans Asplund's letter to Eric De Mare, Architectural Review, August 1956</ref> проектирана од неговите колеги Б.Едман и Л.Холм во [[1949]] година<ref name="The NB p10" />. Во оригинал е употребен терминот ''nybrutalism'' кој на [[шведски јазик]] значи ''Нов Брутализам''. Терминот потоа бил присвоен од британските архитекти Алисон и Петар Симтсон, а станал глобално прифатен после објавување на книгата на британскиот критичар и историчар [[Рајнер Банхам]] со наслов ''Новиот Брутализам: Етика или Естетика?'' (англиски: ''The New Brutalism: Ethic or Aesthetic?'') во која е анализиран новопојавениот архитектонски пристап при проектирање, конкертно во [[Европа]]. Терминот беше откриен во летото 1950 година од група англиски архитекти во посета, вклучувајќи ги Мајкл Вентрис, Оливер Кокс и Грем Шенкланд, каде што очигледно „''се рашири како шумски пожар и [беше] последователно усвоен од одредена фракција млади британски архитекти''“.<ref name="A-Z" /><ref>{{cite journal|last=Vidler|first=Anthony|title=Another Brick in the Wall|date=October 2011|volume= 136|journal=October|pages= 105–132|doi= 10.1162/OCTO_a_00044|jstor= 23014873|s2cid= 57560154|url=https://www.jstor.org/stable/23014873}}</ref><ref name="The NB p10">The New Brutalism, Reyner Banham, Architectural Press, London 1966, p10</ref>Банхам дополнително ги проширил своите мисли во книгата од 1966 година, „''Новиот брутализам: етика или естетика''?“, за да окарактеризира неодамна воспоставениот кластер на архитектонски пристапи, особено во Европа.<ref>{{Cite web|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0422/is_2_85/ai_104208984/pg_3|archive-url=https://web.archive.org/web/20070830232044/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0422/is_2_85/ai_104208984/pg_3|url-status=dead|archive-date=2007-08-30|title=Historian of the Immediate Future: Reyner Banham – Book Review Art Bulletin, The – Find Articles|date=2007-08-30|access-date=2019-07-04}}</ref> Најдобри примери за раниот брутализам можат да се видат во работата на швајцарскиот архитект [[Ле Корбизје]], конкретно „''Unité d'Habitation''“, објект за колективно домување изграден во 1952 година во [[Марсеј]], [[Франција]] како и комплексот законодавни објекти изграден [[1953]] година во [[Чандигард]], [[Индија]]. Брутализмот особено зел залет во средината на 20 век во Велика Британија како резултат на поствоената [[Економска депресија|економска депресија]] и потребата за изградба на нискобуџетни станбени единици, шопинг центри и владини згради. Меѓутоа, брутализмот останал примарен избор на стил и во случаи кога се располагало со големи буџети бидејќи архитектите ја ценале искреноста, скулптуралноста, а најмногу бескомпромисната анти-буржоазиска природа на стилот. Со социјално прогресивната идеја зад брутализмот видлива кај Корбизјевиот станбен објект, на овој стил се гледа како на позитивна опција за унапредување на модерното урбано живеење. == Особености == [[Податотека:Skopje Post.jpg|180px|мини|десно|Телекомуникациски центар ПТТ, Скопје]] Новиот брутализам не е само архитектонски стил; тоа е исто така филозофски пристап кон архитектонскиот дизајн, стремеж да се создадат едноставни, искрени и функционални згради кои одговараат на нивната намена, жители и место.<ref name=":2" /><ref>{{Cite journal|last=Heuvel|first=Dirk van den|date=2015-03-04|title=Between Brutalists. The Banham Hypothesis and the Smithson Way of Life|journal=The Journal of Architecture|volume=20|issue=2|pages=293–308|doi=10.1080/13602365.2015.1027721|s2cid=219641726|issn=1360-2365|url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:062a1bed-804e-4af6-8a30-5e5a9122002d}}</ref> Објектите препознатливи по овој стил, најчесто се организирани со повторувачки модуларни елементи кои формираат различни функционални зони, јасно артикулирани и групирани заедно во една целина. [[Бетон|Бетонот]], конкретно натур бетонот е најмногу употребуван како материјал, поради неговата грубост и искреност како контраст на дотогашните елитни [[Неокласична архитектура|неокласицистички стилови]] кои преовледувале. Леаните бетонски елемнти користени при нивна изградба, се произведени така да е целосно видлива структурата на материјалот. Бетонот кој сам по себе е претежно конструктивен материјал без некоја естетска вредност, наеднаш станува главен декоративен елемент. Покрај него како материјали се користат и тулата, стаклото, челикот, грубо обработениот камен и сл. Иако не сите објекти кои имаат вака видлива бетонска надворешна обработка можат да бидат сместени во овој стил, истите можат да припаѓаат на останатите модерни стилови како [[Конструктивизам]], [[Интернационален стил]], [[Постмодернизам]] и [[Деконструктивизам]]. Покрај нагласувањето на материјалот и конструкцијата, за овој стил е исто така карактеристично и видливата изложеност на техничките инсталации. Брутализмот како филозофија често е поврзуван со [[Социјализам|социјалистичката идеологија]], која во временската рамка во која истиот се развивал, била поддржувана од страна на неговите дизајнери. Тој е особено застапен кај архитектурата во европските комунистички земји, од средината на 1960-тите до касните 1980-ти години (Југославија, Советскиот Сојуз, Источна Германија, Бугарија, Чехословачка<ref>{{cite book|author1=Kulić, Vladimir |author2=Mrduljaš, Maroje |author3=Thaler, Wolfgang |year=2012|title=Modernism In-Between: The Mediatory Architectures of Socialist Yugoslavia| publisher= Jovis | location=Berlin|isbn=978-3-86859-147-7 | language=English }}</ref>) Брутализмот претставува изразено доминантна архитектура, која дава монументални објекти со еднојазичен израз. Најчесто бил критикуван поради тоа што ги игнорирал околните историски објекти при вклопувањето во контекстот на градот, и додека архитектите биле фасцинирани од неговиот изглед, пошироката публика имала проблем со негово прифаќање. ==Брутализам во Македонија== Во чекор со светскиот тренд, во периодот од 60-тите па сè до 80-тите години од минатиот век, и во Македонија се појавиле објекти со препознатливите одлики на брутализмот, особено во периодот по [[Скопски земјотрес (1963)|земјотресот во Скопје]]. Наведени се неколку примери од такви објекти, како и нивните автори: [[Податотека:Skopje X124.JPG|180px|мини|десно|Комплекс Банки, Скопје]] [[Податотека:Students' dormitory Goce Delčev Skopje 10.jpg|180px|мини|десно|Студенски дом Гоце Делчев, Скопје]] * [[Историски архив (Скопје)|Историски Архив]], Скопје, 1968, [[Георги Константиновски]] * [[ДСУ „Никола Карев“ - Скопје|Зградата на гимназијата „Никола Карев“]], Скопје, 1969, [[Јанко Константинов]] * [[Студентски дом „Гоце Делчев“]], Скопје, 1971, Георги Константиновски * [[СУ „Д-р Панче Караѓозов“ - Скопје|Средно медицинско училиште]], Скопје, 1973, Јанко Константинов * [[Телекомуникациски центар Скопје|Телекомуникациониот центар на ПТТ]], Скопје, 1974, Јанко Константинов * [[Универзитет Св. Кирил и Методиј|Универзитетски кампус Св. Кирил и Методиј]], Скопје, 1974, [[Марко Мушич]] * [[Народна банка на Македонија|Комплекс Банки]], Скопје, 1974, [[Олга Папеш]] * Шалтер салата на ПТТ, Скопје, 1979, Јанко Константинов * Македонска Пошта, Прилеп, 1975 [[Љубинка Маленкова]] * [[Историски архив (Штип)|Историски Архив]], Штип, 1976, Георги Константиновски * [[Историски архив (Охрид)|Историски Архив]], Охрид, 1979, Георги Константиновски ==Користена литература== * Enciklopedija Moderne Arhitekture (org.Knaurs Laxikon der modernen Architektur) Herausgegeben von Gerd Hatje, издадена 1970 * Градители во Македонија XVIII-XX век, Георги Константиновски, издадена 2001 ==Наводи== * Romy Golan, [https://www.questia.com/library/journal/1P3-357632951/historian-of-the-immediate-future-reyner-banham Historian of the Immediate Future: Reyner Banham – Book Review] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141230081624/https://www.questia.com/library/journal/1P3-357632951/historian-of-the-immediate-future-reyner-banham |date=2014-12-30 }}, ''The Art Bulletin'' June 2003, Retrieved 29 December 2014 ==Надворешни врски== {{рв|Brutalist architecture}} *[http://brutalism.online BRUTALISM:ONLINE, проект за документирање на сите бруталистички структури низ цел свет] *[http://www.theguardian.com/artanddesign/2014/feb/13/jonathan-meades-brutalism-a-z "The incredible hulks: Jonathan Meades' A-Z of Brutalism"] *[http://www.open.edu/openlearn/whats-on/ou-on-the-bbc-here-modernity From Here to Modernity] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200601125954/https://www.open.edu/openlearn/whats-on/ou-on-the-bbc-here-modernity |date=2020-06-01 }} содржи многу примери на објекти од Брутализмот *[http://fuckyeahbrutalism.tumblr.com/ "Fuck Yeah Brutalism" блог со фотографии од Брутализам] *[http://meadesshrine.blogspot.co.uk/2014/01/bunkers.html "Bunkers, Brutalism and Bloodymindedness" BBC Документарец во 2 дела] *[http://vimeo.com/34519706 "Symbols in Transition" Документарен филм за пост-89 справување со политичките симболи и објекти од Источна Европа] *[http://www.ontarioarchitecture.com/Brutalist.htm Ontario Architecture: Brutalism] [[Категорија:Брутализам| ]] [[Категорија:Архитектонски стилови]] [[Категорија:Модернистичка архитектура]] [[Категорија:Постмодерна архитектура]] dh7e4402jf2wkjr6gv53ana98uh3qfr 5293840 5293839 2024-11-19T12:03:19Z Тиверополник 1815 5293840 wikitext text/x-wiki {{Infobox art movement |name = Брутализам |image = {{photomontage |photo1a = Park Hill Samarkanda.JPG |photo1b = Talnakh.jpg |photo1c = Vista Teatro teresa carreño.jpg |photo2a = The National Theatre, South Bank, London (3).jpg |photo2b = 1981 BostonCityHall byLebovich8 HABS MA1176.jpg |photo2c = Soviet apartment.jpg |photo3a = Guajolote.jpg |photo3b = Barbican-arts-centre-large.jpg |photo3c = Alexandra Road Estate.jpg |size = 300 |color_border = #AAAAAA |color = #F9F9F9 |caption = |foot_montage = }} |alt = |yearsactive = 1950-ти – рани 1980-ти |country = Меѓународна |major figures= |influences= |influenced= }} '''Брутализам''' — [[архитектонски стил]] кој се појавил кон средината на [[20 век]] (од 1950 до средината на 1970) како дел од [[Модернизам|Модернизмот]] во [[Обединетото Кралство]], меѓу проектите за реконструкција на повоениот период.<ref>{{Cite web |date=28 October 2018 |title=Reclaiming Polish Brutalism: Discover the Emblems of Communism |url=https://www.archdaily.com/904788/reclaiming-polish-brutalism-discover-the-emblems-of-communism |access-date=18 October 2023|website=ArchDaily |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite news |last=Larsson |first=Naomi |date=6 August 2023 |title=Socialist modernism: remembering the architecture of the eastern bloc |language=en-GB |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/cities/2018/aug/06/socialist-modernism-remembering-the-architecture-of-the-eastern-bloc |access-date=18 October 2023 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of BRUTALISM|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/brutalism|website=www.merriam-webster.com|language=en|access-date=2019-07-11}}</ref><ref name=":12">{{Citation|last=Bull|first=Alun|title=What is Brutalism?|date=8 November 2013|url=https://vimeo.com/78931268|access-date=10 October 2018}}</ref><ref>Đorđe, Alfirević & Simonović Alfirević, Sanja: [https://www.academia.edu/31574816/Brutalism_in_Serbian_Architecture_Style_or_Necessity_Brutalizam_u_srpskoj_arhitekturi_stil_ili_nu%C5%BEnost_ Brutalism in Serbian Architecture: Style or Necessity?] ''Facta Universitatis: Architecture and Civil Engineering'' (Niš), Vol. 15, No. 3 (2017), pp. 317–331.</ref> Терминот „брутализам“ потекнува од францускиот збор кој го опишува материјалот кој е карактесритичен за овој стил [[béton brut]] или натур бетон.<ref name=":0">{{Cite magazine|url=https://medium.com/on-architecture-1/the-new-brutalism-6601463336e8|title=The New Brutalism|first=Reyner|last=Banham|magazine=[[Architectural Review]]|date=9 December 1955|via=On Architecture|access-date=2018-10-10}}</ref><ref>{{cite news |last1=Snyder |first1=Michael |title=The Unexpectedly Tropical History of Brutalism |url=https://www.nytimes.com/2019/08/15/t-magazine/tropical-brutalism.html |website=[[The New York Times]] |date=15 August 2019 |access-date=11 May 2020}}</ref> Шведската фраза ''nybrutalism'', или „нов брутализам“ првпат бил употребен од британските архитекти Алисон и Питер Смитсон за нивниот пионерски пристап кон дизајнот<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name="The NB p10" />Британскиот архитектурен критичар [[Рајнер Банхам]] го адаптира овој термин нарекувајќи го самиот стил брутализам (или во оригинал Нов Брутализам) [[Податотека:Pošta vo Skopje, Macedonia.jpg|180px|мини|десно|Телекомуникациски центар, Скопје]] Бруталистичките згради се карактеризираат со минималистички конструкции кои ги прикажуваат голите градежни материјали и структурните елементи над декоративниот дизајн.<ref name="Dezeen2">{{cite web|title=The Dezeen guide to Brutalist architecture|url=https://www.dezeen.com/2014/09/10/dezeen-guide-to-brutalist-architecture-owen-hopkins/|last1=Hopkins|first1=Owen|website=[[Dezeen]]|date=10 September 2014|access-date=19 April 2020}}</ref><ref name="AD2">{{cite web|title=Brutalist architecture – a retrospective|url=https://www.architectureanddesign.com.au/features/list/a-look-at-brutalist-architecture|last1=Editorial Staff|website=Architecture and Design|access-date=19 April 2020}}</ref> Градбите се одликуваат како масивни градби со изразено потенцирана конструкција и видливи суровини, натур-бетон, и во одредени случаи комбинација од [[тула]] и [[натур-бетон]]<ref name="AD2" /><ref name=":4">{{Cite web|title=Brutalist Architecture London {{!}} A Guide To Brutalism|url=https://20bedfordway.com/news/guide-to-brutalist-architecture-london/|date=2014-06-23|website=20 Bedford Way|language=en-GB|access-date=2020-05-11}}</ref>, како и [[челик]], [[Дрво (растение)|дрво]] и [[стакло]].<ref name="bbcarts">{{cite web |last1=Harwood |first1=Elain |title=The concrete truth? Brutalism can be beautiful |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/articles/2KYNVdPBLTYC99f18wsZPQy/the-concrete-truth-brutalism-can-be-beautiful |website=BBC Arts |access-date=11 May 2020}}</ref> Во времето во кое се појавил од политичката левица бил сметан за „''нов хуманизам''“, додека пак од политичката десница за „''нов епиризам''“. Потекнувајќи од модернистичкото движење, се вели дека брутализмот е реакција против носталгијата на архитектурата во 1940-тите<ref name=":32">{{cite book|author=Rasmus Wærn|title=Guide till Sveriges Arkitektur : Byggnadskonst Under 1000 År|publisher=Arkitektur Förlag|year=2001|isbn=9789186050559|location=Stockholm}}</ref>. Тој станал многу популарен при проектирање на образовни установи (особено универзитетски згради) како и кај многу владини проекти за колективно домување, шопинг центри, индустриски згради и јавни установи. Негови примери се среќаваат низ целиот свет, во [[Велика Британија]], [[Франција]], [[Германија]], [[Јапонија]], [[САД]], [[Канада]], [[Бразил]], [[Русија]], [[Израел]], [[Австралија]]. Во Обединетото Кралство, брутализмот бил прикажан во дизајнот на утилитарните, евтини социјални станови под влијание на [[Социјализам|социјалистичките]] принципи и набрзо се проширил во другите региони низ светот, додека бил одгласен со слични стилови како во [[Источна Европа]].<ref>{{Cite web |last=Andrei |first=Mihai |date=15 May 2022|title=Brutalist architecture and its unusual, raw appeal |url=https://www.zmescience.com/feature-post/culture/culture-society/brutalist-architecture-and-its-unusual-raw-appeal/ |access-date=18 October 2023 |website=ZME Science |language=en-US}}</ref><ref name="Dezeen2" /><ref name="AD2" /><ref>{{Cite web|title=The history of Brutalist architecture in NYC affordable housing|url=https://ny.curbed.com/2019/11/11/20959515/nyc-architecture-brutalism-affordable-housing-mitchell-lama|last=Plitt|first=Amy|date=11 November 2019|website=Curbed NY|language=en|access-date=30 April 2020}}</ref> И покрај неговата грубост и навидум недостаток на комфорт, брутализмот младата генерација на архитекти го истоветува со [[оптимизам]], светлина, слобода на израз, особено во поствоениот свет, во кој и се создава. Банхам во еден момент во своите критички текстови се осврнал на брутализмот не само како стил туку и како атмосфера на морална сериозност меѓу архитектите. Во поново време поимот брутализам се користи при опишување на објекти кои датираат од крајот на [[20 век]], кои се огромни и непопуларни, односно како синоним за нешто што е грубо, брутално, нападно. ==Историја== [[File:Villa Göth crop.jpg|alt=|thumb|[[Вила Гот]] (1950).]] Терминот „брутализам“<ref name="A-Z">{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2014/feb/13/jonathan-meades-brutalism-a-z|title=The incredible hulks: Jonathan Meades' A-Z of brutalism|last=Meades|first=Jonathan|date=2014-02-13|website=The Guardian|language=en|access-date=2018-10-10}}</ref> бил првично употребен од шведскиот архитект [[Ханс Асплунд]] при опишување на објектот [[Вила Гот]] сместена во [[Упсала]],<ref name=":5">Hans Asplund's letter to Eric De Mare, Architectural Review, August 1956</ref> проектирана од неговите колеги Б.Едман и Л.Холм во [[1949]] година<ref name="The NB p10" />. Во оригинал е употребен терминот ''nybrutalism'' кој на [[шведски јазик]] значи ''Нов Брутализам''. Терминот потоа бил присвоен од британските архитекти Алисон и Петар Симтсон, а станал глобално прифатен после објавување на книгата на британскиот критичар и историчар [[Рајнер Банхам]] со наслов ''Новиот Брутализам: Етика или Естетика?'' (англиски: ''The New Brutalism: Ethic or Aesthetic?'') во која е анализиран новопојавениот архитектонски пристап при проектирање, конкертно во [[Европа]]. Терминот беше откриен во летото 1950 година од група англиски архитекти во посета, вклучувајќи ги Мајкл Вентрис, Оливер Кокс и Грем Шенкланд, каде што очигледно „''се рашири како шумски пожар и [беше] последователно усвоен од одредена фракција млади британски архитекти''“.<ref name="A-Z" /><ref>{{cite journal|last=Vidler|first=Anthony|title=Another Brick in the Wall|date=October 2011|volume= 136|journal=October|pages= 105–132|doi= 10.1162/OCTO_a_00044|jstor= 23014873|s2cid= 57560154|url=https://www.jstor.org/stable/23014873}}</ref><ref name="The NB p10">The New Brutalism, Reyner Banham, Architectural Press, London 1966, p10</ref>Банхам дополнително ги проширил своите мисли во книгата од 1966 година, „''Новиот брутализам: етика или естетика''?“, за да окарактеризира неодамна воспоставениот кластер на архитектонски пристапи, особено во Европа.<ref>{{Cite web|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0422/is_2_85/ai_104208984/pg_3|archive-url=https://web.archive.org/web/20070830232044/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0422/is_2_85/ai_104208984/pg_3|url-status=dead|archive-date=2007-08-30|title=Historian of the Immediate Future: Reyner Banham – Book Review Art Bulletin, The – Find Articles|date=2007-08-30|access-date=2019-07-04}}</ref> Најдобри примери за раниот брутализам можат да се видат во работата на швајцарскиот архитект [[Ле Корбизје]], конкретно „''Unité d'Habitation''“, објект за колективно домување изграден во 1952 година во [[Марсеј]], [[Франција]] како и комплексот законодавни објекти изграден [[1953]] година во [[Чандигард]], [[Индија]]. Брутализмот особено зел залет во средината на 20 век во Велика Британија како резултат на поствоената [[Економска депресија|економска депресија]] и потребата за изградба на нискобуџетни станбени единици, шопинг центри и владини згради. Меѓутоа, брутализмот останал примарен избор на стил и во случаи кога се располагало со големи буџети бидејќи архитектите ја ценале искреноста, скулптуралноста, а најмногу бескомпромисната анти-буржоазиска природа на стилот. Со социјално прогресивната идеја зад брутализмот видлива кај Корбизјевиот станбен објект, на овој стил се гледа како на позитивна опција за унапредување на модерното урбано живеење. == Особености == [[Податотека:Skopje Post.jpg|180px|мини|десно|Телекомуникациски центар ПТТ, Скопје]] Новиот брутализам не е само архитектонски стил; тоа е исто така филозофски пристап кон архитектонскиот дизајн, стремеж да се создадат едноставни, искрени и функционални згради кои одговараат на нивната намена, жители и место.<ref name=":2">{{cite web|url=https://www.archdaily.com/645128/spotlight-alison-and-peter-smithson|title=Spotlight: Alison and Peter Smithson|last=Goodwin|first=Dario|date=22 June 2017|website=www.archdaily.com}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Heuvel|first=Dirk van den|date=2015-03-04|title=Between Brutalists. The Banham Hypothesis and the Smithson Way of Life|journal=The Journal of Architecture|volume=20|issue=2|pages=293–308|doi=10.1080/13602365.2015.1027721|s2cid=219641726|issn=1360-2365|url=http://resolver.tudelft.nl/uuid:062a1bed-804e-4af6-8a30-5e5a9122002d}}</ref> Објектите препознатливи по овој стил, најчесто се организирани со повторувачки модуларни елементи кои формираат различни функционални зони, јасно артикулирани и групирани заедно во една целина. [[Бетон|Бетонот]], конкретно натур бетонот е најмногу употребуван како материјал, поради неговата грубост и искреност како контраст на дотогашните елитни [[Неокласична архитектура|неокласицистички стилови]] кои преовледувале. Леаните бетонски елемнти користени при нивна изградба, се произведени така да е целосно видлива структурата на материјалот. Бетонот кој сам по себе е претежно конструктивен материјал без некоја естетска вредност, наеднаш станува главен декоративен елемент. Покрај него како материјали се користат и тулата, стаклото, челикот, грубо обработениот камен и сл. Иако не сите објекти кои имаат вака видлива бетонска надворешна обработка можат да бидат сместени во овој стил, истите можат да припаѓаат на останатите модерни стилови како [[Конструктивизам]], [[Интернационален стил]], [[Постмодернизам]] и [[Деконструктивизам]]. Покрај нагласувањето на материјалот и конструкцијата, за овој стил е исто така карактеристично и видливата изложеност на техничките инсталации. Брутализмот како филозофија често е поврзуван со [[Социјализам|социјалистичката идеологија]], која во временската рамка во која истиот се развивал, била поддржувана од страна на неговите дизајнери. Тој е особено застапен кај архитектурата во европските комунистички земји, од средината на 1960-тите до касните 1980-ти години (Југославија, Советскиот Сојуз, Источна Германија, Бугарија, Чехословачка<ref>{{cite book|author1=Kulić, Vladimir |author2=Mrduljaš, Maroje |author3=Thaler, Wolfgang |year=2012|title=Modernism In-Between: The Mediatory Architectures of Socialist Yugoslavia| publisher= Jovis | location=Berlin|isbn=978-3-86859-147-7 | language=English }}</ref>) Брутализмот претставува изразено доминантна архитектура, која дава монументални објекти со еднојазичен израз. Најчесто бил критикуван поради тоа што ги игнорирал околните историски објекти при вклопувањето во контекстот на градот, и додека архитектите биле фасцинирани од неговиот изглед, пошироката публика имала проблем со негово прифаќање. ==Брутализам во Македонија== Во чекор со светскиот тренд, во периодот од 60-тите па сè до 80-тите години од минатиот век, и во Македонија се појавиле објекти со препознатливите одлики на брутализмот, особено во периодот по [[Скопски земјотрес (1963)|земјотресот во Скопје]]. Наведени се неколку примери од такви објекти, како и нивните автори: [[Податотека:Skopje X124.JPG|180px|мини|десно|Комплекс Банки, Скопје]] [[Податотека:Students' dormitory Goce Delčev Skopje 10.jpg|180px|мини|десно|Студенски дом Гоце Делчев, Скопје]] * [[Историски архив (Скопје)|Историски Архив]], Скопје, 1968, [[Георги Константиновски]] * [[ДСУ „Никола Карев“ - Скопје|Зградата на гимназијата „Никола Карев“]], Скопје, 1969, [[Јанко Константинов]] * [[Студентски дом „Гоце Делчев“]], Скопје, 1971, Георги Константиновски * [[СУ „Д-р Панче Караѓозов“ - Скопје|Средно медицинско училиште]], Скопје, 1973, Јанко Константинов * [[Телекомуникациски центар Скопје|Телекомуникациониот центар на ПТТ]], Скопје, 1974, Јанко Константинов * [[Универзитет Св. Кирил и Методиј|Универзитетски кампус Св. Кирил и Методиј]], Скопје, 1974, [[Марко Мушич]] * [[Народна банка на Македонија|Комплекс Банки]], Скопје, 1974, [[Олга Папеш]] * Шалтер салата на ПТТ, Скопје, 1979, Јанко Константинов * Македонска Пошта, Прилеп, 1975 [[Љубинка Маленкова]] * [[Историски архив (Штип)|Историски Архив]], Штип, 1976, Георги Константиновски * [[Историски архив (Охрид)|Историски Архив]], Охрид, 1979, Георги Константиновски == Наводи == {{наводи}} ==Извори== * Romy Golan, [https://www.questia.com/library/journal/1P3-357632951/historian-of-the-immediate-future-reyner-banham Historian of the Immediate Future: Reyner Banham – Book Review] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141230081624/https://www.questia.com/library/journal/1P3-357632951/historian-of-the-immediate-future-reyner-banham |date=2014-12-30 }}, ''The Art Bulletin'' June 2003, Retrieved 29 December 2014 * Enciklopedija Moderne Arhitekture (org.Knaurs Laxikon der modernen Architektur) Herausgegeben von Gerd Hatje, издадена 1970 * Градители во Македонија XVIII-XX век, Георги Константиновски, издадена 2001 ==Надворешни врски== {{рв|Brutalist architecture}} *[http://brutalism.online BRUTALISM:ONLINE, проект за документирање на сите бруталистички структури низ цел свет] *[http://www.theguardian.com/artanddesign/2014/feb/13/jonathan-meades-brutalism-a-z "The incredible hulks: Jonathan Meades' A-Z of Brutalism"] *[http://www.open.edu/openlearn/whats-on/ou-on-the-bbc-here-modernity From Here to Modernity] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200601125954/https://www.open.edu/openlearn/whats-on/ou-on-the-bbc-here-modernity |date=2020-06-01 }} содржи многу примери на објекти од Брутализмот *[http://fuckyeahbrutalism.tumblr.com/ "Fuck Yeah Brutalism" блог со фотографии од Брутализам] *[http://meadesshrine.blogspot.co.uk/2014/01/bunkers.html "Bunkers, Brutalism and Bloodymindedness" BBC Документарец во 2 дела] *[http://vimeo.com/34519706 "Symbols in Transition" Документарен филм за пост-89 справување со политичките симболи и објекти од Источна Европа] *[http://www.ontarioarchitecture.com/Brutalist.htm Ontario Architecture: Brutalism] [[Категорија:Брутализам| ]] [[Категорија:Архитектонски стилови]] [[Категорија:Модернистичка архитектура]] [[Категорија:Постмодерна архитектура]] azysf3mfarezgnjnigxyb7zmztk2jan Предлошка:Детски избор за песна на Евровизија 10 1160223 5294099 5177673 2024-11-20T11:41:47Z Kwintesencjax 102724 обновување 5294099 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Детски избор за песна на Евровизија |title = [[Детски избор за песна на Евровизија]] |state ={{{state|uncollapsed}}} |above = [[Список на учесници на Детскиот избор за песна на Евровизија|Земји учеснички]] • [[Список на презентери на Детскиот избор за песна на Евровизија|Презентери]] • [[Детски избор за песна на Евровизија#Држави домаќини|Земји организатори]] • [[Список на победници на Детскиот избор за песна на Евровизија|Список на победници]] |group1 = Години |list1 = {{знамеикона|Данска}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] • {{знамеикона|Норвешка}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] • {{знамеикона|Белгија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2005|2005]] • {{знамеикона|Романија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]] • {{знамеикона|Холандија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] • {{знамеикона|Кипар}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2008|2008]] • {{знамеикона|Украина}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2009|2009]] • {{знамеикона|Белорусија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2010|2010]] • {{знамеикона|Ерменија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2011|2011]] • {{знамеикона|Холандија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2012|2012]] • {{знамеикона|Украина}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2013|2013]] • {{знамеикона|Малта}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]] • {{знамеикона|Бугарија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] • {{знамеикона|Малта}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] • {{знамеикона|Грузија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2017|2017]] • {{знамеикона|Белорусија}} ''[[Детски избор за песна на Евровизија 2018|2018]]'' • {{знамеикона|Полска}} ''[[Детски избор за песна на Евровизија 2019|2019]]'' • {{знамеикона|Полска}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2020|2020]] • {{знамеикона|Франција}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2021|2021]] • {{знамеикона|Ерменија}} [[Детски избор за песна на Евровизија 2022|2022]] • {{знамеикона| Франција}} [[Детска Евровизија 2023|2023]] • {{знамеикона| Шпанија}} [[Детска Евровизија 2024|2024]] • [[Детска Евровизија 2025|2025]] |group2 = Победници <!-- Inserite le quadre SOLO se la relativa voce è stata già creata --> |list2 = {{знамеикона|Хрватска}} [[Дино Јелушиќ]] • {{знамеикона|Шпанија}} [[Марија Исабел]] • {{знамеикона|Белорусија}} [[Ксенија Ситник]] • {{знамеикона|Русија}} [[Анастасија и Марија Толмачеви]] • {{знамеикона|Белорусија}} [[Алексеј Жигалкович]] • {{знамеикона|Грузија}} Бзикеби • {{знамеикона|Холандија}} [[Ралф Макенбах]] • {{знамеикона|Ерменија}} Владимир Арзумјан • {{знамеикона|Грузија}} Candy • {{знамеикона|Украина}} [[Анастасија Петрик]] • {{знамеикона|Малта}} Гаја Каучи • {{знамеикона|Италија}} [[Винченцо Кантиело]] • {{знамеикона|Малта}} Дестини Чукунјере • {{знамеикона|Грузија}} Мариам Мамадашвили • {{знамеикона|Русија}} [[Полина Богусевич]] • {{знамеикона|Полска}} [[Роксана Венгел]] • {{знамеикона|Полска}} [[Вики Габор]] • {{знамеикона|Франција}} [[Валентина Тронел]] • {{знамеикона |Ерменија}} [[Maléna]] • {{знамеикона |Франција}} Лисандро • {{знамеикона |Франција}} Зое Клаузура • {{знамеикона |Грузија}} Андрија Путкарадзе |below = }}<noinclude> [[Категорија:Навигациски предлошки за музика]] </noinclude> icfh3woa52lbdfiuf9cc6pdxi7lp7w4 Италија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1160284 5294075 5283661 2024-11-20T11:10:54Z Kwintesencjax 102724 5294075 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Италија |Знаме = EuroItalia.svg |Медиумски организатор = [[РАИ|РАИ Гулп]] |Национален избор = |Број на учевства = 2 |Најдобар пласман = 1 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]] |Најлош пласман = 16 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=27 |Број на учества=9|Прво учество=[[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]]}} Италија учествува на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] од 2014 година. Најдобриот пласман им е победата во [[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014 година]] која им ја донел [[Винченцо Кантиело]] со песната "Tu primo grande amore", а најлошиот резултат бил остварен во 2015 со заземањето на 16-тото (претпоследно) место. == Претставници == [[Податотека:Vincenzo Cantiello (JESC 2014 winner) with his prize.jpg|thumb|150px|Винченцо Кантиело со наградата после победата на [[Детски избор за песна на Евровизија 2014|Детскиот избор за песна на Евровизија во 2014 година]].]] * {{легенда|gold|'''Прво место'''}} * {{легенда|silver|'''Второ место'''}} * {{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}} * {{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}} {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- style="font-weight:bold; background:gold;" |[[Детска Евровизија 2014|2014]] |[[Винченцо Кантиело]] | "Tu primo grande amore" |1 |159 |- |[[Детска Евровизија 2015|2015]] |Кјара и Мартина Скарпари | "Viva" |16 |34 |- bgcolor="#CC9966" |[[Детска Евровизија 2016|2016]] |Фиама Боча |"Cara Mamma (Dear Mom)" |3 |209 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Марија Ајсид Фиоре |"Scelgo (My Choice)" |11 |86 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Мелиса и Марко |"What Is Love" | rowspan="2" |7 |151 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Марта Виола |"La Voce Della Terra" |129 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Елизабета Лиза |"Specchio (Mirror On The Wall)" |10 |107 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Шанел Дилекта |"Bla Bla Bla" |11 |95 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Мелиса и Рања |"Un Mondo Giusto" |11 |81 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Симоне Гранде |"Pigiama Party" |9 |98 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Италија на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Италија]] 700y09yc8t1005ngo9wo34tninkiczp Холандија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1160382 5294088 5283670 2024-11-20T11:26:53Z Kwintesencjax 102724 5294088 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Холандија |Знаме = EuroPaíses Bajos.svg |Медиумски организатор = [[Авротос]] |Национален избор = |Број на учевства = |Прво учевство = |Најдобар пласман = 1 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2009|2009]] |Најлош пласман = 19 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2021|2021]] |Вебсајт =https://junioreurovision.tv/country/the-netherlands |ЕБУ страница= |Број на учества=21|Прво учество=[[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]]}} Холандија учествува на [[Детска Евровизија|Детската Евровизија]] од 2003 година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис Авротос.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/country/the-netherlands|title=Netherlands|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-09-03}}</ref> [[Податотека:JESC 2013 (Netherlands) Mylène and Rosanne at rehearsal 2.jpg|мини|Мајлен & Росане на Детски избор за песна на Евровизија 2013]] Холандија е единствената земја која учествувала на сите претходни изданија на Детската Евровизија од 2003 година.<ref name=":0" /> Холандија имаше една победа. Во 2009 година, во Киев, Украина, Ралф Мекенбах победи со неговата интерпретација на песната "Click Clack".<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/participant/ralf-mackenbach|title=Ralf Mackenbach|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-09-03}}</ref> == Претставници == *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детска Евровизија 2003|2003]] | Роел | "Mijn ogen zeggen alles" | 11 | 23 |- | [[Детска Евровизија 2004|2004]] | Клартје & Ники | "Hij is een kei" | 11 | 27 |- | [[Детска Евровизија 2005|2005]] | [[Тес Гаерте|Тес]] | "Stupid" | 7 | 82 |- | [[Детска Евровизија 2006|2006]] | Кимберли | "Goed" | 12 | 44 |- | [[Детска Евровизија 2007|2007]] | [[O'G3NE|Лиза, Еми & Шели]] | "Adem in, adem uit" | 11 | 39 |- | [[Детска Евровизија 2008|2008]] | Мариса | "1 dag" | 13 | 27 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2009|2009]] | [[Ралф Макенбах]] | "Click Clack" | 1 | 121 |- | [[Детска Евровизија 2010|2010]] | Сена & Ана | "My Family" | 9 | 52 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2011|2011]] | [[Рејчел Третс|Рејчел]] | "Teenager" | 2 | 103 |- | [[Детска Евровизија 2012|2012]] | Фемке | "Tik Tak Tik" | 7 | 69 |- | [[Детска Евровизија 2013|2013]] | Мајлен & Росане | "Double me" | 8 | 59 |- | [[Детска Евровизија 2014|2014]] | Јулија | "Around" | 8 | 70 |- |[[Детска Евровизија 2015|2015]] |Шалиса |"Million lights" |15 |35 |- |[[Детска Евровизија 2016|2016]] | Кисес | "Kisses and Dancing" |8 |174 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Fource |"Love Me" |4 |156 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Макс и Ана |"Samen" |13 |91 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Метју |"Dans met jou" | rowspan="2" |4 |186 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Unity |"Best friends" |132 |- bgcolor="#FE8080" |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Ајана |"Mata Sugu Aō Ne" |19 |43 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Luna |"La Festa" |7 |128 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Сеп и Јасмијн |"Holding On to You" |7 |122 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Stay Tuned |"Music" |10 |91 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Холандија на Евровизија]] == Наводи == [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Холандија]] tayz8vyfxuxufkl57awqqd72kngm1hz Полска на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1160418 5294084 5280245 2024-11-20T11:25:35Z Kwintesencjax 102724 5294084 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Полска |Знаме = EuroPolonia.svg |Медиумски организатор = [[Telewizja Polska|ТВП]] |Број на учевства = 2 |Прво учевство = [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2003|2003]] |Најдобар пласман = 1 место, [[Детска Евровизија 2018|2018]], [[Детска Евровизија 2019|2019]] |Најлош пласман = 17 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2004|2004]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=32 |Број на учества=10|Прво учество=[[Детска Евровизија 2003|2003]]|Национален избор=}} [[Податотека:Viki Gabor JESC 2019 winner.jpg|мини|Вики Габор на Детски избор за песна на Евровизија 2019]] Полска учествувала на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] уште од неговото основање во [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] година. Меѓутоа откако во својте први две учества го освојувала последното место, нивниот радиодифузер [[Telewizja Polska|ТВП]] се повлекол од учество на Детската евровизија во 2005 година поради финансиски причини. После единаесет години пауза Полска ќе се врати во натпреварувањето во [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] година. == Претставници == *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- bgcolor="#FE8080" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] | [[Касија Журавик]] | "Coś Mnie Nosi" | 16 | 3 |- bgcolor="#FE8080" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] | [[KWADro]] | "Łap życie" | 17 | 3 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] | Оливија Вичорек | "Nie zapomnij" | 11 |60 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Алис Рега |"Mój dom" |8 |138 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |оксана Венгел |"Anyone I Want to Be" | rowspan="2" |1 |215 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Вики Габор |"Superhero" |278 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Ала Трач |"I’ll Be Standing" |9 |90 |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Сара Џејмс |"Somebody" |2 |218 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Лора |"To The Moon" |10 |95 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Maja Krzyżewska |"I Just Need a Friend" |6 |124 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Доминик Арим |"All Together" |12 |61 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Полска на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Полска]] 6gvo6do8t9h7id9v6tqped6ilxlg26n Малта на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1160457 5294092 5283673 2024-11-20T11:29:49Z Kwintesencjax 102724 5294092 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Малта |Знаме = EuroMalta.svg |Медиумски организатор = [[Public Broadcasting Services|PBS]] |Национален избор = |Број на учевства = 11 |Најдобар пласман = 1 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2013|2013]], [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |Најлош пласман = 19 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2019|2019]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=31 |Број на учества=19|Прво учество=[[Детскиот избор за песна на Евровизија 2003|2003]]}} [[Податотека:JESC 2013 (Malta) Gaia Cauchi at rehearsal 2.jpg|мини|Гаија Каучи на Детски избор за песна на Евровизија 2013]] Малта учествувала на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детска Евровизија]] уште од неговото основање во [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис PBS. == Претставници == *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] | Сара Харисон | "Like a star" | 7 | 56 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] | Young Talent Team | "Power of a Song" | 12 | 14 |- bgcolor="#FE8080" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2005|2005]] | Thea and friends | "Make it right" | 16 | 18 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]] | Софи Дебатиста | "Extra cute" | 11 | 48 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] | Cute | "Music" | 12 | 37 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2008|2008]] | Даниел Теста | "Junior Swing" | 4 | 100 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2009|2009]] | Франческа & Микаела | "Double trouble" | 8 | 55 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2010|2010]] | Никол Аѕопарди | "Knock Knock, Boom Boom" | 13 | 35 |- bgcolor="gold" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2013|2013]] | Гаија Каучи | "The Start" | 1 | 130 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]] | Федерика Фалцон | "Diamond" | 4 | 116 |- bgcolor="gold" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] | Дестини Чукунјере | "Not my soul" | 1 | 185 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] | Кристина Маргин | "Parachute" | 6 |191 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Ела Мангион |"Dawra Tond" |9 |107 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Ela Mangion |"Marchin' On" |5 |181 |- bgcolor="#FE8080" |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Елијана Гомес Бланко |"We Are More" |19 |29 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Шанел Monseigneur |"Chasing Sunsets" |8 |100 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Ајк и Каја |"My Home" |12 |97 |- bgcolor="#FE8080" |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Гаја Гамбуца |"Diamonds in the Skies" |16 |43 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Јулан |"Stronger" |10 |94 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Рамирес Скиберас |"Stilla ċkejkna" |5 |153 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Малта на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Малта]] 7yh2p42l6z2r7yyact8qorrkic7iblf Ирска на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1160458 5294091 5283672 2024-11-20T11:29:37Z Kwintesencjax 102724 5294091 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Ирска |Знаме = EuroIrlanda.svg |Медиумски организатор = [[TG4 (телевизиски канал)|TG4]] |Национален избор = |Број на учевства = 1 |Најдобар пласман = 4 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2022|2022]] |Најлош пласман = 18 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2021|2021]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=3 |Број на учества=8|Прво учество=[[Детскиот избор за песна на Евровизија 2015|2015]]}} [[Податотека:Aimee Banks at stage of JESC 2015 (2).jpg|мини|Ејми Бенкс на Детски избор за песна на Евровизија 2015]] Ирска дебитирала на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] во [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] година, на изборот одржан во [[Софија]], [[Бугарија]]. Телевизисиот канал на [[ирски јазик]] [[TG4 (телевизиски канал)|TG4]] управува со со избор на учесниците и преносот во Ирска.<ref>http://eurofestivalnews.com/2015/11/08/sara-aimee-banks-a-rappresentare-lirlanda-allo-junior-eurovision-2015/</ref> ==Претставници== *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- |[[Детска Евровизија 2015|2015]] |Аиме Бенкс |"Réalta na Mara" |12 |36 |- |[[Детска Евровизија 2016|2016]] |Зена Донели |"Bríce ar Bhríce" |10 |122 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Муиреј МекДонел |"Súile Glasa" | rowspan="2" |15 |54 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Тејлор Хајнс |"I.O.U" |48 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Ана Керни |"Banshee" |12 |73 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Мају Леви Лолор |"Saor (Disappear)" |18 |44 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Софи Ленон |"Solas" |4 |150 |- style="font-weight: bold; background: #FE8080;" |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Џесика МекКин |"Aisling" |16 |42 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Ења Кокс Демпси |"Le chéile" |15 |55 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Ирска на Евровизија]] == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Ирска]] onr3xj3kvnv8lrcg9snnlsl0vnfc113 Украина на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1164534 5294089 5283671 2024-11-20T11:28:37Z Kwintesencjax 102724 /* Претставници */ 5294089 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Украина |Знаме = EuroUcrania.svg |Медиумски организатор = [[Национална телекомпанија на Украина|НТУ]] |Национален избор = |Прво учевство = |Најдобар пласман = 1 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2012|2012]] |Најлош пласман = 15 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2019|2019]] |Вебсајт =https://junioreurovision.tv/country/ukraine |ЕБУ страница= |Број на учества=18|Прво учество=[[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]]}} [[Податотека:Anastasiya Petryk (Ukraine, winner of JESC 2012).jpg|мини|Анастасија на Детски избор за песна на Евровизија 2012]] Украина учествува на [[Детска Евровизија|Детската Евровизија]] од 2006 година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис [[Национална телекомпанија на Украина|НТУ]].<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/country/ukraine|title=Ukraine|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-08-31}}</ref> Досега во својте учества Украина има едно прво место, остварено во 2012 година кога [[Анастасија Петрик]] ја извела песната „Небо“, и две втори места во 2008 и 2013 година. Најслабиот резултат на Украина е забележан во 2019 година кога освоиле последното 15 место.<ref name=":0" /> ==Претставници== *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CD7F32|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детска Евровизија 2006|2006]] | [[Назар Слиушарчук]] | "Khlopchyk Rock 'n' Roll" | 9 | 58 |- | [[Детска Евровизија 2007|2007]] | [[Илона Галитскаја]] | "Urok glamuru" | 9 | 56 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2008|2008]] | [[Викторија Петрик]] | "Matrosy (Матроси)" | 2 | 135 |- | [[Детска Евровизија 2009|2009]] | [[Андраник Алексанјан]] | "Try topoli, try surmy (Три тополі, три сурми)" | 5 | 89 |- bgcolor="#FE8080" | [[Детска Евровизија 2010|2010]] | [[Јулија Гурска]] | "Miy litak" | 14 | 28 |- | [[Детска Евровизија 2011|2011]] | Kristall | "Evropa" | 11 | 42 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2012|2012]] | [[Анастасија Петрик]] | "Nebo (Небо)" | 1 | 138 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2013|2013]] | [[Софија Тарасова]] | "We are one" | 2 | 121 |- | [[Детска Евровизија 2014|2014]] | [[Sympho-Nick]] | "Pryjde vesna | 6 | 74 |- | [[Детска Евровизија 2015|2015]] | [[Ана Тринчер]] | "Pochny z sebe" | 11 | 38 |- | [[Детска Евровизија 2016|2016]] | [[Софија Рол]] | "Planet Craves For Love" | 14 | 30 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Анастасија Багинска |"Ne zupyniai (Don't Stop)" |7 |147 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Дарина Красноветска |"Say Love" |4 |182 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Софија Иванко |"The Spirit of The Music" |115 |59 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Александар Балабанов |"Vidkryvai " |7 |106 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Олена Усенко |"Vazhil" |6 |125 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Злобната Џунка |"Nezlamna (Unbreakable)" |9 |11 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Анастасија Димит |"Kvitka" |5 |128 |- bgcolor="#CD7F32" |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Артем Котенко |"Hear Me Now" |3 |203 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Украина на Евровизија]] == Наводи == [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Украина]] 9vbcjao922t3mvhaorwou0m0mx2sfi5 Кипар на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1164535 5294078 5283665 2024-11-20T11:12:06Z Kwintesencjax 102724 5294078 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Кипар |Знаме = EuroChipre.svg |Медиумски организатор = [[Cyprus Broadcasting Corporation|CyBC]] |Национален избор = |Број на учевства = 8 |Прво учевство = [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] |Најдобар пласман = 8 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2006]] |Најлош пласман = 16 место, [[Детска Евровизија 2016|2016]], [[Детска Евровизија 2017|2017]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= https://junioreurovision.tv/country/cyprus |Број на учества=10|Прво учество=[[Детска Евровизија 2003|2003]]}} '''Кипар''' учествувал 10 пати на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] уште од неговото основање во 2003 година. Изборот на учесниците и преносот од натпреварувањето ги врши телевизијата [[Cyprus Broadcasting Corporation|CyBC]]. Интересно е тоа што Кипар бил редовен учесник од 2003 до 2009 година (не учествувале само во 2005 година, поради проблеми со песната која била премногу слична на некоја друга песна), но потоа во следните 7 години учествувале само двапати. Досега во својте учества Кипар нема забаележителни резултати. Како најдобар резултат им е осмото место кое го освојувале во два наврати во 2004 и 2006 година. Најслабиот резултат им е 14 место освоено исто така на двапати во 2003 и 2007 година. ==Претставници== *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2003|2003]] | [[Теодора Рафти]] | "Mia Efhi" | 14 | 16 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2004|2004]] | [[Мариос Тофис]] | "Onira (Όνειρα)" | 8 | 61 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2006|2006]] | [[Луис Панајоту & Кристина Кристофи]] | "Agoria Koritsia" | 8 | 58 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] | [[Јоргос Лоанидес]] | "I mousiki dinei ftera" | 14 | 29 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2008|2008]] | [[Елена Манури & Карис Сава]] | "Gioupi Gia! (Γιούπι για)" | 10 | 46 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2009|2009]] | [[Рафаела Коста]] | "Thalassa, ilios, aeras, fotia (Θάλασσα, ήλιος, αέρας, φωτιά)" | 11 | 32 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2014|2014]] | [[Софија Патсалидес]] | "I pio omorfi mera" | 9 | 69 |- | [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] | [[Јоргос Михалидис]] | "Dance Floor" | 16 | 27 |- bgcolor="#FE8080" |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Никол Николау |"I Wanna Be a Star" |16 |45 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Марија Писариди |"Crystal Waters" |13 |60 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Кипар на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Кипар]] rifwkt8pa4i091thl6wu33eiu21f9oh Ерменија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1164669 5294077 5291658 2024-11-20T11:11:47Z Kwintesencjax 102724 5294077 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Ерменија |Знаме = EuroArmenia.svg |Медиумски организатор = [[Ерменија 1 (телевизиски канал)|Ерменија 1]] |Национален избор = |Број на учевства = |Прво учевство = |Најдобар пласман = 1 место, [[Детска Евровизија 2010|2010]], [[Детска Евровизија 2021|2021]] |Најлош пласман = 8 место, [[Детска Евровизија 2018|2018]], [[Детска Евровизија 2019|2019]] |Вебсајт =https://junioreurovision.tv/country/armenia |Број на учества=16|Прво учество=[[Детска Евровизија 2007|2007]]}} [[Податотека:JESC 2013 (Armenia) Monika at rehearsal 1.jpg|мини|Моника на Детски избор за песна на Евровизија 2013]] '''Ерменија''' учествувала 10 пати на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] од своето деби во [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис [[Ерменија 1 (телевизиски канал)|Ерменија 1]]. Досега во својте учества Ерменија има едно прво, три втори и две трети места. ==Претставници== *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2007|2007]] | [[Аревик]] | "Erazanq (Երազանք)" | 2 | 136 |- | [[Детска Евровизија 2008|2008]] | [[Моника Манучарова]] | "Im Ergi Hnchyune(Իմ Երգի Հնչյունե)" | 8 | 59 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2009|2009]] | [[Луара Хајрапетјан]] | "Barcelona (Բարսելոնա)" | 2 | 116 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2010|'''2010''']] | [[Владимир Арзуманјан|'''Владимир Арзуманјан''']] | '''"Mama"''' | '''1''' | '''120''' |- | [[Детска Евровизија 2011|2011]] | [[Далита]] | "Welcome to Armenia" | 5 | 85 |- bgcolor="#CC9966" | [[Детска Евровизија 2012|2012]] | [[Compass Band]] | "Sweetie Baby" | 3 | 98 |- | [[Детска Евровизија 2013|2013]] | [[Моника Аванесјан]] | "Choco-Fabric" | 6 | 69 |- bgcolor="#CC9966" | [[Детска Евровизија 2014|2014]] | [[Бети]] | "People of the sun" | 3 | 146 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2015|2015]] | [[Мика (ерменски пејач)|МИКА]] | "Love" | 2 | 176 |- bgcolor="silver" | [[Детски избор за песна на Евровизија 2016|2016]] | [[Анахит Адамјан]] и [[Мари Варданјан]] | "Taber" | 2 | 232 |- |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Миша |"Boomerang" |6 |148 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |L.E.V.O.N |"L.E.V.O.N" |9 |125 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Карина Игнатјан |"Colours of Your Dream" |9 |115 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Малена |"Why" | colspan="2" align="center" |'''ОСТАВКА''' |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Малена |"Qami Qami" |1 |224 |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Nare |"Dance!" |2 |180 |- bgcolor="#CC9966" |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Yan Girls |"Do It My Way" |3 |180 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Лео |"Cosmic Friend" |8 |125 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Ерменија на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Ерменија]] ti0qyfboc1ypipt5zt7c7agwtxguyfa Грузија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1164805 5294085 5283667 2024-11-20T11:26:10Z Kwintesencjax 102724 /* Претставници */ 5294085 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Грузија |Знаме = EuroGeorgia.svg |Медиумски организатор = [[Georgian Public Broadcaster|ГПБ]] |Национален избор = |Број на учевства = 9 |Најдобар пласман = 1 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |Најлош пласман = 14 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2019|2019]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=50 |Прво учество=[[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]]|Број на учества=16}} [[Податотека:Lizi Pop at JESC 2014 (2).jpg|мини|Лизи Поп на Детски избор за песна на Евровизија 2014]] '''Грузија''' учествувала 9 пати на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] од своето деби во [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис [[Georgian Public Broadcaster|ГПБ]]. Досега во својте учества Грузија има две први, и едно второ место. ==Претставници== *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детска Евровизија 2007|2007]] | [[Mari Romelashvili]] | "Odelia Ranuni (ოდელია რანუნი)" | 4 | 116 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2008|2008]] | [[Bzikebi]] | "Bzz..." | 1 | 154 |- | [[Детска Евровизија 2009|2009]] | [[Princesses]] | "Lurji prinveli (ლურჯი ფრინველი)" | 7 | 68 |- | [[Детска Евровизија 2010|2010]] | [[Mariam Kakhelishvili]] | "Mari-Dari" | 4 | 109 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2011|2011]] | [[Candy]] | "Candy Music" | 1 | 108 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2012|2012]] | [[The Funkids]] | "Funky lemonade" | 2 | 103 |- | [[Детска Евровизија 2013|2013]] | [[The Smile Shop]] | "Give me your smile" | 5 | 91 |- | [[Детска Евровизија 2014|2014]] | [[Lizi Pop]] | "Happy day" | 11 | 54 |- | [[Детска Евровизија 2015|2015]] | [[Virus]] | "Gabede" | 10 | 51 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2016|2016]] | '''Mariam Madmashvili''' | '''"Mzeo"''' | '''1''' | '''239''' |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Grigol Kipszidze |"Voice of the Heart" |2 |185 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Tamar Edilaszwili |"Your Voice" |8 |144 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Giorgi Rostiaszwili |"We Need a Love" |14 |69 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Sandra Gadelia |"You Are Not Alone" |6 |111 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Niko Kajaia |"Let's Count The Smiles" |4 |163 |- bgcolor="#CC9966" |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Mariam Bigwawa |"I Believe" |3 |161 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Анастасија и Ранина |"Over the Sky" |14 |74 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Андрија Путкарадзе |"To My Mom" |1 |239 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Грузија на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Грузија]] p6khf7fgfn4newwomoc01gj10pibfdx 5294090 5294085 2024-11-20T11:28:54Z Kwintesencjax 102724 5294090 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија |Име = Грузија |Знаме = EuroGeorgia.svg |Медиумски организатор = [[Georgian Public Broadcaster|ГПБ]] |Национален избор = |Број на учевства = 9 |Најдобар пласман = 1 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2015|2015]] |Најлош пласман = 14 место, [[Детски избор за песна на Евровизија 2019|2019]] |Вебсајт = |ЕБУ страница= http://www.junioreurovision.tv/page/country-profile?country=50 |Прво учество=[[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]]|Број на учества=16}} [[Податотека:Lizi Pop at JESC 2014 (2).jpg|мини|Лизи Поп на Детски избор за песна на Евровизија 2014]] '''Грузија''' учествувала 9 пати на [[Детски избор за песна на Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]] од своето деби во [[Детски избор за песна на Евровизија 2007|2007]] година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис [[Georgian Public Broadcaster|ГПБ]]. Досега во својте учества Грузија има две први, и едно второ место. ==Претставници== *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" ! Година ! Изведувач ! Песна ! Позиција ! Бодови |- | [[Детска Евровизија 2007|2007]] | [[Mari Romelashvili]] | "Odelia Ranuni (ოდელია რანუნი)" | 4 | 116 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2008|2008]] | [[Bzikebi]] | "Bzz..." | 1 | 154 |- | [[Детска Евровизија 2009|2009]] | [[Princesses]] | "Lurji prinveli (ლურჯი ფრინველი)" | 7 | 68 |- | [[Детска Евровизија 2010|2010]] | [[Mariam Kakhelishvili]] | "Mari-Dari" | 4 | 109 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2011|2011]] | [[Candy]] | "Candy Music" | 1 | 108 |- bgcolor="silver" | [[Детска Евровизија 2012|2012]] | [[The Funkids]] | "Funky lemonade" | 2 | 103 |- | [[Детска Евровизија 2013|2013]] | [[The Smile Shop]] | "Give me your smile" | 5 | 91 |- | [[Детска Евровизија 2014|2014]] | [[Lizi Pop]] | "Happy day" | 11 | 54 |- | [[Детска Евровизија 2015|2015]] | [[Virus]] | "Gabede" | 10 | 51 |- bgcolor="gold" | [[Детска Евровизија 2016|2016]] | '''Mariam Madmashvili''' | '''"Mzeo"''' | '''1''' | '''239''' |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2017|2017]] |Grigol Kipszidze |"Voice of the Heart" |2 |185 |- |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Tamar Edilaszwili |"Your Voice" |8 |144 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Giorgi Rostiaszwili |"We Need a Love" |14 |69 |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Sandra Gadelia |"You Are Not Alone" |6 |111 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Niko Kajaia |"Let's Count The Smiles" |4 |163 |- bgcolor="#CC9966" |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Mariam Bigwawa |"I Believe" |3 |161 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Анастасија и Ранина |"Over the Sky" |14 |74 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |'''Андрија Путкарадзе''' |'''"To My Mom"''' |1 |239 |} == Поврзано == * [[Детски избор за песна на Евровизија]] * [[Грузија на Евровизија]] [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија|Грузија]] ag1oo2tcinus84hcw5skonnj5rx55du Студентски дом „Гоце Делчев“ 0 1177024 5293850 5108220 2024-11-19T12:13:51Z Тиверополник 1815 5293850 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Students' dormitory Goce Delčev Skopje 9.jpg|мини|300п|десно|Поглед на блоковите од студентскиот дом „Гоце Делчев“]] '''Студентски дом „Гоце Делчев“''' — студентски дом во [[Скопје]]. Градбата е дело на архитектот [[Георги Константиновски]]. Објектот има капацитет за вдомување на 1200 студенти.<ref>Константиновски, Г. (2015). „Патот на еден архитект“. Култура. Скопје.стр. 37.</ref> == Историја == На 13 ноември 1969, на денот на ослободувањето на Скопје, започнала изградбата на Студенскиот дом во населбата [[Тафталиџе]]. Објектот бил проектиран со 4 блокови за 300 студенти во еден станбен блок. Во нив, собите се поделени на еднокреветни, двокреветни и брачни соби. Освен сместувачки капацитет, домот е изграден со простор наменет за спортски игралишта, библиотека, кујна и парк за одмор и рекреација. == Архитектура == Во текот на обновата на Скопје по [[Скопски земјотрес 1963|земјотресот во 1963 година]], архитектурата била во подем. Особено популарен стил во овој период бил [[Модернизам|модернизмот]], со посебен осврт на бетонскиот [[брутализам]], стил карактеристичен по тоа што се одразува со геометриски теми и груб бетон.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://yomadic.com/communist-architecture-skopje-kenzo-tange/|title=COMMUNIST ARCHITECTURE OF SKOPJE, MACEDONIA – A BRUTAL, MODERN, COSMIC, ERA|last=|first=|date=6 мај 2013|website=Yomadic|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=24 мај 2017}}</ref> Посебниот изглед на студентскиот дом го прикажува животот на студентите со посебни драматични детали и одлики. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Students' dormitory Goce Delčev, Skopje}} [[Категорија:Згради и градби во Скопје]] [[Категорија:Студентски домови во Скопје]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] 4fc26uf7tbjw46ecfkdts0wsitr59oa Категорија:Македонска староградска архитектура 14 1183516 5293848 4728807 2024-11-19T12:11:53Z Тиверополник 1815 5293848 wikitext text/x-wiki {{Катпов}} [[Категорија:Македонска архитектура по период]] [[Категорија:Отоманска архитектура во Македонија]] rr08xfltyge7sueat9nsd2qdfpcatyq Фердинанд Врангел 0 1189916 5293891 5014460 2024-11-19T17:45:53Z Andrew012p 85224 5293891 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | image = Vrangel FP.jpg | caption = Портрет на Врангел од 1892 г. | birth_date = 9 јануари 1797 | birth_place = Псков | death_date = 6 јуни 1870 | death_place = Тарту, Дорпат, Естонија | known_for = | occupation = морепловец, поларен истражувач, адмирал | nationality = | children = | religion = | relatives = | partner = }} '''Фердинанд (Фјодор) Петрович Врангел''' ({{lang-ru|Фердина́нд Петрович Врангель}}; [[Псков]], [[9 јануари]] [[1797]] — [[Тарту|Дорпат]], [[6 јуни]] [[1870]]) бил барон, [[Русија|руски]] морепловец, поларен истражувач, адмирал, почесен член на Руската академија на науките во [[Санкт Петербург]] во (1855) и еден од основачите на Руското географско друштво. == Потекло == Фердинанд Врангел потекнува од германско благородно семејство од [[балтичко море|балтичката]] област. Тој бил син на артилериски мајор Петар Лудвиг Врангел (1760-1807) и неговата сопруга Доротеја Маргарит Барбара фон Фрајман (1768-1806). Неговиот дедо се доселил од Данска и бил [[коморник]] на дворот на [[Петар Фјодорович|Петар III]] и [[Катерина Велика|Катерина II]], но паднал во немилост и побегнал од земјата. Тој учествувал на патот околу светот со бродот "Камчатка" [[1817]] - [[1819]], кој го предводел [[Василиј Головњин]]. Од [[1820]] до [[1824]] го истражува северниот крајбрежен појас на источниот [[Сибир]], а од [[1825]] до [[1827]] води уште една руска експедиција околу светот. Од [[1829]] до [[1835]] бил гувернер на рускиот дел на [[Алјаска]], а потоа министер за морнарица. Кога царската влада [[1867]] ја продала Алјаска на [[Соединети Американски Држави|САД]], силно протестираа. По него го добил името [[Врангеловиот остров]].<ref name = brit>{{Наведена мрежна страница | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/649357/Ferdinand-Petrovich-Wrangel | title =''Ferdinand Petrovich Wrangel'' | accessdate = 11 ноември 2013. | language=en | publisher=Encyclopædia Britannica}}</ref> Главен труд: „Патување по северните брегови на Сибир и по Леденото море 1820—1825“ (1841) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{портал|Биографија}} {{Ризница-ред|Ferdinand von Wrangel}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Врангел, Фердинанд Петрович}} [[Категорија:Родени во 1797 година]] [[Категорија:Починати во 1870 година]] [[Категорија:Руски истражувачи]] [[Категорија:Руски адмирали]] [[Категорија:Истражувачи на Арктикот]] [[Категорија:Морепловци]] [[Категорија:Руско благородништво]] [[Категорија:Балтички Германци]] [[Категорија:Дописни членови на Петербуршката академија на науките]] [[Категорија:Почесни членови на Петербуршката академија на науките]] [[Категорија:Добитници на Демидовата награда]] [[Категорија:Родени во 1796 година]] fbclghyg1tr6vlfotparfsj7p16nqan Телекомуникациски центар Скопје 0 1194709 5293853 4993272 2024-11-19T12:14:23Z Тиверополник 1815 5293853 wikitext text/x-wiki [[Податотека:SkopjeMEPSO.jpg|мини|341x341пкс]] Телекомуникацискиот центар на архитект [[Јанко Константинов]] е едно од најзначајните архитектонско-урбанистички целини реализирани во постземјотресна обнова на Скопје. Неговата реализација ќе биде долготрајна и комплексна, ќе остане некомплексна со серија на измени и преработки во однос на оригиналната авторска идеја. Телекомуникацискиот центар претставува интегрален елемент на планот на [[Кензо Танге]] за постземјотресна обнова на центарот. Обновата на центарот на градот во 1965 година ќе биде предмет на повикан меѓународен конкурс во организација на ООН и југословенската влада. На конкурсот ќе учествуваат четири странски тима и четири тима од поранешните југословенски простори. Во македонскиот тим предводен од арх. [[Славко Брезоски|Славко Брезовски]], учествува и [[Јанко Константинов]] , штотуку вратен од престојот во САД. Меѓународната жири комисија ќе ја подели наградата – 60% ќе добие јапонскиот предлог на [[Кензо Танге]] и неговиот тим, а преостанатите 40 % на хрватските архитекти [[Радован Мишчевиќ]] и [[Федор Венцлер.]] Планот на Танге за центарот на Скопје е амбициозен во секаква смисла- архитектонска , симболичка , економска, политичка. Планот ќе направи ревизија на функционалистичкиот пристап во урбаното планирање и ќе понуди храбри ” футористички ” визии за метропола на работ на утопија. На територијата со речиси квадратен формат од околу 290 хектари , организирана околу меандричкиот тек на реката [[Вардар]]ар, планот предвидува значајна трансформација на наследниот урбан модел и постојната слика на градот. Централизираната предземјотресна геометрија на градот, Танге ја зајакнува со поставување на потковица од објекти со оминантно станбен карактер т.н “ Градски ѕид “ кој го затвора најстрогиот центар на градот. Од друга страна, ваквата геометрија ја разбива, трасирајќи нова линеарна наскоа на развој во правец исток-запад, која го следи природниот правец на протегање на скопската котлина. По должина на оската , на бреговите на реката Вардар се поставени серија на јавни објекти ( културни, трговски, административни, образовни ), кои го нагласуваат јавниот карактер на просторот. Ваквата агрегација на јавни содржини започнува на исток со (мега)структурата на “ Градската порта “. Во таа смисла телекомуникацискиот комплекс претставува завршница на новата оска исток- запад која поаѓа од [[Транспортен центар]], објектот на [[Градски трговски центар (Скопје)|Градскиот трговски центар]] кон плоштадот Маршал Тито, на која се нижат програми со различен карактер. == Локација == За телекомуникацискиот комплекс е доделена ексклузивна локација во најтесното градско подрачје – спроти средновековната тврдина Кале, на десниот кеј на реката Вардар. Се наоѓа на самиот агол на прометните булевари “Гоце Делчев” и “Илинден”. Изборот на една ваква локација за објект, е доминантно технолошки и административен. Врзана е со меморијата на местото, со можност рационално да се искористат постоечките вградени инсталации, но и со силна верба во напредокот и технологијата проткаена низ целиот период на шеесеттите години од минатиот век. [[Податотека:Telekom Skopje.jpg|мини|336x336пкс]] Проектот е започнат во октомври 1968 г. До 1972 г. Автортот , архитектот [[Јанко Константинов]] и неговиот соработнички тим , ќе изработат три различни концепти на идејни решенија. == Прва варијанта на проектот ( не е реализирана ) == Во првиот идеен предлог за Телекомуникацискиот комплекс , јасно се чита влијанието на јапонскиот метаболизам кое преку планот на [[Кензо Танге]]. Од друга страна, може да се прочита и влијанието од американската архитектонска сцена со која авторот бил во директен допир за време на својата проектанска пракса кон крајот на педесеттите и почетокот на шеесеттите години од минатиот век. Во оваа варијанта тој предлага концепт на отворена просторна структура која излегува надвор од традициналните композициски норми. Комплексот има импозантни димензии со вкупно протегање од приближно 95x86 м. Може да се препознаат неколку сегменти. Доминантен е централниот дел носен од 16 вертикални цилиндрични кули , грипирани во формации од 4x4 по принципот на здружени јадра. Моќните цилиндрични структури имаат главно комуникациски и сервисен карактер. Овие вертикали се главната структура која ги носи “лебдечките” хоризонтални платформи исполнети со потребната програма. Од функционален аспект Телекомуникацискиот комплекс обединува неколку целини инволвирани во различни , сепак меѓусебно поврзани активности. Во централниот дел, со својата позиција во планот и вкупната висина доминира технолошкиот дел и сегмент наменет за администрацијата. Технолошкиот дел со поштенските уреди и инсталации и вработените кои го опсложуваат, Константинов јасно го издвојува во блокот поместен кон јужната страна на комплексот. Тој се развива низ шест нивоа над земја и едно подземно нивно, со вкупна висина од 34 метри над котата на улицата. На четвртото кон север , се развива сегментот на администрацијата кој заедно со технолошкиот дел затвора правоаголен просторен периметрален блок. На овој начин поголемиот дел од објектот виси во воздух над големиот јавен простор кој претставуа своевидна обединувачка платформа, која Константинов богато ја уредува со зеленило, водни површини и скулптури. На исток и запад од централната структура се предвидени ниски волумени чија програма се развива низ едно подземно и две нивоа над земја. На исток се наоѓа големата шалтер сала и делот со јавни услоги. Влезовите во технолошкиот дел на телекомуникацискиот центар, сервисните и подземното паркирање се ориентирани кон ул. “Орце Николов “. == Втора варијанта на проектот ( реализирана ) == Во периодот што следел [[Јанко Константинов]] со својот соработнички тим ќе развие ново идејно решение за Телекомуникацискиот комплекс. По барање на “ урбанистите “ во оваа варијанта на проектот администрацијата е целосно крената на столбови, ориентирана кон плоштадот, додека шалтерската сала ја добива спротивната позиција, кон запад. На ваков начин се обезбедува непречена врска на плоштадот, кејот на реката [[Вардар]] и платото кое и во оваа фаза на разработка претставува значаен интеграциски елемент на комплексот и уредена јавна површнина достапна на граѓаните сред и инаку технолошкиот комплекс со прилично затворен карактр. Како реминисценција од претходната фаза, се појавуваат две цилиндрични комуникациски јадра во телекомуникациски блок и четири комуникациски јадра поставени во аглите на квадратната зграда со администрацијата. Во оваа фаза комплексот е многу поблизок до [[бруталистичка]] естетика. [[Податотека:Pošta vo Skopje, Macedonia.jpg|мини|326x326пкс|Кула и Блок]] == Кула и Блок ( реализирани ) == Во 1972 г се пристапува кон реализација на првата етапа. Објектот е составен од два сегмента – блок , со висина од П+4 и кула со висина П+7 кои, во програмска смисла , го претставуваат чисто технолошкиот сегмент од комплексот. Во нив е сместена телекомуникациската опрема и просториите за техничкиот персонал кој ја опслужува опремата. Неговото проектирање претставува резултат на долга опсежна студија на технологијата на телекомуникациски објекти и пред себе ја поставува целта да ги предвиди и покрие потребие на телефонскиот и телеграфскиот сообраќај во следните 30 години. Доминантно бруталистички во својот архитектонски јазик, тој е сочинет од моќни волумени со затворен карактер. Фасадните платна се третирани во широки потези , површините на бетонот се искрено покажани. Исклучителна употреба на [[натур бетонот]] , на начин кој ја поништува класичната разлика меѓу структура и обвивка, води кон аскетска редукација во однос на материјалноста и бојата во објектот. Повторливоста на одредени групации создава ритмичко исфрлање и вовлекување на фасадата, кое дополнително придонесува кон динамиката на општата композиција. Ваквиот архитектонски израз го носи карактеристичниот авторски печат на [[Јанко Константинов]] од шеесеттите и седумдесеттите години од минатиот век. == Шалтер сала ( реализирана) == [[Податотека:Skopje Post.jpg|мини|319x319пкс]] Шалтерската сала се наоѓа на најисфрлената точка на локацијата, на аголот на булеварите ”Гоце Делчев ” и ” Илинден ”. Со својата кружна форма, таа ја дополнува фигуративната игра на елементите – на веќе изградениот правоаголен телекомуникациски блок, вертикалата на телекомуникациската кула и предвидената квадратна маса на административниот објект. Таа е со двовисински простор кој е наменет за работа со јавноста. Зад делот за посетители по периферијата на кругот, се сместени просториите за прием и опрема на писма и пакети, просториите за административните служби , архива и сл. == Управна зграда ( варијанти ) == Предвидена е како последна фаза во реализацијаа на комплексот, никогаш нема да се реализира според проектот на Константинов. Програмата е дистрибуирана низ едно подземно ниво, приземје со висина од 7,5 м и четири нивоа со администрација кои постепено се исфрлаат кон надвор. Дистрибуцијата на движењето е со централен коридор , а работните простори соодветно се ориентирани кон фасадите или кон атриумот. Речиси целото приземје на објектот е слободно , освен аглите каде што се наоѓаат влезовите и вертикалните комуникации. Структурата на објектот исто е од [[армиранобетонска конструкција]] . Соодветно на карактерот на објектот и видот на програмата во внатрешноста , сите четири фасади авторот ги третира на идентичен начин. Административните псторори се екстензивно застаклени, а карактерот на прозорските отвори се менува по нивоа. Од друга страна, аглите на објектот се силно нагласени. Покрај цилиндрите во кои се сместени вертикалните комуникации, слично како и во Педагошката гимназија , Јанко Константинов ги нагласува блоковите со санитарии. Доминантно затворени, тие се дополнително акцентирани со вертикалните платна во натур бетон, изразено скулптурларно третирани. Во следната фаза на разработка на проектот се трансформира основниот габарит на зградата. Во југозападниот агол се појавува вцртана позиција на веќе постоечкиот објект. Концептот и понатаму останува атриумски, објектот е ориентиран кон внатрешниот двор со "L" форма, намален во висина и со дополително рационализирани распони доведени до димензија од 6м. Експресивноста на фасадите постепено се намалува, во аглите се задржуваат цилиндричните вертикали, фасадата е ектензивно застаклена со воедначен растер и во целост исчезнува второстепената пластика во натур бетон. Долготрајноста на процесот на проектирање на односите меѓу Јанко Константинов и ИСП " Бетон " [[Свето Прокопиев]], ќе доведат до тоа [[Јанко Константинов]] да биде разрешен од задачата. Прокопиев за објектот на управната зграда ќе распише интерен конкурс во рамките на Институтот. == Транзиција == Настанати во посебен контекст и со карактеристична материјалност, по период од 30-40 години од нивната изградба, тие се соочени со бројни предизвици кои водат кон нивна забрзана деградација. Вообичаеното физичко стареење на вградените материјали и опрема во случајот на Телекомуникацискиот центар е дополнето и со програмска и функционална надминатост на дел од површините. Дополнително на југозападниот агол во дадениот миг трае изградбата на уште еден објект кој со својот габарит комплетно ќе ја блокира визурата од плоштадот кон своевремено доминантната вертикала на поштенската кула. На овој начин сосема свесно и тендецизно е уништена една вредна доцно-модерна архитектонска и урбанистичка композиција, постапка која и не е единствена и исклучува само за ПТТ центар. Сличен однос може и да забележиме и кај Универзитетскиот кампус , а до екстрем е доведен кај комплексот објекти на Културниот центар. Трендот за преобликување на постоечки градби во гротескна сценографија, пак , во последните неколку години ја " преоблече" зградата на [[Зоран Штаклев]]. Некогаш елегантна стаклена фасда, врамена во тешка рамка од [[натур бетон]] се зароби во евтини фасадни материјали со несмасни историски наводи кои наликуваат на искривена слика во огледало на нечија туѓа истроија. [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија]] 51evtog0tba4569khhz0d3r5emgcps4 Васа Чубриловиќ 0 1201660 5293977 5126362 2024-11-19T22:57:07Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Vaso_Čubrilović,_SANU.jpg|Vaso_Čubrilović,_SANU.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs| 5293977 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за научник | box_width = | name = Васо Чубриловиќ | image = | caption = | birth_date = {{Роден на|14|јануари|1897}} | birth_place = [[Градишка]] [[Австроунгарија]], денес [[Босна и Херцеговина]] | death_date = {{Death date and age|1990|6|11|1897|1|14}} | death_place = [[Белград]] [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија|СФРЈ]], денес [[Србија]] | residence = | citizenship = | ethnicity = [[Срби|српско]] | fields = историја | workplaces = | alma_mater = | doctoral_advisor = | academic_advisors = | doctoral_students = | known_for | influences = | influenced = | awards = | religion = | signature = | footnotes = }} '''Васо''' или '''Васа Чубриловиќ'''{{sfn|Чубриловић|1983}} ({{lang-sr|Васо}} или ''Васа Чубриловић''; [[Градишка]], [[14 јануари]] [[1897]] година — [[Белград]], [[11 јуни]] [[1990]])<ref name="сану">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=1402, |title=Биографија на мрежното место на САНУ |accessdate=2018-06-06 |archive-date=2012-01-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120110162630/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=1402, |url-status=dead }}</ref> — српски академик, професор на [[Универзитет во Белград|Белградски универзитет]]{{sfn|Чубриловиќ|1983}}, министер и [[историчар]]. Како гимназијалец бил учесник во [[Сараевски атентат|Сараевскиот атентат]]. == Животопис == === Детство === Роден бил на 14 јануари 1897 година во Градишка,{{sfn|Лопушина|16 ноември 2013}} од мајка Савка, родена Лазаревиќ и татко Јове. Мајка му била Краишкиња,{{sfn|Балканика|2000|p=139}} едниот брат и бил директор на банка, а другиот поп. Била писмена, што претставувало права реткост помеѓу нејзините врснички. {{sfn|Бабиќ|18 август 2012}} Татк ому бил со порекло до [[Крупа на Врбасу]], одкаде потекнуваат многу Чубриловиќи. Таткото се занимавал со трговија, учествувал во [[Невесињска пушка|Востанието 1875–1878]] и бил доброволец во [[Српско-турска војна (1876-1878)|Српско-турска војна 1876]].{{sfn|Балканика|2000|p=139}} Бил најмлад од десетте деца, кои се раѓале по следниот редослед: Јованка, Чедо, Здравко, [[Стака Бокоњиќ|Стака]], [[Вељко Чубриловиќ|Вељко]], Лепа, Вида, Милорад, [[Бранко Чубриловиќ|Бранко]] и Васо. Троицата првородени рано умреле.{{sfn|Бабић|18 август 2012}} Како таткото после раѓањето на Васа умрел, а после десет годими им умрела и мајката, грижата за децата водел вујкото на таткоим [[Васо Видовиќ]],{{sfn|Светлишиќ|Крајшиќ|1997}} кој важел за важен трговец во Градишца. Грижата за младите деца ја преземале постариот брат Вељко и сестрата Станка и Вида. {{sfn|Балканика|2000|p=139}} == Сараевски атентат == Додека учел VI-то одделение во гимназија, станал член на национално-револуционерната организација [[Млада Босна]].{{sfn|Балканика|2000|p=141}} После демонстративното напуштања на светосавската приредба на 27 јануари 1914, на која била свирена химната на царот [[Фрања Јосиф]], избркан е од гимназијата во Тузла и преминал кај сестрата Стајка во Сараево, каде ја продолжил гимназијата.{{sfn|Балканика|2000|p=141}} Во Сараево се поврзал со Данило Илиќ и со другите членови на организацијата Млада Босна, кои се подготвуваледа извршат атентат на надвојводата [[Франц Фердинанд]]. [[Податотека:Vaso Čubrilović.jpg|мини|180п|Васо Чубриловиќ, снимено во текот на судењето (октомври 1914)]] Бил учесник во [[Сараевски атентат|Сараевскиот атентат]] на 28 јуни [[1914]] година во Сараево,{{sfn|Чубриловић|1983}} како член на втората илиќева тројка (Чубриловиќ, Поповиќ и Мехмедбашиќ). На денот на атентатот го чекал Франц Фердинанд со бомба и со револвер кај Вишото женско училиште во Сараево. Фатен бил во [[Козарска Дубица|Босанска Дубица]] и вратен во Сараево.{{sfn|Стојнић|2014|p=43}} На судењето одржано во октомври, на кое имало 25 обвинети за злосторство велепредавство, по службена должост за бранител му е доделен адвокатскиот приправник [[Рудолф Цистлер]]. Бранителот при прифаќањето на работа се обврзал дека совесно ќе пристапи кон својата должост.{{sfn|Кољевић|2014|p=17}} Се обидел да го оспори обвинувањето, докажувајќи дека велепредавство не е казниво дело и објазложувајќи го тоа со фактот дека анексијата на Босна и Херцеговина била незаконска состојба, со оглед дека не е ратификувана во австрискиот и угарскиот парламент,{{sfn|Кољевић|2014|p=18}} поради што по судењето е обвинет за согласување со велепредавство.{{sfn|Кољевић|2014|p=19}} Васо поради малолетност, судот го поштедил од [[смртна казна]], но го осудил на 16 години најстрог затвор{{sfn|Чубриловић|1983}}, која ја издржувал во Мелерсдорф во Австрија и во [[Заница]].{{sfn|Стојнић|2014|p=43}} Во затвор проминл 4,5 години, од кои повеќе од три години во самица . Еден е од петте преживеани во затвор, од вкупно тринаесетте осудени на затвор.{{sfn|Балканика|2000|p=140}} За велепредавство се осудени и негови те браќа{{sfn|Лопушина|16 ноември 2013}} Вељко на истото судењето на смрт со бесење, а Бранко во [[Велепредавнички процес (1915—1916)|Бањалучкиот процес]] на 14 години тежок затвор. На 6 недели затвор без признавање на олеснувања за политички виновници, Врховниот суд ја осудил и сестрата Стака, бидејќи во писмото на братот Бранко, известувајќи го за вељковата смрт, навела дека брат им „бил јунак и дека мирно починал”, славејќи го со тоа покојниковото дело.{{sfn|Ћоровић|2002}} === Меѓувоен период === По [[Првата светска војна]] и распадот на [[Австроунгарија|Австроунгарската монархија]], во ноември [[1918]] година ослободен е, а потоа во февруари 1919 година завршил гимназија во Сараево. Потоа најпрво се запишал на Филозофскиот факултет во [[Загреб]], а потоа преминал на Филозофскиот факултет на Универзитет во Белград. {{sfn|Светлишић|Крајшић|1997}} Дипломирал во 1922 година{{sfn|Чубриловић|1983}} и истата година во Сараево се оженил со Радунка Анѓелковиќ (1895). Тие двајца во 1926 година го добииле синот Милош (1926—1987) и ќерката Богдана, омажена Мастиловиќ. Вториот брак го склучил со Даница Трипковиќ со која немал деца.{{sfn|Лопушина|16 ноември 2013}}{{sfn|Ћирковић|2009}}{{sfn|Балканика|2000|p=141}} Како професор во гимназија работел во [[Сремска Митровица]], во Сараево и Белград. Го положил професорскиот испит во 1927 година.{{sfn|Светлишић|Крајшић|1997}} Докторирал историја во 1929 година на [[Универзитет во Белград|Белградскиот универзитет]],{{sfn|Чубриловић|1983}} на тема ''Босанското востание од 1875—1878''. {{sfn|Светлишић|Крајшић|1997}} Истaта година (1929), како асистент на Семинарот за општа историја на новиот век, го примил [[Владимир Ќоровиќ]], а во 1934 година станал [[доцент]], по предметот „Општа историја на новиот век“, за да во 1939 година биде примен за вонреден професор.{{sfn|Светлишић|Крајшић|1997}} Преку Ректоратот на Белградскиот универзитет барал да се врати од Воената архива во Виена на Југославија, бројната архивска граѓа, која се однесува на поблиската и подалеката историја и во врска со тоа изготвил ралични извештаји за Српската кралска академија, како и за Информационото биро за историски науки за Источна Европа во [[Варшава]].{{sfn|Балканика|2000|p=148}} Од 1921 до 1939 година бил член на Земјоделската партија. Првиот говор во корист на таа партија го одржал во [[Бијелина]] во 1921 година.{{sfn|Балканика|2000|p=141}} [[Податотека:Čubrilović family.jpg|мини|Од лево на десно: Васо Чубриловиќ, Катица Радулашки, Стака Бокоњиќ, Бранко Чубриловиќ, Вида Копривица, Лепа Митраковиќ и Милорад Чубриловиќ.{{sfn|Бабић|18 август 2012}}]] == Дела == Според сопствено кажување, се формирал како историчар, најмногу под влијание на тројца научници: * [[Владимир Ќоровиќ]], со кој како соработник ја сфатил комплексноста на историските истражувања. * [[Васиљ Поповиќ]], кој го вовел во методологијата на модерната европска историографија * [[Јован Цвијиќ]], од кого го наследил антропогеографскиот пристап, држејќи сè до ставот дека историјата на човечкото општество се развива под влијание на географската средина. Првиот труд, краток оглед за [[Васа Пелагиќ]] го објавил во 1924 година. Автор е на повеќе научни трудови од домашната историографија. Библиографијата ја сочинуваат 167 историографски трудови - [[монографии]], студии, расправи, [[статии]], прилози, осврти и прикази. Останал доследен интегрален [[Југословен]] по определување и [[марксизам|марксист]] по нужда. [[Историографија]] уште не го вреднува неговото дело, постојат само поединечни прикази и оцени, но тие се повеќе од пригодна природа и далеку се од непристрасна, сеопфатна и темелна анализа. Неговите научни дела можат да се поделат во четири меѓусебно испреплетени тематски круга: 1. Историја на српскиот народ под турска власт. Зборува за патријалхалното општество, долготрајна турска окупација, улога на [[СПЦ]], [[ајдуци]], [[ускоци]], етнички миграции во југословенските земји во период од 15 до 19 век. Од оваа област најпознати трудови се: * ''„Босански Фрајкори во Австриско-турската војна 1788—1791” (''„Босански Фрајкори у Аустро-турском рату 1788—1791”)'', „Братство”, 1933; *''„Политички причини зи преселбите на Балканот” ( ''„Политички узроци сеоба на Балкану”''), Гласник на географското друштво XVI, Белград 1930, Ја проширил методологијата на проблемите на балканските миграции посматрајќи ги со комплексна метода на историско-политички, социјални и културно-етнички чинители. * ''„Потеклото на муслиманското племство во Босна и Херцеговина”'' („Порекло муслиманског племства у Босни и Херцеговини”''), Југословенско историско списание бр. 1-4, Белград 1935; * ''„Околу проучавањето на средновековниот феудализам: По повод делото на Георгиј Острогорски, Пронија”'' (''„Око проучавања средњовенковног феудализма: Поводом дела Георгија Острогорског, Пронија”''), Прилог кон историјат на феудализмот во Византија и јужнословенските земји, Историско списание, 1952; * ''„Терминологија на племенското општество во Црна Гора”'' (''„Терминологија племенског друштва у Црној Гори”''), Белград 1959; * ''„Српска православна црква под Турците од XV до XIX век”'' (''„Српска православна црква под Турцима од XV до XIX века”''), Зборник на Филозофскиот факултет V, Белград, 1960; * ''„Настанувањето на племето Куча”'' (''„Постанак племена Куча”''),{{sfn|Балканика|2000|p=1}} Зборник на Филозофскиот факултет VII–1, 1963;{{sfn|Балканика|2000|p=157}} * ''„Малоншиќи, племе во Црна Гора”'' (''„Малоншићи, племе у Црној Гори”''){{sfn|Балканика|2000|p=146}} Зборник на Филозофскиот факултет VIII–2, 1964.{{sfn|Балканика|2000|p=157}} 2. Историја на српската револуција: * ''„Босанско Подриње и Првтоо српско востание” (''„Босанско Подриње и Први српски устанак”''), Зборник во слава на [[Филип Вишњиќ]] и народни песни, Белград 1936;{{sfn|Балканика|2000|p=153}} * ''„Историска основа на Вишњиќевата песна „Борба на Мишар”'' (''„Историјска основа Вишњићевој песми „Бој на Мишару”''), Прилози кон проучувањето на народната историја V, 1938;{{sfn|Балканика|2000|p=154}} * ''„Првто српско востание и босанските Срби”'' (''„Први српски устанак и босански Срби”''), Белград, 1939;{{sfn|Чубриловић|1983}} * „Првото српско востание” („Први српски устанак”), реферат на свачената академија по повод 150 години од [[Прво српско востание|Првото српско востание]], одржана во Белград на 14 февруари 1954 година. Ги изложил основните одлики на востанието во збиена форма: динамиката на борбата, меѓународното значење, социјално и демократско прашање, револуционерно творештво. Ги допрел важните прашања кои сè уште не се доволно проучувани, ниту решени: причини за стагнацијата на феудалните држави на исток, слабеење на турската феудална држава во 18 век и нејзиниот стопанскии и општествен развој, растот на производството во Србија и јакнење на трговијата со Австрија, значењето на самоуправа на кнежевствата во српската историја;{{sfn|Матковић|1956|p=215}} *''„Во што е суштината и каква е историската и културна улога на Првото српско востание од 1804 година”'' ( ''„У чему је суштина и каква је историјска и културна улога Првог српског устанка 1804. године”''), Југословенско историско списание, 1963година; {{sfn|Балканика|2000|p=157}} * ''„Улога на народните маси и личности во српската револуција”'' (''„Улога народних маса и личности у српској револуцији”''), Зборник на трудови од научниот собир од 3 до 5 јуни 1980 година, Белград 1983; * ''„Хајдук Вељко - херој на народната песна”'' (''„Хајдук Вељко - херој народне песме”''),{{sfn|Балканика|2000|p=146}} Зборник на трудови од научниот собир од во [[Неготин]] и [[Кладово]] по повод 170 години од смртта на [[Хајдук Вељко]] и 150 години од ослободувањето од Турците, Белград 1984година;{{sfn|Балканика|2000|p=162}} 3. Најобемни трудови од српската историја во 19 век: * ''Босанско востание 1875—1878'' (''Босански устанак 1875—1878''), Српска кралевска академија на науките 1930 LXXXIII.{{sfn|Чубриловић|1983}} Ги опишува условите, појавата, развојот и спласнување на востанието во [[Босанска Крајина]]. Настало е како резултат на повеќегодишни архивски истражувања во земјата и во Виена, со консултирање на огромна мемоарска граѓа, која ја собирал и меѓу своите блиски сродници; {{sfn|Балканика|2000|p=146}} * ''„Србија 1858–1903”'', со Владимир Ќоровиќ, монографија, Белград 1938;{{sfn|Балканика|2000|p=154}} * ''„Историја на политичките мисли во Србија во 19 век”'' (''„Историја политичке мисли у Србији 19. века”''){{sfn|Чубриловић|1983}}, Белград 1958 година. Ова е негово најзрело и најобемно дело. Работата на него ја започнал во периодот помеѓу двете светски војни, но белешките и ракописите му пропаднале во Управата на град Белград во Гестапо. По војната, по враќањето на катедрата за историја, се вратил на пишувањето, со желба да ја заокружи темата од историјата на Србите во 19 век.{{sfn|Балканика|2000|p=147}} Делото го објавил за потребите на студената историја на Филозофскиот факултет и пошироката публика. За него имало неколку пофални прикази и белешки, а едина одмерена и блага критика напишал [[Драгослав Јанковиќ]], забележувајќи низа пропусти, погрешни сфаќања и тврдења, како што се оние за настанувањето и природата на [[држава]]та, периодизација на Србија во 19 век, авторството на „[[Начертаније]]” од [[1844]] година, [[Никола Пашиќ]] и други;{{sfn|Љушић|2011|p=402}} == Наводи == {{наводи}} == Литература == * {{Наведена книга|last=Чубриловић|first=Васа|title=Одабрани историјски радови|year=1983|publisher=Народна књига|location=Београд}} * {{Наведена книга|last=Petranović|first=Branko|authorlink= Бранко Петрановић|coauthors= |title=Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945|year=1992|url=http://znaci.net/00001/92.htm|publisher=Vojnoizdavački i novinski centar|location= Beograd}} * {{Наведена книга|last=Tomasevich|first=Jozo|authorlink= Јозо Томашевић|coauthors= |title=War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks|year=1975|url=https://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ&printsec=frontcover|publisher=Stanford University Press|location= Stanford|isbn=978-0-8047-0857-9 }} * {{Наведено списание|ref={{harvid|Балканика|2000}}|title=Васа Чубриловић (1897–1990) основач и први директор Балканолошког института САНУ|journal=Балканика|date=2000|volume=XXX - XXXI|url=http://www.balcanica.rs/balcanica/uploaded/balcanica/balcanica%2030%20i%2031/11%20v%20Cubrilovic.pdf|accessdate = 29 август 2017|publisher=Балканолошки институт|location=Београд|issn=2406-0801}} * {{Наведено списание|last=Кољевић|first=Срђан|editor1-last=Кустурица|editor1-first=Емир|title=Адвокат Рудолф Цистлер утврдио озбиљне мањкавости и упитност начела легитимитета судске пресуде младобосанаца|journal=Историјске свеске|date=2014|volume=2|url=https://www.andricevinstitut.org/wp-content/uploads/2014/05/Istorijska-sveska-02-2014.pdf|accessdate=31 август 2017|publisher=Андрићев институт|location=Андрићград - Вишеград|issn=2303-5293|archive-date=2016-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322031925/http://www.andricevinstitut.org/wp-content/uploads/2014/05/Istorijska-sveska-02-2014.pdf|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Стојнић|first=Бојан|editor1-last=Поповић|editor1-first=Душан|title=Млада Босна и сарајевски атентат - каталог изложбе|year=2014|publisher=Архив Републике Српске и Удружење архивских радника Републике Српске|location=Бања Лука}} * {{Наведено списание|last=Стојанчевић|first=Владимир|editor1-last=Хасанагић|editor1-first=Едиб|title=Кнез Милош Обреновић и проблеми балканских миграција у Србију после Другог устанка|journal=Зборник|date=1968|url=http://imus.org.rs/wp-content/uploads/2016/09/z-166.pdf|accessdate = 1 септември 2017|publisher=Историјски музеј Србије|location=Београд|ISSN=0354-3153}} * {{Наведена мрежна страница|ref={{harvid|Бабић|18 август 2012}}|last=Бабић|first=Јован|title=Звијезде Змијања: Др Стака Чубриловић-Бокоњић|url=http://www.kocicevizborovi.com/2012/08/%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B5-%D0%B7%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%9A%D0%B0-%D0%B4%D1%80-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%B0-%D1%87%D1%83%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B/|publisher=Завичајно друштво ”Змијање”|accessdate=2 септември 2017|location=Бања Лука|date=18 август 2012|archive-date=2017-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20170902190558/http://www.kocicevizborovi.com/2012/08/%D0%B7%D0%B2%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B5-%D0%B7%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%9A%D0%B0-%D0%B4%D1%80-%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%B0-%D1%87%D1%83%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B/|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Ћоровић|first=Владимир|authorlink=Владимир Ћоровић|title=Црна књига: Патње Срба Босне и Херцеговине за време Светског Рата 1914-1918|edition=1.|location=Београд-Сарајево|year=1920|url=https://books.google.com/books?id=hx4DAAAAMAAJ}} * {{Наведено списание|ref={{harvid|Лопушина|16 ноември 2013}}|last=Лопушина|first=Марко|title=Аустрија прогонила породице атентатора|journal=Вечерње Новости онлајн|date = 16 ноември 2013|url=http://www.novosti.rs/вести/насловна/друштво.395.html:464062-Austrija-progonila-porodice-atentatora|accessdate = 2 септември 2017|publisher=Компанија Новости|location=Београд}} * {{Наведена книга|last=Светлишић|first=Ксенија|last2=Крајшић|first2=Љиљана|editor1-last=Вуксановић|editor1-first=Миро|title=Васа Чубриловић (1987-1990) каталог изложбе|year=1997|publisher=Библиотека Матице српске|location=Нови Сад|url=http://digital.bms.rs/ebiblioteka/pageFlip/reader/index.php?type=publications&id=1438&m=2#page/2/mode/2up|accessdate = 2 септември 2017}} * {{Наведена книга|last=Ћирковић|first=Симо Ц.|title=Ко је ко у Недићевој Србији : 1941-1944 : лексикон личности : слика једне забрањене епохе|year=2009|publisher=Просвета|location=Београд|url=http://digital.bms.rs/ebiblioteka/pageFlip/reader/index.php?type=publications&id=1438&m=2#page/2/mode/2up|accessdate = 2 септември 2017|isbn=978-86-7274-388-3|pages=515–516}} * {{Наведено списание|last=Алексић|first=Перо|title=Нечастиви на Београдском универзитету|journal=Српско наслеђе|date=1998|volume=3|url=http://www.srpsko-nasledje.co.rs/sr-c/1998/02/article-09.html|accessdate = 2 септември 2017|publisher=НИП „Глас“|location=Београд}} * {{Наведено списание|ref={{harvid|Симић|30 ноември 2013}}|last=Симић|first=Јованка|title=Василије Крестић: Војводина одувек била дика српства|journal=Вечерње Новости онлајн|date = 30 ноември 2013|url=http://www.novosti.rs/вести/насловна/политика.393.html:466323-Vasilije-Krestic-Vojvodina-oduvek-bila-dika-srpstva|accessdate = 2 септември 2017|publisher=Компанија Новости|location=Београд}} * {{Наведено списание|ref={{harvid|Симић|22 април 2007}}|last=Симић|first=Перо|title=Држава без плана|journal=Вечерње Новости онлајн|date=22 април 2007|url=http://www.novosti.rs/додатни_садржај.524.html:278383-Држава-без-плана|accessdate=2 септември 2017|publisher=Компанија Новости|location=Београд|archive-date=2020-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200629043440/https://www.novosti.rs/%D0%B4%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%98.524.html:278383-%D0%94%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D0%B0-%D0%B1%D0%B5%D0%B7-%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0|url-status=dead}} * {{Наведено списание|ref={{harvid|Симић|23 април 2007}}|last=Симић|first=Перо|title=Тапија - само реч|journal=Вечерње Новости онлајн|date=23 април 2007|url=http://www.novosti.rs/додатни_садржај.524.html:278384-Тапија-само-реч|accessdate=2 септември 2017|publisher=Компанија Новости|location=Београд|archive-date=2020-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200629044713/https://www.novosti.rs/%D0%B4%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%98.524.html:278384-%D0%A2%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%98%D0%B0-%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%87|url-status=dead}} * {{Наведено списание|last=Растодер|first=Шебо|title=Један мање познат рад Васе Чубриловића о рјешавању мањинског проблема у новој југославији од 3. новембра 1944.|journal=Годишњак|date=2013|url=http://preporod.ba/wp-content/uploads/godisnjak-2013.pdf|accessdate = 3 септември 2017|publisher=Бошњачка заједница културе "Препород"|location=Сарајево}} * {{Наведено списание|last=Владимир|first=Петровић|editor1-last=Тркуља|editor1-first=Јовица|title=Репресалије у српском и југословенском друштву - Досије - Васа Чубриловић - Мањински проблем у новој Југославији|journal=Hereticus|date=2007|volume=V/1|url=http://media.hereticus.org/2014/11/Hereticus-1-2007.pdf|accessdate = 3 септември 2017|publisher=Центар за унапређивање правних студија|location=Нови Бегорад|issn=1451-1582}} * {{Наведена книга|last=Петрановић|first=Бранко|editor1-last=Ђондовић|editor1-first=Радомир|title=Србија у Другом светском рату 1939-1945|year=1992|publisher=Војноиздавачки новински центар|location=Београд|url=http://www.znaci.net/00001/92_1.pdf|accessdate = 7 септември 2017}} * {{Наведено списание|last=Матицка|first=Маријан|title=Судјеловање Хрватске у федералној колонизацији [[1945]].1948 године|journal=Зборник|date=1982|volume=11|url=http://hrcak.srce.hr/21758|accessdate = 7 септември 2017|publisher=Завод за повјесне и друштвене знаности Хрватске академије знаности и умјетности|location=Загреб|issn=1848-896X}} * {{Наведено списание|last=Матковић|first=Хрвоје|editor1-last=Шидак|editor1-first=Јарослав|title=Историјски гласник 1953 (1–2, 3–4), 1954 (1–2, 3, 4)|journal=Хисторијски зборник|date=1957|volume=10|url=http://www.historiografija.hr/hz/1957/HZ_10_22_MATKOVIC.pdf|accessdate=7 септември 2017|publisher=Повијесно друштво Хрватске|location=Загреб|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304121643/http://www.historiografija.hr/hz/1957/HZ_10_22_MATKOVIC.pdf|url-status=dead}} * {{Наведено списание|last=Љушић|first=Радош|editor1-last=Васиљевић|editor1-first=Мирко|title=Полемика Јанковић-Чубриловић|journal=Анали|date=2011|volume=1|url=http://anali.ius.bg.ac.rs/A2011-1/Anali%202011-1%20str.%20400-412.pdf|accessdate = 10 септември 2017|publisher=Правни факултет|location=Београд|issn=2406-2693|pages=400-412}} * {{Наведено списание|ref={{harvid|Драговић|23 септември 2016}}|last=Драговић|first=Раде|title=Државно-партијски врх смишља скандале|journal=Вечерње Новости онлајн|date=23 септември 2016|url=http://www.novosti.rs/додатни_садржај.524.html:626572-Drzavno-partijski-vrh-smislja-skandale|accessdate=10 септември 2017|publisher=Компанија Новости|location=Београд|archive-date=2020-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200629043241/https://www.novosti.rs/%D0%B4%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D0%B8_%D1%81%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%98.524.html:626572-Drzavno-partijski-vrh-smislja-skandale|url-status=dead}} * {{Наведена книга|last=Јовић|first=Момир|title=Кавкаски Албанци лажни Илири - проширени текстови реферата изложених 21. јуна 2007. године на мултидисциплинарном округлом столу у САНУ: “Методолошки проблем истраживања порекла Албанаца” - чланак: О балканским старинцима|year=2007|publisher=Пешић и синови|location=Београд|url=http://ivoandric.no/biblioteka/Istorija/Albanci%20Lazni%20Iliri.pdf|accessdate = 10 септември 2017}} == Надворешни врски == * [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/vcorovic-crna.html Проект Растко: Владимир Ќоровиќ, Црна книга] {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Чубриловиќ, Васа}} [[Категорија:Родени во 1897 година]] [[Категорија:Починати во 1990 година]] [[Категорија:Градишчанци]] [[Категорија:Срби од 20 век]] [[Категорија:Југословенски комунисти]] [[Категорија:Српски историчари]] [[Категорија:Членови на Млада Босна]] [[Категорија:Академици на САНУ]] [[Категорија:Југословенски политичари]] [[Категорија:Бањички логораши]] [[Категорија:Членови на Словенечката академија на науките и уметностите]] [[Категорија:Членови на Босанската академија на науките и уметностите]] [[Категорија:Странски членови на Академијата на науките на Советскиот Сојуз]] [[Категорија:Срби во Босна и Херцеговина]] [[Категорија:Погребани во Алејата на заслужните граѓани на Новите гробишта (Белград)]] 5hp8pl8p8jgeyvgl8o0orm1orqxzd8i Корисник:Liridon/Missing articles/Scientists 2 1202233 5293898 5284669 2024-11-19T17:58:38Z ListeriaBot 65467 Wikidata list updated [V2] 5293898 wikitext text/x-wiki {{Wikidata list |sparql=PREFIX schema: <http://schema.org/> SELECT ?item ?itemLabel WHERE { ?item wdt:P31 wd:Q5. ?item wdt:P21 wd:Q6581072. ?item wdt:P106 ?sci. VALUES ?sci { wd:Q901 wd:Q11063 wd:Q18805 wd:Q39631 wd:Q81096 wd:Q170790 wd:Q82594 wd:Q169470 wd:Q593644 wd:Q864503 wd:Q1265807 wd:Q3126128 wd:Q3140857 wd:Q3745071 wd:Q20107384 wd:Q26726323 wd:Q28054752 wd:Q28870501 wd:Q30084569 wd:Q10872101 wd:Q14565186 wd:Q15143181 wd:Q15143191 wd:Q15401884 wd:Q15839134 wd:Q15941468} SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language "mk,en". } FILTER(NOT EXISTS { ?article schema:about ?item. ?article schema:inLanguage "mk". ?article schema:isPartOf <https://mk.wikipedia.org/>. })}LIMIT 100 |sort=label |columns=number:#,label:Article,description,p569,p570,p18,item |thumb=100 |links=red }} {| class='wikitable sortable' ! # ! Article ! description ! датум на раѓање ! датум на смрт ! фотографија ! item |- | style='text-align:right'| 1 | [[Ada Yonath]] | | 1939-06-22 | | [[Податотека:Ada E. Yonath.jpg|center|100px]] | [[:d:Q7426|Q7426]] |- | style='text-align:right'| 2 | [[Aleksandra Bakhturina]] | | 1966-01-13<br/>1966 | | | [[:d:Q4079954|Q4079954]] |- | style='text-align:right'| 3 | [[Aleksandra Ivanivna Strelbytska]] | | 1905-12-06 | 1980-03-02 | | [[:d:Q768616|Q768616]] |- | style='text-align:right'| 4 | [[Alfiya Bikbayeva]] | | 1926-11-23 | 2004-11-10 | | [[:d:Q4086571|Q4086571]] |- | style='text-align:right'| 5 | [[Alisa Belovitskaya]] | | 1939-10-17 | | | [[:d:Q4082251|Q4082251]] |- | style='text-align:right'| 6 | [[Alla Borodina]] | | 1957-06-19 | | | [[:d:Q4094545|Q4094545]] |- | style='text-align:right'| 7 | [[Anke Bosse]] | | 1961 | | | [[:d:Q556650|Q556650]] |- | style='text-align:right'| 8 | [[Anna Astakhova]] | | 1886-06-22 | 1971-04-30 | | [[:d:Q4071609|Q4071609]] |- | style='text-align:right'| 9 | [[Anna Heer]] | | 1863-03-22 | 1918-12-09 | [[Податотека:Anna Heer (1863–1918) Ärztin.jpg|center|100px]] | [[:d:Q560826|Q560826]] |- | style='text-align:right'| 10 | [[Annedore Prengel]] | | 1944 | | [[Податотека:Annedore Prengel.jpg|center|100px]] | [[:d:Q565991|Q565991]] |- | style='text-align:right'| 11 | [[Annie Scott Dill Maunder]] | | 1868-04-14 | 1947-09-15 | [[Податотека:Annie-Scott-Dill-Maunder-ne-Russell.jpg|center|100px]] | [[:d:Q539093|Q539093]] |- | style='text-align:right'| 12 | [[Antonina Basova]] | | 1900<br/>1900-03-10 | 1998 | | [[:d:Q4079120|Q4079120]] |- | style='text-align:right'| 13 | [[Artemis Alexiadou]] | | 1969-02-13 | | [[Податотека:Artemis Alexiadou (cropped).jpg|center|100px]] | [[:d:Q706703|Q706703]] |- | style='text-align:right'| 14 | [[Athene Donald]] | | 1953-05-15 | | [[Податотека:Athene Donald (cropped).jpg|center|100px]] | [[:d:Q513936|Q513936]] |- | style='text-align:right'| 15 | [[Ayaan Hirsi Ali]] | | 1969-11-13 | | [[Податотека:Ayaan Hirsi Ali by Gage Skidmore.jpg|center|100px]] | [[:d:Q214475|Q214475]] |- | style='text-align:right'| 16 | [[Barbara Lenz]] | | 1955-02-12 | | [[Податотека:Forschergestalten- Barbara Lenz.jpg|center|100px]] | [[:d:Q807534|Q807534]] |- | style='text-align:right'| 17 | [[Brigitte Jockusch]] | | 1939-09-27 | | [[Податотека:Brigitte Jockusch.JPG|center|100px]] | [[:d:Q916373|Q916373]] |- | style='text-align:right'| 18 | [[Callista Roy]] | | 1939-10-14 | | | [[:d:Q1027328|Q1027328]] |- | style='text-align:right'| 19 | [[Catherine Coleman]] | | 1960-12-14 | | [[Податотека:Catherine Coleman.jpg|center|100px]] | [[:d:Q7468|Q7468]] |- | style='text-align:right'| 20 | [[Charlotte Schubert]] | | 1955-02-21 | | | [[:d:Q1067332|Q1067332]] |- | style='text-align:right'| 21 | [[Diana Berestovskaia]] | | 1934-05-26 | 2020-01-07 | | [[:d:Q4084809|Q4084809]] |- | style='text-align:right'| 22 | [[Diana Gabaldon]] | | 1952-01-11 | | [[Податотека:Diana Gabaldon (2010).jpg|center|100px]] | [[:d:Q272492|Q272492]] |- | style='text-align:right'| 23 | [[Donna Nelson]] | | 1954 | | [[Податотека:Donna Nelson.jpg|center|100px]] | [[:d:Q55220|Q55220]] |- | style='text-align:right'| 24 | [[Dorothea Orem]] | | 1914-06-15 | 2007-06-22 | | [[:d:Q435188|Q435188]] |- | style='text-align:right'| 25 | [[Dorothy Hansine Andersen]] | | 1901-05-15 | 1963-03-03 | [[Податотека:Dorothy Hansine Andersen.jpg|center|100px]] | [[:d:Q469231|Q469231]] |- | style='text-align:right'| 26 | [[Dorothy Reed Mendenhall]] | | 1874-09-22 | 1964-07-31 | [[Податотека:Dorothy Mabel Reed Mendenhall.jpg|center|100px]] | [[:d:Q274827|Q274827]] |- | style='text-align:right'| 27 | [[Eda Beregovskaya]] | | 1929-11-11 | 2011-03-17 | | [[:d:Q4084270|Q4084270]] |- | style='text-align:right'| 28 | [[Elga Vadetskaya]] | | 1936-01-01 | 2018-08-18 | | [[:d:Q4102296|Q4102296]] |- | style='text-align:right'| 29 | [[Ella Lingens]] | | 1908-11-18 | 2002-12-30 | | [[:d:Q94547|Q94547]] |- | style='text-align:right'| 30 | [[Emilia Vilenskaya]] | | 1909 | 1988 | | [[:d:Q4111154|Q4111154]] |- | style='text-align:right'| 31 | [[Emma P. Carr]] | | 1880-07-23 | 1972-01-07 | [[Податотека:Emma Perry Carr (1880-1972).jpg|center|100px]] | [[:d:Q7447|Q7447]] |- | style='text-align:right'| 32 | [[Enid Mumford]] | | 1924-03-06 | 2006-04-07 | | [[:d:Q14097|Q14097]] |- | style='text-align:right'| 33 | [[Galina Belaya]] | | 1931-10-19 | 2004-08-11 | | [[:d:Q4081560|Q4081560]] |- | style='text-align:right'| 34 | [[Galina Blagova]] | | 1927-08-31<br/>1928 | 2013-07-26 | | [[:d:Q4087708|Q4087708]] |- | style='text-align:right'| 35 | [[Galiya Akhmetova]] | | 1954-01-25 | 2015-09-21 | | [[:d:Q4073127|Q4073127]] |- | style='text-align:right'| 36 | [[Inna Bernshteyn]] | | 1919-10-07 | 1992 | | [[:d:Q4085131|Q4085131]] |- | style='text-align:right'| 37 | [[Irina Arnold]] | | 1908-08-07 | 2010-05-22 | | [[:d:Q4069791|Q4069791]] |- | style='text-align:right'| 38 | [[Irina Blokhina]] | | 1921-04-21 | 1999-04-14 | | [[:d:Q4088344|Q4088344]] |- | style='text-align:right'| 39 | [[Irina Bolottseva]] | | 1944-10-26 | 1995-03-20 | | [[:d:Q4090998|Q4090998]] |- | style='text-align:right'| 40 | [[Janet Kolodner]] | | | | | [[:d:Q11757|Q11757]] |- | style='text-align:right'| 41 | [[Judith Reisman]] | | 1935-04-11 | 2021-04-09 | | [[:d:Q459171|Q459171]] |- | style='text-align:right'| 42 | [[Kateryna Yushchenko]] | | 1919-12-08 | 2001-08-15 | [[Податотека:Kateryna Lohvynivna Yushchenko.jpg|center|100px]] | [[:d:Q16498|Q16498]] |- | style='text-align:right'| 43 | [[Kathryn D. Sullivan]] | | 1951-10-03 | | [[Податотека:Kathryn D. Sullivan.jpg|center|100px]] | [[:d:Q464166|Q464166]] |- | style='text-align:right'| 44 | [[Ksenija Ermolaevna Bachtadze]] | | 1899-02-06 | 1978-11-28 | | [[:d:Q4079902|Q4079902]] |- | style='text-align:right'| 45 | [[Kseniya Bogemskaya]] | | 1947-03-11 | 2010-09-24 | | [[:d:Q4089470|Q4089470]] |- | style='text-align:right'| 46 | [[Larisa Volkova]] | | 1930-05-30 | 2004-08-11 | | [[:d:Q4123378|Q4123378]] |- | style='text-align:right'| 47 | [[Lyudmila Alyabyeva]] | | 1975-07-22 | | | [[:d:Q4063741|Q4063741]] |- | style='text-align:right'| 48 | [[M. A. Boldyreva]] | | 1937-10-10 | | | [[:d:Q4090748|Q4090748]] |- | style='text-align:right'| 49 | [[Margaret Lindsay Huggins]] | | 1848-08-14 | 1915-03-24 | [[Податотека:Margaret Lindsay Huggins.jpg|center|100px]] | [[:d:Q243075|Q243075]] |- | style='text-align:right'| 50 | [[Margarita Albedil]] | | 1946-12-04 | | | [[:d:Q4063351|Q4063351]] |- | style='text-align:right'| 51 | [[Margarita Vandalkovskaya]] | | 1932-02-29 | | | [[:d:Q4103308|Q4103308]] |- | style='text-align:right'| 52 | [[María Rostworowski]] | | 1915-08-08 | 2016-03-06 | [[Податотека:María Rostworowski en licencia de conducir de España.png|center|100px]] | [[:d:Q970449|Q970449]] |- | style='text-align:right'| 53 | [[Melissa Müller]] | | 1967 | | | [[:d:Q447672|Q447672]] |- | style='text-align:right'| 54 | [[Nadezhda Almazova]] | | 1952-11-11 | | [[Податотека:Надежда Алмазова.jpg|center|100px]] | [[:d:Q4062732|Q4062732]] |- | style='text-align:right'| 55 | [[Natalija Dmitrijevna Burvikova]] | | 1945-08-17 | | | [[:d:Q4099401|Q4099401]] |- | style='text-align:right'| 56 | [[Nataliya Ananyeva]] | | 1946-12-10 | | | [[:d:Q4064812|Q4064812]] |- | style='text-align:right'| 57 | [[Nataliya Belova]] | | 1917-11-08 | 1983-07-15 | | [[:d:Q4082233|Q4082233]] |- | style='text-align:right'| 58 | [[Natalya Botvinnik]] | | 1944-02-02 | 2008-05-15 | | [[:d:Q4095142|Q4095142]] |- | style='text-align:right'| 59 | [[Natalya Vedernikova]] | | 1941-08-06 | | | [[:d:Q4105795|Q4105795]] |- | style='text-align:right'| 60 | [[Nina Anosova]] | | 1918-09-21 | 2005-06-08 | [[Податотека:Аносова, Нина Александровна.jpg|center|100px]] | [[:d:Q4066827|Q4066827]] |- | style='text-align:right'| 61 | [[Nina Bolotnova]] | | 1952-04-03<br/>1952-12-08<br/>1952 | | | [[:d:Q4090936|Q4090936]] |- | style='text-align:right'| 62 | [[Ninel Borisova]] | | 1924-11-07 | 2019-08-10 | | [[:d:Q4093912|Q4093912]] |- | style='text-align:right'| 63 | [[Olena Visyulina]] | | 1898-05-17 | 1972-10-19 | [[Податотека:Картка Вісюліної.jpg|center|100px]] | [[:d:Q4112266|Q4112266]] |- | style='text-align:right'| 64 | [[Olympia Fulvia Morata]] | | 1526 | 1555-10-26 | [[Податотека:Olympia Fulvia Morata.jpg|center|100px]] | [[:d:Q272798|Q272798]] |- | style='text-align:right'| 65 | [[Raisa Demchenko]] | | 1919-01-01 | | | [[:d:Q866811|Q866811]] |- | style='text-align:right'| 66 | [[Rebecca W. Keller]] | | 20th century | | | [[:d:Q56181|Q56181]] |- | style='text-align:right'| 67 | [[Riane Eisler]] | | 1931-07-22 | | [[Податотека:Riane Eisler.png|center|100px]] | [[:d:Q469551|Q469551]] |- | style='text-align:right'| 68 | [[Rita Levi-Montalcini]] | | 1909-04-22 | 2012-12-30 | [[Податотека:Rita Levi Montalcini.jpg|center|100px]] | [[:d:Q185007|Q185007]] |- | style='text-align:right'| 69 | [[Rózsa Péter]] | | 1905-02-17 | 1977-02-16 | [[Податотека:Rózsa Péter.png|center|100px]] | [[:d:Q453518|Q453518]] |- | style='text-align:right'| 70 | [[Sabina Jeschke]] | | 1968 | | [[Податотека:Sabina Jeschke (cropped).jpg|center|100px]] | [[:d:Q11689|Q11689]] |- | style='text-align:right'| 71 | [[Saskia Sassen]] | | 1947-01-05 | | [[Податотека:Saskia Sassen (46824286234).jpg|center|100px]] | [[:d:Q239419|Q239419]] |- | style='text-align:right'| 72 | [[Shamsha Berkimbayeva]] | политичарка | 1942-10-10 | 2022-04-08 | | [[:d:Q4084916|Q4084916]] |- | style='text-align:right'| 73 | [[Sheila Widnall]] | | 1938-07-13 | | [[Податотека:Wfm Widnall se1.jpg|center|100px]] | [[:d:Q55175|Q55175]] |- | style='text-align:right'| 74 | [[Stefanie Dimmeler]] | | 1967-07-18 | | | [[:d:Q110856|Q110856]] |- | style='text-align:right'| 75 | [[Stella Bykova]] | | 1944-01-29 | | | [[:d:Q4100964|Q4100964]] |- | style='text-align:right'| 76 | [[Tamara Bogomolova]] | | 1940 | | | [[:d:Q4089636|Q4089636]] |- | style='text-align:right'| 77 | [[Tamara Braun]] | | 1971-04-18 | | [[Податотека:Tamara Braun 2016.png|center|100px]] | [[:d:Q534027|Q534027]] |- | style='text-align:right'| 78 | [[Tatiana Anodina]] | | 1939-04-16 | | [[Податотека:Tatiana Anodina, September 2011.jpeg|center|100px]] | [[:d:Q4066788|Q4066788]] |- | style='text-align:right'| 79 | [[Tatiana Vinokur]] | | 1924-07-10<br/>1925 | 1992-05-22<br/>1992 | | [[:d:Q4111879|Q4111879]] |- | style='text-align:right'| 80 | [[Tatyana Bulygina]] | | 1929-05-16 | 2000-04-19 | | [[:d:Q4098986|Q4098986]] |- | style='text-align:right'| 81 | [[Tatyana Vasilyeva]] | | 1942-06-02 | 2002-01-06 | | [[:d:Q4104761|Q4104761]] |- | style='text-align:right'| 82 | [[Thida Thavornseth]] | | 1944-01-25 | | | [[:d:Q539513|Q539513]] |- | style='text-align:right'| 83 | [[Valentina Bykonya]] | | 1947-01-30 | 2014-04-17 | | [[:d:Q4101034|Q4101034]] |- | style='text-align:right'| 84 | [[Valeriya Vasilkova]] | | 1956-12-27 | | | [[:d:Q4104915|Q4104915]] |- | style='text-align:right'| 85 | [[Vera Arkhangelskaya]] | | 1923-07-15 | 2006-03-26 | | [[:d:Q4070562|Q4070562]] |- | style='text-align:right'| 86 | [[Vera Rubin]] | | 1928-07-23 | 2016-12-25 | [[Податотека:Vera Rubin.jpg|center|100px]] | [[:d:Q234888|Q234888]] |- | style='text-align:right'| 87 | [[Vera Vetsheva]] | | 1927-10-05 | 2020-11-08 | | [[:d:Q4110115|Q4110115]] |- | style='text-align:right'| 88 | [[Veronica Irina Bogdan]] | | 1959-09-09<br/>1959 | | | [[:d:Q4089170|Q4089170]] |- | style='text-align:right'| 89 | [[Yekaterina Andreyeva]] | | 1961-01-24 | | | [[:d:Q4065556|Q4065556]] |- | style='text-align:right'| 90 | [[Yekaterina Bobrinskaya]] | | 1966-06-02 | | | [[:d:Q4088698|Q4088698]] |- | style='text-align:right'| 91 | [[Yelena Borisova]] | | 1920-08-29 | 2005-10-25 | | [[:d:Q4093909|Q4093909]] |- | style='text-align:right'| 92 | [[Yelena Bryzgunova]] | | 1931-10-24 | | | [[:d:Q4097330|Q4097330]] |- | style='text-align:right'| 93 | [[Yelena Burlakova]] | | 1934-10-12 | 2016-09-25 | | [[:d:Q4099684|Q4099684]] |- | style='text-align:right'| 94 | [[Yevgeniya Vanina]] | | 1957-12-24<br/>1957 | | | [[:d:Q4103377|Q4103377]] |- | style='text-align:right'| 95 | [[Zarifa Budaqova]] | | 1929-04-28 | 1989-11-10 | | [[:d:Q4097915|Q4097915]] |- | style='text-align:right'| 96 | [[Zoya Yakovlevna Boyarshinova]] | | 1909-04-23 | 1986-05-09 | | [[:d:Q4095539|Q4095539]] |- | style='text-align:right'| 97 | [[Андреја Гец]] | американски астроном | 1965-06-16<br/>1965 | | [[Податотека:Andrea Ghez (cropped1).jpg|center|100px]] | [[:d:Q493956|Q493956]] |- | style='text-align:right'| 98 | [[Бруссер, Анна Марковна]] | | 1963-03-03 | | [[Податотека:Анна Бруссер.jpg|center|100px]] | [[:d:Q4097278|Q4097278]] |- | style='text-align:right'| 99 | [[Ву Ѓенсјунг]] | | 1912-05-31 | 1997-02-16 | [[Податотека:Chien-Shiung Wu (1912-1997) in 1958.jpg|center|100px]] | [[:d:Q450317|Q450317]] |- | style='text-align:right'| 100 | [[Мери Сомервил]] | шкотски астроном и полихистор | 1780-12-26 | 1872-11-28 | [[Податотека:Thomas Phillips - Mary Fairfax, Mrs William Somerville, 1780 - 1872. Writer on science - Google Art Project.jpg|center|100px]] | [[:d:Q268702|Q268702]] |} {{Wikidata list end}} 8u6wtr2dg88stllr3w6eklpnlvqfw30 Џесика Палашоска 0 1219034 5293908 4991010 2024-11-19T19:18:24Z 77.29.186.50 5293908 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist |name =Џесика Палашоска |background = solo_singer |image = |caption = |birth_name = |alias = |birth_date = {{роден на| | | }} |birth_place =[[Битола]], [[СФР Југославија]] |origin = [[Македонија]] |occupation = [[пејачка]] |genre = [[фолк музика|фолк]], [[популарна музика|поп-фолк]], [[македонска музика]] |years_active = 2011 –сѐ уште |instrument = вокал |First_album = |Latest_album = |Notable_albums = |Notable_songs = |label = |associated_acts = |website = }} '''Џесика Палашоска '''е македонска поп-фолк пејачка. == Дискографија == === Албуми === === Спотови === {| class="wikitable" |- ! Спот !! Година !! Режисер |- | ''Жена фатална'' || 2011. || |- | ''Ураган'' || 2013. || |- | ''Паника'' || 2015. || |- | ''Готово е'' || 2015. || |- | ''Играј валкано'' || 2016. || |- | ''Една е Македонија'' || 2017. || INTV |- | '' Слободна'' || 2018. || |- |} ==Надворешни врски == {{reflist}} == Наводи == * [[Категорија:Македонски пејачи]] [[Категорија:Македонски поп-фолк пејачи]] dyfhp60ibcbyigfkwiny7f7woan26y5 Пангерманизам 0 1223096 5293861 5107936 2024-11-19T12:27:17Z BosaFi 115936 /* Историја */ 5293861 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Sprachenkarte_Mitteleuropas_(1937).png|десно|мини|500x500пкс| Историска карта на Европа покажува приближување на етничката ситуација во Средна Европа од 1937 година.]] '''Пангерманизам''' ( {{Lang-de|Pangermanismus}} или ''{{Јаз|de|Alldeutsche Bewegung}}'' ), исто така повремено познат како '''Пангерманство''', е паннационалистичка [[Идеологија|политичка идеја]] . Пангерманистите првично се обиделе да ги обединат сите германски a, можеби, и [[Германски јазици|народи кои говорат германски]] во една национална држава позната како ''Гросдеушленд'' . Пангерманизмот бил многу влијателен во германската политика во 19 век за време на [[Обединување на Германија|обединувањето на Германија]] кога [[Германско Царство|Германското Царство]] била прогласена за национална држава во 1871 година, но без Австрија (Kleindeutsche Lösung / Lesser Germany),<ref name="Kirk2002">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=6sZl5taldxYC&pg=PA21|title=Nazism and the Working Class in Austria: Industrial Unrest and Political Dissent in the 'National Community'|last=Timothy Kirk|date=8 August 2002|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-52269-4|pages=21–}}</ref> и првата половина на 20 век во [[Австроунгарија|Австроунгарското Царство]] и Германското Царство. Од крајот на 19 век, многу пангерманистички мислители, од 1891 година, организирани во Пангерманската лига, усвоиле отворено етноцентрични и [[Расизам|расистички]] идеологии и на крајот довеле до надворешна политика ''Хеим инс Рајх,'' спроведена од [[Трет Рајх|нацистичка Германија]] под австрискиот [[Адолф Хитлер]] од 1938 година, еден од главните фактори што доведоа до појава на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] .<ref name="britannica.com">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/440618/Pan-Germanism|title=Pan-Germanism (German political movement) – Britannica Online Encyclopedia|date=|publisher=Britannica.com|accessdate=2012-01-24}}</ref><ref>Origins and Political Character of Nazi Ideology Hajo Holborn Political Science Quarterly Vol. 79, No. 4 (Dec. 1964), p.550</ref><ref name="dagbladet.no">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dagbladet.no/2009/05/07/magasinet/litteratur/historie/5961478/|title=Slik ble vi germanersvermere – magasinet|date=|publisher=Dagbladet.no|accessdate=2012-01-24}}</ref><ref name="Mees 2008">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/?id=hLNUx6YK9RIC&lpg=PA21&dq=%22Los%20von%20Rom%22&pg=PA21#v=onepage&q=%22Los%20von%20Rom%22&f=false|title=The Science of the Swastika|last=Mees|first=Bernard|last2=|publisher=Central European University Press|year=2008|isbn=978-963-9776-18-0|location=|page=|pages=|author-link=|access-date=}}</ref> Како резултат на катастрофата од Втората светска војна, пангерманизмот главно се сметал за табу-идеологија во повоениот период во [[Западна Германија|Западна]] и [[Германска Демократска Република|Источна Германија]] . Денес, пангерманството е главно ограничено на некои националистички групи во Германија и Австрија. == Потекло на поимот == Зборот ''пан'' е [[Старогрчки јазик|грчки]] збор што значи "сите, секој, целина, сеопфатен". Зборот "германски" во овој контекст произлегува од [[Латински јазик|латинскиот]] "германски" кој првично го користел [[Гај Јулиј Цезар|Јулиј Цезар, кој се]] однесувал на племиња или на едно племе во североисточна [[Галија]] . Во [[Доцен среден век|доцниот среден век]], се здобила со лабаво значење што се однесувало на говорителите на [[Германски јазици|германските јазици]] (заедно со " Алмејн " и " Теутон "), од кои повеќето зборувале дијалекти предците на [[Германски јазик|модерниот германски јазик]] . На англиски јазик, "пангерманската" била за првпат потврдена во 1892 година. Во германскиот, постои синоним " ''Alldeutsche Bewegung'' ", кој е калкулатор кој користи германски, наместо латински и грчки корени.<ref>http://www.etymonline.com (pan-, German)</ref> == Историја == === Потекло (пред 1860) === [[Податотека:Map-GermanConfederation.svg|мини|360x360пкс| [[Германски Сојуз|Германскиот Сојуз]] во 1820 година. Териториите на [[Кралство Прусија|пруската круна]] се сини, териториите на австриската круна се жолти, а независни држави на [[Германски Сојуз|Германскиот Сојуз]] се сиви. Црвената граница ги покажува границите на Конфедерацијата. Имајте на ум дека и Прусија и Австрија ги контролирале не-Конфедерационите земји. ]] Потеклото на пангерманизмот започнало со раѓањето на романтичниот национализам за време на [[Наполеонови војни|Наполеоновите војни]], при што Фридрих Лудвиг Јан и Ернст Мориц Арндт биле . и[[Германци]]те, во најголем дел, биле лабави и разединети луѓе од [[Протестантска реформација|реформацијата]], кога [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]] било разрушено во крпеница на држави по крајот на [[Триесетгодишна војна|Триесетгодишната војна]] со [[Вестфалски мир|Вестфалскиот мир]] . Застапниците на решението на ''Гросдеусленд'' (Голема Германија) се обиделе да ги обединат сите луѓе што зборуваат германски во Европа, под раководство на германските Австријци од Австриската империја . Пангерманството било широко распространето меѓу револуционерите од 1848 година, особено меѓу [[Рихард Вагнер]] и [[Браќа Грим|Браќата Грим]] .<ref name="dagbladet.no"/> Писателите, како што се Фридрих Лист и Пол Антон Лагард, се залагале за германска хегемонија во Средна и Источна Европа, каде што германската доминација во некои области започнала уште во 9 век од н.е., со Остијдлунг, германската експанзија во словенските и балтичките земји. За Пан-Германистите, ова движење се сметало за Дранг нач Остен, во кое Германците би биле природно наклонети да бараат Лебенсраум со движење кон исток за повторно обединување со германското малцинство таму. На ''[[Песна на Германците|Deutschlandlied]]'' ("Песна на Германија"), која била напишана во 1841 година од Хофман фон Фенерслебен, во својата прва форма ја дефинира ''Германија'' како да стигне „Од [[Меза|меса]] до мемелот / од [[Адиџе]] до Белт“, односно како што се Источна Прусија и Јужен Тирол . Размислувајќи за [[Прва шлезвишка војна|Првата Шлезвиг-војна]] во 1848 година, [[Карл Маркс]] во 1853 година забележал дека "со расправии меѓу себе, наместо конфедерација, Германци и Скандинавци, кои и двајцата припаѓаат на истата голема раса, само го подготвуваат патот за својот наследен непријател, [[Словени]]те." <ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=5h9SOoU3bsEC|title=The Eastern Question|last=Marx|first=Karl|publisher=[[Taylor & Francis|Taylor & Francis Group]]|year=1994|isbn=0-7146-1500-5|location=|page=90|author-link=Karl Marx|access-date=1 November 2013}}</ref> == Наводи == [[Категорија:Пангерманизам| ]] [[Категорија:Судетска област]] [[Категорија:Иредентизам]] [[Категорија:Политички движења]] [[Категорија:Германија во новиот век]] [[Категорија:Германски национализам]] b8adoqyhmq6wpw18l2q1pojblb7zihs Жичница Предигштухл 0 1223284 5294037 5110124 2024-11-20T08:23:24Z BosaFi 115936 Средување 5294037 wikitext text/x-wiki '''Жичницата Предигштухл''' ( {{Lang-de|Predigtstuhlbahn}} ) е во функција од 1928 година и е најстарата, уште функционална, оригинална жичница во светот. Од 2006 година, жичницата е ставена под заштита на споменици. И во 2013 година жичницата, како и ресторанот на хотелот и планината, добиле нов сопственик "Марга и Јозеф Пош", која припаѓа на германската бизнис група Макс Ајхер. [[Податотека:Predigtstuhlbahn_Bad_Reichenhall_01.jpg|мини|Предвинтшул жичница во маглата]] [[Податотека:Predigtstuhlbahn_Bad_Reichenhall_06.jpg|мини|Модел на жичница Предгитстухл]] == Историја и конструкција == Жичницата започна со работа на 1 јули 1928 година, по само една година изградба. Производството на жицата било доделено на Вестфалската Винска Индустрија. Изградбата на трите држачи, на височини од 22, 32 и 9 метри, била договорена за Хохтиеф АГ, од [[Минхен]]. Надвор од срцето, технологијата за возење со жица и двете елегантни павилјонски кабини биле произведени од страна на германските, во тоа време светска водечка компанија за жичари '''Адилф Блеикхерт и Ко.''' од [[Лајпциг]], технологија заснована на системот ''Блеикхерт -Цуг''. == Технички податоци == * Висина на долинската станица: 474 метри * Висина на планинската станица: 1.583 метри * Висинска разлика: 1.140 метри * Должина: 2.380 метри * Моќност: 150 КС * Капацитет: 150 лица/час * Време на патување: 8,5 минути [[Податотека:Predigtstuhlbahn_Bad_Reichenhall_(DEU).jpg|мини|Предвинтшул жичница и павилјонска кабина]] [[Категорија:Жичници]] bpjsax91pyerlte7zxcnp5c920tg7w7 Мачка во вреќа 0 1223612 5294021 4601143 2024-11-20T07:17:43Z BosaFi 115936 5294021 wikitext text/x-wiki '''Мачка во вреќа''' - [[Германија|германски]] драма во [[режија]] на [[Флоријан Шварц]] и напишана од [[Мајкл Проел]]. Сместена првенствено во [[Лајпциг]], две очигледно изгубени души се наоѓаат еден со друг, но се борат да најдат романса против околностите и нивните сопствени поделени личности. Двата водечки ликови, Карл чија улога во филмот ја игра [[Christoph Bach (actor)|Кристоф Бах]] и Дорис која ја игра Џуле Бове, имаат шанса да се сретнат во воз. Парот краде мали предмети еден од друг за време на патувањето и кражбата го тера Карл да се обиде да ја пронајде Дорис на нејзиното место на работа во бар во Лајпциг. Секој од нив повеќепати се обидува да го запознае другиот во серија настани проследени со незадоволните членови на општеството во Лајпциг, вклучувајќи го и постариот машки пријател на Дорис и еден сопственик на бордел. == Награди == Филмот бил награден со наградата "Првите чекори" како награда за најдобар нов филм во 2004 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mmeansmovie.de/archiv_31.html|title=First Steps Award|work=M Means Movie|accessdate=2019-05-07|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304035649/http://www.mmeansmovie.de/archiv_31.html|url-status=dead}}</ref> На фестивалот Макс-Офулс во 2005 година ја добил наградата за најдобра музика. Филмот бил прикажан и на [[Берлински меѓународен филмски фестивал|Берлинале]]. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Филмови на германски јазик]] [[Категорија:Филмови од 2005 година]] [[Категорија:Германски филмови]] nhnx6o9c7dcotp003bydw6jzl1sjkqx Гавран Арамбаша и Лимо 0 1227740 5293929 3944024 2024-11-19T20:43:15Z Bjankuloski06 332 clean up, replaced: дле → дел 5293929 wikitext text/x-wiki '''Гавран Арамбаша и Лимо''' ([[српски]]: ''Гавран Харамбаша и Лимо'') - српска епска ([[Ајдутство|ајдучка]]) песна. == Содржина == Ајдучкиот арамбаша Гавран му пишува писмо на својот побратим, арамбашата Лимо, барајќи од него да ја собере дружината и потоа да се сретне со него во планината, каде треба да му постават заседа на [[арач]]лијата Фазли. Двете дружини неколку дена чекаат да помине Фазли со богатството, а Лимо го губи трпението и му се заканува на Гавран дека ќе го убие, ако не му плати за изгубеното време. Тогаш, Гавран бега низ планината, но потоа ја здогледува поворката на арачлијата Фазли, кој се приближува придружуван од јунакот Петре Мркоњиќ, стотина [[Турци]] и триесет чувари. Ислашениот Гавран се враќа кај ајдуците, велејќи им се си одат дома, зашто не можат да ја совладаат придружбата на Фазли. Меѓутоа, Лимо не се плаши и поставува заседа при што тој го убива Петрета Мркоњиќ, а Стеван Росниќ го брака арачлијата Фазли. Кога го стигнува, Стеван сака да го убие, но Фазли го моли да му го поштеди животот и Стеван го ослободува. Сепак, штом малку се оддалечува, Фазли му се заканува на Стеван Росниќ, кој го стигнува и го убива. Кога се враќа на местото на битката, Стеван гледа дека Гавран и неговата дружина погинале, а потоа правично им го дели пленот на ајдуците.<ref>''Хајдуци''. Београд: Народна књига, 1965, стр. 85-96.</ref> ==Осврт кон песната== Лимо, или Лимун, бил ајдук од дружината на [[Бајо Пивљанин]] која била активна кон крајот на [[XVII век]]. За него не се знае многу, но тој е често опеан во народните песни. Другите ликови во песната не се познати, со исклучок на Петар Мркоњиќ, кој бил ајдук, но во песната е опишан како придружник на турскиот арачлија.<ref>''Хајдуци''. Београд: Народна књига, 1965, стр. 151.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Песни за ајдукот Лимо]] twf6kqa0774hrtu53g1ujod3x06y6jb 2Bona 0 1231101 5293886 5241591 2024-11-19T17:20:07Z 77.28.20.176 ja dodadov novata pesna na artistite 5293886 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | Name = 2Bona{{малзак|ДваБона}} | Img = 2Bona3.jpg | Img_capt =Антонио Стојановски (лево) и Марио Јелиќ (десно) | Img_size = 250 | Landscape = | Background = group_or_band | Alias = | Origin = [[Скопје]], {{знамеикона|Македонија}} [[Македонија]] | Genre = Трап, хип-хоп, ар-ен-би и регетон | Years_active = 2015— | Label = Global Music Entertainment | Associated_acts = | URL = | Current_members = [[Марио Јелиќ ]]<br />[[Антонио Стојановски]] | Past_members = | Notable_instruments = }} '''2Bona''' или '''2Бона''' — македонска трап, [[Хип-хоп музика|хип-хоп]], [[Ритам и блуз|ар-ен-би]] и [[регетон]]-група. Членови на групата се [[Марио Јелиќ|Марио Јелиќ-Кун]], во улога на продуцент, [[текстописец]] и [[Пеење|пејач]]; и [[Антонио Стојановски|Антонио Стојановски-Тонито]], во улога на текстописец и пејач. Нивната музика е вдахновена од новите светски современи музички трендови и е наменета за ноќни клубови и дискотеки.<ref name="bio">{{cite web|url=https://www.facebook.com/pg/2bonaofficial/about/?ref=page_internal|title=2Bona|language=en|accessdate=15 март 2020|website=www.facebook.com}}</ref> Нивниот прв сингл се вика ''Лево десно'' и бил објавен во 2015 година. Родени се во [[Скопје]] каде што живеат моментално. Имаат [[издавачка куќа]] позната како „Gorilla TV" основана во 2020 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://vistina.com.mk/promoter/2bona-im-se-dovolno-audio/|title=„2Бона“ им се — „Доволно“|work=Vistina.mk|language=mk-MK|accessdate=2021-02-17|archive-date=2021-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105101427/https://vistina.com.mk/promoter/2bona-im-se-dovolno-audio/|url-status=dead}}</ref> Во март 2019 година, тие издале албум наречен ''2Bona''. На албумот има шест песни, а тој е снимен за издавачката куќа ''Global Music Entertainment''.<ref>{{cite web|url=https://genius.com/albums/2bona/2bona|title=2Bona by 2bona|language=en|accessdate=15 март 2020|website=Genius}}</ref> Понатаму, 2Bona направила соработка со [[Србија|српската]] пејачка [[Елена Китиќ]], и во 2019 година ја пуштиле хит-песната ''Colombiana.'' Марио во [[интервју]] за нивниот успех рекол'': „Веќе сме сигурни дека кршиме некоја бариера и ставаме мостови во сите други земји".''<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=R7tEz7LkSgw Fan Pit/ Фан Пит — Интервју со 2Bona] - Јутјуб 2019 година</ref> Следната година, тие ја направиле првата соло хит-песна наречена ''Joker,'' која има над 15 милиони прегледи. Меѓу другите нивни соработки се и со: [[Слаткаристика]] — нивниот близок пријател (''Би направил сè, Дијаманти, Главо луда''), [[Tyzee]] (''Југ''), [[Таско (рапер)|Таско]], Тракер, Газда Паја, Бандата на Руба итн. 2Bona моментално се сметаат како водачи на новиот бран на музика на Балканот.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://popnable.com/macedonia/artists/16084-2bona|title=2Bona from Macedonia|work=Popnable.com|language=en|accessdate=2021-05-20}}</ref> [[Податотека:Марио Јелиќ 2Bona.jpg|thumb|десно|250px|Марио Јелиќ]] [[Податотека:Антонио Стојановски 2Bona.jpg|thumb|десно|250px|Антонио Стојановски]] == Дискографија == === Албуми === {| class="wikitable" |+ ! colspan="3" |2Bona (2018/19) |- !Бр. !Име !Времетраење |- |1. |''Дело'' |3:01 |- |2. |''Моет (ft. [[Таско (рапер)|Таско]])'' |4:00 |- |3. |''Контрола'' |3:26 |- |4. |''Fuego (ft. Таско, [[Тракер]])'' |3:42 |- |5. |''Не ми дава мир (ft. Тракер)'' |3:43 |- |6. |''Балкан'' |3:27 |} {| class="wikitable" ! colspan="3" |Zeus (2022) |- !Бр. !Име !Времетраење |- |1. |''Гасолина'' |3:29 |- |2. |''Ензо'' |2:55 |- |3. |''Not Sorry'' |2:57 |- |4. |''Mon Chéri'' |3:08 |- |5. |''Немо'' |2:59 |- |6. |''Фортуна'' ''(ft. Lil Barty, Боро Први, Брзо Трчи Љанми)'' |2:39 |- |7. |''Рај'' |3:40 |- |8. |''Остај тоа'' |3:00 |- |9. |''Zeus'' |3:19 |} === Спотови === {| class="wikitable" |+Сите музички спотови (како главни и споредни пејачи, вклучувајќи ги и режисерите) |- ! Спот !! Година !! Режисер(и) |- | ''Лево десно'' || 2015|| Иван Солунчев |- | ''Земи го '' || 2015 || Дарко Манасијески |- |''Сакав да видам'' |2015 |Inovativa Group |- |''Боже прости'' |2016 |Inovativa Group |- |''Машина'' |2016 |/ |- |''Премногу'' |2017 |Милош Дисленковиќ |- |''Би направил сè'' |2017 |Филип Пауновски |- |''Доволно'' |2018 |/ |- |''Бени нонстоп'' |2018 |/ |- |''Дело'' |2018 |Гордан Божиновски |- |''Bella'' |2018 |/ |- | ''Моет''|| 2018|| Гордан Божиновски |- |К''онтрола'' |2018 |/ |- |''Fuego'' |2018 |/ |- |''Air Max '' || 2018 || Гордан Божиновски |- |''Не ми дава мир '' || 2018 || Гордан Божиновски |- | ''Балкан ''|| 2019 || God Eye Production |- | ''Дијаманти '' || 2019 || Томислав Живковиќ |- |''Бела ноќ'' |2019 |/ |- |''All Eyes On Us '' || 2019 || God Eye Production |- | ''Colombiana'' || 2019 || Љуба |- | ''Бел џип '' || 2019 || / |- | ''Za jednu noć'' || 2019 || / |- |''Банкноти и бандероли'' |2019 |/ |- |''Хаос'' |2019 |/ |- |''Јас сум за тоа'' |2019 |/ |- | ''Милион '' || 2019 || Томислав Живковиќ |- |''Колку ти треба'' |2019 |Томислав Живковиќ |- | ''Freak '' || 2019 || Гордан Божиновски |- | ''Gorilla'' || 2019 || Огнен Шапковски |- | ''Комиран '' || 2020 || Огнен Шапковски |- |''Рири'' |2020 |/ |- |''Хабанеро'' |2020 |Никола Наумовски |- |''Ferrari'' |2020 |/ |- | ''Пиштоли и рози '' || 2020 || Крсте Шупев и Алек Тасевски |- | ''Joker '' || 2020 || NN Media |- |''Гори'' |2020 |Немања Лакиќ |- | ''Главо луда ''|| 2020 || Дарко Манасијески |- | ''Тој сум ''|| 2020 || Томислав Живковиќ |- | ''Candy '' || 2021 || NN Media |- |''Big Bank'' |2021 |Томислав Живковиќ |- | ''Југ '' || 2021 || Томислав Живковиќ |- |''Тет а тет'' |2021 |Љуба Радојевиќ |- |''Pali motore'' |2021 |Матеј Матијевиќ |- |''Муни мани'' |2021 |Милош Аврамовиќ и Мирослав Аничиќ |- |''Хиена'' |2021 |Томислав Живковиќ |- |''Гасолина'' |2022 |Bashmotion |- |''Ензо'' |2022 |Љуба |- |''Not Sorry'' |2022 |SteadyFlow и Томислав Живковиќ |- |''Mon Chéri'' |2022 |Томислав Живковиќ |- |''Немо'' |2022 |SteadyFlow |- |''Фортуна'' |2022 |/ |- |''Паралија'' |2022 |Стреско |- |''Рај'' |2022 |Стреско |- |''Остај тоа'' |2022 |Cherry Cannon |- |''Zeus'' |2022 |Илија Димкоски |- |''Зелена светлина'' |2022 |Reezy Rane |- |''Илузија'' |2022 |/ |- |''Upalite za mnom sveće'' |2023 |/ |- |''Baby'' |2023 |Стреско |- |''Другови'' |2023 |Reezy Rane |- |''Ај леле'' |2023 |Reezy Rane |- |''Allo'' |2023 |Reezy Rane |- |''Дали е до нас'' |2024 |Reezy Rane |- |''Sugar'' |2024 |Reezy Rane |- |''Елмас'' |2024 |Steadyflow |- |''Дискотека'' |2024 |Reezy Rane |- |''Aлиби'' |2024 |Reezy Rane |- |''International'' |2024 |Блажо |- |''Нема кој'' |2024 |SteadyFlow |} == Наводи == {{наводи}} {{рв|2Bona}} __ИНДЕКС__ [[Категорија:Македонски хип-хоп]] fhmr9alfflz0q1vpg61rnoyt9bj7whx Боривое Милоевиќ 0 1232946 5293980 5139682 2024-11-19T23:02:02Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Milojevic_Borivoje.jpg|Milojevic_Borivoje.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293980 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Научник | honorific_prefix = | name = Боривое Милоевиќ | honorific_suffix = | native_name = Боривоје Милојевић | native_name_lang = sr | image = | image_size = 180 | image_upright = | alt = | caption = | birth_name = | birth_date = {{birth date |1885|12|22|df=yes}} | birth_place = [[Царина (Осечина)|Царина]], [[Кралство Србија]] | death_date = {{death date and age |1967|10|22 |1885|12|22|df=yes}} | death_place = [[Белград]], [[СР Србија]] | death_cause = | resting_place = [[Крупањ]], [[СР Србија]] | resting_place_coordinates = | home_town = | other_names = | pronounce = | residence = | citizenship = | nationality = [[Срби]]н | fields = [[антропогеографија]], [[физичка географија]] | workplaces = | patrons = | education = | alma_mater = | thesis_title = <!--(or | thesis1_title = and | thesis2_title = )--> | thesis_url = <!--(or | thesis1_url = and | thesis2_url = )--> | thesis_year = <!--(or | thesis1_year = and | thesis2_year = )--> | doctoral_advisor = <!--(or | doctoral_advisors = )--> | academic_advisors = [[Јован Цвииќ]] | doctoral_students = | notable_students = | known_for = | influences = | influenced = | awards = | author_abbrev_bot = | author_abbrev_zoo = | spouse = <!--(or | spouses = )--> | partner = <!--(or | partners = )--> | children = | signature = <!--(filename only)--> | signature_alt = | website = <!--{{URL|www.example.com}}--> | footnotes = }} '''Боривое Ж. Милоевиќ''' ({{lang-sr|Боривоје Ж. Милојевић}}; Царина, {{рн|22|декември|1885}} — Белград, {{пн|22|октомври|1967}})<ref>{{нмс |title=Боривоје МИЛОЈЕВИЋ |url=http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=343 |website=sanu.ac.rs |accessdate=26 јануари 2019 |archive-date=21 декември 2012 |archive-url=https://archive.today/20121221110055/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=343 |url-status=bot: unknown }}</ref> — српски [[географ]], професор [[Белградски универзитет|Белградскиот универзитет]] и член на [[Српска академија на науките и уметностите|Српската академија на науките и уметностите]] (САНУ). Во македонската историографија е познат по делата во кои обработува разни аспекти на [[географија на Македонија|географијата на Македонија]], меѓу кои и важното дело „<span class="plainlinks">[https://docs.google.com/file/d/0B3ma9plMXxAEZzdrZUFtWDFJS1E/edit Јужна Македонија: антропогеографска испитивања]</span>“ (''Јужна Македонија: антропогеографски испитувања'') во кое ги опишува краиштата на [[Егејска Македонија]] низ кои пропатувал во текот на две години и врши подробен попис на населението по селата и градовите ширум тој дел на Македонија.<ref>[https://docs.google.com/file/d/0B3ma9plMXxAEZzdrZUFtWDFJS1E/edit ''Јужна Македонија: антропогеографска испитивања'', 1920 г.]</ref> == Животопис == Роден е на 22 декември [[1885]] г. во учителско семејство селото [[Царина (Осечина)|Царина]] кај [[Осечина]], западна Србија.<ref name="МакЕнц">{{МакЕнц|951-952|Милоевиќ, Боривое|II}}</ref> Првите четири одделенија ги завршил во [[Крупањ]] (1892—1896) и останал во блиска врска со овој крај. Студиите по [[географија|географије]] ги запишал во 1904 г., а веќе на крајот на IV семестар (1906) е избран за асистент. По дипломирањето извесно време работел како гимназиски професор. Го слушал зимскиот семестар на 1911/12 г. во [[Хале]], Германија, кај видните географи А. Пенк, О. Шлитер, Ј. Валтер и други. За време на [[Прва светска војна|Првата светска војна]] се повлекувал заедно со српската војска преку [[Албанија]]. Потоа, во 1918/19 г. заминал во [[Лозана]], каде слушал предавања по [[геологија]] и [[стопанска географија]]. Докторирал во 1920 г., и истата година е избран за доцент, а веќе во 1921 г. за вонреден професор на [[Белградски универзитет|Белградскиот универзитет]]. Бил прво ученик, а потоа најблизок соработник на познатиот географ [[Јован Цвииќ]] (1865-1927),<ref name="МакЕнц" /> кој во 1925 г. го предложил за редовен професор; сепак, Милоевиќ го стекнал ова звање дури во 1927 г. по смртта на Цвииќ, кога ја презел Катедрата по географија и раководењето со географското друштво. Како редовен професор на Белградскиот универзитет се задржал сè до неговото пензионирање во 1956 г. Присуствувал на 6 април 1910 г. на основањето на [[Српско географско друштво|Српското географско друштво]] кое тогаш го основале Јован Цвииќ, Павле Вуевиќ (1881—1966) и уште неколку природонаучници, универзитетски професори. Бил меѓу соработниците на Гласникот на Српското географско друштво во периодот 1912-1927 г. и негов главен и одговорен уредник во големиот период од 1928 до 1962 г. Бил на функцијата секретар, потпретседател и претседател на друштвото до 1962 г. кога се повлекол поради болест. Објавил преку 250 научни трудови и прилози, од кои најзначајни се: „Динарско приморје и острва“ (''Динарското приморје и островите''; Белград, 1933), „Високе планине у нашој Краљевини“ (''Високите планини во нашето Кралство''; Белград, 1937), „Главне долине у Југославији“ (''Главните долини во Југославија''; Белград, 1951) и учебникот „Општа регионална географија“ (Белград, 1956). Од останатите трудови треба да се споменат и „Лесне заравни и пешчаре у Војводини“ (''[[Лес]]ни висорамнини и песочини во [[Војводина]]''; Нови Сад, 1949). Неговиот прв труд значаен за западносрпските области [[Раѓевина]] и [[Јадар (област)|Јадар]] е „Рађевина и Јадар, антропогеографска испитивања“ (''Раѓевина и Јадар, антропогеографски испитувања''; во: Насеља српских земаља, кн. 9, Белград, 1913, стр.&nbsp;633–816.) каде на терен го истражувал потеклото на населението, бројот на домаќинствата, старите презимиња, [[слава|славите]] и од тоа составил книга која служи како како поаѓалиште за секое понатамошно трагање по корените меѓу луѓето од овој крај. Во 1947 г. Милоевиќ добил почесен докторат од неколку француски универзитети — [[Монпелје]], [[Гренобл]] и [[Рен (град)|Рен]], а следната година и од оној во [[Прага]].<ref name="МакЕнц" /> Бил почесен член на вкупно седум странски географски друштва, еден од само девет почесни странски членови на Географското друштво на СССР. Во рамките на [[СФРЈ]] бил и почесен член на Географското друштво на Хрватска. Милоевиќ важел за ненадминат предавач — популаризатор на географијата. Останала запаметена популарноста и посетеноста на неговите предавања во малата сала на Коларчевиот универзитет во Белград. Се вели дека толкава популарност уживал самко уште академикот Иван Ѓаја. Во 1948 г. станал дописен член на [[Југословенска академија на науките и уметностите|Југословенската академија на науките и уметностите]]. Во 1955 г. е избран за редовен член-соработник на „[[Матица српска]]“. Поради севкупниот придонес за науката во 1947 избран е за дописен, а во 1961 г. за редовен член на [[Српска академија на науките и уметностите|Српската академија на науките и уметностите]]. Починал на 22 октомври [[1967]] г. во Белград. По сопствена желба е погребан на гробиштата во гратчето Крупањ. По него тамошното основно училиште го носи името „Боривое Ж. Милоевиќ“.<ref>{{наведена книга |last1=Милојевић |first1=Боривоје Ж. |title=Општа географија |date=1932 |location=Београд |accessdate=17 јануари 2019}}</ref> == Поврзано == * [[Тодор Симовски]] — истакнат македонски географ посветен на Егејска Македонија == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://docs.google.com/file/d/0B3ma9plMXxAEZzdrZUFtWDFJS1E/edit ''Јужна Македонија: антропогеографска испитивања'', 1920 г.] — опширното дело за Егејска Македонија * [https://archive.today/20121221110055/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=343 Биографија на Боривое Милоевиќ на порталот на САНУ] {{sr}} * [https://web.archive.org/web/20060618010538/http://oskrupanj.edu.yu/navigate.php?id=2 Биографија на Б. Ж. Милоевиќ — страница на основното училиште во Крупањ] {{sr}} * [http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-3593/2006/0350-35930602019S.pdf Стеван М. Станковић: Регионална географија академика Боривоја Ж. Милојевића], Гласник Српског географског друштва, стр. 19-28, година 86, број 2, 2006. {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Милоевиќ, Боривое Ж.}} [[Категорија:Српски географи]] [[Категорија:Академици на САНУ]] f9moisstl8ubzwjfkrmb2f25uzcr2wg Дејан Атанацковиќ 0 1233267 5294053 4935124 2024-11-20T10:01:39Z CommonsDelinker 746 Замена на [[File:Ciklus_slovenska_fantastika_087.jpg]] со [[File:Dejan_Atanacković_2019.jpg]] (од страна на [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: descriptive name). 5294053 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Дејан Атанацковиќ | портрет = Dejan Atanacković 2019.jpg | px = | опис = | родено-име = | роден-дата = 1969 | роден-место = [[Белград]], [[знаме|СФРЈ]] | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = | наставка = <!-- ова е наставка за полињата „Роден“ и „Починал“. ако го нема ова поле, ништо нема да се смени --> | наставка1 = <!-- ова е наставка само за полето „Роден“ --> | наставка2 = <!-- ова е наставка само за полето „Починал“ --> | познат = | занимање = [[ликовен уметник]], [[писател]], предавач | сопружник = | татко = | мајка = | родители = | роднини = | деца = | lbl1 = <!-- Додатно поле 1 --> | data1 = <!-- Податок за додатното поле 1 --> | lbl2 = | data2 = | lbl3 = | data3 = | lbl4 = | data4 = | lbl5 = | data5 = | lbl-style = <!-- Стил на додатните полиња --> }} '''Дејан Атанацковиќ''' ([[српски]]: ''Дејан Атанацковић''; Белград, 1969) - српски [[писател]], визуелен уметник и [[универзитет]]ски [[професор]]. ==Животопис== Атанацковиќ е роден во [[Белград]], во 1969 година. Предавал неколку предмети од областа на визуелните уметности и [[култура]]та на универзитетите во [[Фиренца]] и во [[Сиена]]. Исто така, соработувал со Музејот на природните науки во [[Фиренца]] на предметот „Body Archives“, посветен на историјата на претставувањето на [[Тело|човечкото тело]]. Покрај тоа, водел работилници засновани на дијалог меѓу студентите и [[Психијатрија|психијатриските]] пациенти. Со поддршка на [[Музеј на современата уметност (Белград)|Музејот на современата уметност]], во Белград ја започнал иницијативата за нови наративни текови, „Поинаков поглед“.<ref name="Dejan Atanacković 2017">Dejan Atanacković, ''Luzitanija''. Beograd: Besna kobila, 2017.</ref> ==Творештво== Како визуелен уметник, почнувајќи од 1990-тите, Атанацковиќ реализирал неколку самостојни изложби и кустоски поставки, а некои негови дела се вклучени во [[музеј]]ските и приватните колекции. Во 2017 година го објавил својот прв [[роман]] „[[Лузитанија (роман)|Лузитанија]]“ со кој ја освоил [[НИН-ова награда|НИН-овата награда]] за роман на годината.<ref name="Dejan Atanacković 2017"/> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Српски писатели]] [[Категорија:Српски уметници]] [[Категорија:Луѓе од Белград]] [[Категорија:Родени во 1969 година]] [[Категорија:Добитници на НИН-овата награда]] 09rbhzitgcpkpdjn1bjh06x4zphzsb7 Рено 0 1238268 5294009 5293066 2024-11-20T00:29:14Z ForzaHexagone1993 119999 5294009 wikitext text/x-wiki {{Infobox company | name = Рено С.А. <br/>Renault S.A. | logo =Renault 2021 Text.svg | image = Renault HQ.jpg | image_caption = Дирекцијата на Рено во [[Булоњ-Бијанкур]], Франција | type = [[S.A. (corporation)|Société Anonyme]] | traded_as = {{Euronext|RNO|FR0000131906|XPAR}}<br>[[CAC 40|CAC 40 Component]] | foundation = {{start date and age|1899|02|25|df=yes}} | founders = [[Луј Рено]]<br>[[Марсел Рено]]<br>[[Фернан Рено]] | location_city = [[Булоњ-Бијанкур]] | location_country = {{FRA}} | locations = | area_served = глобално (128 земји)<ref name="locations">{{Наведена мрежна страница|title=Renault Group sites across the world - Groupe Renault|url=https://group.renault.com/en/our-company/locations/our-industrial-locations/}}</ref> | key_people = {{ubl |[[Жан-Доминик Сенар]] (претседател на УО) |Клотилд Делбос (в.д. извршен директор)}} | industry = [[автомобилска индустрија]] | products = [[автомобил]]и, електрични возила, комерцијални возила, луксузни возила, финансирање | production = {{increase}} 2.235.000<ref name=CFR2023/> | production_year = 2023 | services = | revenue = {{increase}} 52,37 милијарди евра<ref name=CFR2023>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.renaultgroup.com/wp-content/uploads/2024/02/rg_2023_fy-2023_results_financial-report.pdf |title=Earnings report – Full year 2023 |accessdate=14 February 2024 |publisher=Renault |format=PDF }}</ref> | revenue_year = 2023 | operating_income = {{increase}} 2,48 милијарди евра<ref name=CFR2023/> | income_year = 2019 | net_income = {{increase}} 2,31 милијарди евра<ref name=CFR2023/> | net_income_year = 2023 | assets = {{increase}} 121,91 милијарди евра<ref name=CFR2023/> | assets_year = 2023 | equity = {{increase}} 30,63 милијарди евра<ref name=CFR2023/> | equity_year = 2023 |owners = {{unbulleted list |Француската држава (15,01%)|[[Нисан]] (15,0%)|Daimler Pension Trust (3,1%)|[[Public float]] (62.74%)<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://group.renault.com/en/finance-2/financial-information/key-figures/ |title=Stockholder Structure|publisher=Groupe Renault |access-date=27 July 2019}}</ref>}} | num_employees = 181.344 (Q4 2017)<ref name="SWOT 2018">{{Наведено списание|last=|first=|date=6 July 2018|title=Renault SA SWOT Analysis|url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=bth&AN=131413771&site=ehost-live&scope=site|journal=Renault SA SWOT Analysis|type=SWOT Analysis|publisher=MarketLine|publication-place=Boulogne-sur-Mer (France)|volume=|pages=1–8|id=EBSCOhost AN 131413771|access-date=24 October 2018|url-access=subscription |via=[[EBSCO Information Services]]}}</ref> | parent = | divisions = {{Unbulleted list|[[Renault Sport|Renault Sport Racing]]|[[Renault Sport|Renault Sport Cars]]}}<ref name=RSPRRSPC>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.renaultsport.com/Renault-launches-comprehensive-Motorsport-programme.html |title=Renault launches comprehensive Motorsport programme |publisher=Renault Sport |date=3 February 2016 |accessdate=2 March 2016 |archive-date=2016-04-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160405191553/http://www.renaultsport.com/Renault-launches-comprehensive-Motorsport-programme.html |url-status=dead }}</ref> | subsid = {{Collapsible list|title=List |'''Transportation'''<br/> Renault SAS<br/> [[Alpine (automobile)|Alpine]] (100%)<br/> [[Automobile Dacia]] (99.43%)<br/> [[Renault Samsung Motors]] (80.1%)<br/> [[AvtoVAZ]] (73.3%)<br/> [[Nissan]] (43.4%)<ref name="AUTONEWS"/><br/> [[Dongfeng Renault]] (50%)<br/> [[JMEV]] (50%)<br/> [[Jinbei (marque)|Renault Brilliance Jinbei Automotive]] (49%)<br/> '''Financing'''<br/> [[RCI Banque]] '''Retail'''<br/> Renault Retail Group<br/> '''Other'''<br/> [[Motrio]]<br/> '''International'''<br/> [[Oyak-Renault]]<br/> [[Renault Argentina]]<br/> [[Renault España]]<br/> [[Renault do Brasil]]<br/> [[Renault India Private Limited]]<br/> Renault Mexico<br/> [[Renault Russia]]<br/> Renault Maroc <br/> [[Revoz]]<br/> [[Sofasa]]<br/> [[Somaca]]}} | caption = | homepage = {{url|group.renault.com/en/}} (EN)<br/>{{url|group.renault.com/}} (FR) | footnotes = }} '''Група Рено''' е француски [[Мултинационално претпријатие|мултинационален]] автомобилски производител основан во 1899 година.<ref name="LAE">{{Наведена книга|title=L'aventure des entrepreneurs|last=Boutillier|first=Sophie|last2=Uzunidis|first2=Dimitri|publisher=Studyrama|year=2006|isbn=2-84472-790-5|series=Studyrama perspectives|volume=625|pages=28–29|language=fr|trans-title=The entrepreneurs' adventure}}</ref> Компанијата произведува низа [[автомобил]]и и комбиња, а во минатото произведувало [[камион]]и, [[трактор]]и, резервоари, [[автобус]]и, мотори за авиони, [[авион]]и и шински возила за патници. Според организацијата „Ентернасионал де констриктер д’отомобил“ (Internationale des Constructeurs d'Automobiles), во 2016 година Рено бил деветтиот најголем производител на автомобили во светот според обемот на производство.<ref name="OICA2">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.oica.net/wp-content/uploads/World-Ranking-of-Manufacturers.pdf|title=World motor vehicle production. OICA correspondents survey. World ranking of manufacturers year 2016|publisher=OICA|format=PDF|accessdate=14 October 2017}}</ref> До 2017 година, алијансата Рено-Нисан-Мицубиши станала најголем продавач на лесни возила во светот, соборувајќи го Фолксваген АГ од првото место.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.businessinsider.fr/us/renault-nissan-beats-volkswagen-ag-becomes-top-selling-automaker-2017-2018-1|title=Renault-Nissan beats Volkswagen AG to become the world's top-selling automaker for 2017|last=|first=|date=|work=Business Insider France|language=en|accessdate=2018-09-07}}</ref> Седиштето на дирекцијата на Рено е во [[Булоњ-Бијанкур]], во близина на [[Париз]] и групата „Рено“ ја сочинуваат марките [[Алпин]], [[Дачија]] од [[Романија]], [[Рено]] и [[Рено Самсунг Моторс]] од [[Јужна Кореја]].<ref>{{Наведени вести|url=https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748704111704575354612595686860|title=Renault's First-Half Global Sales Rise 22%|last=Pearson, David|date=8 July 2010|work=online.wsj.com|access-date=24 February 2014|publisher=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://group.renault.com/wp-content/uploads/2017/06/renault-ra2016-en_01.pdf|title=2016/2017 Annual Report|publisher=Renault|page=19|format=PDF|accessdate=15 June 2017}}</ref> Рено има контролен удел од 43,4% во Нисан од [[Јапонија]],<ref name="AUTONEWS">{{Наведена мрежна страница|url=http://europe.autonews.com/article/20140110/ANE/131219865/0/SEARCH|title=Why Ghosn favors separate CEOs for Renault and Nissan|last=Ciferri, Luca|date=10 January 2014|work=europe.autonews.com|publisher=[[Automotive News|Automotive News Europe]]|archive-url=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Feurope.autonews.com%2Farticle%2F20140110%2FANE%2F131219865%2F0%2FSEARCH&date=2014-02-24|archive-date=24 February 2014|accessdate=24 February 2014}}</ref> и удел од 1,55% во [[Дајмлер АГ]] од [[Германија]] (од 2012 година, Рено произведува мотори за автомобилите на моделот „Дајмлер“ [[Мерцедес-Бенц А-класа|А-Класа]] и Б-класа <ref name="Parterships">{{Наведена мрежна страница|url=http://group.renault.com/en/our-company/a-group-an-alliance-and-partnerships/strategic-partnerships/|title=Our strategic partnerships|last=|date=|work=renault.com|publisher=Renault|accessdate=22 February 2015|archive-date=2015-02-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20150212011351/http://group.renault.com/en/our-company/a-group-an-alliance-and-partnerships/strategic-partnerships/|url-status=dead}}</ref> ). Рено поседува и подружници РЦИ Банк (RCI Banque) (автомобилско финансирање), Рено ритејл груп (Renault Retail Group) (автомобилска дистрибуција) и Мотрио (Motrio) (автомобилски делови). Рено има различни [[заедничко вложување|заеднички вложувања]], вклучувајќи ги Ојак-Рено ([[Турција]]) и Рено Парс ([[Иран]]). Француската влада поседува удел од 15% во Рено. Рено камиони (Renault Trucks), претходно познат како Рено веикил ендистриел (Renault Véhicules Industriels), е дел од АБ Волво од 2001 година. Рено Агро стана 100% сопственост на германскиот производител на земјоделската опрема КЛААС во 2008 година. Заедно Рено и Нисан инвестирале 4 милијарди евра (5,16 милијарди американски долари) во осум електрични возила во период од три до четири години со почеток во 2011 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.gizmag.com/renault-presents-stunning-electric-range-at-frankfurt/12835/|title=Renault presents stunning electric range at Frankfurt 2009|date=15 September 2009|work=Gizmodo|accessdate=2015-04-15|quote=These four vehicles will cover a range of uses and customers who will nonetheless all have one thing in common: they will be entering a new era of zero-emission mobility. The first will be the electric version of Fluence which will initially be available in Israel and Europe. The second will be an electric version of Renault Kangoo Express, intended primarily for fleet and business use. The range of electric vehicles will then expand to cover other segments, with two vehicles that will be designed from scratch as electric vehicles. Derived from the Twizy Z.E. Concept, the third vehicle will target urban mobility. The fourth vehicle, which takes it inspiration from Zoe Z.E. Concept, will go on sale at the beginning of 2012 and will be a multi-purpose daily driver for built-up areas.}}</ref> Рено е познат по улогата во мото-спортот, особено со [[рели]]то, [[Формула 1]] и [[Формула Е]]. Неговата рана работа на математичко [[3Д моделирање|моделирање]] на обликот на каросериите на автомобилите е важна во историјата на компјутерската графика. === Концептни автомобили === [[Податотека:Renault_Kangoo_Z.E._Concept.JPG|десно|мини| Концепт Рено Кангу ЗЕ]] [[Податотека:Renault_Eolab_-_Mondial_de_l'Automobile_de_Paris_2014_-_004.jpg|десно|мини| Рено Еолаб, хибриден концепт автомобил 1л / 100км]] Концептуалните автомобили на Рено ги покажуваат насоките за иден дизајн и технологија. Од 2008 година, Рено прикажал различни концепти на [[електричен автомобил]] под името „ЗЕ“, со нула емисија, започнувајќи со концептот заснован на Рено Кангоо Be Bop. Следеле понатамошни концепти и соопштенија, со производство на Флуенс ЗЕ (Fluence ZE) што започнало во 2011 година и Рено Зое (Renault Zoe) во 2012 година. Рено го открил хибридниот концепт Ондлиос во 2008 година<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://jalopnik.com/5047807/renault-ondelios-concept-sets-gullwing-doors-into-attack-mode-ahead-of-paris|title=Renault Ondelios Concept Sets Gullwing Doors into Attack Mode Ahead of Paris – Renault Ondelios Concept|last=Stoy|first=Andrew|date=10 September 2008|publisher=[[Jalopnik]]|accessdate=12 April 2009}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.autobloggreen.com/2008/09/10/paris-preview-renault-ondelios-diesel-hybrid-crossover-52-3-mp/|title=Paris Preview: Renault Ondelios diesel hybrid crossover, 52.3 mpg|last=Abuelsamid|first=Sam|date=10 September 2008|publisher=[[Autoblog Green]]|accessdate=12 April 2009}}</ref>, но ова го претекнала програмата ЗЕ. Сепак, Рено претставил нов хибриден автомобил во септември 2014 година, Еолаб (Eolab), кој вклучува разни иновации за кои компанијата рекла дека ќе бидат додадени во моделите на производство до 2020 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.topgear.com/uk/car-news/renault-eolab-concept-first-drive-2014-09-16|title=Top Gear drives the Renault Eolab|last=Horrell|first=Paul|date=16 September 2014|publisher=Top Gear|accessdate=23 September 2014|archive-date=2015-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20150206192350/http://www.topgear.com/uk/car-news/renault-eolab-concept-first-drive-2014-09-16|url-status=dead}}</ref> Во 2014 година, на Саемот за автомобили во [[Њу Делхи]], Рено најавил нов модел, квид концепт, кој доаѓал со хеликоптерски дрон.<ref name="Gizmag1">{{Наведени вести|url=http://www.gizmag.com/renaults-kwid-concept-suv/30765/|title=Renault's KWID Concept comes with its own Flying Companion quadcopter|last=MacKenzie|first=Angus|date=10 February 2014|work=Gizmag|access-date=17 February 2014}}</ref> === Електрични возила === [[Податотека:Renault_Zoe_on_MIAS_2012.JPG|мини| Рено Зое, чист [[електричен автомобил]] со 210 &nbsp; км до 230 &nbsp; опсег на км.]] [[Податотека:Autolib_Paris_04_2016_7374.JPG|мини|Рено Твизи целосно електричен автомобил.]] Во 2013 година, Рено стана водач во продажбата на електрични возила во Европа, благодарение на големиот опсег на возила (Твизи, Зое, Флуенс, Кангу).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://twitter.com/RenaultZE/status/562660405818818560|title=Renault confirms its leadership in the European electric vehicles market in 2013 and 2014|last=|first=|date=2 February 2015|work=|publisher=Renault Zero Emission|accessdate=2015-02-20}}</ref> Во почетокот на 2008 година, Рено склучил договори за планираните производи без издувни гасови, со [[Израел]], [[Португалија]], [[Данска]] и со американските држави [[Тенеси]] и [[Орегон]],<ref name="automotivedesign-europe.com">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.automotivedesign-europe.com/showArticle.jhtml?articleID=211100106&cid=NL_ADLeu|title=Automotive DesignLine Europe|last=Christoph Hammerschmidt|publisher=Automotivedesign-europe.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20090116055843/http://www.automotivedesign-europe.com/showArticle.jhtml?articleID=211100106&cid=NL_ADLeu|archive-date=16 January 2009|accessdate=12 April 2009}}</ref> [[Јокохама]] во Јапонија и кнежевството Монако.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.greencarcongress.com/2008/11/renault-nissa-1.html|title=Renault-Nissan Alliance Adds Oregon and Monaco to Growing Roster of EV Partners|publisher=Green Car Congress|accessdate=12 April 2009}}</ref> Серж Јокоз бил директор на проектот за електрични возила.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2008/11/26/business/worldbusiness/26iht-rbogcar.1.18175215.html?pagewanted=all&_r=2&|title=Paradigm shif gives new momentum to electric cars|last=Tuohy|first=Malachy|date=26 October 2008|work=The New York Times|access-date=28 April 2015}}</ref> Во 2008 година, Рено-Нисан потпишал договор за производство на електрични автомобили во Израел со Бетер плејс (Better Place), американска компанија која развивала нова инфраструктура за транспорт која не била заснована на нафта. Рено имал за цел да продаде 10-20 000 автомобили годишно во Израел.<ref name="reuters develop Israel">{{Наведени вести|url=https://www.reuters.com/article/idUSL2143406820080121|title=Renault to develop electric cars for Israel project|last=Steven Scheer|date=21 January 2008|access-date=15 April 2010|agency=Reuters}}</ref> Рено исто така се согласил за проектот да развие заменливи батерии. Рено соработувал со Бетер плејс за производство на мрежа за целосно електрични возила и илјадници станици за полнење во Данска, планирани да бидат во функција до 2011 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.independent.co.uk/news/business/analysis-and-features/renault-bets-on-electric-827716.html|title=Renault Bets on Electric|last=Sean O'Grady|date=14 May 2008|work=The Independent|access-date=15 May 2008|location=UK|archive-date=2008-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20080515014238/https://www.independent.co.uk/news/business/analysis-and-features/renault-bets-on-electric-827716.html|url-status=dead}}</ref> Рено Флуенс ЗЕ, било избрано за израелскиот проект. Тоа станало првото незагадувачко возило со заменлива батерија,<ref name="israel21c">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.israel21c.org/briefs/israels-better-place-and-renault-partner-in-first-mass-market-electric-vehicle|title=Israel's Better Place and Renault partner in first mass-market electric vehicle|date=17 September 2009|publisher=Israel 21c Innovation News Service|accessdate=20 January 2010}}</ref> со испитувања во 2010 година преземени на Рено лагуна (Renault Laguna). Рено го завршил партнерството во 2013 година, по банкротот на „Бетер плејс“, со продажба на само 1.000 возила во Израел и 240 во Данска.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-05-27/renault-to-end-better-place-partnership-after-bankruptcy.html|title=Renault to End Better Place Partnership After Bankruptcy|last=Rosemain|first=Mathieu|date=27 May 2013|work=Bloomberg|access-date=8 August 2013}}</ref> Во септември 2013 година, Рено и Болоре најавиле договор за соработка за производство на ново електрично возило.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ft.com/cms/s/0/49ca1de2-1bc8-11e3-94a3-00144feab7de.html#axzz2juq3xNUW|title=Renault and Bolloré in electric car deal|last=Carnegy, Hugh|last2=Thomson, Adam|date=12 September 2013|work=ft.com|publisher=Financial Times|accessdate=5 November 2013}}</ref> Рено зое, со 18.453 регистрирани возила, бил најпродаваниот целосно електричен автомобил во Европа во 2015 година.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.autoblog.com/2016/01/20/renault-zoe-was-europes-best-selling-ev-last-year/|title=Renault Zoe was Europe's best-selling EV last year|last=Bruce|first=Chris|date=2016-01-20|work=Renault|access-date=2016-02-06|publisher=Autoblog.com}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://www.eagleaid.com/AID-Newsletter-preorder-1602preview-a-top-selling-electric-car-sales-Western-Europe-2015.htm|title=Renault ZOE was last year's top-selling electric car in Western Europe|last=Automotive Industry Data (AID)|date=2016-01-26|access-date=2016-02-06|publisher=AID Newsletter}}</ref> Со продадени 11.873 возила во текот на првата половина на 2016 година, Зое продолжил да се рангира како најпродаваниот модел на електричен автомобил во Европа.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://insideevs.com/renault-holds-27-market-share-bev-sales-europe-zoe-40/|title=Renault Holds 27% Market Share Of BEV Sales In Europe. ZOE Up 40%|last=Kane|first=Mark|date=2016-07-29|publisher=InsideEVs.com|accessdate=2016-09-11}}</ref> Глобалната продажба на Зое достигнала 50.000 единици во јуни 2016 година.<ref name="Zoe50K">{{Наведени вести|url=http://www.hybridcars.com/renault-zoe-and-bmw-i3-join-the-50000-sales-club/|title=Renault Zoe and BMW i3 Join The 50,000 Sales Club|last=Cobb|first=Jeff|date=2016-08-01|work=HybridCars.com|access-date=2016-08-01}} "{{На|2016|06}}, cumulative global sales of the top selling plug-in electric cars were led by the Nissan Leaf (about 225,000), Tesla Model S (over 129,000), Votl/Ampera family (over 117,000), Mitsubishi Outlander PHEV (about 107,000), Toyota Prius PHV (over 75,000), BYD Qin (56,191), Renault Zoe (51,193), and BMW i3 (almost 50,000)."</ref> Глобалната продажба на електрични возила на Групата Рено поминала 100.000 единици во септември 2016 година, со удел во продажбата на Зое со 54%, КАнгу ЗЕ со 24%, Твизи со 18% и Флуенс ЗЕ и нејзиниот корејски преработен Самсун СМ3 ЗЕ со 4%.<ref name="RN350K">{{Наведена изјава за печат|url=http://blog.alliance-renault-nissan.com/content/renault-nissan-alliance-hits-milestone-350000-electric-vehicles-sold-maintains-position-glob|title=Renault-Nissan Alliance hits milestone of 350,000 electric vehicles sold, maintains position as global EV leader|publisher=[[Renault-Nissan Alliance]]|date=2016-09-13|accessdate=2016-09-13}} {{Наведена мрежна страница |url=http://blog.alliance-renault-nissan.com/content/renault-nissan-alliance-hits-milestone-350000-electric-vehicles-sold-maintains-position-glob |title=архивски примерок |accessdate=2020-03-05 |archive-date=2017-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170223135611/http://blog.alliance-renault-nissan.com/content/renault-nissan-alliance-hits-milestone-350000-electric-vehicles-sold-maintains-position-glob |url-status=bot: unknown }} ''The Alliance has sold its 350,000th electric vehicle since December 2010, when the Nissan LEAF went on sale. The milestone was achieved in August 2016. The Alliance also set an industry record of 100,000 EVs sold in a single year.''</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://elbil.no/na-har-renault-solgt-100-000-elbiler/|title=Nå har Renault solgt 100.000 elbiler|last=Haugneland|first=Petter|date=2016-09-12|publisher=Norsk Elbilforening (Norwegian Electric Vehicle Association)|language=no|trans-title=Renault has now sold 100,000 EVs|accessdate=2016-09-12|archive-date=2016-09-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20160915123503/http://elbil.no/na-har-renault-solgt-100-000-elbiler/|url-status=dead}}</ref> == Маркетинг и брендирање == Рено ги продава своите производи под четири бренда: [[Алпин]], [[Дачија]], [[Рено]] и [[Рено Самсунг моторс]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://group.renault.com/en/our-company/our-brands/|title=Our brands|publisher=Renault|accessdate=16 June 2017}}</ref> === Лого на Рено === Првото лого на Рено било претставено во 1900 година и се состоело во испреплетени иницијали на браќата Рено. Кога компанијата започнала со масовно производство во 1906 година, таа донела графичка форма во форма на опрема со автомобил во неа. По [[Прва светска војна|Првата светска војна]], компанијата користела лого на кое бил прикажан [[тенк]] ФТ. Во 1923 година Рено вовел ново лого во форма на круг, кое било заменето со „дијамантот“ во 1925 година.<ref name="Dinesh">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dinesh.com/history_of_logos/car_logos_-_design_and_history/renault_logo_-_design_and_history.html|title=Dinesh.com|date=25 August 2010|publisher=Dinesh.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111001102528/http://www.dinesh.com/history_of_logos/car_logos_-_design_and_history/renault_logo_-_design_and_history.html|archive-date=1 October 2011|accessdate=7 September 2011}}</ref> Дијамантот на Рено ја изразува цврстата желба на брендот да проектира силна и доследна корпоративна слика.<ref name="EDM">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.excelenciasdelmotor.com/noticia/el-logotipo-de-renault|title=El logotipo de Renault|publisher=Excelenciasdelmotor.com|language=es|trans-title=Renault's logo|accessdate=24 March 2013|archive-date=2017-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20170305163010/http://www.excelenciasdelmotor.com/noticia/el-logotipo-de-renault|url-status=dead}}</ref> Логото дијамант на „Рено“ минало низ многу дотерувања.<ref name="Dinesh"/> За модернизација на својот имиџ, Рено побарал од [[Виктор Вазарели]] да го дизајнира неговото ново лого во 1972 година. Преобразеното лого ја задржало дијамантската форма. Дизајнот подоцна бил ревидиран за да ги одрази заоблените линии на новите знаци за стилизирање на брендот.<ref name="Renault.com">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.renault.com/en/PassionSport/la-collection-d-art-renault/Pages/les-artistes-victor-vasarely.aspx|title=Victor Vasarely|publisher=Renault.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110915021605/http://www.renault.com/en/passionsport/la-collection-d-art-renault/pages/les-artistes-victor-vasarely.aspx|archive-date=15 September 2011|accessdate=7 September 2011}}</ref> Тековното лого е во употреба од 1992 година. Логото за употреба на веб и во печатена форма било ажурирано трипати потоа. Во 2004 година, пореална претстава во жолт квадрат со зборот „Рено“ покрај истата. Во 2007 година, Сагез и Партнерс создале верзија со зборот „Рено“ во внатрешноста на жолтиот квадрат.<ref name="Dinesh"/><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.brandrepublic.com/news/737359/Renault-opts-stronger-image-brand-revamp/|title=Renault opts for stronger image in brand revamp|last=Sandison, Nikki|date=12 September 2007|work=brandrepublic.com|publisher=[[Haymarket Media Group]]|accessdate=23 March 2013}}</ref> Во април 2015 година, Рено вовел нови дизајни за диференцирање на компанијата од брендот на производи, како дел од кампањата „Страст за живот“. Новото лого на брендот ја заменило жолтата позадина со жолта лента. Бил воведен и нов фонт на буквите. Корпоративното лого било презентирано на Годишниот генерален состанок во 2015 година, во кое биле опфатени Рено, Дачија и Рено Самсунг моторс.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://media.renault.com/global/en-gb/renault/Media/PressRelease.aspx?mediaid=68141&nodeid=-1|title=Renault's new brand signature : "Renault - Passion for life"|date=23 April 2015|publisher=Renault|accessdate=30 April 2015|archive-date=2015-05-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20150519184435/http://media.renault.com/global/en-gb/renault/Media/PressRelease.aspx?mediaid=68141&nodeid=-1|url-status=dead}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.underconsideration.com/brandnew/archives/new_logo_and_identity_for_renault_done_in-house.php|title=New Logo and Identity for Renault done In-house|publisher=Brand New}}</ref> <gallery> Податотека:Renault Logo 1946.png|1946-1959 година Податотека:Renault-Logo-1959.svg|1959–1972 година Податотека:Renault Logo 1972.svg|Рено дијамант со [[стереоскопија|3Д]] ефект, од [[Виктор Вазарели]] (1972–1981) Податотека:Logo Renault 1981-1992.png|1981-1992 година Податотека:Renault logo.svg|Рено дијамант (2004–2007) Податотека:Renault 2009 logo.svg|Рено дијамант (2007–2015) Податотека:Groupe renault smal.svg|Лого на групата Рено лого (што е различно од логото на „Рено страст за животот“ користено за марката) Податотека:Renault 2021 Text.svg|alt=|Рено лого 2022- </gallery> == Модели на автомобили == <gallery widths="150"> File:Renault 5 E-Tech Electric Auto Zuerich 2024 DSC 6501.jpg|[[Renault 5 E-Tech]] File:Renault 4 E-Tech Electric - 02.jpg|[[Renault 4 E-Tech]] File:Renault Clio V IMG 4178.jpg|[[Renault Clio]] File:2024 Renault Captur II IMG 9306.jpg|[[Renault Captur]] File:2022 Renault Megane E-Tech Techno EV Front.jpg|[[Renault Megane E-Tech]] File:Renault Symbioz IMG 0648.jpg|[[Renault Symbioz]] File:Renault Arkana (CMF-B) IMG 5628.jpg|[[Renault Arkana]] File:Renault Scénic E-Tech Electric 220 Long Range Techno – f 30062024.jpg|[[Renault Scenic E-Tech]] File:Renault Austral IMG 9413.jpg|[[Renault Austral]] File:Renault Espace VI IMG 9423.jpg|[[Renault Espace]] File:2024 Renault Rafale Techno esprit Alpine HEV - 1199cc 1.2 (200PS) Petrol Hybrid - Flame Red - 07-2024, Front.jpg|[[Renault Rafale]] File:Renault Kangoo III 1X7A1519.jpg|[[Renault Kangoo]] </gallery> ==Галерија== <gallery> Податотека:Renault-Espace.jpg|мини|Рено Еспас Податотека:Рено Captur.jpg|мини|Рено Каптур Податотека:Reno Captur.jpg|мини|Рено Каптур Податотека:Рено Меган.jpg|мини|Рено Меган 1 (хечбек) Податотека:Renault Megane front 20080104.jpg|Рено Меган 1 (хечбек) Податотека:Renault Megane rear 20080104.jpg|Рено Меган 1 (хечбек) Податотека:Renault Megane rear 20071204.jpg|Рено Меган 1 (седан) Податотека:Renault-Megane(седан).jpg|мини|Рено Меган 1 (седан) Податотека:Renault Megane rear 20071228.jpg|Рено Меган 1 (караван) Податотека:Renault Megane Cabrio rear 20080111.jpg|Рено Меган 1 (кабриолет) Податотека:Renault Megane Cupe (1).jpg|Рено Меган 1 (купе) Податотека:Renault-Megane.jpg|мини|Рено Меган 2 (хечбек) Податотека:Reno-Megane.jpg|мини|Рено Меган Податотека:Model-Renault Twingo.jpg|мини|Рено Твинго Податотека:Renault-Scenic.jpg|мини|Рено Сеник Податотека:Рено Koleos.jpg|мини|Рено Колеос Податотека:Renault-Modus.jpg|мини|Рено Модус Податотека:Renault-Clio.jpg|мини|Рено Клио Податотека:Clio novo dolgo.jpg|мини|Рено Клио Податотека:Renault-Laguna.jpg|мини|Рено Лагуна Податотека:Renault-Master.jpg|мини|Рено Мастер Податотека:Reno-velsatis2.jpg|мини|Рено Вел Сатис </gallery> ==Наводи== {{наводи}} [[Категорија:Француски марки]] [[Категорија:Француски автопроизводители]] [[Категорија:Рено]] 7246yxlnlr8xxdrfrsrq55druu94kq2 Гордана Бабиќ-Ѓорѓевиќ 0 1238444 5293979 5047167 2024-11-19T23:01:35Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:BabicDjordjevicG.jpg|BabicDjordjevicG.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293979 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Гордана Бабиќ-Ѓорѓевиќ | портрет = | опис = | родено-име = Гордана Бабиќ-Ѓорѓевиќ | роден-дата = {{родена на|22|февруари|1932}} | роден-место = [[Валево]], [[Кралство Југославија]] | починал-дата = {{починала на и возраст|df=yes|1993|12|25|1932|2|22}} | починал-место = [[Белград]], [[СР Југославија]] | починал-причина = | националност = | познат = | наставка =а | занимање = историчарка на уметноста | сопружник = | татко = | мајка = | родители = | роднини = | деца = }} '''Гордана Бабиќ-Ѓорѓевиќ''' ({{родена на|22|февруари|1932}} во {{родена во|Валево}} — {{почината на|25|декември|1993}} во {{почината во|Белград}}) — [[Србија|српска]] историчарка на уметноста и академик.<ref>{{МакЕнц|110|Бабамов|I}}</ref> == Животопис == Таа била соавтор на книгата „Иконе“, каде што ги обработува средновековните икони од Македонија. == Наводи == {{наводи}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Бабиќ-Ѓорѓевиќ, Гордана}} [[Категорија:Српски историчари на уметноста]] np43rhy8m3k14zyxnfmehr8k2lcxic1 Српска академија на науките и уметностите 0 1239682 5293978 4886653 2024-11-19T22:58:16Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Pecat_SKA.jpg|Pecat_SKA.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293978 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization | name = Српска академија на науките и уметностите | abbreviation = САНУ | image = Srpska akademija nauke i umetnosti 01 (8116577383).jpg | image_border = | size = | caption = | map = | msize = | mcaption = | motto = | budget = [[евро|€]]5.72 милиони | budget_year = 2020<ref name="budget2020">{{cite web |title=ЗАКОН О БУЏЕТУ РЕПУБЛИКЕ СРБИЈЕ ЗА 2020. ГОДИНУ |url=http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/cir/pdf/zakoni/2019/BUDZET%202020.pdf |website=parlament.gov.rs |publisher=Народна скупштина Републике Србије |accessdate=20 February 2020 |format=PDF}}</ref> | formation = {{start date and age|1886|11|01|df=yes}} | extinction = активна | type = [[национална академија]] | status = | purpose = Наука, уметност, [[академици]] | headquarters = ул. „Кнез Михаилова“ бр. 35, <br> [[Белград]], Србија | leader_title = Претседател | leader_name = Владимир Костиќ | website = {{url|http://www.sanu.ac.rs}} }} '''Српската академија на науките и уметностите''' ('''САНУ''') — највисоката научна и уметничка институција во [[Србија]]. Официјалниот ден на формирање на академијата е [[19 ноември]] [[1841]] година. Таа била позната под името ''Кралска српска академија'' од [[1886|1886 година]], потоа ''Српска кралска академија'' до [[1947|1947 година]], кога била преименувана во ''Српска академија на науките''. Подоцна, со закон од [[1960|1960 година]], таа го променила своето име во ''Српската академија на науките и уметностите''. == Основање == [[Податотека:MilanMilicevic.jpg|десно|мини|200x200пкс| Милан Миличевиќ, член на ДСС од 1857 година, член на СУД од 1864 година и еден од првите членови на Академијата]] Академијата била основана со закон од [[1 ноември]] [[1886|1886 година]] што го изгласал Собранието и го прогласил кралот [[Милан Обреновиќ]] во [[Ниш]].<ref>[http://istorijskenovine.unilib.rs/view/index.html#panel:pp%7Cissue:UB_00008_19010201%7Cpage:6%7Cquery:%D1%98%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%86 Његово величанство краљ Милан. - У: Просветни гласник, 1 февруари 1901. године.]</ref> Овој закон бил наречен ''Основен закон на Кралската српска академија'' и пропишувал дека првите академци треба да бидат избрани од страна на кралот, а потоа академиците би избрале нови членови. Задачата на академијата била „да ги обработи и да ги унапреди науките; да се постават и одржуваат цврсти темели за научниот суд; да ги открие и предизвикува научните истражувања во природата, општеството и историските споменици; поддршка на припитоменоста и развојот на високите уметности; преку здружување на силите да се постигне унапредување на образованието, и го извршува она за што посебната сила не е доволна“.<ref name="EN">'' [[Народна енциклопедија]], Ст. Станојевић, Загреб, 1925—1929.'' .</ref> Првите академици, 16 од нив, ги назначил кралот Милан [[5 април|на 5 април]] [[1887|1887 година]]. Во тоа време имало 4 одделенија на Академијата, или како што се нарекувале ''„професионални академии“'', а секое од нив првично добил 4 полноправни членови. Тие биле: '''Академија за природни науки''' * [[Јосиф Панчиќ]] * Димитрије Нешиќ * Јован Жујовиќ * Љубомир Клериќ '''Академија за филозофски науки''' * [[Стојан Новаковиќ]] * Милан Кујунџиќ Абердар * Светислав Вуловиќ * [[Светомир Николаевиќ]] '''Академија за општествени науки''' * Чедомиљ Мијатовиќ * Милан Миличевиќ * Љубомир Ковачевиќ * Панта Среќковиќ '''Академија за уметности''' * Љубомир Ненадовиќ * Матија Бан * Михаило Валтровиќ * Даворин Јенко Првиот претседател на академијата бил Јосиф Панчиќ, а секретар бил Јован Зујовиќ. Бројот на дописни членови бил двапати поголем од редовните членови. Сите членови биле избирани од самата академија врз основа на обемот на работа и исправноста, независноста и совеста во својата работа. Законот за основање на Српската кралска академија паднал под управа на [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека]] и Музејот на српските земји . Од [[22 јануари|22/1]] [[1901|1901 година]] Српската кралска академија само ја надгледувала Библиотеката и добивала годишен извештај од неа и раководството на Музејот. Првиот претседател на Српската кралска академија (три години) бил Јосиф Панчиќ, а по него следеле Чедомиљ Мијатовиќ, М. Ѓ Миличевиќ , Јован Мишковиќ, Ѓорѓе Нешиќ, Јован Ристиќ, Сима Лозаниќ, [[Стојан Новаковиќ]], Јован Жујовиќ, [[Јован Цвииќ|Јован Цвијиќ]] . Српската кралска академија се споила со српското научно општество во 1892 година според решението на министерот за образование од [[9 април|9/4]] [[1891|1891 година]] и добило прилично голема архива на стари документи и прилично голема библиотека. Во Академијата во [[1893|1893 година]] бил основан лексикографскиот дел (работа на „Речник“) и етнографскиот дел (работа на проучување на српските села). Покрај тоа, главната работа на С. К. А. Н. се состоела во научна работа на нејзините членови и во работата на објавување на нивни и други научни дела. Во оваа смисла С. К. А. Н. ги издавала: * 1 Глас на српската кралска академија : ** а) I: содржи дискусии во природните и математичките науки; ** б) II: дискусии во филозофските, лингвистичките, правните и историските науки; * 2. Споменик (I и II); * 3. Зборникот на српските етнографски постапки, содржи: ** а) Разни етнографски материјали, ** б) Населувања на српските земји, ** в) обичаите на српскиот народ, ** г) српски национални игри, ** д) храна и пијалаци на српската национална припадност; * 4. Зборник на трудови од историјата, јазикот и литературата на српскиот народ ** I оддел: Споменици на српски јазик; ** II. оддел: Споменици на странски јазици); * 5. Дијалектолошки постапки; * 6. Специјални изданија. == Претходници на академијата == [[Податотека:Govor_knez_mihaila_DSS.jpg|десно|мини| Принцот Михаило Обреновиќ разговара со членовите на ДСС на првата средба на 8 јуни 1842 година. година, литограф на Анастас Јовановиќ]] Српската кралска академија не била прва институција од ваков вид кај Србите. Директни претходници биле Друштвото на српското творештво (ДСС) и Српското научно друштво (СУД). Друштвото на српското творештво било основано [[31 мај|на 31 мај]] [[1842|1842 година]] и тоа постоело до [[27 јануари]] [[1864|1864 година]] кога принцот [[Михајло Обреновиќ III|Михаило Обреновиќ го]] укинал со негова уредба. Потоа, [[29 јули|на 29 јули]] 1864 година било основано Српското научно друштво, што всушност претставувало обнова на Друштвото на српското творештво. Сите членови на ДСС биле во можност писмено да изјаснат до министерот дека членството во СУД е прифатено. Слична судбина се случила и со Српското научно друштво, поради конфликт со министерот за образование, неговата работа била прекината [[13 мај|на 13 мај]] [[1886|1886 година]]. Со законот од [[1 ноември]] 1886 година била основана Српската кралска академија (СКА), на која припаѓале Библиотеката, архивите, збирките и имотот на СУД. Конфликтите биле решени па инсттуцијата повторно започнала да работи [[25 јули|на 25 јули]] [[1887|1887 година]]. Спорот бил решен со предлог на министерот за образование да ги обедини и тоа било сторено во [[1892|1892 година]]. Во тоа време, 8 члена на СУД биле избрани за редовни членови на СКА и сите други биле прогласени за почесни членови. == Развој == [[Податотека:Skupština_osnivača_SANU_avgust_1995._godine,_Aleksandar_Despić_sa_kolegama.jpg|мини|250x250пкс| Основачкото собрание на САНУ 1995 г. година]] По цели 60 години под ова име, Српската кралска академија го променила своето име со закон [[30 јуни|на 30 јуни]] [[1947|1947 година]]. Бидејќи државниот систем бил сменет и веќе не владеел кралот, академијата едноставно била наречена Српска академија на науките. Овој закон ја сменил и структурата на академијата, така што наместо 4 стручни академии, имало 6 оддели: # природно-математички науки, # технички науки, # медицински науки, # литература и јазик (подоцна: јазик и книжевност), # општествени науки и # ликовна уметност и музика. Од [[1998|1998 година]], академијата има 8 одделенија затоа што Катедрата за природно-математички науки била поделена на две одделенија: Оддел за математика, физика и геологија и оддел за хемиски и биолошки науки, а пред тоа Катедрата за општествени науки исто така била поделена на два дела, еден дел го задржала истото име и другото било наречено катедра за историски науки. [[Податотека:Zgrada_u_brankovoj.jpg|десно|мини| Зграда во Бранкова 15.]] == Зграда на САНУ == [[Податотека:Serbia_Beograd_SANU_-_Feb_2006.jpg|десно|мини|230x230пкс| Зграда на САНУ на улицата Михаила 35]] Академијата од околу [[1909|1909 година]] до [[1952|1952 година]] се наоѓала на улицата Бранкова број 15. Оваа зграда за жал била срушена во [[1963|1963 година]] . година. После тоа, Академијата била преместена на ул. Кнез Михајлова 35, прекрасна зграда во центарот на градот, каде сè уште се наоѓа. Зградата на Српската академија на науките и уметностите (САНУ), највисоката научна установа во Србија, ја украсува улицата „принц Михаило“ <ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, Каталог непокретних културних добара на подручју града Београда, посетено на 18 март 2016.</ref> скоро еден век, доведувајќи го духот на францускиот декорализам и отстапување во белградската архитектура.<ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, М. Павловић, Девет деценија здања Српске академије наука и уметности, посетено на 18 март 2016.</ref> Скици, предлози и проекти за подигнување на оваа прекрасна палата биле создадени уште од првите денови на неговото основање во [[1886|1886 година]] . Сепак, седиштето било преместено во денешниот објект дури во 1952 година. Веднаш по основањето на Академијата во 1886 година било разгледано барањето за изградба на зграда на парцела на претставителна локација на улицата Кнез Михајлова, донирана од ''Кнез Михајло Обреновиќ III за образовни цели''.<ref>Завод за заштиту споменика кутлуре града Београда, досије споменика културе Палата САНУ.</ref> Бидејќи Српската кралска академија (СКА) на почетокот немала други финансиски средства, се сметало дека ќе подигне привремена зграда на приземје сè додека не се достигнат условите за изградба на претставителна зграда, во која имало уште две важни. национални институции: Музеј на српската земја и [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека]]. Во наредните години, СКА барала различни начини на стекнување на финансиски средства за изградба на својата зграда. Акционерскиот фонд на СКА, Националната библиотека и Музејот на српската земја бил формиран во [[1896|1896 година]] со Кралската Уредба, така што со почетниот капитал и нејзината сопствена плата, Академијата би можела да му пристапи на прашањето на градежништвото. Константин Јовановиќ бил ангажиран во [[1900|1900 година за да го]] дизајнира прелиминарниот дизајн<ref>О Константину Јовановићу видети: Љ. Никић, Архитект Константин Јовановић, Годишњак града Београда IV, Београд 1957, 345-358; Љ. Бабић, Живот и рад архитекте Константина А. Јовановића, општи део, ЗАФ V-6, Београд 1960, 5-15; Љ. Никић, Из архитектонске делатности Константина Јовановића у Београду, Годишњак града Београда XXIII, Београд 1976, 127-142; М. Šćekić, Konstantin Jovanović arhitekta, Веоgrаd 1988; Г. Гордић, В. Павловић-Лончарски, Архитект Константин А. Јовановић, Београд 2004; И. Клеут, Градитељски опус Константина Јовановића у Београду, Годишњак града Београда LIII, Београд 2006, 213-250; Д. Ванушић, Константин А. Јовановић Архитекта великог формата, Београд 2013.</ref> Ова бил прв од низата проекти што останале нереализирани: од молби до еминентни архитекти како Андри Стевановиќ,<ref>О Андри Стевановићу видети: П. Поповић, Андра Ј. Стевановић, Српски књижевни гласник, бр. 28, Београд 1930, 353-359; Д. Ђурић-Замоло, Педагошки рад. Архитекта Андра Стевановић, Архитектура урбанизам, бр. 67, Београд 1971, 51-52; Б. Несторовић, Београдски архитекти Андра Стевановић и Никола Несторовић, Годишњак града Београда, књ. XXIII, Београд 1975, 173-180.</ref> Никола Несторовиќ,<ref>О Николи Несторовићу видети: Б. Несторовић, Београдски архитекти Андра Стевановић и Никола Несторовић, Годишњак града Београда, књ. XXIII, Београд 1975, 173-180; М. Павловић, Живот и дело архитекте Николе Несторовића (1868—1957), докторска дисертација, Филозофски факултет, Универзитет у Београду, Београд 2014.</ref> Милан Капетановиќ и Драгутин Ѓорѓевиќ,<ref>О Милану Капетановићу и Драгутину Ђорђевићу видети: З. Маневић (ур), Лексикон српских архитеката 19. и 20. века, Београд 1999; S. Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, II tom: Arhitekti, Beograd 2005; Д. Ђурић-Замоло, Градитељи Београда 1815-1914, Београд 2009.</ref> што изработиле идејни дизајни, преку неуспешни повици за тендер., во обид да се формира проект моделиран по изградбата на [[Хрватска академија на науките и уметностите|Југословенската академија на науките и уметностите]] во Загреб <ref>Hrvatska akademija znanosti i umejtnosti, посетено на 18 март 2016.</ref> и нови дизајни на архитектот Константин Јовановиќ. Во исто време со напорите да се добие соодветен проект, варијабилен карактер бил интересот на трите институции за изградба на заедничка зграда. Решавајќи го прашањето за постојано сместување во[[1908|1908 година]], СКА добила простор за употреба во зградата на фондацијата „ Симе Игуманов “ <ref>Najveći srpski zadužbinar: Darivao Srbima crkve, škole, sirotišta, Telegraf, посетено на 18 март 2016.</ref> во Бранкова бр. 15.<ref>С. М. Јовановић, Силуете старог Београда 1, Београд 1971; Љ. Никић, Г. Жујовић, Г. Радојчић-Костић, Грађа за биографски речник чланова Друштва српске словесности Српског ученог друштва Српске краљевске академије 1841-1947, Београд 2007.</ref> После повеќе од две децении обиди да се добие сопствена зграда, на крајот на [[1910|1910 година]], Претседателството на СКА одлучило проектот да им го довери на Драгутин Ѓорѓевиќ и Андра Стевановиќ.<ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, посетено на 18 март 2016</ref> Камен-темелникот бил поставен [[27 март|на 27 март]] [[1914|1914 година]], од страна на престолонаследникот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар Караѓорѓевиќ]] во присуство на академици и министри за градежништво и образование.<ref>Аноним, Дневне вести, Политика, 27 март 1914, 3.</ref> Изведувачкиот дел бил доверен на фирмата на Матија Блех, додека фасадната пластика и вајарската програма ги изведувале Јунгман и Сунко. Сепак, изградбата била прекината со избувнувањето на [[Прва светска војна|Првата светска војна.]] Објектот бил завршен во [[1924|1924 година]]. Сепак, поради големите трошоци за изградба, СКА не се преселила во својата нова зграда, туку ја изнајмила целата зграда на други институции. Сметајќи дека проектот за градење на СКА треба да даде напредни идеи, архитектите Стевановиќ и Ѓорѓевиќ го оствариле проектот кој, по својата просторно функционална структура, не се потпирал на своите претходници. како Големата палата, кој ја опфаќал целата површина на парцелата, новиот план бил дизајниран со станови и продавници за изнајмување и пасуси богато [[Орнамент|украсени со]] орнаментни декорации. При решавањето на фасадите, авторите не ги напуштијле целосно академските модели, туку модернизирале една симетрична, трооделна поделба на фасадното платно, со воведување на заоблени агли кои се потенцираат дополнително со паднатите полукружни прозорци. Со воведувањето на елементите во форма на триоделни прозорци, арабеска секундарна пластика, модерно дизајнирани детали за прозорците на приземјето и прозорците на мезанинскиот под, заедно со елементи на францускиот декорализам, постигнале прекрасен изглед на фасадата. Архитектонската пластика во форма на цветни арабески и украси дале нова димензија во формата на целосната скулптура со симболично значење. Во оската на главната фасада, централен мотив е вајарската група ''Божица Ника, која ја обликува трговијата и индустријата'', додека на аглите на централниот ризолит се сместени скоро иста вајарска група на ''Жени со деца'', едната женска фигура која држи луч, а другата гулаб.<ref>Đ. Sikimić, Fasadna skulptura u Beogradu, Beograd 1966, 64-65; D. Šarenac, Mitovi, simboli, Beograd 1991, 24-25; М. Маринковић, Архитектонска пластика Јавних објеката Београда, магистарски рад, Филозофски факултет, Универзитет у Београду, Београд 2005, 122-123.</ref> Шест од истата група на детски фигури биле подигнати на таванот над аглите на зградата, како и по страничните фасади, формирајќи една од најбогатите вајарски програми од архитектурата пред Втората светска војна. Крајот на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] СКА го пречката во изнајмена зграда на улицата Бранкова. Веднаш по завршувањето на војната, со Закон за српската академија на науките од [[1947|1947 година]] биле направени промени во нејзината структура, кога наместо стручни академии биле формирани шест оддели и голем број институти. Со проширениот опсег на работење, потребните капацитети значително се зголемиле, а главната задача била да се реконструира целата зграда на улицата Кнез Михајлова во канцелариски простор, за што било потребно и широко реновирање. Дизајнот на проектот му бил доверен на архитектот Григори Самоилов,<ref>О архитекти Григорију Самојлову видети: М. Просен, Послератни опус архитекте Григорија Самојлова, ДаНС 49, Нови Сад 2005, 46–48; М. Просен, Архитекта Григорије Самојлов, каталог изложбе, Београд 2006.</ref> кој заедно со архитектот Ѓорѓе Смиjanаниќ го трансформирале ентериерот на зградата, притоа остварувајќи еден од неговите најзначајни проекти за внатрешни работи. Самоилов покажал исклучителна вештина да го трансформира постојниот објект во скоро компактен академски објект со централна преткомора, формирајќи двонасочен канцелариски систем, Во исто време, била реновирана церемонијалната сала, која добила галерија и во заоблени ниши од две слики на платното „Наука“ од Петар Лубарда и „Уметност“ од Мило Милуновиќ . Како дел од адаптацијата, биле извршени одредени интервенции. [[Податотека:Gallery_SANU_0738.jpg|мини|250x250пкс| Внатрешноста на галеријата во САНУ, која за првпат била дизајнирана од Григориј Самојлов во [[1967|1967 година]] . ]] Зградата била официјално отворена [[24 февруари|на 24 февруари]] 1952 година, кога академијата конечно и трајно се преселила во нејзината палата. Српската академија на науките и уметностите, како најважната научна институција во Србија, дала најголем придонес во унапредувањето на научната мисла, приближувајќи во своите редови многу истакнати имиња на српската, југословенската и светската наука и уметничка креативност. Нејзиниот дворец, подигнат на едно од најрепрезентативните места во Белград, скоро еден век е интегрален дел за вреднување не само на локалното, туку и на националното архитектонско наследство. Имајќи ги предвид неоспорните вредности и значењето на објектот, во [[1992]] г. била прогласена за споменик на културата . == Под покровителство на САНУ == === Институти на САНУ === [[Податотека:Grb_Srpske_akademije_nauka_i_umetnosti.jpg|мини|287x287пкс| Грб на САНУ]] Под покровителство на САСУ, функционираат следниве институти: * Балканолошки институт САНУ * Византиски институт на САНУ * Географски институт Јован Цвијиќ САНУ * Етнографски институт САНУ * Институт за српски јазик САНУ * Институт за технички науки САНУ * Математички институт САНУ * Институт за музикологија САНУ . У ранијем периоду у оквиру САНУ су били још и Археолошки институт САНУ и Историјски институт САНУ. === Гранки на САНУ === [[Податотека:SANU,_odeljak_u_Novom_Sadu.jpg|десно|мини|250x250пкс| Филијала во Нови Сад]] Српската академија на науките и уметностите има филијала во Нови Сад и филијала во Ниш .<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,350|title=СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ ОГРАНКА САНУ У НИШУ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221035535/http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,350|archive-date=21 февруари 2018|accessdate=15 септември 2016}}</ref><ref>[http://www.b92.net/kultura/vesti.php?nav_category=1087&yyyy=2016&mm=09&dd=16&nav_id=1177790 Костић: САНУ од данас станује и у Нишу (Б92, 16. септември 2016)]</ref> Филијалата во Ниш била основана во 2016 година. За претседател бил избран Нинослав Стојадиновиќ, Милорад Митковиќ бил Потпретседател, Владимир Ракочевиќ секретар, а Никола Хајдин бил избран за почесен претседател.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,355|title=Изабрано прво руководство Огранка САНУ у Нишу (посетено на 6. новембра 2016)|archive-url=https://web.archive.org/web/20180220212507/http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,355|archive-date=20 февруари 2018|accessdate=6 ноември 2016}}</ref> Војводинската академија на науките и уметностите била основана во [[1979]] година а во 1992 година се приклучила кон српската академија на науките и уметностите како филијала во Нови Сад.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/Ogranak.aspx|title=Огранак САНУ у Новом Саду|archive-url=https://web.archive.org/web/20161015130707/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/Ogranak.aspx|archive-date=15 октомври 2016|accessdate=15 септември 2016}}</ref> Поранешниот Центар за научни истражувања на САНУ и Универзитетот во Ниш, по една година работа на Комисијата, на 16 септември 2016 година станале филијали на САНУ во Ниш.<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ"/> === Центар за научно-истражувачка работа во Крагуевац === Српската академија на науките и уметностите под свое покровителство го има Центарот за научни истражувања во Крагуевац . Центарот во Крагујевац и поранешниот центар во Ниш биле основани во соработка со универзитетите во Крагујевац и Ниш.<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ"/> == Членови на академијата == === Изборни собранија === На изборните собранија се избираат нови членови на академијата. Од [[1985|1985 година]] собранијата се одржуваат секоја трета година. Претходното изборно собрание се одржало на 8 ноември 2018 година. === Претседатели на Академијата === Од основањето во [[1887|1887 година]] до денес, претседатели на Српската кралска академија, Српската академија на науките и Српската академија на науките и уметностите биле: * 1887-1888 година [[Јосиф Панчиќ]] * 1888-1889 Чедомиљ Мијатовиќ * 1892-1895 Димитрије Нешиќ * 1896-1899 Милан. Миличевиќ * 1899 Јован Ристиќ * 1899-1900 Сима Лозаниќ * 1900-1903 Јован Мишковиќ * 1903-1906 година Сима Лозаниќ, по вторпат * 1906-1915 [[Стојан Новаковиќ]] * 1915-1921 Јован Зујовиќ * 1921-1927 [[Јован Цвииќ|Јован Цвијајиќ]] * 1928-1931 Слободан Јовановиќ * 1931-1937 Богдан Гавриловиќ * 1937-1960 [[Александар Белиќ]] * 1960-1965 Илија Ѓуричиќ * 1965-1971 [[Велибор Глигориќ]] * 1971-1981 Павле Савиќ * 1981-1994 Душан Каназир * 1994-1998 Александар Деспиќ * 1999-2003 Дејан Медаковиќ * 2003-2015 Никола Хајдин * 2015- Владимир Костиќ === Добитници на Нобелова награда === Заклучно со 2019 година, 20 члена на САНУ добиле Нобелова награда. Меѓу нив се:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sanu.ac.rs/clanovi-sanu-ovencani-nobelovom-nagradom/|title=Чланови САНУ овенчани Нобеловом наградом|work=САНУ|accessdate=21 октомври 2019}}</ref> * [[Лавослав Ружичка]] - [[Нобелова награда за хемија]] 1939 година (полноправен член на САНУ од 1947 година, а надворешен од 1960 година). ) * [[Иво Андриќ]] - [[Нобелова награда за литература|Нобелова награда за литература во]] 1961 година (дописник на САНУ од 1926 година, а редовен од 1939 година). ) * [[Владимир Прелог]] - [[Нобелова награда за хемија]] 1975 година (член на САНУ од 1981 година). ) * [[Петер Хандке|Питер Хандке]] - [[Нобелова награда за литература]] 2019 [[Нобелова награда за литература|година]] (член на САНУ од 2012 година)) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рв|Serbian Academy of Sciences and Arts}} * {{official website|http://www.sanu.ac.rs}} [[Категорија:Српска академија на науките и уметностите| ]] ev03f5qs25n4wzcwz71z7lqxepnh89u 5293982 5293978 2024-11-19T23:03:04Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Zgrada_u_brankovoj.jpg|Zgrada_u_brankovoj.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293982 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization | name = Српска академија на науките и уметностите | abbreviation = САНУ | image = Srpska akademija nauke i umetnosti 01 (8116577383).jpg | image_border = | size = | caption = | map = | msize = | mcaption = | motto = | budget = [[евро|€]]5.72 милиони | budget_year = 2020<ref name="budget2020">{{cite web |title=ЗАКОН О БУЏЕТУ РЕПУБЛИКЕ СРБИЈЕ ЗА 2020. ГОДИНУ |url=http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/cir/pdf/zakoni/2019/BUDZET%202020.pdf |website=parlament.gov.rs |publisher=Народна скупштина Републике Србије |accessdate=20 February 2020 |format=PDF}}</ref> | formation = {{start date and age|1886|11|01|df=yes}} | extinction = активна | type = [[национална академија]] | status = | purpose = Наука, уметност, [[академици]] | headquarters = ул. „Кнез Михаилова“ бр. 35, <br> [[Белград]], Србија | leader_title = Претседател | leader_name = Владимир Костиќ | website = {{url|http://www.sanu.ac.rs}} }} '''Српската академија на науките и уметностите''' ('''САНУ''') — највисоката научна и уметничка институција во [[Србија]]. Официјалниот ден на формирање на академијата е [[19 ноември]] [[1841]] година. Таа била позната под името ''Кралска српска академија'' од [[1886|1886 година]], потоа ''Српска кралска академија'' до [[1947|1947 година]], кога била преименувана во ''Српска академија на науките''. Подоцна, со закон од [[1960|1960 година]], таа го променила своето име во ''Српската академија на науките и уметностите''. == Основање == [[Податотека:MilanMilicevic.jpg|десно|мини|200x200пкс| Милан Миличевиќ, член на ДСС од 1857 година, член на СУД од 1864 година и еден од првите членови на Академијата]] Академијата била основана со закон од [[1 ноември]] [[1886|1886 година]] што го изгласал Собранието и го прогласил кралот [[Милан Обреновиќ]] во [[Ниш]].<ref>[http://istorijskenovine.unilib.rs/view/index.html#panel:pp%7Cissue:UB_00008_19010201%7Cpage:6%7Cquery:%D1%98%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%86 Његово величанство краљ Милан. - У: Просветни гласник, 1 февруари 1901. године.]</ref> Овој закон бил наречен ''Основен закон на Кралската српска академија'' и пропишувал дека првите академци треба да бидат избрани од страна на кралот, а потоа академиците би избрале нови членови. Задачата на академијата била „да ги обработи и да ги унапреди науките; да се постават и одржуваат цврсти темели за научниот суд; да ги открие и предизвикува научните истражувања во природата, општеството и историските споменици; поддршка на припитоменоста и развојот на високите уметности; преку здружување на силите да се постигне унапредување на образованието, и го извршува она за што посебната сила не е доволна“.<ref name="EN">'' [[Народна енциклопедија]], Ст. Станојевић, Загреб, 1925—1929.'' .</ref> Првите академици, 16 од нив, ги назначил кралот Милан [[5 април|на 5 април]] [[1887|1887 година]]. Во тоа време имало 4 одделенија на Академијата, или како што се нарекувале ''„професионални академии“'', а секое од нив првично добил 4 полноправни членови. Тие биле: '''Академија за природни науки''' * [[Јосиф Панчиќ]] * Димитрије Нешиќ * Јован Жујовиќ * Љубомир Клериќ '''Академија за филозофски науки''' * [[Стојан Новаковиќ]] * Милан Кујунџиќ Абердар * Светислав Вуловиќ * [[Светомир Николаевиќ]] '''Академија за општествени науки''' * Чедомиљ Мијатовиќ * Милан Миличевиќ * Љубомир Ковачевиќ * Панта Среќковиќ '''Академија за уметности''' * Љубомир Ненадовиќ * Матија Бан * Михаило Валтровиќ * Даворин Јенко Првиот претседател на академијата бил Јосиф Панчиќ, а секретар бил Јован Зујовиќ. Бројот на дописни членови бил двапати поголем од редовните членови. Сите членови биле избирани од самата академија врз основа на обемот на работа и исправноста, независноста и совеста во својата работа. Законот за основање на Српската кралска академија паднал под управа на [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека]] и Музејот на српските земји . Од [[22 јануари|22/1]] [[1901|1901 година]] Српската кралска академија само ја надгледувала Библиотеката и добивала годишен извештај од неа и раководството на Музејот. Првиот претседател на Српската кралска академија (три години) бил Јосиф Панчиќ, а по него следеле Чедомиљ Мијатовиќ, М. Ѓ Миличевиќ , Јован Мишковиќ, Ѓорѓе Нешиќ, Јован Ристиќ, Сима Лозаниќ, [[Стојан Новаковиќ]], Јован Жујовиќ, [[Јован Цвииќ|Јован Цвијиќ]] . Српската кралска академија се споила со српското научно општество во 1892 година според решението на министерот за образование од [[9 април|9/4]] [[1891|1891 година]] и добило прилично голема архива на стари документи и прилично голема библиотека. Во Академијата во [[1893|1893 година]] бил основан лексикографскиот дел (работа на „Речник“) и етнографскиот дел (работа на проучување на српските села). Покрај тоа, главната работа на С. К. А. Н. се состоела во научна работа на нејзините членови и во работата на објавување на нивни и други научни дела. Во оваа смисла С. К. А. Н. ги издавала: * 1 Глас на српската кралска академија : ** а) I: содржи дискусии во природните и математичките науки; ** б) II: дискусии во филозофските, лингвистичките, правните и историските науки; * 2. Споменик (I и II); * 3. Зборникот на српските етнографски постапки, содржи: ** а) Разни етнографски материјали, ** б) Населувања на српските земји, ** в) обичаите на српскиот народ, ** г) српски национални игри, ** д) храна и пијалаци на српската национална припадност; * 4. Зборник на трудови од историјата, јазикот и литературата на српскиот народ ** I оддел: Споменици на српски јазик; ** II. оддел: Споменици на странски јазици); * 5. Дијалектолошки постапки; * 6. Специјални изданија. == Претходници на академијата == [[Податотека:Govor_knez_mihaila_DSS.jpg|десно|мини| Принцот Михаило Обреновиќ разговара со членовите на ДСС на првата средба на 8 јуни 1842 година. година, литограф на Анастас Јовановиќ]] Српската кралска академија не била прва институција од ваков вид кај Србите. Директни претходници биле Друштвото на српското творештво (ДСС) и Српското научно друштво (СУД). Друштвото на српското творештво било основано [[31 мај|на 31 мај]] [[1842|1842 година]] и тоа постоело до [[27 јануари]] [[1864|1864 година]] кога принцот [[Михајло Обреновиќ III|Михаило Обреновиќ го]] укинал со негова уредба. Потоа, [[29 јули|на 29 јули]] 1864 година било основано Српското научно друштво, што всушност претставувало обнова на Друштвото на српското творештво. Сите членови на ДСС биле во можност писмено да изјаснат до министерот дека членството во СУД е прифатено. Слична судбина се случила и со Српското научно друштво, поради конфликт со министерот за образование, неговата работа била прекината [[13 мај|на 13 мај]] [[1886|1886 година]]. Со законот од [[1 ноември]] 1886 година била основана Српската кралска академија (СКА), на која припаѓале Библиотеката, архивите, збирките и имотот на СУД. Конфликтите биле решени па инсттуцијата повторно започнала да работи [[25 јули|на 25 јули]] [[1887|1887 година]]. Спорот бил решен со предлог на министерот за образование да ги обедини и тоа било сторено во [[1892|1892 година]]. Во тоа време, 8 члена на СУД биле избрани за редовни членови на СКА и сите други биле прогласени за почесни членови. == Развој == [[Податотека:Skupština_osnivača_SANU_avgust_1995._godine,_Aleksandar_Despić_sa_kolegama.jpg|мини|250x250пкс| Основачкото собрание на САНУ 1995 г. година]] По цели 60 години под ова име, Српската кралска академија го променила своето име со закон [[30 јуни|на 30 јуни]] [[1947|1947 година]]. Бидејќи државниот систем бил сменет и веќе не владеел кралот, академијата едноставно била наречена Српска академија на науките. Овој закон ја сменил и структурата на академијата, така што наместо 4 стручни академии, имало 6 оддели: # природно-математички науки, # технички науки, # медицински науки, # литература и јазик (подоцна: јазик и книжевност), # општествени науки и # ликовна уметност и музика. Од [[1998|1998 година]], академијата има 8 одделенија затоа што Катедрата за природно-математички науки била поделена на две одделенија: Оддел за математика, физика и геологија и оддел за хемиски и биолошки науки, а пред тоа Катедрата за општествени науки исто така била поделена на два дела, еден дел го задржала истото име и другото било наречено катедра за историски науки. == Зграда на САНУ == [[Податотека:Serbia_Beograd_SANU_-_Feb_2006.jpg|десно|мини|230x230пкс| Зграда на САНУ на улицата Михаила 35]] Академијата од околу [[1909|1909 година]] до [[1952|1952 година]] се наоѓала на улицата Бранкова број 15. Оваа зграда за жал била срушена во [[1963|1963 година]] . година. После тоа, Академијата била преместена на ул. Кнез Михајлова 35, прекрасна зграда во центарот на градот, каде сè уште се наоѓа. Зградата на Српската академија на науките и уметностите (САНУ), највисоката научна установа во Србија, ја украсува улицата „принц Михаило“ <ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, Каталог непокретних културних добара на подручју града Београда, посетено на 18 март 2016.</ref> скоро еден век, доведувајќи го духот на францускиот декорализам и отстапување во белградската архитектура.<ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, М. Павловић, Девет деценија здања Српске академије наука и уметности, посетено на 18 март 2016.</ref> Скици, предлози и проекти за подигнување на оваа прекрасна палата биле создадени уште од првите денови на неговото основање во [[1886|1886 година]] . Сепак, седиштето било преместено во денешниот објект дури во 1952 година. Веднаш по основањето на Академијата во 1886 година било разгледано барањето за изградба на зграда на парцела на претставителна локација на улицата Кнез Михајлова, донирана од ''Кнез Михајло Обреновиќ III за образовни цели''.<ref>Завод за заштиту споменика кутлуре града Београда, досије споменика културе Палата САНУ.</ref> Бидејќи Српската кралска академија (СКА) на почетокот немала други финансиски средства, се сметало дека ќе подигне привремена зграда на приземје сè додека не се достигнат условите за изградба на претставителна зграда, во која имало уште две важни. национални институции: Музеј на српската земја и [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека]]. Во наредните години, СКА барала различни начини на стекнување на финансиски средства за изградба на својата зграда. Акционерскиот фонд на СКА, Националната библиотека и Музејот на српската земја бил формиран во [[1896|1896 година]] со Кралската Уредба, така што со почетниот капитал и нејзината сопствена плата, Академијата би можела да му пристапи на прашањето на градежништвото. Константин Јовановиќ бил ангажиран во [[1900|1900 година за да го]] дизајнира прелиминарниот дизајн<ref>О Константину Јовановићу видети: Љ. Никић, Архитект Константин Јовановић, Годишњак града Београда IV, Београд 1957, 345-358; Љ. Бабић, Живот и рад архитекте Константина А. Јовановића, општи део, ЗАФ V-6, Београд 1960, 5-15; Љ. Никић, Из архитектонске делатности Константина Јовановића у Београду, Годишњак града Београда XXIII, Београд 1976, 127-142; М. Šćekić, Konstantin Jovanović arhitekta, Веоgrаd 1988; Г. Гордић, В. Павловић-Лончарски, Архитект Константин А. Јовановић, Београд 2004; И. Клеут, Градитељски опус Константина Јовановића у Београду, Годишњак града Београда LIII, Београд 2006, 213-250; Д. Ванушић, Константин А. Јовановић Архитекта великог формата, Београд 2013.</ref> Ова бил прв од низата проекти што останале нереализирани: од молби до еминентни архитекти како Андри Стевановиќ,<ref>О Андри Стевановићу видети: П. Поповић, Андра Ј. Стевановић, Српски књижевни гласник, бр. 28, Београд 1930, 353-359; Д. Ђурић-Замоло, Педагошки рад. Архитекта Андра Стевановић, Архитектура урбанизам, бр. 67, Београд 1971, 51-52; Б. Несторовић, Београдски архитекти Андра Стевановић и Никола Несторовић, Годишњак града Београда, књ. XXIII, Београд 1975, 173-180.</ref> Никола Несторовиќ,<ref>О Николи Несторовићу видети: Б. Несторовић, Београдски архитекти Андра Стевановић и Никола Несторовић, Годишњак града Београда, књ. XXIII, Београд 1975, 173-180; М. Павловић, Живот и дело архитекте Николе Несторовића (1868—1957), докторска дисертација, Филозофски факултет, Универзитет у Београду, Београд 2014.</ref> Милан Капетановиќ и Драгутин Ѓорѓевиќ,<ref>О Милану Капетановићу и Драгутину Ђорђевићу видети: З. Маневић (ур), Лексикон српских архитеката 19. и 20. века, Београд 1999; S. Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, II tom: Arhitekti, Beograd 2005; Д. Ђурић-Замоло, Градитељи Београда 1815-1914, Београд 2009.</ref> што изработиле идејни дизајни, преку неуспешни повици за тендер., во обид да се формира проект моделиран по изградбата на [[Хрватска академија на науките и уметностите|Југословенската академија на науките и уметностите]] во Загреб <ref>Hrvatska akademija znanosti i umejtnosti, посетено на 18 март 2016.</ref> и нови дизајни на архитектот Константин Јовановиќ. Во исто време со напорите да се добие соодветен проект, варијабилен карактер бил интересот на трите институции за изградба на заедничка зграда. Решавајќи го прашањето за постојано сместување во[[1908|1908 година]], СКА добила простор за употреба во зградата на фондацијата „ Симе Игуманов “ <ref>Najveći srpski zadužbinar: Darivao Srbima crkve, škole, sirotišta, Telegraf, посетено на 18 март 2016.</ref> во Бранкова бр. 15.<ref>С. М. Јовановић, Силуете старог Београда 1, Београд 1971; Љ. Никић, Г. Жујовић, Г. Радојчић-Костић, Грађа за биографски речник чланова Друштва српске словесности Српског ученог друштва Српске краљевске академије 1841-1947, Београд 2007.</ref> После повеќе од две децении обиди да се добие сопствена зграда, на крајот на [[1910|1910 година]], Претседателството на СКА одлучило проектот да им го довери на Драгутин Ѓорѓевиќ и Андра Стевановиќ.<ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, посетено на 18 март 2016</ref> Камен-темелникот бил поставен [[27 март|на 27 март]] [[1914|1914 година]], од страна на престолонаследникот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар Караѓорѓевиќ]] во присуство на академици и министри за градежништво и образование.<ref>Аноним, Дневне вести, Политика, 27 март 1914, 3.</ref> Изведувачкиот дел бил доверен на фирмата на Матија Блех, додека фасадната пластика и вајарската програма ги изведувале Јунгман и Сунко. Сепак, изградбата била прекината со избувнувањето на [[Прва светска војна|Првата светска војна.]] Објектот бил завршен во [[1924|1924 година]]. Сепак, поради големите трошоци за изградба, СКА не се преселила во својата нова зграда, туку ја изнајмила целата зграда на други институции. Сметајќи дека проектот за градење на СКА треба да даде напредни идеи, архитектите Стевановиќ и Ѓорѓевиќ го оствариле проектот кој, по својата просторно функционална структура, не се потпирал на своите претходници. како Големата палата, кој ја опфаќал целата површина на парцелата, новиот план бил дизајниран со станови и продавници за изнајмување и пасуси богато [[Орнамент|украсени со]] орнаментни декорации. При решавањето на фасадите, авторите не ги напуштијле целосно академските модели, туку модернизирале една симетрична, трооделна поделба на фасадното платно, со воведување на заоблени агли кои се потенцираат дополнително со паднатите полукружни прозорци. Со воведувањето на елементите во форма на триоделни прозорци, арабеска секундарна пластика, модерно дизајнирани детали за прозорците на приземјето и прозорците на мезанинскиот под, заедно со елементи на францускиот декорализам, постигнале прекрасен изглед на фасадата. Архитектонската пластика во форма на цветни арабески и украси дале нова димензија во формата на целосната скулптура со симболично значење. Во оската на главната фасада, централен мотив е вајарската група ''Божица Ника, која ја обликува трговијата и индустријата'', додека на аглите на централниот ризолит се сместени скоро иста вајарска група на ''Жени со деца'', едната женска фигура која држи луч, а другата гулаб.<ref>Đ. Sikimić, Fasadna skulptura u Beogradu, Beograd 1966, 64-65; D. Šarenac, Mitovi, simboli, Beograd 1991, 24-25; М. Маринковић, Архитектонска пластика Јавних објеката Београда, магистарски рад, Филозофски факултет, Универзитет у Београду, Београд 2005, 122-123.</ref> Шест од истата група на детски фигури биле подигнати на таванот над аглите на зградата, како и по страничните фасади, формирајќи една од најбогатите вајарски програми од архитектурата пред Втората светска војна. Крајот на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] СКА го пречката во изнајмена зграда на улицата Бранкова. Веднаш по завршувањето на војната, со Закон за српската академија на науките од [[1947|1947 година]] биле направени промени во нејзината структура, кога наместо стручни академии биле формирани шест оддели и голем број институти. Со проширениот опсег на работење, потребните капацитети значително се зголемиле, а главната задача била да се реконструира целата зграда на улицата Кнез Михајлова во канцелариски простор, за што било потребно и широко реновирање. Дизајнот на проектот му бил доверен на архитектот Григори Самоилов,<ref>О архитекти Григорију Самојлову видети: М. Просен, Послератни опус архитекте Григорија Самојлова, ДаНС 49, Нови Сад 2005, 46–48; М. Просен, Архитекта Григорије Самојлов, каталог изложбе, Београд 2006.</ref> кој заедно со архитектот Ѓорѓе Смиjanаниќ го трансформирале ентериерот на зградата, притоа остварувајќи еден од неговите најзначајни проекти за внатрешни работи. Самоилов покажал исклучителна вештина да го трансформира постојниот објект во скоро компактен академски објект со централна преткомора, формирајќи двонасочен канцелариски систем, Во исто време, била реновирана церемонијалната сала, која добила галерија и во заоблени ниши од две слики на платното „Наука“ од Петар Лубарда и „Уметност“ од Мило Милуновиќ . Како дел од адаптацијата, биле извршени одредени интервенции. [[Податотека:Gallery_SANU_0738.jpg|мини|250x250пкс| Внатрешноста на галеријата во САНУ, која за првпат била дизајнирана од Григориј Самојлов во [[1967|1967 година]] . ]] Зградата била официјално отворена [[24 февруари|на 24 февруари]] 1952 година, кога академијата конечно и трајно се преселила во нејзината палата. Српската академија на науките и уметностите, како најважната научна институција во Србија, дала најголем придонес во унапредувањето на научната мисла, приближувајќи во своите редови многу истакнати имиња на српската, југословенската и светската наука и уметничка креативност. Нејзиниот дворец, подигнат на едно од најрепрезентативните места во Белград, скоро еден век е интегрален дел за вреднување не само на локалното, туку и на националното архитектонско наследство. Имајќи ги предвид неоспорните вредности и значењето на објектот, во [[1992]] г. била прогласена за споменик на културата . == Под покровителство на САНУ == === Институти на САНУ === [[Податотека:Grb_Srpske_akademije_nauka_i_umetnosti.jpg|мини|287x287пкс| Грб на САНУ]] Под покровителство на САСУ, функционираат следниве институти: * Балканолошки институт САНУ * Византиски институт на САНУ * Географски институт Јован Цвијиќ САНУ * Етнографски институт САНУ * Институт за српски јазик САНУ * Институт за технички науки САНУ * Математички институт САНУ * Институт за музикологија САНУ . У ранијем периоду у оквиру САНУ су били још и Археолошки институт САНУ и Историјски институт САНУ. === Гранки на САНУ === [[Податотека:SANU,_odeljak_u_Novom_Sadu.jpg|десно|мини|250x250пкс| Филијала во Нови Сад]] Српската академија на науките и уметностите има филијала во Нови Сад и филијала во Ниш .<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,350|title=СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ ОГРАНКА САНУ У НИШУ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221035535/http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,350|archive-date=21 февруари 2018|accessdate=15 септември 2016}}</ref><ref>[http://www.b92.net/kultura/vesti.php?nav_category=1087&yyyy=2016&mm=09&dd=16&nav_id=1177790 Костић: САНУ од данас станује и у Нишу (Б92, 16. септември 2016)]</ref> Филијалата во Ниш била основана во 2016 година. За претседател бил избран Нинослав Стојадиновиќ, Милорад Митковиќ бил Потпретседател, Владимир Ракочевиќ секретар, а Никола Хајдин бил избран за почесен претседател.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,355|title=Изабрано прво руководство Огранка САНУ у Нишу (посетено на 6. новембра 2016)|archive-url=https://web.archive.org/web/20180220212507/http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,355|archive-date=20 февруари 2018|accessdate=6 ноември 2016}}</ref> Војводинската академија на науките и уметностите била основана во [[1979]] година а во 1992 година се приклучила кон српската академија на науките и уметностите како филијала во Нови Сад.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/Ogranak.aspx|title=Огранак САНУ у Новом Саду|archive-url=https://web.archive.org/web/20161015130707/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/Ogranak.aspx|archive-date=15 октомври 2016|accessdate=15 септември 2016}}</ref> Поранешниот Центар за научни истражувања на САНУ и Универзитетот во Ниш, по една година работа на Комисијата, на 16 септември 2016 година станале филијали на САНУ во Ниш.<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ"/> === Центар за научно-истражувачка работа во Крагуевац === Српската академија на науките и уметностите под свое покровителство го има Центарот за научни истражувања во Крагуевац . Центарот во Крагујевац и поранешниот центар во Ниш биле основани во соработка со универзитетите во Крагујевац и Ниш.<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ"/> == Членови на академијата == === Изборни собранија === На изборните собранија се избираат нови членови на академијата. Од [[1985|1985 година]] собранијата се одржуваат секоја трета година. Претходното изборно собрание се одржало на 8 ноември 2018 година. === Претседатели на Академијата === Од основањето во [[1887|1887 година]] до денес, претседатели на Српската кралска академија, Српската академија на науките и Српската академија на науките и уметностите биле: * 1887-1888 година [[Јосиф Панчиќ]] * 1888-1889 Чедомиљ Мијатовиќ * 1892-1895 Димитрије Нешиќ * 1896-1899 Милан. Миличевиќ * 1899 Јован Ристиќ * 1899-1900 Сима Лозаниќ * 1900-1903 Јован Мишковиќ * 1903-1906 година Сима Лозаниќ, по вторпат * 1906-1915 [[Стојан Новаковиќ]] * 1915-1921 Јован Зујовиќ * 1921-1927 [[Јован Цвииќ|Јован Цвијајиќ]] * 1928-1931 Слободан Јовановиќ * 1931-1937 Богдан Гавриловиќ * 1937-1960 [[Александар Белиќ]] * 1960-1965 Илија Ѓуричиќ * 1965-1971 [[Велибор Глигориќ]] * 1971-1981 Павле Савиќ * 1981-1994 Душан Каназир * 1994-1998 Александар Деспиќ * 1999-2003 Дејан Медаковиќ * 2003-2015 Никола Хајдин * 2015- Владимир Костиќ === Добитници на Нобелова награда === Заклучно со 2019 година, 20 члена на САНУ добиле Нобелова награда. Меѓу нив се:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sanu.ac.rs/clanovi-sanu-ovencani-nobelovom-nagradom/|title=Чланови САНУ овенчани Нобеловом наградом|work=САНУ|accessdate=21 октомври 2019}}</ref> * [[Лавослав Ружичка]] - [[Нобелова награда за хемија]] 1939 година (полноправен член на САНУ од 1947 година, а надворешен од 1960 година). ) * [[Иво Андриќ]] - [[Нобелова награда за литература|Нобелова награда за литература во]] 1961 година (дописник на САНУ од 1926 година, а редовен од 1939 година). ) * [[Владимир Прелог]] - [[Нобелова награда за хемија]] 1975 година (член на САНУ од 1981 година). ) * [[Петер Хандке|Питер Хандке]] - [[Нобелова награда за литература]] 2019 [[Нобелова награда за литература|година]] (член на САНУ од 2012 година)) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рв|Serbian Academy of Sciences and Arts}} * {{official website|http://www.sanu.ac.rs}} [[Категорија:Српска академија на науките и уметностите| ]] t29d0ilm6l919dqb5k7e6lyzj9417m3 Пакт на Друштвото на народите 0 1253001 5293860 4850151 2024-11-19T12:26:29Z BosaFi 115936 /* Надворешни врски */ 5293860 wikitext text/x-wiki {{Short description|the League of Nations' charter}} {{Infobox Treaty |name = Пакт на Друштвото на народите |long_name = |image = Flag of the League of Nations (1939–1941).svg |image_width = |caption = |date_drafted = |date_signed = 28 јуни 1919 |location_signed = [[Париска мировна конференција (1919)]] |date_sealed = |date_effective = 10 јануари 1920 |condition_effective = |date_expiration = април 20, 1946 |date_expiry = јули 31, 1947 |signatories = |parties = [[Членки на Друштвото на народите]] |depositor = [[Друштво на народите]] |language = |languages = |website = |wikisource = Пакт на Друштвото на народите }} '''Пакт на Друштвото на народите''' била повелбата на [[Друштво на народите|Друштвото на народите]]. Тој бил потпишан на 28 јуни 1919 година како Дел I од [[Версајски договор|Договорот од Версај]] и стапил на сила заедно со остатокот од Договорот на 10 јануари 1920 година. == Создавање == Раните нацрти за можната [[Друштво на народите|Лига на нациите]] започнале дури и пред крајот на [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. Лондонската група Брајс дала предлози усвоени од Друштвото на британската лига на нации, основана во 1915 година.<ref name="northedge">{{Наведена книга|title=The League of Nations: Its life and times, 1920–1946|last=Northedge|first=F. S.|publisher=[[Leicester University]] Press|year=1986|isbn=0-7185-1194-8}}</ref> Друга група во [[Соединетите Држави]] - која ги вклучувала [[Хамилтон Холт]] и [[Вилијам Б. Хоуланд]] во Здружението на векот во градот [[Њујорк]] - имаа свој план. Овој план во голема мерка беше поддржан од Друштвото за спроведување на мирот, организација предводена од поранешниот [[Претседател на Соединетите Американски Држави|американски претседател]] Вилијам Хауард Тафт. Во декември 1916 година, лордот [[Роберт Сесил]] предложил да се формира официјален комитет за подготовка на пакт за идно друштво. Британскиот комитет конечно бил назначен во февруари 1918 година; го водел Валтер Филимор (и стана познат како Филиморски комитет), но исто така ги вклучуваше и [[Ејр Кроу|Ер Кроу]], [[Вилијам Тајрел, 1-ви барон Тирел|Вилијам Тајрел]] и [[Сесил Хурст]]. Претседателот на [[САД]], [[Вудро Вилсон|Вудроу Вилсон]], не бил импресиониран од извештајот на Филиморскиот комитет и на крајот ќе изготви три свои нацрт пакти со помош на неговиот пријател полковник Хаус. Понатамошни предлози биле дадени од [[Јан Кристијан Смутс]] во декември 1918 година. На [[Париска мировна конференција (1919)|Париската мировна конференција]] во 1919 година, била назначена комисија да се согласи за пакт. Членови биле Вудроу Вилсон (како претседател), полковник Хаус (кој ги претставувал САД), Роберт Сесил и Јан Смутс ([[Британско Царство]]), [[Леон Буржоа]] и [[Фердинанд Ларно]] ([[Франција]]), премиерот [[Виторио Орландо]] и [[Виторио Сјајалоја]] ([[Италија]]), министерот за надворешни работи [[Макино Нобуаки]] и [[Чинда Сутеми]] ([[Јапонија]]), [[Пол Хајманс]] ([[Белгија]]), [[Епитацио Песоа]] ([[Бразил]]), [[Велингтон Ку]] ([[Кина]]), [[Миленко Радомар Веснич|Џејме Баталха Реис]] ([[Португалија]]) и [[Миленко Радомар Веснич]] ([[Србија]]).<ref name="pv1">{{Наведување|title=Commission de la Société des Nations, Procès-verbal N° 1, Séance du 3 février 1919|date=1919-02-03|url=http://webapp1.dlib.indiana.edu/collections/lon-un/league_era/wilson/docs/wilre006.pdf|access-date=2014-01-05}}</ref> Подоцна биле додадени и дополнителни претставници на [[Чехословачка]], [[Грција]], [[Полска]] и [[Романија]]. Групата го разгледака прелиминарниот нацрт ко-напишан од Хурст и советникот на претседателот Вилсон, [[Дејвид Хантер Милер]]. Во текот на првите четири месеци од 1919 година, групата се состанала во десет наврати, обидувајќи се да преговара за точните услови на основниот договор за пактот за идното друштво. За време на преговорите што следеле, различни големи приговори се појавиле од различни земји. Франција сакала Друштвото да формира меѓународна армија за да ги спроведува своите одлуки, но Британците биле загрижени дека таквата армија ќе биде доминирана од Французите, а Американците не ќе можеле да се согласат бидејќи само [[Конгрес на Соединетите Американски Држави|Конгресот]] можел да објави војна.<ref name="northedge">{{Наведена книга|title=The League of Nations: Its life and times, 1920–1946|last=Northedge|first=F. S.|publisher=[[Leicester University]] Press|year=1986|isbn=0-7185-1194-8}}</ref> Јапонија побарала да се вметне клаузула што го поддржувала принципот на [[антирасизам|расна еднаквост]], паралелно со постојната клаузула за [[слобода на вероисповест|верска еднаквост]]. Ова било длабоко спротивставено, особено од американското политичко чувство, додека самиот Вилсон едноставно го игнорирал прашањето. За време на одреден интервал додека Вилсон бил отсутен, уште еднаш се поставило прашањето за меѓународна еднаквост. Било гласано за предлогот за поддршка на „еднаквоста на народите и правичниот третман на нивните државјани“, а бил поддржан од 11 од 19 делегати. По враќањето на Вилсон, тој изјавил дека „сериозните приговори“ од другите делегати го негирале мнозинството гласови, а амандманот бил отфрлен.<ref name="northedge">{{Наведена книга|title=The League of Nations: Its life and times, 1920–1946|last=Northedge|first=F. S.|publisher=[[Leicester University]] Press|year=1986|isbn=0-7185-1194-8}}</ref> Конечно, на 11 април 1919 година, ревидираниот нацрт Хурст-Милер бил одобрен, но без целосно решавање на одредени прашања што биле изнесени во врска со прашања како што се национална еднаквост, расна еднаквост и како новото друштво би можело практично да ги спроведува своите различни мандати. Новата лига би опфатила Генерално собрание (кое ги претставува сите земји-членки), Извршнен совет (со членство ограничено на големи овластувања) и постојан секретаријат. Од земјите-членки се очекувало „''почитување и зачувување на територијалниот интегритет на другите членки како против надворешната агресија''“ и разоружување „''до најниската точка во согласност со домашната безбедност''“. Од сите држави требало да достават жалби за [[арбитража]] или [[судска истрага]] пред да влезат во војна.<ref name="northedge">{{Наведена книга|title=The League of Nations: Its life and times, 1920–1946|last=Northedge|first=F. S.|publisher=[[Leicester University]] Press|year=1986|isbn=0-7185-1194-8}}</ref> Извршниот совет ќе создал [[постојан суд за меѓународна правда]], за да донесува пресуди за споровите. Договорот стапил на сила на 10 јануари 1920 година. Членовите 4, 6, 12, 13 и 15 биле изменети во 1924 година. Договорот споделувал слични одредби и структури со [[Повелба на Обединетите Нации|Повелбата на ООН]].<ref>[http://www.rmc.ca/academic/poli-econ/dorn/UNcharter_e.html League of Nations Covenant and United Nations Charter: A Side-by-Side (Full Text) Comparison] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081023102846/http://www.rmc.ca/academic/poli-econ/dorn/UNcharter_e.html|date=23 October 2008}} by [[Walter Dorn]]</ref> == Член X == Членот X од Пактот на Друштвото на народите е дел кој повикува на помош да се даде на член кој доживува надворешна [[агресија]]. Тој бил потпишан од најголемите миротворци (сојузнички сили) по [[Прва светска војна|Првата светска војна]], пред се од [[Велика Британија]] и [[Франција]]. Поради природата на написот, американскиот претседател [[Вудро Вилсон|Вудроу Вилсон]] не бил во можност да ја ратификува својата обврска да се приклучи кон [[Друштво на народите|Лигата на нациите]], како резултат на силниот приговор од американските политичари. Иако Вилсон го обезбедил својот предлог заДруштво на народи во последниот нацрт [[Версајски договор|на Версајскиот договор]], [[Сенат на Соединетите Американски Држави|американскиот Сенат]] одбил да даде согласност за ратификување на Договорот. За многу републиканци во Сенатот, членот X бил најнепожарната одредба. Нивните приговори се засновале на фактот дека, со ратификување на таков документ, Соединетите држави ќе биле обврзани со меѓународен договор да бранат член на Друштвото доколку биле нападнати. [[Ложа Хенри Кабот|Хенри Кабот Ложа]] од [[Масачусетс]] и [[Франк Б. Брандеги|Френк Б. Брандеги]] од [[Конектикат]] ја воделе борбата во американскиот Сенат против ратификацијата, сметајќи дека е најдобро да не се вклучат во меѓународни конфликти. Според [[Устав на Соединетите Американски Држави|Уставот]] на [[Устав на Соединетите Американски Држави|Соединетите Држави]], [[Претседател на Соединетите Американски Држави|Претседателот на Соединетите Држави]] не можел да ратификува договор доколку Сенатот со двотретинско гласање не дал свој [[совет и согласност]]. == Член XXII == Член XXII се однесувал на создавање мандатни територии, кои биле дадени да бидат управувани од европски сили. Иако повеќето мандати биле дадени на земји како [[Велика Британија]] и [[Франција]], кои поседувале значителни колонијални империи, Пактот направил јасна разлика дека територијата на мандатот не била колонија. Пактот тврдел дека таквите територии „''биле населени со народи кои сè уште не можат да стојат сами под силни услови на современиот свет''“ и затоа „''туторството на таквите народи треба да им се довери на напредните нации кои поради своите ресурси, нивното искуство или нивната географска положба најдобро може да ја преземе оваа одговорност„ како „света доверба на цивилизацијата''“. Мандатните територии биле сортирани во неколку под-категории: * „''Заедниците кои претходно припаѓаа на Турската империја''“ се сметало дека „''достигнале фаза на развој каде нивното постоење како независни нации може привремено да се признае''“ и Задолжителните овластувања биле обвинети за „д''авање административни совети и помош сè додека не бидат во можност да застанат сами''“. * Во врска со „''Другите народи, особено оние од Централна Африка''“, Задолжителните овластувања биле обврзани да „''гарантираат слобода на совест и религија, само под услов зачувување на јавниот ред и морал, забрана за злоупотреби како трговија со робови, трговија со оружје и сообраќајот на алкохол и спречување на воспоставување на утврдувања или воени и поморски бази и воена обука на домородците за други цели, освен за полициските цели и одбраната на територијата''“, и не се споменувала каква било евентуална независност. * Во однос на „Т''ериториите, како што се Југозападна Африка и одредени јужнотихоокеански острови''“, тие се претпоставувале „''заради реткоста на нивното население, или нивната мала големина, или нивната оддалеченост од центрите на цивилизацијата, или нивната географска придружба на територијата на Задолжителниот и други околности''„ да се „''администрираат најдобро според законите на Задолжителното како интегрални делови на нејзината територија, предмет на погоре споменатите заштитни мерки во интерес на домородното население''“. Повикувањето на „''географската придружба на територијата на Задолжителното''“ јасно се однесувало на Југозападна Африка (сега [[Намибија]]) што била направена мандат на [[Јужноафриканска Република|Јужна Африка]], наместо Велика Британија. == Поврзано == * [[Повелба на Обединетите Нации|Повелба на Обединетите нации]] * [[Општ акт за тихоокеанско решение на меѓународни спорови]] * [[Мировен договор]] * [[Серија договори]] == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == {{Wikisource-inline|Covenant of the League of Nations}} * [http://avalon.law.yale.edu/20th_century/leagcov.asp Завет на Лигата на нациите] од проектот Јејл Авалон * [http://www.firstworldwar.com/source/leagueofnations.htm Примарни документи: Завет на Лигата на нациите, 1919–24] од [http://www.firstworldwar.com/ FirstWorldWar.com] [[Категорија:Договори на Советскиот Сојуз]] [[Категорија:Договори на Турција]] [[Категорија:Договори на Луксембург]] [[Категорија:Договори на Шведска]] [[Категорија:Договори на Норвешка]] [[Категорија:Договори на Холандија]] [[Категорија:Договори на Данска]] [[Категорија:Договори на Белгија]] [[Категорија:Друштво на народите]] oq3ltmid2z9ghapqtmqmh8ojhc0jlal Милан Илиќ Чича 0 1255581 5294038 4550002 2024-11-20T08:29:00Z BosaFi 115936 Средување 5294038 wikitext text/x-wiki '''Милан Илиќ „Чича Шумадиски“''' (Горња Трешњевица, близу [[Аранѓеловац]], [[1886]] - Пјеновац, близу Хан-Пијесак, [[21 јануари]] [[1942]]), учесник во Народноослободителната борба и национален херој на Југославија. == Биографија == Роден е во [[1886|1886 година]] во селото Горња Трешњевица, близу [[Аранѓеловац]]. Потекнувал од сиромашно селско семејство. По основното училиште, татко му Радоје го испратил да учи да биде келнер. Но, по некое време, тој се вратил во селото и започнал со земјоделство. Учествувал во [[Балкански војни|Балканските]] и [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. Во [[1915]] г. бил заробен и однесен на принудна работа во [[Германија]]. Од тригодишното заробеништво, Милан, покрај познавањето на [[Германски јазик|германскиот јазик]], ги видел и можностите и резултатите од напредното земјоделство. Откако ја доживеал револуцијата во [[Германија]], тој се запознал со револуционерното движење. Кога, по крајот на војната, се вратил во својата татковина, разорена од војната и уште посиромашна, тој веднаш станал активен учесник во револуционерното движење и член на [[Сојуз на комунистите на Југославија|Комунистичката партија на Југославија]], од нејзиното основање во [[1919|1919 година]]. Тој се залагал за модерно и рационално земјоделство и сточарство во неговата област. Набавил стручна литература, се преплатил за списанија, вклучително и од [[Германија]], и го пренел своето знаење на други и практично го применувал во своето домаќинство. Тој исто така бил и во групата за напредни задруги, работел во Кредина, а подоцна и во Општата земјоделска задруга. Во средината на 1920-тата, кога аграрната криза дополнително го влошила животот на сиромашните селани, Милан поминал неколку години со својот постар брат, претседател на Судот во [[Нови Пазар]], и бил судски службеник. Во [[1925]] г. се вратил во своето село. Поради својата револуционерна работа, Милан во почетокот на [[1937|1937 година]] со група комунисти од Аранѓеловац, [[Крагуевац]] и околните села, бил уапсен, но подоцна бил ослободен поради недостаток на докази. Милан станал првиот секретар на новоформираната партиска ќелија во селото, во [[1939|1939 година]]. Следната година станал член на ОК КПЈ за Крагуевац, и кога, на почетокот на [[1941|1941 година]] бил формиран локален комитет во [[Аранѓеловац]], станал еден од водечките членови. После [[Априлска војна|Априлската војна]], активно работел на подготовките за востанието. На почетокот на јули, во близина на неговото село бил формиран [[Првиот партизански одред Шумадија|Првиот шумадиски одред НОП]], и тој бил назначен за заменик командант на одредот. Учествувал и го водел Одредот во многу акции. Особено бил истакнат во битките за ослободување и одбрана на Рудник. Тој со личен пример покажувал како треба да се бориме, често користејќи го искуството од [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. На крајот на август 1941 година, [[Трет Рајх|Германците]] спровеле посебна акција врз Горња Трешњевица за да ја запалат неговата куќа, а во текот на [[1942|1942 година]] за него била распишана потерница од 50 000 динари. Кога [[Југословенска војска во татковината|четниците]] со измама го заробиле, а потоа и го стрелале, командантот на Првиот шумадиски одред, Милан Благојевиќ Шпанац, на 27 октомври 1941 година командата над одредот ја преземал Чича Шумадијски. Во ноември тој учествувал во тешки битки против надмоќниот непријател, кој сакал да ја уништи слободната територија во [[Шумадија]] и западна [[Србија]]. Потоа, со дел од одредот се повлекол во Санџак. Од тој дел што се повлекол, бил формиран Петтиот (Шумадиски) батаљон на Првата пролетерска ударна бригада, а Милан станал командант на батаљонот. На крајот на декември, се преселил во источна [[Босна (регион)|Босна]] и учествувал во битките кај Власеница, на Плас, околу Хан-Пијесак и други. Загинал во Битката кај Пјеновац, на 21 јануари 1942 година. Заедно со него биле убиени и командантот на романскиот партизански одред Славиша Вајнер Цица и политичкиот комесар на Петтиот батаљон на Првата пролетерска бригада, Драган Павловиќ Шиља. Со декрет на Претседателството на [[АВНОЈ|Антифашистичкиот совет на народното ослободување на Југославија]] (АВНОЈ), [[25 септември]] [[1944|1944 година]] меѓу првите борци на [[Југословенски партизани|Народноослободителната армија]], тој бил прогласен за народен херој . Имал девет деца, меѓу кои биле и Росанда Радовановиќ (1924), родена Илиќ.<ref>[http://www.politika.rs/scc/clanak/354125/Spektar/Zivot-i-stil/Prijateljstvo-dugo-sedam-decenija Пријатељство дуго седам деценија („Политика“, 30. април 2016)]</ref> Неговото име го носи едно од основните училишта во Аранѓеловац. == Користена литература == {{Наводи}} == Литература == {{Портал|НОБ}} * ''Воена енциклопедија'' (книга втора). Белград 1971 година * {{наведена енциклопедија|year=1975|title=[[Народни хероји Југославије (књига)|Народни хероји Југославије]]|publisher=Младост}} [[Категорија:Југословенски партизани]] [[Категорија:Српски комунисти]] [[Категорија:Починати во 1942 година]] [[Категорија:Родени во 1886 година]] shwi2wuqbgs4llcqhwa5i9lop1bwts6 Слуга (филм од 2019) 0 1260480 5293869 4823936 2024-11-19T13:49:05Z BosaFi 115936 5293869 wikitext text/x-wiki '''''Слуга''''' ({{Lang-ru|Холоп}}) е [[Русија|руски]] филм од 2019 година. Жанрот е комедија. Режисер на филмот е Клим Шипенко. Главните улоги ги толкуваат: [[Милош Биковиќ]] и Александра Бортиќ. Премиерата во Русија била на 26 декември 2019 година. Тој е најгледаниот филм на сите времиња во Русија, го гледале повеќе од 750.000 луѓе за само една ноќ, а заработил околу три милиони евра на билетарниците само за таа ноќ. На 3 февруари 2020 година, филмот Слуга надминал 3,44 милијарди рубљи на благајните и со тоа станал најгледаниот филм во целата историја на руското кино. == Заплет == Младиот Григориј, Гриша (го толкува [[Милош Биковиќ]]) е роден во богато семејство. Тој е толку вовлечен во неговиот лесен живот што мисли дека е „над законот“. Кога ќе отиде предалеку и ќе се соочи со затворска казна, неговиот татко презема радикални мерки. Поради сите испади и проблеми што ги создавал со своето арогантно однесување, таткото на Гриша вработува глумци и го носи синот назад во минатото. Со помош на стариот пријател, психолог, таткото смислува план за рехабилитација на неговиот непослушен син. Гриша влегува во исценирана сообраќајна несреќа, кога ќе се освести, ќе биде 1860 година и тој ќе се најде на голем селски имот, како обичен слуга без врски и без убав живот како што живеел дотогаш. Тој е опкружен со селани, мажи и жени кои не знаат за неговите „магични измами“ и кои не го штедат. Всушност, целото село било опкружено со камери на секој агол, коишто ги следат хероите. Луѓето кои го опкружуваат на имотот се исто така слуги и никогаш не слушнале за мобилни телефони. Преку серија смешни сцени, гледаме како Гриша се снаоѓа како слуга, но и што се случува кога ќе види „модерна долна облека“ на убава девојка. Гриша минува низ тежок пат од разгален богаташ до човек кој ги цени малите животни задоволства и напорната работа. На крајот, тој ги исполнува добрите страни на вистинското пријателство и се разбира, љубовта. == Збор од глумците == „Филмот е критика на општеството и претставува пресметка со начинот на размислување и со појавата во општеството на она што Русите би го нарекле специјалност. Тоа се млади арогантни луѓе кои не знаат да ги ценат работите околу нив и не знаат како да ги ценат луѓето околу нив, што е можеби уште поважно. Да, овој филм има тројно значење“ - изјавил Милош Биковиќ за филмот. == Надворешни врски == * [https://www.youtube.com/watch?v=0cHvqJjZ5os&feature=emb_title Слуга - трејлер за филмови], [[YouTube]] * [https://www.youtube.com/watch?v=0cHvqJjZ5os&feature=emb_title Српски глумец во руска комедија: Арогантен богаташ Милош Биковиќ станува слуга], Мондо, 30 септември 2019 година. * [http://www.politika.rs/scc/clanak/445774/Bajka-o-razmazenom-oligarhovom-sinu Бајка за разгалениот син на олигарх („Политика“, 14 јануари 2020 година)] [[Категорија:Филмови од 2019 година]] [[Категорија:Комични филмови]] [[Категорија:Руски филмови]] [[Категорија:Филмови на руски јазик]] 47rsy8n122hi8o1jwnjzvgtxtcpfdax Гвен Стефани 0 1265502 5293884 5274398 2024-11-19T16:55:03Z NadyBarbieGirl 63459 /* Спотови */ 5293884 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist |name =Гвен Стефани |background = solo_singer |image = |caption = |birth_name =Гвен Рене Стефани |alias = |birth_date = {{роден на|3|октомври|1969}} |birth_place ={{роден во|Фулертон }} |origin = [[САД]] |occupation = [[пејачка]] |genre = [[поп]] |years_active = 1992 –сѐ уште |instrument = вокал |First_album = |Latest_album = |Notable_albums = |Notable_songs = |label = |associated_acts = |website = }} '''Гвен Стефани''' ({{роден во|Фулертон,САД}}, {{роден на|3|октомври|1969}}) — американска поп пејачка. == Дискографија == === Албуми === * Love. Angel. Music. Baby. (2004) * The Sweet Escape (2006) * Bouquet (2024) === Спотови === {| class="wikitable" |- ! Спот !! Година !! Режисер |- | ''South Side'' || 2000 || Џозеф Кан |- | ''Let Me Blow Ya Mind'' || 2001 || Филип Атвел |- | ''What You Waiting For?'' || 2004 || Френцис Лавренс |- |''Rich Girl'' (featuring Eve) || 2004 || Дејвид ЛаЧапел |- | '' Hollaback Girl''|| 2005 || Пол Хунтер |- | ''Cool'' || 2005 || Софи Мулер |- | ''Can I Have It Like That'' || 2005 || Пол Хунтер |- |''Luxurious'' (featuring Slim Thug) || 2005 ||Софи Мулер |- | ''Serious'' || 2005 ||Софи Мулер |- | ''Crash'' || 2006 || Џозеф Кан |- | '' Wind It Up''|| 2006 || Џозеф Кан |- |''The Sweet Escape'' (featuring Akon) || 2006 || Џозеф Кан |- | ''4 in the Morning'' || 2007 || Софи Мулер |- | ''Now That You Got It'' (featuring Damian Marley) || 2007 || The Saline Projec |- | ''Early Winter'' || 2007 || Софи Мулер |- | ''Baby Don't Lie'' || 2014 || Софи Мулер/Weirdcore |- | ''Spark the Fire'' || 2014 ||Софи Мулер/Weirdcore |- | ''Used to Love You'' || 2015 || Софи Мулер |- | ''Make Me Like You'' || 2016|| Софи Мулер |- | ''Misery'' || 2016 || Софи Мулер |- | ''You Make It Feel Like Christmas'' || 2018 || Софи Мулер |- | ''Nobody But You'' || 2020 || Софи Мулер |- | ''Let Me Reintroduce Myself'' || 2021 || Софи Мулер |- | ''Slow Clap '' || 2021 || Софи Мулер |- | ''Slow Clap (second version) '' || 2021 || Софи Мулер |- | ''Light My Fire '' || 2022 || |- | '' Somebody Else's'' || 2024 ||Ендрју Донохо |} === Со групата No Doubt === {| class="wikitable" |- ! Спот !! Година !! Режисер |- | ''Trapped in a Box ''|| 1992 || Мајк Зикоф |- | ''Just a Girl'' || 1995 || Марк Кохр |- | ''Spiderwebs''|| 1996 || Маркус Ниспел |- |'' Don't Speak ''|| 1996 || Софи Мулер |- |'' Excuse Me Mr.'' || 1996 || Софи Мулер |- | ''Sunday Morning'' || 1997 || Софи Мулер |- | ''Oi to the World ''|| 1997 || Софи Мулер |- |'' New'' || 1999 || Џејк Скот |- | ''Ex-Girlfriend'' || 2000 || Хјуп Вилијамс |- | ''Simple Kind of Life'' || 2000 || Софи Мулер |- | ''Bathwater ''|| 2000 || Софи Мулер |- |'' Hey Baby ''|| 2001 || Дејвид Мејерс |- | ''Hella Good'' || 2002 || Марк Романек |- |'' Underneath It All'' || 2002 || Софи Мулер/Логан |- |'' Running ''|| 2003 || Крис Хефнер |- | ''It's My Life'' || 2003 || Дејвид ЛаЧапел |- |'' Bathwater" (Invincible Overlord Remix) ''|| 2004 || Софи Мулер |- | ''Settle Down'' || 2012 || Софи Мулер |- |''Push and Shove'' || 2012 || Софи Мулер |- | ''Looking Hot'' ||2012|| Мелина Мацукас |} == Наводи == {{наводи}} ==Надворешни врски == * [[Категорија:Американски пејачи]] [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Американски модни творци]] isfysbb6yhspxe2g30x52nxbpzrzgqb Георгиј Острогорски 0 1267690 5293984 5083079 2024-11-19T23:06:44Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:George_Ostrogorsky.jpg|George_Ostrogorsky.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293984 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Научник|name=Георгиј Острогорски|fields=[[Средновековна историја на Римската Империја]]|awards=|known_for=|doctoral_students=|academic_advisors=[[Карл Јасперс]]<br>[[Хајнрих Рикерт]]<br>[[Алфред Вебер]]<br>[[Лудвиг Куртиус]]<br>[[Перси Ернст Шрам]]|alma_mater=[[Хајделбершки универзитет]]|workplaces=|residence=Белград (по 1933 година)|image=|nationality=[[СФРЈ|Југословен]]|death_place=[[Белград]], [[СР Србија]], [[СФРЈ]]|death_date={{death date and age|1976|10|24|1902|01|19|df=y}}|birth_place=[[Санкт Петербург]], [[Руска Империја]]|birth_date={{birth date|1902|01|19|df=y}}|caption=|image_size=|spouse=[[Фанула Папазоглу]]}}'''Георгиј Александрович Острогорски''' ({{Lang-ru|Георгий Александрович Острогорский}}; 19 јануари 1902 година - 24 октомври 1976 година), - [[Југославија|југословенски]] историчар и [[Византија|средновековен римјанолог]] роден во [[Руската Империја]], кој се здобил со светски углед во науката за Римската Империја за време на средниот век. Тој бил професор на [[Белградски универзитет|Белградскиот универзитет]]. == Ран живот и образование == Острогорски е роден во [[Санкт Петербург]], [[Руска Империја|Руската Империја]], син на директор на средно училиште и писател на педагошки предмети. Средното образование го завршил во класична гимназија во Санкт Петербург и на тој начин стекнал познавање на [[грчки јазик]] уште во раниот живот. Своите универзитетски студии ги започнал во [[Хајделберг]], [[Германија]] (1921), каде што првично се посветил на филозофијата, економијата и социологијата, иако одел и на класична археологија. Меѓу неговите наставници биле [[Карл Јасперс]], Хајнрих Рикерт, Алфред Вебер и Лудвиг Куртиус. Неговиот интерес за историјата, особено средновековната римска историја, го разбудил еден млад доцент по име Перси Ернст Шрам. По проучувањето на различни аспекти на средновековната римјанологија во Париз (1924–25), Острогорски докторирал на [[Хајделбершки универзитет|Хајделбершкиот универзитетот]] (1927 година) со дисертација во која ги комбинира своите интереси за економијата и средновековната римска историја. Потоа предавал како приватен доцент во [[Вроцлав|Бреслау]] од 1928 година и се преселил во [[Белград]] во 1933 година. == Кариера == Острогорски предавал на Филозофскиот факултет при [[Белградски универзитет|Белградскиот универзитет]], каде што бил раководител на средновековната римјанологија. Острогорски го сторил [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] негов постојан дом и предавале во Белград 40 години сè до неговото пензионирање во 1973 година, оставајќи му го раководителското место за римјанологија на Божидар Ферјанчиќ. Тој бил сторен за дописен член на [[Српска академија на науките и уметностите|Српската академија на науките и уметностите]] во 1946 година и редовен член две години подоцна. Институт за средновековна римјанологија бил создаден во рамките на Академијата во 1948 година со свој директор, функција што ја извршувал сè до неговата смрт Тој бил главен уредник на органскиот дом на Институтот, институтот Зборник на трудови на римјанолошкиот институт, преку својот 16-ти том, кој се појавил во 1975 година. Тој исто така ја надгледувал монографската низа на Институтот, чиишто изборни предмети биле неговата студија „''Пронија“'' (1951) и повеќе-томната збирка на римски извори за историјата на народите на Југославија. Острогорски го преплатил на повеќе од еден начин гостопримството со кое го стекнал во неговата нова земја; тој создал нова генерација југословенски римјанисти, ги прошири хоризонтите на југословенските историчари со примерот на неговото лично истражување и им овозможил поблиски контакти со светската научна заедница. Под негово водство, Белградскиот институт станал заедно со [[Минхен]], [[Париз]] и Дамбартон Оукс, водечко средиште за истражување во областа на римјанологијата. Острогорски останал верен на Белград до самиот крај, иако со текот на годините биле дадени предлози тој да престојува во центри на римјанологија во [[СССР]] или [[САД]]. Неговото најдобро познато дело е стандардната ''Историја на Византија'' ({{Lang-de|Geschichte des byzantinischen Staates}}), дело во кое се видени три германски изданија (1940, 1952, 1963) и две изданија на англиски јазик (1. издание. 1956 (Обединето Кралство) и 1957 (Соединети Држави), 2. издание. 1968 (Обединето Кралство) и 1969 (Соединети Држави)), и преводи на повеќе од 10 други јазици. Острогорски починал во [[Белград]] во 1976 година. == Избрани дела и изданија == * {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=Bt0_AAAAYAAJ|title=History of the Byzantine State|last=Острогорски|first=Георгиј|publisher=Basil Blackwell|year=1956|location=Oxford|author-link=}} ** {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=uQ3TAAAAMAAJ|title=History of the Byzantine State|last=Острогорски|first=Георгиј|publisher=Rutgers University Press|year=1957|isbn=9780813505992|location=New Brunswick|author-link=}} ** {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=_xFxtQAACAAJ|title=History of the Byzantine State|last=Острогорски|first=Георгиј|publisher=Basil Blackwell|year=1968|isbn=9780631110705|location=Oxford|author-link=}} ** {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=QDYjAQAAIAAJ|title=History of the Byzantine State|last=Острогорски|first=Георгиј|publisher=Rutgers University Press|year=1969|isbn=9780813505992|location=New Brunswick|author-link=}} * {{Наведено списание|last=Острогорски|first=Георгиј|author-link=|year=1956|title=The Byzantine Emperor and the Hierarchical World Order|url=https://www.jstor.org/stable/4204790|journal=The Slavonic and East European Review|volume=35|pages=1–14|jstor=4204790}} * {{Наведено списание|last=Острогорски|first=Георгиј|author-link=|year=1959|title=The Byzantine Empire in the World of the Seventh Century|url=https://books.google.com/books?id=Nw8MAQAAMAAJ|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=13|pages=1–21|doi=10.2307/1291126|jstor=1291126}} * {{Наведено списание|last=Острогорски|first=Георгиј|author-link=|year=1959|title=Byzantine Cities in the Early Middle Ages|url=https://books.google.com/books?id=Nw8MAQAAMAAJ|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=13|pages=45–66|doi=10.2307/1291128|jstor=1291128}} * {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=5YPvAQAACAAJ|title=Серска област после Душанове смрти|last=Острогорски|first=Георгиј|publisher=Научно дело|year=1965|location=Београд|author-link=}} * {{Наведено списание|last=Острогорски|first=Георгиј|author-link=|year=1965|title=The Byzantine Background of the Moravian Mission|url=https://www.jstor.org/stable/1291223|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=19|pages=1–18|doi=10.2307/1291223|jstor=1291223}} * {{Наведено списание|last=Острогорски|first=Георгиј|author-link=|year=1971|title=Observations on the Aristocracy in Byzantium|url=https://www.jstor.org/stable/1291302|journal=Dumbarton Oaks Papers|volume=25|pages=1–32|doi=10.2307/1291302|jstor=1291302}} == Извори == * {{Наведено списание|last=Hunger|first=Herbert|year=1977|title=Georg Ostrogorsky, Nachruf|journal=Almanach der Österreichischen Akademie der Wissenschaften|volume=127|pages=538–544}} * {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=XhZ5D9u_HzUC&pg=PA330|title=Authority in Byzantium|last=Pamela Armstrong|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|year=2013|isbn=978-1-4094-3608-9|pages=330–}} {{Почетна кутија}} {{S-aca}} {{succession box|title=Декан на [[Филозофски факултет (Белград)|Филозофскиот факултет]]|before=[[Боривоје Дробњановиќ]]|after=[[Војислав М. Ѓуриќ]]|years=1957&ndash;1958}} {{s-end}} [[Категорија:Носители на прускиот Орден за заслуги (граѓански)]] [[Категорија:Починати во 1976 година]] [[Категорија:Родени во 1902 година]] [[Категорија:Професори на Белградскиот универзитет]] [[Категорија:Апсолвенти на Хајделбершкиот универзитет]] [[Категорија:Луѓе од Санкт Петербург]] [[Категорија:Академици на САНУ]] [[Категорија:Членови на Гетингенската академија на науките]] [[Категорија:Погребани на Новите гробишта (Белград)]] 660pakb95j8n203m5qrptoqpbykju3q Парк на природата Биоково 0 1270743 5293858 5245354 2024-11-19T12:25:24Z BosaFi 115936 Средување 5293858 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Biokovo_-_toits_blancs.jpg|десно|мини| Пејзаж во повисоките делови на паркот на природата]] '''Парк на природата Биоково''' — најдоминантното присуство на јужниот [[Далмација|далматински]] брег. Прогласен за парк на природата во 1981 година, овој планински бедем се кули на 1500 метри над ривиерата Макарска и нуди прекрасен поглед кон морето и околните острови. Тоа е една од најпопуларните дестинации во [[Хрватска]] за [[пешачење во природа|планинари]] со огромен број патеки кои вртат по ридовите покрај маслинови градини, лозја и борови шуми. [[Биоково|Масивот Биоково,]] кој се протега на 36 километри по должината на крајбрежјето и девет километри на копно, се спушта во низа рапави варовнички карпи и чисти карпи прошарани со пештери, јами и дупки. Најпопуларна дестинација за планинарење и планинарење е Vosac (1421 метар) кој e на 2,5 километри од [[Макарска]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.croatiatraveller.com/National%20Parks/Biokovo.html|title=Biokovo Mountain and Nature Park|work=Croatiatraveller.com|accessdate=29 јуни 2021}}</ref> Паркот на природата зафаќа површина од 19.550 хектари и највисока точка е [[Биоково|Свети Јур]]<nowiki/>а (1762 метри).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://parksdinarides.org/en/park/nature_park_biokovo/|title=Nature Park Biokovo|work=Parksdinarides.org|accessdate=2021-06-29|archive-date=2021-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20210629152201/http://parksdinarides.org/en/park/nature_park_biokovo/|url-status=dead}}</ref> Поради својата релативност, паркот на природата е домаќин на многу ендемски растителни видови, на пример, Биоковско ѕвонче. Значајно обележје за природата Ботаничката градина Котисина е исто така во регионот (се наоѓа на три километри од Макарска). Дел од Забиоковље е во паркот за природа [[Биоково]]. == Геологија == [[Податотека:Biokovo_Nature_Park_Visitor_Center.jpg|десно|мини| Центар за посетители во Макарска]] На крајот на [[Креда (период)|ерата]] на креда, пред околу 65 милиони години, африканската плоча започнала со евроазиската плоча. Стеснувањето на океанот предизвикал силни тектонски нарушувања, правејќи ги хоризонталните слоеви да се стуткаат, да се скршат и да се појават над морската површина, формирајќи планински масиви како Алпите и Динаридите, на кои им е Биоково. На овој начин античкиот океан Тетис во голема мера исчезнал и неговите остатоци се денешното [[Средоземно Море|Средоземно море]].<ref name="BNP Geology">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pp-biokovo.hr/en/30/geology|title=Nature Park Biokovo - Geology|work=www.pp-biokovo.hr|language=en|accessdate=2021-06-29|archive-date=2021-07-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210726041921/https://pp-biokovo.hr/en/30/geology|url-status=dead}}</ref> Материјалот во долните делови кон морето и од спротивната страна на Загорје главно се состои од Еоценски флишки седименти, додека повисоките делови се обликувани во карбонатни седиментни карпи.<ref name="BNP Geology"/> == Вегетација == Вегетацијата во паркот на природата Биоково е разновидна и богата, бидејќи е мешавина од најстарите средоземни, бореални и централни понови цветни елементи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pp-biokovo.hr/en/33/vegetation|title=Nature Park Biokovo - Vegetation|work=www.pp-biokovo.hr|language=en}}</ref> На пример, drypis spinosa, moltkia petraea, [[Обична жалфија|salvia officinalis]], [[Буков крин|lilium martagon]], campanula portenschlagiana, edraianthus pumilio, various pines (Далматинскиот црн бор, Aleppo pine) == Наводи ==   {{Coord|43.33|17.06|type:landmark_region:HR_dim:50000}}{{Coord|43.33|17.06|type:landmark_region:HR_dim:50000}} [[Категорија:Национални паркови во Хрватска]] i8wu411jvjgq743wbypzbxmsmwv4qhi Мими Спонг 0 1281788 5294029 5152863 2024-11-20T07:49:52Z BosaFi 115936 Средување 5294029 wikitext text/x-wiki '''Катарина Маргарета Спанг''' (родена на 4 мај 1973 година), попозната под името '''Мими Спанг''', е шведски филмски продуцент и продуцентски менаџер.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?type=PERSON&itemid=294845|title=Svenska Filminstitutet, Svensk Filmdatabas|accessdate=28 February 2014}}</ref> Била вклучена и продуцирала неколку филмови, особено шведските продукции ''Себе (Sebbe) и Кол Грл (Call Girl)''.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?type=PERSON&itemid=294845&iv=MOVIE|title=Svenska Filminstitutet Svensk Filmdatabas|accessdate=28 February 2014}}</ref> == Образование == Дипломирала на Стокхолмската академија за драмски уметности (САДА) во 2001 година (претходно позната како Универзитетски колеџ за филм, радио, телевизија и театар ). == Кариера == Спанг прво прифатила позиција во Мемфис Филм.<ref name="STDH intervju">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.stdh.se/om-stdh/intervjuer/intervjuer-med-studenter/mimmi-spang-filmproduktion-2007|title=Interview with Mimmi Spång|last=Glennegård|first=Susanne|publisher=Stockholm Academy of Dramatic Arts|accessdate=10 March 2014}}</ref> Таму работела три години и учествувала во проекти како Зозо и Копс како прв асистент режисер.<ref name="SFI Databas">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?type=PERSON&itemid=294845&iv=OVERVIEW|title=Svenska Filminstitutet Svensk Filmdatabas|accessdate=10 March 2014}}</ref> Спанг изјавила во едно интервју дека времето во Мемфис го смета за исклучително просветлување, но дека чувствува дека сака да работи како продуцент. Таа основала своја компанија и била ангажирана од Гаражфилм Интернешанал во 2007 година.<ref name="STDH intervju" /> Спанг станала еден од косопствениците на Гаражфилм заедно со основачите Малте Форсел и Хакан Линдхе и нејзиниот долгогодишен партнер продуцент Ребека Лафренц.<ref name="Cineuropa Inervju">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.cineuropa.org/it.aspx?t=interview&documentID=202723&lang=en|title=Producers on the Move 2011|publisher=Cineuropa}}</ref> Спанг и Лафренц се запознале како студенти на САДА во 1998 година. Тие се преселиле заедно по нивното дипломирање во Мемфис филм и Гарагефилм. Заедно тие продуцирале неколку филмови, меѓу кои се ''Себе, Кол Грл и Пилотска Кабина''. Во 2011 година, Спанг и Лоренц биле избрани да ја претставуваат Шведска во европските филмски промоции ''Продуценти во движење'' на [[Кански филмски фестивал|филмскиот фестивал]] во Кан. Во 2011 година, дуото ја добило наградата Лоренс за продуценти на филмскиот фестивал во Гетеборг.<ref name="Cannes Film TV">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.filmtvp.se/aktuellt/mimmi-spang-och-rebecka-lafrenz--arets-producers-on-the-move-i-cannes/|title=MIMMI SPÅNG OCH REBECKA LAFRENZ – ÅRETS PRODUCERS ON THE MOVE I CANNES|publisher=Swedish Film&Tv Association|accessdate=10 March 2014}}</ref> „Изборот е очигледен. Без Гаражфилм, нивната посветеност, знаење и храброст, шведската филмска индустрија би била посиромашна“, коментирала шефицата на меѓународниот шведски филмски институт, Пиа Лундберг, за испраќањето на Спанг и Лафренц во Кан. Некои од филмовите на Спанг добиле критики. ''Кол Грл'' бил критикуван затоа што инсинуирал дека еден од претходните шведски премиери, [[Улоф Палме]], учествувал во купување сексуални услуги од малолетници. И синот на Палме, Мартен Палме, и неколку други луѓе силно реагирале на овој приказ, сметајќи дека е навредлив и „извалкан“. Обидот на режисерот и писателите да објаснат дека сè во филмот е чисто фикција бил отфрлен како кукавички од ''шефот на културата на шведскиот весник СвД'', Мартен Јонсон.<ref name="Det finns stora förutsättningar för åtal">{{Наведени вести|url=http://www.svd.se/kultur/det-finns-stora-forutsattningar-for-atal_7663516.svd|title=Det finns stora förutsättningar för åtal|date=12 November 2012|work=Svenska Dagbladet|access-date=10 March 2014}}</ref> Во 2012 година, шведското Министерство за надворешни работи и шведскиот институт организирале филмски фестивал во Бангкок, Тајланд. Шведскиот весник ''Дневни вести'' подоцна објавил дека организирањето на овој фестивал делумно било обид за продажба на воени авиони. Неколку филмаџии кои биле вклучени во фестивалот биле огорчени кога дознале дека нивната работа може да била поврзана со продажба на воени машини. Спанг била меѓу овие филмаџии и изјавила: „Навистина не сакаме ниту еден од нашите филмови да придонесе за извозот на оружје. Сметаме дека е апсолутно ужасно.“ <ref name="Jasplan säljs med svenska filmsuccéer">{{Наведени вести|url=http://www.dn.se/kultur-noje/film-tv/jasplan-saljs-med-svenska-filmsucceer/|title=Jasplan säljs med svenska filmsuccéer|last=Resare|first=Nils|date=16 October 2012|work=Dagens Nyheter|access-date=10 March 2014}}</ref> Во 2013 година, Филмската соба на СФИ одржала конференција наречена Филмска политика 2020,<ref>{{Наведено видео|url=https://www.youtube.com/watch?v=x_aXjarQr5U|title=Filmrummet: Filmpolitiken 2020 - Del 5|accessdate=16 August 2015}}</ref> поканувајќи ги шведските филмаџии да зборуваат за филмската политика. Спанг била претставник на шведските продуценти, заедно со Питер „Пиодор“ Густафсон. Спанг изјавила дека верува во цитатот за развојот на шведската филмска продукција да ја започне својата еволуција во врска со човечката разновидност во филмската индустрија.<ref>{{Наведено видео|url=https://www.youtube.com/watch?v=x_aXjarQr5U|title=Filmrummet: Filmpolitiken 2020 - Del 5|accessdate=16 August 2015}}</ref>  == Препознавање == Кариерата на Спанг започнала солидно кога нејзиниот дипломски проект ''Виктор и неговите браќа ја'' освоил шведската награда Гулдбаге за најдобар краток филм во 2002 година.<ref name="STDH intervju"/> Неколку нејзини проекти добиле повеќе награди и номинации за продукција и екипа, како и за глумечка екипа. ''Сапун'' (''A Soap) ја'' добила Сребрената мечка и најдоброто деби на Берлинале во 2006 година. Во 2009 година, ''Небеско Срце'' (''Heaven's Heart)'' бил награден со Гулдбаген. Филмот „ ''Водење“ од'' Спанг бил номиниран за наградата ''Драгон'' на Меѓународниот филмски фестивал во Гетеборг и за наградата „Нов талент“ во ЦПХ Пикс. ''Себе'' бил номиниран за наградата ''Драгон'' 2010 и за најдобар прв игран филм на Берлинале 2010 година. Во 2011 година, ''Себе ја'' освоил наградата Гулдбаге за најдобар филм. ''На Кол Грл му'' биле доделени четири награди Гулдбаге, како и неколку меѓународни фестивалски награди.<ref name="European Film Promotion">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.efp-online.com/en/producers/20042/Mimmi-Spng|title=MIMMI SPÅNG Producers on the Move 2011|publisher=European Film Promotion|accessdate=11 March 2014|archive-date=2021-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20211121230052/https://www.efp-online.com/en/producers/20042/Mimmi-Spng|url-status=dead}}</ref> Филмот на Спанг ''Пилотска кабина'' ја освоил наградата за најдобар филм на ''Гајгула'' 2013 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.qx.se/noje/22924/qx-gaygalan-har-ar-vinnarna/|title=QX gaygalan – här är vinnarna|last=Hagward|first=Foto: Christian|work=QX.se|language=sv-SE|accessdate=2020-11-12}}</ref> ''Блоуфлај Парк (Blowfly Park)'' е уште еден филм што го продуцирала Спанг, а неговата главна улога Сверир Гуднасон ја освоил наградата за најдобар глумец на Меѓународниот филмски фестивал во Солун 2014 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.filmfestival.gr/en/news/2947-newsid-en-2048|title=55th TIFF: The Awards|last=Systems|first=EPAFOS IT|date=2014-11-09|work=Thessaloniki Film Festival|language=en-gb|accessdate=2020-11-12}}</ref> и Гулдбаген 2015 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.filminstitutet.se/sv/om-oss/press/pressmeddelanden/2015/guldbaggen-2015--har-ar-alla-vinnare/|title=Guldbaggen 2015 – här är alla vinnare|work=Svenska Filminstitutet|language=sv|accessdate=2020-11-12}}</ref> ''Џинот'' бил награден со повеќе награди, на пр Специјална награда од жирито на филмскиот фестивал во Сан Себастијан,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sansebastianfestival.com:443/2016/awards_and_jury_members/1/6325/in|title=San Sebastian Film Festival|work=sansebastianfestival|accessdate=2020-11-12}}</ref> Гулдбаген најдобар филм, најдобро сценарио и најдобра шминка.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.filminstitutet.se/sv/om-oss/press/pressmeddelanden/2017/guldbaggen2017_vinnare/|title=Guldbaggen 2017 – här är alla vinnare|work=Svenska Filminstitutet|language=sv|accessdate=2020-11-12}}</ref> 2016 година. Компанијата Спангс Гаражфилм Интернешанал продуцирала ''Аматери'' и ја освоила наградата ГИФ 2018, ''Драгон Награда'' за најдобар нордиски филм.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://goteborgfilmfestival.se/priser/dragon-award-best-nordic-film/|title=Dragon Award Best Nordic Film|work=Göteborg Film Festival|language=en|accessdate=2020-11-12}}</ref> Спанг била ко-продуцент на ''убиството во Конго'' што ја освоил најдобрата машка улога (Тобијас Сантелман) на наградите Аманда 2019 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://filmfestivalen.no/en/here-are-the-2019-amanda-award-winners/|title=Here are the 2019 Amanda Award Winners|date=2019-08-17|work=Den Norske Filmfestivalen i Haugesund|accessdate=2020-11-12|archive-date=2020-11-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20201117133027/https://filmfestivalen.no/en/here-are-the-2019-amanda-award-winners/|url-status=dead}}</ref> == Наводи ==  {{reflist}} == Библиографија == * Европска филмска промоција (2011), [http://www.efp-online.com/en/producers/20042/Mimmi-Spng Mimmi Spång Producers on the Move] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20211121230052/https://www.efp-online.com/en/producers/20042/Mimmi-Spng |date=2021-11-21 }} Преземено 2014-03-11 * Филмски и ТВ продуценти (2011), [http://www.filmtvp.se/aktuellt/mimmi-spang-och-rebecka-lafrenz--arets-producers-on-the-move-i-cannes/ Mimmi Spång och Rebecka Lafrenz – Årets Producers on the Move i Cannes] Преземено 10.03.2014 * Glenngård, Susanne (2007), [http://www.stdh.se/om-stdh/intervjuer/intervjuer-med-studenter/mimmi-spang-filmproduktion-2007 Intervju med Mimmi Spång] Преземено 2014-03-10 * Resare, Nils (2012), [http://www.dn.se/kultur-noje/film-tv/jasplan-saljs-med-svenska-filmsucceer/ Jasplan säljs med svenska filmsuccéer], Dagens Nyheter, 2012-10-16 Преземено 2014-03-10 * Svenska Dagbladet (2012), [http://www.svd.se/kultur/det-finns-stora-forutsattningar-for-atal_7663516.svd Det finns stora förutsättningar för åtal], 2012-11-12 Преземено 2014-03-10 * Svensk Filmdatabas (2014), [http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?type=PERSON&itemid=294845&iv=OVERVIEW Mimmi Spång] Преземено 28-02-2014 [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Родени во 1973 година]] [[Категорија:Шведски режисери]] [[Категорија:Кинематографија на Шведска]] ok5had75kxdwo9tgazx93qden24yt9v Црква „Св. Илија“ - Богомила 0 1283934 5293943 4819469 2024-11-19T20:50:38Z Bjankuloski06 332 /* Архитектура */ clean up, replaced: дле → дел 5293943 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Македонска црква |име = Свети Илија |слика = Saint Elijah Church, Bogomila Saint Elijah Fresco 1872.jpg |големина на слика = 250п |опис = Фреска на св. Илија во покровителската ниша од XVII век, пресликана во 1872&nbsp;г. |епархија = Повардарска |намесништво = Велешко |парохија = Богомилска |координати = {{coord|41|35|35|N|21|28|9|E|display=inline,title|type:landmark_region:MK}} |место = Богомила |општина = Чашка |држава = Македонија |патрон = [[Свети Илија]] |изградба = |завршено = |осветување = |живопис = |ктитор = |зограф = |рушење = |запалена = |водство = |мрежно место = |архитектонски тип = еднокорабен |архитектонски стил= |површина = }} '''Св. Илија''' — [[православие|православна]] [[црква (градба)|црква]] во [[велешко]]то село [[Богомила]], [[Општина Чашка]]. Му припаѓа на [[Велешко архијерејско намесништво|Велешкото архијерејско намесништво]] во [[Повардарска епархија|Повардарската епархија]] на [[МПЦ - ОА]]. == Архитектура == Црквата е сместена на западниот крај на селото. Според мештаните, ова е постариот од двата традиционални селски храма. Претставува мала [[кораб (архитектура)|еднокорабна]] црква со издолжена полукружна [[апсида]] на источната страна. Изградена е од кршен [[камен]].<ref name="Николовски 197">{{наведено списание| last = Николовски | first =Дарко | authorlink = | coauthors = | year =2013 | month = | title = Резултати од валоризацијата на црквите во селата Богомила и Бистрица во областа Азот, Велешко | journal =Патримониум |location = Скопје |publisher = КАЛАМУС | volume =VI | issue = 11 | pages =197 | doi = | id = | url = http://www.kalamus.com.mk/pdf_spisanija/patrimonium_6/016%20=%20028_2%20Patrimonium%202013%20Darko%20Nikolovski.pdf | format = | accessdate = |lang= mk }}</ref> Покривот е на две води. Храмот се состои од два дела — сегашниот [[олтар]]ен простор вкопан во земјата всушност претставува стара црква, а новиот дограден дел има улога на трпезарија.<ref name="Николовски 198"/> Пред самата црква се чува оригинална долга камена [[чесна трпеза]], доказ за големата старост на храмот.<ref name="Николовски 198">{{наведено списание| last = Николовски | first =Дарко | authorlink = | coauthors = | year =2013 | month = | title = Резултати од валоризацијата на црквите во селата Богомила и Бистрица во областа Азот, Велешко | journal =Патримониум |location = Скопје |publisher = КАЛАМУС | volume =VI | issue = 11 | pages =198 | doi = | id = | url = http://www.kalamus.com.mk/pdf_spisanija/patrimonium_6/016%20=%20028_2%20Patrimonium%202013%20Darko%20Nikolovski.pdf | format = | accessdate = |lang= mk }}</ref><ref name="Николовски 279">{{наведено списание| last = Николовски | first =Дарко | year =2017 |location = Скопје |publisher = КАЛАМУС | title = Прилог кон проучувањата на поствизантиската уметност во Општина Чашка, Велешко | journal =Патримониум | volume = Χ | issue = 15 | pages =279 | url = http://www.kalamus.com.mk/pdf_spisanija/patrimonium_10/015%20=%20025_1%20Darko%20Nikolovski%20-%20Patrimonium%202017.pdf |lang= mk}}</ref> == Живопис == Во покровителската ниша јужно од западниот влез во [[олтар]]от има допојасна претстава на [[Свети Илија]] во зелена наметка со одвиткат свиток со [[црковнословенски јазик|црковнословенски]] текст и гускино перо во рака. Над неговото лево рамо напишана годината [[1872]], но сината заднина и сигнатурата се пресликани и се наѕира дел од поедноставниот изорен шрифт. Според уметничките одлики, [[фреска]]та е од [[XVII век]], пресликана од неук зограф на крајот од XIX или почетокот на XX век. Постар [[живопис]] (веројатно не постар од оној од 1872 г.) е средишната претстава на [[Исус Христос]] на источната страна, дел од правите фигури на светци од првото подрачје и дел од [[пророци во христијанството|пророците]] во медалјони во второто.<ref name="Николовски 198"/> Во црквата има [[икона]] на Свети Илија од 1939 г. (31 × 22 × 1,8) потпишана од славниот мајстор [[Димитар Андонов Папрадишки]].<ref name="Николовски 197"/> Во Долната црква на селото, наречена „[[Црква „Св. Атанасиј“ - Богомила|Св. Атанасиј]]“, се чуваат [[царски двери]] и [[иконостас]]ни икони од XVII век, меѓу кои има и покровителска икона на Вознесението Илиево, за која се мисли дека можеби е земена од иконостасот на црквата „Св. Илија“.<ref name="Николовски 197"/> == Поврзано == * [[Повардарска епархија]] * [[Велешко архијерејско намесништво]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рвр|Saint Elijah Church (Bogomila)}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Илија, Богомила}} [[Категорија:Храмови посветени на Свети Илија во Македонија|Богомила]] 9u5cgsr6ch9wafc4ytnwujfhsscufl7 Црква „Св. Никола“ - Тркање 0 1284947 5293924 5293378 2024-11-19T20:24:51Z Ehrlich91 24281 обновување и средување 5293924 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Македонска црква |име = Свети Никола |слика = Црква „Св. Никола“ - Тркање.jpg |големина на слика = 250п |опис = Поглед на црквата |епархија = Брегалничка |намесништво = Кочанско |парохија = Облешевска |координати = {{coord|41|54|37|N|22|21|38|E|display=inline,title|type:landmark_region:MK}} |место = Тркање (село){{!}}Тркање |општина = Кочани |држава = Македонија |патрон = [[Свети Никола]] |изградба = |завршено = 1830 |осветување = |живопис = 1868 |ктитор = |зограф = |рушење = |запалена = |водство = |мрежно место = |архитектонски тип = |архитектонски стил= преродбенички |површина = }} '''Свети Никола''' — главна селска [[Црква (градба)|црква]] во [[Кочанска Котлина|кочанското]] село [[Тркање (село)|Тркање]], [[Македонија]].<ref>{{наведена книга|last=Јелена Павловска, Наташа Ниќифоровиќ и Огнен Коцевски|title=Карта на верски објекти во Македонија|editor=Валентина Божиновска|publisher=Комисија за односи во верските заедници и религиозните групи|location=Менора - Скопје|date=2011|isbn=978-608-65143-2-7|language=македонски}}</ref> == Местоположба == Црквата се наоѓа во средишниот дел на селото.<ref name=":0">{{Наведена книга|url=https://search.worldcat.org/title/16745284|title=Кочанска котлина : сеоска насеља и становништво|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|page=99|date=1970|publisher=Универзитетска печатница|isbn=|location=Скопје|oclc=16745284}}</ref> До 1912 година, во кругот на црквата се наоѓале селските гробишта. Подоцна, гробиштата биле преместени и денес се јужно од селото.<ref name=":0"/> == Историја == Црквата била изградена во 1830 година, но не се знае од кого и кога била осветена.<ref name="Брегалничка епархија">{{Наведена мрежна страница|url=https://bregalnickaeparhija.org.mk/oblesevska-parohija.html|title=Облешевска парохија|work=[[Брегалничка епархија]]|accessdate=2024-11-19}}</ref> Во [[триод]] од храмот има приписки: „''Знано буди 1883 година падна церквата''“, „''Този триодонъ е купенъ съ цѣрковни пари 1849''“ и „''Церквата е правена 1883''“. Од нив може да се заклучи дека храмот силно настрадал и во 1883 година бил одново изграден.<ref name="Василиев 258">{{наведена книга |title= Български възрожденски майстори: живописци, резбари, строители |last= Василиев |first=Асен |coauthors= |year=1965 |publisher=Наука и изкуствo |location=София |isbn= |pages= 258 |url= |accessdate=}}</ref> == Архитектура == === Фрескоживопис === Храмот бил [[живопис]]ан во 1868 година.<ref name="Брегалничка епархија"/> Еден од зографите што работеле на обновата е [[Евтим Иванов]] од [[Осој (Дебарско)|Осој]], Дебарско, кој подоцна се преселил во [[Кочани]]. Во полукуполата над западната врата во [[припрата]]та тој оставил натпис: „''Воиимѧа ѿца и сїна и светаго дха сей божествени храмъ на Светаго Ніколаї обновисѧ во лето: 1917: г: ме априлъ дена 4: но това време бѣ с Х. у свещенїкъ Ѧне питропъ Ефремъ Димитрїевъ настоѧтелъ Ефтим Зашовъ и Гуцо Арсофъ изъ руки Ефтимъ: Ивановъ от Дебрско с: Осой + клисаръ Хрланпи Ефтимовъ''“.<ref name="Василиев 258"/> Во 1889 година, на црквата работел дебарскиот мајстор [[Исаија Џиков]], сликајќи [[фрескопис]] и [[икона|икони]]. Од внатрешната страна над северната врата е зачуван натпис: „''Вославу стїыѧ единосущныѧ животворѧщиѧ и нераздѣлныѧ троице ѡца и сна итаго дха: иже во богохранимотъ село Таркане исписахсѧ сеи бжестненыі црковъ сти Николае исо вси ѡпщаѧ христианскаѧ помощъ: изруки зуграфъ Исаиѧ ѿ каза деборска ѿ село Осой Џиковъ: 1889: ле.''“ Според Асен Василиев фреските се „безживотни и задоени со декадентен вкус“. Иконите во храмот според него се подобри, како како на пример оние на Свети Атанасиј, Архангел Михаил, Свети Никола, Пресвета Богородица, датирана „''Во лѣто 1883 октомврій 27 д.''“, Исус Христос (59 × 95&nbsp;см) со натпис: „''Си. икони изъ руки Исаиѧ Джиков ѿ село Ѡсоиі: 1883''“, Јован Кръстител, Архангел Гавриил, датирана 1883 г., Свети Илија со натпис: „''Сиѧ икона приложи Илчѡ Филиповъ за чадомъ его Кузманъ Миѧилъ Ефтимъ Ћерасимъ Псалтиръ Доца Иѡрдана 1883''“. На северниот ѕид на храмот е иконата на Свети Ѓорѓи, натпишана со „''Сиѧ икона приложи Иованъ Миновъ со чадомъ Мино Щерю Ташо Ангеле Гиѡрги 1884''“. На јужниот ѕид е иконата на Свети Димитрија, датирана 1883 г.<ref name="Василиев 257">Василев, стр. 267</ref> Во црквата има творби кои му се припишуваат велешкиот мајстор [[Крсте Зограф]].<ref name="Ајтовска 29">{{cite book | title = Црквата Свети великомаченик Георгиј – еден век постоење | last = Ајтовска | first = Љубинка, Илинка Атанасова | authorlink = | coauthors = | editor = | editor-link = | year = 2017 | edition = | publisher = Општина Кочани | location = Кочани | isbn = | doi = | pages = 29 | url = https://www.academia.edu/35821653/Crkva_sv._Velikomacenik_Georgij_vo_Kocani | accessdate = | quote = | lang-hide = | lang = mk }}</ref> === Икони и иконостас === Празничните икони на [[иконостас]]от се од 1858 година, дело на крушевскиот зограф [[Никола Михајлов]].<ref>{{нмс | url = http://www.ni.rs/byzantium/doc/zbornik11/PDF-XI/23%20Darko%20Nikolovski.pdf | title = Прилог кон делото на зографот Никола Михаилов | access-date = 8 април 2014 | last = Николоски | first = Дарко | дата = 3 - 5 јуни 2012, стр. 357 | work = Ниш и Византија XI: зборник радова | publisher = Симпозиум „Ниш и Византија XI“, Ниш | archive-date = 2014-04-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140408215738/http://www.ni.rs/byzantium/doc/zbornik11/PDF-XI/23%20Darko%20Nikolovski.pdf | url-status = dead }}</ref> == Галерија == <gallery mode="packed" heights="120px"> Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 10.jpg|Слика над споредниот влез Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 11.jpg|Поглед на црквата Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 13.jpg|Северната страна Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 14.jpg|Мала црква во дворот Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 15.jpg|Апсидата на малата црква Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 16.jpg|Поглед на малата црква Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 6.jpg|Припратата на западната страна Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 3.jpg|Главниот влез Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 12.jpg|Апсидата Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 4.jpg|Ниша над главниот влез Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 5.jpg|Припратата на северната страна Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 7.jpg|Камбанаријата Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 9.jpg|Споредниот влез Податотека:Црква „Св. Никола“ - Тркање 8.jpg|Помошниот објект </gallery> == Поврзано == * [[Кочанско архијерејско намесништво]] * [[Облешевска парохија]] * [[Тркање (село)|Тркање]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|St. Nicholas Church (Trkanje)}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Никола, Тркање}} [[Категорија:Храмови посветени на Свети Никола во Македонија|Тркање]] [[Категорија:Дела на Дебарската школа]] jj9wok7eyubgkuqp7fby14dfu3y0cug Метан на Марс 0 1285109 5294032 5230099 2024-11-20T07:58:26Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5294032 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Martian_Methane_Map.jpg|мини|260x260пкс| Изворот на метан на Марс е непознат; неговото откривање е прикажано овде.]] Пријавеното присуство на [[метан]] во [[Атмосфера на Марс|атмосферата на Марс]] е од интерес за многу геолози и [[Астробиологија|астробиолози]],<ref name=":23">{{Наведено списание|last=Yung|first=Yuk L.|last2=Chen|first2=Pin|last3=Nealson|first3=Kenneth|last4=Atreya|first4=Sushil|last5=Beckett|first5=Patrick|last6=Blank|first6=Jennifer G.|last7=Ehlmann|first7=Bethany|last8=Eiler|first8=John|last9=Etiope|first9=Giuseppe|date=2018-09-19|title=Methane on Mars and Habitability: Challenges and Responses|journal=Astrobiology|volume=18|issue=10|pages=1221–1242|bibcode=2018AsBio..18.1221Y|doi=10.1089/ast.2018.1917|issn=1531-1074|pmc=6205098|pmid=30234380}}</ref> бидејќи метанот може да укаже на присуство на микробиолошки живот на Марс, или геохемиски процес како [[Вулканологија на Марс|вулканизам]] или хидротермална активност.<ref>{{Наведени вести|url=http://astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=2765&mode=thread&order=0&thold=0|title=Making Sense of Mars' Methane|date=June 2008|work=Astrobio.net|access-date=2021-12-05|archive-date=2008-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20080923195833/http://astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=2765&mode=thread&order=0&thold=0|url-status=dead}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|title=Martian Methane Reveals the Red Planet is not a Dead Planet|last=Steigerwald|first=Bill|date=15 January 2009|work=NASA's Goddard Space Flight Center|access-date=24 January 2009|publisher=NASA|archive-date=2009-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20090117141425/http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|url-status=dead}}</ref><ref name="Levin2009">{{Наведено списание|last=Levin|first=Gilbert V.|last2=Straat|first2=Patricia Ann|date=3 September 2009|title=Methane and life on Mars|journal=Proc. SPIE|series=Proceedings of SPIE|volume=7441|issue=74410D|pages=74410D|bibcode=2009SPIE.7441E..0DL|doi=10.1117/12.829183}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nasa.gov/press-release/nasa-finds-ancient-organic-material-mysterious-methane-on-mars|title=NASA Finds Ancient Organic Material, Mysterious Methane on Mars|last=Potter|first=Sean|date=2018-06-07|work=NASA|accessdate=2019-06-06}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Witze|first=Alexandra|date=2018-10-25|title=Mars scientists edge closer to solving methane mystery|journal=Nature|volume=563|issue=7729|pages=18–19|bibcode=2018Natur.563...18W|doi=10.1038/d41586-018-07177-4|pmid=30377322|doi-access=free}}</ref> Од 2004 година, количеството во трагови на метан (во опсег од 60 ppbv до под ограничување на детекција (< 0,05 ppbv)) се пријавени во различни мисии и набљудувачки проучувања.<ref>{{Наведено списание|last=Formisano|first=Vittorio|last2=Atreya|first2=Sushil|last3=Encrenaz|first3=Thérèse|last4=Ignatiev|first4=Nikolai|last5=Giuranna|first5=Marco|date=2004-12-03|title=Detection of Methane in the Atmosphere of Mars|journal=Science|volume=306|issue=5702|pages=1758–1761|bibcode=2004Sci...306.1758F|doi=10.1126/science.1101732|issn=0036-8075|pmid=15514118}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Mumma|first=M. J.|last2=Villanueva|first2=G. L.|last3=Novak|first3=R. E.|last4=Hewagama|first4=T.|last5=Bonev|first5=B. P.|last6=DiSanti|first6=M. A.|last7=Mandell|first7=A. M.|last8=Smith|first8=M. D.|date=2009-02-20|title=Strong Release of Methane on Mars in Northern Summer 2003|journal=Science|volume=323|issue=5917|pages=1041–1045|bibcode=2009Sci...323.1041M|doi=10.1126/science.1165243|issn=0036-8075|pmid=19150811}}</ref><ref name=":36">{{Наведено списание|last=Webster|first=C. R.|last2=Mahaffy|first2=P. R.|last3=Atreya|first3=S. K.|last4=Flesch|first4=G. J.|last5=Mischna|first5=M. A.|last6=Meslin|first6=P.-Y.|last7=Farley|first7=K. A.|last8=Conrad|first8=P. G.|last9=Christensen|first9=L. E.|date=2015-01-23|orig-year=Published online 16 December 2014|title=Mars methane detection and variability at Gale crater|url=https://authors.library.caltech.edu/52526/7/Webster.SM.pdf|journal=Science|volume=347|issue=6220|pages=415–417|bibcode=2015Sci...347..415W|doi=10.1126/science.1261713|issn=0036-8075|pmid=25515120}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Vasavada|first=Ashwin R.|last2=Zurek|first2=Richard W.|last3=Sander|first3=Stanley P.|last4=Crisp|first4=Joy|last5=Lemmon|first5=Mark|last6=Hassler|first6=Donald M.|last7=Genzer|first7=Maria|last8=Harri|first8=Ari-Matti|last9=Smith|first9=Michael D.|date=2018-06-08|title=Background levels of methane in Mars' atmosphere show strong seasonal variations|journal=Science|volume=360|issue=6393|pages=1093–1096|bibcode=2018Sci...360.1093W|doi=10.1126/science.aaq0131|issn=0036-8075|pmid=29880682|doi-access=free}}</ref><ref name=":37">{{Наведено списание|last=Vago|first=Jorge L.|last2=Svedhem|first2=Håkan|last3=Zelenyi|first3=Lev|last4=Etiope|first4=Giuseppe|last5=Wilson|first5=Colin F.|last6=López-Moreno|first6=Jose-Juan|last7=Bellucci|first7=Giancarlo|last8=Patel|first8=Manish R.|last9=Neefs|first9=Eddy|date=April 2019|title=No detection of methane on Mars from early ExoMars Trace Gas Orbiter observations|url=http://oro.open.ac.uk/60547/2/2019%20Korablev%20TGO%20methane%20Nature_accepted.pdf|journal=Nature|volume=568|issue=7753|pages=517–520|bibcode=2019Natur.568..517K|doi=10.1038/s41586-019-1096-4|issn=1476-4687|pmid=30971829}}</ref> Изворот на метан на [[Марс]] и објаснувањето за огромната разлика во набљудуваните концентрации на метан сè уште се непознати и се во фаза на проучување.<ref name=":23"/><ref name=":33">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.esa.int/Our_Activities/Human_and_Robotic_Exploration/Exploration/ExoMars/The_methane_mystery|title=The methane mystery|last=esa|work=European Space Agency|accessdate=2019-06-07}}</ref> Секогаш кога ќе се открие метан, тој брзо се отстранува од атмосферата со ефикасен, но сепак непознат процес.<ref>{{Наведено списание|last=Etiope|first=Giuseppe|last2=Oehler|first2=Dorothy Z.|year=2019|title=Methane spikes, background seasonality and non-detections on Mars: A geological perspective|journal=Planetary and Space Science|volume=168|pages=52–61|bibcode=2019P&SS..168...52E|doi=10.1016/j.pss.2019.02.001}}</ref> == Историја на детекции == [[Податотека:Methane-3D-balls.png|мини|121x121пкс| Модел на молекула на [[метан]] (CH<sub>4</sub>).]] [[Метан]]от (CH<sub>4</sub>) е хемиски нестабилен во сегашната оксидирачка [[атмосфера на Марс]]. Брзо би се распаднал поради [[Ултравиолетово зрачење|ултравиолетовото]] (УВ) зрачење од [[Сонцето]] и хемиските реакции со други гасови. Затоа, постојаното или епизодното присуство на метан во атмосферата може да имплицира постоење на извор за постојано надополнување на гасот. Првиот доказ за метан во атмосферата бил измерен од орбитарот ''[[Марс експрес|Марс Експрес]]'' на [[ЕСА]] со инструмент наречен ''Planetary Fourier Spectrometer''.<ref name="Wired 20June2019">[https://www.wired.com/story/is-marss-methane-spike-a-sign-of-life-heres-how-well-know/ Is Mars' Methane Spike a Sign of Life? Here's How We'll Know.] Daniel Oberhaus, ''Wired''. 24 June 2019.</ref> Во март 2004 година, научниот тим на ''[[Марс експрес|Марс Експрес]]'' предложил присуство на метан во атмосферата во концентрација од околу 10 ppbv.<ref name="Krasnopolskya">{{Наведено списание|last=Krasnopolskya|first=V. A.|last2=Maillard|first2=J. P.|last3=Owen|first3=T. C.|year=2004|title=Detection of methane in the Martian atmosphere: evidence for life?|journal=Icarus|volume=172|issue=2|pages=537–547|bibcode=2004Icar..172..537K|doi=10.1016/j.icarus.2004.07.004}}</ref><ref name="Formisano">{{Наведено списание|last=Formisano|first=V.|last2=Atreya|first2=S.|last3=Encrenaz|first3=T.|last4=Ignatiev|first4=N.|last5=Giuranna|first5=M.|year=2004|title=Detection of Methane in the Atmosphere of Mars|journal=Science|volume=306|issue=5702|pages=1758–1761|bibcode=2004Sci...306.1758F|doi=10.1126/science.1101732|pmid=15514118}}</ref><ref name="methane">{{Наведено списание|last=[[ESA]] Press release|year=2004|title=Mars Express confirms methane in the Martian atmosphere|url=http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMZ0B57ESD_0.html|journal=XMM-Newton Press Release|publisher=[[ESA]]|pages=80|bibcode=2004xmm..pres...80.|archive-url=https://web.archive.org/web/20060224102528/http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMZ0B57ESD_0.html|archive-date=24 February 2006|access-date=17 March 2006}}</ref><ref name="Fist results 2019">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.esa.int/Our_Activities/Human_and_Robotic_Exploration/Exploration/ExoMars/First_results_from_the_ExoMars_Trace_Gas_Orbiter|title=First results from the ExoMars Trace Gas Orbiter|last=esa|work=European Space Agency|accessdate=2019-06-12}}</ref> Ова било потврдено набргу потоа од три копнени телескопски тимови, иако биле измерени големи разлики во изобилството помеѓу набљудувањата направени во 2003 и 2006 година. Оваа просторна и временска варијабилност на гасот сугерира дека метанот бил локално концентриран и веројатно сезонски.<ref>{{Наведено списание|last=Hand|first=Eric|year=2018|title=Mars methane rises and falls with the seasons|journal=Science|volume=359|issue=6371|pages=16–17|bibcode=2018Sci...359...16H|doi=10.1126/science.359.6371.16|pmid=29301992}}</ref> Се проценува дека Марс произведува 270 тони метан годишно.<ref>{{Наведено списание|last=Krasnopolsky|first=Vladimir A.|date=2006|title=Some problems related to the origin of methane on Mars|journal=Icarus|volume=180|issue=2|pages=359–67|bibcode=2006Icar..180..359K|doi=10.1016/j.icarus.2005.10.015}}</ref> Во 2011 година, научниците на [[НАСА]] објавиле сеопфатно пребарување со помош на инфрацрвена спектроскопија со висока резолуција од копнени опсерватории на висока надморска височина (VLT, Keck-2, NASA-IRTF) за траги од видови (вклучувајќи метан) на Марс, извлекувајќи чувствителни горни граници за метан (<&nbsp;7&nbsp;ppbv), етан (<&nbsp;0.2&nbsp;ppbv), метанол (<&nbsp;19&nbsp;ppbv) и други ([[Формалдехид|H<sub>2</sub> CO]], [[Ацетилен|C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>]], C<nowiki><sub id="mwWw">2</sub></nowiki>H <nowiki><sub id="mwXA">4</sub></nowiki>, N<sub>2</sub>O, NH<sub>3</sub>, HCN, CH<sub>3</sub> Cl, HCl, HO<sub>2</sub> - сите со ограничувања на нивоа на ppbv).<ref name="Villanueva 2012">{{Наведено списание|last=Villanueva|first=G. L.|last2=Mumma|first2=M. J.|last3=Novak|first3=R. E.|last4=Radeva|first4=Y. L.|last5=Käufl|first5=H. U.|last6=Smette|first6=A.|last7=Tokunaga|first7=A.|last8=Khayat|first8=A.|last9=Encrenaz|first9=T.|year=2013|title=A sensitive search for organics (CH4, CH3OH, H2CO, C2H6, C2H2, C2H4), hydroperoxyl (HO2), nitrogen compounds (N2O, NH3, HCN) and chlorine species (HCl, CH3Cl) on Mars using ground-based high-resolution infrared spectroscopy|url=https://zenodo.org/record/1259047|journal=Icarus|volume=223|issue=1|pages=11–27|bibcode=2013Icar..223...11V|doi=10.1016/j.icarus.2012.11.013}}</ref> [[Податотека:PIA22328-MarsCuriosityRover-Methane-SeasonalCycle-20180607.jpg|мини|Роверот ''[[Кјуриосити (ровер)|Кјуриосити]]'' открил циклична сезонска варијација во атмосферскиот метан.]] Во август 2012 година, роверот ''[[Кјуриосити (ровер)|Кјуриосити]]'' слетал на Марс. Инструментите на роверот се способни да вршат прецизни мерења, но не можат да се користат за да се направи разлика помеѓу различни изотополози на метанот и затоа не може да се утврди дали е геофизичко или биолошко потекло.<ref>[https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=7433 Curiosity Detects Unusually High Methane Levels.] Andrew Good, NASA. Press release on 23 June 2019.</ref> Сепак, ''[[Егзомарс орбитер]]'' може да ги измери овие соодноси и да укаже на нивното потекло.<ref name="Wired 20June2019"/> На првите мерења со ''[[Кјуриосити (ровер)|Кјуриосити]]'' во 2012 година е наведено дека нема метан-или помалку од 5&nbsp;ppb- на местото на слетување,<ref name="Science-20121102">{{Наведено списание|last=Kerr|first=Richard A.|date=2 November 2012|title=Curiosity Finds Methane on Mars, or Not|url=http://news.sciencemag.org/sciencenow/2012/11/curiosity-finds-methane-on-mars-.html|journal=[[Science (journal)|Science]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105070725/http://news.sciencemag.org/sciencenow/2012/11/curiosity-finds-methane-on-mars-.html|archive-date=5 November 2012|access-date=3 November 2012}}</ref><ref name="Space-20121102">{{Наведени вести|url=http://www.space.com/18333-mars-rover-curiosity-methane-measurements.html|title=Curiosity Rover Finds No Methane on Mars — Yet|last=Wall|first=Mike|date=2 November 2012|work=[[Space.com]]|access-date=3 November 2012}}</ref><ref name="NYT-20121102">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2012/11/03/science/space/hopes-for-methane-on-mars-deflated.html|title=Hope of Methane on Mars Fades|last=Chang|first=Kenneth|date=2 November 2012|work=The New York Times|access-date=3 November 2012}}</ref> подоцна пресметано на основна линија од 0,3 до 0,7&nbsp;ppbv.<ref>[http://www.sciencemag.org/news/2018/01/mars-atmospheric-methane-sign-life-earth-changes-mysteriously-seasons On Mars, ][[atmospheric methane]]<span>—a sign of life on Earth—changes mysteriously with the seasons</span>. Eric Hand, ''Science Magazine''. 3 January 2018.</ref> Во 2013 година, научниците на [[НАСА]] повторно не пријавиле детекција на метан надвор од основната линија.<ref name="SJ-20130919">{{Наведено списание|last=Webster|first=Christopher R.|last2=Mahaffy|first2=Paul R.|last3=Atreya|first3=Sushil K.|last4=Flesch|first4=Gregory J.|last5=Farley|first5=Kenneth A.|date=19 September 2013|title=Low Upper Limit to Methane Abundance on Mars|url=https://authors.library.caltech.edu/42376/7/Webster.SM.pdf|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=342|issue=6156|pages=355–357|bibcode=2013Sci...342..355W|doi=10.1126/science.1242902|pmid=24051245}}</ref><ref name="SCI-20130919">{{Наведено списание|last=Cho|first=Adrian|date=19 September 2013|title=Mars Rover Finds No Evidence of Burps and Farts|url=http://news.sciencemag.org/space/2013/09/mars-rover-finds-no-evidence-burps-and-farts|journal=[[Science (journal)|Science]]|archive-url=https://archive.today/20130920191355/http://news.sciencemag.org/space/2013/09/mars-rover-finds-no-evidence-burps-and-farts|archive-date=20 September 2013|access-date=19 September 2013}}</ref><ref name="NYT-20130919">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2013/09/20/science/space/mars-rover-comes-up-empty-in-search-for-methane.html|title=Mars Rover Comes Up Empty in Search for Methane|last=Chang|first=Kenneth|date=19 September 2013|work=The New York Times|access-date=19 September 2013}}</ref> Но, во 2014 година, НАСА објавила дека роверот ''[[Кјуриосити (ровер)|Кјуриосити]]'' забележал десеткратно зголемување на метанот во атмосферата кон крајот на 2013 и почетокот на 2014 година.<ref name=":36"/> Четири мерења направени во текот на два месеци во овој период во просек изнесувале 7,2 ppbv, што значи дека [[Марс]] епизодно произведува или ослободува метан од непознат извор.<ref name=":36"/> Пред и потоа, читањата биле во просек околу една десетина од тоа ниво.<ref name=":36" /><ref name="NASA-20141216-GW">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2014-432|title=NASA Rover Finds Active and Ancient Organic Chemistry on Mars|last=Webster|first=Guy|last2=Neal-Jones|first2=Nancy|date=16 December 2014|work=[[NASA]]|accessdate=16 December 2014|last3=Brown|first3=Dwayne}}</ref><ref name="NYT-20141216-KC">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2014/12/17/science/a-new-clue-in-the-search-for-life-on-mars.html|title='A Great Moment': Rover Finds Clue That Mars May Harbor Life|last=Chang|first=Kenneth|date=16 December 2014|work=[[The New York Times]]|access-date=16 December 2014}}</ref> На 7&nbsp;јуни 2018 година, НАСА објавила потврда за циклична сезонска варијација на нивото на позадината на атмосферскиот метан.<ref name="NYT-20180607">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2018/06/07/science/mars-nasa-life.html|title=Life on Mars? Rover's Latest Discovery Puts It 'On the Table' - The identification of organic molecules in rocks on the red planet does not necessarily point to life there, past or present, but does indicate that some of the building blocks were present.|last=Chang|first=Kenneth|date=7 June 2018|work=The New York Times|access-date=8 June 2018}}</ref><ref name="SCI-20180608b">{{Наведено списание|last=Webster, Christopher R.|displayauthors=et al|date=8 June 2018|title=Background levels of methane in Mars' atmosphere show strong seasonal variations|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=360|issue=6393|pages=1093–1096|bibcode=2018Sci...360.1093W|doi=10.1126/science.aaq0131|pmid=29880682|doi-access=free}}</ref><ref name="SCI-20180608c">{{Наведено списание|last=Eigenbrode, Jennifer L.|displayauthors=et al|date=8 June 2018|title=Organic matter preserved in 3-billion-year-old mudstones at Gale crater, Mars|url=http://science.sciencemag.org/content/360/6393/1096|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=360|issue=6393|pages=1096–1101|bibcode=2018Sci...360.1096E|doi=10.1126/science.aas9185|pmid=29880683|url-access=registration|access-date=8 June 2018|doi-access=free}}</ref> Најголемата концентрација на метан откриена на самото место од роверот ''[[Кјуриосити (ровер)|Кјуриосити]]'' покажал скок до 21 ppbv, за време на настан кон крајот на јуни 2019 година.<ref name="NASA-20190623">{{Наведени вести|url=https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=7433|title=Curiosity Detects Unusually High Methane Levels|last=Good|first=Andrew|date=23 June 2019|work=[[NASA]]|access-date=23 June 2019|last2=Johnson|first2=Alana}}</ref><ref name="NYT-20190622">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2019/06/22/science/nasa-mars-rover-life.html|title=NASA Rover on Mars Detects Puff of Gas That Hints at Possibility of Life - The Curiosity mission's scientists picked up the signal this week, and are seeking additional readings from the red planet.|last=Chang|first=Kenneth|date=22 June 2019|work=[[The New York Times]]|access-date=22 June 2019}}</ref> Орбитерот на ''[[Марс експрес|Марс Експрес]]'' се случило да изврши следење на местото во таа област 20 часа пред откривањето на метан на ''Кјуриосити'', како и 24 и 48 часа по откривањето.<ref name="Wired 20June2019"/> Индиската [[Орбитерска мисија на Марс|орбитарска мисија на Марс]], која влегла во орбитата околу Марс на 24&nbsp;септември 2014 година, е опремена со интерферометар ''Fabry-Pérot'' за мерење на атмосферскиот метан, но по влегувањето во орбитата на Марс било утврдено дека тој не е способен да детектира метан,<ref name="repurposed">[https://www.seeker.com/india-mars-orbiter-mission-methane-detector-flaw-red-planet-2133861312.html India's Mars Orbiter Mission Has a Methane Problem]. Irene Klotz, ''Seeker'', 7&nbsp;December 2016.</ref><ref name="Ajey">{{Наведена книга|title=Mission Mars: India's Quest for the Red Planet|last=Lele|first=Ajey|publisher=Springer|year=2014|isbn=978-81-322-1520-2}}</ref> така што инструментот бил пренаменет како албедо мапер.<ref name="repurposed" /><ref>[https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mission/global-albedo-map-of-mars Global Albedo Map of Mars] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20211126155343/https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mission/global-albedo-map-of-mars |date=2021-11-26 }}. ISRO. 2017-07-14</ref> Од април 2019 година, испитувањата покажле дека концентрацијата на метан е под нивото што може да се открие (< 0,05 ppbv).<ref name=":37"/><ref name="Fist results 2019"/> Роверот ''[[Персеверанс (ровер)|Персеверанс]]'', (слетал во февруари 2021 година) и роверот [[Розалинд Франклин (ровер)|''Розалинд Френклин'']] (подоцна во [[2023]] година) нема да бидат опремени да го анализираат атмосферскиот метан ниту неговите изотопи,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://exploration.esa.int/mars/46038-methane-on-mars/|title=The enigma of methane on Mars|date=2 May 2016|publisher=European Space Agency|accessdate=13 January 2018}}</ref><ref name="ATL-20190703">{{Наведени вести|url=https://www.theatlantic.com/science/archive/2019/07/methane-mars-mystery-curiosity-rover/593149/|title=A Startling Spike on Mars - Methane gas is a potential indicator of life on the red planet, but it's proving difficult to track.|last=Koren|first=Marina|date=3 July 2019|work=[[The Atlantic]]|access-date=3 July 2019}}</ref> така што предложената мисија за враќање на примерокот на Марс во средината на 2030-тите може да се анализира за да се разликува геолошкото од биолошкото потекло.<ref name="ATL-20190703" /> == Потенцијални извори == [[Податотека:PIA19088-MarsCuriosityRover-MethaneSource-20141216.png|десно|мини|250x250пкс| Можни извори на метан на Марс.]] === Геофизички === Главните кандидати за потеклото на метанот на Марс вклучуваат небиолошки процеси како што се реакции на вода- карпи, радиолиза на вода и формирање на пирит, од кои сите произведуваат [[Водород|H<sub>2</sub>]] кој потоа може да генерира метан и други јаглеводороди преку синтезата на Фишер-Тропш со [[Јаглерод моноксид|CO]] и [[CO2|CO<sub>2</sub>]]. Исто така, се покажало дека метанот може да се произведе со процес кој вклучува вода, јаглерод диоксид и минералот [[оливин]], за кој се знае дека е вообичаен на Марс.<ref name="olivine">{{Наведено списание|last=Oze|first=C.|last2=Sharma|first2=M.|year=2005|title=Have olivine, will gas: Serpentinization and the abiogenic production of methane on Mars|url=http://www.agu.org/journals/gl/gl0510/2005GL022691/|journal=Geophys. Res. Lett.|volume=32|issue=10|pages=L10203|bibcode=2005GeoRL..3210203O|doi=10.1029/2005GL022691}}</ref> Потребните услови за оваа реакција (т.е. висока температура и притисок) не постојат на површината, но може да постојат во кората.<ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7966437.stm|title=Mars domes may be 'mud volcanoes'|last=Rincon|first=Paul|date=26 March 2009|work=BBC News|access-date=2 April 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090329182832/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7966437.stm|archive-date=29 March 2009}}</ref><ref>[http://astrobiology.com/2015/06/team-finds-new-hope-for-life-in-martian-crust.html Team Finds New Hope for Life in Martian Crust]. ''Astrobiology.com''. Western University. 16 June 2014.</ref> Откривањето на минералниот нуспроизвод [[серпентинит]] би сугерирало дека овој процес се случува. Аналог на Земјата сугерира дека на [[Марс]] е можно производство и издишување на метан од серпентинизирани карпи на ниски температури.<ref>{{Наведено списание|last=Etiope|first=Giuseppe|last2=Ehlmannc|first2=Bethany L.|last3=Schoell|first3=Martin|year=2013|title=Low temperature production and exhalation of methane from serpentinized rocks on Earth: A potential analog for methane production on Mars|journal=Icarus|volume=224|issue=2|pages=276–285|bibcode=2013Icar..224..276E|doi=10.1016/j.icarus.2012.05.009|quote=Online 14 May 2012}}</ref> Друг можен геофизички извор може да биде антички метан заробен во [[гасен хидрат|гасни хидрати]] кои може да се ослободуваат повремено.<ref>{{Наведено списание|last=Thomas|first=Caroline|displayauthors=etal|date=January 2009|title=Variability of the methane trapping in Martian subsurface clathrate hydrates|journal=Planetary and Space Science|volume=57|issue=1|pages=42–47|arxiv=0810.4359|bibcode=2009P&SS...57...42T|doi=10.1016/j.pss.2008.10.003}}</ref> Под претпоставка за ладна средина на почетокот на Марс, [[криосфера]]та би можела да зароби таков метан како клатрати во стабилна форма на длабочина, што може да покаже спорадично ослободување.<ref name="Lasue 2015">{{Наведено списание|last=Lasue|first=Jeremie|last2=Quesnel|first2=Yoann|last3=Langlais|first3=Benoit|last4=Chassefière|first4=Eric|date=1 November 2015|title=Methane storage capacity of the early martian cryosphere|journal=Icarus|volume=260|pages=205–214|bibcode=2015Icar..260..205L|doi=10.1016/j.icarus.2015.07.010}}</ref> На современата Земја, вулканизмот е помал извор на емисија на метан,<ref>{{Наведено списание|last=Etiope|first=G.|last2=Fridriksson|first2=T.|last3=Italiano|first3=F.|last4=Winiwarter|first4=W.|last5=Theloke|first5=J.|date=2007-08-15|title=Natural emissions of methane from geothermal and volcanic sources in Europe|journal=Journal of Volcanology and Geothermal Research|series=Gas geochemistry and Earth degassing|volume=165|issue=1|pages=76–86|bibcode=2007JVGR..165...76E|doi=10.1016/j.jvolgeores.2007.04.014|issn=0377-0273}}</ref> и обично е придружен со гасови од [[сулфур диоксид]]. Сепак, неколку студии за гасови во трагови во [[Атмосфера на Марс|атмосферата на Марс]] не пронашле докази за сулфур диоксид во атмосферата на Марс, што го прави [[Вулканизам на Марс|вулканизмот на Марс]] малку веројатно да биде извор на метан.<ref name="Krasnopolsky1223">{{Наведено списание|last=Krasnopolsky|first=Vladimir A|year=2012|title=Search for methane and upper limits to ethane and SO2 on Mars|journal=Icarus|volume=217|issue=1|pages=144–152|bibcode=2012Icar..217..144K|doi=10.1016/j.icarus.2011.10.019}}</ref><ref name="Encrenaz1123">{{Наведено списание|last=Encrenaz|first=T.|last2=Greathouse|first2=T. K.|last3=Richter|first3=M. J.|last4=Lacy|first4=J. H.|last5=Fouchet|first5=T.|last6=Bézard|first6=B.|last7=Lefèvre|first7=F.|last8=Forget|first8=F.|last9=Atreya|first9=S. K.|year=2011|title=A stringent upper limit to SO2 in the Martian atmosphere|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=530|page=37|bibcode=2011A&A...530A..37E|doi=10.1051/0004-6361/201116820|doi-access=free}}</ref> Иако се можни геолошки извори на метан, како што е [[серпентинизација]]та, недостатокот на тековен вулканизам, хидротермална активност или [[Врела точка|жаришта]] <ref name="thermal signature">{{Наведени вести|url=http://redplanet.asu.edu/?p=501|title=Hunting for young lava flows|date=June 1, 2011|work=Geophysical Research Letters|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004234201/http://redplanet.asu.edu/?p=501|archive-date=October 4, 2013|publisher=Red Planet}}</ref> не е поволен за геолошкиот метан. Исто така, било предложено дека метанот може да се надополнува со метеорити кои влегуваат во атмосферата на Марс,<ref>{{Наведено списание|last=Keppler|first=Frank|last2=Vigano|first2=Ivan|last3=MacLeod|first3=Andy|last4=Ott|first4=Ulrich|last5=Früchtl|first5=Marion|last6=Röckmann|first6=Thomas|date=Jun 2012|title=Ultraviolet-radiation-induced methane emissions from meteorites and the Martian atmosphere|journal=Nature|volume=486|issue=7401|pages=93–6|bibcode=2012Natur.486...93K|doi=10.1038/nature11203|pmid=22678286|quote=Published online 30 May 2012}}</ref> но истражувачите од Кралскиот колеџ во Лондон откриле дека волумените на метан ослободен на овој начин се премногу ниски за да се одржат измерените нивоа на гасот.<ref>{{Наведени вести|url=http://www3.imperial.ac.uk/newsandeventspggrp/imperialcollege/newssummary/news_8-12-2009-10-5-57#fni-2|title=Life on Mars theory boosted by new methane study|last=Court|first=Richard|date=8 December 2009|work=Imperial College London|access-date=9 December 2009|last2=Sephton|first2=Mark}}</ref> Се претпоставува дека метанот бил произведен од хемиски реакции во метеоритите, поттикнати од интензивната топлина за време на влегувањето низ атмосферата. Иако истражувањето објавено во декември 2009 година ја отфрлило оваа можност,<ref>{{Наведено списание|last=Court|first=Richard W.|last2=Sephton|first2=Mark A.|date=2009|title=Investigating the contribution of methane produced by ablating micrometeorites to the atmosphere of Mars|journal=Earth and Planetary Science Letters|volume=288|issue=3–4|pages=382–5|bibcode=2009E&PSL.288..382C|doi=10.1016/j.epsl.2009.09.041|lay-url=http://www.physorg.com/news179499648.html|lay-source=Phys.org|lay-date=December 8, 2009}}</ref> истражувањето објавено во [[2012]] година сугерирало дека извор може да бидат [[Органско соединение|органски соединенија]] на метеоритите кои се претвораат во метан со [[Ултравиолетово зрачење|ултравиолетово]] зрачење.<ref>{{Наведено списание|last=Keppler|first=Frank|last2=Vigano|first2=Ivan|last3=McLeod|first3=Andy|last4=Ott|first4=Ulrich|last5=Früchtl|first5=Marion|last6=Röckmann|first6=Thomas|date=2012|title=Ultraviolet-radiation-induced methane emissions from meteorites and the Martian atmosphere|journal=Nature|volume=486|issue=7401|pages=93–6|bibcode=2012Natur.486...93K|doi=10.1038/nature11203|pmid=22678286}}</ref> Лабораториските тестови покажале дека може да се појават изливи на метан кога електричното празнење е во интеракција со воден мраз и CO<sub>2</sub>.<ref name=":38">{{Наведено списание|last=Robledo-Martinez|first=A.|last2=Sobral|first2=H.|last3=Ruiz-Meza|first3=A.|year=2012|title=Electrical discharges as a possible source of methane on Mars: lab simulation|journal=Geophys. Res. Lett.|volume=39|issue=17|page=L17202|bibcode=2012GeoRL..3917202R|doi=10.1029/2012gl053255|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://www.universetoday.com/97280/could-dust-devils-create-methane-in-mars-atmosphere/|title=Could Dust Devils Create Methane in Mars' Atmosphere?|last=Atkinson|first=Nancy|work=Universe Today|access-date=2016-11-29}}</ref> Испуштањата од електрификацијата на честички прашина од песочни бури и ѓаволска прашина во контакт со мраз може да произведе околу 1,41 × 10 <sup>16</sup> молекули на метан на џул на применетата енергија.<ref name=":38" /> Сегашните фотохемиски модели не можат да ја објаснат очигледната брза варијабилност на нивоата на метан на Марс.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.rsc.org/chemistryworld/News/2009/August/05080903.asp|title=Martian methane breaks the rules|last=Urquhart, James|date=5 August 2009|publisher=[[Royal Society of Chemistry]]|accessdate=20 December 2014}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8186314.stm|title=Martian methane mystery deepens|last=Burns, Judith|date=5 August 2009|work=BBC News|access-date=20 December 2014}}</ref> Истражувањата сугерираат дека имплицираниот век на уништување на метан е долг ≈&nbsp;4&nbsp;Земни години и кратки како ≈&nbsp;0,6&nbsp;Земјини години.<ref name="plumes">{{Наведено списание|last=Mumma|first=Michael J.|displayauthors=etal|date=10 February 2009|title=Strong Release of Methane on Mars in Northern Summer 2003|url=http://images.spaceref.com/news/2009/Mumma_et_al_Methane_Mars_wSOM_accepted2.pdf|journal=Science|volume=323|issue=5917|pages=1041–1045|bibcode=2009Sci...323.1041M|doi=10.1126/science.1165243|pmid=19150811}}</ref><ref name="Lefèvre">{{Наведено списание|last=Franck|first=Lefèvre|last2=Forget|first2=François|date=6 August 2009|title=Observed variations of methane on Mars unexplained by known atmospheric chemistry and physics|journal=Nature|volume=460|issue=7256|pages=720–723|bibcode=2009Natur.460..720L|doi=10.1038/nature08228|pmid=19661912}}</ref> Оваа необјаснета брза стапка на уништување исто така сугерира многу активен извор на надополнување.<ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8186314.stm|title=Martian methane mystery deepens|last=Burns|first=Judith|date=5 August 2009|work=BBC News|access-date=7 August 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090806100554/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8186314.stm|archive-date=6 August 2009}}</ref> Тим од италијанскиот [[Национален институт за астрофизика]] се сомнева дека метанот откриен од роверот ''[[Кјуриосити (ровер)|Кјуриосити]]'' можеби бил ослободен од блиската област наречена Формација Медуза која се наоѓа на околу 500 километри источно од кратерот Гејл. Регионот е скршен и најверојатно има вулканско потекло.<ref>{{Наведено списание|last=Giuranna|first=Marco|last2=Viscardy|first2=Sébastien|last3=Daerden|first3=Frank|last4=Neary|first4=Lori|last5=Etiope|first5=Giuseppe|last6=Oehler|first6=Dorothy|last7=Formisano|first7=Vittorio|last8=Aronica|first8=Alessandro|last9=Wolkenberg|first9=Paulina|year=2019|title=Independent confirmation of a methane spike on Mars and a source region east of Gale Crater|journal=Nature Geoscience|volume=12|issue=5|pages=326–332|bibcode=2019NatGe..12..326G|doi=10.1038/s41561-019-0331-9}}</ref> === Биогени === Живите [[Микроорганизам|микроорганизми]], како што се метаногените, се уште еден можен извор, но на Марс не е пронајден доказ за присуство на такви организми. Во океаните на Земјата, биолошкото производство на метан има тенденција да биде придружено со [[етан]] ({{хем|C|2|H|6}}). Долгорочното земно спектроскопско набљудување не ги нашло овие органски молекули во атмосферата на Марс.<ref name="Villanueva 2012"/> Со оглед на очекуваниот долг животен век за некои од овие молекули, емисијата на биогени [[органски материи]] се чини дека е исклучително ретка или моментално непостоечка.<ref name="Villanueva 2012" /> Редукцијата на [[јаглерод диоксид]] во метан со реакција со [[водород]] може да се изрази на следниов начин: :<chem>CO2 + 4 H2 -> CH4 + 2 H2O</chem> (∆G˚' = -134 kJ/mol CH<sub>4</sub>) Оваа реакција на C <sub>2</sub> со водородот за производство на метан е поврзана со генерирање на електрохемиски градиент низ [[Клеточна мембрана|клеточната мембрана]], кој се користи за генерирање на [[Аденозин трифосфат|АТП]] преку [[Хемиосмоза|хемиозмоза]]. Спротивно на тоа, [[растенија]]та и [[Алги|алгите ја]] добиваат својата енергија од [[Фотосинтеза|сончева светлина]] или О<nowiki><sub id="mwATg">2</sub></nowiki>. Мерењето на односот на нивоата на [[водород]] и метан на Марс може да помогне да се одреди веројатноста за живот на Марс.<ref name="PNAS-20120607">{{Наведено списание|last=Oze|first=Christopher|last2=Jones|first2=Camille|last3=Goldsmith|first3=Jonas I.|last4=Rosenbauer|first4=Robert J.|date=7 June 2012|title=Differentiating biotic from abiotic methane genesis in hydrothermally active planetary surfaces|journal=[[PNAS]]|volume=109|issue=25|pages=9750–9754|bibcode=2012PNAS..109.9750O|doi=10.1073/pnas.1205223109|pmc=3382529|pmid=22679287}}</ref><ref name="Space-20120625">{{Наведени вести|url=http://www.space.com/16284-mars-life-atmosphere-hydrogen-methane.html|title=Mars Life Could Leave Traces in Red Planet's Air: Study|last=Staff|date=25 June 2012|work=[[Space.com]]|access-date=27 June 2012}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Krasnopolsky|first=Vladimir A.|last2=Maillard|first2=Jean Pierre|last3=Owen|first3=Tobias C.|date=December 2004|title=Detection of methane in the martian atmosphere: evidence for life?|journal=Icarus|volume=172|issue=2|pages=537–547|bibcode=2004Icar..172..537K|doi=10.1016/j.icarus.2004.07.004}}</ref> Низок сооднос H<sub>2</sub> / CH<sub>4</sub> во атмосферата (помал од приближно&nbsp;40) може да укаже дека голем дел од атмосферскиот метан може да се припише на биолошките активности,<ref name="PNAS-20120607" /> но забележаните соодноси во долната атмосфера на Марс биле „приближно 10 пати“ повисоки „што сугерира дека биолошките процеси можеби не се одговорни за набљудуваниот CH<sub>4</sub>“.<ref name="PNAS-20120607" /> Од откривањето на метан во атмосферата во 2003 година, некои научници дизајнирале модели и ''ин витро'' експерименти за тестирање на растот на метаногени бактерии на симулирана почва на Марс, каде што сите четири тестирани соеви на метаноген произвеле значителни нивоа на метан, дури и во присуство на 1,0 wt. % перхлоратна сол.<ref name="Kral">{{Наведено списание|last=Kral|first=T. A.|last2=Goodhart|first2=T.|last3=Howe|first3=K. L.|last4=Gavin|first4=P.|date=2009|title=Can Methanogens Grow in a Perchlorate Environment on Mars?|journal=72nd Annual Meeting of the Meteoritical Society|volume=72|page=5136|bibcode=2009M&PSA..72.5136K}}</ref> Метаногените не бараат кислород или органски хранливи материи, не се фотосинтетички, користат водород како извор на енергија и јаглерод диоксид (CO<sub>2</sub>) како извор на јаглерод, така што тие би можеле да постојат во подземните средини на Марс.<ref name="Mickol">{{Наведени вести|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2015/06/150602125843.htm|title=Earth organisms survive under low-pressure Martian conditions|date=2 June 2015|work=University of Arkansas|access-date=2015-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20150604065906/https://www.sciencedaily.com/releases/2015/06/150602125843.htm|archive-date=June 4, 2015}}</ref> Ако микроскопскиот живот на Марс произведува метан, тој веројатно се наоѓа далеку под површината, каде што сè уште е доволно топло за да постои течна вода.<ref name="Steigerwald">{{Наведени вести|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|title=Martian Methane Reveals the Red Planet is not a Dead Planet|last=Steigerwald|first=Bill|date=January 15, 2009|work=NASA's Goddard Space Flight Center|archive-url=https://web.archive.org/web/20090116151746/http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|archive-date=2009-01-16|publisher=NASA|quote=If microscopic Martian life is producing the methane, it probably resides far below the surface, where it's still warm enough for liquid water to exist}}</ref> Истражувањето на Универзитетот во Арканзас објавено во 2015 година сугерирало дека некои метаногени би можеле да преживеат на низок притисок на Марс во средина слична на подповршинскиот течен водоносен слој на Марс. Тимот предводен од Гилберт Левин сугерирал дека и двата феномени - производството и деградацијата на метан - може да се објаснат со екологија на микроорганизми кои произведуваат метан и трошат метан.<ref name="Levin 2009">{{Наведена книга|title=Instruments and Methods for Astrobiology and Planetary Missions XII|last=Levin|first=Gilbert V.|last2=Straat|first2=Patricia Ann|date=2009|work=Instruments and Methods for Astrobiology and Planetary Missions Xii|isbn=978-0-8194-7731-6|editor-last=Hoover|editor-first=Richard B|volume=7441|pages=12–27|chapter=Methane and life on Mars|bibcode=2009SPIE.7441E..0DL|doi=10.1117/12.829183|editor-last2=Levin|editor-first2=Gilbert V|editor-last3=Rozanov|editor-first3=Alexei Y|editor-last4=Retherford|editor-first4=Kurt D}}</ref> Дури и ако мисиите на ровери утврдат дека микроскопскиот живот на Марс е сезонскиот извор на метанот, формите на живот веројатно живеат далеку под површината, надвор од дофатот на роверот.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|title=Martian Methane Reveals the Red Planet is not a Dead Planet|last=Steigerwald|first=Bill|date=January 15, 2009|work=NASA's Goddard Space Flight Center|archive-url=https://web.archive.org/web/20090117141425/http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|archive-date=2009-01-17|publisher=NASA}}</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Атмосфери}} [[Категорија:Астробиологија]] [[Категорија:Марс]] [[Категорија:Атмосфера на Марс]] bdo29yv8ezf8q9vc12zbkv6bhq7ipfq Минаре Џем 0 1285555 5294028 5087388 2024-11-20T07:40:51Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5294028 wikitext text/x-wiki [[File:Minaret of jam 2009 ghor.jpg|thumb|Минаре Џем]] '''Минаре Џем''' — [[УНЕСКО|светско]] [[Светско наследство на УНЕСКО|наследство на УНЕСКО]] во западен [[Авганистан]]. Се наоѓа во далечен и речиси недостапен регион на округот Шарак,во провинцијата Гор, веднаш до реката Хари. 65 метарското<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-28969385|title=Afghan historic minaret of Jam 'in danger of collapse'|work=BBC|publisher=BBC News|accessdate=23 July 2018}}</ref> или 62 метарското високо [[минаре]] <ref>''Ghaznavid and Ghūrid Minarets'', Ralph Pinder-Wilson, '''Iran''', Vol. 39, (2001), 167.</ref> било изградено околу 1190 година целосно од печени тули и е познато по својата сложена декорација од тули, штуко и глазирани плочки и се состои од наизменични ленти од калиграфија со куфич и наски, геометриски облици и стихови од [[Куран|Куранот.]]. Во 2002 година, минарето било ставено на списокот на светско наследство во опасност, под сериозна закана од ерозија и не било активно зачувано.<ref name="youtube.com">NATO Channel, Discover Afghanistan – The Minaret of Jam, August 2013, https://www.youtube.com/watch?v=5F8SREfehZ4</ref> Во 2014 година, [[Би-би-си|Би-Би-Си]] објави дека кулата е во непосредна опасност од уривање.<ref>Afghan historic minaret of Jam 'in danger of collapse', although no efforts have yet been made to preserve it, 28 August 2014, By Mohammad Qazizada and Daud Qarizadah, https://www.bbc.com/news/world-asia-28969385</ref> Во 2020 година, минарето Џем било наведено во листата на културно наследство на [[Муслимански свет|исламскиот свет]] од страна на Исламската светска организација за образование, наука и култура (ICESCO). Според авганистанското Министерство за надворешни работи (МНР), минарето Џем е првото културно наследство во Авганистан што е ставено на списокот на ИЦЕСКО.<ref name="tolonews.com">{{Наведена мрежна страница|url=https://tolonews.com/index.php/arts-culture-168869|title=Minaret of Jam Listed as ICESOCO Heritage Site|work=TOLOnews|language=en|accessdate=2021-01-17}}</ref> == Етимологија == Зборот минаре е [[Арапски јазик|арапски]] [منارة] и обично значи кула покрај џамија од која муезинот ги повикува верниците на молитва. Сепак, тоа значи и светилник и има други значења. Минарето Џем веројатно се наоѓа на местото на главниот град на династијата Гуриди, Фирозко.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=The ebb and flow of the Ghūrid empire|last=Thomas|first=David|publisher=Sydney University Press|year=2018|isbn=9781743325414|location=[Sydney]|oclc=1003642529}}</ref> Кружното минаре се потпира на осумаголна основа; имало 2 дрвени балкони и на врвот имало фенер. Неговата формална презентација има впечатлива сличност со минарињата во Газни изградени од Масуд III.<ref>''Ghaznavid and Ghūrid Minarets'', Ralph Pinder-Wilson, '''Iran''', Vol. 39, 169-170.</ref> Се смета дека бил директна инспирација за Кутуб Минар во [[Делхи]], [[Индија]]. Минарето Џем припаѓа на група од околу 60 минариња и кули изградени помеѓу 11 и 13 век во Средна Азија, Иран и Авганистан, вклучувајќи го и минарето Кутлуг Тимур во Стариот Ургенч (долго време се сметало за највисокото од нив што сè уште постои).<ref name=":0"/> Се смета дека минарињата биле изградени како симболи на [[Ислам|победата на исламот]], додека другите кули биле само знаменитости или караули. Археолошкиот пејзаж околу Џем ги вклучува и урнатини на „палата“, утврдувања, печки за керамика и еврејски гробишта, а се претпоставува дека се остатоци од изгубениот град Тиркизна Планина. Археолошкиот локалитет Џем бил успешно номиниран како прво место за светско наследство во Авганистан во 2002 година. Исто така, бил впишан во списокот на УНЕСКО за светско наследство во опасност, поради несигурната состојба на зачувување на минарето и резултатите од грабежите на локацијата.<ref name="unesco">{{Наведена мрежна страница|url=https://whc.unesco.org/en/list/211|title=Minaret and Archaeological Remains of Jam|work=UNESCO World Heritage Center|publisher=UNESCO|accessdate=19 February 2011}}</ref> Според археолозите, на 10 километри од минарето биле откриени и еврејски гробишта, вклучувајќи остатоци од воена зграда, палата и керамички садови.<ref name="tolonews.com"/> == Историја == [[Податотека:Jam_minartet_clear_white_ghorid_empire2009.jpg|мини|907x907пкс| Џем минаре]] [[Податотека:1502-Babur_advancing_through_the_mountains_to_Kabul.jpg|лево|мини| Тимуридскиот освојувач Бабур напредува низ Џем и планините до [[Кабул]].]] Во текот на 12-тиот и 13-тиот век, Гуридите го контролирале сегашен [[Авганистан]], но и делови од источен [[Иран]], [[Средна Азија]], Северна [[Индија]] и делови од [[Пакистан]].<ref name="unesco"/> Арапскиот натпис кој датира од минарето е нејасен - може да гласи 1193/4 или 1174/5 кога ќе се претвори во грегоријански датуми. Така може да ја одбележи победата на гуридскиот султан Гијас уд-Дин над Газневидите во 1186 година во [[Лахор]]е.<ref name="ReferenceA">''Ghaznavid and Ghūrid Minarets'', Ralph Pinder-Wilson, '''Iran''', Vol. 39, 170.</ref> Сепак, д-р Ралф Пиндер-Вилсон, британски археолог и директор на Британскиот институт за авганистански студии во 1970-тите, напиша голема студија за минарињата на Џем и Газни во која го изрази своето верување дека минарето е изградено за да го одбележи победа на Муиз ад-Дин, братот на Гијат уд-Дин, над Притвирај Чаухан. Оваа победа му овозможи на [[ислам]]от да се прошири на северниот индиски потконтинент.<ref name="ReferenceA" /> Пиндер-Вилсон верувал дека минарето било изградено во стилот на тоа време, што вклучувало традиција на рани исламски победнички кули кои ја објавуваат освојувачката моќ на исламот.<ref>backdoorbroadcasting, Warwick Ball: Ralph Pinder-Wilson and Afghanistan, http://backdoorbroadcasting.net/2010/01/warwick-ball-ralph-pinder-wilson-and-afghanistan/ {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140529160132/http://backdoorbroadcasting.net/2010/01/warwick-ball-ralph-pinder-wilson-and-afghanistan/ |date=2014-05-29 }}</ref> Се претпоставува дека минарето било дел од петочната џамија во Фирозко, за која хроничарот Гурид Абу Убајд ал-Џузјани наведува дека била срушена во поплава, некое време пред монголските опсади на почетокот на 13 век.  Работата во Џем од страна на археолошкиот проект Минарето на Џем откри докази за голема дворна зграда покрај минарето и докази за речни седименти на врвот на поплочувањето од печени тули. Славата на Империјата Гурид се намалила по смртта на Гијат уд-Дин во 1202 година, бидејќи била принудена да ѝ отстапи територија на Империјата Хварезм. Јузјани наведува дека Фирузкух бил уништен од [[Монголци|Монголите]] во 1222 година. Минарето било малку познато надвор од Авганистан сè додека Сер Томас Холдич не го пријавил во 1886 година додека работел за Авганистанската гранична комисија. Меѓутоа, тоа не го привлече светското внимание до 1957 година преку работата на француските археолози Андре Марик <ref>André Maricq, Gaston Wiet, ''La découverte de la capitale des sultans ghorides : XIIe-XIIIe s.'', Paris, Klincksieck, 1959 ("Mémoires de la Délégation archéologique française en Afghanistan", 16). ''Ghaznavid and Ghūrid Minarets'', Ralph Pinder-Wilson, '''Iran''', 166.</ref> и Гастон Вит. Подоцна, Вернер Херберг спроведе ограничени истражувања околу локацијата во 1970-тите, а Ралф Пиндер-Вилсон ја заврши својата голема студија за локацијата во истата деценија, пред советската инвазија во 1979 година повторно да го прекине надворешниот пристап. == Натписна содржина == * Највисокиот појас се состои од муслиманското стих на верата, [[Шехадет|шахада]] ; „ ''Сведочам дека нема друг бог освен Алах (и дека) Мухамед е Аллахов пратеник'' “. * Под ова, се наоѓаат горните две ленти кои се состојат од стих 13, сура Саф LXI; „ ''Помош од Алах и сегашна победа.'' ''Радосна вест (О Мухамед) на верниците.'' ''О вие кои верувате.'' " * Појасот под ова се состои од имиња и титули на ''Гијат ад-Дин Мухамед бин Сем'' * Подолу се наоѓа појас кој содржи засилена верзија на имињата и титулите на Гијат ад-Дин Мухамед во тиркизни мозаични плочки. * Издолжен [[шестаголник]] со две линии ''наски'' одоздола, (1)" ''Делото на Али ибн...'' ", (2)недешифрирано * Натпис „ ''Абул-Фатх'' “, тешко оштетен, поради тоа што е направен од штуко. * Испреплетени појаси кои се состојат од сурат Мерјам XIX.<ref>Meeting with a minaret Dan Cruickshank relives his epic journey to a threatened wonder in Afghanistan, Dan Cruickshank, The Guardian, Wednesday 23 April 2008, https://www.theguardian.com/artanddesign/2008/apr/23/heritage.architecture</ref> * Свртена кон север е куфички натпис „ ''На датумот на петстотини деведесет години'' “ (еквивалент на 27 декември 1193 до 16 декември 1194 година).<ref>''Ghaznavid and Ghūrid Minarets'', Ralph Pinder-Wilson, '''Iran''', 168-169.</ref> == Закани == На минарето Џем му се заканува ерозија,влага и поплави, поради неговата близина до реките Хари и Џем.<ref name="youtube.com"/> Друга закана се земјотресите кои често се случуваат во регионот. Кулата се навалува, а во различни периоди се вршени работи за стабилизација.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2008/apr/23/heritage.architecture|title=Meeting with a Minaret|last=Cruickshank, Dan|date=23 April 2008|work=[[The Guardian]]}}</ref> По неговата посета во 2002 година, британскиот истражувач и иден член на парламентот Рори Стјуарт објави дека ограбувачите и нелегалните ископувања го оштетиле и археолошкиот локалитет околу минарето. На 21 јули 2018 година, Pajhwok News објави дека талибанските судири со локалните сили се случиле на контролните пунктови во близина на минарето Џем. Милитантите ги запалија шумите околу историскиот кварт, оштетувајќи една џамија. Директорот за култура и информации во Гор, Фахрудин Аријапур, изрази загриженост за нестабилноста во областа, наведувајќи дека некои делови од зелената површина се оштетени; и иако минарето остана недопрено, предупреди дека доколку централната власт не посвети соодветно внимание на безбедноста на локацијата, милитантите ќе го уништат.<ref>[[منصور خسرو]] https://www.pajhwok.com/en/2018/07/21/taliban-storm-checkpoints-near-ancient-ghor-minaret</ref> == Конзервација == Минарето во голема мера било повторно откриено во 1958 година од француски истражувачи. Од неговото откритие до раните 1970-ти, имало активни напори за реставрација и научни студии спроведени со цел да се забави процесот на распаѓање. Сепак, по советската инвазија на Авганистан, не беа направени никакви напори. [[Податотека:Minaret_of_Jam_melts_into_rugged_landscape_-_panoramio.jpg|мини|399x399пкс| Минарето на Џем се претопува во солиден пејзаж]] УНЕСКО се обиде да започне програми за оценување. Во 2012 година, УНЕСКО ги претстави плановите за 3D скенирање, хидраулични мерења и зајакнување на потпорните греди и ѕидови за одржување на Минарето, а направени се и фотографии од надворешната структура за да се обезбедат модели за идна реконструкција. Иако 3D моделирањето на минарето конечно било спроведено за УНЕСКО од страна на Iconem, политичката нестабилност доведе до недостиг на финансии и не беа направени напори за одржување. Понатаму, околниот терен го отежнува напредокот на структурата бидејќи го попречува пристапот. Сепак, овие проценки обезбедија силна основа за идно одржување.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.unesco.org/new/en/kabul/culture/programmes-and-projects/safeguarding-of-world-heritage-site-of-the-minaret-of-jam/|title=Safeguarding of World Heritage Site of the Minaret of Jam {{!}} United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|work=www.unesco.org|language=en|accessdate=2018-11-07}}</ref> Иако теренската работа останува тешка, археолозите анализираа сателитски снимки и податоци од Google Maps за да направат нови откритија за минарето и околната локација.<ref name=":0"/> Многу може и треба да се направи за да се помогне во зачувувањето на минарето. Безбедноста треба да биде еден од примарните фокуси бидејќи грабежот е секојдневие на археолошкиот локалитет. Исто така, важно е народот на Авганистан да се вклучи во тоа што нивниот интерес и ангажман за локацијата се надеваме дека ќе ги финансираат идните напори за зачувување.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://endangeredsites.leadr.msu.edu/minaret-of-jam/|title=Minaret of Jam {{!}} Endangered Sites|work=endangeredsites.leadr.msu.edu|language=en-US|accessdate=2018-11-07|archive-date=2018-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20180222140424/http://endangeredsites.leadr.msu.edu/minaret-of-jam/|url-status=dead}}</ref> == Галерија == <gallery class="center"> Податотека:Jam afghanistan ghorprovince islamic architecture.jpg|Минаре од џем, Декоративни натписи на надворешноста Податотека:Jamafghanistangrorharirud.jpg|Минаре на Џем, детален поглед Податотека:Minar of jam ghor.jpg|Минаре од џем, дел од украсен надворешен натпис Податотека:Jam Minaret decoration.jpg|Украсена надворешност на минарето Џем, август 2005 година Податотека:Jam leaning minaret jam ghor.jpg|Минаре од Џем, со дизајн под влијание на [[Karramiyya|Карамија]] Податотека:Jam afghan architecture inside structure.jpg|Минаре на Џем – внатрешност Податотека:Jam1.jpg|Минарето Џем на брегот на реката Хари Руд Податотека:Paving near Jam.jpg|Поплочување на двор од печени тули во близина на минарето Џем, август 2005 година Податотека:Jam Qasr Zarafshan.jpg|Минарето Џем и Каср Зарафшан, август 2005 година Податотека:Ghor Province Afghanistan Jam Village.jpg|Фармстад на патот до минарето </gallery> == Поврзано == * [[Минариња Газни]] * [[Мусали минариња во Херат]] == Наводи == {{наводи}} == Литература  == * Дупри, Ненси Хеч (1977): ''Историски водич за Авганистан''. 1. издание: 1970. 2. издание. Ревидирано и зголемено. Авганистанска туристичка организација * {{Наведени вести|url=http://www.albertsampietro.com/?p=45|title=The Minaret of Jam in Afghanistan|last=Sampietro, Albert|date=July 28, 2003|work=albertsampietro.com}} * Фреја Старк : ''Минарето на Джам, екскурзија во Авганистан'', Лондон: Џон Мареј, 1970 година * Ден Круикшанк (ед. ), ''Историја на архитектурата на Сер Банистер Флечер'', Дваесетто издание, Архитектонски печат 1996 година,{{ISBN|0-7506-2267-9}} * Херберг, В. со Д. Давари, 1976 година. Topographische Feldarbeiten in Ghor: Bericht über Forschungen zum Проблем Jam-Ferozkoh. ''Авганистан весник'' 3/2, 57–69. * Maricq, A. & G. Wiet, 1959 година. ''Le Minaret de Djam: la découverte de la capitale des Sultans Ghurides (XIIe-XIIIe siècles).'' (Mémoires de la Délégation archéologique française en Авганистан 16). Париз. * Сордел-Томин, Ј., 2004 година. ''Минарето Ghouride de Jam.'' ''Un chef d'oeuvre du XIIe siècle.'' Париз: Memoire de l'Academie des Inscriptions et Belles Lettres. * Стјуарт, Рори. 2006 година. Местата помеѓу. Книги за жетва.{{ISBN|0-15-603156-6}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-15-603156-6|0-15-603156-6]]. * Томас, Дејвид, 2018 година. [http://purl.library.usyd.edu.au/sup/9781743325414 Одливот и протокот на Гуридската империја]. Прес на Универзитетот во Сиднеј.{{ISBN|9781743325414}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/9781743325414|9781743325414]]. * Томас, Дејвид, 2004 година. [https://web.archive.org/web/20051129084058/http://www.mcdonald.cam.ac.uk/IARC/cwoc/issue14/afghanistan.htm Грабеж, управување со наследството и археолошки стратегии во Џем, Авганистан] * Томас, ДЦ, Г. Пастори и И. Куко, 2004 година. „Ископувања во Џем, Авганистан“. ''Исток и Запад'' 54 (бр. 1–4) стр.&nbsp;87-119. * Томас, ДЦ, Г. Пастори и И. Куко, 2005 година. [https://web.archive.org/web/20060516231503/http://antiquity.ac.uk/ProjGall/thomas/index.html Археолошкиот проект Минарето Џем] во ''антиката'' * Томас, ДЦ и А. Гаскојн, во печат. Неодамнешни археолошки истражувања на грабежот во Џем, провинцијата Гур, во Ј. ван Крикен (ед. ) ''Културното наследство на Авганистан: неговиот пад и опстанок''. Лајден: ЕЏ Брил. == Надворешни врски == * [http://www.arch.cam.ac.uk/~alg1000/mjap/ Археолошки проект за минаре на Џем] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060925014252/http://www.arch.cam.ac.uk/~alg1000/mjap/ |date=2006-09-25 }} * [http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=6643&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Локација на УНЕСКО за заканите за минарето] * [https://whc.unesco.org/en/list/211 Центар за светско наследство на УНЕСКО-минаре и археолошки остатоци од Џем] * [http://www.orientalarchitecture.com/afghanistan/statewide/minaretjam.php Азиска историска архитектура: минаре на Џем] * [http://www.turquoisemountain.org/ Фондацијата Тиркизна планина] * [http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/7380050.stm Скриен скапоцен камен на авганистанската култура] [[BBC News]] 3 мај 2008 година {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Светско наследство во Авганистан]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] g10grvweazvzuecmnjtknfsf4fh1iwh Александар Саша Трајковски 0 1286541 5294107 5293195 2024-11-20T11:56:06Z 2A02:8071:5A10:17C0:71F6:697F:2D86:98AD Додаток на библиографијата. 5294107 wikitext text/x-wiki {{delete|[https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0:%D0%9A%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B8_%D0%B7%D0%B0_%D0%B1%D1%80%D0%B7%D0%BE_%D0%B1%D1%80%D0%B8%D1%88%D0%B5%D1%9A%D0%B5#%D0%A1%D0%A23 СТ3]}} '''Aлександар Саша Трајковски''' (р. {{роден на|28|март|1985}} во {{роден во|Битола}}) — [[Македонија|македонски]] поет, преведувач и толкувач, редовен член и дел од [[Македонско научно друштво - Битола|Македонското научно друштво - Битола]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mnd-bitola.mk/д-р-александар-саша-трајковски/|title=д-р Александар Саша Трајковски|date=2021-07-12|work=Македонско Научно Друштво - Битола|language=|accessdate=2021-12-24}}</ref> По професија е дипломиран лекар. {{Инфокутија за писател | name = Александар Саша Трајковски | image = Sasha Trajkovski.jpg | imagesize = | alt = | caption = Александар Саша Трајковски | pseudonym = | birth_name = Александар Трајковски | birth_date = 28 март 1985 | birth_place = {{роден во|Битола||Македонија}} | occupation = лекар, поет и преведувач | nationality = [[Македонец]] | education = Универзитет по медицина и фармација „Карол Давила“ - [[Букурешт]], [[Романија]]. Специјализација на [[Медицински факултет - Скопје|Медицински факултет]] - [[Скопје]]. }} == Биографија == Трајковски е роден на [[28 март (родени)|28 март]] [[1985]] година [[Битола]], каде што има завршено основно училиште во [[ОУ „Гоце Делчев“ - Битола|ОУ „Гоце Делчев“]] и средно училиште во [[СОУ „Јосип Броз-Тито“ - Битола|гимназијата „Јосип Броз Тито“]], а студиите по медицина ги завршил на Универзитетот по медицина и фармација „Карол Давила” во [[Букурешт]], [[Романија]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://sasatrajkovski.mk/biografija/|title=Биографија|work=Д-р Александар Саша Трајковски|language=mk-MK|accessdate=2022-04-03|archive-date=2022-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220408081450/https://sasatrajkovski.mk/biografija/|url-status=dead}}</ref> Член е на [[Македонско лекарско друштво|Македонското лекарско друштво]] (МЛД), Здружението на преведувачи и толкувачи на Република Северна Македонија (ЗПРМ) и член на [[Македонско научно друштво - Битола|Македонското научно друштво - Битола]].<ref>{{Citation|date=2021-07-12|publisher=Македонско Научно Друштво - Битола|language=en|title=д-р Александар Саша Трајковски - Македонско Научно Друштво - Битола|url=https://mnd-bitola.mk/%D0%B4-%D1%80-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80-%D1%81%D0%B0%D1%88%D0%B0-%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%98%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8/}}</ref> Член е на Клубот на писателите "Коста Солев Рацин" од [[Велес]], во здружението на поети и писатели "Поетска Харфа [[Скопје]]" . Преведува литературни дела од истакнати современи писатели на [[романски јазик]] и за реномирани книжевни организации, како што се [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата (СВП)]]. Неговите две книги со поезија за возрасни, со наслови “Лирски елегии” и “Поеми од балканот” кои се објавени од најстарата издавачката куќа во Битола “Дата Песнопој” се преведени на над 10 светски јазици. Книгата со поезија “Балканско Хаику - Харакири во издание на Здружението за книжевен развој “Нов Вавилон” од Битола, испечатена во над илјада примероци, и преведена над пет светски јазици, објавена во повеќе меѓународни литературни списанија и манифестации.Учествувал на бројни поетски читања низ Македонија и [[Европа]]. Застапен е и во ХИПЕРПОЕМА”, која е номинирана за Гинис, за најдолга поема некогаш напишана, објавена во Магазинот „Хуманити“ за поезија на англиски јазик. * Струшки вечери на поезијата * „Песнило“ – Младински културен центар * Бела ноќ – Скопје * Денови на младата македонска проза - Софија * Софија: Поетики - Софија, Бугарија, * Меѓународен македонски фестивал за поезија и литература “Струшките Книжевни Средби” 2022 година * Меѓународен романски фестивал за поезија и литература 2021 г. * Самостојна книжевна вечер во Американскиот универзитет во Благоевград, Бугарија, 2016 година * Астални проекции – Менада, 2014 г. и 2016 година * Денови на младата македонска проза - Софија, 2015 година * Барски летопис, самостојна книжевна вечер, Бар, 2015 година * СУР - Стих у регији, Загреб, 2015 година * Меѓународен поетски фестивал - Европски Книжевни <nowiki>''</nowiki>Раскуси<nowiki>''</nowiki>, (Пресеци) 2023 година. * Maјските Поетски Вечери - Прилеп, Македонија, 2023 година * Меѓународна поетска манифестација ,,Охридски поетски бисер” - 2023 година == Библиографија == * Кратки поеми за најмладите боеми (поезија за деца, 2021) Скопје: (Ѓурѓа) * Лирски елегии (поезија за возрасни, 2021)<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://smart.sdk.mk/vesti/lekarot-aleksandar-trajkovski-objavi-dve-knigi-poezija/|title=ЛЕКАРОТ АЛЕКСАНДАР ТРАЈКОВСКИ ОБЈАВИ ДВЕ КНИГИ ПОЕЗИЈА|last=Февруари|first=2|last2=Вести|first2=2022 {{!}}|date=2022-02-02|work=СМАРТ - СДК МК|language=mk-MK|accessdate=2022-04-03}}</ref> Битола (Дата Песнопој) * Поеми од Балканот (поезија за возрасни, 2021)<ref name=":0" /> Битола (Дата Песнопој)<ref>{{Citation|date=2022-02-02|author1=Антевска, Ана|publisher=СМАРТ - СДК МК|language=mk|title=ЛЕКАРОТ АЛЕКСАНДАР ТРАЈКОВСКИ ОБЈАВИ ДВЕ КНИГИ ПОЕЗИЈА|url=https://smart.sdk.mk/vesti/lekarot-aleksandar-trajkovski-objavi-dve-knigi-poezija/}}</ref> * “Балканско Хаику - Харакири”.2023 Битола (Здружение за книжевен развој “Нов Вавилон”)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://novvavilon.medium.com/%D0%B8%D0%B7%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B5-%D0%BE%D0%B4-%D0%BF%D0%B5%D1%87%D0%B0%D1%82-%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B0-%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BA%D1%83-%D0%BF%D0%BE%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B0-%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BA%D1%83-%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%80%D0%B8-%D0%BE%D0%B4-%D0%B4-%D1%80-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80-%D1%81-%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%98%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8-c7923bf4a052|title=Излезе од печат книгата хаику поезија „БАЛКАНСКО ХАИКУ-ХАРИКИРИ“ од д-р Александар С. Трајковски|last=Вавилон|first=Здружение за книжевен развој Нов|date=2023-03-01|work=Medium|language=en|accessdate=2024-02-07}}</ref><ref>https://denesen.mk/nova-kniga-poezija-i-nagrada-za-poetot-i-doktor-aleksandar-sasha-trajkovski/</ref> * “Анатомија на поезијата”.2023 Битола: (Дата Песнопој)<ref>{{Citation|date=2023-06-19|publisher=Bitola News - Сите вести од Битола на едно место|language=mk|title=“Анатомија на поезијата“- шестата книга на д-р Александар Саша Трајковски од Битола - Bitola News|url=https://bitolanews.mk/2023/06/19/%d0%b0%d0%bd%d0%b0%d1%82%d0%be%d0%bc%d0%b8%d1%98%d0%b0-%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%be%d0%b5%d0%b7%d0%b8%d1%98%d0%b0%d1%82%d0%b0-%d1%88%d0%b5%d1%81%d1%82%d0%b0%d1%82%d0%b0-%d0%ba%d0%bd/}}</ref> * “Различни светови” 2023 (Заедничка поетска книга од повеќе автори). Велес: (Збор) * “Песми и посвети од туѓина” 2024 Битола: (Дата Песнопој) == Награди == Александар воедно е првиот македонски поет кој ја доби првата награда за најдобра поезија од светската поетска асоцијација (СПА) на меѓународна литературна манифестација „Фестивал на поезија, култура и уметност“ во Букурешт, Романија, што резултираше од Министерството за култура на С. Македонија да добие посебна благодарница за неговата афирмација на македонската поезија во светот. <ref>{{Cite web |date=29 avgust 2023 |title= Македонски поет освои прва награда од светската поетска асоцијација | url=https://minisel.gov.mk/makedonski-poet-osvoi-prva-nagradata-od-svetskata-poetska-asocijacija/ | website=minisel.gov.mk}}</ref> За двете збирки поезија „Лирски елегии“ и „Поеми од Балканот“, Трајковски ја има добиено наградата „Душата на чаршијата“ за најдобра поетска збирка.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.mkd.mk/kultura/knizhevnost/lirski-elegii-i-poemi-od-balkanot-novi-knigi-na-d-r-aleksandar-sasha-trajkovski?fbclid=IwAR3n6vqWZjnx3dBPte_S27g-HfmDvT5-ZubLvXKUGPq2eMIegO8oZ2KXHj8 |title=архивска копија |accessdate=2022-02-21 |archive-date=2022-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220221172336/https://www.mkd.mk/kultura/knizhevnost/lirski-elegii-i-poemi-od-balkanot-novi-knigi-na-d-r-aleksandar-sasha-trajkovski?fbclid=IwAR3n6vqWZjnx3dBPte_S27g-HfmDvT5-ZubLvXKUGPq2eMIegO8oZ2KXHj8 |url-status=dead }}</ref> Награда за Најдобра поетска книга “Лирски елегии” за 2023 год. на поетско - музичкиот настан “Уметност преточена во музика и поезија” - 2023 година. (Свети Николе).Златна плакета за Најдобра поетска творба “Навидум случајно” на поетско - музичкиот настан “Уметност преточена во музика и поезија”- 2023 година. (Свети Николе). Признание за допринос во светската култура на меѓународниот фестивал- Европски книжевни “РАСКУСИ 2023” од светската асоцијација на поети и светската академија за литература. (Свети Николе). Платинеста плакета за убавиот поетски пишан збор на Меѓународен литературен фестивал ,, VIII ОХРИДСКИ БИСЕР НА ПОЕЗИЈАТА 2023” (Охрид, 26 мај).Трета награда за литературна творба ("Јас, ти, Ромео и Јулија ") во десетерец и бел стих на литературен конкурс - ,,ВИЛИЈАМ ШЕКСПИР 2023” (Скопје, 20 јули). Посебно ПРИЗНАНИЕ за ЕЛЕГИЈА (лирско-епска) творба ("Љубов фатална") на дванаесеттата интернационална поетска манифестација ,,ПОЕТСКА ГАЛА” - 2023 (Скопје, 29 јули).Прва награда за проза на меѓународната литературна манифестација ,,ГОРДАНА КОЦЕВА” за  2023 година.<ref>{{Citation|date=2023-08-29|publisher=Bitola News - Сите вести од Битола на едно место|language=mk|title=Поетот Александар Саша Трајковски од Битола освои прва награда од светската поетска асоцијација - Bitola News|url=https://bitolanews.mk/2023/08/29/%d0%bf%d0%be%d0%b5%d1%82%d0%be%d1%82-%d0%b0%d0%bb%d0%b5%d0%ba%d1%81%d0%b0%d0%bd%d0%b4%d0%b0%d1%80-%d1%81%d0%b0%d1%88%d0%b0-%d1%82%d1%80%d0%b0%d1%98%d0%ba%d0%be%d0%b2%d1%81%d0%ba%d0%b8-%d0%be%d0%b4/}}</ref> Престижна награда на поетскиот литературен конкурс за возрасни, деца и млади творци ,,КОЛЕДИЦА, МЕЛЕДИЦА И ПО НЕА БАДНИК И ВАСИЛИЦА”(05/01/ 2024 година, Скопје). == Наводи: == {{наводи}} == Надворешни врски: == * [https://www.goodreads.com/author/show/21976963.Aleksandar_Sasha_Trajkovski Goodreads Author – Aleksandar Sasha Trajkovski] * [https://isni.org/isni/0000000504648303 ИСНИ БРОЈ] * https://sasatrajkovski.mk/biografija/?fbclid=IwAR0KAWPgGS6J6ox4TMlZybB6crdd9eMw3JZAgXQ9fDfeVnbqNAsF7wjegW8 *https://web.archive.org/web/20220408081450/https://sasatrajkovski.mk/biografija/{{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20220411164452/https://sasatrajkovski.mk/biografija/?fbclid=IwAR0KAWPgGS6J6ox4TMlZybB6crdd9eMw3JZAgXQ9fDfeVnbqNAsF7wjegW8 |date=2022-04-11 }} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Трајковски, Александар}} [[Категорија:Македонски поети]] [[Категорија:Македонски преведувачи]] [[Категорија:Македонски толкувачи]] [[Категорија:Битола]] [[Категорија:Луѓе од Битола]] [[Категорија:Македонски писатели]] dd3jobd3fsyan1w31s05c5hyb8inq8y Предраг Павловски 0 1287915 5293872 5279313 2024-11-19T14:47:00Z Aprilija50.A.D 119801 /* Театарски претстави */ 5293872 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име - Предраг Павловски | портрет = | опис = | рх = | роден-дата = {{роден на и возраст|df=yes|1968|2|4}} | роден-место = [[Куманово]], [[СР Македонија]], [[СФРЈ]] | националност = [[Македонија|Македонец]] | народност = [[Македонци|Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Операција дијамант (серија)|Операција дијамант]]<br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Фамилија Марковски (телевизиска серија)|Фамилија Марковски]]<br>[[Трето па машко (телевизиска серија)|Трето па машко]]<br>[[До балчак]] | сопружник = [[Тања Кочовска]] | занимање = [[глумец]] }} '''Предраг Павловски''' (р. {{роден на |4|февруари|1968}} година во [[Куманово]]) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски [[глумец]] и телевизиски водител. Дипломира на [[Факултет за драмски уметности]] во [[Скопје]] во 1991 година, на отсекот за актерска игра. Од 1991 до 1994 година, работи во Народно позороште во [[Суботица]]. Во 1994 година се вработува во Театар за деца и младинци во [[Скопје]], каде останува до 2017 година. Од 2017 година работи во [[Драмски театар - Скопје]]. == Филмографија == Павловски има остварено бројни филмски улоги:<ref>{{нмс| title=Predrag Pavlovski | url=https://www.imdb.com/name/nm2741638/ | work= | publisher=IMDb | date= | accessdate=28 јануари 2023}}</ref> {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1990-1992 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија)|Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 1991 || [[Тетовирање (филм)|Тетовирање]] ТВ-филм || |- | 1991-1992 || [[Еурека]] ТВ-серија || Момчето |- | 1992 || [[Роза Еирихонска]] ТВ-филм || |- | 1993 || [[Македонска сага]] ТВ-филм || |- | 1993 || [[Свртло сиво]] ТВ-филм || |- | 1995 || [[Заборавени]] ТВ-филм || Платеник |- | 2000 || [[Погрешно време (телевизиска серија)|Погрешно време]] ТВ-серија || Младен |- | 2001 || [[Во светот на бајките (телевизиска серија)|Во светот на бајките]] ТВ-серија || |- | 2001 || [[Агенција осамени срца]] ТВ-серија || |- | 2001 || [[Светот има осум страни]] ТВ-серија || |- | 2006 || [[Мост (филм)|Мост]] ТВ-филм || Димитри |- | 2011 || [[Трето па машко (телевизиска серија)|Трето па машко]] ТВ-серија || |- | 2011 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија)|Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2011 || [[Епизодист]] ТВ-филм || Војо |- | 2013 || [[Материјал за аубдукција]] ТВ-филм || Мики |- | 2013-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија)|Тврдокорни]] ТВ-серија || |- | 2014 || [[До балчак]] ТВ-филм || Трет трговец |- | 2015 || [[12 мајмуни]] ТВ-филм || |- | 2016 || [[Обожение]] ТВ-филм || Ректорот |- | 2016 || [[Операција Дијамант (серија)|Операција Дијамант]] ТВ-серија || Доктор Моне |- | 2016 || [[Џган]] ТВ-филм || Таткото на Јана |- | 2017-2019 || [[Фамилија Марковски (телевизиска серија)|Фамилија Марковски]] ТВ-серија || Дуле |- | 2019 || [[5+ фамилија]] ТВ-серија || Пожарникар |- | 2020 || [[Зоки Поки (телевизиска серија)|Зоки Поки]] ТВ-серија || Татко на Стојанче |- | 2022 || [[Мими]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Зад стоговите сено]] ТВ-филм || Царински службеник |- | 2022 || [[Тин Камп]] ТВ-серија || Таткото на Сандра |- | 2024 || [[Црвениот поет (серија)|Црвениот поет]] ТВ-серија || Драгутин Шаулер |- | 2024 || [[Убиј ги прво децата]] ТВ-филм || Перо |} == Театарски претстави == * Лорд Бакингам (Ричард трети, 1993) * Момчето (Килиба, 1995) * Таткото (Убавицата и ѕверот, 1998) * Шир Кан (Могли, 1998) * Македонска приказна (2000) * Кемал (Балканот не е мртов, 2001) * Крал (Пердувите на жеравот, 2002) * Телефонот (2005) * Папагено (Волшебната флејта, 2006) * Таткото (Пипи долгиот чорап, 2012) * Абрам (Нашиот клас, 2014) * Заспаниот разум раѓа чудовишта (2015) * Ворен (Лет над кукавичјото гнездо, 2017) * Ким (Фестен, 2018) * Роко (Странци, 2018) * Кралот (Крал Иби, 2019) * Господин Дерек (Чудешна терапија, 2019) * Владимир (Вернисаж, 2022) * Гомез Адамс (Фамилија Адамс, 2024) == Наводи == {{наводи}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Павловски, Предраг}} [[Категорија:Глумци од Куманово]] [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] [[Категорија:Македонски телевизиски глумци]] [[Категорија:Македонски водители]] apvlwdud5nfjxcjv06rglxo2aiz98lk Марфанов синдром 0 1288232 5294019 5287316 2024-11-20T07:12:35Z BosaFi 115936 /* Поврзано */ 5294019 wikitext text/x-wiki {{Infobox medical condition (new)|name=Марфанов синдром|risks=|frequency=1 in 5,000–10,000<ref name=NORD2017/>|Treatment=|Prevention=|Diagnosis=<nowiki>[Критериуми за Гент]]</nowiki><ref name=NIH2010Diag/>|causes=Генетика ([[Dominance (genetics)|autosomal dominant]])<ref name=NIH2010What/>|image=Ectopia Lentis in Marfan syndrome.jpg|Duration=Долгорочно<ref name=NIH2010What/>|Onset=|complications=[[Сколиоза]], [[пролапс на митралната валвула]], [[аортна аневризма]]<ref name=NIH2010What/>|Symptoms=Висока, тенка градба; долги раце, нозе и прсти; флексибилни прсти на рацете и нозете<ref name=NIH2010What/>|Synonyms=Марфанов синдром|field=[[Медицинска генетика]]|caption=[[Етиписка леќа]] кај Марфанов синдром: се гледаат зонуларни влакна.|alt=|Deaths=}} '''Марфановиот синдром''' ('''МФС''') е ретко мулти-системско генетско нарушување кое влијае на [[Сврзно ткиво|сврзното ткиво]].<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 2010|title=The revised Ghent nosology for the Marfan syndrome|journal=Journal of Medical Genetics|volume=47|issue=7|pages=476–485|doi=10.1136/jmg.2009.072785|pmid=20591885}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=September 2021|title=Differential Diagnosis between Marfan Syndrome and Loeys-Dietz Syndrome Type 4: A Novel Chromosomal Deletion Covering TGFB2|journal=Genes|volume=12|issue=10|pages=1462|doi=10.3390/genes12101462|pmc=8536070|pmid=34680857|doi-access=free}}</ref> Оние со оваа состојба имаат тенденција да бидат високи и слаби, со долги раце, нозе и прсти. Тие, исто така, обично имаат премногу флексибилни зглобови и [[сколиоза]]. Најсериозните компликации го вклучуваат [[срце]]то и [[аорта]]та, со зголемен ризик од пролапс на митралната валвула и аортна аневризма. Белите дробови, очите, коските и обвивката на ’рбетниот мозок, исто така, најчесто се засегнати. Тежината на симптомите на МФС е променлива. MFS е предизвикан од мутација на ''FBN1'', еден од гените што го создава фибрилинот, што резултира со абнормално сврзно ткиво. Тоа е автосомно доминантно нарушување. Околу 75% од случаите, состојбата се наследува од родител со оваа состојба, додека 25% од случаите е нова мутација. Дијагнозата често се заснова на критериумите на Гент. Не постои познат лек за MFS. Многу од оние со нарушување имаат нормален животен век со соодветен третман. Менаџментот често вклучува употреба на [[бета блокатор]]и како што се пропранолол или атенолол или, доколку тие не се толерираат, [[Блокатор на калциумовите канали|блокатори на калциумови канали]] или [[АКЕ инхибитор]]и. Може да биде потребна хируршка интервенција за да се поправи аортата или да се замени [[Срцев залисток|срцевиот залисток]]. За оние со оваа состојба се препорачува избегнување напорни вежби. Околу 1 од 5.000 до 1 од 10.000 луѓе имаат MFS. Стапките на состојбата се слични во различни региони во светот. Името е по францускиот [[Педијатрија|педијатар]] Антоан Марфан, кој прв го опишал во 1896 година. == Знаци и симптоми == [[Податотека:MarfanChest.jpg|мини|Деформитет на предниот ѕид на градниот кош, pectus excavatum, кај лице со Марфанов синдром]] Повеќе од 30 знаци и симптоми се променливо поврзани со Марфановиот синдром. Најистакнатите од нив влијаат на скелетните, кардиоваскуларните и окуларните системи, но целото фиброзно сврзно ткиво низ телото може да биде засегнато. Тежината на болеста варира во голема мера. Пациентите се повисоки од просекот за одредената возраст и ширината на испружените раце ја надминува висината на телото. Забележлива е арахнодактилија (непропорционално долги, тенки прсти), често пати со белег на палецот (дисталната фаланга на палецот на раката излегува над работ на стегната тупаница). Дополнителните симптоми вклучуваат абнормално лабави или флексибилни зглобови (хипермобилност на зглобовите), рамни стапала, прсти кои се трајно свиткани или „фиксирани“ и не можат да се продолжат или исправат целосно (камптодактилија или клинодактилија), и намалено продолжување на лактот. Во некои случаи, зглобовите можат да не бидат засегнати или да станат затегнати и вкочанети (контрактури). Многу лица со Марфанов синдром развиваат абнормалности на ʼрбетниот столб, како што е прогресивно искривување на ʼрбетот (сколиоза) што може да биде лесна или тешка. Сколиозата може да биде поврзана со болка во грбот. Кај децата, абнормалностите на скелетот можат брзо да напредуваат за време на фазите на брз раст, како што е адолесценцијата. Луѓето со Марфанов синдром можат да имаат неколку изразени одлики на лицето, вклучувајќи долг и тесен череп (долихоцефалија), длабоко поставени очи (енофталмус), абнормално мала вилица (микрогнатија) што може да биде позадлабочена од нормалната (ретрогнатија), абнормално рамни коски (маларна хипоплазија) и абнормална надолна косост на очите (коси палпебрални пукнатини надолу). Двете леќи на очите можат да бидат поместени (дислоцирани). Пациентот може да биде исклучително кратковид, а мрежницата може да се оддели (аблација на мрежницата), што резултира со значително губење на видот. Најтешките компликации се јавуваат поради патолошки промени на излезот на аортата и на асцендентната аорта. Аортата прогресивно се шири или нагло се раслојува, почнувајќи од коронарните синуси. Излезот на аортата се шири кај 50% од децата и 60 - 80% од возрасните, и може да предизвика аортна инсуфициенција. Може да се развие бактериски ендокардитис. Нежните вентили и тетивните жици можат да предизвикаат пролапс или инсуфициенција на митралната валвула, што предизвикува систолен клик и доцен систолен шум. Може да се развие цистична болест на белите дробови и рекурентен спонтан пневмоторакс.<ref name="Ги запознаваме ретките болести">[https://challenges.mk/mk/%D0%B3%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B5-%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B5-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8-2// Ги запознаваме ретките болести]</ref> === Скелетниот систем === Повеќето од лесно видливи знаци се поврзани со [[Човечки скелет|скелетниот систем]]. Многу лица со Марфанов синдром растат до натпросечна висина, а некои имаат непропорционално долги, тенки екстремитети со тенки, слаби зглобови и долги прсти на рацете и нозете . Знакот Штајнберг, познат и како знак на палецот, е еден од тестовите за клиничко испитување за Марфанова болест во рацете. Станува збор за клинички тест во кој врвот на палецот е видлив медијално на малиот прст кога е споен во стегнатата рака.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://radiopaedia.org/articles/steinberg-sign-marfan-disease|title=radiopaedia.org}}</ref> Освен што влијае на висината и пропорциите на екстремитетите, луѓето со Марфанов синдром може да имаат абнормална латерална искривување на ’рбетот [[сколиоза]], торакална лордоза, абнормална вдлабнатина (''pectus excavatum'') или испакнување (''pectus carinatum'') на градната коска, абнормална флексибилност на зглобот со висока флексибилност на зглобот, преполни заби и надгриз, рамни стапала, чекан прсти, наведнати раменици и необјаснети стрии на кожата. Може да предизвика и болки во зглобовите, коските и мускулите. Некои луѓе со Марфан имаат нарушувања на говорот како резултат на симптоматско високо непце и мали вилици. Може да се појави ран остеоартритис. Други знаци вклучуваат ограничен опсег на движења во колковите поради испакнување на главата на бедрената коска во ненормално длабоки приклучоци на колковите.<ref name="Ги запознаваме ретките болести"/> === Очи === [[Податотека:Lens_marfan.gif|мини|Дислокација на леќата кај Марфанов синдром при што леќата е во облик на бубрег и лежи на цилијарното тело]] Кај Марфановиот синдром, здравјето на окото може да биде засегнато на многу начини, но главната промена е делумна дислокација на леќата, каде што леќата се поместува од својата нормална положба. Ова се случува поради слабост во цилијарните зонули, жиците на сврзното ткиво кои ја суспендираат леќата во окото. Мутациите одговорни за Марфанов синдром ги ослабуваат зонулите и предизвикуваат нивно истегнување. Долните зони најчесто се истегнуваат што резултира со поместување на леќата нагоре и нанадвор, но може да се помести и во други насоки. Кратковидост (миопија) и заматен вид се вообичаени поради дефекти на сврзното ткиво во окото. Далековидоста може да резултира и особено ако леќата е многу сублуксирана. Сублуксација (делумна дислокација) на леќата може клинички да се открие кај околу 60% од луѓето со Марфанов синдром со употреба на биомикроскоп со пресечна ламба. Ако сублуксацијата на леќите е суптилна, тогаш може да се користи слика со ултразвучна биомикроскопија со висока резолуција.  Други знаци и симптоми кои влијаат на окото вклучуваат зголемена должина долж оската на Земјината топка, миопија, плошноста на рожницата, [[страбизам]], егзотропија и езотропија. Оние со MFS исто така се изложени на висок ризик за ран [[глауком]] и рана [[Перде (заболување)|катаракта]]. === Кардиоваскуларен систем === Најсериозните знаци и симптоми поврзани со Марфанов синдром го вклучуваат кардиоваскуларниот систем : непотребен замор, отежнато дишење, палпитации на срцето, [[Тахикардија|забрзано отчукување на срцето]] или [[Ангина пекторис|болка во градите што]] зрачи на грбот, рамото или раката. Ладните раце, раце и стапала исто така може да се поврзат со MFS поради несоодветна циркулација. Срцев шум, абнормално читање на [[Електрокардиографија|ЕКГ]] или симптоми на [[Ангина пекторис|ангина]] може да укажат на понатамошна истрага. Знаците на регургитација од пролапс на митралните или аортните залистоци (кои го контролираат протокот на крв низ срцето) се резултат на цистична медијална дегенерација на вентилите, која најчесто се поврзува со МФС (види пролапс на митралната валвула, аортна регургитација). Сепак, главниот знак што ќе го наведе лекарот да размисли за основната состојба е проширена аорта или аортна аневризма . Понекогаш, никакви проблеми со срцето не се очигледни додека слабеењето на сврзното ткиво (цистична медијална дегенерација) во асцендентната аорта не предизвика аортна аневризма или аортна дисекција, хируршки итен случај. Дисекцијата на аортата најчесто е фатална и се манифестира со болка која зрачи по грбот, давајќи чувство на кинење. Бидејќи основните абнормалности на сврзното ткиво предизвикуваат MFS, инциденцата на дехисценција на протетската митрална валвула е зголемена. Треба да се внимава да се обиде да се поправат оштетените срцеви залистоци наместо да се заменат.<ref name="Ги запознаваме ретките болести"/> === Нервен систем === Дурална ектазија, слабеење на сврзното ткиво на дуралната кеса што го обвиткува [[‘Рбетен мозок|’рбетниот мозок]], може да резултира со губење на квалитетот на животот. Може да биде присутна долго време без да предизвика никакви забележливи симптоми. Симптоми кои можат да се појават се болки во долниот дел на грбот, болки во нозете, абдоминална болка, други невролошки симптоми на долните екстремитети или главоболки{{Цп}}симптоми кои обично се намалуваат кога лежите рамно. На [[Рендгенски зраци|рендген]], сепак, дуралната ектазија не е често видлива во раните фази. Влошувањето на симптомите може да бара [[Магнетна резонанција|МНР]] на долниот дел од ’рбетот. Дурална ектазија која напредувала до оваа фаза би се појавила на МРИ како проширена торбичка која се троши на [[Слабински прешлени|лумбалните пршлени]]. Други проблеми со ’рбетот поврзани со MFS вклучуваат дегенеративно заболување на дискот, цисти на ’рбетот и дисфункција на автономниот нервен систем.  == Генетика == [[Податотека:Autosomal_dominant_-_en.svg|мини|Марфановиот синдром е наследен во автосомно-доминантен модел.]] Секој родител со оваа состојба има 50% ризик да го пренесе генетскиот дефект на кое било дете поради неговата автосомно доминантна природа. Повеќето лица со MFS имаат уште еден засегнат член на семејството. Околу 75% од случаите се наследни. Таквите спонтани мутации се случуваат кај околу едно од 20000 раѓања. Марфановиот синдром е исто така пример за доминантна негативна мутација и хаплоинсуфициенција. Тоа е поврзано со променлива експресивност; нецелосната пенетрација не е дефинитивно документирана.  == Патогенеза == [[Податотека:Myxomatous_aortic_valve.jpg|алт=|мини| Микрографија која покажува миксоматозна дегенерација на аортната валвула, честа манифестација на MFS]] Марфанов синдром е предизвикан од мутации во ''FBN1'' [[ген]] на хромозомот 15,<ref>{{Наведено списание|date=July 1991|title=The defect in Marfan syndrome|journal=Nature|volume=352|issue=6333|pages=279–281|bibcode=1991Natur.352..279M|doi=10.1038/352279a0|pmid=1852198|doi-access=free}}</ref> која [[Генетика|шифрирањето]] фибрилин 1, гликобелковинска компонента на вонклеточната матрица. Фибрилин-1 е од суштинско значење за правилно формирање на вонклеточната матрица, вклучувајќи ја биогенезата и одржувањето на еластичните влакна. Вонклеточната матрица е критична и за структурниот интегритет на сврзното ткиво, но исто така служи и како резервоар за факторите на раст. Еластичните влакна се наоѓаат низ телото, но се особено изобилни во аортата, лигаментите и цилијарните зони на окото; следствено, овие области се меѓу најтешко погодените. Тоа може да биде предизвикано и од низа интравенски кристални третмани кај оние кои се подложни на нарушување.  Создаден е [[Генетски изменет организам|трансгенски]] глушец кој носи единствена копија на мутант фибрилин-1, мутација слична на онаа пронајдена во човечкиот ген за кој е познато дека предизвикува MFS. Овој вид на глувци рекапитулира многу од одликите на човечката болест и ветува дека ќе обезбеди увид во патогенезата на болеста. Намалувањето на нивото на нормален фибрилин 1 предизвикува болест поврзана со Марфан кај глувците. Трансформирачкиот фактор на раст бета ( TGF-β ) игра важна улога во MFS. Фибрилин-1 директно врзува латентна форма на TGF-β, одржувајќи ја секвестрирана и неспособна да ја врши својата биолошка активност. Наједноставниот модел сугерира дека намалените нивоа на фибрилин-1 овозможуваат зголемување на нивото на TGF-β поради несоодветна секвестрација. Иако не е докажано како покачените нивоа на TGF-β се одговорни за специфичната патологија забележана со болеста, познато е дека се јавува воспалителна реакција која ослободува протеази кои полека ги деградираат еластичните влакна и другите компоненти на вонклеточната матрица. Важноста на патеката TGF-β беше потврдена со откривањето на сличниот Loeys-Dietz синдром кој го ''вклучува'' генот [[Хромозом 3 (човек)|TGFβR2 на хромозомот 3]], [[Рецептор (биохемија)|рецепторска белковина]] на TGF-β. === Марфаноид-прогероид-липодистрофија синдром === Синдромот на Марфаноид-прогероид-липодистрофија (МПЛ), познат и како синдром на Марфанова липодистрофија (МФЛС), е варијанта на МФС во кој Марфановите симптоми се придружени со одлики кои обично се поврзуваат со неонатален прогероид синдром (исто така познат како синдром Видеман-Раутенштрауч) во која се намалуваат нивоата на белото масно ткиво.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.omim.org/entry/616914|title=OMIM Entry - #616914 - MARFAN LIPODYSTROPHY SYNDROME; MFLS|work=omim.org|accessdate=2016-12-06}}</ref> Од 2010 година, се акумулираат докази дека MPL е предизвикана од мутации во близина на 3'-крајот на генот FBN1.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=November 2010|title=Marfan syndrome with neonatal progeroid syndrome-like lipodystrophy associated with a novel frameshift mutation at the 3' terminus of the FBN1-gene|journal=American Journal of Medical Genetics. Part A|volume=152A|issue=11|pages=2749–2755|doi=10.1002/ajmg.a.33690|pmid=20979188}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=April 2014|title=Neonatal progeroid variant of Marfan syndrome with congenital lipodystrophy results from mutations at the 3' end of FBN1 gene|journal=European Journal of Medical Genetics|volume=57|issue=5|pages=230–234|doi=10.1016/j.ejmg.2014.02.012|pmid=24613577}}</ref> Се покажа дека овие луѓе имаат и недостаток на аспрозин, белковински хормон што го регулира гликоза кој е производ на C-терминалното расцепување на профибрилин. Нивоата на аспрозин забележани кај овие луѓе беа пониски од очекуваното за хетерозиготен генотип, во согласност со доминантниот негативен ефект.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=April 2016|title=Asprosin, a Fasting-Induced Glucogenic Protein Hormone|journal=Cell|volume=165|issue=3|pages=566–579|doi=10.1016/j.cell.2016.02.063|pmc=4852710|pmid=27087445}}</ref> == Дијагноза == [[File:Marfan_Syndrome_E00551_(CardioNetworks_ECHOpedia).webm|лево|мини|Ултразвук на лице со Марфанов синдром, кој покажува проширен аортен корен.]] Дијагностичките критериуми на MFS беа меѓународно договорени во 1996 година.<ref>{{Наведено списание|date=April 1996|title=Revised diagnostic criteria for the Marfan syndrome|journal=American Journal of Medical Genetics|volume=62|issue=4|pages=417–426|doi=10.1002/(SICI)1096-8628(19960424)62:4<417::AID-AJMG15>3.0.CO;2-R|pmid=8723076}}</ref> Сепак, Марфановиот синдром често е тешко да се дијагностицира кај децата, бидејќи тие обично не покажуваат симптоми додека не достигнат пубертет. Дијагнозата се заснова на семејна историја и комбинација на главни и помали индикатори на нарушувањето, ретки кај општата популација, кои се јавуваат кај една индивидуа{{Цп}}на пример: четири скелетни знаци со еден или повеќе знаци во друг телесен систем како што се окуларни и кардиоваскуларни кај една индивидуа. Следниве состојби може да произлезат од MFS, но може да се појават и кај луѓе без некое познато основно нарушување. Многумина имаат малку типични симптоми и знаци и немаат специфични хистолошки или биохемиски промени. Во 99% од случаите, можно е да се користат генетски тестови за да се потврди дијагнозата на Марфановиот синдром. Сепак, тоа е скап процес бидејќи генот може да мутира на повеќе од 3 000 начини. Другите методи вклучуваат НМР – јадрена магнетна резонанца и КТ - компјутерска томографија. Се препорачува годишно редовно проценување (1 x - 2 x годишно) на димензиите на почетниот дел на аортата со користење на ултразвучен преглед и следење на прогресијата на промените. Се препорачува и следење на офталмолошките промени. Познавањето на знаците на Марфановиот синдром може да спаси живот. === Диференцијална дијагноза === Многу други нарушувања може да предизвикаат ист тип на телесни одлики како Марфановиот синдром.<ref>{{Наведена книга|title=Emery and RImoin's Principles and Practice of Medical Genetics. 5th ed.|vauthors=Rimoin DL, Connor JM, Pyeritz RE, etal|publisher=Churchill Livingstone Elsevier|year=2007|location=Philadelphia, Pennsylvania}} </ref> Генетското тестирање и проценката на други знаци и симптоми може да помогне да се разликуваат. Следниве се некои од нарушувањата кои можат да се манифестираат како „марфаноид“:  * Вродена контрактурална арахнодактилија, позната и како синдром Билс-Хехт; * Елерс-Данлосов синдром; * [[Хомоцистинурија]]; * Лоејс-Дитц синдром; * МАСА фенотип; * Мултипна ендокрина неоплазија, тип 2Б; * Шпринцен-Голдберг синдром;<ref>{{Harvnb|Greally|GeneReviews|2010}}</ref> * Стиклер синдром; == Управување == Не постои лек за Марфанов синдром, но очекуваниот животен век значително се зголемил во последните неколку децении  и сега е слична на онаа на просечниот човек.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/marfan_syndrome/|title=Questions and Answers about Marfan Syndrome|publisher=Niams.nih.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20140409161405/http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Marfan_Syndrome/|archive-date=9 April 2014|accessdate=23 June 2014}}</ref> Се препорачуваат редовни прегледи за следење на здравјето на срцевите залистоци и [[аорта]]та. Марфановиот синдром се третира со решавање на секое прашање како што се појавува и, особено, превентивни лекови дури и за малите деца за забавување на прогресијата на аортната дилатација. Целта на оваа стратегија за третман е да се забави прогресијата на дилатацијата на аортата и да се спречи какво било оштетување на срцевите залистоци со елиминирање на срцевите аритмии, минимизирање на отчукувањата на срцето и намалување на [[Крвен притисок|крвниот притисок]] на лицето.  === Физичка активност === Американската асоцијација за срце ги даде следниве препораки за лицата со Марфанов синдром без или со блага аортна дилатација: * Веројатно дозволени активности: куглање, голф, лизгање (но не и хокеј на мраз), нуркање, брзо одење, неблагодарна работа, стационарно возење велосипед, скромно планинарење и тенис во двојки. * Среден ризик: кошарка (и полна и половина терен), рекет, сквош, трчање (спринт и џогирање), скијање (спуст и крос-кантри), фудбал, тенис во сингл, фудбал со допир (знаме), бејзбол, софтбол, велосипедизам, скутско пливање, мотоциклизам и јавање коњи. * Висок ризик: телоградба, кревање тегови (неслободни и слободни тежини), хокеј на мраз, качување по карпи, сурфање на ветер, сурфање и нуркање. === Лекови === Менаџментот често вклучува употреба на [[бета блокатор]]и како што е пропранолол или ако не се толерираат [[Блокатор на калциумовите канали|блокатори на калциумови канали]] или [[АКЕ инхибитор]]и. ==Третман== Тим експерти се вклучени во третманот: кардиолог, офталмолог, педијатар, ортопед и генетичар. Третманот се фокусира на спречување и лекување на компликации. Кај многу високи девојки, потенцијалната висина може да се намали со предизвикување пубертет на 10 - годишна возраст, со употреба на естроген и прогестерон. Употребата на резерпин и пропранолол може да помогне во спречување на ширење (дилатација) на дисекција на аортата бидејќи овие лекови ја намалуваат јачината на протокот на крв. Ако аортата се прошири, погодениот дел понекогаш може да биде хируршки поправен или заменет. Бремените жени се особено изложени на ризик од компликации на аортата; за можноста за корекција на аортата треба да се дискутира пред зачнувањето. Скелетни проблеми кои се јавуваат како резултат на Марфановиот синдром понекогаш можат да предизвикаат значителна болка и непријатност. 70 % од луѓето со Марфанов синдром имаат болка во и околу зглобовите. Доброто и правилно држење на телото, вежбањето и употребата на помагала кои ги поддржуваат зглобовите можат да бидат од голема помош. Физиотерапијата користи различни методи кои можат да помогнат при движењето и зајакнувањето на мускулите.<ref name="Ги запознаваме ретките болести"/> === Хирургија === Ако проширувањето на аортата напредува до [[аневризма]] со значителен пречник, предизвикува дисекција или руптура или доведува до откажување на аортната или друга валвула, тогаш операцијата (евентуално композитен графт на аортна валвула или замена на аортниот корен што штеди вентил ) станува неопходно. Иако операцијата на аортен графт (или која било васкуларна хирургија) е сериозен потфат, генерално е успешна ако се преземе на изборна основа.<ref>{{Наведена изјава за печат|title=Elective Aortic Root Surgery in Marfan Syndrome Appears Safe and Durable: Presented at STS|publisher=Doctor's Guide}}<br /><br />See also: </ref> Операцијата во услови на акутна аортна дисекција или руптура е значително попроблематична. Елективна операција на аортна валвула/графт обично се разгледува кога пречникот на коренот на аортата достигнува 50 мм, но секој случај треба конкретно да се процени од квалификуван кардиолог. Новите хируршки техники кои штедат вентили стануваат се почести. Како што луѓето со Марфанов синдром живеат подолго, другите васкуларни поправки стануваат се почести, на пр., поправки на десцендентна торакална аортна аневризми и аневризми на други садови освен аортата.  Скелетните и окуларните манифестации на Марфановиот синдром исто така може да бидат сериозни, иако не се опасни по живот. Овие симптоми обично се третираат на соодветен начин за состојбата, како што се лекови против болки или мускулни релаксанти . Бидејќи Марфанов синдром може да предизвика асимптоматски абнормалности на ’рбетниот столб, секоја операција на ’рбетниот столб на лице Марфан треба да следи само детална слика и внимателно хируршко планирање, без оглед на индикацијата за операција. Окуларните компликации на МФС често може да се третираат со операција. Ектопија леќа може да се третира, бидејќи вештачките леќи може да се вградат хируршки. Покрај тоа, операцијата може да се справи со [[глауком]] и [[Перде (заболување)|катаракта]]. Третманот на спонтан пневмоторакс зависи од волуменот на воздухот во плевралниот простор и природната прогресија на состојбата на поединецот. Мал пневмоторакс може да се реши без активен третман за една до две недели. Рекурентните пневмоторацеси може да бараат операција на градниот кош. На пневмоторацесите со умерена големина може да им треба третман на граден дрен неколку дена во болница. Големите пневмотораци најверојатно се медицински итни случаи кои бараат итна декомпресија. Како алтернативен пристап, исто така се користат прилагодени потпори за коренот на аортата. Почнувајќи од 2020 година, оваа постапка е користена кај над 300 луѓе, а првиот случај се случил во 2004 година.<ref>{{Наведено списание|date=September 2017|title=Practical clinical applications of 3-D printing in cardiovascular surgery|journal=Journal of Thoracic Disease|volume=9|issue=9|pages=2792–2797|doi=10.21037/jtd.2017.08.63|pmc=5708385|pmid=29221242}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=September 2020|title=Personalized external aortic root support|journal=Interactive Cardiovascular and Thoracic Surgery|volume=31|issue=3|pages=342–345|doi=10.1093/icvts/ivaa111|pmid=32761056|doi-access=free}}</ref> === Бременост === За време на бременоста, дури и во отсуство на кардиоваскуларни абнормалности пред зачнувањето, жените со Марфанов синдром се изложени на значителен ризик од аортна дисекција, која често е фатална дури и кога се лекува брзо. Тогаш, жените со Марфанов синдром треба да добијат темелна проценка пред зачнувањето, а ехокардиографијата треба да се прави на секои шест до 10 недели во текот на бременоста, за да се процени пречникот на аортниот корен. За повеќето жени, можно е безбедно вагинално породување. [[Пренатална дијагноза|Пренаталното тестирање]] може да се изврши кај жени со Марфанов синдром за да се утврди дали состојбата е наследена кај нивното дете. Во 10-та до 12-та недела од бременоста, може да се изврши испитување на парче плацентарно ткиво преку тест наречен земање примероци од хорионски ресички за да се постави дијагноза. Друг пренатален тест може да се изврши наречен амниоцентеза на 16-18 недели од бременоста. == Прогноза == Пред современите кардиоваскуларни хируршки техники и лекови како што се лосартан и [[метопролол]], прогнозата на оние со Марфанов синдром не беше добра: низа кардиоваскуларни проблеми кои не се лекуваат беа вообичаени. Животниот век бил намален за најмалку една третина, а многумина починале во тинејџерските и дваесеттите години поради кардиоваскуларни проблеми. Денес, кардиоваскуларните симптоми на Марфановиот синдром сè уште се најзначајните прашања во дијагнозата и управувањето со болеста, но соодветно профилактичко следење и профилактичка терапија нуди нешто што се приближува до нормален животен век, а повеќе манифестации на болеста се откриваат бидејќи се повеќе пациенти живеат подолго.<ref>{{Наведено списание|date=May 2008|title=Medical management of Marfan syndrome|journal=Circulation|volume=117|issue=21|pages=2802–2813|doi=10.1161/CIRCULATIONAHA.107.693523|pmid=18506019|doi-access=free}}</ref> Жените со Марфанов синдром живеат подолго од мажите. == Епидемиологија == Марфановиот синдром подеднакво ги погодува мажите и жените, и мутацијата не покажува етничка или географска пристрасност. Проценките покажуваат дека околу 1 од 5.000 до 10.000 лица имаат Марфанов синдром. == Историја == Марфановиот синдром е именуван по Антоан Марфан, францускиот педијатар кој прв ја опишал состојбата во 1896 година откако забележал впечатливи одлики кај петгодишно девојче. Генот поврзан со болеста првпат бил идентификуван од Франческо Рамирес во Медицинскиот центар Маунт Синај во [[Њујорк (град)|Њујорк]] во 1991 година. == Познати пациенти == Познати луѓе кои имале Марфанов синдром вклучуваат: * Винсент Скијавели; * Исаја Остин;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.espn.com/nba/story/_/id/18175535/former-baylor-bears-star-isaiah-austin-diagnosed-marfan-syndrome-2014-said-doctors-cleared-return-basketball|title=Isaiah Austin: Doctors have cleared my return|date=December 2016}}</ref> * Џонатан Жана;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.si.com/nba/2017/06/09/jonathan-jeanne-draft-prospect-marfan-syndrome|title=NBA prospect Jeanne diagnosed with Marfan syndrome}}</ref> * Фло Хајман;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.smh.com.au/sport/is-it-a-genetic-flaw-that-makes-phelps-the-greatest-20080816-gdsqwk.html|title=Is it a genetic flaw that makes Phelps the greatest?|date=16 August 2008}}</ref> * Џои Рамон; * Џон Тавенер;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://johntavener.com/life/health/|title=Health &#124; Sir John Tavener}}</ref> * Бредфорд Кокс;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/as-his-recent-bizarre-behaviour-shows-deerhunters-bradford-cox-hasnt-mellowed-and-thats-why-we-need-13072|title=As His Recent Bizarre Behaviour Shows, Deerhunter's Bradford Cox Hasn't Mellowed – and That's Why We Need Him|date=9 December 2015|work=[[NME]]}}</ref> * Хавиер Ботет;<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-48266431|title=Javier Botet: Meet the actor behind Hollywood's monsters|last=Cooper|first=Kelly-Leigh|date=May 27, 2019|work=BBC News|access-date=November 27, 2021}}</ref> * Остин Карлајл;<ref>{{Наведени вести|url=https://www.nme.com/news/music/mice-men-frontman-austin-carliles-devastating-message-fans-wont-get-better-1884707|title=Of Mice and Men's Austin Carlile's devastating message to fans: 'I won't get better'|last=Trendell|first=Andrew|date=December 1, 2016|work=[[NME]]|access-date=November 27, 2021}}</ref> * Троја Сиван;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.popbuzz.com/music/artists/troye-sivan/news/troye-sivan-body-shaming-twitter/|title=Troye Sivan fires back at body-shaming Twitter post|work=PopBuzz|language=en|accessdate=2022-01-13|archive-date=2022-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220113235312/https://www.popbuzz.com/music/artists/troye-sivan/news/troye-sivan-body-shaming-twitter/|url-status=dead}}</ref> Покрај тоа, следните историски личности и познати личности често се појавуваат на списоци со луѓе со Марфанов синдром, но од случај до случај доказите се шпекулативни, сомнителни, па дури и побиени. == Поврзано == * [[Елерс-Данлосов синдром]] * [[Кашин-бекова болест]] * [[Лоејс-Дитц синдром]] * [[Нокти-Патела синдром]] * [[Пролапс на митралната валвула]] == Библиографија == * {{Наведена мрежна страница|url=http://www.heptune.com/Marfans.html|title=Lorenz, Maegara "The Mystery of Akhenaton: Genetics or Aesthetics"|last=Lorenz|first=Megaera|publisher=Heptune.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20100208110136/http://www.heptune.com/Marfans.html|archive-date=February 8, 2010|accessdate=March 21, 2010|ref={{harvid|Lorenz|2010}}}} * {{Наведена книга|title=Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt|last=Montserrat|first=Dominic|publisher=Routledge|year=2003|isbn=0415301866|edition=1 paperback|location=London; New York|orig-year=2000}} * {{Наведена книга|title=Akhenaten: Egypt's False Prophet|last=Reeves|first=Nicholas|date=2019|publisher=[[Thames & Hudson]]|isbn=978-0-500-29469-7|edition=Electronic|location=London; New York|lccn=00108868|author-link=Nicholas Reeves|orig-year=2001}} == Надворешни врски == * {{Dmoz|Health/Conditions_and_Diseases/Musculoskeletal_Disorders/Connective_Tissue/Marfan_Syndrome}} * [http://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=558 Страница за болест Орфанет за Марфанов синдром] {{Нормативна контрола}} == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Ретки болести]] 4kj3rbbbofj746xyplx9hioc89plbxp 5294020 5294019 2024-11-20T07:13:36Z BosaFi 115936 5294020 wikitext text/x-wiki {{Infobox medical condition (new)|name=Марфанов синдром|risks=|frequency=1 in 5,000–10,000|Treatment=|Prevention=|Diagnosis=<nowiki>[Критериуми за Гент]]</nowiki>|causes=Генетика ([[Dominance (genetics)|autosomal dominant]])|image=Ectopia Lentis in Marfan syndrome.jpg|Duration=Долгорочно|Onset=|complications=[[Сколиоза]], [[пролапс на митралната валвула]], [[аортна аневризма]]|Symptoms=Висока, тенка градба; долги раце, нозе и прсти; флексибилни прсти на рацете и нозете|Synonyms=Марфанов синдром|field=[[Медицинска генетика]]|caption=[[Етиписка леќа]] кај Марфанов синдром: се гледаат зонуларни влакна.|alt=|Deaths=}} '''Марфановиот синдром''' ('''МФС''') е ретко мулти-системско генетско нарушување кое влијае на [[Сврзно ткиво|сврзното ткиво]].<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 2010|title=The revised Ghent nosology for the Marfan syndrome|journal=Journal of Medical Genetics|volume=47|issue=7|pages=476–485|doi=10.1136/jmg.2009.072785|pmid=20591885}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=September 2021|title=Differential Diagnosis between Marfan Syndrome and Loeys-Dietz Syndrome Type 4: A Novel Chromosomal Deletion Covering TGFB2|journal=Genes|volume=12|issue=10|pages=1462|doi=10.3390/genes12101462|pmc=8536070|pmid=34680857|doi-access=free}}</ref> Оние со оваа состојба имаат тенденција да бидат високи и слаби, со долги раце, нозе и прсти. Тие, исто така, обично имаат премногу флексибилни зглобови и [[сколиоза]]. Најсериозните компликации го вклучуваат [[срце]]то и [[аорта]]та, со зголемен ризик од пролапс на митралната валвула и аортна аневризма. Белите дробови, очите, коските и обвивката на ’рбетниот мозок, исто така, најчесто се засегнати. Тежината на симптомите на МФС е променлива. MFS е предизвикан од мутација на ''FBN1'', еден од гените што го создава фибрилинот, што резултира со абнормално сврзно ткиво. Тоа е автосомно доминантно нарушување. Околу 75% од случаите, состојбата се наследува од родител со оваа состојба, додека 25% од случаите е нова мутација. Дијагнозата често се заснова на критериумите на Гент. Не постои познат лек за MFS. Многу од оние со нарушување имаат нормален животен век со соодветен третман. Менаџментот често вклучува употреба на [[бета блокатор]]и како што се пропранолол или атенолол или, доколку тие не се толерираат, [[Блокатор на калциумовите канали|блокатори на калциумови канали]] или [[АКЕ инхибитор]]и. Може да биде потребна хируршка интервенција за да се поправи аортата или да се замени [[Срцев залисток|срцевиот залисток]]. За оние со оваа состојба се препорачува избегнување напорни вежби. Околу 1 од 5.000 до 1 од 10.000 луѓе имаат MFS. Стапките на состојбата се слични во различни региони во светот. Името е по францускиот [[Педијатрија|педијатар]] Антоан Марфан, кој прв го опишал во 1896 година. == Знаци и симптоми == [[Податотека:MarfanChest.jpg|мини|Деформитет на предниот ѕид на градниот кош, pectus excavatum, кај лице со Марфанов синдром]] Повеќе од 30 знаци и симптоми се променливо поврзани со Марфановиот синдром. Најистакнатите од нив влијаат на скелетните, кардиоваскуларните и окуларните системи, но целото фиброзно сврзно ткиво низ телото може да биде засегнато. Тежината на болеста варира во голема мера. Пациентите се повисоки од просекот за одредената возраст и ширината на испружените раце ја надминува висината на телото. Забележлива е арахнодактилија (непропорционално долги, тенки прсти), често пати со белег на палецот (дисталната фаланга на палецот на раката излегува над работ на стегната тупаница). Дополнителните симптоми вклучуваат абнормално лабави или флексибилни зглобови (хипермобилност на зглобовите), рамни стапала, прсти кои се трајно свиткани или „фиксирани“ и не можат да се продолжат или исправат целосно (камптодактилија или клинодактилија), и намалено продолжување на лактот. Во некои случаи, зглобовите можат да не бидат засегнати или да станат затегнати и вкочанети (контрактури). Многу лица со Марфанов синдром развиваат абнормалности на ʼрбетниот столб, како што е прогресивно искривување на ʼрбетот (сколиоза) што може да биде лесна или тешка. Сколиозата може да биде поврзана со болка во грбот. Кај децата, абнормалностите на скелетот можат брзо да напредуваат за време на фазите на брз раст, како што е адолесценцијата. Луѓето со Марфанов синдром можат да имаат неколку изразени одлики на лицето, вклучувајќи долг и тесен череп (долихоцефалија), длабоко поставени очи (енофталмус), абнормално мала вилица (микрогнатија) што може да биде позадлабочена од нормалната (ретрогнатија), абнормално рамни коски (маларна хипоплазија) и абнормална надолна косост на очите (коси палпебрални пукнатини надолу). Двете леќи на очите можат да бидат поместени (дислоцирани). Пациентот може да биде исклучително кратковид, а мрежницата може да се оддели (аблација на мрежницата), што резултира со значително губење на видот. Најтешките компликации се јавуваат поради патолошки промени на излезот на аортата и на асцендентната аорта. Аортата прогресивно се шири или нагло се раслојува, почнувајќи од коронарните синуси. Излезот на аортата се шири кај 50% од децата и 60 - 80% од возрасните, и може да предизвика аортна инсуфициенција. Може да се развие бактериски ендокардитис. Нежните вентили и тетивните жици можат да предизвикаат пролапс или инсуфициенција на митралната валвула, што предизвикува систолен клик и доцен систолен шум. Може да се развие цистична болест на белите дробови и рекурентен спонтан пневмоторакс.<ref name="Ги запознаваме ретките болести">[https://challenges.mk/mk/%D0%B3%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BC%D0%B5-%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BA%D0%B8%D1%82%D0%B5-%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8-2// Ги запознаваме ретките болести]</ref> === Скелетниот систем === Повеќето од лесно видливи знаци се поврзани со [[Човечки скелет|скелетниот систем]]. Многу лица со Марфанов синдром растат до натпросечна висина, а некои имаат непропорционално долги, тенки екстремитети со тенки, слаби зглобови и долги прсти на рацете и нозете . Знакот Штајнберг, познат и како знак на палецот, е еден од тестовите за клиничко испитување за Марфанова болест во рацете. Станува збор за клинички тест во кој врвот на палецот е видлив медијално на малиот прст кога е споен во стегнатата рака.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://radiopaedia.org/articles/steinberg-sign-marfan-disease|title=radiopaedia.org}}</ref> Освен што влијае на висината и пропорциите на екстремитетите, луѓето со Марфанов синдром може да имаат абнормална латерална искривување на ’рбетот [[сколиоза]], торакална лордоза, абнормална вдлабнатина (''pectus excavatum'') или испакнување (''pectus carinatum'') на градната коска, абнормална флексибилност на зглобот со висока флексибилност на зглобот, преполни заби и надгриз, рамни стапала, чекан прсти, наведнати раменици и необјаснети стрии на кожата. Може да предизвика и болки во зглобовите, коските и мускулите. Некои луѓе со Марфан имаат нарушувања на говорот како резултат на симптоматско високо непце и мали вилици. Може да се појави ран остеоартритис. Други знаци вклучуваат ограничен опсег на движења во колковите поради испакнување на главата на бедрената коска во ненормално длабоки приклучоци на колковите.<ref name="Ги запознаваме ретките болести"/> === Очи === [[Податотека:Lens_marfan.gif|мини|Дислокација на леќата кај Марфанов синдром при што леќата е во облик на бубрег и лежи на цилијарното тело]] Кај Марфановиот синдром, здравјето на окото може да биде засегнато на многу начини, но главната промена е делумна дислокација на леќата, каде што леќата се поместува од својата нормална положба. Ова се случува поради слабост во цилијарните зонули, жиците на сврзното ткиво кои ја суспендираат леќата во окото. Мутациите одговорни за Марфанов синдром ги ослабуваат зонулите и предизвикуваат нивно истегнување. Долните зони најчесто се истегнуваат што резултира со поместување на леќата нагоре и нанадвор, но може да се помести и во други насоки. Кратковидост (миопија) и заматен вид се вообичаени поради дефекти на сврзното ткиво во окото. Далековидоста може да резултира и особено ако леќата е многу сублуксирана. Сублуксација (делумна дислокација) на леќата може клинички да се открие кај околу 60% од луѓето со Марфанов синдром со употреба на биомикроскоп со пресечна ламба. Ако сублуксацијата на леќите е суптилна, тогаш може да се користи слика со ултразвучна биомикроскопија со висока резолуција.  Други знаци и симптоми кои влијаат на окото вклучуваат зголемена должина долж оската на Земјината топка, миопија, плошноста на рожницата, [[страбизам]], егзотропија и езотропија. Оние со MFS исто така се изложени на висок ризик за ран [[глауком]] и рана [[Перде (заболување)|катаракта]]. === Кардиоваскуларен систем === Најсериозните знаци и симптоми поврзани со Марфанов синдром го вклучуваат кардиоваскуларниот систем : непотребен замор, отежнато дишење, палпитации на срцето, [[Тахикардија|забрзано отчукување на срцето]] или [[Ангина пекторис|болка во градите што]] зрачи на грбот, рамото или раката. Ладните раце, раце и стапала исто така може да се поврзат со MFS поради несоодветна циркулација. Срцев шум, абнормално читање на [[Електрокардиографија|ЕКГ]] или симптоми на [[Ангина пекторис|ангина]] може да укажат на понатамошна истрага. Знаците на регургитација од пролапс на митралните или аортните залистоци (кои го контролираат протокот на крв низ срцето) се резултат на цистична медијална дегенерација на вентилите, која најчесто се поврзува со МФС (види пролапс на митралната валвула, аортна регургитација). Сепак, главниот знак што ќе го наведе лекарот да размисли за основната состојба е проширена аорта или аортна аневризма . Понекогаш, никакви проблеми со срцето не се очигледни додека слабеењето на сврзното ткиво (цистична медијална дегенерација) во асцендентната аорта не предизвика аортна аневризма или аортна дисекција, хируршки итен случај. Дисекцијата на аортата најчесто е фатална и се манифестира со болка која зрачи по грбот, давајќи чувство на кинење. Бидејќи основните абнормалности на сврзното ткиво предизвикуваат MFS, инциденцата на дехисценција на протетската митрална валвула е зголемена. Треба да се внимава да се обиде да се поправат оштетените срцеви залистоци наместо да се заменат.<ref name="Ги запознаваме ретките болести"/> === Нервен систем === Дурална ектазија, слабеење на сврзното ткиво на дуралната кеса што го обвиткува [[‘Рбетен мозок|’рбетниот мозок]], може да резултира со губење на квалитетот на животот. Може да биде присутна долго време без да предизвика никакви забележливи симптоми. Симптоми кои можат да се појават се болки во долниот дел на грбот, болки во нозете, абдоминална болка, други невролошки симптоми на долните екстремитети или главоболки{{Цп}}симптоми кои обично се намалуваат кога лежите рамно. На [[Рендгенски зраци|рендген]], сепак, дуралната ектазија не е често видлива во раните фази. Влошувањето на симптомите може да бара [[Магнетна резонанција|МНР]] на долниот дел од ’рбетот. Дурална ектазија која напредувала до оваа фаза би се појавила на МРИ како проширена торбичка која се троши на [[Слабински прешлени|лумбалните пршлени]]. Други проблеми со ’рбетот поврзани со MFS вклучуваат дегенеративно заболување на дискот, цисти на ’рбетот и дисфункција на автономниот нервен систем.  == Генетика == [[Податотека:Autosomal_dominant_-_en.svg|мини|Марфановиот синдром е наследен во автосомно-доминантен модел.]] Секој родител со оваа состојба има 50% ризик да го пренесе генетскиот дефект на кое било дете поради неговата автосомно доминантна природа. Повеќето лица со MFS имаат уште еден засегнат член на семејството. Околу 75% од случаите се наследни. Таквите спонтани мутации се случуваат кај околу едно од 20000 раѓања. Марфановиот синдром е исто така пример за доминантна негативна мутација и хаплоинсуфициенција. Тоа е поврзано со променлива експресивност; нецелосната пенетрација не е дефинитивно документирана.  == Патогенеза == [[Податотека:Myxomatous_aortic_valve.jpg|алт=|мини| Микрографија која покажува миксоматозна дегенерација на аортната валвула, честа манифестација на MFS]] Марфанов синдром е предизвикан од мутации во ''FBN1'' [[ген]] на хромозомот 15,<ref>{{Наведено списание|date=July 1991|title=The defect in Marfan syndrome|journal=Nature|volume=352|issue=6333|pages=279–281|bibcode=1991Natur.352..279M|doi=10.1038/352279a0|pmid=1852198|doi-access=free}}</ref> која [[Генетика|шифрирањето]] фибрилин 1, гликобелковинска компонента на вонклеточната матрица. Фибрилин-1 е од суштинско значење за правилно формирање на вонклеточната матрица, вклучувајќи ја биогенезата и одржувањето на еластичните влакна. Вонклеточната матрица е критична и за структурниот интегритет на сврзното ткиво, но исто така служи и како резервоар за факторите на раст. Еластичните влакна се наоѓаат низ телото, но се особено изобилни во аортата, лигаментите и цилијарните зони на окото; следствено, овие области се меѓу најтешко погодените. Тоа може да биде предизвикано и од низа интравенски кристални третмани кај оние кои се подложни на нарушување.  Создаден е [[Генетски изменет организам|трансгенски]] глушец кој носи единствена копија на мутант фибрилин-1, мутација слична на онаа пронајдена во човечкиот ген за кој е познато дека предизвикува MFS. Овој вид на глувци рекапитулира многу од одликите на човечката болест и ветува дека ќе обезбеди увид во патогенезата на болеста. Намалувањето на нивото на нормален фибрилин 1 предизвикува болест поврзана со Марфан кај глувците. Трансформирачкиот фактор на раст бета ( TGF-β ) игра важна улога во MFS. Фибрилин-1 директно врзува латентна форма на TGF-β, одржувајќи ја секвестрирана и неспособна да ја врши својата биолошка активност. Наједноставниот модел сугерира дека намалените нивоа на фибрилин-1 овозможуваат зголемување на нивото на TGF-β поради несоодветна секвестрација. Иако не е докажано како покачените нивоа на TGF-β се одговорни за специфичната патологија забележана со болеста, познато е дека се јавува воспалителна реакција која ослободува протеази кои полека ги деградираат еластичните влакна и другите компоненти на вонклеточната матрица. Важноста на патеката TGF-β беше потврдена со откривањето на сличниот Loeys-Dietz синдром кој го ''вклучува'' генот [[Хромозом 3 (човек)|TGFβR2 на хромозомот 3]], [[Рецептор (биохемија)|рецепторска белковина]] на TGF-β. === Марфаноид-прогероид-липодистрофија синдром === Синдромот на Марфаноид-прогероид-липодистрофија (МПЛ), познат и како синдром на Марфанова липодистрофија (МФЛС), е варијанта на МФС во кој Марфановите симптоми се придружени со одлики кои обично се поврзуваат со неонатален прогероид синдром (исто така познат како синдром Видеман-Раутенштрауч) во која се намалуваат нивоата на белото масно ткиво.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.omim.org/entry/616914|title=OMIM Entry - #616914 - MARFAN LIPODYSTROPHY SYNDROME; MFLS|work=omim.org|accessdate=2016-12-06}}</ref> Од 2010 година, се акумулираат докази дека MPL е предизвикана од мутации во близина на 3'-крајот на генот FBN1.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=November 2010|title=Marfan syndrome with neonatal progeroid syndrome-like lipodystrophy associated with a novel frameshift mutation at the 3' terminus of the FBN1-gene|journal=American Journal of Medical Genetics. Part A|volume=152A|issue=11|pages=2749–2755|doi=10.1002/ajmg.a.33690|pmid=20979188}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=April 2014|title=Neonatal progeroid variant of Marfan syndrome with congenital lipodystrophy results from mutations at the 3' end of FBN1 gene|journal=European Journal of Medical Genetics|volume=57|issue=5|pages=230–234|doi=10.1016/j.ejmg.2014.02.012|pmid=24613577}}</ref> Се покажа дека овие луѓе имаат и недостаток на аспрозин, белковински хормон што го регулира гликоза кој е производ на C-терминалното расцепување на профибрилин. Нивоата на аспрозин забележани кај овие луѓе беа пониски од очекуваното за хетерозиготен генотип, во согласност со доминантниот негативен ефект.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=April 2016|title=Asprosin, a Fasting-Induced Glucogenic Protein Hormone|journal=Cell|volume=165|issue=3|pages=566–579|doi=10.1016/j.cell.2016.02.063|pmc=4852710|pmid=27087445}}</ref> == Дијагноза == [[File:Marfan_Syndrome_E00551_(CardioNetworks_ECHOpedia).webm|лево|мини|Ултразвук на лице со Марфанов синдром, кој покажува проширен аортен корен.]] Дијагностичките критериуми на MFS беа меѓународно договорени во 1996 година.<ref>{{Наведено списание|date=April 1996|title=Revised diagnostic criteria for the Marfan syndrome|journal=American Journal of Medical Genetics|volume=62|issue=4|pages=417–426|doi=10.1002/(SICI)1096-8628(19960424)62:4<417::AID-AJMG15>3.0.CO;2-R|pmid=8723076}}</ref> Сепак, Марфановиот синдром често е тешко да се дијагностицира кај децата, бидејќи тие обично не покажуваат симптоми додека не достигнат пубертет. Дијагнозата се заснова на семејна историја и комбинација на главни и помали индикатори на нарушувањето, ретки кај општата популација, кои се јавуваат кај една индивидуа{{Цп}}на пример: четири скелетни знаци со еден или повеќе знаци во друг телесен систем како што се окуларни и кардиоваскуларни кај една индивидуа. Следниве состојби може да произлезат од MFS, но може да се појават и кај луѓе без некое познато основно нарушување. Многумина имаат малку типични симптоми и знаци и немаат специфични хистолошки или биохемиски промени. Во 99% од случаите, можно е да се користат генетски тестови за да се потврди дијагнозата на Марфановиот синдром. Сепак, тоа е скап процес бидејќи генот може да мутира на повеќе од 3 000 начини. Другите методи вклучуваат НМР – јадрена магнетна резонанца и КТ - компјутерска томографија. Се препорачува годишно редовно проценување (1 x - 2 x годишно) на димензиите на почетниот дел на аортата со користење на ултразвучен преглед и следење на прогресијата на промените. Се препорачува и следење на офталмолошките промени. Познавањето на знаците на Марфановиот синдром може да спаси живот. === Диференцијална дијагноза === Многу други нарушувања може да предизвикаат ист тип на телесни одлики како Марфановиот синдром.<ref>{{Наведена книга|title=Emery and RImoin's Principles and Practice of Medical Genetics. 5th ed.|vauthors=Rimoin DL, Connor JM, Pyeritz RE, etal|publisher=Churchill Livingstone Elsevier|year=2007|location=Philadelphia, Pennsylvania}} </ref> Генетското тестирање и проценката на други знаци и симптоми може да помогне да се разликуваат. Следниве се некои од нарушувањата кои можат да се манифестираат како „марфаноид“:  * Вродена контрактурална арахнодактилија, позната и како синдром Билс-Хехт; * Елерс-Данлосов синдром; * [[Хомоцистинурија]]; * Лоејс-Дитц синдром; * МАСА фенотип; * Мултипна ендокрина неоплазија, тип 2Б; * Шпринцен-Голдберг синдром;<ref>{{Harvnb|Greally|GeneReviews|2010}}</ref> * Стиклер синдром; == Управување == Не постои лек за Марфанов синдром, но очекуваниот животен век значително се зголемил во последните неколку децении  и сега е слична на онаа на просечниот човек.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.niams.nih.gov/health_info/marfan_syndrome/|title=Questions and Answers about Marfan Syndrome|publisher=Niams.nih.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20140409161405/http://www.niams.nih.gov/Health_Info/Marfan_Syndrome/|archive-date=9 April 2014|accessdate=23 June 2014}}</ref> Се препорачуваат редовни прегледи за следење на здравјето на срцевите залистоци и [[аорта]]та. Марфановиот синдром се третира со решавање на секое прашање како што се појавува и, особено, превентивни лекови дури и за малите деца за забавување на прогресијата на аортната дилатација. Целта на оваа стратегија за третман е да се забави прогресијата на дилатацијата на аортата и да се спречи какво било оштетување на срцевите залистоци со елиминирање на срцевите аритмии, минимизирање на отчукувањата на срцето и намалување на [[Крвен притисок|крвниот притисок]] на лицето.  === Физичка активност === Американската асоцијација за срце ги даде следниве препораки за лицата со Марфанов синдром без или со блага аортна дилатација: * Веројатно дозволени активности: куглање, голф, лизгање (но не и хокеј на мраз), нуркање, брзо одење, неблагодарна работа, стационарно возење велосипед, скромно планинарење и тенис во двојки. * Среден ризик: кошарка (и полна и половина терен), рекет, сквош, трчање (спринт и џогирање), скијање (спуст и крос-кантри), фудбал, тенис во сингл, фудбал со допир (знаме), бејзбол, софтбол, велосипедизам, скутско пливање, мотоциклизам и јавање коњи. * Висок ризик: телоградба, кревање тегови (неслободни и слободни тежини), хокеј на мраз, качување по карпи, сурфање на ветер, сурфање и нуркање. === Лекови === Менаџментот често вклучува употреба на [[бета блокатор]]и како што е пропранолол или ако не се толерираат [[Блокатор на калциумовите канали|блокатори на калциумови канали]] или [[АКЕ инхибитор]]и. ==Третман== Тим експерти се вклучени во третманот: кардиолог, офталмолог, педијатар, ортопед и генетичар. Третманот се фокусира на спречување и лекување на компликации. Кај многу високи девојки, потенцијалната висина може да се намали со предизвикување пубертет на 10 - годишна возраст, со употреба на естроген и прогестерон. Употребата на резерпин и пропранолол може да помогне во спречување на ширење (дилатација) на дисекција на аортата бидејќи овие лекови ја намалуваат јачината на протокот на крв. Ако аортата се прошири, погодениот дел понекогаш може да биде хируршки поправен или заменет. Бремените жени се особено изложени на ризик од компликации на аортата; за можноста за корекција на аортата треба да се дискутира пред зачнувањето. Скелетни проблеми кои се јавуваат како резултат на Марфановиот синдром понекогаш можат да предизвикаат значителна болка и непријатност. 70 % од луѓето со Марфанов синдром имаат болка во и околу зглобовите. Доброто и правилно држење на телото, вежбањето и употребата на помагала кои ги поддржуваат зглобовите можат да бидат од голема помош. Физиотерапијата користи различни методи кои можат да помогнат при движењето и зајакнувањето на мускулите.<ref name="Ги запознаваме ретките болести"/> === Хирургија === Ако проширувањето на аортата напредува до [[аневризма]] со значителен пречник, предизвикува дисекција или руптура или доведува до откажување на аортната или друга валвула, тогаш операцијата (евентуално композитен графт на аортна валвула или замена на аортниот корен што штеди вентил ) станува неопходно. Иако операцијата на аортен графт (или која било васкуларна хирургија) е сериозен потфат, генерално е успешна ако се преземе на изборна основа.<ref>{{Наведена изјава за печат|title=Elective Aortic Root Surgery in Marfan Syndrome Appears Safe and Durable: Presented at STS|publisher=Doctor's Guide}}<br /><br />See also: </ref> Операцијата во услови на акутна аортна дисекција или руптура е значително попроблематична. Елективна операција на аортна валвула/графт обично се разгледува кога пречникот на коренот на аортата достигнува 50 мм, но секој случај треба конкретно да се процени од квалификуван кардиолог. Новите хируршки техники кои штедат вентили стануваат се почести. Како што луѓето со Марфанов синдром живеат подолго, другите васкуларни поправки стануваат се почести, на пр., поправки на десцендентна торакална аортна аневризми и аневризми на други садови освен аортата.  Скелетните и окуларните манифестации на Марфановиот синдром исто така може да бидат сериозни, иако не се опасни по живот. Овие симптоми обично се третираат на соодветен начин за состојбата, како што се лекови против болки или мускулни релаксанти . Бидејќи Марфанов синдром може да предизвика асимптоматски абнормалности на ’рбетниот столб, секоја операција на ’рбетниот столб на лице Марфан треба да следи само детална слика и внимателно хируршко планирање, без оглед на индикацијата за операција. Окуларните компликации на МФС често може да се третираат со операција. Ектопија леќа може да се третира, бидејќи вештачките леќи може да се вградат хируршки. Покрај тоа, операцијата може да се справи со [[глауком]] и [[Перде (заболување)|катаракта]]. Третманот на спонтан пневмоторакс зависи од волуменот на воздухот во плевралниот простор и природната прогресија на состојбата на поединецот. Мал пневмоторакс може да се реши без активен третман за една до две недели. Рекурентните пневмоторацеси може да бараат операција на градниот кош. На пневмоторацесите со умерена големина може да им треба третман на граден дрен неколку дена во болница. Големите пневмотораци најверојатно се медицински итни случаи кои бараат итна декомпресија. Како алтернативен пристап, исто така се користат прилагодени потпори за коренот на аортата. Почнувајќи од 2020 година, оваа постапка е користена кај над 300 луѓе, а првиот случај се случил во 2004 година.<ref>{{Наведено списание|date=September 2017|title=Practical clinical applications of 3-D printing in cardiovascular surgery|journal=Journal of Thoracic Disease|volume=9|issue=9|pages=2792–2797|doi=10.21037/jtd.2017.08.63|pmc=5708385|pmid=29221242}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=September 2020|title=Personalized external aortic root support|journal=Interactive Cardiovascular and Thoracic Surgery|volume=31|issue=3|pages=342–345|doi=10.1093/icvts/ivaa111|pmid=32761056|doi-access=free}}</ref> === Бременост === За време на бременоста, дури и во отсуство на кардиоваскуларни абнормалности пред зачнувањето, жените со Марфанов синдром се изложени на значителен ризик од аортна дисекција, која често е фатална дури и кога се лекува брзо. Тогаш, жените со Марфанов синдром треба да добијат темелна проценка пред зачнувањето, а ехокардиографијата треба да се прави на секои шест до 10 недели во текот на бременоста, за да се процени пречникот на аортниот корен. За повеќето жени, можно е безбедно вагинално породување. [[Пренатална дијагноза|Пренаталното тестирање]] може да се изврши кај жени со Марфанов синдром за да се утврди дали состојбата е наследена кај нивното дете. Во 10-та до 12-та недела од бременоста, може да се изврши испитување на парче плацентарно ткиво преку тест наречен земање примероци од хорионски ресички за да се постави дијагноза. Друг пренатален тест може да се изврши наречен амниоцентеза на 16-18 недели од бременоста. == Прогноза == Пред современите кардиоваскуларни хируршки техники и лекови како што се лосартан и [[метопролол]], прогнозата на оние со Марфанов синдром не беше добра: низа кардиоваскуларни проблеми кои не се лекуваат беа вообичаени. Животниот век бил намален за најмалку една третина, а многумина починале во тинејџерските и дваесеттите години поради кардиоваскуларни проблеми. Денес, кардиоваскуларните симптоми на Марфановиот синдром сè уште се најзначајните прашања во дијагнозата и управувањето со болеста, но соодветно профилактичко следење и профилактичка терапија нуди нешто што се приближува до нормален животен век, а повеќе манифестации на болеста се откриваат бидејќи се повеќе пациенти живеат подолго.<ref>{{Наведено списание|date=May 2008|title=Medical management of Marfan syndrome|journal=Circulation|volume=117|issue=21|pages=2802–2813|doi=10.1161/CIRCULATIONAHA.107.693523|pmid=18506019|doi-access=free}}</ref> Жените со Марфанов синдром живеат подолго од мажите. == Епидемиологија == Марфановиот синдром подеднакво ги погодува мажите и жените, и мутацијата не покажува етничка или географска пристрасност. Проценките покажуваат дека околу 1 од 5.000 до 10.000 лица имаат Марфанов синдром. == Историја == Марфановиот синдром е именуван по Антоан Марфан, францускиот педијатар кој прв ја опишал состојбата во 1896 година откако забележал впечатливи одлики кај петгодишно девојче. Генот поврзан со болеста првпат бил идентификуван од Франческо Рамирес во Медицинскиот центар Маунт Синај во [[Њујорк (град)|Њујорк]] во 1991 година. == Познати пациенти == Познати луѓе кои имале Марфанов синдром вклучуваат: * Винсент Скијавели; * Исаја Остин;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.espn.com/nba/story/_/id/18175535/former-baylor-bears-star-isaiah-austin-diagnosed-marfan-syndrome-2014-said-doctors-cleared-return-basketball|title=Isaiah Austin: Doctors have cleared my return|date=December 2016}}</ref> * Џонатан Жана;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.si.com/nba/2017/06/09/jonathan-jeanne-draft-prospect-marfan-syndrome|title=NBA prospect Jeanne diagnosed with Marfan syndrome}}</ref> * Фло Хајман;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.smh.com.au/sport/is-it-a-genetic-flaw-that-makes-phelps-the-greatest-20080816-gdsqwk.html|title=Is it a genetic flaw that makes Phelps the greatest?|date=16 August 2008}}</ref> * Џои Рамон; * Џон Тавенер;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://johntavener.com/life/health/|title=Health &#124; Sir John Tavener}}</ref> * Бредфорд Кокс;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/as-his-recent-bizarre-behaviour-shows-deerhunters-bradford-cox-hasnt-mellowed-and-thats-why-we-need-13072|title=As His Recent Bizarre Behaviour Shows, Deerhunter's Bradford Cox Hasn't Mellowed – and That's Why We Need Him|date=9 December 2015|work=[[NME]]}}</ref> * Хавиер Ботет;<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-48266431|title=Javier Botet: Meet the actor behind Hollywood's monsters|last=Cooper|first=Kelly-Leigh|date=May 27, 2019|work=BBC News|access-date=November 27, 2021}}</ref> * Остин Карлајл;<ref>{{Наведени вести|url=https://www.nme.com/news/music/mice-men-frontman-austin-carliles-devastating-message-fans-wont-get-better-1884707|title=Of Mice and Men's Austin Carlile's devastating message to fans: 'I won't get better'|last=Trendell|first=Andrew|date=December 1, 2016|work=[[NME]]|access-date=November 27, 2021}}</ref> * Троја Сиван;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.popbuzz.com/music/artists/troye-sivan/news/troye-sivan-body-shaming-twitter/|title=Troye Sivan fires back at body-shaming Twitter post|work=PopBuzz|language=en|accessdate=2022-01-13|archive-date=2022-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20220113235312/https://www.popbuzz.com/music/artists/troye-sivan/news/troye-sivan-body-shaming-twitter/|url-status=dead}}</ref> Покрај тоа, следните историски личности и познати личности често се појавуваат на списоци со луѓе со Марфанов синдром, но од случај до случај доказите се шпекулативни, сомнителни, па дури и побиени. == Поврзано == * [[Елерс-Данлосов синдром]] * [[Кашин-бекова болест]] * [[Лоејс-Дитц синдром]] * [[Нокти-Патела синдром]] * [[Пролапс на митралната валвула]] == Библиографија == * {{Наведена мрежна страница|url=http://www.heptune.com/Marfans.html|title=Lorenz, Maegara "The Mystery of Akhenaton: Genetics or Aesthetics"|last=Lorenz|first=Megaera|publisher=Heptune.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20100208110136/http://www.heptune.com/Marfans.html|archive-date=February 8, 2010|accessdate=March 21, 2010|ref={{harvid|Lorenz|2010}}}} * {{Наведена книга|title=Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt|last=Montserrat|first=Dominic|publisher=Routledge|year=2003|isbn=0415301866|edition=1 paperback|location=London; New York|orig-year=2000}} * {{Наведена книга|title=Akhenaten: Egypt's False Prophet|last=Reeves|first=Nicholas|date=2019|publisher=[[Thames & Hudson]]|isbn=978-0-500-29469-7|edition=Electronic|location=London; New York|lccn=00108868|author-link=Nicholas Reeves|orig-year=2001}} == Надворешни врски == * {{Dmoz|Health/Conditions_and_Diseases/Musculoskeletal_Disorders/Connective_Tissue/Marfan_Syndrome}} * [http://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=EN&Expert=558 Страница за болест Орфанет за Марфанов синдром] {{Нормативна контрола}} == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Ретки болести]] jsoj0fl5hqs78i78sc8jrv0al2na2dx Меѓународни мочуришта 0 1289685 5294022 4852727 2024-11-20T07:19:08Z BosaFi 115936 5294022 wikitext text/x-wiki '''Меѓународни мочуришта''' — глобална организација која работи на одржување и обновување на [[Моклиште|мочуриштата]] и нивните ресурси за луѓето и [[Биоразновидност|биолошката разновидност]]. Тоа е независна, непрофитна, глобална организација, поддржана од владини и невладини организации од преку целиот свет. Со седиште претежно во светот во развој, има 20 регионални, национални или проектни канцеларии на сите континенти и седиште во Еде, [[Холандија]] . Невладината организација работи во над 100 земји и во различни размери за да се справи со проблемите што ги засегаат мочуриштата. Со голема поддршка на десетици владини, невладини и корпоративни донатори и партнери, поддржува околу 80 проекти.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.wetlands.org/publications/annual-review-accounts-2017/|title=Annual Review and Accounts 2017|work=Wetlands International|language=en-US|accessdate=2018-08-09}}</ref> Работата на Меѓународните Мочуришта се движи од истражувања и теренски проекти засновани на заедницата до застапување и ангажирање со владите, корпоративните и меѓународните политички форуми и конвенции. Меѓународни мочуришта работат преку партнерства и се поддржани од придонеси од широка специјализирана експертска мрежа и илјадници волонтери. == Историја == Основана е во 1937 година како „Меѓународна истрага за диви птици“ и организацијата била фокусирана на заштита на [[Патки|водните птици]]. Подоцна, името стана '''Меѓународно биро за истражување на водни птици и мочуришта''' ( '''IWRB''' ). Опсегот стана поширок; Покрај водните птици, организацијата работеше исто и за заштита на водните подрачја. Подоцна, организации со слични цели се појавија во [[Азија]] и [[Америка]]: „Азиското биро за мочуришта“ (AWB) (иницирано како „INTERWADER“ во 1983 година) и „Мочуришта за Америка“ (WA) (иницирано во 1989 година). Во 1991 година, трите организации започнаа многу тесно да соработуваат. Во 1995 година, работниот однос многу се разви во глобалната организација Меѓународни мочуришта.<ref>''[https://www.wetlands.org/about-us/our-history/ History of Wetlands International]''</ref> Меѓународни мочуришта работат во многу тематски области ширум светот, вклучувајќи ги врските помеѓу [[тресет]]ите и [[Глобално затоплување|климатските промени]], како и мочуриштата и [[Преселба на птиците|миграцијата на]] водните птици, врз основа на опсежни истражувања, како и на теренски проекти.<ref>[http://www.wetlands.org/aboutus ''About Wetlands International''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140627081317/http://www.wetlands.org/aboutus |date=2014-06-27 }}, Wetlands International</ref> Го координира Меѓународниот попис на водни птици, голем граѓански научен проект со повеќедецениски податоци.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.wetlands.org/news/value-counting-birds-people-nature/|title=The value of counting birds for people and nature - Wetlands International|work=Wetlands International|access-date=2018-08-09|language=en-US}}</ref> == Клучни области на работа == Во моментов,Меѓународни мочуришта имаат четири основни области на работа, кои се: === Тресети === Работата на Меѓународни мочуришта за тресетите е најмногу фокусирана во Евроазија и југоисточна Азија. Тресетските шуми во [[Централен Калимантан]] се проучуваат и се работи особено за ублажување на климата.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.wetlands.org/our-approach/peatland-treasures/climate-mitigation-and-adaptation/|title=Climate mitigation and adaptation - Wetlands International|work=Wetlands International|access-date=2018-08-09|language=en-US|archive-date=2018-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20180809122036/https://www.wetlands.org/our-approach/peatland-treasures/climate-mitigation-and-adaptation/|url-status=dead}}</ref> Проектот Враќање на тресетите во Русија е заеднички напор со владата и Универзитетот Грајфесвалд и бил признат од UNFCCC со наградата Momentum for Change во 2017 година, за складирање до 200.000 тони CO2 е емисија на јаглерод секоја година со повторно навлажнување на тресетите и спречување пожари.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://unfccc.int/climate-action/momentum-for-change/planetary-health/restoring-peatlands-in-russia-i-russia|title=Restoring Peatlands in Russia|work=unfccc.int|accessdate=2021-09-23}}</ref> Во сериозно деградираните тресетски површини во [[Централен Калимантан]] (Индонезија), одводните канали и сечата имаа катастрофални влијанија во обид за да ги претворат несоодветните тресетски мочуришта во оризови полиња . Со изградба на мали брани и блокови, било запрено одводнувањето на просторот,кое што спречи понатамошна оксидација на тресетската почва. Областа потоа била пошумена со домашни видови дрвја и противпожарни бригади на заедницата за да може се спречи огромниот проблем на островот со тресетските пожари. === Кинеските мочуришта Руергаи === Претходната работа во Кина ги вклучи мочуриштата<ref>{{Наведени вести|url=https://www.wetlands.org/news/china-commits-to-strengthen-collaboration-on-wetlands/|title=China commits to strengthen collaboration on wetlands - Wetlands International|work=Wetlands International|access-date=2018-08-09|language=en-US}}</ref> а новата работа најмногу се однесува на летот на [[Жолто Море|птиците преселници Жолто Море]] /Бохаи.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.wetlands.org/news/the-yellow-sea-a-site-of-global-importance-for-migratory-birds/|title=The Yellow Sea, a site of global importance for migratory birds - Wetlands International|work=Wetlands International|access-date=2018-08-09|language=en-US}}</ref> Истекот од ледниците на Хималаите кон кинеската низина е регулиран и складиран во мочуриштата Руергаи. Канцеларијата на Меѓународни мочуришта China многу работеше на тоа овој тресет да биде прогласен за Рамсар, со што кинеската влада има обврска да ја заштити областа. Понатаму, поради работата со локалните кинески власти во мерењето на влијанието на различните опции за управување, рударството и одводнувањето на тресет сега веќе не се дозволени во Руергаи и во соседните окрузи.<ref>{{Наведено списание|last=Schumann|first=M|last2=Thevs|first2=Niels|last3=Joosten|first3=Hans|date=2008-01-01|title=Extent and degradation of peatlands on the Ruoergai Plateau (Tibet, China) assessed by remote sensing|url=https://www.researchgate.net/publication/285816091_Extent_and_degradation_of_peatlands_on_the_Ruoergai_Plateau_Tibet_China_assessed_by_remote_sensing|journal=Pristine Mire Landscape|pages=77–80}}</ref> Ова, исто така, води до подобрено снабдување со вода во [[Жолта Река|Жолтата река]] и [[Јангцекјанг|реката Јангце]] . === Турберас од Огнена Земја, Аргентина === Во [[Огнена Земја]], Аргентина, канцеларијата на Латинска Америка Меѓународни мочуришта градат свест за одржливо користење на тресетите од локално до национално ниво, што многу придонесе за нивната заштита. === Крајбрежни мочуришта === Крајбрежните мочуришта како што се шумите со мангрови [[Корален гребен|и коралните гребени многу го]] намалуваат влијанието на бурите. Мангровите дури можат да се справат со [[Идно морско ниво|порастот на нивото на морето]] и да обезбедат заштита од ударите на брановите. === Сушни региони === Во сушните региони како што е потсахарска Африка,често има помалку врнежи и подолги суши што го зголемуваат и онака огромното значење на [[Сахел|мочуриштата Сахел]], а во исто време ја загрозуваат прекумерната експлоатација на овие области. Меѓународни мочуришта работат во Мали на подобрување на егзистенцијата и снабдувањето со вода на заедниците во внатрешната делта на Нигер во променлива клима. === Биолошка разновидност и водни птици === Меѓународни мочуришта работат на заштита и обновување на богатата биолошка разновидност на мочуриштата. Милиони водни птици зависат од мочуриштата, како мочуриштата, езерата и крајбрежните зони.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://datazone.birdlife.org/sowb/spotwetlands|title=BirdLife Data Zone|work=datazone.birdlife.org|accessdate=2018-08-09}}</ref> Меѓународни мочуришта координираат меѓународен попис на водни птици во повеќето земји во светот надвор од САД, каде што се приближува до Божиќниот број на птици што го води Здружението Одубон . Пописот се одржува во 143 земји, поделени во пет региони, посетени 15.000 локации во текот на 60 години.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.wetlands.org/our-approach/healthy-wetland-nature/international-waterbird-census/|title=International Waterbird Census - Wetlands International|work=Wetlands International|access-date=2018-08-09|language=en-US|archive-date=2018-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20180809153045/https://www.wetlands.org/our-approach/healthy-wetland-nature/international-waterbird-census/|url-status=dead}}</ref> ==== Промовирање на заштита на мочуриштата долж патеките на водните птици ==== Меѓународни мочуришта промовираат воспоставување на еколошки мрежи на добро управувани, заштитени мочуришта, долж главните патеки на летот на водните птици [[Преселба на птиците|преселници]] . Овие мочуришта обезбедуваат отскочни камења за водните птици преселници; клучно за нивниот опстанок. Меѓународни мочуришта ги поддржува меѓународните владини договори за создавање на овие мрежи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.unep-aewa.org/en/news/wetlands-international-arctic-africa|title=Wetlands International: From the Arctic to Africa {{!}} AEWA|work=www.unep-aewa.org|language=en|accessdate=2018-08-09}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cms.int/en/about/partnerships|title=Partnerships {{!}} CMS|work=www.cms.int|language=en|accessdate=2018-08-09}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.wetlands.org Меѓународни мочуришта] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Природозаштитни организации]] 68cvg8hy4kqh35ht1efq2f05a5t429q Јован Бијелиќ 0 1290743 5293988 5241914 2024-11-19T23:16:52Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:JovanBijelić.jpg|JovanBijelić.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293988 wikitext text/x-wiki '''Јован Бијелиќ''' ( Ревеник, [[30 јуни]] [[1884]] - Белград, 12 март 1964) <ref name="Павле Бељански">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.pavle-beljanski.museum/prikaz-autora-pojedinacan.php?autor=3|title=Јован Бијелић|last=|authorlink=|year=2009|work=|publisher=Спомен збирка Павла Бељанског|language=sr|format=|others=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131111125431/http://www.pavle-beljanski.museum/prikaz-autora-pojedinacan.php?autor=3|archive-date=11 ноември 2013|accessdate=8 февруари 2012}}</ref><ref name="Матица српска">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.maticasrpska.org.rs/biografije/tom01.pdf|title=Српски биографски речник, I том, А ‐ Б (2004)|last=|authorlink=|year=2004|work=|publisher=Матица српска|language=sr|format=|others=|archive-url=https://web.archive.org/web/20110916095457/http://www.maticasrpska.org.rs/biografije/tom01.pdf|archive-date=16 септември 2011|accessdate=11 ноември 2013}}</ref> бил [[Србија|српски]] и југословенски сликар. Бијелиќ е еден од најзначајните југословенски уметници меѓу двете светски војни и еден од најважните српски претставници на колористичкиот експресионизам. == Биографија == [[Податотека:Jovan Bijelić 2009 Serbian stamp.jpg|мини|Јован Бијелиќ 2009 Српска марка]] [[Податотека:Jovan Bijelić 1981 Yugoslavia stamp.jpg|мини]] Јован Бијелиќ на осум години отишол во основно училиште во Босански Петровац, што било природно бидејќи неговото училиште било многу оддалечено од неговиот дом. По завршувањето на основното училиште се запишал во Големата гимназија во [[Сараево]]. По завршувањето на две одделенија од гимназијата, тој се префрлил на Занаетчиското училиште, што му овозможило да ги развие своите преференции. Кога во [[1906]] г. Чешкиот сликар Јан Карел Јановски дошол во Сараево во 2000 година и отворил сликарско училиште, а Јован Бијелиќ се запишал во тоа училиште, каде во текот на школувањето добил солидна занаетчиска основа за понатамошната работа и обука. Понатамошното сликарско образование Бијелиќ го добил од [[1909]] година до [[1913]] година студирал сликарство на Академијата за уметности во [[Краков]], кај Т. Аксентовиќа, Л. Вичуловског и.. Панкијевиќ. Во [[Париз]] престојувал во 1913/14 година, а од [[1915]] г. со Влахо Буковац во [[Прага]]. По завршувањето на училиштето се вработил како професор по цртање во гимназијата во Бихаќ. Оваа работа му овозможила да го избегне воениот рок и имал многу слободно време да се посвети на сликањето. Во Бихаќ поминал од 1915 до 1919 година. Таму се оженил со Софија, основал семејство и имал две деца, ќерката Дубравка и синот Северин. Првата изложба ја организирал во [[1919]] година во [[Загреб]], а потоа бил поканет во [[Белград]] да биде сценограф, а потоа и раководител на сликарската работилница на [[Народен театар (Белград)|Народниот театар]]. Најчесто сликал [[портрет]]и, пејсажи, мртви природи и композиции. Тој помина низ неколку фази во кои влијанието на кубизмот било изразено во скулптурниот концепт на цврсто моделирана форма и скржавост на палетата, а потоа, под влијание на фовизмот, создал колоритни дела со исклучителна сочност и сензуален израз. Во последната фаза, тој растворувал предмети со вознемирени потези на боја. Првата самостојна изложба ја имал во [[1917]] година. во [[Сараево]], а втората во 1919 година во [[Загреб]]. Учествувал на многу колективни изложби. Имал самостојни изложби и во [[Белград]] ([[1929]], [[1932]], [[1957]], [[1968]]), [[Љубљана]] (1959) и [[Бихаќ]] (1960). Неговите дела се наоѓаат во повеќе музеи и галерии: Музејот на современа уметност и Народниот музеј во Белград (38 дела), во Меморијалната колекција на Павле Бељански во [[Нови Сад]] итн. Добитник е на голем број сликарски награди. Некои од неговите најпознати дела се: „Портрет на девојка“, „Капач“ (1929), „Јајце“ (1924), „Ќерка на уметник“ ([[1927|1927/28]]), „Двор“ (1928), „Женски Акт“ (1929)., „Сараево“ (1932), „Портрет на една старица“ (1941), „Девојка со кукла“ (1928), „Момчето јава на лавот“ (1929), „Апстрактен пејзаж“ (1920). Тој е еден од основачите и член на сликарските групи „Облик“, „Самостални“ и „Независни“. Од [[1963]] година е редовен член на [[Српска академија на науките и уметностите|Српската академија на науките и уметностите]]. Погребан е во Алејата на народните херои на Новите гробишта. Во [[Град Белград|белградската општина]] Вождовац постои [[улица]] која го носи името на Јован Бијелиќ. == Учениците на Бјелиќ == Педагошката работа Јован Бијелиќ ја започнал додека служел како учител по цртање во гимназијата во Бихаќ од [[1915]] година до [[1919]] година. Наставата по сликарски вештини започна во [[1917|1917 година]] . држејќи приватни часови на 16-годишниот Мухамед Куленовиќ. Кога се преселил во Белград, продолжил да се занимава со педагошка работа, имал приватно училиште од кое дипломирале како сликари кои подоцна популарно ги нарекувале ученици на Бјелиќ. Во ова училиште, кое се наоѓало во ателјето на Јован Бијелиќ на поткровјето на машката гимназија, дипломирале во првата група: Павле Васиќ, Ѓорѓе Поповиќ и Предраг Милосављевиќ, а подоцна во вториот круг: Никола Граовац, [[Љубица Сокиќ|Љубица]] [[Љубица Сокиќ|Сокиќ]], Даница Антиќ, Миомир Дениќ, Алекса Ќелебоновиќ, Ристиќ, Чедомир Васиќ, Стојан Трумиќ, Јурица Рибар, [[Богдан Шупут]], Бора Грујиќ, Бора Барух, Миливој Николајевиќ, [[Душан Влајиќ]], Олга Радосављевиќ . Ова училиште било популарно меѓу младите кои сакале да се занимаваат со ликовни уметности. Десет студенти на „Сликарската школа на Бијелиќ“ подоцна формирале група сликари позната како „Десеторо / Десеторика“ и ги претставувале младите југословенски сликарски сили од тоа време. Сликарската група „Десеторо“ изложувала заедно во [[1940]] година во [[Белград]] и [[Загреб]]. Групата ја сочинувале: Даница Антиќ, Боривој Грујиќ, Никола Граовац, Душан Влајиќ, Миливој Николајевиќ, Јурица Рибар, Љубица Сокиќ, Стојан Трумиќ, Алекса Челебоновиќ и Богдан Шупут.<ref>[http://www.rastko.rs/likovne/clio/acelebonovic-povest.html Grupa "Desetorica"]</ref> Иако по хетероген состав, групата се состоела од 2 жени и 8 мажи. Заедничко за оваа група било тоа што сите билесликари и ученици на Јован Бијелиќ. Некои од овие уметници загинале во [[Втора светска војна|Втората светска војна]], а оние што преживеале биле значајни уметници во повоениот период. == Група „Форма“ == Заедно со колегите Петро Палавичини и Бранко Поповиќ, Јован Бијелиќ во [[1926]] година ја формирале групата „Форма“, на која и се придружиле: Петар Добровиќ, Живорад Настасијевиќ, [[Тома Росандиќ]], Вељко Станојевиќ, [[Сретен Стојановиќ]], [[Сава Шумановиќ|Сава]] Шумановиќ и Марино Тарталја како основачки членови, а подоцна на оваа група и се придружиле: Игњат, Петровиќ, Иван Радовиќ, Мате Размиловиќ, Ристо Стијовиќ, архитект Драгиша Брашован. Оваа група ја сочинувале веќе познати уметници. Правилата на групата биле усвоени на седницата на [[8 ноември]] [[1930]]<nowiki/>година а МВР ги потврдило на [[20 јули]] [[1932]] година.<ref name="autogenerated1">Тихић, Смаил (1972). Јован Бијелић-Живот и дело (на ((sr))). YU-Сарајево: „Веселин Маслеша“,</ref> Формирањето на групата „Облик“ имало пресудно влијание врз афирмацијата и поширокото проникнување на современите уметнички концепти и текови во белградскиот уметнички центар. Најзначајниот придонес за тоа секако дал Јован Бијелиќ, кој не само што бил основач, туку и главен столб на оваа групација. Овде значајна улога одиграло и неговото чувство за педагошка работа. Успехот на оваа група било и успех на самиот Јован Бјелиќ. == Уметнички опус == [[Податотека:Mrtva_priroda,_Jovan_Bjelić.jpg|мини|Делото „Мртва природа“ е создадено во периодот 1930-1940 година. години. Тој е дел од колекцијата на Историјата на уметноста на Народниот музеј во Лесковац]] Јован Бијелиќ бил многу плоден творец, тој се рефлектирал во различни уметнички дисциплини и техники<ref name="autogenerated1"/> зад уметникот се и други дела: * 981 слики во масло, * 103 акварели, * 52 пастели, * 676 цртежи, * 19 илустрации на книги, * 94 сценографии, * 8 објавени раскази и еден во ракопис и * 1 превод == Самостојни изложби == Во текот на животот, Јован Бијелиќ изложувал на близу 200 групни изложби во земјата и странство, а негови самостојни изложби биле: * [[1919|1919 година]] Загреб, Салон Улрих, * [[1929|1929 година]] Белград, Павилјон за уметност, * [[1932|1932 година]] Белград, Павилјон за уметност, * [[1957|1957 година]] Белград, Павилјон за уметност, * 1957 година Сараево, Павилјон за уметност, * [[1958|1958 година]] Љубљана, Павилјон Јакопич, * [[1960|1960 година]] Бихаќка, Музеј на АВНОЈ и Поуње, * [[1961|1961 година]] Зрењанин, фоајето на Народниот театар, * [[1964|1964 година]] Панчево, Младинско ателје, * [[1968|1968 година]] Белград, Музеј на современа уметност, * 1968 година Сараево, Уметничка галерија. == Признанија == * Октомвриска награда; * Награда 7 јули * Орден за труд од прв ред == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == {{Портал|Биографија}} * [https://web.archive.org/web/20160305012005/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/IstClan.aspx?arg=744, Биографија на веб-страницата на САНУ] * [https://web.archive.org/web/20071027112929/http://www.openbook.ba/izraz/no06/06_husein_tahmiscic.htm Хусеин Тахмишчиќ: „Останува само мојата Босна“ (текст за Јован Бијелиќ)] * [https://web.archive.org/web/20160305032550/http://www.most.ba/091/048.aspx Воислав Вујаниќ: „Повикување на Босна“ (текст за Јован Бијелиќ)] * [http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2000/06/07/srpski/K00060603.shtm „Боем и сликар“, текст во Глас јавности] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160304210044/http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2000/06/07/srpski/K00060603.shtm |date=2016-03-04 }} * [http://www.rastko.rs/isk/images/jovan_bijelic.html Сликата „Девојка во инвалидска количка“ од 1933 година.] * [https://web.archive.org/web/20060105151629/http://www.parlament.gov.yu/index.php?shop_item_id=17359&st_location=home%2Fo_skupstini%2Fgalerija_slika%2Fslike&st_version=active Сликата „Воденица“ 77,5 x 69,7 од 1958-1960 г.] * [https://web.archive.org/web/20160815091329/http://www.narodnimuzej.rs/event/jovan-bijelic-iz-riznice-narodnog-muzeja-u-beogradu/ Јован Бијелиќ - од ризницата на Народниот музеј во Белград] * [http://www.politika.rs/scc/clanak/313620/Beogradska-realnost-Jovana-Bijelica Белградска реалност на Јован Бијелиќ („Политика“, 16 декември 2014 година)] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Срби во Босна и Херцеговина]] [[Категорија:Академици на САНУ]] [[Категорија:Српски сликари]] [[Категорија:Починати во 1964 година]] [[Категорија:Родени во 1886 година]] [[Категорија:Несигурна година на раѓање]] [[Категорија:Носители на Орденот на трудот]] cyjqqjzgiyemugp7c3fluo0ifb55e68 Амбар во Стапар 0 1293497 5293989 5198541 2024-11-19T23:18:50Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Ambar_u_Staparu.jpg|Ambar_u_Staparu.jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Abzeronow|Abzeronow]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files found with www.sanu.ac.rs|]]. 5293989 wikitext text/x-wiki '''Амбар во Стапар''' — место во [[општина Сомбор]], изграден во [[1847]] година според врежаната година на довратникот и е споменик на културата во категоријата [[Културно наследство на Србија|недвижно културно наследство]] од големо значење. Над годината на создавање се изгравирани буквите S и D, веројатно иницијалите на мајсторот. [[Амбар]]от има надолжен [[трем]], изграден во дрвена скелетна конструкција со полнење од жлебови штици, двосливен [[Кров|покрив]] покриен со бибер [[Ќерамида|ќерамиди]]. Столбовите на конструкцијата, долж предната и двете страни, и столбовите на тремот се профилирани и украсени со растителни мотиви. Орнаментираните делови биле разнобојни, што може да се заклучи од остатоците од бојата. Со својата обработка и декорација е убав пример на самостојна [[плевна]] со надолжен трем, која претходела на нивната заедничка градба со викендица.<ref>[http://www.blic.rs/Vesti/Vojvodina/285150/Turiste-privlace-staparski-ambari Блиц/Стапарски амбари]</ref> == Поврзано == * [[Список на споменици на културата во Западнобачкиот Округ]] == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == {{Портал|Србија}} * „Штала - културни споменици во Србија“. САНУ (на српски јазик).  * [http://lat.pzzzsk.rs/nepokretna-kulturna-dobra-od-velikog-znacaja-u-vojvodini.html Список на културни споменици од големо значење во Војводина] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140517124056/http://lat.pzzzsk.rs/nepokretna-kulturna-dobra-od-velikog-znacaja-u-vojvodini.html |date=2014-05-17 }} * [http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php Републички завод за заштита на спомениците на културата - Белград] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210206064451/http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php |date=2021-02-06 }} * [http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/list.php Список на споменици] * [https://web.archive.org/web/20120305135731/http://www.heritage-db.org/cir/nkd/lista Републички завод за заштита на спомениците на културата-Белград / База на недвижен културен имот] [[Категорија:Народно градителство]] [[Категорија:Културно наследство на Србија]] [[Категорија:Сомбор]] [[Категорија:Споменици на културата во Србија]] 6csqb0wiapq8qgb2lfoc8h4usogq40t Шунтаро Таникава 0 1303501 5294014 5236498 2024-11-20T03:35:21Z Bjankuloski06 332 5294014 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = [[Податотека:Златен венец.svg|20п|Златен венец]] Шунтаро Таникава<br/>俊 俊 太郎 | image = Shuntarō Tanikawa.jpg | birth_name = Шунтаро Танкикава во 2015 | birth_date = {{birth date|1931|12|15|df=yes}} | birth_place = [[Сугинами]], [[Токио]], [[Јапонија]] | death_date = {{death date and age|2024|11|13|1931|12|15|df=yes}} | occupation = поет, преведувач | death_place = | parents = | alma_mater = }} '''Шунтаро Таникава''' ({{lang-ја|谷川 俊太郎}}; {{рн|15|декември|1931}} - {{пн|13|ноември|2024}}) — јапонски [[поет]] и [[преведувач]]. Бил е еден од најчитаните и најценетите јапонски поети и во Јапонија и во странство, и чест предмет на шпекулации во врска со [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда за литература]]. Неколку негови збирки, вклучително и неговите избрани дела, се преведени на англиски јазик, а неговата „Пловење на реката во меланхолија“, во превод на [[Вилијам И. Елиот]] и [[Казуо Кавамура]], ја добила Американската награда за книга во 1989 година. ==Животопис== Таникава е роден на 15 декември 1931 година во [[Сугинами]], [[Токио]]. Татко му бил филозофот [[Тецузо Таникава]]. Илустраторката [[Јоко Сано]] била неговата трета сопруга и илустрирала том од неговите песни: ''Она Ни'', преведена од Вилијам И. Елиот и Казуо Кавамура (Шуеиша, 2012).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.japantimes.co.jp/culture/2013/03/03/books/book-reviews/sensual-poetry-on-love-marriage/#.WkiOe99l-PQ|title=Sensual poetry on love, marriage|date=3 March 2013}}</ref> Таникава напишал повеќе од 60 книги поезија, покрај тоа што ги превел стиховите на [[Чарлс Шулц]], ''[[Кикиритки]]'' и [[Мајка Гуска|Мајката Гуска]] на јапонски. Тој бил номиниран за наградата [[Награда Ханс Кристијан Андерсен|Ханс Кристијан Андерсен]] во 2008 година за неговиот придонес во книжевноста за деца.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ibby.org/index.php?id=782|title="Andersen Awards 2008: Nominations", International Board on Books for Young People (IBBY), 2007-07.|accessdate=2012-01-03}}</ref> Тој, исто така, помогнал да се преведе ''Swimmy'' од Лео Леони на јапонски. Меѓу неговите придонеси за помалку конвенционалните уметнички жанрови е неговата отворена видео кореспонденција со [[Шуџи Терајама]] (''Видео писмо'', 1983). Од 1970-тите, Таникава, исто така, обезбедува кратки, ономатопејски стихови за сликовници што ги објавил во соработка со визуелниот уметник [[Садамаса Мотонага]], со кој се спријателилл за време на неговиот престој во [[Њујорк]] во 1966 година. Неколку пати соработувал со текстописецот [[Крис Мосдел]], како и создавање на шпил од карти создадени во гатачката традиција на ''омикуџи'' на [[Шинтоизам|шинтоистичките]] светилишта, насловени ''„Ораклите на одвраќањето“'' . Таникава, исто така, бил соавтор на ''Олимпијадата во Токио'' на [[Кон Ичикава]] и го напишал текстот на темата на ''Howl's Moving Castle''. Заедно со Џером Ротенберг и Хироми Ито, учествувал во колаборативната ренши поезија, чиј пионер бил [[Макото Оока|Макото Ока]]. <ref name="kumamoto">Tanikawa, Shuntarō, [[Hiromi Itō]], [[Wakako Kaku]], [[Yasuhiro Yotsumoto]], [[Jerome Rothenberg]]. ''Connecting through the Voice'', translated by [[Jeffrey Angles]], in ''Journal of Renga & Renku'', issue 2, 2012. p. 169</ref> Во 2022 година го добил [[награда „Златен венец“|Златниот венец]] на [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата]].<ref>{{нмс| title= Jaпонскиот поет Шунтаро Таникава е добитник на наградата „Златен венец“ на СВП за 2022 година | url=https://svp.org.mk/mk/ jaпонскиот-поет-шунтаро-таникава-е-доби/#more-6615 | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date=| accessdate=24 јуни 2022}}</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9805EED91539F931A25752C1A965948260 New York Times discusses Tanikawa's Selected Works] * [http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa Shuntaro Tanikawa] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170831214340/http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa |date=2017-08-31 }} at J'Lit Books from Japan {{in lang|en}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Такинава, Шунтаро}} [[Категорија:Јапонски поети]] [[Категорија:Јапонски преведувачи]] [[Категорија:Добитници на Златен венец на Струшките вечери на поезијата]] 5p10txpi2n3heny8xu625pvtizr1nbv 5294016 5294014 2024-11-20T03:46:24Z Bjankuloski06 332 5294016 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = [[Податотека:Златен венец.svg|20п|Златен венец]] Шунтаро Таникава<br/>俊 俊 太郎 | image = Shuntarō Tanikawa.jpg | birth_name = Шунтаро Танкикава во 2015 | birth_date = {{birth date|1931|12|15|df=yes}} | birth_place = [[Сугинами]], [[Токио]], [[Јапонија]] | death_date = {{death date and age|2024|11|13|1931|12|15|df=yes}} | occupation = поет, преведувач | death_place = | parents = | alma_mater = }} '''Шунтаро Таникава''' ({{lang-ja|谷川 俊太郎}}; {{рн|15|декември|1931}} - {{пн|13|ноември|2024}}) — јапонски [[поет]] и [[преведувач]]. Бил е еден од најчитаните и најценетите јапонски поети и во Јапонија и во странство, и чест предмет на шпекулации во врска со [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда за литература]]. Неколку негови збирки, вклучително и неговите избрани дела, се преведени на англиски јазик, а неговата „Пловење на реката во меланхолија“, во превод на [[Вилијам И. Елиот]] и [[Казуо Кавамура]], ја добила Американската награда за книга во 1989 година. ==Животопис== Таникава е роден на 15 декември 1931 година во [[Сугинами]], [[Токио]]. Татко му бил филозофот [[Тецузо Таникава]]. Илустраторката [[Јоко Сано]] била неговата трета сопруга и илустрирала том од неговите песни: ''Она Ни'', преведена од Вилијам И. Елиот и Казуо Кавамура (Шуеиша, 2012).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.japantimes.co.jp/culture/2013/03/03/books/book-reviews/sensual-poetry-on-love-marriage/#.WkiOe99l-PQ|title=Sensual poetry on love, marriage|date=3 March 2013}}</ref> Таникава напишал повеќе од 60 книги поезија, покрај тоа што ги превел стиховите на [[Чарлс Шулц]], ''[[Кикиритки]]'' и [[Мајка Гуска|Мајката Гуска]] на јапонски. Тој бил номиниран за наградата [[Награда Ханс Кристијан Андерсен|Ханс Кристијан Андерсен]] во 2008 година за неговиот придонес во книжевноста за деца.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ibby.org/index.php?id=782|title="Andersen Awards 2008: Nominations", International Board on Books for Young People (IBBY), 2007-07.|accessdate=2012-01-03}}</ref> Тој, исто така, помогнал да се преведе ''Swimmy'' од Лео Леони на јапонски. Меѓу неговите придонеси за помалку конвенционалните уметнички жанрови е неговата отворена видео кореспонденција со [[Шуџи Терајама]] (''Видео писмо'', 1983). Од 1970-тите, Таникава, исто така, обезбедува кратки, ономатопејски стихови за сликовници што ги објавил во соработка со визуелниот уметник [[Садамаса Мотонага]], со кој се спријателилл за време на неговиот престој во [[Њујорк]] во 1966 година. Неколку пати соработувал со текстописецот [[Крис Мосдел]], како и создавање на шпил од карти создадени во гатачката традиција на ''омикуџи'' на [[Шинтоизам|шинтоистичките]] светилишта, насловени ''„Ораклите на одвраќањето“'' . Таникава, исто така, бил соавтор на ''Олимпијадата во Токио'' на [[Кон Ичикава]] и го напишал текстот на темата на ''Howl's Moving Castle''. Заедно со Џером Ротенберг и Хироми Ито, учествувал во колаборативната ренши поезија, чиј пионер бил [[Макото Оока|Макото Ока]]. <ref name="kumamoto">Tanikawa, Shuntarō, [[Hiromi Itō]], [[Wakako Kaku]], [[Yasuhiro Yotsumoto]], [[Jerome Rothenberg]]. ''Connecting through the Voice'', translated by [[Jeffrey Angles]], in ''Journal of Renga & Renku'', issue 2, 2012. p. 169</ref> Во 2022 година го добил [[награда „Златен венец“|Златниот венец]] на [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата]].<ref>{{нмс| title= Jaпонскиот поет Шунтаро Таникава е добитник на наградата „Златен венец“ на СВП за 2022 година | url=https://svp.org.mk/mk/ jaпонскиот-поет-шунтаро-таникава-е-доби/#more-6615 | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date=| accessdate=24 јуни 2022}}</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9805EED91539F931A25752C1A965948260 New York Times discusses Tanikawa's Selected Works] * [http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa Shuntaro Tanikawa] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170831214340/http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa |date=2017-08-31 }} at J'Lit Books from Japan {{in lang|en}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Такинава, Шунтаро}} [[Категорија:Јапонски поети]] [[Категорија:Јапонски преведувачи]] [[Категорија:Добитници на Златен венец на Струшките вечери на поезијата]] anghi0rtsbr27mc24kmf5kxqhcaju2a 5294017 5294016 2024-11-20T03:47:13Z Bjankuloski06 332 5294017 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = [[Податотека:Златен венец.svg|20п|Златен венец]] Шунтаро Таникава | native_name= 谷川 俊太郎 | native_name_lang= ja | image = Shuntarō Tanikawa.jpg | birth_name = Шунтаро Танкикава во 2015 | birth_date = {{birth date|1931|12|15|df=yes}} | birth_place = [[Сугинами]], [[Токио]], [[Јапонија]] | death_date = {{death date and age|2024|11|13|1931|12|15|df=yes}} | occupation = поет, преведувач | death_place = | parents = | alma_mater = }} '''Шунтаро Таникава''' ({{lang-ja|谷川 俊太郎}}; {{рн|15|декември|1931}} - {{пн|13|ноември|2024}}) — јапонски [[поет]] и [[преведувач]]. Бил е еден од најчитаните и најценетите јапонски поети и во Јапонија и во странство, и чест предмет на шпекулации во врска со [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда за литература]]. Неколку негови збирки, вклучително и неговите избрани дела, се преведени на англиски јазик, а неговата „Пловење на реката во меланхолија“, во превод на [[Вилијам И. Елиот]] и [[Казуо Кавамура]], ја добила Американската награда за книга во 1989 година. ==Животопис== Таникава е роден на 15 декември 1931 година во [[Сугинами]], [[Токио]]. Татко му бил филозофот [[Тецузо Таникава]]. Илустраторката [[Јоко Сано]] била неговата трета сопруга и илустрирала том од неговите песни: ''Она Ни'', преведена од Вилијам И. Елиот и Казуо Кавамура (Шуеиша, 2012).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.japantimes.co.jp/culture/2013/03/03/books/book-reviews/sensual-poetry-on-love-marriage/#.WkiOe99l-PQ|title=Sensual poetry on love, marriage|date=3 March 2013}}</ref> Таникава напишал повеќе од 60 книги поезија, покрај тоа што ги превел стиховите на [[Чарлс Шулц]], ''[[Кикиритки]]'' и [[Мајка Гуска|Мајката Гуска]] на јапонски. Тој бил номиниран за наградата [[Награда Ханс Кристијан Андерсен|Ханс Кристијан Андерсен]] во 2008 година за неговиот придонес во книжевноста за деца.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ibby.org/index.php?id=782|title="Andersen Awards 2008: Nominations", International Board on Books for Young People (IBBY), 2007-07.|accessdate=2012-01-03}}</ref> Тој, исто така, помогнал да се преведе ''Swimmy'' од Лео Леони на јапонски. Меѓу неговите придонеси за помалку конвенционалните уметнички жанрови е неговата отворена видео кореспонденција со [[Шуџи Терајама]] (''Видео писмо'', 1983). Од 1970-тите, Таникава, исто така, обезбедува кратки, ономатопејски стихови за сликовници што ги објавил во соработка со визуелниот уметник [[Садамаса Мотонага]], со кој се спријателилл за време на неговиот престој во [[Њујорк]] во 1966 година. Неколку пати соработувал со текстописецот [[Крис Мосдел]], како и создавање на шпил од карти создадени во гатачката традиција на ''омикуџи'' на [[Шинтоизам|шинтоистичките]] светилишта, насловени ''„Ораклите на одвраќањето“'' . Таникава, исто така, бил соавтор на ''Олимпијадата во Токио'' на [[Кон Ичикава]] и го напишал текстот на темата на ''Howl's Moving Castle''. Заедно со Џером Ротенберг и Хироми Ито, учествувал во колаборативната ренши поезија, чиј пионер бил [[Макото Оока|Макото Ока]]. <ref name="kumamoto">Tanikawa, Shuntarō, [[Hiromi Itō]], [[Wakako Kaku]], [[Yasuhiro Yotsumoto]], [[Jerome Rothenberg]]. ''Connecting through the Voice'', translated by [[Jeffrey Angles]], in ''Journal of Renga & Renku'', issue 2, 2012. p. 169</ref> Во 2022 година го добил [[награда „Златен венец“|Златниот венец]] на [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата]].<ref>{{нмс| title= Jaпонскиот поет Шунтаро Таникава е добитник на наградата „Златен венец“ на СВП за 2022 година | url=https://svp.org.mk/mk/ jaпонскиот-поет-шунтаро-таникава-е-доби/#more-6615 | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date=| accessdate=24 јуни 2022}}</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9805EED91539F931A25752C1A965948260 New York Times discusses Tanikawa's Selected Works] * [http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa Shuntaro Tanikawa] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170831214340/http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa |date=2017-08-31 }} at J'Lit Books from Japan {{in lang|en}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Такинава, Шунтаро}} [[Категорија:Јапонски поети]] [[Категорија:Јапонски преведувачи]] [[Категорија:Добитници на Златен венец на Струшките вечери на поезијата]] b8pq6t131le1dlm22tcs451xwv37sky 5294018 5294017 2024-11-20T03:48:49Z Bjankuloski06 332 5294018 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = [[Податотека:Златен венец.svg|20п|Златен венец]] Шунтаро Таникава<br /><small>谷川 俊太郎</small> | image = Shuntarō Tanikawa.jpg | birth_name = Шунтаро Танкикава во 2015 | birth_date = {{birth date|1931|12|15|df=yes}} | birth_place = [[Сугинами]], [[Токио]], [[Јапонија]] | death_date = {{death date and age|2024|11|13|1931|12|15|df=yes}} | occupation = поет, преведувач | death_place = | parents = | alma_mater = }} '''Шунтаро Таникава''' ({{lang-ja|谷川 俊太郎}}; {{рн|15|декември|1931}} - {{пн|13|ноември|2024}}) — јапонски [[поет]] и [[преведувач]]. Бил е еден од најчитаните и најценетите јапонски поети и во Јапонија и во странство, и чест предмет на шпекулации во врска со [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда за литература]]. Неколку негови збирки, вклучително и неговите избрани дела, се преведени на англиски јазик, а неговата „Пловење на реката во меланхолија“, во превод на [[Вилијам И. Елиот]] и [[Казуо Кавамура]], ја добила Американската награда за книга во 1989 година. ==Животопис== Таникава е роден на 15 декември 1931 година во [[Сугинами]], [[Токио]]. Татко му бил филозофот [[Тецузо Таникава]]. Илустраторката [[Јоко Сано]] била неговата трета сопруга и илустрирала том од неговите песни: ''Она Ни'', преведена од Вилијам И. Елиот и Казуо Кавамура (Шуеиша, 2012).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.japantimes.co.jp/culture/2013/03/03/books/book-reviews/sensual-poetry-on-love-marriage/#.WkiOe99l-PQ|title=Sensual poetry on love, marriage|date=3 March 2013}}</ref> Таникава напишал повеќе од 60 книги поезија, покрај тоа што ги превел стиховите на [[Чарлс Шулц]], ''[[Кикиритки]]'' и [[Мајка Гуска|Мајката Гуска]] на јапонски. Тој бил номиниран за наградата [[Награда Ханс Кристијан Андерсен|Ханс Кристијан Андерсен]] во 2008 година за неговиот придонес во книжевноста за деца.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ibby.org/index.php?id=782|title="Andersen Awards 2008: Nominations", International Board on Books for Young People (IBBY), 2007-07.|accessdate=2012-01-03}}</ref> Тој, исто така, помогнал да се преведе ''Swimmy'' од Лео Леони на јапонски. Меѓу неговите придонеси за помалку конвенционалните уметнички жанрови е неговата отворена видео кореспонденција со [[Шуџи Терајама]] (''Видео писмо'', 1983). Од 1970-тите, Таникава, исто така, обезбедува кратки, ономатопејски стихови за сликовници што ги објавил во соработка со визуелниот уметник [[Садамаса Мотонага]], со кој се спријателилл за време на неговиот престој во [[Њујорк]] во 1966 година. Неколку пати соработувал со текстописецот [[Крис Мосдел]], како и создавање на шпил од карти создадени во гатачката традиција на ''омикуџи'' на [[Шинтоизам|шинтоистичките]] светилишта, насловени ''„Ораклите на одвраќањето“'' . Таникава, исто така, бил соавтор на ''Олимпијадата во Токио'' на [[Кон Ичикава]] и го напишал текстот на темата на ''Howl's Moving Castle''. Заедно со Џером Ротенберг и Хироми Ито, учествувал во колаборативната ренши поезија, чиј пионер бил [[Макото Оока|Макото Ока]]. <ref name="kumamoto">Tanikawa, Shuntarō, [[Hiromi Itō]], [[Wakako Kaku]], [[Yasuhiro Yotsumoto]], [[Jerome Rothenberg]]. ''Connecting through the Voice'', translated by [[Jeffrey Angles]], in ''Journal of Renga & Renku'', issue 2, 2012. p. 169</ref> Во 2022 година го добил [[награда „Златен венец“|Златниот венец]] на [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата]].<ref>{{нмс| title= Jaпонскиот поет Шунтаро Таникава е добитник на наградата „Златен венец“ на СВП за 2022 година | url=https://svp.org.mk/mk/ jaпонскиот-поет-шунтаро-таникава-е-доби/#more-6615 | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date=| accessdate=24 јуни 2022}}</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9805EED91539F931A25752C1A965948260 New York Times discusses Tanikawa's Selected Works] * [http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa Shuntaro Tanikawa] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170831214340/http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/1184-shuntaro-tanikawa |date=2017-08-31 }} at J'Lit Books from Japan {{in lang|en}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Такинава, Шунтаро}} [[Категорија:Јапонски поети]] [[Категорија:Јапонски преведувачи]] [[Категорија:Добитници на Златен венец на Струшките вечери на поезијата]] 4k0x2gzphx74onhku8qt6vacp3f9ny5 Микробиологија на почвата 0 1303697 5294030 5225672 2024-11-20T07:50:42Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5294030 wikitext text/x-wiki '''Микробиологија на почвата''' ― проучување на [[Микроорганизам|микроорганизмите]] во [[почва]]та, нивните функции и како тие влијаат на својствата на почвата.<ref>{{Наведено списание|last=Tayyab|first=Muhammad|last2=Yang|first2=Ziqi|last3=Zhang|first3=Caifang|last4=Islam|first4=Waqar|last5=Lin|first5=Wenxiong|last6=Zhang|first6=Hua|date=2021-09-01|title=Sugarcane monoculture drives microbial community composition, activity and abundance of agricultural-related microorganisms|url=https://doi.org/10.1007/s11356-021-14033-y|journal=Environmental Science and Pollution Research|language=en|volume=28|issue=35|pages=48080–48096|doi=10.1007/s11356-021-14033-y|issn=1614-7499|pmid=33904129}}</ref> Се верува дека пред две и четири милијарди години, првите древни [[бактерии]] и [[Микроорганизам|микроорганизми]] се појавиле на [[океан]]ите на [[Земја (планета)|Земјата]]. Овие бактерии можеле да го [[Врзување на азотот|сврзат азотот]], со текот на времето да се [[Проста делба|размножуваат]] и како резултат да испуштаат [[кислород]] во [[атмосфера]]та.<ref>{{Наведено списание|last=Farquhar|first=James|last2=Bao|first2=Huiming|last3=Thiemens|first3=Mark|date=2000-08-04|title=Atmospheric Influence of Earth's Earliest Sulfur Cycle|journal=Science|language=en|volume=289|issue=5480|pages=756–758|bibcode=2000Sci...289..756F|doi=10.1126/science.289.5480.756|issn=0036-8075|pmid=10926533}}</ref><ref>{{Наведена книга|title=Oxygen|last=Canfield|first=Donald|date=2014|work=Princeton University Press|isbn=9781400849888|language=en}}</ref> Ова довело до понапредни микроорганизми,<ref>{{Наведена книга|title=Life's Engines|last=Falkowski|first=Paul|date=2015|work=Princeton University Press|isbn=9781400865727|language=en}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Jelen|first=Benjamin I.|last2=Giovannelli|first2=Donato|last3=Falkowski|first3=Paul G.|date=2016|title=The Role of Microbial Electron Transfer in the Coevolution of the Biosphere and Geosphere|journal=Annual Review of Microbiology|volume=70|issue=1|pages=45–62|doi=10.1146/annurev-micro-102215-095521|pmid=27297124}}</ref> кои се важни бидејќи влијаат на структурата и плодноста на почвата. Почвените микроорганизми може да се класифицираат како [[бактерии]], [[актинобактерии]], [[Габа|габи]], [[алги]] и [[праживотни]]. Секоја од овие групи има особености кои ги дефинираат и нивните функции во почвата.<ref name="autogenerated1">Rao, Subba. Soil Microbiology. Fourth ed. Enfield: Science Publishers, 1999. Print.</ref><ref>{{Наведено списание|last=Islam|first=Waqar|last2=Saqib|first2=Hafiz Sohaib Ahmad|last3=Adnan|first3=Muhammad|last4=Wang|first4=Zhenyu|last5=Tayyab|first5=Muhammad|last6=Huang|first6=Zhiqun|last7=Chen|first7=Han Y.H.|date=11 август 2021|title=Differential response of soil microbial and animal communities along the chronosequence of Cunninghamia lanceolata at different soil depth levels in subtropical forest ecosystem|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S209012322100151X|journal=Journal of Advanced Research|language=en|doi=10.1016/j.jare.2021.08.005|issn=2090-1232|doi-access=free}}</ref> До 10 милијарди бактериски клетки го населуваат секој грам почва во и околу корените на растенијата, регион познат како ризосфера. Во 2011 година, еден истражувачки состав открил повеќе од 33.000 бактериски и археални видови на корени од [[шеќерна репка]].<ref name=":0">{{Наведено списание|last=Vrieze|first=Jop de|date=14 август 2015|title=The littlest farmhands|journal=Science|volume=349|issue=6249|pages=680–683|bibcode=2015Sci...349..680D|doi=10.1126/science.349.6249.680|issn=0036-8075|pmid=26273035}}</ref> Составот на ризобиомот може брзо да се менува како одговор на промените во околината. == Бактерија == [[Бактерии]]те и [[археи]]те, најмалите организми во почвата, освен [[вирус]]ите, се [[Прокариоти|прокариотски]]. Тие се најзастапените микроорганизми во почвата и служат за многу важни цели, вклучително и [[врзување на азот]]от.<ref name="autogenerated3">Wood, Martin. Soil Biology. New York: Chapman and Hall, 1989. Print</ref> Некои бактерии можат да ги колонизираат [[минерали]]те во почвата и да помогнат да влијаат на атмосферските влијанија и разградувањето на овие минерали. Целокупниот состав на почвата може да ја одреди количината на бактерии кои растат во почвата. Колку повеќе минерали се наоѓаат во областа може да резултира со поголемо изобилство на бактерии. Овие бактерии, исто така, ќе образуваат агрегати што го зголемува целокупното здравје на почвата.<ref name="Bacteria">{{Наведено списание|last=Vieira|date=2020|title=Bacterial colonization of minerals in grassland soils is selective and highly dynamic|journal=Environmental Microbiology|volume=22|issue=3|pages=917–933|doi=10.1111/1462-2920.14751|pmid=31325219|doi-access=free}}</ref> === Биохемиски дејствија === Една од најистакнатите особености на бактериите е нивната биохемиска разновидност.<ref>{{Наведено списание|last=Falkowski|first=Paul G.|last2=Fenchel|first2=Tom|last3=Delong|first3=Edward F.|date=23 мај 2008|title=The Microbial Engines That Drive Earth's Biogeochemical Cycles|journal=Science|language=en|volume=320|issue=5879|pages=1034–1039|bibcode=2008Sci...320.1034F|citeseerx=10.1.1.474.2161|doi=10.1126/science.1153213|issn=0036-8075|pmid=18497287}}</ref> Бактерискиот род наречен ''Pseudomonas'' може да метаболизира широк спектар на [[хемикалии]] и [[Ѓубриво|ѓубрива]]. Спротивно на тоа, друг род познат како ''Nitrobacter'' може да ја добие својата енергија само со претворање на нитрит во нитрат, кој е исто така познат како [[оксидација]]. Родот [[Клостридии|клостридни]] е пример за разновидност на бактериите бидејќи тој, за разлика од повеќето видови, може да расте во отсуство на [[кислород]], дишејќи анаеробно. Неколку видови на ''Pseudomonas'', како што е ''Pseudomonas aeruginosa'', можат да дишат и аеробно и анаеробно, користејќи нитрат како терминален примател на електрони''.<ref name="autogenerated3"/>'' === Врзување на азот === [[Азот]]от е често најограничувачката хранлива материја во [[почва]]та и [[водата]]. [[Бактерии]]те се одговорни за дејството на [[врзување на азотот]], што е преобратување на атмосферскиот азот во соединенија што содржат азот (како што е [[амонијак]]) што може да ги користат [[растенијата]]. Автотрофните бактерии ја црпат својата енергија така што ја создаваат сопствената храна преку оксидација, како видот ''Nitrobacter'', наместо да се хранат со растенија или други организми. Овие бактерии се одговорни за врзување на азотот. Количеството на автотрофни бактерии е мало во споредба со хетеротрофните бактерии (спротивно од автотрофните бактерии, хетеротрофните бактерии добиваат енергија со конзумирање на растенија или други микроорганизми), но се многу важни затоа што речиси на секое растение и организам на некој начин му е потребен азот.<ref name="autogenerated1"/> == Актинобактерии == [[Актинобактерии]]те се [[Почва|почвени]] [[микроорганизми]]. Тие се вид на [[бактерии]], но делат некои особености со [[габи]]те кои најверојатно се резултат на [[конвергентна еволуција]] поради заедничкото [[живеалиште]] и начин на живот.<ref name="autogenerated2">Sylvia, David M., Jeffry J. Fuhrmann, Peter G. Hartel, and David A. Zuberer. Principles and Applications of Soil Microbiology. Upper Saddle River: Prentice Hall, 1998. Print.</ref> === Сличности со габите === Иако тие се членови на царството [[бактерии]], многу актинобактерии споделуваат особености со габите, вклучувајќи ги својствата на обликот и разгранувањето, образувањето спори и производството на второстепени метаболити. * Мицелиумот се разгранува на сличен начин како кај габите * Тие образуваат воздушен мицелиум, како и конидија. * Нивниот раст во течна култура се јавува како различни грутки или пелети, наместо како еднооблична матна суспензија како кај бактериите. === Антибиотици === Една од најзначајните особености на [[актиномицети]]те е нивната способност да произведуваат [[антибиотици]]. Стрептомицин, неомицин, [[еритромицин]] и тетрациклин се само неколку примери на овие антибиотици. Стрептомицин се користи за лекување на [[туберкулоза]] и инфекцији предизвикани од одредени [[бактерии]], а неомицин се користи за намалување на ризикот од бактериска инфекција за време на операцијата. Еритромицин се користи за лекување на одредени инфекции предизвикани од бактерии, како што се бронхитис, пертусис (голема кашлица), [[пневмонија]] и [[Уво|ушни]] инфекции, цревата, [[белите дробови]], уринарниот тракт и кожата. == Габи == [[Податотека:35. Филаментозни фунги.ogg|мини|230п|Филаментозни габи.]] [[Габи]]те ги има во изобилство во [[почва]]та, но [[бактериите]] се позастапени. Габите се важни во почвата како извори на храна за други, поголеми организми, патогени, корисни симбиотски врски со [[растенијата]] или другите организми и здравјето на почвата. Габите може да бидат поделени на видови врз основа првенствено на големината, обликот и бојата на нивните размножувачки спори. Повеќето фактори на животната средина кои влијаат на растот и распространетоста на [[бактериите]] и [[актиномицети]]те, исто така, влијаат и на габите. Квалитетот како и квантитетот на [[органската материја]] во почвата има директна корелација со растот на габите, бидејќи повеќето габи трошат органска материја за исхрана. Во споредба со бактериите, габите имаат релативно корист од киселите почви.<ref>{{Наведено списание|last=Msimbira|first=Levini A.|last2=Smith|first2=Donald L.|date=2020|title=The Roles of Plant Growth Promoting Microbes in Enhancing Plant Tolerance to Acidity and Alkalinity Stresses|journal=Frontiers in Sustainable Food Systems|volume=4|pages=106|doi=10.3389/fsufs.2020.00106|issn=2571-581X|doi-access=free}}</ref> Габите исто така растат добро на суви, суви почви бидејќи габите се аеробни или зависни од [[кислород]], и колку е поголема содржината на влага во почвата, толку помалку кислород е присутен за нив. == Алги == [[Алги]]те можат сами да создаваат хранливи материи преку [[фотосинтеза]]. Фотосинтезата ја претвора светлосната енергија во хемиска енергија што може да се складира како хранливи материи. За да растат алгите, тие мора да бидат изложени на светлина бидејќи фотосинтезата бара светлина, така што алгите обично се распределуваат рамномерно секаде каде што има сончева светлина и умерена влага. Алгите не мора да бидат директно изложени на [[Сонцето]], но можат да живеат под површината на почвата со еднооблични услови за температура и [[влага]]. Алгите исто така се способни да вршат [[врзување на азот]].<ref name="autogenerated1"/> === Видови === Алгите може да бидат поделени во три главни групи: [[цијанобактерии]], хлоробактерии и [[силикатни алги]]. Цијанобактериите содржат [[хлорофил]], кој е молекулата што ја прима сончевата светлина и ја користи таа енергија за да создаде [[јаглехидрати]] од [[јаглерод диоксид]] и [[вода]], а исто така и пигменти кои ја прават сино-зелена до виолетова боја. хлоробактериите обично имаат само хлорофил во нив што ги прави зелени, а силикатните алги содржат хлорофил, како и пигменти кои ја прават алгата кафеава боја.<ref name="autogenerated1"/> === Сино-зелени алги и врзување на азотот === Сино-зелените алги или [[цијанобактерии]]те се одговорни за [[врзување на азот]]от. Количината на [[азот]] што ја поправаат зависи повеќе од физиолошките и еколошките фактори, а не од способностите на организмот. Овие фактори вклучуваат интензитет на [[сончева светлина]], концентрација на неоргански и органски извори на азот и температура и стабилност на околината.<ref name="autogenerated2"/> == Праживотни == [[Праживотни]]те се [[еукариоти]] кои биле едни од првите [[микроорганизми]] кои се [[Размножување|размножувале]] [[Секс|полово]], значаен [[Еволуција|еволутивен]] чекор од удвојувањето на [[спори]]те, како оние од кои зависат многу други почвени микроорганизми. Праживотните можат да бидат поделени во три категории: флагелати, амеби и цилијати.<ref name="autogenerated2"/> === Флагелати === Флагелатите се најмалите членови на групата [[праживотни]] и можат дополнително да бидат поделени врз основа на тоа дали можат да учествуваат во [[фотосинтеза]]та. Флагелатите што не содржат [[хлорофил]] не се способни за фотосинтеза бидејќи хлорофилот е зелениот пигмент кој ја прима [[Сончева светлина|сончевата светлина]]. Овие флагелати најчесто се наоѓаат во [[почва]]та. Флагелатите кои содржат хлорофил обично се појавуваат во водни услови. Флагелатите може да се разликуваат по нивните флагели, што е нивното средство за движење. Некои имаат неколку флагели, додека други видови имаат само една што наликува на долга гранка или додаток.<ref name="autogenerated2"/> === Амеби === [[Амеба|Амебите]] се поголеми од флагелатите и се движат на поинаков начин. Амебите може да се разликуваат од другите [[праживотни]] по нивните својства слични на [[полжав]] и псевдопод. Псевдоподиум или „лажно стапало“ е привремено набивање од телото на амебата што помага да се повлече по површините за движење или помага да се повлече храна. Амебата нема постојани додатоци и псевдоподиумот е повеќе конзистентност на лигите отколку флагелум.<ref name="autogenerated2"/> === Цилијати === Цилијатите се најголеми од групата [[праживотни]] и се движат со помош на кратки, бројни цилии кои произведуваат удирачки движења. Цилиите наликуваат на мали, кратки влакна. Тие можат да се движат во различни насоки за да го придвижат организмот, давајќи му поголема мобилност од флагелатите или [[амеба]]ите.<ref name="autogenerated2"/> == Регулација на составот == Растителни хормони, [[салицилна киселина]], јасмонска киселина и етилен се клучни регулатори на вродениот имунитет во лисјата на растенијата. Мутантите кои се оштетени во синтезата и сигнализацијата на салицилна киселина се преосетливи на микробите кои го колонизираат растението домаќин за да добијат хранливи материи, додека мутантите нарушени во синтезата и сигнализацијата на јасмонска киселина и етилен се преосетливи на тревопасни инсекти и микроби кои ги убиваат клетките домаќини за да ги извлечат [[хранливите материи]]. Предизвикот за модулирање на заедница на разновидни микроби во корените на растенијата е повеќе вклучен отколку оној за чистење на неколку патогени од внатрешноста на листот на растенијата. Следствено, за регулирање на составот на микробиомот на коренот може да бидат потребни имунолошки механизми различни од оние што ги контролираат фолијарните микроби.<ref name=":1">{{Наведено списание|last=Haney|first=Cara H.|last2=Ausubel|first2=Frederick M.|date=21 август 2015|title=Plant microbiome blueprints|journal=Science|volume=349|issue=6250|pages=788–789|bibcode=2015Sci...349..788H|doi=10.1126/science.aad0092|issn=0036-8075|pmid=26293938}}</ref> Студијата од 2015 година анализирала панел на мутанти на [[хормон]]от ''Arabidopsis'' оштетен во синтезата или сигнализацијата на поединечни или комбинации на растителни хормони, микробната заедница во почвата во непосредна близина на коренот и во бактериите кои живеат во коренското ткиво. Промените во сигнализацијата на салицилна киселина стимулирала размножувачка промена во релативното изобилство на бактериска фила во ендофитскиот оддел. Овие промени биле доследни кај многу [[Семејство (биологија)|семејства]] во засегнатата фила, што укажува дека салицилната киселина може да биде клучен регулатор на структурата на заедницата на микробиомот.<ref name=":1"/> Класичните одбранбени хормони на растенијата исто така функционираат во растот на растенијата, метаболизмот и абиотските стресни реакции, прикривајќи го прецизниот механизам со кој салицилната киселина го регулира овој микробиом.<ref name=":1"/> За време на припитомувањето на растенијата, луѓето избирале особини поврзани со подобрување на растенијата, но не и за растителни поврзаности со корисен микробиом. Дури и мали промени во изобилството на одредени бактерии може да имаат големо влијание врз одбраната и [[физиологија]]та на растенијата, со само минимални ефекти врз целокупната структура на микробиомот.<ref name=":1"/> == Биохемиска активност == Повеќето почвени [[ензим]]и се произведуваат од [[бактерии]], [[Габа|габи]] и [[корен]]и. Нивната биохемиска активност е фактор и за стабилизација и за разградување на структурата на почвата. Ензимската активност е повисока кај парцелите што се оплодени со ѓубриво во споредба со неорганските ѓубрива. Микрофлората на ризосферата може да ја зголеми активноста на ензимите таму.<ref>{{Наведена книга|title=Encyclopedia of Agrophysics|date=2011|publisher=Springer|editor-last=Glinski|editor-first=J.|pages=63–65|editor-last2=Horabik|editor-first2=J.}}</ref> == Примени == === Земјоделство === [[Микроби]]те можат да ги направат [[хранливите материи]] и [[минерали]]те во [[почва]]та достапни за растенијата, да произведуваат [[хормон]]и кои го поттикнуваат растот, го стимулираат [[Имунолошки систем|имунолошкиот систем]] на растението и предизвикуваат или намалуваат реакции на стрес. Општо земено, поразновиден почвен микробиом резултира со помалку растителни болести и поголем принос. [[Земјоделство]]то може да го уништи ризиобиомот на почвата (микробен екосистем) со користење на измени на почвата, како што се ѓубриво и пестициди, без да се надомести нивните ефекти. Спротивно на тоа, здравата почва може да ја зголеми плодноста на повеќе начини, вклучително и снабдување со хранливи материи како што е [[азот]] и заштита од штетници и [[болести]], додека ја намалува потребата за [[вода]] и други внесувања. Некои пристапи може дури и да дозволат земјоделство во почви кои никогаш не биле сметани за остварливи.<ref name=":0"/> Групата бактерии наречени ризобија живеат во корените на мешунките и го врзуваат азотот од воздухот во биолошки корисен облик.<ref name=":0"/> Микоризите или коренските габи образуваат густа мрежа од тенки филаменти кои допираат далеку во почвата, делувајќи како продолжетоци на корените на растенијата на кои живеат или во кои живеат. Овие габи го олеснуваат навлегувањето на вода и широк спектар на хранливи материи.<ref name=":0"/> До 30% од јаглеродот сврзан од растенијата се излачува од корените како таканаречени ексудати - вклучувајќи шеќери, [[Аминокиселина|аминокиселини]], [[флавоноид]]и, алифатични киселини и [[Масна киселина|масни киселини]] - кои привлекуваат и хранат корисни микробни видови додека ги одбиваат и убиваат штетните.<ref name=":0"/> == Почвени микробиолози == * Николај Александрович Красилников (1896-1973), [[Русија|Русин]] * Мајкл Гудфелоу (1941-), [[Обединето Кралство|Британец]] == Поврзано == * [[Природно земјоделство]] * [[Корејско природно земјоделство]] * [[Делотворен микроорганизам]] * [[Биологија на почвата]] * [[Почвен биомантал]] * [[Едафон]] == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Микробиологија]] [[Категорија:Биологија на почва]] [[Категорија:Биологија на почвата]] mlgdxwdktvylwdovkjsjdf7u1rirjs8 Беа Милер 0 1307340 5294042 5233929 2024-11-20T08:53:24Z BosaFi 115936 5294042 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = Беа Милер | image = Bea Miller 06 28 2017 -2 (36534209701) (cropped).jpg | caption = Беа Милер во 2017 | birth_name = Беатрис Аника Милер<ref name="ISWC">{{cite web|url=http://iswcnet.cisac.org/MWI/result/list.do?pageNumber=1&localEngineCode=999|title=Your query : Creator's Name begins with MILLER BEATRICE on any territories (Domestic works)|website=[[International Standard Musical Work Code|ISWC]]|access-date=November 30, 2019|archive-date=January 23, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180123052005/http://iswcnet.cisac.org/MWI/result/list.do?pageNumber=1&localEngineCode=999|url-status=live}}</ref> | birth_date = {{birth date and age|1999|02|07}} | birth_place = Маплвуд, Њу Џерси, САД | genre = {{hlist|[[Поп-музика|Поп]]<ref name="AllMusic">{{cite web|url=https://www.allmusic.com/artist/bea-miller-mn0003247856|title=Bea Miller Biography|website=[[AllMusic]]|first=Matt|last=Collar|access-date=August 13, 2019|archive-date=June 26, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626175856/https://www.allmusic.com/artist/bea-miller-mn0003247856|url-status=live}}</ref><ref>{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/amp/articles/news/dance/8530634/first-spin-best-new-dance-tracks-gryffin-and-gorgon-city-alunageorge|title=First Spin: The Week's Best New Dance Tracks From Gryffin and Gorgon City with AlunaGeorge, Teebs, Cashmere Cat & More|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|author=Billboard Staff|date=September 20, 2019|access-date=October 12, 2019|archive-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035424/https://www.billboard.com/amp/articles/news/dance/8530634/first-spin-best-new-dance-tracks-gryffin-and-gorgon-city-alunageorge|url-status=live}}</ref>|[[поп-рок]]<ref name="Takeover Tuesday">{{cite magazine|url=https://www.billboard.com/amp/articles/columns/pop/7990586/bea-miller-playlist-takeover-tuesday-yellow-ep|title=Takeover Tuesday: Bea Miller Paints Things 'Yellow' With Upbeat EP-Inspired Playlist|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|first=Caitlin|last=Kelley|date=October 10, 2017|access-date=October 12, 2019|archive-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191013035949/https://www.billboard.com/amp/articles/columns/pop/7990586/bea-miller-playlist-takeover-tuesday-yellow-ep|url-status=live}}</ref>}} | occupation = {{hlist|Пејачка|глумица}} | instrument = <!--- If you think an instrument should be listed, a discussion to reach consensus is needed first per: https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Infobox_musical_artist#instrument---> | years_active = 2008–денес | label = {{hlist|[[Hollywood Records|Холивуд]]|[[Syco Music|Сико]]|Олибер|[[Create Music Group|Криејт]]|Гауш<ref name="gaucherecords">{{Cite web|date=January 13, 2023|title=Bea Miller Returns With New Single 'lonely bitch'|url=https://www.broadwayworld.com/bwwmusic/article/Bea-Miller-Returns-With-New-Single-lonely-bitch-20230113|last=Major|first=Michael|access-date=February 3, 2023|website=Broadway World|archive-date=January 13, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230113214524/https://www.broadwayworld.com/bwwmusic/article/Bea-Miller-Returns-With-New-Single-lonely-bitch-20230113|url-status=live}}</ref>}} | associated_acts = | website = {{URL|beamiller.com}} }} '''Беатрис Аника Милер''' <ref name="ISWC"><cite class="citation web cs1"><span class="cx-segment" data-segmentid="883">[http://iswcnet.cisac.org/MWI/result/list.do?pageNumber=1&localEngineCode=999 "Your query : Creator's Name begins with MILLER BEATRICE on any territories (Domestic works)"]. </span><span class="cx-segment" data-segmentid="884">''[[International Standard Musical Work Code|ISWC]]''<span class="reference-accessdate">. </span></span><span class="cx-segment" data-segmentid="886"><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">November 30,</span> 2019</span>.</span></cite></ref> (англиски: ''Beatrice Annika Miller;'' родена на 7 февруари 1999) ― американска пејачка и глумица. Таа завршила на деветтото место во втората сезона од X Фактор (САД) кога имала само 13 години. Подоцна потпишала договор со Холивуд Рекордс. Нејзиното прво [[EP]] ''Јанг Блад (Young Blood)'' било објавено во 2014 година, а нејзиниот прв студиски албум ''Нот ан Аполеџи'' (''Not an Apology)'' бил објавен на 24 јули 2015 година. Во 2016 година, таа го издадала синглот ''Јес Грл (Yes Girl).'' Во текот на 2017 година, ги објавила мини-албумите: ''Чаптер уан: Блу, Чаптер ту:Ред, Чаптер три: Јелоу (Chapter One: Blue, Chapter Two: Red и Chapter Three: Yellow)''. Трите мини-албуми, заедно со уште пет песни, биле собрани како нејзин втор студиски албум, Аурора. Во 2018 година, таа била главна пејачка на синглот од НОТД ''Ај уона ноу (I Wanna Know)'', кој стигнал до топ-20 на топ-листите во Австралија, Белгија и Норвешка. Во 2019 година, ги објавила сингловите ''Итс нот ју итс ми (It's Not U It's Me)'' ''Фил самтинг (Fеel Something)'', ''Филс лајк хоум (Feеls Like Home)'' со Џеси Рејз и ''Невр гона лајк ју (Never Gonna Like You)'' со Шејкхипс. Таа потпишала со Олибер Рекордс и Кријејт Мјузик Груп во ноември 2019 година за да го издаде синглот ''Дет бич (That Bitch)''. Во октомври 2020 година, по неочекуваниот успех на ''Фил самтинг'', Милер се вратила во Холивуд Рекордс со кои го објавила синглот ''Виздом тит (Wisdom Teeth)''. Песната била објавена како [[водечки сингл]] на EP-то на Милер под наслов, ''Еејтед''! (''Elated!)'', кој бил објавен на 23 октомври истата година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.mtv.com/news/3171007/bea-miller-elated-remote-access-interview/|title=Bea Miller Wants You To 'Feel Something Different' With Her New EP|last=Romack|first=Coco|work=MTV News|language=en|accessdate=October 24, 2020|archive-date=2020-10-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20201027140107/https://www.mtv.com/news/3171007/bea-miller-elated-remote-access-interview/|url-status=dead}}</ref> == Кариера == === 2012: ''Х Фактор'' (САД) === Милер се натпреварувала во втората сезона од ''X Фатор'' и завршила на деветтото место. Таа била елиминирана откако ја загуби последната пресметка од Сиси Фреј. Сепак, Милер добила повеќе гласови од Фреј, што значи дека ако резултатот отиде во ќорсокак, Милер ќе била спасена.<ref name="aparsley">Aaron Parsley, [http://people.com/tv/x-factor-results-night-top-12-revealed/ "The X Factor Reveals Top 12,"] ''[[People (magazine)|People]]'', November 1, 2012.</ref><ref>Raisa Bruner, [http://time.com/4681262/bea-miller-song-like-you/ "Listen to X Factor Alum Bea Miller's Fresh, Soulful Single 'Song Like You',"] ''Time'', February 24, 2017.</ref> Таа во шоуто ги извела следниве песни: {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! scope="col" |Епизода ! scope="col" | Тема ! scope="col" | Песна ! scope="col" | Оригинален уметник ! scope="col" | Со цел ! scope="col" | Резултат |- ! scope="row" | Аудиција | Слободен избор | „Cowboy Take Me Away “ | Дикси Пилиња| [[The Chicks]] | Напредно |- ! scope="row" | Bootcamp 1 | Соло изведба | colspan="2" | Не се гледа | Напредно |- ! scope="row" | Bootcamp 2 | Групна изведба | colspan="2" | Не се гледа | Напредно |- ! scope="row" | Bootcamp 3 | Дует | „Pumped Up Kicks“<br /><span style="font-size:85%;">(со Карли Роуз Сонеклар )</span> | [[Foster the People]] | Напредно |- ! scope="row" | Куќи на судии | Слободен избор | "Titanium" | [[Давид Гета|Дејвид Гета]] и [[Сија|Сиа]] | Напредно |- ! scope="row" | Недела 1 | Американска песна | „I Won't Give Up" | [[Џејсон Мраз]] | 11 | Напредно |- ! scope="row" | Недела 2 | Песни од филмови | "Iris" | Goo Goo Dolls | 5 | Безбедно (10-ти) |- ! scope="row" | Недела 3 | [[Дива|Диви]] | „Time After Time“ | [[Синди Лопер]] | 4 | Безбедно (8-ми) <ref>Sophie Schillaci and Michele Amabile Angermiller, [http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/x-factor-beatrice-miller-hated-song-391156 "'X Factor' Finalist Beatrice Miller 'Hated' Britney Spears' Song Choice,"] ''[[The Hollywood Reporter]]'', November 15, 2012.</ref> |- style="background:lightblue;" ! scope="row" | Недела 4 | [[Ден на благодарноста|Давање благодарност]] | „Chasing Cars “ | [[Snow Patrol]] | 7 | Последно три (8-ми) <ref name="huffpost112312">[http://www.huffingtonpost.com/2012/11/23/x-factor-top-8-results-elimination_n_2176652.html "'The X Factor' Results: Arin Ray And Beatrice Miller Sent Home In Double Elimination,"] ''[[Huffington Post]]'', November 23, 2012.</ref> |- style="background:pink;" ! scope="row" | Недела 4 Преживување | Пеење за опстанок | „White Flag“ | [[Дајдо]] | 2 | Елиминирани <ref name="huffpost112312" /> |} === 2013–2015: Рекорден договор и ''не извинување'' === На 11 април 2013 година, било објавено дека таа потпишала со Syco Music и Холивуд Рекордс, со што бил означен првиот заеднички аранжман помеѓу овие две издавачки куќи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.hollywoodreporter.com/earshot/x-factor-alum-beatrice-miller-437933|title='X Factor' Alum Beatrice Miller Inks Record Deal|date=November 4, 2013|work=[[The Hollywood Reporter]]|accessdate=April 30, 2014}}</ref> Веднаш по завршувањето на втората сезона од ''X Factor'', Милер си го променила име во само Беа Милер.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.hollywoodrecords.com/artists/bea-miller|title=Bea Miller profile|publisher=Hollywood Records|accessdate=April 30, 2014|archive-date=2015-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20150905054234/http://www.hollywoodrecords.com/artists/bea-miller/|url-status=dead}}</ref> Во 2014 година, го позајмила гласот за аудио-записот на новата книга од Џенифер Донели, ''Deep Blue: Songspell'' и за промотивната песна за книгата под наслов „Open Your Eyes“. Нејзината нова песна „Rich Kids“ ја поставила на [[YouTube]] во 2014 година, а песната била вклучена во нејзиниот албум од 2015 година ''Not an Apology''.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.fanlala.com/news/bea-miller-kicks-month-surprises-rich-kids-teaser|title=Bea Miller Kicks Off a Month of Surprises with "Rich Kids" Teaser|publisher=Fanlala.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20140509021840/http://www.fanlala.com/news/bea-miller-kicks-month-surprises-rich-kids-teaser|archive-date=May 9, 2014|accessdate=April 30, 2014}}</ref> Таа објавила исечок од новата песна наречена „Enemy Fire“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://instagram.com/p/mGeZpOMaf8|title=Instagram|publisher=Instagram|url-access=subscription|archive-url=https://ghostarchive.org/iarchive/s/instagram/mGeZpOMaf8|archive-date=December 23, 2021|accessdate=April 30, 2014}}</ref> Песната „Enemy Fire" било премиерно прикажана на нејзиниот Вево канал во април 2014 година. Таа соработувала со бусбее Jarrad Rogers, Mike Del Rio и други истакнати продуценти за нејзиниот албум. Нејзиното прво EP ''Young Blood'' било објавено на 22 април 2014 година,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://twitter.com/BeaMiller/status/455059576971227137|title=Twitter/BeaMiller: my EP comes out on iTunes April 22nd|date=April 12, 2014|publisher=Twitter.com|accessdate=April 30, 2014}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.facebook.com/BeaMiller/photos/a.359659354050554.108511.249358218414002/840456569304161/?type=1&theater|title=Bea Miller – Tijdlijnfoto's|publisher=Facebook|accessdate=April 30, 2014}}</ref> со водечкиот сингл „Young Blood“. EP-то се искачило на второ место на листата за поп-албуми на [[iTunes]] и дебитирало на 64 место на [[Билборд 200|''Билборд'' 200]]. Милер била предгрупа за [[Деми Ловато]] на одредени концерти од нејзината светска турнеја.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.idolator.com/7563462/disney-divas-unite-bea-miller-is-joining-demi-lovato-on-tour|title=Disney Divas Unite! Bea Miller Is Joining Demi Lovato On Tour|last=Mike Wass|date=September 17, 2014|publisher=[[Idolator (website)|Idolator]]|accessdate=August 27, 2016|archive-date=2015-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20151022002750/http://www.idolator.com/7563462/disney-divas-unite-bea-miller-is-joining-demi-lovato-on-tour|url-status=dead}}</ref> Во декември 2014 година, американскиот радио-водител, Елвис Дуран ја избрал за музичар на месецот и гостувала во шоуто „''Тудеј''“ на NBC. Во 2015 година, Радио Дизни ја именувал Милер за „Следен голем уметник“. Неколкупати се појавила на каналот Дизни каде го промовирала нејзиниот албум. Во 2015 година, нејзиниот прв сингл „Young Blood“ на музичките награди од Радио Дизни во ја освоил наградата „Најдобра песна на која можеш да рокаш со твојата најдобра другарка“.<ref name="Radio Disney">{{Наведена мрежна страница|url=http://music.disney.com/radio-disney-music-awards/winners-2015|title=Radio Disney Music Awards 2015 – Winners &#124; Disney Music|work=Music.disney.com|accessdate=August 27, 2016|archive-date=2015-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20150510114633/http://music.disney.com/radio-disney-music-awards/winners-2015|url-status=dead}}</ref> Првиот студиски албум на Беа Милер, ''Not an Apology'', бил издаден на 24 јули 2015 година, со Холивуд Рекордс. Албумот се искачил на 7-то место на [[Билборд 200|''Билборд'' 200]]. На 24 април 2015 година, било објавено дека Милер, заедно со Деби Рајан и Натали Ла Роуз ќе бидат воведни изведувачи на летната етапа од турнејата од [[Fifth Harmony]], која започнала на 15 јули во [[Луисвил|Луисвил, Кентаки]] .<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mtv.com/news/2143496/fifth-harmony-summer-reflection-tour-announcement|title=Fifth Harmony Announce Summer 'Reflection' Tour: Get All The Details!|date=April 25, 2015|publisher=MTV|accessdate=August 27, 2016|archive-date=2016-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322191838/http://www.mtv.com/news/2143496/fifth-harmony-summer-reflection-tour-announcement/|url-status=dead}}</ref> Милер ја завршила турнејата кон крајот на август.{{Се бара извор|date=February 2017}} Во јули 2015 година, таа преку јавно гласање била избрана да биде следниот изведувач на Vevo Lift. === 2016–2018: ''Aurora'' === На 20 април 2016 година, било објавено дека Милер ќе ѝ се придружи на [[Селена Гомес]] на нејзината турнеја Revival како воведен изведувач заедно со [[DNCE]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.billboard.com/articles/news/7333916/bea-miller-opening-selena-gomez-revival-tour|title=Bea Miller Nabs Opening Slot on Selena Gomez Revival Tour|last=Jessie Katz|date=April 20, 2016|publisher=Billboard|accessdate=August 27, 2016}}</ref> Турнејата започнала во мај и траела цело лето. Милер, исто така, најавила дека ќе биде домаќин на средба насловена како „Чај со Беа“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://twitter.com/BeaMiller/status/722848248164057088|title=bea on Twitter: "THE BEST PART OF TOURING IS SEEING UR CUTE FACES THEY MAKE ME SO HAPPY COME DRINK TEA W ME BEFORE SHOWS #teawithbea"|date=April 20, 2016|publisher=[[Twitter]]|accessdate=August 27, 2016}}</ref> Милер објавила не-албумски сингл „Yes Girl“ на 20 мај 2016 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://twitter.com/beamiller/status/731261578176122880|title=bea on Twitter: "YES GIRL IS BEING RELEASED ONE WEEK FROM TODAY ON MAY 20th I'M ECSTATIC FOR YOU TO OFFICIALLY HEAR IT #YESGIRL "|date=May 13, 2016|publisher=[[Twitter]]|accessdate=August 27, 2016}}</ref> Таа ја извела песната и песната што беше необјавена во моментот, насловена како „Песна како тебе“ многу пати на турнејата Revival . Нејзината песна „This Little Light of Mine“ била претставена во рекламна кампања за чоколадото „3 мускетари“ во 2016 година. На 24 февруари 2017 година, таа го објави првиот дел од проектот со три ЕП, ''Chapter One: Blue''. На 30 март 2017 година, таа ја извеla „Song Like You“ на „ ''The Late Late Show“ со Џејмс Корден'' . Тоа беше нејзиното прво појавување во доцните ноќни ток-шоу. На 2 јуни 2017 година, таа го објавиla вториот дел од нејзиниот проект со три ЕП, ''Второ поглавје: Црвено'' .<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://itunes.apple.com/us/album/chapter-two-red-single/id1240422219|title=Chapter Two: Red – Single by Bea Miller on Apple Music|date=June 2, 2017|work=iTunes, Apple Music|archive-url=https://web.archive.org/web/20221003062334/https://music.apple.com/us/album/chapter-two-red-single/1445028524|archive-date=October 3, 2022|accessdate=June 18, 2017}}</ref> Последното ЕП, ''Трето поглавје: Жолто'' беше објавено на 6 октомври 2017 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop/7701945/bea-miller-song-like-you-chapter-one-blue-listen|title=Bea Miller Shines on Newly Released 'Song Like You,' Breaks Down 'Chapter One: Blue' Collection|date=February 24, 2017|publisher=Billboard|archive-url=https://web.archive.org/web/20170225045641/http://www.billboard.com/articles/columns/pop/7701945/bea-miller-song-like-you-chapter-one-blue-listen|archive-date=February 25, 2017|accessdate=February 25, 2017}}</ref> Во август 2017 година, песната на Милер „Сосема нови очи“ беше прикажана во трејлерот за филмот ''Wonder'', во режија на Стивен Чбоски и со [[Џулија Робертс]] и Овен Вилсон во главните улоги. Вториот целосен албум на Милер и дебитантскиот меѓународен албум ''Аурора'' беше објавен на 23 февруари 2018 година. Ги вклучува сите песни од трите претходни продолжени драми (наречени како „поглавја“), заедно со пет нови песни.<ref name="Teen Vogue">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.teenvogue.com/story/bea-miller-aurora-album|title=Bea Miller's Talks Her Sophomore Album "Aurora," Gun Control, and Slut Shaming|last=Keaton Bell|date=February 23, 2018|work=[[Teen Vogue]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180227094136/https://www.teenvogue.com/story/bea-miller-aurora-album|archive-date=February 27, 2018|accessdate=February 26, 2018}}</ref> Милер имала удел во пишувањето на сите, освен една од песните на ''Аурора'', на теми за „сè, од егзистенцијална досада до срам од курва“.<ref name="Teen Vogue" /> Таа го изведе „ SLUT “, главниот сингл на албумот, на [[Total Request Live|TRL]] на [[MTV]] на 12 февруари 2018 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://trl.mtv.com/news/3064346/bea-miller-performs-slut-on-trl/|title=Bea Miller Performs Her Self-Love Anthem "S.L.U.T." On TRL|last=Sydney Gore|date=February 12, 2018|work=[[Total Request Live|TRL]], [[MTV]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180215124603/http://trl.mtv.com/news/3064346/bea-miller-performs-slut-on-trl/|archive-date=February 15, 2018|accessdate=March 2, 2018}}</ref> Таа ја замисли песната како начин да ги врати негативните конотации на зборот како позитивен акроним „слатка мала незаборавна работа“.<ref name="Teen Vogue" /> Таа беше претставена на вокалите на синглот на NOTD од 2018 година „ I Wanna Know “, објавен во март 2018 година <ref name="fuse">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.fuse.tv/videos/2018/03/notd-bea-miller-i-wanna-know-single-premiere|title=NOTD & Bea Miller's Moody 'I Wanna Know' Collaboration Is All About Summer Blues: Premiere|last=Gracie|first=Bianca|work=Fuse|archive-url=https://web.archive.org/web/20190321201609/https://fuse.tv/videos/2018/03/notd-bea-miller-i-wanna-know-single-premiere|archive-date=March 21, 2019|accessdate=June 18, 2018}}</ref> Песната стана златна во САД и е платина во неколку земји, вклучувајќи ги Австралија, Канада, Обединетото Кралство и Шведска. Таа ја извела песната во живо на ''Денес'' во јуни 2018 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.today.com/popculture/see-bea-miller-perform-new-single-i-wanna-know-live-t131215|title=See Bea Miller perform new single 'I Wanna Know' live on many radio stations and TODAY|work=Today.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20180717212821/https://www.today.com/popculture/see-bea-miller-perform-new-single-i-wanna-know-live-t131215|archive-date=July 17, 2018|accessdate=July 17, 2018}}</ref> Таа, исто така, го промовираше синглот на повеќе шоуа и акустични сетови. === 2019–сега: Турнеи и ''Elated!'' === Во февруари 2019 година, Милер ја објави својата прва насловна турнеја насловена „Nice To Meet U Tour“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.beyondthestagemagazine.com/bea-miller-announces-nice-to-meet-u-tour/|title=Bea Miller announces Nice To Meet U tour|last=Scarpino|first=Gina|date=February 22, 2019|work=Beyond The Stage Magazine|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114133223/https://www.beyondthestagemagazine.com/bea-miller-announces-nice-to-meet-u-tour/|archive-date=November 14, 2021|accessdate=April 8, 2021}}</ref> На 1 март, таа го издаде водечкиот сингл од нејзиниот претстоен трет студиски албум, насловен „ It's Not U It's Me “, што е соработка со американскиот R&B пејач 6lack . По ова, таа го издаде синглот " Feel Something " <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://umusic.digital/ltzgtv/|title=Bea Miller|work=umusic.digital|accessdate=June 19, 2019}}{{Мртва_врска|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> и ја најави нејзината турнеја "Sunsets in Outerspace".{{Се бара извор|date=November 2019}} Во август 2019 година, Беа Милер го издаде синглот „ Fels Like Home “ со канадската пејачка и текстописец Џеси Рејз . Соработката со продукцискиот тим Snakehips насловена „Never Gonna Like You“, беше објавена во септември 2019 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://music.apple.com/us/album/never-gonna-like-you-feat-snakehips/1479620158|title=Never Gonna Like You – Single by Bea Miller & Snakehips|date=September 20, 2019|work=[[Apple Music]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200919120320/https://music.apple.com/us/album/never-gonna-like-you-feat-snakehips/1479620158|archive-date=September 19, 2020|accessdate=September 20, 2019}}</ref> Милер го извела синглот „Таа кучка“ во ноември 2019 година, независно од нејзината издавачка куќа.<ref name="That Bitch">{{Наведена мрежна страница|url=https://music.apple.com/us/album/that-bitch-single/1484000607|title=That Bitch – Single by Bea Miller|date=November 2019|work=[[Apple Music]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20191102002431/https://music.apple.com/us/album/that-bitch-single/1484000607|archive-date=November 2, 2019|accessdate=November 1, 2019}}</ref> Таа го портретира ликот ''[[League of Legends|на Лига на легендите]]'' Каи'са во виртуелната музичка група К/ДА за синглот „ The Baddest “ од ЕП-то на K/DA ''All Out'' .<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.polygon.com/2020/8/27/21395880/league-of-legends-k-da-the-baddest|title=League of Legends' pop group K/DA does it again with new single, 'The Baddest'|last=Lee|first=Julia|date=August 27, 2020|work=Polygon|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20211115190032/https://www.polygon.com/2020/8/27/21395880/league-of-legends-k-da-the-baddest|archive-date=November 15, 2021|accessdate=November 26, 2021}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.pcgamer.com/kda-ep-all-out-available/|title=K/DA's new EP slaps and should be the soundtrack to your weekend|last=Ridley|first=Jacob|date=November 6, 2020|work=PC Gamer|access-date=November 26, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211126203940/https://www.pcgamer.com/kda-ep-all-out-available/|archive-date=November 26, 2021|language=en}}</ref> Во септември 2020 година, Беа Милер објавила серија компилациски [[EP|ЕП]] кои се состоеја од; ''Карантин'' на 4 септември, ''Sad Boy Hours'' на 18 септември и ''Lust'' на 24 септември. На 7 октомври 2020 година, Милер изјавила дека објавувањето на синглот „Wisdom Teeth“ кој ќе биде објавен на 9 октомври и ќе служи како водечки сингл на ЕП ''Elated на Милер!'', објавен на 23 октомври 2020 година.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://twitter.com/beamiller/status/1313895460667498496|title="thursday 9pm pt / midnight et"|work=Twitter|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20201007174417/https://twitter.com/beamiller/status/1313895460667498496|archive-date=October 7, 2020|accessdate=October 7, 2020}}</ref> На 6 ноември 2021 година, синглот на Милер „Playground“ бил прикажан во првиот чин од анимираната серија „''Лига на легендите'' “ ''Аркејн''; овој сингл бил објавен истиот ден.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://dotesports.com/league-of-legends/news/riots-arcane-soundtrack-tracklist|title=Riot's Arcane soundtrack features Imagine Dragons, Sting, Denzel Curry, Pusha T, Bea Miller, and more|last=Esguerra|first=Tyler|date=October 26, 2021|work=[[Dot eSports]]|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20211126201528/https://dotesports.com/league-of-legends/news/riots-arcane-soundtrack-tracklist|archive-date=November 26, 2021|accessdate=November 26, 2021}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.bandwagon.asia/articles/riot-games-reveal-netflix-tencent-arcane-ost-artists-tracklist-imagine-dragons-miyavi-sting-bea-miller-pusha-t-denzel-curry-ray-chen-bones-uk|title=Riot Games reveal 'Arcane' OST artists and tracklist – Imagine Dragons, MIYAVI, Sting, Bea Miller, and more|last=Bodegon|first=Kara|date=October 28, 2021|work=Bandwagon|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211126201525/https://www.bandwagon.asia/articles/riot-games-reveal-netflix-tencent-arcane-ost-artists-tracklist-imagine-dragons-miyavi-sting-bea-miller-pusha-t-denzel-curry-ray-chen-bones-uk|archive-date=November 26, 2021|accessdate=November 26, 2021}}</ref> Музичкото видео на синглот било дел од церемонијата на отворањето на Светското првенство во Лигата на легендите во 2021 година .<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.theverge.com/2021/11/6/22765927/league-of-legends-world-championship-2021-opening-ceremonies|title=Riot swapped a live show for a massive music video at Worlds 2021|last=Webster|first=Andrew|date=November 6, 2021|work=The Verge|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211118125225/https://www.theverge.com/2021/11/6/22765927/league-of-legends-world-championship-2021-opening-ceremonies|archive-date=November 18, 2021|accessdate=November 26, 2021}}</ref> == Личен живот == Милер е ќерка на две мајки и има двајца посвоени помали браќа и сестри.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.wetpaint.com/eliminated-x-factor-finalist-beatrice-miller-i-would-be-depressed-without-my-sisters-exclusive-739600/|title=Eliminated X Factor Finalist Beatrice Miller: I Would Be Depressed Without My Sisters – Exclusive {{!}} Wetpaint, Inc.|date=November 27, 2012|work=Wetpaint, Inc.|access-date=March 22, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170322204349/http://www.wetpaint.com/eliminated-x-factor-finalist-beatrice-miller-i-would-be-depressed-without-my-sisters-exclusive-739600/|archive-date=March 22, 2017|language=en-US}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.idolator.com/7600215/bea-miller-interview-not-an-apology-gay-marriage-demi-lovato|title=Bea Miller Talks Debut LP 'Not An Apology,' Gay Marriage & Her First Love Song: Idolator Interview – Idolator|last=Wass|first=Mike|date=July 14, 2015|work=Music News, Reviews, and Gossip on Idolator.com|accessdate=November 8, 2016}}{{Мртва_врска|date=July 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Таа е од Мејплвуд, Њу Џерси. Како малолетник, Милер присуствувала на семејниот камп Колаж во Провинтаун, Масачусетс. Милер доживува синестезија, што значи дека гледа различни бои кога слуша одредени звуци.<ref name="Takeover Tuesday"><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation magazine cs1" id="CITEREFKelley2017">Kelley, Caitlin (October 10, 2017). </cite></ref> Во 2015 година, Милер започнала да се забавува со американскиот пејач Џејкоб Вајтсајдс.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mtv.com/news/2359389/jacob-whitesides-bea-miller-faces-on-film-ep/|title=Jacob Whitesides Has Girlfriend Bea Miller To Thank For Inspiring His New EP|last=Christina Garibaldi|date=October 23, 2015|publisher=mtv.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20201022000230/http://www.mtv.com/news/2359389/jacob-whitesides-bea-miller-faces-on-film-ep/|archive-date=October 22, 2020|accessdate=January 5, 2016}}</ref> Двојката раскинала во мај 2016 година, по една година врска.<ref name="auto">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.teen.com/2016/05/27/celebrities/bea-miller-jacob-whitesides-breakup-rumors/|title=Why the World is Convinced One of These Adorable Celebrity Couples Broke Up|last=Alexandra Daluisio|date=May 27, 2016|publisher=teen.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20170225133916/http://www.teen.com/2016/05/27/celebrities/bea-miller-jacob-whitesides-breakup-rumors/|archive-date=February 25, 2017|accessdate=February 25, 2017}}</ref> Милер е амбасадор на добротворната организација против малтретирање Дич Д Лејбл.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://us.ditchthelabel.org/heres-bea-miller-wrote-s-l-u-t/ |title="Here's Why Bea Miller Wrote S.L.U.T.. |accessdate=2022-10-06 |archive-date=2018-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180307214220/https://us.ditchthelabel.org/heres-bea-miller-wrote-s-l-u-t/ |url-status=dead }}</ref> == Дискографија == {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" |+Список на студиски албуми, со одбрани детали, позиции на топ листите ! rowspan="2" scope="col" | Наслов ! rowspan="2" scope="col" | Детали за албумот ! scope="col" | Врвни позиции на графиконот |- ! scope="col" style="width:6em;font-size:85%;" | [[Билборд 200|САД]] <ref name="Billboard 200">{{Наведен нестручен часопис|access-date=December 2, 2021}}</ref> |- ! scope="row" | ''Не е извинување'' | * Објавување: 24 јули 2015 година * Ознака: Syco, Холивуд * Формати: [[Компактен диск|ЦД]], [[Музичко симнување|дигитално преземање]] | 7 |- ! scope="row" | ''Аурора'' | * Објавување: 23 февруари 2018 година * Ознака: Холивуд * Формати: ЦД, [[Долгометражно издание (музика)|ЛП]], дигитално преземање | - {{Efn|"Aurora" did not chart on the ''Billboard'' 200, but did peak at number 82 on the Top Current Albums chart.<ref>{{cite web|url=https://www.billboard.com/artist/bea-miller/chart-history/tcl/|title=Bea Miller: Chart History – Top Current Albums|publisher=Billboard|access-date=November 8, 2019|archive-date=October 3, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221003062344/https://www.billboard.com/artist/bea-miller/chart-history/tcl/|url-status=live}}</ref>}} |} === Проширени претстави === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center" |+ Список на ПрД, со избрани детали, позиции на графиконот ! rowspan="2" scope="col" style="width:9.5em;" | Наслов ! rowspan="2" scope="col" style="width:18.5em;" | Детали за ЕП ! colspan="1" scope="col" | Врвни позиции на графиконот |- style="font-size:smaller;" ! scope="col" style="width:3em;" | [[Билборд 200|САД]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> <ref name="Billboard 200"/> |- ! scope="row" | ''Млада крв'' | * Објавено: 22 април 2014 година * Ознака: Syco, Холивуд * Формат: Дигитално преземање | 64 |- ! scope="row" | ''Прва глава: Сина'' | * Објавено: 24 февруари 2017 година * Ознака: Холивуд * Формат: Дигитално преземање | - |- ! scope="row" | ''Второ поглавје: Црвено'' | * Објавено: 2 јуни 2017 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.fuse.tv/2017/04/bea-miller-chapter-one-blue-ep-feminism-teen-takeover-week-interview|title=Bea Miller On 'Chapter One: Blue' EP, Importance of Vulnerability & Feminism: Interview|last=Bianca Gracie|date=April 27, 2017|work=[[Fuse (TV channel)|Fuse]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170501153647/http://www.fuse.tv/2017/04/bea-miller-chapter-one-blue-ep-feminism-teen-takeover-week-interview|archive-date=May 1, 2017|accessdate=May 8, 2017}}</ref> * Ознака: Холивуд * Формат: Дигитално преземање | - |- ! scope="row" | ''Трето поглавје: Жолта'' | * Објавено: 6 октомври 2017 година * Ознака: Холивуд * Формат: Дигитално преземање | - |- ! scope="row" | ''Карантин'' | * Објавено: 4 септември 2020 година <ref name="Quarantine">{{Наведена мрежна страница|url=https://music.apple.com/us/album/quarantine-ep/1529509830|title=quarantine – EP by Bea Miller on Apple Music|date=September 4, 2020|work=[[Apple Music]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20200915160545/https://music.apple.com/us/album/quarantine-ep/1529509830|archive-date=September 15, 2020|accessdate=September 11, 2020}}</ref> * Ознака: UMG * Формати: Дигитално преземање, стриминг | - |- ! scope="row" | ''Тажно момче часа'' | * Објавено: 18 септември 2020 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://music.apple.com/us/album/sad-boy-hour-ep/1531358544|title=sad boy hour – EP by Bea Miller on Apple Music|date=September 18, 2020|work=[[Apple Music]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20221003062337/https://music.apple.com/us/album/sad-boy-hour-ep/1531358544|archive-date=October 3, 2022|accessdate=September 20, 2020}}</ref> * Ознака: UMG * Формати: Дигитално преземање, стриминг | - |- ! scope="row" | ''Страста'' | * Објавено: 25 септември 2020 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://music.apple.com/us/album/lust-ep/1531408144|title=lust – EP by Bea Miller on Apple Music|date=September 25, 2020|work=[[Apple Music]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210101154034/https://music.apple.com/us/album/lust-ep/1531408144|archive-date=January 1, 2021|accessdate=September 25, 2020}}</ref> * Ознака: UMG * Формати: Дигитално преземање, стриминг | - |- ! scope="row" | ''Воодушевен!'' | * Објавено: 23 октомври 2020 година <ref>{{Наведување|title=elated!|date=October 23, 2020|url=https://open.spotify.com/album/1bddkQczuUlV4e4MW2SOO1|language=en|access-date=October 24, 2020|archivedate=October 27, 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201027185335/https://open.spotify.com/album/1bddkQczuUlV4e4MW2SOO1}}</ref> * Ознака: Холивуд * Формати: LP, дигитално преземање, стриминг | - |- |} == Наводи == <references /> <references group="б" /> {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Милер, Беа}} [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Родени во 1999 година]] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] [[Категорија:Американски пејачи и пејачки од 21 век]] [[Категорија:Американски поп-пејачки]] [[Категорија:Американски пејачки од 21 век]] [[Категорија:Пејачи од Њу Џерси]] [[Категорија:Американски телевизиски глумици]] [[Категорија:Американски филмски глумици]] [[Категорија:Американски глумици]] [[Категорија:Американски поп-рок-пејачи]] [[Категорија:Американски глумици од 21 век]] cs0abyjo38a63br5r84fvsaarsijr95 Харолд Вилсон 0 1313301 5294015 5275477 2024-11-20T03:45:48Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Wilson_Harold_signature.png|Wilson_Harold_signature.png]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] поради: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Wilson Haro 5294015 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific_prefix = | name = Харолд Вилсон | honorific_suffix = | image = Harold_Wilson.jpg | caption = Вилсон во 1962 | office = [[Премиер на Обединетото Кралство]] | monarch = [[Елизабета II]] | term_start = 4 март 1974 | term_end = 5 Април 1976 | predecessor = [[Едвард Хит]] | successor = [[Џејмс Калахан]] | monarch1 = Елизабета II | term_start1 = 16 октомври 1964 | term_end1 = 19 јуни 1970 | predecessor1 = [[Алек Даглас-Хоум]] | successor1 = [[Едвард Хит]] | office2 = Лидер на Лабуристичката партија | term_start2 = 14 февруари 1963 | term_end2 = 5 април 1976 | predecessor2 = [[Хју Гејтскејл]] | successor2 = [[Џејмс Калахан]] | office3 = Лидер на опозицијата | primeminister3 = [[Едвард Хит]] | term_start3 = 19 јуни 1970 | term_end3 = 4 Март 1974 | monarch3 = [[Елизабета II]] | predecessor3 = Едвард Хит | successor3 = Едвард Хит | primeminister4 = {{unbulleted list|[[Харолд Мекмилан]]|[[Алек Даглас-Хоум]]}} | term_start4 = 14 февруари 1963 | term_end4 = 16 октомври 1964 | monarch4 = [[Елизабета II]] | predecessor4 = Џорџ Браун | successor4 = Алек Даглас-Хоум | birth_name = Џејмс Харолд Вилсон | birth_date = {{birth date|1916|03|11|df=y}} | birth_place = [[Хадерсфилд]], [[Јоркшир]], Англија | death_date = {{death date and age|1995|05|24|1916|03|11|df=y}} | death_place = Лондон, Англија | resting_place = црквата Света Марија, на островот Сент Мери, Англија | party = [[Лабуристичка партија (Обединето Кралство)|Лабурист]] | spouse = {{marriage|Мери Болдвин|1 January 1940}} | children = 2 | alma_mater = Исусов колеџ, Оксфорд | occupation = {{hlist|Политичар|писател|наставник}} | profession = Државен службеник | signature = }} '''Џејмс Харолд Вилсон, Барон Вилсон од Риво''' ({{Lang-en|James Harold Wilson, Baron Wilson of Rievaulx}}; [[11 март]] [[1916|1916 година]], [[Хадерсфилд]], [[Западен Јоркшир]] - [[24 мај]] [[1995|1995 година]], [[Лондон]]) ― британски [[Лабуристичка партија (Обединето Кралство)|лабуристички политичар]], лидер на партијата од 1963 до 1976 и [[премиер на Обединетото Кралство]] (1964-1970 и 1974-1976). Под негово водство, лабуристите 4 пати победиле на општи избори (во 1964, 1966 и двапати во 1974 година). Вилсон неочекувано поднел оставка во 1976 година. Тој е последниот премиер на Велика Британија кој успеал повторно да стане [[премиер на Обединетото Кралство]] откако претходно бил сменет од таа функција. == Ран живот == Харолд Вилсон е роден на 11 март 1916 година во предградие на градот Хадерсфилд, во Јоркшир, Англија. Потекнува од политичко семејство. На десетгодишна возраст, со семејството заминал во Австралија, каде бил фасциниран од помпата и гламурот на политиката. На пат кон дома ѝ рекол на мајка си: „Јас ќе бидам премиер“.<ref>Ben Pimlott, ''Harold Wilson'' (1992), pp. 3–20, quote p. 20.</ref> Во 1937 година, дипломирал на Исусовиот колеџ во Оксфорд, каде прво студирал на отсекот современа историја, а потоа филозофија, политички науки и економија. Веднаш по дипломирањето предавал економска историја во колеџот каде што дипломирал, а потоа (1938-1945) на [[Универзитетски колеџ (Оксфорд)|Универзитетскиот колеџ]]. На 1 јануари 1940 година, се оженил со Мери Болдвин, која останала негова сопруга до крајот на животот. Мери Вилсон била позната поетеса. Имале два сина, Робин и Џајлс.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.standard.co.uk/news/son-of-former-pm-harold-wilson-swaps-teaching-for-a-career-as-train-driver-7210307.html|title=Son of former PM Harold Wilson swaps teaching for a career as train driver|date=20 November 2006|work=[[Evening Standard]]|access-date=11 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200108005911/https://www.standard.co.uk/news/son-of-former-pm-harold-wilson-swaps-teaching-for-a-career-as-train-driver-7210307.html|archive-date=8 January 2020}}</ref> По избувнувањето на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], Вилсон доброволно се пријавил за воена служба, но бил класифициран како специјалист и го пратиле во државна служба. Вилсон подоцна станал статистичар и економист во индустријата за јаглен. Тој бил директор за економија и статистика во Министерството за гориво и енергија (1943-1944 година) и за неговите услуги бил награден со [[Ред на Британската Империја|Орден на Британската империја]].<ref>{{Наведена книга|title=Austerity Britain 1945–51|last=Kynaston|first=David|publisher=[[Bloomsbury Publishing|Bloomsbury]]|year=2008|isbn=978-0-7475-9923-4|pages=236, 237|author-link=David Kynaston}}</ref> == Политичка кариера (1945–1964) == На изборите во 1945 година бил избран во Долниот дом како претставник од изборната единица ''Ормскирк'' (од 1950 до 1983 година. бил избиран од округот ''Хајтон'').<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=HwyCAgAAQBAJ&q=wilson+mp+for+ormskirk&pg=PA283|title=The Routledge Companion to Britain in the Twentieth Century|last1=Clapson|first1=Mark|date=23 June 2009|isbn=9781134476954|access-date=1 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20210417194149/https://books.google.com/books?id=HwyCAgAAQBAJ&q=wilson+mp+for+ormskirk&pg=PA283|archive-date=17 April 2021|url-status=live}}</ref> Во 1947 година, станал секретар за трговија во кабинетот на [[Клемент Атли]]. Во април 1951 година, Вилсон заедно со Енурен Бивен и Џон Фримен ја напуштил владата, затоа што лабуристичката влада поради [[Корејска војна|Корејската војна]] ги зголемила трошоците за одбрана за сметка на бесплатното здравство. Откако лабуристите ги загубија изборите во 1951 година, тој станал претседател на политичката фракција на Беван (Keep Left). На конференцијата во Моркамб кон крајот на 1952 година, Вилсон бил еден од Беваните избрани за претставници на изборната единица во Националниот извршен комитет на Лабуристите.<ref>Campbell 1987, p. 275.</ref> Вилсон не криел дека поддршката што му ја дал на левото крило на Анеурин Беван била опортунистичка. На почетокот на 1954 година, Беван поднел оставка од Кабинетот во сенка (избран од лабуристичките пратеници кога партијата била во опозиција). Вилсон, кој бил второпласиран на внатрепартиските избори, го пополнил празното место. Неговите постапки го налутиле Беван и другите Бевани.<ref>Campbell 1987, p. 289.</ref> И покрај тоа што претходно бил близок со Беван, во 1955 година на внатрепартиските избори го поддржал [[Хју Гејтскел]] (кој го застапувал десното крило во партијата) за лидер на Лабуристичката партија.<ref>{{Наведени вести|url=http://politics.guardian.co.uk/politicsobituaries/story/0,,563492,00.html|title=Harold Wilson: Leading Labour beyond pipe dreams|last=Goodman|first=Geoffrey|date=25 May 1995|work=The Guardian|access-date=24 December 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071231165647/http://politics.guardian.co.uk/politicsobituaries/story/0,,563492,00.html|archive-date=31 December 2007|location=London}}</ref> Гејтскел го назначил за канцелар на благајната во сенка во 1955 година.<ref>Pimlott, pp. 211–12.</ref> Во периодот од 1955 до 1961 година, Вилсон бил канцелар за финансии во сенка, а од 1961 до 1963 година бил канцелар за надворешни работи во сенка. На 18 јануари 1963 година, Хју Гејтскел умрел и Вилсон бил избран за нов лидер на партијата. Откако станал лидер на партијата, Вилсон автоматски станал и лидер на опозицијата.<ref>Timothy Heppell, "The Labour Party leadership election of 1963: Explaining the unexpected election of Harold Wilson." ''Contemporary British History'' 24.2 (2010): 151-171.</ref> == Прв премиерски мандат (1964–1970) == Лабуристите на општите избори во 1964 година победиле со тесно мнозинство од четири мандати, а Вилсон станал [[премиер на Обединетото Кралство|премиер]], најмлада личност кој ја извршувал оваа функција по [[лорд Розбери]] 70 години претходно. Во текот на 1965 година, мнозинството на владата било сведено на само едно пратеничко место; и во март 1966 година, Вилсон свикал нови општи избори. Коцкањето на Вилсон се исплатело, бидејќи овој пат лабуристите имале мнозинство од 96 пратенички места.<ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/vote2001/in_depth/election_battles/1966_over.stm|title=VOTE2001 &#124; THE ELECTION BATTLES 1945–1997|work=[[BBC News]]|access-date=27 December 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20170331231214/http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/vote2001/in_depth/election_battles/1966_over.stm|archive-date=31 March 2017}}</ref> Меѓутоа, во пракса, настаните го исфрлија од колосек голем дел од почетниот оптимизам. По доаѓањето на власт, владата беше информирана дека наследиле исклучително голем дефицит од 800 милиони фунти на надворешниот [[Трговски биланс|трговски биланс на]] Британија. Ова делумно ја одразуваше експанзивната фискална политика на претходната влада во пресрет на изборите во 1964 година. Веднаш фунтата се најде под огромен притисок и многу економисти се залагаа за [[девалвација]] на фунтата како одговор, но Вилсон се спротивстави, наводно делумно поради загриженост дека лабуристите, кои претходно ја девалвираа стерлингот во 1949 година, ќе станат означени како „партија на девалвација“. . Вилсон, исто така, веруваше дека девалвацијата несразмерно ќе им наштети на Британците со ниски приходи со заштеди и посиромашните [[Комонвелт на нации|земји од Комонвелтот на нациите]] во областа на фунтата . Наместо тоа, владата одлучи да се справи со проблемот со наметнување привремена доплата за увозот и низа дефлаторни мерки дизајнирани да ја намалат побарувачката, а со тоа и приливот на увоз.<ref>{{Harvp|Thorpe|1997}}</ref> Во втората половина на 1967 година, беше направен обид да се спречи рецесијата во активноста да оди предалеку во форма на стимул за трајното трошење на потрошувачите преку олеснување на кредитите, што пак го спречи порастот на невработеноста.<ref name="inequality">{{Наведена книга|title=Labour and inequality: Sixteen Fabian Essays|last=Townsend|first=Peter|publisher=[[Fabian Society]]|year=1972|isbn=978-0-7163-4004-1|editor-last=Bosanquet|editor-first=Nicholas}}</ref> Како премиер, Вилсон, под влијание на своите економски советници (вклучувајќи ги Николас Калдор и Томас Балог), вовел неколку нови даноци (како, селективен данок за вработување од претприемачите), а во 1967 година, за заживување на економската ситуација, владата [[Девалвација|ја девалвирала]] фунтата.<ref name="Thorpe64702001">{{Наведена книга|title=A History of the British Labour Party|last=Thorpe|first=Andrew|date=2001|publisher=Palgrave|isbn=0-333-92908-X|pages=145–165}}</ref> Во 1965 година, Долниот дом одобрил замена на [[Смртна казна во Велика Британија|смртната казна]] за убиство во доживотен затвор. Сепак, смртната казна сè уште можела да се применува во случај на предавство, шпионажа, пиратство, подметнување пожар и неколку видови воени злосторства. Од 1967 година, [[хомосексуалност]]а законски престанала да се смета за кривично дело; [[абортус]]от бил легализиран. Под Вилсон, биле поставени ограничувања и за [[Доселување|имиграцијата]] во Британија. Била спроведена реформа во образованието. Вилсон бил посветен на идејата Обединетото Кралство да се приклучи на [[Европска економска заедница|Европската економска заедница]], меѓутоа, по ветото на [[Шарл де Гол|Де Гол]] од 1967 година, процесот за влез бил одложен, првенствено поради недостигот на единствен став во партијата по ова прашање. == Пораз и враќање во опозиција (1970–1974) == До 1969 година, Лабуристичката партија претрпе сериозни изборни промени, а до крајот на 1970 година изгуби вкупно 16 места на дополнителните избори од претходните општи избори.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.co.uk/news/special/politics97/background/pastelec/ge70.shtml|title=BBC Politics 97|date=18 June 1970|access-date=26 September 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120120233721/http://www.bbc.co.uk/news/special/politics97/background/pastelec/ge70.shtml|archive-date=20 January 2012|publisher=BBC}}</ref> Непосредно пред изборите во 1970 година, била објавена економска статистика која негативно влијаела на рејтингот на лабуристите и била една од причините за поразот на партијата.<ref name="ClarkTimes2">{{Наведена книга|title=The Times Guide to the House of Commons 1970|last=Clark|first=George|date=1970|publisher=Times Newspapers Limited|location=London|pages=30–31|chapter=The General Election Campaign, 1970}}</ref> Вилсон сепак останал лидер на Лабуристичката партија и во опозиција. Економските услови во текот на 1970-тите станувале сѐ потешки за Велика Британија како резултат на [[Никсонов шок|Никсоновиот шок]] и [[Нафтена криза (1973)|нафтената криза од 1973 година]], а британската влада имала и внатрешни економски потешкотии. На 7 февруари 1974 година премиеот Хит закажал предвремени избори за 28 февруари.<ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/low/dates/stories/february/7/newsid_4054000/4054793.stm|title=BBC ON THIS DAY &#124; 7 &#124; 1974: Heath calls snap election over miners|date=7 February 1974|work=[[BBC News]]|access-date=26 September 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20170629090731/http://news.bbc.co.uk/onthisday/low/dates/stories/february/7/newsid_4054000/4054793.stm|archive-date=29 June 2017}}</ref> == Втор премиерски мандат (1974–1976) == На општите избори во февруари 1974 година, лабуристите освоиле повеќе пратенички места (иако помалку гласови) од Конзервативната партија. Бидејќи Хит не можел да ги убеди [[Либерална партија|либералите]] да формираат [[коалиција]], Вилсон на 4 март 1974 година станал премиер на малцинската лабуристичка влада. На изборите од 10 октомври 1974 година, добил мнозинство од три пратенички места. Едно од клучните прашања во текот на неговиот втор мандат бил [[1975 Обединетото Кралство референдум за членство во европските заедници|референдумот за британското членство во Европската заедница (ЕЗ)]] (јуни 1975 година). Референдумот завршил со мнозинство од речиси два спрема еден за останување на Велика Британија во ЕЗ.<ref name="Davies">{{Наведена книга|title=To Build a New Jerusalem|last=Davies|first=A. J.|date=1996|publisher=Abacus|isbn=0-349-10809-9|pages=342–356}}</ref> Втората влада на Вилсон се посветила на проширувањето на британската држава на благосостојба, и ги зголемила трошоците за образование, здравство и станбени кирии.<ref name="labour1">''Ten Years of New Labour'', edited by Matt Beech and Simon Lee.</ref> И покрај успесите во социјалната политика, во 1975 година владата на Вилсон била критикувана поради растот на стапката на невработеност, а вкупниот број Британци без работа надминал еден милион.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.expressandstar.com/days/1950-75/1975.html|title=Those were the days|publisher=Expressandstar.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120113140027/http://www.expressandstar.com/days/1950-75/1975.html|archive-date=13 January 2012|accessdate=27 December 2011}}</ref> Втората влада на Вилсон дошла на власт во тешко време за британската економија, поради [[Рецесија 1973–1975 година|светската рецесија]] и [[стагфлација]], што во голем дел се должело на [[Нафтена криза од 1973 година|нафтената криза од 1973 година]], а исто така и на инфлаторните обиди на претходната влада да го поттикне растот.<ref name="Britrec">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.theguardian.com/business/2012/dec/07/britain-recessions-history|title=British recessions: a short history|date=7 December 2012|work=The Guardian|archive-url=https://web.archive.org/web/20191217062731/https://www.theguardian.com/business/2012/dec/07/britain-recessions-history|archive-date=17 December 2019|accessdate=17 December 2019}}</ref> За да се справи со инфлацијата (која го изнесувала 26% во 1975 година), владата преговарала со Конгресот на синдикатите за спроведување на доброволна [[политика на приходи]], со која владата го ограничува зголемувањето на платите. Во 1976 година, рецесијата завршила и започнало економското закрепнување.<ref name="Britrec" /> Вилсон, исто така, направил напори да ја реши ситуацијата во [[Северна Ирска]].[[Податотека:Photograph_of_President_Gerald_R._Ford_and_Prime_Minister_Harold_Wilson_of_Great_Britain_at_the_Arrival_Ceremony_for_the_Prime_Minister's_State_Visit_-_NARA_-_7518538.jpg|мини| Харолд Вилсон со [[Џералд Форд]] во 1975 година]] На 16 март 1976 година, Вилсон ја објавил својата оставка како премиер (стапувала на сила на 5 април). Тој истакнал дека отсекогаш планирал да поднесе оставка на 60-годишна возраст и дека бил физички и психички исцрпен. Во доцните 1960-ти неговиот лекар му открил здравствени проблеми кои подоцна ќе бидат дијагностицирани како [[рак на дебелото црево]].<ref name="guardian-19950525">{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/politics/1995/may/25/obituaries|title=Harold Wilson obituary|last=Goodman|first=Geoffrey|date=1 July 2005|work=[[The Guardian]]|access-date=10 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20180614222946/https://www.theguardian.com/politics/1995/may/25/obituaries|archive-date=14 June 2018|location=London|author-link=Geoffrey Goodman}}</ref> Исто така, во 1976 година тој можеби веќе бил свесен за првите фази на [[Алцхајмерова болест|Алцхајмеровата болест]], што би предизвикало драматично намалување на неговата поранешна одлична меморија и на неговата моќ за концентрација.<ref name="Morris 2008">{{Наведени вести|url=https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/wilson-may-have-had-alzheimers-when-he-resigned-1009829.html|title=Wilson 'may have had Alzheimer's when he resigned'|last=Morris|first=Nigel|date=11 November 2008|work=The Independent|access-date=28 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180308232939/http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/wilson-may-have-had-alzheimers-when-he-resigned-1009829.html|archive-date=8 March 2018}}</ref> == Пензионирање и смрт (1976–1995) == [[Податотека:Harold_Wilson_1_Allan_Warren.jpg|лево|мини| Вилсон во 1986 година]] По оставката на Харолд Вилсон за партиски лидер и премиер бил именуван [[Џејмс Калахан]]. Во 1983 година, тој поднел оставка од Долниот дом, и ја добил титулата Барон од Риво. Вилсон не бил особено активен во [[Дом на лордовите|Домот на лордовите]], иако во мај 1984 година поттокнал дебата за невработеноста.<ref>''[http://hansard.millbanksystems.com/lords/1984/may/09/unemployment Hansard] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160304092539/http://hansard.millbanksystems.com/lords/1984/may/09/unemployment}}'' HL 5ser vol 451 cols 923–1002.</ref> Неговиот последен јавен говор го одржал во 1986 година.<ref>''[http://hansard.millbanksystems.com/lords/1986/jun/25/marine-pilotage#S5LV0477P0_19860625_HOL_197 Hansard] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170830120001/http://hansard.millbanksystems.com/lords/1986/jun/25/marine-pilotage#S5LV0477P0_19860625_HOL_197}}'' HL 5ser vol 477 cols 389-90.</ref> Истата година се глумел себеси како премиер во драмата на Англиската телевизија, ''Внатрешна приказна (Inside Story)''.[[Податотека:Harold_Wilson's_grave_St_Mary's,_Old_Town_-_geograph_org_uk_-_934336_(cropped).jpg|мини|Гробот на Харолд Вилсон]] Починал од [[рак на дебелото црево]] и [[Алцхајмерова болест]] на 24 мај 1995 година, на 79-годишна возраст.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.townandcountrymag.com/society/tradition/a29213646/prime-minister-harold-wilson-facts/|title=Harold Wilson Did Have a Top Secret MI File|last=Hubbard|first=Lauren|date=17 November 2019|work=Town & Country|accessdate=29 January 2022}}</ref> Комеморацијата на Вилсон се одржала во [[Вестминстерска опатија|Вестминстерската опатија]] на 13 јули 1995 година. На неа присуствувале [[Чарлс III|принцот од Велс]], поранешните премиери [[Едвард Хит]], [[Џејмс Калаган|Џејмс Калахан]] и [[Маргарет Тачер]], актуелниот премиер [[Џон Мејџор]], а исто така и [[Тони Блер]], тогашен лидер на опозицијата, а подоцна и премиер. Вилсон бил погребан во црквата Света Марија, на [[Сент Мери (остров)|островот Сент Мери]]. == Наводи == {{наводи}} == Дополнителна литература == === Библиографија === * Вилсон, Харолд. ''Лична евиденција: Лабуристичката влада, 1964–1970'' (1971). * Вилсон, Харолд. ''Лабуристичката влада 1964–1970: Лична евиденција'' (1979)<bdi><cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZiegler1993">[[Специјални: Извори на книги/978-0-297-81276-0|978-0-297-81276-0]]</cite></bdi> == Надворешни врски == * Hansard 1803–2005: contributions in Parliament by Harold Wilson * [https://www.parliament.uk/about/living-heritage/transformingsociety/private-lives/relationships/collections1/1968-theatre-censorship/harold-wilson/ Harold Wilson & Censorship - UK Parliament Living Heritage] * [https://web.archive.org/web/20100526033640/http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/7623253/Lord-Wilson-of-Rievaulx.html Lord Wilson of Rievaulx] obituary in ''The Daily Telegraph'' * [https://web.archive.org/web/20070421180710/http://www.number10.gov.uk/output/Page129.asp Harold Wilson] on the Downing Street website * {{NPG name}}  {{Премиери на Обединетото Кралство}} {{Предложна група}}{{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Вилсон, Харолд}} [[Категорија:Премиери на Обединетото Кралство]] [[Категорија:Политичари од Лабуристичката партија (Британија)]] [[Категорија:Родени во 1916 година]] [[Категорија:Професори на Оксфордскиот универзитет]] [[Категорија:Британски пратеници]] [[Категорија:Офицери на Редот на Британската Империја]] [[Категорија:Витези на Подвеската]] [[Категорија:Врски за Wayback од предлошката „Семарх“]] [[Категорија:Погребани во Англија]] [[Категорија:Починати во 1995 година]] [[Категорија:Починати во Лондон]] 7un0xu9hsiw2q0dq6ne7pmz2vqcra32 Парк МекДиармид 0 1313736 5293864 5128198 2024-11-19T12:41:19Z BosaFi 115936 средување 5293864 wikitext text/x-wiki '''МекДиармид Парк''' е [[стадион]] во Перт, Шкотска, кој се користи главно за [[фудбал]]. Тој е домашен терен на [[Премиер лига на Шкотска|шкотскиот премиерлигаш]] Сент Џонстон од неговото отворање во 1989 година. Стадионот има капацитет од 10,696.<ref name="capacity">{{Наведена мрежна страница|url=http://spfl.co.uk/clubs/st-johnstone/|title=St Johnstone Football Club|publisher=Scottish Professional Football League|accessdate=30 September 2013}}</ref> Како и натпреварите на Сент Џонстон, МекДиармид Парк е избран за домаќин на финалето на шкотскиот Челинџ куп во девет наврати. Исто така, тој се користел за рагби унијата, вклучувајќи го и целосниот интернационалец меѓу Шкотска и Јапонија во 2004 година, неколку натпревари во Шкотска А и некои домашни натпревари на поранешниот тим Каледонија Редс. == Историја == Сент Џонстон играл во Муиртон Парк од 1924 година, но паднал во лоша состојба до 1980-тите.<ref name="inglis 472"/> Сент Џонстон тогаш бил клуб од втора дивизија и немал средства да го реконструира стадионот.<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> Во декември 1986 година клубот ја добил веста дека АСДА сака да го купи Муиртон Парк и соседното лизгалиште за да изгради супермаркет на локацијата.<ref name="inglis 472"/> За возврат, клубот ќе бил преместен, без нивна цена, на сосема нов стадион на западниот раб на градот.<ref name="inglis 472"/> Еден локален фармер, Брус МекДиармид, донирал 16 хектари земја на неговата фарма Њутн оф Хантингтуер,<ref name="Currie" /> на која сега се наоѓа стадионот.<ref name="inglis 472"/> Цената на земјиштето во тоа време би била приближно 400.000 фунти, но Брус МекДиармид видел донација од неговите „полиња со бобинки и јачмен“ како подарок за жителите на Перт.<ref name="bannerman 65" /> На инсистирање на Сент Џонстон тој прифатил 20 отсто од акциите и титулата почесен претседател на фудбалскиот клуб.<ref name="bannerman 65">{{Harvnb|Bannerman|1991}}</ref> Во извештајот на Тејлор забележано е дека имало среќно „слевање на фактори“ што му овозможило на Сент Џонстон да го направи овој развој.<ref name="inglis 472"/> МекДиармид починал во 1999 година, на 88-годишна возраст.<ref name="Currie">[https://www.heraldscotland.com/news/12209919.bruce-mcdiarmid/ Bruce McDiarmid] - ''The Herald'', 22 October 1999</ref> Стадионот е дизајниран од Перси Џонсон-Маршал, а изграден од Милер Констракшн.<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref><ref>Official match programme: St Johnstone v. Manchester United, 17 October 1989</ref> Стадионот бил прототип и заснован на законодавни совети кои наскоро требало да станат застарени, но бил изграден добар објект за разумни трошоци.<ref name="inglis 472"/> Работата започнала на обработливото земјиште Тулох донирана од Брус МекДиармид во декември 1988 година и било завршена навреме за почетокот на сезоната 1989-1990 .<ref name="inglis 472"/> Иако паркот МекДиармид бил отворен по катастрофата во Хилсборо, целото планирање и најголемиот дел од градежните работи биле претходно направени.<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> Лордот Џастис Тејлор го посетил теренот како дел од неговата истрага за катастрофата.<ref name="inglis 472" /> Првиот натпревар на МекДиармид Парк бил одигран на 19 август 1989 година, со победа од 2–1 за Светите во натпреварот од Првата дивизија против Клајдбанк .<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> Овој натпревар во лигата на денот на отворањето на сезоната бил намерно задржан на ниско ниво бидејќи бил договорен гламурозен предизвик натпревар за официјалното отворање. На 17 октомври 1989 година, Сент Џонстон се израмнил со англискиот клуб [[ФК Манчестер Јунајтед|Манчестер Јунајтед]], кој донесе полна сила во Шкотска. Во тимот на Манчестер Јунајтед, управуван од поранешниот играч на Сент Џонстон, [[Алекс Фергусон]], биле и [[Џим Лејтон]], Стив Брус, Гери Палистер, Брајан Робсон, Пол Инс, Брајан МекКлер, Марк Хјуз и Ли Шарп . МекКлер го постигнал единствениот гол на натпреварот, пред публика со речиси капацитет од(9.780) гледачи.<ref>Official match programme: St Johnstone v. Partick Thistle, 28 October 1989</ref> Присутни биле и легендарните Сер Мет Базби и [[Боби Чарлтон]].<ref name="bannerman 65"/> Со само 30 минути одиграни од натпреварот, стадионот привремено паднал во темнина предизвикана од дефект на трафостаница за електрична енергија. Иако генераторите за итни случаи на стадионот можеле да обезбедат осветлување на трибините, имало само 23 минути пред да продолжи играта. Сент Џонстон имал голем успех кога стадионот првпат бил отворен. Клубот освоил промоција во Премиер дивизијата во нивната прва сезона во МекДиармид.<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> Во првата сезона назад во највисоката лига, просечната посетеност на МекДиармид била 6.000, приближно три пати повеќе од онаа во Муиртон.<ref name="inglis 472"/> Оваа голема посетеност го натерала клубот да создаде простор за уште 600 седишта, зголемувајќи го капацитетот на над 10.700.<ref name="inglis 472"/> Рекордна домашна посетеност од 10.721 била поставена со домашен натпревар против [[ФК Ренџерс|Ренџерс]] на 26 февруари 1991 година.<ref name="inglis 472"/> МекДиармид Парк исто така бил домаќин на натпреварите на репрезентацијата на Шкотска до 21 година и на женската репрезентација на Шкотска .<ref name="inglis 472"/> Меѓутоа, до средината на 1990-тите, посетеноста се намалила на под 4.000, иако ова сè уште било речиси двојно повеќе од она што било во Муиртон Парк.<ref name="inglis 472"/> Во 2011 година, биле објавени плановите за уривање на Северната трибина со капацитет од 2.000 луѓе.<ref name="new road">{{Наведени вести|url=http://sport.scotsman.com/football/St-Johnstone-ready-to-demolish.6849753.jp|title=St Johnstone ready to demolish a stand at McDiarmid|last=Wright|first=Angus|date=8 October 2011|work=[[The Scotsman]]|access-date=8 October 2011|publisher=Johnston Press}}</ref> Ова би овозможило да се изгради патна врска од соседниот пат А9 .<ref name="new road" /> Претседателот на Сент Џонстон, Џеф Браун, го оправдал предлогот со образложение дека споредливи клубови, како што се Инвернес и Сент Мирен, оттогаш изградиле терени со помал капацитет.<ref name="new road" /> Предлозите биле отфрлени од Советот на Перт и Кинрос .<ref>{{Наведени вести|url=http://www.thecourier.co.uk/news/local/perth-kinross/st-johnstone-owner-claims-club-is-under-threat-1.65850|title=St Johnstone owner claims club is under threat|last=Richardson|first=Alan|date=25 January 2013|work=The Courier|access-date=4 January 2014|publisher=DC Thomson}}</ref> == Структура и објекти == [[Податотека:Inside_McDiarmid_Park.jpg|мини| Сент Џонстон е домаќин на [[ФК Абердин|Абердин]] во паркот МекДиармид во 2001 година. Погледот е од северната трибина.]] МекДиармид Парк, првиот наменски изграден стадион со сите седишта во Обединетото Кралство, се состоел од четири покриени, едностепени трибини.<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> Услугите вклучуваат паркинг за 1.000 автомобили <ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> и 100 тренери, синтетичка површина за игра во непосредна близина на теренот <ref name="inglis 472" /> (која се користела како терен за обука на тимот) и конференциски објекти во рамките на главната (западна) трибина. Сите трибини се со слична висина, а главната трибина, на западната страна од теренот, е малку повисока. Главната трибина, исто така, има поголем простор за нозете меѓу редовите на седиштата и вклучува простор со пополнети седишта резервирани за носителите на сезонски билети, претставници на клубот и нивните гости. Во североисточниот агол на теренот има електронска табла. Рефлектори во МекДиармид се истите оние што се користат во Муиртон Парк .<ref name="inglis 472"/> Клубот, исто така, се обидел да ги задржи квадратните стативи користени во Муиртон, но дрвените рамки не можеле повторно да се подигнат.<ref name="inglis 472"/> Јужната трибина е именувана како Ормонд трибина, по Вили Ормонд, успешен менаџер на Сент Џонстон кој го напуштил клубот во 1973 година за да раководи со [[Фудбалска репрезентација на Шкотска|Шкотска]]. На штандот Ормонд е сместена и продавницата за сувенири на клубот, која е отворена само во деновите на натпреварите пред и по натпреварот. Порано бил номиниран како „семејна трибина“, за домашните навивачи и навивачите на гостинскиот клуб да седат заедно. Клубот има голем број опции за сместување гостински навивачи. Потпорите за посета од неколку стотини или помалку се сместени во сегрегиран дел на северниот крај на главната трибина, со затворени двете крајни штандови. На северната трибина им се доделувала и на клубови кои редовно носеле поголема поддршка. Доколку се очекувала многу голема поддршка за гости, клубот имал дополнителна опција да ја отвори и трибината на Ормонд за гостинските навивачи. Како прототип на стадионот, МекДиармид Парк имал некои грешки што критичарите на стадионите велат.<ref name="inglis 472">{{Harvnb|Inglis|1996}}</ref> Гледачите во првите редови на трибините не се нужно заштитени, додека стадионот е критикуван за недостаток на атмосфера. Сент Џонстон е рутински пофален за нивната структура на цени, особено за посета на семејства што седат на штандот Ормонд/Семејство. == Други употреби == [[Податотека:St_Johnstone_Football_Club_-_geograph.org.uk_-_9025.jpg|мини|Поглед на паркот МекДиармид од паркингот, гледајќи североисток]] === Финале на шкотската лига Челинџ куп === Финалето на Челинџ купот често се одржува во МекДиармид Парк поради неговиот капацитет и фер растојанието што го има во однос на повеќето тимови кои се натпреварувале за купот во СПФЛ. МекДиармид Парк не е единствениот домаќин бидејќи финалињата исто така се одиграле на Фир Парк (Мадервел), стадионот Бродвуд (Камберно), стадионот Екселзиор (Ердри), стадионот Велигден Роуд (Единбург), Каледонскиот стадион (Инвернес) и стадионот Алмондвејл (Ливингстон). ). === Рагби унија === Професионалниот рагби сојуз Каледонија Редс ги одиграл некои од своите домашни натпревари во МекДиармид Парк пред да се спојат со Глазгов Вориорс во 1998 година. Споените Вориорс првично играле некои од нивните натпревари во 1999 година во Перт, но на крајот ги префрлија сите домашни натпревари во [[Глазгов]]. На 13 ноември 2004 година, шкотскиот национален рагби тим играл со Јапонија таму во историскиот прв тест натпревар северно од реката Форт. Резултатот бил резултат 100-8 во корист на Шкотска, првпат шкотскиот рагби тим да постигне гол еден век. Крис Патерсон постигна 40 поени (три обиди, 11 реализација и еден пенал). Стадионот бил домаќин на неколку шкотски „А“ тимови: победа над Италија во 1999 година, нерешено над Аргентина во 1999 година, победа против Самоа во 2000 година и пораз од Италија во 2003 година. На 21 ноември 2006 година, Шкотска „А“ се соочичил со Австралија во Перт, нивното прво појавување на домашен терен по три години. На 23 февруари 2007 година, Шкотска „А“ ја пречекале Италија на МекДиармид Парк.<ref>[http://www.stjohnstonefc.co.uk/newsitem.asp?NewsID=1995 Rugby returns to McDiarmid Park]</ref> === Неспортска употреба === Долги години стадионот бил домаќин на шкотскиот конгрес на [[Јеховини сведоци|Јеховините сведоци]], кој секое лето носел илјадници верници во локалната област. Во јули 2009 година, се одржало масовно [[крштевање]], кое вклучувало употреба на 10м базен. Над 8.000 луѓе присуствувале на тридневниот настан.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.thecourier.co.uk/output/2009/07/20/newsstory13482519t0.asp|title=Mass Baptism held in McDiarmid Park pool|date=20 July 2009|work=[[The Courier (Dundee)|The Courier]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20110605015818/http://www.thecourier.co.uk/output/2009/07/20/newsstory13482519t0.asp|archive-date=5 June 2011|publisher=DC Thomson}}</ref> Конвенцијата во 2012 година била нивна последна година на стадионот бидејќи религиозната организација одлучил да ја користи арената ССЕ Хидро во шкотскиот изложбен и конференциски центар во Глазгов за нивниот национален конгрес. На 6 јули 2008 година, [[Елтон Џон]] бил првиот музичар што свирел на стадионот.<ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/tayside_and_central/7075154.stm|title=Elton John to play McDiarmid Park|date=2 November 2007|work=BBC News|publisher=BBC}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.stjohnstonefc.co.uk/images/Elton-for-Perth-web.jpg|title=Elton John & His Band|publisher=St Johnstone FC|accessdate=8 September 2013}}</ref> == Наводи == {{Наводи}} ; Извори * {{Наведена книга|title=Saints Alive! St Johnstone Football Club Five Years on a High|last=Bannerman|first=Gordon|publisher=Sportsprint Publishing, Edinburgh|year=1991|isbn=0-85976-346-3}} * {{Наведена книга|title=Football Grounds of Britain|last=Inglis|first=Simon|publisher=Collins Willow|year=1996|isbn=0-00-218426-5}} == Надворешни врски == * [http://www.mcdiarmidpark.co.uk/ Официјална страница на МекДиармид Парк] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] [[Категорија:Стадиони]] n96qbskitxkbzwgdjr02z55logofyxl Метални бис(триметилсилил) амиди 0 1316363 5294033 5222261 2024-11-20T07:59:08Z BosaFi 115936 /* d-блок комплекси */ 5294033 wikitext text/x-wiki [[Податотека:MN(tms)2.png|десно|мини| Лигандот бис(триметилсилил)амид прикачен на метален центар М.]] '''Металните бис(триметилсилил)амиди''' (често скратено како '''метални силиламиди''' ) се координативни комплекси составени од катјонски метал со анјонски бис(триметилсилил)амид ди и се дел од поширока категорија метални амиди. Поради обемниот јаглеводороден ’рбет, металните бис(триметилсилил)амид комплекси имаат енергија на ниски решетки и се липофилни. Поради оваа причина, тие се растворливи во низа неполарни органски растворувачи, за разлика од едноставните метални халиди, кои се раствораат само во реактивни растворувачи. Овие стерични гломазни комплекси се молекуларни, кои се состојат од моно-, ди- и тетрамери. Имајќи вградена основа, овие соединенија погодно реагираат дури и со слабо протични реагенси.<ref>{{Наведена книга|title=Metal Amide Chemistry|last=[[Michael Lappert]], Andrey Protchenko, [[Philip Power]], Alexandra Seeber|publisher=Wiley-VCH|year=2009|isbn=978-0-470-72184-1|location=Weinheim|doi=10.1002/9780470740385}}</ref> Класата на лиганди и пионерски студии за нивните координативни соединенија биле опишани од Бургер и Ванагат.<ref name="iron">{{Наведено списание|last=H. Bürger|last2=U. Wannagat|year=1963|title=Silylamido-Derivate von Eisen und Kobalt|journal=Monatshefte für Chemie|volume=94|issue=6|pages=1007–1012|doi=10.1007/BF00905688}}</ref><ref name="chromium">{{Наведено списание|last=H. Bürger|last2=U. Wannagat|year=1963|title=Silylamido-Derivate von Chrom, Mangan, Nickel und Kupfer|journal=Monatshefte für Chemie|volume=95|issue=4–5|pages=1099–1102|doi=10.1007/BF00904702}}</ref> Лигандите често се означуваат како ''hmds'' (на пр M(N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>)<sub>3</sub> = M(hmds)<sub>3</sub>) во однос на хексаметилдисилазанот од кој се подготвуваат. == Општи методи на подготовка == Освен комплексите од групата 1 и 2, општ метод за подготовка на метални бис(триметилсилил) амиди вклучува реакции на безводен метал хлорид со бис(триметилсилил) амиди на алкален метал преку реакција на метатеза на сол: : MCl<sub>''{{mvar|n}}''</sub> + ''{{mvar|n}}'' Na(hmds) → M(hmds)<sub>''{{mvar|n}}''</sub> + ''{{mvar|n}}'' NaCl Хлоридот на алкалните метали формиран како нуспроизвод обично се таложи како цврста супстанца, овозможувајќи негово отстранување со филтрација. Преостанатиот метал бис(триметилсилил)амид потоа често се прочистува со дестилација или сублимација. [[Податотека:2_rotation.gif|мини| Модел за пополнување простор на Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub><nowiki>]</nowiki><sub>2</sub>. Шема на бои: H е бело, Fe е сиво, N е сино (едвај видлива), Si е сино-зелено.]] == Комплекси од група 1 == Литиум, натриум и калиум бис(триметилсилил)амиди се комерцијално достапни. Кога нема растворувач, комплексите на литиум <ref>{{Наведено списание|last=Mootz|first=D.|last2=Zinnius|first2=A.|last3=Böttcher|first3=B.|year=1969|title=Assoziation im festen Zustand von Bis(trimethylsilyl)amidolithium und Methyltrimethylsilanolatoberyllium|journal=[[Angew. Chem.]]|volume=81|issue=10|pages=398–399|doi=10.1002/ange.19690811015}}</ref> и натриум <ref>{{Наведено списание|last=Driess|first=Matthias|last2=Pritzkow|first2=Hans|last3=Skipinski|first3=Markus|last4=Winkler|first4=Uwe|year=1997|title=Synthesis and Solid State Structures of Sterically Congested Sodium and Cesium Silyl(fluorosilyl)phosphanide Aggregates and Structural Characterization of the Trimeric Sodium Bis(trimethylsilyl)amide|journal=[[Organometallics]]|volume=16|issue=23|pages=5108–5112|doi=10.1021/om970444c}}</ref> се тримерни, а комплексот на калиум е димерен во цврста состојба.<ref>{{Наведено списание|last=Tesh|first=Kris F.|last2=Hanusa|first2=Timothy P.|last3=Huffman|first3=John C.|year=1990|title=Ion pairing in [bis(trimethylsilyl)amido]potassium: The x-ray crystal structure of unsolvated [KN(SiMe3)2]2|journal=[[Inorg. Chem.]]|volume=29|issue=8|pages=1584–1586|doi=10.1021/ic00333a029}}</ref> Литиумскиот реагенс може да се подготви од [[N-бутилитиум|n-бутиллитиум]] и бис(триметилсилил)амин:<ref>{{Наведена книга|title=Lithium Bis(Trimethylsilyl)Amide and Tris(Trimethylsilyl)Amine|title-link=Tris(trimethylsilyl)amine|last=Amonoo-Neizer|first=E. H.|last2=Shaw|first2=R. A.|last3=Skovlin|first3=D. O.|last4=Smith|first4=B. C.|last5=Rosenthal|first5=Joel W.|last6=Jolly|first6=William L.|work=[[Inorg. Synth.]]|year=1966|isbn=978-0-470-13239-5|series=Inorganic Syntheses|volume=8|pages=19–22|doi=10.1002/9780470132395.ch6}}</ref> : <sup>n</sup>BuLi + HN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → Li(hmds) + бутан Опишана е и директната реакција на овие стопени метали со бис(триметилсилил)амин на висока температура:<ref>{{Цитиран патент|country=US|number=5420322}}</ref> : M + HN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → MN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> + 1/2 H<sub>2</sub> Силиламидите на алкалните метали се растворливи во низа органски растворувачи, каде што постојат како агрегати и вообичаено се користат во органската хемија како силни стерично попречени бази. Тие, исто така, широко се користат како прекурсори за синтеза на други бис(триметилсилил)амид комплекси (види подолу). == Комплекси од Група 2 == :: 2 BnK + CaI<sub>2</sub> + THF → Bn<sub>2</sub>Ca(thf) + KI :: Bn<sub>2</sub>Ca(thf) + 2 HN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → Ca(hmds)<sub>2</sub> + 2 C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>CH<sub>3</sub> + THF Магнезиум силиламиди може да се подготват од дибутилмагнезиум; кој е комерцијално достапен како мешавина од n-Bu и s-Bu изомери. Го депротонира слободниот амин за да се добие магнезиум бис(триметилсилил)амид, сам по себе комерцијално достапен.<ref>{{Наведено списание|last=LM Engelhardt|last2=BS Jolly|last3=PC Junk|last4=CL Raston|author-link4=Colin L Raston|last5=BW Skelton|last6=AH White|year=1986|title=Highly Hindered Amido-Lithium and Amido-Magnesium Complexes. Crystal-Structures of [Li(μ-N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>)(Tetrahydrofuran)]<sub>2</sub> and [MgBu<sup>s</sup>(μ-N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>)]<sub>2</sub>|journal=Aust. J. Chem.|volume=39|issue=9|pages=1337|doi=10.1071/CH9861337}}</ref> : Bu<sub>2</sub>Mg + 2 HN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → Mg(hmds)<sub>2</sub> + 2 бутан За разлика од металите од групата 1, аминот NH во бис(триметилсилил)амин не е доволно кисел за да реагира со металите од групата 2, но комплексите може да се подготват преку реакција на калај(II) бис(триметилсилил)амид со соодветниот метал. :: M + 2 HN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> {{big|↛}} M(hmds)<sub>2</sub> + H<sub>2</sub> (M = Mg, Ca, Sr, Ba) :: M + Sn(hmds)<sub>2</sub> → M(hmds)<sub>2</sub> + Sn За оваа синтеза се потребни долги времиња на реакција и кога се изведуваат во присуство на координирачки растворувачи, како што е диметоксиетан, се формираат адукти. Затоа мора да се користат некоординирачки растворувачи како што се бензен или толуен за да се добијат слободните комплекси.<ref>{{Наведено списание|last=Westerhausen|first=Matthias.|year=1991|title=Synthesis and spectroscopic properties of bis(trimethylsilyl)amides of the alkaline-earth metals magnesium, calcium, strontium, and barium|journal=[[Inorg. Chem.]]|volume=30|pages=96–101|doi=10.1021/ic00001a018}}</ref> == p-Блок комплекси == '''Тин(II) бис(триметилсилил)амид''' е подготвен од безводен калај(II) хлорид <ref>{{Наведено списание|last=Schaeffer|first=Charles D.|last2=Myers|first2=Lori K.|last3=Coley|first3=Suzanne M.|last4=Otter|first4=Julie C.|last5=Yoder|first5=Claude H.|year=1990|title=Preparation, analysis, and reactivity of bis[N,N-bis(trimethylsilyl)amino]tin(II): An advanced undergraduate laboratory project in organometallic synthesis|journal=[[J. Chem. Educ.]]|volume=67|issue=4|pages=347|bibcode=1990JChEd..67..347S|doi=10.1021/ed067p347}}</ref> и е комерцијално достапен. Се користи за подготовка на други метални бис(триметилсилиламид) преку трансметалација. '''Групата 13 <ref name="burger-al">{{Наведено списание|last=Bürger|first=H|last2=Cichon|first2=J|last3=Goetze|first3=U|last4=Wannagat|first4=U|last5=Wismar|first5=H.J|year=1971|title=Beiträgezur chemie der silicium-stickstoff-verbindungen CVII. Darstellung, schwingungsspektren und normalkoordinatenanalyse von disilylamiden der 3. Gruppe: M[N(SiMe3)2]3 mit M = Al, Ga und In|journal=[[J. Organomet. Chem.]]|volume=33|pages=1–12|doi=10.1016/s0022-328x(00)80797-4}}</ref> и бизмут(III) бис(триметилсилил)амидите''' <ref>{{Наведено списание|last=Vehkamäki|first=Marko|last2=Hatanpää|first2=Timo|last3=Ritala|first3=Mikko|last4=Leskelä|first4=Markku|year=2004|title=Bismuth precursors for atomic layer deposition of bismuth-containing oxide films|journal=Journal of Materials Chemistry|volume=14|issue=21|pages=3191|doi=10.1039/b405891g}}</ref> се подготвуваат на ист начин; алуминиумскиот комплекс може да се подготви и со третирање на силно основен литиум алуминиум хидрид со основниот амин:<ref name="burger-al" /> : LiAlH<sub>4</sub> + 4 HN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → Li(hmds) + Al(hmds)<sub>3</sub> + 4 H<sub>2</sub> Алтернативната синтеза на тетрасулфур тетранитрид вклучува употреба на метален бис(триметилсилил)амид '''[(Me<sub>3</sub>Si)<sub>2</sub>N]<sub>2</sub>S''' како претходник со претходно формирани S&ndash;N врски. [(Me<sub>3</sub>Si)<sub>2</sub>N]<sub>2</sub>S се подготвува со реакција на литиум бис(триметилсилил)амид и сулфур дихлорид (SCl<sub>2</sub>). : 2 [(CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>Si]<sub>2</sub>NLi + SCl<sub>2</sub> → [((CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>Si)<sub>2</sub>N]<sub>2</sub>S + 2 LiCl Металот бис(триметилсилил)амид '''{{Хем|[((CH|3|)|3|Si)|2|N]|2|S}}''' реагира со комбинација на SCl<sub>2</sub> и сулфурил хлорид (SO<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>) за да формира S<sub>4</sub>N<sub>4</sub>, триметилсилил хлорид и сулфур диоксид:<ref>{{Наведена книга|title=Compounds of General Interest|last=Maaninen|first=A.|last2=Shvari|first2=J.|last3=Laitinen|first3=R. S.|last4=Chivers|first4=T|work=[[Inorganic Syntheses]]|publisher=John Wiley & Sons, Inc.|year=2002|isbn=9780471208259|editor-last=Coucouvanis|editor-first=Dimitri|volume=33|location=New York|pages=196–199|doi=10.1002/0471224502.ch4}}</ref> : 2[((CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>Si)<sub>2</sub>N]<sub>2</sub>S + 2SCl<sub>2</sub> + 2SO<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub> → S<sub>4</sub>N<sub>4</sub> + 8 (CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>SiCl + 2SO<sub>2</sub> Тетраселен тетранитрид, Se<sub>4</sub>N<sub>4</sub>, е соединение аналогно на тетрасулфур тетранитрид и може да се синтетизира со реакција на селен тетрахлорид со '''{{Хем|[((CH|3|)|3|Si)|2|N]|2|Se}}'''. Последното соединение е метален бис(триметилсилил)амид и може да се синтетизира со реакција на [[селен тетрахлорид]] (SeCl<sub>4</sub>), селен монохлорид ({{Хем|Se|2|Cl|2|}}) и литиум бис(триметилсилил)амид.<ref>{{Наведено списание|last=Siivari|first=Jari|last2=Chivers|first2=Tristram|last3=Laitinen|first3=Risto S.|date=1993|title=A simple, efficient synthesis of tetraselenium tetranitride|journal=Inorganic Chemistry|volume=32|issue=8|pages=1519–1520|doi=10.1021/ic00060a031}}</ref> == d-блок комплекси == [[Податотека:Zinc_bis(trimethylsilyl)amide.jpg|мини|Замрзнат цинк бис(триметилсилил)амид. Ова соединение се топи на 12,5 °C.]] [[Податотека:Ti(HMDS)3_(left)_and_V(HMDS)3_(right).jpg|мини|Титаниум (лево) и ванадиум (десно) трис{бис(триметилсилил)амид}.]] Во согласност со општиот метод, бис(триметилсилил)амидите на преодните метали се подготвуваат со реакција помеѓу металните халиди (обично хлориди) и бис(триметилсилил)амидот на алкалниот метал.<ref name="chromium" /> Сепак, има некои варијации, на пример, синтезата на Ti{N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>}<sub>3</sub> и V{N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>}<sub>3,</sub> односно се подготвуваат со користење на растворливи прекурсори TiCl<sub>3</sub>([[:en:Trimethylamine|NMe<sub>3</sub>]])<sub>2</sub> или VCl<sub>3</sub>([[:en:Trimethylamine|NMe<sub>3</sub>]])<sub>2</sub>, соодветно.<ref>{{Наведена книга|title=Inorganic Syntheses|last=Bradley|first=Donald C.|last2=Copperthwaite|first2=Richard G.|last3=Extine|first3=M. W.|last4=Reichert|first4=W. W.|last5=Chisholm|first5=Malcolm H.|year=1978|isbn=9780470132494|series=Inorganic Syntheses|volume=18|pages=112|chapter=Transition Metal Complexes of Bis(Trimethyl-silyl)Amine (1,1,1,3,3,3-Hexamethyldisilazane)|doi=10.1002/9780470132494.ch18}}</ref> Точките на топење и вриење на комплексите се намалуваат низ серијата, при што металите од групата 12 се доволно испарливи за да овозможат прочистување со дестилација.<ref name="zinc">{{Наведено списание|last=Bürger|first=H|last2=Sawodny|first2=Wolfgang|last3=Wannagat|first3=Ulrich|year=1965|title=Darstellung und schwinkungsspektren von silylamiden der elemente zink, cadmium und quecksilber|journal=[[J. Organomet. Chem.]]|volume=3|issue=2|pages=113–120|doi=10.1016/s0022-328x(00)84740-3}}</ref> Железните комплекси се забележливи по тоа што се изолирани и во железен (II) и во железен (III) оксидациски состојби. Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>3</sub> може да се подготви со третирање на железо трихлорид со литиум бис(триметилсилил)амид <ref>{{Наведена книга|title=Inorganic Syntheses, 18.|last=Douglas|first=Bodie E.|publisher=John Wiley & Sons|year=1978|isbn=978-0-470-13284-5|location=Hoboken}}</ref> и е парамагнетичен бидејќи железото (III) со висок спин содржи 5 неспарени електрони. : FeCl<sub>3</sub> + 3LiN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>3</sub> + 3LiCl Слично на тоа, комплексот со две координати Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>2</sub> се подготвува со третирање на железо дихлорид со литиум бис(триметилсилил)амид:<ref>{{Наведена книга|title=Inorganic syntheses.|last=Rauchfuss|first=Thomas B.|publisher=John Wiley & Sons|year=2010|isbn=978-0-470-65156-8|location=Hoboken, N.J.}}</ref> : FeCl<sub>2</sub> + 2LiN(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub> → Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>2</sub> + 2LiCl [[Податотека:FeHMDS3.jpg|мини|Железо трис{бис(триметилсилил)амид}]] Темно зелениот комплекс Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>2</sub> постои во две форми во зависност од неговата физичка состојба. Во гасната фаза, соединението е мономер со двокоординатен Fe кој поседува симетрија.<ref name="Andersen">{{Наведено списание|last=Andersen|first=R. A.|last2=Faegri, Knut|last3=Green, Jennifer C.|last4=Haaland, Arne|last5=Lappert, M. F.|last6=Leung, Wing Por|last7=Rypdal, Kristin|date=1 May 1988|title=Synthesis of bis[bis(trimethylsilyl)amido]iron(II). Structure and bonding in M[N(SiMe3)2]2 (M = manganese, iron, cobalt): two-coordinate transition-metal amides|journal=Inorganic Chemistry|volume=27|issue=10|pages=1782–1786|doi=10.1021/ic00283a022}}</ref> Во цврста состојба формира димер со тригонални рамни железни центри и премостувачки амидо групи.<ref>{{Наведена книга|title=Inorganic Syntheses|year=2010|isbn=978-0-470-65156-8|editor-last=Rauchfuss|editor-first=Thomas B|series=Inorganic Syntheses|doi=10.1002/9780470651568}}</ref> Нискиот координативен број на железниот комплекс во голема мера се должи на стеричните ефекти на гломазниот бис(триметилсилил)амид, меѓутоа комплексот ќе го врзе THF за да го даде адуктот, {(THF)Fe[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>2</sub>}.<ref>{{Наведено списание|last=Sulway|first=Scott A.|last2=Collison, David|last3=McDouall, Joseph J. W.|last4=Tuna, Floriana|last5=Layfield, Richard A.|date=21 March 2011|title=Iron(II) Cage Complexes of N-Heterocyclic Amide and Bis(trimethylsilyl)amide Ligands: Synthesis, Structure, and Magnetic Properties|journal=Inorganic Chemistry|volume=50|issue=6|pages=2521–2526|doi=10.1021/ic102341a|pmid=21314147}}</ref> Слично однесување може да се види во Mn(hmds) <sub>2</sub> и Co(hmds) <sub>2</sub>, кои се мономерни во гасната фаза <ref name="Andersen" /> и димерни во кристалната фаза.<ref>{{Наведено списание|last=Bradley|first=Donald C.|last2=Hursthouse, Michael B.|last3=Malik, K. M. Abdul|last4=Möseler, Reinhold|year=1978|title=The crystal molecular structure of "bis(hexamethyldisilylamido) manganese"|journal=Transition Metal Chemistry|volume=3|issue=1|pages=253–254|doi=10.1007/BF01393560}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Murray|first=Brendan D.|last2=Power, Philip P.|year=1984|title=Three-Coordinate Metal Amides of Manganese(II) and Cobalt(II): Synthesis and X-ray Structure of the First Tris(silylamide) of Manganese and the X-ray Crystal Structures of [M<sub>2</sub>(N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>)<sub>4</sub>] (M = Mn, Co)|journal=Inorganic Chemistry|volume=23|issue=26|pages=4584–4588|doi=10.1021/ic00194a036}}</ref> Комплексите од групата 11 се особено склони кон олигомеризација, формирајќи тетрамери во цврстата фаза.<ref name="copper">{{Наведено списание|last=James|first=Alicia M.|last2=Laxman, Ravi K.|last3=Fronczek, Frank R.|last4=Maverick, Andrew W.|year=1998|title=Phosphorescence and Structure of a Tetrameric Copper(I)-Amide Cluster|journal=Inorganic Chemistry|volume=37|issue=15|pages=3785–3791|doi=10.1021/ic971341p|pmid=11670480}}</ref><ref name="silver">{{Наведено списание|last=Hitchcock|first=Peter B.|last2=Lappert, Michael F.|last3=Pierssens, Luc J.-M.|year=1996|title=Synthesis and X-ray molecular structures of the silver(I) amides [{Ag[μ-N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]}<sub>4</sub>] and [{Ag[μ-NCMe<sub>2</sub>(CH<sub>2</sub>)<sub>3</sub>CMe<sub>2</sub>]}<sub>4</sub>]|url=https://pubs.rsc.org/en/Content/ArticleLanding/1996/CC/cc9960001189|journal=Chemical Communications|issue=10|pages=1189–1190|doi=10.1039/CC9960001189}}</ref><ref name="gold">{{Наведено списание|last=Bunge|first=Scott D.|last2=Just, Oliver|last3=Rees, William S. Jr|year=2000|title=[{Au[μ-N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]}<sub>4</sub>]: The First Base-Free Gold Amide|journal=Angewandte Chemie International Edition|volume=39|issue=17|pages=3082–3084|doi=10.1002/1521-3773(20000901)39:17<3082::AID-ANIE3082>3.0.CO;2-2|pmid=11028039}}</ref> Пријавени се својствата на Луисова киселина на комплексите од групата 12 <ref>{{Наведено списание|last=Fisher, K. J.|last2=Drago, R. S.|year=1975|title=Trends in the Acidities of the Zinc Family Elements|journal=Inorganic Chemistry|volume=14|issue=11|pages=2804–2808|doi=10.1021/ic50153a041}}</ref> и подобрените E и C броеви за комплексите Zn и Cd се наведени во моделот ECW . == f-Блок комплекси == Лантанидните трифлати можат да бидат практични безводни прекурсори на многу бис(триметилсилил) амиди:<ref>{{Наведено списание|last=Schuetz|first=Steven A.|last2=Day|first2=Victor W.|last3=Sommer|first3=Roger D.|last4=Rheingold|first4=Arnold L.|last5=Belot|first5=John A.|year=2001|title=Anhydrous Lanthanide Schiff Base Complexes and Their Preparation Using Lanthanide Triflate Derived Amides|journal=[[Inorg. Chem.]]|volume=40|issue=20|pages=5292–5295|doi=10.1021/ic010060l|pmid=11559096}}</ref> : Ln(OTf)<sub>3</sub> + 3 M(hmds) → Ln(hmds)<sub>3</sub> + 3 MOTf (M = Li, Na, K; Ln = La, Nd, Sm, Er) Сепак, повообичаено е да се види подготовката на лантанид бис(триметилсилил)амиди од безводни лантанидни хлориди,<ref name="lan">{{Наведено списание|last=Bradley|first=Donald C.|last2=Ghotra, Joginder S.|last3=Hart, F. Alan|year=1973|title=Low co-ordination numbers in lanthanide and actinide compounds. Part I. The preparation and characterization of tris{bis(trimethylsilyl)-amido}lanthanides|url=http://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/1973/dt/dt9730001021|journal=Journal of the Chemical Society, Dalton Transactions|issue=10|pages=1021–1023|doi=10.1039/DT9730001021}}</ref> бидејќи тие се поевтини. Реакцијата се изведува во THF и бара период на рефлукс. Откако ќе се формира, производот се одвојува од LiCl со размена на растворувачот за толуен, во кој Ln(hmds)<sub>3</sub> е растворлив, но LiCl не е. : Ln(Cl)<sub>3</sub> + 3 HMDS + 3 <sup>n</sup>BuLi → Ln(hmds)<sub>3</sub> + 3 LiCl + 3 butane (Ln = La, Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd, Ho, Yb, and Lu) Силиламидите се важни како почетни материјали во хемијата на лантанидите, бидејќи лантанидните хлориди имаат или слаба растворливост или слаба стабилност во обичните растворувачи. Како резултат на ова, речиси сите лантанидни силиламиди се комерцијално достапни. Исто така, има одреден успех во синтезата и карактеризацијата на актиноид бис(триметилсилил)амидите.<ref name="act">{{Наведено списание|last=Andersen|first=Richard A.|year=1979|title=Tris((hexamethyldisilyl)amido)uranium(III): Preparation and Coordination Chemistry|journal=Inorganic Chemistry|volume=18|issue=6|pages=1507–1509|doi=10.1021/ic50196a021}}</ref><ref name="ac2">{{Наведено списание|last=Avens|first=Larry R.|last2=Bott, Simon G.|last3=Clark, David L.|last4=Sattelberger, Alfred P.|last5=Watkin, John G.|last6=Zwick, Bill D.|year=1993|title=A Convenient Entry into Trivalent Actinide Chemistry: Synthesis and Characterization of AnI<sub>3</sub>(THF)<sub>4</sub> and An[N(SiMe<sub>3</sub>)<sub>2</sub>]<sub>3</sub> (An = U, Np, Pu)|journal=Inorganic Chemistry|volume=33|issue=10|pages=2248–2256|doi=10.1021/ic00088a030}}</ref> Синтетички пат ги користи THF-аддуктите на јодидните соли AnI<sub>3</sub>(THF)<sub>4</sub> како почетни материјали. == Безбедност == Металните бис(триметилсилил) амиди се силни бази. Тие се корозивни и не се компатибилни со многу хлорирани растворувачи. Овие соединенија реагираат енергично со вода и треба да се манипулираат со техника без воздух. == Наводи == {{Наводи|30em}} [[Категорија:Комплексни соединенија]] hct4kpvpkvqjmzdmmmu7ykehdcgbwxf Мелитополски музеј за локална историја 0 1318014 5294039 5008922 2024-11-20T08:34:22Z BosaFi 115936 средување 5294039 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Музеј|name=Мелитопол музеј за локална историја|native_name=Мелітопольський краєзнавчий музей|native_name_lang=uk|image=Будинок з магазином купця Чернова (зараз – міський краєзнавчий музей) 2.JPG|established={{Start date|1900}}|location=[[Мелитопол]], [[Украина]]|coordinates={{coord|46|50|43|N|35|22|53|E|scale:1000_type:landmark|format=dms|display=inline,title}}|collections=Социјална историја, уметност, археологија, природни науки, нумизматика|collection_size=60,000|founder=Д. Сердјуков|director=Лејла Ибрагимова|website={{URL|melitopol-museum.zp.ua}}}} '''Мелитополски музеј за локална историја''' е музеј во Мелитопол, [[Украина]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CM%5CE%5CMelitopol.htm|title=Melitopol|work=www.encyclopediaofukraine.com|accessdate=2022-03-10}}</ref> Во него се изложени предмети кои се однесуваат на историјата и природата на регионот. Музејот се наоѓа во поранешниот замок Черников, изграден во 1913 година. Од 2022 година нејзин директор била [[Leila Ibragimova|Лејла Ибрагимова]]. == Историја == Збирката на музејот започнала во 1900 година, кога Мелитополското Земство купило колекција од 180 таксидермирани птици за 750 рубли. Во 1910 година, колекцијата на Земство била комбинирана со колекцијата на Мелитополското вистинско училиште. На 1 мај 1921 година, Регионалниот музеј Мелитопол бил отворен во зграда на улица Џержински, а првиот директор на музејот бил учителот Д. Сердјуков.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://vmelitopole.ru/art-book1-20.php|title="Просвіта".|date=2013-10-29|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029221737/http://vmelitopole.ru/art-book1-20.php|archive-date=29 October 2013|accessdate=2022-03-10}}</ref> Од 1928 година, музејот зафаќал три мали соби и коридор. Трите простории опфаќале историски и природни, како и етнографски и археолошки одделенија. Иако музејот имал многу експонати, недостатокот на простор и несистематската организација на музејскиот материјал, според директорот на музејот, И.П. Курило-Кримчак, го отежнале пристапот до колекцијата.<ref>''Kuril-Krymchak'' Museum of  Local Lore of Melitopol region (Ukr.) //  ''Local lore''  : scientific journal. - Kharkiv: Ukrainian Committee of Local Lore, 1928. - № 7-10. - P. 74.</ref> Во раните 1930-ти, Курило-Кримчак започнал обемна конзерваторска работа, заштитувајќи ги природните резервати на Северна Пријазовија од заробување за земјоделски цели. Меѓутоа, во јануари 1935 година, тој бил отпуштен од музејот и уапсен. За време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] бил назначен за градоначалник на Мелитопол од Германците и продолжил со работата во музејот, повторно како негов директор.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=http://vmelitopole.ru/art-book1-36.php|title=Образование, медицина, культура, спорт.|date=2013-09-30|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20130930010029/http://vmelitopole.ru/art-book1-36.php|archive-date=30 September 2013|accessdate=2022-03-10}}</ref> Во 1967 година, музејот се преселил во поранешната палата Черников на улицата [[Карл Маркс]] (сега улица [[Михајло Хрушевски|Михаило Хрушевски]] ). Од 1971 година директор на музејот бил Б.Д. Михаилов. Во 1972 година, во музејот била создадена диорамата „Напад од советските трупи на линијата Вотан во октомври 1943 година“.<ref name=":1"/> На 10 март 2022 година, по [[Битка кај Мелитопол|рускиот напад врз градот]], директорката на музејот, [[Leila Ibragimova|Лејла Ибрагимова]], била уапсена во нејзиниот дом од страна на руските сили и била задржана на непозната локација.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rubryka.com/en/2022/03/10/u-okupovanomu-melitopoli-zagarbnyky-vykraly-deputata-oblrady/|title=In occupied Melitopol, invaders kidnapped a deputy of regional council|date=2022-03-10|work=Rubryka|accessdate=2022-03-10}}</ref> Исто така, било објавено дека руските трупи украле збирка скитско злато, која ја откриле археолозите во 1950-тите. Севкупно, руските војници ограбиле најмалку 198 златни предмети, ретко старо оружје, вековни сребрени монети и специјални медали, рекла Ибрахимова.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://english.nv.ua/life/russian-invaders-steal-scythian-gold-from-melitopol-museum-prosecutor-general-s-office-of-ukraine-says-50241377.html|title=Russian invaders steal Scythian gold from Melitopol museum, Prosecutor General’s Office of Ukraine says|date=2022-05-11|work=english.nv.ua|language=en|accessdate=2022-05-23}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2022/04/30/world/europe/ukraine-scythia-gold-museum-russia.html|title=Ukraine says Russia looted ancient gold artifacts from a museum.|last=Gettleman|first=Jeffrey|date=2022-04-30|work=The New York Times|access-date=2022-05-23|last2=Chubko|first2=Oleksandr|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.upi.com/Top_News/World-News/2022/04/30/ukraine-says-russian-forces-looted-melitipol-museum-scythian-gold/6961651366796/|title=Ukraine says Russian forces looted Melitopol museum of Scythian gold|date=2022-04-30|work=UPI|language=en|accessdate=2022-05-23}}</ref> == Зграда == Трикатната палата на трговецот Иван Черников од Вториот еснаф е изградена во 1913 година. Ентериерите на зградата се богато украсени со уметнички штуко.<ref>''Chukhraenko AA'' Stucco decorations of the building of the Museum of Local Lore // Melitopol Journal of Local Lore, 2018, №13, pp. 75-80 (in Russian).</ref> Иван Егорович Черников двапати бил избран за претседател на Градскиот совет на Мелитопол - од 1891 до 1895 година и од 1901 до 1905 година. Браќата Черникови поседувале трговска куќа специјализирана за снабдување на производителите на Мелитопол. На првиот кат од замокот на Черников имало продавница во која се продавале машини за шиење на американската компанија „ [[Singer Corporation|Сингер]] “, а двата горни ката од куќата биле станбени објекти.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mgk.zp.ua/material/12.html|title=Мелитопольский городской краеведческий музей - MGK Мелитополь|work=www.mgk.zp.ua|accessdate=2022-03-10|archive-date=2019-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190908095849/http://www.mgk.zp.ua/material/12.html|url-status=dead}}</ref> Во 1917 година, семејството Черников емигрирало во Франција. Од јуни до октомври 1920 година, во зградата било сместено седиштето на генералот Врангел. Во 1920-тите и 1930-тите, зградата имала работни клубови. За време на Втората светска војна, во замокот бил сместен германскиот командант, а по ослободувањето на Мелитопол во него биле сместени комитетите на Комунистичката партија и Комсомол. На приземјето на зградата долги години работела штедилница. Во 1967 година градските власти ја префрлиле зградата во Музејот за локална историја.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://prostir.museum/ua/file/1031|title=Страница не найдена (404-я ошибка) / Мелитопольский краеведческий музей / Музейний простір. Музеї України та світу|work=prostir.museum|accessdate=2022-03-10}}</ref> == Колекции == Колекцијата во Мелитополскиот музеј за локална историја се состои од приближно 60.000 предмети. Во него се наоѓа уникатна колекција на скитско злато од четвртиот век п.н.е., добиено како резултат на ископувањата на Мелитополскиот курган. Музејот има нумизматичка колекција, која вклучува монети, нарачки и медали, жетони, печати, значки и банкноти. Голем дел од колекцијата е добиена во 1986 година како резултат на случајно откривање на збирка сребрени монети од 1895-1925 година. Текстилната колекција ги одразува карактеристичните одлики на различните области на Мелитопол. Колекцијата за украсни уметности вклучува предмети од антички мебел, порцелан и керамика. Природната колекција вклучува геолошки, палеонтолошки, ботанички, зоолошки и ентомолошки примероци.<ref name=":0"/> Музејот има и збирка на историски фотографии, книги и документи кои ги запишуваат аспектите на економскиот, политичкиот и културниот живот на Мелитопол. Уметничката колекција вклучува дела на уметникот Александар Григориевич Тишлер, кој потекнувал од градот.<ref name=":0"/> Друг значаен предмет во збирката е спомен-каменот Духобор, кој бил издлабен во деветнаесеттиот век од Духобори кои биле протерани од нивниот дом кај Мелитопол во селото Богдановка (Старобогдановка).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://doukhobor.org/doukhobor-memorial-stone-from-the-village-of-bogdanovka/|title=Doukhobor Memorial Stone from the Village of Bogdanovka|date=2020-01-25|work=Doukhobor Heritage|language=en-CA|accessdate=2022-03-10}}</ref> Многу од предметите биле ограбени од руски војници за време на [[Руска инвазија на Украина (2022)|руската инвазија на Украина во 2022 година]]. == Галерија == <gallery> Податотека:Череп носорога.jpg|Фауната на Леденото доба во музејот Податотека:Scythian golden gorytos, 4th century BC, 01.jpg|Скитски златни [[Gorytos|горитоси]] Податотека:Melitopol Museum, Hog.JPG|Свиња Податотека:Melitopol Museum, Ancient Cabin.JPG|Народна куќа приказ Податотека:Краеведческий музей (2017).jpg|Диорама </gallery> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред}} [[Категорија:Роднокрајни музеи]] [[Категорија:Историски музеи во Украина]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] [[Категорија:Врамена карта без назнака за OSM-однос на Википодатоците]] ioawuctck9hhmtud8o5y14sx03uzl1m 5294040 5294039 2024-11-20T08:34:49Z BosaFi 115936 BosaFi ја премести страницата [[Мелитопол музеј за локална историја]] на [[Мелитополски музеј за локална историја]]: Погрешно напишан наслов 5294039 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Музеј|name=Мелитопол музеј за локална историја|native_name=Мелітопольський краєзнавчий музей|native_name_lang=uk|image=Будинок з магазином купця Чернова (зараз – міський краєзнавчий музей) 2.JPG|established={{Start date|1900}}|location=[[Мелитопол]], [[Украина]]|coordinates={{coord|46|50|43|N|35|22|53|E|scale:1000_type:landmark|format=dms|display=inline,title}}|collections=Социјална историја, уметност, археологија, природни науки, нумизматика|collection_size=60,000|founder=Д. Сердјуков|director=Лејла Ибрагимова|website={{URL|melitopol-museum.zp.ua}}}} '''Мелитополски музеј за локална историја''' е музеј во Мелитопол, [[Украина]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CM%5CE%5CMelitopol.htm|title=Melitopol|work=www.encyclopediaofukraine.com|accessdate=2022-03-10}}</ref> Во него се изложени предмети кои се однесуваат на историјата и природата на регионот. Музејот се наоѓа во поранешниот замок Черников, изграден во 1913 година. Од 2022 година нејзин директор била [[Leila Ibragimova|Лејла Ибрагимова]]. == Историја == Збирката на музејот започнала во 1900 година, кога Мелитополското Земство купило колекција од 180 таксидермирани птици за 750 рубли. Во 1910 година, колекцијата на Земство била комбинирана со колекцијата на Мелитополското вистинско училиште. На 1 мај 1921 година, Регионалниот музеј Мелитопол бил отворен во зграда на улица Џержински, а првиот директор на музејот бил учителот Д. Сердјуков.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://vmelitopole.ru/art-book1-20.php|title="Просвіта".|date=2013-10-29|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029221737/http://vmelitopole.ru/art-book1-20.php|archive-date=29 October 2013|accessdate=2022-03-10}}</ref> Од 1928 година, музејот зафаќал три мали соби и коридор. Трите простории опфаќале историски и природни, како и етнографски и археолошки одделенија. Иако музејот имал многу експонати, недостатокот на простор и несистематската организација на музејскиот материјал, според директорот на музејот, И.П. Курило-Кримчак, го отежнале пристапот до колекцијата.<ref>''Kuril-Krymchak'' Museum of  Local Lore of Melitopol region (Ukr.) //  ''Local lore''  : scientific journal. - Kharkiv: Ukrainian Committee of Local Lore, 1928. - № 7-10. - P. 74.</ref> Во раните 1930-ти, Курило-Кримчак започнал обемна конзерваторска работа, заштитувајќи ги природните резервати на Северна Пријазовија од заробување за земјоделски цели. Меѓутоа, во јануари 1935 година, тој бил отпуштен од музејот и уапсен. За време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] бил назначен за градоначалник на Мелитопол од Германците и продолжил со работата во музејот, повторно како негов директор.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=http://vmelitopole.ru/art-book1-36.php|title=Образование, медицина, культура, спорт.|date=2013-09-30|work=|archive-url=https://web.archive.org/web/20130930010029/http://vmelitopole.ru/art-book1-36.php|archive-date=30 September 2013|accessdate=2022-03-10}}</ref> Во 1967 година, музејот се преселил во поранешната палата Черников на улицата [[Карл Маркс]] (сега улица [[Михајло Хрушевски|Михаило Хрушевски]] ). Од 1971 година директор на музејот бил Б.Д. Михаилов. Во 1972 година, во музејот била создадена диорамата „Напад од советските трупи на линијата Вотан во октомври 1943 година“.<ref name=":1"/> На 10 март 2022 година, по [[Битка кај Мелитопол|рускиот напад врз градот]], директорката на музејот, [[Leila Ibragimova|Лејла Ибрагимова]], била уапсена во нејзиниот дом од страна на руските сили и била задржана на непозната локација.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rubryka.com/en/2022/03/10/u-okupovanomu-melitopoli-zagarbnyky-vykraly-deputata-oblrady/|title=In occupied Melitopol, invaders kidnapped a deputy of regional council|date=2022-03-10|work=Rubryka|accessdate=2022-03-10}}</ref> Исто така, било објавено дека руските трупи украле збирка скитско злато, која ја откриле археолозите во 1950-тите. Севкупно, руските војници ограбиле најмалку 198 златни предмети, ретко старо оружје, вековни сребрени монети и специјални медали, рекла Ибрахимова.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://english.nv.ua/life/russian-invaders-steal-scythian-gold-from-melitopol-museum-prosecutor-general-s-office-of-ukraine-says-50241377.html|title=Russian invaders steal Scythian gold from Melitopol museum, Prosecutor General’s Office of Ukraine says|date=2022-05-11|work=english.nv.ua|language=en|accessdate=2022-05-23}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2022/04/30/world/europe/ukraine-scythia-gold-museum-russia.html|title=Ukraine says Russia looted ancient gold artifacts from a museum.|last=Gettleman|first=Jeffrey|date=2022-04-30|work=The New York Times|access-date=2022-05-23|last2=Chubko|first2=Oleksandr|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.upi.com/Top_News/World-News/2022/04/30/ukraine-says-russian-forces-looted-melitipol-museum-scythian-gold/6961651366796/|title=Ukraine says Russian forces looted Melitopol museum of Scythian gold|date=2022-04-30|work=UPI|language=en|accessdate=2022-05-23}}</ref> == Зграда == Трикатната палата на трговецот Иван Черников од Вториот еснаф е изградена во 1913 година. Ентериерите на зградата се богато украсени со уметнички штуко.<ref>''Chukhraenko AA'' Stucco decorations of the building of the Museum of Local Lore // Melitopol Journal of Local Lore, 2018, №13, pp. 75-80 (in Russian).</ref> Иван Егорович Черников двапати бил избран за претседател на Градскиот совет на Мелитопол - од 1891 до 1895 година и од 1901 до 1905 година. Браќата Черникови поседувале трговска куќа специјализирана за снабдување на производителите на Мелитопол. На првиот кат од замокот на Черников имало продавница во која се продавале машини за шиење на американската компанија „ [[Singer Corporation|Сингер]] “, а двата горни ката од куќата биле станбени објекти.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mgk.zp.ua/material/12.html|title=Мелитопольский городской краеведческий музей - MGK Мелитополь|work=www.mgk.zp.ua|accessdate=2022-03-10|archive-date=2019-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20190908095849/http://www.mgk.zp.ua/material/12.html|url-status=dead}}</ref> Во 1917 година, семејството Черников емигрирало во Франција. Од јуни до октомври 1920 година, во зградата било сместено седиштето на генералот Врангел. Во 1920-тите и 1930-тите, зградата имала работни клубови. За време на Втората светска војна, во замокот бил сместен германскиот командант, а по ослободувањето на Мелитопол во него биле сместени комитетите на Комунистичката партија и Комсомол. На приземјето на зградата долги години работела штедилница. Во 1967 година градските власти ја префрлиле зградата во Музејот за локална историја.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://prostir.museum/ua/file/1031|title=Страница не найдена (404-я ошибка) / Мелитопольский краеведческий музей / Музейний простір. Музеї України та світу|work=prostir.museum|accessdate=2022-03-10}}</ref> == Колекции == Колекцијата во Мелитополскиот музеј за локална историја се состои од приближно 60.000 предмети. Во него се наоѓа уникатна колекција на скитско злато од четвртиот век п.н.е., добиено како резултат на ископувањата на Мелитополскиот курган. Музејот има нумизматичка колекција, која вклучува монети, нарачки и медали, жетони, печати, значки и банкноти. Голем дел од колекцијата е добиена во 1986 година како резултат на случајно откривање на збирка сребрени монети од 1895-1925 година. Текстилната колекција ги одразува карактеристичните одлики на различните области на Мелитопол. Колекцијата за украсни уметности вклучува предмети од антички мебел, порцелан и керамика. Природната колекција вклучува геолошки, палеонтолошки, ботанички, зоолошки и ентомолошки примероци.<ref name=":0"/> Музејот има и збирка на историски фотографии, книги и документи кои ги запишуваат аспектите на економскиот, политичкиот и културниот живот на Мелитопол. Уметничката колекција вклучува дела на уметникот Александар Григориевич Тишлер, кој потекнувал од градот.<ref name=":0"/> Друг значаен предмет во збирката е спомен-каменот Духобор, кој бил издлабен во деветнаесеттиот век од Духобори кои биле протерани од нивниот дом кај Мелитопол во селото Богдановка (Старобогдановка).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://doukhobor.org/doukhobor-memorial-stone-from-the-village-of-bogdanovka/|title=Doukhobor Memorial Stone from the Village of Bogdanovka|date=2020-01-25|work=Doukhobor Heritage|language=en-CA|accessdate=2022-03-10}}</ref> Многу од предметите биле ограбени од руски војници за време на [[Руска инвазија на Украина (2022)|руската инвазија на Украина во 2022 година]]. == Галерија == <gallery> Податотека:Череп носорога.jpg|Фауната на Леденото доба во музејот Податотека:Scythian golden gorytos, 4th century BC, 01.jpg|Скитски златни [[Gorytos|горитоси]] Податотека:Melitopol Museum, Hog.JPG|Свиња Податотека:Melitopol Museum, Ancient Cabin.JPG|Народна куќа приказ Податотека:Краеведческий музей (2017).jpg|Диорама </gallery> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред}} [[Категорија:Роднокрајни музеи]] [[Категорија:Историски музеи во Украина]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] [[Категорија:Врамена карта без назнака за OSM-однос на Википодатоците]] ioawuctck9hhmtud8o5y14sx03uzl1m Парнел (Нов Зеланд) 0 1321180 5293838 5275360 2024-11-19T11:59:19Z BosaFi 115936 Средување 5293838 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населба во Нов Зеланд|name=Парнел|image=|caption1=|city1=[[Окленд]]|ward=[[Оракеи округ]]|established=1841|coordinates={{Coord|-36.8572|174.7816|display=it|region:NZ_type:city}}|area=287|arearef=<ref name="Area"/>|population={{Decimals|{{formatnum:{{NZ population data 2018 SA2|Parnell West|y}}|R}}+{{formatnum:{{NZ population data 2018 SA2|Parnell East|y}}|R}}|0}}|popdate={{NZ population data 2018 SA2|||y}}|popref={{NZ population data 2018 SA2||||y}}|trainstations=[[Парнел железничка станица]]|ferryterminals=|airports=|hospitals=|north=[[Залив Меканикс]]|northeast=[[Залив Џаџес]]|east=Хобстон|southeast=Ремуера|south=Њумаркет|southwest=Графтон|west=Окленд|northwest=Окленд|map={{Infobox mapframe|coord={{Coord|-36.8572|174.7816}}|zoom=13}}|caption2=}} [[Податотека:Parnell.JPG|мини|300x300пкс| Гледајќи север-север-запад по патот Парнел, пристаништата во Окленд и пристаништето Ваитемата се видливи во далечината]] '''Парнел''' ( {{Lang-mi|Panēra}})<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://maoridictionary.co.nz/word/14296|title=Panēra - te Aka Māori Dictionary}}</ref> е предградие на [[Окленд]], Нов Зеланд. Тоа е едно од најбогатите предградија на Нов Зеланд,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.hometopia.co.nz/find-me-a-home/suburb-sleuth-selection/suburbs/agenttype/view/suburbid/18/parnell-newmarket--where-to-live-in-auckland|title=HomeTopia > Find Me A Home > Suburb Sleuth – Selection > Suburbs|last=HomeTopia|work=hometopia.co.nz|accessdate=22 September 2016|archive-date=2017-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20170407123046/http://www.hometopia.co.nz/find-me-a-home/suburb-sleuth-selection/suburbs/agenttype/view/suburbid/18/parnell-newmarket--where-to-live-in-auckland|url-status=dead}}</ref> постојано рангирано во првите три најбогати,<ref>{{Наведени вести|url=http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&objectid=10749449|title=Auckland's rich-list suburbs revealed|last=Johnston|first=Martin|date=5 September 2011|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=4 January 2017|issn=1170-0777}}</ref> и често се смета за „најстарото предградие“ на Окленд бидејќи датира од најраните денови на европската населба Окленд во 1841 година. Се одликува со мешавина на улици обложени со дрвја со големи имоти; обновени индустриски зони со градски куќи во Едвардски стил и вили во заливот од 1920-тите; и неговата ридска топографија што овозможува поглед на пристаништето Вајтемата, островот Рангито и доменот Окланд. На запад се наоѓа доменот Окленд, на југ Њумаркет и на север пристаништата во Окленд. Парнел Рајс и Парнел патот го сочинуваат главниот пат низ Парнел. Парнел Рајс води до централната деловна област на запад; Парнел патот тече од Парнел Рајс нагорно до врвот на предградието, а потоа се наведнува скоро 90 степени и продолжува кон Њумаркет на југоисток. Парнел патот завршува на раскрсницата на улиците Џорџ и Саравија, каде што станува Бродвеј. Раните европски доселеници го знаеле патот Парнел како „Патот Манукау“ сè до формирањето на Патот на Хајбер во 1845 година. == Историја == Областа Парнел има долга историја на населување од Тамаки Маори. Точка Резолуција била локацијата на Таураруа па, окупирана од конфедерацијата Вајохуа.<ref>{{Наведена книга|title=Point Resolution Taurarua Development Plan|publisher=Auckland City Council|year=2015|isbn=978-0-908320-59-2|location=Auckland|pages=12}}</ref> Името Таураруа („досадно пеење“) се однесува на битка помеѓу Вајохуа и Нгати Ватуа каде што воините на Вајохуа го натерале Нгати Ватуа да нападне користејќи потсмевни пеење.<ref name="Blair">{{Наведена мрежна страница|url=https://ngatiwhatuaorakei.com/wp-content/uploads/2021/05/Ngarimu-Blair-Brief-of-Evidence.pdf|title=Statement of evidence of Ngarimu Alan Huiroa Blair on behalf of the plaintiff|last=Blair|first=Ngarimu|date=2 June 2021|publisher=[[Ngāti Whātua-o-Ōrākei]]|accessdate=24 September 2021|archive-date=2021-08-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210802034058/https://ngatiwhatuaorakei.com/wp-content/uploads/2021/05/Ngarimu-Blair-Brief-of-Evidence.pdf|url-status=dead}}</ref> Ова било едно од последните упоришта на ова иви пред да биде преземено од Нгати Ватуа во 1740-тите, кога браќата близнаци поглавари Хуматаитаи и Хупипи биле поразени од Нгати Ватуа.<ref name="Blair" /> Пред европското населување, Парнел бил окупиран од Нгати Ватуа-о-Шракеи. Доменот бил познат како Пукакава, што во превод значи „рид од горчливи спомени“. Ова е во врска со битките што се случиле помеѓу Нгапухи и Нгати Ватуа за време на војните на Мускетот. Владата ја купила областа од Нгати Ватуа како дел од 3000 хектари (12 километри квадратни) договор за земјиште во 1840 година. Роберт Тод купил 3 хектари од Владата на 1 септември 1841 г. Тој брзо го поделил на 36 делови, кои ги огласил за продажба на 4 септември 1841 година како „Селото Парнел“. Во раните 1830-ти Тод доставил копии од Библијата на мисијата на браќата Плимут во Багдад, еден од чии членови бил Џон Веси Парнел. Улиците во селото Парнел ги добиле имињата Гроувс, Кронин и Калман по другите мисионери во Багдад, Ентони Норис Гроувс, Едвард Кронин и Еразмус Скот Калман. Тие подоцна биле преименувани во улиците Еглон, Фокс и Марстон.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://timespanner.blogspot.co.nz/2013_05_01_archive.html|title=Tod's box in Parnell|last=Truttman|first=Lisa|date=29 May 2013|work=Timespanner|accessdate=4 May 2016}}</ref> Округот Парнел, основан во 1877 година, бил споен во областа на Градскиот совет на Окленд во 1913 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/NZH19130204.2.123|title=Out of office|date=4 February 1913|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=2 February 2022|issue=15218|volume=50|page=8}}</ref> Одборот за патишта на Парнел управувал со областа пред да се формира околијата.<ref>[http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei-Cyc02Cycl-t1-body1-d1-d64-d1.html Parnell], ''[[The Cyclopedia of New Zealand]] [Auckland Provincial District]'', pp. 509–515. The Cyclopedia Company, Ltd, 1902, Christchurch. Retrieved 11 October 2010.</ref> Следниве служеа како градоначалници на округот Парнел до неговото инкорпорирање во Окленд Сити:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aucklandcitylibraries.com/populartopics/resourcepages/localhistory/Auckland-mayors.aspx|title=Auckland mayors|archive-url=https://archive.today/20120728160838/http://www.aucklandcitylibraries.com/populartopics/resourcepages/localhistory/Auckland-mayors.aspx|archive-date=28 July 2012|accessdate=2 February 2022}}</ref> {| class="wikitable" ! ! Име ! Термин |- | align="center" | 1 | Хенри Метју нација | 1877–1877 година |- | align="center" | 2 | ЏВ Мелтон | 1877–1878 година |- | align="center" | 3 | Вилијам Колман | 1878–1879 година |- | align="center" | 4 | ЏВ Робинсон | 1879–1880 година |- | align="center" | 5 | Џ. фраер Кларк | 1880–1881 година |- | align="center" | 6 | Роберт Вокер | 1881–1883 година |- | align="center" | 7 | ДХ Мекензи | 1883–1885 година |- | align="center" | 8 | Џонатан Винкс | 1885–1887 година |- | align="center" | 9 | Сејмур Торн Џорџ | 1887–1888 година |- | align="center" | 10 | ХБ Сили | 1888–1891 година |- | align="center" | (9) | Сејмур Торн Џорџ | 1891–1892 година |- | align="center" | 11 | Џон Мекејб | 1892–1894 година |- | align="center" | 12 | Џорџ С. Кислинг | 1894–1895 година |- | align="center" | 13 | Спенсер фон Штурмер | 1895–1896 година |- | align="center" | 14 | Џозеф Торнс | 1896–1897 година |- | align="center" | 15 | СЗ Полард | 1897–1898 година |- | align="center" | 16 | Хју Кембел | 1898–1903 година |- | align="center" | 17 | Џон Фит | 1903–1906 година |- | align="center" | 18 | Џорџ В. Басли | 1906–1909 година |- | align="center" | 19 | Ричард Стивенсон Бригс | 1909–1913 година |} == Демографија == Парнел покрива 2.87 километри квадратни<ref name="Area">{{Наведена мрежна страница|url=https://statsnz.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=6f49867abe464f86ac7526552fe19787|title=ArcGIS Web Application|work=statsnz.maps.arcgis.com|accessdate=13 July 2022}}</ref> и имало проценето население од 7,280 заклучно во јуни2022, со густина на населеност од 2,537км <sup>2</sup> по човек.{{Население низ историјата|2006|6,519|2013|7,092|2018|7,563}}Парнел имал население од 7.563 на пописот на Нов Зеланд во 2018 година, што претставувало зголемување од 471 лице (6,6%) од пописот во 2013 година и зголемување од 1.044 луѓе (16,0%) од пописот во 2006 година. Имало 3.021 домаќинства, со 3.627 мажи и 3.933 жени, со однос на полот од 0,92 мажи по жена, со 756 луѓе (10,0%) на возраст под 15 години, 2.145 (28,4%) на возраст од 15 до 29, 3,59 годишна возраст (3,56%) 30 до 64 години и 1.065 (14,1%) на возраст од 65 или повеќе години. Етникутите биле 77,2% Европски/ Пакеха, 4,8% [[Маори]], 2,1% Тихоокеански народи, 19,3% Азиски и 4,4% други етникуми. Луѓето може да се идентификуваат со повеќе од една етничка припадност. Процентот на луѓе родени во странство е 39,7 во споредба со 27,1% на национално ниво. Иако некои луѓе избрале да не одговорат на прашањето на пописот за верската припадност, 52,1% немале религија, 35,6% биле христијани, 0,1% имале религиозни верувања на Маори, 1,3% биле хинду, 0,6% биле муслимани, 2,0% биле будисти и 2,7% други религии. Од оние на возраст од најмалку 15 години, 3.384 (49,7%) луѓе имале диплома или повисока диплома, а 267 (3,9%) луѓе немале формални квалификации. 2.478 луѓе (36,4%) заработиле над 70.000 долари во споредба со 17,2% на национално ниво. Статусот на вработување на оние најмалку 15 е дека 3.702 (54,4%) лица биле вработени со полно работно време, 1.014 (14,9%) со скратено работно време и 219 (3,2%) се невработени. {| class="wikitable" |+Индивидуални статистички области ! Име ! Површина (км <sup>2</sup> ) ! Популација ! Густина (на km <sup>2</sup> ) ! Домаќинства ! Просечна возраст ! Просечен приход |- | Парнел Вест | style="text-align:right;" | 1,65 | style="text-align:right;" | 4.158 | style="text-align:right;" | 2.520 | style="text-align:right;" | 1.626 | 33,4 години | 46.000 $ |- | Парнел Исток | style="text-align:right;" | 1.22 | style="text-align:right;" | 3.405 | style="text-align:right;" | 2.791 | style="text-align:right;" | 1.395 | 43,2 години | $58.800 |- ! Нов Зеланд ! ! ! ! ! 37,4 години ! style="text-align:left;" | 31.800 долари |} == Политичко претставување == === Парламентот === Парнел е дел од електоратот Епсом за [[Парламент на Нов Зеланд|парламентарно]] претставување. Парнел претставува приближно 20% од населението во електоратот. Членот на парламентот за Eпсом, Дејвид Сејмур, го претставува ACT Нов Зеланд . === Локална влада === Парнел е дел од Одделението Ōrākei во Советот на Окленд . == Значајни згради и знаменитости == [[Податотека:Anglican_Cathedral,_Parnell.JPG|мини|300x300пкс| Англиканската катедрала, со старата црква Света Марија зад неа]] [[Податотека:Neligan_House_In_Parnell_Auckland.jpg|мини|300x300пкс| Нелиган куќа, изградена за владиката Нелиган во 1908 година]] [[Податотека:Parnell_Rose_Festival.jpg|мини|300x300пкс| Парнел Роуз Гарденс за време на Фестивалот на розите во 2006 година]] [[Податотека:St_John_the_Baptist's_Church,_Parnell.JPG|мини|300x300пкс| Црквата Свети Јован Крстител, Парнел]] === Долниот пат Парнел === * Хотелот Лебед, 31–35 Парнел рајс - изграден пред 1856 година и е една од најраните дрвени јавни згради што преживеале во Окленд. Додатоците на зградата датираат од 1880-тите и се дизајнирани од Едвард Бартли. Оваа зграда првично стоела директно на брегот. Историски овој залив (сега целосно рекултивиран) бил користен од Маори за плажа на нивната ''Вака'' ; оваа употреба продолжила и по европското населување и дел од брегот бил обележан како маорски хостел (во моментов се користи од полицискиот тим за безбедност на комерцијални возила [CVST] како вага за тешки возила и контролен пункт за усогласеност).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rtanz.co.nz/weigh-right-system-heavy-vehicles|title=Weigh Right system for heavy vehicles|date=2018-10-30|work=Road Transport Association NZ|language=en|accessdate=2020-03-01|archive-date=2020-03-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20200301075554/https://www.rtanz.co.nz/weigh-right-system-heavy-vehicles|url-status=dead}}</ref> * Железничкиот мост Парнел - метален железнички мост од 19 век на масивни столбови од вулкански базалтни карпи. Оваа структура овозможува железничката линија да премине преку Парнел патот без да го попречува сообраќајот. * Мејфер апартмани – неогрузиски висококатници од тули од 1930-тите. * Хотел Виндзор замокот, 144 Парнел патот - [[хотел]] кој датира од 1850-тите. Хотелот бил реконструиран во 1880-тите откако архитектот Р. Мекеј Фрип бил нарачан да го претвори постоечкиот хотел во поголем [[паб]]; при оваа пренамена е изградена постоечката фасада. * Поранешна фабрика Херд – трикатна индустриска зграда во арт-деко стил, изградена за производител на слатки. * Парк Херд - оваа земја му била донирана на градот во 1953 година од семејството Херд, сопствениците на Хердс Кенди, соседната голема зграда Арт-Деко Хердс. * Црква на Свети Јован Крстител (католичка), 204 Парнел пат - оваа црква е дизајнирана од Едвард Махони и формално воспоставена од бискупот Помпалиер во 1861 година; таа е единствената католичка црква во Парнел и најстарата католичка црква во градот. Сестрите на милосрдието имале манастир овде, а католичкото основно училиште работело цел век, додека не се затворрело поради паѓање на ролни во 1950-тите. === Парнел патот === * Витби Ложа, 330 Парнел патот - подигнат во раните 1870-ти, Витби Ложа е едно од ретките преживеани колонијални живеалишта во Окленд изградени од локалниот вулкански камен [[базалт]]. Можно е подигнато уште во 1848 или 1852 година. Има можности Фрејзер да ја подигнал зградата на местото во времето на неговото купување во 1864 година, или да ја подобрил постоечката структура. Кровните греди не се потпираат на ѕидарските ѕидови, што укажува на тоа дека станува збор за претходна дрвена конструкција која потоа била обложена со камен. Зградата била окупирана од Генералниот конзулат на островите Кук како амбасада од 1978 до 1 декември 1994 година. * Судот на Хулм, 350 Парнел патот-каменоизградена куќа во стилот на Регенси, опкружена со чардаци, изградена во 1843 година за Сер Фредрик Витакер ; тоа е втората најстара преживеана куќа во Окленд и најстарото документирано живеалиште што сè уште стои на неговата оригинална локација. Во раните години, куќата била окупирана од низа значајни луѓе, вклучувајќи ги Џорџ Селвин, гувернерот Гор Браун, кој ја користел како привремена владина куќа во 1850-тите, и Сер Френсис Дилон Бел, кој бил министер за мајчини прашања и советник на гувернерот Греј и полковникот Хулм, кој дејствувал како командант на трупите на британската армија во [[Нов Зеланд]], и по кого е именувана куќата. * Поранешна јавна библиотека Парнел - агол на патот Парнел и патот Сент Џорџ Беј. Нео-класична зграда од 1920-тите. === Катчето Свети Стефан === * Англиканската катедрала, која стои на врвот на ридот, е најкарактеристичната одлика на Парнел. Катедралата служи како замена за оригиналната катедрала Света Марија, која била урната во 1888 година, откако стоела само 28 години. Зградата има два дела: хорот од тули и телото на црквата датираат од околу 1960 година и претставуваат „модерна“ поедноставена верзија на [[Неоготика|готиката]]. Ова многу наликува на катедралата Гилдфорд, од Едвард Мауфе, завршена во 1961 година. Масирањето на облиците, детализирањето на ѕидањето и мазните пространства од обична тула се јавуваат и во двете згради. Над влезот на трансептот стои бронзена скулптура на Архангел [[Архангел Михаил|Михаил]] кој го победил ѓаволот, многу слична на скулптурата на Епштајн од истата тема на катедралата во Ковентри (завршена 1962 година). Предниот дел од црквата, изграден во 1990-тите по дизајн на професорот Ричард Тој и Џон Синклер, потсетува на новата катедрала во Ковентри изградена по Втората светска војна. Се одликува со големи витражи, осветлени од сончевата светлина во одредени периоди од денот. Мотивите и симболите [[Маори|на Маорите]] се појавуваат во поновиот дел од зградата, кој чекале голем шпиц за да ја заврши композицијата. * Катедралната црква Света Марија - До оваа зграда се наоѓа помалата Св. Дизајниран од BW Mаунтфорт, стоело од другата страна на патот Парнел до 1980-тите. * Бишопскорт – авенија Свети Стефан. Исто така позната како Селвин суд, ова е резиденција на англиканскиот бискуп од Окленд. Оваа дрвена готска куќа, дизајнирана од Фредерик Тачер, има капела и октагонална бедем. Бискупот Селвин и неговата сопруга се преселиле овде во мај 1865 година. * Нелиган куќа - авенија Свети Стефан. Резиденција од тули за Ликовни уметности и занаети изградена за епископот Нелиган во 1908 година од Ноел Бамфорд и Хектор Пирс. * Куќа на Свети Стефан - авенија Свети Стефан. Дрвена едвардијанска палата, која сега се користи за англикански социјални услуги. * Стариот декан – авенија Свети Стефан – Нео-Тудорска куќа дизајнирана од Фредерик Тачер изградена од вулканска карпа скорија, веројатно од Бенџамин Стрејнџ. Ова е веројатно родното место на романописецот Хју Волпол, чиј татко во тоа време бил декан на катедралата. === Северна област на Парнел === [[Податотека:St_Stephen's_Chapel,_Auckland,_New_Zealand.jpg|мини|300x300пкс| Капелата Свети Стефан]] * Куќа на кулата, авенија Свети Стефан 33 - значајна палата од тули од 1904 година со карактеристична купола. Резиденцијата на АЕТ Деворе, градоначалник на Окленд 1886–1889 година. * Градините со рози Парнел, 85-87 Гледстон пат, Парнел - овој парк е создаден во 1913 година како Парнел Парк - (Парнел се спои со Окленд таа година) главно како резултат на активностите на градоначалникот на Окленд Кристофер Пар (подоцна Сер Џејмс Пар). Бил преименуван во 1970-тите во чест на популарниот и најдолготрајниот градоначалник на Окленд, Сер Дов Мајер Робинсон. Паркот е создаден од градините на неколку големи имоти кои ја окупирале точката кон крајот на 19 век; првенствено онаа на Сер Џон Логан Кембел и Џастис Гилис; ужива широк поглед на пристаништето Ваитемата. Оваа област се состои од голем број различни области; Спомен-градината на Ненси Стин популарен за свадбени церемонии во колиба; движејќи се до заливот Џаџес Беј и солената вода Парнел Батс. Градината на розите Парнел е главна градска атракција, која содржи прекрасно одржувани кревети од рози и води до проширени отворени простори и области со примероци на дрвја. Паркот е дом на некои извонредни домашни дрвја - најстарата манука и најголемата похутукава во Окленд. Има паркиралишта и уметнички дела во изгледот на Фред Амблер, отворен простор што гледа кон контејнерскиот терминал. * Џаџес Беј– таканаречен затоа што во 1841 година судијата Вилијам Мартин и јавниот обвинител Вилијам Свејнсон пристигнале во Окленд со куќи во монтажни делови. Свејнсон изградил на западната страна, а Мартинците на исток од овој залив. Познато како Таураруа „двете јажиња“ се смета дека ова име се однесувало на двајцата управители на британската правда. Оттука, Мартин и неговиот сосед Свејнсон ќе патуваат на работа во Окленд со чамец со весла; тие вработувале бродари на Маори кои биле снабдени со униформи. Лејди Мартин им предавал англиски на локалните Маори и доцна во животот пишувал за нејзините искуства во раниот колонијален Нов Зеланд. * Парнел бањи, најголемите базени со солена вода во Нов Зеланд. Првично отворен во 1914 година, а реновиран во 1950 година во модернистички дизајн од канцеларијата на градскиот архитект Тибор Донер. Многу му должи на архитектот обучен за АА, Ралф Вилкинсон, кој тогаш работел во канцеларијата на Донер. Евен Вејнскот бил архитект на локацијата, познат по муралите на Џејмс Туркингтон Комплексот го освоил златниот медал на НЗИА во 1957 година. * Црквата и гробиштата Свети Стефан - важна рана англиканска капела и гробишта.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/596619|title=The Selwyn churches of Auckland|last=Knight, Cyril Roy.|date=1972|publisher=A.H. & A.W. Reed|isbn=0-589-00705-X|location=Wellington [N.Z.]|pages=43–45|oclc=596619}}</ref> === Јужна област на Парнел === * Киндер куќа - резиденција на скорија изградена за свештеникот Џон Киндер (1819–1903) во 1857 година, од вулканска карпа од скорија од Бенџамин Стрејнџ. Сега музеј, Киндер куќата е отворена за јавноста во работните денови од 11&nbsp;од часот до 3&nbsp;попладне. Има скромна наплата за влез. Се продаваат разни книшки и разгледници. * Колибата Евелме - Колибата Евелме изградена од каури има врска со англиканската заедница во Окленд, живеалиштето дизајнирано и изградено од пречесниот Вицесимус Луш (1817-1882) и неговата сопруга Бланш во 1863-64 година. Евелме Колибата, била продолжена 18 години откако првично била изградена; таа останала во рацете на семејството до 1968 година кога станала дел од Нов Зеланд Доверба за историски места. * Јубилејна зграда - Новозеландскиот јубилеен институт за слепи е основан во 1890 година од Џон Абот, трговец, кој дошол во Нов Зеланд во 1864 година. Училиштето на Институтот првично било основано во стар пансион во Парнел во 1889 година. Постојаното училиште било изградено во 1891 година со пари од градоначалничкиот фонд формиран за да го прослави јубилејот на [[Кралица Викторија|кралицата Викторија]], што резултирало со името „Јубилеен институт“. Оваа зграда изгорела во 1897 година. Помеѓу 1907 и 1909 година, за институтот биле изградени прекрасни нови згради од тули, дизајнирани од познатиот архитект Едвард Бартли и изградени од В.Филкокс и синовите. Додатоците во 1926 година дизајнирани од Гумер и Форд предвидувале сместување за возрасни, продавница, работилници каде слепите работеле на различни производствени проекти и женски студентски дом во 1927 година. Главната зграда сега е центар на заедницата и библиотека на Окленд Сити, а помошните згради сега се користат за различни намени. Во текот на раните 1970-ти, предградието станало прилично дотраено. Лес Харви, локален стопанственик, купил неколку имоти евтино и го создал селото Парнел, охрабрувајќи ги другите да го следат неговото водство. Ова ја ревитализирало областа како викенд туристичка шопинг дестинација. наречена ''Ји Олд Ворлд Шопс''. Како што многу други викторијански згради биле подложени на уривање во Окленд во тоа време, материјалите од периодот станале достапни евтино, а зградите на селото Парнел се појавиле изменети, проширени и загрозени во малку фантастичен, но забавен ерсатц [[Викторијанска архитектура|викторијански стил]]. Голем дел од ова рестилирање останува доказ во селото Парнел и околу шопинг зоната Парнел Роуд, делумно поради тековната сопственост на компанијата на семејството Харви, Сити Констракшн. По должината на горниот дел на патот Парнел стојат голем број куќи од 19 век, повеќето од нив сега се користат од адвокатски канцеларии, сметководствени фирми, продавници и неколку ресторани. Во долниот дел на Парнел има поголема концентрација на едвардиски малопродажни згради, вклучувајќи голем број модерни бутици, ноќни клубови и барови. Улиците од секоја страна на Парнел Роуд остануваат главно станбени по карактер, со некои градски куќи и апартмани, особено кон патот Сент Џорџ Беј. На дното на Парнел Рајс се протега патот кон плажата, т.н. затоа што се протегало околу плажата на сега обновениот залив Механикс и Официјалниот залив. Заливот Свети Џорџ исчезнал во исто време. Овде стои поранешната железничка станица Окленд, импресивна структура од тули од 1930 година, дизајнирана од Гамер и Форд. Градските татковци го преместиле железничкиот терминал во Окленд овде од дното на улицата Квин во 1930 година. Зградата престанала да работи како станица во 2003 година кога Бритомарт Транспортниот центар станал новиот терминал во Оукленд на поранешната локација на улицата Квин. == Паркови == Парнел има неколку паркови и резервати. * Парк Дав Мајер Робинсон, попознат како Парнел Градина на Ружи - овој парк е создаден во 1913 година како Парнел Парк. Парнел Парк е создаден со комбинирање на земјиште кое припаѓало на неколку големи куќи, од кои едната (домот на семејството Гили) која била задржана како чајџилница. Еден од другите имоти му припаѓал на сер Џон Логан Кембел чија куќа Килбрид била урната во 1924 година. Паркот се одликува со многу зрели дрвја кои биле засадени од претходните приватни сопственици. Паркот бил преименуван за Сер Дов-Мајер Робинсон, градоначалник со најдолг стаж на Окленд, кој работел 18 години. Градините на розите се популарни за свадби и секоја година во ноември, паркот е домаќин на Фестивалот на рози Парнел, кој прикажува занаетчиски тезги во Нов Зеланд, уметнички изложби, музика, шетачки изведувачи и илјадници рози. Еден дел од градината е збирка на наследство рози собрани од покојната Ненси Стин, градината Ненси Стин. Влезот во паркот е воен споменик изграден во 1920-тите од вулкански базалт составен од три масивни сводови. Паркот ужива во поглед на пристаништето Ваитемата; неговите терени се спојуваат со оние на соседната историска англиканска капела и гробиштата Свети Стефан, резерватот Џаџес Беј и Поинт Резолуција Парк со бањите за пливање Парнел. * Парк за резолуција на точки - сместен над бањите за пливање Парнел и вклучува пешачка патека преку железничката линија и Тамаки Драјв за поврзување со пристаништето Ваитемата . * Резерватот Џаџес Беј и соседните пливачки бањи Парнел обезбедуваат капење со солена вода. * Дворот на црквата Свети Стефан - еден од најстарите гробишта во Окленд и локацијата на црквата Селвин. * Резерватот Ејр - област со главно автохтони грмушки достапно од улицата Аир, Лори, Авенијата, Лејн Кендердин и Катедралата. * Резерватот Алберон - област со родна грмушка достапна од улицата Алберон, улицата Стафа и патот за заливот Сент Џорџ. * Резерватот Скарборо - област со домородни грмушки достапни од терасата Скарборо. * Парк Херд - сместен во центарот на селото Парнел. Оваа земја била донирана на градот во 1953 година од семејството Херд, сопствениците на Хердс Кенди. Големата зграда [[Ар деко|на Арт-Деко]] Хердс е во непосредна близина на паркот, сега веќе не работи фабрика за слатки.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://parnell.net.nz/visiting-parnell/heard-park.html|title=Parks & Recreation – Parnell Inc|work=Parnell.net.nz|accessdate=12 March 2016|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714225454/http://parnell.net.nz/visiting-parnell/heard-park.html|url-status=dead}}</ref> * Парк Фрејзер - сместен на западниот крај на патот Парнел. Ова триаголно парче земја претходно било локацијата на училиштето Парнел; нејзините дрвени училишни згради биле урнати во 1950-тите. * Карло Парк - сместен во Парнел, бил дом на фудбалската лига во рагби во Окленд од 1921 до 2002 година. * Оклендскиот домен - веројатно дел од Графтон, го формира најзападниот раб на Парнел и се сместени во голема шума, Меморијалниот музеј на војната во Окленд и Зимските градини.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.gardens.org.nz/auckland-gardens/auckland-domain-wintergardens/|title=NZ Gardens Trust – Auckland|work=gardens.org.nz|accessdate=22 September 2016|archive-date=2023-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20230407081315/https://www.gardens.org.nz/auckland-gardens/auckland-domain-wintergardens/|url-status=dead}}</ref> * Резерватот Аватеа - достапен од улицата Ваитоа и патот Аватеа, област со трева со дрвја и поглед југоисточно од стрмните блефови над заливот Хобсон. == Инфраструктура == До 2017 година Парнел никогаш немал посветена железничка станица. Железничката станица Парнел била отворена за јавноста во март 2017 година. Ги опслужува западните и јужните линии. Изградена е во близина на главното складиште за пареа на запад од трговската област Парнел и северно од тунелот Парнел, кој се наоѓа под предградието од 1873 година.<ref name="PRESSES">{{Наведени вести|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10677055|title=ARC presses for Parnell train station|date=30 September 2010|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=12 January 2011}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://at.govt.nz/about-us/news-events/a-new-transport-link-for-parnell/|title=A new transport link for Parnell|date=13 March 2017|access-date=11 March 2017|publisher=[[Auckland Transport]]|archive-date=2019-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190125024434/https://at.govt.nz/about-us/news-events/a-new-transport-link-for-parnell/|url-status=dead}}</ref> == Образование == Парнел е на дофат на два универзитета ([[Оклендски универзитет|Универзитет во Окленд]] и Технолошки универзитет во Окленд) и некои значајни државни средни училишта: Граматика во Окленд, Граматика за девојки Епсом, Колеџот Свети Петар и Бараден Колеџот на Светото срце. Колеџот AЦГ Парнел е приватно сложено училиште (години 1-13) со листа од 1659 од февруари 2023. Окружното училиште Парнел е државно целосно основно училиште (од 1 до 8 години) со 422 броја од февруари 2023. Двете овие училишта се соедукативни. Ролните се од февруари 2023. == Значајни жители == * Вилијам Мартин (1807-1880), првиот главен судија на Нов Зеланд - живеел во Џаџес Беј - оттука е и името * Вилијам Свејнсон 1809–1884 година - државен правобранител, член на Извршниот и законодавниот совет и писател - другиот судија кој живеел во Џаџес Беј. * Англикански бискуп од Окленд. Секој епископ од Џорџ Селвин престојувал во палатата; Епископскиот суд во улицата Свети Стефан или куќата Нелиган во соседството * Пречесниот Џон Киндер англикански свештеник, акварел и ран фотограф. Киндер куќа, улица Аир * Пречесниот Вицесимус Луш (1817–1882) и неговата сопруга Бланш во 1863–64 година. Улица Евелме Котиџ Аир * Сер Фредерик Витакер - адвокат и премиер на Нов Зеланд - ја изградил куќата сега позната како Судот Хулм * Потполковник Вилијам Хулм (1788–1855) – командант на британските трупи во Нов Зеланд – живеел во судот Хулм, Парнел Роуд * Гувернер, полковник Сер Томас Гор Браун KCMG CB (1807–1887), гувернер на Нов Зеланд (1855–1861); го користел судот Хулме како привремена владина куќа * Сер Френсис Дилон Бел – министер за мајчин прашања и советник на гувернерот Греј – престојувал во судот Хулм * Капетан Томас Спароу Кармајкл (1825–1900) – 66 Патот на заливот Свети Џорџ * Џастис Гилис - куќа на Гледстон патот - сега чајџилници за градините со рози Парнел * Сер Џон Логан Кембел и Лејди Кембел - живееле на патот Гледстон, куќата [[Killbryde|Килбрид]] била урната во 1924 година, а земјата била вградена во градините Парнел Роуз * Хју Волпол – романописец – Волпол е роден во Парнел, веројатно во англиканскиот Деканат на авенијата Свети Стефан * Сер [[Џон Ки]], премиер (2008–2016) живее на авенијата Свети Стефан<ref name="NZ_Herald_10543277">{{Наведени вести|url=http://www.nzherald.co.nz/politics/news/article.cfm?c_id=280&objectid=10543277|title=And now John Key won't live here either|last=Lewis, Rebecca|date=16 November 2008|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=1 November 2011}}</ref> * АЕТ Деворе, градоначалник на Окленд 1886–1889 година * Хари Дидамс (1864–1929), градоначалник на Бризбејн (1911, 1921–1924) * Патрик Стил - моден дизајнер - млад дизајнер на годината на наградите за моден дизајн Бенсон и Хеџис во 1974 година * Сер Харкорт Кохи КБЕ ЦСТЈ (1911–1993), главен извршен директор * Пеги Спајсер (1908–1984), сликарка * Питер Хадсон (1930-1992) и Дејвид Холс (1938-1993), телевизиски забавувачи и готвачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://thespinoff.co.nz/books/25-03-2019/hudson-and-halls-in-parnell|title=Hudson and Halls in Parnell|last=Drayton|first=Joanne|date=2019-03-25|work=The Spinoff|accessdate=2022-08-03}}</ref> == Дополнителна литература == * ''Срцето на колонијалниот Окленд, 1865-1910 година''. Теренс Хоџсон. Random Century NZ Ltd 1992 година.{{ISBN|1-86941-148-X}} * ''Колонијална архитектура во Нов Зеланд''. Џон Стејпул. AH &amp;amp; AW Reed 1976 година. * ''Пристојно и по ред, Стогодишната историја на градскиот совет на Окленд'' . GWA Буш. Колинс 1971 година. * ''Окленд низ викторијански објектив''. Вилијам Мејн. Милвуд прес, 1977 година. * ''Оригиналниот брег на Окленд'' . Д-р Нерид Кембел. Срцето на градот 2005 година. * ''Живиот главен град, Окленд 1840-1865 година'' . Уна Платс. Avon Fine Prints Limited Нов Зеланд 1971 година. == Надворешни врски == * [http://www.parnell.net.nz Парнел деловни асоцијации Водич за Парнел] * [http://parnell.net.nz/discover/heritage-walks/ Парнел наследство прошетки] * [http://parnell.net.nz/event-directory/ Што се случува во Парнел] * [http://parnell.net.nz/discover/history-of-parnell/ Историја на Парнел] * [http://www.parnell.school.nz Окружно училиште Парнел] * [http://www.aucklandcity.govt.nz/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll?AC=SEE_ALSO&QF0=Subjects&QI0==%22Parnell%22&XC=/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll&BU=http%3A%2F%2Fwww.aucklandcity.govt.nz%2Fdbtw-wpd%2Fheritageimages%2Findex.htm&TN=heritageimages&SN=AUTO14049&SE=26&RN=0&MR=20&TR=0&TX=1000&ES=0&CS=1&XP=&RF=HIOReport&EF=&DF=HIORecord&RL=0&EL=0&DL=0&NP=2&ID=&MF=WPEngMsg.ini&MQ=&TI=0&DT=&ST=0&IR=354&NR=1&NB=0&SV=0&SS=1&BG=&FG=&QS=index&OEX=ISO-8859-1&OEH=ISO-8859-1 Фотографиите на Парнел] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160207132926/http://www.aucklandcity.govt.nz/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll?AC=SEE_ALSO&QF0=Subjects&QI0==%22Parnell%22&XC=/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll&BU=http%3A%2F%2Fwww.aucklandcity.govt.nz%2Fdbtw-wpd%2Fheritageimages%2Findex.htm&TN=heritageimages&SN=AUTO14049&SE=26&RN=0&MR=20&TR=0&TX=1000&ES=0&CS=1&XP=&RF=HIOReport&EF=&DF=HIORecord&RL=0&EL=0&DL=0&NP=2&ID=&MF=WPEngMsg.ini&MQ=&TI=0&DT=&ST=0&IR=354&NR=1&NB=0&SV=0&SS=1&BG=&FG=&QS=index&OEX=ISO-8859-1&OEH=ISO-8859-1 |date=2016-02-07 }} се чуваат во збирките на наследството на библиотеките во Окленд. == Наводи == [[Категорија:Населби во Окленд]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] [[Категорија:Врамена карта без назнака за OSM-однос на Википодатоците]] j1jufxdsqn4k4e5q9qt4add4ghukpoc 5293843 5293838 2024-11-19T12:08:14Z BosaFi 115936 5293843 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населба во Нов Зеланд|name=Парнел|image=|caption1=|city1=[[Окленд]]|ward=[[Оракеи округ]]|established=1841|coordinates={{Coord|-36.8572|174.7816|display=it|region:NZ_type:city}}|area=287|arearef=<ref name="Area"/>|population={{Decimals|{{formatnum:{{NZ population data 2018 SA2|Parnell West|y}}|R}}+{{formatnum:{{NZ population data 2018 SA2|Parnell East|y}}|R}}|0}}|popdate={{NZ population data 2018 SA2|||y}}|popref={{NZ population data 2018 SA2||||y}}|trainstations=[[Парнел железничка станица]]|ferryterminals=|airports=|hospitals=|north=[[Меканикс Беј]]|northeast=[[Џаџес Беј]]|east=Хобстон|southeast=Ремуера|south=Њумаркет|southwest=Графтон|west=Окленд|northwest=Окленд|map={{Infobox mapframe|coord={{Coord|-36.8572|174.7816}}|zoom=13}}|caption2=}} [[Податотека:Parnell.JPG|мини|300x300пкс| Гледајќи север-север-запад по патот Парнел, пристаништата во Окленд и пристаништето Ваитемата се видливи во далечината]] '''Парнел''' ( {{Lang-mi|Panēra}})<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://maoridictionary.co.nz/word/14296|title=Panēra - te Aka Māori Dictionary}}</ref> е предградие на [[Окленд]], Нов Зеланд. Тоа е едно од најбогатите предградија на Нов Зеланд,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.hometopia.co.nz/find-me-a-home/suburb-sleuth-selection/suburbs/agenttype/view/suburbid/18/parnell-newmarket--where-to-live-in-auckland|title=HomeTopia > Find Me A Home > Suburb Sleuth – Selection > Suburbs|last=HomeTopia|work=hometopia.co.nz|accessdate=22 September 2016|archive-date=2017-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20170407123046/http://www.hometopia.co.nz/find-me-a-home/suburb-sleuth-selection/suburbs/agenttype/view/suburbid/18/parnell-newmarket--where-to-live-in-auckland|url-status=dead}}</ref> постојано рангирано во првите три најбогати,<ref>{{Наведени вести|url=http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&objectid=10749449|title=Auckland's rich-list suburbs revealed|last=Johnston|first=Martin|date=5 September 2011|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=4 January 2017|issn=1170-0777}}</ref> и често се смета за „најстарото предградие“ на Окленд бидејќи датира од најраните денови на европската населба Окленд во 1841 година. Се одликува со мешавина на улици обложени со дрвја со големи имоти; обновени индустриски зони со градски куќи во Едвардски стил и вили во заливот од 1920-тите; и неговата ридска топографија што овозможува поглед на пристаништето Вајтемата, островот Рангито и доменот Окланд. На запад се наоѓа доменот Окленд, на југ Њумаркет и на север пристаништата во Окленд. Парнел Рајс и Парнел патот го сочинуваат главниот пат низ Парнел. Парнел Рајс води до централната деловна област на запад; Парнел патот тече од Парнел Рајс нагорно до врвот на предградието, а потоа се наведнува скоро 90 степени и продолжува кон Њумаркет на југоисток. Парнел патот завршува на раскрсницата на улиците Џорџ и Саравија, каде што станува Бродвеј. Раните европски доселеници го знаеле патот Парнел како „Патот Манукау“ сè до формирањето на Патот на Хајбер во 1845 година. == Историја == Областа Парнел има долга историја на населување од Тамаки Маори. Точка Резолуција била локацијата на Таураруа па, окупирана од конфедерацијата Вајохуа.<ref>{{Наведена книга|title=Point Resolution Taurarua Development Plan|publisher=Auckland City Council|year=2015|isbn=978-0-908320-59-2|location=Auckland|pages=12}}</ref> Името Таураруа („досадно пеење“) се однесува на битка помеѓу Вајохуа и Нгати Ватуа каде што воините на Вајохуа го натерале Нгати Ватуа да нападне користејќи потсмевни пеење.<ref name="Blair">{{Наведена мрежна страница|url=https://ngatiwhatuaorakei.com/wp-content/uploads/2021/05/Ngarimu-Blair-Brief-of-Evidence.pdf|title=Statement of evidence of Ngarimu Alan Huiroa Blair on behalf of the plaintiff|last=Blair|first=Ngarimu|date=2 June 2021|publisher=[[Ngāti Whātua-o-Ōrākei]]|accessdate=24 September 2021|archive-date=2021-08-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210802034058/https://ngatiwhatuaorakei.com/wp-content/uploads/2021/05/Ngarimu-Blair-Brief-of-Evidence.pdf|url-status=dead}}</ref> Ова било едно од последните упоришта на ова иви пред да биде преземено од Нгати Ватуа во 1740-тите, кога браќата близнаци поглавари Хуматаитаи и Хупипи биле поразени од Нгати Ватуа.<ref name="Blair" /> Пред европското населување, Парнел бил окупиран од Нгати Ватуа-о-Шракеи. Доменот бил познат како Пукакава, што во превод значи „рид од горчливи спомени“. Ова е во врска со битките што се случиле помеѓу Нгапухи и Нгати Ватуа за време на војните на Мускетот. Владата ја купила областа од Нгати Ватуа како дел од 3000 хектари (12 километри квадратни) договор за земјиште во 1840 година. Роберт Тод купил 3 хектари од Владата на 1 септември 1841 г. Тој брзо го поделил на 36 делови, кои ги огласил за продажба на 4 септември 1841 година како „Селото Парнел“. Во раните 1830-ти Тод доставил копии од Библијата на мисијата на браќата Плимут во Багдад, еден од чии членови бил Џон Веси Парнел. Улиците во селото Парнел ги добиле имињата Гроувс, Кронин и Калман по другите мисионери во Багдад, Ентони Норис Гроувс, Едвард Кронин и Еразмус Скот Калман. Тие подоцна биле преименувани во улиците Еглон, Фокс и Марстон.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://timespanner.blogspot.co.nz/2013_05_01_archive.html|title=Tod's box in Parnell|last=Truttman|first=Lisa|date=29 May 2013|work=Timespanner|accessdate=4 May 2016}}</ref> Округот Парнел, основан во 1877 година, бил споен во областа на Градскиот совет на Окленд во 1913 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/NZH19130204.2.123|title=Out of office|date=4 February 1913|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=2 February 2022|issue=15218|volume=50|page=8}}</ref> Одборот за патишта на Парнел управувал со областа пред да се формира околијата.<ref>[http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei-Cyc02Cycl-t1-body1-d1-d64-d1.html Parnell], ''[[The Cyclopedia of New Zealand]] [Auckland Provincial District]'', pp. 509–515. The Cyclopedia Company, Ltd, 1902, Christchurch. Retrieved 11 October 2010.</ref> Следниве служеа како градоначалници на округот Парнел до неговото инкорпорирање во Окленд Сити:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aucklandcitylibraries.com/populartopics/resourcepages/localhistory/Auckland-mayors.aspx|title=Auckland mayors|archive-url=https://archive.today/20120728160838/http://www.aucklandcitylibraries.com/populartopics/resourcepages/localhistory/Auckland-mayors.aspx|archive-date=28 July 2012|accessdate=2 February 2022}}</ref> {| class="wikitable" ! ! Име ! Термин |- | align="center" | 1 | Хенри Метју нација | 1877–1877 година |- | align="center" | 2 | ЏВ Мелтон | 1877–1878 година |- | align="center" | 3 | Вилијам Колман | 1878–1879 година |- | align="center" | 4 | ЏВ Робинсон | 1879–1880 година |- | align="center" | 5 | Џ. фраер Кларк | 1880–1881 година |- | align="center" | 6 | Роберт Вокер | 1881–1883 година |- | align="center" | 7 | ДХ Мекензи | 1883–1885 година |- | align="center" | 8 | Џонатан Винкс | 1885–1887 година |- | align="center" | 9 | Сејмур Торн Џорџ | 1887–1888 година |- | align="center" | 10 | ХБ Сили | 1888–1891 година |- | align="center" | (9) | Сејмур Торн Џорџ | 1891–1892 година |- | align="center" | 11 | Џон Мекејб | 1892–1894 година |- | align="center" | 12 | Џорџ С. Кислинг | 1894–1895 година |- | align="center" | 13 | Спенсер фон Штурмер | 1895–1896 година |- | align="center" | 14 | Џозеф Торнс | 1896–1897 година |- | align="center" | 15 | СЗ Полард | 1897–1898 година |- | align="center" | 16 | Хју Кембел | 1898–1903 година |- | align="center" | 17 | Џон Фит | 1903–1906 година |- | align="center" | 18 | Џорџ В. Басли | 1906–1909 година |- | align="center" | 19 | Ричард Стивенсон Бригс | 1909–1913 година |} == Демографија == Парнел покрива 2.87 километри квадратни<ref name="Area">{{Наведена мрежна страница|url=https://statsnz.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=6f49867abe464f86ac7526552fe19787|title=ArcGIS Web Application|work=statsnz.maps.arcgis.com|accessdate=13 July 2022}}</ref> и имало проценето население од 7,280 заклучно во јуни2022, со густина на населеност од 2,537км <sup>2</sup> по човек.{{Население низ историјата|2006|6,519|2013|7,092|2018|7,563}}Парнел имал население од 7.563 на пописот на Нов Зеланд во 2018 година, што претставувало зголемување од 471 лице (6,6%) од пописот во 2013 година и зголемување од 1.044 луѓе (16,0%) од пописот во 2006 година. Имало 3.021 домаќинства, со 3.627 мажи и 3.933 жени, со однос на полот од 0,92 мажи по жена, со 756 луѓе (10,0%) на возраст под 15 години, 2.145 (28,4%) на возраст од 15 до 29, 3,59 годишна возраст (3,56%) 30 до 64 години и 1.065 (14,1%) на возраст од 65 или повеќе години. Етникутите биле 77,2% Европски/ Пакеха, 4,8% [[Маори]], 2,1% Тихоокеански народи, 19,3% Азиски и 4,4% други етникуми. Луѓето може да се идентификуваат со повеќе од една етничка припадност. Процентот на луѓе родени во странство е 39,7 во споредба со 27,1% на национално ниво. Иако некои луѓе избрале да не одговорат на прашањето на пописот за верската припадност, 52,1% немале религија, 35,6% биле христијани, 0,1% имале религиозни верувања на Маори, 1,3% биле хинду, 0,6% биле муслимани, 2,0% биле будисти и 2,7% други религии. Од оние на возраст од најмалку 15 години, 3.384 (49,7%) луѓе имале диплома или повисока диплома, а 267 (3,9%) луѓе немале формални квалификации. 2.478 луѓе (36,4%) заработиле над 70.000 долари во споредба со 17,2% на национално ниво. Статусот на вработување на оние најмалку 15 е дека 3.702 (54,4%) лица биле вработени со полно работно време, 1.014 (14,9%) со скратено работно време и 219 (3,2%) се невработени. {| class="wikitable" |+Индивидуални статистички области ! Име ! Површина (км <sup>2</sup> ) ! Популација ! Густина (на km <sup>2</sup> ) ! Домаќинства ! Просечна возраст ! Просечен приход |- | Парнел Вест | style="text-align:right;" | 1,65 | style="text-align:right;" | 4.158 | style="text-align:right;" | 2.520 | style="text-align:right;" | 1.626 | 33,4 години | 46.000 $ |- | Парнел Исток | style="text-align:right;" | 1.22 | style="text-align:right;" | 3.405 | style="text-align:right;" | 2.791 | style="text-align:right;" | 1.395 | 43,2 години | $58.800 |- ! Нов Зеланд ! ! ! ! ! 37,4 години ! style="text-align:left;" | 31.800 долари |} == Политичко претставување == === Парламентот === Парнел е дел од електоратот Епсом за [[Парламент на Нов Зеланд|парламентарно]] претставување. Парнел претставува приближно 20% од населението во електоратот. Членот на парламентот за Eпсом, Дејвид Сејмур, го претставува ACT Нов Зеланд . === Локална влада === Парнел е дел од Одделението Ōrākei во Советот на Окленд . == Значајни згради и знаменитости == [[Податотека:Anglican_Cathedral,_Parnell.JPG|мини|300x300пкс| Англиканската катедрала, со старата црква Света Марија зад неа]] [[Податотека:Neligan_House_In_Parnell_Auckland.jpg|мини|300x300пкс| Нелиган куќа, изградена за владиката Нелиган во 1908 година]] [[Податотека:Parnell_Rose_Festival.jpg|мини|300x300пкс| Парнел Роуз Гарденс за време на Фестивалот на розите во 2006 година]] [[Податотека:St_John_the_Baptist's_Church,_Parnell.JPG|мини|300x300пкс| Црквата Свети Јован Крстител, Парнел]] === Долниот пат Парнел === * Хотелот Лебед, 31–35 Парнел рајс - изграден пред 1856 година и е една од најраните дрвени јавни згради што преживеале во Окленд. Додатоците на зградата датираат од 1880-тите и се дизајнирани од Едвард Бартли. Оваа зграда првично стоела директно на брегот. Историски овој залив (сега целосно рекултивиран) бил користен од Маори за плажа на нивната ''Вака'' ; оваа употреба продолжила и по европското населување и дел од брегот бил обележан како маорски хостел (во моментов се користи од полицискиот тим за безбедност на комерцијални возила [CVST] како вага за тешки возила и контролен пункт за усогласеност).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rtanz.co.nz/weigh-right-system-heavy-vehicles|title=Weigh Right system for heavy vehicles|date=2018-10-30|work=Road Transport Association NZ|language=en|accessdate=2020-03-01|archive-date=2020-03-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20200301075554/https://www.rtanz.co.nz/weigh-right-system-heavy-vehicles|url-status=dead}}</ref> * Железничкиот мост Парнел - метален железнички мост од 19 век на масивни столбови од вулкански базалтни карпи. Оваа структура овозможува железничката линија да премине преку Парнел патот без да го попречува сообраќајот. * Мејфер апартмани – неогрузиски висококатници од тули од 1930-тите. * Хотел Виндзор замокот, 144 Парнел патот - [[хотел]] кој датира од 1850-тите. Хотелот бил реконструиран во 1880-тите откако архитектот Р. Мекеј Фрип бил нарачан да го претвори постоечкиот хотел во поголем [[паб]]; при оваа пренамена е изградена постоечката фасада. * Поранешна фабрика Херд – трикатна индустриска зграда во арт-деко стил, изградена за производител на слатки. * Парк Херд - оваа земја му била донирана на градот во 1953 година од семејството Херд, сопствениците на Хердс Кенди, соседната голема зграда Арт-Деко Хердс. * Црква на Свети Јован Крстител (католичка), 204 Парнел пат - оваа црква е дизајнирана од Едвард Махони и формално воспоставена од бискупот Помпалиер во 1861 година; таа е единствената католичка црква во Парнел и најстарата католичка црква во градот. Сестрите на милосрдието имале манастир овде, а католичкото основно училиште работело цел век, додека не се затворрело поради паѓање на ролни во 1950-тите. === Парнел патот === * Витби Ложа, 330 Парнел патот - подигнат во раните 1870-ти, Витби Ложа е едно од ретките преживеани колонијални живеалишта во Окленд изградени од локалниот вулкански камен [[базалт]]. Можно е подигнато уште во 1848 или 1852 година. Има можности Фрејзер да ја подигнал зградата на местото во времето на неговото купување во 1864 година, или да ја подобрил постоечката структура. Кровните греди не се потпираат на ѕидарските ѕидови, што укажува на тоа дека станува збор за претходна дрвена конструкција која потоа била обложена со камен. Зградата била окупирана од Генералниот конзулат на островите Кук како амбасада од 1978 до 1 декември 1994 година. * Судот на Хулм, 350 Парнел патот-каменоизградена куќа во стилот на Регенси, опкружена со чардаци, изградена во 1843 година за Сер Фредрик Витакер ; тоа е втората најстара преживеана куќа во Окленд и најстарото документирано живеалиште што сè уште стои на неговата оригинална локација. Во раните години, куќата била окупирана од низа значајни луѓе, вклучувајќи ги Џорџ Селвин, гувернерот Гор Браун, кој ја користел како привремена владина куќа во 1850-тите, и Сер Френсис Дилон Бел, кој бил министер за мајчини прашања и советник на гувернерот Греј и полковникот Хулм, кој дејствувал како командант на трупите на британската армија во [[Нов Зеланд]], и по кого е именувана куќата. * Поранешна јавна библиотека Парнел - агол на патот Парнел и патот Сент Џорџ Беј. Нео-класична зграда од 1920-тите. === Катчето Свети Стефан === * Англиканската катедрала, која стои на врвот на ридот, е најкарактеристичната одлика на Парнел. Катедралата служи како замена за оригиналната катедрала Света Марија, која била урната во 1888 година, откако стоела само 28 години. Зградата има два дела: хорот од тули и телото на црквата датираат од околу 1960 година и претставуваат „модерна“ поедноставена верзија на [[Неоготика|готиката]]. Ова многу наликува на катедралата Гилдфорд, од Едвард Мауфе, завршена во 1961 година. Масирањето на облиците, детализирањето на ѕидањето и мазните пространства од обична тула се јавуваат и во двете згради. Над влезот на трансептот стои бронзена скулптура на Архангел [[Архангел Михаил|Михаил]] кој го победил ѓаволот, многу слична на скулптурата на Епштајн од истата тема на катедралата во Ковентри (завршена 1962 година). Предниот дел од црквата, изграден во 1990-тите по дизајн на професорот Ричард Тој и Џон Синклер, потсетува на новата катедрала во Ковентри изградена по Втората светска војна. Се одликува со големи витражи, осветлени од сончевата светлина во одредени периоди од денот. Мотивите и симболите [[Маори|на Маорите]] се појавуваат во поновиот дел од зградата, кој чекале голем шпиц за да ја заврши композицијата. * Катедралната црква Света Марија - До оваа зграда се наоѓа помалата Св. Дизајниран од BW Mаунтфорт, стоело од другата страна на патот Парнел до 1980-тите. * Бишопскорт – авенија Свети Стефан. Исто така позната како Селвин суд, ова е резиденција на англиканскиот бискуп од Окленд. Оваа дрвена готска куќа, дизајнирана од Фредерик Тачер, има капела и октагонална бедем. Бискупот Селвин и неговата сопруга се преселиле овде во мај 1865 година. * Нелиган куќа - авенија Свети Стефан. Резиденција од тули за Ликовни уметности и занаети изградена за епископот Нелиган во 1908 година од Ноел Бамфорд и Хектор Пирс. * Куќа на Свети Стефан - авенија Свети Стефан. Дрвена едвардијанска палата, која сега се користи за англикански социјални услуги. * Стариот декан – авенија Свети Стефан – Нео-Тудорска куќа дизајнирана од Фредерик Тачер изградена од вулканска карпа скорија, веројатно од Бенџамин Стрејнџ. Ова е веројатно родното место на романописецот Хју Волпол, чиј татко во тоа време бил декан на катедралата. === Северна област на Парнел === [[Податотека:St_Stephen's_Chapel,_Auckland,_New_Zealand.jpg|мини|300x300пкс| Капелата Свети Стефан]] * Куќа на кулата, авенија Свети Стефан 33 - значајна палата од тули од 1904 година со карактеристична купола. Резиденцијата на АЕТ Деворе, градоначалник на Окленд 1886–1889 година. * Градините со рози Парнел, 85-87 Гледстон пат, Парнел - овој парк е создаден во 1913 година како Парнел Парк - (Парнел се спои со Окленд таа година) главно како резултат на активностите на градоначалникот на Окленд Кристофер Пар (подоцна Сер Џејмс Пар). Бил преименуван во 1970-тите во чест на популарниот и најдолготрајниот градоначалник на Окленд, Сер Дов Мајер Робинсон. Паркот е создаден од градините на неколку големи имоти кои ја окупирале точката кон крајот на 19 век; првенствено онаа на Сер Џон Логан Кембел и Џастис Гилис; ужива широк поглед на пристаништето Ваитемата. Оваа област се состои од голем број различни области; Спомен-градината на Ненси Стин популарен за свадбени церемонии во колиба; движејќи се до заливот Џаџес Беј и солената вода Парнел Батс. Градината на розите Парнел е главна градска атракција, која содржи прекрасно одржувани кревети од рози и води до проширени отворени простори и области со примероци на дрвја. Паркот е дом на некои извонредни домашни дрвја - најстарата манука и најголемата похутукава во Окленд. Има паркиралишта и уметнички дела во изгледот на Фред Амблер, отворен простор што гледа кон контејнерскиот терминал. * Џаџес Беј– таканаречен затоа што во 1841 година судијата Вилијам Мартин и јавниот обвинител Вилијам Свејнсон пристигнале во Окленд со куќи во монтажни делови. Свејнсон изградил на западната страна, а Мартинците на исток од овој залив. Познато како Таураруа „двете јажиња“ се смета дека ова име се однесувало на двајцата управители на британската правда. Оттука, Мартин и неговиот сосед Свејнсон ќе патуваат на работа во Окленд со чамец со весла; тие вработувале бродари на Маори кои биле снабдени со униформи. Лејди Мартин им предавал англиски на локалните Маори и доцна во животот пишувал за нејзините искуства во раниот колонијален Нов Зеланд. * Парнел бањи, најголемите базени со солена вода во Нов Зеланд. Првично отворен во 1914 година, а реновиран во 1950 година во модернистички дизајн од канцеларијата на градскиот архитект Тибор Донер. Многу му должи на архитектот обучен за АА, Ралф Вилкинсон, кој тогаш работел во канцеларијата на Донер. Евен Вејнскот бил архитект на локацијата, познат по муралите на Џејмс Туркингтон Комплексот го освоил златниот медал на НЗИА во 1957 година. * Црквата и гробиштата Свети Стефан - важна рана англиканска капела и гробишта.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/oclc/596619|title=The Selwyn churches of Auckland|last=Knight, Cyril Roy.|date=1972|publisher=A.H. & A.W. Reed|isbn=0-589-00705-X|location=Wellington [N.Z.]|pages=43–45|oclc=596619}}</ref> === Јужна област на Парнел === * Киндер куќа - резиденција на скорија изградена за свештеникот Џон Киндер (1819–1903) во 1857 година, од вулканска карпа од скорија од Бенџамин Стрејнџ. Сега музеј, Киндер куќата е отворена за јавноста во работните денови од 11&nbsp;од часот до 3&nbsp;попладне. Има скромна наплата за влез. Се продаваат разни книшки и разгледници. * Колибата Евелме - Колибата Евелме изградена од каури има врска со англиканската заедница во Окленд, живеалиштето дизајнирано и изградено од пречесниот Вицесимус Луш (1817-1882) и неговата сопруга Бланш во 1863-64 година. Евелме Колибата, била продолжена 18 години откако првично била изградена; таа останала во рацете на семејството до 1968 година кога станала дел од Нов Зеланд Доверба за историски места. * Јубилејна зграда - Новозеландскиот јубилеен институт за слепи е основан во 1890 година од Џон Абот, трговец, кој дошол во Нов Зеланд во 1864 година. Училиштето на Институтот првично било основано во стар пансион во Парнел во 1889 година. Постојаното училиште било изградено во 1891 година со пари од градоначалничкиот фонд формиран за да го прослави јубилејот на [[Кралица Викторија|кралицата Викторија]], што резултирало со името „Јубилеен институт“. Оваа зграда изгорела во 1897 година. Помеѓу 1907 и 1909 година, за институтот биле изградени прекрасни нови згради од тули, дизајнирани од познатиот архитект Едвард Бартли и изградени од В.Филкокс и синовите. Додатоците во 1926 година дизајнирани од Гумер и Форд предвидувале сместување за возрасни, продавница, работилници каде слепите работеле на различни производствени проекти и женски студентски дом во 1927 година. Главната зграда сега е центар на заедницата и библиотека на Окленд Сити, а помошните згради сега се користат за различни намени. Во текот на раните 1970-ти, предградието станало прилично дотраено. Лес Харви, локален стопанственик, купил неколку имоти евтино и го создал селото Парнел, охрабрувајќи ги другите да го следат неговото водство. Ова ја ревитализирало областа како викенд туристичка шопинг дестинација. наречена ''Ји Олд Ворлд Шопс''. Како што многу други викторијански згради биле подложени на уривање во Окленд во тоа време, материјалите од периодот станале достапни евтино, а зградите на селото Парнел се појавиле изменети, проширени и загрозени во малку фантастичен, но забавен ерсатц [[Викторијанска архитектура|викторијански стил]]. Голем дел од ова рестилирање останува доказ во селото Парнел и околу шопинг зоната Парнел Роуд, делумно поради тековната сопственост на компанијата на семејството Харви, Сити Констракшн. По должината на горниот дел на патот Парнел стојат голем број куќи од 19 век, повеќето од нив сега се користат од адвокатски канцеларии, сметководствени фирми, продавници и неколку ресторани. Во долниот дел на Парнел има поголема концентрација на едвардиски малопродажни згради, вклучувајќи голем број модерни бутици, ноќни клубови и барови. Улиците од секоја страна на Парнел Роуд остануваат главно станбени по карактер, со некои градски куќи и апартмани, особено кон патот Сент Џорџ Беј. На дното на Парнел Рајс се протега патот кон плажата, т.н. затоа што се протегало околу плажата на сега обновениот залив Механикс и Официјалниот залив. Заливот Свети Џорџ исчезнал во исто време. Овде стои поранешната железничка станица Окленд, импресивна структура од тули од 1930 година, дизајнирана од Гамер и Форд. Градските татковци го преместиле железничкиот терминал во Окленд овде од дното на улицата Квин во 1930 година. Зградата престанала да работи како станица во 2003 година кога Бритомарт Транспортниот центар станал новиот терминал во Оукленд на поранешната локација на улицата Квин. == Паркови == Парнел има неколку паркови и резервати. * Парк Дав Мајер Робинсон, попознат како Парнел Градина на Ружи - овој парк е создаден во 1913 година како Парнел Парк. Парнел Парк е создаден со комбинирање на земјиште кое припаѓало на неколку големи куќи, од кои едната (домот на семејството Гили) која била задржана како чајџилница. Еден од другите имоти му припаѓал на сер Џон Логан Кембел чија куќа Килбрид била урната во 1924 година. Паркот се одликува со многу зрели дрвја кои биле засадени од претходните приватни сопственици. Паркот бил преименуван за Сер Дов-Мајер Робинсон, градоначалник со најдолг стаж на Окленд, кој работел 18 години. Градините на розите се популарни за свадби и секоја година во ноември, паркот е домаќин на Фестивалот на рози Парнел, кој прикажува занаетчиски тезги во Нов Зеланд, уметнички изложби, музика, шетачки изведувачи и илјадници рози. Еден дел од градината е збирка на наследство рози собрани од покојната Ненси Стин, градината Ненси Стин. Влезот во паркот е воен споменик изграден во 1920-тите од вулкански базалт составен од три масивни сводови. Паркот ужива во поглед на пристаништето Ваитемата; неговите терени се спојуваат со оние на соседната историска англиканска капела и гробиштата Свети Стефан, резерватот Џаџес Беј и Поинт Резолуција Парк со бањите за пливање Парнел. * Парк за резолуција на точки - сместен над бањите за пливање Парнел и вклучува пешачка патека преку железничката линија и Тамаки Драјв за поврзување со пристаништето Ваитемата . * Резерватот Џаџес Беј и соседните пливачки бањи Парнел обезбедуваат капење со солена вода. * Дворот на црквата Свети Стефан - еден од најстарите гробишта во Окленд и локацијата на црквата Селвин. * Резерватот Ејр - област со главно автохтони грмушки достапно од улицата Аир, Лори, Авенијата, Лејн Кендердин и Катедралата. * Резерватот Алберон - област со родна грмушка достапна од улицата Алберон, улицата Стафа и патот за заливот Сент Џорџ. * Резерватот Скарборо - област со домородни грмушки достапни од терасата Скарборо. * Парк Херд - сместен во центарот на селото Парнел. Оваа земја била донирана на градот во 1953 година од семејството Херд, сопствениците на Хердс Кенди. Големата зграда [[Ар деко|на Арт-Деко]] Хердс е во непосредна близина на паркот, сега веќе не работи фабрика за слатки.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://parnell.net.nz/visiting-parnell/heard-park.html|title=Parks & Recreation – Parnell Inc|work=Parnell.net.nz|accessdate=12 March 2016|archive-date=2014-07-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714225454/http://parnell.net.nz/visiting-parnell/heard-park.html|url-status=dead}}</ref> * Парк Фрејзер - сместен на западниот крај на патот Парнел. Ова триаголно парче земја претходно било локацијата на училиштето Парнел; нејзините дрвени училишни згради биле урнати во 1950-тите. * Карло Парк - сместен во Парнел, бил дом на фудбалската лига во рагби во Окленд од 1921 до 2002 година. * Оклендскиот домен - веројатно дел од Графтон, го формира најзападниот раб на Парнел и се сместени во голема шума, Меморијалниот музеј на војната во Окленд и Зимските градини.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.gardens.org.nz/auckland-gardens/auckland-domain-wintergardens/|title=NZ Gardens Trust – Auckland|work=gardens.org.nz|accessdate=22 September 2016|archive-date=2023-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20230407081315/https://www.gardens.org.nz/auckland-gardens/auckland-domain-wintergardens/|url-status=dead}}</ref> * Резерватот Аватеа - достапен од улицата Ваитоа и патот Аватеа, област со трева со дрвја и поглед југоисточно од стрмните блефови над заливот Хобсон. == Инфраструктура == До 2017 година Парнел никогаш немал посветена железничка станица. Железничката станица Парнел била отворена за јавноста во март 2017 година. Ги опслужува западните и јужните линии. Изградена е во близина на главното складиште за пареа на запад од трговската област Парнел и северно од тунелот Парнел, кој се наоѓа под предградието од 1873 година.<ref name="PRESSES">{{Наведени вести|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10677055|title=ARC presses for Parnell train station|date=30 September 2010|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=12 January 2011}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://at.govt.nz/about-us/news-events/a-new-transport-link-for-parnell/|title=A new transport link for Parnell|date=13 March 2017|access-date=11 March 2017|publisher=[[Auckland Transport]]|archive-date=2019-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190125024434/https://at.govt.nz/about-us/news-events/a-new-transport-link-for-parnell/|url-status=dead}}</ref> == Образование == Парнел е на дофат на два универзитета ([[Оклендски универзитет|Универзитет во Окленд]] и Технолошки универзитет во Окленд) и некои значајни државни средни училишта: Граматика во Окленд, Граматика за девојки Епсом, Колеџот Свети Петар и Бараден Колеџот на Светото срце. Колеџот AЦГ Парнел е приватно сложено училиште (години 1-13) со листа од 1659 од февруари 2023. Окружното училиште Парнел е државно целосно основно училиште (од 1 до 8 години) со 422 броја од февруари 2023. Двете овие училишта се соедукативни. Ролните се од февруари 2023. == Значајни жители == * Вилијам Мартин (1807-1880), првиот главен судија на Нов Зеланд - живеел во Џаџес Беј - оттука е и името * Вилијам Свејнсон 1809–1884 година - државен правобранител, член на Извршниот и законодавниот совет и писател - другиот судија кој живеел во Џаџес Беј. * Англикански бискуп од Окленд. Секој епископ од Џорџ Селвин престојувал во палатата; Епископскиот суд во улицата Свети Стефан или куќата Нелиган во соседството * Пречесниот Џон Киндер англикански свештеник, акварел и ран фотограф. Киндер куќа, улица Аир * Пречесниот Вицесимус Луш (1817–1882) и неговата сопруга Бланш во 1863–64 година. Улица Евелме Котиџ Аир * Сер Фредерик Витакер - адвокат и премиер на Нов Зеланд - ја изградил куќата сега позната како Судот Хулм * Потполковник Вилијам Хулм (1788–1855) – командант на британските трупи во Нов Зеланд – живеел во судот Хулм, Парнел Роуд * Гувернер, полковник Сер Томас Гор Браун KCMG CB (1807–1887), гувернер на Нов Зеланд (1855–1861); го користел судот Хулме како привремена владина куќа * Сер Френсис Дилон Бел – министер за мајчин прашања и советник на гувернерот Греј – престојувал во судот Хулм * Капетан Томас Спароу Кармајкл (1825–1900) – 66 Патот на заливот Свети Џорџ * Џастис Гилис - куќа на Гледстон патот - сега чајџилници за градините со рози Парнел * Сер Џон Логан Кембел и Лејди Кембел - живееле на патот Гледстон, куќата [[Killbryde|Килбрид]] била урната во 1924 година, а земјата била вградена во градините Парнел Роуз * Хју Волпол – романописец – Волпол е роден во Парнел, веројатно во англиканскиот Деканат на авенијата Свети Стефан * Сер [[Џон Ки]], премиер (2008–2016) живее на авенијата Свети Стефан<ref name="NZ_Herald_10543277">{{Наведени вести|url=http://www.nzherald.co.nz/politics/news/article.cfm?c_id=280&objectid=10543277|title=And now John Key won't live here either|last=Lewis, Rebecca|date=16 November 2008|work=[[The New Zealand Herald]]|access-date=1 November 2011}}</ref> * АЕТ Деворе, градоначалник на Окленд 1886–1889 година * Хари Дидамс (1864–1929), градоначалник на Бризбејн (1911, 1921–1924) * Патрик Стил - моден дизајнер - млад дизајнер на годината на наградите за моден дизајн Бенсон и Хеџис во 1974 година * Сер Харкорт Кохи КБЕ ЦСТЈ (1911–1993), главен извршен директор * Пеги Спајсер (1908–1984), сликарка * Питер Хадсон (1930-1992) и Дејвид Холс (1938-1993), телевизиски забавувачи и готвачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://thespinoff.co.nz/books/25-03-2019/hudson-and-halls-in-parnell|title=Hudson and Halls in Parnell|last=Drayton|first=Joanne|date=2019-03-25|work=The Spinoff|accessdate=2022-08-03}}</ref> == Дополнителна литература == * ''Срцето на колонијалниот Окленд, 1865-1910 година''. Теренс Хоџсон. Random Century NZ Ltd 1992 година.{{ISBN|1-86941-148-X}} * ''Колонијална архитектура во Нов Зеланд''. Џон Стејпул. AH &amp;amp; AW Reed 1976 година. * ''Пристојно и по ред, Стогодишната историја на градскиот совет на Окленд'' . GWA Буш. Колинс 1971 година. * ''Окленд низ викторијански објектив''. Вилијам Мејн. Милвуд прес, 1977 година. * ''Оригиналниот брег на Окленд'' . Д-р Нерид Кембел. Срцето на градот 2005 година. * ''Живиот главен град, Окленд 1840-1865 година'' . Уна Платс. Avon Fine Prints Limited Нов Зеланд 1971 година. == Надворешни врски == * [http://www.parnell.net.nz Парнел деловни асоцијации Водич за Парнел] * [http://parnell.net.nz/discover/heritage-walks/ Парнел наследство прошетки] * [http://parnell.net.nz/event-directory/ Што се случува во Парнел] * [http://parnell.net.nz/discover/history-of-parnell/ Историја на Парнел] * [http://www.parnell.school.nz Окружно училиште Парнел] * [http://www.aucklandcity.govt.nz/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll?AC=SEE_ALSO&QF0=Subjects&QI0==%22Parnell%22&XC=/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll&BU=http%3A%2F%2Fwww.aucklandcity.govt.nz%2Fdbtw-wpd%2Fheritageimages%2Findex.htm&TN=heritageimages&SN=AUTO14049&SE=26&RN=0&MR=20&TR=0&TX=1000&ES=0&CS=1&XP=&RF=HIOReport&EF=&DF=HIORecord&RL=0&EL=0&DL=0&NP=2&ID=&MF=WPEngMsg.ini&MQ=&TI=0&DT=&ST=0&IR=354&NR=1&NB=0&SV=0&SS=1&BG=&FG=&QS=index&OEX=ISO-8859-1&OEH=ISO-8859-1 Фотографиите на Парнел] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160207132926/http://www.aucklandcity.govt.nz/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll?AC=SEE_ALSO&QF0=Subjects&QI0==%22Parnell%22&XC=/dbtw-wpd/exec/dbtwpub.dll&BU=http%3A%2F%2Fwww.aucklandcity.govt.nz%2Fdbtw-wpd%2Fheritageimages%2Findex.htm&TN=heritageimages&SN=AUTO14049&SE=26&RN=0&MR=20&TR=0&TX=1000&ES=0&CS=1&XP=&RF=HIOReport&EF=&DF=HIORecord&RL=0&EL=0&DL=0&NP=2&ID=&MF=WPEngMsg.ini&MQ=&TI=0&DT=&ST=0&IR=354&NR=1&NB=0&SV=0&SS=1&BG=&FG=&QS=index&OEX=ISO-8859-1&OEH=ISO-8859-1 |date=2016-02-07 }} се чуваат во збирките на наследството на библиотеките во Окленд. == Наводи == [[Категорија:Населби во Окленд]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] [[Категорија:Врамена карта без назнака за OSM-однос на Википодатоците]] 62tzwptfoqnpkfc7wggqmounnuyqshq Раде Нуневски 0 1326464 5293901 5293543 2024-11-19T18:23:18Z Ehrlich91 24281 Одбиена последната промена (од [[Специјална:Придонеси/Golf5plus|Golf5plus]]) и ја поврати преработката 5292900 на Golf5plus 5293901 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = Раде Нуневски | image = | birth_date = {{роден на и возраст|df=yes|1995|3|21}} | birth_place = {{роден во|Скопје}}, {{МКД}} | genre = [[Народна музика]], [[Фолк музика]] | origin = [[Македонија]] | occupation = музичар<br>модел | years_active = [[2010]] - сè уште | website = {{URL|http://nunebrothers.com}} }} '''Раде Нуневски''' (р. {{роден на|21|март|1995}} година во {{роден во|Скопје}}) — [[Македонија|македонски]] [[саксофонист]] и музичар. Тој е член и основач на [[Бендот на Браќа Нуне]]. == Животопис == Раде или добро познат како Раде Нуне дипломира на [[факултетот за музичка уметност]] "Есра" во [[2018]] година, на инструментот [[Труба]]. Во [[2017]] година заедно со неговиот брат Филип Нуневски<ref>{{нмс|title=Македонските Браќа Нуне со нов имиџ, во секси црвени машки костуми | url=https://vecer.press/македонските-браќа-нуне-во-секси-црве | publisher= | work=[[Вечер (дневен весник)|Вечер]] | date = 8.6.2023 | accessdate = 7 февруари 2024}}</ref>, го промовираат нивниот прв албум наречен "По патот" како "Nune Brothers". Со музика се занимава од [[2010]] година. Тој беше дел и од оркестарот на [[Есма Реџепова]], 2 години. Во [[2018]] година го формираат нивниот бенд "[[Бендот на Браќа Нуне]]" кој настапуваат секаде низ нашата земја и надвор од неа.<ref>{{нмс|title=Бендот на Браќа Нуне се доста барани низ земјава | url=https://www.estradaplus.com/2019/01/24/bendot-na-bra-a-nune-se-dosta-barani-ni | publisher= | | work=estradaplus.com | date = 24.1.2019 | accessdate = 7 февруари 2024}}</ref><ref>{{нмс | title=Бендот на Браќа Нуне и Мими Јовановска на турнеја низ Австралија | url=https://vistina.com.mk/od-tango-do-chochek-od-zabavno-do-narodno-bendot-na-brakata-nune-i-mimi-jovnovska-na-turneja-niz-avstralija | publisher= | work=Вистина.мк | date=6.2.2024 | accessdate=7 февруари 2024 | archive-date=2024-02-07 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240207014010/https://vistina.com.mk/od-tango-do-chochek-od-zabavno-do-narodno-bendot-na-brakata-nune-i-mimi-jovnovska-na-turneja-niz-avstralija/ | url-status=dead }}</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Поврзано == * [[Бендот на Браќа Нуне]] == Надворешни врски == * [https://www.youtube.com/@bendotnabrakjanune4980 Бендот на Браќа Нуне] на [[YouTube]]. * [https://www.instagram.com/rade_nune Раде Нуневски] на [[Instagram]]. [[Категорија:Македонски музичари]] qme7osliuh8p0nw34203pdq6a77cso0 Естонија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1330024 5294076 5283663 2024-11-20T11:11:22Z Kwintesencjax 102724 5294076 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија|Име=Естонија|Знаме=EuroEstonia.svg|Медиумски организатор=ERR|Национален избор=|Број на учевства=1|Прво учевство=[[Детска Евровизија 2023|2023]]|Најдобар пласман=14 место, [[Детска Евровизија 2024|2024]]|Најлош пласман=|Вебсајт=https://junioreurovision.tv/country/estonia|ЕБУ страница=|Број на учества=1|Прво учество=[[Детска Евровизија 2023|2023]]}} Естонија учествува на [[Детска Евровизија|Детската Евровизија]] од 2023 година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис ERR.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/country/estonia|title=Estonia|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-08-29}}</ref> == Претставници == {| class="wikitable sortable" !Година !Изведувач !Песна !Позиција !Бодови |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Архана |"Hoiame kokku" |15 |49 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Annabelle |"Tänavad" |14 |55 |} == Наводи == {{наводи|2}} [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија]] h6h58tk6f819duc4qllloflb3mffgr0 Франција на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1330152 5294080 5283666 2024-11-20T11:14:12Z Kwintesencjax 102724 5294080 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија|Име=Франција|Знаме=EuroFrancia (1794-1815, 1830-1974).svg|Медиумски организатор=[[France Télévisions]]|Национален избор=|Број на учевства=|Прво учевство=|Најдобар пласман=1 место, [[Детска Евровизија 2020|2020]], [[Детска Евровизија 2022|2022]], [[Детска Евровизија 2023|2023]]|Најлош пласман=6 место, [[Детскиот избор за песна на Евровизија 2004|2004]]|Вебсајт=https://junioreurovision.tv/country/france|Број на учества=7|Прво учество=[[Детска Евровизија 2004|2004]]}} Франција учествува на [[Детска Евровизија|Детската Евровизија]] од 2004 година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис France Télévisions.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/country/france|title=France|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-08-30}}</ref> == Претставници == * {{легенда|gold|'''Прво место'''}} * {{легенда|silver|'''Второ место'''}} * {{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}} * {{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}} {| class="wikitable sortable" !Година !Изведувач !Песна !Позиција !Бодови |- |[[Детска Евровизија 2004|2004]] |Томас Понтие |"Si on voulait bien" |6 |78 |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2018|2018]] |Анџелина Нава |"Jamais sans toi" |2 |203 |- |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Carla |"Bim Bam Toi" |5 |169 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |'''Валентина''' |'''"J’imagine"''' |'''1''' |'''200''' |- bgcolor="tan" |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Енцо |"Tic Tac" |3 |187 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |'''Лисандро''' |'''"Oh Maman!"''' |'''1''' |'''203''' |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |'''Zoé Clauzure''' |'''"Cœur"''' |'''1''' |'''228''' |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Титуан |"Comme ci, comme ça" |4 |177 |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}}<references /> [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија]] gayrplsax38rltmyki2jl8lb2g1sn1n Шпанија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1330155 5294086 5283669 2024-11-20T11:26:25Z Kwintesencjax 102724 5294086 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија|Име=Шпанија|Знаме=EuroSpain.svg|Медиумски организатор=RTVE|Национален избор=|Број на учевства=|Прво учевство=[[Детска Евровизија 2003|2003]]|Најдобар пласман=1 место, [[Детска Евровизија 2004|2004]]|Најлош пласман=15 место, [[Детска Евровизија 2021|2021]]|Вебсајт=https://junioreurovision.tv/country/spain|ЕБУ страница=|Број на учества=10|Прво учество=[[Детска Евровизија 2003|2003]]}} Шпанија учествува на [[Детска Евровизија|Детската Евровизија]] од 2003 година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис RTVE.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/country/spain|title=Spain|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-08-30}}</ref> == Претставници == *{{легенда|gold|'''Прво место'''}}</small> *{{легенда|silver|'''Второ место'''}}</small> *{{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}}</small> *{{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}}</small> {| class="wikitable sortable" !Година !Изведувач !Песна !Позиција !Бодови |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2003|2003]] |Серхио |"Desede El Cielo" |2 |125 |- bgcolor="gold" |[[Детска Евровизија 2004|2004]] |'''Марија Изабел''' |'''"Antes muerta que sencilla"''' |'''1''' |'''171''' |- |[[Детска Евровизија 2005|2005]] |Антонио Хосе |"Te Triago Flores" |2 |146 |- |[[Детска Евровизија 2006|2006]] |Дани |"Te Doy Mi Voz" |4 |91 |- bgcolor="#CC9966" |[[Детска Евровизија 2019|2019]] |Мелани Гарсија |"Marte" | rowspan="2" |3 |212 |- bgcolor="#CC9966" |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |солеа |"Palante" |133 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Леви Дијаз |"Reír" |15 |77 |- |[[Детска Евровизија 2022|2022]] |Карлос Ихес |"Señorita" |6 |137 |- bgcolor="silver" |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Сандра Валеро |"Loviu" |2 |201 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Chloe DelaRosa |"Como la Lola" |6 |144 |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија]] h0xwf0dnft5z3mw2gxg182jtt09gj7e Германија на Детскиот избор за песна на Евровизија 0 1330437 5294087 5252817 2024-11-20T11:26:36Z Kwintesencjax 102724 5294087 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Земја на Евровизија|Име=Германија|Знаме=EuroAlemania.svg|Медиумски организатор=KiKA|Национален избор=|Број на учевства=3|Прво учевство=[[Детска Евровизија 2020|2020]]|Најдобар пласман=9 место, [[Детска Евровизија 2023|2023]]|Најлош пласман=17 место, [[Детска Евровизија 2021|2021]]|Вебсајт=https://junioreurovision.tv/country/germany|ЕБУ страница=|Број на учества=3|Прво учество=[[Детска Евровизија 2020|2020]]}} Германија учествува на [[Детска Евровизија|Детската Евровизија]] од 2020 година. Нивната телевизија која управува со учесниците е националниот телевизиски сервис KiKA.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/country/germany|title=Germany|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2023-09-03}}</ref> == Претставници == * {{легенда|gold|'''Прво место'''}} * {{легенда|silver|'''Второ место'''}} * {{легенда|#CC9966|'''Трето место'''}} * {{легенда|#FE8080|'''Последно место'''}} {| class="wikitable sortable" !Година !Изведувач !Песна !Позиција !Бодови |- |[[Детска Евровизија 2020|2020]] |Сузан |"Stronger with You" |12 |66 |- |[[Детска Евровизија 2021|2021]] |Полин |"Imagine Us" |17 |61 |- |[[Детска Евровизија 2023|2023]] |Фиа |"Ohne Worte" |9 |107 |- |[[Детска Евровизија 2024|2024]] |Бјарне |"Save the Best for Us" |11 |71 |} == Наводи == <references /> [[Категорија:Земји на Детскиот избор за песна на Евровизија]] bijejqup8cyjf9jn23zgcm95pk23eb1 Моравска Србија 0 1330491 5294008 5221821 2024-11-20T00:11:11Z CommonsDelinker 746 Бришење на "[[Слика:Serbia_Order_of_the_Dragon_flag_(Lazarević_Dynasty).jpg|Serbia_Order_of_the_Dragon_flag_(Lazarević_Dynasty).jpg]]", беше избришана од [[c:Главна страница|Заедничката ризница]] од страна на [[c:User:Krd|Krd]] поради: No permission since 5294008 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country||native_name={{native name|sr|Кнежевина Моравска Србија}}<br>{{native name|sr|Kneževina Moravska Srbija}}|conventional_long_name=Кнежество Моравска Србија|common_name=Моравска Србија|status=Вазлство на [[Отоманското Царство]] (1390–1402)|event_start=|life_span=1371–1402|year_start=1371|date_start=|event_end=претворање во деспотство|year_end=1402|date_end=|p1=Српско Царство|flag_p1=Flag of the Serbian Empire, reconstruction.svg|s1=Српско Деспотство|flag_s1=Coat of arms of the Serbian Despotate.svg|border_s1=no|today={{plainlist| * [[Србија]] * [[Косово]]{{ref label|scs|a|}}}}|image_flag=|flag_size=150px|flag_type=[[Banner of arms]]|image_coat=Coat of arms of Moravian Serbia.svg|coa_size=100px|coat=|symbol_type=[[Династија Лазаревиќ|Грб на династија Лазаревиќ]]|image_map=Moravian Serbia.png|image_map_caption=Моравска Србија во втората половина на XIV век|capital=[[Крушевац]]|common_languages=[[српски]]|religion=[[Српска православна црква]]|currency=[[Српски перпер]]|footnote_a={{note|scs}} Политичкиот статус на Косово е оспорен. Откако Косово еднострано прогласил независност од [[Србија]] во 2008 година, [[Косово]] е формално признаено како суверена држава, додека Србија не ја признава независноста и ја смета како дел од сопствената територија|government_type=[[монархија]]|title_leader=[[Список на српски монарси|Принц]] ([[Кнез]])|leader1=[[Лазар Хребељановиќ]]|year_leader1=1371–1389|leader2=[[Стефан Лазаревиќ]]|year_leader2=1389–1402|era=среден век|demonym=[[Срби]]}}'''Кнежество Моравска Србија''' — историографско име за една од најважните [[Срби|српски]] средновековни [[Држава|држави]], создадена веднаш по распадот на Српското Царство (1371). {{Sfn|Михаљчић|1982b}} {{Sfn|Михаљчић|1989}} {{Sfn|Мишић|2017}} Како посебна област, почнала да се формира веќе во последните години од владеењето на царот [[Стефан Урош V|Стефан Урош]] (1355-1371). По смртта на царот, кнезот [[Лазар Хребељановиќ|Лазар]] (1371-1389) успеал да се наметне како земјопоседник во областите што го опфаќале басенот Морава ([[Голема Морава|Велика]], [[Западна Морава|Западна]] и [[Јужна Морава|Јужна]] Морава). Лазаровото кнежество со текот на времето се проширило и во 1389 година се спротивставило на турските напади, кое довело до [[Косовска битка|битката за Косово]] во која загинал и кнезот Лазар. Неговиот син и наследник, принцот [[Стефан Лазаревиќ]], успеал да ја консолидира државата, по цена да ја прифати врховната турска власт. По [[Битка кај Ангора|битката кај Ангора]] (1402), кнезот Стефан ја добил титулата деспот, со што неговото кнежевство станало [[Српско Деспотство|деспотство]]. Во овој период, моравскиот стил се развил во српската градба и архитектура. {{Sfn|Михаљчић|1982a}} == Војна со Алтомановиќ == {{Историја на Србија}} Лазар долго се задржал на дворот на царот Урош со скромната титула Ставлица. Лазар ја напуштил дворската служба кога [[Волкашин]] бил крунисан за крал. Наследството на принцот Лазар е неговиот роден Прилепац кај [[Ново Брдо]]. Спорно било Косово, за кое се судриле Мрњавчевиќ, Лазар и Алтомановиќ. Битката се одржала во 1369 година. Лазар се повлекол, а војската на Алтомановиќ била поразена. Самиот едвај се спасил. [[Волкашин]], [[Марко Мрњавчевиќ]] и Балшиќи се подготвувале да го нападнат Алтомановиќ (пролет 1371), но биле спречени со доаѓањето на Турците. Санко Милтеновиќ го искористил поразот на Алтомановиќ привремено да го окупира Конавле (1370), а Лазар, Рудник. Искористувајќи го заземањето на териториите на Мрњавчевиќ, Никола Алтомановиќ ги обновил Рудник и Звечан. Областа на Војиновиќ го достигнала својот стар обем, вклучувајќи ги и крајбрежните области Требиње, Конавли, Драчевица, Попово поле и Сланско приморје. [[Мавро Орбини]] забележува дека ги презел териториите на [[Волкашин]] кои се граничеле со неговиот домен. Тој бил најсилниот регионален господар и го надминал својот вујко. Како најмоќен магнат, тој добил и две стари кралски давачки: српскиот приход и кумеркот на сол што го плаќал [[Дубровничка Република|Дубровник]]. Како и неговиот вујко, и Алтомановиќ се обидел да го врати Хум. Поради оваа причина, тој склучил сојуз со [[Венецијанска Република|Венеција]] и Балшиќ против Дубровник, Котор и Драч (кои ја признале унгарската власт). Твртко и Лазар едвај ја дочекале помошта и поттикот на кралот [[Лајош I Анжујски|Лајош]] за конечно да се ослободат од Алтомановиќ. Тие се обединиле, релативно лесно, во 1373 година ја намалиле неговата моќ. Хроничарот накратко забележал: „''Свети кнез Лазар го победи жупанот Никола во Ужице и го ослепи''“. Лазар, неговите роднини Мусики и Вук Бранковиќ ги заземале северните и источните делови на државата на Алтомановиќ (помеѓу Рудник и Косово), горниот слив на Дрина бил окупиран од Твртко, а крајбрежните области од Балшиќи. == Завршување на расколот == Лазар поседувал и црковен легитимитет бидејќи [[Српска православна црква|црквата]] го признала за автократски владетел на сите Срби, а за таков го сметала и [[Цариградска патријаршија|Цариградската патријаршија]]. Имал статус еднаков на војводата од [[Влашка]] и [[Молдавија]]. Затоа ја покренал иницијативата за помирување на двете цркви. Расколот меѓу Српската и Цариградската патријаршија постоела од 1350 година. Српскиот двор и патријархот биле одвоени од црквата, додека остатокот од црквата (долното свештенство) и народот не биле екскомуницирани, туку ги претрпеле последиците од дваесет и петгодишниот раскол. Токму поради потребата од легитимирање на неговата владејачка и автократска позиција, Лазар го поставил ова прашање. Претходно било постигнато делумно решение. Во 1364 година, [[Цариград]] стапил во контакт со царицата [[Елена Бугарска|Елена]], а непосредно пред [[Маричка битка|битката кај Марица]] била постигната спогодба со [[Јован Углеша|Углеша,]] поради што деспотот морал да ја осуди политиката на [[Стефан Душан|Душан]] во 1368 година како узурпација на византиските царски и црковни права. Расколот бил пречка за обединување на Моравска Србија и [[Византија]] против [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. Веќе не постоеле сериозни политички причини за судир, а имало многу причини за помирување. Старешините на Светогорје, на чело со Исаија, дошле во Србија во 1374 година и му се обратиле на кнезот Лазар (а не на [[Ѓураѓ I Балшиќ|Ѓураѓ Балшиќ,]] на чија територија се наоѓал Пеќ). Патријархот Сава неволно се согласил да испрати амбасада во [[Цариград]]. Во византиската престолнина брзо бил постигнат договор. Српската страна градски попуштила и се откажала од грчките епархии, а византиската по чин попуштила и го прифатила чинот српски патријарх. Во [[Призрен]], над гробот на Душан, бил прочитан чин на помирување, токму во времето кога починал патријархот Сава (1375). {{Sfn|Богдановић|1975}} {{Sfn|Баришић|1982}} Во октомври истата година, Ѓураѓ Балшиќ и [[Лазар Хребељановиќ]] свикале собор на кој за патријарх бил избран Ефрем (1375—1379; 1389—1392). Ефрем извесно време поминал во [[Хиландар]] на [[Света Гора]], а потоа бил [[игумен]] во [[Србија]]. Живеел во Дечанската пустина до 1354 година, кога бил преместен во [[Ждрело]]. За време на неговото владеење, Ефрем се спротивставил на ересите (масализмот на еден Влав) и конечно им ја отворил вратата на светителите и грчкото влијание во српската црква. Се пензионирал во 1379 година, по што Лазар свикал собор на кој за нов патријарх бил избран Спиридон (1379-1389). По смртта на Спиридон, Ефрем бил патријарх до 1392 година. кога бил избран Данило. == Титула == Во своите повелби, Лазар јасно ги изложил своите претензии кон сите српски земји. Го нарекувале „''кнезот на Србија''“, „''суверен господин Србин''“, „''суверен на целата српска земја''“. Суверенитетот бил нагласен од владетелите пред прогласувањето на Српското Царство, додека за време на владеењето на Душан и [[Стефан Урош V|Урош]] тоа не било неопходно бидејќи царската титула подразбирала суверенитет. Регионалните лордови продолжиле да ја нагласуваат самоуправата. Лазар на својот печат го користел името „Стефан“ и ликот [[Свети Стефан|на Стефан Првомаченик]], патрон на [[Немањиќи|династијата Немањиќ]]. Тој се потпишувал со црвено мастило како вистински наследник на Немањиќ. Во 1379 година, Лазар официјално почнал да се нарекува „''суверен на цела Србија''“. Слична титула има и [[Стефан Првовенчани|Стефан Немањиќ]], што може да се види во повелбата на Хиландар од 1200 година. Регионалните господари ја признале врховната власт на кнезот Лазар дури од 1386 година, како што покажуваат некои повелби [[Ѓураѓ II Балшиќ|на Ѓураѓ Страцимировиќ]] и [[Вук Бранковиќ]]. Марко Мрњавчевиќ и Драгаши, како турски вазали, немале никаква врска со Лазар. == Подем и битка за Косово == По колапсот на Никола Алтомановиќ, кнезот [[Лазар Хребељановиќ]] започнал да напредува. Пред војната со Растислалиќи кои владееле со регионите меѓу Моравска Србија и Унгарија, Лазар го задушил востанието на Новак Белочрквиќ и Никола Зојиќ. Останатите господари му биле верни. Водачот Муса управувал со областите околу [[Копаоник]], а Креп Вукославиќ и Витомир околу [[Параќин]]. Во 1379 година Лазар го протерал [[Радич Бранковић Растислалић|Радич Бранковиќ Растислалиќ]] од [[Кучево]] и [[Браничево]]. Тогаш тој ги држел централните делови на [[Српско Царство|Српското Царство]]. По победата над Радич, до израз дошле неговите владејачки претензии, кои биле поддржани и од црквата. Се прогласил за „''самодржец на сите Срби''“. Првиот упад на Турците бил забележан во 1381 година и завршил со [[Битка кај Дубравница|пораз на Турците кај Дубравница]] кај Параќин (од Цреп и Витомир). Српската војска под Лазар го спречила турскиот продор [[Битка кај Плочник|кај Плочник]] на [[Топлица]] во 1386 година. Според тоа, Турците немале никаков успех помеѓу 1371 и 1389 година. [[Мурат I|Мурат]] затоа се одлучил за решавачки судир. Во 1389 година ги нападнал [[Косово]] и [[Скопје]]. [[Вук Бранковиќ]] се почувствувал загрозен. [[Твртко I|Твртко]] очекувал и одмазда бидејќи турската чета била поразена во 1388 година. [[Битка кај Билеќа|кај Билеќа]]. Единствено Ѓураѓ Страчимировиќ бил на страната на Турците и не учествувал во походот. Мурат собрал сили од азискиот и европскиот дел на царството. Со него биле и [[Бајазит I|Бајазит]] и Јакуб. Османлиите пристигнале на Косово преку областа [[Драгаш]]. На [[Видовден]], 15 (28) јуни 1389 година дошло до жесток судир. И двајцата владетели загинале (за прв пат во историјата на Балканот). Најстариот извор е создаден 12 дена по битката. Според вестите на монахот Игнатиј може да се заклучи дека победата ја извојувале Турците. Во своите писма до Трогир и Фиренца, Твртко ја претставува битката како своја победа бидејќи емирот бил убиен, а босанската војска под водство на Влатко Вуковиќ се вратила со незначителни загуби. Тој ја раскажал приказната за дванаесет воини кои со своите мечеви се бореле до шаторот на Мурат. Веста за битката стигнала дури до [[Париз]]. Венецијанците исто така биле збунети од исходот и му изразиле сочувство на Бајазит за смртта на неговиот татко. За српската победа говорат и пофалните записи посветени на кнезот Лазар. Константин Филозоф ја претставува битката како пораз на Србите. Затоа, врз основа на повеќето современи извори, [[Османлии]]<nowiki/>те не ја добиле битката во Косово. Но, тие ја добиле војната со Србите. Последиците биле далеку потешки за послабата страна. Иако релативно добро населена и воено организирана, Србија не можела да се натпреварува со [[Отоманското Царство]]. == Наследници на кнезот Лазар == Од воена гледна точка, исходот од битката бил нерешен, а бидејќи Бајазит набрзина си заминал, изгледало како Србите да победиле. Меѓутоа, [[Османлии]]<nowiki/>те победиле во војната, а српските земји собрани околу кнезот Лазар се распаднале по неговата смрт. Угарите започнале да напаѓаат од север, а благородниците започнале да се пресметуваат меѓусебно. За таа цел бил свикан собор на лазаровите соработници и поддржувачите на Стефан, а највидно место имала црквата на чело со Спиридон. Била донесена одлука да се склучи мир со Турците за да се решат проблемите со Угарите и независното господарство. [[Стефан Лазаревиќ|Стефан]] и Вук станале турски вазали, а [[Оливера Лазаревиќ|Оливера]] била испратена во харемот. Стефан Лазаревиќ им бил потчинет на Турците до 1402 година. Вук Бранковиќ не сакал мир со Турците. Одржувал добри односи со Твртко и Дубровник. На Вук му се обраќале со „''верен и христољубив''“, што укажува дека тој ја зазел позицијата што дотогаш ја имал Лазар. Собор свикала и [[Милица Хребељановиќ|Милица]] во 1390 г. Данило бил избран за патријарх додека Ефрем се повлекол во [[Пеќ]]. Данило станал одговорен за канонизацијата и пренесувањето на моштите од [[Приштина]] во Раваница, а сликата на жртвата на принцот Лазар, кој станал светец и маченик, станала се поизразена. Со губењето на својот живот, тој се здобил со вечна слава и царството небесно, што е многу важно за христијаните. Канонизацијата на Лазаревиќ им ја зацврстило позицијата против претензиите на Бранковиќ. Стефан и Вук станале потомци на светителот и најдостојни наследници на [[Немањиќи]]. По битката на Косово, Твртко го фокусирал своето внимание на освојувањето на хрватските земји и не му се заканувал на [[Династија Лазаревиќ|Лазаревиќ]] . Починал во 1391 година, а регионалните господари станале независни во Босна: Хрвоје Вукчиќ, Сандал Храниќ и принцот Павле Раденовиќ. Вук Бранковиќ три години им давал отпор на Турците. Во 1392 година Турците му го одзеле [[Скопје]] и тој станал турски вазал со обврска за данок и воени обврски. Меѓутоа, тој бил нелојален вазал, па неговиот отпор бил скршен во 1396 година. Најголемиот дел од неговите територии биле предадени на Стефан Лазаревиќ. По [[Битка кај Ровине|битката кај Ровине,]] Турците ги окупирале областите на [[Марко Мрњавчевиќ]] и [[Константин Дејанов|Константин Драгаш]]. Исто така му се заканиле и на Ѓурѓо Страцимировиќ. Успеал повторно да ги освои градовите што ги изгубил и ги дал на Венеција, која ги задржала за себе. Лазаревиќ ја зачувал, па дури и ја проширил својата територија благодарение на поддршката на црквата и Турците. На државното собрание во 1393 година, Стефан формално ја презел власта како „''велики војвода Стефан, автократ и владетел на Србите''“. Милица се замонашила, но продолжила да учествува во политичкиот живот. Дел од власта му припаднала и на Вук Лазаревиќ. Поддршката на Турците за Лазаревиќ сепак била привремена и неискрена. Во 1397 година тие ги поттикнале Новак Белочкрвиќ и Никола Зојиќ на бунт, кој бил задушен, по што Турците повторно ги нападнале српските земји. Милица успеала да склучи мир. Околу 1401 година, Бајазит му ги одзел областите на Бранковиќ на Стефан и им ги дал на синовите на Вук, Лазар, Ѓурѓ и Гргур. По [[Битка кај Ангора|битката кај Ангора]], Бајазит бил заробен, а Стефан Лазаревиќ и [[Ѓураѓ Бранковиќ]] побегнале во Цариград. Стефан ја откажал својата послушност кон Турците и се свртел кон [[Византија]], добивајќи ја титулата [[Српско Деспотство|деспот]]. Византија била ослободена од вазалните обврски кон Турција, што го налутило Стефан. Поради тоа избилдесетгодишен судир помеѓу Бранковиќ и Лазаревиќ. Стефан станал унгарски вазал бидејќи не можел да очекува помош од Византија. Ги добил [[Мачва]], [[Белград]] и Голубац. Стефан го презел основањето на царските манастири на Немањиќи и ја добил наклонетоста на монасите на [[Света Гора]] во 1402 година. Дотогаш тие биле поддржувачи на Вук Бранковиќ. Со прогласувањето на [[Српско Деспотство]], Моравска Србија престанала да постои. == Економија == Економијата на Србија се рефлектирала во [[трговија]]та, главно со [[Дубровничка Република|Република Дубровник]], и [[рударство]]то, кое било во постојан пораст во текот на [[14 век|целиот век]]. == Култура == На културен план, земјата започнала да се развива на нов, автентичен начин кој не бил инспириран од [[Византија]], која веќе била во распаѓање. Калуѓерката [[Ефимија (монахиња)|Ефимија]] го создала своето најзначајно дело, златно везената ''„ Пофалба на кнезот Лазар“'', а во доменот на сакралната архитектура, со Лазарица и [[Манастир Раваница|Раваница]], темелите на новиот уметнички правец, т.н. ''На моравската школа'', која ќе го достигне својот полн сјај во [[Српско Деспотство|Српското Деспотство]]. Самиот стил, кој е и единствениот автентичен српски стил, го носи името на реката [[Морава]], во чиј слив се изградени светите објекти. Освен Раваница и Лазарица, најзначајни градби од овој стил се манастирите Љубоштиња, [[Манастир Калениќ|Калениќ]] и [[Манастир Манасија|Манасија]]. Основна карактеристика на овој стил е основата на црквата во форма на трифолија, односно триконхос, која всушност е црква со основа на впишан крст, како во [[Македонски стил|вардарскиот стил]], на која заедно со олтарот, по примерот на манастирите на Света Гора биле додадени две хорски апсиди на јужната и северната страна. Со нормалната основа на црквата, внатрешноста е иста како кај вардарскиот стил, додека со кондензираната основа има одредени разлики. Во однос на нивниот надворешен дизајн, градбите од моравски стил се многу слични на оние од вардарскиот стил, бидејќи се користат сиви или жолтеникаво црвени тули камења, иако има и такви со малтерисани фасади (Раваница). Меѓутоа, за разлика од вардарскиот стил, во кој камењата и тулите не секогаш се вградуваат за да формираат украсни шари, во моравскиот стил тоа е обврска, особено за највисокиот појас. Покрај тоа, многу чест случај е употребата на камени розети, како и релјефи кои ги покриваат сите рамки на портали, прозорци и сводови.<ref>[https://nasimanastiri.wordpress.com/moravski-stil/ Моравски стил]</ref> Во овој период има многу малку траги од световната и фортификациската архитектура, најмногу во урнатините, кои можат да се најдат во манастирот Раваница и [[Тврдина Алаџа Хисар|градот ''Цар Лазар'']] во [[Крушевац]], во чија изградба се користени разновидни градежни материјали. давајќи му [[Естетика|и естетска]] страна покрај функционалната. == Принцови на Србија == * [[Лазар Хребељановиќ]] (1371—1389) * [[Стефан Лазаревиќ]] (1389—1402) : [[Милица Хребељановиќ|Милица]] (владетел 1389—1393) == Галерија == <gallery> Слика:Lazar_Hrebeljanovic.jpg|[[Лазар Хребељановиќ]], фреска од манастирот [[Љубостиња]] Слика:Don_Zon_kula.jpg|Остатоци од кулата во [[Тврдина Алаџа Хисар|Крушевац]] Слика:Milica_Ljubostinja1.jpg|[[Милица Хребељановиќ]] фреска од манастирот [[Љубостиња]] Слика:Stefan_Lazarevic-freska.JPG|[[Стефан Лазаревиќ]], фреска од манастирот [[Манастир Манасија|Манасија]] Слика:Vuk_Rudenica_(1402-1405).jpg|[[Вук Лазаревиќ]] Слика:Serbian_Patriarch_Jefrem.jpg|Патријарх српски Ефрем Слика:Serbian_Patriarch_Spiridon.jpg|Патријарх српски Спиридон Слика:Serbian_Patriarch_Danilo_III.jpg|Патријарх српски Данило Слика:Sabor_u_Prizrenu_pred_Kosovsku_bitku.jpg|Собор во Призрен пред Косовската битка Слика:Facial_Chronicle_-_b.10,_p.299_-_Battle_of_Kosovo_(1389).png|[[Косовска битка]] Слика:Murat_Hüdavendigar.jpg|Султан [[Мурат I|Мурат]] Слика:Nicopol_final_battle_1398.jpg|[[Битка кај Никопол]] Слика:Battle_of_Ankara.jpg|[[Битка кај Ангора]] </gallery> == Поврзано == * [[Династија Лазаревиќ|Лазаревиќи]] * [[Косовска битка]] == Наводи == {{наводи}} == Литература == * {{Cite book|editor-last=Bataković|editor-first=Dušan T.|editor-link=Dušan T. Bataković|title=Histoire du peuple serbe |trans-title= History of the Serbian People|language=fr|date=2005|location=Lausanne|publisher=L’Age d’Homme|isbn= 978-282511958-7 |url=https://books.google.com/books?id=a0jA_LdH6nsC}} * {{Cite book|last=Ćirković|first=Sima|author-link=Sima Ćirković|year=2004|title=The Serbs|location= Malden |publisher= Blackwell Publishing|isbn=978-1-40514291-5|url=https://books.google.com/books?id=2Wc-DWRzoeIC}} * {{The Late Medieval Balkans}} * {{Cite book|editor-last=Ivić|editor-first=Pavle|editor-link=Pavle Ivić|title=The History of Serbian Culture|year= 1995 |location= Edgware|publisher=Porthill Publishers|isbn=978-1-87073231-4 |url= https://books.google.com/books?id=7nItAQAAIAAJ}} * {{Cite journal|last=Nikolić|first=Maja|title= The Byzantine Historiography on the State of Serbian Despots|journal= Зборник радова Византолошког института|year=2008|volume=45|pages=279–88|language=fr |url= http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0584-9888/2008/0584-98880845279N.pdf}} * {{Cite book|last=Orbini|first=Mauro|author-link=Mauro Orbini|year=1601|title=Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni|location=Pesaro|publisher=Apresso Girolamo Concordia|url= https://books.google.com/books?id=Fx3OntcdUkQC}} * {{Cite book|last=Орбин|first=Мавро|author-link=Mauro Orbini|year=1968|title=Краљевство Словена |location= Београд |publisher= Српска књижевна задруга|url=https://books.google.com/books?id=MduZAAAAIAAJ}} * {{Cite book|last=Ostrogorsky|first=George|author-link=George Ostrogorsky|year=1956|title=History of the Byzantine State |location= Oxford|publisher=Basil Blackwell|url=https://books.google.com/books?id=Bt0_AAAAYAAJ}} * {{Citation| last=Reinert| first=Stephen W| editor-last=Zachariadou| editor-first=Elizabeth| year=1994|chapter=From Niš to Kosovo Polje: Reflections on Murād I's Final Years| title=The Ottoman Emirate (1300–1389)| publisher=[[Crete University Press]] | place=Heraklion, Greece| isbn=978-960-7309-58-7| mode=cs1}} * {{Cite book|editor-last=Samardžić|editor-first1=Radovan|editor-link1=Radovan Samardžić|editor-last2= Duškov |editor-first2= Milan |title=Serbs in European Civilization|year=1993|location=Belgrade|publisher=Nova, Serbian Academy of Sciences and Arts, Institute for Balkan Studies|isbn=9788675830153|url=https://books.google.com/books?id=O3MtAQAAIAAJ}} * {{Cite book|last1=Sedlar|first1=Jean W.|title=East Central Europe in the Middle Ages, 1000-1500 |year= 1994 |location= Seattle |publisher=University of Washington Press|isbn=9780295800646|url=https://books.google.com/books?id=4NYTCgAAQBAJ}} * {{Cite book|last=Soulis|first=George Christos|title=The Serbs and Byzantium during the reign of Tsar Stephen Dušan (1331-1355) and his successors|year=1984|location=Washington|publisher=Dumbarton Oaks Library and Collection |isbn= 978-0-88402137-7 |url= https://books.google.com/books?id=NXFpAAAAMAAJ}} * {{Cite book|last=Šuica|first=Marko|chapter=The Image of the Battle of Kosovo (1389) Today: a Historic Event, a Moral Pattern, or the Tool of Political Manipulation|title=The Uses of the Middle Ages in Modern European States: History, Nationhood and the Search for Origins|year=2011|location=New York |publisher= Palgrave Macmillan |pages= 152–74 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=_y5aCwAAQBAJ&pg=PA152}} * {{Cite book|last=Šuica|first=Marko|chapter=Effects of Early Ottoman Conquests on the State and Social Structure of the Lazarević Principality|title=State and Society in the Balkans Before and After Establishment of Ottoman Rule |year= 2017 |location= Belgrade|publisher=The Institute of History|pages=7–23|chapter-url= https://www.academia.edu/34883384}} * {{Cite book|last1=Šuica|first1=Marko|last2=Rudić|first2=Slobodan |chapter= Princess Milica as the Ottoman Vassal – One Case of Multifaceted Serbian-Ottoman Relations at the end of 14th Century|title=Uluslararasi Balkan Tarihi ve Kültürü Sempozyumu |year= 2017|location=Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi|pages=88–102|chapter-url= https://www.academia.edu/36705723}} == Надворешни врски == * [https://www.youtube.com/playlist?list=PLxbMnBfiy6iFxbBKY8fGhX-uKJcnKIOdW Моравска Србија (РТС Културна и уметничка програма — официјален канал)] * [https://www.youtube.com/watch?v=2iSytmfnZY0 На изворот: каменорезите на Моравската школа (РТС Образовна и научна програма — Официјален канал)] * [http://actual-art.org/files/sb/07/Mal_tseva.pdf Изградбата на моравскиот српски храм и основите на архитектурата од палеолошкиот период (С. В. Малцева, 2017 г.] [http://actual-art.org/files/sb/07/Mal_tseva.pdf )] [[Категорија:Поранешни држави во Европа]] [[Категорија:Поранешни држави на Балканот]] [[Категорија:Поранешни монархии]] [[Категорија:Династија Лазаревиќ]] [[Категорија:Историски области во Србија]] [[Категорија:Србија во средниот век]] hjrn0yj0qxhdmcnm3hltap6hff3t3i9 Википедија:Избрана слика/2024/октомври 4 1336946 5294058 5276491 2024-11-20T10:15:43Z CommonsDelinker 746 Замена на [[File:জী._ডি._ব্লক_সল্টলেক_দূর্গা_পুজো_২০১৮.jpg]] со [[File:জি._ডি._ব্লক_সল্টলেক_দুর্গা_পুজো_২০১৮.jpg]] (од страна на [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error)). 5294058 wikitext text/x-wiki <onlyinclude>{{#ifeq:{{{thumb}}}|yes|<div class="thumb t{{#if: {{{float|}}}|{{{float}}}|left}}"><div class=thumbinner style="padding: 1px;">{{#ifeq:{{{title}}}|yes|[[:commons:Слика на денот|Ризница — Слика на денот]]<br />|}}||}}{{ДенПроменувач|day={{{day}}} |<!---1-->[[Податотека:Philodromus aureolus, Hartelholz, Múnich, Alemania, 2020-06-25, DD 30-65 FS.jpg|500x500п]]<br />Сплескан тркач (Philodromus aureolus, женка) со јајцеви торбички кај Минхен, Германија. |<!---2-->[[Податотека:Yellowstone National Park (WY, USA), Grand Prismatic Spring -- 2022 -- 2519.jpg|500x500п]]<br />[[Голем Призматичен Извор|Големиот Призматичен Извор]], национален парк „[[Јелоустоун]]“, Вајоминг, САД. |<!---3-->[[Податотека:Schloss Philippsruhe (Westseite).jpg|500x500п]]<br />Дворецот Филипсруе во [[Ханау]], Германија. |<!---4-->[[Податотека:Assisi - Chiesa di San Pietro - Crocifisso - 2023-09-05 01-25-30 001.jpg|500x500п]]<br />[[Распетие]] во опатијата „Св. Петар“ во [[Асизи]], Италија. |<!---5-->[[Податотека:012 Wild Chamois Riederalp Photo by Giles Laurent.jpg|500x500п]]<br />[[Дивокоза]] (''Rupicapra rupicapra'') во шумскиот резерват „Алеч“, Швајцарија. |<!---6-->[[Податотека:Large cloud over Mexican landscape.jpg|500x500п]]<br />Голем [[облак]] над предел во [[Гванахуато]], Мексико. |<!---7-->[[Податотека:Echt judasoor (Auricularia auricula-judae) op een stam van een vlier. 15-02-2024. (actm.) 15-02-2024. (actm.).jpg|500x500п]]<br />[[Јудино уво]] (''Auricularia auricula-judae'') на стебло од [[бозел]]. |<!---8-->[[Податотека:Blue-tailed bee-eater (Merops philippinus) Yala.jpg|500x500п]]<br />[[Синоопашеста пчеларка]] (''Merops philippinus'') во националниот парк „Јала“, Шри Ланка. |<!---9-->[[Податотека:জি. ডি. ব্লক সল্টলেক দুর্গা পুজো ২০১৮.jpg|500x500п]]<br />Денес е празникот Дурга пуџа во хиндуизмот. Се чествува божицата [[Дурга]] и нејзината победа над демонот Махишасура. |<!---10-->[[Податотека:Mein Schiff 4 (IMO 9678408), Rostock.jpg|500x500п]]<br />Патничкиот крстосувач „Мајн шиф 4“ во [[Росток|Росточкото]] пристаниште. |<!---11-->[[Податотека:014 Wild Red Deer Switzerland Photo by Giles Laurent.jpg|500x500п]]<br />[[Обичен елен]] (''Cervus elaphus'') во шумскиот резерват „Алеч“, Швајцарија. |<!---12-->[[Податотека:Santuário Nacional 20161110 (cropped).jpg|500x500п]]<br />Базиликата „Богородица Апаресидска“ во Апаресида, Бразил. Патеката ги поврзува старата и новата црква. |<!---13-->[[Податотека:PuckMagazine13Oct1909.jpg|500x500п]]<br />Насловна страница со [[Роберт Пири]] во чест на неговото наводно освојување на Северниот Пол, 1909&nbsp;г. |<!---14-->[[Податотека:Костел Св.Трійці. панорама.jpg|500x500п]]<br />Поглед на црквата „Св. Троица“ во Зињков, Украина. |<!---15-->[[Податотека:Erizo de mar violáceo (Sphaerechinus granularis), Madeira, Portugal, 2019-05-31, DD 40.jpg|500x500п]]<br />Виолетов морски еж (Sphaerechinus granularis) кај островот [[Мадејра]]. |<!---16-->[[Податотека:Kreta (GR), Amnatos, Kloster Arkadi -- 2023 -- 8569.jpg|500x500п]]<br />Процорец во Аркадскиот манастир на [[Крит]]. |<!---17-->[[Податотека:Karl Brullov - The Last Day of Pompeii - Google Art Project.jpg|500x500п]]<br />„Последите денови на Помпеја“ (1830–33) од [[Карл Брјулов]]. |<!---18-->[[Податотека:Saint Perpetua and Felicitas church in Nimes 10.jpg|500x500п]]<br />Внатрешност на црквата „[[Света Перпетуа и Фелицитата|Св. Перпетуа и Фелицитата]]“ во [[Ним]], Франција. |<!---19-->[[Податотека:Vrucht van een beuk (Fagus sylvatica) 21-07-2023 (d.j.b.).jpg|500x500п]]<br />Незрел плод на [[обична бука]] (''Fagus sylvatica''). |<!---20-->[[Податотека:Sagarmatha Everest Zone, Nepal, Himalayas.jpg|500x500п]]<br />Ледникот Кумбу на [[Хималаи|хималајската]] планина [[Ама Даблам]], Непал. |<!---21-->[[Податотека:Sri Lankan elephant (Elephas maximus maximus) female and young 6.jpg|500x500п]]<br />[[Шриланечки слон]] (''Elephas maximus maximus'') со млади. Национален парк „Јала“, Шри Ланка. |<!---22-->[[Податотека:Manarola NW Cinque Terre Sep23 A7C 07233.jpg|500x500п]]<br />Живописното село [[Манарола]], едно од петте села во националниот парк „[[национален парк Чинкве Тере|Чинкве Тере]]“ во [[Лигурија]], Италија. |<!---23-->[[Податотека:Sidney Hall - Urania's Mirror - Scorpio.jpg|500x500п]]<br />Картичка со хороскопскиот знак Скорпија од комплетот „Огледалото на Уранија“ (1824). |<!---24-->[[Податотека:Waterdrops White Hibiscus Inakanahalli Coorg Jun24 A7CR 01657.jpg|500x500п]]<br />Бел цвет на [[слезовина]] (''Hibiscus sp.'') на [[монсун]]ски дожд во [[Карнатака]], јужна Индија. |<!---25-->[[Податотека:Katy Perry DNC July 2016 (cropped3) restored.jpg|500x500п]]<br />Пејачката [[Кејти Пери]] на Националниот собир на [[Демократска партија (САД)|Демократската партија на САД]] во 2016&nbsp;г. |<!---26-->[[Податотека:Sugarloaf Sunrise 2.jpg|500x500п]]<br />Изгрев над [[Рио де Жанеиро]] со планината [[Шеќерна Глава]]. |<!---27-->[[Податотека:Hintersee-Hochkalter.jpg|500x500п]]<br />Поглед на планината Хохкалтер во [[Берхтесгаденски Алпи|Берхтесгаденските Алпи]], јужна Германија. |<!---28-->[[Податотека:Brackenheim - Stockheim - Schloss Stocksberg - Ansicht von SzO im Herbst (Panorama).jpg|500x500п]]<br />[[Бракенхајм]], Германија: Замокот Штоксберг и неговите познати лозја. |<!---29-->[[Податотека:Paonroue.JPG|500x500п]]<br />[[Индиски паун]] (''Pavo cristatus'') со отворена опашка. |<!---30-->[[Податотека:Woman lighting the candles for the Festival of Lights in India (cropped).jpg|500x500п]]<br />Жена во Индија како пали свеќи за празникот [[Дивали]]. |<!---31-->[[Податотека:Mali i Thatë from Magaro Peak, September 2019.jpg|500x500п]]<br />Поглед на [[Мала Преспа|малопреспанската]] планина [[Сува Гора (Преспа)|Сува Гора]] од врвот [[Магаро]] на Галичица. }}</div></div></onlyinclude><noinclude> {{Напатствија за избрана слика}} '''Архив на избрани слики''' прикажани на [[Главна страница|Главната страница]] во текот на месец октомври 2024 година. ---- {| | align=center bgcolor=silver width=50%| [[1 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[2 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=1}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=2}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[3 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[4 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=3}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=4}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[5 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[6 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=5}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=6}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[7 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[8 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=7}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=8}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[9 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[10 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=9}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=10}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[11 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[12 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=11}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=12}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[13 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[14 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=13}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=14}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[15 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[16 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=15}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=16}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[17 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[18 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=17}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=18}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[19 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[20 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=19}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=20}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[21 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[22 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=21}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=22}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[23 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[24 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=23}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=24}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[25 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[26 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=25}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=26}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[27 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[28 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=27}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=28}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[29 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| [[30 октомври]] [[2024]] |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=29}} |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=30}} |- | align=center bgcolor=silver width=50%| [[31 октомври]] [[2024]] | align=center bgcolor=silver width=50%| |- |valign=top align=center| {{:{{FULLPAGENAME}}|day=31}} |valign=top align=center| |- |} ===Намена=== * Избрана слика на главната страница за месец октомври 2024 година. * <code>thumb=yes</code> — прикажува слика во рамка (минијатура) * <code>title=yes</code> — приказ на насловот (само ако се користи thumb=yes) * <code>caption=no</code> — не прикажувај опис * <code>float=left/right</code> — за поставање на сликата лево или десно (по основно = left) * <code>day</code> — датум за кој се бара сликата на денот [[Категорија:Главна страница / избрана слика|2024]] </noinclude> ey5ku3oc37cmfjeoymie5vwq4jugtp1 Википедија:Уредувачки денови 2024/Статистика 4 1339547 5294045 5292682 2024-11-20T09:06:37Z Jtasevski123 69538 дополнување 5294045 wikitext text/x-wiki Во текот на 2024 година се одредени уредувачки денови на следните теми: # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Воени слики|Воени слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Пошта|Пошта]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Гимнастика|Гимнастика]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Бошњаци|Бошњаци]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Албанија|Цркви во Албанија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Лов|Лов]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Скијање|Скијање]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Турција|Министерства на Турција]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Ванила|Ванила]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Поморски слики|Поморски слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Зеленчуци|Зеленчуци]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Марионети|Марионети]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Хрвати|Хрвати]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Чевли|Чевли]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Романија|Цркви во Романија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Банкарство|Банкарство]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Холандија|Министерства на Холандија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Џинови|Џинови]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Радиологија|Радиологија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Мостови|Мостови]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Црногорци|Црногорци]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Урагани|Урагани]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Бугарија|Цркви во Бугарија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Злато|Злато]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Русија|Министерства на Русија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Членови на кралски семејства|Членови на кралски семејства]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Едрење|Едрење]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Црвен крст и Црвена полумесечина|Црвен крст и Црвена полумесечина]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Роми|Роми]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Вакцини|Вакцини]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Танц|Танц]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Хрватска|Цркви во Хрватска]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Кафе|Кафе]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Полска|Министерства на Полска]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Историски книги|Историски книги]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Митолошки слики|Митолошки слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Семејства|Семејства]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Луѓе од Србија|Луѓе од Србија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Археолошки наоѓалишта во Прилепско|Археолошки наоѓалишта во Прилепско]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Црна Гора|Цркви во Црна Гора]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Мрежни места|Мрежни места]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Занимања|Занимања]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства во Португалија|Министерства во Португалија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Верски дела|Верски дела]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Пејсажни слики|Пејсажни слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Образование|Образование]]. # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Словенци по народност|Словенци по народност]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#ТВ канали емитувани во Македонија|ТВ канали емитувани во Македонија]] # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Комунизам|Комунизам]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Грција|Цркви во Грција]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Ветерници|Ветерници]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Шпанија|Министерства на Шпанија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Правда|Правда]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Бруталистички архитекти|Бруталистички архитекти]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Списанија|Списанија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Лужички срби|Лужички срби]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Украина|Цркви во Украина]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Социјализам|Социјализам]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Раскази за животни|Раскази за животни]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Забава|Забава]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Млеко|Млеко]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Историски слики|Историски слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Полиција|Полиција]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Наполеон|Наполеон]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Рутенијци|Рутенијци]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Риболов|Риболов]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Босна и Херцеговина|Цркви во Босна и Херцеговина]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Османлиската Империја|Министерства на Османлиската Империја]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Мапети|Мапети]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Џамии во Грција|Џамии во Грција]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Градски слики|Градски слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Секуларни празници|Секуларни празници]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Пари|Пари]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Лемки|Лемки]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Стадиони|Стадиони]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Турција|Цркви во Турција]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Германија|Министерства на Германија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Весници|Весници]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Слики кои прикажуваат луѓе|Слики кои прикажуваат луѓе]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Џамии во Босна и Херцеговина|Џамии во Босна и Херцеговина]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Дипломатија|Дипломатија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Албанци по народност|Албанци по народност]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Спиритизам|Спиритизам]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Стели|Стели]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Молдавија|Цркви во Молдавија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Министерства на Франција|Министерства на Франција]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Жанрови|Жанрови]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Видови куќи|Видови куќи]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цветни слики|Цветни слики]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Џамии во Албанија|Џамии во Албанија]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Фламанци|Фламанци]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Производи|Производи]]; # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Песни|Песни]]; и # [[Википедија:Уредувачки денови 2024#Цркви во Словенија|Цркви во Словенија]]; ;Учесници {| class=wikitable |- ! Број !! Ден !! Учесници |- | 1. || Воени слики || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] (2) |- | 2. || Пошта || [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Chnitke|Chnitke]], [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] (4) |- | 3. || Гимнастика || [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:Ivka20|Ivka20]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Baek147|Baek147]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] (6) |- | 4. || Бошњаци || [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (4) |- | 5. || Цркви во Албанија || [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Ivka20|Ivka20]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:Kostovska|Kostovska]], [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] (8) |- | 6. || Лов || [[Корисник:Ivka20|Ivka20]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Kostovska|Kostovska]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] (5) |- | 7. || Скијање || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 8. || Министерства на Турција || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] (2) |- | 9. || Ванила || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (4) |- | 10. || Поморски слики || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Banja147|Banja147]] (3) |- | 11. || Зеленчуци || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] (3) |- | 12. || Марионети || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 13. || Хрвати || [[Корисник:GeceVicius|GeceVicius]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 14. || Чевли || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 15. || Цркви во Романија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 16. || Банкарство || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 17. || Министерства на Холандија || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 18. || Џинови || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 19. || Радиологија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 20. || Мостови || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] (3) |- | 21. || Црногорци ||[[Корисник:Chnitke|Chnitke]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] (4) |- | 22. || Урагани || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 23. || Цркви во Бугарија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 24. || Злато || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 25. || Министерства на Русија || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 26. || Членови на кралски семејства || [[Корисник:Velkovski.b|Velkovski.b]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], (2) |- | 27. || Едрење || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], (2) |- | 28. || Црвен крст и Црвена полумесечина || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 29. || Роми || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Kostovska|Kostovska]], [[Корисник:Marija Boshevska11|Marija Boshevska11]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (5) |- | 30. || Вакцини || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 31. || Танц || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 32. || Цркви во Хрватска || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (3) |- | 33. || Кафе || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 34. || Министерства на Полска || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 35. || Историски книги || |- | 36. || Митолошки слики || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 37. || Семејства || [[Корисник:Abnormalcy333|Abnormalcy333]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 38. || Луѓе од Србија || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 39. || Археолошки наоѓалишта во Прилепско || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 40. || Цркви во Црна Гора || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 41. || Мрежни места || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 42. || Занимања || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 43. || Министерства во Португалија || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 44. || Верски дела || [[Корисник:BosaFi|BosaFi]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 45. || Пејсажни слики || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 46. || Образование || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] (4) |- | 47. || Словенци по народност || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 48. || ТВ канали емитувани во Македонија || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 49. || Комунизам || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 50. || Цркви во Грција || [[Корисник:Bjankuloski06|Б.Јанкулоски]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] (5) |- | 51. || Ветерници || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 52. || Министерства на Шпанија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Виолетова|Виолетова]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] (4) |- | 53. || Правда || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (2) |- | 54. || Бруталистички архитекти || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 55. || Списанија || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (2) |- | 56. || Лужички срби || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 57. || Цркви во Украина || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 58. || Социјализам || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 59. || Раскази за животни || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (2) |- | 60. || Забава || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 61. || Млеко || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 62. || Историски слики || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 63. || Полиција || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 64. || Наполеон || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 65. || Рутенијци || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 66. || Риболов || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 67. || Цркви во Босна и Херцеговина || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 68. || Министерства на Османлиската Империја || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 69. || Мапети || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 70. || Џамии во Грција || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 71. || Градски слики || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 72. || Секуларни празници || [[Корисник:Виолетова|Виолетова]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 73. || Пари || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 74. || Лемки || [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (1) |- | 75. || Стадиони || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (2) |- | 76. || Цркви во Турција || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 77. || Министерства на Германија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (1) |- | 78. || Весници || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] (4) |- | 79. || Слики кои прикажуваат луѓе || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (4) |- | 80. || Џамии во Босна и Херцеговина || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 81. || Дипломатија || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 82. || Албанци по народност || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 83. || Спиритизам || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 84. || Стели || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 85. || Цркви во Молдавија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 86. || Министерства на Франција || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 87. || Жанрови || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Виолетова|Виолетова]], [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (6) |- | 88. || Видови куќи || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Виолетова|Виолетова]],[[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] (4) |- | 89. || Цветни слики || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 90. || Џамии во Албанија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (3) |- | 91. || Фламанци || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 92. || Производи || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]], [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] |- | 93. || Песни || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] (2) |- | 94. || Цркви во Словенија || |} ;Статистика {| class="wikitable" |- ! Мерка !! Опис !! Ден !! Резултат |- |rowspan="95"| '''Создадени статии''' ||rowspan="95"| вкупен број на создадени статии на Википедија || Воени слики || 5 |- | Пошта || 6 |- | Гимнастика || 36 |- | Бошњаци || 34 |- | Цркви во Албанија || 29 |- | Лов || 15 |- | Скијање || 17 |- | Министерства на Турција || 10 |- | Ванила || 26 |- | Поморски слики || 12 |- | Зеленчуци || 12 |- | Марионети || 4 |- | Хрвати || 14 |- | Чевли || 6 |- | Цркви во Романија || 8 |- | Банкарство || 5 |- | Министерства на Холандија || 1 |- | Џинови || 1 |- | Радиологија || 9 |- | Мостови || 15 |- | Црногорци || 10 |- | Урагани || 2 |- | Цркви во Бугарија || 19 |- | Злато || 11 |- | Министерства на Русија || 6 |- | Членови на кралски семејства || 2 |- | Едрење || 5 |- | Црвен крст и Црвена полумесечина || 10 |- | Роми || 5 |- | Вакцини || 6 |- | Танц || 3 |- | Цркви во Хрватска ||5 |- | Кафе || 6 |- | Министерства на Полска || 5 |- | Историски книги || 0 |- | Митолошки слики || 3 |- | Семејства || 2 |- | Луѓе од Србија || 3 |- | Археолошки наоѓалишта во Прилепско || 10 |- | Цркви во Црна Гора || 7 |- | Мрежни места || 3 |- | Занимања || 3 |- | Министерства во Португалија || 5 |- | Верски дела || 14 |- | Пејсажни слики || 6 |- | Образование || 9 |- | Словенци по народност || 4 |- | ТВ канали емитувани во Македонија || 6 |- | Комунизам || 8 |- | Цркви во Грција || 19 |- | Ветерници || 3 |- | Министерства на Шпанија || 14 |- | Правда || 21 |- | Бруталистички архитекти || 8 |- | Списанија || 4 |- | Лужички срби || 2 |- | Цркви во Украина || 1 |- | Социјализам || 1 |- | Раскази за животни || 2 |- | Забава || 2 |- | Млеко || 7 |- | Историски слики || 3 |- | Полиција || 2 |- | Наполеон || 7 |- | Рутенијци || 3 |- | Риболов || 4 |- | Цркви во Босна и Херцеговина || 8 |- | Министерства на Османлиската Империја || 6 |- | Мапети || 2 |- | Џамии во Грција || 2 |- | Градски слики || 4 |- | Секуларни празници || 3 |- | Пари || 4 |- | Лемки || 1 |- | Стадиони || 7 |- | Цркви во Турција || 5 |- | Министерства на Германија || 2 |- | Весници || 10 |- | Слики кои прикажуваат луѓе || 13 |- | Џамии во Босна и Херцеговина || 5 |- | Дипломатија || 9 |- | Албанци по народност || 5 |- | Спиритизам || 3 |- | Стели || 3 |- | Цркви во Молдавија || 6 |- | Министерства на Франција || 2 |- | Жанрови || 9 |- | Видови куќи || 8 |- | Цветни слики || 9 |- | Џамии во Албанија || 7 |- | Фламанци || 5 |- | Производи || 10 |- | Песни || 3 |- | Цркви во Словенија || |- | '''Вкупно''' || '''697''' |- |rowspan="95"| '''Подобрени статии''' ||rowspan="95"| вкупен број на подобрени статии на Википедија || Воени слики || 0 |- | Пошта || 0 |- | Гимнастика || 1 |- | Бошњаци || 2 |- | Цркви во Албанија || 1 |- | Лов || 0 |- | Скијање || 0 |- | Министерства на Турција || 0 |- | Ванила || 0 |- | Поморски слики || 0 |- | Зеленчуци || 0 |- | Марионети || 0 |- | Хрвати || 0 |- | Чевли || 0 |- | Цркви во Романија || 0 |- | Банкарство || 0 |- | Министерства на Холандија || 0 |- | Џинови || 0 |- | Радиологија || 0 |- | Мостови || 0 |- | Црногорци || 0 |- | Урагани || 0 |- | Цркви во Бугарија || 0 |- | Злато || 0 |- | Министерства на Русија || 0 |- | Членови на кралски семејства || 0 |- | Едрење || 0 |- | Црвен крст и Црвена полумесечина || 0 |- | Роми || 0 |- | Вакцини || 0 |- | Танц || 0 |- | Цркви во Хрватска || 0 |- | Кафе || 0 |- | Министерства на Полска || 0 |- | Историски книги || 0 |- | Митолошки слики || 0 |- | Семејства || 0 |- | Луѓе од Србија || 0 |- | Археолошки наоѓалишта во Прилепско || 0 |- | Цркви во Црна Гора || 0 |- | Мрежни места || 0 |- | Занимања || 0 |- | Министерства во Португалија || 0 |- | Верски дела || 0 |- | Пејсажни слики || 0 |- | Образование || 0 |- | Словенци по народност || 0 |- | ТВ канали емитувани во Македонија || 0 |- | Комунизам || 0 |- | Цркви во Грција || 0 |- | Ветерници || 0 |- | Министерства на Шпанија || 1 |- | Правда || 0 |- | Бруталистички архитекти || 0 |- | Списанија || 0 |- | Лужички срби || 1 |- | Цркви во Украина || 0 |- | Социјализам || 0 |- | Раскази за животни || 0 |- | Забава || 0 |- | Млеко || 0 |- | Историски слики || 0 |- | Полиција || 0 |- | Наполеон || 0 |- | Рутенијци|| 0 |- | Риболов|| 0 |- | Цркви во Босна и Херцеговина || 0 |- | Министерства на Османлиската Империја || 0 |- | Мапети || 0 |- | Џамии во Грција || 0 |- | Градски слики || 0 |- | Секуларни празници || 0 |- | Пари || 0 |- | Лемки || 0 |- | Стадиони || 0 |- | Цркви во Турција || 0 |- | Министерства на Германија || 0 |- | Весници || 0 |- | Слики кои прикажуваат луѓе || 0 |- | Џамии во Босна и Херцеговина || 0 |- | Дипломатија || 0 |- | Албанци по народност || 0 |- | Спиритизам || 0 |- | Стели || 0 |- | Цркви во Молдавија || 0 |- | Министерства на Франција || 0 |- | Жанрови || 0 |- | Видови куќи || 0 |- | Цветни слики || 0 |- | Џамии во Албанија || 0 |- | Фламанци || 0 |- | Производи || 0 |- | Песни || 0 |- | Цркви во Словенија || |- | '''Вкупно''' || '''6''' |- | '''Вклученост на заедницата''' || вкупен број на различни учесници во деновите || '''Вкупно''' || '''20''' |} == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки денови 2024]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки денови 2024|Статистика 2024]] 5q4dq28kast8xl7cyyzrh859lieaule Википедија:Уредувачки денови 2024 4 1339548 5293880 5293715 2024-11-19T16:28:26Z Lili Arsova 86688 /* Список на учесници */ 5293880 wikitext text/x-wiki {| style="float:right; width:200px; border:solid #ccc 1px; margin:5px;" |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Wikimedia MKD mk.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Уредувачки денови.svg|150п]] |} {{Кратенка|ВП:УД}} Во текот на 2024 година е планирано да се одржуваат '''[[Википедија:Уредувачки денови|уредувачки денови]]'''. Уредувачките денови се изведуваат во текот на еден ден од 24 часа, со почеток во 00:00&nbsp;ч. и крај во 23:59&nbsp;ч. истиот ден. Предвид се земаат сите создадени или подобрени статии и предлошки на зададената тема од корисници на Википедија на македонски јазик кои ги пријавиле во уредувачкиот ден. '''Напомена:''' Заради избегнување на спротивставени уредувања и пишување на иста статија од двајца или повеќе корисници на Википедија на македонски јазик, секој заинтересиран учесник е пожелно да го пријави своето учество и да избере кои статии ќе ги уредува! == Признанија == Награди ќе им бидат доделени на тројцата најплодотворни учесници кои ќе имаат највисок успех при заедничкото и споено бодување од Уредувачките денови и [[Википедија:Уредувачки викенди 2024|Уредувачките викенди]]. Наградите се во облик на вредносни купони за книги или техничка опрема, и тоа: * Прва награда: купон во вредност од 15.000 денари. * Втора награда: купон во вредност од 9.000 денари. * Трета награда: купон во вредност од 6.000 денари. '''Важно''': За да се освои која било награда, потребно е да се исполнат следните критериуми: * да се учествува во најмалку 100 изданија на уредувачките денови и/или викенди; * да се учествува во барем 10 од 12-те календарски месеци; и * да се создадат или подобрат најмалку 150 статии, предлошки или модули. == Одржани денови == === Воени слики === [[Податотека:Peter Paul Ruben's copy of the lost Battle of Anghiari.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Воени слики“]] На 2 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Воени слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за воените слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:War paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Битката на Александар кај Ис]] (Н)|[[Наполеон на бојното поле кај Ајлау]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Генерали од Првата светска војна]] (Н)|[[Државници од Првата светска војна]] (Н)|[[Поморски офицери од Првата светска војна]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Пошта === [[Податотека:USMailbox1909.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Пошта“]] На 4 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Пошта“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со поштата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Postal systems]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Германски пошти]] (Н)|[[Бугарски пошти]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пост-рестант]] (Н)|[[Поштенско сандаче]] (Н)}} |- | 3 | | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Список на членки во Светскиот поштенски сојуз]] (Н)}} |- | 4 | |[[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Центар за пошта во Кардиф]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Гимнастика === [[Податотека:Gymnastics brokenchopstick.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Гимнастика“]] На 9 јануари 2024 година ќе биде одржан уредувачки ден на тема „Гимнастика“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за гимнастиката може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gymnastics]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Татјана Ананко]] (Н)|[[Олесја Бабушкина]] (Н)|[[Татјана Белан]] (Н)|[[Александар Белановски]] (Н)|[[Јенија Бурло]] (Н)|[[Кајли Диксон]] (Н)|[[Хана Дудзјанкова]] (Н)|[[Ана Глазкова]] (Н)|[[Татјана Григоренко]] (Н)|[[Андреј Кан]] (Н)|[[Наталија Карпенкова]] (Н)|[[Марија Кацјак]] (Н)|[[Игар Казлоу]] (Н)|[[Александр Кружилов]] (Н)|[[Марија Лазук]] (Н)|[[Андреј Лихавицки]] (Н)|[[Зинаида Лунина]] (Н)|[[Настасја Марачкоускаја]] (Н)|[[Глафира Мартинович]] (Н)|[[Ана Мејсак]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Лост наназад]] (Н)|[[Железен крст (гимнастика)]] (Н)|[[Легнато Г]] (Н)|[[Салто наназад]] (Н)|[[Гингер]] (Н)|[[Машка репрезентација во уметничка гимнастика на Ерменија]] (Н)|[[Александра Аристотели]] (Н)|[[Алана Метјус]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Хелена Ракочи]] (Н)|[[Јарослава Бајерова]] (Н)|[[Казухито Танака]] (Н)|[[Сандра Избаша]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Коњ со рачки]] (Н)|[[Мирослав Церар]] (П)}} |- | 5 | [[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Гимнастика на Летните олимписки игри во 1896 година — кругови за мажи]] (Н)|[[ Гимнастика на Летните олимписки игри во 1896 година — вратило за мажи]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Фара Буфаден]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Бошњаци === [[Податотека:Bosnian dance.png|десно|240п|Уредувачки ден „Бошњаци“]] На 11 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Бошњаци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Бошњаци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на босански јазик: ** [[:bs:Kategorija:Bošnjaci]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Елвира Рахиќ]] (Н)|[[Шеки Бихорац]] (Н)|[[Амела Шеховиќ]] (Н)|[[Бошњаци во Србија]] (Н)|[[Златко Топчиќ]] (Н)|[[Македонски Бошњаци]] (П)|[[Косовски Бошњаци]] (П)|[[Осман Хаџиќ]] (Н)|[[Дина Џанковиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Битка кај Азјаго]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Владимир Врањеш]] (Н)|[[Ален Овчина]] (Н)|[[Марин Вегар]] (Н)|[[Бењамин Буриќ]] (Н)|[[Сењамин Буриќ]] (Н)|[[Мирко Херцег]] (Н)|[[Јосип Периќ]] (Н)|[[Дино Хамидовиќ]] (Н)|[[Ибрахим Хасељиќ]] (Н)|[[Дејан Малиновиќ]] (Н)|[[Марко Тарабокија]] (Н)|[[Енид Тахировиќ]] (Н)|[[Мирсад Терзиќ]] (Н)|[[Мухамед Торомановиќ]] (Н)|[[Марко Паниќ]] (Н)|[[Срѓан Предраговиќ]] (Н)|[[Мухамед Мустафиќ]] (Н)|[[Мирко Микиќ]] (Н)|[[Елдар Мемишевиќ]] (Н)|[[Дарко Мартиновиќ]] (Н)|[[Мухамед Мемиќ]] (Н)|[[Фарук Вражалиќ]] (Н)|[[Мухамед Зулфиќ]] (Н)|[[Билал Шуман]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Абдулах Сидран]] (Н)|[[Смаил-ага Ченгиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Албанија === [[Податотека:Qyteti Fier.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Цркви во Албанија“]] На 16 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Албанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Албанија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Albania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Црква „Света Богородица Влахернска“ - Берат]] (Н)|[[Црква „Света Троица“ - Белград (Албанија)]] (Н)|[[Манастир „Света Богородица“ - Звернец]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Јован Владимир“ - Елбасан]] (П)|[[Црква „Св. Богородица“ - Елбасан]] (Н)|[[Црква „Св. Стефан“ - Блиниш]] (Н)|[[Црква „Св. Богородица“ - Леуса]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Јован Владимир“ - Елбасан]] (Н)|[[Црква Мармирои]] (Н)|[[Црква „Пресвето Срце Исусово“ - Тирана]] (Н)|[[Манастир „Св. Јован Крстител“ - Москополе]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Михаил“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Пресвета Богородица“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Илија“ - Москополе]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква „Света Марија“ - Сиња]] (Н)|[[Црква „Св. Михаил“ - Белград]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор“ - Белград]] (Н)|[[Катедрала Успение на Пресвета Богородица (Белград)]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Шелчан]] (Н) }} |- | 7 | [[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Манастир Дувјан]] (Н)|[[Соборна црква Христово Воскресение]] (Н)|[[Катедрала „Свети Стефан“ - Скадар]] (Н)|[[Византиска црква, Лин]] (Н)|[[Црква „Св. Троица“ - Лавдар]] (Н)|[[Црква на Успение на Богородица, Лабове е Криќит]] (Н)}} |- | 8 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Димитриј“ - Туминец]] (Н)|[[Црква „Св. Варвара“ - Лин]] (Н)|[[Црква „Св. Панталејмон“ - Тушемишта]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лов === [[Податотека:Paul Childerley driven hunt Finland 06.png|десно|240п|Уредувачки ден „Лов“]] На 18 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лов“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со ловот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Hunting]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Ловечка торба]] (Н)|[[Џорџ Џон Нобл]] (Н)|[[Ловечко куче]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Замок Валдемар]] (Н)|[[Бич ложа и галерија]] (Н)|[[Замок Монпупон]] (Н)|[[Замок Бриген]] (Н)|[[Копје за свиња]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Лов на Максимилијан]] (Н)|[[Речен пејзаж со лов на свињи]] (Н)|[[Лов на лавови (Делакроа)]] (Н)|[[Домот на ловецот]] (Н)|[[Плен (слика)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бамби-ефект]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Партија на грчки ловци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лизгање === [[Податотека:Le Supreme Bon Ton 9 Ice Skating.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Лизгање“]] На 23 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лизгање“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со лизгањето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Skating]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] |{{подреден список|[[Џојс Коутс]] (Н)|[[Зденек Паздирек]] (Н)|[[Карена Ричардсон]] (Н)|[[Сара Арнолд]] (Н)|[[Пол Аскам]] (Н)|[[Кеј Барсдел]] (Н)|[[Ендрју Нејлор]] (Н)|[[Линда Бернард]] (Н)|[[Брајан Покар]] (Н)|[[Лиза Кушли]] (Н)|[[Нил Кушли]] (Н)|[[Ерика Рисеу]] (Н)|[[Роберт Пакстон (уметничко лизгање)]] (Н)|[[Бриџит Адамс]] (Н)|[[Никол Орфорд]] (Н)|[[Ерика Батчелор]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лизгалки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Турција === [[Податотека:Flag of Turkey.svg|десно|240п|Уредувачки ден „Министерства на Турција“]] На 25 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Турција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Турција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of Turkey]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за животна средина, урбанизација и климатски промени (Турција)]] (Н)|[[Министерство за труд и социјално осигурување (Турција)]] (Н)|[[Министерство за трезор и финансии]] (Н)|[[Министерство за царина и монополи (Турција)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Министерство за правда (Турција)]] (Н)|[[Министерство за индустрија и технологија (Турција)]] (Н)|[[Министерство за млади и спорт (Турција)]] (Н)|[[Министерство за трговија (Турција)]] (Н)|[[Министерство за земјоделство и шумарство (Турција)]] (Н)|[[Министерство за култура и туризам (Турција)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ванила === [[Податотека:Vanilla 6beans.JPG|десно|130п|Уредувачки ден „Ванила“]] На 30 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Ванила“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ванилата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vanilla]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ванилин шеќер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Колачиња и крем]] (Н)|[[Кока-кола црна цреша ванила]] (Н)|[[Vanilla moonii]] (Н)|[[Vanilla roscheri]] (Н)|[[Vanilla raabii]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Наван (ликер)]] (Н)|[[Ликор 43]] (Н)|[[Галијано (ликер)]] (Н)|[[Vanilla shenzhenica]] (Н)|[[Vanilla somae]] (Н)|[[Vanilla andina]] (Н)|[[Vanilla siamensis]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Vanilla aphylla]] (Н)|[[Vanilla bahiana]] (Н)|[[Хамер (коктел)]] (Н)| [[Праска Мелба]] (Н)|[[Путер пекан]] (Н)|[[Туака]] (Н)|[[А&В крем сода]] (Н)|[[ТониКол]] (Н)|[[Пакола]] (Н)|[[Бран од малина]] (Н)|[[Торта со крем од портокал]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Поморски слики === [[Податотека:1893 chromolithograph - Nature in Descending Regions.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Поморски слики“]] На 1 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Поморски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за поморските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Maritime paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сена кај Руан]] (Н)|[[Сена во Порт-Марли, купишта песок]] (Н)|[[Морско пристаниште на зајдисонце]] (Н)|[[Сена во Аргентеј (Сизлеј)]] (Н)|[[Речен пејзаж со ферибот]] (Н)|[[Мировен - погреб на море]] (Н)|[[Ленук (Тријк)]] (Н)|[[Сонот на архитектот]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Аржантејскиот басен со една едрилица]] (Н)|[[Риболовци на Сена кај Поаси]] (Н)|[[На кајче (Мане)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Рибарски чамци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Зеленчуци === [[Податотека:Kleinmarkthalle Frankfurt Gemüsestand.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Зеленчуци“]] На 6 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Зеленчуци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за зеленчуци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vegetables]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Зелка со кадрави лисја]] (Н)|[[Ендивија]] (Н)|[[Кинеска зелка]] (Н)|[[Пипер Сандија]] (Н)|[[Гало]] (Н)|[[Масло од памучно семе]] (Н)|[[Голема кокцинија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црвена зелка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Ванкаи]] (Н)|[[Тајландски модар патлиџан]] (Н)|[[Миога]] (Н)|[[Хмељ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Марионети === [[Податотека:150 Yrs Old Puppets restored by Ramdas Padhye.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Марионети“]] На 8 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Марионети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за марионети можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Puppets]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гињола]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Рамен Ерик]] (Н)|[[Петрушка (лик)]] (Н)|[[Марота]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Хрвати === [[Податотека:Croats.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Хрвати“]] На 13 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Хрвати“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Хрвати можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на хрватски јазик: ** [[:hr:Kategorija:Hrvati]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:GeceVicius|GeceVicius]] | {{подреден список|[[Мирослав Беговиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Маглов]] (Н)|[[Дориќ]] (Н)|[[Параќ]] (Н)|[[Дошен]] (Н)|[[Шепиќ]] (Н)|[[Мајиќ]] (Н)|[[Леко]] (Н)|[[Паури]] (Н)|[[Маричиќ]] (Н)|[[Дадиќ]] (Н)|[[Магаш]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Павао Вук-Павловиќ]] (Н)|[[Љубо Јелчиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Чевли === [[Податотека:Mens' ballroom shoes, Eurodance CZ.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Чевли“]] На 15 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Чевли“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за чевлите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Shoes]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Балетанка]] (Н)|[[Потпетица]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Балетанки]] (Н)|[[Фламенко чевли]] (Н)|[[Чевли за палуба]] (Н)|[[Џез чевли]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Романија === [[Податотека:Biserica de Rit Vechi.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Цркви во Романија“]] На 20 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Романија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Романија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Romania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црквата Свети Ѓорѓи, Карансебеш]] (Н)|[[Катедрала Успение на Богородица, Сату Маре]] (Н)|[[Реформирана црква со синџири во Сату Маре]] (Н)|[[Црква Стаматинска]] (Н)|[[Катедрала Успение на Марија, Баја Маре]] (Н)|[[Црква Сапиенсеи]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Романска соборна црква во Темишвар]] (Н))|[[Српска соборна црква во Темишвар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Банкарство === [[Податотека:Emojione 1F3E6.svg|десно|200п|Уредувачки ден „Банкарство“]] На 22 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Банкарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за банкарството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Banking]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[ICA Банка]] (Н)|[[S-Банка]] (Н)|[[Теско Банка]] (Н)|[[Банка на Сенсбери]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дигитален паричник]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Холандија === [[Податотека:Rijkswapen der Nederlanden.svg|десно|200п|Уредувачки ден „Министерства на Холандија“]] На 27 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Холандија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Холандија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of the Netherlands]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за финансии (Холандија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џинови === [[Податотека:The Giant by Goya.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Џинови“]] На 29 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Џинови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џинови можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Giants]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пангу]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Радиологија === [[Податотека:Medical X-Ray imaging TIN07 nevit.jpg|десно|180п|Уредувачки ден „Радиологија“]] На 5 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Радиологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии поврзани со радиологијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Radiology]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Гадодијамид]] (Н) |[[VGT-309]] (Н)|[[Јопромид]] (Н)|[[Јопентол]] (Н)|[[Суперпарамагнетни железни платински честички]] (Н)|[[Релмапиразин]] (Н)|[[Јотролан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Иригографија]] (Н)|[[Миелографија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Мостови === [[Податотека:The ´Friendship Bridge´ between Paraguay and Brazil2.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Мостови“]] На 7 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мостови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мостови можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Bridges]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Горенички мост]] (Н)|[[Камен мост (Богомила)]] (Н)|[[Ѓаволски мост (Беласица)]] (Н)|[[Висечки мост]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ангелов мост (Тарту)]] (Н)|[[Ѓаволски мост (Тарту)]] (Н) }} |- | 3 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Предлошка:Мостови на Венетик]] (П)|[[Белкаменски мост]] (Н)|[[Елешки мост]] (Н)|[[Шејтан-мост]] (Н)|[[Крушевски мост]] (Н)|[[Хасанов мост]] (Н)|[[Правишки мост]] (Н)|[[Влахов мост]] (Н)|[[Горгиев мост]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Црногорци === [[Податотека:Montenegrin Officials, Wyon, 1904.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Црногорци“]] На 12 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Црногорци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Црногорци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на српскохрватски јазик: ** [[:sh:Kategorija:Crnogorci]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Сретен Асановиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Огњен Спахиќ]] (Н|[[Ќамил Сијариќ]] (Н)|[[Чедо Вуковиќ]] (Н)|[[Вук Врчевиќ]] (Н)|[[Воислава Латковиќ]] (Н)|[[Мартин Сегон]] (Н)|[[Душан Ѓуришиќ]] (Н))}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вуко Борозан]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Хрватски Црногорци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Урагани === [[Податотека:Dramatic Views of Hurricane Florence from the International Space Station From 9 12 (42828603210).jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Урагани“]] На 14 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Урагани“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за урагани можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Tropical cyclones]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Тајфун Хаијан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ураган Бејкер (1950)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Бугарија === [[Податотека:Vidin St Demetrius Cathedral 2.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Бугарија“]] На 19 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Бугарија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии за црквите во Бугарија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на бугарски јазик: ** [[:bg:Категория:Църкви в България]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Илија, Бобошево]] (Н)|[[Црква Света Богородица, Бобошево]] (Н)|[[Црква Свети Теодор, Бобошево]] (Н)|[[Црква Свети Атанасиј, Бобошево]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Предлошка:Цркви во Несебар]] (Н)|[[Предлошка:Епархии на БПЦ]] (Н)|[[Црква „Св. Стефан“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Пресвета Богородица Елеуса“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Климент“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Димитриј“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Воведение на Пресвета Богородица“ - Самоков]] (Н)|[[Црква „Св. Јован Претеча“ - Јаново]] (Н)|[[Црква „Св. Јован Рилски“ – Малки Цалим]] (Н)|[[Црква „Св. Марина“ – Белица]] (Н)|[[Црква „Св. Антониј“ – Мелник]] (Н)|[[Црква „Св. Никола“ – Пирин]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Тркалезна црква]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Злато === [[Податотека:Gold-crystals.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Злато“]] На 21 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Злато“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии во врска со златото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gold]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Варк]] (Н)|[[Златно мочуриште на Кален]] (Н)|[[Кинебар]] (Н)|[[Музеј на злато Калима]] (Н)|[[Музеј на златна земја]] (Н)|[[Тои музеј на злато]] (Н)|[[Музеј на злато во Астурија]] (Н)|[[Музеј на злато во Далонега историски локалитет]] (Н)|[[Нов музеј на злато во градот Тајпеј]] (Н)|[[Музеј на злато, Богота]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Златофилност]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Русија === [[Податотека:Flag of Russia.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Русија“]] На 26 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Русија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата во Русија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на руски јазик: ** [[:ru:Категория:Федеральные министерства Российской Федерации]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за надворешни работи на Руската Федерација]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Документарен центар за наследство]] (Н)|[[Аишат Магомедовна Магомедова]] (Н)|[[Семјон Илич Михајловски]] (Н)|[[Глеб Сергеевич Лебедев]] (Н)|[[Серафима Евгениевна Никитина]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Членови на кралски семејства === [[Податотека:Heraldic Royal Crown (Common).svg|десно|200п|Уредувачки ден „Членови на кралски семејства“]] На 28 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Членови на кралски семејства“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за членови на кралски семејства можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Royalty]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Velkovski.b|Velkovski.b]] | {{подреден список|[[Хусеин, престолонаследник на Јордан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Луј IV Прекуморски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Едрење === [[Податотека:420 Class Dinghies with spinnakers.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Едрење“]] На 2 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Едрење“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со едрењето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Sailing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ансис Дејл]] (Н)|[[Талиб Салим Ал-Мајвали]] (Н)|[[Ширахама Кенки]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Марина]] (Н)|[[Глисер]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Црвен крст и Црвена полумесечина === [[Податотека:Red Cross, Red Crescent, Red Crystal logo.svg|десно|230п|Уредувачки ден „Црвен крст и Црвена полумесечина“]] На 4 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Црвен крст и Црвена полумесечина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Црвениот крст и Црвената полумесечина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:International Red Cross and Red Crescent Movement]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црвен крст на Боцвана]](Н) | [[Црвена полумесечина во Јемен]] (Н) | [[Црвен крст на Демократска Република Конго]] (Н)| [[Црвен крст на Мали]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црвен крст на Словенија]] (Н)|[[Црвен крст на Хрватска]] (Н)|[[Црвен крст на Естонија]] (Н)|[[Меѓународен музеј на Црвен крст и Црвена полумесечина]] (Н)|[[Сиви дами]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гијом Анри Дифур]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Роми === {{главна|Википедија:Меѓународен ден на Ромите 2024}} [[Податотека:Emil Volkers Zigeunerlager vor Düsseldorf.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Роми“]] На 9 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Роми“. Потфатот бил дел од иницијативата за одбележување на Меѓународниот ден на Ромите во 2024 година во повеќе земји во светот, поттикната од страна на Викимедија Србија, којашто имала за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со Ромите и ромската култура на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за и во врска со Ромите било препорачано да се користи [[meta:International Roma Day Edit-a-thon 2024/Article lists#People|потсписокот на предложени личности]] во рамки на глобалната иницијатива „Меѓународен ден на Ромите 2024“. ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Јохан Тролман]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Анели Сари]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Marija Boshevska11|Marija Boshevska11]] | {{подреден список|[[Маноло Каракол]] (Н)}} |- | 4 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Лавовите на Бреда Солини]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фински Роми]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Вакцини === [[Податотека:Smallpox vaccine.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Вакцини“]] На 11 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Вакцини“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со вакцините можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vaccines]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Светски ден на вакцината против СИДА]] (Н) | [[Соработка за откривање вакцина против СИДА]] (Н) | [[Јужноафриканска иницијатива за вакцина против СИДА]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[IIBR-100]] (Н)}} {{подреден список|[[Вакцина против лајшманиоза]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вакцина против грип]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Танц === [[Податотека:Two dancers.jpg|десно|170п|Уредувачки ден „Танц“]] На 16 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Танц“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со танцот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Dance]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Силвина Фабарс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Руски балет]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џера (танц)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Хрватска === [[Податотека:Crkva sv. Križa u Ninu 2010.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Хрватска“]] На 18 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Хрватска“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Хрватска можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на хрватски јазик: ** [[:hr:Kategorija:Crkve u Hrvatskoj]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Архангел Михаил“ - Осиек]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бјеловарска катедрала]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Св. Таткото на Никола во Липница]] (Н)|[[Црква Св. Никола во Риека]] (Н)| [[Црквата Св. Петка во Бановци]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кафе === [[Податотека:Roasted coffee beans.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Кафе“]] На 23 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Кафе“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите на теми во врска со кафето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Coffee]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кафе Маракатура]] (Н)|[[Кона (кафе)]] (Н)|[[Либериско кафе]] (Н)|[[Пибери]] (Н)|[[Чај од листови од кафе]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Е-61]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Полска === [[Податотека:Flag of Poland.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Полска“]] На 25 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Полска“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Полска можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на полски јазик: ** [[:pl:Kategoria:Polskie ministerstwa]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Марта Боберска]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Славомир Новак]] (Н)| [[Збигњев Ринасиевич]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кажимјеж Соснковски]] (Н)|[[Министерство за правда (Полска)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Историски книги === [[Податотека:Books at the Bisbee Historical Museum, Arizona.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Историски книги“]] На 30 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Историски книги“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за историски книги можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:History books]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Митолошки слики === [[Податотека:Peter Paul Rubens - The Fall of Phaeton (National Gallery of Art).jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Митолошки слики“]] На 2 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Митолошки слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за митолошки слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mythological paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Грабнувањето на Сабињанките (Пусен)]] (Н)|[[Грабнувањето на Сабињанките (Рубенс)]] (Н)|[[Грабнувањето на Левкиповите ќерки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Семејства === [[Податотека:Paus family portrait NFB-18645.jpg|десно|180п|Уредувачки ден „Семејства“]] На 7 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Семејства“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со семејствата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Families]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Abnormalcy333|Abnormalcy333]] | {{подреден список|[[Семејството Адамс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пипин Италијански]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Луѓе од Србија=== [[Податотека:Flag of Serbia (Pantone).svg|десно|180п|Уредувачки ден „Луѓе од Србија“]] На 9 мај 2024 година e одржан уредувачки ден на тема „Луѓе од Србија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со луѓето од Србија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Serbian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Стојан Аралица]] (Н)|[[Исидора Бјелица]] (Н)|[[Гордана Куиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Археолошки наоѓалишта во Прилепско === [[Податотека:Macedonian archaeology stub icon.svg|десно|120п|Уредувачки ден „Археолошки наоѓалишта во Прилепско“]] На 14 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Археолошки наоѓалишта во Прилепско“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за археолошките наоѓалишта во Прилепско било препорачано да се користи извадок од следната книга којашто е достапна на Википедија на македонски јазик: * Коцо, Димче (1996). [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/mk/e/ef/Материјал.pdf Археолошка карта на Република Македонија]. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069. '''Забелешка:''' Препорачано било изборот на статии да се врши од следниот список на Википедија на македонски јазик: * [[Список на археолошки наоѓалишта во Прилепско]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кале (Врпско)]] (Н)|[[Црквиште (Врпско)]] (Н)|[[Галичанска Рудина]] (Н)|[[Црква Св. Атанас (Галичани)]] (Н)|[[Грамаѓе (Дрен)]] (Н)|[[Џиџево (Дрен)]] (Н)}|[[Кркулка (Дрен)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Вирои (Чумово)]] (Н)|[[Табачица (Чумово)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Корита (Прилепец)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Црна Гора=== [[Податотека:St. Eustathius Church (1770) in Dobrota, Montenegro.jpg|десно|220п|Уредувачки Ден „Цркви во Црна Гора“]] На 16 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Црна Гора“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со црквите во Црна Гора можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Montenegro]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Соборна црква во Подгорица]] (Н)|[[Катедрала Свети Трипун]] (Н)|[[Црква Светото Срце Исусово (Подгорица)]] (Н)| [[ Црква Свети Трифун во Мориње]] (Н)|[[Црква Св.Трипун во Мркови]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Влашка црква (Цетиње)]] (Н)|[[Црква „Св. Спас“ (Граховац)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Мрежни места=== [[Податотека:Early internet (cropped).png|десно|220п|Уредувачки Ден „Мрежни места“]] На 21 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мрежни места“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со мрежните места можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Websites]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[FlyerTalk]] (Н)|[[Електронски дневник]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Мој термин (апликација)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Занимања=== [[Податотека:WomanFactory1940s.jpg|десно|220п|Уредувачки Ден „Занимања“]] На 23 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Занимања“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со занимања можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Occupations]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Анестезиолог]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список| |[[Кустос]] (Н)| |[[Андреј Волни]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Министерства во Португалија=== [[Податотека:Flag of Portugal.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Португалија“]] На 28 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Португалија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Португалија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government of Portugal]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за територијална кохезија (Португалија)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за образование, наука и иновации (Португалија)]] (Н)|[[Министерство за земјоделство и рибарство (Португалија)]] (Н)|[[Министерство за надворешни работи (Португалија)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за култура (Португалија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Верски дела=== [[Податотека:Religious symbols collage.png|десно|280п|Уредувачки ден „Верски дела“]] На 30 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Верски дела“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за верските дела можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Works about religion]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Сараевска хагада]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Библија за Исусовата приказна]] (Н)|[[Библија приказна за големата слика]] (Н)|[[Библиска приказна]] (Н)|[[Библија за деца]] (Н)|[[Чудесна книга на библиски приказни]] (Н)|[[Детска песнарка]] (Н)|[[Четири принцови]] (Н)|[[Христијанска година]] (Н)|[[Лицата на Исус]] (Н)|[[Изложба на верата]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Падот на проклетите (Рубенс)]] (Н)|[[Големиот страшен суд]] (Н)|[[Страшниот суд (Мемлинг)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Пејсажни слики=== [[Податотека:Landscape at Sunset MET DP146446.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Пејсажни слики“]] На 4 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Пејсажни слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за пејсажните слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Landscape paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Парк Вивенхо (слика)]] (Н)|[[Живот на село]] (Н)|[[Пристаниште во Ла Рошел]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сена во Аниер]] (Н)|[[Сена во Аржантеј]] (Н)|[[Поглед од Руел]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Образование=== [[Податотека:Предавање на Дан Шехтман во Институтот за хемија, ПМФ, Скопје 28.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Образование“]] На 6 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Образование“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за образование можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Education]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за образование (Бахреин)]] (Н)| [[Образование на Кајманските Острови]] (Н) | [[Список на училишта на Кајманските Острови]] (Н) | [[Веслејан христијанска академија (Кајмански Острови)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Основно образование]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Естонска академија за музика и театар]] (Н)|[[Гимназија Мина Харма]] (Н)|[[Маи Колосова]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Учење базирано на проекти]] (Н)}} |} ===Словенци по народност=== [[Податотека:Flag_of_Slovenia.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Словенци по народност“]] На 11 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Словенци по народност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Словенци по народност можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ethnic Slovene people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Славко Југ]] (Н)|[[Јожеф Штефан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Корушки селански бунт]] (Н)|[[Историја на Истра]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===ТВ канали емитувани во Македонија=== [[Податотека:MRT_Center_3.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „ТВ канали емитувани во Македонија“]] На 13 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „ТВ канали емитувани во Македонија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ТВ каналите емитувани во Македонија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Television channels in North Macedonia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[ТВ Куманово]] (Н)|[[1ТВ (Македонски ТВ-канал)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Арена Спорт]] (Н)|[[Star Crime]] (Н)|[[Cinemax ]] (Н)|[[FX Life]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Комунизам=== [[Податотека:Hammer_and_sickle.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Комунизам“]] На 18 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Комунизам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со комунизмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Communism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Комунистичка партија]] (Н)|[[Прва интернационала]] (Н)|[[Работничко движење]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ренато Рабело]] (Н)| [[Жоао Амазонас]] (Н)|[[Елза Фернандес]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Буржоазија]] (Н)|[[Другар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Грција=== [[Податотека:Ομορφοκκλησιά,_Γαλάτσι_8386.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Цркви во Грција“]] На 20 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Greece]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Петар и Павле“ - Либаново]] (Н) | [[Црква „Св. Атанасиј“ - Либаново]] (Н) | [[Црква „Св. Димитриј“ - Кронцелево]] (Н) | [[Црква „Св. Петка“ - Воден]] (Н) | [[Црква „Пресвета Богородица Гаваљотица“]] (Н) | [[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Црнешево]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Црвена црква]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Катедрала Света Троица (Атина)]] (Н)| [[Катедрала Свети Григориј Просветител (Атина)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Критска православна црква]] (Н)|[[Катедрала Свети Тит]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Авдела]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Стихази]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Дуско]] (Н)|[[Црква „Св. Спиридон“ - Родос]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Тороник]] (Н)|[[Црква „Св. Никола“ - Вич]] (Н)|[[Забрдски манастир]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор Стратилат“ - Мавронорес]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Ветерници=== [[Податотека:Goliath_Poldermolen.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Ветерници“]] На 25 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Ветерници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со ветерниците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Windmills]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Алболафија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ветерница во Меленци]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ветерници во Миконос]] (Н)}} |} ===Министерства на Шпанија=== [[Податотека:Flag of Spain.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Шпанија“]] На 27 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Шпанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Шпанија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of Spain]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Роса Агилар]] (Н)|[[Магдалена Алварез]] (Н)|[[Кристина Алберди]] (Н)|[[Бибијана Аидо]] (Н)|[[Сара Агесен]] (Н)|[[Кристина Гармендија]] (Н)|[[Тринидад Хименес]] (Н)|[[Ана Мато]] (Н)|[[Марија Марторел]] (Н)|[[Вирџинија Мари]] (Н)|[[Милагрос Маркос]] (Н)|[[Адријана Малдонадо Лопез]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Министерство за еднаквост (Шпанија)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за млади и деца]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Министерство за млади и деца]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Правда=== [[Податотека:Justice_scale_silhouette,_medium.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Правда“]] На 2 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Правда“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со правдата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Justice]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Одмазда]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Смртна казна во Албанија]] (Н) | [[Смртна казна во Авганистан]] (Н) | [[Смртна казна во Алжир ‎]] (Н) | [[Смртна казна во Андора]] (Н) | [[Смртна казна во Ангола]] (Н) | [[Смртна казна во Аргентина]] (Н) | [[Смртна казна во Аруба]] (Н) | [[Смртна казна во Австрија]] (Н) |[[Смртна казна во Азербејџан]] (Н) |[[Смртна казна во Белгија]] (Н) | [[Смртна казна во Бенин]] (Н) | [[Смртна казна во Бутан]] (Н) | [[Смртна казна во Боливија]] (Н) |[[Смртна казна во Босна и Херцеговина]] (Н) |[[Смртна казна во Зимбабве]] (Н) | [[Смртна казна во Замбија]] (Н) | [[Смртна казна во Венецуела]] (Н) | [[Смртна казна во Узбекистан]] (Н) | [[Смртна казна во Македонија]] (Н) | [[Смртна казна во Оман]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Бруталистички архитекти=== [[Податотека:Pošta_vo_Skopje,_Macedonia.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Бруталистички архитекти“]] На 4 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Бруталистички архитекти“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за бруталистичките архитекти можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Brutalist architects]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џон Банкрофт (архитект)]] (Н)|[[Карел Прагер]] (Н)|[[Алиша Казанига]] (Н)|[[Михаило Јанковиќ]] (Н)| [[Вера Мачонинова]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Жорж-Пјер Дибоа]] (Н)|[[Михаило Чанак]] (Н)|[[Пјер Дебо]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Списанија=== [[Податотека:German_Printmagazines.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Списанија“]] На 9 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Списанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за списанијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Magazines]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Емитер]] (Н)|[[Авто Плус]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Форбс Шпанија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Лужички Срби=== [[Податотека:Flag_of_Sorbs.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Лужички Срби“]] На 11 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лужички Срби“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Лужичките Срби можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Sorbian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Алберт Звар]] (Н)| [[Јуриј Кох]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Чимислав]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Украина=== [[Податотека:Nativity_of_the_Theotokos_Church,_Kryvyi_Rih.jpeg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Украина“]] На 16 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Украина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Украина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Ukraine]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кирилски манастир, Киев]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Социјализам=== [[Податотека:Red flag waving.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Социјализам“]] На 18 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Социјализам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со социјализмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Socialism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Наемен труд]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Раскази за животни=== [[Податотека:Further Adventures of Lad cover.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Раскази за животни“]] На 23 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Раскази за животни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со расказите за животни можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Short stories about animals]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Украдениот бел слон]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Тунтунир Бои]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Забава=== [[Податотека:Metropolitan Opera House, a concert by pianist Josef Hofmann - NARA 541890 - Edit.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Забава“]] На 25 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Забава“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со забавата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Entertainment]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гамбит]] (Н)|[[Прифатен дамски гамбит]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Млеко=== [[Податотека:Milk_glass.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Млеко“]] На 30 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Млеко“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за млекото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Milk]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Трапист (сирење)]] (Н)|[[Тврдо сирење]] (Н)|[[Полутврдо сирење]] (Н)|[[Многу тврдо сирење]] (Н)|[[Меко сирење]] (Н)|[[Топено сирење]] (Н)|[[Бофор (сирење)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Историски слики=== [[Податотека:Benjamin_West_005.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Историски слики“]] На 1 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Историски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со историските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:History paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Алегорија на верата]] (Н)|[[Таковско востание (слика)]] (Н)|[[Единаесет цезари]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Полиција=== [[Податотека:HH_Polizeihauptmeister_MZ.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Полиција“]] На 6 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Полиција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за полицијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Law enforcement]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Обезбедувач]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Правен институт „Орел“ на Министерство за внатрешни работи на Русија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Наполеон=== [[Податотека:Bonaparte_David_Charlottenburg.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Наполеон“]] На 8 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Наполеон“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Наполеон Бонапарт можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Napoleon]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Наполеон I на царскиот престол]] (Н)|[[Бонапарт пред сфингата]] (Н)|[[Битката кај Аустерлиц, 2 декември 1805 година (Жерар)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Емили Луиз Боарне]] (Н)|[[Аглаe Oгие]] (Н)|[[Адел Дишател]] (Н)|[[Мадам де Ремиза]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Рутенијци === [[Податотека:Наймолодший_путник_Нусьо_Дорожинський_з_паломницьким_прапором.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Рутенијци“]] На 13 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Рутенијци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Рутенијците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ruthenian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Семејство Калаур]] (Н)|[[Крал на Рутенија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лeв I Галициски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Риболов=== [[Податотека:Ribolov_Dojransko_ezero.JPG|десно|220п|Уредувачки ден „Риболов“]] На 15 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Риболов“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со риболовот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Fishing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Норебо]] (Н)|[[Руска куќа за кавијар]] (Н)|[[Музеј на маркер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Рибар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Босна и Херцеговина === [[Податотека:Katolička_crkva_-_panoramio.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Босна и Херцеговина“]] На 20 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Босна и Херцеговина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Босна и Херцеговина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Bosnia and Herzegovina]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Јован Крстител, Ливно]] (Н)|[[Црква Сите Свети, Ливно]] (Н)|[[Црква Свети Петар и Павле, Ливно]] (Н)|[[Црква Свети Јосиф, Сараево]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Романовци]] (Н) | [[Плехан]] (Н)| [[Црква „Св. Јован“ - Подмилачје]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Челебиќи]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Османлиската Империја === [[Податотека:Flag of the Ottoman Empire.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Османлиската Империја“]] На 22 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Османлиската Империја“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Османлиската Империја можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of the Ottoman Empire]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за финансии (Отоманско Царство)]] (Н)|[[Министерство за правда (Отоманско Царство)]] (Н)|[[Министерство за евкаф]] (Н)|[[Катастарско биро (Отоманско Царство)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за трговија и земјоделство (Отоманско Царство)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за внатрешни работи (Отоманско Царство)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Мапети === [[Податотека:The_Muppets_2022_logo.png|десно|220п|Уредувачки ден „Мапети“]] На 27 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мапети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мапетите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:The Muppets]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Пред да скокнеш]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кермит Жабецот]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Грција === [[Податотека:Küçük_Hasan_Pasha_Mosque_in_Chania,_Crete_001.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Џамии во Грција“]] На 29 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Џамии во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Greece]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Куршумли џамија (Костур)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Никола, Ханија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Градски слики === [[Податотека:Cityscape_(Rozanova,_1912_(Slobodsky)).jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Градски слики“]] На 3 септември 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Градски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за градските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Cityscape paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сан Џорџо Маџоре на самрак]] (Н)|[[Булеварот на капуцините (Моне)]] (Н)|[[Влезот во Големиот канал, Венеција]] (Н)|[[Дуждовата палата, поглед од Сан Џорџо Маџоре (Клод Моне)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Секуларни празници === [[Податотека:Jack-o'-Lantern_2003-10-31.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Секуларни празници“]] На 5 септември 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Секуларни празници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за секуларните празници можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Secular holidays]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !!Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Денот на Канзас‎]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дарвинов ден]] (Н)|[[Ден на трудот]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Пари === [[Податотека:Money bolivar icon.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Пари“]] На 10 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Пари“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите околу парите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Money]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Семис (монета)]] (Н)|[[Аверс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Патака Макао (валутна единица)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Есткоин]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лемки === [[Податотека:Flag_of_Lemkos.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Лемки“]] На 12 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Лемки“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Лемките може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Lemkos]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лемки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стадиони === [[Податотека:Maracana_Stadium_June_2013.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Стадиони“]] На 17 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Стадиони“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за стадионите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Stadiums]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стадион Генерал Сејни Кунче]] (Н)|[[28 Септември (стадион)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Градски стадион Земун]] (Н)|[[Градски стадион Заечар]] (Н)|[[Стадион Вождовац]] (Н)|[[Градски стадион Сурдулица]] (Н)|[[Градски стадион Пожаревац]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Турција === [[Податотека:ExteriorHagiaEirene340msu.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Турција“]] На 19 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Турција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Турција може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Turkey]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Католичка црква „Света Марија“ - Конак]] (Н)|[[Католичка црква „Света Марија“ - Борнова]] (Н)|[[Црква „Свети Стефан“ - Измир]] (Н)|[[Црква Св. Вукол]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Свети Никола“ - Демре]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Германија === [[Податотека:Flag of Germany.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Германија“]] На 24 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Министерства на Германија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Германија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Federal government ministries of Germany]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сојузна канцеларија за администрација]] (Н)|[[Сојузно Министерство за внатрешни работи (Германија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Весници === [[Податотека:Land on the Moon 7 21 1969-repair.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Весници“]] На 26 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Весници “. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за весниците може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Newspapers]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кеса за весници]] (Н)|[[Руско писмо (весник)]] (Н)|[[Илустрирано време (весник)]] (Н)|[[Сакала (весник)]] (Н)|[[Вечер на Казков]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Македонски спорт]] (Н)|[[Кумановски весник]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Торба за испорака на весници]] (Н)|[[Две Републики]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Марка (весник)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Слики кои прикажуваат луѓе === [[Податотека:Mona_Lisa,_by_Leonardo_da_Vinci,_from_C2RMF_retouched.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Слики кои прикажуваат луѓе“]] На 1 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Слики кои прикажуваат луѓе“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за сликите кои прикажуваат луѓе може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Paintings of people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Кралицата (слика)]] (Н)|[[Vairumati]] (Н)|[[Убавата Ангела]] (Н)|[[Eiaha Ohipa ]] (Н)|[[Te tamari no atua]] (Н)|[[Arearea]] (Н)|[[Големиот Буда (слика)]] (Н)|[[Пејзаж, коњ на патот]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Овчарка (слика)]] (Н)|[[Девојка на топка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Изговорете ги нивните имиња]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Семејството Шифенекер]] (Н)|[[Дете со шолја]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Босна и Херцеговина === [[Податотека:Gazi_Husrev-beg's_Mosque_IMG_9523_sarajevo.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Џамии во Босна и Херцеговина“]] На 3 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Џамии во Босна и Херцеговина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Босна и Херцеговина може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Bosnia and Herzegovina]] * од Википедија на босански јазик: ** [[:bs:Kategorija:Džamije u Bosni i Hercegovini]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џамија крал Фахд (Сараево)]] (Н)|[[Џамија Фетхија (Бихаќ)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Дрвени џамии кај Олов]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кизлар-агина џамија (Мркоњиќ Град)]] (Н)|[[Синан-бегова џамија (Чајниче)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Дипломатија === [[Податотека:Negotiations about Iranian Nuclear Program - Foreign Ministers and other Officials of P5+1 Iran and EU in Lausanne.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Дипломатија“]] На 8 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Дипломатија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со дипломатијата може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Diplomacy]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Дејвид Вокер (дипломат)]] (Н)|[[Џој Кере]] (Н)|[[Каи Хелениус]] (Н)|[[Вели Хелениус]] (Н)|[[Енсио Хеланиеми]] (Н)|[[Ерик Асмус]] (Н)|[[Борис Рибкин]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Симон Шен]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дипломатски регистарски таблички]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Албанци по народност === [[Податотека:Albanians_of_Skopje_(1910).jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Албанци по народност“]] На 10 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Албанци по народност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Албанци по народност може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ethnic Albanian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Тајар Тетова]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Мимоза Велиу]] (Н)|[[ Енвер Идризи]] (Н)|[[Ердон Дачи]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фета Фетаи]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Спиритизам === [[Податотека:LLDE_cep_vigne.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Спиритизам“]] На 15 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Спиритизам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со спиритизамот може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Spiritism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Габриел Делан]] (Н)|[[Тиа Неива]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Спиритизам]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стели === [[Податотека:CopanNSouthCatherwood.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Стели“]] На 17 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Стели“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со стелите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Steles]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стела Нигде]] (Н)|[[Камен Есперанца]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лумбардска псефизма]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Молдавија === [[Податотека:Biserica_si_curtea_manastirii_Sucevita.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Молдавија“]] На 22 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Молдавија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Молдавија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Moldova]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Геодетска точка Руди]] (Н)|[[Романски народен крст за спас]] (Н)|[[Црква Свети Каетан, Рашков]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Соборна црква „Рождество Христово“ (Тираспол)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ (Каушени)]] (Н)|[[Соборна црква „Рождество Христово“ (Кишињев)]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Франција === [[Податотека:Flag of France.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Франција“]] На 24 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Министерства на Франција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со министерствата на Франција може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of France]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Венсан Бади]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за култура на Франција]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Жанрови === [[Податотека:Paul_Gustave_Dore_Raven1.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Жанрови“]] На 29 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Жанрови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со жанровите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Genres]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Дневник за Елиза]] (Н)|[[Руска романса]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Црн хумор]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Лили (песна)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Прераскажување на грчка митологија]] (Н)|[[Ден во животот (жанр)]] (Н)|[[Чиста комедија]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Фанк]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кралицата Марго]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Видови куќи === [[Податотека:Rumah_Gadang.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Видови куќи“]] На 31 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Видови куќи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за видовите куќи може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:House types]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Замок Прудник]](Н)|[[Замок Торун]] (Н)|[[Замок Патерно]](Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Барабара]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Викендичка]] (Н)|[[Вила (градба)]] (Н)|[[Вила Медичи (Фјезоле)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Орри (куќа)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цветни слики === [[Податотека:Jan_Davidsz._de_Heem_-_Flower_Still-life_with_Crucifix_and_Skull_-_WGA11259.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цветни слики“]] На 5 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цветни слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за цветните слики може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Flower paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Цвеќиња во кристална вазна]] (Н)|[[Цветно девојче (Ингам)]] (Н)|[[Цвеќиња со два гуштери]] (Н)|[[Цвеќиња во стаклена вазна]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Бели јорговани во стаклена вазна]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Градината на доктор Гаше во Овер]] (Н)|[[Ваза со булки]] (Н)|[[Ваза со бели и црвени каранфили]] (Н)|[[Јоргован (Ван Гог)]] (Н}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Албанија === [[Податотека:Kavajë,_Albania_–_Mosque_1995_01.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Џамии во Албанија“]] На 7 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Џамии во Албанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Албанија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Albania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Џамија замок, Леска]] (Н)|[[Џамија Мирахори]] (Н)|[[Чаршија џамија, Ѓирокастро]] (Н)|[[Чаршија џамија]] (Н)|[[Назиреша џамија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Кралска џамија (Берат)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Теќе џамија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Фламанци === [[Податотека:Flag_of_Flanders.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Фламанци“]] На 12 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Фламанци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Фламанците може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Flemish people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Виктор Дејв]] (Н)|[[Алекс Болаерт]] (Н)|[[Гертруда ван дер Остен]] (Н)|[[Вили Венеман]] (Н))}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ханс Мемлинг]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Претстојни денови == === Производи === [[Податотека:Ford_assembly_line_-_1913.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Производи“]] На 14 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Производи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за производите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Products by type]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Паста од домати]] (Н)|[[Сок од домати]] (Н)|[[Оризово брашно]] (Н)|[[Доматно пире]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]] | {{подреден список|[[Целер во прав]] (Н)|[[Тинктура од канабис]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Фробел подароци]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гроздов сок]] (Н)|[[Фоа гра]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Дрина (цигара)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Песни === [[Податотека:ESC2016_-_Macedonia_02.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Песни“]] На 19 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Песни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за песните може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Songs]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник :Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Видовдан (песна)]] (Н)|[[Палата на Михл]] (Н)}} |- | 2 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 3 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 4 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 5 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 6 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 7 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 8 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 9 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 10 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Словенија === [[Податотека:Cerkev_sv._Janeza_Krsnika,_Ribčev_Laz.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Словенија“]] На 21 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Словенија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Словенија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Slovenia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 2 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 3 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 4 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 5 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 6 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 7 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 8 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 9 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 10 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки денови 2024/Известувања]] * [[Википедија:Уредувачки денови 2024/Статистика]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки денови 2024| ]] [[Категорија:Википедија:Викимедија МКД во 2024 година|Уредувачки денови]] 5x9bxkm3n9pd44u2buy05ak45fdcrlg 5293915 5293880 2024-11-19T19:48:38Z P.Nedelkovski 47736 /* Список на учесници */ 5293915 wikitext text/x-wiki {| style="float:right; width:200px; border:solid #ccc 1px; margin:5px;" |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Wikimedia MKD mk.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Уредувачки денови.svg|150п]] |} {{Кратенка|ВП:УД}} Во текот на 2024 година е планирано да се одржуваат '''[[Википедија:Уредувачки денови|уредувачки денови]]'''. Уредувачките денови се изведуваат во текот на еден ден од 24 часа, со почеток во 00:00&nbsp;ч. и крај во 23:59&nbsp;ч. истиот ден. Предвид се земаат сите создадени или подобрени статии и предлошки на зададената тема од корисници на Википедија на македонски јазик кои ги пријавиле во уредувачкиот ден. '''Напомена:''' Заради избегнување на спротивставени уредувања и пишување на иста статија од двајца или повеќе корисници на Википедија на македонски јазик, секој заинтересиран учесник е пожелно да го пријави своето учество и да избере кои статии ќе ги уредува! == Признанија == Награди ќе им бидат доделени на тројцата најплодотворни учесници кои ќе имаат највисок успех при заедничкото и споено бодување од Уредувачките денови и [[Википедија:Уредувачки викенди 2024|Уредувачките викенди]]. Наградите се во облик на вредносни купони за книги или техничка опрема, и тоа: * Прва награда: купон во вредност од 15.000 денари. * Втора награда: купон во вредност од 9.000 денари. * Трета награда: купон во вредност од 6.000 денари. '''Важно''': За да се освои која било награда, потребно е да се исполнат следните критериуми: * да се учествува во најмалку 100 изданија на уредувачките денови и/или викенди; * да се учествува во барем 10 од 12-те календарски месеци; и * да се создадат или подобрат најмалку 150 статии, предлошки или модули. == Одржани денови == === Воени слики === [[Податотека:Peter Paul Ruben's copy of the lost Battle of Anghiari.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Воени слики“]] На 2 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Воени слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за воените слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:War paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Битката на Александар кај Ис]] (Н)|[[Наполеон на бојното поле кај Ајлау]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Генерали од Првата светска војна]] (Н)|[[Државници од Првата светска војна]] (Н)|[[Поморски офицери од Првата светска војна]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Пошта === [[Податотека:USMailbox1909.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Пошта“]] На 4 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Пошта“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со поштата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Postal systems]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Германски пошти]] (Н)|[[Бугарски пошти]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пост-рестант]] (Н)|[[Поштенско сандаче]] (Н)}} |- | 3 | | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Список на членки во Светскиот поштенски сојуз]] (Н)}} |- | 4 | |[[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Центар за пошта во Кардиф]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Гимнастика === [[Податотека:Gymnastics brokenchopstick.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Гимнастика“]] На 9 јануари 2024 година ќе биде одржан уредувачки ден на тема „Гимнастика“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за гимнастиката може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gymnastics]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Татјана Ананко]] (Н)|[[Олесја Бабушкина]] (Н)|[[Татјана Белан]] (Н)|[[Александар Белановски]] (Н)|[[Јенија Бурло]] (Н)|[[Кајли Диксон]] (Н)|[[Хана Дудзјанкова]] (Н)|[[Ана Глазкова]] (Н)|[[Татјана Григоренко]] (Н)|[[Андреј Кан]] (Н)|[[Наталија Карпенкова]] (Н)|[[Марија Кацјак]] (Н)|[[Игар Казлоу]] (Н)|[[Александр Кружилов]] (Н)|[[Марија Лазук]] (Н)|[[Андреј Лихавицки]] (Н)|[[Зинаида Лунина]] (Н)|[[Настасја Марачкоускаја]] (Н)|[[Глафира Мартинович]] (Н)|[[Ана Мејсак]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Лост наназад]] (Н)|[[Железен крст (гимнастика)]] (Н)|[[Легнато Г]] (Н)|[[Салто наназад]] (Н)|[[Гингер]] (Н)|[[Машка репрезентација во уметничка гимнастика на Ерменија]] (Н)|[[Александра Аристотели]] (Н)|[[Алана Метјус]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Хелена Ракочи]] (Н)|[[Јарослава Бајерова]] (Н)|[[Казухито Танака]] (Н)|[[Сандра Избаша]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Коњ со рачки]] (Н)|[[Мирослав Церар]] (П)}} |- | 5 | [[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Гимнастика на Летните олимписки игри во 1896 година — кругови за мажи]] (Н)|[[ Гимнастика на Летните олимписки игри во 1896 година — вратило за мажи]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Фара Буфаден]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Бошњаци === [[Податотека:Bosnian dance.png|десно|240п|Уредувачки ден „Бошњаци“]] На 11 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Бошњаци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Бошњаци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на босански јазик: ** [[:bs:Kategorija:Bošnjaci]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Елвира Рахиќ]] (Н)|[[Шеки Бихорац]] (Н)|[[Амела Шеховиќ]] (Н)|[[Бошњаци во Србија]] (Н)|[[Златко Топчиќ]] (Н)|[[Македонски Бошњаци]] (П)|[[Косовски Бошњаци]] (П)|[[Осман Хаџиќ]] (Н)|[[Дина Џанковиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Битка кај Азјаго]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Владимир Врањеш]] (Н)|[[Ален Овчина]] (Н)|[[Марин Вегар]] (Н)|[[Бењамин Буриќ]] (Н)|[[Сењамин Буриќ]] (Н)|[[Мирко Херцег]] (Н)|[[Јосип Периќ]] (Н)|[[Дино Хамидовиќ]] (Н)|[[Ибрахим Хасељиќ]] (Н)|[[Дејан Малиновиќ]] (Н)|[[Марко Тарабокија]] (Н)|[[Енид Тахировиќ]] (Н)|[[Мирсад Терзиќ]] (Н)|[[Мухамед Торомановиќ]] (Н)|[[Марко Паниќ]] (Н)|[[Срѓан Предраговиќ]] (Н)|[[Мухамед Мустафиќ]] (Н)|[[Мирко Микиќ]] (Н)|[[Елдар Мемишевиќ]] (Н)|[[Дарко Мартиновиќ]] (Н)|[[Мухамед Мемиќ]] (Н)|[[Фарук Вражалиќ]] (Н)|[[Мухамед Зулфиќ]] (Н)|[[Билал Шуман]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Абдулах Сидран]] (Н)|[[Смаил-ага Ченгиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Албанија === [[Податотека:Qyteti Fier.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Цркви во Албанија“]] На 16 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Албанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Албанија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Albania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Црква „Света Богородица Влахернска“ - Берат]] (Н)|[[Црква „Света Троица“ - Белград (Албанија)]] (Н)|[[Манастир „Света Богородица“ - Звернец]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Јован Владимир“ - Елбасан]] (П)|[[Црква „Св. Богородица“ - Елбасан]] (Н)|[[Црква „Св. Стефан“ - Блиниш]] (Н)|[[Црква „Св. Богородица“ - Леуса]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Јован Владимир“ - Елбасан]] (Н)|[[Црква Мармирои]] (Н)|[[Црква „Пресвето Срце Исусово“ - Тирана]] (Н)|[[Манастир „Св. Јован Крстител“ - Москополе]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Михаил“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Пресвета Богородица“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Илија“ - Москополе]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква „Света Марија“ - Сиња]] (Н)|[[Црква „Св. Михаил“ - Белград]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор“ - Белград]] (Н)|[[Катедрала Успение на Пресвета Богородица (Белград)]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Шелчан]] (Н) }} |- | 7 | [[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Манастир Дувјан]] (Н)|[[Соборна црква Христово Воскресение]] (Н)|[[Катедрала „Свети Стефан“ - Скадар]] (Н)|[[Византиска црква, Лин]] (Н)|[[Црква „Св. Троица“ - Лавдар]] (Н)|[[Црква на Успение на Богородица, Лабове е Криќит]] (Н)}} |- | 8 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Димитриј“ - Туминец]] (Н)|[[Црква „Св. Варвара“ - Лин]] (Н)|[[Црква „Св. Панталејмон“ - Тушемишта]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лов === [[Податотека:Paul Childerley driven hunt Finland 06.png|десно|240п|Уредувачки ден „Лов“]] На 18 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лов“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со ловот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Hunting]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Ловечка торба]] (Н)|[[Џорџ Џон Нобл]] (Н)|[[Ловечко куче]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Замок Валдемар]] (Н)|[[Бич ложа и галерија]] (Н)|[[Замок Монпупон]] (Н)|[[Замок Бриген]] (Н)|[[Копје за свиња]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Лов на Максимилијан]] (Н)|[[Речен пејзаж со лов на свињи]] (Н)|[[Лов на лавови (Делакроа)]] (Н)|[[Домот на ловецот]] (Н)|[[Плен (слика)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бамби-ефект]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Партија на грчки ловци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лизгање === [[Податотека:Le Supreme Bon Ton 9 Ice Skating.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Лизгање“]] На 23 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лизгање“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со лизгањето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Skating]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] |{{подреден список|[[Џојс Коутс]] (Н)|[[Зденек Паздирек]] (Н)|[[Карена Ричардсон]] (Н)|[[Сара Арнолд]] (Н)|[[Пол Аскам]] (Н)|[[Кеј Барсдел]] (Н)|[[Ендрју Нејлор]] (Н)|[[Линда Бернард]] (Н)|[[Брајан Покар]] (Н)|[[Лиза Кушли]] (Н)|[[Нил Кушли]] (Н)|[[Ерика Рисеу]] (Н)|[[Роберт Пакстон (уметничко лизгање)]] (Н)|[[Бриџит Адамс]] (Н)|[[Никол Орфорд]] (Н)|[[Ерика Батчелор]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лизгалки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Турција === [[Податотека:Flag of Turkey.svg|десно|240п|Уредувачки ден „Министерства на Турција“]] На 25 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Турција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Турција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of Turkey]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за животна средина, урбанизација и климатски промени (Турција)]] (Н)|[[Министерство за труд и социјално осигурување (Турција)]] (Н)|[[Министерство за трезор и финансии]] (Н)|[[Министерство за царина и монополи (Турција)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Министерство за правда (Турција)]] (Н)|[[Министерство за индустрија и технологија (Турција)]] (Н)|[[Министерство за млади и спорт (Турција)]] (Н)|[[Министерство за трговија (Турција)]] (Н)|[[Министерство за земјоделство и шумарство (Турција)]] (Н)|[[Министерство за култура и туризам (Турција)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ванила === [[Податотека:Vanilla 6beans.JPG|десно|130п|Уредувачки ден „Ванила“]] На 30 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Ванила“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ванилата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vanilla]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ванилин шеќер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Колачиња и крем]] (Н)|[[Кока-кола црна цреша ванила]] (Н)|[[Vanilla moonii]] (Н)|[[Vanilla roscheri]] (Н)|[[Vanilla raabii]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Наван (ликер)]] (Н)|[[Ликор 43]] (Н)|[[Галијано (ликер)]] (Н)|[[Vanilla shenzhenica]] (Н)|[[Vanilla somae]] (Н)|[[Vanilla andina]] (Н)|[[Vanilla siamensis]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Vanilla aphylla]] (Н)|[[Vanilla bahiana]] (Н)|[[Хамер (коктел)]] (Н)| [[Праска Мелба]] (Н)|[[Путер пекан]] (Н)|[[Туака]] (Н)|[[А&В крем сода]] (Н)|[[ТониКол]] (Н)|[[Пакола]] (Н)|[[Бран од малина]] (Н)|[[Торта со крем од портокал]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Поморски слики === [[Податотека:1893 chromolithograph - Nature in Descending Regions.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Поморски слики“]] На 1 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Поморски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за поморските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Maritime paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сена кај Руан]] (Н)|[[Сена во Порт-Марли, купишта песок]] (Н)|[[Морско пристаниште на зајдисонце]] (Н)|[[Сена во Аргентеј (Сизлеј)]] (Н)|[[Речен пејзаж со ферибот]] (Н)|[[Мировен - погреб на море]] (Н)|[[Ленук (Тријк)]] (Н)|[[Сонот на архитектот]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Аржантејскиот басен со една едрилица]] (Н)|[[Риболовци на Сена кај Поаси]] (Н)|[[На кајче (Мане)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Рибарски чамци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Зеленчуци === [[Податотека:Kleinmarkthalle Frankfurt Gemüsestand.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Зеленчуци“]] На 6 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Зеленчуци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за зеленчуци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vegetables]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Зелка со кадрави лисја]] (Н)|[[Ендивија]] (Н)|[[Кинеска зелка]] (Н)|[[Пипер Сандија]] (Н)|[[Гало]] (Н)|[[Масло од памучно семе]] (Н)|[[Голема кокцинија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црвена зелка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Ванкаи]] (Н)|[[Тајландски модар патлиџан]] (Н)|[[Миога]] (Н)|[[Хмељ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Марионети === [[Податотека:150 Yrs Old Puppets restored by Ramdas Padhye.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Марионети“]] На 8 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Марионети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за марионети можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Puppets]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гињола]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Рамен Ерик]] (Н)|[[Петрушка (лик)]] (Н)|[[Марота]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Хрвати === [[Податотека:Croats.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Хрвати“]] На 13 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Хрвати“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Хрвати можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на хрватски јазик: ** [[:hr:Kategorija:Hrvati]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:GeceVicius|GeceVicius]] | {{подреден список|[[Мирослав Беговиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Маглов]] (Н)|[[Дориќ]] (Н)|[[Параќ]] (Н)|[[Дошен]] (Н)|[[Шепиќ]] (Н)|[[Мајиќ]] (Н)|[[Леко]] (Н)|[[Паури]] (Н)|[[Маричиќ]] (Н)|[[Дадиќ]] (Н)|[[Магаш]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Павао Вук-Павловиќ]] (Н)|[[Љубо Јелчиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Чевли === [[Податотека:Mens' ballroom shoes, Eurodance CZ.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Чевли“]] На 15 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Чевли“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за чевлите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Shoes]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Балетанка]] (Н)|[[Потпетица]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Балетанки]] (Н)|[[Фламенко чевли]] (Н)|[[Чевли за палуба]] (Н)|[[Џез чевли]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Романија === [[Податотека:Biserica de Rit Vechi.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Цркви во Романија“]] На 20 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Романија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Романија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Romania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црквата Свети Ѓорѓи, Карансебеш]] (Н)|[[Катедрала Успение на Богородица, Сату Маре]] (Н)|[[Реформирана црква со синџири во Сату Маре]] (Н)|[[Црква Стаматинска]] (Н)|[[Катедрала Успение на Марија, Баја Маре]] (Н)|[[Црква Сапиенсеи]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Романска соборна црква во Темишвар]] (Н))|[[Српска соборна црква во Темишвар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Банкарство === [[Податотека:Emojione 1F3E6.svg|десно|200п|Уредувачки ден „Банкарство“]] На 22 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Банкарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за банкарството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Banking]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[ICA Банка]] (Н)|[[S-Банка]] (Н)|[[Теско Банка]] (Н)|[[Банка на Сенсбери]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дигитален паричник]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Холандија === [[Податотека:Rijkswapen der Nederlanden.svg|десно|200п|Уредувачки ден „Министерства на Холандија“]] На 27 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Холандија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Холандија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of the Netherlands]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за финансии (Холандија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џинови === [[Податотека:The Giant by Goya.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Џинови“]] На 29 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Џинови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џинови можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Giants]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пангу]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Радиологија === [[Податотека:Medical X-Ray imaging TIN07 nevit.jpg|десно|180п|Уредувачки ден „Радиологија“]] На 5 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Радиологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии поврзани со радиологијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Radiology]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Гадодијамид]] (Н) |[[VGT-309]] (Н)|[[Јопромид]] (Н)|[[Јопентол]] (Н)|[[Суперпарамагнетни железни платински честички]] (Н)|[[Релмапиразин]] (Н)|[[Јотролан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Иригографија]] (Н)|[[Миелографија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Мостови === [[Податотека:The ´Friendship Bridge´ between Paraguay and Brazil2.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Мостови“]] На 7 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мостови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мостови можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Bridges]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Горенички мост]] (Н)|[[Камен мост (Богомила)]] (Н)|[[Ѓаволски мост (Беласица)]] (Н)|[[Висечки мост]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ангелов мост (Тарту)]] (Н)|[[Ѓаволски мост (Тарту)]] (Н) }} |- | 3 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Предлошка:Мостови на Венетик]] (П)|[[Белкаменски мост]] (Н)|[[Елешки мост]] (Н)|[[Шејтан-мост]] (Н)|[[Крушевски мост]] (Н)|[[Хасанов мост]] (Н)|[[Правишки мост]] (Н)|[[Влахов мост]] (Н)|[[Горгиев мост]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Црногорци === [[Податотека:Montenegrin Officials, Wyon, 1904.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Црногорци“]] На 12 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Црногорци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Црногорци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на српскохрватски јазик: ** [[:sh:Kategorija:Crnogorci]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Сретен Асановиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Огњен Спахиќ]] (Н|[[Ќамил Сијариќ]] (Н)|[[Чедо Вуковиќ]] (Н)|[[Вук Врчевиќ]] (Н)|[[Воислава Латковиќ]] (Н)|[[Мартин Сегон]] (Н)|[[Душан Ѓуришиќ]] (Н))}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вуко Борозан]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Хрватски Црногорци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Урагани === [[Податотека:Dramatic Views of Hurricane Florence from the International Space Station From 9 12 (42828603210).jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Урагани“]] На 14 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Урагани“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за урагани можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Tropical cyclones]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Тајфун Хаијан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ураган Бејкер (1950)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Бугарија === [[Податотека:Vidin St Demetrius Cathedral 2.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Бугарија“]] На 19 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Бугарија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии за црквите во Бугарија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на бугарски јазик: ** [[:bg:Категория:Църкви в България]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Илија, Бобошево]] (Н)|[[Црква Света Богородица, Бобошево]] (Н)|[[Црква Свети Теодор, Бобошево]] (Н)|[[Црква Свети Атанасиј, Бобошево]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Предлошка:Цркви во Несебар]] (Н)|[[Предлошка:Епархии на БПЦ]] (Н)|[[Црква „Св. Стефан“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Пресвета Богородица Елеуса“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Климент“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Димитриј“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Воведение на Пресвета Богородица“ - Самоков]] (Н)|[[Црква „Св. Јован Претеча“ - Јаново]] (Н)|[[Црква „Св. Јован Рилски“ – Малки Цалим]] (Н)|[[Црква „Св. Марина“ – Белица]] (Н)|[[Црква „Св. Антониј“ – Мелник]] (Н)|[[Црква „Св. Никола“ – Пирин]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Тркалезна црква]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Злато === [[Податотека:Gold-crystals.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Злато“]] На 21 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Злато“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии во врска со златото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gold]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Варк]] (Н)|[[Златно мочуриште на Кален]] (Н)|[[Кинебар]] (Н)|[[Музеј на злато Калима]] (Н)|[[Музеј на златна земја]] (Н)|[[Тои музеј на злато]] (Н)|[[Музеј на злато во Астурија]] (Н)|[[Музеј на злато во Далонега историски локалитет]] (Н)|[[Нов музеј на злато во градот Тајпеј]] (Н)|[[Музеј на злато, Богота]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Златофилност]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Русија === [[Податотека:Flag of Russia.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Русија“]] На 26 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Русија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата во Русија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на руски јазик: ** [[:ru:Категория:Федеральные министерства Российской Федерации]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за надворешни работи на Руската Федерација]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Документарен центар за наследство]] (Н)|[[Аишат Магомедовна Магомедова]] (Н)|[[Семјон Илич Михајловски]] (Н)|[[Глеб Сергеевич Лебедев]] (Н)|[[Серафима Евгениевна Никитина]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Членови на кралски семејства === [[Податотека:Heraldic Royal Crown (Common).svg|десно|200п|Уредувачки ден „Членови на кралски семејства“]] На 28 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Членови на кралски семејства“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за членови на кралски семејства можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Royalty]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Velkovski.b|Velkovski.b]] | {{подреден список|[[Хусеин, престолонаследник на Јордан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Луј IV Прекуморски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Едрење === [[Податотека:420 Class Dinghies with spinnakers.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Едрење“]] На 2 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Едрење“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со едрењето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Sailing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ансис Дејл]] (Н)|[[Талиб Салим Ал-Мајвали]] (Н)|[[Ширахама Кенки]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Марина]] (Н)|[[Глисер]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Црвен крст и Црвена полумесечина === [[Податотека:Red Cross, Red Crescent, Red Crystal logo.svg|десно|230п|Уредувачки ден „Црвен крст и Црвена полумесечина“]] На 4 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Црвен крст и Црвена полумесечина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Црвениот крст и Црвената полумесечина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:International Red Cross and Red Crescent Movement]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црвен крст на Боцвана]](Н) | [[Црвена полумесечина во Јемен]] (Н) | [[Црвен крст на Демократска Република Конго]] (Н)| [[Црвен крст на Мали]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црвен крст на Словенија]] (Н)|[[Црвен крст на Хрватска]] (Н)|[[Црвен крст на Естонија]] (Н)|[[Меѓународен музеј на Црвен крст и Црвена полумесечина]] (Н)|[[Сиви дами]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гијом Анри Дифур]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Роми === {{главна|Википедија:Меѓународен ден на Ромите 2024}} [[Податотека:Emil Volkers Zigeunerlager vor Düsseldorf.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Роми“]] На 9 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Роми“. Потфатот бил дел од иницијативата за одбележување на Меѓународниот ден на Ромите во 2024 година во повеќе земји во светот, поттикната од страна на Викимедија Србија, којашто имала за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со Ромите и ромската култура на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за и во врска со Ромите било препорачано да се користи [[meta:International Roma Day Edit-a-thon 2024/Article lists#People|потсписокот на предложени личности]] во рамки на глобалната иницијатива „Меѓународен ден на Ромите 2024“. ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Јохан Тролман]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Анели Сари]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Marija Boshevska11|Marija Boshevska11]] | {{подреден список|[[Маноло Каракол]] (Н)}} |- | 4 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Лавовите на Бреда Солини]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фински Роми]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Вакцини === [[Податотека:Smallpox vaccine.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Вакцини“]] На 11 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Вакцини“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со вакцините можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vaccines]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Светски ден на вакцината против СИДА]] (Н) | [[Соработка за откривање вакцина против СИДА]] (Н) | [[Јужноафриканска иницијатива за вакцина против СИДА]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[IIBR-100]] (Н)}} {{подреден список|[[Вакцина против лајшманиоза]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вакцина против грип]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Танц === [[Податотека:Two dancers.jpg|десно|170п|Уредувачки ден „Танц“]] На 16 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Танц“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со танцот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Dance]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Силвина Фабарс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Руски балет]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џера (танц)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Хрватска === [[Податотека:Crkva sv. Križa u Ninu 2010.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Хрватска“]] На 18 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Хрватска“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Хрватска можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на хрватски јазик: ** [[:hr:Kategorija:Crkve u Hrvatskoj]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Архангел Михаил“ - Осиек]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бјеловарска катедрала]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Св. Таткото на Никола во Липница]] (Н)|[[Црква Св. Никола во Риека]] (Н)| [[Црквата Св. Петка во Бановци]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кафе === [[Податотека:Roasted coffee beans.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Кафе“]] На 23 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Кафе“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите на теми во врска со кафето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Coffee]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кафе Маракатура]] (Н)|[[Кона (кафе)]] (Н)|[[Либериско кафе]] (Н)|[[Пибери]] (Н)|[[Чај од листови од кафе]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Е-61]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Полска === [[Податотека:Flag of Poland.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Полска“]] На 25 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Полска“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Полска можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на полски јазик: ** [[:pl:Kategoria:Polskie ministerstwa]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Марта Боберска]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Славомир Новак]] (Н)| [[Збигњев Ринасиевич]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кажимјеж Соснковски]] (Н)|[[Министерство за правда (Полска)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Историски книги === [[Податотека:Books at the Bisbee Historical Museum, Arizona.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Историски книги“]] На 30 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Историски книги“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за историски книги можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:History books]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Митолошки слики === [[Податотека:Peter Paul Rubens - The Fall of Phaeton (National Gallery of Art).jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Митолошки слики“]] На 2 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Митолошки слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за митолошки слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mythological paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Грабнувањето на Сабињанките (Пусен)]] (Н)|[[Грабнувањето на Сабињанките (Рубенс)]] (Н)|[[Грабнувањето на Левкиповите ќерки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Семејства === [[Податотека:Paus family portrait NFB-18645.jpg|десно|180п|Уредувачки ден „Семејства“]] На 7 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Семејства“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со семејствата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Families]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Abnormalcy333|Abnormalcy333]] | {{подреден список|[[Семејството Адамс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пипин Италијански]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Луѓе од Србија=== [[Податотека:Flag of Serbia (Pantone).svg|десно|180п|Уредувачки ден „Луѓе од Србија“]] На 9 мај 2024 година e одржан уредувачки ден на тема „Луѓе од Србија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со луѓето од Србија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Serbian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Стојан Аралица]] (Н)|[[Исидора Бјелица]] (Н)|[[Гордана Куиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Археолошки наоѓалишта во Прилепско === [[Податотека:Macedonian archaeology stub icon.svg|десно|120п|Уредувачки ден „Археолошки наоѓалишта во Прилепско“]] На 14 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Археолошки наоѓалишта во Прилепско“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за археолошките наоѓалишта во Прилепско било препорачано да се користи извадок од следната книга којашто е достапна на Википедија на македонски јазик: * Коцо, Димче (1996). [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/mk/e/ef/Материјал.pdf Археолошка карта на Република Македонија]. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069. '''Забелешка:''' Препорачано било изборот на статии да се врши од следниот список на Википедија на македонски јазик: * [[Список на археолошки наоѓалишта во Прилепско]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кале (Врпско)]] (Н)|[[Црквиште (Врпско)]] (Н)|[[Галичанска Рудина]] (Н)|[[Црква Св. Атанас (Галичани)]] (Н)|[[Грамаѓе (Дрен)]] (Н)|[[Џиџево (Дрен)]] (Н)}|[[Кркулка (Дрен)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Вирои (Чумово)]] (Н)|[[Табачица (Чумово)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Корита (Прилепец)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Црна Гора=== [[Податотека:St. Eustathius Church (1770) in Dobrota, Montenegro.jpg|десно|220п|Уредувачки Ден „Цркви во Црна Гора“]] На 16 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Црна Гора“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со црквите во Црна Гора можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Montenegro]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Соборна црква во Подгорица]] (Н)|[[Катедрала Свети Трипун]] (Н)|[[Црква Светото Срце Исусово (Подгорица)]] (Н)| [[ Црква Свети Трифун во Мориње]] (Н)|[[Црква Св.Трипун во Мркови]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Влашка црква (Цетиње)]] (Н)|[[Црква „Св. Спас“ (Граховац)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Мрежни места=== [[Податотека:Early internet (cropped).png|десно|220п|Уредувачки Ден „Мрежни места“]] На 21 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мрежни места“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со мрежните места можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Websites]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[FlyerTalk]] (Н)|[[Електронски дневник]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Мој термин (апликација)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Занимања=== [[Податотека:WomanFactory1940s.jpg|десно|220п|Уредувачки Ден „Занимања“]] На 23 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Занимања“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со занимања можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Occupations]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Анестезиолог]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список| |[[Кустос]] (Н)| |[[Андреј Волни]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Министерства во Португалија=== [[Податотека:Flag of Portugal.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Португалија“]] На 28 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Португалија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Португалија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government of Portugal]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за територијална кохезија (Португалија)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за образование, наука и иновации (Португалија)]] (Н)|[[Министерство за земјоделство и рибарство (Португалија)]] (Н)|[[Министерство за надворешни работи (Португалија)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за култура (Португалија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Верски дела=== [[Податотека:Religious symbols collage.png|десно|280п|Уредувачки ден „Верски дела“]] На 30 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Верски дела“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за верските дела можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Works about religion]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Сараевска хагада]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Библија за Исусовата приказна]] (Н)|[[Библија приказна за големата слика]] (Н)|[[Библиска приказна]] (Н)|[[Библија за деца]] (Н)|[[Чудесна книга на библиски приказни]] (Н)|[[Детска песнарка]] (Н)|[[Четири принцови]] (Н)|[[Христијанска година]] (Н)|[[Лицата на Исус]] (Н)|[[Изложба на верата]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Падот на проклетите (Рубенс)]] (Н)|[[Големиот страшен суд]] (Н)|[[Страшниот суд (Мемлинг)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Пејсажни слики=== [[Податотека:Landscape at Sunset MET DP146446.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Пејсажни слики“]] На 4 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Пејсажни слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за пејсажните слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Landscape paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Парк Вивенхо (слика)]] (Н)|[[Живот на село]] (Н)|[[Пристаниште во Ла Рошел]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сена во Аниер]] (Н)|[[Сена во Аржантеј]] (Н)|[[Поглед од Руел]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Образование=== [[Податотека:Предавање на Дан Шехтман во Институтот за хемија, ПМФ, Скопје 28.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Образование“]] На 6 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Образование“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за образование можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Education]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за образование (Бахреин)]] (Н)| [[Образование на Кајманските Острови]] (Н) | [[Список на училишта на Кајманските Острови]] (Н) | [[Веслејан христијанска академија (Кајмански Острови)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Основно образование]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Естонска академија за музика и театар]] (Н)|[[Гимназија Мина Харма]] (Н)|[[Маи Колосова]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Учење базирано на проекти]] (Н)}} |} ===Словенци по народност=== [[Податотека:Flag_of_Slovenia.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Словенци по народност“]] На 11 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Словенци по народност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Словенци по народност можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ethnic Slovene people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Славко Југ]] (Н)|[[Јожеф Штефан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Корушки селански бунт]] (Н)|[[Историја на Истра]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===ТВ канали емитувани во Македонија=== [[Податотека:MRT_Center_3.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „ТВ канали емитувани во Македонија“]] На 13 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „ТВ канали емитувани во Македонија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ТВ каналите емитувани во Македонија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Television channels in North Macedonia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[ТВ Куманово]] (Н)|[[1ТВ (Македонски ТВ-канал)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Арена Спорт]] (Н)|[[Star Crime]] (Н)|[[Cinemax ]] (Н)|[[FX Life]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Комунизам=== [[Податотека:Hammer_and_sickle.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Комунизам“]] На 18 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Комунизам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со комунизмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Communism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Комунистичка партија]] (Н)|[[Прва интернационала]] (Н)|[[Работничко движење]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ренато Рабело]] (Н)| [[Жоао Амазонас]] (Н)|[[Елза Фернандес]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Буржоазија]] (Н)|[[Другар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Грција=== [[Податотека:Ομορφοκκλησιά,_Γαλάτσι_8386.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Цркви во Грција“]] На 20 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Greece]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Петар и Павле“ - Либаново]] (Н) | [[Црква „Св. Атанасиј“ - Либаново]] (Н) | [[Црква „Св. Димитриј“ - Кронцелево]] (Н) | [[Црква „Св. Петка“ - Воден]] (Н) | [[Црква „Пресвета Богородица Гаваљотица“]] (Н) | [[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Црнешево]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Црвена црква]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Катедрала Света Троица (Атина)]] (Н)| [[Катедрала Свети Григориј Просветител (Атина)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Критска православна црква]] (Н)|[[Катедрала Свети Тит]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Авдела]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Стихази]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Дуско]] (Н)|[[Црква „Св. Спиридон“ - Родос]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Тороник]] (Н)|[[Црква „Св. Никола“ - Вич]] (Н)|[[Забрдски манастир]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор Стратилат“ - Мавронорес]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Ветерници=== [[Податотека:Goliath_Poldermolen.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Ветерници“]] На 25 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Ветерници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со ветерниците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Windmills]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Алболафија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ветерница во Меленци]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ветерници во Миконос]] (Н)}} |} ===Министерства на Шпанија=== [[Податотека:Flag of Spain.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Шпанија“]] На 27 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Шпанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Шпанија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of Spain]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Роса Агилар]] (Н)|[[Магдалена Алварез]] (Н)|[[Кристина Алберди]] (Н)|[[Бибијана Аидо]] (Н)|[[Сара Агесен]] (Н)|[[Кристина Гармендија]] (Н)|[[Тринидад Хименес]] (Н)|[[Ана Мато]] (Н)|[[Марија Марторел]] (Н)|[[Вирџинија Мари]] (Н)|[[Милагрос Маркос]] (Н)|[[Адријана Малдонадо Лопез]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Министерство за еднаквост (Шпанија)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за млади и деца]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Министерство за млади и деца]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Правда=== [[Податотека:Justice_scale_silhouette,_medium.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Правда“]] На 2 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Правда“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со правдата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Justice]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Одмазда]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Смртна казна во Албанија]] (Н) | [[Смртна казна во Авганистан]] (Н) | [[Смртна казна во Алжир ‎]] (Н) | [[Смртна казна во Андора]] (Н) | [[Смртна казна во Ангола]] (Н) | [[Смртна казна во Аргентина]] (Н) | [[Смртна казна во Аруба]] (Н) | [[Смртна казна во Австрија]] (Н) |[[Смртна казна во Азербејџан]] (Н) |[[Смртна казна во Белгија]] (Н) | [[Смртна казна во Бенин]] (Н) | [[Смртна казна во Бутан]] (Н) | [[Смртна казна во Боливија]] (Н) |[[Смртна казна во Босна и Херцеговина]] (Н) |[[Смртна казна во Зимбабве]] (Н) | [[Смртна казна во Замбија]] (Н) | [[Смртна казна во Венецуела]] (Н) | [[Смртна казна во Узбекистан]] (Н) | [[Смртна казна во Македонија]] (Н) | [[Смртна казна во Оман]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Бруталистички архитекти=== [[Податотека:Pošta_vo_Skopje,_Macedonia.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Бруталистички архитекти“]] На 4 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Бруталистички архитекти“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за бруталистичките архитекти можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Brutalist architects]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џон Банкрофт (архитект)]] (Н)|[[Карел Прагер]] (Н)|[[Алиша Казанига]] (Н)|[[Михаило Јанковиќ]] (Н)| [[Вера Мачонинова]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Жорж-Пјер Дибоа]] (Н)|[[Михаило Чанак]] (Н)|[[Пјер Дебо]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Списанија=== [[Податотека:German_Printmagazines.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Списанија“]] На 9 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Списанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за списанијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Magazines]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Емитер]] (Н)|[[Авто Плус]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Форбс Шпанија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Лужички Срби=== [[Податотека:Flag_of_Sorbs.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Лужички Срби“]] На 11 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лужички Срби“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Лужичките Срби можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Sorbian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Алберт Звар]] (Н)| [[Јуриј Кох]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Чимислав]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Украина=== [[Податотека:Nativity_of_the_Theotokos_Church,_Kryvyi_Rih.jpeg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Украина“]] На 16 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Украина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Украина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Ukraine]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кирилски манастир, Киев]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Социјализам=== [[Податотека:Red flag waving.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Социјализам“]] На 18 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Социјализам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со социјализмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Socialism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Наемен труд]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Раскази за животни=== [[Податотека:Further Adventures of Lad cover.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Раскази за животни“]] На 23 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Раскази за животни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со расказите за животни можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Short stories about animals]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Украдениот бел слон]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Тунтунир Бои]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Забава=== [[Податотека:Metropolitan Opera House, a concert by pianist Josef Hofmann - NARA 541890 - Edit.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Забава“]] На 25 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Забава“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со забавата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Entertainment]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гамбит]] (Н)|[[Прифатен дамски гамбит]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Млеко=== [[Податотека:Milk_glass.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Млеко“]] На 30 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Млеко“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за млекото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Milk]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Трапист (сирење)]] (Н)|[[Тврдо сирење]] (Н)|[[Полутврдо сирење]] (Н)|[[Многу тврдо сирење]] (Н)|[[Меко сирење]] (Н)|[[Топено сирење]] (Н)|[[Бофор (сирење)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Историски слики=== [[Податотека:Benjamin_West_005.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Историски слики“]] На 1 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Историски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со историските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:History paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Алегорија на верата]] (Н)|[[Таковско востание (слика)]] (Н)|[[Единаесет цезари]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Полиција=== [[Податотека:HH_Polizeihauptmeister_MZ.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Полиција“]] На 6 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Полиција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за полицијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Law enforcement]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Обезбедувач]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Правен институт „Орел“ на Министерство за внатрешни работи на Русија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Наполеон=== [[Податотека:Bonaparte_David_Charlottenburg.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Наполеон“]] На 8 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Наполеон“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Наполеон Бонапарт можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Napoleon]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Наполеон I на царскиот престол]] (Н)|[[Бонапарт пред сфингата]] (Н)|[[Битката кај Аустерлиц, 2 декември 1805 година (Жерар)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Емили Луиз Боарне]] (Н)|[[Аглаe Oгие]] (Н)|[[Адел Дишател]] (Н)|[[Мадам де Ремиза]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Рутенијци === [[Податотека:Наймолодший_путник_Нусьо_Дорожинський_з_паломницьким_прапором.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Рутенијци“]] На 13 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Рутенијци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Рутенијците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ruthenian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Семејство Калаур]] (Н)|[[Крал на Рутенија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лeв I Галициски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Риболов=== [[Податотека:Ribolov_Dojransko_ezero.JPG|десно|220п|Уредувачки ден „Риболов“]] На 15 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Риболов“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со риболовот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Fishing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Норебо]] (Н)|[[Руска куќа за кавијар]] (Н)|[[Музеј на маркер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Рибар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Босна и Херцеговина === [[Податотека:Katolička_crkva_-_panoramio.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Босна и Херцеговина“]] На 20 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Босна и Херцеговина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Босна и Херцеговина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Bosnia and Herzegovina]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Јован Крстител, Ливно]] (Н)|[[Црква Сите Свети, Ливно]] (Н)|[[Црква Свети Петар и Павле, Ливно]] (Н)|[[Црква Свети Јосиф, Сараево]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Романовци]] (Н) | [[Плехан]] (Н)| [[Црква „Св. Јован“ - Подмилачје]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Челебиќи]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Османлиската Империја === [[Податотека:Flag of the Ottoman Empire.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Османлиската Империја“]] На 22 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Османлиската Империја“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Османлиската Империја можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of the Ottoman Empire]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за финансии (Отоманско Царство)]] (Н)|[[Министерство за правда (Отоманско Царство)]] (Н)|[[Министерство за евкаф]] (Н)|[[Катастарско биро (Отоманско Царство)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за трговија и земјоделство (Отоманско Царство)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за внатрешни работи (Отоманско Царство)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Мапети === [[Податотека:The_Muppets_2022_logo.png|десно|220п|Уредувачки ден „Мапети“]] На 27 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мапети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мапетите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:The Muppets]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Пред да скокнеш]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кермит Жабецот]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Грција === [[Податотека:Küçük_Hasan_Pasha_Mosque_in_Chania,_Crete_001.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Џамии во Грција“]] На 29 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Џамии во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Greece]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Куршумли џамија (Костур)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Никола, Ханија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Градски слики === [[Податотека:Cityscape_(Rozanova,_1912_(Slobodsky)).jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Градски слики“]] На 3 септември 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Градски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за градските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Cityscape paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сан Џорџо Маџоре на самрак]] (Н)|[[Булеварот на капуцините (Моне)]] (Н)|[[Влезот во Големиот канал, Венеција]] (Н)|[[Дуждовата палата, поглед од Сан Џорџо Маџоре (Клод Моне)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Секуларни празници === [[Податотека:Jack-o'-Lantern_2003-10-31.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Секуларни празници“]] На 5 септември 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Секуларни празници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за секуларните празници можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Secular holidays]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !!Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Денот на Канзас‎]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дарвинов ден]] (Н)|[[Ден на трудот]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Пари === [[Податотека:Money bolivar icon.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Пари“]] На 10 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Пари“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите околу парите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Money]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Семис (монета)]] (Н)|[[Аверс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Патака Макао (валутна единица)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Есткоин]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лемки === [[Податотека:Flag_of_Lemkos.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Лемки“]] На 12 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Лемки“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Лемките може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Lemkos]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лемки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стадиони === [[Податотека:Maracana_Stadium_June_2013.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Стадиони“]] На 17 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Стадиони“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за стадионите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Stadiums]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стадион Генерал Сејни Кунче]] (Н)|[[28 Септември (стадион)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Градски стадион Земун]] (Н)|[[Градски стадион Заечар]] (Н)|[[Стадион Вождовац]] (Н)|[[Градски стадион Сурдулица]] (Н)|[[Градски стадион Пожаревац]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Турција === [[Податотека:ExteriorHagiaEirene340msu.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Турција“]] На 19 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Турција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Турција може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Turkey]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Католичка црква „Света Марија“ - Конак]] (Н)|[[Католичка црква „Света Марија“ - Борнова]] (Н)|[[Црква „Свети Стефан“ - Измир]] (Н)|[[Црква Св. Вукол]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Свети Никола“ - Демре]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Германија === [[Податотека:Flag of Germany.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Германија“]] На 24 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Министерства на Германија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Германија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Federal government ministries of Germany]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сојузна канцеларија за администрација]] (Н)|[[Сојузно Министерство за внатрешни работи (Германија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Весници === [[Податотека:Land on the Moon 7 21 1969-repair.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Весници“]] На 26 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Весници “. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за весниците може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Newspapers]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кеса за весници]] (Н)|[[Руско писмо (весник)]] (Н)|[[Илустрирано време (весник)]] (Н)|[[Сакала (весник)]] (Н)|[[Вечер на Казков]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Македонски спорт]] (Н)|[[Кумановски весник]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Торба за испорака на весници]] (Н)|[[Две Републики]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Марка (весник)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Слики кои прикажуваат луѓе === [[Податотека:Mona_Lisa,_by_Leonardo_da_Vinci,_from_C2RMF_retouched.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Слики кои прикажуваат луѓе“]] На 1 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Слики кои прикажуваат луѓе“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за сликите кои прикажуваат луѓе може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Paintings of people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Кралицата (слика)]] (Н)|[[Vairumati]] (Н)|[[Убавата Ангела]] (Н)|[[Eiaha Ohipa ]] (Н)|[[Te tamari no atua]] (Н)|[[Arearea]] (Н)|[[Големиот Буда (слика)]] (Н)|[[Пејзаж, коњ на патот]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Овчарка (слика)]] (Н)|[[Девојка на топка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Изговорете ги нивните имиња]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Семејството Шифенекер]] (Н)|[[Дете со шолја]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Босна и Херцеговина === [[Податотека:Gazi_Husrev-beg's_Mosque_IMG_9523_sarajevo.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Џамии во Босна и Херцеговина“]] На 3 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Џамии во Босна и Херцеговина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Босна и Херцеговина може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Bosnia and Herzegovina]] * од Википедија на босански јазик: ** [[:bs:Kategorija:Džamije u Bosni i Hercegovini]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џамија крал Фахд (Сараево)]] (Н)|[[Џамија Фетхија (Бихаќ)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Дрвени џамии кај Олов]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кизлар-агина џамија (Мркоњиќ Град)]] (Н)|[[Синан-бегова џамија (Чајниче)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Дипломатија === [[Податотека:Negotiations about Iranian Nuclear Program - Foreign Ministers and other Officials of P5+1 Iran and EU in Lausanne.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Дипломатија“]] На 8 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Дипломатија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со дипломатијата може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Diplomacy]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Дејвид Вокер (дипломат)]] (Н)|[[Џој Кере]] (Н)|[[Каи Хелениус]] (Н)|[[Вели Хелениус]] (Н)|[[Енсио Хеланиеми]] (Н)|[[Ерик Асмус]] (Н)|[[Борис Рибкин]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Симон Шен]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дипломатски регистарски таблички]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Албанци по народност === [[Податотека:Albanians_of_Skopje_(1910).jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Албанци по народност“]] На 10 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Албанци по народност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Албанци по народност може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ethnic Albanian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Тајар Тетова]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Мимоза Велиу]] (Н)|[[ Енвер Идризи]] (Н)|[[Ердон Дачи]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фета Фетаи]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Спиритизам === [[Податотека:LLDE_cep_vigne.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Спиритизам“]] На 15 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Спиритизам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со спиритизамот може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Spiritism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Габриел Делан]] (Н)|[[Тиа Неива]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Спиритизам]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стели === [[Податотека:CopanNSouthCatherwood.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Стели“]] На 17 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Стели“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со стелите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Steles]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стела Нигде]] (Н)|[[Камен Есперанца]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лумбардска псефизма]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Молдавија === [[Податотека:Biserica_si_curtea_manastirii_Sucevita.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Молдавија“]] На 22 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Молдавија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Молдавија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Moldova]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Геодетска точка Руди]] (Н)|[[Романски народен крст за спас]] (Н)|[[Црква Свети Каетан, Рашков]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Соборна црква „Рождество Христово“ (Тираспол)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ (Каушени)]] (Н)|[[Соборна црква „Рождество Христово“ (Кишињев)]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Франција === [[Податотека:Flag of France.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Франција“]] На 24 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Министерства на Франција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со министерствата на Франција може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of France]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Венсан Бади]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за култура на Франција]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Жанрови === [[Податотека:Paul_Gustave_Dore_Raven1.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Жанрови“]] На 29 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Жанрови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со жанровите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Genres]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Дневник за Елиза]] (Н)|[[Руска романса]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Црн хумор]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Лили (песна)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Прераскажување на грчка митологија]] (Н)|[[Ден во животот (жанр)]] (Н)|[[Чиста комедија]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Фанк]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кралицата Марго]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Видови куќи === [[Податотека:Rumah_Gadang.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Видови куќи“]] На 31 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Видови куќи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за видовите куќи може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:House types]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Замок Прудник]](Н)|[[Замок Торун]] (Н)|[[Замок Патерно]](Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Барабара]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Викендичка]] (Н)|[[Вила (градба)]] (Н)|[[Вила Медичи (Фјезоле)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Орри (куќа)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цветни слики === [[Податотека:Jan_Davidsz._de_Heem_-_Flower_Still-life_with_Crucifix_and_Skull_-_WGA11259.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цветни слики“]] На 5 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цветни слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за цветните слики може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Flower paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Цвеќиња во кристална вазна]] (Н)|[[Цветно девојче (Ингам)]] (Н)|[[Цвеќиња со два гуштери]] (Н)|[[Цвеќиња во стаклена вазна]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Бели јорговани во стаклена вазна]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Градината на доктор Гаше во Овер]] (Н)|[[Ваза со булки]] (Н)|[[Ваза со бели и црвени каранфили]] (Н)|[[Јоргован (Ван Гог)]] (Н}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Албанија === [[Податотека:Kavajë,_Albania_–_Mosque_1995_01.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Џамии во Албанија“]] На 7 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Џамии во Албанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Албанија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Albania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Џамија замок, Леска]] (Н)|[[Џамија Мирахори]] (Н)|[[Чаршија џамија, Ѓирокастро]] (Н)|[[Чаршија џамија]] (Н)|[[Назиреша џамија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Кралска џамија (Берат)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Теќе џамија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Фламанци === [[Податотека:Flag_of_Flanders.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Фламанци“]] На 12 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Фламанци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Фламанците може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Flemish people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Виктор Дејв]] (Н)|[[Алекс Болаерт]] (Н)|[[Гертруда ван дер Остен]] (Н)|[[Вили Венеман]] (Н))}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ханс Мемлинг]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Претстојни денови == === Производи === [[Податотека:Ford_assembly_line_-_1913.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Производи“]] На 14 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Производи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за производите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Products by type]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Паста од домати]] (Н)|[[Сок од домати]] (Н)|[[Оризово брашно]] (Н)|[[Доматно пире]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]] | {{подреден список|[[Целер во прав]] (Н)|[[Тинктура од канабис]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Фробел подароци]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гроздов сок]] (Н)|[[Фоа гра]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Дрина (цигара)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Песни === [[Податотека:ESC2016_-_Macedonia_02.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Песни“]] На 19 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Песни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за песните може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Songs]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник :Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Видовдан (песна)]] (Н)|[[Палата на Михл]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Империја (песна)]] (Н)}} |- | 3 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 4 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 5 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 6 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 7 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 8 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 9 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 10 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Словенија === [[Податотека:Cerkev_sv._Janeza_Krsnika,_Ribčev_Laz.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Словенија“]] На 21 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Словенија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Словенија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Slovenia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 2 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 3 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 4 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 5 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 6 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 7 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 8 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 9 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 10 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки денови 2024/Известувања]] * [[Википедија:Уредувачки денови 2024/Статистика]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки денови 2024| ]] [[Категорија:Википедија:Викимедија МКД во 2024 година|Уредувачки денови]] nb6urso082ftac5n65br0cbh0bvdxe1 5294043 5293915 2024-11-20T09:04:05Z Jtasevski123 69538 /* Претстојни денови */ 5294043 wikitext text/x-wiki {| style="float:right; width:200px; border:solid #ccc 1px; margin:5px;" |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Wikimedia MKD mk.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Уредувачки денови.svg|150п]] |} {{Кратенка|ВП:УД}} Во текот на 2024 година е планирано да се одржуваат '''[[Википедија:Уредувачки денови|уредувачки денови]]'''. Уредувачките денови се изведуваат во текот на еден ден од 24 часа, со почеток во 00:00&nbsp;ч. и крај во 23:59&nbsp;ч. истиот ден. Предвид се земаат сите создадени или подобрени статии и предлошки на зададената тема од корисници на Википедија на македонски јазик кои ги пријавиле во уредувачкиот ден. '''Напомена:''' Заради избегнување на спротивставени уредувања и пишување на иста статија од двајца или повеќе корисници на Википедија на македонски јазик, секој заинтересиран учесник е пожелно да го пријави своето учество и да избере кои статии ќе ги уредува! == Признанија == Награди ќе им бидат доделени на тројцата најплодотворни учесници кои ќе имаат највисок успех при заедничкото и споено бодување од Уредувачките денови и [[Википедија:Уредувачки викенди 2024|Уредувачките викенди]]. Наградите се во облик на вредносни купони за книги или техничка опрема, и тоа: * Прва награда: купон во вредност од 15.000 денари. * Втора награда: купон во вредност од 9.000 денари. * Трета награда: купон во вредност од 6.000 денари. '''Важно''': За да се освои која било награда, потребно е да се исполнат следните критериуми: * да се учествува во најмалку 100 изданија на уредувачките денови и/или викенди; * да се учествува во барем 10 од 12-те календарски месеци; и * да се создадат или подобрат најмалку 150 статии, предлошки или модули. == Одржани денови == === Воени слики === [[Податотека:Peter Paul Ruben's copy of the lost Battle of Anghiari.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Воени слики“]] На 2 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Воени слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за воените слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:War paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Битката на Александар кај Ис]] (Н)|[[Наполеон на бојното поле кај Ајлау]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Генерали од Првата светска војна]] (Н)|[[Државници од Првата светска војна]] (Н)|[[Поморски офицери од Првата светска војна]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Пошта === [[Податотека:USMailbox1909.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Пошта“]] На 4 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Пошта“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со поштата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Postal systems]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Германски пошти]] (Н)|[[Бугарски пошти]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пост-рестант]] (Н)|[[Поштенско сандаче]] (Н)}} |- | 3 | | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Список на членки во Светскиот поштенски сојуз]] (Н)}} |- | 4 | |[[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Центар за пошта во Кардиф]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Гимнастика === [[Податотека:Gymnastics brokenchopstick.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Гимнастика“]] На 9 јануари 2024 година ќе биде одржан уредувачки ден на тема „Гимнастика“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за гимнастиката може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gymnastics]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Татјана Ананко]] (Н)|[[Олесја Бабушкина]] (Н)|[[Татјана Белан]] (Н)|[[Александар Белановски]] (Н)|[[Јенија Бурло]] (Н)|[[Кајли Диксон]] (Н)|[[Хана Дудзјанкова]] (Н)|[[Ана Глазкова]] (Н)|[[Татјана Григоренко]] (Н)|[[Андреј Кан]] (Н)|[[Наталија Карпенкова]] (Н)|[[Марија Кацјак]] (Н)|[[Игар Казлоу]] (Н)|[[Александр Кружилов]] (Н)|[[Марија Лазук]] (Н)|[[Андреј Лихавицки]] (Н)|[[Зинаида Лунина]] (Н)|[[Настасја Марачкоускаја]] (Н)|[[Глафира Мартинович]] (Н)|[[Ана Мејсак]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Лост наназад]] (Н)|[[Железен крст (гимнастика)]] (Н)|[[Легнато Г]] (Н)|[[Салто наназад]] (Н)|[[Гингер]] (Н)|[[Машка репрезентација во уметничка гимнастика на Ерменија]] (Н)|[[Александра Аристотели]] (Н)|[[Алана Метјус]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Хелена Ракочи]] (Н)|[[Јарослава Бајерова]] (Н)|[[Казухито Танака]] (Н)|[[Сандра Избаша]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Коњ со рачки]] (Н)|[[Мирослав Церар]] (П)}} |- | 5 | [[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Гимнастика на Летните олимписки игри во 1896 година — кругови за мажи]] (Н)|[[ Гимнастика на Летните олимписки игри во 1896 година — вратило за мажи]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Фара Буфаден]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Бошњаци === [[Податотека:Bosnian dance.png|десно|240п|Уредувачки ден „Бошњаци“]] На 11 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Бошњаци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Бошњаци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на босански јазик: ** [[:bs:Kategorija:Bošnjaci]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Елвира Рахиќ]] (Н)|[[Шеки Бихорац]] (Н)|[[Амела Шеховиќ]] (Н)|[[Бошњаци во Србија]] (Н)|[[Златко Топчиќ]] (Н)|[[Македонски Бошњаци]] (П)|[[Косовски Бошњаци]] (П)|[[Осман Хаџиќ]] (Н)|[[Дина Џанковиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Битка кај Азјаго]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Владимир Врањеш]] (Н)|[[Ален Овчина]] (Н)|[[Марин Вегар]] (Н)|[[Бењамин Буриќ]] (Н)|[[Сењамин Буриќ]] (Н)|[[Мирко Херцег]] (Н)|[[Јосип Периќ]] (Н)|[[Дино Хамидовиќ]] (Н)|[[Ибрахим Хасељиќ]] (Н)|[[Дејан Малиновиќ]] (Н)|[[Марко Тарабокија]] (Н)|[[Енид Тахировиќ]] (Н)|[[Мирсад Терзиќ]] (Н)|[[Мухамед Торомановиќ]] (Н)|[[Марко Паниќ]] (Н)|[[Срѓан Предраговиќ]] (Н)|[[Мухамед Мустафиќ]] (Н)|[[Мирко Микиќ]] (Н)|[[Елдар Мемишевиќ]] (Н)|[[Дарко Мартиновиќ]] (Н)|[[Мухамед Мемиќ]] (Н)|[[Фарук Вражалиќ]] (Н)|[[Мухамед Зулфиќ]] (Н)|[[Билал Шуман]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Абдулах Сидран]] (Н)|[[Смаил-ага Ченгиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Албанија === [[Податотека:Qyteti Fier.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Цркви во Албанија“]] На 16 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Албанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Албанија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Albania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Црква „Света Богородица Влахернска“ - Берат]] (Н)|[[Црква „Света Троица“ - Белград (Албанија)]] (Н)|[[Манастир „Света Богородица“ - Звернец]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Јован Владимир“ - Елбасан]] (П)|[[Црква „Св. Богородица“ - Елбасан]] (Н)|[[Црква „Св. Стефан“ - Блиниш]] (Н)|[[Црква „Св. Богородица“ - Леуса]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Јован Владимир“ - Елбасан]] (Н)|[[Црква Мармирои]] (Н)|[[Црква „Пресвето Срце Исусово“ - Тирана]] (Н)|[[Манастир „Св. Јован Крстител“ - Москополе]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Михаил“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Пресвета Богородица“ - Москополе]] (Н)|[[Црква „Св. Илија“ - Москополе]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква „Света Марија“ - Сиња]] (Н)|[[Црква „Св. Михаил“ - Белград]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор“ - Белград]] (Н)|[[Катедрала Успение на Пресвета Богородица (Белград)]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Шелчан]] (Н) }} |- | 7 | [[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Манастир Дувјан]] (Н)|[[Соборна црква Христово Воскресение]] (Н)|[[Катедрала „Свети Стефан“ - Скадар]] (Н)|[[Византиска црква, Лин]] (Н)|[[Црква „Св. Троица“ - Лавдар]] (Н)|[[Црква на Успение на Богородица, Лабове е Криќит]] (Н)}} |- | 8 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Димитриј“ - Туминец]] (Н)|[[Црква „Св. Варвара“ - Лин]] (Н)|[[Црква „Св. Панталејмон“ - Тушемишта]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лов === [[Податотека:Paul Childerley driven hunt Finland 06.png|десно|240п|Уредувачки ден „Лов“]] На 18 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лов“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со ловот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Hunting]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Ловечка торба]] (Н)|[[Џорџ Џон Нобл]] (Н)|[[Ловечко куче]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Замок Валдемар]] (Н)|[[Бич ложа и галерија]] (Н)|[[Замок Монпупон]] (Н)|[[Замок Бриген]] (Н)|[[Копје за свиња]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Лов на Максимилијан]] (Н)|[[Речен пејзаж со лов на свињи]] (Н)|[[Лов на лавови (Делакроа)]] (Н)|[[Домот на ловецот]] (Н)|[[Плен (слика)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бамби-ефект]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Партија на грчки ловци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лизгање === [[Податотека:Le Supreme Bon Ton 9 Ice Skating.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Лизгање“]] На 23 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лизгање“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со лизгањето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Skating]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] |{{подреден список|[[Џојс Коутс]] (Н)|[[Зденек Паздирек]] (Н)|[[Карена Ричардсон]] (Н)|[[Сара Арнолд]] (Н)|[[Пол Аскам]] (Н)|[[Кеј Барсдел]] (Н)|[[Ендрју Нејлор]] (Н)|[[Линда Бернард]] (Н)|[[Брајан Покар]] (Н)|[[Лиза Кушли]] (Н)|[[Нил Кушли]] (Н)|[[Ерика Рисеу]] (Н)|[[Роберт Пакстон (уметничко лизгање)]] (Н)|[[Бриџит Адамс]] (Н)|[[Никол Орфорд]] (Н)|[[Ерика Батчелор]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лизгалки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Турција === [[Податотека:Flag of Turkey.svg|десно|240п|Уредувачки ден „Министерства на Турција“]] На 25 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Турција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Турција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of Turkey]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за животна средина, урбанизација и климатски промени (Турција)]] (Н)|[[Министерство за труд и социјално осигурување (Турција)]] (Н)|[[Министерство за трезор и финансии]] (Н)|[[Министерство за царина и монополи (Турција)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Министерство за правда (Турција)]] (Н)|[[Министерство за индустрија и технологија (Турција)]] (Н)|[[Министерство за млади и спорт (Турција)]] (Н)|[[Министерство за трговија (Турција)]] (Н)|[[Министерство за земјоделство и шумарство (Турција)]] (Н)|[[Министерство за култура и туризам (Турција)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ванила === [[Податотека:Vanilla 6beans.JPG|десно|130п|Уредувачки ден „Ванила“]] На 30 јануари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Ванила“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ванилата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vanilla]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ванилин шеќер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Колачиња и крем]] (Н)|[[Кока-кола црна цреша ванила]] (Н)|[[Vanilla moonii]] (Н)|[[Vanilla roscheri]] (Н)|[[Vanilla raabii]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Наван (ликер)]] (Н)|[[Ликор 43]] (Н)|[[Галијано (ликер)]] (Н)|[[Vanilla shenzhenica]] (Н)|[[Vanilla somae]] (Н)|[[Vanilla andina]] (Н)|[[Vanilla siamensis]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Vanilla aphylla]] (Н)|[[Vanilla bahiana]] (Н)|[[Хамер (коктел)]] (Н)| [[Праска Мелба]] (Н)|[[Путер пекан]] (Н)|[[Туака]] (Н)|[[А&В крем сода]] (Н)|[[ТониКол]] (Н)|[[Пакола]] (Н)|[[Бран од малина]] (Н)|[[Торта со крем од портокал]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Поморски слики === [[Податотека:1893 chromolithograph - Nature in Descending Regions.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Поморски слики“]] На 1 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Поморски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за поморските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Maritime paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сена кај Руан]] (Н)|[[Сена во Порт-Марли, купишта песок]] (Н)|[[Морско пристаниште на зајдисонце]] (Н)|[[Сена во Аргентеј (Сизлеј)]] (Н)|[[Речен пејзаж со ферибот]] (Н)|[[Мировен - погреб на море]] (Н)|[[Ленук (Тријк)]] (Н)|[[Сонот на архитектот]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Аржантејскиот басен со една едрилица]] (Н)|[[Риболовци на Сена кај Поаси]] (Н)|[[На кајче (Мане)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Рибарски чамци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Зеленчуци === [[Податотека:Kleinmarkthalle Frankfurt Gemüsestand.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Зеленчуци“]] На 6 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Зеленчуци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за зеленчуци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vegetables]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Зелка со кадрави лисја]] (Н)|[[Ендивија]] (Н)|[[Кинеска зелка]] (Н)|[[Пипер Сандија]] (Н)|[[Гало]] (Н)|[[Масло од памучно семе]] (Н)|[[Голема кокцинија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црвена зелка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Ванкаи]] (Н)|[[Тајландски модар патлиџан]] (Н)|[[Миога]] (Н)|[[Хмељ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Марионети === [[Податотека:150 Yrs Old Puppets restored by Ramdas Padhye.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Марионети“]] На 8 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Марионети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за марионети можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Puppets]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гињола]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Рамен Ерик]] (Н)|[[Петрушка (лик)]] (Н)|[[Марота]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Хрвати === [[Податотека:Croats.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Хрвати“]] На 13 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Хрвати“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Хрвати можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на хрватски јазик: ** [[:hr:Kategorija:Hrvati]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:GeceVicius|GeceVicius]] | {{подреден список|[[Мирослав Беговиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Маглов]] (Н)|[[Дориќ]] (Н)|[[Параќ]] (Н)|[[Дошен]] (Н)|[[Шепиќ]] (Н)|[[Мајиќ]] (Н)|[[Леко]] (Н)|[[Паури]] (Н)|[[Маричиќ]] (Н)|[[Дадиќ]] (Н)|[[Магаш]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Павао Вук-Павловиќ]] (Н)|[[Љубо Јелчиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Чевли === [[Податотека:Mens' ballroom shoes, Eurodance CZ.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Чевли“]] На 15 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Чевли“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за чевлите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Shoes]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Балетанка]] (Н)|[[Потпетица]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Балетанки]] (Н)|[[Фламенко чевли]] (Н)|[[Чевли за палуба]] (Н)|[[Џез чевли]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Романија === [[Податотека:Biserica de Rit Vechi.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Цркви во Романија“]] На 20 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Романија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Романија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Romania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црквата Свети Ѓорѓи, Карансебеш]] (Н)|[[Катедрала Успение на Богородица, Сату Маре]] (Н)|[[Реформирана црква со синџири во Сату Маре]] (Н)|[[Црква Стаматинска]] (Н)|[[Катедрала Успение на Марија, Баја Маре]] (Н)|[[Црква Сапиенсеи]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Романска соборна црква во Темишвар]] (Н))|[[Српска соборна црква во Темишвар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Банкарство === [[Податотека:Emojione 1F3E6.svg|десно|200п|Уредувачки ден „Банкарство“]] На 22 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Банкарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за банкарството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Banking]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[ICA Банка]] (Н)|[[S-Банка]] (Н)|[[Теско Банка]] (Н)|[[Банка на Сенсбери]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дигитален паричник]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Холандија === [[Податотека:Rijkswapen der Nederlanden.svg|десно|200п|Уредувачки ден „Министерства на Холандија“]] На 27 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Холандија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Холандија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of the Netherlands]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за финансии (Холандија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џинови === [[Податотека:The Giant by Goya.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Џинови“]] На 29 февруари 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Џинови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џинови можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Giants]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пангу]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Радиологија === [[Податотека:Medical X-Ray imaging TIN07 nevit.jpg|десно|180п|Уредувачки ден „Радиологија“]] На 5 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Радиологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии поврзани со радиологијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Radiology]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Гадодијамид]] (Н) |[[VGT-309]] (Н)|[[Јопромид]] (Н)|[[Јопентол]] (Н)|[[Суперпарамагнетни железни платински честички]] (Н)|[[Релмапиразин]] (Н)|[[Јотролан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Иригографија]] (Н)|[[Миелографија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Мостови === [[Податотека:The ´Friendship Bridge´ between Paraguay and Brazil2.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Мостови“]] На 7 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мостови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мостови можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Bridges]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Горенички мост]] (Н)|[[Камен мост (Богомила)]] (Н)|[[Ѓаволски мост (Беласица)]] (Н)|[[Висечки мост]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ангелов мост (Тарту)]] (Н)|[[Ѓаволски мост (Тарту)]] (Н) }} |- | 3 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Предлошка:Мостови на Венетик]] (П)|[[Белкаменски мост]] (Н)|[[Елешки мост]] (Н)|[[Шејтан-мост]] (Н)|[[Крушевски мост]] (Н)|[[Хасанов мост]] (Н)|[[Правишки мост]] (Н)|[[Влахов мост]] (Н)|[[Горгиев мост]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Црногорци === [[Податотека:Montenegrin Officials, Wyon, 1904.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Црногорци“]] На 12 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Црногорци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Црногорци можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на српскохрватски јазик: ** [[:sh:Kategorija:Crnogorci]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Сретен Асановиќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Огњен Спахиќ]] (Н|[[Ќамил Сијариќ]] (Н)|[[Чедо Вуковиќ]] (Н)|[[Вук Врчевиќ]] (Н)|[[Воислава Латковиќ]] (Н)|[[Мартин Сегон]] (Н)|[[Душан Ѓуришиќ]] (Н))}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вуко Борозан]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Хрватски Црногорци]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Урагани === [[Податотека:Dramatic Views of Hurricane Florence from the International Space Station From 9 12 (42828603210).jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Урагани“]] На 14 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Урагани“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за урагани можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Tropical cyclones]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Тајфун Хаијан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ураган Бејкер (1950)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Бугарија === [[Податотека:Vidin St Demetrius Cathedral 2.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Бугарија“]] На 19 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Бугарија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии за црквите во Бугарија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на бугарски јазик: ** [[:bg:Категория:Църкви в България]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Илија, Бобошево]] (Н)|[[Црква Света Богородица, Бобошево]] (Н)|[[Црква Свети Теодор, Бобошево]] (Н)|[[Црква Свети Атанасиј, Бобошево]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Предлошка:Цркви во Несебар]] (Н)|[[Предлошка:Епархии на БПЦ]] (Н)|[[Црква „Св. Стефан“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Пресвета Богородица Елеуса“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Климент“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Св. Димитриј“ - Несебар]] (Н)|[[Црква „Воведение на Пресвета Богородица“ - Самоков]] (Н)|[[Црква „Св. Јован Претеча“ - Јаново]] (Н)|[[Црква „Св. Јован Рилски“ – Малки Цалим]] (Н)|[[Црква „Св. Марина“ – Белица]] (Н)|[[Црква „Св. Антониј“ – Мелник]] (Н)|[[Црква „Св. Никола“ – Пирин]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Тркалезна црква]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Злато === [[Податотека:Gold-crystals.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Злато“]] На 21 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Злато“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии во врска со златото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gold]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Варк]] (Н)|[[Златно мочуриште на Кален]] (Н)|[[Кинебар]] (Н)|[[Музеј на злато Калима]] (Н)|[[Музеј на златна земја]] (Н)|[[Тои музеј на злато]] (Н)|[[Музеј на злато во Астурија]] (Н)|[[Музеј на злато во Далонега историски локалитет]] (Н)|[[Нов музеј на злато во градот Тајпеј]] (Н)|[[Музеј на злато, Богота]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Златофилност]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Русија === [[Податотека:Flag of Russia.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Русија“]] На 26 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Русија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата во Русија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на руски јазик: ** [[:ru:Категория:Федеральные министерства Российской Федерации]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за надворешни работи на Руската Федерација]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Документарен центар за наследство]] (Н)|[[Аишат Магомедовна Магомедова]] (Н)|[[Семјон Илич Михајловски]] (Н)|[[Глеб Сергеевич Лебедев]] (Н)|[[Серафима Евгениевна Никитина]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Членови на кралски семејства === [[Податотека:Heraldic Royal Crown (Common).svg|десно|200п|Уредувачки ден „Членови на кралски семејства“]] На 28 март 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Членови на кралски семејства“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за членови на кралски семејства можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Royalty]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Velkovski.b|Velkovski.b]] | {{подреден список|[[Хусеин, престолонаследник на Јордан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Луј IV Прекуморски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Едрење === [[Податотека:420 Class Dinghies with spinnakers.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Едрење“]] На 2 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Едрење“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со едрењето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Sailing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ансис Дејл]] (Н)|[[Талиб Салим Ал-Мајвали]] (Н)|[[Ширахама Кенки]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Марина]] (Н)|[[Глисер]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Црвен крст и Црвена полумесечина === [[Податотека:Red Cross, Red Crescent, Red Crystal logo.svg|десно|230п|Уредувачки ден „Црвен крст и Црвена полумесечина“]] На 4 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Црвен крст и Црвена полумесечина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Црвениот крст и Црвената полумесечина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:International Red Cross and Red Crescent Movement]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црвен крст на Боцвана]](Н) | [[Црвена полумесечина во Јемен]] (Н) | [[Црвен крст на Демократска Република Конго]] (Н)| [[Црвен крст на Мали]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црвен крст на Словенија]] (Н)|[[Црвен крст на Хрватска]] (Н)|[[Црвен крст на Естонија]] (Н)|[[Меѓународен музеј на Црвен крст и Црвена полумесечина]] (Н)|[[Сиви дами]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гијом Анри Дифур]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Роми === {{главна|Википедија:Меѓународен ден на Ромите 2024}} [[Податотека:Emil Volkers Zigeunerlager vor Düsseldorf.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Роми“]] На 9 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Роми“. Потфатот бил дел од иницијативата за одбележување на Меѓународниот ден на Ромите во 2024 година во повеќе земји во светот, поттикната од страна на Викимедија Србија, којашто имала за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со Ромите и ромската култура на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за и во врска со Ромите било препорачано да се користи [[meta:International Roma Day Edit-a-thon 2024/Article lists#People|потсписокот на предложени личности]] во рамки на глобалната иницијатива „Меѓународен ден на Ромите 2024“. ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Јохан Тролман]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Kostovska|Kostovska]] | {{подреден список|[[Анели Сари]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Marija Boshevska11|Marija Boshevska11]] | {{подреден список|[[Маноло Каракол]] (Н)}} |- | 4 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Лавовите на Бреда Солини]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фински Роми]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Вакцини === [[Податотека:Smallpox vaccine.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Вакцини“]] На 11 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Вакцини“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со вакцините можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Vaccines]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Светски ден на вакцината против СИДА]] (Н) | [[Соработка за откривање вакцина против СИДА]] (Н) | [[Јужноафриканска иницијатива за вакцина против СИДА]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[IIBR-100]] (Н)}} {{подреден список|[[Вакцина против лајшманиоза]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вакцина против грип]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Танц === [[Податотека:Two dancers.jpg|десно|170п|Уредувачки ден „Танц“]] На 16 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Танц“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со танцот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Dance]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Силвина Фабарс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Руски балет]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џера (танц)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Хрватска === [[Податотека:Crkva sv. Križa u Ninu 2010.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Хрватска“]] На 18 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Хрватска“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Хрватска можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на хрватски јазик: ** [[:hr:Kategorija:Crkve u Hrvatskoj]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Архангел Михаил“ - Осиек]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бјеловарска катедрала]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Св. Таткото на Никола во Липница]] (Н)|[[Црква Св. Никола во Риека]] (Н)| [[Црквата Св. Петка во Бановци]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кафе === [[Податотека:Roasted coffee beans.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Кафе“]] На 23 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Кафе“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите на теми во врска со кафето можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Coffee]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кафе Маракатура]] (Н)|[[Кона (кафе)]] (Н)|[[Либериско кафе]] (Н)|[[Пибери]] (Н)|[[Чај од листови од кафе]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Е-61]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Полска === [[Податотека:Flag of Poland.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Полска“]] На 25 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Полска“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Полска можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на полски јазик: ** [[:pl:Kategoria:Polskie ministerstwa]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Марта Боберска]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Славомир Новак]] (Н)| [[Збигњев Ринасиевич]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кажимјеж Соснковски]] (Н)|[[Министерство за правда (Полска)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Историски книги === [[Податотека:Books at the Bisbee Historical Museum, Arizona.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Историски книги“]] На 30 април 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Историски книги“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за историски книги можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:History books]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Митолошки слики === [[Податотека:Peter Paul Rubens - The Fall of Phaeton (National Gallery of Art).jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Митолошки слики“]] На 2 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Митолошки слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за митолошки слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mythological paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Грабнувањето на Сабињанките (Пусен)]] (Н)|[[Грабнувањето на Сабињанките (Рубенс)]] (Н)|[[Грабнувањето на Левкиповите ќерки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Семејства === [[Податотека:Paus family portrait NFB-18645.jpg|десно|180п|Уредувачки ден „Семејства“]] На 7 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Семејства“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со семејствата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Families]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Abnormalcy333|Abnormalcy333]] | {{подреден список|[[Семејството Адамс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Пипин Италијански]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Луѓе од Србија=== [[Податотека:Flag of Serbia (Pantone).svg|десно|180п|Уредувачки ден „Луѓе од Србија“]] На 9 мај 2024 година e одржан уредувачки ден на тема „Луѓе од Србија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со луѓето од Србија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Serbian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Стојан Аралица]] (Н)|[[Исидора Бјелица]] (Н)|[[Гордана Куиќ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Археолошки наоѓалишта во Прилепско === [[Податотека:Macedonian archaeology stub icon.svg|десно|120п|Уредувачки ден „Археолошки наоѓалишта во Прилепско“]] На 14 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Археолошки наоѓалишта во Прилепско“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за археолошките наоѓалишта во Прилепско било препорачано да се користи извадок од следната книга којашто е достапна на Википедија на македонски јазик: * Коцо, Димче (1996). [https://upload.wikimedia.org/wikipedia/mk/e/ef/Материјал.pdf Археолошка карта на Република Македонија]. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069. '''Забелешка:''' Препорачано било изборот на статии да се врши од следниот список на Википедија на македонски јазик: * [[Список на археолошки наоѓалишта во Прилепско]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кале (Врпско)]] (Н)|[[Црквиште (Врпско)]] (Н)|[[Галичанска Рудина]] (Н)|[[Црква Св. Атанас (Галичани)]] (Н)|[[Грамаѓе (Дрен)]] (Н)|[[Џиџево (Дрен)]] (Н)}|[[Кркулка (Дрен)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Вирои (Чумово)]] (Н)|[[Табачица (Чумово)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Корита (Прилепец)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Црна Гора=== [[Податотека:St. Eustathius Church (1770) in Dobrota, Montenegro.jpg|десно|220п|Уредувачки Ден „Цркви во Црна Гора“]] На 16 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Црна Гора“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со црквите во Црна Гора можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Montenegro]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Соборна црква во Подгорица]] (Н)|[[Катедрала Свети Трипун]] (Н)|[[Црква Светото Срце Исусово (Подгорица)]] (Н)| [[ Црква Свети Трифун во Мориње]] (Н)|[[Црква Св.Трипун во Мркови]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Влашка црква (Цетиње)]] (Н)|[[Црква „Св. Спас“ (Граховац)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Мрежни места=== [[Податотека:Early internet (cropped).png|десно|220п|Уредувачки Ден „Мрежни места“]] На 21 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мрежни места“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со мрежните места можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Websites]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[FlyerTalk]] (Н)|[[Електронски дневник]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Мој термин (апликација)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Занимања=== [[Податотека:WomanFactory1940s.jpg|десно|220п|Уредувачки Ден „Занимања“]] На 23 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Занимања“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со занимања можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Occupations]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Анестезиолог]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список| |[[Кустос]] (Н)| |[[Андреј Волни]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Министерства во Португалија=== [[Податотека:Flag of Portugal.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Португалија“]] На 28 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Португалија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Португалија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government of Portugal]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за територијална кохезија (Португалија)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за образование, наука и иновации (Португалија)]] (Н)|[[Министерство за земјоделство и рибарство (Португалија)]] (Н)|[[Министерство за надворешни работи (Португалија)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за култура (Португалија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Верски дела=== [[Податотека:Religious symbols collage.png|десно|280п|Уредувачки ден „Верски дела“]] На 30 мај 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Верски дела“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за верските дела можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Works about religion]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Сараевска хагада]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Библија за Исусовата приказна]] (Н)|[[Библија приказна за големата слика]] (Н)|[[Библиска приказна]] (Н)|[[Библија за деца]] (Н)|[[Чудесна книга на библиски приказни]] (Н)|[[Детска песнарка]] (Н)|[[Четири принцови]] (Н)|[[Христијанска година]] (Н)|[[Лицата на Исус]] (Н)|[[Изложба на верата]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Падот на проклетите (Рубенс)]] (Н)|[[Големиот страшен суд]] (Н)|[[Страшниот суд (Мемлинг)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Пејсажни слики=== [[Податотека:Landscape at Sunset MET DP146446.jpg|десно|240п|Уредувачки ден „Пејсажни слики“]] На 4 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Пејсажни слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за пејсажните слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Landscape paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Парк Вивенхо (слика)]] (Н)|[[Живот на село]] (Н)|[[Пристаниште во Ла Рошел]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сена во Аниер]] (Н)|[[Сена во Аржантеј]] (Н)|[[Поглед од Руел]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Образование=== [[Податотека:Предавање на Дан Шехтман во Институтот за хемија, ПМФ, Скопје 28.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Образование“]] На 6 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Образование“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за образование можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Education]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за образование (Бахреин)]] (Н)| [[Образование на Кајманските Острови]] (Н) | [[Список на училишта на Кајманските Острови]] (Н) | [[Веслејан христијанска академија (Кајмански Острови)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Основно образование]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Естонска академија за музика и театар]] (Н)|[[Гимназија Мина Харма]] (Н)|[[Маи Колосова]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Учење базирано на проекти]] (Н)}} |} ===Словенци по народност=== [[Податотека:Flag_of_Slovenia.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Словенци по народност“]] На 11 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Словенци по народност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Словенци по народност можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ethnic Slovene people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Славко Југ]] (Н)|[[Јожеф Штефан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Корушки селански бунт]] (Н)|[[Историја на Истра]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===ТВ канали емитувани во Македонија=== [[Податотека:MRT_Center_3.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „ТВ канали емитувани во Македонија“]] На 13 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „ТВ канали емитувани во Македонија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ТВ каналите емитувани во Македонија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Television channels in North Macedonia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[ТВ Куманово]] (Н)|[[1ТВ (Македонски ТВ-канал)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Арена Спорт]] (Н)|[[Star Crime]] (Н)|[[Cinemax ]] (Н)|[[FX Life]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Комунизам=== [[Податотека:Hammer_and_sickle.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Комунизам“]] На 18 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Комунизам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со комунизмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Communism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Комунистичка партија]] (Н)|[[Прва интернационала]] (Н)|[[Работничко движење]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ренато Рабело]] (Н)| [[Жоао Амазонас]] (Н)|[[Елза Фернандес]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Буржоазија]] (Н)|[[Другар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Грција=== [[Податотека:Ομορφοκκλησιά,_Γαλάτσι_8386.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Цркви во Грција“]] На 20 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Greece]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bjankuloski06|Б. Јанкулоски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Петар и Павле“ - Либаново]] (Н) | [[Црква „Св. Атанасиј“ - Либаново]] (Н) | [[Црква „Св. Димитриј“ - Кронцелево]] (Н) | [[Црква „Св. Петка“ - Воден]] (Н) | [[Црква „Пресвета Богородица Гаваљотица“]] (Н) | [[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Црнешево]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Црвена црква]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Катедрала Света Троица (Атина)]] (Н)| [[Катедрала Свети Григориј Просветител (Атина)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Критска православна црква]] (Н)|[[Катедрала Свети Тит]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:SpectralWiz|SpectralWiz]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Авдела]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Стихази]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Дуско]] (Н)|[[Црква „Св. Спиридон“ - Родос]] (Н)|[[Црква „Св. Атанасиј“ - Тороник]] (Н)|[[Црква „Св. Никола“ - Вич]] (Н)|[[Забрдски манастир]] (Н)|[[Црква „Св. Теодор Стратилат“ - Мавронорес]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Ветерници=== [[Податотека:Goliath_Poldermolen.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Ветерници“]] На 25 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Ветерници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со ветерниците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Windmills]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Алболафија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ветерница во Меленци]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ветерници во Миконос]] (Н)}} |} ===Министерства на Шпанија=== [[Податотека:Flag of Spain.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Шпанија“]] На 27 јуни 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Шпанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Шпанија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of Spain]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Роса Агилар]] (Н)|[[Магдалена Алварез]] (Н)|[[Кристина Алберди]] (Н)|[[Бибијана Аидо]] (Н)|[[Сара Агесен]] (Н)|[[Кристина Гармендија]] (Н)|[[Тринидад Хименес]] (Н)|[[Ана Мато]] (Н)|[[Марија Марторел]] (Н)|[[Вирџинија Мари]] (Н)|[[Милагрос Маркос]] (Н)|[[Адријана Малдонадо Лопез]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Министерство за еднаквост (Шпанија)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за млади и деца]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Министерство за млади и деца]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Правда=== [[Податотека:Justice_scale_silhouette,_medium.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Правда“]] На 2 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Правда“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со правдата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Justice]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Одмазда]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Смртна казна во Албанија]] (Н) | [[Смртна казна во Авганистан]] (Н) | [[Смртна казна во Алжир ‎]] (Н) | [[Смртна казна во Андора]] (Н) | [[Смртна казна во Ангола]] (Н) | [[Смртна казна во Аргентина]] (Н) | [[Смртна казна во Аруба]] (Н) | [[Смртна казна во Австрија]] (Н) |[[Смртна казна во Азербејџан]] (Н) |[[Смртна казна во Белгија]] (Н) | [[Смртна казна во Бенин]] (Н) | [[Смртна казна во Бутан]] (Н) | [[Смртна казна во Боливија]] (Н) |[[Смртна казна во Босна и Херцеговина]] (Н) |[[Смртна казна во Зимбабве]] (Н) | [[Смртна казна во Замбија]] (Н) | [[Смртна казна во Венецуела]] (Н) | [[Смртна казна во Узбекистан]] (Н) | [[Смртна казна во Македонија]] (Н) | [[Смртна казна во Оман]] (Н) }} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Бруталистички архитекти=== [[Податотека:Pošta_vo_Skopje,_Macedonia.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Бруталистички архитекти“]] На 4 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Бруталистички архитекти“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за бруталистичките архитекти можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Brutalist architects]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џон Банкрофт (архитект)]] (Н)|[[Карел Прагер]] (Н)|[[Алиша Казанига]] (Н)|[[Михаило Јанковиќ]] (Н)| [[Вера Мачонинова]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Жорж-Пјер Дибоа]] (Н)|[[Михаило Чанак]] (Н)|[[Пјер Дебо]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Списанија=== [[Податотека:German_Printmagazines.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Списанија“]] На 9 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Списанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за списанијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Magazines]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Емитер]] (Н)|[[Авто Плус]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Форбс Шпанија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Лужички Срби=== [[Податотека:Flag_of_Sorbs.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Лужички Срби“]] На 11 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Лужички Срби“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Лужичките Срби можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Sorbian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Алберт Звар]] (Н)| [[Јуриј Кох]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Чимислав]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Цркви во Украина=== [[Податотека:Nativity_of_the_Theotokos_Church,_Kryvyi_Rih.jpeg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Украина“]] На 16 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Украина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Украина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Ukraine]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кирилски манастир, Киев]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Социјализам=== [[Податотека:Red flag waving.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Социјализам“]] На 18 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Социјализам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со социјализмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Socialism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Наемен труд]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Раскази за животни=== [[Податотека:Further Adventures of Lad cover.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Раскази за животни“]] На 23 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Раскази за животни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со расказите за животни можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Short stories about animals]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Украдениот бел слон]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Тунтунир Бои]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Забава=== [[Податотека:Metropolitan Opera House, a concert by pianist Josef Hofmann - NARA 541890 - Edit.jpg|десно|230п|Уредувачки ден „Забава“]] На 25 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Забава“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со забавата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Entertainment]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гамбит]] (Н)|[[Прифатен дамски гамбит]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Млеко=== [[Податотека:Milk_glass.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Млеко“]] На 30 јули 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Млеко“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за млекото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Milk]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Трапист (сирење)]] (Н)|[[Тврдо сирење]] (Н)|[[Полутврдо сирење]] (Н)|[[Многу тврдо сирење]] (Н)|[[Меко сирење]] (Н)|[[Топено сирење]] (Н)|[[Бофор (сирење)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Историски слики=== [[Податотека:Benjamin_West_005.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Историски слики“]] На 1 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Историски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со историските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:History paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Алегорија на верата]] (Н)|[[Таковско востание (слика)]] (Н)|[[Единаесет цезари]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Полиција=== [[Податотека:HH_Polizeihauptmeister_MZ.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Полиција“]] На 6 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Полиција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за полицијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Law enforcement]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Обезбедувач]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Правен институт „Орел“ на Министерство за внатрешни работи на Русија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Наполеон=== [[Податотека:Bonaparte_David_Charlottenburg.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Наполеон“]] На 8 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Наполеон“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Наполеон Бонапарт можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Napoleon]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Наполеон I на царскиот престол]] (Н)|[[Бонапарт пред сфингата]] (Н)|[[Битката кај Аустерлиц, 2 декември 1805 година (Жерар)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Емили Луиз Боарне]] (Н)|[[Аглаe Oгие]] (Н)|[[Адел Дишател]] (Н)|[[Мадам де Ремиза]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Рутенијци === [[Податотека:Наймолодший_путник_Нусьо_Дорожинський_з_паломницьким_прапором.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Рутенијци“]] На 13 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Рутенијци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Рутенијците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ruthenian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Семејство Калаур]] (Н)|[[Крал на Рутенија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лeв I Галициски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Риболов=== [[Податотека:Ribolov_Dojransko_ezero.JPG|десно|220п|Уредувачки ден „Риболов“]] На 15 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Риболов“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со риболовот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Fishing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Норебо]] (Н)|[[Руска куќа за кавијар]] (Н)|[[Музеј на маркер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Рибар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Босна и Херцеговина === [[Податотека:Katolička_crkva_-_panoramio.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Босна и Херцеговина“]] На 20 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Цркви во Босна и Херцеговина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Босна и Херцеговина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Bosnia and Herzegovina]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Јован Крстител, Ливно]] (Н)|[[Црква Сите Свети, Ливно]] (Н)|[[Црква Свети Петар и Павле, Ливно]] (Н)|[[Црква Свети Јосиф, Сараево]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Романовци]] (Н) | [[Плехан]] (Н)| [[Црква „Св. Јован“ - Подмилачје]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Св. Никола“ - Челебиќи]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Османлиската Империја === [[Податотека:Flag of the Ottoman Empire.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Османлиската Империја“]] На 22 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Министерства на Османлиската Империја“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Османлиската Империја можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of the Ottoman Empire]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Министерство за финансии (Отоманско Царство)]] (Н)|[[Министерство за правда (Отоманско Царство)]] (Н)|[[Министерство за евкаф]] (Н)|[[Катастарско биро (Отоманско Царство)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Министерство за трговија и земјоделство (Отоманско Царство)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за внатрешни работи (Отоманско Царство)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Мапети === [[Податотека:The_Muppets_2022_logo.png|десно|220п|Уредувачки ден „Мапети“]] На 27 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Мапети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мапетите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:The Muppets]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Пред да скокнеш]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кермит Жабецот]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Грција === [[Податотека:Küçük_Hasan_Pasha_Mosque_in_Chania,_Crete_001.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Џамии во Грција“]] На 29 август 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Џамии во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Greece]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Куршумли џамија (Костур)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Црква Свети Никола, Ханија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Градски слики === [[Податотека:Cityscape_(Rozanova,_1912_(Slobodsky)).jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Градски слики“]] На 3 септември 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Градски слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за градските слики можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Cityscape paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сан Џорџо Маџоре на самрак]] (Н)|[[Булеварот на капуцините (Моне)]] (Н)|[[Влезот во Големиот канал, Венеција]] (Н)|[[Дуждовата палата, поглед од Сан Џорџо Маџоре (Клод Моне)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Секуларни празници === [[Податотека:Jack-o'-Lantern_2003-10-31.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Секуларни празници“]] На 5 септември 2024 година е одржан уредувачки ден на тема „Секуларни празници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за секуларните празници можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Secular holidays]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !!Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Денот на Канзас‎]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дарвинов ден]] (Н)|[[Ден на трудот]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Пари === [[Податотека:Money bolivar icon.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Пари“]] На 10 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Пари“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите околу парите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Money]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Семис (монета)]] (Н)|[[Аверс]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Патака Макао (валутна единица)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Есткоин]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лемки === [[Податотека:Flag_of_Lemkos.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Лемки“]] На 12 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Лемки“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Лемките може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Lemkos]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лемки]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стадиони === [[Податотека:Maracana_Stadium_June_2013.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Стадиони“]] На 17 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Стадиони“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за стадионите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Stadiums]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стадион Генерал Сејни Кунче]] (Н)|[[28 Септември (стадион)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Градски стадион Земун]] (Н)|[[Градски стадион Заечар]] (Н)|[[Стадион Вождовац]] (Н)|[[Градски стадион Сурдулица]] (Н)|[[Градски стадион Пожаревац]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Турција === [[Податотека:ExteriorHagiaEirene340msu.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Турција“]] На 19 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Турција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Турција може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Turkey]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Католичка црква „Света Марија“ - Конак]] (Н)|[[Католичка црква „Света Марија“ - Борнова]] (Н)|[[Црква „Свети Стефан“ - Измир]] (Н)|[[Црква Св. Вукол]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Свети Никола“ - Демре]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Германија === [[Податотека:Flag of Germany.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Германија“]] На 24 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Министерства на Германија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за министерствата на Германија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Federal government ministries of Germany]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сојузна канцеларија за администрација]] (Н)|[[Сојузно Министерство за внатрешни работи (Германија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Весници === [[Податотека:Land on the Moon 7 21 1969-repair.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Весници“]] На 26 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Весници “. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за весниците може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Newspapers]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кеса за весници]] (Н)|[[Руско писмо (весник)]] (Н)|[[Илустрирано време (весник)]] (Н)|[[Сакала (весник)]] (Н)|[[Вечер на Казков]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Македонски спорт]] (Н)|[[Кумановски весник]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Торба за испорака на весници]] (Н)|[[Две Републики]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Марка (весник)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Слики кои прикажуваат луѓе === [[Податотека:Mona_Lisa,_by_Leonardo_da_Vinci,_from_C2RMF_retouched.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Слики кои прикажуваат луѓе“]] На 1 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Слики кои прикажуваат луѓе“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за сликите кои прикажуваат луѓе може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Paintings of people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Кралицата (слика)]] (Н)|[[Vairumati]] (Н)|[[Убавата Ангела]] (Н)|[[Eiaha Ohipa ]] (Н)|[[Te tamari no atua]] (Н)|[[Arearea]] (Н)|[[Големиот Буда (слика)]] (Н)|[[Пејзаж, коњ на патот]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Овчарка (слика)]] (Н)|[[Девојка на топка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Изговорете ги нивните имиња]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Семејството Шифенекер]] (Н)|[[Дете со шолја]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Босна и Херцеговина === [[Податотека:Gazi_Husrev-beg's_Mosque_IMG_9523_sarajevo.jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Џамии во Босна и Херцеговина“]] На 3 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Џамии во Босна и Херцеговина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Босна и Херцеговина може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Bosnia and Herzegovina]] * од Википедија на босански јазик: ** [[:bs:Kategorija:Džamije u Bosni i Hercegovini]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џамија крал Фахд (Сараево)]] (Н)|[[Џамија Фетхија (Бихаќ)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Дрвени џамии кај Олов]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кизлар-агина џамија (Мркоњиќ Град)]] (Н)|[[Синан-бегова џамија (Чајниче)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Дипломатија === [[Податотека:Negotiations about Iranian Nuclear Program - Foreign Ministers and other Officials of P5+1 Iran and EU in Lausanne.jpg|десно|250п|Уредувачки ден „Дипломатија“]] На 8 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Дипломатија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со дипломатијата може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Diplomacy]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Дејвид Вокер (дипломат)]] (Н)|[[Џој Кере]] (Н)|[[Каи Хелениус]] (Н)|[[Вели Хелениус]] (Н)|[[Енсио Хеланиеми]] (Н)|[[Ерик Асмус]] (Н)|[[Борис Рибкин]] (Н)}} |- | 2 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Симон Шен]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дипломатски регистарски таблички]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Албанци по народност === [[Податотека:Albanians_of_Skopje_(1910).jpg|десно|200п|Уредувачки ден „Албанци по народност“]] На 10 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Албанци по народност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за Албанци по народност може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ethnic Albanian people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Тајар Тетова]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Мимоза Велиу]] (Н)|[[ Енвер Идризи]] (Н)|[[Ердон Дачи]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фета Фетаи]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Спиритизам === [[Податотека:LLDE_cep_vigne.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Спиритизам“]] На 15 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Спиритизам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со спиритизамот може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Spiritism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Габриел Делан]] (Н)|[[Тиа Неива]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Спиритизам]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стели === [[Податотека:CopanNSouthCatherwood.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Стели“]] На 17 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Стели“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со стелите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Steles]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стела Нигде]] (Н)|[[Камен Есперанца]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лумбардска псефизма]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цркви во Молдавија === [[Податотека:Biserica_si_curtea_manastirii_Sucevita.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Молдавија“]] На 22 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Молдавија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Молдавија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Moldova]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Геодетска точка Руди]] (Н)|[[Романски народен крст за спас]] (Н)|[[Црква Свети Каетан, Рашков]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Соборна црква „Рождество Христово“ (Тираспол)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ (Каушени)]] (Н)|[[Соборна црква „Рождество Христово“ (Кишињев)]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Министерства на Франција === [[Податотека:Flag of France.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Министерства на Франција“]] На 24 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Министерства на Франција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со министерствата на Франција може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Government ministries of France]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Венсан Бади]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Министерство за култура на Франција]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Жанрови === [[Податотека:Paul_Gustave_Dore_Raven1.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Жанрови“]] На 29 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Жанрови“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со жанровите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Genres]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Дневник за Елиза]] (Н)|[[Руска романса]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Црн хумор]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Лили (песна)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Прераскажување на грчка митологија]] (Н)|[[Ден во животот (жанр)]] (Н)|[[Чиста комедија]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Фанк]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кралицата Марго]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Видови куќи === [[Податотека:Rumah_Gadang.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Видови куќи“]] На 31 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Видови куќи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за видовите куќи може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:House types]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Замок Прудник]](Н)|[[Замок Торун]] (Н)|[[Замок Патерно]](Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Барабара]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Викендичка]] (Н)|[[Вила (градба)]] (Н)|[[Вила Медичи (Фјезоле)]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Орри (куќа)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Цветни слики === [[Податотека:Jan_Davidsz._de_Heem_-_Flower_Still-life_with_Crucifix_and_Skull_-_WGA11259.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цветни слики“]] На 5 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цветни слики“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за цветните слики може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Flower paintings]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Цвеќиња во кристална вазна]] (Н)|[[Цветно девојче (Ингам)]] (Н)|[[Цвеќиња со два гуштери]] (Н)|[[Цвеќиња во стаклена вазна]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Бели јорговани во стаклена вазна]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Градината на доктор Гаше во Овер]] (Н)|[[Ваза со булки]] (Н)|[[Ваза со бели и црвени каранфили]] (Н)|[[Јоргован (Ван Гог)]] (Н}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Џамии во Албанија === [[Податотека:Kavajë,_Albania_–_Mosque_1995_01.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Џамии во Албанија“]] На 7 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Џамии во Албанија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за џамиите во Албанија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mosques in Albania]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Џамија замок, Леска]] (Н)|[[Џамија Мирахори]] (Н)|[[Чаршија џамија, Ѓирокастро]] (Н)|[[Чаршија џамија]] (Н)|[[Назиреша џамија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Кралска џамија (Берат)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Теќе џамија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Фламанци === [[Податотека:Flag_of_Flanders.svg|десно|220п|Уредувачки ден „Фламанци“]] На 12 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Фламанци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Фламанците може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Flemish people]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Виктор Дејв]] (Н)|[[Алекс Болаерт]] (Н)|[[Гертруда ван дер Остен]] (Н)|[[Вили Венеман]] (Н))}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ханс Мемлинг]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Производи === [[Податотека:Ford_assembly_line_-_1913.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Производи“]] На 14 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Производи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за производите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Products by type]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Паста од домати]] (Н)|[[Сок од домати]] (Н)|[[Оризово брашно]] (Н)|[[Доматно пире]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]] | {{подреден список|[[Целер во прав]] (Н)|[[Тинктура од канабис]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Фробел подароци]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гроздов сок]] (Н)|[[Фоа гра]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Дрина (цигара)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Песни === [[Податотека:ESC2016_-_Macedonia_02.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Песни“]] На 19 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Песни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за песните може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Songs]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник :Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Видовдан (песна)]] (Н)|[[Палата на Михл]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Империја (песна)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Претстојни денови == === Цркви во Словенија === [[Податотека:Cerkev_sv._Janeza_Krsnika,_Ribčev_Laz.jpg|десно|220п|Уредувачки ден „Цркви во Словенија“]] На 21 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки ден на тема „Цркви во Словенија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за црквите во Словенија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Churches in Slovenia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 2 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 3 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 4 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 5 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 6 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 7 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 8 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 9 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 10 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки денови 2024/Известувања]] * [[Википедија:Уредувачки денови 2024/Статистика]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки денови 2024| ]] [[Категорија:Википедија:Викимедија МКД во 2024 година|Уредувачки денови]] 44na9ian67c37h4c8m7ewhbrwb28ipg Википедија:Уредувачки викенди 2024 4 1339571 5294046 5293470 2024-11-20T09:08:18Z Jtasevski123 69538 /* Претстојни викенди */ 5294046 wikitext text/x-wiki {| style="float:right; width:200px; border:solid #ccc 1px; margin:5px;" |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Wikimedia MKD mk.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Уредувачки денови.svg|150п]] |} {{Кратенка|ВП:УВ}} Во текот на 2024 година е планирано да се одржуваат '''[[Википедија:Уредувачки викенди|уредувачки викенди]]'''. Уредувачките викенди се изведуваат во текот на еден викенд, со почеток во 00:00 ч. во сабота и крај во 23:59 ч. во недела. Предвид се земаат сите создадени или подобрени статии и предлошки на зададената тема од корисници на Википедија на македонски јазик кои ги пријавиле во уредувачкиот викенд. == Признанија == Награди ќе им бидат доделени на тројцата најплодотворни учесници што ќе имаат највисок успех при заедничкото и споено бодување од Уредувачките викенди и [[Википедија:Уредувачки денови 2024|Уредувачките денови]]. Наградите се во облик на вредносни купони за книги или техничка опрема, и тоа: * Прва награда: купон во вредност од 15.000 денари. * Втора награда: купон во вредност од 9.000 денари. * Трета награда: купон во вредност од 6.000 денари. '''Важно''': За да се освои која било награда, потребно е да се исполнат следните критериуми: * да се учествува во најмалку 100 изданија на уредувачките денови и/или викенди; * да се учествува во барем 10 од 12-те календарски месеци; и * да се создадат или подобрат најмалку 150 статии, предлошки или модули. == Одржани викенди == === Европа === [[Податотека:Europe satellite orthographic.jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Европа“]] Во периодот 6-7 јануари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Европа“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Европа можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Europe]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Еемско Море]] (Н)| [[Литоринско Море]] (Н)| [[Лудвигов Канал]] (Н)| [[Коринтски Канал]] (Н)| [[Кондовска криза]] (Н)| [[Рација во Блаце]] (Н)| [[Престрелка во Радуша (2010)]] (Н)| [[Ванганел]] (Н)| [[Габровица кај Чрни Кал]] (Н)| [[Гажон]] (Н)| [[Галантичи]] (Н)| [[Глем]] (Н)| [[Градин]] (Н)| [[Грачишче]] (Н)| [[Гринтовец (Копер)]] (Н)| [[Грињан]] (Н)| [[Говор на Панко Брашнаров на АСНОМ]] (Н)| [[Планица]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Каролин Матилда (балет)]] (Н)|[[Мртвата река (роман)]] (Н) |[[Давид Бек (роман)]] (Н)|[[Златниот петел]] (Н)|[[Центар за меѓународно еколошко право]] (Н)|[[Директива за еколошка одговорност 2004 година]] (Н)|[[Рани на Ерменија]] (Н)|[[Гвидо Рајмонди]] (Н)|[[Будалата (роман)]] (Н)|[[Вила Филипина]] (Н)|[[Меѓународно училиште во Баку]] (Н)|[[Стејнун Финсдотир]] (Н)|[[Гисур Ејнарсон]] (Н)|[[Арни Халдорсон]] (Н)|[[Асгримур Јонсон]] (Н)|[[Гентски анали]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Горна Лоара]] (Н)|[[Лозер]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Виру (народ)]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Ад Панониос (кaмп)]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Жвари]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Војски === [[Податотека:Казахстанские десантники.jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Војски“]] Во периодот 13-14 јануари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Војски“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со војските можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Armies]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Белоруски доброволен корпус]] (Н)|[[Полски доброволен корпус]] (Н)|[[1-ва одделна чета за воздушен напад „Белорусија“]] (Н)|[[Белоруски полк „Пагонја“]] (Н)|[[Баталјон „Сибир“]] (Н)|[[Баталјон „Терор“]] (Н)|[[Тактичка група „Белорусија“]] (Н)|[[Полк „Кастус Калиновски“]] (Н)|[[Војска на Виртемберг]] (Н)|[[Бригада „Калмиус“]] (Н)|[[Баталјон „Сомалија“]] (Н)|[[110-та посебна гардиска моторизирана бригада]] (Н)|[[Руска православна армија]] (Н)|[[Меѓубригади]] (Н)|[[Бригада „Одеса“]] (Н)|[[Група „Русич“]] (Н)|[[Баталјон „Спарта“]] (Н)|[[Руско императорско движење]] (Н)|[[Хрватски одбранбени сили]] (Н)|[[Бели орли (паравојска)]] (Н)|[[Српска доброволна гарда]] (Н)|[[Скорпиони (паравојска)]] (Н)|[[Жолти оси]] (Н)|[[Грчка доброволна гарда]] (Н)|[[Волците на Вучјак]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Воена академија (Финска)]] (Н)|[[Музеј на пакистанската армија]] (Н)|[[Кралскиот музеј на тенкови]] (Н)|[[Курувита (воен камп)]] (Н)|[[Академија на Армијата на Кореја (Јеонгчеон)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Коњанички музеј (Амерсфорт)]] (Н)|[[Станислав Фишер]] (Н)|[[Армиски музеј во Кишинев]] (Н)|[[Национален воен музеј (Делфт)]] (Н)|[[Карол Књажевич]] (Н)|[[Најџел Лотон]] (Н)|[[Кристофер Џон Пикап]] (Н)|[[Прва армија (повикувачка ознака)]] (Н)|[[Воздухопловна дирекција за применета технологија]] (Н)|[[Окружни трупи]] (Н)|[[Диамвил]] (Н)|[[The Cologne Post]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Втора југословенска армија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кошарка === [[Податотека:Three point shoot.JPG|десно|180п|Уредувачки викенд „Кошарка“]] Во периодот 20-21 јануари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Кошарка“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со кошарката можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Basketball]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Џиновски чекори (книга)]] (Н)| [[Вилт: Поголем од животот]] (Н) | [[Правилата на Јордан (книга)]] (Н)| [[Последните аматери]] (Н)| [[Марш до лудило]] (Н)| [[МВП (роман)]] (Н)|[[Мел Даниелс]] (Н)| [[Лабави топки]] (Н)|[[Воздушна топка]] (Н)|[[Пиној чекор]] (Н)|[[Постеризирано]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Ivka20|Ivka20]] | {{подреден список|[[Асистенција (кошарка)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]] | {{подреден список|[[Машка кошаркарска репрезентација на Македонија до 16 години]] (Н)|[[Машка кошаркарска репрезентација на Македонија до 20 години]] (Н)|[[Женска кошаркарска репрезентација на Македонија до 16 години]] (Н)|[[Женска кошаркарска репрезентација на Македонија до 18 години]] (Н)|[[Женска кошаркарска репрезентација на Македонија до 20 години]] (Н)|[[Јуре Балажич]] (Н)|[[Роберт Абрамович]] (Н)|[[Јан Барбарич]] (Н)|[[Нејц Барич]] (Н)|[[Ника Барич]] (Н)|[[Сани Бечирович]] (Н)|[[Мирза Бегиќ]] (Н)|[[Владимир Боиса]] (Н)|[[Томаж Болчина]] (Н)|[[Аљаж Братец]] (Н)|[[Домен Братож]] (Н)|[[Примож Брезец]] (Н)|[[Јака Бродник]] (Н)|[[Дражен Бубниќ]] (Н)|[[„Независна Македонија“ (спортска сала)]] (Н)|[[Сала „Тиволи“]] (Н)|[[Арена „Стожице“]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[КК Апоел]] (Н)|[[КК Аполо Патра]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Прва лига на Југославија во кошарка во 1969/70]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Андреј Андоноски]] (Н)|[[Михајло Арсоски]] (Н)|[[Виктор Исајловски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кучиња === [[Податотека:Collage of Nine Dogs.jpg|десно|180п|Уредувачки викенд „Кучиња“]] Во периодот 27-28 јануари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Кучиња“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со кучињата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Dogs]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Били (куче)]] (Н)|[[Топи]] (Н)|[[Булбус жлезда]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Белка и Стрелка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Српски ’рт]] (Н)|[[Српски тробоен ’рт]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Јамар]] (Н)|[[Бела (куче)]] (Н)| [[Макс (куче)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Грнчарство === [[Податотека:A painted pot made by man naturally.jpg|десно|180п|Уредувачки викенд „Грнчарство“]] Во периодот 3-4 февруари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Грнчарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани за грнчарството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Pottery]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Урна]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Гхара]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Калење во грнчарство]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Аван]] (Н)|[[Братина]] (Н)|[[Кринка]] (Н)|[[Вазна со резбани свитоци од божур]] (Н)|[[Киров керамика]] (Н)|[[Глинен лонец]] (Н)|[[Кетрин Свифт]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Јаглен === [[Податотека:Coal (Anthracite).JPG|десно|220п|Уредувачки викенд „Јаглен“]] Во периодот 10-11 февруари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Јаглен“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со јагленот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Coal]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Боговина]] (Н)|[[Сењски Рудник]] (Н)|[[Рударски басен Колубара]] (Н)|[[Рудник за јаглен Костолац]] (Н)|[[Алексиначки Рудник]] (Н)|[[Кутинит]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Рудник Џончон]] (Н)|[[Рудник за јаглен Хонгса]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лигнит]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Фармација === [[Податотека:Bowl Of Hygieia by David.svg|десно|150п|Уредувачки викенд „Фармација“]] Во периодот 17-18 февруари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Фармација“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со фармацијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Pharmacy]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] |{{подреден список|[[Потсетник за таблети]] (Н)|[[Дозер за апчиња]] (Н)|[[Стромаген]] (Н)|[[Марија Дауерер]] (Н)|[[Делфина Акоста]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Лек без рецепт]] (Н)|[[Лек на рецепт]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Уметници === [[Податотека:Vincent Willem van Gogh 107.jpg|десно|180п|Уредувачки викенд „Уметници“]] Во периодот 24-25 февруари 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Уметници“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за уметниците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Artists]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Апостол Трпески]] (Н)|[[Димитар Малиданов]] (Н)|[[Димче Протуѓер]] (Н)|[[Илија Кочовски]] (Н)|[[Армандо Алемдар Ара]] (Н)|[[Никола Баснарков]] (Н)|[[Сабри Беркел]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Сузан Фередеј (ботанички сликар)]] (Н)|[[Едгар Дел]] (Н)|[[Алисон Марџори Ешби]] (Н)|[[Сузана Блаксил]] (Н)|[[Мери Мортон Олпорт]] (Н)|[[Дон Дејвис (уметник)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Ашраф Базнани]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Тутун === [[Податотека:DunhillEarlyMorningPipeMurrays.jpg|десно|200п|Уредувачки викенд „Тутун“]] Во периодот 2-3 март 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Тутун“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со тутунот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Tobacco]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Табакера]] (Н)|[[Чибук]] (Н)|[[Цигарлак]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Питер Хајек]] (Н)|[[Мадак]] (Н)|[[Маркус Мунафо]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стоматологија === [[Податотека:Dental surgery aboard USS Eisenhower, January 1990.JPEG|десно|170п|Уредувачки викенд „Стоматологија“]] Во периодот 9-10 март 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Стоматологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на стоматологијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en: Category:Dentistry]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Формокрезол]] (Н)|[[Алфакаин]] (Н)|[[Амин флуорид]] (Н)|[[Хексетидин]] (Н)|[[Ајда Греј]] (Н)|[[Лилијан Линдзи]] (Н)|[[Вида Латам]] (Н)|[[Стоматолошка лабораторија]] (Н)|[[Мишел Аерден]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник: Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Хипоцементоза]] (Н)|[[Линија на зората (Linea alba)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Афта]] (Н)|[[Долен прв секач]] (Н)|[[Забен камен]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Земјоделство === [[Податотека:Maler der Grabkammer des Sennudem 001.jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Земјоделство“]] Во периодот 16-17 март 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Земјоделство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со земјоделството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Agriculture]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Природен резерват Мурака]] (Н)|[[Меремае шума со бреза]] (Н)|[[Луа Арборетум]] (Н)|[[Природен резерват Недрема]] (Н)|[[Ботаничка градина на Универзитетот во Тарту]] (Н)|[[Ботаничка градина во Талин]] (Н)|[[Природен резерват Агусалу]] (Н)|[[Природен резерват Линди]] (Н)|[[Шумарство во Естонија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Садница]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Новинарство === [[Податотека:CBC journalists in Montreal.jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Новинарство“]] Во периодот 23-24 март 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Новинарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на новинарството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Journalism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Тиина Калеп]] (Н)|[[Лиjна Керсна]] (Н)|[[Тиина Кангро]] (Н)|[[Еп Петроне]] (Н)|[[Барби Пилвр]] (Н)|[[Ану Валба]] (Н)|[[Горан Милиќ]] (Н)|[[Јана Милчински]] (Н)|[[Василиј Мелик]] (Н)|[[Мер Онаст]] (Н)|[[Криста Ару]] (Н)|[[Кадри Лиик]] (Н)|[[Лукас Долега]] (Н)|[[Жан Хелен]] (Н)|[[Кристијан Поведа]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Списание]] (Н)|[[Трудова Македонија]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Прва светска војна === [[Податотека:WWImontage.jpg|десно|200п|Уредувачки викенд „Прва светска војна“]] Во периодот 30-31 март 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Прва светска војна“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Првата светска војна можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:World War I]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Зејтинлик]] (Н)|[[Британски гробишта Микра]] (Н)|[[Солунско востание (1916)]] (Н)|[[Едит Монтур]] (Н)|[[Долорес Пињеро]] (Н)|[[Кора Елм Синард]] (Н)|[[Мери Дигнам]] (Н)|[[Фондација на Блискиот Исток]] (Н)|[[Руски акт за намалување на глад]] (Н)|[[Комитет за помош за Грците од Мала Азија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Германски воени гробишта Невил-Сен-Ва]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Битка кај Дојран (1916)]] (Н)|[[Островско одделение]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ромска култура === {{главна|Википедија:Меѓународен ден на Ромите 2024}} [[Податотека:Flag of the Romani people.svg|десно|200п|Уредувачки викенд „Ромска култура“]] Во периодот 6-7 април 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Ромска култура“. Потфатот бил дел од иницијативата за одбележување на Меѓународниот ден на Ромите во 2024 година во повеќе земји во светот, поттикната од страна на Викимедија Србија, којашто имала за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со Ромите и ромската култура на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за и во врска со Ромите било препорачано да се користи [[meta:International Roma Day Edit-a-thon 2024/Article lists#People|потсписокот на предложени личности]] во рамки на глобалната иницијатива „Меѓународен ден на Ромите 2024“. ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Антиромски чувства]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:Petar Barsa|Petar Barsa]] | {{подреден список|[[Ромски медиуми]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Violetagemishova|Violetagemishova]] | {{подреден список|[[Џони Френкам]] (Н)}} |- | 4 |[[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]] | {{подреден список|[[Џордан Галтиер]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ромско општество и култура]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Zoricasa|Zoricasa]] | {{подреден список|[[Светски ден на ромскиот јазик]] (П)}} |- | 7 | [[Корисник:BosaFi|BosaFi]] | {{подреден список|[[Ромски народни носии]] (Н)}} |- | 8 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Романипен]] (Н)}} |- | 9 | [[Корисник:Marija Boshevska11|Marija Boshevska11]] | {{подреден список|[[Рафаел Гомез Ортега]] (Н)}} |- | 10 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Зејна (пејачка)]] (Н)}} |- | 11 | [[Корисник:Velkovski.b|Velkovski.b]] | {{подреден список|[[Николае Георге]] (Н)}} |- |- | 12 | [[Корисник:MacedonianBoy|MB]] | {{подреден список|[[Грациела Бранкуши]] (Н)}} |- | 13 |[[Корисник:Snezana Bosevska|Snezana Bosevska ]] | {{подреден список|[[Жак Абардонадо]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Јужна Америка === [[Податотека:South America (orthographic projection).svg|десно|180п|Уредувачки викенд „Јужна Америка“]] Во периодот 13-14 април 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Јужна Америка“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Јужна Америка можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на шпански јазик: ** [[:es:Categoría:América del Sur]] * од Википедија на португалски јазик: ** [[:pt:Categoria:América do Sul]] * од Википедија на француски јазик: ** [[:fr:Catégorie:Amérique du Sud]] * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:South America]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Жоао Лира]] (Н) }} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Чавин де Уантар]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Астрономија === [[Податотека:Wikidata WikiProject Astronomy No Text Square.svg|180п|десно|Уредувачки викенд „Астрономија“]] Во периодот 20-21 април 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Астрономија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на астрономијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Astronomy]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Јосип Крижан]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Митови за создавањето]] (Н) |[[Маглинска хипотеза]] (Н) |[[Тереза Андерсон]] (Н) |[[Мари Блох]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Кеплер-10ц]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Медицина === [[Податотека:Esculaap4.svg|120п|десно|Уредувачки викенд „Медицина“]] Во периодот 27-28 април 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Медицина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на медицината можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Medicine]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Централна болница во Источен Талин]] (Н)|[[Медицински центар во Северна Естонија]] (Н)|[[Естонскиот здравствен одбор]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ноздра]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Книги === [[Податотека:P literature.svg|180п|десно|Уредувачки викенд „Книги“]] Во периодот 4-5 мај 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Книги“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на книгите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Books]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Круг (Меша Селимовиќ)]] (Н)|[[Речник на Ѓошо Колев]] (Н)|[[Македонски раскази (антологија, 1972)]] (Н)|[[Слугата Јернеј и неговото право]] (Н)|[[Брегот на егзилот]] (Н)|[[Манастир „Свети вмч. Георгиј“ - Пашино Рувци (монографија)]] (Н)|[[Бакоња фра Брне]] (Н)|[[На работ на разумот]] (Н)|[[Слоеви (Кире Неделковски)]] (Н)|[[Македонски буквар (1888)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Abnormalcy333|Abnormalcy333]] | {{подреден список|[[Холандската куќа]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Тенис=== [[Податотека:2015 US Open Tennis - Tournament - Richard Gasquet (FRA) (12) def. Bernard Tomic (AUS) (24) (21005280588).jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Тенис“]] Во периодот 11-12 мај 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Тенис“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на тенисот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Tennis]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Марио Каргл]] (Н)}} |} ===Аниме=== [[Податотека:Anime_eye.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Аниме“]] Во периодот 18-19 мај 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Аниме“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на аниме можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Anime]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список |[[Чимпуи]](Н)|[[Касумин]] (Н)|[[Сечија песна]] (Н)|[[Скајерс 5]] (Н)|[[Госпоѓа Наполеон]] (Н)|[[Таа и нејзината мачка]] (Н)|[[Калимеро]] (Н)|[[Анимерама]] (Н)|[[Малата Мемол]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ежот Соник (аниме)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Историографија=== [[Податотека:Beda_Petersburgiensis_f3v.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Историографија“]] Во периодот 25-26 мај 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Историографија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на историографијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Historiography]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Музеј на борбата за слободата на Естонија]] (Н)|[[Естонскиот национален музеј]] (Н)|[[Музеј за применета уметност (Талин)]] (Н)|[[Естонски историски музеј]] (Н)|[[Музеј на кулата Балдовина]] (Н)|[[Историски музеј Аревало]] (Н)|[[Ботаничка градина на Петар Велики]] (Н)|[[Централна сибирска ботаничка градина]] (Н)|[[Антички град Херсонес Тавријски]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Анали на Франкското Кралство]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Архивот на Смоленск]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Марија Безобразова]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Електроника=== [[Податотека:Arduino_ftdi_chip-1.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Електроника“]] Во периодот 1-2 јуни 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Електроника“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на електрониката можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Electronics]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Органски ласер]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Параболична антена]] (Н)|[[Фототиристор]] (Н)|[[Фотоќелија]] (Н)|[[Лем]] (Н)|[[Радиоприемник]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Конарка Технологиja]] (Н)|[[Ќелија на Грецел]] (Н)|[[Сусцептор]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Америкас II]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Антропологија=== [[Податотека:Antropologo_social.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Антропологија“]] Во периодот 8-9 јуни 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Антропологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на антропологијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Anthropology]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Николас Махудел]] (Н)|[[Замок покрај морето]] (Н)|[[Плоштад на победата (Палермо)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Социјална мрежа]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Музеи=== [[Податотека:Muzej na VMRO 015.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Музеи“]] Во периодот 15-16 јуни 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Музеи“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на музеите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Museums]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ана Пулет]] (Н)|[[Елен Стофан]] (Н)|[[Габриела Бели]] (Н)|[[Хане Финсен]] (Н)|[[Музејски придружник]] (Н)|[[Елен Флеуров]] (Н)|[[Барбара Фишер]] (Н)|[[Зеина Арида]] (Н)|[[Берта Елијас]] (Н)|[[Сара Милрој]] (Н)|[[Нина Симон (кустос)]] (Н)|[[Бруна Форлати Тамаро]] (Н)|[[Катерина Мастин]] (Н)|[[Менаџер за колекција]] (Н)|[[Конзерватор на фотографии]] (Н)|[[Ракувач со уметност]] (Н)|[[Техничар за конзервација]] (Н)|[[Изработувач за монтирање]] (Н)|[[Конзерватор реставратор]] (Н)|[[Научник за конзервација]] (Н)|[[Сликарски конзерватор]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Музеј Матис (Ница)]] (Н)|[[Пинакотека Брера]] (Н)|[[Нова пинакотека]] (Н)|[[Музеј на современата уметност (Загреб)]] (Н)|[[Пинакотека на современата уметност]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Зоолошка градина Лион]] (Н)|[[Зоолошка градина Ликселе]] (Н)|[[Зоолошка градина Лупа]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Јужна Африка=== [[Податотека:South Africa (orthographic projection).svg|десно|220п|уредувачки викенд „Јужна Африка“]] Во периодот 22-23 јуни 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Јужна Африка“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Јужна Африка можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:South Africa]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Кањон на реката Блајд]] (Н)|[[Блајд (река)]] (Н)|[[Природен резерват Бен Лавин]] (Н)|[[Ханглип]] (Н)|[[Ауграбис водопади]] (Н)|[[Мариескоп]] (Н)|[[Џоан Морис]] (Н)|[[Луис Тришар]] (Н)|[[Бишо (град)]] (Н)|[[Ботавил]] (Н)|[[Сирес (ЈАР)]] (Н)|[[Бриде]] (Н)|[[Мути]] (Н)|[[Крадок (ЈАР)]] (Н)|[[Карнарвон (ЈАР)]] (Н)|[[Воздухопловна база Истерплат]] (Н)|[[Аеродром Кејп Вајнлендс]] (Н)|[[Леоканенг]] (Н)|[[Национален парк Меркат]] (Н)|[[Ермело (ЈАР)]] (Н)|[[Ида Мнтвана]] (Н)|[[Џенифер Редлоф]] (Н)|[[Џесика Мотаунг]] (Н)|[[Источен Лондон]] (Н)|[[Индермарк]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Јужноафрикански ранд]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Египетско-либиска граница]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Роберт Еберсон]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Пакистанци во Јужна Африка]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Градинарство=== [[Податотека:Matauk i kjøkkenhagen.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Градинарство“]] Во периодот 29-30 јуни 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Градинарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на градинарството можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Gardening]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Пеперомија збрчкана]] (Н)|[[Бегонија остролисна]] (Н)|[[Дифенбахија]] (Н)|[[Терариум]] (Н)|[[Градина во шише]] (Н)|[[Филодендрон]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Фондација Клод Моне]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Kalan Wiki2|Kalan Wiki2]] | {{подреден список|[[Чудесната градина во Дубаи]] (Н) | [[Градината на пеперутките во Дубаи]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Лицеа кубеба]] (Н)|[[Магнолија коко]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:NatasaNedanoska| NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Птеридоманија]] (Н)}} |} ===Музика=== [[Податотека:The_Sounds_of_Earth_-_GPN-2000-001976.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Музика“]] Во периодот 6-7 јули 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Музика“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на музиката можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Music]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Трпко Бицевски]] (Н)|[[Пејачки глас]] (Н)|[[Мецосопран]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Олимписки игри=== [[Податотека:Olympic_rings_without_rims.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Олимписки игри“]] Во периодот 13-14 јули 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Олимписки игри“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Олимписките игри можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Olympic Games]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Олимпијада]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Кинематографија=== [[Податотека:Video-x-generic.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Кинематографија“]] Во периодот 20-21 јули 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Кинематографија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на кинематографијата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Cinematography]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ноливуд]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Азија=== [[Податотека:Asia_(orthographic_projection)_without_New_Guinea.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Азија“]] Во периодот 27-28 јули 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Азија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Азија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Asia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кинески век]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Книжевност=== [[Податотека:Books_and_Scroll_Ornament_with_Open_Book.png|десно|220п|уредувачки викенд „Книжевност“]] Во периодот 3-4 август 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Книжевност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на книжевноста можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Literature]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Накит од Месечината]] (Н)|[[Поп Ќира и поп Спира]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Претсловие]] (Н)}} |} ===Андора=== [[Податотека:Flag_of_Andorra.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Андора“]] Во периодот 10-11 август 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Андора“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Андора можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Andorra]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ал Тартер]] (Н)|[[Аскалдес]] (Н)|[[Пас да ла Каза]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Жоан Алберт Фаре Сантуре]] (Н)|[[Естер Рабаза Греј]] (Н)|[[Жулијан Вила Кома]] (Н)|[[Марија Пилар Риба Фон]] (Н)|[[Музеј Куќа Рул]] (Н)|[[Национална библиотека на Андора]] (Н)|[[Ескудеља]] (Н)|[[Полжави во калај]] (Н)|[[Тринчат]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија ===Видови административни единици=== [[Податотека:World_administrative_levels.png|десно|250п|уредувачки викенд „Видови административни единици“]] Во периодот 17-18 август 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Видови административни единици“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со видови административни единици можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Types of administrative division]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Вилает на Крит]] (Н)|[[Андранумева]] (Н)|[[Амбалавау]] (Н)|[[Маруанцетра]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Список на окрузи во Франција]] (Н)|[[Об (департман)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Памук === [[Податотека:CottonPlant.JPG|десно|220п|уредувачки викенд „Памук“]] Во периодот 24-25 август 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Памук“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со памукот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Cotton]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Деним]] (Н)|[[Леви Штраус]] (Н)|[[Фармерки]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дуропласт]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Ман-чети]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Фудбал === [[Податотека:Football_in_Bloomington,_Indiana,_1995.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Фудбал“]] Во периодот 31 август - 1 септември 2024 година е одржан уредувачки викенд на тема „Фудбал“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со фудбалот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Association football]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Копачки]] (Н)|[[Технологија на гол-линија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Стадион за фудбал на плажа ФМФ]] (Н)|[[Инцидент со хулиган во Цирих во 2011 година]] (Н)|[[Статуа на Хари Кејн]] (Н)|[[Динамизам на фудбалер (слика)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Џељиљ Абдула]] (Н)|[[Мевлан Адили]] (Н)|[[Марко Алчевски]] (Н)|[[Цено Александровски]] (Н)|[[Бетим Алиу]] (Н)|[[Тони Анастасовски]] (Н)|[[Фикрет Аломеровиќ]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Лингвистика === [[Податотека:Globe_of_letters.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Лингвистика “]] Во периодот 7-8 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Лингвистика “. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со лингвистиката може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Linguistics]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Солресол]] (Н)|[[Мос (јазик)]] (Н)|[[Музички јазик]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Речник (вокабулар)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Луксембург === [[Податотека:Flag_of_Luxembourg.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Луксембург“]] Во периодот 14-15 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Луксембург“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Луксембург може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Luxembourg]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Ехтернах]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Тали Голергант]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Жорж Бауер]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Здравствена заштита === [[Податотека:FEMA - 18213 - Photograph by Robert Kaufmann taken on 10-25-2005 in Louisiana.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Здравствена заштита“]] Во периодот 21-22 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Здравствена заштита“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со здравствената заштита може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Health care]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Медикрим]] (Н)|[[Перфузиологија]] (Н)|[[Е-картон]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бричење]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Награда Шеле]] (Н)}} |} *(Н) — новосоздадена статија *(П) — подобрена статија === Сообраќај === [[Податотека:Transports icon 2.png|десно|220п|уредувачки викенд „Сообраќај“]] Во периодот 28-29 септември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Сообраќај“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со сообраќајот може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Transport]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Пристаниште во Земун]] (Н)|[[Пристаниште во Бар]] (Н)|[[Воден скутер]] (Н)|[[Клипер(брод)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Париско метро]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] | {{подреден список|[[Aвио-такси]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Banja147|Banja147]] | {{подреден список|[[Пежо 5CV]] (Н)|[[Дилижанса]] (Н)}} |- | 5 |[[Корисник:Baek147|Baek147]] | {{подреден список|[[Пежо тип 64]] (Н)|[[Камп приколка]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Автобуска несреќа кај Мерапох (2003)]] (Н)|[[Пожар на брод во Хаити (2024)]] (Н)|[[Ограничувања на брзината во Австрија]] (Н)||[[Ограничувања на брзината во Кипар]] (Н)||[[Ограничувања на брзината во Казахстан]] (Н)||[[Ограничувања на брзината во Лихтенштајн]] (Н)||[[Ограничувања на брзината во Малта]] (Н)||[[Ограничувања на брзината во Луксембург]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Манга === [[Податотека:MangaStoreJapan.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Манга“]] Во периодот 5-6 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Манга“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за мангата може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Manga]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Меха (манга и аниме)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Експлозија на аниме!]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Стреличарство === [[Податотека:Master_Heon_Kim.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Стреличарство“]] Во периодот 12-13 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Стреличарство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со стреличарството може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Archery]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ана Луиза Каетано]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Вилијам Тел]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Средна Америка === [[Податотека:Envisat_image_of_Central_America_ESA238704.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Средна Америка“]] Во периодот 19-20 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Средна Америка“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Средна Америка може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Central America]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Гејлс Поинт]] (Н)|[[Фловерс Банк]] (Н)|[[Гарденија, Белиз]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Алказар де Колон]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Филологија === [[Податотека:Homere.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Филологија“]] Во периодот 26-27 октомври 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Филологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на филологијата може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Philology]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Виолетова|Виолетова]] | {{подреден список|[[Перипетија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Михајло Георгиевски]] (Н)|[[Морис Сводеш]] (Н)}} |- | 3 |[[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Ен Лил]] (Н)|[[Каја Таел]] (Н)|[[Елен Усплд]] (Н)|[[Арнолд Каск]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] | {{подреден список|[[Бохемистика]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Библиотеки === [[Податотека:Libros_biblioteca_colores.jpg|десно|230п|уредувачки викенд „Библиотеки“]] Во периодот 2-3 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Библиотеки“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за библиотеките може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Libraries]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Лејла Рос-Шиер]] (Н)| [[Нина Ватаци]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Малатестијанска библиотека]] (Н)|[[Библиотека Тианџјин Бинхаи]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Библиотека „Гоце Делчев“ — Велес]] (Н)|[[Катарина Џи (мобилна библиотека)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кинематографија на Југославија === [[Податотека:Yugoslavia_film_clapperboard.svg|десно|220п|уредувачки викенд „Кинематографија на Југославија“]] Во периодот 9-10 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Кинематографија на Југославија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за кинематографијата на Југославија може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Cinema of Yugoslavia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Бора Тодоровиќ]] (Н)|[[Ана Кариќ]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Каде по дождот]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник: NatasaNedanoska|NatasaNedanoska]] | {{подреден список|[[Јован Јовановиќ (филмски режисер)]] (Н)|[[Крсто Папиќ]] (Н)|[[Владимир Блажевски]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Бокс === [[Податотека:Boxing080905_photoshop.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Бокс“]] Во периодот 16-17 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Бокс“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на боксот може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Boxing]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Аце Русевски]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] | {{подреден список|[[Октавио Мејран]] (Н)|[[Дејан Кирилов]] (Н)|[[Дамир Шкаро]] (Н)|[[Хорхе Базил]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Претстојни викенди == === Турска кујна === [[Податотека:Turkish_tea2.jpg|десно|220п|уредувачки викенд „Турска кујна“]] Во периодот 23-24 ноември 2024 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Турска кујна“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите од областа на турската кујна може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Turkish cuisine]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 2 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 3 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 4 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 5 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 6 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 7 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 8 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 9 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |- | 10 | <!--[[Корисник:|]]--> | <!--{{подреден список|[[]] ()}}--> |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки викенди 2024/Известувања]] * [[Википедија:Уредувачки викенди 2024/Статистика]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки викенди 2024| ]] [[Категорија:Википедија:Викимедија МКД во 2024 година|Уредувачки викенди]] 7mrx8w4hevz8eajvyopov7pwipm1l9n Википедија:Уредувачки викенди 2024/Статистика 4 1339573 5294047 5291682 2024-11-20T09:11:19Z Jtasevski123 69538 5294047 wikitext text/x-wiki Во текот на 2024 година биле одредени уредувачки викенди на следните теми: # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Европа|Европа]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Војски|Војски]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Кошарка|Кошарка]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Кучиња|Кучиња]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Грнчарство|Грнчарство]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Јаглен|Јаглен]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Фармација|Фармација]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Уметници|Уметници]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2023#Тутун|Тутун]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Стоматологија|Стоматологија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Земјоделство|Земјоделство]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Новинарство|Новинарство]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Прва светска војна|Прва светска војна]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Ромска култура|Ромска култура]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Јужна Америка|Јужна Америка]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Астрономија|Астрономија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Медицина|Медицина]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Книги|Книги]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Тенис|Тенис]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Аниме|Аниме]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Историографија|Историографија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Електроника|Електроника]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Антропологија|Антропологија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Музеи|Музеи]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Јужна Африка|Јужна Африка]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Градинарство|Градинарство]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Музика|Музика]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Олимписки игри|Олимписки игри]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Кинематографија|Кинематографија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Азија|Азија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Книжевност|Книжевност]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Андора|Андора]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Видови административни единици|Видови административни единици]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Памук|Памук]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Фудбал|Фудбал]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Лингвистика|Лингвистика]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Луксембург|Луксембург]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Здравствена заштита|Здравствена заштита]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Сообраќај|Сообраќај]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Манга|Манга]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Стреличарство|Стреличарство]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Средна Америка|Средна Америка]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Филологија|Филологија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Библиотеки|Библиотеки]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Кинематографија на Југославија|Кинематографија на Југославија]]; # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Бокс|Бокс]]; и # [[Википедија:Уредувачки викенди 2024#Турска кујна|Турска кујна]]; ;Учесници {| class=wikitable |- ! Број !! Ден !! Учесници |- | 1. || Европа || [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:Ivka20|Ivka20]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:Baek147|Baek147]] (6) |- | 2. || Војски || [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Ivka20|Ivka20]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (4) |- | 3. || Кошарка || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Ivka20|Ivka20]], [[Корисник:Bojan9Spasovski|Bojan9Spasovski]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Baek147|Baek147]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (6) |- | 4. || Кучиња || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (4) |- | 5. || Грнчарство || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Baek147|Baek147]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (4) |- | 6. || Јаглен || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (3) |- | 7. || Фармација || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 8. || Уметници || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Banja147|Banja147]] (3) |- | 9. || Тутун || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 10. || Стоматологија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Chnitke|Chnitke]],[[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (3) |- | 11. || Земјоделство || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 12. || Новинарство || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 13. || Прва светска војна || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Chnitke|Chnitke]],[[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (3) |- | 14. || Ромска култура || [[Корисник:Виолетова|Виолетова]], [[Корисник:Petar Barsa|Petar Barsa]], [[Корисник:Violetagemishova|Violetagemishova]], [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Zoricasa|Zoricasa]], [[Корисник:BosaFi|BosaFi]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Marija Boshevska11| Marija Boshevska11]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:Velkovski.b|Velkovski.b]], [[Корисник:MB|MacedonianBoy]], [[Корисник:Snezana Bosevska|Snezana Bosevska]] (13) |- | 15. || Јужна Америка || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 16. || Астрономија || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Banja147|Banja147]] (3) |- | 17. || Медицина || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 18. || Книги || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Abnormalcy333|Abnormalcy333]] (2) |- | 19. || Тенис || [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (1) |- | 20. || Аниме || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 21. || Историографија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Chnitke|Chnitke]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (4) |- | 22. || Електроника || [[Корисник:Violetova|Виолетова]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (4) |- | 23. || Антропологија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 24. || Музеи || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 25. || Јужна Африка || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanovska]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (5) |- | 26. || Градинарство || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Kalan Wiki2|Kalan Wiki2]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]], [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanovska]] (5) |- | 27. || Музика || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (1) |- | 28. || Олимписки игри || [[Корисник:Doni12345|Doni12345]] (1) |- | 29. || Кинематографија || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (1) |- | 30. || Азија || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (1) |- | 31. || Книжевност || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 32. || Андора || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 33. || Видови административни единици || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 34. || Памук || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 35. || Фудбал || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 36. || Лингвистика || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 37. || Луксембург || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (3) |- | 38. || Здравствена заштита || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] (3) |- | 39. || Сообраќај || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Doni12345|Doni12345]], [[Корисник:Banja147|Banja147]], [[Корисник:Baek147|Baek147]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (6) |- | 40. || Манга || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 41. || Стреличарство || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 42. || Средна Америка|| [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]] (2) |- | 43. || Филологија|| [[Корисник:Виолетова|Виолетова]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Jtasevski123|Jtasevski123]] (4) |- | 44. || Библиотеки || [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanovska]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (3) |- | 45. || Кинематографија на Југославија || [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]], [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:NatasaNedanoska|NatasaNedanovska]] (3) |- | 46. || Бокс || [[Корисник:P.Nedelkovski|P.Nedelkovski]], [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] (2) |- | 47. || Турска кујна || |- |} ;Статистика {| class="wikitable" |- ! Мерка !! Опис !! Ден !! Резултат |- |rowspan="48"| '''Создадени статии''' ||rowspan="48"| вкупен број на создадени статии на Википедија || Европа || 39 |- | Војски || 43 |- | Кошарка || 40 |- | Кучиња || 9 |- | Грнчарство || 10 |- | Јаглен || 9 |- | Фармација || 7 |- | Уметници || 14 |- | Тутун || 6 |- | Стоматологија || 14 |- | Земјоделство || 10 |- | Новинарство || 17 |- | Прва светска војна || 13 |- | Ромска култура || 12 |- | Јужна Америка || 2 |- | Астрономија || 6 |- | Медицина || 4 |- | Книги || 10 |- | Тенис || 1 |- | Аниме || 10 |- | Историографија || 12 |- | Електроника || 10 |- | Антропологија || 4 |- | Музеи || 29 |- | Јужна Африка || 29 |- | Градинарство || 12 |- | Музика || 3 |- | Олимписки игри || 1 |- | Кинематографија || 1 |- | Азија || 1 |- | Книжевност || 3 |- | Андора || 12 |- | Видови административни единици || 6 |- | Памук || 5 |- | Фудбал || 12 |- | Лингвистика || 4 |- | Луксембург || 3 |- | Здравствена заштита || 5 |- | Сообраќај || 18 |- | Манга || 2 |- | Стреличарство || 2 |- | Средна Америка || 4 |- | Филологија || 8 |- | Библиотеки || 6 |- | Кинематографија на Југославија || 6 |- | Бокс || 5 |- | Турска кујна || |- | '''Вкупно''' || '''475''' |- |rowspan="48"| '''Подобрени статии''' ||rowspan="48"| вкупен број на подобрени статии на Википедија || Европа || 0 |- | Војски || 0 |- | Кошарка || 0 |- | Кучиња || 0 |- | Грнчарство || 0 |- | Јаглен || 0 |- | Фармација || 0 |- | Уметници || 0 |- | Тутун || 0 |- | Стоматологија || 0 |- | Земјоделство || 0 |- | Новинарство || 0 |- | Прва светска војна || 0 |- | Ромска култура || 1 |- | Јужна Америка || 0 |- | Астрономија || 0 |- | Медицина || 0 |- | Книги || 1 |- | Тенис || 0 |- | Аниме || 0 |- | Историографија || 0 |- | Електроника || 0 |- | Антропологија || 0 |- | Музеи || 0 |- | Јужна Африка || 0 |- | Градинарство || 0 |- | Музика || 0 |- | Олимписки игри || 0 |- | Кинематографија || 0 |- | Азија || 0 |- | Книжевност || 0 |- | Андора || 0 |- | Видови административни единици || 0 |- | Памук || 0 |- | Фудбал || 1 |- | Лингвистика || 0 |- | Луксембург || 0 |- | Здравствена заштита || 0 |- | Сообраќај || 0 |- | Манга || 0 |- | Стреличарство || 0 |- | Средна Америка|| 0 |- | Филологија || 0 |- | Библиотеки || 0 |- | Кинематографија на Југославија || 0 |- | Бокс || 0 |- | Турска кујна || |- | '''Вкупно''' || '''3''' |- | '''Вклученост на заедницата''' || вкупен број на различни учесници во викендите|| '''Вкупно''' || '''22''' |} == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки викенди 2024]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки викенди 2024|Статистика 2024]] 233jhumicxfkyxrvuipzqo2hlydrw5v Метаболомика 0 1342093 5294034 5234212 2024-11-20T08:00:03Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5294034 wikitext text/x-wiki [[Податотека:The_central_dogma_of_biology_showing_the_flow_of_information_from_DNA_to_the_phenotype._Associated_with_each_stage_is_the_corresponding_systems_biology_tool_from_genomics_to_genomics_to_metabolomics.png|мини| Средишната догма на биологијата која го покажува протокот на информации од [[ДНК]] до [[фенотип]]от. Со секоја фаза е поврзана соодветната системска [[Биологија|биолошка]] алатка, од [[геномика]] до метаболомика.]] '''Метаболомика''' ― научна студија за [[Хемија|хемиски]] постапки кои вклучуваат метаболити, супстрати на мали [[молекули]], посредници и производи на [[Клетка|клеточниот]] [[метаболизам]]. Поточно, метаболомика е „систематско проучување на уникатните хемиски траги што специфичните клеточни постапки ги оставаат зад себе“, проучување на нивните профили на метаболити со мали молекули.<ref>{{Наведено списание|date=April 2005|title=Growing pains for metabolomics|url=http://www.the-scientist.com/article/display/15427/|journal=The Scientist|volume=19|issue=8|pages=25–28|archive-url=https://web.archive.org/web/20081013014601/http://www.the-scientist.com/article/display/15427/|archive-date=13 October 2008}}</ref> Метаболомот го претставува целосниот сет на метаболити во клетката, [[ткиво]]то, [[орган]]от или [[Организам|организмот]], кои се крајни производи на клеточните постапки.<ref>{{Наведено списание|date=март 2009|title=Metabolomic characterization of human rectal adenocarcinoma with intact tissue magnetic resonance spectroscopy|journal=Diseases of the Colon and Rectum|volume=52|issue=3|pages=520–525|doi=10.1007/DCR.0b013e31819c9a2c|pmc=2720561|pmid=19333056}}</ref> [[Информациска РНК|Информациската РНК]], податоците за [[Генска експресија|генското изразување]] и [[Протеомика|протеомските]] анализи го откриваат збирот на генски производи што се произведуваат во клетката, податоци што претставуваат едно гледиште од клеточната функција. Спротивно на тоа, метаболичкото профилирање може да даде моментална слика на [[физиологија]]та на таа клетка,<ref name=":5">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=февруари 2021|title=Review: Metabolomics as a prediction tool for plants performance under environmental stress|journal=Plant Science|volume=303|pages=110789|doi=10.1016/j.plantsci.2020.110789|pmid=33487364}}</ref> и на тој начин, метаболомика обезбедува директно „функционално читање на физиолошката состојба“ на организмот.<ref name="Hollywood_2006">{{Наведено списание|date=септември 2006|title=Metabolomics: current technologies and future trends|journal=Proteomics|volume=6|issue=17|pages=4716–4723|doi=10.1002/pmic.200600106|pmid=16888765}}</ref> Навистина постојат квантитативни корелации помеѓу метаболомот и другите клеточни ансамбли ([[геном]], транскриптом, [[протеом]] и липидом), кои може да бидат користени за предвидување на изобилството на метаболити во биолошките примероци од, на пример, изобилство на информациска РНК.<ref>{{Наведено списание|date=март 2022|title=Prediction of Metabolic Profiles from Transcriptomics Data in Human Cancer Cell Lines|journal=International Journal of Molecular Sciences|volume=23|issue=7|pages=3867|doi=10.3390/ijms23073867|pmc=8998886|pmid=35409231|doi-access=free}}</ref> Еден од врвните предизвици на [[Системска биологија|системската биологија]] е да се интегрира метаболомика со сите други информации за -омика за да биде обезбедено подобро разбирање на [[Цитологија|клеточната биологија]]. == Историја == Концептот дека поединците може да имаат „метаболички профил“ што може да се одрази во составот на нивните биолошки течности бил воведен од Роџер Вилијамс во доцните 1940-ти,<ref>{{Наведено списание|date=октомври 1978|title=Quantitative metabolic profiling based on gas chromatography|journal=Clinical Chemistry|volume=24|issue=10|pages=1663–1673|doi=10.1093/clinchem/24.10.1663|pmid=359193}}</ref> кој користел хартиена хроматографија за да предложи карактеристични [[Метаболизам|метаболички]] обрасци во [[Моч|урината]] и [[плунка]]та биле поврзани со [[болести]] како [[шизофренија]]. Сепак, само преку [[Технологија|технолошкиот]] напредок во 1960-тите и 1970-тите стана изводливо квантитативно (наспроти квалитативно) мерење на метаболичките профили.<ref>{{Наведено списание|date=6 јуни 2005|title=Metabolomics comes of age?|url=https://www.the-scientist.com/letter/metabolomics-comes-of-age-48727|journal=The Scientist|volume=19|issue=11|pages=8}}</ref> Поимот „метаболички профил“ бил воведен од Хорнинг и колегите во 1971 година, откако тие покажале дека гасната хроматографија-масена спектрометрија може да биде користена за мерење на [[Хемиско соединение|соединенијата]] присутни во човечка урина и екстракти од [[ткиво]].<ref name="VDGarticle">{{Наведено списание|date=мај 2005|title=Symbiosis of chemometrics and metabolomics: past, present, and future.|journal=Journal of Chemometrics: A Journal of the Chemometrics Society.|volume=19|issue=5–7|pages=376–386|doi=10.1002/cem.941|doi-access=free}}</ref><ref name="pmid2603028">{{Наведено списание|date=1989|title=[Angioleiomyoma of the large-intestinal mesentery complicated by diffuse peritonitis]|url=|journal=Sovetskaia Meditsina|language=ru|volume=|issue=9|pages=116|doi=|pmid=2603028}}</ref> Групата Хорнинг, заедно со онаа на [[Лајнус Полинг]] и Артур Б. Робинсон го воделе развојот на методи со гасна хроматографија-масена спектрометрија за следење на метаболитите присутни во урината во текот на 1970-тите.<ref>{{Наведено списание|date=јули 2009|title=Mass spectrometry: from proteomics to metabolomics and lipidomics|journal=Chemical Society Reviews|volume=38|issue=7|pages=1882–1896|doi=10.1039/b618553n|pmid=19551169}}</ref> Истовремено, спектроскопијата со јадрено магнетската резонанца, која била откриена во 1940-тите, исто така била подложена на брз напредок. Во 1974 година, Сили и колегите ја покажале корисноста од користењето на јадрено магнетската резонанца за откривање на метаболити во немодифицирани биолошки примероци.<ref>{{Наведено списание|date=ноември 1974|title=Observation of tissue metabolites using 31P nuclear magnetic resonance|journal=Nature|volume=252|issue=5481|pages=285–287|bibcode=1974Natur.252..285H|doi=10.1038/252285a0|pmid=4431445}}</ref> Оваа прва студија за [[мускул]]ите ја истакнала вредноста на јадрено магнетската резонанца со тоа што било утврдено дека 90% од клеточниот [[Аденозин трифосфат|аденози трифосфат]] е комплексен со [[магнезиум]]. Како што чувствителноста била подобрена со еволуцијата на повисоките сили на [[Магнетно поле|магнетното поле]] и вртењето со магичен агол, јадрено магнетската резонанца продолжува да биде водечка аналитичка алатка за истражување на метаболизмот.<ref name="VDGarticle"/><ref name="JKNnature">{{Наведено списание|date=октомври 2008|title=Systems biology: Metabonomics|journal=Nature|volume=455|issue=7216|pages=1054–1056|bibcode=2008Natur.455.1054N|doi=10.1038/4551054a|pmid=18948945}}</ref> Неодамнешните напори за искористување на јадрено магнетската резонанца за метаболомика во голема мера биле поттикнати од [[лабораторија]]та на Џереми К. Николсон на Колеџот „Биркбек“, Универзитетот во Лондон, а подоцна и на Императорскиот колеџ Лондон. Во 1984 година, Николсон покажал дека спектроскопијата со јадрено магнетската резонанца <sup>1</sup>H потенцијално може да биде користена за [[Дијагноза|дијагностицирање]] на [[дијабетес мелитус]], а подоцна бил пионер во примената на методите за препознавање на шаблони на податоците од спектроскопската јадрено магнетската резонанца.<ref name="pmid12537357">{{Наведено списание|date=декември 2002|title=Chemometric contributions to the evolution of metabonomics: mathematical solutions to characterising and interpreting complex biological NMR spectra|journal=The Analyst|volume=127|issue=12|pages=1549–1557|bibcode=2002Ana...127.1549H|doi=10.1039/b208254n|pmid=12537357}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=февруари 2007|title=Analytical strategies in metabonomics|journal=Journal of Proteome Research|volume=6|issue=2|pages=443–458|doi=10.1021/pr0605217|pmid=17269702}}</ref> Во 1994 и 1996 година, течна хроматографија со масена спектрометрија на метаболомски [[опит]]и<ref>{{Наведено списание|date=September 1994|title=Cerebrodiene: a brain lipid isolated from sleep-deprived cats|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=91|issue=20|pages=9505–9508|bibcode=1994PNAS...91.9505L|doi=10.1073/pnas.91.20.9505|pmc=44841|pmid=7937797|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=јуни 1995|title=Chemical characterization of a family of brain lipids that induce sleep|journal=Science|volume=268|issue=5216|pages=1506–1509|bibcode=1995Sci...268.1506C|doi=10.1126/science.7770779|pmid=7770779}}</ref> ги извршил Гери Сиуздак додека работел со Ричард Лернер (тогаш претседател на Истражувачкиот институт „Скрипс“) и Бенџамин Крават, за да ја анализираат церебралната спинална течност од [[животни]] лишени од [[сон]]. Една [[молекула]] од особен интерес, олеамид, била забележана и подоцна се покажало дека има својства што предизвикува [[спиење]]. Ова дело е еден од најраните такви опити кои комбинираат течна хроматографија и масена спектрометрија во метаболомиката. Во 2005 година, првата база на податоци за метаболомика со тандемска масена спектрометрија, METLIN,<ref name="Smith_2005">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=декември 2005|title=METLIN: a metabolite mass spectral database|journal=Therapeutic Drug Monitoring|volume=27|issue=6|pages=747–751|doi=10.1097/01.ftd.0000179845.53213.39|pmid=16404815}}</ref><ref name=":1">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=март 2018|title=METLIN: A Technology Platform for Identifying Knowns and Unknowns|journal=Analytical Chemistry|volume=90|issue=5|pages=3156–3164|doi=10.1021/acs.analchem.7b04424|pmc=5933435|pmid=29381867}}</ref> за карактеризирање на човечките метаболити била развиена во лабораторијата Сиуздак во Истражувачкиот институт „Скрипс“. METLIN оттогаш пораснала и од декември 2023 година, METLIN содржи опитни податоци со тандемска масена спектрометрија за над 930.000 молекуларни стандарди и други хемиски ентитети,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://theanalyticalscientist.com/techniques-tools/the-analytical-scientist-innovation-awards-2023|title=The Analytical Scientist Innovation Awards 2023|date=2023-12-12|work=The Analytical Scientist|language=en|accessdate=4 февруари 2024}}</ref> секое соединение има опитни податоци за тандемска масена спектрометрија создадени од молекуларни стандарди при повеќе енергии на судир и во позитивни и негативни режими на [[јонизација]]. METLIN е најголемото складиште на податоци за тандемска масена спектрометрија од ваков вид. Наменското академско списание „''Metabolomics''“ првпат се појавило во 2005 година, основано од неговиот сегашен главен уредник Рој Гудакре. Во 2005 година, лабораторијата Сиуздак била ангажирана во идентификација на метаболити поврзани со [[сепса]] и во обид да биде решено прашањето за статистичко идентификување на најрелевантните нерегулирани метаболити низ стотици сетови на податоци со течна хроматографија-масена спектрометрија, бил развиен првиот [[алгоритам]] за да биде овозможено нелинеарно усогласување на податоци за метаболомика на масената спектрометрија. Наречен XCMS,<ref name=":2">{{Наведено списание|date=февруари 2006|title=XCMS: processing mass spectrometry data for metabolite profiling using nonlinear peak alignment, matching, and identification|journal=Analytical Chemistry|volume=78|issue=3|pages=779–787|doi=10.1021/ac051437y|pmid=16448051}}</ref> од (2012)<ref name=":3">{{Наведено списание|date=јуни 2012|title=XCMS Online: a web-based platform to process untargeted metabolomic data|journal=Analytical Chemistry|volume=84|issue=11|pages=5035–5039|doi=10.1021/ac300698c|pmc=3703953|pmid=22533540}}</ref> е развиен како семрежна алатка и од 2019 година (со METLIN) има над 30.000 регистрирани корисници. На 23 јануари 2007 година, Проектот за човечки метаболом, предводен од Дејвид С. Вишарт, го завршил првиот нацрт на човечкиот метаболом, кој се состои од база на податоци од приближно 2.500 метаболити, 1.200 [[лекови]] и 3.500 хранливи компоненти.<ref name="Wishart2007">{{cite HMDB|1.0}}</ref><ref>{{cite HMDB|2.0}}</ref> Слични проекти се во тек во неколку [[Растенија|растителни]] [[Вид (биологија)|видови]], особено ''Medicago truncatula''<ref>{{Наведено списание|date=февруари 2008|title=Metabolomics reveals novel pathways and differential mechanistic and elicitor-specific responses in phenylpropanoid and isoflavonoid biosynthesis in Medicago truncatula cell cultures|journal=Plant Physiology|volume=146|issue=2|pages=387–402|doi=10.1104/pp.107.108431|pmc=2245840|pmid=18055588}}</ref> и ''Arabidopsis thaliana''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://plantmetabolomics.vrac.iastate.edu/ver2/datasets/overview.php|title=www.Plantmetabolomics.org|date=7 ноември 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121107010432/http://plantmetabolomics.vrac.iastate.edu/ver2/datasets/overview.php|archive-date=2012-11-07|accessdate=4 февруари 2024}}</ref> веќе неколку години. До средината на 2010 година, метаболомиката сè уште била сметана за „поле што се развива“.<ref name="Morrow2010">{{Наведени вести|url=http://www.genengnews.com/gen-articles/mass-spec-central-to-metabolomics/3229/|title=Mass Spec Central to Metabolomics|date=1 април 2010|work=Genetic Engineering & Biotechnology News|access-date=4 февруари 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20110812181848/http://www.genengnews.com/keywordsandtools/print/1/13148/|archive-date=12 August 2011|issue=7|volume=30|page=1}}</ref> Понатаму, било забележано дека понатамошниот напредок на теренот во голем дел зависел, преку решавање на инаку „нерешливите технички предизвици“, со техничка еволуција на инструментите за масена спектрометрија.<ref name="Morrow2010" /> Во 2015 година, за прв пат било демонстрирано профилирање на метаболом во вистинито време.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://phys.org/news/2015-09-real-time-analysis-metabolic-products.html|title=Real-time analysis of metabolic products|work=phys.org|accessdate=4 февруари 2024}}</ref> == Метаболом == Метаболомот се однесува на целосниот сет на мали [[Молекули|молекулни]] (<1,5 kDa) метаболити (како што се метаболички посредници, [[хормони]] и други сигнални молекули и секундарни метаболити) кои се наоѓаат во биолошки примерок, како што е еден [[организам]].<ref>{{Наведено списание|date=септември 1998|title=Systematic functional analysis of the yeast genome|journal=Trends in Biotechnology|volume=16|issue=9|pages=373–378|doi=10.1016/S0167-7799(98)01214-1|pmid=9744112}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=јуни 2008|title=Current challenges in metabolomics for diabetes research: a vital functional genomic tool or just a ploy for gaining funding?|journal=Physiological Genomics|volume=34|issue=1|pages=1–5|doi=10.1152/physiolgenomics.00009.2008|pmid=18413782}}</ref> Зборот е измислен во аналогија со транскриптомиката и [[протеомика]]та; како транскриптомот и [[протеом]]от, метаболомот е динамичен, менувајќи се од [[секунда]] во секунда. Иако метаболомот може да биде дефиниран доволно лесно, во моментов не е можно да биде анализиран целиот опсег на метаболити со еден аналитички метод. Првата база на податоци за метаболити (наречена METLIN) за пребарување на податоци за фрагментација од опити со тандемска масена спектрометрија, била развиена од лабораторијата Сиуздак во Истражувачкиот институт „Скрипс“ во 2005 година.<ref name="Smith_2005"/><ref name=":1"/> METLIN содржи над 450.000 метаболити и други [[Хемија|хемиски]] ентитети, при што секое соединение има опитни податоци за тандемска масена спектрометрија. Во 2006 година,<ref name=":2"/> лабораторијата Сиуздак, исто така, го развила првиот [[алгоритам]] за да овозможи нелинеарно порамнување на податоците за метаболомика на масената спектрометрија. Наречен XCMS, каде што „X“ ја сочинува секоја хроматографска технологија, тоа е развиено како семрежна алатка. Во јануари 2007 година, научниците од Универзитетот во Алберта и Универзитетот во Калгари го завршиле првиот нацрт на човечкиот метаболом. Базата на податоци за човечки метаболом е можеби најобемната јавна метаболомска спектрална база на податоци досега<ref>HMDB 4.0 – the human metabolome database in 2018.</ref> и е слободно достапна електронска база на податоци (www.hmdb.ca) која содржи детални информации за малите [[молекули]] метаболити пронајдени во човечкото тело. Наменет е да биде користено за примени во метаболомиката, клиничката хемија, откривање биомаркери и општото [[образование]]. Базата на податоци е дизајнирана да содржи или поврзува три вида податоци: # Хемиски податоци, # Клинички податоци и # Податоци од [[молекуларна биологија]]/[[биохемија]]. Базата на податоци содржи 220.945 записи на метаболити, вклучувајќи метаболити растворливи во [[вода]] и растворливи во [[липиди]]. Дополнително, 8.610 белковински секвенци ([[ензими]] и транспортери) се поврзани со овие записи на метаболити. Секој запис во MetaboCard содржи 130 полиња со податоци, при што 2/3 од информациите се посветени на хемиски/клинички податоци, а другата 1/3 се посветени на ензимски или биохемиски податоци.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2022|title=HMDB 5.0: the Human Metabolome Database for 2022|journal=Nucleic Acids Research|volume=50|issue=D1|pages=D622–D631|doi=10.1093/nar/gkab1062|pmc=8728138|pmid=34986597}}</ref> Верзијата 3.5 на Базата на податоци за човечкиот метаболом содржи >16.000 ендогени метаболити, >1.500 [[лекови]] и >22.000 хранливи состојки или хранливи метаболити.<ref name="ref_23161693">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2013|title=HMDB 3.0--The Human Metabolome Database in 2013|journal=Nucleic Acids Research|volume=41|issue=Database issue|pages=D801–D807|doi=10.1093/nar/gks1065|pmc=3531200|pmid=23161693}}</ref> Оваа информација, достапна во базата на податоци за човечки метаболом и базирана на анализа на информации достапни во тековната [[Наука|научна]] книжевност, е далеку од целосна.<ref>{{Наведено списание|date=март 2007|title=Meet the human metabolome|journal=Nature|volume=446|issue=7131|pages=8|bibcode=2007Natur.446....8P|doi=10.1038/446008a|pmid=17330009|doi-access=free}}</ref> Спротивно на тоа, многу повеќе се знае за метаболомите на другите организми. На пример, повеќе од 50.000 метаболити се одликуваат од растителното царство, а многу илјади метаболити се идентификувани и/или се одликуваат од поединечни [[растенија]].<ref>{{Наведено списание|date=април 2000|title=The cell and developmental biology of alkaloid biosynthesis|journal=Trends in Plant Science|volume=5|issue=4|pages=168–173|doi=10.1016/S1360-1385(00)01575-2|pmid=10740298}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=јули 2004|title=Metabolic profiles of cancer cells|journal=Nature Reviews. Cancer|volume=4|issue=7|pages=551–561|doi=10.1038/nrc1390|pmid=15229480}}</ref> Секоја врста [[клетка]] и [[ткиво]] има уникатен [[Метаболизам|метаболички]] „отпечаток“ што може да ги разјасни информациите специфични за [[орган]]ите или ткивата. Биопримероците што се користени за метаболомична анализа вклучуваат, но не ограничувајќи се на [[плазма]], серум, [[урина]], [[плунка]], [[измет]], [[мускул]]и, пот, издишен здив и гастроинтестинална течност.<ref name=":4">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2019|title=Nutrimetabolomics: An Integrative Action for Metabolomic Analyses in Human Nutritional Studies|journal=Molecular Nutrition & Food Research|volume=63|issue=1|pages=e1800384|doi=10.1002/mnfr.201800384|pmid=30176196|doi-access=free|hdl-access=free}}</ref> Леснотијата на собирање ја олеснува високата временска резолуција и бидејќи тие секогаш се во динамична рамнотежа со телото, тие можат да го опишат домаќинот како целина.<ref name="Nicholson 2003 668–676">{{Наведено списание|date=август 2003|title=Opinion: understanding 'global' systems biology: metabonomics and the continuum of metabolism|journal=Nature Reviews. Drug Discovery|volume=2|issue=8|pages=668–676|doi=10.1038/nrd1157|pmid=12904817}}</ref> [[Геном]]от може да каже што може да се случи, транскриптомот може да каже што изгледа дека се случува, [[протеом]]от може да каже што го прави тоа да се случи и метаболомот може да каже што се случило и што се случува.<ref name="Dettmer_2007">{{Наведено списание|date=2007|title=Mass spectrometry-based metabolomics|journal=Mass Spectrometry Reviews|volume=26|issue=1|pages=51–78|bibcode=2007MSRv...26...51D|doi=10.1002/mas.20108|pmc=1904337|pmid=16921475}}</ref> == Метаболити == Метаболитите се супстрати, посредници и продукти на [[Метаболизам|метаболизмот]]. Во контекст на метаболомиката, метаболит обично е дефиниран како која било [[молекула]] со големина помала од 1,5 [[Атомска единица за маса|kDa]]. Сепак, постојат исклучоци од ова во зависност од примерокот и методот на откривање. На пример, макромолекулите како што се [[Липобелковина|липобелковините]] и [[албумин]]от се со сигурност откриени во метаболичките студии за крвната плазма засновани на [[Јадрена магнетна резонанција|јадрената магнетна резонанција]].<ref>{{Наведено списание|date=март 1995|title=750 MHz 1H and 1H-13C NMR spectroscopy of human blood plasma|journal=Analytical Chemistry|volume=67|issue=5|pages=793–811|doi=10.1021/ac00101a004|pmid=7762816}}</ref> Во метаболомиката заснована на [[растенија]], вообичаено е да се однесуваат на „примарни“ и „секундарни“ метаболити.<ref name=":5"/> Примарниот метаболит е директно вклучен во нормалниот раст, развој и [[размножување]]. Секундарниот метаболит не е директно вклучен во тие постапки, но обично има важна [[Екологија|еколошка]] функција. Примерите вклучуваат [[Антибиотик|антибиотици]] и пигменти.<ref>{{Наведено списание|year=1999|title=Secondary metabolite biosynthesis: the first century|journal=Critical Reviews in Biotechnology|volume=19|issue=1|pages=1–40|doi=10.1080/0738-859991229189|pmid=10230052}}</ref> Спротивно на тоа, во метаболомиката заснована на [[човекот]], повообичаено е да бидат опишани метаболитите како ендогени (произведени од организмот домаќин) или егзогени.<ref>{{Наведено списание|date=мај 2006|title=Nonlinear data alignment for UPLC-MS and HPLC-MS based metabolomics: quantitative analysis of endogenous and exogenous metabolites in human serum|journal=Analytical Chemistry|volume=78|issue=10|pages=3289–3295|doi=10.1021/ac060245f|pmc=3705959|pmid=16689529}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=јуни 2020|title=Sensitive mass spectrometric analysis of carbonyl metabolites in human urine and fecal samples using chemoselective modification|journal=The Analyst|volume=145|issue=11|pages=3822–3831|bibcode=2020Ana...145.3822L|doi=10.1039/D0AN00150C|pmid=32393929|doi-access=free}}</ref> Метаболитите на туѓите супстанции како што се [[лек]]овите се нарекуваат ксенометаболити.<ref>{{Наведено списание|date=септември 2008|title=1H NMR and UPLC-MS(E) statistical heterospectroscopy: characterization of drug metabolites (xenometabolome) in epidemiological studies|journal=Analytical Chemistry|volume=80|issue=18|pages=6835–6844|doi=10.1021/ac801075m|pmid=18700783}}</ref> Метаболомот образува голема мрежа на [[Метаболизам|метаболички]] реакции, каде што излезите од една [[ензим]]ска [[хемиска реакција]] се влезни во други хемиски реакции. Таквите системи се опишани како хиперцикли. == Метабономика == Метабономиката е дефинирана како „квантитативно мерење на динамичниот повеќепараметриски метаболички одговор на живите системи на [[Патофизиологија|патофизиолошки]] стимули или [[Генетика|генетска]] модификација“. Зборот потекло е од [[Грчки јазик|грчкиот]] збор ''μεταβολή'' што значи промена и ''nomos'' што значи збир на правила или збир на закони.<ref>{{Наведено списание|year=2006|title=Global systems biology, personalized medicine and molecular epidemiology|journal=Molecular Systems Biology|volume=2|issue=1|pages=52|doi=10.1038/msb4100095|pmc=1682018|pmid=17016518}}</ref> Овој пристап бил пионер на Џереми Николсон на Мурдоковиот универзитет и е користен во [[токсикологија]]та, [[дијагноза]]та на [[болести]] и голем број други области. Историски гледано, пристапот на метабономиката бил еден од првите методи за примена на опсегот на [[Системска биологија|системската биологија]] на студиите за [[метаболизмот]].<ref>{{Наведено списание|date=ноември 1999|title='Metabonomics': understanding the metabolic responses of living systems to pathophysiological stimuli via multivariate statistical analysis of biological NMR spectroscopic data|journal=Xenobiotica; the Fate of Foreign Compounds in Biological Systems|volume=29|issue=11|pages=1181–1189|doi=10.1080/004982599238047|pmid=10598751}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=февруари 2002|title=Metabonomics: a platform for studying drug toxicity and gene function|journal=Nature Reviews. Drug Discovery|volume=1|issue=2|pages=153–161|doi=10.1038/nrd728|pmid=12120097}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=септември 2008|title=Metabolic phenotyping in health and disease|journal=Cell|volume=134|issue=5|pages=714–717|doi=10.1016/j.cell.2008.08.026|pmid=18775301|doi-access=free}}</ref> Имало некои несогласувања околу точните разлики помеѓу „метаболомика“ и „метабономика“. Разликата помеѓу двата поима не е поврзана со изборот на аналитичка платформа: иако метабономиката е повеќе поврзана со спектроскопијата со [[јадрена магнетна резонанција]] и метаболомика со техники засновани на масена спектрометрија, ова е едноставно поради употребата меѓу различни групи кои ги популаризирале различните поими. Иако сè уште не постои апсолутен договор, постои сè поголем [[консензус]] дека „метаболомијата“ става поголем нагласок на метаболичкото профилирање на [[Клетка|клеточно]] или органско ниво и првенствено се занимава со нормален ендогенски метаболизам. „Метабономика“ го проширува метаболичкото профилирање за да вклучи информации за пертурбациите на метаболизмот предизвикани од фактори на [[животната средина]] (вклучувајќи [[исхрана]] и токсини), постапките на [[болест]]ите и вклучување на екстрагеномски влијанија, како што е цревната микрофлора. Ова не е тривијална разлика; метаболичките студии треба, по дефиниција, да ги исклучат метаболичките придонеси од екстрагеномските извори, бидејќи тие се надворешни за системот што се проучува. Меѓутоа, во пракса, во полето на истражување на болести кај луѓето сè уште постои голем степен на преклопување во начинот на кој се користени двата поими, и тие често се всушност синоними.<ref name="DGRref">{{Наведено списание|date=јуни 2005|title=Metabonomics in toxicology: a review|journal=Toxicological Sciences|volume=85|issue=2|pages=809–822|doi=10.1093/toxsci/kfi102|pmid=15689416|doi-access=free}}</ref> == Егзометаболомика == Егзометаболомика, или „метаболички отпечаток“, е проучување на екстрацелуларните метаболити. Користи многу техники од други подобласти на метаболомика и има примена во развојот на [[биогориво]], биообработка, одредување на механизмот на дејство на [[лек]]овите и проучување на меѓуклеточните меѓудејствија.<ref name="Silva">{{Наведено списание|date=август 2015|title=Exometabolomics and MSI: deconstructing how cells interact to transform their small molecule environment|journal=Current Opinion in Biotechnology|publisher=Elsevier BV|volume=34|pages=209–216|doi=10.1016/j.copbio.2015.03.015|pmid=25855407|doi-access=free}}</ref> == Аналитички технологии == Вообичаениот работен тек на метаболичките студии е прикажан на сликата. Прво, примероците се собирани од [[ткиво]], плазма, [[урина]], [[плунка]], [[клетки]] итн. Следно, метаболитите се екстрахирани често со додавање на внатрешни стандарди и дериватизација.<ref name="Dettmer_2007"/> За време на анализата на примерокот, метаболитите се квантифицираат (течна хроматографија или гасна хроматографија споена со масена спектрометрија и/или спектроскопија со [[јадрена магнетна резонанција]]). Необработените излезни податоци може да бидат користени за екстракција на метаболитската одлика и дополнително да бидат обработени пред статистичка анализа (како што е начелната составна анализа). Достапни се многу [[Биоинформатика|биоинформатички]] алатки и [[софтвер]] за да бидат идентификувани поврзаностите со состојбите и исходите на [[болест]]а, да бидат утврдени значајните корелации и да бидат карактеризирани метаболичките потписи со постојното биолошко знаење.<ref name="pmid23157406">{{Наведено списание|date=март 2013|title=Metabolomics and ischaemic heart disease|journal=Clinical Science|volume=124|issue=5|pages=289–306|doi=10.1042/CS20120268|pmid=23157406}}</ref> === Методи на раздвојување === Првично, аналитите во метаболомски примерок сочинуваат високо сложена смеса. Оваа сложена смеса може да биде поедноставена пред да биде откриено со одвојување на некои аналити од други. Раздвојувањето постигнува различни цели: аналитите кои не можат да се разрешат од детекторот може да се одвојат во овој чекор; при анализа со масена спектрометрија, јонската супресија е намалена; времето на задржување на аналитот служи како информација во врска со неговиот идентитет. Овој чекор на раздвојување не е задолжителен и често се испушта во пристапите засновани на [[Јадрена магнетна резонанција|јадрената магнетна резонанција]] и техниката „сачмарка“, како што е сачмарската липидомика. Гасната хроматографија, особено кога е поврзана со масена спектрометрија, е широко користена техника на одвојување за метаболичка анализа. Гасната хроматографија нуди многу висока хроматографска резолуција и може да биде користена заедно со детектор за јонизација на пламен или масен спектрометар. Методот е особено корисен за идентификација и квантификација на мали и испарливи [[молекули]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.thermofisher.com/dk/en/home/industrial/mass-spectrometry/mass-spectrometry-learning-center/gas-chromatography-mass-spectrometry-gc-ms-information.html|title=Gas Chromatography Mass Spectrometry (GC-MS) Information|work=Thermo Fisher Scientific - US|accessdate=4 февруари 2024}}</ref> Сепак, практично ограничување на гасната хроматографија е барањето за хемиска дериватизација за многу биомолекули бидејќи само испарливите хемикалии можат да бидат анализирани без дериватизација. Во случаи кога е потребна поголема моќ на разрешување, може да се примени дводимензионална хроматографија. [[Течна хроматографија со високи перформанси]] се појавија како најчеста техника на одвојување за метаболичката анализа. Со доаѓањето на јонизацијата со електроспреј, течната хроматографија била споена со масената спектрометрија. За разлика од гасната хроматографија, течната хроматографија има помала хроматографска резолуција, но не бара дериватизација за поларните молекули и ги одвојува молекулите во течната фаза. Дополнително, течната хроматографија ја има предноста што може да биде измерена многу поширок опсег на аналити со поголема чувствителност од методите на гасната хроматографија.<ref>{{Наведено списание|date=август 2007|title=Within-day reproducibility of an HPLC-MS-based method for metabonomic analysis: application to human urine|journal=Journal of Proteome Research|volume=6|issue=8|pages=3291–3303|doi=10.1021/pr070183p|pmid=17625818}}</ref> Капиларната електрофореза има повисока теоретска ефикасност на сепарација од течната хроматографија (иако бара многу повеќе време по одвојување) и е погодна за употреба со поширок опсег на класи на метаболити отколку гасната хроматографија. Како и за сите електрофоретски техники, таа е најсоодветна за наелектризирани аналити.<ref>{{Наведено списание|date=септември 2003|title=Quantitative metabolome analysis using capillary electrophoresis mass spectrometry|journal=Journal of Proteome Research|volume=2|issue=5|pages=488–494|doi=10.1021/pr034020m|pmid=14582645}}</ref> === Методи за откривање === Масената спектрометрија е користена за да бидат идентификувани и квантифицирани метаболитите по опционално раздвојување со гасната хроматографија, [[Течна хроматографија со високи перформанси|течната хроматографија]] или капиларната електрофореза. Гасната хроматографија-масена спектрометрија била првата нацрт техника што била развиена. Идентификацијата ги користи различните обрасци во кои аналитите се фрагментирани. Овие обрасци може да бидат сметани како масовен спектрален отпечаток. Постојат библиотеки кои овозможуваат идентификација на метаболит според оваа шема на фрагментација. Масената спектрометрија е и чувствителна и може да биде многу специфична. Исто така, постојат голем број техники кои користат масена спектрометрија како самостојна [[технологија]]: примерокот се внесува директно во масениот спектрометар без претходно одвојување, а масената спектрометрија обезбедува доволна селективност и за одвојување и за откривање на метаболити. За анализа со масена спектрометрија, аналитите мора да бидат пренесени со полнење и да бидат пренесени во гасната фаза. Електронската јонизација е најчестата техника на [[јонизација]] применета на одвојување со гасна хроматографија бидејќи е подложна на ниски притисоци. Електронската јонизација, исто така, произведува фрагментација на аналитот, обезбедувајќи структурни информации додека ја зголемува сложеноста на податоците и евентуално прикривајќи го молекуларниот јон. Хемиска јонизација со атмосферски притисок е техника на [[атмосферски притисок]] што може да биде применета на сите горенаведени техники на одвојување. Хемиската јонизација со атмосферски притисок е метод на јонизација во гасовита фаза, кој обезбедува малку поагресивна јонизација од електроспрснувачката јонизација кој е погоден за помалку поларни соединенија. Електроспрснувачката јонизација е најчестата техника на јонизација применета во течната хроматографија/масена спектрометрија. Оваа мека јонизација е најуспешна за поларните молекули со јонизирани функционални групи. Друга најчесто користена техника на мека јонизација е секундарна јонизација со електропрскање. Во 2000-тите, анализата на масата заснована на површината повторно бележела оживување, со новите MS технологии насочени на зголемување на чувствителноста, минимизирање на позадината и намалување на подготовката на примерокот. Способноста да бидат анализирани метаболитите директно од биофлуидите и ткивата продолжува да ја предизвикува сегашната технологија за масена спектрометрија, најмногу поради ограничувањата наметнати од сложеноста на овие примероци, кои содржат илјадници до десетици илјади метаболити. Меѓу технологиите што се развивани за да се одговори на овој предизвик е масената спектрометрија со наноструктурен показател,<ref>{{cite journal | vauthors = Northen TR, Yanes O, Northen MT, Marrinucci D, Uritboonthai W, Apon J, Golledge SL, Nordström A, Siuzdak G | display-authors = 6 | title = Clathrate nanostructures for mass spectrometry | journal = Nature | volume = 449 | issue = 7165 | pages = 1033–1036 | date = октомври 2007 | pmid = 17960240 | doi = 10.1038/nature06195 | s2cid = 4404703 | bibcode = 2007Natur.449.1033N }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Woo HK, Northen TR, Yanes O, Siuzdak G | title = Nanostructure-initiator mass spectrometry: a protocol for preparing and applying NIMS surfaces for high-sensitivity mass analysis | journal = Nature Protocols | volume = 3 | issue = 8 | pages = 1341–1349 | date = јули 2008 | pmid = 18714302 | doi = 10.1038/NPROT.2008.110 | s2cid = 20620548 | url = https://zenodo.org/record/896641 }}</ref> пристап на десорпција/[[јонизација]] кој не бара примена на матрица и со тоа ја олеснува идентификацијата на мали молекули (т.е. метаболит). Ласерската десорпција/јонизација со помош на матрица исто така е користена; сепак, примената на оваа техника може да додаде значителна позадина на <1000 Da што ја усложува анализата на опсегот со мала маса (т.е. метаболити). Дополнително, големината на добиените матрични кристали ја ограничува просторната резолуција што може да се постигне при снимањето на ткивото. Поради овие ограничувања, при анализата на биофлуидите и ткивата се применети неколку други пристапи за десорпција/јонизација без матрица. Секундарната јонска масена спектрометрија била еден од првите пристапи за десорпција/[[јонизација]] без матрица што била користена за анализа на метаболити од биолошки примероци. Секундарната јонска масена спектрометрија користи примарен јонски зрак со висока енергија за десорбирање и создавање секундарни јони од површината. Примарната предност на оваа спектрометрија е неговата висока просторна резолуција (малку од 50&nbsp;nm), моќна одлика за снимање на [[ткиво]] со масена спектрометрија. Сепак, секундарната јонска масена спектрометрија допрва треба лесно да биде применувана за анализа на биофлуиди и ткива поради неговата ограничена чувствителност на >500 Da и фрагментација на аналитот создаден од примарен јонски зрак со висока енергија. Десорпционата јонизација со електропрскање е техника без матрица за анализа на биолошки примероци која користи спреј со наполнет растворувач за десорбирање на јони од површината. Предностите на десорпционата јонизација со електропрскање се тоа што не е потребна посебна површина и анализата се изведува на амбиентален притисок со целосен пристап до примерокот за време на аквизицијата. Ограничувањето на десорпционата јонизација со електропрскање е просторната резолуција бидејќи „насочувањето“ на наполнетиот спреј со растворувач е тешко. Сепак, неодамнешниот развој наречен електроспрснувачка јонизација со ласерска аблација е ветувачки пристап за заобиколување на ова ограничување. Неодамна, техниките на јонска замка, како што е масената спектрометрија на орбитап, исто така се применувани за метаболичко истражување.<ref>{{Наведено списание|date=мај 2016|title=Applications of Fourier Transform Ion Cyclotron Resonance (FT-ICR) and Orbitrap Based High Resolution Mass Spectrometry in Metabolomics and Lipidomics|journal=International Journal of Molecular Sciences|volume=17|issue=6|pages=816|doi=10.3390/ijms17060816|pmc=4926350|pmid=27231903|doi-access=free}}</ref> Спектроскопијата со јадрена магнетна резонанција е единствената техника за откривање која не се потпира на одвојување на аналитите, па примерокот може да биде вратен за понатамошни анализи. Сите видови на мали [[Молекула|молекулни]] метаболити може да бидат мерени истовремено - во оваа смисла, [[Јадрена магнетна резонанција|јадрената магнетна разонанција]] е блиску до тоа да биде универзален детектор. Главните предности на јадрената магнетна резонанција се високата аналитичка репродуктивност и едноставноста на подготовката на примерокот. Практично, сепак, тој е релативно нечувствителен во споредба со техниките засновани на масена спектрометрија.<ref>{{Наведено списание|date=октомври 2003|title=Metabonomics: NMR spectroscopy and pattern recognition analysis of body fluids and tissues for characterisation of xenobiotic toxicity and disease diagnosis|journal=Current Opinion in Chemical Biology|volume=7|issue=5|pages=648–654|doi=10.1016/j.cbpa.2003.08.008|pmid=14580571}}</ref><ref>{{Наведено списание|year=2007|title=Metabolic profiling, metabolomic and metabonomic procedures for NMR spectroscopy of urine, plasma, serum and tissue extracts|journal=Nature Protocols|volume=2|issue=11|pages=2692–2703|doi=10.1038/nprot.2007.376|pmid=18007604}}</ref> Иако јадрената магнетна резонанција и масената спектрометрија се најшироко користени, современите техники се користени и други методи на откривање. Тие се јонска циклотронска резонанција со Фуриева преобразба,<ref>{{Наведено списание|date=јануари 2018|title=Potential of dynamically harmonized Fourier transform ion cyclotron resonance cell for high-throughput metabolomics fingerprinting: control of data quality|journal=Analytical and Bioanalytical Chemistry|volume=410|issue=2|pages=483–490|doi=10.1007/s00216-017-0738-3|pmid=29167936}}</ref> спектрометрија на јонска подвижност,<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2019|title=Development of a rapid profiling method for the analysis of polar analytes in urine using HILIC-MS and ion mobility enabled HILIC-MS|journal=Metabolomics|volume=15|issue=2|pages=17|doi=10.1007/s11306-019-1474-9|pmc=6342856|pmid=30830424}}</ref> електрохемиска детекција (споена со течна хроматографија со високи перформанси), Раманова спектроскопија и радиоознака (кога се комбинираат со тенкослојна хроматографија).{{Се бара извор|date=January 2010}} {| class="wikitable sortable" style="width: 100%; text-align: left; font-size: smaller; vertical-align: top;" |+Табела 1. Споредба на најчесто користените методи на метаболомика ! Технологија ! Чувствителност (Граница на забележување) ! Волумен на примерок ! Компатибилност со гасови ! Компатибилен со течности ! Компатибилен со цврсти материи ! Почетна цена ! Може да биде користена за снимање на метаболити (Ласерска десорпција/јонизација со помош на матрица или десорпциона електроспрскувачка јонизација) ! Предности ! Недостатоци |- | Гасна хроматографија-масена спектрометрија | 0,5 µM | 0,1-0,2 mL | {{Да}} | {{Да}} | {{Не}} | <300.000 [[Американски долар|долари]] | {{Не}} | * Квантитативни (со калибрација) * Голем број на [[софтвер]] и бази на податоци за идентификација на метаболити * Ги забележува повеќето органски и некои неоргански молекули * Одлична репродуктивност на одвојување | * Деструктивно (не може да се врати) * Потребно е одвојување на примерокот * Бавно ( &mdash; мин по примерок) |- | Течна хроматографија-масена спектрометрија | 0,5 nM | 10-100 µL | {{Не}} | {{Да}} | {{Да}} | > 300.000 долари | {{Да}} | * Многу флексибилна технологија * Ги забележува повеќето органски и некои неоргански молекули | * Деструктивно (не може да се врати) * Не многу квантитативно * Бавно ( &mdash; мин по примерок) * Обично бара одвојување |- | Спектроскопија со јадрена магнетска резонанција | 5 µM | 10-100 µL | {{Не}} | {{Да}} | {{Да}} | >1 милион долари | {{Да}} | * Многу флексибилна технологија * Ги забелжува повеќето органски и некои неоргански молекули | * Голем отпечаток од инструменти * Не може да открие или идентификува соли и неоргански јони * Не може да открие непротонирани соединенија * Потребни се големи количини на примероци (0,1 - 0,5 mL) |} == Статистички методи == Податоците создадени во метаболомиката обично се состојат од мерења извршени на субјекти под различни услови. Овие мерења може да бидат дигитализирани спектри или список на одлики на метаболити. Во својата наједноставен облик, ова создава матрица со редови што одговараат на предмети и редови што одговараат на одликите на метаболитите (или обратно).<ref name="VDGarticle"/> Во моментов се достапни неколку статистички програми за анализа на податоците од [[Јадрена магнетна резонанција|јадрената магнетна резонанција]] и од масената спектрометрија. Веќе се достапни голем број бесплатни [[Програмска опрема|софтвери]] за анализа на метаболичките податоци прикажани во табелата. Некои статистички алатки наведени во табелата биле дизајнирани за анализи на податоци со јадрена магнетна резонанција биле исто така корисни за податоците од масената спектрометрија.<ref name="Sugimoto_2012">{{Наведено списание|date=март 2012|title=Bioinformatics Tools for Mass Spectroscopy-Based Metabolomic Data Processing and Analysis|journal=Current Bioinformatics|volume=7|issue=1|pages=96–108|doi=10.2174/157489312799304431|pmc=3299976|pmid=22438836}}</ref> За податоците од масената спектрометрија, достапен е софтвер кој ги идентификува молекулите кои се разликуваат во предметните групи врз основа на вредноста на масовното полнење, а понекогаш и времето на задржување во зависност од опитниот дизајн.<ref name="Spicer_2017">{{Наведено списание|date=2017|title=Navigating freely-available software tools for metabolomics analysis|journal=Metabolomics|volume=13|issue=9|pages=106|doi=10.1007/s11306-017-1242-7|pmc=5550549|pmid=28890673}}</ref> Откако ќе се одреди матрицата на податоци за метаболити, може да бидат користени техники за намалување на податоци без надзор (на пр. анализа на главна компонента) за да бидат разјаснети шемите и врските. Во многу студии, вклучително и оние кои ја проценуваат токсичноста на [[лек]]от и некои модели на болеста, метаболитите од интерес не се познати од претходно. Ова ги прави методите без надзор, оние без претходни претпоставки за членство во класата, популарен прв избор. Најчестиот од овие методи вклучува анализа на главна компонента која може ефикасно да ги намали димензиите на базата на податоци на неколку кои ја објаснуваат најголемата варијација.<ref name="Nicholson 2003 668–676"/> Кога е анализирано во просторот на анализата на главната компонента со помали димензии, може да биде откриено групирање на примероци со слични метаболички отпечатоци од прсти. Алгоритмите на анализите на главна компонента имаат за цел да ги заменат сите корелирани променливи со многу помал број неповрзани променливи (наведени како главни компоненти) и да ги задржат повеќето информации во првичната база на податоци.<ref>{{Наведено списание|date=декември 2015|title=Computational and statistical analysis of metabolomics data.|journal=Metabolomics|volume=11|issue=6|pages=1492–513|doi=10.1007/s11306-015-0823-6}}</ref> Ова збивање може да ги разјасни моделите и да помогне во одредувањето на биомаркерите на болеста - метаболити кои најмногу корелираат со членството во класата. Линеарните модели најчесто се користени за метаболомични податоци, но се под влијание на повеќеколинеарноста Од друга страна, повеќеваријантните статистики се просперитетни методи за високодимензионални корелирани метаболомични податоци, од кои најпопуларна е регресијата на проекција на латентни структури и нејзината класификација верзија PLS-DA. Други методи за [[Податочно рударење|ископување податоци]], како што се случајни шуми, [[Машина со поддржувачки вектори|машини за поддувачки вектори]] итн. добиваат се поголемо внимание за нецелна метаболичка анализа на податоци.<ref>{{Наведено списание|date=јуни 2015|title=A tutorial review: Metabolomics and partial least squares-discriminant analysis--a marriage of convenience or a shotgun wedding|journal=Analytica Chimica Acta|volume=879|pages=10–23|doi=10.1016/j.aca.2015.02.012|pmid=26002472}}</ref> Во случај на униваријантни методи, променливите се анализирани една по една со помош на класични статистички алатки (како што се [[Студентова t-проверка]], [[анализа на варијанса]] или мешани модели) и само оние со доволно мали p-вредности се сметани за релевантни.<ref name=":4"/> Сепак, стратегиите за поправка треба да бидат користени за да бидат намалени лажните откритија кога се спроведуваат повеќекратни споредби бидејќи не постои стандарден метод за мерење на вкупната количина на метаболити директно во нецелна метаболомика.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.metabolon.com/resources/publications/clinical-research-testing-untargeted-metabolomics/|title=Metabolomics in the clinic: A review of the shared and unique features of untargeted metabolomics for clinical research and clinical testing|work=Metabolon|language=en-US|accessdate=6 февруари 2024}}</ref> За повеќеваријантна анализа, моделите секогаш треба да бидат валидирани за да биде осигурано дека резултатите може да бидат општи. == Машинско учење и ископување податоци == [[Машинско учење|Машинското учење]] е моќна алатка која може да биде користена во анализата на [[метаболизмот]]. Неодамна, [[Научник|научниците]] развиле [[софтвер]] за предвидување на времето на задржување. Овие алатки им овозможуваат на истражувачите да применат [[вештачка интелигенција]] за предвидување на времето на задржување на малите [[молекули]] во сложена мешавина, како што се човечка плазма, растителни екстракти, [[храна]] или [[Микробиолошка култура|микробиолошки култури]]. Предвидувањето на времето на задржување ја зголемува стапката на идентификација во течната хроматографија и може да доведе до подобрена биолошко толкување на метаболичките податоци.<ref>{{Наведено списание|date=јуни 2020|title=Retip: Retention Time Prediction for Compound Annotation in Untargeted Metabolomics|journal=Analytical Chemistry|volume=92|issue=11|pages=7515–7522|doi=10.1021/acs.analchem.9b05765|pmc=8715951|pmid=32390414}}</ref> == Клучни примени == Проценка на токсичност/[[токсикологија]] со метаболичко профилирање (особено на примероци од [[урина]] или [[крвна плазма]]) ги забележува [[Физиологија|физиолошките]] промени предизвикани од токсичното нанесување во една [[хемикалија]] (или мешавина од хемикалии). Во многу случаи, забележаните промени може да бидат поврзани со специфични синдроми, на пр. специфична лезија во [[црниот дроб]] или [[Бубрег|бубрезите]]. Ова е особено важно за фармацевтските претпријатија кои сакаат да ја испитаат токсичноста на потенцијалните кандидати за [[лек]]ови: ако соединението може да биде елиминирано пред да стигне до клиничките испитувања врз основа на негативна токсичност, тоа заштедува огромни трошоци за испитувањата.<ref name="DGRref"/> Во [[Функционална геномика|функционалната геномика]], метаболомиката може да биде одлична алатка за одредување на [[фенотип]]от предизвикан од генетска манипулација, како што е бришење или вметнување [[ген]]. Понекогаш тоа може да биде доволна цел само по себе - на пример, да се откријат какви било фенотипски промени во [[Генетски изменет организам|генетски модифицирано]] [[растение]] наменето за исхрана на [[луѓе]] или [[животни]]. Повозбудливо е гледиштето за предвидување на функцијата на непознатите [[ген]]и во споредба со метаболичките нарушувања предизвикани од бришење/вметнување на познати гени. Ваквиот напредок најверојатно доаѓа од [[Моделен организам|моделни организми]] како што се ''[[Лебен квасец|Saccharomyces cerevisiae]]'' и ''Arabidopsis thaliana''. Лабораторијата Крават во Истражувачкиот институт „Скрипс“ неодамна ја применила оваа технологија на системи на [[цицачи]], идентификувајќи ги ''N''-ацилтаурините како претходно некарактеризирани ендогени супстрати за [[ензим]]от амид хидролаза на масни киселини и моноалкилглицерол етери како ендогени супстрати за некарактеризирани хидролаза KIAA1363.<ref>{{Наведено списание|date=ноември 2004|title=Assignment of endogenous substrates to enzymes by global metabolite profiling|journal=Biochemistry|volume=43|issue=45|pages=14332–14339|doi=10.1021/bi0480335|pmid=15533037}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=октомври 2006|title=An enzyme that regulates ether lipid signaling pathways in cancer annotated by multidimensional profiling|journal=Chemistry & Biology|volume=13|issue=10|pages=1041–1050|doi=10.1016/j.chembiol.2006.08.008|pmid=17052608|doi-access=free}}</ref> Метабологеномиката е нов пристап за интегрирање на податоците од метаболомиката и [[геномика]]та преку [[корелација]] на метаболитите извезени од [[микроби]] со предвидените биосинтетички гени.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=февруари 2016|title=Metabologenomics: Correlation of Microbial Gene Clusters with Metabolites Drives Discovery of a Nonribosomal Peptide with an Unusual Amino Acid Monomer|journal=ACS Central Science|volume=2|issue=2|pages=99–108|doi=10.1021/acscentsci.5b00331|pmc=4827660|pmid=27163034}}</ref> Овој метод на спарување заснован на [[биоинформатика]], овозможува откривање на природен производ во поголем обем со рафинирање на нецелни метаболомски анализи за да бидат идентификувани малите молекули со поврзана биосинтеза и да бидат насочени на оние кои можеби немаат претходно добро познати структури. [[Флуксомика]]та е понатамошен развој на метаболомиката. Недостаток на метаболомиката е тоа што на корисникот му обезбедува само изобилство или концентрации на метаболити, додека флуксомиката ги одредува стапките на реакција на метаболичките реакции и може да ги следи метаболитите во биолошкиот систем со текот на времето. [[Нутригеномика]]та е општ поим кој ги поврзува геномиката, транскриптомиката, [[протеомика]]та и метаболомика со човечката исхрана. Општо земено, во дадена телесна течност, метаболомот е под влијание на ендогени фактори како што се возраста, полот, составот на телото и генетиката, како и основните патологии. Микрофлората на [[Дебело црево|дебелото црево]] е исто така многу значаен потенцијален предизвикувач на метаболичките профили и може да биде класифицирана како ендоген или егзоген фактор. Главните егзогени фактори се исхраната и [[лек]]овите. Исхраната потоа може да биде поделена на хранливи и нехранливи материи. Метаболомиката е едно средство за одредување на биолошката крајна точка, или метаболички отпечаток од прст, што ја одразува рамнотежата на сите овие сили на метаболизмот на поединецот.<ref>{{Наведено списание|date=септември 2005|title=Metabolomics in human nutrition: opportunities and challenges|journal=The American Journal of Clinical Nutrition|volume=82|issue=3|pages=497–503|doi=10.1093/ajcn/82.3.497|pmid=16155259|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=март 2018|title=Nutritional metabolomics in critical illness|journal=Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care|volume=21|issue=2|pages=121–125|doi=10.1097/MCO.0000000000000451|pmc=5826639|pmid=29251691}}</ref> Благодарение на неодамнешните намалувања на трошоците, метаболомиката сега стана достапна за придружните животни, како што се бремените [[Куче|кучиња]].<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=2023-05-10|title=Metabolomics during canine pregnancy and lactation|journal=PLOS ONE|volume=18|issue=5|pages=e0284570|doi=10.1371/journal.pone.0284570|pmc=10171673|pmid=37163464|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=2023-02-02|title=The metabolic differences of anestrus, heat, pregnancy, pseudopregnancy, and lactation in 800 female dogs|journal=Frontiers in Veterinary Science|volume=10|pages=1105113|doi=10.3389/fvets.2023.1105113|pmc=9932911|pmid=36816179|doi-access=free}}</ref> [[Растенија|Растителната]] метаболомика е дизајнирана да ги проучува севкупните промени во метаболитите на растителните примероци и потоа да спроведе длабоко [[Податочно рударење|ископување податоци]] и хемометриска анализа. Специјализираните метаболити се сметаат за компоненти на одбранбените системи на растенијата биосинтетизирани како одговор на биотски и абиотски стресови.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2023|title=Glycine max (L.) Merr. (Soybean) metabolome responses to potassium availability|journal=Phytochemistry|volume=205|issue=|pages=113472|bibcode=2023PChem.205k3472C|doi=10.1016/j.phytochem.2022.113472|pmid=36270412|doi-access=}}</ref> Пристапите на метаболомиката неодамна се користени за да биде проценета природната варијанса во содржината на метаболити помеѓу поединечни растенија, пристап со голем потенцијал за подобрување на композицискиот квалитет на културите.<ref>{{Наведено списание|date=октомври 2006|title=Plant metabolomics: towards biological function and mechanism|journal=Trends in Plant Science|volume=11|issue=10|pages=508–516|doi=10.1016/j.tplants.2006.08.007|pmid=16949327|doi-access=}}</ref> == Поврзано == {{Портал|Биологија|Технологија|Медицина}} * [[Епигеномика]] * [[Флуксомика]] * [[Геномика]] * [[Липидомика]] * [[Молекуларна епидемиологија]] * [[Молекуларна медицина]] * [[Молекуларна патологија]] * [[Прецизна медицина]] * [[Протеомика]] * [[Транскриптомички технологии|Транскриптомика]] * [[XCMS онлајн|XCMS Online]], [[софтвер]] за биоинформатика дизајниран за статистичка анализа на податоци од масена спектрометрија == Наводи == {{Наводи}} == Дополнителна книжевност ==  {{refbegin|30em}} * {{Cite journal|year=2009|title=Environmental metabolomics: A critical review and future perspectives|journal=Metabolomics|volume=5|pages=3–21|doi=10.1007/s11306-008-0152-0|vauthors=Bundy JG, Davey MP, Viant MR|s2cid=22179989}} * {{cite journal|date=July 2007|title=Metabolomics: available results, current research projects in breast cancer, and future applications|url=http://lab.bcb.iastate.edu/projects/plantmetabolomics/|journal=Journal of Clinical Oncology|volume=25|issue=19|pages=2840–2846|doi=10.1200/JCO.2006.09.7550|pmid=17502626|archive-url=https://web.archive.org/web/20080120072634/http://lab.bcb.iastate.edu/projects/plantmetabolomics/|archive-date=2008-01-20|vauthors=Claudino WM, Quattrone A, Biganzoli L, Pestrin M, Bertini I, Di Leo A|url-status=dead}} * {{cite journal|date=September 2007|title=Metabolic fingerprinting as a diagnostic tool|journal=Pharmacogenomics|volume=8|issue=9|pages=1243–1266|doi=10.2217/14622416.8.9.1243|pmid=17924839|vauthors=Ellis DI, Dunn WB, Griffin JL, Allwood JW, Goodacre R}} * {{cite journal|date=August 2006|title=Metabolic fingerprinting in disease diagnosis: biomedical applications of infrared and Raman spectroscopy|url=https://archive.org/details/sim_analyst_2006-08_131_8/page/875|journal=The Analyst|volume=131|issue=8|pages=875–885|bibcode=2006Ana...131..875E|doi=10.1039/b602376m|pmid=17028718|vauthors=Ellis DI, Goodacre R}} * {{cite journal|date=March 2012|title=Stable isotope-resolved metabolomics and applications for drug development|journal=Pharmacology & Therapeutics|volume=133|issue=3|pages=366–391|doi=10.1016/j.pharmthera.2011.12.007|pmc=3471671|pmid=22212615|vauthors=Fan TW, Lorkiewicz PK, Sellers K, Moseley HN, Higashi RM, Lane AN}} * {{cite journal|display-authors=6|date=January 2013|title=MetaboLights--an open-access general-purpose repository for metabolomics studies and associated meta-data|journal=Nucleic Acids Research|volume=41|issue=Database issue|pages=D781–D786|doi=10.1093/nar/gks1004|pmc=3531110|pmid=23109552|vauthors=Haug K, Salek RM, Conesa P, Hastings J, de Matos P, Rijnbeek M, Mahendraker T, Williams M, Neumann S, Rocca-Serra P, Maguire E, González-Beltrán A, Sansone SA, Griffin JL, Steinbeck C}} * {{Cite book|title=Metabolomics: The Frontier of Systems Biology|url=https://archive.org/details/metabolomicsfron0000unse|vauthors=Tomita M, Nishioka T|publisher=Springer|year=2005|isbn=4-431-25121-9}} * {{Cite book|url=https://archive.org/details/metabolomicsmeth00weck_0|title=Metabolomics: Methods And Protocols (Methods in Molecular Biology)|vauthors=Weckwerth W|publisher=Humana Press|year=2006|isbn=1-588-29561-3|oclc=493824826|url-access=registration}} {{refend}} == Надворешни врски == * {{Dmoz|Science/Biology/Biochemistry_and_Molecular_Biology/Metabolism|Metabolism}} * [http://www.hmdb.ca/ База на податоци за човечкиот метаболом] * [http://metlin.scripps.edu/ METLIN] * [https://web.archive.org/web/20101228002337/http://metlin.scripps.edu/xcms/ XCMS] * [http://sourceforge.net/projects/lcmstats/ LCMStats] * [http://www.ebi.ac.uk/metabolights/ Metabolights] * [http://metabolomics.info NIH Common Fund Metabolomics Consortium] * [http://metabolomicsworkbench.org Metabolomics Workbench] * [http://gmd.mpimp-golm.mpg.de/ Golm Metabolome Database] * [https://www.metabolon.com/ Metabolon] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Омика]] [[Категорија:Системска биологија]] [[Категорија:Метаболизам]] ogoigckq6uh7jc1j6b76upbx4ajhdto Паратрансгенеза 0 1342175 5293863 5164061 2024-11-19T12:28:34Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5293863 wikitext text/x-wiki '''Паратрансгенеза''' ― техника која се обидува да елиминира патоген од векторските населенија преку трансгенеза на [[Симбиоза|симбионт]] на векторот. Целта на оваа техника е да бидат контролирани векторските [[Болест|болести]]. Првиот чекор е да бидат идентификувани [[Белковина|белковините]] кои го спречуваат векторскиот вид да го пренесе патогенот. [[Ген|Гените]] кои ги кодираат овие протеини потоа се воведуваат во симбионтот, така што тие можат да бидат изразени во векторот. Последниот чекор во стратегијата е да бидат воведени овие трансгенски симбиони во векторски населенија во дивината. Една од употребата на оваа техника е да се спречи [[Смрт|смртноста]] кај [[Човек|луѓето]] од болести кои се пренесуваат од [[инсекти]]. Спречувачките методи и тековните контроли против болестите што се пренесуваат преку вектор зависат од инсектицидите,<ref name="Mancini_2020">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=мај 2020|title=Inhibition of ''Asaia'' in Adult Mosquitoes Causes Male-Specific Mortality and Diverse Transcriptome Changes|journal=Pathogens|volume=9|issue=5|pages=380|doi=10.3390/pathogens9050380|pmc=7281548|pmid=32429180|doi-access=free}}</ref> иако некои сорти [[комарци]] може да бидат отпорни на нив. Постојат и други начини за нивно целосно отстранување.<ref name=":8">{{Наведено списание|date=јули 2016|title=Evaluating the usefulness of paratransgenesis for malaria control|journal=Mathematical Biosciences|volume=277|pages=117–25|arxiv=1311.6216|doi=10.1016/j.mbs.2016.04.005|pmid=27140529}}</ref> „Паратрансгенезата се насочува на користење на генетски модифицирани симбиони на инсекти за да бидат изразени молекули во векторот кои се штетни за патогените што тие ги пренесуваат“.<ref name="Mancini_2020" /> Киселите бактерии ''Asaia symbionts'' се корисни во нормалниот развој на [[Ларва|ларвите]] од комарци; сепак, не е познато што им прават симбионите на ''Asaia'' на возрасните комарци.<ref name="Mancini_2020" /> Првиот пример на оваа техника користел ''Rhodnius prolixus'' кој е поврзан со симбионтот ''Rhodococcus rhodnii''. ''R. prolixus'' е важен инсект-вектор на Шагасовата болест која е предизвикана од ''Trypanosoma cruzi''. Стратегијата била да се модифициран ''R. rhodnii'' за да бидат изразени [[белковини]] како што е Cecropin A кои се токсични за ''T. cruzi'' или кои го блокираат преносот на ''T. cruzi''.<ref name="Durvasula_1997">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=април 1997|title=Prevention of insect-borne disease: an approach using transgenic symbiotic bacteria|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=94|issue=7|pages=3274–8|bibcode=1997PNAS...94.3274D|doi=10.1073/pnas.94.7.3274|pmc=20359|pmid=9096383|doi-access=free}}</ref> Се прават обиди и кај мувите цеце кои користат [[бактерии]]<ref name="Aksoy_2008">{{Наведена книга|title=Transgenesis and the Management of Vector-Borne Disease|vauthors=Aksoy S, Weiss B, Attardo G|year=2008|isbn=978-0-387-78224-9|series=Advances in Experimental Medicine and Biology|volume=627|pages=35–48|chapter=Paratransgenesis Applied for Control of Tsetse Transmitted Sleeping Sickness|doi=10.1007/978-0-387-78225-6_3|pmid=18510012}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=февруари 2012|title=Expression and extracellular release of a functional anti-trypanosome Nanobody® in Sodalis glossinidius, a bacterial symbiont of the tsetse fly|journal=Microbial Cell Factories|volume=11|pages=23|doi=10.1186/1475-2859-11-23|pmc=3311065|pmid=22335892|doi-access=free}}</ref> и кај [[Комарец|комарците]] со [[маларија]] користејќи [[габи]],<ref>{{Наведено списание|date=февруари 2011|title=Development of transgenic fungi that kill human malaria parasites in mosquitoes|journal=Science|volume=331|issue=6020|pages=1074–7|bibcode=2011Sci...331.1074F|doi=10.1126/science.1199115|pmc=4153607|pmid=21350178}}</ref> [[вируси]],<ref name="Ren_2008">{{Наведено списание|date=август 2008|title=Viral paratransgenesis in the malaria vector Anopheles gambiae|journal=PLOS Pathogens|volume=4|issue=8|pages=e1000135|doi=10.1371/journal.ppat.1000135|pmc=2500179|pmid=18725926|doi-access=free}}</ref> или бактерии.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=април 2008|title=Expression of a mutated phospholipase A2 in transgenic Aedes fluviatilis mosquitoes impacts Plasmodium gallinaceum development|journal=Insect Molecular Biology|volume=17|issue=2|pages=175–83|doi=10.1111/j.1365-2583.2008.00791.x|pmc=4137777|pmid=18353106}}</ref> == Употреба == Иако употребата на паратрансгенезата може да послужи за многу различни цели, една од главните цели е „кршење на циклусот на болеста“. Оваа студија се насочува на [[Опит|опитите]] со мувите цеце и трипанозоми, кои предизвикуваат спиечка болест во [[Потсахарска Африка]]. [[Биологијата]] за пренос на мувата цеце била проучувана за да биде научено како таа ја пренесува болеста. Ова било направено за да биде најден најдобриот начин за користење на паратрансгенезата, што може да помогне во решавањето на преносот. Во овој случај, паратрансгенезата била искористена за да бидат создадени трипаноциди кои го запираат преносот на трипанозоми во векторот на цеце мувата.<ref name="Aksoy_2008">{{Наведена книга|title=Transgenesis and the Management of Vector-Borne Disease|vauthors=Aksoy S, Weiss B, Attardo G|year=2008|isbn=978-0-387-78224-9|series=Advances in Experimental Medicine and Biology|volume=627|pages=35–48|chapter=Paratransgenesis Applied for Control of Tsetse Transmitted Sleeping Sickness|doi=10.1007/978-0-387-78225-6_3|pmid=18510012}}</ref> Друга болест предизвикана од пренесувањето на комарците на луѓето е [[Маларија|маларијата]]. Ова е тековен здравствен проблем бидејќи нема ефикасна вакцина и маларијата е смртоносна. „Развојот на иновативни контролни мерки е императив за намалување на преносот на маларија“.<ref name="Mancini_2016">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=март 2016|title=Paratransgenesis to control malaria vectors: a semi-field pilot study|journal=Parasites & Vectors|volume=9|issue=1|pages=140|doi=10.1186/s13071-016-1427-3|pmc=4787196|pmid=26965746|doi-access=free}}</ref> Во оваа студија, било откриено дека при користење на паратрансгенезата на Asaia (gfp) кај овие комарци, има помали шанси за болеста.<ref name="Mancini_2016" /> Тие користат противпатогени ефекторни [[молекули]].<ref name="Mancini_2016" /> Друг пример е кај [[Пчели|пчелите]]. Студијата направена во 2012 година покажала дека користењето [[бактерии]] од [[млечна киселина]] може да го подобри или помогне во здравјето и варењето на пчелата.<ref name="Rangberg_2012">{{Наведено списание|date=јули 2012|title=Paratransgenesis: an approach to improve colony health and molecular insight in honey bees (Apis mellifera)?|journal=Integrative and Comparative Biology|volume=52|issue=1|pages=89–99|doi=10.1093/icb/ics089|pmid=22659204|doi-access=free}}</ref> Ова е различна употреба на паратрансгенезата и било предложено бидејќи [[Lactobacillus]] била лесна цел за паратрансгенеза. Научниците сакале да видат дали одржувањето на микробиомот во цревата на моделот на [[инсекти]] ќе помогне да се одржат здрави пчелите и целата колонија.<ref name="Rangberg_2012" /> Во последниве години има големо намалување на населенијата и колониите на медоносни пчели. Со користење на паратрансгенезата, [[Научник|научниците]] и [[Пчеларство|пчеларите]] се надеваат дека ќе го зголемат населението на медоносни пчели. == Ефекти == [[Податотека:Transgenesis_picture.gif|мини| Постапката за создавање трансгенски инсекти со преобразба на микробни линии.]] [[Опит|Опитите]] покажале дека ширењето низ населението на [[Комарец|комарците]] е отпорно на [[паразити]] создадени преку симбиотската [[бактерија]] Serratia AS1. Големата загриженост на регулаторите за ослободување на такви инженерски бактерии на терен покажува дека немало нула можности за „отповикување“. „Serratia AS1 губи [[плазмиди]] додека се реплицира кај комарците и во културата, враќајќи се во дива врста и дека хоризонталниот пренос на плазмидот од Serratia AS1 на други бактерии е тешко да биде откриено“.<ref name="Huang_2020">{{Наведено списание|date=август 2020|title=Self-limiting paratransgenesis|journal=PLOS Neglected Tropical Diseases|volume=14|issue=8|pages=e0008542|doi=10.1371/journal.pntd.0008542|pmc=7454989|pmid=32810151|doi-access=free}}</ref> Ова значи дека првичните теренски испитувања може да бидат користени во реверзибилниот систем, покрај ослободените рекомбинантни бактерии кои изразуваат антиплазмодијални [[соединенија]] од плазмидот со одредена брзина се враќаат во дива врста.<ref name="Huang_2020" /> [[Податотека:Paratransgenesis_picture.gif|мини| Постапката на преобразба на инсекти преку трансгенски симбионти.]] „Паратрансгенезата е [[Генетски изменет организам|генетски изменувани симбиотски организми]] кои го блокираат развојот на патогенот или преносот преку вектори кои користат изразувачки молекули“. Слика 2 ги прикажува симбиотските вируси на An. gambiae<ref name="Ren_2008">{{Наведено списание|date=август 2008|title=Viral paratransgenesis in the malaria vector Anopheles gambiae|journal=PLOS Pathogens|volume=4|issue=8|pages=e1000135|doi=10.1371/journal.ppat.1000135|pmc=2500179|pmid=18725926|doi-access=free}}</ref> и Ae. aegypti,<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=October 2001|title=Aedes aegypti transducing densovirus pathogenesis and expression in Aedes aegypti and Anopheles gambiae larvae|journal=Insect Molecular Biology|volume=10|issue=5|pages=397–405|doi=10.1046/j.0962-1075.2001.00276.x|pmid=11881803}}</ref> кои користат бактериски симбиони кои цицаат [[крв]],<ref name="Durvasula_1997">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=април 1997|title=Prevention of insect-borne disease: an approach using transgenic symbiotic bacteria|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=94|issue=7|pages=3274–8|bibcode=1997PNAS...94.3274D|doi=10.1073/pnas.94.7.3274|pmc=20359|pmid=9096383|doi-access=free}}</ref> мувите цеце<ref name="Cheng_1999">{{Наведено списание|date=февруари 1999|title=Tissue tropism, transmission and expression of foreign genes in vivo in midgut symbionts of tsetse flies|journal=Insect Molecular Biology|volume=8|issue=1|pages=125–32|doi=10.1046/j.1365-2583.1999.810125.x|pmid=9927181}}</ref> и комарците.<ref name="Coutinho-Abreu_2010">{{Наведено списание|date=март 2010|title=Transgenesis and paratransgenesis to control insect-borne diseases: current status and future challenges|journal=Parasitology International|volume=59|issue=1|pages=1–8|doi=10.1016/j.parint.2009.10.002|pmc=2824031|pmid=19819346}}</ref> Симбионите кои изразуваат молекули насочени кон развојот на патогенот може да имаат пренос во ендемски региони.<ref name="Cheng_1999" /> Како и со трансгенезата, ширењето на преобразбените симбионти има корист од достапноста на генски погон систем за замена на непреобразбените симбиони присутни во природните векторски населенија, исто така, се гледа во трансгенезата.<ref name="Cheng_1999" /> Паратрансгенезата го намалува преносот на африканските трипанозоми со мувите цеце. Го преобразила [[Род (биологија)|родот]] ''Sodalis'', симбионт на муви цеце пронајдени во средното црево и хемолимфата на ''Glossina m. morsitans'', ''[[Glossina palpalis palpalis|Glossina p. palpalis]]'', ''[[Glossina austeni]]'' и ''[[Glossina brevipalpis]]'' и плунковните жлезди на ''Gl.'' ''стр. palpalis'', кои сите се пренесувани вертикално преку женските млечни жлезди.<ref name="Cheng_1999" /> Вертикалниот пренос има GFP-преобразен (recSodalis) кој бил откриен кај 9 од 12 F1 потомци и осум од 12 F2 потомци, што го преобразува симбионтот за да биде ширен низ населението на мувите цеце.<ref name="Cheng_1999" /> Ова резултирало со тоа што ''Sodalis'' бил изолиран од ''Gl.'' m''. morsitans'' и ''Gl.'' ''fuscipes'' преобразувајќи се со зелената флуоресцентна белковина, recSodalis добила колонизиран септички не-автоматски вид домаќин на цеце со густина слична на домашната колонизација.<ref name="Coutinho-Abreu_2010" /><ref>{{Наведено списание|date=ноември 2006|title=Interspecific transfer of bacterial endosymbionts between tsetse fly species: infection establishment and effect on host fitness|journal=Applied and Environmental Microbiology|volume=72|issue=11|pages=7013–21|bibcode=2006ApEnM..72.7013W|doi=10.1128/aem.01507-06|pmc=1636136|pmid=16950907}}</ref> Идната насока на векторската паратрансгенеза е во рамките на природните населенија на инсекти и не е утврдено дали преобразбените симбиони можат да ги заменат непреобразбените симбиони. Нема ефекти врз домаќините на инсектите и се способни да се пренесуваат вертикално (преку трансјајнички пренос) или странично (поради навиките за хранење) кога станува збор за симбиони. Ендосимбиотите на ''Wolbachia'' е систем управуван од гените и исто така може да влијае на паратрансгенезата.<ref name="Aksoy_2008">{{Наведена книга|title=Transgenesis and the Management of Vector-Borne Disease|vauthors=Aksoy S, Weiss B, Attardo G|year=2008|isbn=978-0-387-78224-9|series=Advances in Experimental Medicine and Biology|volume=627|pages=35–48|chapter=Paratransgenesis Applied for Control of Tsetse Transmitted Sleeping Sickness|doi=10.1007/978-0-387-78225-6_3|pmid=18510012}}</ref> ''Wolbachia'' се интрацелуларни преодни бактерии кои го контролираат [[Размножување|размножувањето]] на инсектите преку цитоплазматска некомпатибилност.<ref name="Sinkins_2006">{{Наведено списание|date=јуни 2006|title=Gene drive systems for insect disease vectors|journal=Nature Reviews. Genetics|volume=7|issue=6|pages=427–35|doi=10.1038/nrg1870|pmid=16682981}}</ref> „Неинфицираните женки ''Wolbachia'' нема да се размножуваат со заразени мажјаци, што ја намалува честотата на незаразени лица и ја зголемува честотата на инсекти заразени со ''Wolbachia'' во населението“.<ref name="Sinkins_2006" /> Овој ефект ќе предизвика други преодни контролирани преобразени симбиони да бидат ширени во населението на инсекти што ја зголемува честотата.<ref name="Aksoy_2008">{{Наведена книга|title=Transgenesis and the Management of Vector-Borne Disease|vauthors=Aksoy S, Weiss B, Attardo G|year=2008|isbn=978-0-387-78224-9|series=Advances in Experimental Medicine and Biology|volume=627|pages=35–48|chapter=Paratransgenesis Applied for Control of Tsetse Transmitted Sleeping Sickness|doi=10.1007/978-0-387-78225-6_3|pmid=18510012}}</ref> Овие инсекти се: ''Ae.'' ''aegypti'', ''Aedes albopictus'' и ''Culex quinquefasciatus''.<ref name="Sinkins_2006" /> Денсовирусот е пример за тоа како ширењето е преобразено преку симбионти, кои се јавуваат во природните населенија на комарци. За време на постапката на спроведување како механизам управуван од [[ген]], сојот ''Wolbachia'' го намалува животниот век на комарецот за развој на патогенот внатре во комарецот (познат како надворешен период на инкубација).<ref>{{Наведено списание|date=јануари 2009|title=Stable introduction of a life-shortening ''Wolbachia'' infection into the mosquito Aedes aegypti|journal=Science|volume=323|issue=5910|pages=141–4|bibcode=2009Sci...323..141M|doi=10.1126/science.1165326|pmid=19119237}}</ref> Елиминацијата на векторите на болеста е тешко да се лекува поради намален век на векот на векторот за сопствениот раст од пократко време на раст.<ref>{{Наведено списание|date=2009|title=Microbiology: Mosquitoes cut short|journal=Science|volume=323|issue=5910|pages=51–2|doi=10.1126/science.1168659|pmid=19119208}}</ref> Ова значи дека цели кон постарите комарци наместо помладите и ова исто така наведува еволуциски доказ за комарцицидни биоконтроли.<ref name="Read_2009">{{Наведено списание|date=април 2009|title=How to make evolution-proof insecticides for malaria control|journal=PLOS Biology|volume=7|issue=4|pages=e1000058|doi=10.1371/journal.pbio.1000058|pmc=3279047|pmid=19355786|doi-access=free}}</ref> Веќе постои време за селективен притисок врз развојот на патогенот кај комарците инфицирани со плазмодиум за ''[[Anopheles]]'' (барски комарци) од 20% до 40% по гонотрофен циклус<ref>{{Наведено списание|date=мај 2000|title=A simplified model for predicting malaria entomologic inoculation rates based on entomologic and parasitologic parameters relevant to control|journal=The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene|volume=62|issue=5|pages=535–44|doi=10.4269/ajtmh.2000.62.535|pmc=2483339|pmid=11289661}}</ref><ref name="Read_2009" /> што резултира со скратување на животниот циклус на паразитот во векторот. „Еден пристап е да биде намалена векторската способност (линеарен параметар) и векторското преживување (експоненцијален параметар). Двата ефекти заедно треба да го намалат векторскиот капацитет и оптоварувањето со болести во ендемските области и да го спречат преносот“.<ref name="Coutinho-Abreu_2010">{{Наведено списание|date=март 2010|title=Transgenesis and paratransgenesis to control insect-borne diseases: current status and future challenges|journal=Parasitology International|volume=59|issue=1|pages=1–8|doi=10.1016/j.parint.2009.10.002|pmc=2824031|pmid=19819346}}</ref> == Болест == [[Болест|Болестите]] кои се пренесуваат преку вектор се чести; затоа, работата за да биде разбрано како се пренесуваат овие болести може да доведе до подобро спречување или третман на овие болести. Векторските болести како што е маларијата се пренесуваат од комарците на луѓето.<ref>{{Наведено списание|date=август 2008|title=Viral paratransgenesis in the malaria vector Anopheles gambiae|journal=PLOS Pathogens|volume=4|issue=8|pages=e1000135|doi=10.1371/journal.ppat.1000135|pmc=2500179|pmid=18725926|doi-access=free}}</ref> ''Trypanosoma cruzi'' предизвикува Шагасова болест и има напори да биде користена паратрансгенезата за да биде спречено ширењето на оваа болест. Стратегијата е да се промени микробот, а потоа повторно да биде вметнат во [[Инсекти|инсектот]] кој е [[Генетски изменет организам|генетски изменет]] за да ги промени патогените. Во написот „Паратрансгенска контрола на вектор преносливи болести<nowiki>“</nowiki> е споменато за пристапот кон разбирање на овие болести.<ref>{{Наведено списание|date=2011|title=Paratransgenic control of vector borne diseases|journal=International Journal of Biological Sciences|volume=7|issue=9|pages=1334–44|doi=10.7150/ijbs.7.1334|pmc=3221369|pmid=22110385}}</ref> Човечката африканска трипанозомијаза (спиечка болест) е болест која погодува многу поединци во [[Потсахарска Африка]]. Во последната деценија бројките се приближиле до елиминација. Оваа болест ја пренесуваат мувите и последните неколку напори за контрола на оваа болест се помалку од 10.000 случаи годишно.<ref>{{Наведено списание|date=март 2016|title=Determinants of Human African Trypanosomiasis Elimination via Paratransgenesis|journal=PLOS Neglected Tropical Diseases|volume=10|issue=3|pages=e0004465|doi=10.1371/journal.pntd.0004465|pmc=4783105|pmid=26954675|doi-access=free}}</ref> == Третман == Постојат многу [[болести]] кај кои може да настане паратрансгенеза, а најчеста е [[Маларија|маларијата]]. Трудот „''Оценување на корисноста на паратрансгенезата за контрола на маларијата''“, го опишува светскиот проблем со маларијата, причина за значајни здравствени проблеми.<ref name=":8">{{Наведено списание|date=јули 2016|title=Evaluating the usefulness of paratransgenesis for malaria control|journal=Mathematical Biosciences|volume=277|pages=117–25|arxiv=1311.6216|doi=10.1016/j.mbs.2016.04.005|pmid=27140529}}</ref> Го носат [[Комарец|комарците]] и иако најкорисен начин за нивно елиминирање е употребата на инсектициди, некои [[Вид (биологија)|видови]] комарци се отпорни на инсектициди. Со цел да се бориме против комарците отпорни на инсектициди, постои генетски конструиран плазмодиум кој е создаден за да помогне во уништувањето на цревата на комарецот.<ref name=":8" /> Друга студија со наслов „''Користење на инфекција за борба против инфекцијата: габите од паратрансгенеза може да го блокираат преносот на маларија кај комарците''“ прикажува ефекторни гени против маларија кои биле вбризгани во ентомопатогената [[габа]], ''Metarhizium anisopliae''.<ref name=":9">{{Наведено списание|date=август 2011|title=Using infections to fight infections: paratransgenic fungi can block malaria transmission in mosquitoes|journal=Future Microbiology|volume=6|issue=8|pages=851–3|doi=10.2217/fmb.11.71|pmc=3243618|pmid=21861618}}</ref> Потоа, габата била вбризгана во неинфицирани комарци и изразена во хемолимфата. Интересната работа во врска со ова е кога другите молекули биле заемно изразени, плунковните жлезди изразиле нивоа на маларија до 98%.<ref name=":9" /> За да биде извршена паратрансгенеза, постојат неколку барања: * Симбиотските бактерии можат лесно да бидат одгледувани ин витро. * Може да биде [[Генетско инженерство|генетски изменето]], како на пример преку преобразба со [[плазмид]] кој го содржи саканиот [[ген]]. * Инженерскиот симбионт е стабилен и безбеден. * Поврзаноста помеѓу векторот и симбионтот не може да биде намалена. * Испораката на терен лесно е ракувана. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Генетско инженерство]] [[Категорија:Применета генетика]] 7p6q47gcpevmm3yr5i4476lpgulu1wv Метапротеомика 0 1342483 5294031 5234763 2024-11-20T07:51:19Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5294031 wikitext text/x-wiki '''Метапротеомика''' (исто така '''протеомика на заедницата''', '''протеомика на животната средина''' или '''протеогеномика на заедницата''') ― широк поим за [[Опит|опитни]] пристапи за проучување на сите [[Белковина|белковини]] во [[Микроорганизам|микробните]] заедници и микробиоми од извори на [[Животна средина|животната средина]]. Метапротеомиката е користена за класификација на опити кои се занимаваат со сите белковини идентификувани и квантифицирани од сложени микробни заедници. Пристапите на метапротеомика се споредливи со геноцентричната [[геномика]] која е за [[животната средина]], или [[метагеномика]].<ref name="Dilletal">{{Наведена книга|title=Environmental Molecular Microbiology|vauthors=Dill BD, etal|publisher=Caister Academic Press|year=2010|isbn=978-1-904455-52-3|chapter=Metaproteomics: Techniques and Applications}}</ref><ref name="MarcoD">{{Наведена книга|title=Metagenomics: Theory, Methods and Applications|publisher=Caister Academic Press|year=2010|isbn=978-1-904455-54-7|editor-last=Marco, D}}</ref> == Потекло на поимот == Поимот „метапротеомика“ бил предложен од Франсиско Родригез-Валера за да ги опише [[Ген|гените]] и/или [[белковините]] најобемно [[Генска експресија|изразени]] во примероците од [[животната средина]].<ref>Rodriguez-Valera, F. 2004. Environmental genomics, the big picture? FEMS Microbiol. Lett. 231:153-158.</ref> Поимот е изведен од „метагеном“. Вилмс и Бонд го предложиле поимот „метапротеомика“ за карактеризација на големи размери на целиот белковински комплемент на микробиотата на животната средина во даден временски период.<ref>Wilmes, P., and P. L. Bond. 2006. Metaproteomics: studying functional gene expression in microbial ecosystems. Trends Microbiol. 14:92-97.</ref> Во исто време, поимите „протеогеномика на микробната заедница“ и „протеогеномика на микробната заедница“ понекогаш се користени наизменично за различни видови опити и резултати. == Прашања кои се однесуваат на метапротеомиката == Метапротеомиката им овозможува на [[Научник|научниците]] подобро да ги разберат [[Ген|генските]] функции на [[Организам|организмите]], бидејќи гените во [[ДНК]] се транскрибирани во [[информациска РНК]] која потоа се преведува во [[белковина]]. Промените на [[Генска експресија|генското изразување]] затоа може да бидат следени преку овој метод. Понатаму, белковините претставуваат клеточна активност и структура, така што користењето метапротеомика во истражувањето може да доведе до функционални информации на [[Молекула|молекуларно]] ниво. Метапротеомиката, исто така, може да биде користена како алатка за проценка на составот на [[Микроорганизам|микробната]] заедница во однос на придонесот од [[биомаса]] на поединечни членови видови во заедницата и на тој начин може да ги надополни пристапите кои го проценуваат составот на заедницата врз основа на бројот на копии на гените, како што е генски ампликон или метагеномско секвенционирање на [[16S рибозомна РНК]].<ref>{{Наведено списание|last=Kleiner|first=Manuel|date=2019-05-21|title=Metaproteomics: Much More than Measuring Gene Expression in Microbial Communities|url=|journal=mSystems|language=en|volume=4|issue=3|pages=e00115–19, /msystems/4/3/msys.00115–19.atom|doi=10.1128/mSystems.00115-19|issn=2379-5077|pmc=6529545|pmid=31117019}}</ref> == Протеомика на микробни заедници == Првиот [[Протеомика|протеомски]] [[опит]] бил спроведен со пронајдокот на дводимензионална електрофореза на полиакриламид гел.<ref>O'Farrell, P. H. High resolution two-dimensional electrophoresis of proteins. J. Biol. Chem. 250, 4007–4021 (1974).</ref><ref>Klose, J. Protein mapping by combined isoelectric focusing and electrophoresis of mouse tissues. A novel approach to testing for induced point mutations in mammals. Humangenetik 26, 231–243 (1975).</ref> Во 1980-тите и 1990-тите години, е забележан развој на масена спектрометрија и на масена спектрометрија заснована на протеомика. Сегашната протеомика на микробната заедница користи и раздвојување засновано на гел (еднодимензионално и дводимензионално) и негелска течна хроматографија, каде што и двете се потпираат на масена спектрометрија заснована идентификација на [[пептид]]. Додека протеомиката во голема мера е пристап заснован на откритија кој е проследен со други молекуларни или аналитички техники за да биде обезбедена целосна слика за предметниот систем, таа не е ограничена на едноставно каталогизирање на белковините присутни во примерокот. Со комбинираните можности на пристапите „одозгора надолу“ и „одоздола-нагоре“, протеомиката може да бара прашања кои се движат од квантитација на [[Генска експресија|генското изразување]] помеѓу условите за раст (без разлика дали се хранливи, просторни, временски или хемиски) до [[Структура на белковините|структурни информации за белковините]].<ref name="Dilletal">{{Наведена книга|title=Environmental Molecular Microbiology|vauthors=Dill BD, etal|publisher=Caister Academic Press|year=2010|isbn=978-1-904455-52-3|chapter=Metaproteomics: Techniques and Applications}}</ref> Едно метапротеомско истражување на човечкиот [[Усна празнина|устен]] микробиом откри 50 [[Бактерии|бактериски]] [[Род (биологија)|родови]] со помош на протеомика со техниката „сачмарка“. Резултатите се согласиле со Проектот за човечки микробиом, пристап заснован на метагеном.<ref>{{Наведено списание|last=Grassl|first=Niklas|last2=Kulak|first2=Nils Alexander|last3=Pichler|first3=Garwin|last4=Geyer|first4=Philipp Emanuel|last5=Jung|first5=Jette|last6=Schubert|first6=Sören|last7=Sinitcyn|first7=Pavel|last8=Cox|first8=Juergen|last9=Mann|first9=Matthias|date=2016-01-01|title=Ultra-deep and quantitative saliva proteome reveals dynamics of the oral microbiome|journal=Genome Medicine|volume=8|issue=1|pages=44|doi=10.1186/s13073-016-0293-0|issn=1756-994X|pmc=4841045|pmid=27102203|doi-access=free}}</ref> Слично на тоа, метапротеомските пристапи биле користени во поголеми клинички студии кои го поврзуваат бактерискиот протеом со здравјето на [[Човек|луѓето]]. Неодамнешниот труд користел протеомика со „сачмарка“ за да го карактеризира вагиналниот микробиом, идентификувајќи 188 уникатни бактериски видови кај 688 испитани [[жени]].<ref>{{Наведено списание|last=Klatt|first=Nichole R.|last2=Cheu|first2=Ryan|last3=Birse|first3=Kenzie|last4=Zevin|first4=Alexander S.|last5=Perner|first5=Michelle|last6=Noël-Romas|first6=Laura|last7=Grobler|first7=Anneke|last8=Westmacott|first8=Garrett|last9=Xie|first9=Irene Y.|date=1 јуни 2017|title=Vaginal bacteria modify HIV tenofovir microbicide efficacy in African women|journal=Science|volume=356|issue=6341|pages=938–945|bibcode=2017Sci...356..938K|doi=10.1126/science.aai9383|pmid=28572388|hdl-access=free}}</ref> Оваа студија ги поврзала групите на вагиналниот микробиом со ефикасноста на местните антиретровирусни [[лекови]] за спречување на стекнување [[ХИВ]] кај жените, што се припишува на бактерискиот [[метаболизам]] на лекот во живо. Покрај тоа, метапротеомските пристапи биле користени за проучување на други гледишта на вагиналниот микробиом, вклучувајќи ги [[Имунологија|имунолошките]] и воспалителните последици од вагиналната микробна дисбиоза,<ref>{{Наведено списание|last=Zevin|first=Alexander S.|last2=Xie|first2=Irene Y.|last3=Birse|first3=Kenzie|last4=Arnold|first4=Kelly|last5=Romas|first5=Laura|last6=Westmacott|first6=Garrett|last7=Novak|first7=Richard M.|last8=McCorrister|first8=Stuart|last9=McKinnon|first9=Lyle R.|date=22 септември 2016|title=Microbiome Composition and Function Drives Wound-Healing Impairment in the Female Genital Tract|journal=PLOS Pathogens|volume=12|issue=9|pages=e1005889|doi=10.1371/journal.ppat.1005889|pmc=5033340|pmid=27656899|doi-access=free}}</ref> како и влијанието на хормоналните контрацептиви врз вагиналниот микробиом.<ref>{{Наведено списание|last=Birse|first=Kenzie D.|last2=Romas|first2=Laura M.|last3=Guthrie|first3=Brandon L.|last4=Nilsson|first4=Peter|last5=Bosire|first5=Rose|last6=Kiarie|first6=James|last7=Farquhar|first7=Carey|last8=Broliden|first8=Kristina|last9=Burgener|first9=Adam D.|date=23 декември 2016|title=Genital injury signatures and microbiome alterations associated with depot medroxyprogesterone acetate usage and intravaginal drying practices|journal=Journal of Infectious Diseases|volume=215|issue=4|pages=590–598|doi=10.1093/infdis/jiw590|pmc=5388302|pmid=28011908}}</ref> == Метапротеомика и човечки цревни микробиом == Настрана од [[Усна празнина|устните]] и вагиналните микробиоми, неколку студии за цревниот микробиом користеле метапротеомски пристапи. Студија од 2020 година направена од Лонг и колегија, покажала, користејќи метапротеомски пристапи, дека патогенезата на [[Рак на дебелото црево|ракот на дебелото црево]] може да се должи на промените во цревниот микробиом. Неколку [[белковини]] испитани во оваа студија биле поврзани со внесот и преносот на [[железо]], како и со оксидативниот стрес, бидејќи високата содржина на железо во цревата и оксидативниот стрес се показател за ракот на дебелото црево.<ref>{{Наведено списание|last=Long|first=Shuping|last2=Yang|first2=Yi|last3=Shen|first3=Chengpin|last4=Wang|first4=Yiwen|last5=Deng|first5=Anmei|last6=Qin|first6=Qin|last7=Qiao|first7=Liang|date=декември 2020|title=Metaproteomics characterizes human gut microbiome function in colorectal cancer|url=|journal=npj Biofilms and Microbiomes|language=en|volume=6|issue=1|pages=14|doi=10.1038/s41522-020-0123-4|issn=2055-5008|pmc=7093434|pmid=32210237}}</ref> Друга студија направена во 2017 година од Ксионг и колегите, користела метапротеомика заедно со [[метагеномика]] во анализата на промените во цревниот микробиом за време на [[Човек|човечкиот]] развој. Ксионг и колегите откриле дека микробиомот на цревата кај доенчињата може првично да биде населен со факултативни анаероби како ''[[Enterococcus]]'' и ''[[Klebsiella]]'', а потоа подоцна населен со задолжителни анаероби како ''Clostridium'', ''Bifidobacterium'' и ''Bacteroides''. Додека микробиомот на човечкото црево било променувано со текот на времето, микробните метаболички функции останаа доследни, вклучувајќи [[јаглехидрати]], [[аминокиселини]] и [[метаболизам]] на [[нуклеотиди]].<ref>{{Наведено списание|last=Xiong|first=Weili|last2=Brown|first2=Christopher T.|last3=Morowitz|first3=Michael J.|last4=Banfield|first4=Jillian F.|last5=Hettich|first5=Robert L.|date=декември 2017|title=Genome-resolved metaproteomic characterization of preterm infant gut microbiota development reveals species-specific metabolic shifts and variabilities during early life|url=|journal=Microbiome|language=en|volume=5|issue=1|pages=72|doi=10.1186/s40168-017-0290-6|issn=2049-2618|pmc=5504695|pmid=28693612|doi-access=free}}</ref> Слична студија направена во 2017 година од Мајер и колегите комбинирана метапротеомика со метагеномика и [[метаболомика]] за да бидат прикажат ефектите на отпорниот скроб врз човечкиот цревен микробиом. Откако испитаниците конзумирале исхрана со висока содржина на отпорен [[скроб]], откриено било дека неколку микробиолошки белковини се изменети како што се бутират [[киназа]], еноил коензим А (еноил-КоА) хидратаза, фосфотрансацетилаза, аденилосуцинат синтаза, [[аденин]] фосфорибозилтрансфераза и гуфорибозилтрансфераза. Човечките субјекти доживеале зголемување на колипазата, панкреатичната триглицеридна липаза, изобилството на липаза стимулирана од жолчната сол, додека исто така доживеале намалување на α-амилазата.<ref>{{Наведено списание|last=Maier|first=Tanja V.|last2=Lucio|first2=Marianna|last3=Lee|first3=Lang Ho|last4=VerBerkmoes|first4=Nathan C.|last5=Brislawn|first5=Colin J.|last6=Bernhardt|first6=Jörg|last7=Lamendella|first7=Regina|last8=McDermott|first8=Jason E.|last9=Bergeron|first9=Nathalie|date=2017-11-08|editor-last=Moran|editor-first=Mary Ann|title=Impact of Dietary Resistant Starch on the Human Gut Microbiome, Metaproteome, and Metabolome|url=|journal=mBio|language=en|volume=8|issue=5|pages=e01343–17, /mbio/8/5/e01343–17.atom|doi=10.1128/mBio.01343-17|issn=2150-7511|pmc=5646248|pmid=29042495}}</ref> Севкупно, метапротеомиката има стекнато огромна популарност во студиите за човечки цревни микробиоми бидејќи довела до важни откритија во областа на [[Здравје|здравјето]]. == Метапротеомиката во студиите за микробиомите во животната средина == Метапротеомиката е особено корисна во идентификацијата на микробите вклучени во различни постапки на биоразградување. Студија од 2017 година направена од Џија и колегите, ја покажала примената на метапротеомиката во испитувањето на профилите на [[Белковина|белковинско]] изразување на [[микроорганизмите]] што произведуваат [[биогориво]]. Според оваа студија, [[Бактерии|бактериските]] и [[Археи|археалните]] белковини биле вклучени во производството на биогорива добиени од [[водород]] и [[метан]]. Вклучени бактериски белковини се фердоксин-NADP редуктаза, ацетат киназа и NADH-хинон оксидоредуктаза пронајдени во таксоните ''[[Firmicutes]], [[Proteobacteria]], [[Actinobacteria]]'' и ''[[Bacteroidetes]]''. Овие одредени белковини се вклучени во [[метаболизмот]] на јаглени хидрати, липиди и аминокиселини. Вклучени археални белковини се ацетил-CoA декарбоксилаза и метил-коензим М редуктаза пронајдени во ''Methanosarcina''. Овие белковини учествуваат во [[Биохемија|биохемиските]] патишта кои вклучуваат искористување на [[оцетна киселина]], намалување на [[CO2|CO<sub>2</sub>]] и употреба на метилни хранливи материи.<ref>{{Наведено списание|last=Jia|first=Xuan|last2=Xi|first2=Bei-Dou|last3=Li|first3=Ming-Xiao|last4=Yang|first4=Yang|last5=Wang|first5=Yong|date=2017-08-17|editor-last=Yang|editor-first=Shihui|title=Metaproteomics analysis of the functional insights into microbial communities of combined hydrogen and methane production by anaerobic fermentation from reed straw|journal=PLOS ONE|language=en|volume=12|issue=8|pages=e0183158|bibcode=2017PLoSO..1283158J|doi=10.1371/journal.pone.0183158|issn=1932-6203|pmc=5560556|pmid=28817657|doi-access=free}}</ref> Првиот квантификациски метод за метапротеомика бил пријавен од Лало и колегите во 2018 година, на инженерски биолошки реактор збогатен за бактерии кои оксидираат [[амонијак]] и [[нитрит]]и.<ref>{{Наведено списание|last=Laloo|first=Andrew E.|last2=Wei|first2=Justin|last3=Wang|first3=Dongbo|last4=Narayanasamy|first4=Shaman|last5=Vanwonterghem|first5=Inka|last6=Waite|first6=David|last7=Steen|first7=Jason|last8=Kaysen|first8=Anne|last9=Heintz-Buschart|first9=Anna|date=1 мај 2018|title=Mechanisms of Persistence of the Ammonia-Oxidizing Bacteria Nitrosomonas to the Biocide Free Nitrous Acid|journal=Environmental Science & Technology|volume=52|issue=9|pages=5386–5397|bibcode=2018EnST...52.5386L|doi=10.1021/acs.est.7b04273|pmid=29620869}}</ref> Овде [[Автор|авторите]] користеле робустен метод за квантификација SWATH-MS (потреба за протеини 5μg) за проучување на промената на нивоата на изразување на протеинот до нарушена состојба. Студијата забележала дека промените во белковинското изразување на доминантните видови, т.е. бактериите кои оксидираат на амонијак, биле јасно забележани, но тоа не било така за бактериите кои оксидираат нитрити, кои биле пронајдени во мало изобилство. Студија од 2019 година од Ли и колегите ја покажале употребата на метапротеомика во набљудувањето на белковинското изразување на гени за разградување на полициклични ароматични јаглеводороди. Авторите на оваа студија конкретно се насочиле на идентификување на разградливите микробни заедници во активната тиња за време на третманот на отпадните води, бидејќи полицикличните ароматични јаглеводороди се високо распространети загадувачи на отпадните води. Тие покажале дека бактериите ''Burkholderiales'' се силно вклучени во разградувањето на полицикличните ароматични јаглеводороди и дека бактериските белковини се вклучени во репликацијата на [[ДНК]], [[метаболизмот]] на [[масни киселини]] и [[гликоза]], одговорот на стресот, синтезата на белковини и метаболизмот на ароматични јаглеводороди.<ref>{{Наведено списание|last=Li|first=Shanshan|last2=Hu|first2=Shaoda|last3=Shi|first3=Sanyuan|last4=Ren|first4=Lu|last5=Yan|first5=Wei|last6=Zhao|first6=Huabing|date=2019|title=Microbial diversity and metaproteomic analysis of activated sludge responses to naphthalene and anthracene exposure|journal=RSC Advances|language=en|volume=9|issue=40|pages=22841–22852|bibcode=2019RSCAd...922841L|doi=10.1039/C9RA04674G|issn=2046-2069|pmc=9116109|pmid=35702527|doi-access=free}}</ref> Слична студија направена во 2020 година од Џанг и колегите, вклучувало метапротеомско профилирање на [[микроорганизми]] кои разградуваат азо боја. Бидејќи азо боите се опасни [[Индустрија|индустриски]] загадувачи, метапротеомиката била користена за да биде набљудуван севкупниот механизам на биоразградување. Соевите ''на Pseudomonas Burkholderia, Enterobacter, [[Lactococcus]]'' и ''Clostridium'' биле идентификувани со помош на метагеномско секвенционирање со „сачмарка“, и било откриено дека многу бактериски белковини покажуваат разградувачка активност. Овие белковини идентификувани со употреба на метапротеомика ги вклучуваат оние кои се вклучени во циклусот на трикарбоксилната киселина, гликолизата и алдехидната дехидрогенизација. Затоа, идентификацијата на овие белковини ги навела [[Научник|научниците]] да предложат потенцијални патишта за разградување на азо бојата во ''Pseudomonas'' и ''Burkholderia''.<ref>{{Наведено списание|last=Zhang|first=Qingyun|last2=Xie|first2=Xuehui|last3=Liu|first3=Yanbiao|last4=Zheng|first4=Xiulin|last5=Wang|first5=Yiqin|last6=Cong|first6=Junhao|last7=Yu|first7=Chengzhi|last8=Liu|first8=Na|last9=Sand|first9=Wolfgang|date=јануари 2020|title=Co-metabolic degradation of refractory dye: A metagenomic and metaproteomic study|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0269749119340680|journal=Environmental Pollution|language=en|volume=256|pages=113456|doi=10.1016/j.envpol.2019.113456|pmid=31784270}}</ref> Сè на сè, метапротеомиката е применлива не само за студии за [[Човек|човековото]] [[здравје]], туку и за студии за [[животната средина]] кои вклучуваат потенцијално штетни [[загадувачи]]. == Поврзано == * [[Метатранскриптомика]] == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Микробиологија на животна средина]] [[Категорија:Биолошки техники и алатки]] srvp6vb2nnbadqu840s8ddt9nb77kii Играчки процес 0 1343797 5293917 5178739 2024-11-19T19:54:59Z Andrew012p 85224 5293917 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Edge (video game) edge time, animated.gif|мини|Играчкиот процес на раната верзија на логичката игра ''Edge'']] '''Играчки процес''' или '''начин на игра''' — конкретен начин по кој играчите заемодејствуваат со [[игра]], најчесто со [[Видеоигра|видеоигри]].<ref name="E">{{cite book|title=Technologies for Interactive Digital Storytelling and Entertainment: Proceedings of TIDSE 2004|last=Lindley|first=Craig|date=June 24–26, 2004|publisher=Springer|isbn=978-3-540-22283-5|editor-last=Göbel|editor-first=Stefan|series=Lecture Notes in Computer Science|volume=3105|location=Darmstadt, Germany|pages=183–194|chapter=Narrative, Game Play, and Alternative Time Structures for Virtual Environments|doi=10.1007/978-3-540-27797-2_25|quote=.. gameplay gestalt, understood as a pattern of interaction with the game system." ("A gestalt may be understood as a configuration or pattern of elements so unified as a whole that it cannot be described merely as a sum of its parts."); ".. In general, it [game play gestalt] is a particular way of thinking about the game state from the perspective of a player, together with a pattern of repetitive perceptual, cognitive, and motor operations. A particular gameplay gestalt could be unique to a person, a game, or even a playing occasion. Unique game play gestalts can also be identified across games, game genres, and players.}}</ref><ref name="K">{{cite book|url=https://archive.org/details/rulesplaygamedes00sale|title=Rules of Play: Game Design Fundamentals|last1=Salen|first1=Katie|last2=Zimmerman|first2=Eric|publisher=The MIT Press|year=2004|isbn=978-0-262-24045-1|location=Cambridge, Massachusetts|page=[https://archive.org/details/rulesplaygamedes00sale/page/n24 3]|quote=Game play is the formalized interaction that occurs when players follow the rules of a game and experience its system through play.|url-access=limited}}</ref> Играчкиот процес е шема определена преку правилата на играта, поврзаноста помеѓу играчот и играта, предизвиците и нивното надминување, заплетот и врската на играчот со неа.<ref name="C">{{cite book|url=http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|title=Dissecting Play – Investigating the Cognitive and Emotional Motivations and Affects of Computer Gameplay|last1=Lindley|first1=Craig|last2=Nacke|first2=Lennart|last3=Sennersten|first3=Charlotte|date=November 3–5, 2008|journal=Proceedings of CGAMES 08|publisher=University of Wolverhampton|isbn=978-0-9549016-6-0|location=Wolverhampton, UK|quote=The experience of gameplay is one of interacting with a game design in the performance of cognitive tasks, with a variety of emotions arising from or associated with different elements of motivation, task performance and completion|access-date=2010-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|archive-date=2015-09-23|url-status=dead}}</ref><ref name="G">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=31XHdVXlbt0C&q=gameplay+%22how+it+feels+to+play+a+game%22&pg=PA101|title=Understanding Video Games: The Essential Introduction|last1=Egenfeldt-Nielson|first1=Simon|last2=Smith|first2=Jonas Heide|last3=Tosca|first3=Susana Pajares|date=February 19, 2008|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-97721-0|quote=In line with the common use of the term, we will define gameplay as: the game dynamics emerging from the interplay between rules and game geography.|access-date=September 23, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170223173707/https://books.google.com/books?id=31XHdVXlbt0C&pg=PA101&dq=gameplay+%22how+it+feels+to+play+a+game%22|archive-date=February 23, 2017|df=mdy-all|url-status=live}}</ref><ref name="A">{{cite book|title=Andrew Rollings and Ernest Adams on game design|last1=Adams|first1=Ernest|last2=Rollings|first2=Andrew|publisher=New Riders Publishing|year=2003|isbn=978-1-59273-001-8|quote=One or more casually linked series of challenges in a simulated environment"; "Gameplay is the result of a large number of contributing elements. .. gameplay is not a singular entity. It is a combination of many elements, a synergy that emerges from the inclusion of certain factors. .. The gameplay emerges from the interaction among these elements, ..|ref=AdRol}}</ref><ref name="H">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-BCrex2U1XMC&pg=PA251|title=Fundamentals of Game Design|last=Adams|first=Ernest|date=September 23, 2006|publisher=Prentice Hall|isbn=978-0-13-168747-9|quote=.. defined gameplay as consisting of the challenges and actions that a game offers: challenges for the player to overcome and actions that let her overcome them. .. [T]he essence of gameplay remains the relationship between the challenges and the actions available to surmount them.|access-date=September 23, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170223173802/https://books.google.com/books?id=-BCrex2U1XMC&pg=PA251&lpg=PA251&q=|archive-date=February 23, 2017|df=mdy-all|url-status=live}}</ref><ref name="B3">{{cite book|title=Concise Oxford English Dictionary|url=https://archive.org/details/conciseoxfordeng0000unse_i8l8|date=August 11, 2008|publisher=Oxford University Press, US|isbn=978-0-19-954841-5|edition=11, Revised|quote=gameplay (in a computer game) the plot and the way the game is played, as distinct from the graphics and sound effects}}</ref><ref name="D2">{{cite book|title=Gameplay and design|url=https://archive.org/details/gameplaydesign0000oxla|last=Oxland|first=Kevin|publisher=Addison Wesley|year=2004|isbn=978-0-321-20467-7|quote=.. gameplay is the components that make up a rewarding, absorbing, challenging experience that compels player to return for more .. [Gameplay] does not come from a great visual character, not does it come from state-of-art technology and beautifully rendered art.|ref=Oxland}}</ref> Играчкиот процес на видеоигрите се разликува од графиките и аудиоелементите.<ref name="B">{{cite book|title=Concise Oxford English Dictionary|url=https://archive.org/details/conciseoxfordeng0000unse_i8l8|date=August 11, 2008|publisher=Oxford University Press, US|isbn=978-0-19-954841-5|edition=11, Revised|quote=gameplay (in a computer game) the plot and the way the game is played, as distinct from the graphics and sound effects}}</ref><ref name="D">{{cite book|title=Gameplay and design|url=https://archive.org/details/gameplaydesign0000oxla|last=Oxland|first=Kevin|publisher=Addison Wesley|year=2004|isbn=978-0-321-20467-7|quote=.. gameplay is the components that make up a rewarding, absorbing, challenging experience that compels player to return for more .. [Gameplay] does not come from a great visual character, not does it come from state-of-art technology and beautifully rendered art.|ref=Oxland}}</ref> == Преглед == Во 1980-тите, кога [[Видеоигра|видеоигрите]] почнале да стануваат популарни, [[Луѓе|луѓето]] почнале да го користат изразот „играчки процес“. Тогаш се користело само за видеоигри, но сега се користи и за други видови игри. Играчкиот процес во основа значи колку е забавно да се игра една видеоигра, не сметајќи како таа изгледа или звучи. Играчката механика е правилата на играта што ја прават самата игра забавна. Некои луѓе што зборуваат за игри, особено академици, сакаат да се сосредоточуваат на играчката механика наместо на играта бидејќи играта може да биде премногу нејасна.<ref name="The Stupidest Word in Videogames">{{cite book|title=Videogame Culture: Volume 1|last=Kierkegaard|first=Alex|year=2012}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category}} __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Начини на играње на видеоигри]] [[Категорија:Осмислување на игри]] du0us0fe29n6n9j60or38w0658zboup Детска Евровизија 2024 0 1343886 5294071 5287489 2024-11-20T11:06:42Z Kwintesencjax 102724 обновување 5294071 wikitext text/x-wiki {{Infobox Eurovision|name=Детски избор за песна на Евровизија 2024|year=2024|theme=|size=300px|image=|edition=22-то|date=16 ноември 2024|semi=|presenters=Рут Лоренцо<br>Марк Клотет<br>Мелани Гарсија|exsupervisor=[[Martin Österdahl]]|host={{знамеикона|Шпанија}} [[Шпанија]]|venue=[[Caja Mágica]], [[Мадрид]]|emiter=[[RTVE]]|winner=|vote=Секоја држава/жири доделува по 12, 10, 8–1 бода за нивните 10 најдобри песни.|entries=17|null=|interval=|opening=|debut=|withdraw={{unbulleted list|{{JESC|Обединето Кралство}}}}|return={{unbulleted list|{{JESC|Кипар}}}} {{unbulleted list|{{JESC|Сан Марино}}}}|Green=|Green SA=|Purple=y|Red=|Yellow=}} [[Податотека:Caja Mágica exterior.jpg|мини|Caja Mágica, место на натпреварот]] '''Детскиот избор за песна Евровизија 2024''' ќе 22-тото издание на [[Детска Евровизија]], кое ќе се одржи на 16 ноември во салата Caja Mágica.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=eurovision.tv|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/02/spain-to-host-2024-junior-eurovision-song-contest|title=Spain to host 2024 Junior Eurovision Song Contest|last=Union (EBU)|first=European Broadcasting|date=2024-02-14|work=www.ebu.ch|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://mrt.com.mk/node/110556|title=|last=[[Македонска радио-телевизија]]|first=Повик за аудиција на вокален интерпретатор за Јуниорски Евросонг 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/node/116944|title=Ана и Алексеј со „Маратон“ ќе нè претставуваат на Јуниорскиот Евросонг, видеоспотот во продукција на МРТ|date=2024-10-04|work=[[Македонска радио-телевизија]]|accessdate=2024-10-04}}</ref> == Локација == На 14-ти февруари 2024 година беше објавено дека натпреварот ќе се одржи во Шпанија - тоа ќе биде првиот натпревар од 2018 година кој нема да се одржи на територијата на претходната победничка земја.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/node/111628|title=Ана Ванчевска и Алексеј Ивановски ќе ја претставуваат Македонија на Јуниорскиот Евросонг 2024|date=2024-06-26|work=[[Македонска радио-телевизија]]|accessdate=2024-10-04}}</ref> На прес-конференцијата за Детска  Евровизија 2024, одржана на 10 мај, објавено е дека натпреварот ќе се одржи во Мадрид на сабота, 16 ноември.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rtve.es/television/20240510/madrid-ciudad-sede-eurovision-junior-2024-caja-magica-16-noviembre/16097820.shtml|title=Madrid será la sede de Eurovisión Junior 2024 el próximo 16 de noviembre en la Caja Mágica|last=RTVE|first=PRENSA|date=2024-05-10|work=RTVE.es|language=es|accessdate=2024-05-13}}</ref> == Формат == === Визуелен дизајн === На 3 септември 2024 година, [[Европски радиодифузен сојуз]] објави дека слоганот на натпреварот ќе биде "Let’s Bloom". Ана Марија Бордас, директорка за оригинална содржина во RTVE и извршна продуцентка на Детска Евровизија 2024, ја објасни идејата зад оваа тема: „Размислувавме за концепт кој, земајќи ја природата како пример, се одразува на идејата за млади уметници кои расцутуваат кон иднината, во која можат да бидат свои и слободно да се изразуваат на здрав, безбеден и разновиден начин. Целта е да им се помогне во нивниот раст и развој. Накратко, да им се помогне да расцутат и да се развиваат, останувајќи свои."<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/08/young-artists-from-17-countries-will-bloom-at-junior-eurovision-song-contest-2024|title=Young artists from 17 countries will “bloom” at Junior Eurovision Song Contest 2024|last=Union (EBU)|first=European Broadcasting|date=2024-09-03|work=[[Европски радиодифузен сојуз]]|language=en|accessdate=2024-09-03}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eurovoix.com/2024/09/03/17-countries-compete-junior-eurovision-2024/|title=🇪🇸 17 Countries to Compete at Junior Eurovision 2024|last=Farren|first=Neil|date=2024-09-03|work=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2024-09-03}}</ref>. === '''Водители''' === 12 септември 2024 година беше откриено дека водители на натпреварот ќе бидат: пејачката Рут Лоренцо, актерот Марк Клотет и претставничката на Шпанија на [[Детска Евровизија 2019]], Мелани Гарсија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/jesc-2024-hosts-revealed|title=The hosts of Junior Eurovision 2024 revealed|date=2024-09-12|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-10-01}}</ref> == Учесници == {{color box|#FFDF00}} Прво место {{color box|#D3D3D3}} Второ место {{color box|#CD7F32}} Трето место {{color box|#ff0000}} Последно место {| class="wikitable sortable" !# !Земја<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/17-countries-compete-junior-eurovision-2024|title='Let's Bloom': 17 countries will compete in Madrid at Junior Eurovision 2024|date=2024-09-03|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-09-03}}</ref> !Изведувач<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/event/madrid-2024/participants|title=Participants of Madrid 2024 - Junior Eurovision Song Contest|work=junioreurovision.tv|accessdate=2024-10-01}}</ref> !Песна !Јазик !Место !Бодови |- |1 |{{JESC|Италија}} |Симоне Гранде |"Pigiama Party"<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/simone-grande-italy-jesc-2024|title=Simone Grande will represent Italy in Madrid|date=2024-09-19|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-09-20}}</ref> |[[Италијански јазик|италијански]], [[Англиски јазик|Англиски]] |9 |98 |- |2 |{{JESC|Естонија}} |Annabelle |"Tänavad" |[[Естонски јазик|Естонски]] |14 |55 |- |3 |{{JESC|Албанија}} |Никол Чабели |"Vallëzoj" |[[Албански јазик|албански]] |7 |126 |- |4 |{{JESC|Ерменија}} |Лео |"Cosmic Friend" |[[Ерменски јазик|ерменски]], Англиски |8 |125 |- |5 |{{JESC|Кипар}} |Марија Писариди |"Crystal Waters" |[[Грчки јазик|Грчки]], Англиски |13 |60 |- |6 |{{JESC|Франција}} |Титуан |"Comme ci, comme ça" |[[Француски јазик|француски]] |4 |177 |- |7 |{{JESC|Македонија}} |Ана Ванчевска и Алексеј Ивановски |"Маратон" |[[Македонски јазик|македонски]], Англиски |16 |54 |- |8 |{{JESC|Полска}} |Доминик Арим |"All Together" |[[Полски јазик|полски]], Англиски |12 |61 |- style="font-weight: bold; background: #FFDF00;" |9 |{{JESC|Грузија}} |Андрија Путкарадзе |"To My Mom" |[[Грузиски јазик|Грузиски]] |1 |239 |- |10 |{{JESC|Шпанија}} '''(земја домаќин)''' |Chloe DelaRosa |"Como la Lola" |[[Шпански јазик|Шпански]] |6 |144 |- |11 |{{JESC|Германија}} |Бјарне |"Save the Best for Us" |[[Германски јазик|германски]], Англиски |11 |71 |- |12 |{{JESC|Холандија}} |Stay Tuned |"Music" |[[Холандски јазик|холандски]], Англиски |10 |91 |- style="font-weight: bold; background: #ff0000;" |13 |{{JESC|Сан Марино}} |Idols SM |“Come Noi” |[[Италијански јазик|италијански]] |17 |47 |- style="font-weight: bold; background: #CD7F32;" |14 |{{JESC|Украина}} |Артем Котенко |"Hear Me Now" |[[Украински јазик|украински]], Англиски |3 |203 |- style="font-weight: bold; background: #D3D3D3;" |15 |{{JESC|Португалија}} |Викторија Никол |"Esperança" |[[Португалски јазик|Португалски]], Шпански |2 |213 |- |16 |{{JESC|Ирска}} |Enya Cox Dempsey |"Le chéile" |[[Ирски јазик|Ирски]] |15 |55 |- |17 |{{JESC|Малта}} |Рамирес Скиберас |"Stilla ċkejkna" |[[Малтешки јазик|Малтешки]] |5 |153 |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Детска Евровизија]] rnj1lx95q72ang2ftyvit3siphzdklw 5294073 5294071 2024-11-20T11:08:39Z Kwintesencjax 102724 5294073 wikitext text/x-wiki {{Infobox Eurovision|name=Детски избор за песна на Евровизија 2024|year=2024|theme=|size=300px|image=|edition=22-то|date=16 ноември 2024|semi=|presenters=Рут Лоренцо<br>Марк Клотет<br>Мелани Гарсија|exsupervisor=[[Martin Österdahl]]|host={{знамеикона|Шпанија}} [[Шпанија]]|venue=[[Caja Mágica]], [[Мадрид]]|emiter=[[RTVE]]|winner={{JESC|Грузија}}|vote=Секоја држава/жири доделува по 12, 10, 8–1 бода за нивните 10 најдобри песни.|entries=17|null=|interval=|opening=|debut=|withdraw={{unbulleted list|{{JESC|Обединето Кралство}}}}|return={{unbulleted list|{{JESC|Кипар}}}} {{unbulleted list|{{JESC|Сан Марино}}}}|Green=|Green SA=|Purple=y|Red=|Yellow=}} [[Податотека:Caja Mágica exterior.jpg|мини|Caja Mágica, место на натпреварот]] '''Детскиот избор за песна Евровизија 2024''' ќе 22-тото издание на [[Детска Евровизија]], кое ќе се одржи на 16 ноември во салата Caja Mágica.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=eurovision.tv|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/02/spain-to-host-2024-junior-eurovision-song-contest|title=Spain to host 2024 Junior Eurovision Song Contest|last=Union (EBU)|first=European Broadcasting|date=2024-02-14|work=www.ebu.ch|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://mrt.com.mk/node/110556|title=|last=[[Македонска радио-телевизија]]|first=Повик за аудиција на вокален интерпретатор за Јуниорски Евросонг 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/node/116944|title=Ана и Алексеј со „Маратон“ ќе нè претставуваат на Јуниорскиот Евросонг, видеоспотот во продукција на МРТ|date=2024-10-04|work=[[Македонска радио-телевизија]]|accessdate=2024-10-04}}</ref> == Локација == На 14-ти февруари 2024 година беше објавено дека натпреварот ќе се одржи во Шпанија - тоа ќе биде првиот натпревар од 2018 година кој нема да се одржи на територијата на претходната победничка земја.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/node/111628|title=Ана Ванчевска и Алексеј Ивановски ќе ја претставуваат Македонија на Јуниорскиот Евросонг 2024|date=2024-06-26|work=[[Македонска радио-телевизија]]|accessdate=2024-10-04}}</ref> На прес-конференцијата за Детска  Евровизија 2024, одржана на 10 мај, објавено е дека натпреварот ќе се одржи во Мадрид на сабота, 16 ноември.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rtve.es/television/20240510/madrid-ciudad-sede-eurovision-junior-2024-caja-magica-16-noviembre/16097820.shtml|title=Madrid será la sede de Eurovisión Junior 2024 el próximo 16 de noviembre en la Caja Mágica|last=RTVE|first=PRENSA|date=2024-05-10|work=RTVE.es|language=es|accessdate=2024-05-13}}</ref> == Формат == === Визуелен дизајн === На 3 септември 2024 година, [[Европски радиодифузен сојуз]] објави дека слоганот на натпреварот ќе биде "Let’s Bloom". Ана Марија Бордас, директорка за оригинална содржина во RTVE и извршна продуцентка на Детска Евровизија 2024, ја објасни идејата зад оваа тема: „Размислувавме за концепт кој, земајќи ја природата како пример, се одразува на идејата за млади уметници кои расцутуваат кон иднината, во која можат да бидат свои и слободно да се изразуваат на здрав, безбеден и разновиден начин. Целта е да им се помогне во нивниот раст и развој. Накратко, да им се помогне да расцутат и да се развиваат, останувајќи свои."<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/08/young-artists-from-17-countries-will-bloom-at-junior-eurovision-song-contest-2024|title=Young artists from 17 countries will “bloom” at Junior Eurovision Song Contest 2024|last=Union (EBU)|first=European Broadcasting|date=2024-09-03|work=[[Европски радиодифузен сојуз]]|language=en|accessdate=2024-09-03}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eurovoix.com/2024/09/03/17-countries-compete-junior-eurovision-2024/|title=🇪🇸 17 Countries to Compete at Junior Eurovision 2024|last=Farren|first=Neil|date=2024-09-03|work=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2024-09-03}}</ref>. === '''Водители''' === 12 септември 2024 година беше откриено дека водители на натпреварот ќе бидат: пејачката Рут Лоренцо, актерот Марк Клотет и претставничката на Шпанија на [[Детска Евровизија 2019]], Мелани Гарсија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/jesc-2024-hosts-revealed|title=The hosts of Junior Eurovision 2024 revealed|date=2024-09-12|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-10-01}}</ref> == Учесници == {{color box|#FFDF00}} Прво место {{color box|#D3D3D3}} Второ место {{color box|#CD7F32}} Трето место {{color box|#ff0000}} Последно место {| class="wikitable sortable" !# !Земја<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/17-countries-compete-junior-eurovision-2024|title='Let's Bloom': 17 countries will compete in Madrid at Junior Eurovision 2024|date=2024-09-03|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-09-03}}</ref> !Изведувач<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/event/madrid-2024/participants|title=Participants of Madrid 2024 - Junior Eurovision Song Contest|work=junioreurovision.tv|accessdate=2024-10-01}}</ref> !Песна !Јазик !Место !Бодови |- |1 |{{JESC|Италија}} |Симоне Гранде |"Pigiama Party"<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/simone-grande-italy-jesc-2024|title=Simone Grande will represent Italy in Madrid|date=2024-09-19|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-09-20}}</ref> |[[Италијански јазик|италијански]], [[Англиски јазик|Англиски]] |9 |98 |- |2 |{{JESC|Естонија}} |Annabelle |"Tänavad" |[[Естонски јазик|Естонски]] |14 |55 |- |3 |{{JESC|Албанија}} |Никол Чабели |"Vallëzoj" |[[Албански јазик|албански]] |7 |126 |- |4 |{{JESC|Ерменија}} |Лео |"Cosmic Friend" |[[Ерменски јазик|ерменски]], Англиски |8 |125 |- |5 |{{JESC|Кипар}} |Марија Писариди |"Crystal Waters" |[[Грчки јазик|Грчки]], Англиски |13 |60 |- |6 |{{JESC|Франција}} |Титуан |"Comme ci, comme ça" |[[Француски јазик|француски]] |4 |177 |- |7 |{{JESC|Македонија}} |Ана Ванчевска и Алексеј Ивановски |"Маратон" |[[Македонски јазик|македонски]], Англиски |16 |54 |- |8 |{{JESC|Полска}} |Доминик Арим |"All Together" |[[Полски јазик|полски]], Англиски |12 |61 |- style="font-weight: bold; background: #FFDF00;" |9 |{{JESC|Грузија}} |Андрија Путкарадзе |"To My Mom" |[[Грузиски јазик|Грузиски]] |1 |239 |- |10 |{{JESC|Шпанија}} '''(земја домаќин)''' |Chloe DelaRosa |"Como la Lola" |[[Шпански јазик|Шпански]] |6 |144 |- |11 |{{JESC|Германија}} |Бјарне |"Save the Best for Us" |[[Германски јазик|германски]], Англиски |11 |71 |- |12 |{{JESC|Холандија}} |Stay Tuned |"Music" |[[Холандски јазик|холандски]], Англиски |10 |91 |- style="font-weight: bold; background: #ff0000;" |13 |{{JESC|Сан Марино}} |Idols SM |“Come Noi” |[[Италијански јазик|италијански]] |17 |47 |- style="font-weight: bold; background: #CD7F32;" |14 |{{JESC|Украина}} |Артем Котенко |"Hear Me Now" |[[Украински јазик|украински]], Англиски |3 |203 |- style="font-weight: bold; background: #D3D3D3;" |15 |{{JESC|Португалија}} |Викторија Никол |"Esperança" |[[Португалски јазик|Португалски]], Шпански |2 |213 |- |16 |{{JESC|Ирска}} |Enya Cox Dempsey |"Le chéile" |[[Ирски јазик|Ирски]] |15 |55 |- |17 |{{JESC|Малта}} |Рамирес Скиберас |"Stilla ċkejkna" |[[Малтешки јазик|Малтешки]] |5 |153 |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Детска Евровизија]] 9easyyviqaagpk2snfif7z1edxjjhcv 5294082 5294073 2024-11-20T11:21:20Z Kwintesencjax 102724 5294082 wikitext text/x-wiki {{Infobox Eurovision|name=Детски избор за песна на Евровизија 2024|year=2024|theme=|size=300px|image=|edition=22-то|date=16 ноември 2024|semi=|presenters=Рут Лоренцо<br>Марк Клотет<br>Мелани Гарсија|exsupervisor=[[Martin Österdahl]]|host={{знамеикона|Шпанија}} [[Шпанија]]|venue=[[Caja Mágica]], [[Мадрид]]|emiter=[[RTVE]]|winner={{JESC|Грузија}}|vote=Секоја држава/жири доделува по 12, 10, 8–1 бода за нивните 10 најдобри песни.|entries=17|null=|interval=|opening=|debut=|withdraw={{unbulleted list|{{JESC|Обединето Кралство}}}}|return={{unbulleted list|{{JESC|Кипар}}}} {{unbulleted list|{{JESC|Сан Марино}}}}|Green=|Green SA=|Purple=y|Red=|Yellow=}} [[Податотека:Caja Mágica exterior.jpg|мини|Caja Mágica, место на натпреварот]] '''Детскиот избор за песна Евровизија 2024''' Беше 22-тото издание на [[Детска Евровизија]], кое се одржи на 16 ноември во салата Caja Mágica.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=eurovision.tv|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/02/spain-to-host-2024-junior-eurovision-song-contest|title=Spain to host 2024 Junior Eurovision Song Contest|last=Union (EBU)|first=European Broadcasting|date=2024-02-14|work=www.ebu.ch|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://mrt.com.mk/node/110556|title=Повик за аудиција на вокален интерпретатор за Јуниорски Евросонг 2024|last=[[Македонска радио-телевизија]]|first=Повик за аудиција на вокален интерпретатор за Јуниорски Евросонг 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/node/116944|title=Ана и Алексеј со „Маратон“ ќе нè претставуваат на Јуниорскиот Евросонг, видеоспотот во продукција на МРТ|date=2024-10-04|work=[[Македонска радио-телевизија]]|accessdate=2024-10-04}}</ref> На натпреварот учествуваа 17 земји.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://novamakedonija.com.mk/pecateno-izdanie/andrija-putkaradje-od-gruzija-pobedi-na-detska-evrovizija-2024/|title=Андрија Путкараџе од Грузија победи на „Детска Евровизија 2024“|last=НМ|date=2024-11-19|work=[[Нова Македонија]]|language=mk|accessdate=2024-11-20}}</ref> == Локација == На 14-ти февруари 2024 година беше објавено дека натпреварот ќе се одржи во Шпанија - тоа ќе биде првиот натпревар од 2018 година кој нема да се одржи на територијата на претходната победничка земја.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-03-11}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/node/111628|title=Ана Ванчевска и Алексеј Ивановски ќе ја претставуваат Македонија на Јуниорскиот Евросонг 2024|date=2024-06-26|work=[[Македонска радио-телевизија]]|accessdate=2024-10-04}}</ref> На прес-конференцијата за Детска  Евровизија 2024, одржана на 10 мај, објавено е дека натпреварот ќе се одржи во Мадрид на сабота, 16 ноември.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rtve.es/television/20240510/madrid-ciudad-sede-eurovision-junior-2024-caja-magica-16-noviembre/16097820.shtml|title=Madrid será la sede de Eurovisión Junior 2024 el próximo 16 de noviembre en la Caja Mágica|last=RTVE|first=PRENSA|date=2024-05-10|work=RTVE.es|language=es|accessdate=2024-05-13}}</ref> == Формат == === Визуелен дизајн === На 3 септември 2024 година, [[Европски радиодифузен сојуз]] објави дека слоганот на натпреварот ќе биде "Let’s Bloom". Ана Марија Бордас, директорка за оригинална содржина во RTVE и извршна продуцентка на Детска Евровизија 2024, ја објасни идејата зад оваа тема: „Размислувавме за концепт кој, земајќи ја природата како пример, се одразува на идејата за млади уметници кои расцутуваат кон иднината, во која можат да бидат свои и слободно да се изразуваат на здрав, безбеден и разновиден начин. Целта е да им се помогне во нивниот раст и развој. Накратко, да им се помогне да расцутат и да се развиваат, останувајќи свои."<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/08/young-artists-from-17-countries-will-bloom-at-junior-eurovision-song-contest-2024|title=Young artists from 17 countries will “bloom” at Junior Eurovision Song Contest 2024|last=Union (EBU)|first=European Broadcasting|date=2024-09-03|work=[[Европски радиодифузен сојуз]]|language=en|accessdate=2024-09-03}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://eurovoix.com/2024/09/03/17-countries-compete-junior-eurovision-2024/|title=🇪🇸 17 Countries to Compete at Junior Eurovision 2024|last=Farren|first=Neil|date=2024-09-03|work=Eurovoix|language=en-GB|accessdate=2024-09-03}}</ref>. === '''Водители''' === 12 септември 2024 година беше откриено дека водители на натпреварот ќе бидат: пејачката Рут Лоренцо, актерот Марк Клотет и претставничката на Шпанија на [[Детска Евровизија 2019]], Мелани Гарсија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/jesc-2024-hosts-revealed|title=The hosts of Junior Eurovision 2024 revealed|date=2024-09-12|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-10-01}}</ref> == Учесници == {{color box|#FFDF00}} Прво место {{color box|#D3D3D3}} Второ место {{color box|#CD7F32}} Трето место {{color box|#ff0000}} Последно место {| class="wikitable sortable" !# !Земја<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/17-countries-compete-junior-eurovision-2024|title='Let's Bloom': 17 countries will compete in Madrid at Junior Eurovision 2024|date=2024-09-03|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-09-03}}</ref> !Изведувач<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/event/madrid-2024/participants|title=Participants of Madrid 2024 - Junior Eurovision Song Contest|work=junioreurovision.tv|accessdate=2024-10-01}}</ref> !Песна !Јазик !Место<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/event/madrid-2024/final|title=Madrid 2024|work=[[Европски радиодифузен сојуз]]|language=en|accessdate=2024-11-20}}</ref> !Бодови<ref name=":0" /> |- |1 |{{JESC|Италија}} |Симоне Гранде |"Pigiama Party"<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/simone-grande-italy-jesc-2024|title=Simone Grande will represent Italy in Madrid|date=2024-09-19|work=junioreurovision.tv|language=en|accessdate=2024-09-20}}</ref> |[[Италијански јазик|италијански]], [[Англиски јазик|Англиски]] |9 |98 |- |2 |{{JESC|Естонија}} |Annabelle |"Tänavad" |[[Естонски јазик|Естонски]] |14 |55 |- |3 |{{JESC|Албанија}} |Никол Чабели |"Vallëzoj" |[[Албански јазик|албански]] |7 |126 |- |4 |{{JESC|Ерменија}} |Лео |"Cosmic Friend" |[[Ерменски јазик|ерменски]], Англиски |8 |125 |- |5 |{{JESC|Кипар}} |Марија Писариди |"Crystal Waters" |[[Грчки јазик|Грчки]], Англиски |13 |60 |- |6 |{{JESC|Франција}} |Титуан |"Comme ci, comme ça" |[[Француски јазик|француски]] |4 |177 |- |7 |{{JESC|Македонија}} |Ана Ванчевска и Алексеј Ивановски |"Маратон" |[[Македонски јазик|македонски]], Англиски |16 |54 |- |8 |{{JESC|Полска}} |Доминик Арим |"All Together" |[[Полски јазик|полски]], Англиски |12 |61 |- style="font-weight: bold; background: #FFDF00;" |9 |{{JESC|Грузија}} |Андрија Путкарадзе |"To My Mom" |[[Грузиски јазик|Грузиски]] |1 |239 |- |10 |{{JESC|Шпанија}} '''(земја домаќин)''' |Chloe DelaRosa |"Como la Lola" |[[Шпански јазик|Шпански]] |6 |144 |- |11 |{{JESC|Германија}} |Бјарне |"Save the Best for Us" |[[Германски јазик|германски]], Англиски |11 |71 |- |12 |{{JESC|Холандија}} |Stay Tuned |"Music" |[[Холандски јазик|холандски]], Англиски |10 |91 |- style="font-weight: bold; background: #ff0000;" |13 |{{JESC|Сан Марино}} |Idols SM |“Come Noi” |[[Италијански јазик|италијански]] |17 |47 |- style="font-weight: bold; background: #CD7F32;" |14 |{{JESC|Украина}} |Артем Котенко |"Hear Me Now" |[[Украински јазик|украински]], Англиски |3 |203 |- style="font-weight: bold; background: #D3D3D3;" |15 |{{JESC|Португалија}} |Викторија Никол |"Esperança" |[[Португалски јазик|Португалски]], Шпански |2 |213 |- |16 |{{JESC|Ирска}} |Enya Cox Dempsey |"Le chéile" |[[Ирски јазик|Ирски]] |15 |55 |- |17 |{{JESC|Малта}} |Рамирес Скиберас |"Stilla ċkejkna" |[[Малтешки јазик|Малтешки]] |5 |153 |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Детска Евровизија]] e84ige8hzhg6zltl6srji46t3fq3fz3 Илирско Кралство 0 1345694 5293883 5285959 2024-11-19T16:38:04Z 79.125.235.31 " 5293883 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country |native_name = |conventional_long_name = Илирско Кралство |common_name = Илирија | |era = [[Антика]] |status = |empire = |government_type = Монархија | |year_start = околу 400 п.н.е. |year_end = 168 п.н.е. | |event_start = |date_start = |event_end = |date_end = | |<!--- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 ---> | |image_flag = |flag = |flag_type = | |image_coat = |coa_size = |symbol = |symbol_type = Грб | |image_map = Illyria and Dardania Kingdoms.png |image_map_caption = Илирско Кралство за време на владеењето на Агрон (250 п.н.е. – 230 п.н.е.) | |image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default --> |image_map2_caption = | |capital = познати: *[[Рисинијум]] *[[Скадар]] |coordinates = | |common_languages = [[Илирски јазик]] |religion = [[Илирска религија]] | |<!--- Titles and names of the first and last leaders and their deputies ---> |leader1 = [[Бардил]] (прво неспорен) |leader2 = [[Генциј]] (последен познат) |year_leader1 = 400 – 358 п.н.е. |year_leader2 = 181 – 168 п.н.е. |title_leader = [[крал]] | |representative1 = |representative2 = |representative3 = |representative4 = |year_representative1 = |year_representative2 = |year_representative3 = |year_representative4 = |title_representative = | |<!--- Legislature ---> |legislature = <!--- Name of legislature ---> |house1 = |type_house1 = <!--- Default: "Upper house"---> |house2 = <!--- Name of second chamber ---> |type_house2 = <!--- Default: "Lower house"---> | |<!--- Area and population of a given year ---> |stat_year1 = |stat_area1 = |stat_pop1 = |stat_year2 = |stat_area2 = |stat_pop2 = |footnotes = |currency = |today= [[Албанија]]<br/>[[Косово]]<br/>[[Хрватска]]<br/>[[Црна Гора]]<br/>[[Северна Македонија]] }} [[Податотека:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|мини| [[Пир Епирски|Кралот Пир]] кога бил дете, донесен пред кралот Глаукија и неговата сопруга кралицата Бероја - Николас-Рене Жолаин, 1779 година.]] [[Податотека:Teuta.jpg|мини| Статуа на [[Илири|илирската]] [[Теута|кралица Теута]] со нејзиниот посинок Пинес во [[Тирана]], главниот град на [[Албанија]]]] [[Податотека:Ballaios_Epirus.jpg|мини|Монети на кралот Балајос]] '''Илирското Кралство''' — [[Илири|илирски]] политички ентитет кој во античко време постоел на западниот дел на [[Балкански Полуостров|Балканскиот Полуостров]]. Без оглед на бројот на наизменично владејачките династии, нивната племенска припадност и вистинското проширување на нивното кралство, тоа претставувало сојуз на илирски племиња кои се обединиле под владеење на еден водач, експлицитно означен како „''Крал на Илирите"'' во античките историски записи (без разлика дали на [[Старогрчки јазик|старогрчки]] или на [[Латински јазик|латински]]). {{Sfn|Shehi|2023}} <ref>{{Harvnb|Ceka|2005}}.</ref><ref>{{Harvnb|Šašel Kos|2002}}.</ref><ref>{{Harvnb|Cabanes|1988}}.</ref><ref>{{Harvnb|Bajric|2014}}.</ref> Политиката на Енхелејците била најраната што се појавила меѓу Илирите. Најраниот познат илирски крал – Бардилис – се појавил во јужна [[Илирија]] околу 400 п.н.е., најверојатно со центар во Дасаретис, регион покрај [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]] и на исток до [[Преспанско Езеро|Преспанските Езера]], сместен на границата меѓу [[Античка Македонија|Македонија]] и Епир. Тој имал за цел да ја направи Илирија регионална сила која ќе може да се помеша во внатрешните работи на Македонија. Тој обединил многу јужни илирски племиња под своето царство и неколку пати ги поразил [[Антички Македонци|Македонците]] и Молосите, проширувајќи ја својата власт над [[Горна Македонија]] и [[Линкестида]] и ја потчинувал [[Античка Македонија|Македонија]] неколку децении додека не добил решителен пораз од [[Филип II Македонски]]. Пред подемот на Македонија Илирите биле доминантна сила во областа. Кралството на Таулантите на југоисточниот брег на Јадранот очигледно го достигнало својот врв под власта на Глаукија и доминирало во јужните илирски работи кон крајот на 4 век п.н.е., вршејќи големо влијание врз епирската држава преку блиските врски со молосискиот крал [[Пир Епирски|Пир.]] Ардијаите, Аутаријатаите и [[Дарданци|Дарданите]] [[Страбон]] ги опишал како најсилните илирски народи. Од 6-5 век п.н.е. тие го следеле сопствениот општествено-политички развој во регионите што ги населувале, а само политичкиот ентитет Ардијади, кој се проширил во југоисточниот [[Јадранско Море|Јадран]], се поистоветувал со Илирското Кралство во 3 век п.н.е. За време на ардискиот крал [[Агрон]] и неговата сопруга [[Теута]], илирското кралство го достигнало својот врв. Тоа станало застрашувачка сила и на копно и на море со собирање голема војска и флота и директно владеејќи со голема област составена од различни илирски племиња и градови кои се протегале од [[Неретва|реката Неретва]] на север до границите на [[Епир (регион)|Епир]] на југ, додека неговото влијание се проширило низ цел Епир и надолу во Акарнанија. Ардијатското Царство станало едно од главните непријатели на [[Римска Република|Рим]] и негова примарна закана во [[Јадранско Море|Јадранското Море]]. Доминантната моќ на илирското кралство во регионот престанала по неговиот пораз во Илиро-римските војни (229–168 п.н.е.). {{Sfn|Shehi|2023}} Последниот познат „крал на Илирите“ бил [[Генциј]], од племето Лабеати. == Историја == Во јужна [[Илирија]] организирани царства се формирале порано отколку во другите области на овој регион. Една од најстарите познати илирски династии е онаа на Енхелејците, која се смета дека го достигнала својот врв од 8-7 век п.н.е., но династијата паднала од доминантна моќ околу 6 век п.н.е.<ref name="Stipčević 1989">{{Harvnb|Stipčević|1989}}</ref> Се смета дека слабеењето на династијата на Енхелејци резултирало со нивна асимилација и вклучување во новооснованото илирско кралство најдоцна во 5 век п.н.е., означувајќи го настанувањето на Дасаретите, кои се смета дека ги замениле на Енхелејците во областа [[Охридско Езеро|Лихнид]].<ref>{{Harvnb|Šašel Kos|2004}}</ref> Слабеењето на Енхелејското царство било предизвикано и од зајакнувањето на друга илирска династија основана во нејзина близина — онаа на Таулантиите — која постоела извесно време заедно со онаа на Енхелејците.<ref name="Stipčević 1989"/> Таулантиите — уште еден народ меѓу античките попознати групи на илирски племиња — живееле на [[Јадранско Море|јадранскиот]] брег на јужна [[Илирија]] (денешна [[Албанија]]), доминирајќи во различни времиња на поголемиот дел од рамнината помеѓу [[Дрим]] и [[Војуша]], опфаќајќи ја областа околу [[Драч|Епидамн/Дирахиум]].<ref name="Wilkes 1992">{{Harvnb|Wilkes|1992}}</ref> Кога ја опишува илирската инвазија на [[Античка Македонија|Македонија]] управувана од [[Аргеј I]], некаде помеѓу 678–640 п.н.е., историчарот [[Полиен]] (2 век од н.е.) го запишал наводниот најстар познат крал во Илирија, Галаур или Галабрус, владетел на Таулите, во вториот дел од VII век п.н.е.<ref>{{Harvnb|Jaupaj|2019}}</ref><ref>{{Harvnb|Hammond|Griffith|1972}}</ref><ref name="Harvnb|Cabanes|2002a">{{Harvnb|Cabanes|2002a}}</ref><ref>{{Harvnb|Cabanes|2002b}}.</ref> Некои научници ја сметаат автентичноста на пасусот на Полиен како спорна. {{Sfn|Cabanes|2002a}} Без разлика дали овој извештај е историски веродостоен или не, и покрај интересот на Полиен за анегдотата, тоа имплицира широко распространета мисла низ антиката за значителен непријателство меѓу Македонците и Илирите уште во VII век п.н.е., доколку консензусот во современото истражување датирањето на периодот на владеење на Аргеј I е точно.<ref name="Harvnb|Cabanes|2002a"/><ref>{{Harvnb|Greenwalt|2011}}</ref> Во VII век п.н.е. Таулантиите се повикале на помош на [[Крф]] и [[Коринт]] во војна против Либурните. По поразот и протерувањето од регионот на Либурните, Коркиреите во 627 година п.н.е. на илирското копно основале колонија наречена ''Епидамнус'', за која се сметало дека било име на илирски (варварски) крал на регионот.<ref name="Wilkes 1992"/> Се појавил процут на трговскиот центар и градот започнал брзо да расте. Таулантиите продолжиле да играат важна улога во илирската историја помеѓу 5 и 4-3 век п.н.е., а особено во историјата на Епидамнус, и како негови соседи и како дел од неговото население. Имено, тие влијаеле на работите во внатрешните судири меѓу аристократите и демократите.<ref name="Wilkes 1992"/> Се смета дека династијата Тауланти го достигнала својот врв за време на владеењето на Глаукија, во годините помеѓу 335 п.н.е. и 302 п.н.е.<ref name="Stipčević 1989"/><ref name="Wilkes 1992"/><ref>{{Harvnb|Dzino|2014}}</ref> Според некои современи научници, династијата Бардилис — првата потврдена илирска династија — била од Дасаретан.<ref name="Harvnb|Cabanes|2002a"/><ref name="Mortensen 1991">{{Harvnb|Mortensen|1991}}</ref><ref name="Lane Fox 2011">{{Harvnb|Lane Fox|2011}}</ref> Исто така постои и друга историска реконструкција која го смета Бардилис за [[Дарданци|Дарданец]] како владетел, кој за време на проширувањето на неговото владеење го вклучил регионот на Дасаретите во своето царство, но ова толкување е оспорено од историчарите кои ја сметаат Дарданија предалеку на север за настаните поврзани со илирскиот крал Бардилис и неговата династија.<ref name="Harvnb|Cabanes|2002a"/><ref name="Mortensen 1991"/><ref name="Lane Fox 2011"/> Откако [[Филип II Македонски]] го поразил Бардилис (358 п.н.е.), Грабаите под Грабос II станале најсилната држава во Илирија. {{Sfn|Hammond|1994}} Филип II во голема победа убил 7.000 Илири и ја припоил територијата до [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]]. Потоа, Филип II ги намалил Грабаите, а потоа отишол по Ардијаите, ги победил [[Трибали]]те (339 п.н.е.) и се борел со Плевриј (337 п.н.е.). После тоа [[Александар III Македонски|Александар Македонски]] го поразил илирскиот поглавар Клит и негивите сили во 335 п.н.е. и илирски војници и племенски водачи учествувале во неговото освојување на [[Иран|Персија]]. По смртта на Александар почнале да се издигнуваат илирски племиња за да се осамостојат од македонската власт. После тоа во 312 п.н.е. кралот Глаукиј ги протерал од [[Драч]].<ref>{{Harvnb|Hammond|1993}} </ref> Во вториот дел од III век п.н.е., се смета дека голем број илирски племиња се обединиле за да формираат прото-држава што се протегала од централниот дел на денешна Албанија до [[Неретва|реката Неретва]] во [[Херцеговина]]. Политичкиот субјект бил финансиран од пиратеријата и управуван од 250 п.н.е од кралот [[Агрон]]. Него го наследила неговата сопруга Теута, која ја презела регенцијата на нејзиниот посинок Пинеј по смртта на Агрон во 231 година п.н.е.<ref>{{Harvnb|Elsie|2015}}</ref> Кралицата [[Теута]] била позната по тоа што водела војни против [[Стар Рим|Римјаните]]. Кај делтата на Неретва имало силно [[Хеленистички период|хеленистичко]] влијание врз илирското племе Даори. Нивниот главен град бил Даорсон кој се наоѓал во ''Ошаниќи'' кај [[Столац]] во [[Херцеговина]], и кој станал главен центар на класичната илирска култура. Даорсон, во текот на 4 век п.н.е., бил опкружен со [[мегалит]]ски, високи 5 метри камени ѕидови, составени од големи блокови во форма на трапез. Даорите правиле и уникатни бронзени [[Монета|монети]] и скулптури. Илирите дури и ги освоиле грчките колонии на далматинските острови. Илирското кралство било составено од мали области во рамките на регионот на Илирија. Единствено [[Стар Рим|Римјаните]] владееле со целиот регион. Внатрешната организација на јужното илирско кралство укажува на имитирање на нивните соседни грчки кралства и влијание од грчкиот и [[Хеленистички период|хеленистичкиот]] свет во растот на нивните урбани центри.<ref name="Wilkes 1995">{{Harvnb|Wilkes|1995}}.</ref> Полибиј дал како слика на општеството во рамките на илирското кралство како селанската пешадија се борела под аристократи кои ги нарекува на грчки ''Полидинастаи'' ([[грчки]]: Πολυδυνάστες), каде што секој од нив контролирал град во кралството.<ref name="Wilkes 1995"/> Монархијата била воспоставена на наследна линија, а илирските владетели ги користеле браковите како средство за сојуз со другите сили.<ref name="Wilkes 1995"/> [[Плиниј Постариот|Плиниј]] (23–79 н.е.) напишал дека луѓето што го формирале јадрото на илирското кралство биле „''сопствените Илири''“ или Illyrii Proprie Dicti.<ref name="Wilkes 1995"/> Тие биле Тауланти, Плереи Ендирудини, Сасаи, Грабаи и Лабеати. Овие подоцна се здружиле за да ги формираат Доклеатите.<ref>{{Harvnb|Juka|1984}}.</ref> Последниот познат крал на Илирите бил [[Генциј]], од племето Лабеати а негов главен град бил [[Скадар]]. == Владетели == === Владетели од 7 век п.н.е === * Галаур: крал на Тауланти. Неуспешно ја нападнал Македонија помеѓу 678–640 п.н.е.<ref>Μιμαλλόνες "imitators of men" Etym. Mag. (587.53) see Hesychius "mimelazein. mimeisthai" "mimelon. homoion"</ref> Спорна е автентичноста на пасусот на Полиен во кој се споменува овој ран илирски крал. {{Sfn|Cabanes|2002a}} === Владетели од 5-4 век п.н.е === * Грабос I (5 век п.н.е.): потврден на атински натпис, многу веројатно бил личност со големи политички одговорности. Тој веројатно бил дедо на Грабос II.<ref name="Harvnb|Cabanes|2002a"/><ref name="Šašel Kos 2002">{{Harvnb|Šašel Kos|2002}}</ref> * Сирас (437–390 п.н.е.), илирски или линкестиски владетел.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=QeKAAAAAMAAJ|title=Greek influence along the East Adriatic Coast|year=2002|isbn=9531631549|editor-last=Cambi|editor-first=Nenad|series=Knjiga Mediterana|volume=26|quote=Undoubtedly the word Illyrian had a distinct political (hence to some extent also ethnic) meaning, when applied to the Illyrian kingdom of Sirrhas or Bardylis I, at thend of the 5th or the beginning of the 4th century BC to the fall of Genthius in 168 BC, regardless of the unsolvable problem of how many dynasties alternately occupied the throne and what was the origin and the actual expanse of the kingdom of each of them|editor-last2=Čače|editor-first2=Slobodan|editor-last3=Kirigin|editor-first3=Branko}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=kSkjAAAAQBAJ|title=Ancient Languages of the Balkans|last=Katičić|first=Radoslav|date=2012|publisher=Walter de Gruyter|isbn=978-3111568874|page=155}}</ref> * Грабос II (р. 358–356 п.н.е.): влегол во атинскиот сојуз за да се спротивстави на моќта на Филип во 356 п.н.е.<ref name="Šašel Kos 2002"/> * Плеврат I (р. 356–335 п.н.е.): владеел во близина на јадранскиот брег во јужна Илирија. Во изгубен напор во 344 п.н.е., се обидел да го спречи напредувањето на Филип во Илирија.<ref name="J. Wilkes 1992, pages 121, 156">The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, {{ISBN|0-631-19807-5}}, p. 121, 156, 167, 170–174, 190</ref> * Плевриј (337/336 п.н.е.): Илирски владетел кој водел кампања против Филип II околу 337 п.н.е. Некои научници го сметаат за крал или на Аутарите, на Таулантиите или на [[Дарданци|Дарданите]].<ref>Hammond, "The Kingdoms in Illyria circa 400–167 BC".</ref> Некои сугерираат дека тој бил ист како Плеврат I;<ref name="Šašel Kos 2002"/><ref name="Howe-Müller-Stoneman">{{Harvnb|Howe|Müller|Stoneman|2017}}</ref> Плевриј се споменува само во Диодор (16.93.6), на друго место неотврдено во античките извори.<ref name="Howe-Müller-Stoneman" /> * Клит, син на Бардилис I (р. 335–295 п.н.е.): мозокот зад Илирскиот бунт во Пелион од 335 п.н.е. против [[Александар III Македонски|Александар Македонски]].<ref>[https://books.google.com/books?id=iOWS4i5X9fgC&lpg=PA120 Wilkes 1995, page 120]</ref> * Глаукија: крал на Таулантите. Тој му помагал на Клит во битката кај Пелион во 335 п.н.е., го подигнал [[Пир Епирски]] и бил вклучен во други настани во јужна Илирија кон крајот на 4 век п.н.е.<ref>Neritan Ceka: Illlyrian to the Albanians, 2005, Migjeni</ref> === Владетели од почетокот на 3 век п.н.е === * Мониниј I, (р. 290–270 п.н.е.): владеел за време на галските инвазии од 279 п.н.е. Своите сребрени статери ги ковал во [[Драч|Дирахион]].<ref name="J. Wilkes 1992, p. 129">The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, {{ISBN|0-631-19807-5}}, p. 129, "No Illyrian production of coins is known before King Monunius struck his coins at Dyrrhachium (see figure 11), followed by Mytilus around ten years later..."</ref> * Митилос, наследник на Мониниј I и веројатно неговиот син (р. 270–?): војувал против Епир во 270 п.н.е. Тој ковал свои бронзени монети во Дирахион. === Ардијанско-лабеатски владетели === * Балаиос: владеел од околу 260 – околу 230 п.н.е. над градот Ризон и околните области; * Плеврат II: владеел во време на мир и просперитет на Илирското кралство,<ref>Fanula Papazoglu (1965), "Les origines et la destinée de l'état Illyrien," p. 143</ref> владеел 260 ~ 250 п.н.е. (пред неговиот син Агрон) * [[Агрон]]: владеел од 250 п.н.е. до 230 п.н.е. (по неговиот татко Плеврат II). Во 231 п.н.е., Агрон ја поседувал најмоќната копнена војска и морнарица, од кој било од кралевите што владееле со Илирија пред него. Тој ги проширил границите на кралствата на север и на југ.<ref>Studies concerning Epirus and Macedonia before Alexander by Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, page 105.</ref> * [[Теута|Кралицата Теута]] (регент за Пинеј): принуда да се помири со [[Римска Република|Римјаните]] во 227 п.н.е.<ref>Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, p. 120, {{ISBN|0-631-19807-5}}, p. 158, "Illyrian success continued when command passed to Agron's widow Teuta, who granted individual ships a licence to universal plunder. In 231 AC the fleet and army attacked Ells and Messenia..."</ref> * Деметриј: им се предал на Римјаните во [[Хвар|Фарос]] во 218 п.н.е. и побегнал во Македонија,<ref>A History of Rome to A.D. 565 – p. 111 by Arthur Edward Romilly Boak, William Gurnee Sinnigen,"The island of Pharos and some adjacent territory in Illyria were given to a Greek adventurer, Demetrius of Pharos"</ref> владеел 222 ~ п.н.е. C 219 * Скердилаид: се здружил со Рим за да ја порази Македонија во 208 п.н.е.,<ref>Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes, Danièle Berranger-Auserve, page 137</ref> владеел 218 ~ 206 п.н.е. * Пинеј: премногу млад за да стане крал; владеел под регентството на Теута, Деметриј и Скердилаид,<ref>Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, {{ISBN|0-631-19807-5}}, p. 162, "...revival of Illyrian power under Demetrius of Pharos, who had succeeded Teuta and married Triteuta, mother of the infant King Pinnes."</ref> владеел п.н.е. 230 ~ п.н.е. 217 * Плеврат III: награден од Римјаните во 196 п.н.е., со земји припоени од Македонците,<ref>The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, {{ISBN|0-631-19807-5}}, pages 121, 156, 167, 170–174, 190</ref> владеел п.н.е. 205 ~ п.н.е. C 181 * [[Генциј|Гентиј]]: поразен од Римјаните во 168 п.н.е. за време на Третата илирска војна; Илирското кралство престанало да постои додека кралот бил заробен,<ref>Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, {{ISBN|0-631-19807-5}}, p. 221, "Ardiaei from which intoxicated men were conveyed home by their women who had also participated to the overindulgence of their kings Agron and Gentius..."</ref> владеел п.н.е. 181~ п.н.е. C 168 == Наводи == {{наводи}} == Библиографија == *{{cite journal|last=Bajric|first=Amela|year=2014|title=Illyrian Queen Teuta and the Illyrians in Polybius's passage on the Roman mission in Illyria|issue=1|pages=29–56|language=hr|journal=Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu|volume=46|url=https://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=174149}} *{{cite journal|last=Benać|first=Alojz|title=Vorillyrier, Protoillyrier und Urillyrier|journal=Symposium Sur la Délimitation Territoriale et Chronologique des Illyriens à l'Epoque Préhistorique|location=Sarajevo|publisher=Naučno društvo SR Bosne i Hercegovine|year=1964|pages=59–94|url=https://books.google.com/books?id=fFmTAAAAIAAJ}} *{{citation|last1=Boak|first1=Arthur Edward Romilly|last2=Sinnigen|first2=William Gurnee|title=A History of Rome to A.D. 565|publisher=Macmillan|year=1977|url=https://books.google.com/books?id=ZKAiAQAAIAAJ|isbn=9780024108005}} *{{citation|last=Boardman|first=John|title=The Cambridge Ancient History, Volume III, Part I: The Prehistory of the Balkans; the Middle East and the Aegean World, Tenth to Eighth Centuries B.C.|location=Cambridge, United Kingdom|publisher=Cambridge University Press|year=1982|isbn=0-521-22496-9|url=https://books.google.com/books?id=vXljf8JqmkoC}} *{{citation|last1=Boardman|first1=John|last2=Hammond|first2=Nicholas Geoffrey Lemprière|title=The Cambridge Ancient History: The Expansion of the Greek World, Eighth to Six Centuries B.C|location=Cambridge, United Kingdom|publisher=Cambridge University Press|year=1982|isbn=0-521-23447-6|url=https://books.google.com/books?id=0qAoqP4g1fEC}} <!-- C --> *{{cite book|last=Cabanes|first=Pierre|title=Les illyriens de Bardulis à Genthios (IVe–IIe siècles avant J.-C.)|trans-title=The Illyrians from Bardylis to Gentius (4th – 2nd century BC)|year=1988|language=fr|publisher=SEDES|place=Paris|isbn=2718138416}} *{{cite book|last=Cabanes|first=Pierre|title=Iliri od Bardileja do Gencia (IV. – II. stoljeće prije Krista)|trans-title=The Illyrians from Bardylis to Gentius (4th – 2nd century BC)|year=2002a|orig-year=1988|language=hr|translator=Vesna Lisičić|publisher=Svitava|editor1=Dinko Čutura|editor2=Bruna Kuntić-Makvić|isbn=953-98832-0-2}} * {{cite book |last=Cabanes |first=Perre |title=Brill's New Pauly: Sym–Tub |chapter=Taulantii |editor-last1=Hubert |editor-first1=Cancik |editor-last2=Schneider |editor-first2=Helmuth |editor-last3=Salazar |editor-first3=Christine F. |editor-last4=Orton |editor-first4=David E. |volume=14 |series=Brill's New Pauly |year=2002b |publisher=Brill |isbn=9004142193 |url=https://books.google.com/books?id=PTMOAQAAMAAJ}} *{{citation|last=Ceka|first=Neritan|author-link=Neritan Ceka|title=The Illyrians to the Albanians|publisher=Publ. House Migjeni|year=2005|isbn=99943-672-2-6|url=https://books.google.com/books?id=r8oeOwAACAAJ}} <!-- D --> *{{cite journal |last=Dzino |first=Danijel |title='Illyrians' in ancient ethnographic discourse |journal=Dialogues d'histoire ancienne |volume=40 |number=2 |year=2014 |pages=45–65 |doi=10.3917/dha.402.0045 |url=https://www.persee.fr/doc/dha_0755-7256_2014_num_40_2_3944}} <!-- E --> *{{Cite book|last=Elsie|first=Robert|chapter-url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2015EarlyHistoryAlbania.pdf|title=Keeping an Eye on the Albanians: Selected Writings in the Field of Albanian Studies|date=2015|isbn=978-1-5141-5726-8|series=Albanian Studies|volume=16|language=en|chapter=The Early History of Albania|author-link=Robert Elsie}} *{{cite journal|last=Evans|first=Arthur John|author-link=Arthur John Evans|title=Antiquarian Researches in Illyricum, I-IV (Communicated to the ''Society of Antiquaries of London'')|url=https://archive.org/details/antiquarianresea00evan|journal=Archaeologia|location=Westminster|publisher=Nichols & Sons|year=1883–1885}} *{{citation|last=Evans|first=Arthur John|title=Illyrian Letters|url=https://books.google.com/books?id=T9AGAAAAQAAJ|publisher=Longmans, Green, and Co|year=1878|isbn=1-4021-5070-9}} <!-- G --> * {{cite book |last=Greenwalt |first=William S. |editor-last1=Roisman |editor-first1=Joseph |editor-last2=Worthington |editor-first2=Ian |title=A Companion to Ancient Macedonia |chapter=Macedonia, Illyria and Epirus |pages=279–305 |url=https://books.google.com/books?id=QsJ183uUDkMC |year=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-5163-7}} <!-- H --> *{{cite journal|last=Hammond|first=Nicholas Geoffrey Lemprière|title=The Kingdoms in Illyria circa 400-167 B.C.|journal=The Annual of the British School at Athens|publisher=British School at Athens|volume=61|year=1966|jstor=30103175|pages=239–253|doi=10.1017/S0068245400019043|s2cid=164155370 }} *{{cite book|last=Hammond|first=N. G. L|author-link=N. G. L. Hammond|title=Studies concerning Epirus and Macedonia before Alexander|url=https://books.google.com/books?id=TWwiAQAAIAAJ|year=1993|publisher=Hakkert|isbn=9789025610500}} *{{cite journal|last=Hammond|first=N. G. L.|title=Illyrians and North-west Greeks|journal=The Cambridge Ancient History Volume 6: The Fourth Century BC|pages=422–443|year=1994|publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/CHOL9780521233484.017|isbn=9781139054331}} * {{cite book |last1=Hammond |first1=Nicholas Geoffrey Lemprière |last2=Griffith |first2=Guy Thompson |title=A history of Macedonia |volume=2 |publisher=Clarendon Press |year=1972 |isbn=9780198148142 |url=https://books.google.com/books?id=F4VpAAAAMAAJ}} *{{cite book|last1=Howe|first1=Timothy|last2=Müller|first2=Sabine|last3=Stoneman|first3=Richard|year=2017|title=Ancient Historiography On War and Empire|publisher=Oxbow Books|isbn=978-1785703027|url=https://books.google.com/books?id=-qa6DQAAQBAJ}} <!-- I --> *{{Cite web |last=Imamovic|first=Enver|url= http://illyriancommunities.illyria.net/ |title= On elements of political organization of illyrian communities |work= 'Prilozi', 30, Sarajevo, 2001., pages. 25-41|accessdate= 9 February 2016}} <!-- J --> * {{cite thesis|last=Jaupaj|first=Lavdosh|year=2019|title=Etudes des interactions culturelles en aire Illyro-épirote du VII au III siècle av. J.-C.|publisher=Université de Lyon; Instituti i Arkeologjisë (Albanie)|url=https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-02493973/document}} *{{citation|last=Juka|first=S. S.|title=Kosova: The Albanians in Yugoslavia in Light of Historical Documents: An Essay|publisher=Waldon Press|year=1984|isbn=9780961360108|url=https://books.google.com/books?id=obATAQAAIAAJ}} <!-- K --> *{{Cite book|last=Kipfer|first=Barbara Ann|title=Encyclopedic Dictionary of Archaeology|location=New York, New York|publisher=Kluwer Academic/Plenum Publishers|year=2000|isbn=0-306-46158-7|url=https://books.google.com/books?id=XneTstDbcC0C}} <!-- L --> *{{cite book|last=Lane Fox|first=R.|author-link=Robin Lane Fox|chapter=Philip of Macedon: Accession, Ambitions, and Self-Presentation|title=Brill's Companion to Ancient Macedon: Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC – 300 AD|location=Leiden|publisher=Brill|year=2011|isbn=978-90-04-20650-2|url=https://books.google.com/books?id=kjLPBsB2dIkC|editor-last1=Lane Fox|editor-first=R.|pages=335–366}} <!-- M --> *{{cite book|last=Mortensen|first=Kate|chapter=The Career of Bardylis|title=The Ancient World|volume=22|year=1991|publisher=Ares Publishers|pages=49–59|url=https://books.google.com/books?id=khAiAQAAIAAJ}} <!-- P --> *{{Cite book|last=Papazoglu|first=Fanula|title=The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times: Triballi, Autariatae, Dardanians, Scordisci and Moesians|location=Amsterdam, the Netherlands|publisher=Adolf M. Hakkert|year=1978|isbn=90-256-0793-4|url=https://books.google.com/books?id=Up4JAQAAIAAJ}} <!-- S --> *{{cite journal|last=Šašel Kos|first=Marjeta|title=Pyrrhus and Illyrian Kingdom(s?)|journal=Greek Influence Along the East Adriatic Coast|series=Knjiga Mediterana|volume=26|year=2002|isbn=9531631549|url=https://books.google.com/books?id=QeKAAAAAMAAJ|pages=101–119}} *{{cite book|last=Šašel Kos|first=Marjeta|chapter=Mythological stories concerning Illyria and its name|title=L'Illyrie méridionale et l'Epire dans l'Antiquité|editor1=P. Cabanes|editor2=J.-L. Lamboley|volume=4|year=2004|pages=493–504}} *{{Citation|last=Šašel Kos|first=Marjeta|title=Teuta, Illyrian queen|date=2012|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9781444338386.wbeah09233|encyclopedia=The Encyclopedia of Ancient History|publisher=Wiley-Blackwell|language=en|doi=10.1002/9781444338386.wbeah09233|isbn=978-1-4443-3838-6}} *{{cite book|last=Shehi|first=Eduard|editor-last1=Galaty|editor-first1=Michael L.|editor-last2=Bejko|editor-first2=Lorenc|title=Archaeological Investigations in a Northern Albanian Province: Results of the Projekti Arkeologjik i Shkodrës (PASH): Volume Two: Artifacts and Artifact Analysis|chapter=Archaic, Classical, and Roman Pottery|publisher=University of Michigan Press|year=2023|volume=64|series=Memoirs Series|isbn=9781951538699|url=https://books.google.com/books?id=pQ_UEAAAQBAJ}} *{{cite journal|last=Stipčević|first=Aleksandar|author-link=Aleksandar Stipčević|title=Simbolismo illirico e simbolismo albanese: appunti introduttivi|year=1976|journal=Iliria|volume=5|pages=233–236|url=https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1976_num_5_1_1234|language=it|doi=10.3406/iliri.1976.1234}} *{{citation|last=Stipčević|first=Aleksandar|title=The Illyrians: History and Culture|year=1977|publisher=Noyes Press|url=https://books.google.com/books?id=NLcWAQAAIAAJ|isbn=978-0-8155-5052-5}} *{{cite book|last=Stipčević|first=Alexander|title=Iliri: povijest, život, kultura|publisher=Školska knjiga|location=Zagreb|year=1989|url=https://books.google.com/books?id=56ZmAAAAMAAJ|isbn=9788603991062}} *{{citation|last=Strauss|first=Barry|title=The Spartacus War|publisher=Simon and Schuster|year=2009|isbn=978-1-4165-3205-7|url=https://books.google.com/books?id=j3LowhKACVwC}} <!-- W --> *{{cite book|last=Wilkes|first=J. J.|author-link=John Wilkes (archaeologist)|year=1968|title=Dalmatia|url=https://books.google.com/books?id=xuArAAAAMAAJ|publisher=Harvard University Press|isbn=9780674189508}} *{{Cite book|last=Wilkes|first=John J.|title=History of the Provinces of the Roman Empire|location=London, United Kingdom|publisher=Routledge and Kegan Paul|year=1969|url=https://books.google.com/books?id=Uh7_RQAACAAJ}} *{{cite book|last=Wilkes|first=J. J.|year=1992|title=The Illyrians|publisher=Blackwell|isbn=06-3119-807-5}} *{{Cite book|last=Wilkes|first=John J.|title=The Illyrians|year=1995|location=Oxford, United Kingdom|publisher=Blackwell Publishers Limited|isbn=0-631-19807-5|url=https://books.google.com/books?id=4Nv6SPRKqs8C}} == Надворешни врски == {{Commons category|Ancient Kingdom of Illyria}} * [[Appian]]: [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a1999.01.0230%3atext%3dIll. Illyrian Wars], perseus.tufts * [[Pliny the Elder]]. [[Natural History (Pliny)]] ([[Wikisource:la:Naturalis Historia|Naturalis Historia (Latin)]] {{symbol|Wikisource-logo.svg|15}} and [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/home.html English version]). * {{Cite book|author=[[Polybius]]|title=[[The Histories (Polybius)|The Histories (Ἰστορίαι)]]}} ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Polybius/home.html English version] and [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0234%3Abook%3D1%3Achapter%3D1 Introduction]). * {{cite book|author=[[Strabo]]|title=[[Geographica|Geographica (Strabo)]]}} ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/home.html English version]). *{{Cite book|author=[[Ptolemy]]|title=[[Geography (Ptolemy)]]}} ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/home.html English version]). * [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/home.html Velleius Paterculus: History of Rome] (Latin original, English translation) [[Категорија:Илирија]] 2n4g3acvtna7ons8zvvf1be10pruxqq Громобран 0 1348315 5293910 5293755 2024-11-19T19:35:29Z Andrew012p 85224 5293910 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Делови на громобранот.png|мини|319x319пкс|Дијаграм на едноставен громобрански систем: Фаќалка на највисоката точка на висока зграда, поврзана со земјовод и заземјувач.]] '''Громобран'''<ref>{{ДРМЈ|громобран}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|громобран}}</ref> или '''громобранска заштита''' — заштита на [[Градба|згради]], [[Електричен вод|електрични надземни водови]], [[Електрична машина|електрични постројки]] на отворено и други згради и објекти од штетните последици од удари на [[Молња|гром]]. Првата заштита од гром ја остварил [[Бенџамин Френклин]] во средината на [[18 век|XVIII век]]. Френклиновиот громобран главно бил направен од делови што сè уште се наоѓаат во повеќето громобрански инсталации денес.<ref> '''gromobranska zaštita''', "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2019. </ref><ref>[https://pees.feit.ukim.edu.mk/predmeti/zzs/zzs.pdf ЗАЗЕМЈУВАЧИ И ЗАЗЕМЈУВАЧКИ СИСТЕМИ ВО ЕЛЕКТРОЕНЕРГЕТСКИТЕ МРЕЖИ]. Ристо К. Ачковски. Второ, дополнето и проширено издание (2008)</ref> == Делови на громобранот == Основни делови на громобранската инсталација на зградите се главниот прифатен вод, вертикалните и помошните водови и заземјувачот. Главниот прифатен вод е [[Челик|челична]] лента поставена по слемето и рабовите на [[Кров|покривот]], понекогаш со поставени пократки шилци (во постарите инсталации се користеле вертикални челични прачки, фаќачи на молњи). Вертикалните водови направени од метални ленти или јажиња го поврзуваат главниот прифатен вод со заземјувачот, додека помошните линии поврзуваат поголеми метални маси или површини со главниот прифатен вод или со секундарните линии. Заземјувачот во облик на метална плоча, цевка или лента често се закопува во земјата како прстен околу зградата и служи за воспоставување на спроводлива врска помеѓу вертикалните линии и земјата. На секоја вертикална линија треба да се постави мерна врска со која може да се одвои таа линија од заземјувачот за да се измери ударниот отпор на заземјувачот. Своевремено, на големи и важни згради, покрај громобран се поставувал извор на [[јонизирачко зрачење]] (т.н. радиоактивен громобран), што го јонизирал околниот воздух и требало да го подобри дејството на громобранот, но овој метод на заштита денес е напуштен. == Примена == На [[Далновод|далноводите,]] на врвот на [[Столб|столбовите]] над [[Електроспроводник|електроспроводниците]] се поставуваат [[Заземјување|заземјени]] заштитни [[Јаже|јажиња]], а кај електрични постројки на отворено може над штитените делови да се распнат јажиња приклучени на заедничко заземјување. [[Материјал|Материјалот]], обликот и мерките за изработка на громобрански инсталации се пропишани со [[Меѓународен стандард|нормативи]]. Громобранска заштита треба да се постави на секој објект што се разликува по висина, големина и облик од околните згради, а особено внимателно треба да се прави на места со чести [[Атмосферски електрицитет|атмосферски празнења]]. == Електрично поле на Земјата == [[Податотека:Blitzableiter_am_Schloss_Hainewalde-1781.jpg|десно|мини|337x337пкс| Громобран е заштита на [[Градба|згради]], електрични надземни водови, електрични постројки на отворено и други објекти од штетните последици од удари на [[Молња|гром]].]] Дека постои [[електрично поле]] на [[Земја (планета)|Земјата]] можеме да докажеме со помош на долга изолирана [[жица]], чиј долен крај е поврзан со [[електроскоп]], а горниот крај, кој има шилец, се наоѓа во [[пламен]]. Се поврзува електроскопот со Земјата или се држи в рака. Ако таквата сонда се подигне нагоре со долг стап, електроскопот ќе покаже отклон. Овој [[опит]] ни покажува дека Земјата е опкружена со електрично поле и дека нејзината површина е негативно електрична и дека позитивната гранична површина се наоѓа во горните [[Атмосфера|атмосферски]] слоеви. Мерењата покажале дека електричното поле на Земјата допира до слојот наречен [[јоносфера]], кој се наоѓа на височина од 80 километри. [[Електричен потенцијал|Потенцијалната]] разлика помеѓу слојот на јоносферата и површината на Земјата е околу 200.000 [[Волт|V.]] Поради електричното поле на Земјата и [[Јонизација|јонизацијата]] на воздухот, што е предизвикано од [[Ултравиолетово зрачење|ултравиолетовите зраци]] што доаѓаат од [[Сонце|Сонцето]] и [[Електростатичка индукција|електричното влијание,]] се образуваат електрично наелектризирани [[Облак|облаци]] со спротивен [[електрицитет]]. Ако разликата во [[Напон|електричниот напон]] е многу голема, може да дојде до празнење, па со силен потрес на воздухот на местото на спојување, се појавуваат огромни електрични искри, наречени [[молња]]. Исто така, доаѓа до празнење и помеѓу облаците и земјата. Позитивно електричен облак со инфлуенција на земјата, односно на истакнатите предмети, негативен електрицитет. Кога електричниот напон ќе надмине одредена граница, доаѓа до избувнување во облик на извивачка и трепкачка линија (молња), со силен звучен потрес на воздухот наречен [[гром]]. Електричниот напон може да биде до 100 милиони [[Волт|волти]], а молњите можат да бидат долги до 3 километри. === Првиот громобран === Американскиот научник [[Бенџамин Френклин]] изградил уред за заштита од гром. Се состоел од [[Бакар|бакарна]] прачка, висока до 5 метри, која се поставува на [[Кров|покривот]] или на некое друго изложено место. Прачката е исправена (вертикална) и завршува со позлатен шилец. Од него, голо бакарно јаже, со минимална [[Плоштина|површина]] од 25 мм<sup>2</sup>, води по надворешниот дел на покривот, односно ѕидот, во земјата, каде што завршува со бакарна плоча од 1 м<sup>2.</sup>. Плочата мора да биде во вода или во влажна земја. Громобранот треба да биде направен така што сите делови од зградата се наоѓаат во заштитниот простор. Работата на громобранот се заснова на [[Јонизација|јонизацијата]] на воздухот што се јавува поради шилецот на вертикалната прачка. Мрежите од [[Телеграф|телеграфски]] и [[Телефон|телефонски]] жици на покривите исто така штитат од гром. Имаат и уред за заштита од гром.<ref> Velimir Kruz: "Tehnička fizika za tehničke škole", "Školska knjiga" Zagreb, 1969.</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == {{рвр|Lightning rods}} [[Категорија:Градежно инженерство]] [[Категорија:Градежништво]] [[Категорија:Архитектонски елементи]] [[Категорија:Електромагнетизам]] e8uxzcrl07o3kyay3odeism4b0a0brt Википедија:Викиекспедиции 2024 4 1348598 5293885 5257372 2024-11-19T17:12:07Z Ehrlich91 24281 5293885 wikitext text/x-wiki {| style="float:right; width:200px; border:solid #ccc 1px; margin:5px;" | <center><big>'''ВикиПроект'''<br>'''„Викиекспедиции“'''</big></center> |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Wikimedia MKD.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Викиекспедиции.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Wikipedia-logo.svg|150п]] |} {{кратенка|ВП:ЕКСПЕДИЦИИ}} Во текот на 2024 година биле планирани четири '''[[Википедија:Викиекспедиции|викиекспедиции]]''', со кои би биле опфатени следните области: :# Штипско ([[Општина Штип]]) — дводневна експедиција (26-28 април); :# Долини на Бабуна и Тополка ([[Општина Чашка]]) — дводневна експедиција (7-9 јуни); :# Долен Полог ([[Општина Тетово]] и [[Општина Брвеница]]) — две еднодневни експедиции (21 јули и 28 август); и :# Прилепско Мариово ([[Општина Прилеп]]) — дводневна експедиција (11-13 октомври). == Прва експедиција == === Штипско === [[Податотека:Maps of areas covered by Macedonian Wikiexpeditions.png|мини|300п|десно|Обновената карта на посетени села во Македонија по посетата на [[Општина Штип]]]] Пролетта оваа година дојде многу порано, но затоа подоцна дојдоа и пролетните врнежи, но некако се погодија работите и последниот викенд од април се договоривме да ги почнеме [[Википедија:Викиекспедиции|експедициите]] оваа година, што некако интересно се погоди со истиот период минатата година. Иако [[Штип]] е еден од поголемите градови во кои сме барале сместувања, сепак се покажа како доста скромен во понудата за сместувања и буквално не можевме да спиеме во Штип, туку нашето сместување беше во гратчето [[Свети Николе]], во обновениот хотел „Овче Поле“, покрај денешниот автопат Скопје-Штип, а кој денес работи под името „Мејбери Хајвеј“ (''Mayberry Highway''). Во поплавневните часови на 26 април 2024 година (петок), вообичаените членови [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]], [[Корисник:Kiril Simeonovski|Kiril Simeonovski]], [[Корисник:Полупрофесионален Шофер|Полупрофесионален Шофер]] и [[Корисник:Деан Лазаревски|Деан Лазаревски]], како и новиот член во екипата на експедициите [[Корисник:MacedonianMaps]] се упатиле кон нашето сместување во Свети Николе. ==== Прв ден ==== Првиот ден учесниците на експедицијата најпрвин од своето сместување се упатиле кон градот Штип за појадок, а подоцна се упатиле кон најоддалеченото село од општината, а тоа било [[Брест (Штипско)|Брест]], кое се наоѓа во непосредна близина на вулканската наобразба [[Пилав Тепе]]. Доаѓајќи до Брест, најпрвин застанавме да го фотографираме неговиот манастир, кој е доста интересен со сите негови знаци за однесување на посетителите, а подоцна го посетивме и самото село, од каде се гледа новоотворениот [[рудник „Боров Дол“]]. На половина пат за назад, го употребивме нашиот дрон за да го фотографираме раселеното [[Ново Село (штипско село)|Ново Село]], кое малкумина знаат и дека воопшто постои, бидејќи во истата општина постои [[Ново Село (штипска населба)|истоимено село]], кое низ времето станало штипска населба. Откако се вративме на регионалниот пат се обидовме да скршнеме кон селото [[Шопур]], во чиј атар се наоѓа Пилав Тепе, но некако не ни поаѓаше од рака и бидејќи веќе стигнавме до свртувањето за селото [[Горачино]], рековме дека ќе продолжиме кон него. Во селото, неочекувано, пронајдовме црква посветена на „Св. Архангел Михаил“, која веќе беше целосно при крај. Од местото каде беше црквата, го пуштивме нашиот дрон за да го фотографираме малото село [[Танатарци]]. Откако пак се вративме на регионалниот пат, овојпат со совет од мештаните во Горачино, го најдовме вртењето за Шопур, каде буквално отворавме врата, бидејќи некој го има заградено патот. На половина пат до Шопур го пуштивме дронот за да го фотографираме селото, бидејќи во истото немавме забележано некој објект за фотографирање. По овие села, решивме дека е време да се префрлиме на селата на планината [[Серта]], па така најпрвин отидовме до најоддалеченото село [[Патрик (Штипско)|Патрик]], кое всушност е историско село и од кое како единствен остаток е обновената црква „Св. Илија“. До селото се стигнува кога на самиот превој помеѓу Штип и Неготино, ќе се скршне десно, каде ќе ве пречека знак „Лакавица“. Набрзо, сфативме дека знакот всушност претставува име на ловиште, бидејќи не дочека затворена порта. Сепак, зад нас, се појави друго возило, од каде излезе возачот и ни објасни дека тоа е ловиште, но дека ќе не однесе до црквата откако дозна за која намена сакаме да ја најдеме. Од таму се спуштивме во селото [[Пиперово]], кое го имаме посетено уште во 2016 година, но отидовме повторно, бидејќи најдовме дека во него постои нова црква посветена на „Св. Илија“. Додека бевме направивме нова воздушна фотографија, како и повеќе фотографии од црквата „Св. Богородица“ на влезот во селото. Од Пиперово се упативме кон [[Лесковица]], од кое имавме само панорамска фотографија. Во селото ги фотографиравме селската црква и кога сакавме да се упативме кон [[Суво Грло (Штипско)|Суво Грло]] по земјен пат, сфативме дека во селото има уште една црква, за која немаше никакви податоци дека постои. Сепак до селото Суво Грло на крајот отидовме откако се вративме на регионалниот пат, бидејќи земјениот пат од Лесковица беше целосно обраснат од вегетација и скоро непрооден. Кога дојдовме во Суво Грло го пуштивме нашиот дрон за да го опфатиме и селото [[Степанци (Штипско)|Степанци]]. Оттаму продолживме кон селото [[Балталија]], а подоцна се симнавме во селото [[Лакавица (Штипско)|Лакавица]], кое е сместена на некогашниот регионален пат Штип-Радовиш. Таму во тек е изградба на црква посветена на „Св. Петар и Павле“. Од Лакавица се упативме кон селото [[Пухче]], за кое имавме податоци дека има две цркви, но за кои немавме податоци за нивните имиња. Од Лакавица најпрвин започна земјен пат, но откако ја преминавме истоимената река, се појави асфалтен пат, како многу пати претходно во Македонија. Во селото брзо ја најдовме едната црква посветена на „Св. Ѓорѓи“, а подоцна тројца од членовите се упатиле кон манастирот „Св. Илија“, кој е целосно напуштен и кој ние го најдовме обраснат, иако покрај црквата постои и некогашен конак, како и параклис пред самиот манастир. Од Пухче, се вративме на регионалниот пат и отидовме кон селото [[Селце (Штипско)|Селце]], кое поседува и црква и џамија, кои се наоѓаат непосредна една до друга. Од Селце се спуштивме во селото [[Драгоево]], кое се забележува дека во минатото било доста големо, бидејќи во него има доста стари напуштени општествени установи. Од него се упативме кон манастирот „Вознесение Христово“, сместен над селото. Подоцна, сакавме да продолжиме да ги фотографираме напуштените турски села. По пат за нив стигнавме до селото [[Пенуш]], како и армиското стрелиште. Следејќи го убавиот макадамски пат, сепак, стигнавме само до новопоставена заштитна ограда, табла за забранет пристап и бодликава жица, спречувајќи ги нѐ да продолжиме понатаму. Подоцна, дознавме дека армискиот полигон бил проширен и во Штипско, иако за тоа нема никаква ознака кога ќе дојдете таму, а не е обележано ниту на картите. На враќање, се решивме да го посетиме уште селото [[Софилари]], во кое исто така е започната изградба на нова црква. Ова село беше последно од низата села за овој ден. ==== Втор ден ==== Вториот ден, иако се обидовме да најдеме отворена пекарница во Свети Николе, ја немавме таа среќа, па така повторно се упативме во Штип. Ова сакавме да го направиме, за да можеме да ги посетуваме селата веднаш, наместо да возиме определен период. На крајот, тргнавме обратно, и се упативме кон најоддалечените штипски села на планината [[Плачковица]]. Прво село низ кое поминавме и застанавме беше [[Шашаварлија]], во кој има манастирска црква и џамија, како и основно училиште. По кратката пауза во селото, продолживме кон селото [[Никоман]], за кое потрошивме многу време да ја најдеме неговата селска црква, за која може да се каже дека ја најдовме, или поточно најдовме објект кој личи на црква и внатре во него има икони. За името не добивме податок. По Никоман, асфалтниот пат заврши и започна земјен пат. Негде понатаму, застанавме на најблиската точка за да го фотографираме со нашиот дрон селото [[Калапетровци]]. Кога наближувавме до селото [[Кошево]], наеднаш асфалтниот пат повторно се појави. Селото Кошево е интересно, бидејќи за него чувме првпат кога го посетивме кањонот [[Камник (кањон)|Камник]], но од страната на селото [[Радање]]. Од Кошево продолживме до селото [[Почивало]], од каде се гледаа повеќе јуручки села, дел од Општина Радовиш, кои веќе ги имавме посетено во рамки на претходните експедиции. Од Почивало направивме воздушна фотографија на [[Тополничко Езеро]], кое е всушност јаловиште на [[Рудник „Бучим“|рудникот „Бучим“]]. По совет на мештаните од Кошево, на враќање наместо низ градот, се упативме по земјен пат до селото [[Стар Караорман]], каде ја фотографиравме новоизградената црква и основното училиште. Подоцна, продолживме кон селото [[Чардаклија]], каде исто така по земјен пат ја најдовме црквата, за која имавме само местоположба, но немаме податок за нејзиното име. Оттаму, продолживме кон селото [[Судик]], а по пат застанавме во селото [[Врсаково]] и [[Сарчиево]]. Додека во овие две села, беше прилично едноставно, црквите беа веднаш видливи и брзо ги наоѓавме, во селото Судик имавме авантура да ги пронајдеме сите верски храмови. На крајот со помош на мештаните и со помош на нашиот дрон успеавме да фотографираме седум храмови. Не ја исклучуваме можноста да имаме пропуштено некој храм, иако дадовме сѐ од себе да ги пронајдеме сите. Со дронот го фотографиравме и историското село [[Крњевци]]. Откако завршивме со овие села се упативме кон селото [[Долани]], кое има две цркви, но кои беа доста полесни за наоѓање. На самото вртење за селото Долани се наоѓа стар споменик посветен за загинати мештани од селото од страна на бугарскиот фашистички окупатор во текот на Втората светска војна. Од таму продолживме кон селото [[Љуботен (Штипско)|Љуботен]], каде ја најдовме една од поубавите нови цркви во Македонија веднаш на самото сретсело. Селото поседува уште една црква. Од Љуботен по макадамски пат продолживме нагоре и влеговме во убави житни полиња. Возејќи низ нив сфативме дека патот кој го даваат картите за до селото [[Чифлик (Штипско)|Чифлик]], повеќе не постои и отидовме по заобиколен пат. Иако, мештаните во селото Љуботен кажаа дека во селото Чифлик имало црква, ние во запуштеното село и целосно преземено од вегетацијата не најдовме ништо. Од Чифлик се упативме кон Штип по земјен пат, а по пат само застанавме да го фотографираме селото [[Липов Дол]] со нашиот дрон. ==== Исход ==== Со фотографирани '''30 нови села, 1 повторно посетени, 2 историски села и поминати над 600 километри''', можеме да кажеме дека имавме уште една успешна експедиција. ==== Галерија ==== <gallery mode="packed" heights="130px"> Податотека:Википедијанци на експедицијата во Штипско.jpg|Групна фотографија Податотека:Воздушен поглед на Селце.jpg|Воздушен поглед на селото [[Селце (Штипско)|Селце]] Податотека:Воздушен поглед на Тополничко Езеро.jpg|[[Тополничко Езеро]] Податотека:Пејзаж на Ѓупски Рид.jpg|Житните полиња над [[Љуботен (Штипско)|Љуботен]] Податотека:Разрушен објект во Кошево.jpg|Разрушен објект во селото [[Кошево]] Податотека:Пилав Тепе.jpg|Вулканската купа [[Пилав Тепе]] </gallery> ;Статии {| class="wikitable sortable" width=90% !width=5% |Број !width=56%|Статија !width=20%|Фотографија !width=20%|Предмет на Википодатоци !width=15%|Забелешки |- |1. |[[]] — село ||[[Податотека:|200п|]] ||[[:wikidata:|wikidata:]] || |- === Фотографии === Сите фотографии направени за време на викиекспедицијата се достапни во следнава категорија: {{Ризница-ред|Wikiexpedition to Štip Region|Штипско}} == Втора експедиција == === Долини на Бабуна и Тополка === [[Податотека:Согленски манастир.jpg|мини|300п|десно|Поглед на [[Согленски манастир|Согленскиот манастир]]]] На 7 јуни (петок), вообичаената екипа составена од [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]], [[Корисник:Kiril Simeonovski|Kiril Simeonovski]], [[Корисник:Полупрофесионален Шофер|Полупрофесионален Шофер]] и [[Корисник:Деан Лазаревски|Деан Лазаревски]], тргнаа во попладневните часови кон сместувањето во близина на селото [[Оморани]], кое беше одбрано како средишно место за посета на селата по долините на Бабуна и Тополка. Претходно, во текот на 2018 година, ја посетивме веќе областа Азот, со што може да се каже дека ова е втора посета од наша страна на областа. За ова се решивме, бидејќи имавме доста пропуштени работи и села при таа експедиција, па затоа се вративме за темелно поминување на овие села. ==== Прв ден ==== По појадокот во сместувањето, учесниците на експедицијата се упатиле кон најоддалечените села во областа, со цел постепено да се симнуваме во пониските делови. Така, учесниците најпрвин стигнале во селото [[Ореше]], каде задачата била да се посети гробишната црква „Св. Јован“, од која немавме фотографии, како и неколку дронски фотографии, бидејќи при претходната посета го немавме нашиот дрон. Потоа, се искачивме во соседното село [[Папрадиште (Велешко)|Папрадиште]], каде го фотографиравме Марково Стопало и малата црквичка „Св. Никола“ и повторно направивме фотографии со дронот. По ова село, се упативме кон [[Нежилово (Велешко)|Нежилово]], но само за да свртиме по земјен пат за селото [[Капиново]], кое го посетуваме по првпат. Во него се останати само уште неколку куќи и главната селска црква „Св. Илија“. По овие три планински села, се спуштивме во поранешното општинско седиште [[Богомила]], каде фотографиравме уште две цркви од кои немавме фотографии, како и една црква во изградба меѓу куќите во селото. Од Богомила се упативме кон селото [[Црешнево (Велешко)|Црешнево]], до кое води земјен пат во должина од 7 километри. Таму ја фотографиравме селската црква „Св. Петка“, која е една од најстарите во областа. Од него, повторно се вративме до Богомила, а по кратко време скршнавме преку железничката пруга, каде го фотографиравме [[ЖС „Бистрица“|железничкото стојалиште „Бистрица“]] и се упативме во селото [[Бистрица (Велешко)|Бистрица]] со единствена цел да појдеме до манастирот „Св. Петар и Павле“, до кој во 2018 година не бевме во можност да појдеме, бидејќи беше поставена рампа, која беше заклучена. Потоа, почнавме да се спуштаме низводно по Бабуна и стигнавме до [[Согле]], каде ги фотографиравме џамијата, основното училиште и [[ЖС „Согле“]], а потоа се упативме и до познатиот [[Согленски манастир]] до кој води земјен пат. Во манастирот поминавме долго време, откако монахињата Вероника нѐ пречека и убаво нѐ прошета низ целиот манастир, кој моментално се обновува. Во соседното село [[Теово]] поминавме само на кратко и ги фотографиравме само поранешното основно училиште и уште еден општествен објект, бидејќи останатите ни беше покриено. Потоа, се обидовме да влеземе во земјениот пат кој води до селото [[Плевење (село)|Плевење]], но беше невозможно да се стигне до него и се откажавме. Од таму, се упативме кон селото [[Габровник]], кое заедно со [[Ораов Дол]] и [[Мокрени]] образува посебен крак од областа Азот, и беше единственото кое не го посетивме во 2018 година. Таму ја најдовме разрушената црква „Св. Никола“. Денот го завршивме со посета на самото село [[Оморани]], каде што бевме и сместени, каде направивме фотографии од трите цркви во селото, а се искачивме и до манастирот „Св. Никола“, високо над селото. Вечерта отидовме до градот [[Велес]] за да јадеме и да ставиме гориво. ==== Втор ден ==== Вториот ден беше обележан со неколку пехови, што се одразија на целокупниот наш успех и резултат на експедицијата. Најпрвин, кога се разбудивме и отидовме да појадуваме, сфативме дека нема никој во сместувањето и така си заминавме без да јадеме. Отидовме во соседното село на Оморани, [[Мартолци]], каде ги фотографиравме црквите „Св. Христофор“ и „Св. Ѓорѓи“. Потоа, се упативме во поранешното општинско седиште [[Извор (Велешко)|Извор]] со цел да најдеме отворена продавница и да го фотографираме основното училиште, од кое не сме направиле фотографии во 2018 година. Потоа, продолживме да се движиме по регионалниот пат за [[Прилеп]], кој е макадам/земјен пат и се одвоивме за селото [[Поменово]]. На враќањето на регионалниот пат забележавме дека стрелката за гориво покажува дека имаме само половина резервоар, иако претходната вечер во Велес наточивме гориво. По проверка на патосниците сфативме дека е мокро на возачкото и совозачкото место, но сфативме дека е вода, а не бензин. Проверувавме дали тече од негде, но истекување на гориво немаше нигде. Продолживме да се движиме кон селото [[Степанци (Велешко)|Степанци]], каде требаше да отидеме до манастирот „Св. Димитриј“. Нино остана на двоењето кај возилото, додека другите тројца отидовме кон манастирот и иако планиравме да застанеме на половина пат и така да го фотографираме со дрон, сепак стигнавме до крајот. Кога се вративме кај колата, Нино ни кажа дека најверојатно стрелката за гориво не покажува точно поради водата и дека веројатно климата од негде пушта вода, па затоа се возевме без клима во наредниот период. За да не ризикуваме, ги оставивме другите села во оваа област и единствено отидовме до селото [[Владиловци]], каде ја фотографиравме селската црква и манастирот „Св. Ѓорѓи“ над селото. Воедно, го фотографиравме и историското село [[Јасеново]]. За да се движиме главно по асфалт и да бидеме поблиску до Велес, се одлучивме да извозиме до селата [[Горно Јаболчиште|Горно]] и [[Долно Јаболчиште]], кои се најголеми во општината Чашка и до кои има асфалтен пат. На враќање од нив отидовме и до селото [[Дреново (Велешко)|Дреново]], како и до историски познатото село [[Горно Врановци]], во кое поминавме доста време за да ги фотографираме сите знаменитости, зачуваните спомен-куќи, стариот хотел и селската џамија. ==== Исход ==== Со фотографирани '''9 нови села, 10 повторно посетени, 1 историско село и поминати над 600 километри''', можеме да кажеме дека имавме уште една успешна експедиција и покрај проблемите со кои се соочивме. ;Статии {| class="wikitable sortable" width=90% !width=5% |Број !width=56%|Статија !width=20%|Фотографија !width=20%|Предмет на Википодатоци !width=15%|Забелешки |- |1. |[[]] — село ||[[Податотека:|200п|]] ||[[:wikidata:|wikidata:]] || |- === Фотографии === Сите фотографии направени за време на викиекспедицијата се достапни во следнава категорија: {{Ризница-ред|Wikiexpedition to Babuna and Topolka Valleys|Долини на Бабуна и Тополка}} == Трета експедиција == === Долен Полог === Поради работни обврски на членовите и поради шумските пожари низ државата и со тоа наметнатите ограничувања за посета на шумските подрачја, третата експедиција претрпела измени од годишниот план и така наместо членовите да се упатат кон областа [[Козјачија]] и да биде дводневна експедиција, членовите решиле дека експедицијата ќе се изврши двапати по еден ден во областа [[Полошка Котлина]], при што првиот пат (21 јули) членовите ги посетиле селата од [[Општина Тетово]], додека на 28 август членовите ја истражувале [[Општина Брвеница]]. ==== Прв дел ==== Поради близината на Тетово и селата околу него, членовите тргнале во раните утрински часови на 21 јули и најпрвин се упатиле кон високите планинските делови. Така, најпрвин било посетено селото [[Бозовце]], од кое имало неколку фотографии од други лица, но сепак не било добро опфатено со сите негови општествени и верски објекти. Од Бозовце, членовите се упатиле кон [[Вешала]], од каде претходно немало никакви слободни фотографии. Покрај истражените работи за кои тимот знаел претходно да ги фотографира, на сретсело сретнале споменик од НОБ. По Вешала, следело селото [[Бродец (Тетовско)|Бродец]], каде ги фотографиравме селската џамија и основното училиште. Од Бродец мислевме дека директно можеме да излеземе во селото [[Вејце]], но набрзо сфативме дека многу подобро ќе ни биде да го посетиме по асфалтниот пат од селото [[Селце (Тетовско)|Селце]], како што и направивме на крајот. Затоа, продолживме по асфалтниот пат и стигнавме во некогашното општинско седиште [[Шипковица (Тетовско)|Шипковица]], кое имаше бројни општествени објекти, како и две селски џамии. Од Шипковица, се упативме кон скијачкиот центар [[Попова Шапка]], бидејќи истиот припаѓа на атарот на селото [[Лисец]] и со тоа претставува негов дел. Пред да стигнеме до Попова Шапка, влеговме и во самото село Лисец. Во центарот откако завршивме со фотографирање, направивме мала пауза во текот на денот. На спуштање од Попова Шапка навративме во селото [[Гајре]], како и во [[Расадиште]], кое официјално се смета за маало на Лисец, но сепак е целосно на различна место и претставува целосно издвоена целина. Откако се спуштивме во самиот град, отидовме да ги посетиме селата [[Мала Речица|Мала]] и [[Голема Речица]], кои претставуваат споени со самиот град [[Тетово]]. Поради самото спојување имавме сериозен предизвик да ги најдеме разликите помеѓу градот и селата на самиот терен, особено да ги издвоиме џамиите, со тоа кои припаѓаат на селата, а кои на градот. На крајот успеавме во тоа, и направивме уште една мала пауза во манастирот „Св. Ѓорѓи“ над селото Мала Речица. По ова, повторно се упативме кон планинскиот дел, односно возевме кон селото [[Вејце]], познато во македонската јавност по еден од најгрозните масакри извршени за време на [[Воен конфликт во Македонија (2001)|воениот конфликт во Македонија]]. Од Вејце се спуштивме во [[Селце (Тетовско)|Селце]], во кое поради неговата поставеност беше предизвик да се влезе и да се дојде до селската џамија и основното училиште. По него, отидовме во селото [[Лавце]], каде се наоѓа [[Тетовско кале|Тетовското кале]] и кое има две цркви и една џамија. Кога повторно дојдовме до градот, се упативме на север и отидовме до селото [[Ѓермо]], планинско село до кое има асфалтен пат, како и основно училиште и селска џамија. Од Ѓермо, повторно се спуштивме, и се упативме кон македонските села [[Једоарце]], [[Отуње]] и [[Сетоле]], во кои ги најдовме селските цркви релативно лесно, бидејќи се наоѓаа покрај асфалтниот пат. ==== Втор дел ==== ==== Исход ==== Со фотографирани '''15 нови села и 1 историско село (маало) и поминати над 00 километри''', можеме да кажеме дека имавме уште една успешна експедиција и покрај летните предизвици. ;Статии {| class="wikitable sortable" width=90% !width=5% |Број !width=56%|Статија !width=20%|Фотографија !width=20%|Предмет на Википодатоци !width=15%|Забелешки |- |1. |[[]] — село ||[[Податотека:|200п|]] ||[[:wikidata:|wikidata:]] || |- === Фотографии === Сите фотографии направени за време на викиекспедицијата се достапни во следнава категорија: {{Ризница-ред|Wikiexpedition to Lower Polog|Долен Полог}} == Поврзано == * [[Википедија:Викиекспедиции 2024/Статистика]] [[Категорија:Википедија:Викиекспедиции 2024| ]] [[Категорија:Википедија:Викимедија МКД во 2024 година|Викиекспедиции]] 9iwq1mg4w32xwaops98kjrovzlpas1r Точка на Ферма 0 1350909 5293907 5256264 2024-11-19T19:12:02Z 2A02:85F:F5AB:EC00:B860:7ABE:4EC5:12A5 /* Надворешни врски */ 5293907 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Fermat_Point.svg|десно|мини|343x343пкс| Цртеж 1. Конструкција на првиот изогонски центар, X(13). Кога сите агли на триаголникот се помали од 120°, оваа точка е точката на Ферма.]] Во [[Евклидова геометрија|Евклидовата геометрија]], '''Ферматовата точка''' на [[триаголник]], исто така позната како '''Торичелиева точка''' или '''точка на Ферма-Торичели''', е точката за која збирот на трите растојанија од секое од трите темиња на триаголникот до точката е најмал<ref>[http://www.cut-the-knot.org/Generalization/fermat_point.shtml Cut The Knot - The Fermat Point and Generalizations]</ref> или, еквивалентно, геометриската средина на трите темиња. Името на точката е такво затоа што овој проблем за прв пат го поставил [[Пјер де Ферма|Ферма]] во приватно писмо до [[Еванџелиста Торичели]], кој го решил. Точката на Ферма дава решение за проблемите на геометриската медијана и на Штајнеровото дрво за три точки. == Конструкција == Ферматовата точка на триаголник чиј најголем агол не е поголем од 120° е едноставно неговиот '''прв изогонски центар''' или '''X(13)''',<ref>{{Наведено списание|last=Kimberling|first=Clark|author-link=Clark Kimberling|year=1994|title=Central Points and Central Lines in the Plane of a Triangle|journal=Mathematics Magazine|volume=67|issue=3|pages=163–187|doi=10.1080/0025570X.1994.11996210|jstor=2690608|mr=1573021}} See X<sub>13</sub>, p. 174.</ref> кој се конструира на следниов начин: # Конструирај [[рамностран триаголник]] над секоја од две произволно избрани страни на дадениот триаголник. # Нацртајте линија од секое ново [[Теме (геометрија)|теме]] до спротивното теме на првобитниот триаголник. # Двете линии се сечат на точката Ферма. Постои и алтернативен метод: # На секоја од две произволно избрани страни, конструирај [[рамнокрак триаголник]], со основа на страната за која станува збор, агли од 30 степени во основата и третото теме од секој рамнокрак триаголник да лежи надвор од првобитниот триаголник. # За секој од рамнокраките триаголници нацртајте кружница со центар во новото теме на рамнокракиот триаголник и со радиус еднаков на секоја од двете нови страни на тој рамнокрак триаголник. # Пресекот на двете кружници во внатрешноста на оригиналниот триаголник е точката на Ферма. Кога триаголникот има агол поголем од 120°, точката на Ферма се наоѓа на темето со тап агол. Во она што следи, „случај 1“ значи дека триаголникот има агол поголем од 120°. „Случај 2“ значи дека ниеден агол на триаголникот не надминува 120°. == Локација на X(13) == [[Податотека:Fermat_Point_Proof.svg|десно|мини|343x343пкс| Цртеж 2. Геометрија на првиот изогонски центар.]] На црт. 2 се прикажани рамнострани триаголници {{Мат|△''ARB'', △''AQC'', △''CPB''}} доцртани над страните на произволниот триаголник {{Мат|△''ABC''}}. Ќе наведеме еден доказ во кој се користат својствата на конциклични точки за да покаже дека трите линии {{Мпром|RC, BQ, AP}} на црт. 2 се сечат во точката {{Мпром|F}} и се сечат една со друга под агли од 60°. Триаголниците {{Мат|△''RAC'', △''BAQ''}} се [[Складност|складни]] бидејќи вториот е ротација од 60° на првиот околу темето {{Мпром|A}}. Оттука {{Мат|1=∠''ARF'' = ∠''ABF''}} и {{Мат|1=∠''AQF'' = ∠''ACF''}} . Од обратната насока на [[Периферен агол|теоремата за впишан агол]] применета на отсечката {{Мпром|{{overline|AF}}}}, точките {{Мпром|ARBF}} се конциклични (лежат на кружница). Слично на тоа, точките {{Мпром|AFCQ}} се конциклични. {{Мат|1=∠''ARB'' = 60°}}, па {{Мат|1=∠''AFB'' = 120°}}, што се добива од теоремата за впишан агол. Слично, {{Мат|1=∠''AFC'' = 120°}}. Значи {{Мат|1=∠''BFC'' = 120°}} и оттука {{Мат|1=∠''BFC'' + ∠''BPC'' = 180°}} . Користејќи ја [[Периферен агол|теоремата за впишан агол]], ова имплицира дека точките {{Мпром|BPCF}} се конциклични. Значи, користејќи ја [[Периферен агол|теоремата за впишан агол]] применета на отсечката {{Мпром|{{overline|BP}}}}, {{Мат|1=∠''BFP'' = ∠''BCP'' = 60°}} . Бидејќи {{Мат|1=∠''BFP'' + ∠''BFA'' = 180°}}, точката {{Мпром|F}} лежи на отсечката {{Мпром|{{overline|AP}}}} . Значи, отсечките {{Мпром|RC, BQ, AP}} се конкурентни (тие се сечат во една точка). [[Q.E.D.|QED]] Овој доказ се применува само во случајот 2, бидејќи ако {{Мат|∠''BAC ''> 120°}}, точката {{Мпром|A}} лежи во внатрешноста на опишаната кружница околу {{Мат|△''BPC''}} што ги менува релативните положби на {{Мпром|A}} и {{Мпром|F}}. Сепак, лесно се прилагодува за да го опфати и случајот 1. Тогаш {{Мат|1=∠''AFB'' = ∠''AFC'' = 60°}} па оттука {{Мат|1=∠''BFC'' = ∠''AFB'' + ∠''AFC'' = 120°}} што значи {{Мпром|BPCF}} е концикличен па {{Мат|1=∠''BFP'' = ∠''BCP'' = 60° = ∠''BFA''}} . Затоа, {{Мпром|A}} лежи на {{Мпром|FP}} . Отсечките кои ги спојуваат центрите на кружниците на црт. 2 се нормални на отсечките {{Мпром|{{overline|AP}}, {{overline|BQ}}, {{overline|CR}}}} . На пример, правата којашто го спојува центарот на кружницата која го содржи {{Мат|△''ARB''}} и центарот на кружницата опишана околу {{Мат|△''AQC''}}, е нормална на отсечката {{Мпром|{{overline|AP}}}} . Значи, правите кои ги спојуваат центрите на кружниците исто така се сечат под агли од 60°. Затоа, центрите на кружниците формираат рамностран триаголник. Ова тврдење е познато како [[Наполеонова теорема]]. == Локација на точката на Ферма == === Традиционална геометрија === [[Податотека:Fermat_Point_Scope.svg|десно|мини|721x721пкс| Слика 3. Геометрија на точката на Ферма]] За даден произволен Евклидов триаголник {{Мат|△''ABC''}} и произволна точка {{Мпром|P}}, нека <math>d(P) = |PA|+|PB|+|PC|.</math> Целта на овој дел е да се идентификува точка {{Мат|''P''{{sub|0}}}} таква што <math>d(P_0)<d(P)</math> за сите <math>P\ne P_0.</math> Ако таква точка постои, тогаш тоа ќе биде точката на Ферма за триаголникот {{Мат|△''ABC''}}. Во продолжение, {{Мат|Δ}} ќе ги означува точките во внатрешноста на триаголникот и се зема дека ја вклучува неговата граница {{Мат|Ω}}. Клучен резултат што ќе се користи е правилото dogleg, кое тврди дека ако еден триаголник и многуаголник имаат една заедничка страна, а остатокот од триаголникот лежи внатре во многуаголникот, тогаш триаголникот има пократок периметар од многуаголникот: : Ако {{Мпром|{{overline|AB}}}} е заедничката страна, продолжете ја {{Мпром|{{overline|AC}}}} до пресекот со многуаголникот во точката {{Мпром|X}}. Тогаш, заради неравенството на триаголникот, периметарот на многуаголникот е: : <math>\text{Периметар} > \overline{AB}+\overline{AX}+\overline{XB} = \overline{AB}+\overline{AC}+\overline{CX}+\overline{XB} \geqslant \overline{AB}+\overline{AC}+\overline{BC}.</math> Нека {{Мпром|P}} е која било точка надвор од {{Мат|Δ}}. Поврзете го секое теме со неговата оддалечена зона; односно полурамнината надвор од (продолжената) спротивна страна. Овие 3 зони ја покриваат целата рамнина освен самиот {{Мат|Δ}} и јасно е дека {{Мпром|P}} лежи во една или две од нив. Ако {{Мпром|P}} е во две од зоните (да речеме во пресекот на зоните {{Мпром|B}} и {{Мпром|C}}), тогаш <math>P' = A</math> имплицира <math>d(P')=d(A)<d(P)</math> според правилото dogleg. Алтернативно, ако {{Мпром|P}} е само во една зона, на пример во {{Мпром|A}} - зоната, тогаш <math>d(P')<d(P)</math> каде што {{Мпром|P'}} е пресекот на {{Мпром|AP}} и {{Мпром|BC}}. Значи ''', за секоја точка {{Мпром|P}} надвор од {{Мат|Δ}} постои точка {{Мпром|P'}} во {{Мат|Ω}} таква што''' <math>d(P')<d(P).</math> '''Случај 1.''' '''Триаголникот има агол ≥ 120°.''' Без губење на општоста, да претпоставиме дека аголот при темето {{Мпром|A}} е ≥ 120°. Конструираме рамностран триаголник {{Мат|△''AFB''}} и за која било точка {{Мпром|P}} во {{Мат|Δ}} (освен самата {{Мпром|A}}) конструираме {{Мпром|Q}} така што триаголникот {{Мат|△''AQP''}} да е рамностран и да ја има прикажаната ориентација. Тогаш триаголникот {{Мат|△''ABP''}} е ротација од 60° на триаголникот {{Мат|△''AFQ''}} околу {{Мпром|A}}, така што овие два триаголника се складни и следува дека <math>d(P)=\overline{CP}+\overline{PQ}+\overline{QF}</math> што е едноставно должината на патеката {{Мпром|CPQF}}. Бидејќи {{Мпром|P}} мора да лежи во рамките на {{Мат|△''ABC''}}, според правилото dogleg должината на оваа патека е поголема од <math>\overline{AC}+\overline{AF}=d(A).</math> Затоа, <math>d(A)<d(P)</math> за сите <math>P \in \Delta, P \ne A.</math> Сега дозволете {{Мпром|P}} да се движи надвор од {{Мат|Δ}} . Од погоре постои точка <math>P' \in \Omega</math> така што <math>d(P')<d(P)</math> и како <math>d(A) \leqslant d(P')</math> следува дека <math>d(A)<d(P)</math> за сите {{Мпром|P}} надвор од {{Мат|Δ}}. Така, <math>d(A)<d(P)</math> за сите <math>P\ne A</math> што значи дека {{Мпром|A}} е точката на Ферма на {{Мат|Δ}}. Со други зборови, '''точката на Ферма се наоѓа на темето со тап агол''' . '''Случај 2.''' '''Триаголникот нема агол ≥ 120°.''' Конструираме рамностран триаголник {{Мат|△''BCD''}}. Нека {{Мпром|P}} е која било точка во {{Мат|Δ}}. Го конструираме рамностраниот триаголник {{Мат|△''CPQ''}} . Тогаш {{Мат|△''CQD''}} е слика при ротација за 60° на {{Мат|△''CPB''}} околу {{Мпром|C}} така што : <math>d(P) = \overline{PA}+ \overline{PB}+ \overline{PC} = \overline{AP}+ \overline{PQ}+ \overline{QD}</math> што е едноставно должината на патеката {{Мпром|APQD}} . Нека {{Мат|''P''{{sub|0}}}} е точката во која се сечат {{Мпром|AD}} и {{Мпром|CF}}. Оваа точка најчесто се нарекува '''прв изогонски центар.''' Ако го направиме истото со {{Мат|''P''{{sub|0}}}} како и со {{Мпром|P}}, ја наоѓаме точката {{Мат|''Q''{{sub|0}}}}. Заради аголното ограничување, {{Мат|''P''{{sub|0}}}} лежи во внатрешноста на {{Мат|△''ABC''}} . Покрај тоа, {{Мат|△''BCF''}} е слика при ротација од 60° на {{Мат|△''BDA''}} околу {{Мпром|B}}, така што {{Мат|''Q''{{sub|0}}}} мора да лежи некаде на {{Мпром|AD}}. Бидејќи {{Мат|1=∠''CDB'' = 60°}}, следува дека {{Мат|''Q''{{sub|0}}}} лежи помеѓу {{Мат|''P''{{sub|0}}}} и {{Мпром|D}} што значи {{Мат|''AP''{{sub|0}}''Q''{{sub|0}}''D''}} е права линија, така што <math>d(P_0)=\overline{AD}.</math> Покрај тоа, ако <math>P\ne P_0</math>, тогаш или {{Мпром|P}} или {{Мпром|Q}} нема да лежат на {{Мпром|AD}} што значи <math>d(P_0)=\overline{AD}<d(P).</math> Сега, нека {{Мпром|P}} се движи надвор од {{Мат|Δ}}. Од претходно кажаното, постои точка <math>P' \in \Omega</math> така што <math>d(P')<d(P)</math> и како <math>d(P_0)\leq d(P')</math> следува дека <math>d(P_0)<d(P)</math> за сите {{Мпром|P}} надвор од {{Мат|Δ}}. Тоа значи дека {{Мат|''P''{{sub|0}}}} е Ферматовата точка на {{Мат|Δ}}. Со други зборови, '''точката на Ферма се совпаѓа со првиот изогонски центар''' . === Векторска анализа === Нека {{Мпром|O, A, B, C, X}} се кои било пет точки во рамнината. Означете ги векторите <math>\overrightarrow{OA},\ \overrightarrow{OB},\ \overrightarrow{OC},\ \overrightarrow{OX}</math> со {{Мат|'''a''', '''b''', '''c''', '''x'''}} соодветно, и нека {{Мат|'''i''', '''j''', '''k'''}} се единичните вектори од {{Мпром|O}} долж {{Мат|'''a''', '''b''', '''c'''}} . : <math>\begin{align} |\mathbf a| &= \mathbf{a \cdot i} = (\mathbf a - \mathbf x)\mathbf{\,\cdot\,i} + \mathbf{x \cdot i} \leqslant |\mathbf a - \mathbf x| + \mathbf{x \cdot i}, \\ |\mathbf b| &= \mathbf{b \cdot j} = (\mathbf b - \mathbf x)\mathbf{\,\cdot\,j} + \mathbf{x \cdot j} \leqslant |\mathbf b - \mathbf x| + \mathbf{x \cdot j}, \\ |\mathbf c| &= \mathbf{c \cdot k} = (\mathbf c - \mathbf x)\mathbf{\,\cdot\,k} + \mathbf{x \cdot k} \leqslant |\mathbf c - \mathbf x| + \mathbf{x \cdot k}. \end{align}</math> Со собирање на {{Мат|'''a''', '''b''', '''c'''}} се добива : <math>|\mathbf a| + |\mathbf b| + |\mathbf c| \leqslant |\mathbf a - \mathbf x| + |\mathbf b - \mathbf x| + |\mathbf c - \mathbf x| + \mathbf x \cdot (\mathbf i + \mathbf j + \mathbf k).</math> Ако {{Мат|'''a''', '''b''', '''c'''}} се среќаваат во {{Мпром|O}} под агли од 120° тогаш {{Мат|1='''i''' + '''j''' + '''k''' = '''0'''}}, па : <math>|\mathbf a| + |\mathbf b| + |\mathbf c| \leqslant |\mathbf a - \mathbf x| + |\mathbf b - \mathbf x| + |\mathbf c - \mathbf x|</math> за сите {{Мат|'''x'''}} . Со други зборови, : <math>\overline{OA}+ \overline{OB}+ \overline{OC} \leqslant \overline{XA}+ \overline{XB}+ \overline{XC}</math> па затоа, {{Мпром|O}} е Ферматовата точка на {{Мат|△''ABC''}} . Овој аргумент не важи кога триаголникот има агол {{Мат|∠''C'' > 120°}} бидејќи не постои точка {{Мпром|O}} во која {{Мпром|'''a''', '''b''', '''c'''}} се среќаваат под агли од 120°. Сепак, лесно се поправа со редефинирање {{Мат|1='''k''' = − ('''i''' + '''j''')}} и поставување {{Мпром|O}} на {{Мпром|C}} така што {{Мат|1='''c''' = '''0'''}} . Забележете дека {{Мат|{{abs|'''k'''}} ≤ 1}} бидејќи аголот помеѓу единечните вектори {{Мат|'''i''', '''j'''}} е {{Мат|∠''C''}} што надминува 120°. Бидејќи : <math>|\mathbf 0| \leqslant |\mathbf 0 - \mathbf x| + \mathbf{x \cdot k},</math> третата неравенка сè уште важи, a другите две неравенки се непроменети. Доказот сега продолжува како погоре (со собирање на трите неравенки и користење на {{Мат|1='''i''' + '''j''' + '''k''' = '''0'''}} ) за да се дојде до истиот заклучок дека {{Мпром|O}} (или во овој случај {{Мпром|C}}) мора да биде Ферматовата точка на {{Мат|△''ABC''}} . === Множители на Лагранж === Друг пристап за наоѓање на точката во триаголник, од која збирот на растојанијата до [[Теме (геометрија)|темињата]] на триаголникот е минимален, е да се користи еден од методите [[Математичка оптимизација|за математичка оптимизација]], или поточно, методот на Лагранжовите множители и [[Косинусна теорема|косинусната теорема]]. Цртаме отсечки од точка во триаголникот до неговите темиња и нив ги означуваме со {{Мат|'''X''', '''Y''', '''Z'''}} . Исто така, должината на овие прави нека биде {{Мпром|x, y, z}} соодветно. Нека аголот помеѓу {{Мат|'''X'''}} и {{Мат|'''Y'''}} е {{Мпром|α}}, а аголот меѓу {{Мат|'''Y'''}} и {{Мат|'''Z'''}} е {{Мпром|β}}. Тогаш аголот помеѓу {{Мат|'''X'''}} и {{Мат|'''Z'''}} е {{Мат|π − ''α'' − ''β''}} . Користејќи го методот на Лагранжови множители, треба да го најдеме минимумот на Лагранжјанот {{Мпром|L}}, кој се изразува како: : <math>L=x+y+z+\lambda_1 (x^2 + y^2 - 2xy\cos(\alpha) - a^2) + \lambda_2 (y^2 + z^2 - 2yz\cos(\beta) - b^2) + \lambda_3 (z^2 + x^2 - 2zx\cos(\alpha+\beta) - c^2)</math> каде {{Мпром|a, b, c}} се должините на страните на триаголникот. Со изедначување на секој од петте парцијални изводи <math>\tfrac{\partial L}{\partial x}, \tfrac{\partial L}{\partial y}, \tfrac{\partial L}{\partial z}, \tfrac{\partial L}{\partial \alpha}, \tfrac{\partial L}{\partial \beta}</math> на нула и со елиминација на {{Мат|''λ''{{sub|1}}, ''λ''{{sub|2}}, ''λ''{{sub|3}}}}, на крајот се добива {{Мат|1=sin ''α'' = sin ''β''}} и {{Мат|1=sin(''α'' + ''β'') = − sin ''β''}} па {{Мат|1=''α'' = ''β'' = 120°}} . Сепак, елиминацијата е долга и мачна работа, а крајниот резултат го опфаќа само случајот 2. == Својства == [[Податотека:Isogonic_centres_and_vesicae_piscis.png|мини|300x300пкс| Двата изогонски центри се пресеци на три vesicae piscis чии спарени темиња се темиња на триаголникот]] * Кога најголемиот агол на триаголникот не е поголем од 120°, ''X'' (13) е точката на Ферма. * Аглите над страните на триаголникот кај ''X'' (13) се сите еднакви на 120° (случај 2) или 60°, 60°, 120° (случај 1). * [[Опишана кружница|Опишаните кружници]] на трите конструирани рамнострани триаголници се сечат во ''X'' (13). * Трилиниските координати за првиот изогонски центар, ''X''(13) се:<ref>Entry X(13) in the [http://faculty.evansville.edu/ck6/encyclopedia/ETC.html Encyclopedia of Triangle Centers] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120419171900/http://faculty.evansville.edu/ck6/encyclopedia/ETC.html|date=April 19, 2012}}</ref> :: <math>\begin{align} & \csc\left(A+\tfrac{\pi}{3}\right) : \csc\left(B+\tfrac{\pi}{3}\right) : \csc\left(C+\tfrac{\pi}{3}\right) \\ &= \sec\left(A-\tfrac{\pi}{6}\right) : \sec\left(B-\tfrac{\pi}{6}\right) : \sec\left(C-\tfrac{\pi}{6}\right). \end{align}</math> * Трилинеарните координати за вториот изогонски центар, ''X''(14) се: :: <math>\begin{align} & \csc\left(A-\tfrac{\pi}{3}\right) : \csc\left(B-\tfrac{\pi}{3}\right) : \csc\left(C-\tfrac{\pi}{3}\right) \\ &= \sec\left(A+\tfrac{\pi}{6}\right) : \sec\left(B+\tfrac{\pi}{6}\right) : \sec\left(C+\tfrac{\pi}{6}\right). \end{align}</math> * Трилинеарните координати на точката на Ферма се: :: <math>1-u+uvw \sec\left(A-\tfrac{\pi}{6}\right) : 1-v+uvw \sec\left(B-\tfrac{\pi}{6}\right) : 1-w+uvw \sec\left(C-\tfrac{\pi}{6}\right)</math> : кадешто {{Мпром|u, v, w}} соодветно ги означуваат Буловите променливи {{Мат|(''A'' < 120°), (''B'' < 120°), (''C'' < 120°)}} . * Изогонскиот конјугат на ''X''(13) е првата изодинамичка точка, ''X''(15): :: <math>\sin\left(A+\tfrac{\pi}{3}\right) : \sin\left(B+\tfrac{\pi}{3}\right) : \sin\left(C+\tfrac{\pi}{3}\right).</math> * Изогонскиот конјугат на ''X''(14) е втората изодинамичка точка, ''X''(16): :: <math>\sin\left(A-\tfrac{\pi}{3}\right) : \sin\left(B-\tfrac{\pi}{3}\right) : \sin\left(C-\tfrac{\pi}{3}\right).</math> * Следниве триаголници се рамнострани: ** Антипедален триаголник од ''X''(13) ** Антипедален триаголник од ''X''(14) ** Триаголник на педалата од ''X''(15) ** Триаголник на педалата од ''X''(16) ** Циркумцевски триаголник од ''X''(15) ** Циркумцевски триаголник од ''X''(16) * Правите ''X''(13) ''X''(15) и ''X''(14) ''X''(16) се паралелни со Ојлеровата права. Трите прави се среќаваат во Ојлеровата бесконечна точка, ''X''(30). * Точките ''X''(13), ''X''(14), [[Опишана кружница|околниот центар]] и [[Ојлерова кружница|центарот на кружницата на девет точки]] лежат на Лестеровата кружница. * Правата ''X'' (13) ''X'' (14) се среќава со Ојлеровата линија на средината на ''X'' (2) и ''X'' (4).<ref name="ETC">{{Наведена мрежна страница|url=http://faculty.evansville.edu/ck6/encyclopedia/ETC.html#X381|title=Encyclopedia of Triangle Centers|last=Kimberling|first=Clark}}</ref> * Точката на Ферма лежи во отворениот ортоцентроиден диск пробиен во неговиот центар и може да биде која било точка во него.<ref name="Bradley">Christopher J. Bradley and Geoff C. Smith, "The locations of triangle centers", ''Forum Geometricorum'' 6 (2006), 57--70. http://forumgeom.fau.edu/FG2006volume6/FG200607index.html {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160304000426/http://forumgeom.fau.edu/FG2006volume6/FG200607index.html |date=2016-03-04 }}</ref> == Алијаси == '''Изогонските центри''' ''X''(13) и ''X''(14) се исто така познати како '''прва и''' '''втора точка''' '''на''' '''Ферма''' соодветно. Алтернативни називи се '''позитивна и''' '''негативната точка на Ферма'''. Сепак, овие различни имиња можат да бидат збунувачки и можеби е најдобро да се избегнуваат. Проблемот е што голем дел од литературата ја замаглува разликата помеѓу поимите '''точка на Ферма''' и '''прва точка на Ферма''', додека само во случајот 2 погоре тие се всушност исти. == Историја == Ова прашање било поставено од Ферма, како предизвик за [[Еванџелиста Торичели]]. Тој го решил проблемот на сличен начин како оној на Ферма, иако наместо тоа го искористил пресекот на кружниците на трите правилни триаголници. Неговиот ученик Вивиани го објавил решението во 1659 година. == Поврзано == * Геометриска медиана или точка на Ферма-Вебер, точка која го минимизира збирот на растојанија до повеќе од три дадени точки. * Лестерова теорема * Центар на триаголник * Точки на Наполеон * Проблемот на Вебер == Наводи == {{Наводи}} <references responsive="1"></references> == Надворешни врски == * {{springer|title=Fermat-Torricelli problem|id=p/f130050}} * ''[http://demonstrations.wolfram.com/FermatPoint/ Fermat Point]'' by Chris Boucher, The Wolfram Demonstrations Project. * [http://dynamicmathematicslearning.com/fermat-general.html Fermat-Torricelli generalization] at [http://dynamicmathematicslearning.com/JavaGSPLinks.htm Dynamic Geometry Sketches] Interactive sketch generalizes the Fermat-Torricelli point. * [https://eisatopon.blogspot.com/2024/11/generalizations-of-some-famous.html Generalizations of some famous classical Euclidean geometry theorems] * [http://www.matifutbol.com/en/triangle.eng.html A practical example of the Fermat point] * [https://www.euclidea.xyz/sketch/1efa5e094f119f9cab244be5125cc81c7c695549 iOS Interactive sketch] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] 758nbs3j0bkywqykd7gmlms9k655k23 Илија Коцев 0 1351036 5294064 5293654 2024-11-20T10:41:44Z Aleksandar2101 96883 дополна на партизанското име, ски во презимето и датум на умирање 5294064 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност|име=Илија Коцевски - Јанко|image_name=|роден-дата=11 декември 1918 година|роден-место=Ваташа|починал-дата=06 јануари 2002 година|починал-место=Скопје|националност=[[Македонец]]|починал-причина=|познат=Учесник во НОБ, носител на Партизанска споменица 1941}}'''Илија Коцевски - Јанко''' (14 ноември 1918 во {{роден во|Ваташа}}) — македонски партизан, учесник во [[Народноослободителна војска на Македонија|Народноослободителната војска на Македонија]], носител на [[Партизанска споменица 1941]].<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Ваташа|last=Камчевски|first=Петре|publisher=Музеј-Галерија Кавадарци|year=2012|isbn=978-608-4621-04-1|location=Кавадарци|pages=414}}</ref> Потекнува од фамилијата Поп Ѓорѓиеви и е четврто од петте деца на Глигор и Лефтерија. == Животопис == Потекнувал од земјоделско семејство. Завршил основно училиште во Ваташа, а прогимназија во [[Кавадарци]]. Во младинското и револуционерното движење во своето родно село се вклучил по иницијатива на [[Ристо Џунов]] со кого биле врсници. Во [[1941]] година станал член на [[СКОЈ]]. Бил вклучен во сите активности на ваташката револуционерна организација околу подготовките за исфрлање на партизански одред.<ref name=":0" /> Во мај [[1943]] година бил меѓу првите борци на [[Тиквешки НОПО „Добри Даскалов“|тиквешкиот партизански одред „Добри Даскалов”]]. На 14 мај како член на една десетина учествувал во првата акција на одредот во селото [[Ресава]] во која имало судир со [[Бугарија|бугарската]] полиција. По војната работел во [[Министерство за внатрешни работи на Македонија|Министерството за внатрешни работи на Македонија]]. Носител е на Партизанска споменица 1941 година.<ref name=":0" /> == Наводи == <references /> {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Коцев, Илија}} [[Категорија:Учесници во НОБ]] [[Категорија:Носители на Партизанска споменица од 1941]] t7mlij25k1qwc66ahd9zkmmxtkcrrux 5294065 5294064 2024-11-20T10:42:33Z Aleksandar2101 96883 месецот и денот на раѓање 5294065 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност|име=Илија Коцевски - Јанко|image_name=|роден-дата=14 ноември 1918 година|роден-место=Ваташа|починал-дата=06 јануари 2002 година|починал-место=Скопје|националност=[[Македонец]]|починал-причина=|познат=Учесник во НОБ, носител на Партизанска споменица 1941}}'''Илија Коцевски - Јанко''' (14 ноември 1918 во {{роден во|Ваташа}}) — македонски партизан, учесник во [[Народноослободителна војска на Македонија|Народноослободителната војска на Македонија]], носител на [[Партизанска споменица 1941]].<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Ваташа|last=Камчевски|first=Петре|publisher=Музеј-Галерија Кавадарци|year=2012|isbn=978-608-4621-04-1|location=Кавадарци|pages=414}}</ref> Потекнува од фамилијата Поп Ѓорѓиеви и е четврто од петте деца на Глигор и Лефтерија. == Животопис == Потекнувал од земјоделско семејство. Завршил основно училиште во Ваташа, а прогимназија во [[Кавадарци]]. Во младинското и револуционерното движење во своето родно село се вклучил по иницијатива на [[Ристо Џунов]] со кого биле врсници. Во [[1941]] година станал член на [[СКОЈ]]. Бил вклучен во сите активности на ваташката револуционерна организација околу подготовките за исфрлање на партизански одред.<ref name=":0" /> Во мај [[1943]] година бил меѓу првите борци на [[Тиквешки НОПО „Добри Даскалов“|тиквешкиот партизански одред „Добри Даскалов”]]. На 14 мај како член на една десетина учествувал во првата акција на одредот во селото [[Ресава]] во која имало судир со [[Бугарија|бугарската]] полиција. По војната работел во [[Министерство за внатрешни работи на Македонија|Министерството за внатрешни работи на Македонија]]. Носител е на Партизанска споменица 1941 година.<ref name=":0" /> == Наводи == <references /> {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Коцев, Илија}} [[Категорија:Учесници во НОБ]] [[Категорија:Носители на Партизанска споменица од 1941]] hbzsctxfypchmecvbedfi3qm4li8knt 5294093 5294065 2024-11-20T11:30:06Z Aleksandar2101 96883 додадени слики од Илија Коцевски како партизан и морнар во кралската морнарица на кралство СХС 5294093 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност|име=Илија Коцев|image_name=|роден-дата=11 декември 1918 година|роден-место=Ваташа|починал-дата=|починал-место=|националност=[[Македонец]]|починал-причина=|познат=Учесник во НОБ, носител на Партизанска споменица 1941}} [[Податотека:Ilija Kocevski Janko.jpg|мини|Илија Коцевски - Јанко]] '''Илија Коцевски - Јанко''' (14 ноември 1918 во {{роден во|Ваташа}}) — македонски партизан, учесник во [[Народноослободителна војска на Македонија|Народноослободителната војска на Македонија]], носител на [[Партизанска споменица 1941]].<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Ваташа|last=Камчевски|first=Петре|publisher=Музеј-Галерија Кавадарци|year=2012|isbn=978-608-4621-04-1|location=Кавадарци|pages=414}}</ref> Потекнува од фамилијата Поп Ѓорѓиеви и е четврто од петте деца на Глигор и Лефтерија. == Животопис == Потекнувал од земјоделско семејство. Завршил основно училиште во Ваташа, а прогимназија во [[Кавадарци]]. Во младинското и револуционерното движење во своето родно село се вклучил по иницијатива на [[Ристо Џунов]] со кого биле врсници. Во [[1941]] година станал член на [[СКОЈ]]. Бил вклучен во сите активности на ваташката револуционерна организација околу подготовките за исфрлање на партизански одред.<ref name=":0" /> Во мај [[1943]] година бил меѓу првите борци на [[Тиквешки НОПО „Добри Даскалов“|тиквешкиот партизански одред „Добри Даскалов”]]. На 14 мај како член на една десетина учествувал во првата акција на одредот во селото [[Ресава]] во која имало судир со [[Бугарија|бугарската]] полиција. По војната работел во [[Министерство за внатрешни работи на Македонија|Министерството за внатрешни работи на Македонија]]. Носител е на Партизанска споменица 1941 година.<ref name=":0" /> [[Податотека:Makedonski partizani.jpg|мини]] [[Податотека:Brod beograd.jpg|мини|Кралска морнарица - брод БЕОГРАД]] == Наводи == <references /> {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Коцев, Илија}} [[Категорија:Учесници во НОБ]] [[Категорија:Носители на Партизанска споменица од 1941]] 03yih4ldkfo2b0rmyd34znat8meg6bf 5294094 5294093 2024-11-20T11:33:18Z Aleksandar2101 96883 промена на ски во презиме, додаток на паризанско име и ден на умирање 5294094 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност|име=Илија Коцевски - Јанко|image_name=|роден-дата=14 ноември 1918 година|роден-место=Ваташа|починал-дата=06 јануари 2002 година|починал-место=Скопје|националност=[[Македонец]]|починал-причина=|познат=Учесник во НОБ, носител на Партизанска споменица 1941}} [[Податотека:Ilija Kocevski Janko.jpg|мини|Илија Коцевски - Јанко]] '''Илија Коцевски - Јанко''' (14 ноември 1918 во {{роден во|Ваташа}}) — македонски партизан, учесник во [[Народноослободителна војска на Македонија|Народноослободителната војска на Македонија]], носител на [[Партизанска споменица 1941]].<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Ваташа|last=Камчевски|first=Петре|publisher=Музеј-Галерија Кавадарци|year=2012|isbn=978-608-4621-04-1|location=Кавадарци|pages=414}}</ref> Потекнува од фамилијата Поп Ѓорѓиеви и е четврто од петте деца на Глигор и Лефтерија. == Животопис == Потекнувал од земјоделско семејство. Завршил основно училиште во Ваташа, а прогимназија во [[Кавадарци]]. Во младинското и револуционерното движење во своето родно село се вклучил по иницијатива на [[Ристо Џунов]] со кого биле врсници. Во [[1941]] година станал член на [[СКОЈ]]. Бил вклучен во сите активности на ваташката револуционерна организација околу подготовките за исфрлање на партизански одред.<ref name=":0" /> Во мај [[1943]] година бил меѓу првите борци на [[Тиквешки НОПО „Добри Даскалов“|тиквешкиот партизански одред „Добри Даскалов”]]. На 14 мај како член на една десетина учествувал во првата акција на одредот во селото [[Ресава]] во која имало судир со [[Бугарија|бугарската]] полиција. По војната работел во [[Министерство за внатрешни работи на Македонија|Министерството за внатрешни работи на Македонија]]. Носител е на Партизанска споменица 1941 година.<ref name=":0" /> [[Податотека:Makedonski partizani.jpg|мини]] [[Податотека:Brod beograd.jpg|мини|Кралска морнарица - брод БЕОГРАД]] == Наводи == <references /> {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Коцев, Илија}} [[Категорија:Учесници во НОБ]] [[Категорија:Носители на Партизанска споменица од 1941]] nw0u11rv7d7co85q9bxxddnr67du9uy Delicious in Dungeon 0 1352332 5293916 5235610 2024-11-19T19:50:04Z Andrew012p 85224 5293916 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Delicious in Dungeon.jpg|мини|Корицата на првиот том на мангата, вклучувајќи го Лаиос Тоден|311x311пкс]] {{Закосен наслов}}'''Delicious in Dungeon''' ({{Lang-ja|ダンジョン飯}}, буквално: ''Зандана на вкусности'') — [[манга]] напишана и илустрирана од Рјоко Куи. Била објавена во списанието ''Harta'' на Enterbrain од февруари 2014 до септември 2023 г. и била објавена во четиринаесет тома [[танкобон]]. Студиото Trigger ја адаптирал мангата во [[аниме]]-серија, која се прикажувала од јануари до јуни 2024 г. Во јуни 2024 г. била најавена втората сезона на серијата.<ref name="how to">{{Cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/interest/2015-01-19/learn-how-to-cook-classic-dungeon-monsters-in-new-manga/.83460|title=Learn How to Cook Classic Dungeon Monsters in New Manga|last=Stimson|first=Eric|date=January 19, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151202095730/http://www.animenewsnetwork.com/interest/2015-01-19/learn-how-to-cook-classic-dungeon-monsters-in-new-manga/.83460|archive-date=December 2, 2015|website=[[Anime News Network]]|access-date=December 12, 2015|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-10-29/yen-press-adds-delicious-in-dungeon-and-no-game-no-life-desu-manga-your-name-manga-and-novels/.108249|title=Yen Press Adds Delicious in Dungeon & No Game No Life, Desu! Manga, your name. Manga & Novels|date=October 29, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161030173510/http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-10-29/yen-press-adds-delicious-in-dungeon-and-no-game-no-life-desu-manga-your-name-manga-and-novels/.108249|archive-date=October 30, 2016|website=[[Anime News Network]]|access-date=October 29, 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2022-08-09/delicious-in-dungeon-manga-gets-tv-anime-by-studio-trigger/.188527|title=Delicious in Dungeon Manga Gets TV Anime by Studio Trigger|last=Mateo|first=Alex|date=August 9, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220809151855/https://www.animenewsnetwork.com/news/2022-08-09/delicious-in-dungeon-manga-gets-tv-anime-by-studio-trigger/.188527|archive-date=August 9, 2022|website=[[Anime News Network]]|access-date=August 9, 2022|url-status=live}}</ref> == Содржина == {{Разоткривање}}Во фантастичниот свет на ползење по зандани, разни братства одат на походи, рации и истражување на зандани. Многумина се надеваат дека ќе го пронајдат таинственото Златно Кралство, кое, како што велат, е сопственост на одредена одвоена зандана. Приказната започнува со група од шест авантуристи, предводени од Лаиос Тоден, кои се обидуваат да убијат црвен [[змеј]]; меѓутоа, тие се принудени да побегнат, оставајќи ја сестрата на водачот на групата, волшебничката Фалин, во стомакот на змејот. По овој неуспех, двајца членови на групата заминуваат за да се приклучат на друга група авантуристи. Од првобитната екипа останале само водачот на групата и мечувалец Лаиос, получовечето (англ. ''halfling'') и специјалистот по брави Чилчак Тимс и волшебничката полу[[Виленик|виленица]] Марсил Донато. Чувствувајќи се должни кон нивната блиска соборничка Фалин, која користела волшепство за да ја телепортира групата на безбедно, остатокот од групата води расправа, чија тема е да се вратат на нивото на занданата со змејот навреме, за да ја спасат Фалин пред месецот каде завршува циклусот на варење на храната на змејот. Како и во ''Advanced [[Dungeons & Dragons]]'', членовите на групата мораат да ги земат предвид трошоците за [[Оружје|оружја]], оклоп, плата за вработување на нови членови и трошоци за храна. Со оглед на тоа што повеќето од нивните залихи останале во занданата, нивната мисија изгледа невозможна додека Лаиос не предложи да си обезбедат залихи со наоѓање храна во занданата. Лаиос долго време тајно сакал да ги испроба чудовиштата од занданите и им покажува на Чилчак и Марсил готварска книга за приготвување на чудовишна храна во обид да ги убеди да го прифатат неговиот план. Тие неволно се согласуваат и се враќаат во занданата. Првото ниво на занданата е исполнето со авантуристи и наликува на трговиште; токму тука групата се среќава и го прима џуџето Сенши, кое има десетгодишно искуство во обезбедување на залихи во занданата преку готвење чудовишта и прибирање на храна. Заплетот потоа го опишува нивниот пат низ занданата, околината, стапиците и чудовиштата со кои се среќава групата и оброците што ги готват од чудовиштата. Комичниот дел се постигнува преку опис на предностите и недостатоците на овие јадења, како и реакциите на ликовите кон овие јадења. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * {{Official website|https://delicious-in-dungeon.com/|Матична страница на анимето}} [[Категорија:Манга]] [[Категорија:Аниме]] [[Категорија:Анимирани серии]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ aesnkmz6d4wr3l30woojol8vrs9in8e Фараљонска Плоча 0 1353497 5293942 5249480 2024-11-19T20:50:33Z Bjankuloski06 332 /* top */ clean up, replaced: дле → дел 5293942 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Pacific Ocean 180Ma.jpg|мини|300x300п|Фараљонската Плоча на карта на океаниот Панталаса пред 180 милиони години.]] '''Фараљонска Плоча''' — древна [[океанска кора|океанска]] [[тектонска плоча]]. Била една од трите главни плочи на суперокеанот [[Панталаса]], заедно со [[Изанашка Плоча|Изанашката]] и [[Фениксова Плоча|Фениксовата]], поврзани со [[тројна точка (геологија)|тројна точка]]. Кога [[Пангеја]] почнала да се отцепува, Фараљонската Плоча почнала да се [[подвлекување|подвлекува]] под западниот брег на [[Северноамериканска Плоча]] (тогаш сместен во денешна [[Јута]]) со создавањето на [[Тихоокеанска Плоча|Тихоокеанската Плоча]] во средиштето на тројната точка за цреме на раната [[јура]]. Наречена е по [[Фараљонски Острови|Фараљонските Острови]], сместени недалеку на запад од [[Сан Франциско]], [[Калифорнија]]. Со тек на време средишниот дел на Фараљонската Плоча се подвлекол под југозападниот дел на Северноамериканската. Остатоци од Фараљонската Плоча се плочите [[Истражувачка Плоча|Истражувачка]], [[Гордска Плоча|Гордска]] и [[Хуан де Фука (тектонска плоча)|Хуан де Фука]], кои се подвлекуваат под северниот дел на [[Северноамериканска Плоча|Северноамериканската Плоча]]; [[Кокоска Плоча|Кокоската Плоча]] која се подвлекува под [[Средна Америка]]; и [[Насканска Плоча|Насканската Плоча]] која се подвлекува под [[Јужноамериканска Плоча|Јужноамериканската]].<ref>{{наведено списание|title = Creation of the Cocos and Nazca plates by fission of the Farallon plate|journal = Tectonophysics|date = 1 август 2005|pages = 237–264|volume = 404|issue = 3–4|doi = 10.1016/j.tecto.2005.05.011|first = Peter|last = Lonsdale|bibcode = 2005Tectp.404..237L}}</ref> Фараљонската Плоча исто така е одговорна за пренос на стари [[островски лак]]ови и разни парчиња на материјал од [[континентална кора]] раздвоени од други далечни плочи и нивно [[насобирање (геологија)|насобирање]] кон Северноамериканската Плоча. Овие парчиња од други места се нарекуваат [[теран]]и (понекогаш „егзотични“ терани). Добар дел од западна Северна Америка е сочинета од овие насобрани терани. [[ПОдатотека:San Andreas Fault Sequential Diagrams.jpg|мини|250п|Образување на плочата Хуан де Фука (со Истражувачката и Гордската) и Кокоската Плоча (вкл. Риверската) и раседот Сан Андреас од Фараљонската Плоча.]] == Поврзано == * [[Изанашка Плоча]] * [[Кулска Плоча]] * [[Сан Андреас (расед)]] ==Наводи== '''Белешки''' {{наводи}} '''Библиографија''' {{Refbegin}} <!-- {{Harvnb|Goes|2013}} --> * {{наведено списание |title= Western North America's jigsaw |last1= Goes |first1= Saskia |journal= Nature |date=април 2013 |volume= 496 |issue= 7443 |pages= 25–27 |doi= 10.1038/496035a |pmid= 23552938 |bibcode = 2013Natur.496...35G |s2cid= 205076929 }} <!-- {{Harvnb|Sigloch|Mihalynuk|2013}} --> * {{наведено списание |last1= Sigloch |first1= Karin |last2= Mihalynuk |first2= Mitchell G. |title= Intra-oceanic subduction shaped the assembly of Cordilleran North America |journal= Nature |date= 4 април 2013 |volume= 496 |issue= 7443 |pages= 50–56 |doi= 10.1038/nature12019 |bibcode = 2013Natur.496...50S |pmid=23552944|s2cid= 205233259 |url= https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:2e7caf2b-4958-4cb6-9d69-c54a17dd6e2c }} <!-- {{Harvnb|Schellart|Stegman|Farrington|Freeman|2010}} --> * {{наведено списание |first1= W. P. |last1= Schellart |first2= D. R. |last2= Stegman |first3= R. J. |last3= Farrington |first4= J. |last4= Freeman |first5= L. |last5= Moresi |title= Cenozoic Tectonics of Western North America Controlled by Evolving Width of Farallon Slab |journal= Science |date= 16 јули 2010 |volume= 329 |issue= 5989 |pages= 316–319 |doi= 10.1126/science.1190366 |pmid= 20647465 |bibcode= 2010Sci...329..316S |s2cid= 12044269 }} <!-- {{Harvnb|Schmid|Goes|van der Lee|Giardini|2002}} --> * {{наведено списание |last1= Schmid |first1= C. |last2= Goes |first2= S. |last3= van der Lee |first3= S. |last4= Giardini |first4= D. |year= 2002 |title= Fate of the Cenozoic Farallon slab from a comparison of kinematic thermal modeling with tomographic images |journal= Earth Planet. Sci. Lett. |volume= 204 |issue= 1–2 |pages= 17–32 |bibcode= 2002E&PSL.204...17S |doi= 10.1016/S0012-821X(02)00985-8 |url= http://www.earth.northwestern.edu/research/suzan/publications/24_Schmid_et_al_EPSL_2002.pdf |access-date= 4 април 2013 |archive-url= https://web.archive.org/web/20151015051707/http://www.earth.northwestern.edu/research/suzan/publications/24_Schmid_et_al_EPSL_2002.pdf |archive-date= 15 октомври 2015 |url-status= dead }} {{Refend}} == Надворешни врски == {{рв|Farallon Plate}} * [http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/Farallon.html Слики од Фараљонската Плоча] — [[USGS]] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20130704203412/http://www.gps.caltech.edu/~gurnis/Movies/Science_Captions/caption_farallon.html Пропастана Фараљонската Плоча под Северна Америка] – Калифорниски технолошки институт {{en}} * [http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a001300/a001322/index.html Фараљонската Плоча] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201029220453/http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a001300/a001322/index.html |date=29 октомври 2020}} – Центар за вселенски летови „Годард“ {{en}} {{Тектонски плочи}} {{Геолошка историја на Земјата}} [[Категорија:Тектонски плочи]] [[Категорија:Геологија на Северна Америка]] [[Категорија:Геологија на Тихиот Океан]] [[Категорија:Историска геологија]] 9w90h5t26cxlnp5tbpz14e777qb5ir6 Тетоважа 0 1354250 5294013 5292078 2024-11-20T03:31:22Z Bjankuloski06 332 /* Историски асоцијации */ Печатна грешка, replaced: дле → дел (2), делто → длето (2), Делта → Длета 5294013 wikitext text/x-wiki [[Податотека:The_making_of_a_tattoo,_short_video.webm|мини|Кратко видео снимено за време на правење тетоважа. [[Нитрилна гума|Нитрилни ракавици]] се користат за време на процесот за да се избегнат инфекции додека се перфорира кожата.]] [[Податотека:Anchor_tattoo_and_sketch.jpg|мини|Подлактица на морнар истетовирана со цртеж на сидро обвиткано со јаже.]] [[Податотека:Julie_Agnes_Kitzune_mask.jpg|мини|Пример за дизајн на тетоважа]] [[Податотека:Foot_tattoo.jpg|мини|[[Тетовирање]] на женско стапало]] '''Тетоважата''' — форма на [[модификација на тело]]то изработена со вметнување на [[мастило за тетоважа]], бои и/или [[пигмент]]и во [[дермис]]от на [[Човечка кожа|кожата]] за да се формира дизајн. Тетоважите можат да бидат трајни или привремени. [[Уметник за тетоважи|Уметниците за тетоважи]] ги создаваат овие дизајни користејќи неколку [[Тетовирање|процеси и техники за тетовирање]], вклучувајќи традиционални тетоважи со рачно тапкање и модерни [[Машина за тетовирање|машини за тетовирање]]. [[Историја на тетовирање|Историјата на тетовирањето]] датира од [[Младо камено време|неолитот]], практикувана низ светот од многу култури, а симболиката и влијанието на тетоважите се разликуваат во различни места и култури. Тетоважите може да бидат декоративни (без специфично значење), симболични (со специфично значење за оној што ги носи), сликовити (приказ на одредена личност или предмет) или текстуални (зборови или пиктографи од пишани јазици). Многу тетоважи служат како [[Обред на премин|обреди на премин]], ознаки на статус и чин, симболи на религиозна и духовна посветеност, украси за храброст, знаци на [[Фертилитет|плодност]], заклетва на љубов, [[Талисман|амајлии]] и талисмани, заштита и како казна, како знаци на отпадници, робови и осудените лица. Опширните декоративни тетоважи, исто така, биле дел од работата на изведувачите како што се [[Тетовирани дами|тетовираните дами]]. Иако уметноста на тетоважи постоела барем откако првата позната тетовирана личност, , живеела околу 3330 година п.н.е., начинот на кој општеството ги перципира тетоважите се разликувал неизмерно низ историјата. Во 20 век, уметноста на тетоважи низ поголемиот дел од светот била поврзана со ограничен избор на специфични „груби“ начини на живот, особено морнари и затвореници. Денес луѓето избираат да бидат тетовирани од уметнички, козметички, сентиментални/[[меморијал]]ни, [[Религија|религиозни]] и духовни причини или да ја симболизираат нивната припадност или идентификација со одредени групи, вклучувајќи криминални банди (види [[криминални тетоважи]]) или одредена етничка група. Тетоважите може да покажат како личноста се чувствува за роднина (најчесто родител или дете) или за неповрзана личност.<ref>{{Наведено списание|last=Johnson|first=Frankie J|year=2007|title=Tattooing: Mind, Body And Spirit. The Inner Essence Of The Art|journal=Sociological Viewpoints|volume=23|pages=45–61}}</ref> Тетоважите може да се користат и за функционални цели, како што се идентификација, [[трајна шминка]] и [[Медицински тетоважи|медицински цели]]. == Терминологија == Зборот ''тетоважа'' во 18 век е [[заемка]] од [[Самоански јазик|самоанскиот]] збор {{Јаз|sm|tatau}}, што значи „да удри“,<ref name="covered">{{Наведена книга|title=Covered in Ink: Tattoos, Women and the Politics of the Body|last=Thompson|first=Beverly Yuen|date=2015|publisher=[[New York University Press]]|isbn=978-0-8147-8920-9|location=New York, New York USA|pages=35–64|chapter="I Want to Be Covered": Heavily Tattooed Women Challenge the Dominant Beauty Culture|chapter-url=https://cpb-us-west-2-juc1ugur1qwqqqo4.stackpathdns.com/hawksites.newpaltz.edu/dist/1/2245/files/2018/01/Yuen-Thompson_Heavily-Tattooed-Women-1cyuu89.pdf|access-date=2024-08-26|archive-date=2018-04-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180406230928/https://cpb-us-west-2-juc1ugur1qwqqqo4.stackpathdns.com/hawksites.newpaltz.edu/dist/1/2245/files/2018/01/Yuen-Thompson_Heavily-Tattooed-Women-1cyuu89.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="samoa2">{{Наведена мрежна страница|url=https://pasefika.com/Culture/Article/19/sa/Meaning-of-Tatau-1|title=Meaning of Tatau 1|publisher=Pasefika Design}}</ref> од [[Праокеански јазик|праоеканскиот]] ''sau''₃ што се однесува на [[плешка]] од [[летечка лисица]] што се користи како инструмент за процесот на тетовирање.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://acd.clld.org/cognatesets/31345#3/-11.94/168.74|title=*sau₃ wingbone of flying fox, used in tattooing; tattoo|last=Blust|first=Robert|authorlink=Robert Blust|last2=Trussel|first2=Stephen|date=2010|work=Austronesian Comparative Dictionary|publisher=Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology|accessdate=8 November 2022}}</ref> ''[[Оксфордски англиски речник|Оксфордскиот англиски речник]]'' ја дава [[етимологија]]та на зборот тетоважа како „Во 18 век. tattaow, tattow[[Маркиски јазик|.]] Од [[Полинезиски јазици|полинезиски]] ([[самоански]], [[Тахитски јазици|тахитски]], [[тонгански]], итн.) tatau. На [[Маркиски јазик|маркиски]] tatu." Пред практикувањето на полинезискиот збор, дејноста на тетовирање била опишана на западот како сликање,боење или нанесување на лузни.<ref name="Abington 20103">{{Наведена енциклопедија}}</ref> Етимологијата на терминот за модификација на телото не треба да се меша со потеклото на зборот за [[Воен удар на тапани|воениот удар на тапани]] или изведба. Во овој случај, англискиот збор ''tattoo'' е изведен од холандскиот збор {{Јаз|nl|taptoe}}.<ref>[[Oxford English Dictionary|OED]]</ref> Дизајните на тетоважи заштитени со авторски права кои се масовно произведени и испратени до уметници за тетоважи се познати како „[[Флеш (тетоважа)|флеш]]“.<ref name="cloakanddagger">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cloakanddaggerlondon.co.uk/tattoo-history-flash-art/|title=Tattoo History: Flash Art|work=Cloak and Dagger|accessdate=17 August 2018}}</ref> Флеш листовите се видно прикажани во многу салони за тетоважи со цел да им обезбедат инспирација и готови слики од тетоважи на клиентите. Јапонскиот збор [[ирезуми]] значи „вметнување мастило“ и може да значи тетоважи со употреба на тебори, традиционален јапонски рачен метод, западен стил со машина за тетовирање или кој било метод на тетовирање со вметнување мастило. Најчестиот збор што се користи за традиционални јапонски дизајни на тетоважи е [[хоримоно]].<ref name="onitattoo">{{Наведена мрежна страница|url=https://irezumihorimonodesign.weebly.com/history-of-irezumihorimono.html|title=History Of Irezumi/Horimono|work=Oni Tattoo Design|accessdate=17 August 2018}}</ref> Јапонците може да го користат западна ''тетоважа'' како [[заемка]] што значи сите нејапонски стилови на тетовирање. Британскиот антрополог [[Хенри Линг Рот|Линг Рот]] во 1900 година опишал четири методи за обележување на кожата и предложил тие да се разликуваат под имињата „тату“, „[[Та-моко|моко]]“, „[[Скарификација|цикатрикс]]“ и „[[келоид]]“.<ref>{{Наведена книга|title=On Permanent Artificial Skin Marks: a definition of terms|last=Roth|first=H. Ling|date=11 September 1900|publisher=Anthropological Section of the British Association for the Advancement of Science|location=Bradford}}</ref> Првиот метод е со боцкање што ја остава кожата мазна, на места вклучувајќи ги и Пацифичките острови. Вториот метод е тетоважа во комбинација со длето за да се остават бразди во кожата, како што се наоѓаат на места вклучувајќи го и Нов Зеланд. Третиот е скарификација со помош на нож или длето што се наоѓа на места вклучувајќи ја и Западна Африка. Четвртата и последна е скарификација со иритација и повторно отворање на претходно постоечка рана и повторно скарификација за да се формира подигната лузна како што се наоѓа на места вклучувајќи ја Тасманија, Австралија, Меланезија и Централна Африка.<ref name="Roth">McDougall, Russell and Davidson, Iain; eds. (2016). ''[https://books.google.com/books?id=ZalJDAAAQBAJ&pg=PA97 The Roth Family, Anthropology, and Colonial Administration]'', p.97. Routledge. {{ISBN|9781315417288}}.</ref> == Видови == [[Податотека:Visayans_1.png|мини|[[Шпанско Царство|Шпански]] приказ на тетоважите (''патик'') на [[Висајанци (народ)|Висајанските]] [[Висајанци (народ)|Пиндадос]] („насликаните“) на [[Филипини]]те во ''[[Боксерски кодекс|боксерскиот кодекс]]'' ({{Околу|1590}}), еден од најраните прикази на домородните [[Австронезиски народ|австронезиски]] тетоважи од европски истражувачи.]] [[Американска академија за дерматологија|Американската академија за дерматологија]] препознава пет типа на тетоважи: трауматски тетоважи кои произлегуваат од повреди, како што е асфалтот од повреди на патот; аматерски тетоважи; професионални тетоважи, двете преку традиционални методи и модерни машини за тетовирање; козметички тетоважи, познати и како „[[трајна шминка]]“; и [[медицински тетоважи]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aad.org/public/Publications/pamphlets/cosmetic_tattoos.html|title=Tattoos, Body Piercings, and Other Skin Adornments|publisher=Aad.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223231358/http://www.aad.org/public/Publications/pamphlets/cosmetic_tattoos.html|archive-date=23 December 2010|accessdate=5 April 2012}}</ref> ==== Трауматски тетоважи ==== Трауматска тетоважа се јавува кога супстанца како асфалт или барут се нанесуваат во [[рана]]та како резултат на некаква несреќа или траума.<ref name="traumatic">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ncemi.org/cse/cse1018.htm|title=10.18 Traumatic Tattoos and Abrasions|work=Emergency Medicine Informatics|archive-url=https://web.archive.org/web/20170907093923/http://www.ncemi.org/cse/cse1018.htm|archive-date=7 September 2017|accessdate=17 August 2018}}</ref> Кога ова вклучува [[јаглерод]], дерматолозите може да ја наречат ознаката [[јаглеродна дамка]] наместо тетоважа.<ref name="Andrews">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/oralcancerdiagno00shkl|title=Andrews' Diseases of the Skin: clinical Dermatology|last=James, William D.|last2=Berger, Timothy G.|publisher=Saunders Elsevier|year=2006|isbn=978-0-7216-2921-6|display-authors=etal|url-access=registration}}</ref>{{Rp|47}}[[Ископ на јаглен|Рударите за јаглен]] би можеле да развијат карактеристични ознаки поради навлегувањето на јагленов прав во нивните рани.<ref>{{Наведена книга|title=Inside the Whale|title-link=Inside the Whale|last=Orwell|first=George|year=1940|chapter=Down the Mine}}</ref> Тие се особено тешко да се отстранат бидејќи имаат тенденција да се шират низ неколку слоеви на кожата, а лузни или трајна промена на бојата може да бидат речиси неизбежни во зависност од локацијата. Тетоважа со амалгам е кога честичките од амалгам се имплантираат во меките ткива на устата, обично непцата, за време на поставување или отстранување на забното полнење.<ref name="amalgam">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.royalberkshire.nhs.uk/patient-information-leaflets/amalgam-tattoo-march-2016.htm|title=Amalgam tattoo|work=Royal Berkshire Hospital|archive-url=https://web.archive.org/web/20180210124728/http://www.royalberkshire.nhs.uk/patient-information-leaflets/amalgam-tattoo-march-2016.htm|archive-date=10 February 2018|accessdate=17 August 2018}}</ref> Друг пример за такви случајни тетоважи е резултат на намерно или случајно прободување со молив или пенкало, оставајќи графит или мастило под кожата. === Идентификација === ==== Присилно тетовирање за идентификација ==== [[Податотека:Auschwitz_survivor_displays_tattoo_detail.jpg|лево|мини|Тетоважа за идентификација на преживеан од [[Аушвиц|концентрациониот логор Аушвиц]].]] Добро познат пример е [[Трет Рајх|нацистичката]] практика на насилно тетовирање на затворениците во концентрациониот логор со идентификациски броеви за време на [[Холокауст]]от како дел од нацистичкиот системот за идентификација , кој започнал од есента 1941 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10007056|title=Tattoos and Numbers: The System of Identifying Prisoners at Auschwitz|work=www.ushmm.org}}</ref> [[Шуцштафел|СС]] ја вовел практиката во [[Аушвиц|концентрациониот логор Аушвиц]] со цел да се идентификуваат телата на регистрираните затвореници во концентрационите логори. За време на регистрацијата, чуварите го тетовирале секој затвореник со број, обично на левата подлактица, но понекогаш и на градите<ref name=":2">{{Наведена мрежна страница|url=https://collections.ushmm.org/search/catalog/pa6838|title=Survivors in a barracks in Mauthausen. Note the tattoo on the chest of the man in the left foreground|last=Photograph taken by Donald R. Ornitz|work=United States Holocaust Memorial Museum|type=black and white photograph}}</ref> или стомакот.<ref name=":3">{{Наведена мрежна страница|url=https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn616441|title=American film about Nazi atrocities at concentration camps shown at Nuremberg Trials [also called Concentration Camps in Germany, 1939-1945]|work=United States Holocaust Memorial Museum|series=Archives of the Nuremberg International Military Tribunal|publisher=U.S. Army Signal Corps|type=Black and white 35mm nitrate film [digitised]}}</ref> Од нацистичките концентрациони логори, само Аушвиц ставал тетоважи на затворениците.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/tattoos-and-numbers-the-system-of-identifying-prisoners-at-auschwitz|title=Tattoos and Numbers: The System of Identifying Prisoners at Auschwitz|work=encyclopedia.ushmm.org|accessdate=11 October 2019}}</ref> Затворениците пронајдени со тетоважи во [[Маутхаузен|концентрациониот логор Маутхаузен]]<ref name=":2" /> и [[Концентрационен логор Бухенвалд|концентрациониот логор Бухенвалд]]<ref name=":3" /> по ослободувањето, веројатно биле претходно транспортирани од Аушвиц со [[Марш на смртта за време на холокаустот|марш на смртта]]. Тетоважата била бројот на логорот на затворениците, понекогаш со додаден посебен симбол: некои [[Евреи]] имале триаголник, а [[Роми|ромскиот јазик]] ја имал буквата „Z“ (од германски ''{{Вовикиречник|Zigeuner}}'' за „Циган“). Во мај 1944 година, Евреите ги добиле буквите „А“ или „Б“ за да означат одредена серија броеви. Уште во [[Династија Џоу|Џоу]], кинеските власти користеле тетоважи на лицето како казна за одредени злосторства или за обележување на затвореници или робови. За време на [[Римско Царство|Римската империја]], гладијаторите и робовите биле тетовирани: извезените робови биле тетовирани со зборовите „платен данок“, а вообичаена практика била да се тетовира „бегалец“ (означен со буквите „ФУГ“) на челата на робовите во бегство.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://web.prm.ox.ac.uk/bodyarts/index.php/body-arts-and-lifecycles/adulthood/105-prisoners-tag.html|title=Pitt Rivers Museum Body Arts {{!}} Prisoner's tag|work=web.prm.ox.ac.uk}}</ref> Поради [[Библија|библиските]] стриктури против практиката,<ref>[[Leviticus 19]]:28</ref> императорот [[Константин Велики|Константин I]] забранил тетовирање на лицето околу 330 година од н.е., а [[Седми вселенски собор|Вториот собор во Никеја]] ги забранил сите ознаки на телото како [[Паганство|паганска]] практика во 787 година во н.е..<ref name="Mayor">{{Наведени вести|url=http://www.archaeology.org/9903/abstracts/tattoo.html|title=People Illustrated|last=Mayor|first=Adrienne|date=March–April 1999|work=Archaeological Institute of America|issue=2|volume=52}}</ref> ==== Во кривичните истраги ==== Овие ознаки потенцијално можат да обезбедат мноштво информации за поединец. Едноставните визуелни прегледи, како и понапредните технологии за дигитално препознавање, се користат за да помогнат во идентификувањето или обезбедувањето индиции за осомничените или жртвите на злосторствата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www2.law.temple.edu/10q/tattoo-recognition-technology-gaining-acceptance-as-a-crime-solving-technique/#:~:text=Tattoos%20are%20also%20helpful%20in,attempt%20to%20mutilate%20the%20body|title=Tattoo Recognition Technology Gaining Acceptance as a Crime-Solving Technique|date=31 August 2022}}</ref> ==== Постмортална идентификација ==== [[Податотека:Mark_of_a_deserter.jpg|мини|Тетоважа со ознака на [[Дезертерство|дезертер]] од [[Британска армија|британската армија]]; кожата отстранета по смртта.]] Тетоважите понекогаш ги користат форензичарите за да им помогнат да идентификуваат изгорени, гнили или осакатени тела. Бидејќи пигментот на тетоважата лежи длабоко во кожата, тетоважите не се уништуваат лесно дури и кога кожата е изгорена.<ref>{{Наведено списание|last=Khunger|first=Niti|last2=Molpariya|first2=Anupama|last3=Khunger|first3=Arjun|date=2015|title=Complications of Tattoos and Tattoo Removal: Stop and Think Before you ink|journal=Journal of Cutaneous and Aesthetic Surgery|volume=8|issue=1|pages=30–36|doi=10.4103/0974-2077.155072|issn=0974-2077|pmc=4411590|pmid=25949020|doi-access=free}}</ref> ==== Идентификација на животни ==== Домашните миленичиња, изложбените животни, [[Чистокрвни коњи|чистокрвните коњи]] и [[добиток]]от понекогаш се тетовираат со знаци за [[идентификација на животни]]те. Тетоважите на ушите се метод за идентификација на говедско месо.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.thebeefsite.com/articles/1005/some-ways-to-indentify-beef-cattle/|title=Some Ways To Indentify &#91;sic&#93; Beef Cattle|work=The Beef Site|language=en|accessdate=15 October 2018}}</ref> Тетовирањето со „ознака за шлаканица“ на рамото или на увото е стандарден метод за идентификација во комерцијалното свињарство. [[Брендирање на добиток|Брендирањето]] се користи од слични причини и често се изведува без анестезија, но се разликува од тетовирањето бидејќи во текот на процесот не се вметнува мастило или боја, а ознаката наместо тоа е предизвикана од трајни лузни на кожата.<ref name="FAnGRC">{{Наведена мрежна страница|url=http://randd.defra.gov.uk/Document.aspx?Document=11417_IdentificationandTraceabilityFinal.pdf.|title=REVIEW OF LIVESTOCK IDENTIFICATION AND TRACEABILITY IN THE UK|last=Small|first=Richard|work=GOV.UK|publisher=DEFRA, Farm Animal Genetic Resources Committee|accessdate=17 March 2017}}</ref> Домашните кучиња и мачки понекогаш се тетовираат со сериски број (обично во увото или на внатрешната страна на бутот) преку кој може да се идентификуваат нивните сопственици. Сепак, употребата на микрочип стана сè попопуларен избор и од 2016 година е законски услов за сите 8,5 милиони домашни кучиња во [[Обединето Кралство|ОК]].<ref name="UKGov_microchip2016">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.gov.uk/government/news/compulsory-dog-microchipping-comes-into-effect|title=Compulsory dog microchipping comes into effect|publisher=Government Digital Service|accessdate=17 March 2017}}</ref> Во Австралија, кастрираните мачки и кучиња се обележани со тетоважа на внатрешната страна на [[уво]]то.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ava.com.au/siteassets/about-us/divisions--branches/ear-tattoo-notice-2009.pdf|title=Ear Tattoo Notice 2009|work=Australian Veterinary Association}}</ref> ==== Козметички ==== [[Податотека:Diana_na_2de_beh.JPG|мини|[[Трајна шминка|Тетовирана шминка за усни]]]] Трајна шминка е употреба на тетоважи за да се создадат долготрајни веѓи, усни, очи (траен ајлајнер), па дури и дефиниција на бенки. Природните бои се користат за имитирање на веѓите и пегите, додека разновидни пигменти за усни и молив за очи за изглед сличен на традиционалната шминка.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nhs.uk/conditions/cosmetic-treatments/permanent-make-up/|title=Permanent Make-Up|work=NHS|accessdate=20 August 2018}}</ref> Растечки тренд во САД и ОК е да се постават уметнички тетоважи над хируршките лузни од [[мастектомија]]. „Повеќе жени избираат да не се реконструираат по мастектомија... Тетоважата со мастектомија или тетоважата со ареола ќе стане само уште една опција за пациентите по рак и вистински личен начин за враќање на контролата врз телата по рак...“<ref>Locke, Katherine. 2013. [https://www.theguardian.com/society/2013/aug/07/mastectomy-tattoo-breast-cancer "Women choose body art over reconstruction after cancer battle: Undergoing a mastectomy is a harrowing experience, but tattoos can celebrate the victory over cancer."] ''The Guardian''. 7 August 2013.</ref> Сепак, тетовирањето на брадавиците на реконструирани гради останува многу барано.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-25366749|title=Nipple tattoos and their Michelangelo|date=21 December 2013|work=BBC News}}</ref> ==== Медицински ==== [[Податотека:Man_with_armpit_tattoo._Razor_Neva,_blood_type,_birth_year._Color.jpg|мини|Медицинска тетоважа: [[крвна група]]]] Медицинските тетоважи се користат за да се осигура дека инструментите се правилно лоцирани за повторна примена на радиотерапија и за ареолата во некои форми на реконструкција на градите. Тетовирањето исто така се користело за да се пренесат медицински информации за носителот (на пр. крвна група, здравствена состојба итн.). Пациентите со [[Алцхајмерова болест|Алцхајмер]] можат да бидат истетовирани со нивните имиња, па може лесно да се идентификуваат доколку исчезнат.<ref>Hürriyet Daily News: [http://www.hurriyetdailynews.com/tattooist-offers-to-tattoo-names-of-alzheimer-patients-in-izmir.aspx?pageID=238&nID=71786 Tattooist offers to tattoo names of Alzheimer patients in İzmir]</ref> Дополнително, тетоважите се користат во тонови на кожата за покривање на [[витилиго]], нарушување на пигментацијата на кожата.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=CP27h0r-FjwC|title=Manual of Dermatologic Therapeutics|last=Arndt|first=Kenneth A.|last2=Hsu|first2=Jeffrey T. S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2007|isbn=978-0-7817-6058-4|edition=illustrated|page=116|access-date=6 September 2013}}</ref> СС тетоважите од крвната група ({{Lang-de|Blutgruppentätowierung}}) ги носеле членовите на [[Вафен-СС]] во нацистичка Германија за време на Втората светска војна за да ја идентификуваат [[Крвна група|крвната група]] на поединецот. По војната, тетоважата била сфатена како ''[[prima facie]]'', ако не и совршен доказ дека е дел од Вафен-СС, што довело до потенцијално апсење и кривично гонење. Ова довело до тоа голем број поранешни Вафен-СС да си пукаат низ раката со пиштол, отстранувајќи ја тетоважата и оставајќи лузни како оние што произлегуваат од инокулација од сипаници, што го прави отстранувањето помалку очигледно.<ref name="lepre">{{Наведена книга|title=Himmler's Bosnian Division: The Waffen-SS Handschar Division 1943–1945|last=Lepre|first=George|date=2004|publisher=Schiffer Publishing Ltd|isbn=978-0-7643-0134-6|page=310}}</ref> Тетоважите веројатно биле користени и во античката медицина како дел од третманите на пациентите. Во 1898 година, Даниел Фуке, лекар, напишал статија за практиките на „медицинско тетовирање“ во [[Стар Египет]], во која ги опишува тетовираните ознаки на женските мумии пронајдени на локацијата [[Деир ел-Бахари]]. Тој шпекулирал дека тетоважите и другите [[Скарификација|скарификации]] забележани на телата можеби служеле за медицинска или терапевтска цел: „Испитувањето на овие лузни, некои бели, други сини, не остава сомнеж дека тие, во суштина, не се украс, туку воспоставен третман за состојба на карлицата, многу веројатно хроничен [[Перинтонитис|карличен перитонитис]]."<ref>Gemma Angel, "[http://blogs.ucl.ac.uk/researchers-in-museums/2012/12/10/tattooed-mummy-amunet/ Tattooing in Ancient Egypt Part 2: The Mummy of Amunet]". 10 December 2012.</ref> [[Еци|Ледениот човек Еци]] имал вкупно 61 тетоважи, кои можеби биле форма на [[акупунктура]] што се користи за ублажување на болката.<ref>{{Наведена книга|title=Purposeful Pain: The Bioarchaeology of Intentional Suffering|last=Piombino-Mascali|first=Dario|last2=Krutak|first2=Lars|date=4 January 2020|isbn=978-3-030-32180-2|series=Bioarchaeology and Social Theory|pages=119–136|chapter=Therapeutic Tattoos and Ancient Mummies: The Case of the Iceman|doi=10.1007/978-3-030-32181-9_6|issn=2567-6814|access-date=28 April 2021|chapter-url=https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-030-32181-9_6}}</ref> Радиолошкото испитување на коските на Еци покажало „дегенерација предизвикана од возраста или напрегање“ што одговара на многу тетовирани области, вклучувајќи остеохондроза и лесна спондилоза во лумбалниот 'рбет и дегенерација во коленото и особено во зглобовите на глуждот.<ref>{{Наведена книга|title=The Man in the Ice|last=Spindler|first=Konrad|publisher=Phoenix|year=2001|isbn=978-0-7538-1260-0|pages=178–184}}</ref> Ако е така, ова е најмалку 2.000 години пред претходно познатата најрана употреба на акупунктурата во [[Акупунктура|Кина]] ({{Околу|100 години во н.е.}}). == Историја == [[Податотека:Whang-od_tattooing.jpg|лево|мини|[[Ванг-од]], последната ''мамбабаток'' (традиционален Калинга yметник за тетоважи) од [[Калинга (покраина)|Калинга]] на [[Филипини]]те, изведувајќи традиционална батек тетоважа.]] Зачуваните тетоважи на антички [[Мумија|мумифицирани]] човечки остатоци откриваат дека тетовирањето се практикува низ целиот свет илјадници години.<ref name="Oldest Tattoos">{{Наведено списание|last=Deter-Wolf|first=Aaron|last2=Robitaille|first2=Benoît|last3=Krutak|first3=Lars|last4=Galliot|first4=Sébastien|date=February 2016|title=The World's Oldest Tattoos|url=https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01227846/file/OldestTattoos.pdf|journal=Journal of Archaeological Science: Reports|volume=5|pages=19–24|bibcode=2016JArSR...5...19D|doi=10.1016/j.jasrep.2015.11.007}}</ref> Во 2015 година, научната повторна проценка на возраста на двете најстари познати тетовирани мумии го идентификувала [[Еци]] како најстар пример познат тогаш. Ова тело, со 61 тетоважи, било пронајдено вградено во ледниот мраз на [[Алпи]]те и датирано во 3250 година п.н.е.<ref name="Oldest Tattoos" /><ref>{{Наведени вести|url=http://smithsonianscience.si.edu/2015/12/debate-over-worlds-oldest-tattoo-is-over-for-now/|title=Ancient Ink: Iceman Otzi Has World's Oldest Tattoos|last=Scallan|first=Marilyn|date=9 December 2015|access-date=19 December 2015|publisher=Smithsonian Science News}}</ref> Во 2018 година, најстарите [[Фигуративна уметност|фигуративни]] тетоважи во светот биле откриени на две мумии од Египет, датирани помеѓу 3351 и 3017 година п.н.е.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-43230202|title='Oldest tattoo' found on 5,000-year-old Egyptian mummies|last=Ghosh|first=Pallab|date=1 March 2018|work=[[BBC]]|access-date=8 March 2018}}</ref> Античкото тетовирање најшироко се практикувало кај [[Австронезиски народ|австронезискиот народ]]. Тоа било една од раните технологии развиени од прото-австронезијците во [[Тајван (држава)|Тајван]] и крајбрежната [[Јужна Кина]] пред најмалку 1500 п.н.е., пред австронезиското проширување на островите на [[Индо-Пацифик]]от.<ref name="kirch">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=VFJpUG5Nzh4C&pg=PA31|title=A Shark Going Inland Is My Chief: The Island Civilization of Ancient Hawai'i|last=Patrick Vinton Kirch|publisher=[[University of California Press]]|year=2012|isbn=978-0-520-27330-6|pages=31–32}}</ref><ref name="fuery2">{{Наведена книга|title=Ancient Ink: The Archaeology of Tattooing|last=Furey|first=Louise|publisher=[[University of Washington Press]]|year=2017|isbn=978-0-295-74284-7|editor-last=Lars Krutak & Aaron Deter-Wolf|pages=159–184|chapter=Archeological Evidence for Tattooing in Polynesia and Micronesia|author-link=Louise Furey|chapter-url=https://books.google.com/books?id=RKZGDwAAQBAJ&pg=PT171}}</ref> Можеби првично било поврзано со [[лов на глава]].<ref name="bald">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=2c2KRnKqWgoC&pg=PA3|title=Ancient Religions of the Austronesian World: From Australasia to Taiwan|last=Baldick|first=Julian|publisher=I.B.Tauris|year=2013|isbn=978-1-78076-366-8|page=3}}</ref> Традициите на тетовирање, вклучително и тетовирањето на лицето, може да се најдат кај сите австронезиски подгрупи, вклучувајќи ги [[Тајвански домороден народ|тајванските домородни народи]], [[Поморска Југоисточна Азија|островјаните Југоисточна Азија]], [[Сојузни Држави на Микронезија|Микронезијците]], [[Полинежани|Полинезијците]] и [[Малгаши]]ните. Древните традиции на тетовирање исто така се документирани меѓу [[Папуанци]]те и [[Меланезијци]]те, со нивната употреба на карактеристични пирсови за кожа од [[опсидијан]]. Некои археолошки локалитети со овие средства се поврзани со австронезиската миграција во [[Папуа Нова Гвинеја]] и [[Меланезија]]. Но, другите локации се постари од австронезиската експанзија, датирани од околу 1650 до 2000 година п.н.е., што сугерира дека постоела традиција на тетовирање во регионот.<ref name="fuery2"/> Меѓу другите етнолингвистички групи, тетовирањето се практикувало и кај [[Ајни|народот Аину]] во Јапонија; некои [[Австроазиски јазици|Австроазијци]] од [[Индокина]] ; [[Бербери|Берберски]] жени од [[Тамазга]] (Северна Африка);<ref name="berber">{{Наведена мрежна страница|url=http://ethnicjewelsmagazine.com/facial-tattooing-of-berber-women-by-sarah-corbett/|title=Facial Tattooing of Berber Women|last=Corbett|first=Sarah|date=6 February 2016|accessdate=18 May 2018}}</ref> народот [[Јоруба]], Фулани и Хауса од [[Нигерија]];<ref>{{Наведено списание|last=Wilson-Fall|first=Wendy|date=Spring 2014|title=The Motive of the Motif Tattoos of Fulbe Pastoralists|journal=African Arts|volume=47|issue=1|pages=54–65|doi=10.1162/AFAR_a_00122}}</ref> [[Американски староседелци|Индијанци]] од [[Претколумбовска Америка|предколумбиската Америка]];<ref name="Evans">Evans, Susan, Toby. 2013. Ancient Mexico and Central America: Archaeology and Culture History. 3rd Edition.</ref> и Пикти од железното време во Британија.<ref name="carr">{{Наведено списание|last=Carr|first=Gillian|year=2005|title=Woad, tattoing, and identity in later Iron Age and Early Roman Britain|journal=Oxford Journal of Archaeology|volume=24|issue=3|pages=273–292|doi=10.1111/j.1468-0092.2005.00236.x}}</ref> === Кина === [[Податотека:Yue_statue.jpg|мини|343x343пкс|[[Бајуе|Јуе]] („варвар“) статуа на тетовиран човек со кратка коса од [[Австронезиски народ|пара-австронезиските]] култури на јужна Кина, од провинцискиот музеј Жеџијанг]] Гробиштата низ [[Таримска котлина|Таримската котлина]] ([[Шјинџјианг|Ксинџијанг]], западна Кина), вклучувајќи ги местата Кавригул, Јангаи, Шенѓиндијан, Загунлук и Кизилчока откриле [[Таримски мумии|неколку тетовирани мумии]] со западноазиски/индоевропски физички особини и културни материјали. Овие датираат помеѓу 2100 и 550 п.н.е.<ref name="Oldest Tattoos2">{{Наведено списание|last=Deter-Wolf|first=Aaron|last2=Robitaille|first2=Benoît|last3=Krutak|first3=Lars|last4=Galliot|first4=Sébastien|date=February 2016|title=The World's Oldest Tattoos|url=https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01227846/file/OldestTattoos.pdf|journal=Journal of Archaeological Science: Reports|volume=5|pages=19–24|bibcode=2016JArSR...5...19D|doi=10.1016/j.jasrep.2015.11.007}}</ref> Во античка Кина, тетоважите се сметале за варварска практика поврзана со народите [[Бајуе|Јуе]] од југоисточна и јужна Кина. Тетоважите честопати биле споменувани во литературата на кои се прикажани бандити и народни херои. Доцна се до [[Чјинг (династија)|династијата Чјинг]], вообичаена практика била да се тетовираат [[Кинеско писмо|знаци]] како што се {{Јаз|zh|囚}}(„Затвореник“) на лицата на осудените криминалци. Иако релативно ретки во повеќето периоди од кинеската историја, [[Ропство во Кина|робовите]] понекогаш биле означени за да покажат сопственост. Сепак, се чини дека тетоважите останале дел од јужната култура. [[Марко Поло]] напишал за [[Куанжу]]:„Многумина доаѓаат овде од Горна Индија за да им ги обојат телата со иглата на начин што го опишавме на друго место, бидејќи има многу вешти во овој занает во градот“. Најмалку три од главните ликови – [[Лу Жишен]], Ши Џин (史進) и Јан Чинг (燕青) – во класичниот роман ''[[Водена маргина]]'' се опишани како со тетоважи кои го покриваат речиси целото нивно тело. [[Ву Сонг]] бил осуден на тетоважа на лицето што го опишува неговото злосторство откако го убил Кси Менкинг (西門慶) за да му се одмазди на својот брат. Покрај тоа, [[Кинеска митологија|кинеската легенда]] тврди дека мајката на [[Јуе Феи]] (познат генерал на [[Сунг (династија)|Сонг]]) ги истетовирала зборовите „Одплатете ја земјата со чиста лојалност“ ({{Јаз|zh|精忠報國}}, ''Џинг џонг бао гуо'') на грбот на нејзиниот син пред тој да замине да се приклучи на војската. === Европа === [[Податотека:Prince_Giolo,_Son_to_the_King_of_Moangis_a1528388.jpg|десно|мини|203x203пкс|Џиоло (вистинско име Џеоли) од [[Миангас]], кој станал роб во [[Минданао]] и бил купен од страна на Англичанецот [[Вилијам Дампир|Вилијам Дампиер]] заедно со мајката на Џеоли, која починала на море. Џеоли бил изложен во Лондон во [[човечка зоолошка градина]] во 1691 година пред големи толпи, додека не умрел од [[сипаници]] три месеци подоцна. За целото време додека бил изложен, Дампиер стекнал големо богатство.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/the-true-story-of-the-mindanaoan-slave-whose-skin-was-displayed-at-oxford-a00029-20171102-lfrm2|title=The True Story of the Mindanaoan Slave Whose Skin Was Displayed at Oxford|last=Mangubat|first=Lio|date=Nov 2, 2017|work=Esquire Philippines|archive-url=https://web.archive.org/web/20230530221346/https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/the-true-story-of-the-mindanaoan-slave-whose-skin-was-displayed-at-oxford-a00029-20171102-lfrm2|archive-date=May 30, 2023}}</ref><ref name="Etching of Prince Giolo">Savage, John (c. 1692). [http://acms.sl.nsw.gov.au/item/itemDetailPaged.aspx?itemID=153334 "Etching of Prince Giolo"]. State Library of New South Wales.</ref><ref name="auto2">Maxwell-Stewart, Hamish, in Caplan, J. (2000). Written on the body: The tattoo in European and American history / edited by Jane Caplan. London: Reaktion. {{ISBN|1-86189-062-1}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Barnes|first=Geraldine|year=2006|title=Curiosity, Wonder, and William Dampier's Painted Prince|journal=Journal for Early Modern Cultural Studies|volume=6|issue=1|pages=31–50|doi=10.1353/jem.2006.0002}}</ref>]] Во 1566 година, француските морнари [[Трговија со луѓе|киднапирале]] жена Инуити и нејзиното дете во денешен [[Лабрадор (регион)|Лабрадор]] и ја донеле во градот [[Антверпен]] во денешна [[Белгија]]. Мајката била истетовирана додека детето било без ознака. Во Антверпен, тие двајца биле изложени во локална таверна барем до 1567 година, а во градот биле дистрибуирани рачни флаери кои го промовирале настанот. Во 1577 година, англискиот [[гусар]] [[Мартин Фробишер]] заробил двајца Инуити и ги вратил во Англија на изложба. Еден од Инуитите била тетовирана жена од [[Бафинова Земја|островот Бафин]], која била илустрирана од англискиот картограф [[Џон Вајт (колонист и уметник)|Џон Вајт]].<ref name="Krutak2">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.larskrutak.com/myth-busting-tattoo-art-history/|title=Myth Busting Tattoo (Art) History|last=Krutak|first=Lars|date=22 August 2013|work=Lars Krutak: Tattoo Anthropologist|accessdate=25 February 2020}}</ref> Во 1691 година, [[Вилијам Дампир|Вилијам Дампиер]] донел во Лондон Филипинец по име Џеоли или Џиоло од островот [[Минданао]] (Филипини) кој имал тетовирано тело. Дампиер го изложил Џеоли во [[човечка зоолошка градина]] за да заработи богатство и лажно го означил како „принц“ за да привлече големи толпи. За време на изложбата, Џеоли сè уште тагувал по својата мајка, која Дампиер, исто така, ја поробил и умрела на море за време на нивниот пат назад во Европа. Дампиер тврдел дека се дружел со Џеоли, но со намера да заработи пари, продолжил да го искористува својот „пријател“ изложувајќи го во човечка зоолошка градина, каде што Џеоли починала три месеци подоцна. Мртвото тело на Џеоли потоа беше одрано, а неговото тело без кожа била отстрането, додека тетовираната кожа била продадена и изложена во Оксфорд.<ref>Mangubat (2017). The True Story of the Mindanaoan Slave Whose Skin Was Displayed at Oxford. Esquire.</ref> [[Податотека:Joshua_Reynolds_-_Portrait_of_Omai.jpg|лево|мини|245x245пкс|Портрет на [[Омаи]], тетовиран [[Рајатеа|Раиатец]], кој вил вратен во Европа од стран на[[Џејмс Кук|капетанот Џејмс Кук]].]] Вообичаено се смета дека модерната популарност на тетовирањето потекнува од трите патувања на капетанот [[Џејмс Кук]] до Јужниот Пацифик кон крајот на 18 век. Секако, патувањата на Кук и ширењето на текстовите и сликите од нив довеле до поголема свест за тетовирањето (и, како што е наведено погоре, го увезле зборот „tattow“ во западните јазици).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.rmg.co.uk/discover/explore/captain-cook-sir-joseph-banks-and-tattoos-tahiti|title=Captain Cook, Sir Joseph Banks and tattoos in Tahiti|date=25 August 2015|work=Royal Museums Greenwich|language=en|accessdate=3 April 2020}}</ref> На првото патување на Кук во 1768 година, неговиот научен офицер и ботаничар за експедиција, [[Џозеф Бенкс|Сер Џозеф Бенкс]], како и уметникот [[Сиднеј Паркинсон]] и многу други членови на екипажот, се вратиле во Англија со голем интерес за тетоважите, а Бенкс опширно пишувал за нив<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://thedearsurprise.com/sir-joseph-banks-and-the-art-of-tattoo/|title=Sir Joseph Banks and the Art of Tattoo|last=Knows|first=The Dear|date=6 June 2010|work=The Dear Surprise|language=en-US|accessdate=3 April 2020}}</ref> и се верува дека Паркинсон самиот се тетовирал на [[Тахити]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sundaypost.com/fp/forgotten-scots-explorer-and-artist-who-sketched-for-captain-cook-expedition-hailed/|title=The story of Scots explorer and artist Sydney Parkinson, who joined Captain Cook's expedition armed with pencils and paint|last=Gallacher|first=Stevie|date=6 August 2018|work=The Sunday Post|language=en-US|accessdate=3 April 2020}}</ref> Бенкс бил високо ценет член на англиската аристократија, кој ја стекнал својата позиција кофинансирајќи ја експедицијата заедно со Кук со десет илјади фунти, многу голема сума во тоа време. За возврат, Кук го вратил со себе тетовираниот [[Рајатеа|Раиатец]], [[Омаи]], кого го претставил на кралот Џорџ и на англискиот суд. На последователните патувања, други членови на екипажот, од офицери, како што е Американецот Џон Ледјард, до обични морнари, биле тетовирани.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://tattoohistorian.com/2014/04/05/the-cook-myth-common-tattoo-history-debunked/|title=The Cook Myth: Common Tattoo History Debunked|date=5 April 2014|work=tattoohistorian.com}}</ref> Првиот документиран професионален тетоважист во Британија бил [[Сатерленд Мекдоналд]], кој работел во салон во Лондон, почнувајќи од 1894 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/news/sutherland-macdonald-britains-first-professional-tattoo-artist-celebrated-in-new-exhibition-at-the-a6804396.html|title=The man who started the tattoo craze in Britain is coming to a museum near you|work=The Independent|access-date=20 July 2018|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220526/https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/news/sutherland-macdonald-britains-first-professional-tattoo-artist-celebrated-in-new-exhibition-at-the-a6804396.html|archive-date=26 May 2022|language=en-GB}}</ref> Во Британија, тетовирањето сè уште било во голема мера поврзано со морнарите<ref>Some days after a shipwreck divers recovered the bodies. Most were unrecognisable, but that of a crew member was readily identified by his tattoos: "The reason why sailors tattoo themselves has often been asked." The Times (London), 30 January 1873, p. 10</ref> и со пониската, па дури и криминалната класа,<ref>''The Times'' (London), 3 April 1879, p. 9: "Crime has a ragged regiment in its pay so far as the outward ... qualities are concerned ... they tattoo themselves indelibly ... asserting the man's identity with the aid of needles and gunpowder. This may be the explanation of the Mermaids, the Cupid's arrows, the name of MARY, the tragic inscription to the memory of parents, the unintended pathos of the appeal to liberty."</ref> но до 1870-тите станало мода меѓу некои членови на повисоките класи, вклучувајќи ги и членовите на кралското семејство,<ref name="Abington 20103"/><ref>{{Наведено списание|last=Broadwell|first=Albert H.|date=27 January 1900|title=Sporting pictures on the human skin|journal=Country Life}} Article describing work of society tattooist [http://www.tattooarchive.com/tattoo_history/macdonald_sutherland.html Sutherland Macdonald] {{Семарх}} refers to his clientele including "members of our Royal Family, among them H.R.H. the Duke of York, H.I.M. the Czarevitch, and Imperial and Royal members of Russian, German and Spanish courts...."</ref> и во неговата подобрена форма можело да биде скап<ref>''The Times'' (London), 18 April 1889, p. 12: "A Japanese Professional Tattooer". Article describes the activities of an unnamed Japanese tattooist based in Hong Kong. He charged £4 for a dragon, which would take 5 hours to do. The article ends "The Hong-Kong operator tattooed the arm of an English Prince, and, in Kioto, was engaged for a whole month reproducing on the trunk and limbs of an English peer a series of scenes from Japanese history. For this he was paid about £100. He has also tattooed ladies.... His income from tattooing in Hong Kong is about £1,200 per annum."</ref> и понекогаш болен процес.<ref>{{Наведено списание|last=Broadwell|first=Albert H.|date=27 January 1900|title=Sporting pictures on the human skin|journal=Country Life}} "In especially sensitive cases a mild solution of cocaine is injected under the skin, ... and no sensation whatever is felt, while the soothing solution is so mild that it has no effect ... except locally."</ref> Забележана [[Општествена хиерархија|класна поделба]] за прифатливоста на практиката продолжила некое време во Британија.<ref>In 1969 the House of Lords debated a bill to ban the tattooing of minors, on grounds it had become "trendy" with the young in recent years but was associated with crime, 40 per cent of young criminals having tattoos. [[Baron Teynham|Lord Teynham]] and the [[Dudley Gordon, 3rd Marquess of Aberdeen and Temair|Marquess of Aberdeen and Temair]] however rose to object that they had been tattooed as youngsters, with no ill effects. ''The Times'' (London), 29 April 1969, p. 4: "Saving young from embarrassing tattoos".</ref> === Северна Америка === Многу [[Американски староседелци|домородни народи од Северна Америка]] практикуваат тетовирање.<ref>{{Наведени вести|url=https://indiancountrytoday.com/archive/native-american-tattoos-influenced-body-art-industry|title=How Native American Tattoos Influenced the Body Art Industry|last=Root|first=Leeanne|date=13 September 2018|work=Ict News|access-date=12 June 2022|language=en}}</ref> Европските истражувачи и трговци кои се сретнале со домородните Американци ги забележале овие тетоважи и пишувале за нив, а неколку Европејци избрале да бидат тетовирани од Индијанци.<ref name="Friedman2012">{{Наведена дисертација}}</ref> Погледнете ја [[Историја на тетовирање во Северна Америка|историјата на тетовирањето во Северна Америка]]. До времето на [[Американска револуција|американската револуција]], тетоважите веќе биле вообичаени меѓу американските морнари (види [[морнарски тетоважи]]).<ref name="Dye">{{Наведено списание|last=Dye|first=Ira|date=1989|title=The Tattoos of Early American Seafarers, 1796–1818|url=https://www.jstor.org/stable/986875|journal=Proceedings of the American Philosophical Society|volume=133|issue=4|pages=520–554|issn=0003-049X|jstor=986875}}</ref> Тетоважите биле наведени во [[Заштитни документи|заштитните документи]], сертификат за идентитет издаден за да се спречи присилно регрутирање во британската [[Кралска воена морнарица|кралска морнарица]].<ref name="Dye" /> Бидејќи документите за заштита биле доказ за американско државјанство, црните морнари ги користеле за да покажат дека се слободни луѓе.<ref>[https://books.google.com/books?id=fDsHKydL67kC&q=%22protection%20papers%22%20slavery&pg=PA305 Law in American History: Volume 1: From the Colonial Years Through the Civil War.] Page 305.</ref> [[Податотека:Tattooed_sailor_aboard_the_USS_New_Jersey.jpg|лево|мини|Фотографија од морнар кој бил тетовиран од својот колега морнар на бродот УСС Њу Џерси во 1944 година.]] Првата регистрирана професионална продавница за тетоважи во САД била основана во раните 1870-ти од германскиот имигрант, [[Мартин Хилдебрант]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://buzzworthytattoo.com/saloon-tattoo-shops-of-new-york-citys-4th-ward/|title=New York City's 1800s Tattoo Shops|last=Nyssen|first=Carmen|work=Buzzworthy Tattoo History|language=en-US|accessdate=6 June 2022}}</ref><ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.atlasobscura.com/articles/civil-war-tattoos|title=Tattooing in the Civil War Was a Hedge Against Anonymous Death|last=Amer|first=Aïda|last2=Laskow|first2=Sarah|date=13 August 2018|work=Atlas Obscura|language=en|accessdate=5 June 2022}}</ref> Тој служел како војник на Унијата во Граѓанската војна и истетовирал многу други војници.<ref name=":0" /> Набргу по Граѓанската војна, тетоважите станале модерни кај младите од високата класа.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://greatest.ink/blog/victorian-tattoos-yes-they-were-a-thing/|title=Victorian Tattoos – Yes, They Were a Thing|last=Namra|first=Inbar|date=5 May 2023|work=Greatest Ink|language=en-US|accessdate=5 May 2023}}</ref> Овој тренд траел до почетокот на Првата светска војна. Пронајдокот на електричната машина за тетоважи предизвикал пад на популарноста на тетоважите меѓу богатите. Машината ја направила процедурата на тетовирање многу полесна и поевтина, со што го елиминирала статусениот симбол на тетоважите што претходно ги имале, бидејќи тие сега станале достапни за сите социо-економски класи. Статусниот симбол на тетоважата се префрлила од претставување на богатство во знак што обично се гледа кај бунтовниците и криминалците. И покрај оваа промена, тетоважите останаа популарни меѓу војниците, традиција која продолжува и денес. Во 1975 година, имало само 40 уметници за тетоважи во САД; во 1980 година, имало повеќе од 5.000 самопрогласени уметници за тетоважи,<ref name="Think before you ink: Tattoo risks2">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/in-depth/tattoos-and-piercings/art-20045067|title=Think before you ink: Tattoo risks|work=Mayo Clinic|language=en|accessdate=26 April 2022}}</ref> кои се појавиле како одговор на ненадејната побарувачка.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.washingtonpost.com/archive/local/1980/11/09/original-tattoo-artist-times-changing/99616353-ba75-477d-822c-4aeaf062d17a/|title=Original Tattoo Artist: Times Changing|date=9 November 1980|work=[[The Washington Post]]|access-date=5 March 2019|language=en-US|issn=0190-8286}}</ref> Направени се многу студии за тетовираната популација и за гледиштето на општеството за тетоважите. Во јуни 2006 година, ''списанието на Американската академија за дерматологија'' ги објавила резултатите од телефонското истражување од 2004 година: покажало дека 36% од Американците на возраст од 18-29 години, 24% од оние 30-40 и 15% од оние 41-51 имале тетоважа.<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/patternsforcolle0000unse/page/685|title=Inked Well|last=Kirby|first=David|date=2012|publisher=Bedford/St. Martins|isbn=978-0-312-67684-1|location=Patterns for College Writing: A Rhetorical Reader and Guide|pages=[https://archive.org/details/patternsforcolle0000unse/page/685 685–689]}}</ref> Во септември 2006 година, [[Истражувачки центар Пју|Истражувачкиот центар Пју]] спровел телефонско истражување кое покажало дека 36% од Американците на возраст од 18-25 години, 40% од оние 26-40 и 10% од оние 41-64 имале тетоважа. Тие заклучија дека [[Генерација X|генерацијата X]] и [[Милениумци|Millennials]] се изразуваат преку нивниот изглед, а тетоважите се популарна форма на самоизразување.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://people-press.org/report/300/a-portrait-of-generation-next|title=A Portrait of 'Generation Next'|date=9 January 2007|publisher=[[Pew Research Center|The Pew Research Center for the People and the Press]]|accessdate=5 April 2012}}</ref> Во јануари 2008 година, истражувањето спроведено на интернет од страна на Харис Интерактив проценил дека 14% од сите возрасни луѓе во Соединетите Држави имаат тетоважа, малку помалку од 2003 година, кога 16% имале тетоважа. Меѓу возрасните групи, 9% од оние на возраст од 18-24, 32% од оние 25-29, 25% од оние 30-39 и 12% од оние 40-49 имаат тетоважи, како и 8% од оние 50-64 години. Мажите имаат малку поголема веројатност да имаат тетоважа отколку жените. Од 1970-тите, тетоважите станале главен дел од западната мода, вообичаени и за мажи и за жени, и меѓу сите економски класи<ref>{{Наведени вести|url=https://artsandculture.google.com/exhibit/history-ink/wQx72HUG|title=History, Ink – The Valentine|work=Google Arts & Culture|access-date=20 April 2020|language=en}}</ref> и за возрасни групи од подоцнежните тинејџерски години до средната возраст. За многу млади Американци, тетоважата добила дефинитивно поинакво значење отколку за претходните генерации. Тетоважата претрпе „драматично редефинирање“ и се префрлиле од форма на девијација во прифатлива форма на изразување.<ref>{{Наведено списание|last=Roberts|first=D. J.|year=2012|title=Secret Ink: Tattoo's Place in Contemporary American Culture|journal=Journal of American Culture|volume=35|pages=153–65|doi=10.1111/j.1542-734x.2012.00804.x|pmid=22737733}}</ref> Од 1 ноември 2006 година, [[Оклахома]] станала последната држава што го легализирала тетовирањето, бидејќи го забранила од 1963 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-2006-05-11-0605110139-story.html|title=State last to legalize tattoo artists, parlors|date=11 May 2006|work=[[Chicago Tribune]]|access-date=6 June 2019}}</ref> === Австралија === Скарификација се практикувало нашироко меѓу домородните народи во Австралија, сега речиси само практикувано во делови од Арнемската земја. Секоја „намерно поставена лузна раскажува приказна за болка, издржливост, идентитет, статус, убавина, храброст или тага“.<ref name=":12">{{Наведена мрежна страница|url=https://australian.museum/about/history/exhibitions/body-art/aboriginal-scarification/|title=Aboriginal Scarification|last=|first=|work=The Australian Museum|language=en|accessdate=2023-05-21}}</ref><blockquote>''Barramoyokjarlukkugarr walang bolhminy сега bolitj.'' Го ставаат на раната, а потоа се појавува како украсна лузна. ([[Боб Бурувал]], [[Рембарнга]], Арнем Ленд)<ref name=":12"/></blockquote> [[Податотека:Fred_Harris_Tattoo_Studio_slnsw.jpg|мини|Фред Харис, студио за тетоважи, Сиднеј, 1937 година]] Европската историја на употребата на тетоважите во Австралија е дека брендирањето го користеле европските власти за обележување на криминалци во текот на седумнаесеттиот и осумнаесеттиот век.<ref>Clare Andersen in Caplan, J. (2000). Written on the body: The tattoo in European and American history / edited by Jane Caplan. London: Reaktion. {{ISBN|1-86189-062-1}}</ref> Оваа практика ја користеле и британските власти за да ги одбележат армиските дезертери и воениот персонал на воениот суд во Австралија. Во деветнаесеттиот век Австралија тетоважите генерално биле резултат на лични, а не на официјални одлуки, но британските власти почнале да нанесуваат тетоважи заедно со лузни и други телесни ознаки за да ги брендираат и управуваат осудените доделени за транспорт.<ref name="auto2"/> Се чини дека практиката на тетовирање била главно некомерцијално претпријатие за време на периодот на осудениците во Австралија. На пример, Џејмс Рос во Алманахот Хобарт од 1833 година опишува како осудениците на бродот најчесто поминувале време тетовирајќи се со барут.<ref name="auto2" /> Од студијата на 10.180 досиеја на осуденици кои биле пренесени во тогашната земја на Ван Димен (сега Тасманија) помеѓу 1823 и 1853 година, околу 37% од сите мажи и околу 15% од сите жени пристигнале со тетоважи, што ја прави Австралија во тоа време најмногу тетовирана земја од англиско говорно подрачје.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.abc.net.au/news/2016-08-30/convict-tattoos-tasmanias-inked-history-explored-in-book/7798044|title=Tattoo trend goes back to Tasmania's convict era, author finds|date=30 August 2016|work=ABC News}}</ref> До почетокот на дваесеттиот век, во Австралија имало студија за тетовирање, но се чини дека тие не биле многубројни. На пример, студиото за тетовирање во Сиднеј на Фред Харис било прогласено како единствено студио за тетовирање во Сиднеј помеѓу 1916 и 1943 година.<ref>PIX MAgazine, Vol. 1 No. 4 (19 February 1938)</ref> Дизајните на тетоважи често ја рефлектирале културата на денот и во 1923 година, малиот салон на Харис доживеал зголемување на бројот на жени кои се тетовираат. Друг популарен тренд било жените да ги тетовираат нозете за да може да се видат дизајните преку нивните хулахопки.<ref>SYDNEY WOMEN'S CRAZE. (6 October 1923). Maryborough Chronicle, Wide Bay and Burnett Advertiser (Qld. : 1860–1947), p. 11</ref> До 1937 година, Харис бил еден од најпознатите уметници за тетоважи во Сиднеј и правел околу 2000 тетоважи годишно во својата продавница. Морнарите ги обезбедиле повеќето од платната за неговата работа, но меѓу најпопуларните тетоважи во 1938 година биле австралиски знамиња и кенгури за морнарите на американската флота во посета.<ref>Fred Harris Tattoo Studio Sydney, 1916–1943, State Library of New South Wales</ref> [[Податотека:MaoriChief1784.jpg|мини|Водач на [[Маори]] со тетоважи (''моко'') виден од Кук и неговата екипа (нацртан од [[Сиднеј Паркинсон]] 1769 година).]] Во денешна Австралија, популарен дизајн на тетоважа е мотивот на Јужниот крст, или неговите варијации.<ref name="Think before you ink: Tattoo risks2"/> Во моментов има над 2000 официјални практичари на тетоважи во Австралија и над 100 регистрирани салони, а бројот на нерегистрирани салони се проценува дека е двојно поголем. Побарувачката во последната деценија за тетоважи во Австралија се зголеми за над 440%, што ја прави барана професија во земјата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://noink.com.au/no-ink-articles/tattoo-removal-stats#:~:text=With%20over%202000%20official%20tattoo,estimated%20to%20be%20almost%20double.|title=Tattoo Removal Stats and Facts|date=26 November 2019|accessdate=2024-08-26|archive-date=2023-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20230317190751/https://noink.com.au/no-ink-articles/tattoo-removal-stats#:~:text=With%20over%202000%20official%20tattoo,estimated%20to%20be%20almost%20double.|url-status=dead}}</ref> Во Австралија се одржуваат неколку големи [[Конвенција за тетоважи|конвенции за тетоважи]], од кои некои се сметаат за најголеми на јужната хемисфера, на кои присуствуваат најдобрите уметници од цела Океанија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://ritesofpassagefestival.com/|title=Rites Of Passage Tattoo Festival {{!}} Melbourne & Sydney|work=ritesofpassagefestival.com|language=en-US|accessdate=18 July 2022}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.tattooexpo.com.au/|title=Australian Tattoo Expo {{!}} 300+ Tattoo Artists Under One Roof|work=www.tattooexpo.com.au|language=en-US|accessdate=18 July 2022}}</ref> === Латинска Америка === Од трите најпознати предколумбиски цивилизации во Америка, Маите и Ацтеките од Централна Америка биле познати по тоа што имале тетоважи додека Инките од Јужна Америка немале.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.larskrutak.com/pre-columbian-tattoos-of-western-south-america/|title=Pre-Columbian Tattoos of Western South America|date=6 July 2020}}</ref> Сепак, постојат докази дека луѓето [[Чимор|Чиму]] кои им претходеле на Инките имале тетоважи за магични и медицински цели. Различните племиња на Амазон, исто така, имаат тетоважи со милениуми и продолжуваат да го прават тоа до ден-денес, вклучувајќи ги и тетоважите на лицето, а особено луѓето од [[Река Ксингу|реката Ксингу]] на [[Северен Регион (Бразил)|северот]] на Бразил и [[Река Путумајо|реката Путумајо]] помеѓу Перу, Бразил и Колумбија<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.larskrutak.com/the-kayabi-tattooers-of-the-brazilian-amazon/|title=The Kayabi: Tattooers of the Brazilian Amazon|date=25 May 2013}}</ref> Сао Паоло, Бразил во голема мера се смета за еден од најтетовираните градови во светот.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://100-facts.com/interesting-facts-about-sao-paulo/|title=20 interesting facts about Sao Paulo|date=22 May 2022}}</ref> === Нов Зеланд === [[Маори|Народот Маори]] од Нов Зеланд историски практикувал тетовирање. Меѓу нив се дизајните на лицето кои се носат за да ја означат лозата, социјалната положба и статусот во [[Иви|племето]] наречено ''[[та моко]]''. Уметноста на тетоважата била свет обележје на идентитетот меѓу Маорите, а исто така се нарекува и средство за складирање на нечие тапу, или духовно битие, во задгробниот живот.<ref name="google12">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=BUxKHJAUSxgC&q=atkinson+tattooed&pg=PR3|title=Tattooed: the sociogenesis of a body art|last=Atkinson|first=Michael|publisher=University of Toronto Press|year=2003|isbn=978-0-8020-8568-9|access-date=5 April 2012}}</ref> Една практика била после смртта да се зачува черепот покриен со кожа познат како ''Тои моко'' или [[мокомомаи]]. Во периодот на раниот контакт меѓу Маорите и Европејците, овие глави биле тргувани особено за огнено оружје. Многу од нив сега се враќаат назад во Нов Зеланд, предводени од националниот музеј [[Те Папа]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://traffickingculture.org/encyclopedia/case-studies/toimoko/,%20https://traffickingculture.org/encyclopedia/case-studies/toimoko/|title=Toi moko « Trafficking Culture|language=en-US|accessdate=2023-05-21}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://nzetc.victoria.ac.nz/tm/scholarly/tei-RobMoko-t1-front-d2.html|title=A Strange Trade — Deals in Maori Heads — Pioneer Artists|work=victoria.ac.nz}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.abc.net.au/news/2020-12-14/mokomokai-maori-heads-stuff-the-british-stole-repatriations/12771180|title=The headhunters|last=Fennell|first=Marc|date=2020-12-13|work=ABC News|access-date=2023-05-21|last2=Ross|first2=Monique|language=en-AU}}</ref> == Процес == [[Податотека:Man_getting_a_tattoo.ogv|лево|мини|Човек што се тетовира]] Тетовирањето вклучува ставање на пигмент во дермисот на кожата, слојот на дермално ткиво што лежи во основата на [[Покожица|епидермисот]]. По првичното инјектирање, пигментот се дисперзира низ хомогенизираниот оштетен слој низ епидермисот и горниот дермис, при што присуството на туѓ материјал ги активира фагоцитите на [[Имунолошки систем|имунолошкиот систем]] за да ги проголта пигментните честички. Како што продолжува заздравувањето, оштетениот епидермис се обновува и кожата се лупи (елиминирајќи го површинскиот пигмент) додека подлабоко во кожата се формира [[гранулационо ткиво]], кое подоцна се претвора во сврзно ткиво со раст на [[колаген]]. Ова го поправа горниот дермис, каде пигментот останува заробен во последователни генерации на макрофаги, на крајот концентрирајќи се во слој веднаш под границата на дермисот/епидермисот. Неговото присуство таму е стабилно, но долгорочно (децениски) пигментот има тенденција да мигрира подлабоко во дермисот, што ги опфаќа деградираните детали на старите тетоважи.<ref name="kilmer2">{{Наведена мрежна страница|url=https://emedicine.medscape.com/article/1121212-overview|title=Tattoo Lasers: Overview, Histology, Tattoo Removal Techniques|date=13 September 2017|publisher=[[Medscape]]}}</ref> Алтернативен и безболен метод за трајно тетовирање е користење на фластери покриени со микроигли направени од мастило за тетоважа. Фластерот се притиска на кожата на ист начин како што се нанесува привремена хартија за тетоважа на телото. Микроиглите потоа се раствораат, а по неколку минути мастилото тоне во кожата.<ref>[https://research.gatech.edu/researchers-develop-painless-tattoos-can-be-self-administered Researchers Develop Painless Tattoos That Can Be Self-Administered]</ref><ref>{{Наведено списание|last=Li|first=Song|last2=Kim|first2=Youngeun|last3=Lee|first3=Jeong Woo|last4=Prausnitz|first4=Mark R.|date=21 October 2022|title=Microneedle patch tattoos|journal=iScience|language=en|volume=25|issue=10|pages=105014|bibcode=2022iSci...25j5014L|doi=10.1016/j.isci.2022.105014|pmc=9617462|pmid=36317159}}</ref> == Опрема == [[Податотека:Tattoo_machine_2_coil.jpg|мини|Машина за тетовирање со две калеми]] Некои племенски култури традиционално создавале тетоважи со сечење дизајни во кожата и триење на добиената рана со мастило, пепел или други средства; некои култури ја продолжуваат оваа практика, што може да биде додаток на [[скарификација]]та. Некои култури создаваат тетовирани траги со рачно допирање на мастилото во кожата со помош на наострени стапчиња или животински коски (направени во игли) со дискови од глина или, во модерно време, вистински игли. Најчестиот метод на тетовирање во модерното време е електричната [[машина за тетовирање]], која внесува мастило во кожата преку една или повеќе игли кои се [[Лем|залемени]] на шипка, која е прикачена на осцилирачка единица. Единицата брзо и постојано ги придвижува иглите во и надвор од кожата, обично 80 до 150 пати во секунда. Иглите се игли за еднократна употреба кои се спакувани поединечно, или произведени од уметници, по нарачка, како што налагаат групирањата на основа на парче. == Уметничка регулатива и сертификација на здравствен ризик == [[Податотека:24B-cleaning_work_space_with_Madacide,_a_powerful_hospital_germicidal_solution.jpg|мини|Чистење на работниот простор со Мадацид, моќно болничко гермицидно решение]] Тетовирањето е регулирано во многу земји поради поврзаните здравствени ризици за клиентот и уметникот, особено локални инфекции и пренос на вируси. Пластичните престилки за еднократна употреба и заштитата за очи може да се носат во зависност од ризикот од прскање на крв или други секрети во очите или облеката на уметникот за тетовирање. Хигиената на рацете, проценката на ризиците и соодветното отстранување на сите остри предмети и материјали загадени со крв се клучни области. Рацете на уметникот за тетовирање мора да се измијат, како и областа на телото на клиентот што ќе се тетовира. Ракавиците мора да се носат постојано и раната мора често да се брише со некој вид влажна крпа за еднократна употреба. Целата опрема мора да се стерилизира во сертифициран [[автоклав]] пред и после секоја употреба. Добра практика е да им се обезбеди на клиентите печатен формулар за согласност во кој се наведени ризиците и компликациите, како и инструкции за последователна нега на тетоважата.<ref name="CIEH2013">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cieh.org/media/1261/tattooing-and-body-piercing-guidance-toolkit-july-2013.pdf|title=Tattooing and body piercing guidance: Toolkit|publisher=Chartered Institute of Environmental Health|accessdate=17 March 2017|archive-date=2018-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180529204431/https://www.cieh.org/media/1261/tattooing-and-body-piercing-guidance-toolkit-july-2013.pdf|url-status=dead}}</ref> == Асоцијации == ==== Историски асоцијации ==== [[Податотека:Body_art,_1907_black_n_white.jpg|мини|[[Мод Вагнер|Г-ѓа М. Стивенс Вагнер]] со раце и гради покриени со тетоважи, 1907 година.]] Меѓу [[Австронезиски народ|австронезиските]] општества, тетоважите имале различни функции. Меѓу мажите, тие биле силно поврзани со раширената практика на [[лов на глави]] . Во општествата за ловење на глави, како луѓето од Ифугао и [[Дајаци|Дајак]], тетоважите биле записи за тоа колку глави зеле војниците во битка и биле дел од обредите на иницијација во зрелоста. Според тоа, бројот, дизајнот и локацијата на тетоважите укажувале на статусот и моќта на воинот. Тие, исто така, се сметале за магични штитови против разни опасности како зли духови и болести.<ref>{{Наведена книга|title=Inked: Tattoos and Body Art around the World|last=DeMello|first=Margo|date=2014|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-076-8}}</ref> Помеѓу [[Висајани]]те на претколонијалните Филипини, тетоважите ги носеле благородништвото ''Тумао'' и класата на воинот ''тимва'' како постојани записи за нивното учество и однесување во поморските рации познати како ''мангајав''.<ref name="scott2">{{Наведена книга|title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society|last=William Henry Scott|publisher=[[Ateneo de Manila University Press]]|year=1994}}</ref><ref name="arcilla">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=uxEYobbU-D8C&q=timawa&pg=PA14|title=An Introduction to Philippine History|last=José S. Arcilla|publisher=Ateneo de Manila University Press|year=1998|isbn=9789715502610|pages=14–16}}</ref> Кај австронезиските жени, како и тетоважите на лицето кај жените од народот Тајал и [[Маори]], тие биле индикатори за статус, вештина и убавина.<ref>{{Наведена книга|title=Moko; or Maori Tattooing|last=Major-General Robley|publisher=Chapman and Hall Limited|year=1896|page=5|chapter=Moko and Mokamokai – Chapter I – How Moko First Became Knows to Europeans|access-date=26 September 2009|chapter-url=https://nzetc.victoria.ac.nz/tm/scholarly/tei-RobMoko-t1-body-d1-d2.html}}</ref><ref name="lach">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=M4t8S7BfgeIC&pg=PA1499|title=Asia in the Making of Europe, Volume III: A Century of Advance. Book 3: Southeast Asia|last=Lach, Donald F.|last2=Van Kley, Edwin J.|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1998|isbn=978-0-226-46768-9|page=1499}}</ref> Тетоважите биле дел од древната [[Ву култура]] на Делтата на Јангцекјанг, но имале негативни конотации во традиционалната [[Хан (народ)|култура на Хан]] во [[Народна Република Кина|Кина]]. Бегалците од Џоу, Ву Таибо и неговиот брат Жонгјонг, биле евидентирани како ја сечат косата и се тетовираат за да бидат прифатени пред да ја основаат државата Ву, но Џоу и империјалната кинеска култура имале тенденција да го ограничат тетовирањето како казна за обележување на криминалци.<ref name="dem7-61">{{Наведена книга|title=Encyclopedia of body adornment|last=DeMello|first=Margo|publisher=Greenwood Press|year=2007|isbn=978-0-313-33695-9|location=Westport|page=61}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/streetlifechina0000unse/page/163|title=Streetlife China|last=Dutton|first=Michael|publisher=Cambridge University Press|year=1998|isbn=978-0-521-63141-9|location=Cambridge|pages=[https://archive.org/details/streetlifechina0000unse/page/163 163 & 180]}}</ref> Поврзаноста на тетоважите со [[Злосторство|криминалците]] било пренесено од Кина за да влијае на Јапонија.<ref name="dem7-61" /> Денес, тетоважите остануваат генерално ненаклонети во кинеското општество.<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/streetlifechina0000unse/page/180|title=Streetlife China|last=Dutton|first=Michael|publisher=Cambridge University Press|year=1998|isbn=978-0-521-63141-9|location=Cambridge|page=[https://archive.org/details/streetlifechina0000unse/page/180 180]}}</ref> Тетовирањето на криминалци и робови било вообичаено во [[Римско Царство|Римската империја]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://ancientworlds.net/aworlds_direct/app_main.php?pageData=Post/55599|title=Tattoos and the Romans...|work=ancientworlds.net|accessdate=2024-04-16}}</ref> Католичките [[Хрвати во Босна и Херцеговина|Хрвати]] од [[Босна и Херцеговина|Босна]], особено децата и жените, користеле [[Христијанско тетовирање во Босна и Херцеговина|сицање]] за заштита од преминувањето во [[ислам]] за време на отоманското владеење на Балканот.<ref>Truhelka, Ciro. ''Wissenschaftliche Mittheilungen Aus Bosnien und der Hercegovina'': "Die Tätowirung bei den Katholiken Bosniens und der Hercegovina." Sarajevo; Bosnian National Museum, 1896.</ref> [[Податотека:Tsukioka_Yoshitoshi_-_Looking_in_Pain_-_a_Prostitute_of_the_Kansei_Era.jpg|лево|мини|Јапонски отпечаток од дрво ( ''[[укијо-е]]'' ) од 1888 година, на кој проститутка си го гризе марамчето од болка додека нејзината рака е тетовирана. Врз основа на историската практика, тетоважата најверојатно е името на нејзиниот љубовник. отпечатено од [[Цукиока Јошитоши]].]] Во 19 век, ослободените осуденици од САД и Австралија, како и британските воени дезертери биле идентификувани со тетоважи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.bada.org/object/military-deserter-marking-instrument-1842|title=A Military Deserter Marking Instrument, 1842|work=BADA|language=en|accessdate=2024-04-16}}</ref> Затворениците во [[Нацистички концентрациони логори|нацистичките концентрациони логори]] биле тетовирани со број за идентификација. Денес, многу затвореници се уште се тетовираат како показател за времето поминато во затвор.<ref name="Abington 20103"/> [[Влада на Меиџи Јапонија|Владата на Меиџи Јапонија]] ги забранила тетоважите во 19 век, забрана која постоела 70 години пред да биде укината во 1948 година.<ref>Ito, Masami, "[http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20100608i1.html Whether covered or brazen, tattoos make a statement]", ''[[Japan Times]]'', 8 June 2010, p. 3</ref> Од 6 јуни 2012 година, сите нови тетоважи се забранети за вработените во градот [[Осака]]. Постојните тетоважи треба да бидат покриени со соодветна облека. Прописите биле додадени во етичките кодекси на Осака, а вработените со тетоважи биле охрабрени да ги отстранат. Ова е направено поради силната поврзаност на тетоважите со јакузата, или јапонскиот организиран криминал, откако официјален претставник на Осака во февруари 2012 година му се заканил на ученик покажувајќи ја неговата тетоважа. [[Американски староседелци|Домородните Американци]] користеле тетоважи за да го претстават своето племе.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cloakanddaggerlondon.co.uk/native-american-tattoos/|title=Native American Tattoos|date=30 September 2020|work=Cloak and Dagger Tattoo London|language=en-US|accessdate=26 April 2022}}</ref> [[Податотека:Tattoo_Collection_of_the_Laboratoire_de_sciences_judiciaires_of_Montreal,_1925.jpg|мини|Колекција на тетоважи на [[Вилфрид Дером]], 1925 година]] ==== Модерни асоцијации ==== Тетоважите се силно поврзани со [[Девијантно однесување|девијација]], растројства на личноста и криминал.<ref name="Wesley">{{Наведено списание|last=Wesley G. Jennings|last2=Bryanna Hahn Fox|last3=David P. Farrington|date=14 January 2014|title=Inked into Crime? An Examination of the Causal Relationship between Tattoos and Life-Course Offending among Males from the Cambridge Study in Delinquent Development|journal=Journal of Criminal Justice|volume=42|issue=1, January–February 2014|pages=77–84|doi=10.1016/j.jcrimjus.2013.12.006}}</ref><ref name="Adams">{{Наведено списание|last=Adams|first=Joshua|year=2012|title=The Relationship between Tattooing and Deviance in Contemporary Society|journal=Deviance Today|pages=137–145}}</ref> Иако општото прифаќање на тетоважите е во пораст во западното општество, тие сè уште носат тешка стигма кај одредени општествени групи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.huffingtonpost.co.uk/kevin-bailey/society-and-tattoos_b_15788552.html|title=Society And Tattoos|date=4 April 2017|work=HuffPost UK|language=en|accessdate=26 May 2019}}</ref> Тетоважите генерално се сметаат за важен дел од културата на [[Руски криминални тетоважи|руската мафија]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2010/oct/26/russian-criminal-tattoos|title=Russian criminal tattoos: breaking the code|last=Hodgkinson|first=Will|date=26 October 2010|work=The Guardian|language=en|accessdate=21 September 2018}}</ref> [[Податотека:Latin_King_.jpg|лево|мини|Член на бандата [[Latin Kings]] ја покажува својата тетоважа од бандата.]] Тековните културни сфаќања за тетоважите во Европа и Северна Америка се под големо влијание на долгогодишните стереотипи засновани на девијантни општествени групи во 19 и 20 век. Особено во Северна Америка, тетоважите се поврзуваат со стереотипи, [[фолклор]] и расизам.<ref name="google12"/> Дури во 1960-тите и 1970-тите, луѓето ги поврзувале тетоважите со такви општествени отпадници како моторџии и затвореници <ref>''Bodies of Inscription: A Cultural History of the Modern Tattoo Community''. Margo DeMello. Durham, NC: [[Duke University Press]], 2000. vii + 222 pp., photographs, notes, bibliography, index.</ref> Денес, во Соединетите Држави многу затвореници и криминални банди користат карактеристични тетоважи за да укажат на факти за нивното криминално однесување, [[Затворска тетоважа|затворски казни]] и организациска припадност.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.foto8.com/issue01/dprisontattoos/prisontattoos1.html|title=Texas Prison Tattoos|last=Lichtenstein|first=Andrew|work=Foto8|accessdate=8 December 2007}}</ref> [[Тетоважа со капка солза|Тетоважата со капка солза]], на пример, може да биде симбол на извршено убиство, или секоја солза претставува смрт на пријател. Во исто време, припадниците на [[Вооружени сили на САД|американската војска]] имаат подеднакво добро воспоставена и долготрајна [[историја на тетовирање]] за да укажуваат на воени единици, битки, убиства итн., асоцијација што останува широко распространета меѓу постарите Американци. Во Јапонија, тетоважите се поврзани со криминални групи од [[јакуза]], но има и групи кои не се јакуза, како што е здружението за тетоважи на [[Фукуши Масаичи]], кое направило обид да ги зачува кожите на мртвите Јапонци кои имале обемни тетоважи. Тетовирањето е исто така вообичаено во британските вооружени сили. Во зависност од вокацијата, тетоважите се прифатени во голем број професии во Америка. Компаниите во многу области се повеќе се фокусирани на диверзитетот и вклученоста.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://smallbusiness.yahoo.com/advisor/tattoos-no-longer-kiss-death-workplace-163214544.html|title=Tattoos No Longer A Kiss Of Death In The Workplace|last=Hennessey|first=Rachel|date=8 March 2013|publisher=Yahoo! Small Business Advisor|archive-url=https://web.archive.org/web/20130504133148/http://smallbusiness.yahoo.com/advisor/tattoos-no-longer-kiss-death-workplace-163214544.html|archive-date=May 4, 2013|accessdate=15 March 2013}}</ref> Мејнстрим уметничките галерии одржуваат изложби на конвенционални и прилагодени дизајни на тетоважи, како што е ''Beyond Skin'', во [[Музеј на Кројдон|Музејот на Кројдон]].<ref name="croydon">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.museumofcroydon.com/beyondskin|title=Beyond Skin|work=Museum of Croydon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180817125017/http://www.museumofcroydon.com/beyondskin|archive-date=17 August 2018|accessdate=17 August 2018}}</ref> Во Британија, постојат докази за жени со тетоважи, сокриени со нивната облека, во текот на 20 век, и записи за жени тетоважи како Џеси Најт од 1920-тите.<ref name="Mifflin2013">{{Наведена книга|title=Bodies of Subversion: A secret history of women and tattoo|last=Mifflin|first=Margot|date=2013|publisher=Powerhouse Books|isbn=978-1-57687-613-8|edition=3rd|pages=192}}</ref> Студијата за „изложени на ризик“ (како што е дефинирано со отсуство од училиште и отсуство од работа) адолесценти покажала позитивна корелација помеѓу модификацијата на телото и негативните чувства кон телото и ниската самодоверба; сепак, студијата исто така покажала дека силен мотив за модификација на телото е потрагата по „јас и обидите да се постигне владеење и контрола над телото во доба на зголемено отуѓување“.<ref>{{Наведено списание|last=Carroll|first=L.|last2=Anderson|first2=R.|year=2002|title=Body piercing, tattooing, self-esteem, and body investment in adolescent girls|journal=Adolescence|volume=37|issue=147|pages=627–37|pmid=12458698}}</ref> Преваленцијата на жените во индустријата за тетоважи во 21 век, заедно со поголем број жени кои носат тетоважи, се чини дека ги менува негативните перцепции. Во списанието ''Covered in Ink'' од Беверли Јуен Томпсон, таа интервјуира многу тетовирани жени во Вашингтон, Мајами, Орландо, Хјустон, Лонг Бич и Сиетл од 2007 до 2010 година користејќи набљудување на учесниците и длабински интервјуа на 70 жени. Помладите генерации обично повеќе не се вознемируваат од силно тетовирани жени, додека постарата генерација, вклучувајќи ги и учесниците, родителите имаат поголема веројатност да ги гледаат со презир, некои дури одат до крајност да се откажат од своите деца затоа што се тетовираат.<ref>{{Наведена книга|title=Covered in Ink|last=Thompson|first=Beverly Yuen|date=24 July 2015|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-6000-0|doi=10.18574/nyu/9780814760000.001.0001}}</ref> Обично како реагира семејството е показател за нивната врска воопшто. Биле дадени извештаи дека членовите на семејството кои не прифаќале тетоважи сакале да ги исчистат сликите, да ги истурат со света вода или хируршки да ги отстранат. Семејствата кои емоционално ги прифаќале членовите на своето семејство можеле да одржуваат блиски врски по тетовирањето.<ref>{{Наведена книга|title=Covered in Ink: Tattoos, Women and the Politics of the Body|last=Thompson|first=Beverly Yuen|date=2015|publisher=[[New York University Press]]|pages=87–88}}</ref> == Рекламирање и маркетинг == Тетоважите се користат и во маркетинг и рекламирање со компании кои им плаќаат на луѓето да имаат тетовирани логоа на брендови како [[HBO]], [[Ред Бул|Red Bull]] и [[АСОС|ASOS.com]] по нивните тела.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.prdaily.com/Main/Articles/Your_ad_here_Marketers_turn_to_tattoos_14716.aspx#|title='Your ad here?' Marketers turn to tattoos|last=Allen|first=Kevin|date=25 June 2013|work=PR Daily|access-date=18 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20130627202025/http://www.prdaily.com/Main/Articles/Your_ad_here_Marketers_turn_to_tattoos_14716.aspx|archive-date=27 June 2013|publisher=Ragan Communications, Inc.}}</ref> Оваа практика е позната како „skinvertising“ (кожно рекламирање).<ref>{{Наведени вести|url=http://www.details.com/blogs/daily-details/2013/05/the-tattoo-as-corporate-branding-tool.html|title=The Tattoo As Corporate Branding Tool|last=Hines|first=Alice|date=30 May 2013|work=Details|access-date=18 April 2014|publisher=Condé Nast.|archive-date=2015-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923213906/http://www.details.com/blogs/daily-details/2013/05/the-tattoo-as-corporate-branding-tool.html|url-status=dead}}</ref> BT's Smokehouse, ресторан за скара лоциран во Масачусетс, им нудел на клиентите бесплатни доживотни оброци доколку го истетовираа логото на установата на видлив дел од телото. Девет луѓе го направиле.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.telegram.com/article/20130219/NEWS/102199933/0|title=B.T.'s Smokehouse logo tattoo earns patrons free meals for life|last=Boynton|first=Donna|date=19 February 2013|work=Telegram.com|access-date=18 April 2014|publisher=[[Worcester Telegram]] & Gazette Corp.}}</ref> == Здравствени ризици == [[Податотека:Tattoo_keloid.JPG|лево|мини|Формирање [[келоид]]и на местото на тетоважата]] Болката при тетовирањето може да варира од непријатна до измачувачка во зависност од локацијата на тетовирањето на телото. Со употреба на модерни креми за здрвување, болката може да се елиминира или намали. За време на процедурите за тетовирање може да дојде до онесвестување, но не се смета за многу веројатно. Поради тоа што бара пробивање на имунолошката бариера формирана од кожата, тетовирањето носи здравствени ризици, вклучувајќи инфекција и алергиски реакции. Современите тетоважи ги намалуваат здравствените ризици следејќи ги универзалните мерки на претпазливост при работа со предмети за еднократна употреба и стерилизирање на нивната опрема по секоја употреба. Многу јурисдикции бараат уметниците на тетоважи да поминат обука за патогени преку крв, како што е онаа обезбедена преку [[Црвен крст и Црвена полумесечина|Црвениот крст]] и OSHA. Од 2009 година (во САД) нема пријавени случаи на ХИВ зарази од тетоважи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cdc.gov/hiv/resources/factsheets/transmission.htm|title=HIV and Its Transmission|date=July 1999|publisher=CDC|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304131732/http://cdc.gov/hiv/resources/factsheets/transmission.htm|archive-date=4 March 2010}}</ref> Кај аматерското тетовирање, како што е практиката во затворите, постои зголемен ризик од инфекција. Инфекциите кои теоретски може да се пренесат со употреба на нестерилизирана опрема за тетовирање или контаминирано мастило вклучуваат површински инфекции на кожата, габични инфекции, некои форми на [[хепатит]]ис, [[Херпес симплекс вирус|вирус на херпес симплекс]], [[ХИВ]], [[Стафилококи|стафилокок]], [[тетанус]] и [[туберкулоза]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mayoclinic.com/health/tattoos-and-piercings/MC00020|title=Tattoos: Risks and precautions to know first|date=20 March 2012|publisher=MayoClinic.com|accessdate=5 April 2012}}</ref> Мастилата за тетоважи се опишани како „хистолошки извонредно нереактивни“.<ref name="kilmer2"/> Сепак, документирани се медицински случаи на алергиски реакции на мастила за тетоважи, особено одредени бои. Ова понекогаш се должи на присуството на никел во пигментот на мастило, што предизвикува вообичаена алергија на метал. Повремено, кога ќе се пробие [[крвен сад]] за време на процедурата за тетовирање, може да се појави [[модринка]] / [[хематом]]. Во исто време, голем број мастила за тетоважи може да содржат опасни материи, а Европската агенција за хемикалии (ECHA) поднесе предлог за ограничување на намерната употреба или ограничувањето на концентрацијата на приближно 4000 супстанции кои се содржани во мастилата за тетоважи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://echa.europa.eu/-/proposal-to-restrict-hazardous-substances-in-tattoo-inks-and-permanent-make-up|title=Proposal to restrict hazardous substances in tattoo inks and permanent make-up – All news – ECHA|work=echa.europa.eu|language=en-GB|accessdate=26 October 2018}}</ref> Според студијата на [https://euon.echa.europa.eu/ Опсерваторијата за наноматеријали на Европската унија (EUON] ), голем број современи мастила за тетоважи содржат наноматеријали.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://euon.echa.europa.eu/documents/23168237/24095696/070918_euon_nanopigments_literature_study_report_en.pdf/58977ab1-1059-4b41-f003-18ae9d7a157c|title=Literature study on the uses and risks of nanomaterials as pigments in the European Union|work=European Union Observatory for Nanomaterials (EUON)|accessdate=2024-08-26|archive-date=2021-07-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210702005229/https://euon.echa.europa.eu/documents/23168237/24095696/070918_euon_nanopigments_literature_study_report_en.pdf/58977ab1-1059-4b41-f003-18ae9d7a157c|url-status=dead}}</ref> Овие предизвикуваат значителни нанотоксиколошки проблеми. Одредени бои - црвена или слични бои како виолетова, розова и портокалова - имаат тенденција да предизвикуваат повеќе проблеми и оштетувања во споредба со другите бои.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://livsstil.tv2.dk/kropogsundhed/2014-03-26-gode-r%C3%A5d-om-tatoveringer-de-her-farver-skal-du-undg%C3%A5|title=Gode råd om tatoveringer: De her farver skal du undgå|date=26 March 2014}}</ref> Црвеното мастило дури предизвикало толку сериозни оштетувања [[Човечка кожа|на кожата]] и [[Човечко месо|месото]] што била неопходна [[ампутација]] на нога или рака. Ако дел од тетоважата (особено ако е црвена) почне да предизвикува дури и помали проблеми, како што се чешање или уште полошо, грутка, тогаш данските експерти силно предлагаат да се отстранат црвените делови.<ref>Danish TV programme "''Min krop til andres forfærdelse''" or "My body to the dismay of others" aired on DR 3 1. July 9pm CEST. A man who at a younger age had competed with his older brother to obtain the largest tattoos, experienced an infection years later originating in the red portions of the tattoos, resulting in his left leg being amputated piece by piece. Also, a woman with incipient problems at her two formerly red roses was followed as her skin was removed.</ref> Во 2017 година, истражувачите од Европскиот центар за синхротронско зрачење во Франција открија дека некои од хемикалиите во мастилото за тетоважи се акумулираат во [[Лимфен јазол|лимфните јазли]], попречувајќи ја нивната способност да се борат против инфекциите.<ref>{{Наведено списание|last=Schreiver|first=Ines|last2=Hesse|first2=Bernhard|last3=Seim|first3=Christian|last4=Castillo-Michel|first4=Hiram|last5=Villanova|first5=Julie|last6=Laux|first6=Peter|last7=Dreiack|first7=Nadine|last8=Penning|first8=Randolf|last9=Tucoulou|first9=Remi|date=2017-09-12|title=Synchrotron-based ν-XRF mapping and μ-FTIR microscopy enable to look into the fate and effects of tattoo pigments in human skin|url=https://www.nature.com/articles/s41598-017-11721-z|journal=Scientific Reports|language=en|volume=7|issue=1|doi=10.1038/s41598-017-11721-z|issn=2045-2322|pmc=5595966|pmid=28900193}}</ref> Сепак, авторите забележаа дека повеќето тетовирани лица, вклучувајќи ги и анализираните донатори, не страдаат од хронично воспаление.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.the-scientist.com/tattoo-ink-nanoparticles-persist-in-lymph-nodes-30933|title=Tattoo Ink Nanoparticles Persist in Lymph Nodes|last=Akst|first=Jef|date=2017-09-12|work=The Scientist Magazine|language=en|archive-url=https://archive.today/20240229115210/https://www.the-scientist.com/tattoo-ink-nanoparticles-persist-in-lymph-nodes-30933|archive-date=2024-02-29|accessdate=2024-08-17}}</ref> Уметниците за тетоважи често препорачуваат заштита на кожата од сонце за да се спречи бледнеењето на тетоважите и да се зачува интегритетот на кожата за да се олесни идното тетовирање.<ref>{{Наведено списание|date=18 September 2018|title=Re: Cutaneous melanoma attributable to sunbed use: systematic review and meta-analysis|url=https://www.bmj.com/content/345/bmj.e4757/rr/615167|journal=The BMJ|language=en|pages=e4757}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Rosenbaum|first=Brooke E.|last2=Milam|first2=Emily C.|last3=Seo|first3=Lauren|last4=Leger|first4=Marie C.|date=2016|title=Skin Care in the Tattoo Parlor: A Survey of Tattoo Artists in New York City|journal=Dermatology|language=en|volume=232|issue=4|pages=484–489|doi=10.1159/000446345|issn=1018-8665|pmid=27287431|doi-access=free}}</ref> == Отстранување == {{Главно|Отстранување на тетоважа}} Додека тетоважите се сметаат за трајни, понекогаш е можно да се отстранат, целосно или делумно, со ласерски третмани. Вообичаено, пигментите базирани на јаглерод или пигменти на база на железо-оксид, како и некои обоени мастила може да се отстранат поцелосно од мастилата со други бои. Трошоците и болката поврзани со отстранувањето на тетоважите обично се поголеми од трошоците и болката поврзани со нивното нанесување. Други методи освен методите за ласерско отстранување на тетоважи вклучуваат [[дермабразија]], салабразија (чистење на кожата со [[Сол (зачин)|сол]]), техники за намалување, [[криохирургија]] и [[wiktionary:excision|ексцизија]]. Овие постари методи, сепак, се речиси целосно заменети со опции за третман со ласерско отстранување.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.tattoo-bewertung.de/content/aktuelle-laserbehandlung|title=Images of Tattoo removal procedure|language=de|accessdate=12 January 2011}}</ref> == Привремени тетоважи == [[Податотека:Ambigram_tattoo_Love_Eros.jpg|мини|Привремена [[декал]] тетоважа со [[амбиграм]] ''[[Љубов]] / [[Ерос (концепт)|ерос]]'', на зглобовите]] '''Привремена тетоважа''' е непостојана слика на кожата која наликува на постојана тетоважа. Како форма на сликање на телото, привремените тетоважи може да се нацртаат, насликаат или нацртаат со aерограф.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.savedtattoo.com/temporary-vs-permanent-tattoos/|title=Temporary Vs. Permanent Tattoos: Which One Should You Get? - Saved Tattoo|date=2 March 2021|language=en-US|accessdate=26 April 2022}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://emotionified.com/how-to-remove-temporary-tattoos|title=How to remove temporary tattoos|date=15 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20220815134614/https://emotionified.com/how-to-remove-temporary-tattoos/|archive-date=15 August 2022|accessdate=22 July 2021}}</ref> === Видови === ==== Привремени декал тетоважи ==== Привремените [[декал]] тетоважи се користат за украсување на кој било дел од телото. Тие може да траат еден ден или повеќе од една недела.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.fda.gov/Cosmetics/ProductsIngredients/Products/ucm108569.htm|title=Temporary Tattoos, Henna/Mehndi, and "Black Henna"|work=FDA|accessdate=3 August 2015}}</ref> ==== Привремени тетоважи со воздушна четка (aерограф) ==== Иако станале попопуларни и обично бараат поголема инвестиција, привремените тетоважи со воздушна четка имаат помала веројатност да постигнат изглед на трајна тетоважа и може да не траат толку долго како привремените тетоважи со притискање. Уметник прска тетоважи со воздушна четка користејќи матрица со козметички мастила на база на алкохол. Како и тетоважите со налепници, привремените тетоважи со воздушни четки исто така лесно се отстрануваат со алкохол за триење или бебешко масло. ==== Привремени тетоважи со хена ==== [[Податотека:Lower_leg_Tattoo.jpg|десно|мини|Се применува привремена тетоважа со [[хена]]]] Друга алтернатива за тетоважа се тетоважите базирани на [[хена]], кои генерално не содржат адитиви. Хена е супстанца од растително потекло која се насликува на кожата, обојувајќи ја во црвено-портокалова-кафена боја. Поради полу-постојаната природа на хена, им недостасуваат реални бои типични за привремените тетоважи налепници. Поради процесот на аплицирање кој одзема многу време, тоа е релативно лоша опција за децата. Дерматолошките публикации известуваат дека алергиските реакции на природната хена се многу ретки и производот генерално се смета за безбеден за нанесување на кожата. Сепак, може да се појават сериозни проблеми од употребата на хена со одредени адитиви. FDA и медицинските списанија известуваат дека привремените тетоважи со црна хена се особено опасни. === Безбедност === ==== Безбедност на привремените декал тетоважи ==== Привремените декал тетоважи, кога легално се продаваат во Соединетите држави, нивните адитиви во боја биле одобрени од американската Администрација за храна и лекови (FDA) како козметика - ФДА утврдила дека овие бои се безбедни за „директен дермален контакт“. Додека FDA добила некои извештаи за мала иритација на кожата, вклучувајќи црвенило и оток, од овој тип на привремена тетоважа, агенцијата открила дека овие симптоми се „специфични за човекот“ и не се доволно значајни за да ги поддржат предупредувањата за јавноста. Меѓутоа, неодобрените пигменти, кои понекогаш ги користат неамериканските производители, може да предизвикаат алергиски реакции кај секого. ==== Безбедност на тетоважата со воздушна четка ==== Видовите на бои за воздушните четки кои се произведени за изработка, создавање уметност или украсување облека никогаш не треба да се користат за тетовирање. Овие бои можат да бидат алергени или токсични. ==== Безбедност на тетоважите со хена ==== [[Податотека:Dermititis_black_henna.JPG|мини|[[Дерматит]]ис поради привремена тетоважа (делфин) направена со [[Хена|црна Хена]]]] Управата за храна и лекови на САД (FDA) редовно издава предупредувања до потрошувачите за избегнување на какви било привремени тетоважи означени како црна хена или претходно измешана хена бидејќи тие може да содржат потенцијално штетни состојки како [[сребро нитрат]], кармин, [[пирогалол]], дисперзирана портокалова боја и [[хром]]. Црната хена ја добива својата боја од парафенилендиамин (PPD), текстилна боја одобрена од FDA за човечка употреба само за боење на косата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.foxnews.com/health/2013/03/26/fda-warns-consumers-about-dangers-temporary-tattoos/|title=FDA warns consumers about dangers of temporary tattoos|date=26 March 2013|work=Fox News|accessdate=3 August 2015}}</ref> Во Канада, употребата на PPD на кожата, вклучително и боја за коса, е забранета. Истражувањата ги поврзале овие и други состојки со низа здравствени проблеми, вклучувајќи алергиски реакции, хронични воспалителни реакции и доцни алергиски реакции на сродните бои за облека и фризерски бои. Тие можат да ги предизвикаат овие реакции долго по апликацијата. Ниту црната, ниту претходно измешаната хена не се одобрени за козметичка употреба од страна на FDA. == Религиозни погледи == [[File:A_bride_body_art_Hindu_culture_religion_rites_rituals_sights.jpg|алт=feet decorated with temporary tattoos|десно|192x192пкс|Лево/горе: Стапала на [[Hindu|хинду]] невеста украсени со привремени тетоважи; Десно/Долно: [[Христијански]] пар со исти тетоважи со крст.]] [[File:Jesus_is_So_Cool.jpg|алт=Arms with matching cross symbol tattoos|десно|192x192пкс]] [[Стар Египет|Древните Египќани]] користеле тетоважи за да покажат посветеност кон божество, а се верувало дека тетоважите пренесуваат божествена заштита. Во [[Хиндуизам|хиндуизмот]], будизмот и неопаганизмот, тетоважите се прифатени.<ref name="ferguson">{{Наведена мрежна страница|url=http://websterjournal.com/2018/10/31/opinions-on-tattoos-differ-by-religion/|title=Opinions on tattoos differ by religion|last=Ferguson|first=Matthew|date=31 October 2018|work=Webster Journal|accessdate=13 April 2019}}</ref> Југоисточна Азија има традиција на заштитни тетоважи различно познати како ''сак јант'' или [[јантра тетоважи]] кои вклучуваат будистички слики, молитви и/или симболи. Сликите на Буда или други религиозни личности предизвикале контроверзии во некои будистички земји кога се применети во тетоважи од Западњаци кои не ги следат традиционалните обичаи во однос на почитување на прикажување на слики на Буди или божества. [[Јудаизам|Јудаизмот]] генерално забранува тетоважи меѓу неговите приврзаници врз основа на заповедите во [[Левит 19]]. Евреите имаат тенденција да веруваат дека овој заповед се однесува само на Евреите, а не и на неизраелците. Сепак, сè поголем број млади Евреи се тетовираат заради мода или израз на нивната вера.<ref name="torgovnivk">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2008/07/17/fashion/17SKIN.html|title=For Some Jews, It Only Sounds Like 'Taboo'|last=Torgovnick|first=Kate|date=17 July 2008|work=[[New York Times]]|access-date=17 August 2018}}</ref> Тетоважите се сметаат за [[харам]] за многу [[Сунизам|сунитски муслимани]], врз основа на пресуди од научници и пасуси во сунитскиот хадис. [[Шиизам|Шиитскиот ислам]] не забранува тетовирање,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://hellogiggles.com/beauty/are-tattoos-haram/|title=My Muslim Culture Says Tattoos Are Haram-But Are They?|last=Velasco|first=Pia|date=23 March 2021|work=[[HelloGiggles]]|language=en|accessdate=26 April 2022}}</ref><ref name="muslimversity.com">{{Наведена мрежна страница|url=https://muslimversity.com/are-tattoos-haram/|title=Are Tattoos Haram? - A Complete Guide|date=30 March 2020|work=Muslimversity|language=en-us|accessdate=26 April 2022}}</ref> и многу шиитски муслимани (Либанци, Ирачани, Јеменци, Иранци) имаат тетоважи, конкретно со религиозни теми.<ref name="muslimversity.com" /> == Во популарната култура == * [[Inked (списание)|''Inked'' (списание)]] * Видете [[Листа на ТВ емисии за тетоважи]] == Поврзано == ==== Стилови ==== {{refbegin|30em}} * [[Црно-сива]] - Стил на тетовирање кој користи само црно мастило во различни нијанси * [[Борнео традиционално тетовирање]] * [[Кинеска тетоважа со калиграфија|Кинески тетоважи со калиграфија]] * [[Христијанско тетовирање во Босна и Херцеговина]] * [[Дек (тетоважа)]] - Традиционални курдски тетоважи * [[Ирезуми]] - Неколку форми на традиционално јапонско тетовирање * [[Њускул (тетоважа)]] * [[Олдскул (тетоважа)]] * [[Американска традиционална]] * [[Пе'а]] * [[Затворска тетоважа]] * [[Јантра тетовирање]] * [[Морнарска тетоважа|Морнарски тетоважи]] * [[Скарификација]] * [[Ракав тетоважа]] {{refend}} ==== Локација ==== * [[Одело за тело (тетоважа)]] * [[Тетовирање на гениталии]]те * [[Тетоважа на долниот дел на грб]]от * [[Тетовирање на склери]]те ==== Друго ==== {{refbegin|30em}} * [[Биомеханичка уметност]] - стилот на Х. Р. Гигер * [[Блекаут тетоважа]] * [[Треш полка]] * [[Боди арт]] ** [[Сликање на тело]]то ** [[Мехнди]] (наречено и [[хена]]) * [[Правен статус на тетовирање во европски земји|Правен статус на тетовирање во европските земји]] * [[Правен статус на тетовирање во Соединети Американски Држави|Правен статус на тетовирање во Соединетите Американски Држави]] * [[Список на уметници за тетовирање]] * [[Лаки Дајмонд Рич]] * [[Конвенција за тетоважи]] * [[Тетовирана дама]] {{refend}} == Наводи == === Цитати === {{наводи}} === Општи извори === {{refbegin|30em}} ; Антрополошки * Buckland, A. W. (1887). "On Tattooing", in ''Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland'', 1887/12, p.&nbsp;318–328 * Caplan, Jane (ed.) (2000): ''Written on the Body: the Tattoo in European and American History'', [[Princeton University Press]] * DeMello, Margo (2000) ''Bodies of Inscription: a Cultural History of the Modern Tattoo Community'', California. Durham NC: Duke University Press * {{cite journal|last=Fisher|first=Jill A.|year=2002|title=Tattooing the Body, Marking Culture|journal=Body & Society|volume=8|issue=4|pages=91–107|citeseerx=10.1.1.602.5897|doi=10.1177/1357034x02008004005|s2cid=145369916}} * Gell, Alfred (1993) ''Wrapping in Images: Tattooing in Polynesia'', Oxford: Clarendon Press * Gilbert, Stephen G. (2001) ''Tattoo History: a Source Book'', New York: Juno Books * Gustafson, Mark (1997) "''Inscripta in fronte'': Penal Tattooing in Late Antiquity", in ''Classical Antiquity'', April 1997, Vol. 16/No. 1, pp.&nbsp;79–105 * Hambly, Wilfrid Dyson (1925) ''The History of Tattooing and Its Significance: With Some Account of Other Forms of Corporal Marking'', London: [[H. F. & G. Witherby]] (reissued: Detroit 1974) * Hesselt van Dinter, Maarten (2005) ''The World of Tattoo; An Illustrated History''. Amsterdam, KIT Publishers * Jones, C. P. (1987) "Stigma: Tattooing and Branding in Graeco–Roman Antiquity", in ''Journal of Roman Studies'', 77/1987, pp.&nbsp;139–155 * Juno, Andrea. ''Modern Primitives''. ''[[Re/Search]]'' #12 (October 1989) {{ISBN|0-9650469-3-1}} * Kächelen, Wolf-Peter (2004): ''Tatau und Tattoo – Eine Epigraphik der Identitätskonstruktion.'' [[Shaker Verlag]], Aachen, {{ISBN|3-8322-2574-9}}. * Kächelen, Wolf-Peter (2020): "Tatau und Tattoo Revisited: Tattoo pandemic: A harbinger of global economic and social collapse." In: [https://www.shaker.de/de/content/catalogue/index.asp?lang=de&ID=8&ISBN=978-3-8322-2574-2 Wolf-Peter Kächelen – Tatau und Tattoo], abstract pp.&nbsp;4–6 * Lombroso, Cesare (1896) "The Savage Origin of Tattooing", in ''Popular Science Monthly'', ''[[Popular Science]]'' Vol. IV., 1896 * [https://web.archive.org/web/20100827000158/http://tattootemple.hk/ Pang, Joey (2008) "Tattoo Art Expressions"] * Raviv, Shaun (2006) "Marked for Life: Jews and Tattoos" (''[[Moment Magazine]]''; June 2006) * [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=GatewayURL&_origin=AUGATEWAY&_method=citationSearch&_piikey=S0003552103000840&_version=1&md5=f6dd58d559c19d58799b93a66225b038 "Comparative study about Ötzi's therapeutic tattoos" (L. Renaut, 2004, French and English abstract)] * Robley, Horatio (1896) ''Moko, or, Maori tattooing''. London: Chapman and Hall * Roth, H. Ling (1901) "Maori tatu and moko". In: ''Journal of the Anthropological Institute'' vol. 31, January–June 1901 * Rubin, Arnold (ed.) (1988) ''Marks of Civilization: Artistic Transformations of the Human Body'', Los Angeles: [[UCLA Museum of Cultural History]] * Sanders, Clinton R. (1989) ''Customizing the Body: the Art and Culture of Tattooing''. Philadelphia: Temple University Press * Sinclair, A. T. (1909) "Tattooing of the North American Indians", in ''[[American Anthropologist]]'' 1909/11, No. 3, p.&nbsp;362–400 * Thompson, Beverly Yuen (2015) ''[https://nyupress.org/books/978-0-8147-8920-9/ Covered in Ink: Tattoos, Women and the Politics of the Body] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180927122609/https://nyupress.org/books/978-0-8147-8920-9/|date=27 September 2018}}'', [[New York University Press]]. {{ISBN|9780814789209}} * Wianecki, Shannon (2011) [https://web.archive.org/web/20110712031242/http://www.mauimagazine.net/Maui-Magazine/July-August-2011/Marked/ "Marked"] ''[[Maui No Ka 'Oi Magazine]]''. ; Популарни и уметнички * Green, Terisa. ''Ink: The Not-Just-Skin-Deep Guide to Getting a Tattoo'' New York: [[New American Library]] {{ISBN|0-451-21514-1}} * Green, Terisa. ''The Tattoo Encyclopedia: A Guide to Choosing Your Tattoo'' New York: New American Library {{ISBN|0-7432-2329-2}} * Kraków, Amy. ''Total Tattoo Book'' New York: [[Warner Books]] {{ISBN|0-446-67001-4}} ; Медицински * {{cite web|url=https://www.cdc.gov/hepatitis/C/cFAQ.htm#cFAQ10|title=CDC's Position on Tattooing and HCV Infection|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|access-date=12 June 2006}} * {{cite web|url=https://www.cdc.gov/niosh/topics/body_art/|title=Body Art (workplace hazards)|publisher=[[National Institute for Occupational Safety and Health]]|access-date=15 September 2008}} * {{cite web|url=https://www.fda.gov/Cosmetics/ProductandIngredientSafety/ProductInformation/ucm108530.htm|title=Tattoos and Permanent Makeup|work=CFSAN/Office of Cosmetics and Colors (2000; updated 2004, 2006)|publisher=[[United States Food and Drug Administration]]|access-date=12 June 2006}} * {{cite journal|last1=Haley|first1=R. W.|last2=Fischer|first2=R. P.|date=March 2000|title=Commercial tattooing as a potential source of hepatitis C infection|journal=Medicine|volume=80|issue=2|pages=134–151|doi=10.1097/00005792-200103000-00006|pmid=11307589|doi-access=free|s2cid=42897920}} * Paola Piccinini, Laura Contor, Ivana Bianchi, Chiara Senaldi, Sazan Pakalin: ''Safety of tattoos and permanent make-up'', [[Joint Research Centre]], 2016, {{ISBN|978-92-79-58783-2}}, [[doi:10.2788/011817]]. {{refend}} == Понатомошно читање == * {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=qkaBAAAAMAAJ&q=tattoo|title=Tribal tattoo designs|last=van Dinter|first=Maarten Hesselt|publisher=Pepin Press|year=2000|isbn=9789054960737|location=Amsterdam|format=Hardcover}} * {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=1YsIzgEACAAJ|title=Painted People – Humanity in 21 Tattoos|last=Lodder|first=Matt|publisher=Harper Collins Publ.|year=2022|isbn=978-0-00-840206-8|location=London|format=Hardcover}} == Надворешни врски == {{Wikiquote-inline}} * {{Викиизвор-ред|Tattooing}} * [http://video.pbs.org/video/2219469018 Tattoos, The Permanent Art], documentary produced by [[Исклучена книга (веб серија)|Off Book]] * [https://web.archive.org/web/20150201142150/https://www.google.com/culturalinstitute/exhibit/history-ink/wQx72HUG?hl=en History, Ink], article produced by Meghan Glass Hughes for The Valentine Richmond History Center [[Категорија:Тетовирање]] [[Категорија:Телесна уметност]] [[Категорија:Измена на телото]] mxumxb8ojuijkwr1cwb7ki1t63cq262 Пал (куче) 0 1356693 5293865 5280859 2024-11-19T12:50:03Z BosaFi 115936 средување 5293865 wikitext text/x-wiki {{Животно|name=Пал|image=Pal as Lassie 1942.JPG|imagesize=240px|caption=Пал во 1942|occupation=Глумец|awards=|othername="Леси"|species=[[Куче]]|breed=шкотски овчар|gender=Мажјак|title=<!-- see article: Title (animal) -->|term=1943–1954|successor=Леси Јуниор|parents=Ред Бруси од Гламис<br/> Брајт Баублод Гламис|children=Леси Јуниор|owner=[[Руд Ведрвеекс]]}} '''Пал''' (4 јуни 1940 г– 18 јуни 1958 година) бил машки изведувач и прв во низата такви кучиња што ја портретирале измислената женка Леси на филм, на радио и на телевизија. Во 1992 година, Сабота Ивнинг Пост рекол дека Пал ја имал „најспектакуларната кучешка кариера во историјата на филмот“.<ref>''[[The Saturday Evening Post]]'', quoted in "Lassie a 'Lass-he'", [[Parade (magazine)|''Parade'' magazine]], October 18, 1992, p. 22.</ref> == МГМ филмови == Големиот пробив на Пал во филмовите дојде во 1943 година за време на снимањето на филмот [[Метро-Голдвин-Мајер|Метро-Голдвин-Мајер,]] ''[[Леси Дојди дома|Леси се враќа дома]]''. Студијата одлучиле да користат шкотски овчар трениран од [[Френк Ин]] во филмот. Било донесена одлука да се искористи огромното поплавување на [[реката Сан Хоакин]] во централна [[Калифорнија]] со цел да се добијат некои спектакуларни снимки за филмот. Пал извел исклучително добро и сцената била завршена во едно снимање. Ведервокс рекол дека режисерот [[Фред М. Вилкокс (режисер)|Фред М. Вилкокс]] бил толку импресиониран од Пал за време на секвенцата што имал „солзи во очите“. Како одговор, продуцентите ја ослободиле женката шкотски овчар и наместо неа го најмиле Пал, повторно снимајќи ги првите шест недели од снимањето, а Пал сега ја портретирал Леси,<ref name="CT1989">{{Наведени вести|title=Lassie comes home: A 7th-generation family asset returns to TV|last=Miller|first=Ron|date=March 21, 1989|work=[[Chicago Tribune]]|pages=Tempo section, pg. 1}}</ref> Други извори велат дека женката шкотски овчар била заменета затоа што почнала прекумерно да опаѓа за време на снимањето на филмот во текот на летото.<ref>"Lassie a 'Lass-he'", [[Parade (magazine)|''Parade'' magazine]], October 18, 1992, p. 22.</ref> == Наследство == Во 2000 година, заштитниот знак Леси бил продаден од осумте преостанати членови на семејството Ветервакс на Класични медиуми (кој во 2012 година, класичниот медиум бил купен од Анимејшан и преименуван во Дримворкс Класикс и на крајот стана сопственост на сегашните сопственици на трговските марки, Јуниверсал Студиос од 2016 година). Во 2004 година, завршил личниот договор на Роберт Ведервокс за снабдување со куче за да ја игра улогата на Леси и ниту една страна не продолжила да преговара. По неколку години самостојни шкотски овчари кои не биле поврзани со линијата, Класик Медијаа склучил договор со Керол Ригинс, која била ко-тренер со Роберт Ведервокс, и нејзиното куче од 9-та генерација Хеј Хеј, кое ја играло улогата на Леси во текот на минатите 13 епизоди од серијата Канада Леси под знамето Ветервакс Тренирани Кучиња. Керол Ригинс денес продолжува како официјален сопственик и тренер на Леси со уште еден „Пал“, 10-та генерација директен потомок на оригиналниот Пал. Пал бил прикажан на предизвикот Грабнување на игра на љубов за време на деветтата сезона на Ру Пол Драг Рејс Сите Ѕвезди од натпреварувачот [[Готмик]]. == Филмографија == === Филм === {| class="wikitable" !година ! Наслов ! Улога ! Белешки |- | 1943 година | ''Леси Дојди дома'' | Леси | Главна улога |- | 1945 година | ''Синот на Леси'' | Дама | Главна улога |- | 1946 година | ''Храброста на Леси'' | Бил | Главна улога |- | 1948 година | ''Hills of Home'' | Леси | Главна улога |- | 1949 година | ''Сонцето изгрева'' | Леси | Главна улога |- | 1950 година | ''Предизвик за Леси'' | Леси | Главна улога |- | 1951 година | ''Шарените ридови'' | Шеп | Главна улога |} === Телевизија === {| class="wikitable" !година ! Наслов ! Улога ! Белешки |- | 1954 година | ''Леси'' : „Наследството“ | Леси | Главна улога |- | 1955 година | ''Леси'' : „Бунар“ | Леси | Главна улога |- |} == Поврзано == * Список на индивидуални кучиња {{Наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Lassie}} * {{Imdb име|id=1306087|name=Pal}} [[Категорија:Статии со микроформати за вид]] [[Категорија:Животни глумци]] st1lv3snra1lndqydjmqqj6uv4eancl Пакистански циклон од 1999 година 0 1356888 5293859 5283753 2024-11-19T12:25:52Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5293859 wikitext text/x-wiki [[Податотека:02A 1999-05-20-10-27.png|мини|02A 1999-05-20-10-27]] '''Пакистанскиот циклон од 1999 година''' (JTWC ознака: '''02A'''; ознака IMD: '''ARB 01''') бил смртоносен [[тропски циклон]] што донел дополнително уништување во регионот погодено од моќна бура речиси една година порано. Предизвикал поплави и свлечишта и уништил многу села. Во катастрофата загинале над 6.000 луѓе, а биле погодени повеќе од 2 милиони луѓе. == Метеоролошка историја == Во [[Арапско Море|Арапското Море]], [[Метеоролошкиот оддел на Индија|Индискиот метеоролошки оддел]] набљудувал област со нарушено време на почетокот на мај за можен развој. Силна конвекција се развила во текот на следните две недели, а до 16 мај, конвекцијата станала константна, а Здружениот центар за предупредување за тајфуни издало предупредување за формирање тропски циклон (TCFA) на 0100Z. Потоа станала тропска бура до 0900Z и била означена како Тропска бура 02A. Се интензивирала додека се движела северозападно и го достигнала статусот на циклон на 17 мај во 0600Z. Коритото со средна географска ширина го ослабна суптропскиот гребен, дозволувајќи му на 02А да се криви во Пакистан. 02А продолжила да се интензивира и до 19 мај го достигнала својот врв од 201 км, веднаш под статусот на категоријата 4 на [[Сафир-Симпсонова скала|скалата Сафир-Симпсон]]. 02А паднал на копно на 20 мај во близина на [[Карачи|Карачи, Пакистан]] со врвен интензитет. Бурата почнала да слабее додека продолжила во внатрешноста на [[Инд|долината на реката Инд]] на 21 мај пред да се распадне следниот ден. == Поврзано == {{Портал|Tropical cyclones}} * [[Сезона на циклони во Северен Индиски Океан 1999 година]] * [[1998 Гуџарат циклон]] * [[Циклонот Тауктае]] [[Категорија:Тропски циклони во Пакистан]] tky1isrwnvqcni1e59nfbv78xsgefmm Википедија:Уредувачки натпревари/Средување (2024)/евиденција 4 1358082 5293870 5290291 2024-11-19T13:52:39Z Инокентиј 47954 /* Учесници */ 5293870 wikitext text/x-wiki На оваа страница се наоѓа подробната евиденција на напишаните статии, заедно со оцените на жирито. == Вклучување во натпреварот == Ако сакате да учествувате во натпреварот, најпрвин создадете страница, така што ќе го внесете вашето корисничко име во полето за внес на текстот и ќе стиснете на копчето. Откако ќе ја направите страницата, додајте се на дното на списокот на учесници. <inputbox> type=create default=Корисничко име preload=Википедија:Уредувачки натпревар/Средување (2024)/евиденција/пример prefix=Википедија:Уредувачки натпревар/Средување (2024)/евиденција/ buttonlabel=Направете своја страница за евиденција </inputbox> При создавање на Вашата страница, додадете ги следниве предлошки: * <nowiki>{{:ВП:УНЗ|}}</nowiki> — по „|“ внесете го Вашето корисничко име * <nowiki>{{:ВП:УНС|}}</nowiki> — по „|“ внесувајте ги статиите кои сте ги направиле за натпреварот, една по друга * <nowiki>{{:ВП:УНК}}</nowiki> — предлошка за крај == Учесници == <!-- Новите учесници одат на дното. Додајте се себеси како {{/Корисничко име}} каде „корисничко име“ е вашето корисничко име со кое сте пријавени на Википедија на македонски јазик --> === Пријавени === {{/Тиверополник}} {{/Carshalton}} [[Категорија:Википедија:Уредувачки натпревари/Средување (2024)|+Евиденција]] mbusvkvy6rj2qkrnrthitstv8msaqto Луча микрокозма 0 1358093 5293935 5288558 2024-11-19T20:47:43Z Bjankuloski06 332 /* Осврт кон делото */ clean up, replaced: дле → дел 5293935 wikitext text/x-wiki '''„Луча микрокозма“''' или '''„Зрак од микрокосмосот“''' — [[Религија|религиозно]]-[[Филозофија|филозофска]] поема на црногорскиот поет [[Петар Петровиќ-Његош|Петар Петровиќ Његош]] од 1845 година. Делото е напишано во пролетта 1845 година, а првото издание се појавило во Белград истата година. На 6 јули 1845 година, Његош му испратил писмо на [[Сима Милутиновиќ Сарајлија]] известувајќи го дека му го испраќа „малото дело Луча микрокозма, составено од мене во текот на првите четири недели на чесниот и големиот пост“.<ref>Петар II Петровић Његош, ''Луча микрокозма''. Рад, Београд, 1990.</ref> ==Осврт кон делото== Поемата е одраз на склоноста на Његош кон рефлексија и на неговиот стремеж кон [[Вселена|вселенските]] простори. Обземен од прашањето за смислата на човековото постоење на овој свет и сакајќи да ја одгатне човековата несреќа, а измачуван од тешкотиите на црногорската стварност, решението на големите мисли кои го измачувале Његош го побарал во „дванаесеттото небо“. Преку борбата меѓу [[Бог]]а и [[Сатана]]та, меѓу умот и хаосот, меѓу творечкото и деструктивното, меѓу единството и безредието, Његош се обидел да ја одгатне човековата тајна, а истовремено и да осветли некои свои владетелски стремежи. Страшната борба завршува со пораз на сатаната, но последиците од тој пораз мора да ги почувствува и [[Адам]] бидејќи стапил во сојуз со сатаната, па за казна е испратен да се мачи на земјата и да копнее по изгубената [[среќа]]. Иако во епот Његош застапува и некои ставови кои се разликуваат од утврдените религиозни догми, сепак делото има религиозно-идеалистичка основа. Како и во другите рефлексивни поетски творби, и овде тој го дели [[Душа|духот]] од [[материја]]та при што господ го претставува духот, т.е. умот и хармонијата, додека сатаната е симбол на материјата, безредието и хаосот. Меѓутоа, надвор од оваа религиозно-[[Мистицизам|мистична]] рамка, во епот се одразуваат и некои делови од црногорската стварност, како и од личната драма на авторот. Така, според В. Павиќевиќ, и во ова дело како основна идеја провејува осудата на предавството и борбата за единство. Оттука, ако од епот се одделат матните апстракции, во него може да се согледа вистинска и убава поезија која говоир за големата поетска дарба на авторот.<ref>Димче Левков, „Петар Петровиќ Његош (1813 — 1851)“, во: Петар Петровиќ Његош, ''Горски венец''. Мисла, Култура и Македонска книга, Скопје, 1988, стр. 146-147.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Дела на Петар Петровиќ - Његош]] [[Категорија:Книги од 1845 година]] [[Категорија:Црногорска поезија]] [[Категорија:Српска поезија]] 1x7v4kyszhqisyu0pp930xqubywf5tx Сок од домати 0 1358493 5293867 5292275 2024-11-19T13:43:38Z BosaFi 115936 /* Наводи */ 5293867 wikitext text/x-wiki {{Хранлива вредност| | name = Сок од домати | kJ = 73 | protein = 0.86 гр. | fat = 0.29 гр. | carbs = 3.53 гр. }} [[Податотека:Tomato_Juice.jpg|мини| Сок од домати во чаша, украсен со парче домат и гранче]] '''Сокот од домати''' е [[сок]] направен од [[Домат|домати]], кој обично се користи како пијалок, обичен или во [[Коктел|коктели]] како што се [[Крвава Мери]], [[Цезар коктел|Крвав Цезар коктел]] или [[Мичелада]]. == Историја == Сокот од домати првпат бил послужен како пијалок во 1917 година од Луис Перин во францускиот хотел Лик Спрингс во јужна Индијана, кога му снемало сок од портокал и му била потребна брза замена. Неговата комбинација од цедени домати, шеќер и неговиот специјален сос добил инстант успех, бидејќи бизнисмените од Чикаго ја рашириле веста за коктелот со сок од домати. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.frenchlick.com/aboutus/history/flsh|title=History|publisher=French Lick Springs Hotel|archive-url=https://web.archive.org/web/20160522124458/http://www.frenchlick.com/aboutus/history/flsh|archive-date=May 22, 2016|accessdate=June 22, 2012}}</ref> == Производство == Многу комерцијални производители на сок од домати исто така додаваат сол. Често се додаваат и други состојки, како кромид во прав, лук во прав и други зачини. Во Соединетите Држави, масовно произведениот сок од домати почнал да се продава во средината на 1920-тите, а неколку години потоа станал популарен пијалок за појадок.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=CecCHiI95dYC&q=breakfast%2C+tomato+juice&pg=PA122|title=Nineteen Twenties|last=Kathleen Morgan Drowne|last2=Patrick Huber|publisher=Bloomsbury Academic|year=2004|isbn=9780313320132|page=122|access-date=November 7, 2020}}</ref> Во Соединетите Американски Држави, повеќето сокови од домати се прават од [[Паста од домати|доматна паста]],<ref>{{Наведени вести|url=http://www.cbc.ca/news/canada/windsor/heinz-deal-to-save-hundreds-of-jobs-at-leamington-plant-1.2552388|title=Heinz deal to save hundreds of jobs at Leamington plant|date=February 26, 2004|access-date=February 27, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305015930/http://www.cbc.ca/news/canada/windsor/heinz-deal-to-save-hundreds-of-jobs-at-leamington-plant-1.2552388|archive-date=March 5, 2016|publisher=CBC News}}</ref> но исто така е дозволено и пресување. Доматите потребно е да бидат зрели и претежно исчистени од семињата. Вкупната содржина на цврсти материи е повеќе од 5,0%, без дозволена дополнителна вода. Дозволени се дополнителни додавања на сол и органски киселини, но не и засладувачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ecfr.gov/current/title-21/chapter-I/subchapter-B/part-156#156.145|title=Federal Register :: 21 CFR § 156.145|accessdate=September 17, 2022}}</ref> Во Канада, сокот од домати е неконцентриран и пастеризиран. Останатите барања се во голема мера слични, освен што дозволените адитиви се средство за засладување, лимонска киселина и сол. Реконституираните сокови генерално треба да бидат јасно означени.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://laws.justice.gc.ca/eng/regulations/C.R.C.,_c._870/page-58.html#h-83|title=Consolidated federal laws of Canada, Food and Drug Regulations C.R.C., c. 870 B.01.006.1(c); B.11.007|last=Branch|first=Legislative Services|work=laws.justice.gc.ca|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20170715055258/http://laws.justice.gc.ca/eng/regulations/C.R.C.,_c._870/page-58.html#h-83|archive-date=July 15, 2017|accessdate=2017-07-18}}</ref> == Употреба == [[Податотека:Tomato_juice.JPG|мини| Сок од домати со други состојки кои се наоѓаат во мешавината Блади Мери]] Во [[Канада]] и [[Мексико]], сокот од домати најчесто се меша со [[пиво]]. Мешавината е позната во Канада како [[Калгари црвени очи]], а во Мексико како Сварено пиво. Сокот од домати е основа за коктелите Крвава Мери и Крвав Цезар и микс за коктелите Кламато. Во [[ОК]], сокот од домати најчесто се комбинира со сос од Вустершир. Во Германија, сокот од домати е основна состојка во мешаниот шот Мексиканер. Изладениот сок од домати порано бил популарен како мезе во рестораните во САД. <ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=December 20, 2017}}</ref> Сокот од домати често се користи и како течност за пакување за конзервирани домати, иако понекогаш се заменува со доматно пире за меѓународна трговија поради тарифните проблеми за зеленчук наспроти сосови. Според списанието ''[[Cook's llustrated]]'', доматите спакувани во сок, за разлика од пирето, имаат тенденција да победат во тестовите за вкус, бидејќи се сметаат за посвеж вкус. <ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=February 18, 2016}}</ref> Сокот од домати се користи за подготовка на [[агар]] со сок од домати, кој се користи за одгледување на различни видови ''[[лактобацили]]''. Сокот од домати е популарен пијалок меѓу патниците во авион. Една мала студија на Јан и Дандо навестува дека ова се должи на зголемената перцепција за вкусот [[Умами|на умами]] додека се под притисок на кабинската средина.<ref>{{Наведено списание|last=Yan|first=Kimberly S.|last2=Dando|first2=Robin|date=March 16, 2015|title=A Crossmodal Role for Audition in Taste Perception|url=https://www.apa.org/pubs/journals/features/xhp-0000044.pdf|journal=Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance|volume=41|issue=3|pages=590–596|doi=10.1037/xhp0000044|pmid=25775175|archive-url=https://web.archive.org/web/20221208090509/https://www.apa.org/pubs/journals/features/xhp-0000044.pdf|archive-date=December 8, 2022|access-date=May 26, 2019}}</ref> Алтернативно објаснување е дека станало и традиција слична на јадењето пуканки во кино. == Поврзано == * [[Исцедување]] * [[Список на сокови]] * == Наводи == {{наводи}} <div class="spoken-wikipedia noprint haudio"><div class="spoken-wikipedia-header"><span class="spoken-wikipedia-listen-to">Слушајте ја оваа статија</span> ( <span class="duration"><span class="min">4</span> минути</span> )</div><div class="spoken-wikipedia-files">[[File:En-Tomato-juice-article.ogg|центар|200x200пкс]]</div><div class="spoken-wikipedia-icon">[[File:Sound-icon.svg|врска=|алт=Spoken Wikipedia icon|45x45пкс|Spoken Wikipedia]]</div><div class="spoken-wikipedia-disclaimer"> [[:Податотека:En-Tomato-juice-article.ogg|Оваа аудио датотека]] е создадена од ревизија на овој напис од 17 април 2024 година<span style="display:none">&nbsp;( <span class="bday dtstart published updated itvstart">2024-04-17</span> )</span> и не ги одразува последователните уредувања.</div><div class="spoken-wikipedia-footer"> ( [[Википедија:Media help|Аудио помош]]&nbsp;· [[Википедија:Spoken articles|Повеќе говорни статии]] )</div></div> [[Категорија:Говорни статии]] [[Категорија:Статии со микроформати hAudio]] [[Категорија:Производи од домати]] 49rgq2nbh979zcedm4biec25ptuvxpz Сонг Џе-рим 0 1358506 5294026 5292732 2024-11-20T07:27:20Z BosaFi 115936 5294026 wikitext text/x-wiki '''Сонг Џе-рим''' (18 февруари 1985 година – 12 ноември 2024 година), познат и како '''Сонг Јае-лим'''<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=November 13, 2024}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/articles/cly0dryld8jo|title=South Korean actor Song Jae Lim dead at 39|last=Ewe|first=Koh|date=November 13, 2024|work=[[BBC News]]|access-date=November 13, 2024}}</ref>, бил јужнокорејски актер и модел<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://tenasia.hankyung.com/archives/2130|title=송재림 My name is...|last=Wee|first=Geun-woo|date=August 31, 2009|work=TenAsia|language=ko|archive-url=https://web.archive.org/web/20180125134526/http://tenasia.hankyung.com/archives/2130|archive-date=January 25, 2018|accessdate=January 7, 2014}}</ref>. Почнувајќи од манекенството, Сонг имал кариера како актер во К-драми<ref name=":0">{{Наведени вести|url=https://www.cnn.com/2024/11/12/asia/south-korea-song-jae-lim-dead-intl-hnk/index.html|title=South Korean actor Song Jae-lim dead at 39|last=Seo|first=Yoonjung|date=November 13, 2024|work=CNN|access-date=November 13, 2024}}</ref>. Тој си го одзел животот на 12 ноември 2024 година. == Кариера == Сонг ја започнал својата кариера како модел на писта за колекциите на Јуун во Сеул. Ј, Херин Хоме и Ха Санг Бег. Се појавил и во списанијата ''Базар Кореја'', ''[[Vogue|Vogue Girl Korea]]'', ''Дејзд Кореја'', ''Најлон Кореја'', ''ЏиКју Кореја,'' ''Арена Омо + Кореја'', ''Есквајр Кореја'' и ''Мари лер Кореја.''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/3160|title=''The Sun and the Moon's'' Song Jae Lim's Model Past|last=Lee|first=Kyung-nam|date=February 2, 2012|work=enewsWorld|archive-url=https://archive.today/20130920185430/http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/3160|archive-date=September 20, 2013|accessdate=September 19, 2013}}</ref> Сонг започнал да глуми во 2009 година со филмот ''Актерки''<ref name=":0"/>. Неговите значајни улоги вклучуваат лојален телохранител во историската драма ''Месечината го прегрнува сонцето'' (2012)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://koreatimes.co.kr/www/news/nation/2014/04/398_154488.html|title=Watch out! They 'steal' scenes, your heart|date=April 1, 2014|work=[[The Korea Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180125134447/http://koreatimes.co.kr/www/news/nation/2014/04/398_154488.html|archive-date=January 25, 2018|accessdate=January 25, 2018}}</ref>, и ладнокрвен атентатор во ''Две недели'' (2013).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.hancinema.net/actor-song-jae-rim-a-pleasure-to-watch-grow-85420.html|title=Actor Song Jae-rim, a pleasure to watch grow|date=August 12, 2015|work=[[HanCinema]]|publisher=Newsen|archive-url=https://web.archive.org/web/20180125074620/https://www.hancinema.net/actor-song-jae-rim-a-pleasure-to-watch-grow-85420.html|archive-date=January 25, 2018|accessdate=January 25, 2018}}</ref> Тој се прославил откако се појавил во четвртата сезона на ''Се венчавме'' со Ким Со-Еун<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201506121705087965747_2|title=Kim So-eun, Song Jae-rim shed tears over last 'We Got Married' episode|date=June 12, 2015|work=[[Kpop Herald]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180125134537/http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201506121705087965747_2|archive-date=January 25, 2018|accessdate=January 25, 2018}}</ref>. Неговата последна улога била во [[Мјузикл|музичката]] драма ''Розата од Версај'', заснована на манга серијата на Ријоко Икеда<ref name=":0" />. == Смрт == На 12 ноември 2024 година, Сонг бил пронајден мртов во неговиот дом во округот Сеонгдонг, Сеул околу 12:30 часот ( КСТ ). Официјален претставник од полициската станица во Сеонгдонг изјавил дека немало докази за валкана игра<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://m.entertain.naver.com/article/009/0005395483|last=Kim|first=So-yeon|date=November 12, 2024|publisher=[[Maeil Kyungje]]|language=ko|script-title=ko:[속보] 배우 송재림, 39세 나이로 사망|trans-title=[Breaking News] Actor Song Jae-rim dies at age 39|accessdate=November 12, 2024}}</ref>. Различни новинарски агенции јавиле дека полицијата на местото на настанот пронашла белешка за самоубиство<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://m.entertain.naver.com/article/408/0000242148|last=Kim|first=Kyung-hee|date=November 12, 2024|publisher=[[iMBC]]|language=ko|script-title=ko:송재림, A4 2장 분량의 유서 남기고... 향년 39세 사망|trans-title=Song Jae-rim leaves a 2-page A4-page suicide note... dies at age 39|accessdate=November 12, 2024}}</ref>. Погребот на Сонг се одржал во погребната сала Јеуидо Сент Марија на 14 ноември.<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=November 12, 2024}}</ref> Семејството сакало мал погреб и не понудило причина за смртта.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://usmd.koreatimes.co.kr/www/art/2024/11/688_386223.html|title=Actor Song Jae-lim found dead at 39|date=November 12, 2024|work=koreatimes|accessdate=November 13, 2024}}</ref> Во времето на неговата смрт, имало пораст на самоубиства меѓу К-поп идолите и ѕвездите на К-драмата, поврзани со менталното здравје и проблемите со стресот во индустриите.<ref name=":0"/> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Починати во 2024 година]] [[Категорија:Родени во 1985 година]] [[Категорија:Статии со извори на корејски (ko)]] [[Категорија:CS1 со писмо на корејски (ko)]] [[Категорија:Статии со текст на корејски]] [[Категорија:Сите статии со непотврдени изјави]] [[Категорија:Корејски глумци]] 9lii4k7tdrxf9gxxjf8ld2feys2tmb1 Ванеса Трамп 0 1358512 5294025 5292748 2024-11-20T07:26:03Z BosaFi 115936 5294025 wikitext text/x-wiki '''Ванеса Кеј Трамп''' (родена '''Перголизи''', подоцна '''Хајдон'''; родена на 18 декември 1977 година) е поранешна сопруга на [[Доналд Трамп Џуниор]]. Тие биле во брак од 2005 до 2018 година. Ванеса Кеј Перголизи<ref>{{Наведени вести|url=https://www.palmbeachpost.com/story/news/2024/07/18/trump-family-who-kai-trump-republican-convention/74453527007/|title=Who is Kai Trump? What we know about Trump's oldest grandchild who lives in Florida|last=Norman|first=Lianna|date=July 18, 2024|work=[[The Palm Beach Post]]|access-date=July 18, 2024|quote=...former model Vanessa Kay Trump, formerly Vanessa Kay Pergolizzi.}}</ref> пораснала во градска куќа на горната источна страна на Менхетен <ref>{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2006/11/19/fashion/19trumps.html|title=A Name He Can Build On|last=Williams|first=Alex|date=November 19, 2006|work=The New York Times}}</ref> и учела во приватното училиште Двајт.<ref name="NYT-Divorce">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nytimes.com/2018/03/22/style/vanessa-trump-divorce.html|title=Unbecoming a Trump: The Vanessa Trump Divorce|last=Rosman|first=Katharine|last2=Bernstein|first2=Jacob|date=March 22, 2018|accessdate=May 4, 2018}}</ref> Чарлс Хејдон, нејзиниот очув, кого некои написи во весниците го нарекуваат нејзин татко,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nytimes.com/2018/03/22/style/vanessa-trump-divorce.html|title=Unbecoming a Trump: The Vanessa Trump Divorce|last=Rosman|first=Katherine|last2=Bernstein|first2=Jacob|date=March 22, 2018|work=[[The New York Times]]|accessdate=January 13, 2021}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nytimes.com/2005/11/13/fashion/weddings/vanessa-haydon-donald-trump-jr.html|title=Vanessa Haydon, Donald Trump Jr.|date=November 13, 2005|work=[[The New York Times]]|accessdate=January 13, 2021}}</ref> бил адвокат. Нејзината мајка Бони Кеј Хејдон ја водела модната агенција Кеј Моделс и има [[Данска|данско]] и шведско потекло.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.avisen.dk/det-vidste-du-ikke-om-trump-her-er-hans-danske-jazz_414849.aspx|title=Vidtse du det? Her er Trumps danske forbindelse|date=March 30, 2016|work=avisen.dk|language=da-DK|archive-url=https://web.archive.org/web/20161230085933/http://www.avisen.dk/det-vidste-du-ikke-om-trump-her-er-hans-danske-jazz_414849.aspx|archive-date=December 30, 2016|accessdate=July 25, 2017}}</ref><ref name="svigerdatter">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dr.dk/nyheder/regionale/sjaelland/trumps-svigerdatter-paa-hemmeligt-besoeg-paa-lille-dansk-oe|title=Trumps svigerdatter på hemmeligt besøg på lille dansk ø. Den familiære forbindelse mellem Danmark og den amerikanske præsident er tættere end hidtil antaget|date=June 2017|work=dr.dk|language=da-DK|archive-url=https://web.archive.org/web/20170617230655/http://www.dr.dk/nyheder/regionale/sjaelland/trumps-svigerdatter-paa-hemmeligt-besoeg-paa-lille-dansk-oe|archive-date=June 17, 2017|accessdate=July 25, 2017}}</ref>Таткото на нејзината мајка бил дански џез-музичар Каи Јунс.<ref name="svigerdatter" /><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.avisen.dk/det-vidste-du-ikke-om-trump-her-er-hans-danske-jazz_414849.aspx|title=Vidtse du det? Her er Trumps danske forbindelse|date=March 30, 2016|work=avisen.dk|language=da-DK|archive-url=https://web.archive.org/web/20161230085933/http://www.avisen.dk/det-vidste-du-ikke-om-trump-her-er-hans-danske-jazz_414849.aspx|archive-date=December 30, 2016|accessdate=July 25, 2017}}</ref> Во текот на 1990-тите, во нејзините тинејџерски и дваесетти години, Ванеса била модел<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.metro.us/entertainment/celebrities/vanessa-haydon-before-trump|title=See Vanessa Haydon before she became a Trump|last=Zielinski|first=Linnea|date=2018-03-16|publisher=Metro}}</ref> и потпишала договор со Вилхелмина Моделс. Како актерка, Ванеса се појавила во сцена на филмот ''[[Љубовта нема правила (филм од 2003)|Љубовта нема правила]]''(2003).<ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=2018-05-04}}</ref> Есента 2003 година, Ванеса и нејзината сестра Вероника отвориле ноќен клуб наречен „Сеса“. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wwd.com/eye/people/models-inc-758988/|title=Models Inc.|date=2003-01-13|publisher=WWD}}</ref> Во 2011 година, Ванеса се појавила во една епизода од ''[[Изборот на Доналд Трамп]]'' (предводена од нејзиниот свекор, [[Доналд Трамп]]). Таа, исто така, се појавила во една епизода од ''Брет Мајклс: Животот како што го знам'' (2010). Од 2010 до 2013 година, Ванеса лансирала сопствена линија на чанти наречена Ла Пошет.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.elitedaily.com/news/politics/donald-trump-jr-s-wife-shows-hes-really-following-fathers-footsteps/2014368|title=Donald Trump Jr.'s Wife Shows He's Really Following In His Father's Footsteps|last=Haltiwanger|first=John|date=2017-07-11|work=Elite Daily}}</ref> == Личен живот == За време на нејзините тинејџерски години, Ванеса се забавувала со локален уличен гангстер Валентин Ривера.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://pagesix.com/2018/05/08/vanessa-trumps-first-love-was-member-of-violent-street-gang/|title=Vanessa Trump's first love was member of violent street gang|last=Coleman|first=Oli|date=2018-05-08|publisher=Page Six}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://people.com/politics/vanessa-trump-love-letters-latin-king-ex-boyfriend-baby-18/|title=Inside Vanessa Trump's Teen Love Letters: She Allegedly Told Latin King Ex-Boyfriend She Wanted a Baby at 18|last=McAfee|first=Tierney|date=2018-05-10|publisher=People}}</ref> Во 1998 година, Ванеса била поврзана со американскиот актер [[Леонардо ди Каприо]].<ref name="DiCaprio">{{Наведени вести|url=https://www.newspapers.com/image/119677598/?terms=%22Vanessa%20Haydon%22&match=1|title=The face that sank a thousand hopes|last=Sutton|first=Candace|date=1998-05-03|access-date=2022-01-11|publisher=The Sydney Morning Herald}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.thelist.com/161249/the-stunning-transformation-of-vanessa-trump/|title=The Stunning Transformation Of Vanessa Trump|last=Dixon|first=Christine Liwag|date=2023-10-11|publisher=The List}}</ref> Од 1998 до 2001 година, Ванеса излегувала со саудискиот принц Калид бин Бандар бин Султан Ал Сауд. Врската завршила по [[Терористички напади од 11 септември 2001 година|нападите на 11 септември]], кога Калид бин Бандар го напуштил САД откако неговиот татко-саудискиот амбасадор Бандар бин Султан Ал Сауд бил осомничен дека има индиректни врски со киднаперите [[Ал-Каеда|на Ал Каеда]]. На 12 ноември 2005 година, Ванеса се омажила за Доналд Трамп Џуниор. Свадбата се одржала во клубот Мар-а-Лаго во Флорида; службата ја водела тетката на Трамп Џуниор, судијката Марјан Трамп Бери. <ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=2008-07-14}}</ref> Трамп Џуниор ја запросил со прстен од 100.000 американски долари што го добил како подарок од златара во замена да ја запроси пред папараците пред златарата во трговскиот центар Шорт Хилс во Њу Џерси.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.politico.com/magazine/story/2017/07/13/donald-trump-junior-russia-215370|title=How Donald Trump Jr. Got Stuck In His Father's Shadow|last=Blair|first=Gwenda|date=July 13, 2017|work=[[Politico]]|accessdate=August 4, 2019}}</ref> Ванеса и Дон Џуниор заедно имаат пет деца: ќерката Каи Медисон (род. мај 2007); синот Доналд Џон III (р. февруари 2009 година); синот Тристан Милош (р. октомври 2011); синот Спенсер Фредерик (р. октомври 2012 година); и ќерката Клои Софија (р. јуни 2014 година). <ref>{{Наведен нестручен часопис|access-date=September 28, 2014}}</ref> Најстарата ќерка Каи го носи името на нејзиниот покоен прадедо Каи Јуанс, познат музичар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.avisen.dk/loekke-om-trump-sejr-det-lykkes-sjaeldent-en-mand-at_414814.aspx|title=Løkke om Trump-sejr: Det lykkes sjældent én mand at rive det hele ned|date=November 9, 2016|publisher=}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.avisen.dk/det-vidste-du-ikke-om-trump-her-er-hans-danske-jazz_414849.aspx|title=Vidtse du det? Her er Trumps danske forbindelse|date=March 30, 2016|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20161230085933/http://www.avisen.dk/det-vidste-du-ikke-om-trump-her-er-hans-danske-jazz_414849.aspx|archive-date=December 30, 2016|accessdate=March 30, 2017}}</ref> На 15 март, 2018 година, било објавено дека Ванеса поднела барање за неоспорен развод во Њујорк; сепак, подоцна било откриено дека разводот бил оспорен.<ref name="NYT-Divorce"/><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nydailynews.com/new-york/donald-trump-jr-s-wife-files-divorce-article-1.3876829|title=Donald Trump Jr.'s wife Vanessa files for divorce|last=Brown|first=Stephen Rex|date=March 15, 2018}}</ref> Во јули 2018 година, тие го решиле прашањето за старателство над децата<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.apnews.com/be31034c4e6a4800b4fe3582ca8587b1|title=Trump Jr, wife resolve child custody amid divorce|last=Neumeister|first=Larry|date=July 26, 2018|work=[[Associated Press]]|accessdate=August 4, 2019}}</ref> и разводот завршил на крајот на 2018 година.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.eonline.com/news/1017355/donald-trump-jr-and-vanessa-trump-finalize-their-divorce|title=Donald Trump Jr. and Vanessa Trump Finalize Their Divorce|last=Vulpo|first=Mike|date=February 22, 2019|work=E! Online|access-date=June 23, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230623123741/https://www.eonline.com/news/1017355/donald-trump-jr-and-vanessa-trump-finalize-their-divorce|archive-date=June 23, 2023}}</ref> == Наводи == [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Родени во 1977 година]] 6u3ti0jvjsuop2uajbvxbvdljmqgr7k Тамара Гориха Зерња 0 1358513 5294027 5292728 2024-11-20T07:27:50Z BosaFi 115936 5294027 wikitext text/x-wiki '''Тамара Анатолиевна Дуда''', [[Псевдоним|алијас]] '''Тамара Гориха Зерња''' (родена на 5 јануари 1976 во [[Киев]])&nbsp;е украинска писателка, преведувачка и волонтерка. Лауреат на Националната награда Тарас Шевченко на Украина во 2022 година. Авторка е на романот „Ќеркичка“ (2019), со кој ја добива наградата Книга на годината на Би-Би-Си.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.chytomo.com/vidomi-laureaty-premii-knyha-roku-bbc/|title=Відомі лауреати премії «Книга року BBC»|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214050905/http://www.chytomo.com/vidomi-laureaty-premii-knyha-roku-bbc/|archive-date=14 лютого 2020|accessdate=13 грудня 2019}}</ref> Тамара Дуда е позната по нејзините волонтерски активности.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://hromadske.radio/podcasts/donbas/nashi-biyci-pobachyly-shcho-vony-mozhut-peremagaty-volonterka|title=Наші бійці побачили, що вони можуть перемагати — волонтерка|archive-url=https://web.archive.org/web/20191213201629/https://hromadske.radio/podcasts/donbas/nashi-biyci-pobachyly-shcho-vony-mozhut-peremagaty-volonterka|archive-date=13 грудня 2019|accessdate=13 грудня 2019}}</ref> == Биографија == Тамара Дуда е родена во Киев. Во 1998 година дипломирала на Институтот за новинарство [[Киевски универзитет|на Универзитетот во Киев]]. Од 2003 до 2005 година студирала на Меѓународниот универзитет во Киев. Над 20 години преведувала текстови на економска тематика од англиски на украински јазик. Од 2014 година Тамара Дуда е волонтер во воениот конфликт во источна Украина, за што е одликувана од градоначалникот на Киев за нејзината волонтерска активност.<ref>https://zn.ua/socium/tonkaya-stena-mezhdu-nami-i-voynoy-_.html {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20191213213157/https://zn.ua/socium/tonkaya-stena-mezhdu-nami-i-voynoy-_.html|date=13 грудня 2019}} Дзеркало тижня: Тонка стіна між нами і війною (12 червня 2015 року)</ref> Таа е мажена и има три деца . „Ќеркичка“ е првиот роман на Тамара Дуда. Издаден е од издавачката куќа „Билка“ на украински и англиски јазик.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.belkabook.com/product/daughter-tamara-duda/|title=“Daughter” Tamara Duda – Видавництво Білка|language=uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20211130094014/https://www.belkabook.com/product/daughter-tamara-duda/|archive-date=30 листопада 2021|accessdate=2021-11-30}}</ref> Во 2021 година романот е издаден и на македонски јазик во превод на Игор Станојоски во издание на издавачката куќа Муза.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://muza.mk/knigi/%D1%9C%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B0/|title=Ќеркичка|work=Издавачка куќа Муза|language=mk-MK|accessdate=2024-11-14}}</ref> Настаните во книгата се случуваат во [[2014|2014 година]] за време на [[Руско-украинска војна|руско-украинската војна]] во источна Украина . == Наводи == [[Категорија:Врски за Wayback од предлошката „Семарх“]] [[Категорија:Родени во 1976 година]] [[Категорија:Родени на 5 јануари]] <references /> [[Категорија:Украински писатели]] mo9g8cdxhso5xmzbq4i4v4mfg9m74w9 Сок од јаболко 0 1358534 5293868 5292414 2024-11-19T13:47:33Z BosaFi 115936 средување 5293868 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Apfelsaft_im_Glas.jpg|мини| Филтриран и нефилтриран сок од јаболко]] [[Податотека:Applejuice_f83e1c36ea.png|мини| Прочистен сок од јаболко, од кој се отстранети пектинот и [[Скроб|скробот]], во пластично шише]] '''Сокот од јаболко''' е [[Сок|овошен сок]] кој се добива со мацерација и пресување на [[јаболко]]. Добиениот исфрлен сок може дополнително да се обработи со ензимско и центрифугално прочистување за да се отстранат [[Скроб|скробот]] и пектинот. Кои ги чуваат фините честички во суспензијата, а потоа [[Пастеризација|да се пастеризираат]] за пакување во стаклени, метални или асептични контејнери од системот за обработка, или дополнително да се третираат со процеси на дехидрација за концентрат. Поради сложената и скапа опрема потребна за екстракција и прочистување на сокот од јаболка во голем волумен, сокот од јаболко вообичаено се произведува комерцијално. Сокот од јаболко е еден од најчестите овошни сокови на глобално ниво, со светско производство предводено од [[Народна Република Кина|Кина]], [[Полска]], САД и [[Германија]]. == Производство == Јаболката што се користи за сок од јаболко обично се собираат помеѓу септември и средината на ноември на северната хемисфера и помеѓу февруари и средината на април на јужната хемисфера. Вообичаена сорта која се користи за сок од јаболко е Мекинтош. Приближно две средни јаболка Мекинтош произведуваат околу 200 милилитри сок. Откако ќе се наберат јаболката, тие се мијат и се транспортираат до објектот за преработка. Јаболката потоа се притискаат и се цедат веднаш за да се избегне расипување. Во зависност од компанијата и крајниот производ, јаболката може да се обработи на различни начини пред да се притисне. Сокот од јаболко потоа се филтрира, при што бројот на преостанати цврсти честички делумно ја дефинира разликата помеѓу бистар сок од јаболко и густ јаболков сок. Во случаи кога сокот од јаболко се третира ензимски, типичната класа на ензими што се користат се пектинази . == Пастеризација == Бидејќи сокот од јаболко е кисел, обично со pH вредност од 3,4, може да се [[Пастеризација|пастеризира]] помалку време или на пониски температури од многу други сокови. == Состав и исхрана == Сокот од јаболко е 88% вода и 11% [[Јаглехидрат|јаглехидрати]] (вклучувајќи 10% шеќери), со незначителна содржина на протеини и масти. Референтна количина од 100 мл незасладен сок од јаболко обезбедува 46 [[Калорија|калории]] и нема значителна содржина на какви било [[Микрохранлива материја|микронутриенти]]. == Складирање == Свеж сок од јаболко бара ладење. Запечатените шишиња со конзервиран сок од јаболко може да се чуваат на темно, ладно место, како што е оставата, чајната кујна или шкафот, за да се одложи деградацијата на производот. Изгледот, текстурата или вкусот на сокот може да се променат со текот на времето. Штом ќе се отвори пакувањето со сокот или ако не е затворено и испорачано без потреба од ладење од производителот, мора повторно да се затвори цврсто и да се чува во фрижидер за да се избегне контаминација од микроорганизми како што се бактериите. Идеалната температура за чување на сок од јаболко е помеѓу 0 и 4 степени целзиусови.  [[Категорија:Говорни статии]] [[Категорија:Статии со микроформати hAudio]] [[Категорија:Овошни сокови]] rpylic11530i4p2k2qjvdr2584shnou Калдера Коатепеке 0 1358549 5294103 5292493 2024-11-20T11:47:15Z BosaFi 115936 5294103 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Планина|name=Калдера Коатепеке|photo=LakeCoatepequeElSalvador (cropped).jpg|photo_alt=Сателитски поглед на калдерата Коатепек|photo_caption=Сателитски поглед на калдерата Коатепек <!-- MAP CODE TBA -->|map=Ел Салвадор <!----------------------- HIGHEST POINT -->|elevation_m=746|elevation_ref=<ref name="smith">{{цитирај веб |title=Глобална програма за вулканизам {{!}} Коатепеке Калдера |url=https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=343041 |веб-страница=[[Институција Смитсонијан]] {{!} } Глобална програма за вулканизам |access-date=13 април 2023 |language=en}}</ref>|coordinates={{coord|13.87|N|89.55|W|тип:mountain_region:SV|display=title,inline}}|coordinates_ref=<!----------------------- ДИМЕНЗИИ -->|length_km=7|width_km=10 <!----------------------- ИМЕНУВАЊЕ -->|native_name={{native name|ppl|Котепек}}|native_name_lang=ppl|translation="at the snake hill" <!-----------------------ГЕОГРАФИЈА-->|country=[[Ел Салвадор]]|state_type=[[Одделенија на Ел Салвадор|Одделение]]|state=[[Одделение Санта Ана|Дедо Ана]]|region_type=[[Општини на Ел Салвадор|Општина]]|region=[[Коатепек, Санта Ана|Коатепек]] <!----------------------- ГЕОЛОГИЈА -->|formed_by=[[вулканска ерупција]]|type=[[Калдера]], [[стратовулкани]]<ref name="smith"/>|geology=[[Риолит]], [[Дацит]], [[Андезит]]/[[Базалтски андезит]]|volcanic_arc=[[Вулкански лак Централна Америка]]|last_eruption=Пред 72.000 и 57.000 години <!----------------------- ПРИЛОЖЕН -->|module={{Инфокутија водена површина | вгради = да | име = '''Езерото Коатепек''' | родено_име = {{ мајчин име|е|езеро Коатепек}} <!-- Слики --> | слика = Езеро Коатепек.JPG <!-- Статистика --> | локација = [[Коатепек, Санта Ана|Коатепек]], [[Одделение Санта Ана|Санта Ана]] | координати = {{координа|13.864702|-89.546800|регион:ZZ_тип:водено тело|приказ=вклучено}} | тип = [[Езеро со вулкански кратер|Езеро Калдера]] | басен_земји = [[Ел Салвадор]] | должина = {{convert|7|km|abbr=on}}<ref name="mtu"/> | ширина = {{convert|10|km|abbr=on}}<ref name="mtu"/> | област = {{конвертирај|10|mi2|abbr=on}} | длабочина = {{конвертирај|115|ft|abbr=on}} | максимална длабочина = {{конвертирање|115|m|abbr=on}} | надморска височина = {{конвертирај|745|m|abbr=on}} | острови = Исла Теопан <!-- Подолу --> | референца = <ref name="мту">{{наведете веб |title=Caldera Coatepeque - Локација/Геолошка поставка |url=http://www.geo.mtu.edu/volcanoes/central_america/el_salvador/coatepeque/location.html |website=www.geo.mtu.edu |access-date=13 април 2023}}</ref> }}}} '''Калдера Коатепек''' кај [[Змија|змискиот]] рид е [[Вулкан|вулканска]] [[калдера]] во [[Ел Салвадор]] во [[Средна Америка|Централна Америка]]. Калдерата е формирана за време на серија [[Риолит|риолитски]] експлозивни ерупции од група [[Стратовулкан|стратовулкани]] помеѓу околу 72.000 и 57.000 пред години. Оттогаш, близу западниот раб на калдерата се формирале [[Базалт|базалтни]] [[конуси од гареж]] и [[Лава|текови на лава]], а се формирале и шест [[Лавина купола|куполи]] од риодацитна лава. Најмладата купола, Серо Пачо, формирана по 8000 година п.н.е. == Езерото Коатепек == '''Езерото Коатепек''' Езеро Коатепек е големо [[кратерско езеро]] во источниот дел на Калдерата Коатепеке. Се наоѓа во општина [[Коатепек, Санта Ана]], [[Ел Салвадор]]. Во близина на рабовите на езерото има [[Топол извор|топли извори]]. На 10 км, тоа е едно од најголемите езера во Ел Салвадор. Во езерото се наоѓа островот [[Теопан]], кој бил место [[Мајанска цивилизација|на Маите]] од одредена важност.<gallery mode="packed"> Податотека:Coatepeque - santa ana by mimamor.png|Коатепек - Санта Ана Податотека:Coatepeque Lake.jpg|едно од природните богатства на Ел Салвадор е езерото Коатепек Податотека:Ilamatepec cloud covered.JPG|Фотографија од вулканот Иламатепек во Ел Салвадор. Абахо, брегот на езеро Коатепек </gallery>Езерото Коатепек е познато и по тоа што ги менувало боите од сина во тиркизна. Според властите на ова е цикличен феномен кој се јавувал од време на време. Промената на бојата се случило во 1998, 2006, 2012, 2016, 2017, 2018 и 2019 година. == Поврзано == * [[Список на вулкани во Ел Салвадор]] == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == [[Категорија:Вулкани во Ел Салвадор]] [[Категорија:Биосферни резервати во Ел Салвадор]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] 3f85xim05xkb7ozfudzwrhljrkx8zjr Заборавените затвореници 0 1358551 5294106 5292498 2024-11-20T11:53:59Z BosaFi 115936 средување 5294106 wikitext text/x-wiki {{Цитат во кутија|„Притисокот на мислењето пред сто години доведе до<br /> [[аболиционизам|еманципација на робовите]]. Сега човекот треба да инсистира на<br /> истата слобода за својот ум како што ја освои за своето тело.“<br /> — Питер Бененсон, „Заборавените затвореници“.<ref name="tfg"/>}}{{Цитат во кутија|„Секое лице кое е физички ограничено (со затвор или<br />) од изразување (во која било форма на зборови или симболи)<br /> мислење кое тој искрено го држи и кое не го застапува<br /> или го одобрува личното насилство.“<br /> — Статијата што го дефинира поимот [[Затвореник на совеста]].<ref name="tfg"/>}}{{Цитат во кутија|„Притисокот на мислењето пред сто години доведе до<br /> [[аболиционизам|еманципација на робовите]]. Сега човекот треба да инсистира на<br /> истата слобода за својот ум како што ја освои за своето тело.“<br /> — Питер Бененсон, „Заборавените затвореници“.<ref name="tfg"/>}} '''Заборавените затвореници''' е [[Статија|напис]] од страна на [[Питер Бененсон|Питер Бенесон]] објавена во [[Обсервер]] на 28 мај 1961 година.<ref name="tfg">Peter Benenson. "[https://www.theguardian.com/uk/1961/may/28/fromthearchive.theguardian The Forgotten Prisoners]" (abridged), ''[[The Observer]]'', 28 May 1961. Retrieved 28 May 2011.</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.amnestyusa.org/about-us/amnesty-50-years/peter-benenson-remembered/the-forgotten-prisoners-by-peter-benenson|title=The Forgotten Prisoners by Peter Benenson|last=Peter Benenson|date=28 May 1961|work=Amnesty USA|archive-url=https://web.archive.org/web/20110529095011/http://www.amnestyusa.org/about-us/amnesty-50-years/peter-benenson-remembered/the-forgotten-prisoners-by-peter-benenson|archive-date=2011-05-29|accessdate=28 May 2011}}</ref> Цитирајќи на членовите 18 и 19 на [[Универзална декларација за човековите права|Универзалната декларација за човекови права]], најавила кампања за „Апел за амнестија, 1961“ и повикала на „заедничка акција“. Написот исто така ја лансирала книгата ''[[Persecution 1961|Прогонство 1961]]'' и нејзините приказни за докторот [[Агостињо Нето]], филозофот [[Константин Ноика]], адвокатот [[Antonio Amat|Антонио Амат]] и [[Ештон Џонс]] и [[Патрик Данкан]].<ref name="tfg" /> Бененсон наводно ја напишал својата статија откако дознал дека двајца португалски студенти од [[Коимбра]] биле затворени во Португалија затоа што кренале здравица за слободата.<ref name="observer50">Tracy McVeigh. "[https://www.theguardian.com/world/2011/may/29/amnesty-international-marks-50th-birthday Amnesty International marks 50 years of fighting for free speech]", ''[[The Observer]]'', 29 May 2011. Retrieved 29 May 2011.</ref> Написот бил препечатен во весниците ширум светот и предизвикал поплава од одговори од читателите, организирајќи групи во неколку земји да ги испитаат кршењата [[Човекови права|на човековите права]].<ref name="guardianfight">Gemma Kappala-Ramsamy. "[https://www.theguardian.com/world/2011/may/29/amnesty-international-anniversary The fight for human rights: Amnesty and the Observer]", ''[[The Guardian]]'', 29 May 2011. Retrieved 29 May 2011.</ref> Додека, во 2015 година, оригиналната приказна се уште требало да се потврди, жалбата го означува почетокот на [[Амнести интернешенал|Амнести Интернешнл]], основана во Лондон истата година по објавувањето<ref>"[https://www.amnesty.org/en/who-we-are/history The History of Amnesty International]", amnesty.org. Retrieved 28 May 2011.</ref> откако Бененсон ангажирал пратеници [[Конзервативна партија (Обединето Кралство)|од конзервативците]], [[либералите]] и [[Лабуристичка партија (Обединето Кралство)|лабуристите]].<ref name="observer50">Tracy McVeigh. "[https://www.theguardian.com/world/2011/may/29/amnesty-international-marks-50th-birthday Amnesty International marks 50 years of fighting for free speech]", ''[[The Observer]]'', 29 May 2011. Retrieved 29 May 2011.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Човечки права]] knw0hch5e7z6maxq05mx5ubnfk8udo3 Лопенска Река 0 1358577 5293919 5292781 2024-11-19T20:01:12Z Ehrlich91 24281 5293919 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Река | name = Лопенска Река | name_other = | etymology = | image = Лопенска Река.jpg | image_caption = Реката во селото [[Полаки]] | map = | map_caption = | pushpin_map = | pushpin_map_caption= | subdivision_type1 = [[Список на држави во светот|Држава]] | subdivision_name1 = {{МКД}} | subdivision_type2 = [[Општини во Македонија|Општина]] | subdivision_name2 = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | subdivision_type3 = [[Список на населени места во Македонија|Села]] | subdivision_name3 = [[Полаки]] <!---------------------- СЛИВ --> | source1_location = [[Осоговски Планини]] | source1_coordinates= <!--{{coord|...}}--> | source1_elevation = | mouth_location = [[Велика Река (Осогово)|Велика Река]] | mouth_coordinates = {{coord|42|2|43|N|22|25|50|E|display=inline,title|type:landmark_region:MK}} | mouth_elevation = | altitude_difference= | progression = [[Велика Река (Осогово)|Велика Река]] → {{ПБрегалница}} | river_system = | basin_size = | basin_landmarks = | basin_population = <!---------------------- ФИЗИЧКИ ОСОБЕНОСТИ --> | length = | width_min = | width_avg = | width_max = | depth_min = | depth_avg = | depth_max = | discharge1_location= | discharge1_min = | discharge1_avg = | discharge1_max = <!---------------------- ПРИНАДЛЕЖНОСТИ --> | tributaries_left = | tributaries_right = | waterbodies = | waterfalls = | bridges = | extra = }} '''Лопенска Река''' — река во [[Македонија]], сместена на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], кај селото [[Полаки]].<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=44}}</ref> == Местоположба == Реката се наоѓа на [[Осоговски Планини|Осогово]], северно од градот [[Кочани]]. == Устие == Реката се влева во [[Велика Река (Осогово)|Велика Река]], која потоа се влива во [[Брегалница]]. == Галерија == <gallery mode="packed" heights="120px"> Податотека:Влив на поток во Лопенска Река.jpg|Влив на поток во реката Податотека:Лопенска Река 2.jpg|Реката во Полаки Податотека:Лопенска Река 3.jpg|Реката во Полаки Податотека:Лопенска Река 4.jpg|Реката во Полаки Податотека:Лопенска Река 5.jpg|Реката во Полаки Податотека:Лопенска Река 6.jpg|Реката во Полаки </gallery> == Поврзано == * [[Полаки]] * [[Осоговски Планини]] * [[Велика Река (Осогово)|Велика Река]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Lopenska River}} [[Категорија:Полаки]] [[Категорија:Реки во Македонија]] qg0ikd6ao2yl3sj4e8ei7q9ih1cgjor Апел на привремената бугарска влада во Македонија 0 1358630 5294044 5293440 2024-11-20T09:05:54Z Jingiby 1525 илустрирање 5294044 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Книга|isbn=|image_caption=Слика од фалсификуваниот документ|image=Kresna-Razlog Uprising Declaration 10 November 1878.jpg|name=„Апел на привремената бугарска влада во Македонија“|country=[[Пирин (село)|Пирин]], [[Отоманско Царство]]|language=Пирински дијалект <small>(дел од [[македонскиот јазик]])</small>|genre=Политички памфлет|release_date=1980-тите<br> [[10 ноември]], [[1878]] <small>(според [[Бугарска пропаганда во Македонија|бугарската пропаганда]])</small>|authors=[[бугарска историографија]]}}'''Апел на привремената бугарска влада во Македонија''' — докуменски фалсификат произведен од претставници во [[Русофилија|русофилската]] [[бугарска историографија]] за време на [[Народна Република Бугарија|комунистичка влада во Бугарија]]. Документот бил создаден од страна на бугарските псевдоисторичари со цел да го претставиле [[Македонско востание|Македонското востание]] со бугарски карактер. [[File:Maritsa-1878-12-19-0004 Crop.jpg|thumb|right|200px|Апелот в броj № 42 на весник Марица од 1878 г., с. 4.]] == Историја == После [[втората светска војна]] главната улога на [[Бугарска историографија|бугарската историографија]] била да го подобри меѓународното гледиште на новосоздадената [[Народна Република Бугарија|комунистичка Бугарија]], бидејќи тие се ориентирале кон [[Фашизам|фашистите]] и [[нацистите]] за време на втората светска војна. За време на владеењето на истакнатиот [[Русофилија|русофилскиот]] [[Ксенофобија|ксенофоб]] [[Тодор Живков]] бугарската историографија била злоупотребена за негирање на [[Македонци|македонскиот национален идентитет]] и [[македонскиот јазик]]. Тоа го извршиле преку негирањето на [[Историја на македонскиот народ|историјата на македонскиот народ]]. Во овој период различни фалсификувани документи во различни периоди од историјата на македонскиот народ биле произведени, меѓу нив најпознатите е фалсификуваниот [[Прв устав на Македонската револуционерна организација|„прв устав“]] на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] што ја именувала организацијата како ''[[Бугарска пропаганда|„Бугарска Македоно-Одринска Револуционерна Организација“]]'' но според поранешни спомени и дела такво име никогаш не било во корист.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.google.mk/books/edition/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D1%8A%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%82/kNsKAQAAMAAJ?hl=mk&gbpv=1&bsq=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&dq=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&printsec=frontcover|title=Известия на държавните архиви|last=T͡Sentralno upravlenie na arkhivite|publisher=Наука и изкуство|year=2004|pages=201}}</ref> Во 1980-тите комунистичката бугарска историографија истакнала дека „откриле“ нов документ во архивите на [[Советски Сојуз|СССР]] од водачите на [[Македонско востание|Македонското востание]] каде што го претставиле движењето со бугарски карактер. Насловот на документот бил „''Апел на привремената бугарска влада во Македонија''“, апелот побарал помош од тогашната новосоздадена [[Кнежевство Бугарија]]. Во еден од делата на [[Историчар|историчарот]] и [[Политичар|политичарот]] [[Владо Поповски]] тој истакнал различни причини зошто апелот бил фалсификат. Во сите документи од востанието ги именувале органите којшто го произведеле и авторите на документот додека бугарскиот апел објавен во 10-ти ноември 1878 година не содржи такви информации. Единствената организација именувана во документот е „''Привремена бугарска управа на Македонија''“ кој според документот била лоцирана во [[Пирин|Пиринските планини]]. Главниот проблем со именувана организација во документот е тоа што никогаш повторно не е спомната во писма, документи, устави и друго за време на востанието. За целиот период на востанието, од [[5 октомври|5-ти октомври]] [[1878]] до [[2 мај|2-ри мај]] [[1879|1879 г.]], се пројавила дека постои само еднаш, и тоа на 10-ти ноември 1878 г.<ref name=":0">{{Наведени вести|url=https://novamakedonija.com.mk/makedonija/politika/%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8-%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8-%D0%BA%D0%B0%D0%BA%D0%BE-%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%81/|title=Фалсификувани документи како бугарски историски аргументи|last=Павловска|first=Јасминка|date=26 ноември 2021|work=[[Нова Македонија]]}}</ref> Датумот на документот исто така нема смисла заради историски причини, во тоа време македонското востание немало раководство бидејќи претходно Софискиот комитет, на чело со митрополитот Мелетиј, на [[30 октомври|30-ти октомври]] [[1878|1878 година]], поради доставите на Калмиков и Пеко Павлович против началникот на Штабот на Македонското востание бил уапсан [[Димитар Поп Георгиев-Беровски]] и во 2-ри ноември бил сместен во затвор кај градот [[Ќустендил]]. Токму во овој период бугарската историографија верува дека се формирало таканаречениот орган „''Привремена бугарска управа на Македонија''“. Документот исто така бил печатен што немало смисла бидејќи во тоа време водачите на востанието немале никаков пристап кон печатници. Документот бил откриен прв пат од историчарката Ана Станкова од [[Пловдив]] во Рускиот државно воено-историски архив со фондот 430, оп1, д.90, л.343. Сомнително е откривањето по тоа што документот за апелот бил единствениот архивиран документ на руските архиви од [[Македонско востание|македонското востание]].<ref name=":0" /> Друга теза за документот е нејзиниот јазик, во единствената верзија на документот што е објавено содржи различни зборови напишани во стил којшто не е присутен во [[Бугарски|бугарскиот јазик]], [[Српски|српскиот јазик]] ниту [[Македонски|македонскиот јазик]]. Како пример наместо [[Босна и Херцеговина]] регионот бил именуван како ''„Босна и Ерцеговина“.'' Во бугарската историографија се користи списанието Марица како доказ дека апелот не бил фалсификат. Но во списанието текстот на апелот не совпаѓа со документот. Во списанието Марица пишува:<ref>''[https://digital.libplovdiv.com/bg/view/62eaa3c2fbe70b6322131055 Весник „Марица“ издаден во 1878 година.]''</ref> {{Quote|text=Извѣстдите че азъ не съмъ нито куче, нито робъ. Робътъ покорно метанисва, кучето ближи рѫката, която го е била, но азъ си отмьстявамъ.|sign=исечок од апелот според списанието „Марица“}} додека во самиот апел во истиот ред наместо за ропство пишува за друго:<ref>''[https://www.strumski.com/books/apel_kon_bugare_i_slavjane.pdf Апел кон Бугаре и Славјане]''</ref> {{Quote|text=Извѣстно е още, че потемъ заниманието на Босна и Ерцеговина отъ Австрийскитѣ войски, вситѣ Турци отъ тия двѣ области и нередовнить турски войски-|sign=исечок од апелот според бугарската историографија}} Во апелот објавен во списанието „Марица“ се спомнува за истакнатиот италијански револуционер [[Џузепе Гарибалди]] додека во апелот објавен од бугарската историографија таков текст не е присутен. На крајот на апелот објавен од историографијата завршува со геслото „[[Слобода или смрт]]“ но напишано како „''Слобода или смьрть''“, таа варијацила никогаш претходно не била документирана и не постои друг документ којшто го пишува геслото така во македонските, бугарските и руските архиви за време на македонското национално движење во [[Отоманското Царство]]. Апелот исто така содржи зборови и зборовни комбинаци којшто никогаш претходно не биле користени во бугарскиот јазик или македонскиот како „''истрѣбѫтъ''“, „''обърнѫле''“, „''настанѫ''“ и „''прѣстанѫла''“. == Наводи == <references /> [[Категорија:Псевдоисторија]] [[Категорија:Бугарска историографија]] [[Категорија:Бугарска пропаганда во Македонија]] 0iwozxz4n56jayrzrhmvhvk3a0608p4 5294057 5294044 2024-11-20T10:13:58Z Jingiby 1525 5294057 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Книга|isbn=|image_caption=Слика од фалсификуваниот документ|image=Kresna-Razlog Uprising Declaration 10 November 1878.jpg|name=„Апел на привремената бугарска влада во Македонија“|country=[[Пирин (село)|Пирин]], [[Отоманско Царство]]|language=Пирински дијалект <small>(дел од [[македонскиот јазик]])</small>|genre=Политички памфлет|release_date=1980-тите<br> [[10 ноември]], [[1878]] <small>(според [[Бугарска пропаганда во Македонија|бугарската пропаганда]])</small>|authors=[[бугарска историографија]]}}'''Апел на привремената бугарска влада во Македонија''' — докуменски фалсификат произведен од претставници во [[Русофилија|русофилската]] [[бугарска историографија]] за време на [[Народна Република Бугарија|комунистичка влада во Бугарија]]. Документот бил создаден од страна на бугарските псевдоисторичари со цел да го претставиле [[Македонско востание|Македонското востание]] со бугарски карактер. [[File:Maritsa-1878-12-19-0004 Crop.jpg|thumb|right|200px|Апелот во броj № 42 на весник Марица од 1878 г., с. 4.]] == Историја == После [[втората светска војна]] главната улога на [[Бугарска историографија|бугарската историографија]] била да го подобри меѓународното гледиште на новосоздадената [[Народна Република Бугарија|комунистичка Бугарија]], бидејќи тие се ориентирале кон [[Фашизам|фашистите]] и [[нацистите]] за време на втората светска војна. За време на владеењето на истакнатиот [[Русофилија|русофилскиот]] [[Ксенофобија|ксенофоб]] [[Тодор Живков]] бугарската историографија била злоупотребена за негирање на [[Македонци|македонскиот национален идентитет]] и [[македонскиот јазик]]. Тоа го извршиле преку негирањето на [[Историја на македонскиот народ|историјата на македонскиот народ]]. Во овој период различни фалсификувани документи во различни периоди од историјата на македонскиот народ биле произведени, меѓу нив најпознатите е фалсификуваниот [[Прв устав на Македонската револуционерна организација|„прв устав“]] на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] што ја именувала организацијата како ''[[Бугарска пропаганда|„Бугарска Македоно-Одринска Револуционерна Организација“]]'' но според поранешни спомени и дела такво име никогаш не било во корист.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.google.mk/books/edition/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D1%8A%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%82/kNsKAQAAMAAJ?hl=mk&gbpv=1&bsq=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&dq=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&printsec=frontcover|title=Известия на държавните архиви|last=T͡Sentralno upravlenie na arkhivite|publisher=Наука и изкуство|year=2004|pages=201}}</ref> Во 1980-тите комунистичката бугарска историографија истакнала дека „откриле“ нов документ во архивите на [[Советски Сојуз|СССР]] од водачите на [[Македонско востание|Македонското востание]] каде што го претставиле движењето со бугарски карактер. Насловот на документот бил „''Апел на привремената бугарска влада во Македонија''“, апелот побарал помош од тогашната новосоздадена [[Кнежевство Бугарија]]. Во еден од делата на [[Историчар|историчарот]] и [[Политичар|политичарот]] [[Владо Поповски]] тој истакнал различни причини зошто апелот бил фалсификат. Во сите документи од востанието ги именувале органите којшто го произведеле и авторите на документот додека бугарскиот апел објавен во 10-ти ноември 1878 година не содржи такви информации. Единствената организација именувана во документот е „''Привремена бугарска управа на Македонија''“ кој според документот била лоцирана во [[Пирин|Пиринските планини]]. Главниот проблем со именувана организација во документот е тоа што никогаш повторно не е спомната во писма, документи, устави и друго за време на востанието. За целиот период на востанието, од [[5 октомври|5-ти октомври]] [[1878]] до [[2 мај|2-ри мај]] [[1879|1879 г.]], се пројавила дека постои само еднаш, и тоа на 10-ти ноември 1878 г.<ref name=":0">{{Наведени вести|url=https://novamakedonija.com.mk/makedonija/politika/%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8-%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8-%D0%BA%D0%B0%D0%BA%D0%BE-%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%81/|title=Фалсификувани документи како бугарски историски аргументи|last=Павловска|first=Јасминка|date=26 ноември 2021|work=[[Нова Македонија]]}}</ref> Датумот на документот исто така нема смисла заради историски причини, во тоа време македонското востание немало раководство бидејќи претходно Софискиот комитет, на чело со митрополитот Мелетиј, на [[30 октомври|30-ти октомври]] [[1878|1878 година]], поради доставите на Калмиков и Пеко Павлович против началникот на Штабот на Македонското востание бил уапсан [[Димитар Поп Георгиев-Беровски]] и во 2-ри ноември бил сместен во затвор кај градот [[Ќустендил]]. Токму во овој период бугарската историографија верува дека се формирало таканаречениот орган „''Привремена бугарска управа на Македонија''“. Документот исто така бил печатен што немало смисла бидејќи во тоа време водачите на востанието немале никаков пристап кон печатници. Документот бил откриен прв пат од историчарката Ана Станкова од [[Пловдив]] во Рускиот државно воено-историски архив со фондот 430, оп1, д.90, л.343. Сомнително е откривањето по тоа што документот за апелот бил единствениот архивиран документ на руските архиви од [[Македонско востание|македонското востание]].<ref name=":0" /> Друга теза за документот е нејзиниот јазик, во единствената верзија на документот што е објавено содржи различни зборови напишани во стил којшто не е присутен во [[Бугарски|бугарскиот јазик]], [[Српски|српскиот јазик]] ниту [[Македонски|македонскиот јазик]]. Како пример наместо [[Босна и Херцеговина]] регионот бил именуван како ''„Босна и Ерцеговина“.'' Во бугарската историографија се користи списанието Марица како доказ дека апелот не бил фалсификат. Но во списанието текстот на апелот не совпаѓа со документот. Во списанието Марица пишува:<ref>''[https://digital.libplovdiv.com/bg/view/62eaa3c2fbe70b6322131055 Весник „Марица“ издаден во 1878 година.]''</ref> {{Quote|text=Извѣстдите че азъ не съмъ нито куче, нито робъ. Робътъ покорно метанисва, кучето ближи рѫката, която го е била, но азъ си отмьстявамъ.|sign=исечок од апелот според списанието „Марица“}} додека во самиот апел во истиот ред наместо за ропство пишува за друго:<ref>''[https://www.strumski.com/books/apel_kon_bugare_i_slavjane.pdf Апел кон Бугаре и Славјане]''</ref> {{Quote|text=Извѣстно е още, че потемъ заниманието на Босна и Ерцеговина отъ Австрийскитѣ войски, вситѣ Турци отъ тия двѣ области и нередовнить турски войски-|sign=исечок од апелот според бугарската историографија}} Во апелот објавен во списанието „Марица“ се спомнува за истакнатиот италијански револуционер [[Џузепе Гарибалди]] додека во апелот објавен од бугарската историографија таков текст не е присутен. На крајот на апелот објавен од историографијата завршува со геслото „[[Слобода или смрт]]“ но напишано како „''Слобода или смьрть''“, таа варијацила никогаш претходно не била документирана и не постои друг документ којшто го пишува геслото така во македонските, бугарските и руските архиви за време на македонското национално движење во [[Отоманското Царство]]. Апелот исто така содржи зборови и зборовни комбинаци којшто никогаш претходно не биле користени во бугарскиот јазик или македонскиот како „''истрѣбѫтъ''“, „''обърнѫле''“, „''настанѫ''“ и „''прѣстанѫла''“. == Наводи == <references /> [[Категорија:Псевдоисторија]] [[Категорија:Бугарска историографија]] [[Категорија:Бугарска пропаганда во Македонија]] 8x92j8a3i056h410sqmv6af7pewagmn 5294068 5294057 2024-11-20T10:57:01Z Gurther 105215 Дообјаснување 5294068 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Книга|isbn=|image_caption=Слика од фалсификуваниот документ|image=Kresna-Razlog Uprising Declaration 10 November 1878.jpg|name=„Апел на привремената бугарска влада во Македонија“|country=[[Пирин (село)|Пирин]], [[Отоманско Царство]]|language=Пирински дијалект <small>(дел од [[македонскиот јазик]])</small>|genre=Политички памфлет|release_date=1980-тите<br> [[10 ноември]], [[1878]] <small>(според [[Бугарска пропаганда во Македонија|бугарската пропаганда]])</small>|authors=[[бугарска историографија]]}}'''Апел на привремената бугарска влада во Македонија''' — докуменски фалсификат произведен од претставници во [[Русофилија|русофилската]] [[бугарска историографија]] за време на [[Народна Република Бугарија|комунистичка влада во Бугарија]]. Документот бил создаден од страна на бугарските псевдоисторичари со цел да го претставиле [[Македонско востание|Македонското востание]] со бугарски карактер. [[File:Maritsa-1878-12-19-0004 Crop.jpg|thumb|right|200px|Фалсификуваниот апел објавен во весникот „Марица“. Документот објавен од [[Бугарска историографија|псевдоисториската бугарска историографија]] не совпаѓа со апелот во весникот „Марица“. Еден од посилните индикатори дека документот бил фалсификуван со [[Бугарска пропаганда|политичка цел]].]] == Историја == После [[втората светска војна]] главната улога на [[Бугарска историографија|бугарската историографија]] била да го подобри меѓународното гледиште на новосоздадената [[Народна Република Бугарија|комунистичка Бугарија]], бидејќи тие се ориентирале кон [[Фашизам|фашистите]] и [[нацистите]] за време на втората светска војна. За време на владеењето на истакнатиот [[Русофилија|русофилскиот]] [[Ксенофобија|ксенофоб]] [[Тодор Живков]] бугарската историографија била злоупотребена за негирање на [[Македонци|македонскиот национален идентитет]] и [[македонскиот јазик]]. Тоа го извршиле преку негирањето на [[Историја на македонскиот народ|историјата на македонскиот народ]]. Во овој период различни фалсификувани документи во различни периоди од историјата на македонскиот народ биле произведени, меѓу нив најпознатите е фалсификуваниот [[Прв устав на Македонската револуционерна организација|„прв устав“]] на [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]] што ја именувала организацијата како ''[[Бугарска пропаганда|„Бугарска Македоно-Одринска Револуционерна Организација“]]'' но според поранешни спомени и дела такво име никогаш не било во корист.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.google.mk/books/edition/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D1%8A%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%82/kNsKAQAAMAAJ?hl=mk&gbpv=1&bsq=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&dq=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0+%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D0%B0+%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F&printsec=frontcover|title=Известия на държавните архиви|last=T͡Sentralno upravlenie na arkhivite|publisher=Наука и изкуство|year=2004|pages=201}}</ref> Во 1980-тите комунистичката бугарска историографија истакнала дека „откриле“ нов документ во архивите на [[Советски Сојуз|СССР]] од водачите на [[Македонско востание|Македонското востание]] каде што го претставиле движењето со бугарски карактер. Насловот на документот бил „''Апел на привремената бугарска влада во Македонија''“, апелот побарал помош од тогашната новосоздадена [[Кнежевство Бугарија]]. Во еден од делата на [[Историчар|историчарот]] и [[Политичар|политичарот]] [[Владо Поповски]] тој истакнал различни причини зошто апелот бил фалсификат. Во сите документи од востанието ги именувале органите којшто го произведеле и авторите на документот додека бугарскиот апел објавен во 10-ти ноември 1878 година не содржи такви информации. Единствената организација именувана во документот е „''Привремена бугарска управа на Македонија''“ кој според документот била лоцирана во [[Пирин|Пиринските планини]]. Главниот проблем со именувана организација во документот е тоа што никогаш повторно не е спомната во писма, документи, устави и друго за време на востанието. За целиот период на востанието, од [[5 октомври|5-ти октомври]] [[1878]] до [[2 мај|2-ри мај]] [[1879|1879 г.]], се пројавила дека постои само еднаш, и тоа на 10-ти ноември 1878 г.<ref name=":0">{{Наведени вести|url=https://novamakedonija.com.mk/makedonija/politika/%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8-%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8-%D0%BA%D0%B0%D0%BA%D0%BE-%D0%B1%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%81/|title=Фалсификувани документи како бугарски историски аргументи|last=Павловска|first=Јасминка|date=26 ноември 2021|work=[[Нова Македонија]]}}</ref> Датумот на документот исто така нема смисла заради историски причини, во тоа време македонското востание немало раководство бидејќи претходно Софискиот комитет, на чело со митрополитот Мелетиј, на [[30 октомври|30-ти октомври]] [[1878|1878 година]], поради доставите на Калмиков и Пеко Павлович против началникот на Штабот на Македонското востание бил уапсан [[Димитар Поп Георгиев-Беровски]] и во 2-ри ноември бил сместен во затвор кај градот [[Ќустендил]]. Токму во овој период бугарската историографија верува дека се формирало таканаречениот орган „''Привремена бугарска управа на Македонија''“. Документот исто така бил печатен што немало смисла бидејќи во тоа време водачите на востанието немале никаков пристап кон печатници. Документот бил откриен прв пат од историчарката Ана Станкова од [[Пловдив]] во Рускиот државно воено-историски архив со фондот 430, оп1, д.90, л.343. Сомнително е откривањето по тоа што документот за апелот бил единствениот архивиран документ на руските архиви од [[Македонско востание|македонското востание]].<ref name=":0" /> Друга теза за документот е нејзиниот јазик, во единствената верзија на документот што е објавено содржи различни зборови напишани во стил којшто не е присутен во [[Бугарски|бугарскиот јазик]], [[Српски|српскиот јазик]] ниту [[Македонски|македонскиот јазик]]. Како пример наместо [[Босна и Херцеговина]] регионот бил именуван како ''„Босна и Ерцеговина“.'' Во бугарската историографија се користи списанието Марица како доказ дека апелот не бил фалсификат. Но во списанието текстот на апелот не совпаѓа со документот. Во списанието Марица пишува:<ref>''[https://digital.libplovdiv.com/bg/view/62eaa3c2fbe70b6322131055 Весник „Марица“ издаден во 1878 година.]''</ref> {{Quote|text=Извѣстдите че азъ не съмъ нито куче, нито робъ. Робътъ покорно метанисва, кучето ближи рѫката, която го е била, но азъ си отмьстявамъ.|sign=исечок од апелот според списанието „Марица“}} додека во самиот апел во истиот ред наместо за ропство пишува за друго:<ref>''[https://www.strumski.com/books/apel_kon_bugare_i_slavjane.pdf Апел кон Бугаре и Славјане]''</ref> {{Quote|text=Извѣстно е още, че потемъ заниманието на Босна и Ерцеговина отъ Австрийскитѣ войски, вситѣ Турци отъ тия двѣ области и нередовнить турски войски-|sign=исечок од апелот според бугарската историографија}} Во апелот објавен во списанието „Марица“ се спомнува за истакнатиот италијански револуционер [[Џузепе Гарибалди]] додека во апелот објавен од бугарската историографија таков текст не е присутен. На крајот на апелот објавен од историографијата завршува со геслото „[[Слобода или смрт]]“ но напишано како „''Слобода или смьрть''“, таа варијацила никогаш претходно не била документирана и не постои друг документ којшто го пишува геслото така во македонските, бугарските и руските архиви за време на македонското национално движење во [[Отоманското Царство]]. Апелот исто така содржи зборови и зборовни комбинаци којшто никогаш претходно не биле користени во бугарскиот јазик или македонскиот како „''истрѣбѫтъ''“, „''обърнѫле''“, „''настанѫ''“ и „''прѣстанѫла''“. == Наводи == <references /> [[Категорија:Псевдоисторија]] [[Категорија:Бугарска историографија]] [[Категорија:Бугарска пропаганда во Македонија]] rmnaghkxr8pmip4cvdlrhe9ctx339m1 Господинот претседател 0 1358637 5293951 5293644 2024-11-19T21:19:43Z ГП 23995 /* Втор дел: 24, 25, 26 и 27 април (12-27 глава) */ дополнување 5293951 wikitext text/x-wiki '''„Господинот претседател“''' ([[Шпански јазик|шпански]]: ''El señor presidente'') — [[Роман|роман]] на гватемалскиот писател [[Мигел Анхел Астуријас Росалес]] од 1946 година. ==Содржина== ===Прв дел: 22, 23 и 24 април (1-11 глава)=== Кај божјата порта, во близината на главниот плоштад, се собираат просјаците. Еден од нив е малоумен и секогаш реагира кога некој ќе му подвикне: „Мајко!“. Додека спие, еден [[Полковник|полковник]] го задева и просјакот неочекувано го убива. Утредента, [[Полиција|полицијата]] ги апси сите просјаци, кои ја кажуваат вистината за [[Убиство|убиството]], но полицијата ги присилува да кажат дека полковникот Паралес Сонриенте го убиле [[Генерал|генералот]] Каналес и [[Адвокат|адвокатот]] Карвахал. Во меѓувреме, убиецот бега надвор од градот и заспива на едно буниште, каде го напаѓа јато мршојадци. Тој успева да побегне, но притоа ја крши ногата, а двајца случајни минувачи, еден дрвар и Мигел Ангелоликиот, му помагаат и го враќаат во градот. Ангелоликиот оди кај претседателот, кој му дава задача да го спаси генералот Каналес кого утредента треба да го уапси војската како божемен убиец на полковникот Сонриенте. Вечерта, кај портата стражарат агентите на тајната полиција при што еден од нив, Лусио Васкес, го убива малоумниот просјак кој во меѓувреме се враќа таму. Ангелоликиот, пак, го убедува генералот Каналес да побегне.<ref>Migel Anhel Asturijas, ''Gospodin predsednik''. Laguna, Beograd, 2023, стр. 31-103. </ref> ===Втор дел: 24, 25, 26 и 27 април (12-27 глава)=== Ноќта, според договорот, Ангелоликиот и Лусио Васкес (кој случајно се запознава со Ангелоликиот) ја грабаат Камила, ќерката на генералот. За време на акцијата, полицајците влегуваат во куќата на генералот и ја ограбуваат, а генералот го користи метежот и успева да побегне. Утредента, војската доаѓа да го уапси генералот и дури тогаш го открива неговото бегство. Притоа, војниците ја апсат Федина Родас, млада жена која случајно влегува во куќата на генералот, а потоа го апсат и адвокатот Карвахал. Федина ја мачат во затворот, а таа ја кажува вистината по што ги апсат и нејзиниот сопруг, како и Лусио Васкес. За време на измачувањето, во затворот умира бебето на Федина. Ангелоликиот и Камила одат кај нејзините стриковци (браќата на нејзиниот татко), но тие одбиваат да ја примат кај себе. Воениот судија поднесува тужба против Федина, нејзиниот сопруг, Васкес и Ангелоликиот, но претседателот му наредува да ја поништи тужбата. Во меѓувреме, за време на испитувањето, сопругот на Федина раскажува за убиството на просјакот, а Ваксес признава дека го извршил делото по наредба на претседателот. Очајна поради немилосрдниот однос на стриковците, Камила се разболува, а судијата ја продава Федина во една јавна куќа. Таму, проститутките го откриваат нејзиното мртво бебе кое таа цело време го држи во прегратката. Исцрпена од полициското измачување и од смртта на бебето, Федина е тешко болна и повикува свештеник за да се исповеда, а Ангелоликиот е вознемирен од нејзината тешка состојба. Тој оди во јавната куќа, каде дознава за судбината на Федина, а потоа го предупредува [[Мајор|мајорот]] Фарфан дека животот му е во опасност. Во меѓувреме, придружува од еден [[Американски староседелци|Индијанец]], генералот Каналес пристига во едно село во близина на границата, каде му помгаат три сестри, а потоа, со помош на еден шверцер, тајно ја преминува границата.<ref>Migel Anhel Asturijas, ''Gospodin predsednik''. Laguna, Beograd, 2023, стр. 107-197.</ref> ===Трет дел: Седмици, месеци, години... (28-41 глава и епилог)=== Адвокатот Карвахал набрзина е осуден на [[Смртна казна|смртна казна]]. Дознавајќи за тоа, неговата очајна сопруга веднаш заминува во резиденцијата на претседателот за да го моли за милост, но стражарите не ја пуштаат да се сретне со него. Додека лежи на претсмртната постела, Камила и Ангелоликиот се венчаваат.<ref>Migel Anhel Asturijas, ''Gospodin predsednik''. Laguna, Beograd, 2023, стр. 241-273.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Дела на Мигел Анхел Астуријас]] [[Категорија:Книги од 1946 година]] [[Категорија:Книги на шпански јазик]] cjn83dnixkt8vkni7rbxvq3ave9xeag Детска Евровизија 2025 0 1358663 5294095 5293674 2024-11-20T11:33:27Z Kwintesencjax 102724 Kwintesencjax ја премести страницата [[Детска Евровизија 2025 година]] на [[Детска Евровизија 2025]]: correct title of the article 5293674 wikitext text/x-wiki {{Infobox Eurovision|name=Детскта Евровизија 2025|venue=Непознато|director=|exsupervisor=|entries=3 (ноември 2024)|debut=|return=|vote=Секоја држава/жири доделува по 12, 10, 8–1 бода за нивните 10 најдобри песни.|final=Непознато|image=Junior Eurovision generic logo 2023.svg|date=Непознато}}'''Детскиот избор за песна на Евровизија 2025 година''' треба да биде 23-то издание на [[Детска Евровизија|Детскиот избор за песна на Евровизија]], организиран од [[Европски радиодифузен сојуз|Европската радиодифузна унија]] (ЕБУ). Натпреварот се очекува да се одржи во [[Грузија]], по победата на земјата на 2024 година со песната „To My Mom“ од Андрија Путкарадзе. Грузискиот радиодифузен сервис Грузискиот јавен радиодифузер (ГПБ) веднаш по финалето во 2024 година објави дека натпреварот во 2025 година ќе се одржи во Грузија, <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.facebook.com/1stchannel.1tv.ge/posts/pfbid0dW1oMM9uewj7xUWPSziagNMvcDe34cEY79VUam1KAehLeQErteLtue9hoZ7TgH7l?locale=ka_GE|title=საქართველო საბავშვო ევროვიზია 2025-ის მასპინძელი ქვეყანა იქნება|date=2024-11-16|work=[[First Channel (Georgian TV channel)|First Channel]]|publisher=[[Facebook]]|language=ka|trans-title=Georgia is the host country of Junior Eurovision 2025|accessdate=2024-11-17}}</ref> но ЕБУ подоцна негираше дека официјално ја избрал Грузија за организатор, наведувајќи дека „тие ќе работат со сите нивни членовите, вклучувајќи го и победничкиот радиодифузер ГПВ, во текот на следните неколку недели, да го идентификуваат и потоа да го објават радиодифузерот домаќин за следната година“. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/11/georgia-wins-22nd-junior-eurovision-song-contest-and-sets-new-competition-record|title=Georgia wins 22nd Junior Eurovision Song Contest and sets new competition record|date=2024-11-16|work=[[European Broadcasting Union]]|language=en|accessdate=2024-11-17|quote=Unlike in the Eurovision Song Contest, JESC winners do not automatically have to host the following year’s event. We will be working with all our Members, including the winning broadcaster GPB, over the next few weeks to identify and then announce the host broadcaster for next year.}}</ref> Доколку се потврди, ова ќе биде втор пат Грузија да биде домаќин на Детската Евровизија, а првиот ќе биде во 2017 . == Локација == За разлика од [[Евровизија|Изборот за песна на Евровизија]], победникот на Детската Евровизија од претходната година не добива автоматски право да биде домаќин на следното издание. Сепак, од 2011 (со исклучок на 2012, 2015, 2018 и 2024) стана вообичаено победниците да бидат домаќин идната година, а од 2019, државата-победник има право на прво одбивање да биде домаќин на следниот натпревар. Во 2024, францускиот радиодифузер {{Јаз|fr|[[France Télévisions]]}} му беше дадено ова право, но на крајот се откажа од него. <ref name="spain">{{Наведена мрежна страница|url=https://junioreurovision.tv/story/spain-will-host-junior-eurovision-2024|title=Spain will host Junior Eurovision 2024|date=2024-02-14|work=Junioreurovision.tv|publisher=[[European Broadcasting Union]]|accessdate=2024-11-16}}</ref> На 16 ноември 2024 година, по победата на натпреварот во 2024 година, директорот на Грузискиот јавен радиодифузер (ГПБ), {{Меѓујазична врска|Tinatin Berdzenishvili|ka|თინათინ ბერძენიშვილი}}, изјави дека радиодифузерот ќе започне разговори со ЕБУ за домаќин на натпреварот во 2025 година, иако таа не потврди дали земјата ќе биде домаќин. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://1tv.ge/news/tinatin-berdzenishvili-vulocav-saqartvelos-sabavshvo-evroviziaze-gamarjvebas-andriam-mteli-qveyana-asakhela-mzad-vart-evrovizias-saqartvelom-umaspindzlos/|title=თინათინ ბერძენიშვილი - ვულოცავ საქართველოს საბავშვო ევროვიზიაზე გამარჯვებას, ანდრიამ მთელი ქვეყანა ასახელა, მზად ვართ, ევროვიზიას საქართველომ უმასპინძლოს|work=1TV|language=ka-GE|trans-title=Tinatin Berdzenishvili - I congratulate Georgia on winning the Junior Eurovision Song Contest, Andria named the whole country, we are ready for Georgia to host the Eurovision Song Contest|accessdate=2024-11-17}}</ref> <ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.escplus.es/eurovision-junior/2024/georgia-acogera-eurovision-junior-2025/|title=Georgia acogerá Eurovisión Junior 2025|last=Mateos|first=Guillem|last2=Sanz|first2=Patricia|date=2024-11-16|work=ESCplus España|language=es|trans-title=Georgia to host Junior Eurovision 2025|accessdate=2024-11-16}}</ref> == Привремена листа на земји-учеснички == Правото на учество на Детскиот избор за песна на Евровизија го имаат сите активни членки на ЕБУ, членка која е способна да го прима натпреварот преку својата мрежа и да го емитува во живо низ целата земја. ЕБУ издава покани за учество во натпреварот до сите активни членови. До Ноември 2024, радиофузери од следните држави ја потврдија намерата да учествуваат во 2025 година. {| class="wikitable" |+Привремена листа од земји-ученсички !Држава !Изведувач !Песна !Јазик !Автор (и) |- |{{JESC|Грузија}} | | | | |- |{{JESC|Македонија}} | | | | |- |{{JESC|Холандија}} | | | | |} === Останати земји === ==== ЕБУ членки ==== *  {{JESC|Белгија}}{{Цп}} На 22 мај 2024, уредничката на детскиот канал на Белгискиот радиофузер [[ВРТ]], Анемие Глуцика, изјави дека Белгија нема да учествува во 2024 поради финансиски причини, но не ја исклучуваат можноста за учество во 2025 година. Белгија последен пат учествуваше во [[Детстка евровизија 2012|2012]]. * {{JESC|Велс}}{{Цп}}На 16 ноември 2024, претсавничатка од [[Детстка евровизија 2018|2018]] година, Манв, се изјасни дека Велс има потреба од учество во детсткиот избор. До сега, Велшкиот радиофузер ги нема истакнато своите планови за учество во 2025. Велс последен пат се натпреваруваше во [[Детска Евровизија 2019|2019]]. * {{JESC|Литванија}}{{Цп}}На 22 ноември 2023, шефот на Литванскиот радиофузер, Андриус Коренка, изјави дека се размислува за учество во 2025 година. Литванија последен пат учествуваше во [[Детстка евровизија 2011|2011]]. *  {{JESC|Норвешка}}{{Цп}}На 7 јануари 2024, Норвешкиот радиофузер НРК се изјасни дека се размислува за враќање во натпреварот во 2025 година, организирајќи национален избор за селектирање на својот претставтник доколку би учествувале. Норвешка послден пат се натпреваруваше во 2005. *  {{JESC|Хрватска}}{{Цп}}На 8 ноември 2024, шефот на Евровизиската делигација, Томислав Штенгл, потврди дека хрватсткиот радиофузер размислува за учество во 2025 година. За прв пат од 2014, [[Хрватска радио-телевизија|ХРТ]] го емитуваше 22-то издание од натпреварот. Хрватска последен пат учествуваше во [[Детстка евровизија 2014|2014]]. == Поврзанo == * [[Избор за песна на Евровизија 2025 година]] == Референци == {{Наводи}} tedfx25wpo6sqreczy0ked8fj4w6bnk 5294098 5294095 2024-11-20T11:39:50Z Kwintesencjax 102724 5294098 wikitext text/x-wiki {{Infobox Eurovision|name=Детски избор за песна на Евровизија 2025|venue=Непознато|director=|exsupervisor=|entries=3|debut=|return=|vote=Секоја држава/жири доделува по 12, 10, 8–1 бода за нивните 10 најдобри песни.|final=Непознато|image=|date=Непознато}}'''Детскиот избор за песна Евровизија 2024''' ќе 23-тото издание на [[Детска Евровизија]]. == Локација == Натпреварот се очекува да се одржи во [[Грузија]], по победата на земјата на 2024 година со песната „To My Mom“ од Андрија Путкарадзе. Грузискиот радиодифузен сервис Грузискиот јавен радиодифузер (ГПБ) веднаш по финалето во 2024 година објави дека натпреварот во 2025 година ќе се одржи во Грузија, <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.facebook.com/1stchannel.1tv.ge/posts/pfbid0dW1oMM9uewj7xUWPSziagNMvcDe34cEY79VUam1KAehLeQErteLtue9hoZ7TgH7l?locale=ka_GE|title=საქართველო საბავშვო ევროვიზია 2025-ის მასპინძელი ქვეყანა იქნება|date=2024-11-16|work=[[First Channel (Georgian TV channel)|First Channel]]|publisher=[[Facebook]]|language=ka|trans-title=Georgia is the host country of Junior Eurovision 2025|accessdate=2024-11-17}}</ref> но ЕБУ подоцна негираше дека официјално ја избрал Грузија за организатор, наведувајќи дека „тие ќе работат со сите нивни членовите, вклучувајќи го и победничкиот радиодифузер ГПВ, во текот на следните неколку недели, да го идентификуваат и потоа да го објават радиодифузерот домаќин за следната година“. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/11/georgia-wins-22nd-junior-eurovision-song-contest-and-sets-new-competition-record|title=Georgia wins 22nd Junior Eurovision Song Contest and sets new competition record|date=2024-11-16|work=[[European Broadcasting Union]]|language=en|accessdate=2024-11-17|quote=Unlike in the Eurovision Song Contest, JESC winners do not automatically have to host the following year’s event. We will be working with all our Members, including the winning broadcaster GPB, over the next few weeks to identify and then announce the host broadcaster for next year.}}</ref> Доколку се потврди, ова ќе биде втор пат Грузија да биде домаќин на Детската Евровизија, а првиот ќе биде во 2017 . == Учесници == {| class="wikitable" !Земја !Изведувач !Песна |- |{{JESC|Грузија}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://1tv.ge/news/tinatin-berdzenishvili-vulocav-saqartvelos-sabavshvo-evroviziaze-gamarjvebas-andriam-mteli-qveyana-asakhela-mzad-vart-evrovizias-saqartvelom-umaspindzlos/|title=თინათინ ბერძენიშვილი - ვულოცავ საქართველოს საბავშვო ევროვიზიაზე გამარჯვებას, ანდრიამ მთელი ქვეყანა ასახელა, მზად ვართ, ევროვიზიას საქართველომ უმასპინძლოს|work=1TV|language=ka-GE|accessdate=2024-11-20}}</ref> | | |- |{{JESC|Македонија}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/sites/default/files/%D0%93%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%88%D0%BD%D0%B0%20%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%20%D0%B7%D0%B0%20%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%82%D0%B0%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%88%D0%A0%D0%9F%20%D0%9C%D0%A0%D0%A2%20%D0%B7%D0%B0%202025%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0.pdf|title=ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА НА ЈРП МАКЕДОНСКА РАДИО ТЕЛЕВИЗИЈА ЗА 2025 ГОДИНА|work=[[Македонско радио 1]]|accessdate=2024-11-20}}</ref> | | |- |{{JESC|Холандија}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.zapp.nl/programmas/junior-eurovisie-songfestival/nieuws/29455-schrijf-je-in-voor-het-junior-songfestival-2025|title=SCHRIJF JE IN VOOR HET JUNIOR SONGFESTIVAL 2025|work=Zapp|accessdate=2024-11-20}}</ref> | | |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Детска Евровизија]] 3n5vx0d85yfvkcevg1fzag9db05gc6m 5294100 5294098 2024-11-20T11:43:06Z Kwintesencjax 102724 5294100 wikitext text/x-wiki {{Infobox Eurovision|name=Детски избор за песна на Евровизија 2025|venue=Непознато|director=|exsupervisor=|entries=3|debut=|return=|vote=Секоја држава/жири доделува по 12, 10, 8–1 бода за нивните 10 најдобри песни.|final=Непознато|image=|date=Непознато|edition=23-то}}'''Детскиот избор за песна Евровизија 2024''' ќе 23-тото издание на [[Детска Евровизија]]. == Локација == Натпреварот се очекува да се одржи во [[Грузија]], по победата на земјата на 2024 година со песната „To My Mom“ од Андрија Путкарадзе. Грузискиот радиодифузен сервис Грузискиот јавен радиодифузер (ГПБ) веднаш по финалето во 2024 година објави дека натпреварот во 2025 година ќе се одржи во Грузија, <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.facebook.com/1stchannel.1tv.ge/posts/pfbid0dW1oMM9uewj7xUWPSziagNMvcDe34cEY79VUam1KAehLeQErteLtue9hoZ7TgH7l?locale=ka_GE|title=საქართველო საბავშვო ევროვიზია 2025-ის მასპინძელი ქვეყანა იქნება|date=2024-11-16|work=[[First Channel (Georgian TV channel)|First Channel]]|publisher=[[Facebook]]|language=ka|trans-title=Georgia is the host country of Junior Eurovision 2025|accessdate=2024-11-17}}</ref> но ЕБУ подоцна негираше дека официјално ја избрал Грузија за организатор, наведувајќи дека „тие ќе работат со сите нивни членовите, вклучувајќи го и победничкиот радиодифузер ГПВ, во текот на следните неколку недели, да го идентификуваат и потоа да го објават радиодифузерот домаќин за следната година“. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ebu.ch/news/2024/11/georgia-wins-22nd-junior-eurovision-song-contest-and-sets-new-competition-record|title=Georgia wins 22nd Junior Eurovision Song Contest and sets new competition record|date=2024-11-16|work=[[European Broadcasting Union]]|language=en|accessdate=2024-11-17|quote=Unlike in the Eurovision Song Contest, JESC winners do not automatically have to host the following year’s event. We will be working with all our Members, including the winning broadcaster GPB, over the next few weeks to identify and then announce the host broadcaster for next year.}}</ref> Доколку се потврди, ова ќе биде втор пат Грузија да биде домаќин на Детската Евровизија, а првиот ќе биде во 2017 . == Учесници == {| class="wikitable" !Земја !Изведувач !Песна |- |{{JESC|Грузија}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://1tv.ge/news/tinatin-berdzenishvili-vulocav-saqartvelos-sabavshvo-evroviziaze-gamarjvebas-andriam-mteli-qveyana-asakhela-mzad-vart-evrovizias-saqartvelom-umaspindzlos/|title=თინათინ ბერძენიშვილი - ვულოცავ საქართველოს საბავშვო ევროვიზიაზე გამარჯვებას, ანდრიამ მთელი ქვეყანა ასახელა, მზად ვართ, ევროვიზიას საქართველომ უმასპინძლოს|work=1TV|language=ka-GE|accessdate=2024-11-20}}</ref> | | |- |{{JESC|Македонија}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://mrt.com.mk/sites/default/files/%D0%93%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%88%D0%BD%D0%B0%20%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%20%D0%B7%D0%B0%20%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%82%D0%B0%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%88%D0%A0%D0%9F%20%D0%9C%D0%A0%D0%A2%20%D0%B7%D0%B0%202025%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0.pdf|title=ГОДИШНА ПРОГРАМА ЗА РАБОТА НА ЈРП МАКЕДОНСКА РАДИО ТЕЛЕВИЗИЈА ЗА 2025 ГОДИНА|work=[[Македонско радио 1]]|accessdate=2024-11-20}}</ref> | | |- |{{JESC|Холандија}}<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.zapp.nl/programmas/junior-eurovisie-songfestival/nieuws/29455-schrijf-je-in-voor-het-junior-songfestival-2025|title=SCHRIJF JE IN VOOR HET JUNIOR SONGFESTIVAL 2025|work=Zapp|accessdate=2024-11-20}}</ref> | | |} == Наводи == {{наводи|2}}{{Детски избор за песна на Евровизија}} [[Категорија:Детска Евровизија]] t0nc10raogebbgbl397205jzn2ntf35 Категорија:Бруталистичка архитектура во Македонија 14 1358675 5293842 2024-11-19T12:07:14Z Тиверополник 1815 Создадена страница со: [[Категорија:Бруталистичка архитектура по земја|Czech Republic]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Европа|Czech Republic]] [[Категорија:Македонска архитектура по период]] 5293842 wikitext text/x-wiki [[Категорија:Бруталистичка архитектура по земја|Czech Republic]] [[Категорија:Бруталистичка архитектура во Европа|Czech Republic]] [[Категорија:Македонска архитектура по период]] 3fzhwk55z8wiiv6tdj4s1aan9yrqj61 Категорија:Бруталистичка архитектура по земја 14 1358676 5293844 2024-11-19T12:08:43Z Тиверополник 1815 Создадена страница со: [[Категорија:Брутализам| Земја]] [[Категорија:Модернистичка архитектура по земја|*]] 5293844 wikitext text/x-wiki [[Категорија:Брутализам| Земја]] [[Категорија:Модернистичка архитектура по земја|*]] 5pj3woct3y1ht8bkawcph9f25col40s Категорија:Модернистичка архитектура по земја 14 1358677 5293845 2024-11-19T12:09:38Z Тиверополник 1815 Создадена страница со: [[Категорија:Модернистичка архитектура| ]] [[Категорија:Архитектура по стил и земја]] 5293845 wikitext text/x-wiki [[Категорија:Модернистичка архитектура| ]] [[Категорија:Архитектура по стил и земја]] npm9t1q6nfe0ib1rhdtsjrrjn7qby7l Категорија:Македонска архитектура по период 14 1358678 5293846 2024-11-19T12:10:58Z Тиверополник 1815 Создадена страница со: [[Категорија:Македонска архитектура | ]] [[Категорија:Архитектура по земја и стил|Македонска архитектура ]] 5293846 wikitext text/x-wiki [[Категорија:Македонска архитектура | ]] [[Категорија:Архитектура по земја и стил|Македонска архитектура ]] frjh3vw489tmowk157k0c9rfqqwrtow Википедија:Уредувачки натпревари/Средување (2024)/евиденција/Тиверополник 4 1358679 5293871 2024-11-19T13:54:34Z Инокентиј 47954 Пренасочување кон [[Википедија:Уредувачки натпревар/Средување (2024)/евиденција/Тиверополник]] 5293871 wikitext text/x-wiki #ПРЕНАСОЧУВАЊЕ [[Википедија:Уредувачки натпревар/Средување (2024)/евиденција/Тиверополник]] cryvzzl3dnmmmjpm2r0bzhvykqyaifh Видовдан (песна) 0 1358680 5293877 2024-11-19T16:19:27Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1255715554|Vidovdan (song)]]“ 5293877 wikitext text/x-wiki {{Infobox song|name=Видовдан|cover=|alt=|type=|artist=[[Гордана Лазаревиќ]]|album=''Видовдан''|released=1989|format=|recorded=|studio=|venue=|genre=[[Српска музика]]|length=3:30|label=|writer=Милутин Поповиќ - Захар|producer=|misc={{Audio sample | type = Choir version, differing slightly from the original version sung by Gordana Lazarević | file = Vidovmid.mid }}}}{{Infobox song|name=Vidovdan|cover=|alt=|type=|artist=[[Gordana Lazarević]]|album=''Vidovdan''|released=1989|format=|recorded=|studio=|venue=|genre=[[Serbian folk]]|length=3:30|label=|writer=Milutin Popović - Zahar|producer=|misc={{Audio sample | type = Choir version, differing slightly from the original version sung by Gordana Lazarević | file = Vidovmid.mid }}}}{{Infobox song|name=Видовдан|cover=|alt=|type=|artist=[[Гордана Лазаревиќ]]|album=''Видовдан''|released=1989|format=|recorded=|studio=|venue=|genre=[[Српска музика]]|length=3:30|label=|writer=Милутин Поповиќ - Захар|producer=|misc={{Audio sample | type = Choir version, differing slightly from the original version sung by Gordana Lazarević | file = Vidovmid.mid }}}}{{Infobox song|name=Vidovdan|cover=|alt=|type=|artist=[[Gordana Lazarević]]|album=''Vidovdan''|released=1989|format=|recorded=|studio=|venue=|genre=[[Serbian folk]]|length=3:30|label=|writer=Milutin Popović - Zahar|producer=|misc={{Audio sample | type = Choir version, differing slightly from the original version sung by Gordana Lazarević | file = Vidovmid.mid }}}}„'''Видовдан'''“ е името на [[Срби|српска]] народна песна напишана од Милутин Поповиќ познат под неговото уметничко име Захар и застапена на албумот „Видовдан“ од 1989 година со вокал [[Gordana Lazarević|Гордана Лазаревиќ]], пејачка од [[Србија]]. [[Видовден|Видовдан]] е еден од најважните верски празници на [[Срби|Србите]], [[Српска православна црква|Српската православна црква]] и [[Србија]], бидејќи е од големо историско значење поради [[Косовска битка|Косовската битка]] која се водела меѓу [[Србија во средниот век|средновековна Србија]] и освојувачите од [[Отоманско Царство|Отоманска империја]] на 28 јуни 1389 година. Содржината на текстот се однесува на самата битка и на [[Косовски Срби|Србите кои живеат на Косово]]. Албумот кој ја содржи песната, исто така е именуван со името, ''Видовдан'', тој е издаден во 1989 година, на 600-годишнината од битката за Косово. == Поврзано == * [[Музика во Србија|српска музика]] == Надворешни врски == * [http://www.sestry.ru/church/content/life/masterskie/singing/fileserb/Vidovdan.mp3 Верзија на Видовдан] * [http://www.sestry.ru/church/content/life/masterskie/singing/sing/disk3 Српски патриотски песни] [[Категорија:Статии со микроформати hAudio]] [[Категорија:Српски песни]] in8jijzayk52g9ktirb9w2q1qt6ypu9 Палата на Михл 0 1358681 5293878 2024-11-19T16:24:58Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1212949705|Pałacyk Michla]]“ 5293878 wikitext text/x-wiki „'''Палата на Михл'''“ (''Михлеровата палата'') е песна на поетот и бунтовник Јозеф Шепањски од 1944 година. Напишана била за време на Варшавското востание, и е една од неговите најпознати песни.<ref name=":32">{{Наведена мрежна страница|url=https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512|title=Bard "Parasola"|last=Redakcja|date=2008-08-01|work=Dziennik Polski|language=pl-PL|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> ̈За време на Варшавското востание од 1944 година, палатата Михлер во Варшава била место на интензивни борби на 4 и 5 август во кои била вклучена и бунтовничката единица „Падобранец“ на баталјонот.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://histmag.org/Palacyk-Michla-Bohaterski-opor-oddzialu-Gryfa-14739|title=Pałacyk Michla: bohaterski opór oddziału "Gryfa"|last=Czechowski|first=Paweł|date=|work=Histmag|language=Polish|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-13}}</ref> Бунтовничкиот поет Јозеф Шчепањски, член на единицата Падобранец,<ref name="Moran2011">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=zbv_wcs1zUcC&pg=PT44|title=A Country In The Moon: Travels In Search Of The Heart Of Poland|last=Michael Moran|date=2 June 2011|publisher=Granta Publications|isbn=978-1-84708-493-4|page=44}}</ref> напишал песна (''Pałacyk Michla'') за тие настани. Песната ја испеал вечерта на 4 август.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34885,4120796.html?disableRedirects=true|title=Od pałacyku Michla na Kercelak|last=Majewski|first=Jerzy S.|date=10 May 2007|work=Gazeta Wyborcza|language=Polish|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-13}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wyborcza.pl/1,75248,14364767,O_czym_naprawde_jest_najpopularniejsza_powstancza.html?disableRedirects=true|title=O czym naprawdę jest najpopularniejsza powstańcza piosenka?|last=Majewski|first=Jerzy S.|date=31 July 2013|work=wyborcza.pl|language=pl|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> Песната, набргу потоа била објавена во бунтовнички весник, брзо стекнала популарност меѓу партизаните, за нив ја извел популарниот пејач Миечислав Фог, а подоцна станала позната во цела Полска.<ref name=":1" /> <ref name=":2">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.warsawuprising.com/songs.htm|title=World War 2: Warsaw Uprising :: Songs|work=www.warsawuprising.com|accessdate=2019-11-15}}</ref> <ref name=":32">{{Наведена мрежна страница|url=https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512|title=Bard "Parasola"|last=Redakcja|date=2008-08-01|work=Dziennik Polski|language=pl-PL|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> Следниот ден Германците ја зазеле зградата, која, оштетена во борбите, набргу потоа била и урната.<ref name=":0" /> Песната е именувана како најпознатата песна на Шчепањски.<ref name=":32" /> Мелодијата на песната се заснова на претходната, предвоена полска песна „Nie damy Popradowej fali“. Автор на таа мелодија е словачкиот композитор Јан Шатњи.<ref name="Rothstein2008">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=nmEpAQAAIAAJ|title=Two Words to the Wise: Reflections on Polish Language, Literature, and Folklore|last=Robert Allen Rothstein|publisher=Slavica Publishers|year=2008|isbn=978-0-89357-361-4|page=15}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.newsweek.pl/rosna-czy-runa/wt6wzrs|title=Rosną czy runą|last=Łobodziński|first=Filip|date=21 August 2005|work=www.newsweek.pl|language=pl|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> <ref name=":32">{{Наведена мрежна страница|url=https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512|title=Bard "Parasola"|last=Redakcja|date=2008-08-01|work=Dziennik Polski|language=pl-PL|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}<cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRedakcja2008">Redakcja (2008-08-01). [https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512 "Bard "Parasola""]. ''Dziennik Polski'' (in Polish)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2019-11-15</span></span>.</cite> [[Category:CS1 Polish-language sources (pl)]]</ref> == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Полски песни]] [[Категорија:Песни]] [[Категорија:Песни во 1944]] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] l6v5wnpntfogdi13iiwck7n5o5zjjqc 5293879 5293878 2024-11-19T16:26:50Z Lili Arsova 86688 5293879 wikitext text/x-wiki „'''Палата на Михл'''“ (''Михлеровата палата'') е песна на поетот и бунтовник [[Јозеф Шепањски]] од 1944 година. Напишана била за време на [[Варшавско востание|Варшавското востание]], и е една од неговите најпознати песни. ̈За време на Варшавското востание од 1944 година, палатата Михлер во Варшава била место на интензивни борби на 4 и 5 август во кои била вклучена и бунтовничката единица „Падобранец“ на баталјонот. Бунтовничкиот поет Јозеф Шчепањски, член на единицата Падобранец,<ref name="Moran2011">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=zbv_wcs1zUcC&pg=PT44|title=A Country In The Moon: Travels In Search Of The Heart Of Poland|last=Michael Moran|date=2 June 2011|publisher=Granta Publications|isbn=978-1-84708-493-4|page=44}}</ref> напишал песна (''Pałacyk Michla'') за тие настани. Песната ја испеал вечерта на 4 август.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,34885,4120796.html?disableRedirects=true|title=Od pałacyku Michla na Kercelak|last=Majewski|first=Jerzy S.|date=10 May 2007|work=Gazeta Wyborcza|language=Polish|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-13}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wyborcza.pl/1,75248,14364767,O_czym_naprawde_jest_najpopularniejsza_powstancza.html?disableRedirects=true|title=O czym naprawdę jest najpopularniejsza powstańcza piosenka?|last=Majewski|first=Jerzy S.|date=31 July 2013|work=wyborcza.pl|language=pl|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> Песната, набргу потоа била објавена во бунтовнички весник, брзо стекнала популарност меѓу партизаните, за нив ја извел популарниот пејач [[Миечислав Фог]], а подоцна станала позната во цела Полска.<ref name=":1" /> <ref name=":2">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.warsawuprising.com/songs.htm|title=World War 2: Warsaw Uprising :: Songs|work=www.warsawuprising.com|accessdate=2019-11-15}}</ref> <ref name=":32">{{Наведена мрежна страница|url=https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512|title=Bard "Parasola"|last=Redakcja|date=2008-08-01|work=Dziennik Polski|language=pl-PL|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> Следниот ден Германците ја зазеле зградата, која, оштетена во борбите, набргу потоа била и урната. Песната е именувана како најпознатата песна на Шчепањски.<ref name=":32" /> Мелодијата на песната се заснова на претходната, предвоена полска песна „Nie damy Popradowej fali“. Автор на таа мелодија е словачкиот композитор [[Јан Шатњи]].<ref name="Rothstein2008">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=nmEpAQAAIAAJ|title=Two Words to the Wise: Reflections on Polish Language, Literature, and Folklore|last=Robert Allen Rothstein|publisher=Slavica Publishers|year=2008|isbn=978-0-89357-361-4|page=15}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.newsweek.pl/rosna-czy-runa/wt6wzrs|title=Rosną czy runą|last=Łobodziński|first=Filip|date=21 August 2005|work=www.newsweek.pl|language=pl|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}</ref> <ref name=":32">{{Наведена мрежна страница|url=https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512|title=Bard "Parasola"|last=Redakcja|date=2008-08-01|work=Dziennik Polski|language=pl-PL|archive-url=|archive-date=|accessdate=2019-11-15}}<cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRedakcja2008">Redakcja (2008-08-01). [https://dziennikpolski24.pl/bard-parasola/ar/2477512 "Bard "Parasola""]. ''Dziennik Polski'' (in Polish)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2019-11-15</span></span>.</cite> [[Category:CS1 Polish-language sources (pl)]]</ref> == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Полски песни]] [[Категорија:Песни]] [[Категорија:Песни во 1944]] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] oe28bzx97hv12fr0auzvshnrapflmns Коморник 0 1358682 5293887 2024-11-19T17:42:14Z Andrew012p 85224 Создадена страница со: [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' ({{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]),... 5293887 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' ({{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите простории, т.е. како високо доверен собар . Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското Сити сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] 1l53um5ejmgywqzjzpjb0jczgvjh9c3 5293889 5293887 2024-11-19T17:43:51Z Andrew012p 85224 5293889 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' ({{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите простории, т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското Сити сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain (office)}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] iw5p31wcvhxoay5lnz73h2zma3h19xf 5293890 5293889 2024-11-19T17:44:24Z Andrew012p 85224 5293890 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' ({{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите простории, т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското Сити сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] 0pcslkabg669y58nr5yvram0caz3ol2 5293897 5293890 2024-11-19T17:49:38Z Andrew012p 85224 5293897 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите простории, т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското Сити сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] av6gb3818uvmeqbz0iw2ccqk6wuhtet 5293912 5293897 2024-11-19T19:44:30Z Andrew012p 85224 5293912 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското Сити сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] p4zi3rtgwcwe50i3it05mgvdctev0kc 5293963 5293912 2024-11-19T22:19:39Z Andrew012p 85224 /* Опис */ 5293963 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското [[Сити (Лондон)|Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] mxejp2727gz627q88mj73m7h9jxl3g7 5293994 5293963 2024-11-19T23:30:43Z Andrew012p 85224 5293994 wikitext text/x-wiki ::''Да не се збуните со „[[Комарник]]“''. [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското [[Сити (Лондон)|Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] ejl1jx1mspd1tj7v2oe62932e5y1cdi 5293999 5293994 2024-11-19T23:36:48Z Andrew012p 85224 5293999 wikitext text/x-wiki :''Да не се збуните со „[[Комарник]]“''. [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското [[Сити (Лондон)|Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] fztc84ovproxs2mtbqu7zhi7l32i6tg 5294000 5293999 2024-11-19T23:42:45Z Andrew012p 85224 5294000 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското [[Сити (Лондон)|Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] mxejp2727gz627q88mj73m7h9jxl3g7 5294001 5294000 2024-11-19T23:43:08Z Andrew012p 85224 5294001 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] {{Разликување|Комарник}}'''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското [[Сити (Лондон)|Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] rhx2rsstl5i7btcxovbm8mmge7uz9t2 5294002 5294001 2024-11-19T23:43:51Z Andrew012p 85224 5294002 wikitext text/x-wiki {{Разликување|Комарник}} [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на лондонското [[Сити (Лондон)|Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] s9glyzugv0w7n59o21opqwt8bco9r5s 5294006 5294002 2024-11-19T23:58:20Z Andrew012p 85224 5294006 wikitext text/x-wiki {{Разликување|Комарник}} [[Податотека:Uniforma-komoří.jpg|мини|316x316пкс|[[Цртеж]] на коморник и [[офицер]] на [[Австроунгарија|австроунгарскиот]] двор.]] '''Коморник''' (од ''комора'' + ''-ник;'' {{Lang-la|cambellanus}} или ''camerarius'') — [[човек]] во служба на [[монарх]], помоќен феудалец или црковен прелат (како што е [[Папа|папата]]), кој се грижи за неговите лични потреби и може слободно да влезе во неговите [[Одаја|одаи]], т.е. како високо доверен собар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/chamberlain|title=Chamberlain {{!}} royal official {{!}} Britannica|work=www.britannica.com|language=en|accessdate=2024-11-19}}</ref> Коморник е висок кралски чиновник што раководи со дворските работи. Историски гледано, коморниците управувале со домашната администрација и управувале со дворската каса, надгледувајќи ги примените и потрошените пари. Улогата честопати се доделувала на високопоставен благородник или духовник, обично некој близок до кралот. Римските императори ја нарекувале оваа положба ''cubicularius''. Во Светата римска црква, коморникот имал значителна власт, вклучително и контрола над финансиите на папското домаќинство. Како знак на нивниот ранг, коморниците носеле клуч. Во [[17 век|XVII век]], овие клучеви често биле посребрени и функционални, но до [[18 век|XVIII век]] тие станале симболични, изработени од богато украсена позлатена бронза. Денес, слични протоколарни улоги сѐ уште постојат во многу земји во рамките на кралските домаќинства. == Опис == Историски гледано, многу установи и влади, како што се [[Манастир|манастирите]], [[Катедрала|катедралите]] и градовите, имале коморник одговорен за управување со финансиите.<ref>[http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm Chamberlain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930004442/http://www.catholic-forum.com/saints/eb001844.htm|date=September 30, 2007}} (from [[Enciklopedija Britannica|Encyclopædia Britannica]] 1911)</ref> Денес, финансискиот директор на [[Сити (Лондон)|Лондонското Сити]] сѐ уште се нарекува коморник. Спротивно на тоа, Њујорк имал коморник што ги надгледувал неговите финансии до почетокот на [[20 век|XX век]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://web.archive.org/web/20071222232926/http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/about_us/voting/Corporation%20leading%20personnel.htm#chamberlain#chamberlain|title=City of London leading personnel|date=2007-12-22|work=web.archive.org|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons category|Chamberlain}}__СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Позиции на моќ]] [[Категорија:Управни занимања]] [[Категорија:Хиерархија]] [[Категорија:Титули]] [[Категорија:Занимања]] ivdu52p0roj4ywuj7rckf8hulrz2fti Разговор:Коморник 1 1358683 5293888 2024-11-19T17:42:29Z Andrew012p 85224 Создадена страница со: {{СЗР}} 5293888 wikitext text/x-wiki {{СЗР}} 111pu1atb524tq4kzd5jua5n9t24clx Империја (песна) 0 1358684 5293909 2024-11-19T19:28:19Z P.Nedelkovski 47736 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:cs:Special:Redirect/revision/22738302|Imperija]]“ 5293909 wikitext text/x-wiki '''Империја''' - песна на [[Влатко Лозаноски|Влатко]] и [[Есма Реџепова|Есма]]. Првично била напишана за [[Евровизија 2013]], каде што таа требало да ја претставува [[Македонија]]. На 8 март, сепак, неколку македонски медиуми објавиле дека песната ќе биде повлечена и заменета со друга песна. Автори на песната се [[Симеон Атанасов]] и [[Борче Нечовски]]. == Наводи == [[Категорија:Песни од 2013]] [[Категорија:Влатко Лозаноски]] [[Категорија:Есма Реџепова]] 8z07adj5r89tjnczzv8w4n6v4w0iszp 5293913 5293909 2024-11-19T19:47:12Z P.Nedelkovski 47736 додадена/изменета предлошка, поправки 5293913 wikitext text/x-wiki {{Italic title}} {{Infobox song | name = Империја | cover = | alt = | type = | artist = [[Влатко Лозаноски]] <br>[[Есма Реџепова]] | album = | EP = | language = [[Македонски јазик|македонски]] | written = 2013 | published = 2013 | released = | format = | recorded = | studio = | venue = | genre = [[македонска музика]] | length = | label = | writer = [[Борче Нечовски]] | composer = [[Симеон Атанасов]], [[Дејан Момировски]] | lyricist = | producer = | prev_title = | prev_year = | title = | next_title = | next_year = }} '''Империја''' — песна на [[Влатко Лозаноски|Влатко]] и [[Есма Реџепова|Есма]]. Првично била напишана за [[Евровизија 2013]], каде што таа требало да ја претставува [[Македонија]].<ref>{{нмс| title=Влатко и Есма утре премиерно ќе ја изведат „Империја” | url=https://a1on.mk/magazin/vlatko-i-esma-utre-premierno-kje-ja-izve/ | work= | publisher=А1 | date=26.02.2013 | accessdate=19 ноември 2024}}</ref> На 8 март, сепак, неколку македонски медиуми објавиле дека песната ќе биде повлечена и заменета со друга песна.<ref>{{нмс| title=Есма повеќе ја сака претходната „Империја“ | url=https://puls24.mk/esma-poveke-ja-saka-prethodnata-imperija/ | work= | publisher=Пулс 24 | date=15.03.2013 | accessdate=19 ноември 2024}}</ref> Автори на песната се [[Симеон Атанасов]], [[Дејан Момировски]] и [[Борче Нечовски]]. == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Песни од 2013]] [[Категорија:Влатко Лозаноски]] [[Категорија:Есма Реџепова]] qko0ehwg0ug8p4psravf3zdgucgh49b Разговор:Империја (песна) 1 1358685 5293914 2024-11-19T19:47:31Z P.Nedelkovski 47736 Создадена страница со: {{СЗР}} {{ВПМ}} 5293914 wikitext text/x-wiki {{СЗР}} {{ВПМ}} gb6mllq152llz1mi7o5acnlbw8trody Тркањска Река 0 1358686 5293920 2024-11-19T20:03:13Z Ehrlich91 24281 нс 5293920 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Река | name = Тркањска Река | name_other = | etymology = | image = Поток низ Тркање.jpg | image_caption = Реката во селото [[Тркање]] | map = | map_caption = | pushpin_map = | pushpin_map_caption= | subdivision_type1 = [[Список на држави во светот|Држава]] | subdivision_name1 = {{МКД}} | subdivision_type2 = [[Општини во Македонија|Општина]] | subdivision_name2 = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | subdivision_type3 = [[Список на населени места во Македонија|Села]] | subdivision_name3 = [[Тркање]] <!---------------------- СЛИВ --> | source1_location = [[Осоговски Планини]] | source1_coordinates= <!--{{coord|...}}--> | source1_elevation = | mouth_location = [[Кочанско Поле]] | mouth_coordinates = {{coord|42|2|43|N|22|25|50|E|display=inline,title|type:landmark_region:MK}} | mouth_elevation = | altitude_difference= | progression = | river_system = | basin_size = 77,1 км<sup>2</sup> | basin_landmarks = | basin_population = <!---------------------- ФИЗИЧКИ ОСОБЕНОСТИ --> | length = | width_min = | width_avg = | width_max = | depth_min = | depth_avg = | depth_max = | discharge1_location= | discharge1_min = | discharge1_avg = | discharge1_max = <!---------------------- ПРИНАДЛЕЖНОСТИ --> | tributaries_left = | tributaries_right = | waterbodies = | waterfalls = | bridges = | extra = }} '''Тркањска Река''' — река во [[Македонија]], сместена на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], кај селото [[Тркање (село)|Тркање]].<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> Зафаќа сливно подрачје од 77,1 километар квадратен. == Местоположба == Реката се наоѓа на јужната падина на [[Осоговски Планини|Осогово]], северозападно од градот [[Кочани]]. == Устие == Реката се разводнува откако ќе го помине селото [[Тркање (село)|Тркање]], не дотечувајќи до [[Кочанска Река]]. == Поврзано == * [[Тркање]] * [[Осоговски Планини]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Trkanje River}} [[Категорија:Тркање (село)]] [[Категорија:Реки во Македонија]] mb0vkkkkwftwx1yz9xnyuvnq1us2w85 5293921 5293920 2024-11-19T20:06:36Z Ehrlich91 24281 5293921 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Река | name = Тркањска Река | name_other = | etymology = | image = Поток низ Тркање.jpg | image_caption = Реката во селото [[Тркање]] | map = | map_caption = | pushpin_map = | pushpin_map_caption= | subdivision_type1 = [[Список на држави во светот|Држава]] | subdivision_name1 = {{МКД}} | subdivision_type2 = [[Општини во Македонија|Општина]] | subdivision_name2 = {{општинскигрб|Општина Кочани}} | subdivision_type3 = [[Список на населени места во Македонија|Села]] | subdivision_name3 = [[Тркање]] <!---------------------- СЛИВ --> | source1_location = [[Осоговски Планини]] | source1_coordinates= <!--{{coord|...}}--> | source1_elevation = | mouth_location = [[Кочанско Поле]] | mouth_coordinates = {{coord|41|53|26.3|N|22|22|1.9|E|display=inline,title|type:landmark_region:MK}} | mouth_elevation = | altitude_difference= | progression = | river_system = | basin_size = 77,1 км<sup>2</sup> | basin_landmarks = | basin_population = <!---------------------- ФИЗИЧКИ ОСОБЕНОСТИ --> | length = | width_min = | width_avg = | width_max = | depth_min = | depth_avg = | depth_max = | discharge1_location= | discharge1_min = | discharge1_avg = | discharge1_max = <!---------------------- ПРИНАДЛЕЖНОСТИ --> | tributaries_left = | tributaries_right = | waterbodies = | waterfalls = | bridges = | extra = }} '''Тркањска Река''' — река во [[Македонија]], сместена на [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]], кај селото [[Тркање (село)|Тркање]].<ref name="РекиМак">{{РекиМак|страница=73}}</ref> Зафаќа сливно подрачје од 77,1 километар квадратен. == Местоположба == Реката се наоѓа на јужната падина на [[Осоговски Планини|Осогово]], северозападно од градот [[Кочани]]. == Устие == Реката се разводнува откако ќе го помине селото [[Тркање (село)|Тркање]], не дотечувајќи до [[Кочанска Река]]. == Поврзано == * [[Тркање]] * [[Осоговски Планини]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Trkanje River}} [[Категорија:Тркање (село)]] [[Категорија:Реки во Македонија]] frzbszpo3w924vaqge1qzhyanod8xgm Разговор:Тркањска Река 1 1358687 5293922 2024-11-19T20:06:53Z Ehrlich91 24281 Создадена страница со: {{СЗР}} {{ВПМ}} 5293922 wikitext text/x-wiki {{СЗР}} {{ВПМ}} gb6mllq152llz1mi7o5acnlbw8trody Разговор:Црква „Св. Никола“ - Тркање 1 1358688 5293925 2024-11-19T20:25:16Z Ehrlich91 24281 Создадена страница со: {{СЗР}} {{ВПМ}} {{ВПМПЦ}} 5293925 wikitext text/x-wiki {{СЗР}} {{ВПМ}} {{ВПМПЦ}} pc5t1ci4uc5ulu5qdop9ehuedaq01ux Длета 0 1358689 5293934 2024-11-19T20:47:18Z Bjankuloski06 332 Пренасочување кон [[Длето]] 5293934 wikitext text/x-wiki #ПРЕНАСОЧУВАЊЕ [[Длето]] o5qttk2k1clfe3argm8fl4usz8j84gf Стефан Жеромски 0 1358690 5293947 2024-11-19T21:00:33Z Bialoczer 120423 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:pl:Special:Redirect/revision/75263527|Stefan Żeromski]]“ 5293947 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Уметник}}'''Стефан Жеромски''' (роден [[14 октомври|на 14 октомври]] [[1864|1864 година]] во Стравчин, починал [[20 ноември|на 20 ноември]] [[1925|1925 година]] <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.polskieradio.pl/39/247/Artykul/170648,Stefan-Zeromski|title=Stefan Żeromski|date=2008-06-27|language=pl}}</ref> во [[Варшава]] ) — [[Полјаци|полски]] [[Проза|прозаист]], [[Публицистика|публицист]], [[Драма|драматург]] ; прв претседател на полскиот ПЕН клуб, претседател на Република Закопане . Четирикратно номиниран за Нобеловата награда за литература (1921, 1922, 1923, 1924) <ref name=":0">{{Наведување|title=Nomination Database|url=http://www.nobelprize.org/nomination/archive/search.php?prize=0&startyear=1901&endyear=1967&cname=&ccity=&cuniversity=&ccountry=169&cgender=A&nname=&ncity=&nuniversity=&ncountry=0&ngender=A}}</ref> . Еден од најголемите полски писатели <ref>{{Наведување|url=https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/90-lat-temu-zmarl-stefan-zeromski|title=90 lat temu zmarł Stefan Żeromski &#124; dzieje.pl – Historia Polski|language=pl}}</ref> <ref>{{Наведување|url=https://mnki.pl/zeromski/pl/o_muzeum/rocznice/155_rocznica_urodzin_stefana_zeromskiego|title=Muzeum Narodowe w Kielcach – Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego|language=en}}</ref> . Добитник на одликувањето, [[Орден на Белиот орел|Орден на Белиот Орел]] . == Биографија == [[Податотека:Katalog_ocen_S._Żeromskiego_w_Kieleckim_Gimnazjum_Męskim.png|лево|мини|240x240пкс| Сведителство на оценки на Стефан Жеромски во машкото средно училиште во Келце (1886)]] Стефан Жеромски потекнувал од сиромашно благородничко семејство. Неговиот татко бил Винсент Жеромски од кланот Јелита, а неговата мајка Јозефа од кланот Порај <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.11631.7|title=Stefan Sariusz-Żeromski h. Jelita}}</ref>. Израснал во Чиекоти во подножјето на планините на Светиот Крст. Неговиот татко го загубил своето богатство пред востанието и за да го издржува семејството станал закупец на фарма. Во 1863 година, тој ги поддржал Полјаците кои учествувале во јануарското востание. Неговата мајка починала во 1879 година, а неговиот татко во 1883 година, двајцата биле погребани во Лешчини . За време на јануарското востание во битката кај Чарнка , загинал [[Gustaw Saski|Густав Саски]] (1846–1863), братучед на Стефан Жеромски. Во 1873 година, деветгодишниот Стефан во период од една година го посетувал основно училиште во Псари . Една година подоцна во 1874 година, се запишал во машкото средно училиште во [[Келце]] ; негов учител, меѓу другите, бил Антони Густав Бем. За време на својата едукација, имал потешкотии со математиката <ref>{{Наведување|inventor=|title=Świadectwo Stefana Żeromskiego z ósmej klasy Męskiego Gimnazjum Rządowego|url=https://mnki.pl/pl/o_muzeum/zbiory_online/1,archiwalia/pokaz/1336,swiadectwo_stefana_zeromskiego_z_osmej_klasy_meskiego_gimnazjum_rzadowego,6|language=pl}}</ref> . Но неговите први книжевни обиди потекнуваат токму од овој период - песни, драми, преводи од руската литература. Негова права објава е во 1882 година во„Неделник за мода и романи“ број 27 со превод на песна од [[Михаил Лермонтов|Лермонтов]] и во неделникот „Пријател на децата“ со поемата „Песната на фармерот“. Финансиските тешкотии и нарушувањето на здравјето, кога заболува од [[Туберкулоза|туберкулозата]], значело крај за неговата едукација. Ја напушта гимназија во 1886 година без да добие завршен испит. Истата година, тој започнал со студии на Ветеринарниот институт во Варшава (не бил неопходен завршен испит за средно образование). Таму се запознал со социјалистичкото движење, а подоцна бил активен во тајна едукативна кампања за занаетчиите и работниците. [[Податотека:St._Żeromski.JPG|лево|мини|294x294пкс| Стефан Жеромски во младоста (околу 1885)]] [[Податотека:Kazimierz_Mordasewicz_-_Portret_Stefana_Żeromskiego.jpg|лево|мини|298x298пкс| Портрет на Стефан Жеромски – пастел од Кажимиеж Мордашевич (1909)]] [[Податотека:Władysław_Skoczylas_-_Stefan_Żeromski.jpg|лево|мини|309x309пкс| Стефан Жеромски, дрворез од Владислав Скоцилас (околу 1918)]] {{Галерија|Plik:Stefan Zeromski z synem Adamem. ca 1904 (7990534) (cropped).jpg|Stefan Żeromski z synem Adamem (ok. 1904)|Plik:Stefan Zeromski w gabinecie w Naleczowie. ca 1906 (7992791) (cropped).jpg|Żeromski w gabinecie w Nałączowie (ok. 1906)|Plik:Stefan Zeromski w Zakopanem. 1918 (7992859) (cropped).jpg|Żeromski w Zakopanem (1918)|Plik:Stefan Zeromski na Warmii i Mazurach. 1920 (15872796) (cropped).jpg|Żeromski w trakcie [[Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu|plebiscytu na Warmii i Mazurach]] (1920)|Plik:Stefan Zeromski na Helu. 1922 (7992895) (cropped).jpg|Żeromski na Helu (1922)|Plik:Stefan Zeromski i Juliusz Osterwa. 1924 (10147697) (cropped).jpg|Stefan Żeromski i Juliusz Osterwa (1924)|Plik:Stefan Żeromski with his daughter Monika (-1925).jpg|Stefan Żeromski z córką Moniką (ok. 1925)|Plik:Stefan Zeromski podczas pracy na Zamku Krolewskim w Warszawie 1925 (14153631) (cropped).jpg|Żeromski podczas pracy na Zamku Królewskim (1925)|Plik:Lekcja na Zamku Krolewskim w Warszawie. 1925 (7989601) (cropped).jpg|Lekcja na Zamku Królewskim (1925)|Plik:Stefan Zeromski w Konstancinie z lekarzami. 1925 (14032875) (cropped).jpg|Żeromski z lekarzami w Konstancinie (1925)}} [[Податотека:Stefan_Żeromski's_grave.JPG|мини|240x240пкс| Надгробната плоча на Стефан Жеромски (2015)]] == Ордени и признанија == * Орден на Белиот Орел (постхумно, 6 ноември 2018 година) )<ref>{{Monitor Polski|2019|101}} „jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.</ref><ref>{{Cytuj|tytuł=Ordery Orła Białego przyznane pośmiertnie 25 wybitnym Polakom|data dostępu=2018-11-11|opublikowany=prezydent.pl|url=http://www.prezydent.pl/aktualnosci/ordery-i-odznaczenia/art,328,ordery-orla-bialego-przyznane-posmiertnie-25-wybitnym-polakom.html}}</ref> * голема лента за Орденот за Преродба на Полска (30 април 1925)<ref>[https://dziennikustaw.gov.pl/M1925102043201.pdf M.P. z 1925 r. nr 102, poz. 432] „za wybitną twórczość literacką”.</ref><ref>{{Cytuj pismo|tytuł=U trumny Żeromskiego|url=http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=32182|czasopismo=[[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]]|strony=2|data=nr 271 z 24 listopada 1925}}</ref> * Командантски крст од Орденот за Преродба на Полска (29 декември 1921 година) == Творештво == * ''[[Charitas]]'' (1919) (3 дел од циклусот ''Борба со сатаната'' ) * ''Доктор Петар'' (1895) * ''[[Duma o hetmanie|Гордоста на Хетман]]'' (1908) * ''Приказната за гревот'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Dzieje grzechu. T. 1|date=|url=https://polona.pl/item/6752278/}}</ref> <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Dzieje grzechu. T. 2|date=|url=https://polona.pl/item/6656691/}}</ref> (1908) * ''Дневници'' (1953–1956) * ''Шумски одгласи'' (1905) * ''Ридот Фирликов'' * ''Бездомници'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Ludzie bezdomni. Powieść. T. 1|date=|url=https://polona.pl/item/246498/}}</ref> <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Ludzie bezdomni. Powieść. T. 2|date=|url=https://polona.pl/item/6682922/}}</ref> (1900) * ''[[Na probostwie w Wyszkowie|Во ректоратот во Вишков]]'' (1920) * ''[[Nawracanie Judasza|Обраќањето на Јуда]]'' (1916) (дел 1 од серијата ''Борба со сатаната'' ) * ''За војникот скитник'' (1896) * ''Око за око'' <ref>{{Наведување|title=Muzeum Narodowe w Kielcach – Muzeum Stefana Żeromskiego|url=https://mnki.pl/zeromski/pl/o_muzeum/stefan_zeromski__utwory}}</ref> (1893) * ''Пепел'' (1902) * ''Рана пролет'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Przedwiośnie. Powieść|date=|url=https://pl.wikisource.org/wiki/Przedwio%C5%9Bnie_(%C5%BBeromski)}}</ref> (1924) * ''Полски шумски комплекс од ела'' (1925) * ''Врани и гаврани ќе не растргнат'' (1895) * ''Розат'' (1909) * ''[[Sen o szpadzie|Сон за меч]]'' * ''Силна жена'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Siłaczka ; Na pokładzie|date=|url=https://polona.pl/item/2900831/4/}}</ref> (1895) * ''[[Sułkowski (dramat)|Сулковски]]'' (1910) * ''Сизифовска работа'' (1897) * Трилогија – ''Висла, Ветер од морето, Интермариум (1922)'' * ''Препелицата ми избега'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Uciekła mi przepióreczka... Komedya w 3 aktach|date=|url=https://polona.pl/item/6666407/}}</ref> (1924) * ''Убавината на животот'' (1912) * ''Ветерот од морето'' (1922) * ''Верната река'' (1912) * ''[[Zamieć (powieść Stefana Żeromskiego)|Снежна бура]]'' (1916) (втор дел од серијата ''„Борба со сатаната'' “) * ''[[Zapomnienie|Заборавство]]'' * ''Самрак'' (1892) {{Kategoria główna|Filmowe adaptacje utworów Stefana Żeromskiego}} == Галерија == <gallery> Податотека:Stefan_Żeromski.PNG|врска=Plik:Stefan_Żeromski.PNG|алт=Eligiusz Niewiadomski, Portret Stefana Żeromskiego, 1900| Елигиуш Ниевијадомски, ''Портрет на Стефан Жеромски'', 1900 г. Податотека:WMN_Zeromski.jpg|врска=Plik:WMN_Zeromski.jpg|алт=Fragment wzniesionego na warszawskiej Woli w 1990 pomnika dłuta Wiesława Müldnera-Nieckowskiego (ok. 1975)| Фрагмент од споменикот на Вислав Мулднер-Ницковски, подигнат во варшавската населба Вола во 1990 година (приближно 1975 година) Податотека:Stefan_Zeromski_grave.JPG|врска=Plik:Stefan_Zeromski_grave.JPG|алт=Grób Żeromskiego na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie| Гробот на Жеромски на еванфелистичките гробишта во Варшава Податотека:Gdynia_stefan_zeromski_house.JPG|врска=Plik:Gdynia_stefan_zeromski_house.JPG|алт=Dom w Gdyni-Orłowie, w którym Żeromski mieszkał w 1920| Куќата во Гдиња каде во 1920 година живеел Жеромски Податотека:Popiersie_Żeromskiego_Zgierz.JPG|врска=Plik:Popiersie_Żeromskiego_Zgierz.JPG|алт=Popiersie Stefana Żeromskiego przed Kolegium Nauczycielskim w Zgierzu| Биста на Стефан Жеромски пред Учителскиот колеџ во [[Згеж]] Податотека:Stefan_Zeromski_Residence.JPG|врска=Plik:Stefan_Zeromski_Residence.JPG|алт=Rekonstrukcja dworku w Ciekotach, w którym przez 12 lat (1871–1883) Stefan Żeromski mieszkał wraz z rodzicami| Реконструкција на куќата во Чиекоти, каде Стефан Жеромски живеел со родители во период од 12 години (1871–1883) Податотека:Dom_Żeromskiego1.JPG|врска=Plik:Dom_Żeromskiego1.JPG|алт=Dom Stefana Żeromskiego w Konstancinie (willa „Świt”)| Вила „Зора“ куќата на Стефан Жеромски во Констанцин Податотека:Dom_Żeromskiego5.JPG|врска=Plik:Dom_Żeromskiego5.JPG|алт=Wnętrze domu Stefana Żeromskiego w Konstancinie| Внатрешноста на куќата на Стефан Жеромски во Констанцин Податотека:Nałęczów,_Muzeum_Stefana_Źeromskiego_(HB2).jpg|врска=Plik:Nałęczów,_Muzeum_Stefana_Źeromskiego_(HB2).jpg|алт=Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie| Музеј на Стефан Жеромски во Налеnчoв Податотека:Puszcza_Jodłowa_mit.JPG|врска=Plik:Puszcza_Jodłowa_mit.JPG|алт=Pomnik Stefana Żeromskiego w Puszczy Jodłowej przy czerwonym szlaku turystycznym na Łysicę| Споменик на Стефан Жеромски на црвената туристичка патека во ''Шумскиот комплекс од ела'' Податотека:Stefan_Żeromski_Doktór_Piotr.png|врска=Plik:Stefan_Żeromski_Doktór_Piotr.png|алт=Okładka opowiadania Doktor Piotr autorstwa Stefana Żeromskiego. Książka została wydrukowana w Warszawie w 1936 w Drukarni Naukowej Towarzystwa Wydawniczego przez Jakuba Mortkowicza| Насловна страна на ''Доктор Петар'' од Стефан Жеромски. Книгата е отпечатена во1936 година во Варшава во Научната печатница на издавачката куќа од страна на Јакуб Морткович </gallery> == Комеморација == Во 1928 година бил отворен музејот Стефан Жеромски во Наленчов . Пред 1939 година беше на пристанишниот град Гдиња. Стефан Жеромски (во 1938 година доделена научната награда му беше доделена на проф. Адам Шељговски ) <ref>{{Наведено списание|date=10 lutego 1938|title=Lwowianin laureatem|url=https://jbc.bj.uj.edu.pl/publication/922300|journal=[[Wschód (polskie czasopismo)|Wschód]]|volume=Nr 74|pages=5}}</ref> . Полска Пошта ги издала следните [[Поштенска марка|поштенски марки]] со ликот на Стефан Жеромски <ref>{{Наведување|inventor=[[Andrzej Fiszer]]0|title=Katalog Polskich Znaków Pocztowych (i z Polską związanych) Tom I 2019|date=2018}}</ref> : # 30 април 1947 година - серијал „Полска култура - 1. издание“ - марка со каталошки број 424 A/B # 20.07.1947 година - серијал „Полска култура - второ издание“ - марка со каталошки број 433 A/B # 06.10.1948 година - блок „Полска култура“ - печат со каталошки број А 433 # 21 септември 1964 година - печат со каталошки број 1379 издаден по повод 100-годишнината од роденденска годишнина # 14.10.2014 година – марка со каталошки број 4574 издадена по повод 150-годишнината од роденденска годишнина Писателот е покровител на театарот во Келце . По него е именувана и ''шумски комплекс од ела'' во Националниот парк светиот крст . На 26 април 1997 година бил отворен музејски објект - Домот на Стефан Жеромски во Гдиња-Орлово, каде што писателот престојувал во 1920 година. == Стефан Жеромски во филмот == Стефан Жеромски се појавува во серијата и филмот ''„Polonia Restituta“ (Обновената Полска)'' во режија на Богдан Пореба . Улогата на писателот ја игра Игнаци Гоголевски . == Предлошки == <references> <ref name="kody">{{Cytuj stronę|url=http://kody.miastoliteratury.pl/|tytuł=Kody Miasta|data dostępu=2021-02-04}}</ref> <ref name="lista">{{Cytuj stronę|url=http://kody.miastoliteratury.pl/list|tytuł=Lista patronów|data dostępu=2021-02-04}}</ref> <ref name="portret">''Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku'' (red. Jarosław Klaś), Kraków: Ośrodek Kultury im. C.K.Norwida, 2018, s. 37, [[Specjalna:Książki/9788394824433|ISBN&nbsp;<span class="isbn">978-83-948244-3-3</span>]].</ref> </references> == Библиографија == * Станислав Адамчевски, ''Ненаситно срце.'' ''Книга за Жеромски'' . Wydawnictwo Polskie Р. Вегнер , Познан 1930 година; втор ед. петок ''Писмото на Жеромски'' . Краков 1949 година. * [[Irena Kwiatkowska-Siemieńska|Ирена Квјатковска-Сиемиска]], ''Стефан Жеромски.'' ''La nature dans son exériences et sa pensée'' . Предговор на Жан Фабре, професор во Сорбона. Париз, Низе 1964 (256 стр.). * Лудвик Хас, ''секта фармазонија од Варшава.'' ''Првиот век на масонството во Варшава (1721–1821)'' . PIW, Варшава 1980, 675 стр.{{ISBN|83-06-00239-3}} . * „ Политика “ 2014 бр. 107 (писмо на читателот во врска со контактите на Жеромски со полската масонерија). [[Категорија:Починати во 1925 година]] [[Категорија:Родени во 1864 година]] k4ltfa2oo49qil94e3ev06mg53jm734 5293949 5293947 2024-11-19T21:09:42Z Bialoczer 120423 поправки 5293949 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Уметник}}'''Стефан Жеромски''' (роден [[14 октомври|на 14 октомври]] [[1864|1864 година]] во Стравчин, починал [[20 ноември|на 20 ноември]] [[1925|1925 година]] <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.polskieradio.pl/39/247/Artykul/170648,Stefan-Zeromski|title=Stefan Żeromski|date=2008-06-27|language=pl}}</ref> во [[Варшава]] ) — [[Полјаци|полски]] [[Проза|прозаист]], [[Публицистика|публицист]], [[Драма|драматург]] ; прв претседател на полскиот ПЕН клуб, претседател на Република Закопане . Четирикратно номиниран за Нобеловата награда за литература (1921, 1922, 1923, 1924) <ref name=":0">{{Наведување|title=Nomination Database|url=http://www.nobelprize.org/nomination/archive/search.php?prize=0&startyear=1901&endyear=1967&cname=&ccity=&cuniversity=&ccountry=169&cgender=A&nname=&ncity=&nuniversity=&ncountry=0&ngender=A}}</ref> . Еден од најголемите полски писатели <ref>{{Наведување|url=https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/90-lat-temu-zmarl-stefan-zeromski|title=90 lat temu zmarł Stefan Żeromski &#124; dzieje.pl – Historia Polski|language=pl}}</ref> <ref>{{Наведување|url=https://mnki.pl/zeromski/pl/o_muzeum/rocznice/155_rocznica_urodzin_stefana_zeromskiego|title=Muzeum Narodowe w Kielcach – Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego|language=en}}</ref> . Добитник на одликувањето, [[Орден на Белиот орел|Орден на Белиот Орел]] . [[Податотека:St._Żeromski.JPG|лево|мини|294x294пкс| Стефан Жеромски во младоста (околу 1885)]] == Биографија == [[Податотека:Katalog_ocen_S._Żeromskiego_w_Kieleckim_Gimnazjum_Męskim.png|лево|мини|240x240пкс| Сведителство на оценки на Стефан Жеромски во машкото средно училиште во Келце (1886)]] Стефан Жеромски потекнувал од сиромашно благородничко семејство. Неговиот татко бил Винсент Жеромски од кланот Јелита, а неговата мајка Јозефа од кланот Порај <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.11631.7|title=Stefan Sariusz-Żeromski h. Jelita}}</ref>. Израснал во Чиекоти во подножјето на планините на Светиот Крст. Неговиот татко го загубил своето богатство пред востанието и за да го издржува семејството станал закупец на фарма. Во 1863 година, тој ги поддржал Полјаците кои учествувале во јануарското востание. Неговата мајка починала во 1879 година, а неговиот татко во 1883 година, двајцата биле погребани во Лешчини . За време на јануарското востание во битката кај Чарнка , загинал [[Gustaw Saski|Густав Саски]] (1846–1863), братучед на Стефан Жеромски. Во 1873 година, деветгодишниот Стефан во период од една година го посетувал основно училиште во Псари. Една година подоцна во 1874 година, се запишал во машкото средно училиште во [[Келце]]; негов учител, меѓу другите, бил Антони Густав Бем. За време на својата едукација, имал потешкотии со математиката <ref>{{Наведување|inventor=|title=Świadectwo Stefana Żeromskiego z ósmej klasy Męskiego Gimnazjum Rządowego|url=https://mnki.pl/pl/o_muzeum/zbiory_online/1,archiwalia/pokaz/1336,swiadectwo_stefana_zeromskiego_z_osmej_klasy_meskiego_gimnazjum_rzadowego,6|language=pl}}</ref> . Но неговите први книжевни обиди потекнуваат токму од овој период - песни, драми, преводи од руската литература. Негова права објава е во 1882 година во„Неделник за мода и романи“ број 27 со превод на песна од [[Михаил Лермонтов|Лермонтов]] и во неделникот „Пријател на децата“ со поемата „Песната на фармерот“. Финансиските тешкотии и нарушувањето на здравјето, кога заболува од [[Туберкулоза|туберкулозата]], значело крај за неговата едукација. Ја напушта гимназија во 1886 година без да добие завршен испит. Истата година, тој започнал со студии на Ветеринарниот институт во Варшава (не бил неопходен завршен испит за средно образование). Таму се запознал со социјалистичкото движење, а подоцна бил активен во тајна едукативна кампања за занаетчиите и работниците. [[Податотека:Władysław_Skoczylas_-_Stefan_Żeromski.jpg|лево|мини|309x309пкс| Стефан Жеромски, дрворез од Владислав Скоцилас (околу 1918)]] [[Податотека:Stefan_Żeromski's_grave.JPG|мини|240x240пкс| Надгробната плоча на Стефан Жеромски (2015)]] * == Творештво == * ''[[Charitas]]'' (1919) (3 дел од циклусот ''Борба со сатаната'' ) * ''Доктор Петар'' (1895) * ''[[Duma o hetmanie|Гордоста на Хетман]]'' (1908) * ''Приказната за гревот'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Dzieje grzechu. T. 1|date=|url=https://polona.pl/item/6752278/}}</ref> <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Dzieje grzechu. T. 2|date=|url=https://polona.pl/item/6656691/}}</ref> (1908) * ''Дневници'' (1953–1956) * ''Шумски одгласи'' (1905) * ''Ридот Фирликов'' * ''Бездомници'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Ludzie bezdomni. Powieść. T. 1|date=|url=https://polona.pl/item/246498/}}</ref> <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Ludzie bezdomni. Powieść. T. 2|date=|url=https://polona.pl/item/6682922/}}</ref> (1900) * ''[[Na probostwie w Wyszkowie|Во ректоратот во Вишков]]'' (1920) * ''[[Nawracanie Judasza|Обраќањето на Јуда]]'' (1916) (дел 1 од серијата ''Борба со сатаната'' ) * ''За војникот скитник'' (1896) * ''Око за око'' <ref>{{Наведување|title=Muzeum Narodowe w Kielcach – Muzeum Stefana Żeromskiego|url=https://mnki.pl/zeromski/pl/o_muzeum/stefan_zeromski__utwory}}</ref> (1893) * ''Пепел'' (1902) * ''Рана пролет'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Przedwiośnie. Powieść|date=|url=https://pl.wikisource.org/wiki/Przedwio%C5%9Bnie_(%C5%BBeromski)}}</ref> (1924) * ''Полски шумски комплекс од ела'' (1925) * ''Врани и гаврани ќе не растргнат'' (1895) * ''Розат'' (1909) * ''[[Sen o szpadzie|Сон за меч]]'' * ''Силна жена'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Siłaczka ; Na pokładzie|date=|url=https://polona.pl/item/2900831/4/}}</ref> (1895) * ''[[Sułkowski (dramat)|Сулковски]]'' (1910) * ''Сизифовска работа'' (1897) * Трилогија – ''Висла, Ветер од морето, Интермариум (1922)'' * ''Препелицата ми избега'' <ref>{{Наведување|inventor=|title=Żeromski, Stefan (1864–1925): Uciekła mi przepióreczka... Komedya w 3 aktach|date=|url=https://polona.pl/item/6666407/}}</ref> (1924) * ''Убавината на животот'' (1912) * ''Ветерот од морето'' (1922) * ''Верната река'' (1912) * ''[[Zamieć (powieść Stefana Żeromskiego)|Снежна бура]]'' (1916) (втор дел од серијата ''„Борба со сатаната'' “) * ''[[Zapomnienie|Заборавство]]'' * ''Самрак'' (1892) {{Kategoria główna|Filmowe adaptacje utworów Stefana Żeromskiego}} == Галерија == <gallery> Податотека:Stefan_Żeromski.PNG|врска=Plik:Stefan_Żeromski.PNG|алт=Eligiusz Niewiadomski, Portret Stefana Żeromskiego, 1900| Елигиуш Ниевијадомски, ''Портрет на Стефан Жеромски'', 1900 г. Податотека:WMN_Zeromski.jpg|врска=Plik:WMN_Zeromski.jpg|алт=Fragment wzniesionego na warszawskiej Woli w 1990 pomnika dłuta Wiesława Müldnera-Nieckowskiego (ok. 1975)| Фрагмент од споменикот на Вислав Мулднер-Ницковски, подигнат во варшавската населба Вола во 1990 година (приближно 1975 година) Податотека:Stefan_Zeromski_grave.JPG|врска=Plik:Stefan_Zeromski_grave.JPG|алт=Grób Żeromskiego na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie| Гробот на Жеромски на еванфелистичките гробишта во Варшава Податотека:Gdynia_stefan_zeromski_house.JPG|врска=Plik:Gdynia_stefan_zeromski_house.JPG|алт=Dom w Gdyni-Orłowie, w którym Żeromski mieszkał w 1920| Куќата во Гдиња каде во 1920 година живеел Жеромски Податотека:Popiersie_Żeromskiego_Zgierz.JPG|врска=Plik:Popiersie_Żeromskiego_Zgierz.JPG|алт=Popiersie Stefana Żeromskiego przed Kolegium Nauczycielskim w Zgierzu| Биста на Стефан Жеромски пред Учителскиот колеџ во [[Згеж]] Податотека:Stefan_Zeromski_Residence.JPG|врска=Plik:Stefan_Zeromski_Residence.JPG|алт=Rekonstrukcja dworku w Ciekotach, w którym przez 12 lat (1871–1883) Stefan Żeromski mieszkał wraz z rodzicami| Реконструкција на куќата во Чиекоти, каде Стефан Жеромски живеел со родители во период од 12 години (1871–1883) Податотека:Dom_Żeromskiego1.JPG|врска=Plik:Dom_Żeromskiego1.JPG|алт=Dom Stefana Żeromskiego w Konstancinie (willa „Świt”)| Вила „Зора“ куќата на Стефан Жеромски во Констанцин Податотека:Dom_Żeromskiego5.JPG|врска=Plik:Dom_Żeromskiego5.JPG|алт=Wnętrze domu Stefana Żeromskiego w Konstancinie| Внатрешноста на куќата на Стефан Жеромски во Констанцин Податотека:Nałęczów,_Muzeum_Stefana_Źeromskiego_(HB2).jpg|врска=Plik:Nałęczów,_Muzeum_Stefana_Źeromskiego_(HB2).jpg|алт=Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie| Музеј на Стефан Жеромски во Налеnчoв Податотека:Puszcza_Jodłowa_mit.JPG|врска=Plik:Puszcza_Jodłowa_mit.JPG|алт=Pomnik Stefana Żeromskiego w Puszczy Jodłowej przy czerwonym szlaku turystycznym na Łysicę| Споменик на Стефан Жеромски на црвената туристичка патека во ''Шумскиот комплекс од ела'' Податотека:Stefan_Żeromski_Doktór_Piotr.png|врска=Plik:Stefan_Żeromski_Doktór_Piotr.png|алт=Okładka opowiadania Doktor Piotr autorstwa Stefana Żeromskiego. Książka została wydrukowana w Warszawie w 1936 w Drukarni Naukowej Towarzystwa Wydawniczego przez Jakuba Mortkowicza| Насловна страна на ''Доктор Петар'' од Стефан Жеромски. Книгата е отпечатена во1936 година во Варшава во Научната печатница на издавачката куќа од страна на Јакуб Морткович </gallery> == Ордени и признанија == * Орден на Белиот Орел (постхумно, 6 ноември 2018 година) )<ref>{{Monitor Polski|2019|101}} „jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.</ref> * голема лента за Орденот за Преродба на Полска (30 април 1925)<ref>[https://dziennikustaw.gov.pl/M1925102043201.pdf M.P. z 1925 r. nr 102, poz. 432] „za wybitną twórczość literacką”.</ref> * Командантски крст од Орденот за Преродба на Полска (29 декември 1921 година == Комеморација == Во 1928 година бил отворен музејот Стефан Жеромски во Наленчов . Пред 1939 година беше на пристанишниот град Гдиња. Стефан Жеромски (во 1938 година доделена научната награда му беше доделена на проф. Адам Шељговски ) <ref>{{Наведено списание|date=10 lutego 1938|title=Lwowianin laureatem|url=https://jbc.bj.uj.edu.pl/publication/922300|journal=[[Wschód (polskie czasopismo)|Wschód]]|volume=Nr 74|pages=5}}</ref> . Полска Пошта ги издала следните [[Поштенска марка|поштенски марки]] со ликот на Стефан Жеромски <ref>{{Наведување|inventor=[[Andrzej Fiszer]]0|title=Katalog Polskich Znaków Pocztowych (i z Polską związanych) Tom I 2019|date=2018}}</ref>: # 30 април 1947 година - серијал „Полска култура - 1. издание“ - марка со каталошки број 424 A/B # 20.07.1947 година - серијал „Полска култура - второ издание“ - марка со каталошки број 433 A/B # 06.10.1948 година - блок „Полска култура“ - печат со каталошки број А 433 # 21 септември 1964 година - печат со каталошки број 1379 издаден по повод 100-годишнината од роденденска годишнина # 14.10.2014 година – марка со каталошки број 4574 издадена по повод 150-годишнината од роденденска годишнина Писателот е покровител на театарот во Келце . По него е именувана и ''шумски комплекс од ела'' во Националниот парк светиот крст . На 26 април 1997 година бил отворен музејски објект - Домот на Стефан Жеромски во Гдиња-Орлово, каде што писателот престојувал во 1920 година. == Стефан Жеромски во филмот == Стефан Жеромски се појавува во серијата и филмот ''„Polonia Restituta“ (Обновената Полска)'' во режија на Богдан Пореба . Улогата на писателот ја игра Игнаци Гоголевски . == Предлошки == <references> <ref name="kody">{{Cytuj stronę|url=http://kody.miastoliteratury.pl/|tytuł=Kody Miasta|data dostępu=2021-02-04}}</ref> <ref name="lista">{{Cytuj stronę|url=http://kody.miastoliteratury.pl/list|tytuł=Lista patronów|data dostępu=2021-02-04}}</ref> <ref name="portret">''Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku'' (red. Jarosław Klaś), Kraków: Ośrodek Kultury im. C.K.Norwida, 2018, s. 37, [[Specjalna:Książki/9788394824433|ISBN&nbsp;<span class="isbn">978-83-948244-3-3</span>]].</ref> </references> == Библиографија == * Станислав Адамчевски, ''Ненаситно срце.'' ''Книга за Жеромски'' . Wydawnictwo Polskie Р. Вегнер , Познан 1930 година; втор ед. петок ''Писмото на Жеромски'' . Краков 1949 година. * [[Irena Kwiatkowska-Siemieńska|Ирена Квјатковска-Сиемиска]], ''Стефан Жеромски.'' ''La nature dans son exériences et sa pensée'' . Предговор на Жан Фабре, професор во Сорбона. Париз, Низе 1964 (256 стр.). * Лудвик Хас, ''секта фармазонија од Варшава.'' ''Првиот век на масонството во Варшава (1721–1821)'' . PIW, Варшава 1980, 675 стр.{{ISBN|83-06-00239-3}} . * „ Политика “ 2014 бр. 107 (писмо на читателот во врска со контактите на Жеромски со полската масонерија). [[Категорија:Починати во 1925 година]] [[Категорија:Родени во 1864 година]] p97sbx8esxga4vr1wf4nq7vdn3h0v5h Чељабинска област 0 1358691 5293954 2024-11-19T22:12:38Z Andrew012p 85224 Andrew012p ја премести страницата [[Чељабинска област]] на [[Чељабинска Област]]: Правопис 2017 г. 5293954 wikitext text/x-wiki #пренасочување [[Чељабинска Област]] nxvkp16096kgw42jaqdc793kulah28y Разговор:Чељабинска област 1 1358692 5293956 2024-11-19T22:12:39Z Andrew012p 85224 Andrew012p ја премести страницата [[Разговор:Чељабинска област]] на [[Разговор:Чељабинска Област]]: Правопис 2017 г. 5293956 wikitext text/x-wiki #пренасочување [[Разговор:Чељабинска Област]] 0pcmyavo37g9f4xqdvekk1pvidrpohy Сити (Лондон) 0 1358693 5293970 2024-11-19T22:42:48Z Andrew012p 85224 Создадена страница со: Сити ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историскиот центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна ми... 5293970 wikitext text/x-wiki Сити ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историскиот центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ prfm404ndlvp92gh00yhsqj3cxiau2f 5293975 5293970 2024-11-19T22:47:17Z Andrew012p 85224 5293975 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=Грб на лондонското Сити|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total={{English district population|ONS=00BK|GSS=E09000001}}|area_code=020}} Сити ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историскиот центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ lz7f5qi2n1zfmv6saybalwqy5k5wykh 5293981 5293975 2024-11-19T23:02:46Z Andrew012p 85224 5293981 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=Грб на лондонското Сити|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменила Камулодун, станал нејзин главен град.<ref name="autogenerated1">[http://www.thebritishmuseum.ac.uk/explore/highlights/highlight_objects/pe_prb/t/tombstone_of_gaius_julius_alpi.aspx{{Недоступная ссылка|date=Июль 2018 |bot=InternetArchiveBot }} http://www.thebritishmuseum.ac.uk/explore/highlights/highlight_objects/pe_prb/t/tombstone_of_gaius_julius_alpi.aspx (недоступная+ссылка)]</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] pcljvzlr3dhkna551pkaj7u7otcj4fg 5293983 5293981 2024-11-19T23:03:15Z Andrew012p 85224 5293983 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=Грб на лондонското Сити|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменила Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] 50srlt0qybw2bs6xu21l0h8ccqz13f6 5293985 5293983 2024-11-19T23:06:56Z Andrew012p 85224 /* Надворешни врски */ 5293985 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=Грб на лондонското Сити|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменила Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} {{Navboxes|title=Articles related to the City of London|state=collapsed|list1={{London}} {{London history}} {{City of London gates}} {{Livery companies in the City of London}} {{England counties}} {{UK cities}} {{Economy of the United Kingdom}}}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] nswkta0zv3hcwh4djkmxl1vfd08m9nm 5293986 5293985 2024-11-19T23:15:53Z Andrew012p 85224 5293986 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=Грб на лондонското Сити|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменил Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} {{Navboxes|title=Articles related to the City of London|state=collapsed|list1={{London}} {{London history}} {{City of London gates}} {{Livery companies in the City of London}} {{England counties}} {{UK cities}} {{Economy of the United Kingdom}}}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] 7wpkkqnqd9ywtw5dx2qam6opcfxjeu2 5293987 5293986 2024-11-19T23:16:36Z Andrew012p 85224 5293987 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменил Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} {{Navboxes|title=Articles related to the City of London|state=collapsed|list1={{London}} {{London history}} {{City of London gates}} {{Livery companies in the City of London}} {{England counties}} {{UK cities}} {{Economy of the United Kingdom}}}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] fx708d99mbbecqjqzed8b84jvwi9mjq 5294004 5293987 2024-11-19T23:56:04Z Andrew012p 85224 5294004 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}), наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на Лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменил Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} {{Navboxes|title=Articles related to the City of London|state=collapsed|list1={{London}} {{London history}} {{City of London gates}} {{Livery companies in the City of London}} {{England counties}} {{UK cities}} {{Economy of the United Kingdom}}}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] gple9ii2r00uxww07y2d55emu7u2ahw 5294005 5294004 2024-11-19T23:57:13Z Andrew012p 85224 5294005 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}) или '''Лондонско Сити''', наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на Лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменил Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на лондонското Сити}} {{Navboxes|title=Articles related to the City of London|state=collapsed|list1={{London}} {{London history}} {{City of London gates}} {{Livery companies in the City of London}} {{England counties}} {{UK cities}} {{Economy of the United Kingdom}}}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] b2yrimjjtfxm3mfi7oed49cvxhr08go 5294007 5294005 2024-11-19T23:58:47Z Andrew012p 85224 5294007 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место|name=Сити|image={{multiple image | border = infobox | perrow = 2/2/2 | total_width = 280 | caption_align = center | image1 = Bank_junction_-_2020-09-20_(2).jpg | caption1 = | image2 = 30 St Mary Axe from Leadenhall Street.jpg | caption2 = | image3 = Guildhall, Londres, Inglaterra, 2014-08-11, DD 139.JPG | caption3 = | image4 = Paternoster Square.jpg | caption4 = | image5 = St Paul's Cathedral Dome from One New Change - Vertical Crop.jpg | caption5 = | image6 = London city (21).jpg | caption6 = }}|image_flag=Flag of the City of London.svg|shield_link=|image_map=City of London in Greater London.svg|map_caption=Местоположба во рамките на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]|area_total_km2=2.90|elevation_max_point=21|population_total=10.847|area_code=020|population_rank=295.|population_density_km2=3.700|image_shield=Coat of Arms of The City of London.svg|population_as_of=2022}} '''Сити''' ({{Lang-en|City of London}}) или '''Лондонско Сити''', наречен и '''Квадратната Милја''' — историски центар на современ [[Лондон]], [[Англија]]. Служи како основа за поголема градска област што се развила околу него. И покрај неговата мала големина — нешто повеќе од една квадратна милја (2,90 км²) — неговите граници останале главно непроменети од [[средновековието]]. Денес, Сити е мал, но многу важен дел од Лондон, често симболизирајќи ја економијата на [[Обединето Кралство|Обединетото Кралство]].<ref name="sinonim">[http://www.thisismoney.co.uk/money/markets/article-1716751/City-of-London-still-tops-finance-league.html City of London still tops finance league]. This Is Money, [[25. март]] [[2011]], Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> Во средновековието, Сити се однесувал на целиот Лондон во тоа време. Денес, поимот „Лондон“ ја опишува многу поголемата област на [[Голем Лондон|Големиот Лондон]]. Градот е управуван од Корпорацијата на Лондонското Сити, предводена од градоначалникот на Лондон — улога што е многу постара и целосно одвоена од градоначалникот на Лондон.<ref name="uprava">[http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm Corporate Governance] {{Wayback|url=http://www.cityoflondon.gov.uk/Corporation/LGNL_Services/Council_and_democracy/Councillors_democracy_and_elections/corp_governance.htm|date=20111026052941}}. The City of London. Приступљено [[20. новембар|20. новембра]] [[2011]].{{en}}</ref> == Историја == === Лондониум === Се верува дека Лондиниум е основан како трговско [[пристаниште]] околу 47 г. од н. е. Новата населба и пристаништето се наоѓаат во долината на реката Волбрук. Околу 60 или 61 г. од н. е., Лондиниум бил уништен од Ицените, предводени од нивната кралица [[Будика]]. Меѓутоа, Лондиниум бил брзо обновен. Новиот град процветал и почнал брзо да расте, така што до крајот на I век станал најголемата населба во Римска Британија, а до почетокот на II век, откако го заменил Камулодун, станал нејзин главен град.<ref>https://www.britishmuseum.org/</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commonscat|City of London}} * {{URL|https://www.cityoflondon.gov.uk/|Корпорација на Лондонското Сити}} {{Navboxes|title=Articles related to the City of London|state=collapsed|list1={{London}} {{London history}} {{City of London gates}} {{Livery companies in the City of London}} {{England counties}} {{UK cities}} {{Economy of the United Kingdom}}}} [[Категорија:Географија на Лондон]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ [[Категорија:Сити (Лондон)]] lfuttr0znzrpfk5kkeve3w4i3drazj6 Разговор:Сити (Лондон) 1 1358694 5293971 2024-11-19T22:43:01Z Andrew012p 85224 Создадена страница со: {{СЗР}} 5293971 wikitext text/x-wiki {{СЗР}} 111pu1atb524tq4kzd5jua5n9t24clx Комарник 0 1358695 5293990 2024-11-19T23:28:21Z Andrew012p 85224 Создадена страница со: [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] Комарник — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]] и од [[муви]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви болести што с... 5293990 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] Комарник — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]] и од [[муви]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви болести што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електрифицирани комарници што ги убиваат инсектите со електричен удар, а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или флуоресцентно осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ c08l7zweetdwobo4pcxca1fqs29np9c 5293992 5293990 2024-11-19T23:29:42Z Andrew012p 85224 5293992 wikitext text/x-wiki ::''Да не се збуните со „[[Коморник]]“''. [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] Комарник — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]] и од [[муви]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви болести што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електрифицирани комарници што ги убиваат инсектите со електричен удар, а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или флуоресцентно осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ 76doghdoy3dv2xajm9wt99ps3rljwrr 5293993 5293992 2024-11-19T23:29:57Z Andrew012p 85224 5293993 wikitext text/x-wiki ::''Да не се збуните со „[[Коморник]]“''. [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] '''Комарник''' — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]] и од [[муви]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви болести што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електрифицирани комарници што ги убиваат инсектите со електричен удар, а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или флуоресцентно осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ 71fv61zkyqrxjadr55dwbequp5cq83k 5293995 5293993 2024-11-19T23:31:16Z Andrew012p 85224 5293995 wikitext text/x-wiki ::''Да не се збуните со „[[Коморник]]“''. [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] '''Комарник''' — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]] и од [[муви]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви [[Болест|болести]] што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електрифицирани комарници што ги убиваат инсектите со електричен удар, а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или флуоресцентно осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ 4xjr446y2tp244b4uq9ujvayh3nexnq 5293996 5293995 2024-11-19T23:32:05Z Andrew012p 85224 5293996 wikitext text/x-wiki ::''Да не се збуните со „[[Коморник]]“''. [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] '''Комарник''' — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]], [[муви]] и други [[инсекти]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви [[Болест|болести]] што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електрифицирани комарници што ги убиваат инсектите со електричен удар, а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или флуоресцентно осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ 0gq35aek3v3yllxb9n8260uwhdweknz 5293997 5293996 2024-11-19T23:35:50Z Andrew012p 85224 5293997 wikitext text/x-wiki ::''Да не се збуните со „[[Коморник]]“''. [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] '''Комарник''' — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]], [[муви]] и други [[инсекти]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви [[Болест|болести]] што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електризирани комарници што ги убиваат инсектите со [[струен удар]], а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или [[Флуоресценција|флуоресцентно]] осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ 4wvlt3g4s1vvzfsw0cf396d1lvkvpcp 5293998 5293997 2024-11-19T23:36:38Z Andrew012p 85224 5293998 wikitext text/x-wiki :''Да не се збуните со „[[Коморник]]“''. [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] '''Комарник''' — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]], [[муви]] и други [[инсекти]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви [[Болест|болести]] што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електризирани комарници што ги убиваат инсектите со [[струен удар]], а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или [[Флуоресценција|флуоресцентно]] осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ g1op40tyhgp4se7mell2aj50k7vmeqn 5294003 5293998 2024-11-19T23:44:36Z Andrew012p 85224 5294003 wikitext text/x-wiki {{Разликување|Коморник}} [[Податотека:Window with insect screen.JPG|мини|304x304пкс|Прозорец со комарник]] '''Комарник''' — мрежа за заштита од [[Комарец|комарци]], [[муви]] и други [[инсекти]], а со тоа и од болести што тие можат да ги носат.<ref>{{ДРМЈ|комарник}}</ref><ref>{{ОДРМЈ|комарник}}</ref> Примери за такви [[Болест|болести]] што се пренесуваат од инсекти вклучуваат [[маларија]], [[денга]], [[жолта треска]], [[Зика (вирус)|вирус Зика]] и разни облици на енцефалитис, вклучувајќи го и вирусот Западен Нил.<ref>{{cite web|url=http://www.mosquito-netting.com/|title=All Mosquito Netting Info|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304133031/http://www.mosquito-netting.com/|archive-date=2010-03-04|accessdate=2020-06-23}}</ref> Постојат и електризирани комарници што ги убиваат инсектите со [[струен удар]], а тие обично се привлекуваат или, подобро кажано, привлечени од шарено или [[Флуоресценција|флуоресцентно]] осветлување. Самите комарници се разликуваат по начинот на превиткување, системот за отворање и видот на мрежата. Така, постојат независни, лизгачки, вратни, преклопени, набиени, вградени и фиксирани комарници.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://roloenterier.mk/%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8/|title=Комарници - Роло-Ентериер - заштита на вашиот дом од инсекти|work=Роло-Ентериер|language=en-US|accessdate=2024-11-19}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://aldora.mk/komarnici/ Комарници] [[Категорија:Опрема]] __СОСОДРЖИНА__ __ИНДЕКС__ 5ksdagx353n9t8pviyvvmtqoakx1ktj Разговор:Комарник 1 1358696 5293991 2024-11-19T23:28:33Z Andrew012p 85224 Создадена страница со: {{СЗР}} 5293991 wikitext text/x-wiki {{СЗР}} 111pu1atb524tq4kzd5jua5n9t24clx Категорија:Јапонски преведувачи 14 1358697 5294011 2024-11-20T03:28:00Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Translators from Japan}} [[Категорија:Преведувачи по националност]] [[Категорија:Јапонци по занимање|Преведувачи]] [[Категорија:Јапонски писатели|Преведувачи]] [[Категорија:Јапонски јазичари|Преведувачи]] 5294011 wikitext text/x-wiki {{рв|Translators from Japan}} [[Категорија:Преведувачи по националност]] [[Категорија:Јапонци по занимање|Преведувачи]] [[Категорија:Јапонски писатели|Преведувачи]] [[Категорија:Јапонски јазичари|Преведувачи]] 4xh8e9yolm2ibhaxkybxy9rkz0uv1c6 Категорија:Јапонски јазичари 14 1358698 5294012 2024-11-20T03:29:10Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Linguists from Japan}} {{Катзанимање |Field=Лингвистика |Profession=Јазичари |Nationality=Јапонци |Придавка=Јапонски |Country=Јапонија }} 5294012 wikitext text/x-wiki {{рв|Linguists from Japan}} {{Катзанимање |Field=Лингвистика |Profession=Јазичари |Nationality=Јапонци |Придавка=Јапонски |Country=Јапонија }} osltq7zt7i1xarso9btq972dpmg2z47 Мелитопол музеј за локална историја 0 1358699 5294041 2024-11-20T08:34:49Z BosaFi 115936 BosaFi ја премести страницата [[Мелитопол музеј за локална историја]] на [[Мелитополски музеј за локална историја]]: Погрешно напишан наслов 5294041 wikitext text/x-wiki #пренасочување [[Мелитополски музеј за локална историја]] oxhxlpakdxpsvgafyrsxp43b8wjzq0e Реплек 0 1358700 5294054 2024-11-20T10:11:18Z Buli 2648 Создадена страница со: '''Реплек''' е фармацевтска компанија која произведува и дистрибуира [[лек]]ови и други фармацевтски производи. Историјата на Реплек датира од 1945 кога е основано од Министерскиот совет на Федерална Македонија како државен склад за лекови кој потоа п... 5294054 wikitext text/x-wiki '''Реплек''' е фармацевтска компанија која произведува и дистрибуира [[лек]]ови и други фармацевтски производи. Историјата на Реплек датира од 1945 кога е основано од Министерскиот совет на Федерална Македонија како државен склад за лекови кој потоа прераснува во републичко претпријатие за лекови. Оттука потекнува и самото име на Реплек – републички лек. Реплек АД прераснува во акционерско друштво, од неговата приватизација во 1999 година, кога е регистирано во Трговскиот регистар со решение ТРЕГ 9942/98, на 05.02.1999. Од овој момент, Реплек прераснува во водечки македонски бренд во делот на производство и дистрибуција на лекови. tbst4l2gu13c8j6b6gz3q6dlc1yaj5h 5294055 5294054 2024-11-20T10:12:08Z Buli 2648 5294055 wikitext text/x-wiki '''Реплек''' е фармацевтска компанија која произведува и дистрибуира [[лек]]ови и други фармацевтски производи. Историјата на Реплек датира од 1945 кога е основано од Министерскиот совет на Федерална Македонија како државен склад за лекови кој потоа прераснува во републичко претпријатие за лекови. Оттука потекнува и самото име на Реплек – републички лек. Реплек АД прераснува во акционерско друштво, од неговата приватизација во 1999 година, кога е регистирано во Трговскиот регистар со решение ТРЕГ 9942/98, на 05.02.1999. Од овој момент, Реплек прераснува во водечки македонски бренд во делот на производство и дистрибуција на лекови. [[Категорија:Фармацевтски претпријатија од Македонија]] h5e2y7s9vqmo3l72mze6hxfhze8fj01 5294056 5294055 2024-11-20T10:13:39Z Buli 2648 5294056 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Претпријатие | company_name = Реплек | company_logo = | company_type = [[акционерско друштво]] | slogan = | foundation = | location = [[Скопје]] | key_people = | num_employees = | industry = [[фармација]] | products = | net_income = | homepage = [https://replek.mk/ replek.mk] }} '''Реплек''' е фармацевтска компанија која произведува и дистрибуира [[лек]]ови и други фармацевтски производи. Историјата на Реплек датира од 1945 кога е основано од Министерскиот совет на Федерална Македонија како државен склад за лекови кој потоа прераснува во републичко претпријатие за лекови. Оттука потекнува и самото име на Реплек – републички лек. Реплек АД прераснува во акционерско друштво, од неговата приватизација во 1999 година, кога е регистирано во Трговскиот регистар со решение ТРЕГ 9942/98, на 05.02.1999. Од овој момент, Реплек прераснува во водечки македонски бренд во делот на производство и дистрибуција на лекови. [[Категорија:Фармацевтски претпријатија од Македонија]] 1238w1luo64ldt5cvh4o03fet49izo3 Детска Евровизија 2025 година 0 1358701 5294096 2024-11-20T11:33:27Z Kwintesencjax 102724 Kwintesencjax ја премести страницата [[Детска Евровизија 2025 година]] на [[Детска Евровизија 2025]]: correct title of the article 5294096 wikitext text/x-wiki #пренасочување [[Детска Евровизија 2025]] k2a6chd2350ter4y128jtpr6dj0bhtj