President ta' Malta

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mt">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedija</sitename>
    <dbname>mtwiki</dbname>
    <base>https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali</base>
    <generator>MediaWiki 1.43.0-wmf.2</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medja</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Speċjali</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Diskussjoni</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Utent</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Diskussjoni utent</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedija</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Diskussjoni Wikipedija</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Stampa</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Diskussjoni stampa</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Diskussjoni MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Mudell</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Diskussjoni mudell</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Għajnuna</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Diskussjoni għajnuna</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorija</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Diskussjoni kategorija</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Diskussjoni portal</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>President ta' Malta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1041</id>
    <revision>
      <id>306843</id>
      <parentid>305809</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T16:15:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Martin Macha 2111</username>
        <id>17258</id>
      </contributor>
      <comment>/* Lista ta' Presidenti tar-Repubblika */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4480" xml:space="preserve">Il-'''President ta' Malta''' huwa l-[[kap tal-istat]] kostituzzjonali tar-[[Malta|Repubblika ta' Malta]], bil-poter jibqa' f'idejn il-[[Prim Ministru ta' Malta|Prim Ministru]]. Il-President jiġi elett mir-Riżoluzzjoni tal-[[Kamra tad-Deputati ta' Malta|Kamra tad-Deputati]] għal mandat ta' ħames snin. Il-President ta' Malta huwa l-gwardjan tal-[[Kostituzzjoni ta' Malta]] fejn hu biss li jieħu dan il-ġurament quddiem il-Kamra. Jekk il-President jiddubita fuq kemm il-kostituzzjonalità ta' liġi anke jekk l-avviż tal-Avukat Ġenerali jgħid li timxi skont il-kostituzzjoni, dan jista' jistaqsi għal aktar kjarifika. Il-President jifforma parti, kemm b'mod dirett u dak indirett, tat-tliet fergħat tal-istat. Jifforma parti tal-Parlament (Kapitolu VI, sezzjoni 51), jaħtar il-ġudikatura (Kapitolu VIII, sezzjoni 96) u l-awtorità eżekuttiva hi eżerċitata mill-President (Kapitolu VII, sezzjoni 78).

Din il-kariga inħalqet l-ewwel darba fit-13 ta' Diċembru, 1974, meta Malta saret repubblika fost il-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]]. L-aħħar [[Gvernatur Ġenerali]], is-Sur [[Anthony Mamo]], sar l-ewwel President tar-Repubblika biex ħa post ir-[[Reġina Eliżabetta II]] bħala l-kap tal-istat. Mamo serva bħala President sal-1976. L-ewwel mara li laħqet din il-kariga għolja kienet is-Sinjorina [[Agatha Barbara]], li kienet ministru fi żmien il-gvern preċedenti Laburista.

Mill-1989, il-mandat tal-President beda u spiċċa fl-4 ta' April. Attwalment, il-President ta' Malta hija [[Myriam Spiteri Debono]].

== Bandiera uffiċjali ==

[[Stampa:Flag of the President of Malta.svg|thumb|150px|Il-Bandiera tal-President ta' Malta]]
Sal-1988, ma kienet teżisti l-ebda bandiera għall-President ta' Malta, u għalhekk kienet tintuża l-bandiera nazzjonali. Iżda f'dik is-sena, eżattament fit-12 ta' Diċembru 1988, ġiet introdotta bandiera ġdida. Din tikkonsisti mill-arma fuq sfond blu, u s-simbolu tas-[[Salib ta' Malta]] b'kulur id-deheb f'kull rokna. Din il-bandiera tperper fuq ir-residenzi u l-uffiċini uffiċjali tal-President, fuq il-vettura tiegħu, u f'kull okkażjoni fejn hu preżenti.

== Lista ta' Presidenti tar-Repubblika ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! width=&quot;25&quot;|#
! Ritratt
! Isem
! Bidu tal-kariga
! Skadenza tal-kariga
|-
|align=&quot;center&quot;|1
|[[Stampa:Sir Anthony Mamo (cropped).jpg|60px]]
|Sur [[Anthony Mamo]]
|13 ta' Diċembru 1974 
|27 ta' Diċembru 1976
|-
|align=&quot;center&quot;|2
|[[Stampa:Dr. Anton Buttigieg.jpg|60px]]
|[[Anton Buttigieg]] 
|27 ta' Diċembru 1976 
|27 ta' Diċembru 1981
|-
|
|[[Stampa:Dr. Albert V. Hyzler.jpg|60px]]
|[[Albert Hyzler]]&lt;br /&gt;(aġent)
|27 ta' Diċembru 1981 
|15 ta' Frar 1982
|-
|align=&quot;center&quot;|3
|[[Stampa:Ms Agatha Barbara.jpg|60px]]
|[[Agatha Barbara]]  
|15 ta' Frar 1982 
|15 ta' Frar 1987
|-
|
|[[Stampa:Mr Paul Xuereb.jpg|60px]]
|[[Paul Xuereb]]&lt;br /&gt;(aġent) 
|15 ta' Frar 1987 
|4 ta' April 1989
|-
|align=&quot;center&quot;|4
|[[Stampa:Dr. Censu Tabone.jpg|60px]]
|[[Ċensu Tabone]] 
|4 ta' April 1989 
|4 ta' April 1994
|-
|align=&quot;center&quot;|5
|[[Stampa:Dr Ugo Mifsud Bonnici.jpg|60px]]
|[[Ugo Mifsud Bonnici]] 
|4 ta' April 1994 
|4 ta' April 1999
|-
|align=&quot;center&quot;|6
|[[Stampa:Guido de Marco 2003 crop.jpg|60px]]
|[[Guido de Marco]] 
|4 ta' April 1999 
|4 ta' April 2004
|-
|align=&quot;center&quot;|7
|[[Stampa:Edward Fenech Adami.jpg|60px]]
|[[Eddie Fenech Adami]] 
|4 ta' April 2004 
|4 ta' April 2009
|- 
|align=&quot;center&quot;|8
|[[Stampa:George Abela.jpg|60px]]
|[[George Abela]]
|4 ta' April 2009
|4 ta' April 2014
|- 
|align=&quot;center&quot;|9
|[[Stampa:Marie-Louise Coleiro Preca (cropped).jpg|60px]]
|[[Marie Louise Coleiro Preca]]
|4 ta' April 2014
|4 ta' April 2019
|-
|align=&quot;center&quot;|10
|[[Stampa:Sebastian Kurz George Vella Federica Mogherini April 2017 (34279674916) (cropped).jpg|60px]]
|[[George Vella]]
|4 ta' April 2019
|4 ta' April 2024
|-
|align=&quot;center&quot;|11
|[[Stampa:Myriam_spiteri_debono_smiling_at_2024.jpg|60px]]
|[[Myriam Spiteri Debono]]
|4 ta' April 2024
|'' fil- kariga''
|}

== Residenzi uffiċjali ==

L-uffiċċju uffiċjali tal-President huwa l-[[Palazz tal-Gran Mastru]] fil-[[Belt Valletta]]. Residenzi presidenzjali oħra jinkludu:

* Il-[[Palazz ta' Sant'Anton]] f'[[Ħ'Attard]] (residenza uffiċjali)
* Il-[[Palazz Verdala]] fil-[[Buskett]] (residenza tas-Sajf)

== Ħoloq esterni ==
* [https://web.archive.org/web/20210515131359/https://president.gov.mt/mt/ Sit uffiċjali tal-President ta' Malta]

[[Kategorija:Presidenti ta' Malta| ]]
[[Kategorija:Gvern ta' Malta]]</text>
      <sha1>qb25gw5ngulys0g3r0y8bwzr3dq4ls5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedija:Pjazza</title>
    <ns>4</ns>
    <id>1142</id>
    <revision>
      <id>306852</id>
      <parentid>306800</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T20:21:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>8472</id>
      </contributor>
      <comment>/* Vote now to select members of the first U4C */ sezzjoni ġdida</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39073" xml:space="preserve">{{Il-Pjazza}}
&lt;!-- AGĦMEL IL-KUMMENT TIEGĦEK TAĦT L-AĦĦAR INTERVENT LI SAR. --&gt;
== Do you use Wikidata in Wikimedia sibling projects? Tell us about your experiences ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''Note: Apologies for cross-posting and sending in English.''

Hello, the '''[[m:WD4WMP|Wikidata for Wikimedia Projects]]''' team at Wikimedia Deutschland would like to hear about your experiences using Wikidata in the sibling projects. If you are interested in sharing your opinion and insights, please consider signing up for an interview with us in this '''[https://wikimedia.sslsurvey.de/Wikidata-for-Wikimedia-Interviews Registration form]'''.&lt;br&gt; 
''Currently, we are only able to conduct interviews in English.''

The front page of the form has more details about what the conversation will be like, including how we would '''compensate''' you for your time.

For more information, visit our ''[[m:WD4WMP/AddIssue|project issue page]]'' where you can also share your experiences in written form, without an interview.&lt;br&gt;We look forward to speaking with you, [[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] ([[m:User talk:Danny Benjafield (WMDE)|talk]]) 08:53, 5 January 2024 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WD4WMP/ScreenerInvite&amp;oldid=26027495 --&gt;

== Reusing references: Can we look over your shoulder? ==

''Apologies for writing in English.''

The Technical Wishes team at Wikimedia Deutschland is planning to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. For our research, we are looking for wiki contributors willing to show us how they are interacting with references.

* The format will be a 1-hour video call, where you would share your screen. [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ More information here].
* Interviews can be conducted in English, German or Dutch.
* [[mw:WMDE_Engineering/Participate_in_UX_Activities#Compensation|Compensation is available]].
* Sessions will be held in January and February.
* [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ Sign up here if you are interested.]
* Please note that we probably won’t be able to have sessions with everyone who is interested. Our UX researcher will try to create a good balance of wiki contributors, e.g. in terms of wiki experience, tech experience, editing preferences, gender, disability and more. If you’re a fit, she will reach out to you to schedule an appointment.

We’re looking forward to seeing you, [[m:User:Thereza Mengs (WMDE)| Thereza Mengs (WMDE)]]
&lt;!-- Message sent by User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=25956752 --&gt;

== Feminism and Folklore 2024 ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta project page]].

This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']

Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2024|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

'''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024 International Team]]'''

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[Utent:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Diskussjoni utent:MediaWiki message delivery|d]]) 07:26, 18 Jannar 2024 (UTC)

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore 2024]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2024 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2024|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

-- [[Utent:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Diskussjoni utent:MediaWiki message delivery|d]]) 07:26, 18 Jannar 2024 (UTC)
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=23942484 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,

I am reaching out to you today to announce that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) Charter is now open. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]] now through '''2 February 2024'''. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C Charter]] is on Meta-wiki with translations available. 

Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation.

On behalf of the UCoC Project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 18:08, 19 Jannar 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25853527 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Last days to vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,

I am reaching out to you today to remind you that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) charter will close on '''2 February 2024'''. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]]. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C charter]] is on Meta-wiki with translations available. 

Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation.

On behalf of the UCoC Project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 17:00, 31 Jannar 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25853527 --&gt;

== Thematic week of Malta in Ukrainian Wikipedia ==

Hi! We have [[:uk:Вікіпедія:Проєкт:Тематичний_тиждень/Тиждень_Мальти|thematic week of Malta in Ukrainian Wikipedia]]. Please write on discussion page articles about Malta for translation into Ukrainian.  [[Utent:Visem|Visem]] ([[Diskussjoni utent:Visem|d]]) 21:24, 6 Frar 2024 (UTC)

== Diskussjoni fuq Termini Islamiċi/Għarbi ==

Merħba lilkom!


F'din diskussjoni irrid niddiskuti dwar termini Islamiċi (naturalment mill-Għarbi), speċjalment fuq kif jiġu derivati. Xi drabi sibt xi termini ma eżistentix bil-Malti (jew ma sibthomx :p). Forsi ma nafx dizzjunarji li indirizza dawk it-termini, jekk iva allura jekk jogħġbok idawwalni. 

Minn issa, irrid nindirizza dawn it-termini: 


1. salah/salat (ir-ritwali tal-qima Islamika) -&gt; sala/Sala jew salat? 

2. adhan/azan/azaan/adan (is-sejħa għal ''salah'') -&gt; adan, l-adan 

3. zakat/zaka (l-elemosna/karità obbligatorja) -&gt; żaka jew żakat? 

4. Eid al-Fitr (din il-frażi hija perfettament &quot;traduċibbli&quot;) -&gt; Għid il-Fitr/Għid il-Fatar (jew bħala ortografija alternattiva biss? Eid al-Fitr litteralment jfisser Għid il-fatar bħala festival għax it-tmiem ir-Ramadan) 

5. Eid al-Adha -&gt; Għid l-Adħa 

6. Sheikh/Sheik/Shaykh -&gt; Xiħ (kognat dirett bl-istess tifsira letterali)

7. Ismijiet ta' xi figuri Islamiċi speċjalment fl-istorja (għax xi pajjiżi Misilmin uża ortografija differenti biex jaqbel mal-pronunzja, pereżempju: Muhammad -&gt; Mhammed, Karim -&gt; Krim, Al-Amin -&gt; L-Emin/Lamine, 'Abd al-Qādir -&gt; Abdelkader, (naħseb rumanizzazzjoni Maltija ta’ ismijiet huma wkoll adattati ħafna u qed jintużaw f’ċerti ismijiet bħal Muhammad -&gt; Muħammed, Isa -&gt; Għisa). 


U forsi termini Islamiċi oħra aktar kumplessi wkoll, peress li huma b'xi mod involuti fid-deskrizzjoni kemm tal-istorja Islamika kif ukoll dik medjevali. Grazzi! [[Utent:SidAlmoħadMuwaħħid|SidAlmoħadMuwaħħid]] ([[Diskussjoni utent:SidAlmoħadMuwaħħid|d]]) 23:32, 6 Frar 2024 (UTC)

:Indunajt li ktibt nomi flok ismijiet, skużani hekk :') -- [[Utent:SidAlmoħadMuwaħħid|SidAlmoħadMuwaħħid]] ([[Diskussjoni utent:SidAlmoħadMuwaħħid|d]]) 23:41, 6 Frar 2024 (UTC)
::Interessanti :) Mil-lat terminoloġiku/ortografiku kollha jagħmlu sens, għalkemm nissuġġerixxi 1) salat (peress li sala tintuża għal tifsira oħra) u 6) għalkemm f'xi kuntesti tassew tista' tintuża xiħ direttament, fil-maġġoranza tal-każijiet (bħala titlu), nużaw xejikk (x'aktarx mit-Taljan). Is-sliem. [[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 06:13, 7 Frar 2024 (UTC)
:::@[[Utent:Trigcly|Trigcly]] Jien kuntent li tista' taqbel ma' ħafna minnhom :D. Madankollu hawn aktar raġunament għall-għażla tiegħi:
:::1. Jekk nintużaw salat (għalkemm jagħmel sens sakemm ikun hemm kliem warajh), allura nara kontradizzjoni bil-kelma żaka għax iż-żewġ għandhom l-istess struttura tal-kelma (bl-Għarbi: ṣalāẗ u żakāẗ, ẗ jisparixxi jekk ma jkunx kliem warajha u jaġixxi wkoll bħala indikatur għall-kelma femminili), għalkemm nistaw nagħmlu salat bħala eċċezzjoni, jew bl-ortografija *sla jew *salla (kelma ġdida). Il-forma plural għal din il-kelma tkun salwiet mill-Għarbi ''ṣalawāt''.
:::6. Rajt xi ħadd użaw xejk minflok xejikk. Naħseb aħjar li nużaw xiħ għal figuri Islamiċi pereżempju studjużi Misilmin, u xejk/xejikk għal figuri politiċi. Innota li l-Għarbi ''xajkh/xajħ'' għandu l-plural ''xujūkh/xujūħ'', l-istess bħall-plural ta’ xiħ: xjuħ, hekk il-kelma xejk sa għand *xjuk bħala l-plural tagħha XD. Tatni idea biex nagħmel artiklu bl-isem Xiħ (Għarbi) XD [[Utent:SidAlmoħadMuwaħħid|SidAlmoħadMuwaħħid]] ([[Diskussjoni utent:SidAlmoħadMuwaħħid|d]]) 07:40, 7 Frar 2024 (UTC)
::::Tajjeb wisq. Xejk rajtha allavolja stramba għax anke shake (xarba) tinkiteb hekk. Xejikk (pl. xejikki) iktar naħseb tintuża. [[Utent:Trigcly|Trigcly]] ([[Diskussjoni utent:Trigcly|d]]) 08:16, 7 Frar 2024 (UTC)
:::::Hekk naħseb aħjar li juża xejjik (pl. xejjiki) fil-futur. Jekk xejn nistgħu niddiskutu aktar f'din il-paġna ta' diskussjoni. -- [[Utent:SidAlmoħadMuwaħħid|SidAlmoħadMuwaħħid]] ([[Diskussjoni utent:SidAlmoħadMuwaħħid|d]]) 09:16, 7 Frar 2024 (UTC)
:Merħba lilkom!
:Reċentement iltqajt ma' kwistjonijiet mal-uża tal-grammatika għal ismijiet tal-Għarbi bi partikolarment l-ismijiet tal-dinastija, speċjalment bil-forma plurali tagħhom. F'dan il-każ nużu il-grammatika Semitika minflok Rumanzi tal-Malti, kif nixtieq l-ismijiet tkunu l-eqreb bl-Għarbi tagħhom. Pereżempju, id-dinastija '''Idrisija''' u d-dinastija '''Umawija''' (forma maskili: Idrisi u Umawi), xi drabi tirreferihom fil-forma plurali, hekk jew Idrisin u Umawin, jew Idrisijin u Umawijin tajjeb? L-ewwel forsi l-aktar komunement bl-ilsien il-Malti, u l-aħħar l-eqreb bil-forma Għarbi tagħhom. Innutajt ukoll li xi kelmiet li tintuża -jin kif forma plurali, bħal mibnijin. Nixtieq il-fehmiet tal-Maltin nattiv dwar dan qabel nasal għall-konklużjoni tiegħi u apoloġija għan-nuqqas ta' għarfien tiegħi :D. [[Utent:SidAlmoħadMuwaħħid|SAM]] ([[Diskussjoni utent:SidAlmoħadMuwaħħid|d]]) 16:11, 9 Frar 2024 (UTC)

== IMPORTANT: Admin activity review ==

Hello. A policy regarding the removal of &quot;advanced rights&quot; (administrator, bureaucrat, interface administrator, etc.) was adopted by [[metawiki:Requests for comment/Activity levels of advanced administrative rights holders|global community consensus]] in 2013. According to this policy, the [[metawiki:stewards|stewards]] are reviewing administrators' activity on all Wikimedia Foundation wikis with no inactivity policy. To the best of our knowledge, your wiki does not have a formal process for removing &quot;advanced rights&quot; from inactive accounts. This means that the stewards will take care of this according to the [[metawiki:Admin activity review|admin activity review]].

We have determined that the following users meet the inactivity criteria (no edits and no logged actions for more than 2 years):

# [[Special:Contributions/Nevborg|Nevborg]] (administrator)

These users will receive a notification soon, asking them to start a community discussion if they want to retain some or all of their rights. If the users do not respond, then their advanced rights will be removed by the stewards.

However, if you as a community would like to create your own activity review process superseding the global one, want to make another decision about these inactive rights holders, or already have a policy that we missed, then please notify the [[metawiki:Stewards' noticeboard|stewards on Meta-Wiki]] so that we know not to proceed with the rights review on your wiki.

Thanks, [[Utent:Superpes15|Superpes15]] ([[Diskussjoni utent:Superpes15|d]]) 22:02, 7 Frar 2024 (UTC)

:@[[Utent:Superpes15|Superpes15]]: This issue has been brought to the attention of the individual concerned. Speaking as a user with active &quot;advanced rights&quot; on this wiki, we're happy for the global admin activity review to stand in this case.  Thanks. -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 11:17, 8 Frar 2024 (UTC)
::[[User:ToniSant|ToniSant]] Thanks for the confirmation. I notified Nevborg too and we'll wait for a reply until 6 March. Best regards :) [[Utent:Superpes15|Superpes15]] ([[Diskussjoni utent:Superpes15|d]]) 11:28, 8 Frar 2024 (UTC)
:::Hi [[User:ToniSant|ToniSant]], hope everything is fine, I'm writing just to confirm that we removed the Nevborg's flag! Best regards and let me know if you need further help :) [[Utent:Superpes15|Superpes15]] ([[Diskussjoni utent:Superpes15|d]]) 00:17, 7 Marzu 2024 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Announcing the results of the UCoC Coordinating Committee Charter ratification vote&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

Thank you everyone for following the progress of the Universal Code of Conduct. I am writing to you today to announce the outcome of the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|ratification vote]] on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter]]. 1746 contributors voted in this ratification vote with 1249 voters supporting the Charter and 420 voters not. The ratification vote process allowed for voters to provide comments about the Charter. 

A report of voting statistics and a summary of voter comments will be published on Meta-wiki in the coming weeks.

Please look forward to hearing about the next steps soon.

On behalf of the UCoC Project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 18:23, 12 Frar 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26160150 --&gt;

== Kollaborazzjoni Wikimedia bejn Malta u l-Marokk ==

Nhar il-Ħamis 15 ta' Frar 2024 se tibda l-ewwel edit-a-tona bejn kontributuri tal-Wikpedija bil-Malti u dik bid-Darija (id-djalett Għarbi tal-Marokk). Se ssir laqgħa ta' madwar siegħba bejn dawk interessati li jipparteċipaw fi-8pm CET. Jekk tixtieq tipparteċipa, ikkuntattja lil mail{{@}}wikimalta.org biex tirċievi l-ħolqa għall-Google Meet. [[meta:Malta_Morocco_collaboration|Aktar tagħrif fuq Meta Wiki]]. -- [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 11:54, 13 Frar 2024 (UTC)

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024: We are back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2024 general.jpg|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the forth edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from 1st until 31st March 2024. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive prizes.&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/UCDM 2024|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[:m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]])
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=26166467 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Report of the U4C Charter ratification and U4C Call for Candidates now available&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Hello all,

I am writing to you today with two important pieces of information. First, the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Vote results|report of the comments from the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter ratification]] is now available. Secondly, the call for candidates for the U4C is open now through April 1, 2024.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members are invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Per the charter, there are 16 seats on the U4C: eight community-at-large seats and eight regional seats to ensure the U4C represents the diversity of the movement.

Read more and submit your application on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|Meta-wiki]].

On behalf of the UCoC project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 16:25, 5 Marzu 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26276337 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Wikimedia Foundation Board of Trustees 2024 Selection&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
: ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Dear all,

This year, the term of 4 (four) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Elections Committee]] will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Board Governance Committee created a Board Selection Working Group from Trustees who cannot be candidates in the 2024 community- and affiliate-selected trustee selection process composed of Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins, and Shani Evenstein Sigalov [3]. The group is tasked with providing Board oversight for the 2024 trustee selection process, and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. 

Here are the key planned dates:

*  May 2024: Call for candidates and call for questions
*  June 2024: Affiliates vote to shortlist 12 candidates (no shortlisting if 15 or less candidates apply) [5]
*  June-August 2024: Campaign period
*  End of August / beginning of September 2024: Two-week community voting period
*  October–November 2024: Background check of selected candidates
*  Board's Meeting in December 2024: New trustees seated

Learn more about the 2024 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|this Meta-wiki page]], and make your plan.

'''Election Volunteers'''

Another way to be involved with the 2024 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]].

Best regards,

[[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (Governance Committee Chair, Board Selection Working Group)

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter

[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee

[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles

[5] Even though the ideal number is 12 candidates for 4 open seats, the shortlisting process will be triggered if there are more than 15 candidates because the 1-3 candidates that are removed might feel ostracized and it would be a lot of work for affiliates to carry out the shortlisting process to only eliminate 1-3 candidates from the candidate list.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]19:57, 12 Marzu 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MPossoupe (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26349432 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2024-03-20|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2024-03-20T14:00|en}} {{#time:H:i e|2024-03-20T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2024-03-20|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]], 00:01, 15 Marzu 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=25636619 --&gt;

== Global ban proposal for Slowking4 ==

Hello. This is to notify the community that there is an ongoing global ban proposal for [[User:Slowking4]] who has been active on this wiki. You are invited to participate at [[m:Requests for comment/Global ban for Slowking4 (2)]]. [[Utent:Seawolf35|Seawolf35]] ([[Diskussjoni utent:Seawolf35|d]]) 12:57, 15 Marzu 2024 (UTC)

== L-aħjar riżultat għal Malta fil-konkors internazzjonali ta' Wiki Loves Monuments ==

[[Stampa:The_break_water.jpg|lemin|daqsminuri|Ricasoli Breakwater]]
Ritratt tal-breakwater tar-Ricasoli waqt tempesta miġbud minn '''Angela Bonavia'''  [[commons:Wiki_Loves_Monuments_2023_winners|ġie kklassifikat fil-11-iil post minn  218,726 ritratt ta' 4,702 parteċipant minn 46 pajjiż]]. 

Dan huwa l-aħjar riżultat għal ritratt minn Malta f'dan il-konkors s'issa. 

[https://timesofmalta.com/article/ricasoli-breakwater-photo-places-11th-global-wiki-loves-monuments.1089881 Ara r-rapport fit-Times].

[[meta:Wikimedia_Community_Malta|Wikimedia Community Malta]] tifraħ lil Angela għal dan is-suċċess! [[Utent:ToniSant|ToniSant]] ([[Diskussjoni utent:ToniSant|d]]) 10:45, 1 April 2024 (UTC)

== CEE Hub Office Hour, Catch Up session and other announcements ==

Hi everyone,

We want to inform you about the upcoming calls/sessions that [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]] will organise, along with some small announcements of the other sessions that may be interesting for some of you.

First of all, we are inviting you to the next '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Office hours|CEE Hub Office Hour]]''' dedicated this time to the [[:m:Wikimedia CEE Hub/Microgrants|''Microgrants'']]''',''' which will be held on Monday (22 April) at 18:00 CEST (''[[:m:Event:CEE Hub Office Hour/April 2024|'''register here''']]'').

Also, we are making early announcement of the next '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|Catch Up]]''' dedicated to the [[:m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025|Annual Plan of the Wikimedia Foundation for the period 2024/25]], where you will have a chance to hear introduction about this plan directly from the CEO of the WMF, along with CEE Hub updates and later during the call Q&amp;A session of 20 minutes. This session will be held on Wednesday (8 May) at 19:00 CEST ('''''[[:m:Event:CEE Catch Up Nr. 6 (May 2024)|register here]]''''').

Additionally, during this Friday (19 April) at 19:30 CEST at [[:m:Wikimedia Summit 2024|Wikimedia Summit]] in Berlin will be organised a [[:m:Wikimedia Summit 2024/Regional Meetups|'''regional CEE meet-up''']] with hybrid option, so you can join remotely as well (''[http://meet.google.com/bue-khkb-onr Google Meeting ID]'').

Please use the registration pages on Meta for the CEE Hub Office Hour and CEE Catch Up session, so you will get a link directly.

___________________________________

At the end, if you are interested to hear more about [[:en:Wikipedia:The_Wikipedia_Library|'''Wikipedia Library''']] and how this works, that every Wikimedia user with an active account for at least 6 months, contributed at least 500 times to Wikimedia projects, made at least 10 edits in the past month, and not be currently blocked from writing on any Wikimedia project, can have an access to the Wikipedia Library, you can attend one of two possible [[Grants:Knowledge Sharing/Connect|Let’s Connect learning clinics]]:

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt; '''Time zone 1''' [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdKuS77ymmedlOnrqfdwv-Y1j3T8a197b6lZ33GbMZJ24OaAQ/viewform Registration link here] ('''April 23rd,  18:00 CEST''')

'''* Time zone 2''' [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfKP-MZ8F342dTFMIKp8WyjEPEntwkb3af8fEGOlM2J-BAfWA/viewform Registration link here] ('''April 26th, 09:00 CEST''')

If you need more information about these sessions, you can contact Gorana Gomirac ([mailto:gorana.gomirac@vikimedija.org gorana.gomirac@vikimedija.org]).
&lt;!-- Message sent by User:TRistovski-CEEhub@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_Hub&amp;oldid=25178510 --&gt;

== Application for WikiOutdoor Training 2024 ==

Hi everyone,

Application is now officially OPEN for the unforgettable adventure with WikiOutdoor Training 2024! Whether you're a seasoned explorer or a newcomer to the world of outdoor documentation, this is your chance to join us in the mesmerizing Prespa Region of Macedonia from September 7th to 9th, 2024.

Fill the application form and share with us why you're excited to be part of this incredible journey.  Let's come together to explore, learn, and capture the beauty of our world!

Please share this survey also with other community members. If you have any other questions or concerns, please let us know.

'''[https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScMUXq4M7N44ZwrLUxrusUPh0rjNk0qGb_uYyJ-84uzLJ3mQg/viewform?usp=sf_link Register here]'''. Deadline for applying is 20th of May, 2024 [[Utent:Деан Лазаревски|Деан Лазаревски]] ([[Diskussjoni utent:Деан Лазаревски|d]]) 13:04, 22 April 2024 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Vote now to select members of the first U4C&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.

The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

On behalf of the UCoC project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 20:21, 25 April 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26390244 --&gt;</text>
      <sha1>jqn9d53hg0xxn8nz51lsnrzawpq4hj1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Belġju</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2920</id>
    <revision>
      <id>306840</id>
      <parentid>305215</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T15:51:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="138210" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_nattiv                 = Renju tal-Belġju&lt;br /&gt;{{nl}} ''Koninkrijk België''&lt;br /&gt;{{fr}} ''Royaume de Belgique''&lt;br /&gt;{{de}} ''Königreich Belgien''
|isem_komuni                 = Belġju
|stampa_bandiera             = Flag of Belgium (civil).svg
|stampa_emblema              = Great coat of arms of Belgium.svg
|stampa_mappa                = EU-Belgium.svg
|deskrizzjoni_mappa          = Lokazzjoni tal-Belġju (aħdar skur) &lt;br /&gt; – fi ħdan l-[[Unjoni Ewropea]] (aħdar ċar) fil-[[Ewropa|kontinent Ewropew]] (griż skur) &lt;br /&gt;
|ħolqa_bandiera              = Bandiera ta' Belġju
|ħolqa_emblema               = Emblema ta' Belġju
|ħolqa_demografija           = Demografija ta' Belġju
|mottu_nazzjonali            = {{de}} &quot;''Einigkeit macht stark''&quot;&lt;br /&gt;{{fr}} &quot;''L'Union fait la force''&quot;&lt;br /&gt;{{nl}} &quot;''Eendracht maakt macht''&quot; &lt;br /&gt;(traduzzjoni: &quot;L'għaqda ssaħah&quot;)
|innu_nazzjonali             = ''[[La Brabançonne]]''
[[Stampa:La Brabançonne.oga|nofs]]
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Olandiża|Olandiż]] (Fjamming)&lt;br /&gt;[[lingwa Franċiża|Franċiż]]&lt;br /&gt;[[lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]] 
|gruppi_etniċi               = ara [[Belġju#Demografija|Demografija]]
|kapitali                    = [[Brussell]] 
|latd=50 |latm=51 |latNS=N |lonġd=4 |lonġm=21 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Brussell]]
|tip_gvern                   = [[Monarkija parlamentari]] u [[Demokrazija parlamentari federali]]&lt;ref&gt;{{ċita web |titlu=Government type: Belgium |xogħol=The World Factbook |editur=CIA |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2128.html |aċċessdata=19 ta' Diċembru 2011 |data-aċċess=2013-08-18 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120207225832/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2128.html |arkivju-data=2012-02-07 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|titlu_kap1                  = [[Re tal-Belġju|Re]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Belġju|Prim Ministru]]
|isem_kap1                   = [[Filippu tal-Belġju|Filippu]]
|isem_kap2                   = [[Alexander De Croo]]
|data_sħubija_UE             = 25 ta' Marzu 1957&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 
|poż_erja                    = 139 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 30,528
|erja_mi_kw                  = 11,787 
|perċentwal_ilma             = 6.4
|ċensiment_popolazzjoni      = 11,035,948&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/loop/|titlu=Population statistics|editur=Statistiċi tal-Belġju|data=1 ta' Jannar 2012|aċċessdata=25 ta' Mejju 2013}}&lt;/ref&gt;
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2012
|poż_ċensiment_popolazzjoni  = 76 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|densità_popolazzjoni_km2    = 354.7 &lt;!--2001--&gt;
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 918.6
|poż_densità_popolazzjoni    = 33 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $420.307 biljun&lt;ref name=IMF&gt;{{ċita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=124&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=68&amp;pr.y=11 |titlu=Belġju|editur=International Monetary Fund |aċċessdata=17 ta' April 2013}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 30
|PGD_PSX_per_capita          = $37,883&lt;ref name=IMF/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 20
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{profitt}} 0.897&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu=Human Development Report 2011 |editur=Ġnus Magħquda |aċċessdata=2 ta' Novembru 2011}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 17
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Indipendenza]]
|avveniment_stabbilit1       = mill-[[Pajjiżi l-Baxxi]]
|data_stabbilit1             = 4 ta' Ottobru, 1830
|valuta                      = [[Ewro]] ([[Simbolu tal-Ewro|€]])&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|kodiċi_valuta               = EUR
|żona_ħin                    = [[Ħin tal-Ewropa Ċentrali|CET]]
|differenza_ħku              = +1
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa Ċentrali|CEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +2
|cctld                       = [[.be]]&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
|kodiċi_telefoniku           = 32
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $484.692&amp;nbsp;biljun&lt;ref name=IMF/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 21
|PGD_nominali_per_capita     = $43,686&lt;ref name=IMF/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 16
|noti                        = &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; Qabel l-1999: [[Frank Belġjan]]&lt;br /&gt;&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;Membru fundatur.&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; Ukoll [[.eu]], li hi maqsuma flimkien mal-istati membri l-oħra tal-[[Unjoni Ewropea]]
}}
[[Stampa:Gustave Wappers - Épisode des Journées de septembre 1830 sur la place de l'Hôtel de Ville de Bruxelles.jpg|thumb|Episodju tar-Rivoluzzjoni Belġjana tal-1830, Gustaf Wappers (25 ta' Awwissu 1830 - 21 ta' Lulju 1831 (10 xhur, 3 ġimgħat, u 5 ijiem))]]
[[Stampa:Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830.jpg|thumb|Ġlied bejn ir-ribelli Belġjani u l-ispedizzjoni militari Olandiża fi Brussell f'Settembru tal-1830 (Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830)]]
[[Stampa:Namur JPG07.jpg|thumb|Iċ-Ċittadella ta' Namur, bil-Meuse u l-Parlament tal-Vallonja fuq quddiem]]
[[Stampa:Stabroek_(B)_-_Hoogeind_43_Lassonhof_(4).jpg|thumb|Stabroek hija belt u muniċipalità fil-provinċja ta' Antwerp fil-Belġju. Il-muniċipalitajiet ġirien tagħha huma Antwerp u Kapellen. Għandha erja ta '21.5 km² u popolazzjoni fl-2018 ta' 18,529 abitant, b'abitanti fl-età tax-xogħol li jiffurmaw 66% tal-popolazzjoni. (Koordinati: 51° 20′ 10.9″ N, 4° 22′ 31.04″ E).]]

Il-'''Belġju''' ([[Lingwa Olandiża|Olandiż]]: ''België''; [[lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Belgique''; [[lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Belgien''), uffiċjalment ir-'''Renju tal-Belġju''', huwa pajjiż li jinsab fuq il-fruntiera bejn il-parti tal-Ewropa fejn hu mitkellem l-ilsien Ġermaniż u l-kultura rumanza, hu maqsum fi tliet reġjuni. Fit-tramuntana hemm il-[[Fjandri]] li l-popolazzjoni tagħhom titkellem bil-[[lingwa Fjamminga]] (varjanti tal-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]]) u tagħmel madwar 58% tal-popolazzjoni totali u fin-nofsinhar hemm il-[[Wallonja]], kważi għal kollox [[Lingwa Franċiża|Frankofona]] bl-eċċezzjoni ta' komunità żgħira li titkellem bil-Ġermaniż, li tagħmel 32% tal-popolazzjoni nazzjonali totali. Fin-nofs jinsab ir-reġjun tal-belt ta' [[Brussell]], ''Bruxelles-Capitale'', uffiċjalment bilingwi, għalkemm hu kważi għal kollox Frankofon, u fih tgħix 10% tal-popolazzjoni. Barra minn hekk fuq il-fruntiera mal-[[Ġermanja]] fil-[[Wallonja]] hemm il-komunità li titkellem bil-Ġermaniż li hi magħmula mill-komuni annessi mal-[[Ġermanja Nażista]] fl-1940-1945 u li kienet ċediet il-[[Ġermanja]] lill-Belġju fl-1919.

Il-Belġju kien fost il-membri fundaturi tal-[[Unjoni Ewropea]] u l-belt kapitali Brussell hi s-sedi ta' bosta istituzzjonijiet komunitarji.

Fronetars tal-Belġju totali: 1,297 km, pajjiżi tal-fruntiera (4): Franza 556 km; Ġermanja 133 km; Lussemburgu 130 km; Olanda 478 km.

== Storja ==
Il-pajjiż juri traċċi ċari tal-preżenza umana li jmorru lura għaż-żminijiet preistoriċi, speċjalment fis-siti megalitiċi ta' [[Oppagne]] u ta' [[Wéris]], fejn jinsabu [[olmen]] interessanti 

L-ewwel nies li għexu fil-Belġju, imsejħin [[Belġi]], kienu magħmula prinċipalment minn tribujiet [[Ċelti]] li kin jgħixu fil-[[Gallja]] tat-Tramuntana u kienu megħluba minn [[Ġulju Ċesri]] fl-[[54 QK]], kif dan iddeskriva fil-ktieb tiegħu ''[[De Bello Gallico]] ''. Kien Ċesri stess li nnota l-qlubija kbira tal-Belġi fil-battalja, hekk li ikteb: &quot;horum omnium fortissimi sunt belgae&quot; jiġifieri &quot;fost il-popli kollha tal-Gallja, l-iżjed qalbiena huma l-Belġi.&quot; L-isem tal-pajjiż ġej mit-terminu &quot;Gallia Belgica&quot; li kienu jużaw ir-Rumani. 

F'[[Tirlemont]]/[[Tienen]] hemm xi oqbra Rumani msejħa &quot;Trois tumuli&quot; (Tumuli de Grimde) fil-forma ta' tliet għoljiet żgħar. Hemm siti funerari Rumani oħra f'Guèronne u f'[[Billemont]] (Trou de Billemont). Dawn hu magħmula minn tumuli b'kamra sepolkrali u oqbra li jixbħu ħafna lill-oqbra Etruski u qieshom setgħu kienu nbnew fuq siti ta' żminijiet iżjed antiki. 

Wara l-waqa' tal-[[Imperu Ruman]] ([[seklu V]]), il-tribujiet Ġermaniċi invadew il-provinċja Rumana ta' Gallja. Waħda minn dawn ir-razez, il-[[Franki]], fl-aħħar waqqfu renju ġdid taħt il-ħakma tad-dinastija [[Merovinġi|Merovinġja]]. [[Klodovew I]] kien l-aktar famużi minn dawn ir-rejiet: huwa kkonverta għall-Kristjaneżmu u kien jiġġverna mit-tramuntana ta' Franza, iżda l-imperu tiegħu kien jinkludi wkoll il-Belġju. Studjużi Nsara, l-aktar il-patrijiet Irlandiżi, ippriedkaw il-[[Kristjaneżmu]] u bdew ix-xogħol tal-konverżjoni tal-invażuri pagani.

Il-[[Merovinġi]] ma kellhomx ħajja twila wisq, u warajhom ħadet il-poter f'idejha d-dinastija [[Karolinġi|Karolinġja]]: wara li [[Karlu Martell]] waqqaf l-invażjoni ta' [[Spanja]] mill-[[Għarab]] (732 battalja ta' [[Poitiers]]), ir-re famuż tagħhom, [[Karlumanju]], ġabar il-parti kbira tal-Ewropa taħt is-sovranità tiegħu u ġie nkurunat &quot;Imperatur tal-[[Imqaddes Imperu Ruman]] &quot; mill-[[Papa]] (Milied tat-800). 

Il-[[fewdaliżmu]] Ewropew sar il-bażi tal-istabilità militari, politika u ekonomika. Il-Kristjaneżmu iffjorixxa permezz tal-protezzjoni ta' dawn il-mexxejja u permezz tat-twaqqif ta' komunitajiet reliġjużi u [[monasteru|monasteri]], ta' [[knisja (l-arkitettura)|knejjes]] u [[pellegrinaġġ]]i. 
[[Stampa:Brussels - Grand Place, Floral Carpet - 20040813 modified.jpg|xellug|thumb|200px| Il-manjifika ''Grand Place/Grote Markt'' ta' Brussell]]

Ir-reġjun wara ingħaqad mal-[[Pajjiżi l-Baxxi]], u hekk l-ewwel għadda taħt id-dominju tal-[[Borgonja]] imbagħad ta' [[Spanja]], sakemm il-provinċji [[Protestanteżmu|Protestanti]] iddikjaraw ruhhom indipendenti (ara [[Pajjiżi l-Baxxi]]). Wara ġiet il-ħakma Awstrijaka li bdiet mill-Paċi ta' Utrecht (1713), u xi għexieren ta' snin wara dik Franċiża taħt [[Napuljun Bonaparti|Napuljun]]. 
[[Stampa:Wappers belgian revolution.jpg|thumb|200px|Pittura tar-Rivoluzzjoni Belġjana tal-1830]]

Wara d-depożizzjoni ta' Napuljun, megħlub fil-[[Battalja ta' Waterloo]] fit-18 ta' Ġunju 1815, il-Belġju reġa' ngħaqad mal-provinċji tat-Tramuntana f'Renju tal-Pajjiżi Baxx sa meta, fl-1830, ir- [[Rivoluzzjoni Belġjana]] wasslet għat-twaqqif ta' stat indipendenti Belġjan (rikonoxxut fl-1839).

Ir-Re Belġjan, [[Leopoldu I tal-Belġju|Leopoldu I]] ta' Sassonja-Koburgu, intgħażel bl-għajnuna tal-[[Reju Unit|Brittaniċi]]. In-newtralità tal-pajjiż ġiet garantita kontra l-aggressjoni militari futura minn barra. Din in-newtralità ġiet miksura fl-1914, meta l-Ġermanja invadiet il-Belġju bħala parti mill-[[Pjan Schlieffen]]. Id-deċiżjoni Brittanika li tunura l-obbligi tagħha tat-trattat kif ukoll tal-''[[Entente cordiale]]'' ma' Franza, spiċċat biex daħħlet ir-[[Renju Unit]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]]. Il-Belġju pprova jerġa' lura għan-newtralità fis-[[1930|snin 30]], iżda reġa' ġie invadut mill-Ġermanja fl-1940.

Wara it-[[Tieni Gwerra Dinjija]] il-politika ta' newtralità ġiet abbandunata, u l-Belġju ssieħeb fin-[[NATO]] u l-[[Komunità Ekonomika Ewropea]]. 
[[Stampa:Belgium-blankenberge-beach-1900.jpg|xellug|thumb|250px|L-aristokrazija fuq ix-xtajta Belġjana fis-seklu għoxrin]]

Il-Belġju kellu kolonja importanti fil-[[Afrika]] matul l-istorja tiegħu: Il-[[Konferenza ta' Berlin (1884)|Konferenza ta' Berlin]] tal-1884/1885 tat il-[[Kongo Belġjan|Kongo]] lir-re [[Leopoldu II tal-Belġju|Leopoldu II]] bħala proprjetà privata tiegħu u sejjaħlu l-[[Stata Ħieles tal-Kongo|Istat Ħieles tal-Kongo]]. Għalih l-''Stat Ħieles'' kienet primarjament sors ta' dħul mill-[[avorju]] u l-[[gomma (materjali)|lastiku]] u d-[[Djamant|djamanti]] u il-popolazzjoni lokali kienet ittrattata bi ħruxija u salvaġġerija kbira. Minħabba l-importanza tal-kummerċ tad-djamanti, il-belt Belġjana ta' [[Antwerpen]] saret ċentru ta' fama dinjija f'dan is-settur. Fl-[[1908]], il-pressjoni internazzjonali kontra l-ħruxija tar-Re Leopold tant saret qawwija li Leopoldu II kien imġiegħel jagħti l-proprjetà tiegħu lill-istat Belġjan bħala kolonja. Minn dakinhar l-Istat Ħieles tal-Kongo sar il-''Kongo Belġjan'' sakemm kiseb l-indipendenza fl-1960.

L-involviment Belġjan barra l-pajjiż żdied wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, meta żewġ kolonji Ġermaniżi, l-[[Rwanda|Irwanda]] u l-[[Burundi]], ġew fdati lill-Belġju mis-[[Soċjetà tan-Nazzjonijiet]].

Mill-bidu tas-seklu XX l-istorja tal-Belġju kienet dejjem iżjed iddominata mill-awtonomija dejjem tikber taż-żewġ komunitajiet ewlenin tagħha, Fjamminga u Wallona. Biex jikkonferma dan, naraw li minn madwar 1970, ma baqgħux jeżistu partiti nazzjonali fil-Belġju, iżda biss partiti Fjammingi jew Walloni. It-tentattivi ripetuti biex jitwaqqfu partiti nazzjonali, ipproduċew r-riżultati, f'termini ta' voti, ta' inqas minn 1% tal-elettorat. Il-partiti ta' Brussell qatt ma qabdu (bħal fil-każ tal- &quot;Blauwe Leeuwen&quot; u tal-&quot;Rode Leeuwen&quot; tal-Fjammingi fi Brussell), jew ingħaqdu ma' wieħed mill-partiti liberali tal-komunità Frankofona (bħall-FDF). Għalhekk, ix-xena politika hi waħda ta' sistema tewmija li tirrifletti ż-żewġ komunitajiet dominanti li hemm. Wara l-elezzjonijiet parlamentari ta' Ġunju tal-2007 dawn il-firdiet politiċi marru għall-agħar, tant li kaxkru l-pajjiż fi kriżi kostituzzjonali partikolarment severa. F'Novembru 2007 kien hemm dimostrazzjoni popolari fi Brussell favur l-għaqda tal-pajjiż u kontra l-pjan biex jinbidel f'konfederazzjoni ta' stati awtonomi fuq bażi etno-lingwistika.

== Ġeografija ==
=== Morfoloġija ===
[[Stampa:Benelux satellite image.PNG|xellug|thumb|180px|Il-Belġu minn satellita]]
Il-Belġju jkopri erja ta' 30,510 km², u l-ikbar wisa' tiegħu (minn [[Ostend]] sa [[Arlon]]) hi ta' 318 km. Rigward il-fruntieri, il-fruntiera ma' Franza fiha 620 km, mal-Pajjiżi l-Baxxi fiha 450 km, dik mal-Ġermanja fiha 167 km, u fl-aħħar dik mal-Gran Dukat tal-Lussemburgu hi twila 148 km, b'tul totali ta' 1385 km. Il-pajjiż jinsab bejn 50º u 51º lat. Tramuntana u bejn 3º u 6 º lonġ. Lvant. 

Il-Belġju jista' jinqasam fi tliet reġjuni fiżiċi ewlenin: il-pjanura tal-kosta, li tinsab fil-Majjistral, il-pjanuri ċentrali u r-reġjun bl-għoljiet tal-[[Ardennes]], li jasal sax-Xlokk. 

[[Stampa:Hautes-Fagnes.jpg|lemin|thumb|Reġjun tal-Lvant. Fuq il-fruntiera mal-Ġermanja l-art hi selvaġġi u mhux raba tajba]]
L-istrixxa tal-kosta, twila 66 km, hi baxxa u ramlija, ikkaratterizzata minn [[duna|duni]] tar-[[ramel]] u [[polder]]ijiet. Polder hu biċċa art qrib jew taħt il-livell tal-baħar, li ttieħdet mill-baħar u hi protetta minnu minn [[diga|digi]], jew, aktar il-ġewwa, għalqa li tnixxfet mill-ilma permezz ta' kanali artifiċjali. 

Fl-intern insibu r-reġjun tal-pjanuri ċentrali. Din hi erja li titla bil-mod il-mod mingħajr qatt ma taqbeż l-għoli ta' 100m 'l fuq mil-livell tal-baħar, ikkaratterizzata minn widien fertili, irrigati minn xmajjar numerużi u minn kanali artifiċjali. 'L hemm u 'l hawn tista' niltaqgħu ma' żoni ftit eħrex, fejn hemm ukoll għerien u goli żgħar. 
Ir-reġjun tal-Ardennes, li essenzjalment jinfirex man-nofsinhar tas-sistema tal-wied Sambre-Meuse, mhux maħdum wisq. F'din ix-xahra għolja bil-blat fil-wiċċ u mhux tajba għall-biedja fil-kobor, ikkaratterizzata minn foresti xi mdaqqiet folti ħafna, id-densità tal-popolazzjoni hija ħafna inqas minn fl-erji tat-Tramuntana, u għalhekk iż-żona ġiet ikkonservazzjoni aħjar. L-ogħla punt insibuh fuq l-għoljiet tal-Ardennes: is-Signal de Botrange, li hu 694 metru għoli biss.

=== Idrografija ===
[[Stampa:Namur JPG02.jpg|thumb|Ix-xmara Sambre taqsam iċ-ċentru ta' Namur]]
Il-xita kontinwa u l-impermjabbilità tal-art jiżguraw li l-xmajjar Belġjani huma ġeneralment mimlijin ħafna bl-ilma, iżda kważi l-ebda waħda minnhom ma tibqa' fit-territorju tal-pajjiż għal kolox. 

Il-partijiet tal-Belġju l-baxxi u ta' għoli medju jitfgħu l-ilmijiet tagħhom fl-[[iScheldt]], xmara tipika tal-pjanura, ta' pendil baxx u passaġġ regolari. Għalkemm għandha l-bidu tagħha fi Franza u l-fomm fil-Pajjiżi l-Baxxi, l-iScheldt hi x-xmara Belġjana ''per eccellenza'' fis-sens li permezz tal-friegħi tagħha l-ilma ta' kważi nofs it-territorju jiskolja fiha. Fin-nofsinhar, il-Meuse l-ewwel tħaffer widien fondi fil-pjanura għolja tal-Ardennes, u mbagħad tidħol f'gandott kbir lonġitudinali li jiltaqa' fl-ewwel parti mas-Sambre, l-unika fergħa importanti fuq ix-xellug; fuq il-lemin, jinżlu fiha mill-Ardennes bosta friegħi ftit jew wisq qosra. 

Ix-xmajjar Belġjani huma kważi kollha navigabbli u għalhekk jikkostitwixxu rotot ta' komunikazzjoni importanti; huma magħqudin flimkien permezz ta' sistema kumplessa ta' kanali li tinfirex fuq tul totali ta' madwar 1,600 km navigabbli.

=== Klima ===
Il-klima hi tat-tip Atlantiku, ikkaratterizzata fuq il-kosta minn umdità għolja u varjazzjoni żgħira fit-temperatura. Fl-intern it-temperatura tinbidel iżjed u x-xtiewi huma eħrex. Ix-xita hi abbondati u regolari. 

Il-Belġju jgawdi klima li b'kollox nistgħu insejħulha Atlantika; iżda sija għaliex l-art tidħol 'il ġewwa fil-kontinent, u sija minħabba l-pjanura għolja tal-Ardennes, hemm differenzi li jinħassu u jiddependu mill-altitudni u d-distanza mill-baħar. It-temperaturi medji jiżdiedu meta nersqu lejn il-kosta. It-temperatura sajfija medja hi ta' 25&amp;nbsp;°C, l-ogħla tax-xitwa hi ta' 7.2&amp;nbsp;°C, il-minimu u l-massimu annwali rrekordjati fl-imgħoddi huma: -30.1&amp;nbsp;°C e +37.8&amp;nbsp;°C.

Il-preċipitazzjoni hi nferxa sewwa max-xhur tas-sena, iżda s-sistema hi Oċeanika (bix-xita fl-istaġuni kollha imma l-iżjed fil-ħarifa) biss fuq il-kosta, waqt li fl-intern tal-pajjiż diġà tinħass l-influwenza tal-Ewropa kontinentali, b'iżjed xita fis-sajf. 

Is-sistema tar-riħ turi l-influwenza dominanti tal-Atlantiku: f'kull staġun il-mases ta' arja oċeaniċi jinġabru fuq il-Belġju u jġiebu ħafna umdità. Mhuwiex rari, madankollu, ir-riħ mill-lvant, speċjalment fir-rebbiegħa, li jista' jġib fuq l-art għolja ġranet ċari, b'kesħa qawwija.

=== Flora u fawna ===
L-oqsma bil-foresti tal-pjanuri u r-reġjuni bl-għoljiet huma komposti l-jżjed minn siġar latifolji bħal kwerċi (''quercus''), ulmi (''ulmus''), u fl-għoli iżjed siġar tal-fagu. Fil-qalba tal-Ardennes insibu minflok foresti ta' siġar koniferi u 'l hawn u 'l hemm xagħri u xagħri mistagħdra. Hemm għadd kbir ta' speċi ta' pjanti tal-fjuri bħal ġjaċinti, virgawreja, pervinka u diġitali. 
Il-fawna selvaġġa li tgħix l-iżjed fl-oqsma forestali, tinkludi l-volpi, it-tassu (''meles meles''), l-iskojjattlu (''sciuridae''), il-ballottra u l-martra (''martes''). Fir-reġjuni muntanjużi jgħixu ċ-ċingjali u ċ-ċriev. 
&lt;gallery&gt;
Stampa:Feuerwanzen auf Immergrün.JPG|&lt;center&gt;'''Pervinka'''&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''Diġitali'''&lt;/center&gt;
Stampa:Eichhornia_crassipes_B.jpg|&lt;center&gt;'''Ġjaċinta'''&lt;/center&gt;
Stampa:Solidago_fax01.jpg|&lt;center&gt;'''Virgawreja'''&lt;/center&gt;
&lt;/gallery&gt;

=== Żoni protetti ===

[[Stampa:Robertville-Hohes Venn.jpg|xellug|thumb|210px| Sinjal fil-Park Nazzjonali]] 

Billi għandu popolazzjoni densa, Il-pajjiż baqgħalu ftit oqsma li ma ntmessux mill-punto di vista naturalistiku. Il-protezzjoni titmexxa, b'mod frammentat, l-ewwelnett mill-istat, il-komunitajiet u r-reġjuni, imbagħad mill-provinċji u l-komuni, li jirrappreżentaw il-korpi amministrattivi responsabbli. Dawn jistgħu jagħmlu interventi b'mod awtonomu u indipendenti minn xulxin. Għalhekk l-organizzazzjonijiet privati għandhom sehem importanti ħafna fil-promozzjoni ta' azzjonijiet integrati għall-ħarsien tan-natura. Ftit minn dawn, fl-1952, ħolqu għaqda nazzjonali għall-ħarsien tan-natura, flimkien mal-Assoċjazzjoni tar-riservi naturali u ornitoloġiċi tal-Belġju u l-assoċjazzjoni Wielewaal. [[Stampa:ZWIN.jpg|dritt|thumb|250px|Il-riżerva naturali privata ta' Zwin]] 
B'kollox, iż-żona protetta hi żgħira ħafna, tlaħħaq biss madwar 2.8% tal-pajjiż, iżda fir-realtà ż-żoni attwalment protetti (dawk li jaqgħu taħt ir-riżervi naturali ta' proprjetà u tmexxija pubblika) jokkupaw ftit aktar minn 0.5%. 
Bħalissa fil-Belġju hemm 97 riżervi naturali u 3 riżervi forestali statali, filwaqt li hemm 263 &quot;riżervi naturali awtorizzati&quot; ta' proprjetà u tmexxija privata, li jistgħu jieħdu vantaġġ mis-sussidji li joffri l-gvern. Ir-riżervi privati huma ġeneralment iktar limitati fid-daqs għalkem ir-riżervi Belġjani ġeneralment m'humiex kbar. 
Il-Park Nazzjonali tal-Hautes-Fagnes Eifel biss, stabbilit fl-1984 fil-provinċja ta' Liège, fih erja vasta (67,850 ettaru) u varjetà akbar ta' terreni. L-ewwelnett, hemm il-foresta, li tkopri 50% tal-park, imbagħad xagħri mistagħdra, it-terren fluvjali tax-xmara Our u dak b'żewġ lagi artifiċjali ta' Robertville u Butgenbach. Fost ir-riżervi naturali dak ta' Zwin għandu importanza partikolari. Hemm żona niedja stabbilita fl-1952 b'inizjattiva privata (mill-Assoċjazzjoni tal-riżervi naturali u l-ornitoloġiċi), mifruxa fuq 150 ettaru, li 25 minnhom huma fil-territorju Olandiż. Dan huwa ambjent ta' interess kbir, magħmul l-iżjed minn pjanuri mtajnin, xagħri mistagħdra milħin u għadajjar, fejn jiskennu varjetà kbira ta' għasafar akwatiċi.

== Il-popolazzjoni ==
=== L-ewwel insedjamenti ===
L-eqdem traċċi umani li nstabu fil-Belġju huma tal-bniedem Neanderthal. Il-fdalijiet tal-Paleoliku tat-tard u tan-Neolitiku li ġie warajh (sejbiet ta' Hesbaye u Hainaut) huma rari u żgħar. Bil-kuntrarju hemm sejbiet numerużi ta' abitazzjoni fuq l-arbli fil-Fjandri tal-punent u Brabant, li ppersistew sal-età tal-ħadid (kif juru s-siti arkeoloġiċi ta' Neckerspeel, Austruweel u Contich).

=== L-ivilupp demografiku u l-lingwi ===
[[Stampa:Languages Benelux.PNG|xellug|thumb|180px|Il-lingwi u djaletti tal-Benelux]] 
Hu magħruf fiż-żgur minħabba x-xhieda ta' [[Ġulju Ċesri]], li xi razez Ċeltiċi fl-età storika kienu diġà f'mewġa wara l-oħra ħadu post in-nies indiġeni. Imbagħad l-immigrazzjoni minħabba l-konkwista Rumana illatinizzat kompletament ir-reġjun, u wara, meta xi tribujiet Ġermaniċi bdew jinvadu l-pjanuri tat-tramuntana, l-element Ċeltiku-Ruman skenn fl-artijiet għolja tan-nofsinhar, fejn seta' jżomm l-ilsien tiegħu. Minn din il-firxa antika fuq it-territorju Belġjan ta' żewġ popolazzjonijiet ta' nisel differenti ġejja d-dupliċità lingwistika li għadha tikkaratterizza l-abitanti tal-Belġju: fil-[[Fjandri]], ir-reġjun tat-tramuntana tal-pajjiż, jitkellmu bil-[[Lingwa Fjamminga|Fjamming]], varjanti tal-[[lingwa Olandiża|Olandiż]] waqt li fil-[[Wallonja]], fil-Belġju tan-nofsinhar, jitkellmu bil-[[lingwa Franċiża|Franċiż]] (fil-fatt id-djalett qadim [[Wallun]] m'għadhux użat iżjed mill-popolazzjoni). Fil-[[Wallonja]] hemm wkoll minoranza ta' lsien [[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], li tikkonsisti f'madwar 70,000 rappreżentant, ikkonċentrati f'disa' komuni madwar il-bliet ta' Eupen u Sainth-Vith, fil-provinċja ta' Liege/Luik. Ir-reġjun ta' Brussell huwa uffiċjalment bilingwi, għalkemm is-sehem Frankofonu hu wisq ikbar.

Fl-1830, meta l-Belġju twaqqaf bħala stat indipendenti, il-popolazzjoni ammontat għal 3,785,000 abitant; fl-1914, lejliet il-gwerra, kien hemm 7,500,000 abitant: il-popolazzjoni tal-pajjiż irduppjat f'inqas minn seklu. Wara, minħabba l-gwerra, u fuq kollox minħabba li r-rata tat-twelid naqset bil-mod, iż-żieda kienet ferm iktar baxxa: fl-1947 l-abitanti laħqu t-8 miljuni u nofs u fl-1961 missu d-9 miljuni. 
Anki l-mortalità naqset bil-mod matul l-aħħar seklu u dan ippermetta li r-rata tat-twelid tibqa' ogħla mir-rata tal-mewt, però b'ħafna inqas. Ta' min jinnota madankollu, li storikament l-element Fjamming dejjem kien ogħla mill-element Wallun.

=== Xejriet demografiċi reċenti ===
[[Stampa:Belgium_demography.svg|thumb|lemin|245px|Tendenzi demografiċi (ikklikkja biex tkabbar)]] 
[[Stampa:Piramida tal-etajiet, Belgju.jpg|thumb|245px|dritt|Piramida tal-etajiet (f'eluf)]] 
Mis-snin sittin ir-ritmu tat-tkabbir demografiku kien dejjem jonqos: fl-erbgħin sena ta' wara l-popolazzjoni Belġjana żdiedet ftit aktar minn miljun. Din iż-żieda seħħet l-iżjed fil-perjodu bejn l-1961 u l-1980, li matulha n-numru ta' reżidenti kważi laħaq l-10 miljuni, imbagħad żdiedu biss b'200,000 matul l-għoxrin sena ta' wara, bir-rati medji annwali qrib iż-żero. Din l-istażi demografika dehret l-iżjed fis-snin tmenin, li matulhom il-popolazzjoni żdiedet biss b'15,000: it-tnaqqis fir-rata tat-twelid fil-Belġju huwa fil-fatti marbut ma' tnaqqis sinifikanti fid-dħul ta' migranti minn barra, depressat mill-kriżi fis-settur tal-azzar, wieħed mill-opportunitajiet ta' impjieg ewlenin fil-pajjiż. Is-snin disgħin kienu, min-naħa l-oħra, karatterizzati minn żieda iktar sostnuta, li fil-bidu tas-seklu XXI wasslet għal popolazzjoni 'l fuq sewwa minn 10,200,000 ruħ (waqt li fl-aħħar tal-2007, il-popolazzjoni kienet ta' 10,585,000 abitant). Fil-bażi ta' din il-qalba ħafifa fit-tendenza hemm id-dħul tal-emigranti –
stimulat mit-titjib fis-sitwazzjoni ekonomika – u l-fatt li r-rata tat-twelid reġghet bdiet tiela' : din tal-aħħar li kienet dejjem niżla minn wara l-gwerra, mit-tieni nofs tas-snin disgħin stabilizzat u mbagħad żdiedet ftit, u laħqet fl-2006, il-valur tal-11.5 ‰. Id-differenza dejjem tikber bejn mar-rata tal-mortalità ggarantit bilanċ naturali pożittiv u żieda żgħira.

Id-densità tal-popolazzjoni tal-Belġju, bi 345 abitant/km², hi t-tielet l-ogħla fl-Unjoni Ewropea (wara dik ta' [[Malta]] u l-[[Pajjiżi l-Baxxi]]). L-istruttura tal-età turi popolazzjoni li qed tixjieħ, mingħajr differenzi reġjonali kbar: il-grupp ta' età bejn il-15 u l-65 sena jirrappreżenta madwar 65.5% tat-total, filwaqt li dik taż-żgħażagħ taħt il-15-il sena jilħaq 17.5%, b'tendenza għal aktar tnaqqis. L-għomor mistenni ma juriex varjazzjonijiet reġjonali sinifikanti u kkalkulat li hu ta' 77 sena għall-irġiel u 82 għan-nisa.

=== Id-distribuzzjoni tal-popolazzjoni ===
[[Stampa:Antwerpen cogels-osylei.jpg|lemin|thumb|Antwerpen. Blokk tipiku urban]]

Id-distribuzzjoni tal-popolazzjoni turi ċertu diżomoġenjità spazjali, wirt ta' ġrajjiet storiċi u ekonomiċi li wasslu għal konċentrazzjoni demografika fiċ-ċentri ewlenin urbani u d-distretti minerarji u industrijali. Għalhekk hemm differenzi sinifikanti reġjonali.

Ir-reġjun Fjamming hu dak l-aktar popolat, b'58% tal-popolazzjoni totali (6,120,000 abitant) u densità ta' 447 abitant/km²; l-erji ewlenin tal-popolazzjoni huma fuq il-kosta, fosthom il-bliet ta' [[Antwerpen]], [[Gent]] u [[Brugge]], l-erja emerġenti ta' [[Kortrijk]] u l-pol Limburgiż. Fir-reġjun tal-Wallonja joqgħodu madwar terz tal-popolazzjoni totali (3,435,000), b'densità ħafna inqas minn dik Fjamminga (202 abitant km/²). Affettwat b'mod ċar mill-avvenimenti storiċi tal-popolament hemm il-wied Haine-Sambre-[[Meuse (Xmara )|Meuse]], b'żewġ agglomorati kbar li jikkorrispondu maż-żoni urbani ta' [[Liège]] u [[Charleroi]]. L-ikbar konċentrazzjoni demografika hi fir-reġjun urban ta' Brussell, li jinsab fiċ-ċentru ta' żona b'densità għolja ta' popolazzjoni, delimitata minn [[Antwerpen]], [[Leuven]], [[Nivelles]] u [[Gent]]. L-agglomerazzjoni Brusselliża taqbeż il-miljun abitant (1,031,000), kważi wieħed minn għaxra tal-popolazzjoni totali u għandha densità tipika tal-konċentrazzjonijiet urbani kbar, ogħla minn 6,200 abitant /km².

=== Urbanizzazzjoni u deurbanizzazzjoni ===
[[Stampa: Leisele - Hoeve Inghels.jpg|xellug|thumb|230px|Eżempju ta' dar rurali tradizzjonali]]
Ix-xibka urbana tal-Belġju hi folta ħafna, tmien bliet jaqbżu l-100 000 reżident u sittax għandhom popolazzjoni ta' bejn 50,000 u 100,000 abitant, waqt li hemm ħafna bliet żgħar b'popolazzjoni ta' anqas minn 5000 abitant. Wara l-kapitali Brussell (1,031,000 abitant), il-bliet prinċipali tal-pajjiż huma: Antwerpen (466,000 reżident), Gent (235,000) u Brugge (117,000) fir-reġjun Fjamming, Charleroi (201.000), Liège (189,000) u Namur (107,000 ) fil-Wallonja.

Il-grad ta' urbanizzazzjoni – bħala perċentwali tal-popolazzjoni li tgħix fl lokalitajiet urbani – fil-Belġju hu ta' intensità li m'għandu paragun fl-ebda pajjiż Ewropew ieħor, u hu hekk li jpoġġi r-Renju fl-ewwel postijiet fil-klassifika dinjija: il-perċentwal tela' sa ma laħaq, fin-nofs tas-snin disgħin, is-97%, fil-livelli ta' Singapor u ta' Ħong Kong. 
Fost it-tendenzi riċenti fl-urbanizzazzjoni hemm tnaqqis demografiku fiċ-ċentri urbani b'popolazzjoni ta' aktar minn 100,000 ruħ. F'dan il-proċess ta' deurbanizzazzjani li kien diġà beda tard fis-snin sebgħin, in-nies ippreferew soluzzjonijiet reżidenzjali tat-tip periurbani u marru joqgħodu fil-limiti taż-żoni rurali.

Konsegwentement, mis-snin tmenin, il-bliet ta' daqs medju, b'popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 50,000 ruħ kibru relattivament, iżda kienu l-bliet aktar żgħar, speċjalment dawk fir-reġjun Fjamming, li wrew vitalità demografika kbira. 
Ġie osservat ukoll mis-snin disgħin li kien hemm irkupru demografiku – għalkemm modest f'termini assoluti – tal-insedjament tat-tip rurali, grazzi għax-xibka ta' trasport effiċjenti li għenet biex bosta ħaddiema li jaħdmu fil-bliet fl-industrija u fis-settur tas-servizzi jżommu jew jadottaw reżidenzi rurali. Speċifikament, hemm predominanza ta' djar rurali f'xi distretti tal-[[Fjandri tal-Punent]], [[Limburgu (Belġju)|Limburgu]], [[Brabant Fjamming|Brabant]], [[Hainaut (provinċja)|Hainaut]] u [[Liège (provinċja)|Liège]].

=== Karatteristiċi tal-migrazzjoni ===
L-iżvillup demografiku li sar fil-Belġju wara t-Tieni Gwerra Dinjija ġab dħul konsistenti ta' ħaddiema barranin. L-importanza tal-fenomenu tidher ċar meta wieħed iqies il-perċentaġġ ta' reżidenti ta' nisel barrani fil-popolazzjoni totali (9.8%). Dan il-perċentaġġ huwa t-tielet l-ogħla fl-Ewropa. 

Matul is-seklu 19 kollu u fl-ewwel għexieren tas-seklu 20, il-movimenti tal-emigrazzjoni u immigrazzjoni kienu modesti, b'iżjed ħruġ minn dħul. Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, però, l-immigrazzjoni bdiet taqbeż l-emigrazzjoni. Infatti ħafna ħaddiema ġew mill-pajjiżi ġirien biex jaħdmu fl-industriji u fil-minjieri. Fl-aħħar tas-snin sebgħin, in-numru totali ta' barranin fil-Belġju qabeż b'kemm kemm id-900,000. Fis-snin tmenin il-kriżi tal-azzar ġabet tnaqqis fl-immigrazzjoni. Fis-snin disgħin, minħabba li s-sitwazzjoni ekonomika ttejbet, kien hemm xi rkupru fl-immigrazzjoni, għalkemm ma kinetx kostanti. 

Skont l-aħħar stimi, ir-reżidenti ta' nisel barrani se jaqbżu l-miljun. L-akbar komunitajiet se jkunu l-Marokkini (b'356,000 ruħ), imbagħad it-Taljani (253,000), it-Torok (167,000), il-Franċiżi (88,600) u l-Olandiżi (42,000). 
Ċittadin Belġjan fil-ħamsa għandu nisel mhux Belġjan, u żewġ miljun Belġjan għandhom immigranti fost l-antenati tagħhom&lt;ref&gt;
[http://www.bladi.net/record-immigration-belgique.html] Bladi.net, &quot;Record historique d'immigrés en Belgique&quot;&lt;/ref&gt;.

=== Gruppi etniċi ===
Fil-Belġju, l-argument ''etniku'' hu marbut profondament ma' dak lingwistiku u wassal għall-ħolqien ta' stat federali uniku fid-dinja tat-tip tiegħu. Fil-fatt, fil-pajjiż jitkellmu bi tliet lingwi li magħhom hi assoċjata l-eżistenza ta' tliet gruppi lingwistiċi: il-[[Fjammingi]] (ta' [[lingwa Olandiża]] fil-forma lokali tagħha msejħa [[lingwa Fjamminga|Fjamming]]), il-[[Walluni]] (ta' [[lingwa Franċiża]]) u l-[[Ġermaniżi]] ta' [[lingwa Ġermaniża]]. Kull wieħed mit-tliet gruppi lingwistiċi ewlenin jissejjaħ ''Komunità'', terminu li jikkorrispondi ma' suddiviżjoni kulturali amministrattiva fi ħdan l-istat federali, flimkien ma' suddiviżjoni ulterjuri tal-Federazzjoni fi tliet ''reġjuni'', reġjuni li ma jaqblux eżatt mad-definizzjoni tal-komunitajiet deskritti. Fil-fatt, hu diffiċli ħafna li titħaddet fuq &quot;grupp etniku&quot; fil-każ tal-Belġju għax dan jista' jkun grupp lingwistiku permezz tal-pożizzjoni ġeografika u mhux grupp etniku.

Kull ''Komunità'' tieħu ħsieb l-edukazzjoni u l-kultural tan-nies li jitkellmu bil-lingwa tagħha li jgħixu f'żoni monolingwi u/jew bilingwi fit-territorju: il-[[Komunità Frankofona tal-Belġju|Komunità Frankofona]], il- [[Komunità Fjamminga tal-Belġju|Komunità Fjamminga]] u l-[[Komunità Ġermanofona tal-Belġju]]. Skond l-aħħar ċensiment lingwistiku – li sar fl-1990 &lt;ref&gt;[http://www.ben-vautier.com/ethnisme/analyses/etat/belgique.html]&lt;/ref&gt; – aktar minn nofs il-popolazzjoni Belġjana hi ta' [[lingwa Olandiża]] (58.2%), filwaqt li l-[[Franċiż]] hu t-tieni lingwa (34.1% ), segwita mill-[[lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]] li jitkellmuh inqas minn 1% tal-popolazzjoni. Il-bqija tal-popolazzjoni titkellem b'lingwi oħra (pereż. l-[[lingwa Għarbija|Għarbi]], it-[[lingwa Taljana|Taljan]], il-[[lingwa Portugiża|Portugiż]] ...). Dawn huma immigranti li għadhom jitkellmu bl-ilsien nattiv tagħhom. &lt;ref&gt;{{Ċita web |data-aċċess=2011-08-28 |titlu=Archive copy |url=http://www.tlfq.ulaval.ca/AXL/Europe/belgiqueetat.htm |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20071214113549/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/belgiqueetat.htm |arkivju-data=2007-12-14 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;.

Inħolqu tliet reġjuni fl-istat Belġjan għall-organizzazzjoni tal-ħajja ekonomika tal-komunitajiet u tal-belt kapitali, [[Brussell]], li hi bilingwi (Franċiż-Olandiż). L-ewwel reġjun hu l-[[Fjandri]], fejn il-[[lingwa uffiċjali]] hi l-Olandiż (fil-verżjoni Fjamminga). Dan ir-reġjun għaqqad l-organi amministrattivi tiegħu ma' dawk tal-[[Komunità Fjamminga tal-Belġju|Komunità Fjamminga]] b'sede governattiv wieħed fi [[Brussell]]. It-tieni hi reġjun hu l-[[Wallonja]], fejn il-lingwa uffiċjali hi l-[[Franċiż lingwa|Franċiż]]. Fil-[[Wallonja]] tinsab ukoll il-[[Komunità Ġermanofona tal-Belġju|Komunità ta' lingwa Ġermaniża]] konċentrata fiz-zoni tax-Xlokk u b'sede f'[[Eupen]]. Ir-reġjun tal-[[Wallonja]] għandu s-sede f'[[Namur]], filwaqt li l-[[Komunità Frankofona tal-Belġju|Komunità ta' lingwa Franċiża]] għandha sede fi [[Brussell]].

It-tielet reġjun tal-Belġju hu r-[[reġjun ta' Bruxelles-Capital]], fir-realtà [[enklavi]] bilingwi (Franċiż-Olandiż), li tinsab ġeografikament fir-reġjun tal-[[Fjandri]]. Madankollu, [[Brussell]] hi prinċipalment Frankofona (70% tal-popolazzjoni), u 10% mill-abitanti biss jitkellmu bl-Olandiż u mill-inqas 20% jitkellmu b'lingwa oħra; dawn huma immigranti li għadhom jitkellmu bil-lingwa nattiva tagħhom&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071214113549/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/belgiqueetat.htm] Trésor de la langue française, Università di Laval, Québec&lt;/ref&gt;. Dawn iċ-ċifri huma sorsi ta' kunflitt bejn il-Komunitajiet. Allura [[Brussell]] hi uffiċjalment bilingwi. Ir-reġjun ta' Brussell fih 19-il muniċipalità: [[Anderlecht]], [[Auderghem]], [[Berchem-Sainte-Agathe]], [[Bruxelles]], [[Etterbeek]], [[Evere]], [[Forest (Belgio)|Forest]], [[Ganshoren]], [[Ixelles]], [[Jette]], [[Koekelberg]], [[Molenbeek-Saint-Jean]], [[Saint-Gilles]], [[Saint-Josse-ten-Noode]], [[Schaerbeek]], [[Uccle]], [[Watermael-Boitsfort]], [[Woluwe-Saint-Lambert]] u [[Woluwe-Saint-Pierre]]. Dak li s-soltu hu magħruf bħala Brussell fir-realtà hu wieħed mid-19-il muniċipalità (u l-kapitali) tal-reġjun amministrattiv imsejjaħ [[reġjun ta' Bruxelles-Capital]]. Biex nikkumplikaw l-affarijiet, [[Brussell]] hi wkoll il-belt kapitali tal-Belġju, il-kapitali reġjonali tal-[[Fjandri]], il-kapitali tal-[[Komunità Frankofona tal-Belġju]] u l-kapitali tal-[[Unjoni Ewropea]].

== Reliġjon ==

[[Stampa:Cambron-Casteau_051218_(6).JPG|thumb|250px|Abbatija ta' Cambron-Casteau]] 
Il-[[Kattoliċeżmu]] huwa r-reliġjon ewlenija, iżda l-pajjiż għaddej minn proċess qawwi ta' [[sekularizzazzjoni]]. Fl-2010, 60% tal-popolazzjoni kienu jqisu ruħhom Kattoliċi, filwaqt li 87% tal-popolazzjoni kienu twieldu ġo familji Kattoliċi&lt;ref&gt;[http://archives.lesoir.be/?action=nav&amp;gps=749997] Le Soir, &quot;Un catholique sur trois a renoncé à sa foi&quot; (Kattoliku fi tlieta jirrinunzja l-fidi tiegħu)&lt;/ref&gt;. Fl-1980 kienu jqisu ruħhom Kattoliċi 72% tal-Belġjani, u dan il-perċentaġġ naqas għal 68% fl-1990 u għal 65% fl-2005. Hemm minoranzi ta' [[Iżlam|Misilmin]], [[Protestanteżmu|Protestanti]] u [[Ġudaiżmu|Lhud]]. 

Ir-reliġjon kienet waħda mid-differenzi bejn in-nofsinhar Kattoliku u t-tramuntana Protestanta tar-[[Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi]], li wasslet għall-firda tan-nofsinhar, fl-1830, u għat-twelid tal-Belġju tal-lum. Dan jispjega wkoll in-numri prevalenti ta' Kattoliċi. 

Mill-1830, il-Kattoliċeżmu kellu wkoll rwol importanti fil-politika Belġjana, pereżempju fl-hekk imsejħa &quot;gwerer skolastiċi&quot; (&quot;''guerres scolaires''&quot; bil-Franċiż) bejn il-liberali u l-Kattoliċi li kien hemm l-ewwel bejn l-1879 u l-1884 u mbagħad bejn l-1954 u l-1958.

==Is-sistema politika==
Il-Belġju huwa monarkija kostituzzjonali federali fejn ir-Re huwa l-kap tal-istat u l-prim ministru huwa l-kap tal-gvern f’sistema multipartitarja. Is-setgħat tat-teħid tad-deċiżjonijiet mhumiex ċentralizzati, iżda maqsumin bejn 3 livelli ta’ gvern: il-gvern federali, 3 komunitajiet ibbażati fuq il-lingwa (Fjamminga, Franċiża u Ġermaniża) u 3 reġjuni (il-Fjandri, il-Kapitali ta’ Brussell u l-Vallonja). Legalment kollha huma ugwali, iżda għandhom setgħat u responsabbiltajiet għal oqsma differenti. Brussell, flimkien mal-belt tal-Lussemburgu u Strasburgu, hija waħda mit-tliet sedi uffiċjali tal-istituzzjonijiet Ewropej.&lt;ref name=EU&gt;[https://europa.eu/european-union/about-eu/countries/member-countries/belgium_mt europa.eu], Belġju &lt;/ref&gt;

== Organizzazzjoni tal-istat ==
=== Suddiviżjonijiet storiċi u amministrattivi ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; align=&quot;right&quot; style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|+ '''It-tliet komunitajiet lingwistiċi u t-tliet reġjuni'''
||[[Stampa:Vlaamse Gemeenschap in Belgium.svg|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;'''Komunità fjamminga'''&lt;/center&gt; 
||[[Stampa:Franse GemeenschapLocatie.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;'''Komunità frankofona'''&lt;/center&gt; 
||[[Stampa:Duitstalige GemeenschapLocatie.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;'''Komunità ġermanofona'''&lt;/center&gt; 
|-
||[[Stampa:Flemish Region in Belgium.svg|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Fjandri]]&lt;/center&gt; 
||[[Stampa:Map of Wallonia.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Wallonja]]&lt;/center&gt;
||[[Stampa:BelgiumBrussels.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Reġjun ta' Bruxelles-Capitale]]&lt;/center&gt; 
|}
Fl-14 ta' Lulju 1993 saret reviżjoni tal-[[Kostituzzjoni tal-Belġju|Kostituzzjoni]] bil-ħolqien ta' [[Stat Federali]] bbażat fuq tliet livelli:
* Il-gvern federali bis-sedi tiegħu fi Brussell
* It-tliet komunitajiet lingwistiċi:
** Il-komunità Frankofona
** Il-komunità Fjamminga
** Il-komunità Ġermanofona
* Il-tliet reġjuni:
** Ir-Reġjun ta' Bruxelles-Capitale (li għandu popolazzjoni li jitkellmu bil-Franċiż u l-Olandiż ta' madwar 960,000 ruħ)
** Il-[[Fjandri]] (li għandhom popolazzjoni ta' madwar 6 miljuni prinċipalment jitkellmu bl-Olandiż
** Il-[[Wallonja]] (li għandha popolazzjoni ta' 3.3 miljuni prinċipalment jitkellmu bil-Franċiż)

Kull wieħed mill-aħħar żewġ reġjuni hu maqsumin f'5 provinċji.
[[Stampa:Belgium RegProv.png|lemin|Mappa tal-Belġju bir-reġjuni u l-provinċji]]

# Il-[[Fjandri]] (ta' lingwa Olandiża; ''Vlaanderen'' bl-Olandiż, ''Flandre'' jew ''Flandres'' bil-Franċiż, ''Flandern'' bil-Ġermaniż):
#* Antwerpen 
#* Limburgu
#* Oost-Vlaanderen
#* West-Vlaanderen
#* Vlaams-Brabant
# Il-[[Wallonja]] (ta' lingwa Franċiża, barra disa' muniċipalitajiet fil-parti tal-Lvant tal-provinċja ta' Liège li jagħmlu l-Komunità Ġermanofona; '' Wallonie'' bil-Franċiż, ''Wallonie'' bil-Fjamming, ''die Wallonie'' bil-Ġermaniż):
#* Brabant Wallon
#* Namur
#* Liège
#* Hainaut
#* Luxembourg
# Ir-Reġjun ta' Bruxelles-Capitale (''Région de Bruxelles-Capitale'' bil-Franċiż, ''Brussels Hoofdstedelijk Gewest'' bl-Olandiż, ''die Region Brüssel-Hauptstadt'' bil-Ġermaniż).
Kull provinċja hi fl-aħħar maqsuma f'distretti amministrattivi u mbagħad f'muniċipalitajiet imsejħin ''communes'' bil-Franċiż u ''gemeenten'' bil-Fjamming. Ir-Reġjun ta' Bruxelles-Capitale hu magħmul minn distrett wieħed.

=== Bliet prinċipali ===
[[Stampa:Gent, de Graslei vanaf de Korenlei met oeg24758tm61+25159 IMG 0447 2021-08-13 18.37.jpg|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]
[[Stampa:Gent Vrijdag 002.JPG|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]
[[Stampa:Gent Gravensteen R01.jpg|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]
[[Stampa:Sint-Niklaaskerk and the belfry of Ghent (DSCF0229).jpg|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; 
|- bgcolor=&quot;EFEFEF&quot;
! Belt (bil-Franċiż)
! Belt (bl-Olandiż)
! Provinċja
! Popolazzjoni
|-
| Bruxelles
| Brussel
| Bruxelles-Capitale
| align=right|1.031.215 (1)
|-
| Anvers
| Antwerpen
| [[Antwerp (provinċja)|Antwerpen]]
| align=right|445.570
|-
| Gand
| Ġent
| [[Fjandri tal-Lvant|Oost-Vlaanderen]]
| align=right|224.685
|-
| Charleroi
| Charleroi
| Hainaut
| align=right|200.233
|-
| Liège''
| Luik''
| Liège
| align=right|184.550
|-
| Bruges
| Brugge
| West-Vlaanderen
| align=right|117.321
|-
| Namur
| Namen
| Namur 
| align=right|106.557
|-
| Mons
| Bergen
| Hainaut
| align=right|90.992
|-
| Louvain
| Leuven
| Vlaams-Brabant
| align=right|89.185
|}
&lt;small&gt; (1) Rigward il-belt kapital, ngħatu l-popolazzjoni taż-żona urbana tagħha kollha, identifikabbli mar-reġjun Bruxelles-Capitale sħieħ. Fil-fatt, il-popolazzjoni tal-muniċipalità ta' Brussell-Belt waħida, (imsejħa ''Bruxelles-Ville'', ''Brussel-Stad'') tammonta għal 143,056 abitant. Fil-figura għall-popolazzjoni ta' Brussell fit-tabella huma magħdudin ukoll il-komuni ta' Anderlecht, Schaerbeek / Schaarbeek, Ixelles / Elsene eċċ., li jiffurmaw mal-belt kapital xibka urbana u għalhekk jistgħu jiġu assimilati.
&lt;/small&gt;

&lt;/gallery&gt;
Stampa:Schouwburgplein Kortrijk.jpg|Pjazza ta' Teatru (Schouwburgplein), Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum), kultant magħrufa bl-Ingliż bħala CourtraioCourtray), hija belt u muniċipalità Belġjana fil-provinċja Fjamminga tal-Fjandri tal-Punent.
Stampa:Kortrijk Grote Markt 54 - 11083 - onroerenderfgoed.jpg|Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum), kultant magħrufa bl-Ingliż bħala CourtraioCourtray), hija belt u muniċipalità Belġjana fil-provinċja Fjamminga tal-Fjandri tal-Punent.
Stampa:Broeltorens, Courtrai (DSCF9278).jpg|Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum), kultant magħrufa bl-Ingliż bħala CourtraioCourtray), hija belt u muniċipalità Belġjana fil-provinċja Fjamminga tal-Fjandri tal-Punent.
Stampa:Kortrijk Begijnhof 13.jpg|Beguinage, Courtrai, Provinċja tal-Flanders tal-Punent, Flanders
Stampa:Flag of Kortrijk.svg|Bandiera ta' Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum)
Stampa:Wapen stad be Kortrijk (met schildhouders).svg|Tarka ta' Courtrai (Wapen stad be Kortrijk) (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum)
Stampa:Aalbeke molen.jpg|Aalbeke hija belt fil-provinċja Belġjana tal-Fjandri tal-Punent u mill-1977 kienet tagħmel parti minn Kortrijk.
Stampa:Wapen van Aalbeke.svg|Tarka ta' Aalbeke (Wapen van Aalbeke)
Stampa:Bellegem - Sint-Amanduskerk 3.jpg|Knisja ta' Santa Amanda (Sint-Amanduskerk), Bellegem huwa raħal li jinsab fil-West Flanders, il-Belġju, ħdejn il-belt ta' Kortrijk. Fl-2013, kellha popolazzjoni ta' 3,790 abitant.
Stampa:Bockor14.jpg|Il-birrerija Bockor, Bellegem huwa raħal li jinsab fil-West Flanders, il-Belġju, ħdejn il-belt ta' Kortrijk. Fl-2013, kellha popolazzjoni ta' 3,790 abitant.
Stampa:Bissegem - Campos 1.jpg|Bissegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta' din il-belt. Fl-2020 kellha popolazzjoni ta’ 5,283. Għandu wkoll stazzjon tal-ferrovija, bil-ferroviji lejn Leper, Kortrijk, Dendermonde, Sint-Niklaas u Brussell.
Stampa:Bissegem - Station 1.jpg|Stazzjon tal-ferrovija, Bissegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta 'din il-belt. Fl-2020 kellha popolazzjoni ta' 5,283. Għandu wkoll stazzjon tal-ferrovija, bil-ferroviji lejn Leper, Kortrijk, Dendermonde, Sint-Niklaas u Brussell.
Stampa:Bissegem - Sint-Audomaruskerk 1.jpg|Knisja ta' San Audomaro (Sint-Audomaruskerk), Bissegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta' din il-belt. Fl-2020 kellha popolazzjoni ta' 5,283. Għandu wkoll stazzjon tal-ferrovija, bil-ferroviji lejn Leper, Kortrijk, Dendermonde, Sint-Niklaas u Brussell.
Stampa:Kooigem - Sint-Laurentiuskerk 1.jpg|Knisja ta' San Lawrenz (Sint-Laurentiuskerk) fuq il-pjazza tas-suq Kooigemplaats, Kooigem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Fl-2007 kellha popolazzjoni ta' 791 abitant.
Stampa:Marke - Sint-Brixiuskerk 2.jpg|Knisja ta' Tours (Sint-Brixiuskerk), Marke hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta' din il-belt. Skont iċ-ċensiment tal-2022, għandha popolazzjoni ta' 7,511. Hija t-tieni l-akbar parti ta' Kortrijk.
Stampa:|Knisja ta' San Antonio Abad (Sint-Antonius Abtkerk), Rollegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Fl-2007 kellha popolazzjoni ta' 2,720.
Stampa:Lille Autouroutes.svg|Eurometropolis Lille-Kortrijk-Tournai
Stampa:Stabroek Ravenhof 3.JPG|Kastell Ravenhof, Stabroek
Stampa:Vlag Stabroek.svg|Bandiera ta' Stabroek (Vlag)
&lt;/gallery&gt;


=== Istituzzjonijiet ===
[[Stampa: Parlement Belge.JPG|right|thumb|250px|Is-sedi tal-Parlament Federali Belġjan fi Brussell]] 
Il-Belġju huwa [[monarkija kostituzzjonali]] u [[stat federali]], li l-kap tal-istat tiegħu hu r-[[Albertu II tal-Belġju|Re Albert II]]. Is-sistema politika tal-pajjiż hi bbażata fuq struttura konfederali kumplessa, imsaħħa bl-emendi kostituzzjonali tal-1993, proposti bl-għan li tiġi evitata l-firda finali bejn il-komunita Fjamminga u dik Walluna. Madankollu fadal residwu sostanzjali ta' tensjonijiet ta' natura politiko-ekonomika bejn iż-żewġ gruppi etniċi. Il-federaliżmu Belġjan hu bbażat fuq il-kunċett tal-&quot;ekwipollenza tan-normi&quot;, fi kliem ieħor, il-gvern federali m'għandu l-ebda dritt li jmur kontra jew jinjora d-digrieti maħruġin mir-reġjuni konfederati. 

Hemm [[Parlament Federali]], maqsum f'żewġ kmamar: il-Kamra tar-Rappreżentanti u s-Senat.

== Politika ==
[[Stampa:Benelux ita.png|right|thumb|120px|Il-membri tal-Benelux]]

Il-Belġju hu monarkija popolari u demokrazija parlamentari kostituzzjonali. Il-parlament federali bikamerali huwa magħmul minn Senat u Kamra tar-Rappreżentanti. L-ewwel waħda hi magħmula minn 40 politiku eletti direttament u 21 rappreżentant maħturin mit-tliet parlamenti tal-Komunità, 10 senaturi li huma co-opted u wlied ir-re, bħala senaturi bi dritt li fil-prattika ma jivvutawx. 
Il-150 rappreżentant tal-kamra jiġu eletti taħt sistema ta' vot proporzjonali minn 11-il distrett elettorali. Fil-Belġju hu obbligatorju li wieħed jivvota u għalhekk il-pajjiz għandu waħda mid-ogħla rati ta' parteċipazzjoni fl-elezzjonijiet fid-dinja.&lt;ref name=&quot;Franklin&quot;&gt;Rafael López Pintor, Maria Gratschew, ''Voter Turnout Rates from a Comparative Perspective'', 2002, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, [https://web.archive.org/web/20111121050252/http://www.idea.int/publications/vt/upload/Voter%20turnout.pdf]&lt;/ref&gt;. 

Ir-Re (bħalissa [[Albertu II tal-Il-Belġju|Albertu II]]) huwa l-kap tal-istat, għalkemm bi prerogattivi limitati. Huwa jaħtar il-ministri, inkluż il-Prim Ministru, li jkollhom il-fiduċja tal-Kamra tar-Rappreżentanti biex jiffurmaw il-gvern federali.

In-numri tal-Ministri li jitkellmu bl-Olandiż u bil-Franċiż huma ndaqs kif inhu preskritt fil-kostituzzjoni (il-Prim Ministru ma jgħoddx).&lt;ref name=&quot;constitution1&quot;&gt;Il-Kostituzzjoni Belgjana – Artiklu 99, Jannar 2009 [https://web.archive.org/web/20130329134847/http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/publications/constitution/grondwetEN.pdf]&lt;/ref&gt;
Is-sistema ġudizzjarja hi bbażata fuq il-liġi ċivili u ġejja mill-[[kodiċi Napoleonika]]. L-ogħla qorti hu l-Qorti tal-Kassazzjoni u l-Qorti tal-Appell hu livell taħtu. 

L-istituzzjonijiet politiċi tal-Belġju huma kumplessi; il-parti l-kbira tal-poter politiku huwa organizzat bil-ħsieb li l-komunitajiet kulturali ewlenin jkunu rappeżentati&lt;ref&gt;
Il-Belġju, stat federali [http://www.belgium.be/en/about_belgium/government/federale_staat/]
&lt;/ref&gt;.
Minn madwar l-1970, il-partiti politiċi Belġjani importanti inqasmu f'komponenti distinti li jirrappreżentaw prinċipalment l-interessi politiċi u lingwistiċi ta' dawn il-komunitajiet&lt;ref&gt;[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2874.htm]&lt;/ref&gt;.
Il-partiti ewlenin ta' kull Komunità, għalkemm qrib lejn iċ-ċentru politiku, jappartienu għal tliet gruppi ewlenin: Il-Liberali fil-lemin, il-Demokristjani fiċ-ċentru u s-Soċjalisti fix-xellug&lt;ref&gt;Il-Belġju – Il-partiti politiċi [http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/belgium/parties.html]
&lt;/ref&gt;.
Xi partiti importanti oħra inħolqu tard fis-seklu li għadda, l-aktar madwar temi lingistiċi, nazzjonalisti, jew ambjentali u reċentement inħolqu oħrajn b 'xi għan liberali speċifiku&lt;ref&gt;
Background Note: Belgium, U.S. Department of States, 29 ta' April 2010 [http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2874.htm]&lt;/ref&gt;.
[[Stampa: Yves Leterme campagne foto cropped.jpg|thumb|120px|xellug|Il-Prim Ministru [[Yves Leterme]]]]

Is-sensiela ta' gvernijiet Demokratiċi Kristjani ta' koalizzjoni mill-1958 inqatgħet fl-1999 waral-kriżi tad-dijossina, skandlu enormi tat-tniġġiż tal-ikel.&lt;ref&gt; Tyler, Richard, ''Dioxin contamination scandal hits Belgium: Effects spread through European Union and beyond'', World Socialist Web Site (WSWS),
8 ta' Ġunju 1999 [http://www.wsws.org/articles/1999/jun1999/belg-j08.shtml]
&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;ElAmin, Ahmed, ''Belgium, Netherlands meat sectors face dioxin crisis'' [http://www.foodproductiondaily.com/news/ng.asp?id=65481-belgium-netherlands-dioxin], 31 ta' Jannar 2006&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;Il-Kummissjoni Ewropea, ''Food Law News—EU&amp;nbsp;: CONTAMINANTS—Commission Press Release (IP/99/399) Preliminary results of EU-inspection to Belgium''
16 ta' Ġunju 1999
[http://www.foodlaw.rdg.ac.uk/news/eu-99-40.htm]&lt;/ref&gt;.
&quot;Koalizzjoni qawsalla&quot; inħolqot minn sitt partijiet: il-Liberali, id-Demokratiċi Soċjali u l-Ħodor Fjammingi u Frankofoni&lt;ref&gt; ''Belgium's &quot;rainbow&quot; coalition sworn in'', Aħbarijiet tal-BBC, 12 ta' Lulju 1999
[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/392004.stm]&lt;/ref&gt;.
Wara, ġiet iffurmata &quot;koalizzjoni vjola&quot; magħmula mil-Liberali u d-Demokratiċi Soċjali billi l-Ħodor kienu tilfu l-parti l-kbira tar-rappreżentanti fl-elezzjoni tal-2003&lt;ref&gt;''La Chambre des représentants—Composition'', 9 ta' Marzu 2006 [https://web.archive.org/web/20050905204905/http://www.lachambre.be/kvvcr/pdf_sections/pri/fiche/10F.pdf]&lt;/ref&gt;.
Il-gvern immexxi mill-Prim Ministru [[Guy Verhofstadt]] mill-1999 sal-2007 rnexxielu jagħmel baġit bilanċjat, xi riformi tat-taxxa, riforma fis-suq tax-xogħol, għamel skeda għat-tneħħija gradwali tal-enerġija nukleari u ppropona leġiżlazzjoni għal prosekuzzjoni iżjed ħarxa fil-każ tad-delitti tal-gwerra u iżjed ħanina fil-każ tad-drogi ħfief. Naqqas ir-restrizzjonijiet kontra l-[[ewtanażja]] u l-legalizza ż-żwieġ bejn persuni tal-istess sess. Il-gvern kien favur diplomazija aktar attiva fl-Afrika &lt;ref&gt; ''Rwanda'', [http://www.tiscali.co.uk/reference/encyclopaedia/hutchinson/m0019846.html]
&lt;/ref&gt; u kontra l-invażjoni tal-Iraq&lt;ref&gt;''Belgian demand halts NATO progress'', CNN News, 16 ta' Frar 2003, [https://web.archive.org/web/20050116083744/http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/02/16/sprj.irq.nato.belgium.ap/]&lt;/ref&gt;.

Il-koalizzjoni ta' Verhofstadt marret ħażin fl-elezzjoni ta' Ġunju 2007. Għal aktar minn sena, il-pajjiż kien fi kriżi politika&lt;ref&gt;''Il-Belġju mingħajr gvern għal mitt jum'', Aħbarijiet tal-BBC, Settembru 2007&lt;/ref&gt;. Din il-kriżi kienet hekk serja li ħafna osservaturi ħasbu li l-Belġju se jinqasam fi tnejn&lt;ref&gt;''Divisions could lead to a partition in Belgium'', Bryant, Elizabeth, [[San Francisco Chronicle]], 12 ta' Ottubru, 2007 [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/12/MNB6SEM9K.DTL]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Where now for Belgium?'', Dominic Hughes, [[BBC News Online]], 18 ta' Lulju 15, 2008 [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7507506.stm] &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Fears over 'break up' of Belgium'', Banks, Martin, Daily Telegraph, 6 ta' Settembru 2010 [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/belgium/7982892/Fears-over-break-up-of-Belgium.html]&lt;/ref&gt;. Mill-21 ta' Diċembru 2007 sal-20 ta' Marzu 2008 it-tielet gvern temporanju ta' Verhofstadt kien fil-poter. Din il-koalizzjoni kienet magħmula mid-Demokristjani Fjammingi u Frankofoni, il-Liberali Fjammingi u Frankofoni flimkien mal-Partit Soċjalista Frankofona. Fl-20 ta' Marzu 2008, il-gvern il-ġdid immexxi mid-Demokristjan Fjamming [[Yves Leterme]], ir-rebbieħ veru tal-elezzjonijiet federali ta' Ġunju tal-2007, ħa l-ġurament quddiem ir-re . Fil-15 ta' Lulju 2008 Leterme 2008 ħabbar ir-riżenja tal-kabinett lir-re, billi ma kien sar l-ebda progress fir-riformi kostituzzjonali&lt;ref&gt;''Il-PM Belġjan joffri r-riżenja tiegħu'', Aħbarijiet tal-BBC, 15 ta' Lulju 2008 [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7506640.stm]&lt;/ref&gt;. F'Diċembru tal-2008 reġa' offra r-riżenja tiegħu lir-re wara l-kriżi finanzjarja marbuta mal-bejgħ tal-bank Fortis lil BNP Paribas &lt;ref&gt;&quot;Il-Prim Ministru Belġjan joffri r-riżenja tiegħu fuq bejgħ bankarju&quot;. [http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/12/19/belgium.government.resignation/index.html CNN.com]&lt;/ref&gt;. Din id-darba r-riżenja tiegħu ġiet aċċettata u d-demokristjan Fjamming [[Herman Van Rompuy]] ħa l-ġurament bħala Prim Ministru fit-30 ta' Diċembru 2008&lt;ref&gt;''Ir-Re Belġjan jitlob lill Van Rompuy biex jifforma l-gvern''. [http://www.reuters.com/article/rbssFinancialServicesAndRealEstateNews/idUSLS35202520081228] Reuters&lt;/ref&gt;.

Wara li Herman Van Rompuy ġie nnominat l-ewwel [[President tal-Kunsill Ewropew]] permanenti fid-19 ta' Novembru 2009, fil-25 ta' Novembru offra r-riżenja tal-gvern tiegħu lir-Re Albertu II. Ftit sigħat wara, gvern il-ġdid taħt il-Prim Ministru Yves Leterme ħa l-ġurament. Fit-22 ta' April 2010, Leterme reġa’ offra r-riżenja tal-kabinett tiegħu lir-re &lt;ref&gt;''Il-Prim Ministru Leterme jirriżenja wara li l-liberali jħallu l-gvern'', 22 ta' April, 2010, France24 [http://www.france24.com/en/20100422-belgium-leterme-resigns-vld-liberals-democrats-quit-ruling-coalition] &lt;/ref&gt; wara li wieħed mill-partiti imseħbin fil-koalizzjoni, l-[[OpenVLD]], irtira mill-gvern, u fis-26 ta' April 2010 ir-Re Albertu uffiċjalment aċċetta r-riżenja&lt;ref&gt;''Ir-Re Albertu II jaċċetta r-riżenja tal-Prim Ministru Yves Leterme'', France24 [http://www.france24.com/en/20100426-leterme-albert-accepts-resignation-prime-minister-government-collapse-belgium] &lt;/ref&gt;.
Fl-elezzjonijiet parlamentari fil-Belġju fit-13 ta' Ġunju 2010 in-nazzjonalisti Fjammingi, N-VA saru l-akbar partit fil-Fjandri, u l-Partit Soċjalista PS l-akbar partit fil-Wallonja&lt;ref&gt;''Elezzjonijiet Federali fil-Belġju – Riżultati tal-Kamra tar-Rappreżentanti'' [http://electionresources.org/be/chamber.php?election=2010] &lt;/ref&gt;. Minn dakinhar il-Belġju kien immexxi mill-gvern proviżorju taħt Leterme waqt li qegħdin isiru negozjati għall-formazzjoni ta' gvern ġdid li bħalissa huma wieqfa. Sat-30 ta' Marzu 2011 il-Belġju waqqaf rekord dinji ġdid għaż-żmien li għadda mingħajr gvern uffiċjali (dan ir-rekord qabel kien waqqfu l-[[Iraq]] matul il-gwerra). Peress li dan iż-żmien qabeż sena sħiħa, qiegħed ikun hemm ħafna dubji dwar jekk il-gvern fil-post jistax jibqa' jeżisti u jwettaq biss ix-xogħol urġenti&lt;ref&gt;''Il-Belġju jaqbeż sena mill-elezzjonijiet mingħajr gvern'' Aħbarijiet tal-BBC, 6 ta' Ġunju, 2011 [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13725277]&lt;/ref&gt;.

===Il-Belġju fl-UE===
Hemm 21 membru tal-[[Parlament Ewropew]] mill-Belġju.&lt;ref name=EU/&gt;

Fil-[[Kunsill tal-UE]], il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti mill-gvern Belġjan, skont il-qasam ta' politika li jkun qed jiġi indirizzat.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala president (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.&lt;ref name=EU/&gt;

Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE.&lt;ref name=EU/&gt;

Dati tal-Presidenzi Belġjani:

Jan-Ġun 1958 | Jan-Ġun 1961 | Jan-Ġun 1964 | Jan-Ġun 1967 | Jan-Ġun 1970 | Jan-Ġun 1973 | Lul-Diċ 1977 | Jan-Ġun 1982 | Jan-Ġun 1987 | Lul-Diċ 1993 | Lul-Diċ 2001 | Lul-Diċ 2010

Il-Kummissarju nominat mill-Belġju għall-Kummissjoni Ewropea hu [[Didier Reynders]], li hu responsabbli għall-Ġustizzja.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f’kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Belġju għandu 12-il rappreżentant fil-[[Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew]]. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Belġju għandu 10-il rappreżentant fil-[[Kumitat Ewropew tar-Reġjuni]], l-assemblea tal-UE ta' rappreżentanti reġjonali u lokali. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Belġju jikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tiegħu fi Brussell. Bħala l-“ambaxxata għall-UE” tal-Belġju, il-kompitu ewlieni tagħha huwa li tiżgura li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti b’mod effettiv kemm jista’ jkun fl-UE.&lt;ref name=EU/&gt;

L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa.
L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali. &lt;ref name=EU/&gt;

Ċifri tal-2018 għall-Belġju&lt;ref name=EU/&gt;
* Nefqa totali tal-UE fil-Belġju – € 8.514-il biljun  (ekwivalenti għal 1.86% tal-ekonomija Belġjana)                             
* Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 3.840 biljun (ekwivalenti għal 0.84% tal-ekonomija Belġjana)     

Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mill-Belġju jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE - bħall-bini ta’ toroq, is-sussidjar ta’ riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.&lt;ref name=EU/&gt;

== Ekonomija ==

L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tal-Belġju fl-2018 kienu l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta’ xogħol soċjali (22.1%), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u servizzi tal-ikel (19.4%) u l-industrija (16.7%).&lt;ref name=EU/&gt;

Il-kummerċ fi ħdan l-UE jammonta għal 73% tal-esportazzjonijiet tal-Belġju (il-Ġermanja 18%, Franza 14% u n-Netherlands 12%), filwaqt li barra mill-UE 5% jmorru fl-Istati Uniti u 2% fl-Indja u fiċ-Ċina.&lt;ref name=EU/&gt;

F’termini ta’ importazzjonijiet, 64% jiġu minn Stati Membri tal-UE (in-Netherlands 18%, il-Ġermanja 13% u Franza 9%), filwaqt li barra mill-UE 7% jiġu mill-Istati Uniti u 4% miċ-Ċina.&lt;ref name=EU/&gt;

=== Struttura ekonomika ===
[[Stampa:Marcinelle0045.JPG|left|thumb|Marcinelle, kumpless tal-minjieri, fejn fl-1956 mietu 262 minatur]] 
L-ekonomija Belġjana, minkejja xi nuqqasijiet strutturali, hija waħda mill-aktar avvanzati fl-Ewropa. L-iżvilupp tagħha huwa dovut għal varjetà ta' fatturi ġeografiċi u storiċi: 
* il-pożizzjoni ġeografika strateġika fiż-żona l-aktar ekonomikament dinamika tal-kontinent Ewropew;
* ix-xibka komprensiva u effiċjenti ta' konnessjoniijiet bil-baħar, bix-xmajjar u bl-art, li għamlet possibbli l-livell għoli ta' integrazzjoni ekonomika mal-pajjiżi ġirien; 
* l-esperjenza kummerċjali tradizzjonali u stabbilita, li dejjem saqet l-ekonomija Belġjana lejn is-swieq internazzjonali, mgħejuna minn sistema ta' portijiet mill-aktar żviluppati fl-Ewropa; 
* it-tradizzjoni antika tas-snajja u industrijali ġejja mill-Medjuevu (it-tessuti tal-Fjandri, l-armeriji ta' Liege, il-neffieħa tal-ħġieġ ta' Charleroi).
L-industrija Belġjana, billi gawdit mill-preżenza ta' oqsma ta' faħam vasti, daħlet kmieni fl-industrijalizzazzjoni. Fil-fatt, fis-seklu 19, il-Belġju kienet fost l-ewwel pajjiżi li intlaħqu mir-Rivoluzzjoni Industrijali, billi sfruttaw il-faħam tal-Haine-Sambre-Meuse, il-faċilità ta' komunikazzjonijiet u d-disponibbiltà ta' ħaddiema abbundanti u kwalifikati. 

Il-Belġju qiegħed fit-18-il post fl-Indiċi ta' Żvilupp Uman (2010) waqt li [[Malta]] qiegħda fit-33 post&lt;ref&gt;[http://hdr.undp.org/en/countries/]&lt;/ref&gt;.

=== Trasport u rotot ta' komunikazzjoni ===
[[Stampa: Budabrug.jpg|lemin|thumb|280px|Kanal navigabbli u bil-pont jitla']]
Fis-seklu 19, il-Belġju kien fost il-pijunieri fl-iżvilupp tal-ferroviji u l-kumpanniji Belġjani pparteċipaw fin-nofs tal-Ewropa fil-kostruzzjoni u fit-tmexxija ta' linji ġodda. Kienet Belġjana wkoll il-kumpannija li mexxiet is-sevizz ta' ristoranti u sodod fuq it-treni fl-Ewropa, il-[[Compagnie Internationale des Wagons-Lits]], mwaqqfa mill-[[Georges Nagelmackers]]. 

Antwerp, li tinsab fuq l-iScheldt, 84 km mill-baħar, hija wieħed mill-portijiet l-iżjed traffikużi fid-dinja (it-tieni fl-Ewropa wara l-port ta' Rotterdam fil-qrib). 

Il-xmajjar tal-Belġju huma konnessi permezz ta' sistema kumplessa ta' kanali li għandha tul totali ta' madwar 1,600 km navigabbli. Meta nżidu ma' dawn 152,250 km ta' toroq u 3,542 km ta' lini ferrovjarji insibu xibka tant estensiva li tagħmel il-Belġju l-pajjiż bl-ogħla densità ta' linji ta' komunikazzjoni fid-dinja. 

L-ajruport prinċipali fil-pajjiż hu l-ajruport internazzjonali ta' [[Brussell]].

=== Diskrepanzi reġjonali ===
F'xenarju ekonomiku li fit-total hu pożittiv, jidhru diverġenzi reġjonali sinifikanti. Il-Wallonja, ir-reġjun tal-minjieri li kien industrijalizzat kmieni u kien il-mutur prinċipali tal-ekonomija Belġjana sas-snin sebgħin, sofriet kriżi profonda fis-settur tal-azzar u ffaċċat s-seklu 21 bil-ħtieġa li tirristruttura l-industrija, b'livell ta' żvilupp iktar baxx minn dak tal-pajjiżi ġirien u b'rata ta' qgħad għolja. 

Ir-reġjun effiċjenti ta' Brussell hu metropoli kbira u moderna, kożmopolitana ħafna u mitfugħa b'mod qawwi fuq l-industrija tas-servizzi, li tibbenefika mill-Unjoni Ewropea u mill-globalizzazzjoni ekonomika, iżda li tidher imfixkla mid-daqs żgħir tat-territorju (inqas minn 1% tat-territorju Belġjan).

Bla dubju il-Fjandri bħalissa huma l-aqwa reġjun tal-pajjiż mill-''punto di vista'' ekonomiku. Dawn igawdu mill-pożizzjoni ġeografika tagħhom, mill-infrastruttura ta' komunikazzjoni (is-sistema ta' portijiet Antwerp-Ghent-Zeebrugge, xibka tat-toroq integrata sewwa fid-direzzjonijiet prinċipali Ewropej tramuntana-nofsinhar u punent-lvant, xibka ferrovjarja żviluppata sew, l-Ajruport Internazzjonali ta' Brussell), minn ekonomija orjentata ħafna lejn l-esportazzjoni (madwar żewġ terzi tal-produzzjoni industrijali tal-Fjandri huma għall-esportazzjoni), minn ambjent soċjo-ekonomiku li jattira l-kapital barrani u minn struttura produttiva flessibli u teknoloġikament avvanzata.

=== Enerġija u riżorsi naturali ===
[[Stampa:Kerncentrale Doel.jpg|left|thumb|200px|Iċ-ċentrali termonukleari ta' Doel]] 
Storikament, il-faħam kien ir-riżors minerali prinċipali tal-Belġju. Dan jinsab fiż-żewġ widien prinċipali: il-minjieri ta' Haine-Sambre-Meuse, li m'għadhomx jintużaw mis-snin sittin billi inħlew ir-riżervi li jistgħu jiġu estratti faċilment, u dawk ta' Kempen, fejn baqa' xi attività żgħira ta' estrazzjoni. Matul is-seklu dsatax id-depożiti tal-ħadid u ż-żingu li jinsabu fil-wied ta' Sambre-Meuse kienu sfruttati intensivament, imma issa inħlew. Għall-kuntrarju il-minjieri tal-ġibs u tal-franka qrib Tournai, Mons u Liège, għadhom importanti. Dawn jipprovdu l-materjal lil industrija sinifikanti tas-siment. Hemm ukoll barrieri tal-irħam u depożiti ta' ramel użat fil-manufattura tal-[[ħġieġ]], u tafal użat fil-produzzjoni tal-brikek u oġġetti taċ-ċeramika. 

Ir-riżorsi tal-ilma huma kkonċentrati fin-nofsinhar tal-pajjiż. Il-parti l-kbira tax-xmajjar oriġinaw fl-Ardennes u jmorru lejn it-tramuntana. Is-sistema kumplessa ta' akwadotti, kanali u lagi artifiċjali tiżgura li d-distribuzzjoni ġeografika tar-riżorsi tal-ilma hija bilanċjata. 

Iċ-ċentrali nukleari ta' Doel fil-[[Antwerpen (provinċja)|provinċja ta' Antwerpen]], is-sors ewlieni tal-elettriku, tipprovdi żewġ terzi mid-domanda nazzjonali. Il-bqija tad-domanda għall-enerġija jipprovduha iċ-ċentrali termoelettriċi u, parti minima iċ-ċentrali ġeotermiċi u idroelettriċi.

=== Settur tal-agrikoltura ===
[[Stampa:Grand-Reng JPG01.jpg|thumb|260px|Għalqa bil-kittien fir-rebbiegħa]]
Bħal dik tal-Pajjiżi l-Baxxi, l-agrikoltura Belġjana hi fil-parti l-kbira &quot;artifiċjali&quot; u tinħadem fuq raba' li oriġinarjament ma kinitx adatta għall-biedja, ħlief xi art tajba li tinsab fin-nofs tal-Belġju, u li saret siewja għall-agrikoltura biex xogħol tal-bniedem matul mijiet ta' snin, permezz tat-tinxif tal-polders, tat-tisħin artifiċjali tal-art u tal-isforzar tax-xtieli fis-serer. 

Għalkemm hi pprattikata b'mod intensiv u bl-għajnuna tat-teknoloġija moderna, l-agrikoltura għandha sehem dejjem aktar jonqos fl-istruttura ekonomika Belġjana u tirrappreżenta biss 1% tal-PGD u timpjega biss 2% tal-ħaddiema. Anki l-erja agrikola qiegħda tonqos kuljum, u niżlet minn aktar minn 50% fis-snin sittin għal ftit aktar minn kwart tal-erja tal-pajjiż. Qiegħed jinbidel ukoll id-daqs medju tal-irziezet u ftit ftit l-irziezet żgħar qegħdin jgħibu u minflok qegħdin jiżviluppaw strutturi korporattivi li jistgħu jattiraw l-investimenti fil-makkinarju u t-teknoloġiji ġodda meħtieġa sabiex tiżdied il-produttività tal-art. 

Il-Fjandri, li tradizjonalment huma agrikoli, għadhom l-aktar reġjun li għandu attività agrikola. Din l-attività tagħmel aktar minn żewġ terzi tal-valur miżjud totali tas-settur. Inqas minn terz jista' jiġi attribwit lill-Wallonja, filwaqt li l-kontribuzzjoni tal-reġjun ta' Brussell, m'għandniex xi ngħidu kważi ma teżistix. 

L-ortikultura għandha post ta' importanza partikolari. Din hi pprattikat prinċipalment fil-Fjandri u tirrappreżenta kważi kwart tal-produzzjoni agrikola kollha. Fil-qasam tal-fjuri l-ażalji u l-begonji tal-Fjandri tal-Lvant huma famużi mad-dinja kollha. Il-prodotti l-importanti l-oħra huma l-pitravi, iċ-ċikwejra, il-kittien, iċ-ċereali u l-patata. 

Madankollu t-trobbija tal-bhejjem (majjali, l-iżjed fil-Fjandri, u l-baqar għal-laħam u l-ħalib), hi l-qasam prinċipali fl-agrikoltura u tagħmel kważi żewġ terzi tal-valur totali. 
Is-sajd li jsir l-iżjed fl-iskolji tal-Baħar tat-Tramuntana mhuwiex importani wisq. 
Fl-aħħar għandha nsemmi l-forestrija li ssir prinċipalment fl-Ardennes u Kempen.

=== Settur tal-manifattura ===
[[Stampa:Hemmingstedt-raffinerie.JPG|xellug|thumb|270px|Raffinerija tax-Shell f'Hemmingstedt]]
Minkejja l-effetti negattivi tal-kriżi tal-azzar u d-diffikultajiet li ltaqgħu magħhom fis-snin tmenin xi oqsma tradizzjonali (b'mod partikolari it-tessuti), il-Belġju bedu s-seklu 21 bħala pajjiż li għandu bażi industrijali b'saħħitha, li tokkupa iktar minn kwart tal-popolazzjoni attiva u tikkontribwixxi 25% tal-PGD u għandu indiċi tal-produttività li tiela' minkejja l-kriżi fil-bidu tal-aħħar għaxar snin. 

[[Stampa:Port cranes at Zeebrügge, Belgium 2.JPG|lemin|thumb|270px|Il-port ta' Zeebrügge]]
L-oqsma prinċipali tas-settur tal-manifattura, kemm f'termini ta' prodotti u kemm ta' mpjieg, huma l-ipproċessar tal-ikel, il-kimika u metallurġija. Huma importanti wkoll il-mekkanika (speċjalment il-kostruzzjoni tal-vaguni tal-ferrovija u l-assemblaġġ ta' karozzi barranin), il-petrokimika, l-elettronika u elettroteknika, it-tessuti u l-produzzjoni tal-karta. Ix-xogħol fl-injam u fil-ħġieġ (il-fabrika tal-kristall ta' Val Saint-Lambert hi magħrufa sewwa) għandu ċerta importanza u tradizzjoni antika.

X'uħud miċ-ċentri tal-manifattura ewlenin jinsabu f'żoni urbani kbar. L-aktar importanti hi l-agglomerazzjoni ta' Antwerp, li għandha struttura industrijali orjentata lejn setturi li jeħtieġu kapital intensiv kbir u huma marbutin mill-qrib mal-faċilitajiet tal-port (kimika elettronika, ikel). Ix-xogħol tal-ħaġar prezzjuż, tipiku għal din iż-żona hu żviluppat ħafna. It-tieni ċentru industrijali tal-Belġju hu r-reġjun metropolitan ta' Brussell, ibbażat prinċipalment fuq prodotti ta' konsum fil-wisa' u kontenut teknoloġiku għoli. L-istruttura tal-manifattura fl-inħawi ta' Ghent hi magħmula minn qalba antika ta' industrijalizzazzjoni ħafifa (fuq kollox tessuti) u iżjed reċenti ċentru kimiku u l-metallurġiku madwar il-faċilitajiet tal-port tagħha. Ir-reġjuni industrijali l-oħra tal-Belġju, li jinsabu barra ċ-ċentri urbani ewlenin, qegħdin fl-intern tal-Fjandri, b'mod partikolari fl-inħawi ta' Kortrijk li huma karatterizzati b'xibka densa integrata u flessibbli ta' intrapriżi żgħar u ta' daqs medju (tat-tessuti, għamara, prodotti tal-metall), u fil-Grigal, li għall-kuntrarju dejjem kellu industrija tqila u kapital li fil-parti l-kbira ġej minn barra (assemblaġġ tal-karozzi, kimika).

=== Settur tas-servizzi ===
[[Stampa:National bank of Belgium.jpg|xellug|thumb|250px| Is-sede tal-Bank Nazzjonali tal-Belġju]]
Bħal fil-pajjiżi żviluppati kollha, is-settur ekonomiku ewlieni tal-Belġju hu s-settur tas-servizzi, li jikkontribwixxi kważi tliet kwarti tal-impjiegi u tal-PGD. Is-servizzi privati (kummerċ, trasport u komunikazzjoni, servizzi finanzjarji u assigurazzjoni, kiri, attivitajiet professjonali) jaqbżu sewwa l-attivitajiet tal-amministrazzjoni pubblika, sintomu ta' struttura soċjo-ekonomika avvanzata. 

Il-fergħa l-aktar importanti tas-settur tas-servizzi huwa l-kummerċ, li fl-aħħar tas-snin disgħin aktar milli rdoppja meta nqabbluh mal-bidu tas-snin tmenin u jagħti ftit inqas impjieg mill-qasam kollu tal-manifattura. Ta' min jinnota b'mod partikolari li l-kummerċ, speċjalment ma' barra, fl-ekonomija Belġjana, dejjem kien marbut mal-pożizzjoni ċentrali li jokkupa l-pajjiż fir-reġjun l-aktar għani tal-Ewropa u mal-iżvilupp eċċezzjonali tal-infrastruttura tat-trasport. Dawn il-kondizzjonijiet partikolari għamlu l-Belġju pajjiż b'ekonomija estremament miftuħa, li fl-bidu tas-seklu 21 sar l-għaxar qawwa kummerċjali tad-dinja, u kellu sehem ta' 3.2% mill-kummerċ dinji kollu. 

L-oġġetti prinċipali ta' esportazzjoni huma l-makkinarju u t-tagħmir tat-trasport, il-prodotti kimiċi u l-farmaċewtiċi, il-ħaġar prezzjuż, it-tessuti u l-prodotti tal-ikel. Min-naħa l-oħra, it-tagħmir tat-trasport, il-karburanti, il-prodotti kimiċi, l-ikel u t-tessuti jagħmlu l-parti l-kbira tal-importazzjoni. 
Is-sħab kummerċjali ewlenin tal-Belġju huma pajjiżi tal-Unjoni Ewropea (l-iżjed il-Ġermanja, Franza, il-Pajjiżi l-Baxxi u r-Renju Unit), li jirrappreżentaw madwar żewġ terzi tal-esportazzjoni u aktar minn 70% tal-importazzjoni.

Il-żona ta' Brussell fiha l-akbar konċentrazzjoni ta' servizzi avvanzati minħabba s-sehem tagħha bħala l-belt kapitali nazzjonali u l-pożizzjoni tagħha f'salib it-toroq tar-relazzjonijiet internazzjonali. Hemm għandhom l-uffiċċji prinċipali tagħhom il-banek, il-kumpaniji ta' assigurazzjoni, l-istituzzjonijiet finanzjarji u l-organizzazzjonijiet supranazzjonali, il-laboratorji tar-riċerka u l-istituzzjonijiet akkademiċi. Fl-inħawi ta' Antwerpen insibu predominanza ta' servizzi li għandhom x'jaqsmu mal-attivitajiet tal-porti u l-importazzjoni-esportazzjoni. Fir-reġjun tal-Wallonja, id-dgħjufija tas-sistema industrijali u d-dipendenza storika fuq iċ-ċentri finanzjarji u politiċi fejn jittieħdu d-deċiżjonijiet li jinsabu fil-belt kapitali, xekklu l-iżvilupp ta' settur tas-servizzi modern, li hawn hu magħmul prinċipalment mill-amministrazzjoni pubblika.

It-turiżmu mhux ta' min iħallih barra. Dan hu kkonċentrat essenzjalment fil-bliet tal-arti, iċ-ċentri tal-għum mal-kosta u fir-reġjuni bl-għoljiet tal-Ardennes.

== Tradizzjonijiet ==
=== Gastronomija ===
[[Stampa: La Chaloupe d Or Brussel.jpg|lemin|thumb|270px|Ristorant tipiku fil-Gran-Place/Grote Markt]] 
Min-numru ta' stilel li kisbu r-ristoranti Belġjani matul is-snin mill-''Gwida Michelin'' (għalkemm inqas fis-snin reċenti &lt;ref&gt;[http://archives.lesoir.be/?action=nav&amp;gps=563687] Le Soir, &quot;Un Michelin sans surprise&quot;&lt;/ref&gt;) naraw li l-kċina Belġjana hi fost l-aqwa fl-Ewropa. Din kisbet dan is-suċċess billi interpretat mill-ġdid il-kċina tradizzjonali tal-ġirien Franċiżi b'mod oriġinali għal kollox, billi adattatha għall-prodotti tipiċi li joffri t-territorju tal-pajjiż. Il-kċina Belġjana fil-fatt għandha ħafna karatteristiċi reġjonali li joffru varjetà wiesgħa ta' riċetti u ingredjenti. 
Fost l-aqwa tal-arti kulinarja Belġjana insibu ċ-[[ċikkulata]], il-[[birra]], il-[[patata moqlija]], il-famużi [[kbejjeċ ta' Brussell]] (kaboċċi taz-zokk) u l-''wafels'' (bil-Fjamming) jew ''Gaufres'' (bil-Franċiż). 

==== Ċikkulata ====
Mal-[[Iżvizzera]], il-Belġju hu l-pajjiż bl-aqwa t-tradizzjoni għall-produzzjoni taċ-ċikkulata fid-dinja. Dan għandu bħala xhieda l-fatt li l-marki Belġjani bħal ''Neuhaus'', ''Cote d'Or'', ''Leonidas'' u ''Godiva'' huma magħrufa u apprezzati kullimkien. Il-Belġjani għandhom wkoll l-unur li vvintaw il-''pralines'', ċikkulatini minn barra jqarmċu u minn ġewwa rotob. Fil-pajjiż hemm aktar minn 2000 ħanut li jispeċjalizza fil-bejgħ dan il-prodott, minn praline mimlija bil-[[pistaċċi]], [[ġellewż]] jew [[frott]], saċ-ċangaturi klassiċi kummerċjali.

==== Birra ====
Fil-Belgu jipproduċu aktar minn 601 tipi differenti ta' [[birra]]. Ħafna mill-birra kkunsmata fil-pajjiż tikkonsisti f'[[Lager (birra)|lager]] kummerċjali bħal Jupiler, Maes jew Stella Artois, imma huma wkoll popolari l-[[Ale (birra)|ales]] ukoll kummercali, imma eqreb lejn il-tradizzjoni Belġjana, bħal Leffe, Grimbergen, Hoegaarden u Affligem, li jappartienu kollha għal gruppi industrijali kbar. 

L-aktar prestiġjużi huma l-prodotti artiġjanali tal-birreriji żgħar (hemm madwar 120 minnhom mal-pajjiż). Fosthom hemm it-''Trappist'' magħmula mill-patrijiet, il-''Lambic'', speċjalità unika tal-Belġju bil-fermentazzjoni spontanja prodotta biss fiż-żona fil-Lbiċ ta' Brussell imsejħa [[Pajottenland]] u ''Deus, Brut des Flanders'' li hi prodotta mill-birrerija Brouwerij Bosteels ta' Buggenhout (belt żgħir ħdejn Mechelen, fit-tramuntana ta' Brussell) magħmula bl-istess teknika bħax-xampanja: fermentazzjoni fit-tank u “remuage” u “dégorgement”. Dawn il-prodotti eċċellenti jattiraw dilettanti madwar id-dinja.

Il-birra tintuża ħafna fil-preparazzjoni ta' riċetti bbażati fuq il-laħam u l-ħut (pereżempju l- maskli jissajru fil-birra) bħal ma jintuża l-[[inbid]] f'ħafna pajjiżi oħra.

==== Patata moqlija ====
Il-Belġjani kburin ħafna bil-patata moqlija tipika li jsajru (&quot;frieten&quot; jew &quot;frites&quot;). Għaliha hemm xorta ta' venerazzjuni. Komuni ħafna il-kjoskijiet fit-toroq, fl-istazzjonijiet eċċ. Imsejħa &quot;frituur&quot; fil-Fjandri u &quot;friterie&quot; fil-Wallonja.

==== Platti ====
Bħala l-ewwel kors, il-Belġjani spiss jieklu l-minestra u soppa sħuna (passata tal-ħaxix). Partikolarment popolari huma pereżempju s-soppa tal-kaboċċi, krema u perżut nej u l-krema tal-[[piżella|piżelli]], tal-[[kurrat]] u tar-rabarbru. Jieklu wkoll torti tipiċi mmelħa, li l-ingredjent bażiku tagħhom jista' jkun il-[[kbejjeċ ta' Brussell]] jew ħaxix ieħor.

==== Ħlewwiet ====
[[Stampa:Liège Gaufre.jpg|thumb|270px|Gaufre Liègeois - ''Gaufre'' ta' Liège]]
Għal dak li jirrigwarda d-deżerti, il-Belġjani spiss joffru l-ġobon (hemm ħafna kwalitajiet prodotti lokalment), wara l-ikla u qabel il-ħelu tradizzjonali, fil-manjiera tal-Franċiżi. Imma fost id-deżerti l-aktar famużi, għandhom il-''wafels'' (bil-Fjamming) jew ''gaufres'' (bil-Franċiż), ċaldi rotob u sħan servuti pereżempju biċ-ċikkulata mdewba jew bil-krema u frawli. Fost it-torti l-aktar famużi għandhom waħda bil-lanġas u t-tuffieħ u zokkor tal-kannamieli, imma għaliha għandhom bosta riċetti skont it-tradizzjoni u l-festi. Iservu tipi differenti ta' deżerta fil-kolazzjon jew bħala ikla ħafifa, u mhux biss wara l-ikel. Il-Belġju għandu tradizzjoni importanti fil-produzzjoni tal-galettini u jispikka speċjalment f'dawk bil-butir u ħwawar

== Arti &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110720170031/http://www.paesi.eu/belgio.html] Ħafna mill-informazzjoni f'din it-taqsima hi meħuda minnn dan is-sit&lt;/ref&gt; ==
=== Pittura u skultura ===
Nistgħu nitkellmu dwar l-arti Belġjana mill-1830 'l hawn, is-sena tar-rivoluzzjoni u l-indipendenza mill-[[Pajjiżi l-Baxxi]]. L-artisti nattivi tal-Belġju tas-sekli ta' qabel jaqgħu taħt l-arti Fjamminga

Fil-Belġju, fl-ewwel nofs tas-seklu 19 kien mifrux in-[[neoklassiċiżmu]] tat-tip Franċiż, u warajh fi ftit għexieren ta' snin, ġie r-[[Romantiċiżmu]] Pariġin. L-''iSkola pajsaġġistika ta' Tervuren'' fetħet it-triq għall-&quot;[[Impressjoniżmu]]&quot; u l-&quot;Fauviżmu Brabantin&quot;. Fil-bidu tas-seklu 20 stabbilew ruħhom l-[[espressjoniżmu]], is-[[simboliżu]] u il-''Modern Style''.

Il-Belġju jista' jiftaħar b'ħafna artisti magħrufa mad-dinja kollha, fosthom [[Peter Paul Rubens]], [[René Magritte]], [[Jan van Eyck]] [[Pieter Bruegel il-kbir]], [[Hans Memling]], [[James Ensor]], [[Paul Delvaux]] u [[Folon Jean-Michel]].

René Magritte huwa x'aktarx l-artista Belġjan l-aktar famuż. Flimkien ma' Paul Delvaux, huwa r-rappreżentant ewlieni ta' l-istil [[Surrealiżmu|surrealista]]. Fl-arti kontemporanja, ta' min ifakkar is-sehem li ħadu ż-żewġ artisti Belġjani [[Dotremont]] u [[Guillaume Corneille]] fil-formazzjoni tal-grupp espressjonista COBRA (mill-inizjali ta' Kopenħagen (Copenhague bil-Franċiż), Brussell, Amsterdam)&lt;ref&gt;[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/123391/COBRA] Encyclopaedia Britannica
&lt;/ref&gt;

=== Arkitettura ===
[[Stampa: Saint-Gilles Brunfaut 050810 (15).JPG|thumb|250px|''Art Nouveau'']]
Fl-arkitettura hu magħruf sew l-isem ta' [[Victor Horta]], wieħed mill-ideaturi tal-arkitettura [[Art Nouveau]], stil li kellu influwenza qawwija fuq l-istili arkitettoniċi tas-20.

Fil-Belġju hemm varjetà kbira ta' mużewijiet u wirjiet. Fost il-mużewijiet ewlenin hemm il-&quot;Mużew Irjali tal-Belle Arti&quot; f'Antwerpen, li għandu ġabra ta' min jammiraha ta' xogħlijiet ta' Peter Paul Rubens, u l-&quot;Mużew Irjali tal-Belle Arti tal-Belġju&quot; fi Brussell, li fih ċinema, sala tal-kunċerti, u xogħlijiet minn perjodi differenti.

== Letteratura ==
Il-letteratura Belġjana Fjamminga bdiet mar-rebħa tal-indipendenza, li iffavoriet il-firxa ta' romantiċizmu magħmul minn taħlita ta' nazzjonaliżmu u provinċjaliżmu li mit-temi tagħhom il-kittieba ħadu elementi soċjali u psikoloġiċi biex jistudjawhom u jifluhom. Lejn l-aħħar tas-seklu dsatax, il-letteratura Belġjana kienet influwenzata mil-letteratura Ġermaniża u l-letteratura Olandiża. Iċ-ċentru tagħha kien ir-rivista ambizzjuża u innovattiva, ''van Nu en Straks'' (&quot;Illum u Għada&quot;) li twaqqfet fl-1893. 

Fl-istess snin bdiet tikber il-letteratura bl-ilsien Franċiż, li ċ-ċentru tagħha kien ir-rivista ''Jeune Belgique'' (&quot;Belġju Żagħżugħ&quot;), imwaqqfa minn Max Waller fl-1881. Minn dak il-mument il-letteratura bil-lingwa Franċiża bdiet tassorbi l-innovazzjonijiet kollha introdotti fi Franza, ibda minn [[Naturaliżmu (letteratura)|naturaliżmu]], bit-temi soċjali u psikoloġiċi tiegħu. 

Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija u bejn iż-żewġ gwerer il-poeżija Belġjana saret aktarx [[Dadaiżmu|Dadaista]] u espressjonista, waqt li l-letteratura Fjamminga resqet dejjem iżjed qrib lejn dik Olandiża. 

Fost il-kittieba l-iżjed magħrufa insibu il-Frankofoni [[Nathalie Gassel]], [[Maurice Maeterlinck]], [[Amélie Nothomb]] u [[Georges Simenon]], flimkien ma' [[Henri Michaux]], li kien kittieb u pittur. Il-kittieba kbira Franċiża [[Marguerite Yourcenar]] kellha ommha Belġjana. Fost il-kittieba bl-Olandiż hemm [[Willem Elsschot]], [[Hugo Claus]] [[Jef Geeraerts]] [[Tom Lanoye]] [[Herman Brusselmans]] u [[Kristien Hemmerechts]].

== Teatru ==
F'dak li jirrigwarda t-teatru bl-ilsien Franċiż, waqt li fir-Rinaxximent kienet moda t-[[traġedja]], fis-seklu 17 l-iżjed li kien hemm kienu rappreżentazzjonijiet imtellgħin mill-Ġiżwiti bbażati fuq temi reliġjużi, u kien is-seklu 19 li ra l-ewwel tentattivi biex jinħoloq teatru nazzjonali bbażat fuq id-drammmi storiċi. Kienu x-xogħlijiet ta' Maurice Maeterlinck biss fit-teatru Belġjan li laħqu dimensjoni internazzjonali.

It-teatru bl-ilsien Fjamming, kellu evoluzzjoni ftit differenti. Fil-[[Medju Evu]] kieu mferrxin ħafna id-drammi fuq ir-rumanzi u rappreżentazzjonijiet sagri ta' mirakli. Matul ir-Rinaxximent l-awturi klassiċi kienu jippredominaw u fis-seklu 19 il-moviment teatrali kollu rċieva spinta qawwija kemm fl-organizzazzjoni u kemm fir-realizzazzjoni.

== Mużika ==
Antwerpen u Brussell fis-Seklu XV kienu diġà saru ċentri mużikali importanti u ffjorixxew fl-iżvilupp tal-mużika polifonika u l-kontropuntistika, mgħallma mill-Akkademja tal-Mużika. Matul dan il-perijodu, dehru bosta artisti, fosthom [[Joaquim Déspres]].

Fis-sekli li jmiss fuq l-art Belġjana ġew ipperfezzjonati l-kompożizzjoni sagra u l-[[motett]] għall-kor doppju maħluq minn [[Henri Dumont]] fis-Seklu XVII. 

[[Adolphe Sax]] hu magħruf għall-invenzjoni tas-[[sassofonu]] fl-1841. 

Fis-seklu XX il-kompożituri Belġjana żviluppaw il-mużika [[Dodekafonija|dodekafonika]], [[mużika elettronika|elettronika]] u l-[[mużika ħafifa]]. 

[[Jacques Brel]] huwa l-kantawtur Belġjan l-aktar magħrufa. [[Django Reinhardt]] u [[Toots Thielemans]] huma fost dawk li kkontribwew għall-fama tal-ġazz fil-Belġju. 

Fil-mużika kummerċjali/alternattiva insibu xi artisti importanti, l-iżjed il-[[Hooverphonic]] mill-provinċja ta' Antwerpen, awturi ta' xi albums ta' fama internazzjonali. Il-leader tagħhom, [[Alex Callier]], huwa wkoll kompożitur u produttur importanti ta' livell dinji. 
Id-[[dEUS]], l-[[Ancient Rites]], l-[[Ocean of Sadness]], is- [[SoulWax]] u l-[[K's Choice]] huma gruppi Belġjani oħra li laħqu ċerta fama internazzjonali.

== Sport ==
Il-Belġju hu rappreżentat tajjeb fid-dinja tal-isport. L-isport nazzjonali huwa ċ-[[ċikliżmu]], li fih il-pajjiż għandu r-rekord għall-kampjonati tad-dinja fit-triq (xi 25 midalja tad-deheb). 
Fil-Belġju jiġu organizzati xi wħud mit-tlielaq klassiċi l-iżjed impotranti taċ-ċikliżmu bħar-[[Ronde van Vlaanderen]], il-[[Flèche Wallonne]] u l-[[Liège-Bastogne-Liège]]. 
[[Eddy Merckx]], wieħed mill-aqwa ċiklisti li qatt kien hemm, hu Belġjan. Dan rebaħ it-[[Tour de France]] ħames darbiet, il-[[Giro d'Italia]] ħames darbiet, il-[[Vuelta a España]] darba, tliet Kampjonati tad-Dinja, żewġ tours tal-Belġju u t-Tour tal-Isvizzera. 
[[Tom Boonen]], ċiklista kbir ieħor Belġjan, rebaħ it-titlu tad-dinja fl-2005, u [[Philippe Gilbert]], fl-2011 rebaħ it-trittiku tal-Ardennes: Amstel Gold Race, Flèche Wallonne, Liège -Bastogne-Liège. 

Il-[[futbol]] hu popolari ħafna. It-tim nazzjonali tal-futbol li għandu l-laqam ta' &quot;Rode Duivels&quot; (jiġifieri x-xjaten ħomor) kien it-tielet fil-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol|Kampjonati Ewropej]] tal-1972, it-tieni f'dawk tal-1980 u r-raba' fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] tal-1986. Bħalissa jokkupa l-it-62 pożizzjoni fil-klasifika tal-[[FIFA]] ta' April tal-2011 ([http://www.fifa.com/worldfootball/ranking/lastranking/gender=m/fullranking.html mis-sit tal-FIFA]). Din il-pożizzjoni tirrappreżenta waqa' vertikali mill-2002, meta kien għadu jokkupa s-16 il-post fil-klassifika. It-tim beda jmur lura fl-2004, u dan deher ċar fl-2006, meta għall-ewwel darba f'28 sena, il-Belġju ma daħalx fit-Tazza tad-Dinja. It-tim nazzjonali tal-futbol Belġjan ma kkwalifikax għall-Euro 2008 u lanqas għat-Tazza tad-Dinja fl-2010. 

Il-Belġju kellu wkoll żewġ champions nisa tat-tennis, il-Fjamminga [[Kim Clijsters]] u l-Wallona [[Justine Henin]], Fl-atletika il-Belġjani kellhom bosta nies importanti, fosthom [[Kim Gevaert]] u t-tewmin [[Kevin Borlée]] u [[Jonathan Borlée]] fil-ġiri, u [[Tia Hellebaut]] fil-high jump. Kellhom wkoll ċampjins tad-dinja fil-[[Motocross]], ([[Roger De Coster]], [[Robert Joel]] [[Everts Stefen]] [[Georges Jobe]]). Fl-[[awtomobiliżmu]] [[Jacky Ickx]], meqjus minn ħafna bħala l-aqwa sewwieq Belġjan li qatt kien hemm, għal naqra ma rebaħx il-Kampjonat Dinji tal-Formula 1 fl-1969 u fl-1970. Kellhom ukoll lil [[Thierry Boutsen]] u [[Bertrand Gachot]]. Fit-[[table tennis]] kellhom lil [[Jean-Michel Saive]]u [[David Waefelaer]] u fil-[[Ġudo]] [[Ingrid Berghmans]], li ħadet midalja tad-deheb, fil-Kampjonat tad-Dinja fl-1984.

&lt;gallery&gt;
File:Turnhout Sint Pieterskerk.jpg|Sint Pieterskerk Knsja, Turnhout
File:Kasteel van de Hertogen van Brabant.jpg|Kastell tad-Duka ta' Brabant (Kasteel van de Hertogen van Brabant).
File:StationTurnhout.jpg|Stazzjon ta' Turnhout
File:Nieuwe Kaai.jpg|Port ta' Turnhout
File:Stadhuis Turnhout.jpg|Belt Hall ta' Turnhout (Stadhuis Turnhout)
&lt;/gallery&gt;

Lingwa uffiċjali: Olandiż; Entità: Muniċipalità tal-Belġju; Reġjun: Reġjun Fjamming, Provinċja: Provinċja ta' Antwerp; Distrett: Turnhout, Sindku: Eric Vos; Żona: 56.06 km²; Altitudni medja: 29 m a.s. le. m.; Popolazzjoni (2018): 44,136 abbit., Densità 787 abbit/km²; Żona tal-Ħin: CET, Fis-Sajf: CEST; Kodiċi ZIP: 23002; Prefiss tat-telefon: 014.

= Stati Predeċessuri =
== Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi (16 ta' Marzu 1815 (Kungress ta' Vjenna)-(Trattat ta' Londra) 19 ta' April 1839) ==

Il-Pajjiżi l-Baxxi, uffiċjalment ir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi (Olandiż: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden; Franċiż: Royaume-Uni des Pays-Bas, Ġermaniż: Vereinigtes Königreich der Niederlande), kien renju ffurmat mill-Olanda attwali, il-Belġju, il-Lussemburgu u parti. tal-Ġermanja, mill-1815 sal-1830 u għal żmien qasir fl-1839.

L-Olanda, il-Belġju, il-Lussemburgu u l-Limburg fl-1839
1, 2 u 3 Ir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi (sal-1830)
1 u 2 Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi (wara l-1830)
2 Dukat ta' Limburg (fil-Konfederazzjoni Ġermaniża wara l-1839)
3 u 4 Renju tal-Belġju (wara l-1830)
4 u 5 Gran Dukat tal-Lussemburgu (limiti sal-1830)
4 Provinċja tal-Lussemburgu (Magħquda mal-Belġju fl-1830)
5 Il-Gran Dukat tal-Lussemburgu (il-Lussemburgu Ġermaniż; wara l-1839)
Bil-blu l-limiti mal-Konfederazzjoni Ġermanika.
Inħoloq minn territorji maħkuma mill-Ewwel Imperu Franċiż wara x-xoljiment tiegħu waqt il-Kungress ta' Vjenna fl-1815. Dan l-istat, normalment imsejjaħ ir-Renju tal-Olanda, kien immexxi għal ħamsa u għoxrin sena (mill-1815 sal-1840) mill-ewwel Re. William I, li biha l-Kamra ta 'Orange-Nassau saret id-detentur tat-tron fil-pajjiż il-ġdid.

L-istat inħoloq bl-intenzjoni li jifforma organizzazzjoni territorjali stabbli fit-Tramuntana ta' Franza biex jiġġieled l-ambizzjonijiet ġodda Franċiżi fiż-żona. Ġie xolt fl-1830, meta l-provinċji tan-Nofsinhar ġew magħquda mal-Belġju li kien qed jitwieled; għalkemm il-provinċji tat-Tramuntana rrikonoxxew biss l-indipendenza Belġjana fl-1839 fit-Trattat ta’ Londra, u ngħataw l-isem ġdid tar-Renju tal-Olanda. Il-Gran Dukat tal-Lussemburgu baqa’ taħt il-kuruna tal-Larinġ Olandiżi sal-1890, meta mal-mewt ta' Guglielmu III t-tron tal-Olanda għadda f’idejn ir-Reġina Wilhelmina; u ma kienx possibbli li mara tokkupa t-tron minħabba l-Liġi Sallika. Għalhekk, il-Lussemburgu fforma stat ġdid, taħt il-ħakma tal-Weilburgs, fergħa tad-dar ta 'Nassau ffurmata fl-1783. Il-Lussemburgu kien inkluż fil-Konfederazzjoni Ġermaniża.

Dawn it-territorji kollha jappartjenu għal stati li llum huma parti mill-Unjoni Ewropea mill-ħolqien tagħha.

&lt;gallery&gt;
File:Rijkswapen der Nederlanden 1815.svg|Tarka ta' 1815
File:United Kingdom of the Netherlands 1815.svg|Post tal-Olanda fl-1815 bl-Aħdar u l-Gran Dukat tal-Lussemburgu jidher ukoll bl-Aħdar ċar.
File:The Wedding of The Netherlands and Belgium.png|Kartun Ingliż, li jsatirizza t-“tieġ” tal-Belġju u l-Olanda fil-Kungress ta' Vjenna
File:Portret van Willem I, koning der Nederlanden Rijksmuseum SK-C-1460.jpeg|Re William I
File:Nieuwe Kaart Koningrijk der Nederlanden en Hertogdom Luxemburg C van Baarsel 1815.jpg|Mappa Ġdida tar-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi u l-Lussemburgu, 1815 (Nieuwe Kaart Koningrijk der Nederlanden en Hertogdom Luxemburg C van Baarsel 1815)
File:1815-VerenigdKoninkrijkNederlanden-en.svg|Mappa tar-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi
File:Hollandse troepen trekken door de vestingstad Dendermonde Rijksmuseum SK-A-4664.jpeg|Truppi Olandiżi fil-belt Fjamminga ta' Dendermonde fl-1820 (Hollandse troepen trekken door de vestingstad Dendermonde Rijksmuseum)
File:Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830.jpg|Ġlied bejn ir-ribelli Belġjani u l-ispedizzjoni militari Olandiża fi Brussell f'Settembru tal-1830 (Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830)
&lt;/gallery&gt;

Kapitali: L-Aja u Brussell; Entità: Renju; lingwa Olandiża; Munita: guilder Olandiż; Storja: 1815-Kungress ta' Vjenna, 1839-Trattat ta' Londra; Forma ta' Gvern: Monarkija Kostituzzjonali; Re: William I.

=== Gvern ===
Ir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi kien monarkija kostituzzjonali, ir-re xorta kellu kontroll kbir bħala kap tal-istat u bħala kap tal-gvern. Taħt ir-re kien hemm leġiżlatura bikamerali magħrufa bħala l-Estati Ġenerali tal-Olanda b'Senat u Kamra tad-Deputati. Għall-ewwel is-sistema amministrattiva kienet kontroversjali. Pereżempju, ir-rappreżentanza fil-Kamra tad-Deputati ta’ 110 siġġu li kienu maqsuma b’mod ugwali bejn in-Nofsinhar u t-Tramuntana, għalkemm in-Nofsinhar kellha popolazzjoni akbar. Dan ħoloq frizzjoni fin-nofsinhar, minħabba li l-gvern kien maħsub li kien ikkontrollat ​​minn nies tat-Tramuntana.

== Repubblika Batavian ==
Ir-Repubblika ta' Bátava (Olandiż: Bataafse Republiek) kienet stat satellita tal-Ewwel Repubblika Franċiża, li nħolqot mill-eks Provinċji Magħquda meta kienu okkupati fl-1795 mit-truppi Franċiżi fil-kuntest tal-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi. Tokkupa bejn wieħed u ieħor l-istess territorju bħall-Pajjiżi l-Baxxi attwali (bl-eċċezzjoni tar-reġjun ta' Limburg). Ħajt qasir, kien jeżisti bejn l-1795 u l-1806, meta ġie trasformat fir-Renju tal-Olanda mill-Imperatur Franċiż Napuljun Bonaparte.

Kapitali: L-Aja; Entità: Stat Satellita tal-Ewwel Repubblika Franċiża
(Oħt ir-Repubblika); Lingwa Uffiċjali: Olandiż, Friżjan; Popolazzjoni (1795): 1,883,009 abitant; Reliġjon: Kalviniżmu, Kattoliċiżmu; Munita: Florin; Perjodu Storiku; Rivoluzzjoni Franċiża: 18 ta' Jannar, 1795-Rivoluzzjoni  Batavian, 19 ta' Jannar tal-1795,-Imwaqqfa, 5 ta' Ġunju, 1806-Xolt minn Napuljun Bonaparte; Forma ta' Gvern: Repubblika Kostituzzjonali; Raadspensionaris (1805-1806): Rutger Jan Schimmelpenninck.

&lt;gallery&gt;
File:Flag of the navy of the Batavian Republic.svg|Bandiera Naval
File:Element uit de vlag van de marine van de Bataafse Republiek.svg|Tarka
File:Batavian Republic 1797.svg|Mappa (1797)
&lt;/gallery&gt;

== Provinċji Magħquda tal-Pajjiżi l-Baxxi ==
Il-Provinċji Magħquda tal-Pajjiżi l-Baxxi jew ir-Repubblika tas-Seba' Olanda Magħquda kien stat magħmul mis-seba' provinċji tat-tramuntana tal-Olanda (Friesland, Groningen, Gelderland, Holland, Overijssel, Utrecht u Zeeland), miġbura mill-Unjoni minn Utrecht (1579). ) sal-okkupazzjoni Franċiża (1795).

Bl-iffirmar tal-Paċi ta' Westphalia fl-1648, ir-Repubblika tal-Provinċji Magħquda ġiet rikonoxxuta bħala Stat indipendenti u żammet parti mit-territorji li kienet rebħet matul il-Gwerra tat-Tmenin Sena.

Matul iż-Żmien tad-Deheb Olandiż, dan il-pajjiż kien immexxi mill-bourgeoisie, filwaqt li fil-kumplament tal-Ewropa l-gvernijiet kienu mmexxija minn figuri ekkleżjastiċi u monarki assolutisti Barra minn hekk, il-belt ta' Amsterdam saret l-aktar ċentru importanti tal-kummerċ tal-Ewropa fit-tmintax. seklu.

Il-ġid tal-klassi tan-negozjanti tagħha appoġġat bosta artisti, inklużi Jan Havicksz Steen, Johannes Vermeer, Frans Hals, u Rembrandt. Ix-xjenza ngħatat spinta wkoll: Christiaan Huygens skopra ċ-ċrieki ta' Saturnu u vvinta l-arloġġ tal-pendlu, u l-filosfu Franċiż René Descartes sab il-libertà tal-ħsieb fl-Olanda.

&lt;gallery&gt;
File:Statenvlag.svg|Bandiera tar-Repubblika tas-Seba' Olanda Magħquda (magħrufa bħala Hollandsche Vlag jew Statenvlag).
File:Arms of the Dutch Republic.svg|Tarka
File:Republic of the Seven United Netherlands (1789).svg|Mappa (1789)
File:Map Union of Arras and Utrecht 1579-es.svg|Mappa tal-Olanda Spanjola, l-Unjoni ta' Utrecht u l-Unjoni ta' Arras.
File:Emanuel de Witte - De binnenplaats van de beurs te Amsterdam.jpg|Bitħa tal-Borża ta' Amsterdam, 1653 (Emanuel de Witte - De binnenplaats van de beurs te Amsterdam).
&lt;/gallery&gt;

Motto: Eendracht maakt macht (bil-Malti: L-għaqda hija s-saħħa); Kapitali: L-Aja (de facto); Lingwa Uffiċjali: Olandiż; Lingwi Oħra: Ġermaniż baxx, Friżjan, Franċiż, u Walloon; Popolazzjoni (1795) 1,880,500 ab.; Reliġjon: Kalviniżmu (uffiċjali), Luteraniżmu, Kattoliċiżmu, Munita: Florin; Perjodu Storiku: Età Moderna; 26 ta’ Lulju, 1581-Emanċipazzjoni tal-Monarkija Spanjola, 25 ta' Lulju, 1590-Proklamazzjoni tar-Repubblika, 30 ta' Jannar, 1648-Trattat ta' Münster, 19 ta’ Jannar, 1795-Invażjoni Franċiża; Forma ta' Gvern: Repubblika Konfederali; Statholder: Franġisku ta' Anjou (Sovran) (23 ta' Jannar 1581 - 10 ta' Ġunju 1584), Robert Dudley (Gvernatur Ġenerali) (24 ta' Jannar 1586 - 12 ta' April 1588), William IV ta' Orange (1747-1751), William V ta' Orange (1751-1795), Leġiżlatura: Stati Ġenerali ta' l-Olanda.

=== Storja ===
L-oriġini tal-Provinċji Magħquda kienet fil-problemi politiċi u reliġjużi taħt id-dominazzjoni tal-Habsburgs. Dissensjonijiet bejn Kattoliċi u Kalvinisti wasslu għat-twaqqif u l-konfrontazzjoni fl-1579 tal-Unjoni ta’ Arras u l-Unjoni ta’ Utrecht, din tal-aħħar kienet dik li tat lok għall-Provinċji Magħquda.

Bl-Att tal-Abjurazzjoni tal-1581, ir-rappreżentanti tal-Unjoni keċċew lil Filippu II ta’ Spanja u semmew lil Francisco de Anjou (m. 1584). Johan van Oldenbarnevelt kien attur ewlieni fil-ħolqien tar-Repubblika, fl-1588.

Il-koeżjoni tal-provinċji kienet possibbli grazzi għall-eġemonija tal-bourgeoisie u t-tmexxija tal-provinċja tal-Olanda. Barra minn hekk, bit-Trattat ta' Greenwich il-Provinċji Magħquda kisbu għajnuna militari mill-Ingilterra, li flimkien ma’ Franza kienet se tirrikonoxxi r-repubblika fl-1596. Bis-saħħa tat-Tregwa ta' Tnax-il Sena (1609-1621) ma’ Felipe III, il-monarka Spanjol għaraf b’mod impliċitu. l-eżistenza tal-Provinċji Magħquda, u fl-1648 l-indipendenza tagħha fi tmiem il-Gwerra ta' Tmenin Sena bit-Trattat ta' Münster.

L-alleanza ma' Franza matul il-Gwerra tat-Tletin Sena kisbet status ta' stat indipendenti għall-provinċji fit-Trattat ta' Westphalia (1648).F'dan iż-żmien il-qawwa tagħha kibret biex saret waħda mis-setgħat marittimi u ekonomiċi tas-seklu 17, meqjusa bħala “id-deheb”. età&quot; fl-Olanda, meta stabbilixxew kolonji u postijiet tal-kummerċ madwar id-dinja.

Madankollu, matul il-gwerer Anglo-Olandiżi għas-supremazija navali u wara l-Gwerra Franko-Olandiża, it-tnaqqis tal-poter tagħhom ġie kkunsmat. Fl-1795, wara l-invażjoni Franċiża, il-Provinċji Magħquda ġew sostitwiti mir-Repubblika Batavian.

=== Ekonomija ===
Matul iż-Żmien tad-Deheb Olandiż, li mifrux fuq l-aħħar tas-seklu 16 u s-seklu 17 kollu, ir-Repubblika Olandiża ddominat il-kummerċ dinji, rebħet imperu kolonjali vast fil-kontinenti kollha, u ħadmet l-akbar flotta merkantili ta' dak iż-żmien. Holland County saret l-aktar reġjun sinjur u urbanizzat fid-dinja.

== Stati Uniti tal-Belġju ==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of the Brabantine Revolution.svg|Bandiera
File:Coat of arms of United Belgian States.svg|Tarka
File:Herman Moll Map of Belgium.jpg|Mappa tal-Belġju madwar l-1740.
File:Verenigde Nederlandse Staten.svg|Provinċji tal-Stati Uniti tal-Belġju.
&lt;/gallery&gt;
L-Stati Uniti tal-Belġju ( bl-Olandiż: Verenigde Nederlandse Staten jew Verenigde Belgische Staten, bil-Franċiż: États-Belgiques-Unis) kienet konfederazzjoni ffurmata min-Nofsinhar tal-Olanda li kienet teżisti bejn Jannar u Diċembru 1790, waqt rewwixta qasira kontra l-Imperatur Ġużeppi II Habsburg. Huwa magħruf ukoll bħala l-Istati Uniti Belġjana jew l-Istati Uniti Olandiża.

Kapitali: Brussell; Lingwa Uffiċjali: Franċiż, Olandiż; Lingwi Oħra: Ġermaniż Reġjonali, Franċiż tal-Vallonja; Żona: 22,000 km²; Munita: Florin (Gulden); Storja: 24 ta' Ottubru, 1789-Manifest tal-poplu ta' Brabant, 11 ta' Jannar, 1790-Trattat ta' Unjoni tal-Provinċji Belġjani, 22 ta' Settembru, 1790-Battalja ta' Falmagne, 2 ta' Diċembru 1790-Konsenja ta' Brussell.

=== Storja ===
Influwenzat mill-ideat tal-Illuminiżmu, l-Imperatur tal-Habsburg Ġużeppi II beda sensiela ta' riformi fuq skala kbira fl-Olanda Awstrijaka fl-1780s, immirati biex jimmodernizzaw u jiċċentralizzaw is-sistema politika, ġudizzjarja u amministrattiva. Is-sistema deċentralizzata l-antika tiġi sostitwita b'sistema ġudizzjarja uniformi għall-imperu kollu, u l-provinċji indipendenti tal-Olanda Awstrijaka jiġu sostitwiti b'9 kreitsen u 35 districten. José II ordna wkoll is-sekularizzazzjoni tas-sistema edukattiva u r-riorganizzazzjoni jew ix-xoljiment ta' diversi ordnijiet reliġjużi.

Fl-1789 faqqgħet rewwixta popolari fl-Olanda Awstrijaka kontra l-politika ċentralizzanti tal-imperatur. F’din ir-rewwixta qamu żewġ fazzjonijiet: l-Statemen, li opponew ir-riformi, u l-Vonckists, li ħadu l-isem ta’ Jan Frans Vonck, li fil-bidu kien appoġġa r-riformi iżda wara ngħaqad mal-oppożizzjoni minħabba l-konsegwenzi tal-impożizzjoni tagħhom. .

Ir-rewwixta bdiet fil-belt ta' Brussell, li fl-1789 iddikjarat li m'għadhiex tirrikonoxxi l-awtorità tal-imperatur, f'dik li kienet tkun magħrufa bħala r-Rivoluzzjoni ta' Brabanzon. Il-mexxej tal-fazzjoni Statesman, Hendrik van der Noot, wasal fit-territorji Awstrijaċi mill-Olanda u ġabar armata żgħira fi Breda, il-parti Olandiża ta' Brabant.

F'Ottubru Hendrik Van der Noot invada Brabant u qabad Turnhout, għeleb lill-Awstrijaċi fil-Battalja ta' Turnhout fis-27 ta' Ottubru, u qabad Ghent fit-13 ta' Novembru. Fis-17 ta’ Novembru, il-Prinċep Albert ta' Sassonja u l-Arċidukessa Maria Cristina de Teschen, ir-reġenti imperjali, ħarbu minn Brussell. Il-bqija tal-forzi imperjali rtiraw lejn iċ-ċittadella tal-Lussemburgu u Antwerp.

Van der Noot iddikjara l-indipendenza ta' Brabant, u l-bqija tal-provinċji l-oħra tal-Olanda Awstrijaka ingħaqdu miegħu, ħlief il-Lussemburgu. Fil-11 ta’ Jannar, 1790, il-provinċji ribelli ffirmaw patt, li stabbilixxa konfederazzjoni taħt l-isem ta’ Verenigde Nederlandse Staten / États-Belgiques-Unis (l-Istati Uniti tal-Belġju) u semmew korp governattiv magħruf bħala l-Kungress Sovran. L-Att Olandiż tal-Abjurazzjoni tal-1581 u d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti servew bħala l-mudell għat-trattat li joħloq l-Istati Uniti tal-Belġju.

B'mod parallel, fl-1789 kienet faqqgħet rivoluzzjoni fl-isqof ta' Liège. Ir-rivoluzzjonarji tal-belt kienu pproklamaw repubblika li ngħaqdet mal-Istati Uniti tal-Belġju f'alleanza.

Madankollu, Hendrik Van der Noot kien konxju tal-fraġilità tal-istat il-ġdid u pprova javviċina pajjiżi barranin oħra biex ifittex appoġġ, u saħansitra ssuġġerixxa għaqda mar-Repubblika tal-Olanda. Min-naħa l-oħra, il-fazzjonijiet Statesmen u Vonckists kontinwament ħabtu, u l-istat kien fix-xifer tal-gwerra ċivili.

Waqt li dan kien qed iseħħ, l-Imperatur Ġużeppi II miet u warajh ħuh Leopoldu II, li malajr mexa biex jerġa’ jieħu l-kontroll fuq l-Olanda Awstrijaka. Fl-24 ta 'Ottubru, truppi imperjali ħadu l-belt ta' Namur, u ġiegħlu lill-provinċja biex tirrikonoxxi l-awtorità imperjali. Jumejn wara ġiet irkuprata l-provinċja tal-Flanders tal-Punent u f'Diċembru t-territorju kollu reġa' kien taħt il-ħakma tal-imperatur tal-Habsburg.

=== Wirt ===
Għalkemm qasir fit-tul, il-ħolqien tal-Istati Uniti tal-Belġju kellu riperkussjonijiet fit-tul. Għall-ewwel darba l-Olanda Awstrijaka kisbet l-indipendenza, u kienet l-oriġini ta 'idea politika ġdida: l-istat nazzjon tal-Belġju.

Fl-1830 l-abitanti tan-Nofsinhar tal-Olanda rrivellaw kontra r-Renju Unit tal-Olanda, u b'hekk ħolqu l-istat modern tal-Belġju.

=== Politika ===
L-Stati Uniti tal-Belġju kienet repubblika konfederali ta' tmien provinċji li kellhom il-gvernijiet tagħhom stess, li kienu sovrani u indipendenti, u kienu regolati direttament mill-Kungress Sovran (Franċiż: Souverain Congrès; Olandiż: Soevereine Congres), il-gvern konfederali. Il-Kungress Sovran kien ibbażat fi Brussell u kien magħmul minn rappreżentanti minn kull waħda mit-tmien provinċji. Il-provinċji tar-repubblika kienu maqsuma f’territorji separati iżgħar, kull wieħed bl-identitajiet reġjonali tagħhom:1

* Dukat tal-Brabant
* Dukat ta' Gelderland
* Dukat ta' Limburg
* Dukat tal-Lussemburgu
* Kontea ta' Flanders
* Kontea ta' Hainaut
* Kontea ta' Namur
* Lordship Mechelen

== Pajjiżi l-Baxxi Awstrijaka ==
&lt;gallery&gt;
File:Austrian Low Countries Flag.svg|Bandiera
File:Coat of arms of the Austrian Netherlands.svg|Tarka 
File:Carte montrant les Pays-Bas autrichiens et leurs provinces, tels qu'en 1789-es.svg|Pajjiżi l-Baxxi Awstrijaka fl-1789 (bil-kuluri).
File:King's Horse at Ramillies 1706.jpg|Il-Battalja ta' Ramillies seħħet fit-23 ta' Mejju, 1706 fil-belt ta' Ramillies, madwar 15-il km fit-tramuntana ta' Namur, fil-Belġju tal-lum, waqt il-kampanja tal-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola għall-kontroll tal-hekk imsejħa Olanda Spanjola. , jew Flanders. Fiha, armata Anglo-Ġermaniża-Olandiża taħt il-kmand ta' John Churchill, l-1 Duka ta' Marlborough, iffaċċjat armata Franċiża kkummandata minn François de Neufville, Duka ta' Villeroy jew Villeroi. Ir-rebħa ta' Churchill rat it-tkeċċija tal-forzi Franċiżi mill-Flanders u l-qbid sussegwenti ta' Antwerp, Bruges u Ghent.
&lt;/gallery&gt;
L-Olanda Awstrijaka hija l-isem mogħti lis-sett ta' territorji ċeduti mill-Imperu Spanjol lill-Imperu Habsburg wara t-Trattat ta' Utrecht fl-1714 sal-annessjoni tagħhom minn Franza fl-1795 matul il-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi.

=== Storja ===
Mal-mewt tar-Re Karlu II ta' Spanja, ir-Re Lwiġi XIV ta' Franza pproklama lil neputi tiegħu bħala Filippu V, skont it-testment tar-re mejjet; iżda l-politika espansiva tiegħu ħolqot biża' fl-[[Ewropa]] u oriġinat il-gwerra tas-suċċessjoni Spanjola, li fiha parti kbira mill-Olanda ġiet maħkuma mill-forzi tal-Alleanza l-Kbira ta' The Hague wara l-battalja ta' Ramillies.

Peress li l-Elettur tal-Bavarja Massimiljan II kien tilef it-territorji tal-Bavarja tiegħu wara l-Battalja ta' Höchstädt (1704), u t-Trattat ta' Ilbesheim sussegwenti, ir-Re Luwiġi XIV ikkonvinċa lil neputi tiegħu Filippu V biex iċedi2 l-Olanda lill-Elettur tal-Bavarja mneħħija, u dan għamel. fit-22 ta' Ġunju, 17113 u kkonfermat mill-ġdid fit-2 Ewropa Jannar, 1712.

Wara l-Gwerra tas-Suċċessjoni, fit-trattati Ewropa Utrecht u Rastadt-Baden, ir-Re ta' Franza tilef Tournai, Furnes, Ypres, Menen, Wervik u rkupra lil Lille, Aire, Béthune, Orchies u Saint Venant, filwaqt li l-Elettur tal-Bavarja rkupra tiegħu. l-elettorat u l-Olanda reġgħu lura għas-sovranità tal-Arċiduki tal-Awstrija, jiġifieri reintegraw lura fid-Dar tal-Habsburg, u t-territorji ngħataw l-isem mill-ġdid tal-Pajjiżi l-Baxxi Awstrijaka.

Matul il-perjodu Awstrijak, sar sforz ta' ċentralizzazzjoni, li wassal għall-introduzzjoni tal-Franċiż bħala lingwa amministrattiva, u wkoll boom industrijali u fl-arti u x-xjenzi.

Madankollu, il-politika ċentralizzanti tal-Imperatur Ġużeppi II kontra l-privileġġi qodma wasslet għal ribelljoni ġenerali fl-1788, ir-Rivoluzzjoni Brabanzon, li —bħal żewġ sekli qabel— iddikjaraw lilhom infushom indipendenti u ffurmaw l-Stati Uniti tal-Belġju (11 ta’ Jannar 1790), f’ dikjarazzjoni ffirmata minn Brabant, Gelderland, Flanders, West Flanders, Hainaut, Namur, Tournai (Tournaisis), u Mechelen, iżda mhux il-Lussemburgu. Fl-aħħar tal-1790, l-Imperatur Leopoldu II restawra l-poter tal-Habsburg fuq it-territorju.

Fl-1792, matul il-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi, l-armata rivoluzzjonarja Franċiża għelbet lill-Awstrijak fil-Battalja ta' Jemappes u rebħet it-territorji tan-Nofsinhar tal-Olanda, iżda r-rebħa Awstrijaka f'Neerwinden fl-1793 bagħtet lill-armata Franċiża tirtira.

Fl-aħħarnett il-Franċiżi kienu rebbieħa fl-1794 fil-Battalja ta' Fleurus u l-Awstrijaċi reġgħu rtiraw mill-Olanda.

Tal-1 ta' Ottubru, 1795, il-Konvenzjoni Nazzjonali annesset l-Olanda u l-Isqof ta' Liège.7 U t-telf ta' territorji ġie rikonoxxut mill-Awstrija fit-Trattat ta' Campo Formio, fis-17 ta' Ottubru, 1797.

== Pajjiżi l-Baxxi Spanjola (1556–1714) ==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of Cross of Burgundy.svg|Bandiera
File:Escudo de Armas de Felipe II a Carlos II.svg|Tarka ta' Felipe II u Carlos II
File:Royal Arms of Spain (1580-1668).svg|(Albert VII) tal-Olanda Spanjola (1580-1668)
File:Ordre de bataille des deux armées le jour de la revue du Roy dans la plaine entre Gevries et les Estinnes.jpg|Ordre de bataille des deux armées le jour de la revue du Roy dans la plaine entre Gevries et les Estinnes
File:Spanish Netherlands.svg|Bl-oranġjo, l-Olanda Spanjola qabel il-qasma tagħha. Bil-vjola, il-Prinċipat ta' Liège. Fir-roża, l-Abbey prinċipal ta' Stavelot-Malmedy.
File:Map of the Spanish Netherlands in 1599.png|L-Olanda Spanjola (isfar) u l-prinċipat ta' Liege (aħmar) fl-1599
File:Map of the Habsburg Netherlands by Alexis-Marie Gochet-es.svg|Is-sbatax-il provinċja tal-Pajjiżi l-Baxxi, b'toni safrani u kannella, flimkien ma' xi territorji ġirien (f'tonijiet ħodor)
File:Map Union of Arras and Utrecht 1579-es.svg|Unjoni ta' Utrecht u Unjoni ta' Arrás (1579).
File:Stavelot JPG02.jpg|Stavelot Abbey (Wirt ta' wirt eċċezzjonali tal-Wallonja u tar-Reġjun tal-Vallonja Patrimonju Immobiljari Klassifikat)
File:Stavelot - abdij 19-4-2006 10-05-15.jpg|Bini tas-seklu 18 u fondazzjonijiet tal-knisja tal-abbazija.
&lt;/gallery&gt;
Il-Pajjiżi l-Baxxi Spanjoli jissejħu t-territorji tal-pajjiżi attwali tal-Olanda, il-Lussemburgu u speċjalment il-Belġju, kif ukoll partijiet żgħar ta' Franza tal-lum u l-Ġermanja li jmissu ma' dawn, li jappartjenu għal jew iggvernati minn monarka Spanjol. Dan il-perjodu u dak tad-Dar tal-Awstrija huma kkunsidrati fil-perjodu msejjaħ l-Olanda tal-Habsburgs.

Ġeneralment, dan il-perjodu huwa datat bejn l-1555, meta l-Imperatur Karlu V bħala Duka tal-Burgundy ċeda dawn it-territorji lil ibnu Filippu, dak iż-żmien Prinċep, u l-1714 meta, wara t-Trattat ta' Rastatt, l-Imperatur Karlu VI kiseb il-kontroll tal-Olanda. Ta' min jinnota li d-data tal-indipendenza tal-Provinċji Magħquda fl-1581 hija stabbilita wkoll bħala l-bidu ta' dan il-perjodu.

Kapitali: Brussell; Lingwa Uffiċjali: Olandiż, Franċiż; Lingwi Oħra: Ġermaniż, Spanjol, Latin; Wiċċ (1570): 75,000 km², Popolazzjoni Stima (1570): 1,500,000 abitant; Munita: Real Spanjol; Storja: 25 ta' Ottubru, 1555-Abdikazzjoni ta' Brussell, 5 ta' Jannar, 1579-Għaqda ta' Arras, 26 ta' Lulju, 1581-Indipendenza tal-Provinċji Magħquda, 25 ta' Mejju, 1714-Trattat ta' Rastatt; Sovran tal-Olanda: Filippu II u Eliżabetta tal-Awstrija (1555-1598), Filippu III (1598-1621), Filippu IV (1621-1665), Karlu II (1665-1700), Filippu V (1700-1711), Massimiljanu II Manwel (1711-1714); Gvernatur Ġenerali: Manuel Philibert ta' Savoy (1555-1559), Massimiljanu ta' Wittelsbach (1704-1711).

== Prinċipat ta' Liège (18 ta' Jannar, 980–9 ta' Novembru, 1795) ==
&lt;gallery&gt;
File:LuikVlag.svg|Bandiera
File:Wappen Bistum Lüttich.png|Tarka
File:Estandarte del Sacro Imperio Romano Germánico.svg|Bandiera (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman) (1400-1806)
File:Holy Roman Empire Arms-double head.svg|Tarka  ca. 1433 (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman)
File:Map of the Spanish Netherlands in 1599.png|L-Olanda Spanjola (isfar) u l-prinċipat ta' Liege (aħmar) fl-1599
File:Locator Prince-Bishopric of Liège (1350).svg|Mappa (1350)
&lt;/gallery&gt;
Il-Prinċipat ta' Liège (bil-Franċiż: Principauté de Liège; bil-Vallonju: Principåté d'Lidje) kien stat ekkleżjastiku tal-Imperu Ruman Imqaddes li jinsab fir-reġjun tal-Olanda, u t-territorju tiegħu issa huwa parti mill-Belġju. Kien principat-isqof, il-gvernatur tiegħu kien prinċep-isqof maħtur mill-imperatur Ġermaniż. Kien jeżisti mill-980 sakemm ir-rivoluzzjonarji Franċiżi neħħewha fl-1795.

Kapitali: Liège 50°38′N 5°34′E; Lingwa Uffiċjali: Franċiż; Lingwi Oħra: Olandiż, Limburgish; Gvern: Monarkija Prinċep-isqof, 972-1008 (l-ewwel prinċep-isqof) Notker ta' Liège, (1792-1794) Franz Antoine-Marie de Méan; Storja: Ħolqien: 18 ta' Jannar, 980, anness minn Franza-9 ta' Novembru, 1795; Wiċċ (1350): 8000 km²; Membru ta': Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman.

== Sbatax-il Provinċja (1482-26 ta' Lulju, 1581) ==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of the Low Countries.svg|Bandiera
File:Coat of Arms of Philip IV of Burgundy.svg|Tarka
File:Arms of the Duke of Burgundy (1364-1404).svg|Tarka tad-Duka tal-Burgundy (1364-1404).
File:The Low Countries.png|Mappa
File:Descriptio Germaniae Inferioris Nederlanden Map by Abraham Ortelius 1573.jpg|Il-mappa ta' Abraham Ortelius tal-1573, waħda mill-eqdem mapep li turi l-Olanda
File:Habsburgse Nederlanden 1555-Simple-es.svg|L-Olanda f'nofs is-seklu 16 (1555).
&lt;/gallery&gt;
Is-Sbatax-il Provinċja kienet id-denominazzjoni li matul is-seklu 16 ingħatat lis-sbatax-il territorju tar-reġjun tal-Olanda (Nederlanden: Lage Landen) li ffurmaw entità territorjali miġbura mid-Duki tal-Burgundy u l-Imperatur Karlu V, u spiċċaw jiffurmaw A. Stat. Bejn wieħed u ieħor kien jinkludi l-pajjiżi attwali tal-Olanda, il-Belġju, il-Lussemburgu, it-Tramuntana ta’ Franza u parti żgħira mill-Punent tal-Ġermanja.

Dan l-appell ġie estiż wara li Karlu V kien żied mal-Pajjiżi l-Baxxi Burgundi l-lordships ta' Utrecht, Overijssel u Groningen bejn l-1528 u l-1536 ċeduti minn Carlos de Egmond.1 Minbarra d-dukat ta' Gelderland u l-kontea ta' Zutphen fl-1543 (ċeduta minn William William ta’ Jülich-Cleveris-Berg).2 Dan it-territorju kien jissejjaħ ukoll f’dak iż-żmien Pays-Bas, Nederland, Belġja, l-Olanda.Il-biċċa l-kbira minn dawn il-provinċji kienu fiefdoms tal-Imperu Ruman Qaddis; il-Kontea ta' Flanders u l-Kontea ta' Artois kienu oriġinarjament fiefs Franċiżi li ġew ċeduti mit-Trattat ta' Cambrai fl-1529. Sal-1512, il-provinċji kienu jiffurmaw il-maġġoranza taċ-ċirku Burgund.

Fl-1549, is-Sanzjoni Prammatika stabbiliet li t-territorji tal-Pajjiżi l-Baxxi jiffurmaw entità territorjali indiviżibbli, is-Sbatax-il Provinċja, li tintiret minn monarka wieħed. Għalhekk, Carlos ħoloq it-titlu Lord of the Netherlands (Heer der Nederlanden), li kien biss hu u ibnu Filippu II ta’ Spanja. L-isem tas-Sbatax-il Provinċja sparixxa wara s-separazzjoni tal-provinċji tat-Tramuntana minn dawk tan-Nofsinhar.

Kapitali: Brussell; Entità: Territorji tar-Reġjun tal-Pajjiżi l-Baxxi; Lingwa Uffiċjali: Olandiż; Lingwi Oħra: Sassonu Baxx, Friżjan, Walloon (Franċiż), Lussemburgiż, Limburgish; Reliġjon: Kattolika (uffiċjali) (wara l-1530s, fl-inħawi tat-Tramuntana, Protestantiżmu u Anabaptism, minoranza, mhux uffiċjali); Perjodu Storiku: Età Moderna; 1482-Imwaqqfa, 1512-Ingħaqad maċ-ċirku Burgundian, 26 ta’ Lulju, 1581-Dikjarazzjoni tal-indipendenza Olandiża.

=== Storja ===
B'dan il-mod, it-titolu ta' Lord tal-Pajjiżi l-Baxxi huwa mod deskrittiv ta' kif jinnomina s-sovran tat-territorji tas-Sbatax-il Provinċja, u li kien jinkludi t-titli ta' Duka ta' Brabant, Limburg, Lussemburgu u Gelderland, Konti ta' Flanders, Artois, Hainaut. , Holland, Zeeland, Namur, u Zutphen, Margrave ta’ Antwerp, Lord of Friesland, Mechelen, u tal-bliet, rħula, u artijiet ta' Utrecht, Overijssel, u Groningen.

Fil-25 ta' Ottubru, 1555, l-Imperatur Karlu V abdika favur ibnu Felipe mit-tmexxija tal-Ordni tal-Fleece tad-Deheb u tal-Franche-Comté ta' Burgundy u, għalhekk, tas-sbatax-il territorju tal-Olanda.

Fi ħdan il-monarkija Spanjola, l-Olanda offrew vitalità ekonomika tajba, bi klassi ta' negozjanti stabbilita sew. Allura l-attentati biex jiżdiedu t-taxxi biex iħallsu għall-gwerer, id-difiża tal-privileġġi tagħhom u t-tixrid tal-Kalviniżmu ħolqu fokus ta' reżistenza li wasslet għar-ribelljoni ġenerali fiż-żona kontra l-politika Spanjola.

Fl-1566, faqqgħet ir-ribelljoni fl-Olanda, li kienet se twassal għall-Gwerra tat-Tmenin Sena. Fil-5 ta' Jannar 1579, il-Kattoliċi ffurmaw l-Unjoni ta' Arras: provinċji ta' Artois, Hainaut u parti mill-Flanders (Lille, Douai u Orchies). Il-Protestanti fl-oppożizzjoni kkostitwixxu l-Unjoni ta’ Utrecht fit-23 ta' Jannar: Holland, Zealand, Utrecht, Gelderland, Groningen, u aktar tard il-bliet ta’ Brabant u Flanders.

Fis-26 ta' Lulju, 1581, il-provinċji ta' Brabant, Gelderland, Zutphen, Holland, Zeeland, Frisia, Mechelen u Utrecht, annullaw fl-Stati Ġenerali, ir-relazzjoni tagħhom mar-Re ta’ Spanja Felipe II, bl-Att ta' abjurazzjoni, u huma għażlu lil Franġisku ta' Anjou bħala s-sovran tagħhom.

Madankollu, Felipe II ma rrinunzjax legalment lil dawk it-territorji, u l-gvernatur tal-Olanda Alejandro Farnesio beda l-kontrooffensiva u rkupra parti kbira mit-territorju għall-ubbidjenza tar-Re ta' Spanja, Felipe II, speċjalment wara l-assedju ta' Antwerp, iżda parti minnhom regu ntilfu wara l-kampanja ta' Mauricio de Nassau.

Qabel il-mewt tar-Re ta' Spanja, it-territorju tal-Pajjiżi l-Baxxi, fit-teorija s-Sbatax-il Provinċja, ma għaddax lil ibnu Felipe III, iżda flimkien lil bintu Isabel Clara Eugenia u lill-iben tagħha l-Arċiduka Alberto tal-Awstrija minn l-Att tal-Assenjazzjoni tas-6 ta’ Mejju, 1598.

It-trattati ta' paċi ma’ Franza (1598) u mal-Ingilterra (1604) u l-eżawriment mill-gwerra wasslu għat-twaqqif tat-tregwa ta' tnax-il sena.

Fil-prattika, it-territorji tat-Tramuntana ffurmaw il-Provinċji Magħquda: Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland (ma' Zutphen), Overijssel (ma' Drenthe), Friesland u Groniga, minbarra t-territorji tal-Generalitat (partijiet ta' Brabant, Flanders u Limburg) . . U t-territorji tan-Nofsinhar taħt is-sovranità tal-Habsburgs iffurmaw l-Olanda Spanjola: Flanders, Artois, Hainaut, Namur, Lussemburgu, Brabant, Antwerp, Mechelen, Limburg. Dan kien rifless fl-Stati Ġenerali, peress li fin-naħa tat-tramuntana kienu stabbiliti fl-Aja u fin-naħa tan-nofsinhar fi Brussell.

B’dan il-mod, bl-Att dwar l-Abjuration tal-1581 u t-Tnax-il Sena Tregua tal-1609, ġew iffurmati żewġ entitajiet politiċi: fit-tramuntana, il-Provinċji Magħquda u fin-nofsinhar, l-Olanda Spanjola. U l-perjodu storiku kif suppost tas-Sbatax-il Provinċja jista 'jitqies lest u dak tal-Pajjiżi l-Baxxi Spanjoli jibda fin-nofsinhar tat-territorju u dak tal-Provinċji Magħquda fit-tramuntana tat-territorju.

Fl-1621, l-Arċiduka Alberto miet mingħajr ma kellu tfal, u bl-Att dwar l-Assenjazzjoni tal-1598,9 l-allegata sovranità fuq is-17-il provinċja (fil-fatt il-parti tan-nofsinhar biss) għaddiet lir-Re ta' Spanja u n-neputi ta' Isabel Clara Eugenia, Felipe. IV, li ħabat mat-tmiem tat-tregwa. Tibda mill-ġdid il-gwerra bl-assedju ta' Julich.

Fl-aħħarnett, wara gwerra bla suċċess, fit-30 ta’ Jannar, 1648, fit-Trattat ta' Münster, 10 Spanja rrikonoxxiet l-indipendenza totali tar-Repubblika tal-Provinċji Magħquda u r-re elimina lill-Konti tal-Olanda, Zeeland u Zutphen, is-Sur ta' Friesland u ta' l-ibliet, irħula u artijiet ta' Utrecht, Overijssel u Groningen. B'dan l-att, Spanja għarfet definittivament l-estinzjoni tas-Sbatax-il Provinċja.

=== Kompożizzjoni ===
{|border=1 cellspacing=0 cellpadding=1
|-
!align=left|Tarka
!align=left|Isem
!align=left|Osservazzjonijiet
|-
|colspan=&quot;3&quot;|''Sbatax-il Provinċja''&lt;ref&gt;http://books.google.es/books?id=9F4MAAAAYAAJ&amp;dq=&amp;pg=PA65#v=onepage&amp;q&amp;f=true.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.engelfriet.net/Alie/Aad/17provincieslijst.jpg De namen van de Zeventien Provinciën].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20161028084142/http://www.nieuws.leidenuniv.nl/index.php3?m=&amp;c=1495 De uitvinding van de Nederlander] {{Wayback|url=http://www.nieuws.leidenuniv.nl/index.php3?m=&amp;c=1495 |date=20161028084142 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
[http://www.engelfriet.net/Alie/Aad/raad.htm Ruzie met de Raad van State leidde tot de 80-jarige oorlog].&lt;/ref&gt;
|-
|[[Stampa:Counts of Holland Arms.svg|30px]] || [[Kontea tal-Olanda]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Coatofarmszeeland.PNG|30px]] || [[Kontea ta' Zeeland]] || bgcolor=#F8ECE0 | Marbuta mal-Kontea tal-Olanda. Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|30px]] || [[Kontea ta' Flandes]] ||
|-
|[[Stampa:Arms of Robert dArtois.svg|30px]] || [[Kontea ta' Artois]] || bgcolor=#EFEFFB | 
Definitivament ċedut lil Franza fl-1659 bit-[[Trattat tal-Pyrenees]]. Ħlief [[Aire-sur-la-Lys|Aire]] u [[Saint-Omer]], ċeduti [[Trattati ta' Nijmegen]].
|-
|[[Stampa:Blason fr Hainaut ancien.svg|30px]] || [[Kontea ta' Hainaut]] ||
|-
|[[Stampa:Namur Arms.svg|30px]] || [[Kontea ta' Namur]] ||
|-
|[[Stampa:Escudo de Zutphen 1581.png|30px]] || [[Kontea ta' Zutphen]] || bgcolor=#F8ECE0 | Marbuta mad-Dukat ta' Gelderland. Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581, u reintegrat fl-1591.
|-
|[[Stampa:Wapenschild van Brabant.svg|30px]] || [[Dukat tal-Brabant]] || Parti mit-territorju għadda lill-Provinċji Magħquda.
|-
|[[Stampa:Arms of the Count of Luxembourg.svg|30px]] || [[Dukat tal-Lussemburgu]] ||
|-
|[[Stampa:Modern Arms of Limburg.svg|30px]] || [[Dukat ta' Limburg]] || Marbuta mad-Dukat ta' Brabant.
|-
|[[Stampa:Armoiries Gueldre.svg|30px]] || [[Dukat ta' Gelderland]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581; ħlief parti waħda.
|-
|[[Stampa:Small coat of arms of Overijssel.svg|30px]] || [[Manor ta' Overijssel]] || bgcolor=#F8ECE0 | En latín, ''Transisulania''. Incluía [[Drente]]. Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1591.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080407013139/http://www.duiten.nl/overijssel.htm De munt van Overijssel].&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;center&gt;[[Image:Seven United Netherlands Janssonius 1658.jpg|250px|(mapa de 1658)]]&lt;/center&gt;
|-
|[[Stampa:Escudo de Groniga 1581.svg|30px]] || [[Lordship ta' Groningen]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat bis-sħiħ fil-Provinċji Magħquda fl-1594.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080310150309/http://www.duiten.nl/groningen.htm De munt van Groningen].&lt;/ref&gt;
|-
|[[Stampa:Small coat of arms of Friesland.png|30px]] || [[Manor ta' Friżjan]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Utrecht - coat of arms.png|30px]] || [[Manor ta' Utrecht]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Escudo de Malinas 1581.svg|30px]] || [[Lordship ta' Mechelen]] || Marbuta mad-Dukat ta' Brabant. Territorju tal-Provinċji Magħquda bejn 1581-1585&lt;ref name=&quot;Lafuente&quot;&gt;Lafuente, Modesto (1862). [http://books.google.com/books?id=sMACAAAAYAAJ&amp;pg=RA2-PA401&amp;lpg=RA2-PA330&amp;dq=malinas+farnesio&amp;source=web&amp;ots=to7vC42KGA&amp;sig=R8kyQrYrPMdq7LALAnkGaqUC57o#PRA2-PA401,M1 ''Historia general de España''].&lt;/ref&gt;
|-
|[[Stampa:Blason be Marquisat d Anvers.svg|30px]] || [[Margravjat ta' Antwerp|Markiżat ta' Antwerp]]|| Marbuta mad-Dukat ta' Brabant. Mitluf mill-Provinċji Magħquda fl-1585&lt;ref name=&quot;Lafuente&quot; /&gt;
|}

== Pajjiżi l-Baxxi Burgundja (1384-1482) ==
&lt;gallery&gt;
File:Banner of the Burgundian Cross of Burgundy.svg|Bandiera
File:Arms of the Duke of Burgundy (1364-1404).svg|Tarka (1364-1404)
File:Karte Haus Burgund 4 EN.png|Mappa (1465/1467–1477)
&lt;/gallery&gt;
L-Olanda Burgundja hija terminu li jiddeskrivi l-entità ġeopolitika (fiefs imperjali u Franċiżi) li kienet tinkludi t-territorji tar-reġjun tal-Pajjiżi l-Baxxi (Nerderlanden; Lage Landen), li ġew inkorporati fid-dominju tad-duki tal-Burgundy u li jkopri a perjodu bejn l-1384 u l-1477.

Kapitali: Brussell; Entità: fiefs Imperjali u Franċiżi; Lingwa Uffiċjali: Olandiż Nofsani, Latin, Friżjan tal-Punent, Walloon, Sassonu Baxx, Lussemburgiż, Franċiż Nofsani; reliġjon Kattolika; Perjodu Storiku: Medju Evu; Forma ta' Gvern: Monarkija.

=== Dinastija ===
Parti minn dawn it-territorji ntirtu mid-Duki ta' Burgundy, fergħa tad-Dar ta' Valois, fl-1384, wara l-mewt ta' Louis de Mâle, Konti ta' Flanders. Il-werriet tiegħu, Marguerite III tal-Fjandri, kienet iżżewġet lil Filippu l-Għażżu (1342-1404), iben iż-żgħir ta’ Ġwanni II ta’ Franza u l-ewwel Valois Duka ta’ Burgundy, u b’hekk wiret il-kontej ta’ Flanders, Artois, Rethel, Burgundy, u Nevers. Flimkien taw bidu għall-era Burgundian tal-ħakma tal-Olanda.

It-territorji Burgundian ġew estiżi bil-Kontea ta' Namur fl-1421, id-dukat ta' Brabant u Limburg fl-1439, il-kontej ta' Hainaut, l-Olanda, u Zeeland fl-1432, id-Dukat tal-Lussemburgu fl-1441, u d-Dukat ta' Gelderland fl-1437.

Il-perjodu Burgundian intemm fl-1477, meta Karlu l-Borża miet fil-kamp tal-battalja mingħajr ma ħalla werriet maskili. Ir-Re Lwiġi XI ta' Franza, approfitta ruħu mis-sitwazzjoni ta’ din il-mewt mhux mistennija, ħataf id-Dukat tal-Burgundy u annesseh mad-dominju rjali, fuq il-bażi li l-appanassi kienu ġew irregolati b'tali mod li meta l-frieħ maskili kienu eżawriti huma għandhom jiġu inkorporati fil-familja.Kuruna, minbarra l-Kontea ta Burgundy, Artois u Picardy, lill goddaughter tiegħu u l-eredi ta Charles, Dukessa Maria. B’dan il-mod, id-dukessa kellha taċċetta r-restituzzjoni tal-privileġġi mrażżna fl-Olanda mill-Privileġġ il-Kbir fi Frar 1477, li qered ix-xogħol ċentralizzanti taż-żewġ duki preċedenti, Felipe it-Tajjeb u Karlu l-Brażż. Biex tikkontrobatta l-offensiva Franċiża, iżżewġet lill-Arċiduka tal-Awstrija u lill-Imperatur futur Massimiljan I tad-Dar tal-Habsburg f’Awwissu tal-1477, relazzjoni li kienet se ddum tliet sekli. Fl-1482, mietet id-Dukessa Marie, u b'hekk itfiet il-fergħa Valois-Burgundian.

Id-duki Burgundji tad-dinastija Valois, li ħakmu diversi territorji fl-Olanda, kienu:

* Filippu II tal-Burgundy u martu Margaret III tal-Fjandri (1384-1405)
* Ġwanni Bla Biża (1405-1419)
* Filippu it-Tajjeb (1419-1467)
* Karlu l-Qawwa (1467-1477)
* Marija ta' Burgundy (1477-1482). Dukessa Titulari ta' Burgundy.
* Kien biss fl-1549, meta l-Imperatur Karlu V stabbilixxa fis-Sanzjoni Prammatika li t-territorji tal-Olanda kienu jiffurmaw entità territorjali indiviżibbli.

=== Politika ===
Il-varjetà wiesgħa ta' isqof u bliet indipendenti, sistemi ta' tassazzjoni, piżijiet u miżuri, drawwiet interni differenti, u d-drittijiet lokali ddefendi bil-biża xekklu l-ħakma ta' Valois, iżda tentattivi biex jissaħħaħ il-kontroll dukali ltaqgħu ma' rewwixti, xi drabi appoġġjati minn nobbli lokali, li wasslu għal ripressjonijiet vjolenti. , li wassal għal gvern ċentrali dejjem aktar modern u ċentralizzat li ppermetta li duki jsiru patruni rikonoxxuti u jistabbilixxu ħajja tal-qorti lussuża li stabbilixxiet l-istandards ta 'kondotta fil-qrati tas-sekli ta' wara. Felipe el Bueno wessa’ t-territorju taħt il-kontroll tiegħu lejn ix-Xlokk billi ħa l-gvern ta' Brussell, Namor u Liège. Huwa mexxa l-indipendenza naturali tal-ibliet permezz ta' mekkaniżmi bħall-Estates Ġenerali, u kkonsolida l-ekonomija tar-reġjun.

L-Estati Ġenerali ltaqgħu għall-ewwel darba fi Bruges fid-9 ta’ Jannar 1464. Din kienet tikkonsisti minn delegati mill-istati ta’ Brabant, Flanders, Lille, Douai, Orchies, Artois, Hainaut, Holland, Zealand, Namur, Mechelen, u Boulonnais. Sal-1464 id-Duka żamm biss rabtiet ma’ kull stat provinċjali separatament. Fil-prinċipju l-Istati kienu komposti minn rappreżentanti tat-tliet oqsma tradizzjonali: il-kleru, in-nobbli u t-tielet proprjetà, iżda l-kompożizzjoni eżatta u l-influwenza ta 'kull stat fl-Istati provinċjali jistgħu jvarjaw. Il-konvokazzjoni tal-Istati Ġenerali li fihom kienu rappreżentati l-istati provinċjali kollha kienet parti mill-politika ta' ċentralizzazzjoni ta' Filippu t-Tajjeb.

=== Patroċinju dukali ===
Mill-1441 Philip stabbilixxa l-qorti tiegħu fi Brussell, iżda Bruges kienet iċ-ċentru tal-kummerċ, għalkemm fl-1480s l-ostruzzjoni inevitabbli tal-port tagħha temm l-eġemonija kummerċjali tagħha. Philip sponsorja l-ħolqien ta' manuskritti illustrati u l-pittura tal-qorti laħqet livell għoli ma’: Robert Campin, l-aħwa van Eyck u Rogier van der Weyden.

== Kontea tal-Olanda (1091-1581) ==
Il-Kontea tal-Olanda (Graafschap Holland) kienet stat feudatorju preċedenti tal-Imperu Ruman Imqaddes. Fl-1433 ġie akkwistat minn Filippu it-Tajjeb u inkorporat fl-Pajjiżi l-Baxxi Burgundian u aktar tard fl-Pajjiżi l-Baxxi Spanjola.

&lt;gallery&gt;
File:Counts of Holland Arms.svg|Tarka
File:Hainaut Modern Arms.svg|Tarka tal-Konti ta' Hainaut-Holland.
File:Low Countries Locator Holland.svg|Kontea tal-Olanda fl-1350.
&lt;/gallery&gt;

Kapitali: L-Aja; Lingwa Uffiċjali: Olandiż Nofsani; Gvern. Kontea; Konti tal-Olanda: Teodoriku V (1061-1091), Filippu II (1555-1573); Perjodu Storiku: Evu Nofsani u Moderni: Theodoric II jippossjedi l-Frisja tal-Punent kollha-10 seklu, 1091-Theodoric V jassumi t-titlu ta 'Konti tal-Olanda, seklu 11-Jacqueline tal-Bavarja iċċedi l-Kontea tal-Olanda lil Filippu it-Tajjeb. 1433-Bl-Att tal-Aja, l-Olanda tneħħi l-għadd tagħha (Philip II) u tingħaqad mal-Provinċji Magħquda tal-Pajjiżi l-Baxxi.

== Dukat ta' Brabant (1183-1795) ==
Id-Dukat ta' Brabant kien ex dukat li jinsab bejn l-Olanda u l-Belġju. Id-dukat kien mifrux mal-provinċji Belġjani attwali tal-Fjamming Brabant, Walloon Brabant, Antwerp u r-Reġjun ta' Brussell-Kapitali u l-provinċja Olandiża ta' North Brabant. Fi żminijiet Rumani, Brabant kien maqsum bejn il-provinċji Rumani ta' Gallia Belgica u Germania Inferior u abitati minn tribujiet Ċeltiċi sakemm popli Ġermaniċi ħadu posthom u temmew l-Imperu Ruman.

L-ibliet ewlenin tad-dukat kienu Brussell, Antwerp, Leuven, Breda u Bolduque. L-isem tar-reġjun ġej mid-dukat Karolingju ta' pagus Bracbatensis, li jinsab bejn ix-xmajjar Scheldt u Dijle, u li ġej mill-kliem Bracha (Ġdid) u Bant (Reġjun).
&lt;gallery&gt;
File:Banner of the Duchy of Brabant.svg|Bandiera
File:Coat of arms of the Duchy of Brabant.svg|Tarka
File:Estandarte del Sacro Imperio Romano Germánico.svg|Bandiera (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman) (1400-1806)
File:Holy Roman Empire Arms-double head.svg|Tarka  ca. 1433 (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman)
File:Locator Duchy of Brabant (1350).svg|Dukat ta' Brabant fl-1477.
File:Map Burgundian Netherlands 1477-es.svg|L-Pajjiżi l-Baxxi fl-1477. It-territorju ta' Brabant huwa mmarkat bin-numru 1.
File:Netherlands during French administration 1810-1814.png|Dipartimenti Franċiżi fl-Pajjiżi l-Baxxi matul l-Ewwel Imperu (1810-1814).
&lt;/gallery&gt;

Kapital: Mhux speċifikat; Lingwa Uffiċjali: Olandiż Nofsani, aktar tard Olandiż; Gvern: Dukat; Duka ta' Brabant: Enriku I ta' Brabant (1183-1235), Franġisku I tal-Awstrija (1792-1795); Perjodu Storiku: Evu Nofsani u Moderni; Ħolqien tal-Kontea minn Federico Barbarossa-1183, Konkwista Franċiża-1795.

=== Storja ===
Id-dukat kellu bħala l-predeċessur tiegħu l-kontea ta' Brabant (landgraviato), li nħoloq bħala fief fi ħdan Lotharingia stabbilit fit-Trattat ta' Verdun (843), u aktar speċifikament, id-dukat ta' Lower Lotharingia wara l-qsim tar-renju fl-959. Għalhekk, id-dukat kien parti minn Franza Nofsani u l-oriġini tiegħu kienet fl-Imperu Ruman Qaddis. Il-fiefdom imperjali ngħata lill-Konti Henry III ta' Louvain madwar is-sena 1085 jew 1086, speċifikament, wara l-mewt tal-Margrave preċedenti ta' Brabant, il-Konti tal-Palatinat Germán II ta' Lotharingia.

Formalment, id-dukat inħoloq bħala titolu ereditarju minn Frederick I Barbarossa fl-1183-1184 favur Henry I ta' Brabant, iben Godfrey III ta' Louvain, Duka ta' Lower Lotharingia. Għalkemm l-estensjoni tat-territorju tad-dukat kienet żgħira, billi kienet inkluża bejn ix-xmajjar Dender u Senne, li jinsabu fil-punent ta’ Brussell, l-isem tad-dukat kien użat biex jirreferi għall-possedimenti kollha tad-duki mis-seklu 13.

Fl-1190, Enriku I ta' Brabant sar ukoll Duka ta' Lower Lotharingia wara l-mewt ta' Godfrey III, titolu li prattikament ma kellu l-ebda awtorità territorjali. Skont il-protokoll, is-suċċessuri kollha tiegħu minn hemm 'il quddiem issejħu Dukes of Brabant u Lower Lotharingia, aktar tard magħrufa bħala Dukes of Lothier.

Wara l-battalja ta' Worringen, li seħħet fl-1288, Ġwanni I ta' Brabant inkorpora d-dukat ta' Limburg fil-familja. Fl-1354, id-Duka Ġwanni III ta' Brabant waqqaf l-uffiċċju tal-Blijde Inkomst. Fl-1430, id-dukati ta’ Lotharingia, Brabant u Limburg inwirtu minn Filippu III ta' Burgundy. Fl-1477 it-titli għaddew lid-Dar tal-Absburg permezz ta’ Maria de Borgoña. L-istorja aktar tard tad-dukat hija parti mill-istorja tal-Olanda jew &quot;Sbatax-il Provinċja&quot;.

Il-provinċji tat-Tramuntana tad-dukat kisbu l-indipendenza mill-Habsburgi Spanjoli fil-Gwerra tat-Tmenin Sena (1568-1648). Wara l-Paċi ta' Westphalia fl-1648, l-indipendenza tal-Provinċji Magħquda ġiet ikkonfermata, u ħalliet il-parti tat-tramuntana ta' Brabant taħt il-kontroll Olandiż, li se ssir waħda mill-Artijiet tal-Generalitat taħt l-isem ta' Staats-Brabant, li bħalissa hija l-provinċja tat-Tramuntana. Brabant fl-Olanda.

In-naħa t'isfel kompliet f’idejn il-Habsburgs bħala parti mill-Olanda Spanjola. Dawn għaddew għall-fergħa Awstrijaka tal-Habsburgs fl-1714. Id-dukat ġie xolt fl-1795 waqt l-okkupazzjoni Franċiża tan-Nofsinhar tal-Olanda.

=== Ir-Rivoluzzjoni fil-Brabant ===
Fl-1789, Brabant u l-provinċji ġirien irvellaw kontra r-riformi politiċi u reliġjużi ta' Ġużeppi II, Imperatur u Duka ta' Brabant, li kienu wiegħdu li jimmodernizzaw u jiddemokratizzaw l-istituzzjonijiet. Fil-livell ta' Brabant u l-Olanda b’mod partikolari, l-għan kien li tiġi riformata s-sistema tal-ġustizzja, li l-Protestanti u l-Lhud jitħallew jipprattikaw professjoni fix-xirki, jistabbilixxu s-separazzjoni tas-setgħat u jirregolaw il-ġranet ta' mistrieħ għall-korporazzjonijiet li, fl-opinjoni tagħhom, iwasslu. għal wisq jiem mitlufa. Min-naħa l-oħra, biex jattakkaw il-privileġġi tal-kleru u l-abbaziji li għandhom żewġ terzi tat-territorju tal-Brabant u jirregolaw il-festi reliġjużi. Jaċċettaw ukoll li jagħlqu ċerti abbaziji u kunventi li ma jaqdu l-ebda rwol soċjali u li huma meqjusa bħala mhux produttivi, iżda li jgħixu b’ġenerożità mid-deċmi mogħtija mill-poplu.

Irritati minn dak li jqisu bħala attakki fuq l-ittri l-antiki tagħhom, il-Brabanzones qamu fit-18 ta' Ġunju, 1789 u taħt il-kmand tal-Ġeneral Jean-André van der Mersch għelbu lit-truppi imperjali fis-27 ta' Ottubru. L-Olanda Awstrijaka mbagħad ipproklamat l-indipendenza. Iżda r-rivoluzzjonarji, assorbiti mid-differenzi bejn il-progressivi, rappreżentati mill-avukat Vonck, u l-konservattivi, rappreżentati mill-avukat Henri van der Noot, mhux se jkunu jistgħu jorganizzaw il-pajjiż u l-armata qabel ir-ritorn tat-truppi u l- forza tal-poter imperjali.

=== Perjodu Franċiż (1795) ===
Franza, fi gwerra mas-sovrani kollha Ewropej, fl-aħħar rebħet fl-1795. U l-Olanda tan-Nofsinhar, inkluż Brabant, hija uffiċjalment ċeduta mill-Imperatur Franġisku II, l-aħħar Imperatur tas-Santu Ruman elett, lil Franza bit-Trattat ta' Campoformio fl-1797. Il-parti tan-nofsinhar tad-Dukat ta' Brabant huwa maqsum fl-1795 bejn żewġ dipartimenti, dak ta' Dyle fin-nofsinhar (il-kapitali Brussell) u dak ta' Deux-Nèthes fit-tramuntana (belt ewlenija Antwerp).

It-territorju tiegħu ġie riorganizzat fid-dipartimenti ta' Deux-Nèthes (il-provinċja preżenti ta' Antwerp) u Dyle (il-provinċja ta' Brabant aktar tard).


== Kontea ta' Flanders ==
Il-Kontea ta' Flanders kienet entità feudali mwaqqfa fl-aħħar tas-seklu 9 bħala dipendenza tar-renju ta' Francia Occidentalis fuq il-bażi tal-possedimenti tal-ewwel konti titulari, Baldwin I ta' Flanders Brazo de Hierro, li mbagħad kien jinkludi t-territorji. madwar Bruges, Ghent u Bergues.
&lt;gallery&gt;
File:Flander flag.png|Bandiera
File:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|Tarka
File:Locator County of Flanders (1350).svg|Mappa tal-Estensjoni fl-1350
File:Quad Flandria.jpg|Pussesi tal-Kontea ta' Flanders fil-bidu tas-seklu 17. Inċiżjoni polikroma tal-kartografu Matthias Quad (-1613) u Johannes Bussemacher, Cologne.
&lt;/gallery&gt;

Kapitali: Bruges, u aktar tard Ghent; Lingwa Prinċipali: Fjamming u Franċiż; Gvern: Kontea; Storja: Kontea ta' Flanders, vassall tar-Renju ta' Franza-866, Indipendenza mir-Renju ta' Franza-1302, Unjoni mad-Dukat ta' Burgundy-1384, Magħquda mal-Olanda Spanjola-1512, Sbatax-il Provinċja-1549, Isir pussess Awstrijak- 1713, l-Stati Uniti tal-Belġju hija stabbilita-1790, l-Invażjoni Franċiża-1795.

=== Storja ===
Is-suċċessuri tiegħu kkonsolidaw l-entità u espandew progressivament it-territorju tagħha, wara li inkorporaw il-kontea ta 'Hainaut, kisbu fil-poter u l-influwenza fi ħdan il-pajjiżi Fjammingi tal-Imperu Ruman Qaddis, u laħqu l-quċċata ekonomika tagħha madwar nofs is-seklu 12. Madankollu, il-patrimonju tal-Kontessa Margaret II tal-Flanders kien maqsum wara gwerra bejn id-dixxendenti tagħha, u filwaqt li Hainaut kienet mitluba mill-Kontea tal-Olanda, Flanders aktar tard kienu jiġu inkorporati bil-forza fil-possedimenti tal-kuruna ta' Franza.

Fl-aħħar tas-seklu ħmistax, bħala riżultat ta 'alleanzi familjari differenti, il-Kontea ta' Flanders ġiet trażmessa lid-dar ta 'Burgundy u taħt Filippu III ta' Burgundy, reġgħet ingħaqdet mal-Kontea ta 'Hainaut. Dawn il-possedimenti ġew trażmessi lid-dar ta’ Habsburg u bejn l-1519 u l-1700, ir-rejiet differenti ta' Spanja kienu wkoll detenturi tal-kontea ta’ Flanders. B’dan il-mod, taħt il-poter Spanjol, il-kontea ta' Flanders kienet waħda mit-territorji li kienu jiffurmaw is-Sbatax-il Provinċja. Il-Gwerra ta' Tmenin Sena ta' wara kienet se twassal għal żmien ta' faqar u tnaqqis għall-kontea. Fl-1580 il-kontea ta' Flanders tingħaqad ma' l-Unjoni ta' Utrecht, għalkemm mhux se tkun integrata fir-Repubblika tal-Provinċji Magħquda ta' wara.

Wara l-gwerra tas-suċċessjoni Spanjola, il-kontea hija okkupata militarment mit-truppi Brittaniċi u nominalment trasmessa lid-dar tal-Habsburgs tal-Awstrija li żammha bħala titolu nominali onorarju sal-1919.

Fl-1795 ir-reġjun kien maħkum mir-rivoluzzjonarji Franċiżi. Madankollu, wara l-Kungress ta' Vjenna fl-1815, sar parti mir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi.

Wara l-kostituzzjoni tar-Renju tal-Belġju fl-1830, it-territorju tal-kontea minn dak iż-żmien ġie frammentat fil-provinċja Belġjana tal-istess isem, il-Fjandri Franċiżi mad-dipartiment tat-Tramuntana, u parti mill-provinċja ta' Zeeland, fin-Nofsinhar tal-Belġju. l-[[Pajjiżi l-Baxxi]].

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [http://www.monarchie.be/ Sit uffiċjali tal-Monarkija Belġjana]
* [http://www.Belgium.be/ Sit uffiċjali tal-Gvern Federali Belġjan]
* [http://www.fao.org/countryprofiles/index.asp?lang=en&amp;iso3=BEL&amp;subj=1&amp;paia= Profili tal-Pajjiżi mill-FAO: Il-Belġju]
* [http://www.visitbelgium.com/ Sit uffiċjali tal-Uffiċju tat-Turiżmu Belġjan]

{{Pajjiżi tal-Unjoni Ewropea}}
{{Ewropa}}
{{NATO}}

[[Kategorija:Belġju| *]]
[[Kategorija:Ewropa tat-Tramuntana]]
[[Kategorija:Ewropa tal-Punent]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1830]]
[[Kategorija:Monarkiji kostituzzjonali]]</text>
      <sha1>9nlhb31i55dtoq34pl1hwnm9cjrcjmv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306841</id>
      <parentid>306840</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T15:52:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bliet prinċipali */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="138208" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_nattiv                 = Renju tal-Belġju&lt;br /&gt;{{nl}} ''Koninkrijk België''&lt;br /&gt;{{fr}} ''Royaume de Belgique''&lt;br /&gt;{{de}} ''Königreich Belgien''
|isem_komuni                 = Belġju
|stampa_bandiera             = Flag of Belgium (civil).svg
|stampa_emblema              = Great coat of arms of Belgium.svg
|stampa_mappa                = EU-Belgium.svg
|deskrizzjoni_mappa          = Lokazzjoni tal-Belġju (aħdar skur) &lt;br /&gt; – fi ħdan l-[[Unjoni Ewropea]] (aħdar ċar) fil-[[Ewropa|kontinent Ewropew]] (griż skur) &lt;br /&gt;
|ħolqa_bandiera              = Bandiera ta' Belġju
|ħolqa_emblema               = Emblema ta' Belġju
|ħolqa_demografija           = Demografija ta' Belġju
|mottu_nazzjonali            = {{de}} &quot;''Einigkeit macht stark''&quot;&lt;br /&gt;{{fr}} &quot;''L'Union fait la force''&quot;&lt;br /&gt;{{nl}} &quot;''Eendracht maakt macht''&quot; &lt;br /&gt;(traduzzjoni: &quot;L'għaqda ssaħah&quot;)
|innu_nazzjonali             = ''[[La Brabançonne]]''
[[Stampa:La Brabançonne.oga|nofs]]
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Olandiża|Olandiż]] (Fjamming)&lt;br /&gt;[[lingwa Franċiża|Franċiż]]&lt;br /&gt;[[lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]] 
|gruppi_etniċi               = ara [[Belġju#Demografija|Demografija]]
|kapitali                    = [[Brussell]] 
|latd=50 |latm=51 |latNS=N |lonġd=4 |lonġm=21 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Brussell]]
|tip_gvern                   = [[Monarkija parlamentari]] u [[Demokrazija parlamentari federali]]&lt;ref&gt;{{ċita web |titlu=Government type: Belgium |xogħol=The World Factbook |editur=CIA |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2128.html |aċċessdata=19 ta' Diċembru 2011 |data-aċċess=2013-08-18 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120207225832/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2128.html |arkivju-data=2012-02-07 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|titlu_kap1                  = [[Re tal-Belġju|Re]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Belġju|Prim Ministru]]
|isem_kap1                   = [[Filippu tal-Belġju|Filippu]]
|isem_kap2                   = [[Alexander De Croo]]
|data_sħubija_UE             = 25 ta' Marzu 1957&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 
|poż_erja                    = 139 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 30,528
|erja_mi_kw                  = 11,787 
|perċentwal_ilma             = 6.4
|ċensiment_popolazzjoni      = 11,035,948&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/loop/|titlu=Population statistics|editur=Statistiċi tal-Belġju|data=1 ta' Jannar 2012|aċċessdata=25 ta' Mejju 2013}}&lt;/ref&gt;
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2012
|poż_ċensiment_popolazzjoni  = 76 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|densità_popolazzjoni_km2    = 354.7 &lt;!--2001--&gt;
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 918.6
|poż_densità_popolazzjoni    = 33 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $420.307 biljun&lt;ref name=IMF&gt;{{ċita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=124&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=68&amp;pr.y=11 |titlu=Belġju|editur=International Monetary Fund |aċċessdata=17 ta' April 2013}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 30
|PGD_PSX_per_capita          = $37,883&lt;ref name=IMF/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 20
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{profitt}} 0.897&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu=Human Development Report 2011 |editur=Ġnus Magħquda |aċċessdata=2 ta' Novembru 2011}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 17
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Indipendenza]]
|avveniment_stabbilit1       = mill-[[Pajjiżi l-Baxxi]]
|data_stabbilit1             = 4 ta' Ottobru, 1830
|valuta                      = [[Ewro]] ([[Simbolu tal-Ewro|€]])&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|kodiċi_valuta               = EUR
|żona_ħin                    = [[Ħin tal-Ewropa Ċentrali|CET]]
|differenza_ħku              = +1
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa Ċentrali|CEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +2
|cctld                       = [[.be]]&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
|kodiċi_telefoniku           = 32
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $484.692&amp;nbsp;biljun&lt;ref name=IMF/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 21
|PGD_nominali_per_capita     = $43,686&lt;ref name=IMF/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 16
|noti                        = &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; Qabel l-1999: [[Frank Belġjan]]&lt;br /&gt;&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;Membru fundatur.&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; Ukoll [[.eu]], li hi maqsuma flimkien mal-istati membri l-oħra tal-[[Unjoni Ewropea]]
}}
[[Stampa:Gustave Wappers - Épisode des Journées de septembre 1830 sur la place de l'Hôtel de Ville de Bruxelles.jpg|thumb|Episodju tar-Rivoluzzjoni Belġjana tal-1830, Gustaf Wappers (25 ta' Awwissu 1830 - 21 ta' Lulju 1831 (10 xhur, 3 ġimgħat, u 5 ijiem))]]
[[Stampa:Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830.jpg|thumb|Ġlied bejn ir-ribelli Belġjani u l-ispedizzjoni militari Olandiża fi Brussell f'Settembru tal-1830 (Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830)]]
[[Stampa:Namur JPG07.jpg|thumb|Iċ-Ċittadella ta' Namur, bil-Meuse u l-Parlament tal-Vallonja fuq quddiem]]
[[Stampa:Stabroek_(B)_-_Hoogeind_43_Lassonhof_(4).jpg|thumb|Stabroek hija belt u muniċipalità fil-provinċja ta' Antwerp fil-Belġju. Il-muniċipalitajiet ġirien tagħha huma Antwerp u Kapellen. Għandha erja ta '21.5 km² u popolazzjoni fl-2018 ta' 18,529 abitant, b'abitanti fl-età tax-xogħol li jiffurmaw 66% tal-popolazzjoni. (Koordinati: 51° 20′ 10.9″ N, 4° 22′ 31.04″ E).]]

Il-'''Belġju''' ([[Lingwa Olandiża|Olandiż]]: ''België''; [[lingwa Franċiża|Franċiż]]: ''Belgique''; [[lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Belgien''), uffiċjalment ir-'''Renju tal-Belġju''', huwa pajjiż li jinsab fuq il-fruntiera bejn il-parti tal-Ewropa fejn hu mitkellem l-ilsien Ġermaniż u l-kultura rumanza, hu maqsum fi tliet reġjuni. Fit-tramuntana hemm il-[[Fjandri]] li l-popolazzjoni tagħhom titkellem bil-[[lingwa Fjamminga]] (varjanti tal-[[Lingwa Olandiża|Olandiż]]) u tagħmel madwar 58% tal-popolazzjoni totali u fin-nofsinhar hemm il-[[Wallonja]], kważi għal kollox [[Lingwa Franċiża|Frankofona]] bl-eċċezzjoni ta' komunità żgħira li titkellem bil-Ġermaniż, li tagħmel 32% tal-popolazzjoni nazzjonali totali. Fin-nofs jinsab ir-reġjun tal-belt ta' [[Brussell]], ''Bruxelles-Capitale'', uffiċjalment bilingwi, għalkemm hu kważi għal kollox Frankofon, u fih tgħix 10% tal-popolazzjoni. Barra minn hekk fuq il-fruntiera mal-[[Ġermanja]] fil-[[Wallonja]] hemm il-komunità li titkellem bil-Ġermaniż li hi magħmula mill-komuni annessi mal-[[Ġermanja Nażista]] fl-1940-1945 u li kienet ċediet il-[[Ġermanja]] lill-Belġju fl-1919.

Il-Belġju kien fost il-membri fundaturi tal-[[Unjoni Ewropea]] u l-belt kapitali Brussell hi s-sedi ta' bosta istituzzjonijiet komunitarji.

Fronetars tal-Belġju totali: 1,297 km, pajjiżi tal-fruntiera (4): Franza 556 km; Ġermanja 133 km; Lussemburgu 130 km; Olanda 478 km.

== Storja ==
Il-pajjiż juri traċċi ċari tal-preżenza umana li jmorru lura għaż-żminijiet preistoriċi, speċjalment fis-siti megalitiċi ta' [[Oppagne]] u ta' [[Wéris]], fejn jinsabu [[olmen]] interessanti 

L-ewwel nies li għexu fil-Belġju, imsejħin [[Belġi]], kienu magħmula prinċipalment minn tribujiet [[Ċelti]] li kin jgħixu fil-[[Gallja]] tat-Tramuntana u kienu megħluba minn [[Ġulju Ċesri]] fl-[[54 QK]], kif dan iddeskriva fil-ktieb tiegħu ''[[De Bello Gallico]] ''. Kien Ċesri stess li nnota l-qlubija kbira tal-Belġi fil-battalja, hekk li ikteb: &quot;horum omnium fortissimi sunt belgae&quot; jiġifieri &quot;fost il-popli kollha tal-Gallja, l-iżjed qalbiena huma l-Belġi.&quot; L-isem tal-pajjiż ġej mit-terminu &quot;Gallia Belgica&quot; li kienu jużaw ir-Rumani. 

F'[[Tirlemont]]/[[Tienen]] hemm xi oqbra Rumani msejħa &quot;Trois tumuli&quot; (Tumuli de Grimde) fil-forma ta' tliet għoljiet żgħar. Hemm siti funerari Rumani oħra f'Guèronne u f'[[Billemont]] (Trou de Billemont). Dawn hu magħmula minn tumuli b'kamra sepolkrali u oqbra li jixbħu ħafna lill-oqbra Etruski u qieshom setgħu kienu nbnew fuq siti ta' żminijiet iżjed antiki. 

Wara l-waqa' tal-[[Imperu Ruman]] ([[seklu V]]), il-tribujiet Ġermaniċi invadew il-provinċja Rumana ta' Gallja. Waħda minn dawn ir-razez, il-[[Franki]], fl-aħħar waqqfu renju ġdid taħt il-ħakma tad-dinastija [[Merovinġi|Merovinġja]]. [[Klodovew I]] kien l-aktar famużi minn dawn ir-rejiet: huwa kkonverta għall-Kristjaneżmu u kien jiġġverna mit-tramuntana ta' Franza, iżda l-imperu tiegħu kien jinkludi wkoll il-Belġju. Studjużi Nsara, l-aktar il-patrijiet Irlandiżi, ippriedkaw il-[[Kristjaneżmu]] u bdew ix-xogħol tal-konverżjoni tal-invażuri pagani.

Il-[[Merovinġi]] ma kellhomx ħajja twila wisq, u warajhom ħadet il-poter f'idejha d-dinastija [[Karolinġi|Karolinġja]]: wara li [[Karlu Martell]] waqqaf l-invażjoni ta' [[Spanja]] mill-[[Għarab]] (732 battalja ta' [[Poitiers]]), ir-re famuż tagħhom, [[Karlumanju]], ġabar il-parti kbira tal-Ewropa taħt is-sovranità tiegħu u ġie nkurunat &quot;Imperatur tal-[[Imqaddes Imperu Ruman]] &quot; mill-[[Papa]] (Milied tat-800). 

Il-[[fewdaliżmu]] Ewropew sar il-bażi tal-istabilità militari, politika u ekonomika. Il-Kristjaneżmu iffjorixxa permezz tal-protezzjoni ta' dawn il-mexxejja u permezz tat-twaqqif ta' komunitajiet reliġjużi u [[monasteru|monasteri]], ta' [[knisja (l-arkitettura)|knejjes]] u [[pellegrinaġġ]]i. 
[[Stampa:Brussels - Grand Place, Floral Carpet - 20040813 modified.jpg|xellug|thumb|200px| Il-manjifika ''Grand Place/Grote Markt'' ta' Brussell]]

Ir-reġjun wara ingħaqad mal-[[Pajjiżi l-Baxxi]], u hekk l-ewwel għadda taħt id-dominju tal-[[Borgonja]] imbagħad ta' [[Spanja]], sakemm il-provinċji [[Protestanteżmu|Protestanti]] iddikjaraw ruhhom indipendenti (ara [[Pajjiżi l-Baxxi]]). Wara ġiet il-ħakma Awstrijaka li bdiet mill-Paċi ta' Utrecht (1713), u xi għexieren ta' snin wara dik Franċiża taħt [[Napuljun Bonaparti|Napuljun]]. 
[[Stampa:Wappers belgian revolution.jpg|thumb|200px|Pittura tar-Rivoluzzjoni Belġjana tal-1830]]

Wara d-depożizzjoni ta' Napuljun, megħlub fil-[[Battalja ta' Waterloo]] fit-18 ta' Ġunju 1815, il-Belġju reġa' ngħaqad mal-provinċji tat-Tramuntana f'Renju tal-Pajjiżi Baxx sa meta, fl-1830, ir- [[Rivoluzzjoni Belġjana]] wasslet għat-twaqqif ta' stat indipendenti Belġjan (rikonoxxut fl-1839).

Ir-Re Belġjan, [[Leopoldu I tal-Belġju|Leopoldu I]] ta' Sassonja-Koburgu, intgħażel bl-għajnuna tal-[[Reju Unit|Brittaniċi]]. In-newtralità tal-pajjiż ġiet garantita kontra l-aggressjoni militari futura minn barra. Din in-newtralità ġiet miksura fl-1914, meta l-Ġermanja invadiet il-Belġju bħala parti mill-[[Pjan Schlieffen]]. Id-deċiżjoni Brittanika li tunura l-obbligi tagħha tat-trattat kif ukoll tal-''[[Entente cordiale]]'' ma' Franza, spiċċat biex daħħlet ir-[[Renju Unit]] fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]]. Il-Belġju pprova jerġa' lura għan-newtralità fis-[[1930|snin 30]], iżda reġa' ġie invadut mill-Ġermanja fl-1940.

Wara it-[[Tieni Gwerra Dinjija]] il-politika ta' newtralità ġiet abbandunata, u l-Belġju ssieħeb fin-[[NATO]] u l-[[Komunità Ekonomika Ewropea]]. 
[[Stampa:Belgium-blankenberge-beach-1900.jpg|xellug|thumb|250px|L-aristokrazija fuq ix-xtajta Belġjana fis-seklu għoxrin]]

Il-Belġju kellu kolonja importanti fil-[[Afrika]] matul l-istorja tiegħu: Il-[[Konferenza ta' Berlin (1884)|Konferenza ta' Berlin]] tal-1884/1885 tat il-[[Kongo Belġjan|Kongo]] lir-re [[Leopoldu II tal-Belġju|Leopoldu II]] bħala proprjetà privata tiegħu u sejjaħlu l-[[Stata Ħieles tal-Kongo|Istat Ħieles tal-Kongo]]. Għalih l-''Stat Ħieles'' kienet primarjament sors ta' dħul mill-[[avorju]] u l-[[gomma (materjali)|lastiku]] u d-[[Djamant|djamanti]] u il-popolazzjoni lokali kienet ittrattata bi ħruxija u salvaġġerija kbira. Minħabba l-importanza tal-kummerċ tad-djamanti, il-belt Belġjana ta' [[Antwerpen]] saret ċentru ta' fama dinjija f'dan is-settur. Fl-[[1908]], il-pressjoni internazzjonali kontra l-ħruxija tar-Re Leopold tant saret qawwija li Leopoldu II kien imġiegħel jagħti l-proprjetà tiegħu lill-istat Belġjan bħala kolonja. Minn dakinhar l-Istat Ħieles tal-Kongo sar il-''Kongo Belġjan'' sakemm kiseb l-indipendenza fl-1960.

L-involviment Belġjan barra l-pajjiż żdied wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, meta żewġ kolonji Ġermaniżi, l-[[Rwanda|Irwanda]] u l-[[Burundi]], ġew fdati lill-Belġju mis-[[Soċjetà tan-Nazzjonijiet]].

Mill-bidu tas-seklu XX l-istorja tal-Belġju kienet dejjem iżjed iddominata mill-awtonomija dejjem tikber taż-żewġ komunitajiet ewlenin tagħha, Fjamminga u Wallona. Biex jikkonferma dan, naraw li minn madwar 1970, ma baqgħux jeżistu partiti nazzjonali fil-Belġju, iżda biss partiti Fjammingi jew Walloni. It-tentattivi ripetuti biex jitwaqqfu partiti nazzjonali, ipproduċew r-riżultati, f'termini ta' voti, ta' inqas minn 1% tal-elettorat. Il-partiti ta' Brussell qatt ma qabdu (bħal fil-każ tal- &quot;Blauwe Leeuwen&quot; u tal-&quot;Rode Leeuwen&quot; tal-Fjammingi fi Brussell), jew ingħaqdu ma' wieħed mill-partiti liberali tal-komunità Frankofona (bħall-FDF). Għalhekk, ix-xena politika hi waħda ta' sistema tewmija li tirrifletti ż-żewġ komunitajiet dominanti li hemm. Wara l-elezzjonijiet parlamentari ta' Ġunju tal-2007 dawn il-firdiet politiċi marru għall-agħar, tant li kaxkru l-pajjiż fi kriżi kostituzzjonali partikolarment severa. F'Novembru 2007 kien hemm dimostrazzjoni popolari fi Brussell favur l-għaqda tal-pajjiż u kontra l-pjan biex jinbidel f'konfederazzjoni ta' stati awtonomi fuq bażi etno-lingwistika.

== Ġeografija ==
=== Morfoloġija ===
[[Stampa:Benelux satellite image.PNG|xellug|thumb|180px|Il-Belġu minn satellita]]
Il-Belġju jkopri erja ta' 30,510 km², u l-ikbar wisa' tiegħu (minn [[Ostend]] sa [[Arlon]]) hi ta' 318 km. Rigward il-fruntieri, il-fruntiera ma' Franza fiha 620 km, mal-Pajjiżi l-Baxxi fiha 450 km, dik mal-Ġermanja fiha 167 km, u fl-aħħar dik mal-Gran Dukat tal-Lussemburgu hi twila 148 km, b'tul totali ta' 1385 km. Il-pajjiż jinsab bejn 50º u 51º lat. Tramuntana u bejn 3º u 6 º lonġ. Lvant. 

Il-Belġju jista' jinqasam fi tliet reġjuni fiżiċi ewlenin: il-pjanura tal-kosta, li tinsab fil-Majjistral, il-pjanuri ċentrali u r-reġjun bl-għoljiet tal-[[Ardennes]], li jasal sax-Xlokk. 

[[Stampa:Hautes-Fagnes.jpg|lemin|thumb|Reġjun tal-Lvant. Fuq il-fruntiera mal-Ġermanja l-art hi selvaġġi u mhux raba tajba]]
L-istrixxa tal-kosta, twila 66 km, hi baxxa u ramlija, ikkaratterizzata minn [[duna|duni]] tar-[[ramel]] u [[polder]]ijiet. Polder hu biċċa art qrib jew taħt il-livell tal-baħar, li ttieħdet mill-baħar u hi protetta minnu minn [[diga|digi]], jew, aktar il-ġewwa, għalqa li tnixxfet mill-ilma permezz ta' kanali artifiċjali. 

Fl-intern insibu r-reġjun tal-pjanuri ċentrali. Din hi erja li titla bil-mod il-mod mingħajr qatt ma taqbeż l-għoli ta' 100m 'l fuq mil-livell tal-baħar, ikkaratterizzata minn widien fertili, irrigati minn xmajjar numerużi u minn kanali artifiċjali. 'L hemm u 'l hawn tista' niltaqgħu ma' żoni ftit eħrex, fejn hemm ukoll għerien u goli żgħar. 
Ir-reġjun tal-Ardennes, li essenzjalment jinfirex man-nofsinhar tas-sistema tal-wied Sambre-Meuse, mhux maħdum wisq. F'din ix-xahra għolja bil-blat fil-wiċċ u mhux tajba għall-biedja fil-kobor, ikkaratterizzata minn foresti xi mdaqqiet folti ħafna, id-densità tal-popolazzjoni hija ħafna inqas minn fl-erji tat-Tramuntana, u għalhekk iż-żona ġiet ikkonservazzjoni aħjar. L-ogħla punt insibuh fuq l-għoljiet tal-Ardennes: is-Signal de Botrange, li hu 694 metru għoli biss.

=== Idrografija ===
[[Stampa:Namur JPG02.jpg|thumb|Ix-xmara Sambre taqsam iċ-ċentru ta' Namur]]
Il-xita kontinwa u l-impermjabbilità tal-art jiżguraw li l-xmajjar Belġjani huma ġeneralment mimlijin ħafna bl-ilma, iżda kważi l-ebda waħda minnhom ma tibqa' fit-territorju tal-pajjiż għal kolox. 

Il-partijiet tal-Belġju l-baxxi u ta' għoli medju jitfgħu l-ilmijiet tagħhom fl-[[iScheldt]], xmara tipika tal-pjanura, ta' pendil baxx u passaġġ regolari. Għalkemm għandha l-bidu tagħha fi Franza u l-fomm fil-Pajjiżi l-Baxxi, l-iScheldt hi x-xmara Belġjana ''per eccellenza'' fis-sens li permezz tal-friegħi tagħha l-ilma ta' kważi nofs it-territorju jiskolja fiha. Fin-nofsinhar, il-Meuse l-ewwel tħaffer widien fondi fil-pjanura għolja tal-Ardennes, u mbagħad tidħol f'gandott kbir lonġitudinali li jiltaqa' fl-ewwel parti mas-Sambre, l-unika fergħa importanti fuq ix-xellug; fuq il-lemin, jinżlu fiha mill-Ardennes bosta friegħi ftit jew wisq qosra. 

Ix-xmajjar Belġjani huma kważi kollha navigabbli u għalhekk jikkostitwixxu rotot ta' komunikazzjoni importanti; huma magħqudin flimkien permezz ta' sistema kumplessa ta' kanali li tinfirex fuq tul totali ta' madwar 1,600 km navigabbli.

=== Klima ===
Il-klima hi tat-tip Atlantiku, ikkaratterizzata fuq il-kosta minn umdità għolja u varjazzjoni żgħira fit-temperatura. Fl-intern it-temperatura tinbidel iżjed u x-xtiewi huma eħrex. Ix-xita hi abbondati u regolari. 

Il-Belġju jgawdi klima li b'kollox nistgħu insejħulha Atlantika; iżda sija għaliex l-art tidħol 'il ġewwa fil-kontinent, u sija minħabba l-pjanura għolja tal-Ardennes, hemm differenzi li jinħassu u jiddependu mill-altitudni u d-distanza mill-baħar. It-temperaturi medji jiżdiedu meta nersqu lejn il-kosta. It-temperatura sajfija medja hi ta' 25&amp;nbsp;°C, l-ogħla tax-xitwa hi ta' 7.2&amp;nbsp;°C, il-minimu u l-massimu annwali rrekordjati fl-imgħoddi huma: -30.1&amp;nbsp;°C e +37.8&amp;nbsp;°C.

Il-preċipitazzjoni hi nferxa sewwa max-xhur tas-sena, iżda s-sistema hi Oċeanika (bix-xita fl-istaġuni kollha imma l-iżjed fil-ħarifa) biss fuq il-kosta, waqt li fl-intern tal-pajjiż diġà tinħass l-influwenza tal-Ewropa kontinentali, b'iżjed xita fis-sajf. 

Is-sistema tar-riħ turi l-influwenza dominanti tal-Atlantiku: f'kull staġun il-mases ta' arja oċeaniċi jinġabru fuq il-Belġju u jġiebu ħafna umdità. Mhuwiex rari, madankollu, ir-riħ mill-lvant, speċjalment fir-rebbiegħa, li jista' jġib fuq l-art għolja ġranet ċari, b'kesħa qawwija.

=== Flora u fawna ===
L-oqsma bil-foresti tal-pjanuri u r-reġjuni bl-għoljiet huma komposti l-jżjed minn siġar latifolji bħal kwerċi (''quercus''), ulmi (''ulmus''), u fl-għoli iżjed siġar tal-fagu. Fil-qalba tal-Ardennes insibu minflok foresti ta' siġar koniferi u 'l hawn u 'l hemm xagħri u xagħri mistagħdra. Hemm għadd kbir ta' speċi ta' pjanti tal-fjuri bħal ġjaċinti, virgawreja, pervinka u diġitali. 
Il-fawna selvaġġa li tgħix l-iżjed fl-oqsma forestali, tinkludi l-volpi, it-tassu (''meles meles''), l-iskojjattlu (''sciuridae''), il-ballottra u l-martra (''martes''). Fir-reġjuni muntanjużi jgħixu ċ-ċingjali u ċ-ċriev. 
&lt;gallery&gt;
Stampa:Feuerwanzen auf Immergrün.JPG|&lt;center&gt;'''Pervinka'''&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''Diġitali'''&lt;/center&gt;
Stampa:Eichhornia_crassipes_B.jpg|&lt;center&gt;'''Ġjaċinta'''&lt;/center&gt;
Stampa:Solidago_fax01.jpg|&lt;center&gt;'''Virgawreja'''&lt;/center&gt;
&lt;/gallery&gt;

=== Żoni protetti ===

[[Stampa:Robertville-Hohes Venn.jpg|xellug|thumb|210px| Sinjal fil-Park Nazzjonali]] 

Billi għandu popolazzjoni densa, Il-pajjiż baqgħalu ftit oqsma li ma ntmessux mill-punto di vista naturalistiku. Il-protezzjoni titmexxa, b'mod frammentat, l-ewwelnett mill-istat, il-komunitajiet u r-reġjuni, imbagħad mill-provinċji u l-komuni, li jirrappreżentaw il-korpi amministrattivi responsabbli. Dawn jistgħu jagħmlu interventi b'mod awtonomu u indipendenti minn xulxin. Għalhekk l-organizzazzjonijiet privati għandhom sehem importanti ħafna fil-promozzjoni ta' azzjonijiet integrati għall-ħarsien tan-natura. Ftit minn dawn, fl-1952, ħolqu għaqda nazzjonali għall-ħarsien tan-natura, flimkien mal-Assoċjazzjoni tar-riservi naturali u ornitoloġiċi tal-Belġju u l-assoċjazzjoni Wielewaal. [[Stampa:ZWIN.jpg|dritt|thumb|250px|Il-riżerva naturali privata ta' Zwin]] 
B'kollox, iż-żona protetta hi żgħira ħafna, tlaħħaq biss madwar 2.8% tal-pajjiż, iżda fir-realtà ż-żoni attwalment protetti (dawk li jaqgħu taħt ir-riżervi naturali ta' proprjetà u tmexxija pubblika) jokkupaw ftit aktar minn 0.5%. 
Bħalissa fil-Belġju hemm 97 riżervi naturali u 3 riżervi forestali statali, filwaqt li hemm 263 &quot;riżervi naturali awtorizzati&quot; ta' proprjetà u tmexxija privata, li jistgħu jieħdu vantaġġ mis-sussidji li joffri l-gvern. Ir-riżervi privati huma ġeneralment iktar limitati fid-daqs għalkem ir-riżervi Belġjani ġeneralment m'humiex kbar. 
Il-Park Nazzjonali tal-Hautes-Fagnes Eifel biss, stabbilit fl-1984 fil-provinċja ta' Liège, fih erja vasta (67,850 ettaru) u varjetà akbar ta' terreni. L-ewwelnett, hemm il-foresta, li tkopri 50% tal-park, imbagħad xagħri mistagħdra, it-terren fluvjali tax-xmara Our u dak b'żewġ lagi artifiċjali ta' Robertville u Butgenbach. Fost ir-riżervi naturali dak ta' Zwin għandu importanza partikolari. Hemm żona niedja stabbilita fl-1952 b'inizjattiva privata (mill-Assoċjazzjoni tal-riżervi naturali u l-ornitoloġiċi), mifruxa fuq 150 ettaru, li 25 minnhom huma fil-territorju Olandiż. Dan huwa ambjent ta' interess kbir, magħmul l-iżjed minn pjanuri mtajnin, xagħri mistagħdra milħin u għadajjar, fejn jiskennu varjetà kbira ta' għasafar akwatiċi.

== Il-popolazzjoni ==
=== L-ewwel insedjamenti ===
L-eqdem traċċi umani li nstabu fil-Belġju huma tal-bniedem Neanderthal. Il-fdalijiet tal-Paleoliku tat-tard u tan-Neolitiku li ġie warajh (sejbiet ta' Hesbaye u Hainaut) huma rari u żgħar. Bil-kuntrarju hemm sejbiet numerużi ta' abitazzjoni fuq l-arbli fil-Fjandri tal-punent u Brabant, li ppersistew sal-età tal-ħadid (kif juru s-siti arkeoloġiċi ta' Neckerspeel, Austruweel u Contich).

=== L-ivilupp demografiku u l-lingwi ===
[[Stampa:Languages Benelux.PNG|xellug|thumb|180px|Il-lingwi u djaletti tal-Benelux]] 
Hu magħruf fiż-żgur minħabba x-xhieda ta' [[Ġulju Ċesri]], li xi razez Ċeltiċi fl-età storika kienu diġà f'mewġa wara l-oħra ħadu post in-nies indiġeni. Imbagħad l-immigrazzjoni minħabba l-konkwista Rumana illatinizzat kompletament ir-reġjun, u wara, meta xi tribujiet Ġermaniċi bdew jinvadu l-pjanuri tat-tramuntana, l-element Ċeltiku-Ruman skenn fl-artijiet għolja tan-nofsinhar, fejn seta' jżomm l-ilsien tiegħu. Minn din il-firxa antika fuq it-territorju Belġjan ta' żewġ popolazzjonijiet ta' nisel differenti ġejja d-dupliċità lingwistika li għadha tikkaratterizza l-abitanti tal-Belġju: fil-[[Fjandri]], ir-reġjun tat-tramuntana tal-pajjiż, jitkellmu bil-[[Lingwa Fjamminga|Fjamming]], varjanti tal-[[lingwa Olandiża|Olandiż]] waqt li fil-[[Wallonja]], fil-Belġju tan-nofsinhar, jitkellmu bil-[[lingwa Franċiża|Franċiż]] (fil-fatt id-djalett qadim [[Wallun]] m'għadhux użat iżjed mill-popolazzjoni). Fil-[[Wallonja]] hemm wkoll minoranza ta' lsien [[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]], li tikkonsisti f'madwar 70,000 rappreżentant, ikkonċentrati f'disa' komuni madwar il-bliet ta' Eupen u Sainth-Vith, fil-provinċja ta' Liege/Luik. Ir-reġjun ta' Brussell huwa uffiċjalment bilingwi, għalkemm is-sehem Frankofonu hu wisq ikbar.

Fl-1830, meta l-Belġju twaqqaf bħala stat indipendenti, il-popolazzjoni ammontat għal 3,785,000 abitant; fl-1914, lejliet il-gwerra, kien hemm 7,500,000 abitant: il-popolazzjoni tal-pajjiż irduppjat f'inqas minn seklu. Wara, minħabba l-gwerra, u fuq kollox minħabba li r-rata tat-twelid naqset bil-mod, iż-żieda kienet ferm iktar baxxa: fl-1947 l-abitanti laħqu t-8 miljuni u nofs u fl-1961 missu d-9 miljuni. 
Anki l-mortalità naqset bil-mod matul l-aħħar seklu u dan ippermetta li r-rata tat-twelid tibqa' ogħla mir-rata tal-mewt, però b'ħafna inqas. Ta' min jinnota madankollu, li storikament l-element Fjamming dejjem kien ogħla mill-element Wallun.

=== Xejriet demografiċi reċenti ===
[[Stampa:Belgium_demography.svg|thumb|lemin|245px|Tendenzi demografiċi (ikklikkja biex tkabbar)]] 
[[Stampa:Piramida tal-etajiet, Belgju.jpg|thumb|245px|dritt|Piramida tal-etajiet (f'eluf)]] 
Mis-snin sittin ir-ritmu tat-tkabbir demografiku kien dejjem jonqos: fl-erbgħin sena ta' wara l-popolazzjoni Belġjana żdiedet ftit aktar minn miljun. Din iż-żieda seħħet l-iżjed fil-perjodu bejn l-1961 u l-1980, li matulha n-numru ta' reżidenti kważi laħaq l-10 miljuni, imbagħad żdiedu biss b'200,000 matul l-għoxrin sena ta' wara, bir-rati medji annwali qrib iż-żero. Din l-istażi demografika dehret l-iżjed fis-snin tmenin, li matulhom il-popolazzjoni żdiedet biss b'15,000: it-tnaqqis fir-rata tat-twelid fil-Belġju huwa fil-fatti marbut ma' tnaqqis sinifikanti fid-dħul ta' migranti minn barra, depressat mill-kriżi fis-settur tal-azzar, wieħed mill-opportunitajiet ta' impjieg ewlenin fil-pajjiż. Is-snin disgħin kienu, min-naħa l-oħra, karatterizzati minn żieda iktar sostnuta, li fil-bidu tas-seklu XXI wasslet għal popolazzjoni 'l fuq sewwa minn 10,200,000 ruħ (waqt li fl-aħħar tal-2007, il-popolazzjoni kienet ta' 10,585,000 abitant). Fil-bażi ta' din il-qalba ħafifa fit-tendenza hemm id-dħul tal-emigranti –
stimulat mit-titjib fis-sitwazzjoni ekonomika – u l-fatt li r-rata tat-twelid reġghet bdiet tiela' : din tal-aħħar li kienet dejjem niżla minn wara l-gwerra, mit-tieni nofs tas-snin disgħin stabilizzat u mbagħad żdiedet ftit, u laħqet fl-2006, il-valur tal-11.5 ‰. Id-differenza dejjem tikber bejn mar-rata tal-mortalità ggarantit bilanċ naturali pożittiv u żieda żgħira.

Id-densità tal-popolazzjoni tal-Belġju, bi 345 abitant/km², hi t-tielet l-ogħla fl-Unjoni Ewropea (wara dik ta' [[Malta]] u l-[[Pajjiżi l-Baxxi]]). L-istruttura tal-età turi popolazzjoni li qed tixjieħ, mingħajr differenzi reġjonali kbar: il-grupp ta' età bejn il-15 u l-65 sena jirrappreżenta madwar 65.5% tat-total, filwaqt li dik taż-żgħażagħ taħt il-15-il sena jilħaq 17.5%, b'tendenza għal aktar tnaqqis. L-għomor mistenni ma juriex varjazzjonijiet reġjonali sinifikanti u kkalkulat li hu ta' 77 sena għall-irġiel u 82 għan-nisa.

=== Id-distribuzzjoni tal-popolazzjoni ===
[[Stampa:Antwerpen cogels-osylei.jpg|lemin|thumb|Antwerpen. Blokk tipiku urban]]

Id-distribuzzjoni tal-popolazzjoni turi ċertu diżomoġenjità spazjali, wirt ta' ġrajjiet storiċi u ekonomiċi li wasslu għal konċentrazzjoni demografika fiċ-ċentri ewlenin urbani u d-distretti minerarji u industrijali. Għalhekk hemm differenzi sinifikanti reġjonali.

Ir-reġjun Fjamming hu dak l-aktar popolat, b'58% tal-popolazzjoni totali (6,120,000 abitant) u densità ta' 447 abitant/km²; l-erji ewlenin tal-popolazzjoni huma fuq il-kosta, fosthom il-bliet ta' [[Antwerpen]], [[Gent]] u [[Brugge]], l-erja emerġenti ta' [[Kortrijk]] u l-pol Limburgiż. Fir-reġjun tal-Wallonja joqgħodu madwar terz tal-popolazzjoni totali (3,435,000), b'densità ħafna inqas minn dik Fjamminga (202 abitant km/²). Affettwat b'mod ċar mill-avvenimenti storiċi tal-popolament hemm il-wied Haine-Sambre-[[Meuse (Xmara )|Meuse]], b'żewġ agglomorati kbar li jikkorrispondu maż-żoni urbani ta' [[Liège]] u [[Charleroi]]. L-ikbar konċentrazzjoni demografika hi fir-reġjun urban ta' Brussell, li jinsab fiċ-ċentru ta' żona b'densità għolja ta' popolazzjoni, delimitata minn [[Antwerpen]], [[Leuven]], [[Nivelles]] u [[Gent]]. L-agglomerazzjoni Brusselliża taqbeż il-miljun abitant (1,031,000), kważi wieħed minn għaxra tal-popolazzjoni totali u għandha densità tipika tal-konċentrazzjonijiet urbani kbar, ogħla minn 6,200 abitant /km².

=== Urbanizzazzjoni u deurbanizzazzjoni ===
[[Stampa: Leisele - Hoeve Inghels.jpg|xellug|thumb|230px|Eżempju ta' dar rurali tradizzjonali]]
Ix-xibka urbana tal-Belġju hi folta ħafna, tmien bliet jaqbżu l-100 000 reżident u sittax għandhom popolazzjoni ta' bejn 50,000 u 100,000 abitant, waqt li hemm ħafna bliet żgħar b'popolazzjoni ta' anqas minn 5000 abitant. Wara l-kapitali Brussell (1,031,000 abitant), il-bliet prinċipali tal-pajjiż huma: Antwerpen (466,000 reżident), Gent (235,000) u Brugge (117,000) fir-reġjun Fjamming, Charleroi (201.000), Liège (189,000) u Namur (107,000 ) fil-Wallonja.

Il-grad ta' urbanizzazzjoni – bħala perċentwali tal-popolazzjoni li tgħix fl lokalitajiet urbani – fil-Belġju hu ta' intensità li m'għandu paragun fl-ebda pajjiż Ewropew ieħor, u hu hekk li jpoġġi r-Renju fl-ewwel postijiet fil-klassifika dinjija: il-perċentwal tela' sa ma laħaq, fin-nofs tas-snin disgħin, is-97%, fil-livelli ta' Singapor u ta' Ħong Kong. 
Fost it-tendenzi riċenti fl-urbanizzazzjoni hemm tnaqqis demografiku fiċ-ċentri urbani b'popolazzjoni ta' aktar minn 100,000 ruħ. F'dan il-proċess ta' deurbanizzazzjani li kien diġà beda tard fis-snin sebgħin, in-nies ippreferew soluzzjonijiet reżidenzjali tat-tip periurbani u marru joqgħodu fil-limiti taż-żoni rurali.

Konsegwentement, mis-snin tmenin, il-bliet ta' daqs medju, b'popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 50,000 ruħ kibru relattivament, iżda kienu l-bliet aktar żgħar, speċjalment dawk fir-reġjun Fjamming, li wrew vitalità demografika kbira. 
Ġie osservat ukoll mis-snin disgħin li kien hemm irkupru demografiku – għalkemm modest f'termini assoluti – tal-insedjament tat-tip rurali, grazzi għax-xibka ta' trasport effiċjenti li għenet biex bosta ħaddiema li jaħdmu fil-bliet fl-industrija u fis-settur tas-servizzi jżommu jew jadottaw reżidenzi rurali. Speċifikament, hemm predominanza ta' djar rurali f'xi distretti tal-[[Fjandri tal-Punent]], [[Limburgu (Belġju)|Limburgu]], [[Brabant Fjamming|Brabant]], [[Hainaut (provinċja)|Hainaut]] u [[Liège (provinċja)|Liège]].

=== Karatteristiċi tal-migrazzjoni ===
L-iżvillup demografiku li sar fil-Belġju wara t-Tieni Gwerra Dinjija ġab dħul konsistenti ta' ħaddiema barranin. L-importanza tal-fenomenu tidher ċar meta wieħed iqies il-perċentaġġ ta' reżidenti ta' nisel barrani fil-popolazzjoni totali (9.8%). Dan il-perċentaġġ huwa t-tielet l-ogħla fl-Ewropa. 

Matul is-seklu 19 kollu u fl-ewwel għexieren tas-seklu 20, il-movimenti tal-emigrazzjoni u immigrazzjoni kienu modesti, b'iżjed ħruġ minn dħul. Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, però, l-immigrazzjoni bdiet taqbeż l-emigrazzjoni. Infatti ħafna ħaddiema ġew mill-pajjiżi ġirien biex jaħdmu fl-industriji u fil-minjieri. Fl-aħħar tas-snin sebgħin, in-numru totali ta' barranin fil-Belġju qabeż b'kemm kemm id-900,000. Fis-snin tmenin il-kriżi tal-azzar ġabet tnaqqis fl-immigrazzjoni. Fis-snin disgħin, minħabba li s-sitwazzjoni ekonomika ttejbet, kien hemm xi rkupru fl-immigrazzjoni, għalkemm ma kinetx kostanti. 

Skont l-aħħar stimi, ir-reżidenti ta' nisel barrani se jaqbżu l-miljun. L-akbar komunitajiet se jkunu l-Marokkini (b'356,000 ruħ), imbagħad it-Taljani (253,000), it-Torok (167,000), il-Franċiżi (88,600) u l-Olandiżi (42,000). 
Ċittadin Belġjan fil-ħamsa għandu nisel mhux Belġjan, u żewġ miljun Belġjan għandhom immigranti fost l-antenati tagħhom&lt;ref&gt;
[http://www.bladi.net/record-immigration-belgique.html] Bladi.net, &quot;Record historique d'immigrés en Belgique&quot;&lt;/ref&gt;.

=== Gruppi etniċi ===
Fil-Belġju, l-argument ''etniku'' hu marbut profondament ma' dak lingwistiku u wassal għall-ħolqien ta' stat federali uniku fid-dinja tat-tip tiegħu. Fil-fatt, fil-pajjiż jitkellmu bi tliet lingwi li magħhom hi assoċjata l-eżistenza ta' tliet gruppi lingwistiċi: il-[[Fjammingi]] (ta' [[lingwa Olandiża]] fil-forma lokali tagħha msejħa [[lingwa Fjamminga|Fjamming]]), il-[[Walluni]] (ta' [[lingwa Franċiża]]) u l-[[Ġermaniżi]] ta' [[lingwa Ġermaniża]]. Kull wieħed mit-tliet gruppi lingwistiċi ewlenin jissejjaħ ''Komunità'', terminu li jikkorrispondi ma' suddiviżjoni kulturali amministrattiva fi ħdan l-istat federali, flimkien ma' suddiviżjoni ulterjuri tal-Federazzjoni fi tliet ''reġjuni'', reġjuni li ma jaqblux eżatt mad-definizzjoni tal-komunitajiet deskritti. Fil-fatt, hu diffiċli ħafna li titħaddet fuq &quot;grupp etniku&quot; fil-każ tal-Belġju għax dan jista' jkun grupp lingwistiku permezz tal-pożizzjoni ġeografika u mhux grupp etniku.

Kull ''Komunità'' tieħu ħsieb l-edukazzjoni u l-kultural tan-nies li jitkellmu bil-lingwa tagħha li jgħixu f'żoni monolingwi u/jew bilingwi fit-territorju: il-[[Komunità Frankofona tal-Belġju|Komunità Frankofona]], il- [[Komunità Fjamminga tal-Belġju|Komunità Fjamminga]] u l-[[Komunità Ġermanofona tal-Belġju]]. Skond l-aħħar ċensiment lingwistiku – li sar fl-1990 &lt;ref&gt;[http://www.ben-vautier.com/ethnisme/analyses/etat/belgique.html]&lt;/ref&gt; – aktar minn nofs il-popolazzjoni Belġjana hi ta' [[lingwa Olandiża]] (58.2%), filwaqt li l-[[Franċiż]] hu t-tieni lingwa (34.1% ), segwita mill-[[lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]] li jitkellmuh inqas minn 1% tal-popolazzjoni. Il-bqija tal-popolazzjoni titkellem b'lingwi oħra (pereż. l-[[lingwa Għarbija|Għarbi]], it-[[lingwa Taljana|Taljan]], il-[[lingwa Portugiża|Portugiż]] ...). Dawn huma immigranti li għadhom jitkellmu bl-ilsien nattiv tagħhom. &lt;ref&gt;{{Ċita web |data-aċċess=2011-08-28 |titlu=Archive copy |url=http://www.tlfq.ulaval.ca/AXL/Europe/belgiqueetat.htm |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20071214113549/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/belgiqueetat.htm |arkivju-data=2007-12-14 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;.

Inħolqu tliet reġjuni fl-istat Belġjan għall-organizzazzjoni tal-ħajja ekonomika tal-komunitajiet u tal-belt kapitali, [[Brussell]], li hi bilingwi (Franċiż-Olandiż). L-ewwel reġjun hu l-[[Fjandri]], fejn il-[[lingwa uffiċjali]] hi l-Olandiż (fil-verżjoni Fjamminga). Dan ir-reġjun għaqqad l-organi amministrattivi tiegħu ma' dawk tal-[[Komunità Fjamminga tal-Belġju|Komunità Fjamminga]] b'sede governattiv wieħed fi [[Brussell]]. It-tieni hi reġjun hu l-[[Wallonja]], fejn il-lingwa uffiċjali hi l-[[Franċiż lingwa|Franċiż]]. Fil-[[Wallonja]] tinsab ukoll il-[[Komunità Ġermanofona tal-Belġju|Komunità ta' lingwa Ġermaniża]] konċentrata fiz-zoni tax-Xlokk u b'sede f'[[Eupen]]. Ir-reġjun tal-[[Wallonja]] għandu s-sede f'[[Namur]], filwaqt li l-[[Komunità Frankofona tal-Belġju|Komunità ta' lingwa Franċiża]] għandha sede fi [[Brussell]].

It-tielet reġjun tal-Belġju hu r-[[reġjun ta' Bruxelles-Capital]], fir-realtà [[enklavi]] bilingwi (Franċiż-Olandiż), li tinsab ġeografikament fir-reġjun tal-[[Fjandri]]. Madankollu, [[Brussell]] hi prinċipalment Frankofona (70% tal-popolazzjoni), u 10% mill-abitanti biss jitkellmu bl-Olandiż u mill-inqas 20% jitkellmu b'lingwa oħra; dawn huma immigranti li għadhom jitkellmu bil-lingwa nattiva tagħhom&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071214113549/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/belgiqueetat.htm] Trésor de la langue française, Università di Laval, Québec&lt;/ref&gt;. Dawn iċ-ċifri huma sorsi ta' kunflitt bejn il-Komunitajiet. Allura [[Brussell]] hi uffiċjalment bilingwi. Ir-reġjun ta' Brussell fih 19-il muniċipalità: [[Anderlecht]], [[Auderghem]], [[Berchem-Sainte-Agathe]], [[Bruxelles]], [[Etterbeek]], [[Evere]], [[Forest (Belgio)|Forest]], [[Ganshoren]], [[Ixelles]], [[Jette]], [[Koekelberg]], [[Molenbeek-Saint-Jean]], [[Saint-Gilles]], [[Saint-Josse-ten-Noode]], [[Schaerbeek]], [[Uccle]], [[Watermael-Boitsfort]], [[Woluwe-Saint-Lambert]] u [[Woluwe-Saint-Pierre]]. Dak li s-soltu hu magħruf bħala Brussell fir-realtà hu wieħed mid-19-il muniċipalità (u l-kapitali) tal-reġjun amministrattiv imsejjaħ [[reġjun ta' Bruxelles-Capital]]. Biex nikkumplikaw l-affarijiet, [[Brussell]] hi wkoll il-belt kapitali tal-Belġju, il-kapitali reġjonali tal-[[Fjandri]], il-kapitali tal-[[Komunità Frankofona tal-Belġju]] u l-kapitali tal-[[Unjoni Ewropea]].

== Reliġjon ==

[[Stampa:Cambron-Casteau_051218_(6).JPG|thumb|250px|Abbatija ta' Cambron-Casteau]] 
Il-[[Kattoliċeżmu]] huwa r-reliġjon ewlenija, iżda l-pajjiż għaddej minn proċess qawwi ta' [[sekularizzazzjoni]]. Fl-2010, 60% tal-popolazzjoni kienu jqisu ruħhom Kattoliċi, filwaqt li 87% tal-popolazzjoni kienu twieldu ġo familji Kattoliċi&lt;ref&gt;[http://archives.lesoir.be/?action=nav&amp;gps=749997] Le Soir, &quot;Un catholique sur trois a renoncé à sa foi&quot; (Kattoliku fi tlieta jirrinunzja l-fidi tiegħu)&lt;/ref&gt;. Fl-1980 kienu jqisu ruħhom Kattoliċi 72% tal-Belġjani, u dan il-perċentaġġ naqas għal 68% fl-1990 u għal 65% fl-2005. Hemm minoranzi ta' [[Iżlam|Misilmin]], [[Protestanteżmu|Protestanti]] u [[Ġudaiżmu|Lhud]]. 

Ir-reliġjon kienet waħda mid-differenzi bejn in-nofsinhar Kattoliku u t-tramuntana Protestanta tar-[[Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi]], li wasslet għall-firda tan-nofsinhar, fl-1830, u għat-twelid tal-Belġju tal-lum. Dan jispjega wkoll in-numri prevalenti ta' Kattoliċi. 

Mill-1830, il-Kattoliċeżmu kellu wkoll rwol importanti fil-politika Belġjana, pereżempju fl-hekk imsejħa &quot;gwerer skolastiċi&quot; (&quot;''guerres scolaires''&quot; bil-Franċiż) bejn il-liberali u l-Kattoliċi li kien hemm l-ewwel bejn l-1879 u l-1884 u mbagħad bejn l-1954 u l-1958.

==Is-sistema politika==
Il-Belġju huwa monarkija kostituzzjonali federali fejn ir-Re huwa l-kap tal-istat u l-prim ministru huwa l-kap tal-gvern f’sistema multipartitarja. Is-setgħat tat-teħid tad-deċiżjonijiet mhumiex ċentralizzati, iżda maqsumin bejn 3 livelli ta’ gvern: il-gvern federali, 3 komunitajiet ibbażati fuq il-lingwa (Fjamminga, Franċiża u Ġermaniża) u 3 reġjuni (il-Fjandri, il-Kapitali ta’ Brussell u l-Vallonja). Legalment kollha huma ugwali, iżda għandhom setgħat u responsabbiltajiet għal oqsma differenti. Brussell, flimkien mal-belt tal-Lussemburgu u Strasburgu, hija waħda mit-tliet sedi uffiċjali tal-istituzzjonijiet Ewropej.&lt;ref name=EU&gt;[https://europa.eu/european-union/about-eu/countries/member-countries/belgium_mt europa.eu], Belġju &lt;/ref&gt;

== Organizzazzjoni tal-istat ==
=== Suddiviżjonijiet storiċi u amministrattivi ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; align=&quot;right&quot; style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|+ '''It-tliet komunitajiet lingwistiċi u t-tliet reġjuni'''
||[[Stampa:Vlaamse Gemeenschap in Belgium.svg|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;'''Komunità fjamminga'''&lt;/center&gt; 
||[[Stampa:Franse GemeenschapLocatie.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;'''Komunità frankofona'''&lt;/center&gt; 
||[[Stampa:Duitstalige GemeenschapLocatie.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;'''Komunità ġermanofona'''&lt;/center&gt; 
|-
||[[Stampa:Flemish Region in Belgium.svg|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Fjandri]]&lt;/center&gt; 
||[[Stampa:Map of Wallonia.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Wallonja]]&lt;/center&gt;
||[[Stampa:BelgiumBrussels.png|150px]]&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Reġjun ta' Bruxelles-Capitale]]&lt;/center&gt; 
|}
Fl-14 ta' Lulju 1993 saret reviżjoni tal-[[Kostituzzjoni tal-Belġju|Kostituzzjoni]] bil-ħolqien ta' [[Stat Federali]] bbażat fuq tliet livelli:
* Il-gvern federali bis-sedi tiegħu fi Brussell
* It-tliet komunitajiet lingwistiċi:
** Il-komunità Frankofona
** Il-komunità Fjamminga
** Il-komunità Ġermanofona
* Il-tliet reġjuni:
** Ir-Reġjun ta' Bruxelles-Capitale (li għandu popolazzjoni li jitkellmu bil-Franċiż u l-Olandiż ta' madwar 960,000 ruħ)
** Il-[[Fjandri]] (li għandhom popolazzjoni ta' madwar 6 miljuni prinċipalment jitkellmu bl-Olandiż
** Il-[[Wallonja]] (li għandha popolazzjoni ta' 3.3 miljuni prinċipalment jitkellmu bil-Franċiż)

Kull wieħed mill-aħħar żewġ reġjuni hu maqsumin f'5 provinċji.
[[Stampa:Belgium RegProv.png|lemin|Mappa tal-Belġju bir-reġjuni u l-provinċji]]

# Il-[[Fjandri]] (ta' lingwa Olandiża; ''Vlaanderen'' bl-Olandiż, ''Flandre'' jew ''Flandres'' bil-Franċiż, ''Flandern'' bil-Ġermaniż):
#* Antwerpen 
#* Limburgu
#* Oost-Vlaanderen
#* West-Vlaanderen
#* Vlaams-Brabant
# Il-[[Wallonja]] (ta' lingwa Franċiża, barra disa' muniċipalitajiet fil-parti tal-Lvant tal-provinċja ta' Liège li jagħmlu l-Komunità Ġermanofona; '' Wallonie'' bil-Franċiż, ''Wallonie'' bil-Fjamming, ''die Wallonie'' bil-Ġermaniż):
#* Brabant Wallon
#* Namur
#* Liège
#* Hainaut
#* Luxembourg
# Ir-Reġjun ta' Bruxelles-Capitale (''Région de Bruxelles-Capitale'' bil-Franċiż, ''Brussels Hoofdstedelijk Gewest'' bl-Olandiż, ''die Region Brüssel-Hauptstadt'' bil-Ġermaniż).
Kull provinċja hi fl-aħħar maqsuma f'distretti amministrattivi u mbagħad f'muniċipalitajiet imsejħin ''communes'' bil-Franċiż u ''gemeenten'' bil-Fjamming. Ir-Reġjun ta' Bruxelles-Capitale hu magħmul minn distrett wieħed.

=== Bliet prinċipali ===
[[Stampa:Gent, de Graslei vanaf de Korenlei met oeg24758tm61+25159 IMG 0447 2021-08-13 18.37.jpg|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]
[[Stampa:Gent Vrijdag 002.JPG|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]
[[Stampa:Gent Gravensteen R01.jpg|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]
[[Stampa:Sint-Niklaaskerk and the belfry of Ghent (DSCF0229).jpg|thumb|Gent/Gand/Gaunth/Gante]]

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; 
|- bgcolor=&quot;EFEFEF&quot;
! Belt (bil-Franċiż)
! Belt (bl-Olandiż)
! Provinċja
! Popolazzjoni
|-
| Bruxelles
| Brussel
| Bruxelles-Capitale
| align=right|1.031.215 (1)
|-
| Anvers
| Antwerpen
| [[Antwerp (provinċja)|Antwerpen]]
| align=right|445.570
|-
| Gand
| Ġent
| [[Fjandri tal-Lvant|Oost-Vlaanderen]]
| align=right|224.685
|-
| Charleroi
| Charleroi
| Hainaut
| align=right|200.233
|-
| Liège''
| Luik''
| Liège
| align=right|184.550
|-
| Bruges
| Brugge
| West-Vlaanderen
| align=right|117.321
|-
| Namur
| Namen
| Namur 
| align=right|106.557
|-
| Mons
| Bergen
| Hainaut
| align=right|90.992
|-
| Louvain
| Leuven
| Vlaams-Brabant
| align=right|89.185
|}
&lt;small&gt; (1) Rigward il-belt kapital, ngħatu l-popolazzjoni taż-żona urbana tagħha kollha, identifikabbli mar-reġjun Bruxelles-Capitale sħieħ. Fil-fatt, il-popolazzjoni tal-muniċipalità ta' Brussell-Belt waħida, (imsejħa ''Bruxelles-Ville'', ''Brussel-Stad'') tammonta għal 143,056 abitant. Fil-figura għall-popolazzjoni ta' Brussell fit-tabella huma magħdudin ukoll il-komuni ta' Anderlecht, Schaerbeek / Schaarbeek, Ixelles / Elsene eċċ., li jiffurmaw mal-belt kapital xibka urbana u għalhekk jistgħu jiġu assimilati.
&lt;/small&gt;

&lt;gallery&gt;
Stampa:Schouwburgplein Kortrijk.jpg|Pjazza ta' Teatru (Schouwburgplein), Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum), kultant magħrufa bl-Ingliż bħala CourtraioCourtray), hija belt u muniċipalità Belġjana fil-provinċja Fjamminga tal-Fjandri tal-Punent.
Stampa:Kortrijk Grote Markt 54 - 11083 - onroerenderfgoed.jpg|Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum), kultant magħrufa bl-Ingliż bħala CourtraioCourtray), hija belt u muniċipalità Belġjana fil-provinċja Fjamminga tal-Fjandri tal-Punent.
Stampa:Broeltorens, Courtrai (DSCF9278).jpg|Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum), kultant magħrufa bl-Ingliż bħala CourtraioCourtray), hija belt u muniċipalità Belġjana fil-provinċja Fjamminga tal-Fjandri tal-Punent.
Stampa:Kortrijk Begijnhof 13.jpg|Beguinage, Courtrai, Provinċja tal-Flanders tal-Punent, Flanders
Stampa:Flag of Kortrijk.svg|Bandiera ta' Courtrai (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum)
Stampa:Wapen stad be Kortrijk (met schildhouders).svg|Tarka ta' Courtrai (Wapen stad be Kortrijk) (Fjamming tal-Punent: KortrykoKortrik; Franċiż: Courtrai; Latin: Cortoriacum)
Stampa:Aalbeke molen.jpg|Aalbeke hija belt fil-provinċja Belġjana tal-Fjandri tal-Punent u mill-1977 kienet tagħmel parti minn Kortrijk.
Stampa:Wapen van Aalbeke.svg|Tarka ta' Aalbeke (Wapen van Aalbeke)
Stampa:Bellegem - Sint-Amanduskerk 3.jpg|Knisja ta' Santa Amanda (Sint-Amanduskerk), Bellegem huwa raħal li jinsab fil-West Flanders, il-Belġju, ħdejn il-belt ta' Kortrijk. Fl-2013, kellha popolazzjoni ta' 3,790 abitant.
Stampa:Bockor14.jpg|Il-birrerija Bockor, Bellegem huwa raħal li jinsab fil-West Flanders, il-Belġju, ħdejn il-belt ta' Kortrijk. Fl-2013, kellha popolazzjoni ta' 3,790 abitant.
Stampa:Bissegem - Campos 1.jpg|Bissegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta' din il-belt. Fl-2020 kellha popolazzjoni ta’ 5,283. Għandu wkoll stazzjon tal-ferrovija, bil-ferroviji lejn Leper, Kortrijk, Dendermonde, Sint-Niklaas u Brussell.
Stampa:Bissegem - Station 1.jpg|Stazzjon tal-ferrovija, Bissegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta 'din il-belt. Fl-2020 kellha popolazzjoni ta' 5,283. Għandu wkoll stazzjon tal-ferrovija, bil-ferroviji lejn Leper, Kortrijk, Dendermonde, Sint-Niklaas u Brussell.
Stampa:Bissegem - Sint-Audomaruskerk 1.jpg|Knisja ta' San Audomaro (Sint-Audomaruskerk), Bissegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta' din il-belt. Fl-2020 kellha popolazzjoni ta' 5,283. Għandu wkoll stazzjon tal-ferrovija, bil-ferroviji lejn Leper, Kortrijk, Dendermonde, Sint-Niklaas u Brussell.
Stampa:Kooigem - Sint-Laurentiuskerk 1.jpg|Knisja ta' San Lawrenz (Sint-Laurentiuskerk) fuq il-pjazza tas-suq Kooigemplaats, Kooigem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Fl-2007 kellha popolazzjoni ta' 791 abitant.
Stampa:Marke - Sint-Brixiuskerk 2.jpg|Knisja ta' Tours (Sint-Brixiuskerk), Marke hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Hija parti miż-żona urbana ta' din il-belt. Skont iċ-ċensiment tal-2022, għandha popolazzjoni ta' 7,511. Hija t-tieni l-akbar parti ta' Kortrijk.
Stampa:|Knisja ta' San Antonio Abad (Sint-Antonius Abtkerk), Rollegem hija sottomuniċipalità tal-belt ta' Kortrijk, il-Belġju. Fl-2007 kellha popolazzjoni ta' 2,720.
Stampa:Lille Autouroutes.svg|Eurometropolis Lille-Kortrijk-Tournai
Stampa:Stabroek Ravenhof 3.JPG|Kastell Ravenhof, Stabroek
Stampa:Vlag Stabroek.svg|Bandiera ta' Stabroek (Vlag)
&lt;/gallery&gt;

=== Istituzzjonijiet ===
[[Stampa: Parlement Belge.JPG|right|thumb|250px|Is-sedi tal-Parlament Federali Belġjan fi Brussell]] 
Il-Belġju huwa [[monarkija kostituzzjonali]] u [[stat federali]], li l-kap tal-istat tiegħu hu r-[[Albertu II tal-Belġju|Re Albert II]]. Is-sistema politika tal-pajjiż hi bbażata fuq struttura konfederali kumplessa, imsaħħa bl-emendi kostituzzjonali tal-1993, proposti bl-għan li tiġi evitata l-firda finali bejn il-komunita Fjamminga u dik Walluna. Madankollu fadal residwu sostanzjali ta' tensjonijiet ta' natura politiko-ekonomika bejn iż-żewġ gruppi etniċi. Il-federaliżmu Belġjan hu bbażat fuq il-kunċett tal-&quot;ekwipollenza tan-normi&quot;, fi kliem ieħor, il-gvern federali m'għandu l-ebda dritt li jmur kontra jew jinjora d-digrieti maħruġin mir-reġjuni konfederati. 

Hemm [[Parlament Federali]], maqsum f'żewġ kmamar: il-Kamra tar-Rappreżentanti u s-Senat.

== Politika ==
[[Stampa:Benelux ita.png|right|thumb|120px|Il-membri tal-Benelux]]

Il-Belġju hu monarkija popolari u demokrazija parlamentari kostituzzjonali. Il-parlament federali bikamerali huwa magħmul minn Senat u Kamra tar-Rappreżentanti. L-ewwel waħda hi magħmula minn 40 politiku eletti direttament u 21 rappreżentant maħturin mit-tliet parlamenti tal-Komunità, 10 senaturi li huma co-opted u wlied ir-re, bħala senaturi bi dritt li fil-prattika ma jivvutawx. 
Il-150 rappreżentant tal-kamra jiġu eletti taħt sistema ta' vot proporzjonali minn 11-il distrett elettorali. Fil-Belġju hu obbligatorju li wieħed jivvota u għalhekk il-pajjiz għandu waħda mid-ogħla rati ta' parteċipazzjoni fl-elezzjonijiet fid-dinja.&lt;ref name=&quot;Franklin&quot;&gt;Rafael López Pintor, Maria Gratschew, ''Voter Turnout Rates from a Comparative Perspective'', 2002, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, [https://web.archive.org/web/20111121050252/http://www.idea.int/publications/vt/upload/Voter%20turnout.pdf]&lt;/ref&gt;. 

Ir-Re (bħalissa [[Albertu II tal-Il-Belġju|Albertu II]]) huwa l-kap tal-istat, għalkemm bi prerogattivi limitati. Huwa jaħtar il-ministri, inkluż il-Prim Ministru, li jkollhom il-fiduċja tal-Kamra tar-Rappreżentanti biex jiffurmaw il-gvern federali.

In-numri tal-Ministri li jitkellmu bl-Olandiż u bil-Franċiż huma ndaqs kif inhu preskritt fil-kostituzzjoni (il-Prim Ministru ma jgħoddx).&lt;ref name=&quot;constitution1&quot;&gt;Il-Kostituzzjoni Belgjana – Artiklu 99, Jannar 2009 [https://web.archive.org/web/20130329134847/http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/publications/constitution/grondwetEN.pdf]&lt;/ref&gt;
Is-sistema ġudizzjarja hi bbażata fuq il-liġi ċivili u ġejja mill-[[kodiċi Napoleonika]]. L-ogħla qorti hu l-Qorti tal-Kassazzjoni u l-Qorti tal-Appell hu livell taħtu. 

L-istituzzjonijiet politiċi tal-Belġju huma kumplessi; il-parti l-kbira tal-poter politiku huwa organizzat bil-ħsieb li l-komunitajiet kulturali ewlenin jkunu rappeżentati&lt;ref&gt;
Il-Belġju, stat federali [http://www.belgium.be/en/about_belgium/government/federale_staat/]
&lt;/ref&gt;.
Minn madwar l-1970, il-partiti politiċi Belġjani importanti inqasmu f'komponenti distinti li jirrappreżentaw prinċipalment l-interessi politiċi u lingwistiċi ta' dawn il-komunitajiet&lt;ref&gt;[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2874.htm]&lt;/ref&gt;.
Il-partiti ewlenin ta' kull Komunità, għalkemm qrib lejn iċ-ċentru politiku, jappartienu għal tliet gruppi ewlenin: Il-Liberali fil-lemin, il-Demokristjani fiċ-ċentru u s-Soċjalisti fix-xellug&lt;ref&gt;Il-Belġju – Il-partiti politiċi [http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/belgium/parties.html]
&lt;/ref&gt;.
Xi partiti importanti oħra inħolqu tard fis-seklu li għadda, l-aktar madwar temi lingistiċi, nazzjonalisti, jew ambjentali u reċentement inħolqu oħrajn b 'xi għan liberali speċifiku&lt;ref&gt;
Background Note: Belgium, U.S. Department of States, 29 ta' April 2010 [http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2874.htm]&lt;/ref&gt;.
[[Stampa: Yves Leterme campagne foto cropped.jpg|thumb|120px|xellug|Il-Prim Ministru [[Yves Leterme]]]]

Is-sensiela ta' gvernijiet Demokratiċi Kristjani ta' koalizzjoni mill-1958 inqatgħet fl-1999 waral-kriżi tad-dijossina, skandlu enormi tat-tniġġiż tal-ikel.&lt;ref&gt; Tyler, Richard, ''Dioxin contamination scandal hits Belgium: Effects spread through European Union and beyond'', World Socialist Web Site (WSWS),
8 ta' Ġunju 1999 [http://www.wsws.org/articles/1999/jun1999/belg-j08.shtml]
&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;ElAmin, Ahmed, ''Belgium, Netherlands meat sectors face dioxin crisis'' [http://www.foodproductiondaily.com/news/ng.asp?id=65481-belgium-netherlands-dioxin], 31 ta' Jannar 2006&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;Il-Kummissjoni Ewropea, ''Food Law News—EU&amp;nbsp;: CONTAMINANTS—Commission Press Release (IP/99/399) Preliminary results of EU-inspection to Belgium''
16 ta' Ġunju 1999
[http://www.foodlaw.rdg.ac.uk/news/eu-99-40.htm]&lt;/ref&gt;.
&quot;Koalizzjoni qawsalla&quot; inħolqot minn sitt partijiet: il-Liberali, id-Demokratiċi Soċjali u l-Ħodor Fjammingi u Frankofoni&lt;ref&gt; ''Belgium's &quot;rainbow&quot; coalition sworn in'', Aħbarijiet tal-BBC, 12 ta' Lulju 1999
[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/392004.stm]&lt;/ref&gt;.
Wara, ġiet iffurmata &quot;koalizzjoni vjola&quot; magħmula mil-Liberali u d-Demokratiċi Soċjali billi l-Ħodor kienu tilfu l-parti l-kbira tar-rappreżentanti fl-elezzjoni tal-2003&lt;ref&gt;''La Chambre des représentants—Composition'', 9 ta' Marzu 2006 [https://web.archive.org/web/20050905204905/http://www.lachambre.be/kvvcr/pdf_sections/pri/fiche/10F.pdf]&lt;/ref&gt;.
Il-gvern immexxi mill-Prim Ministru [[Guy Verhofstadt]] mill-1999 sal-2007 rnexxielu jagħmel baġit bilanċjat, xi riformi tat-taxxa, riforma fis-suq tax-xogħol, għamel skeda għat-tneħħija gradwali tal-enerġija nukleari u ppropona leġiżlazzjoni għal prosekuzzjoni iżjed ħarxa fil-każ tad-delitti tal-gwerra u iżjed ħanina fil-każ tad-drogi ħfief. Naqqas ir-restrizzjonijiet kontra l-[[ewtanażja]] u l-legalizza ż-żwieġ bejn persuni tal-istess sess. Il-gvern kien favur diplomazija aktar attiva fl-Afrika &lt;ref&gt; ''Rwanda'', [http://www.tiscali.co.uk/reference/encyclopaedia/hutchinson/m0019846.html]
&lt;/ref&gt; u kontra l-invażjoni tal-Iraq&lt;ref&gt;''Belgian demand halts NATO progress'', CNN News, 16 ta' Frar 2003, [https://web.archive.org/web/20050116083744/http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/02/16/sprj.irq.nato.belgium.ap/]&lt;/ref&gt;.

Il-koalizzjoni ta' Verhofstadt marret ħażin fl-elezzjoni ta' Ġunju 2007. Għal aktar minn sena, il-pajjiż kien fi kriżi politika&lt;ref&gt;''Il-Belġju mingħajr gvern għal mitt jum'', Aħbarijiet tal-BBC, Settembru 2007&lt;/ref&gt;. Din il-kriżi kienet hekk serja li ħafna osservaturi ħasbu li l-Belġju se jinqasam fi tnejn&lt;ref&gt;''Divisions could lead to a partition in Belgium'', Bryant, Elizabeth, [[San Francisco Chronicle]], 12 ta' Ottubru, 2007 [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/12/MNB6SEM9K.DTL]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Where now for Belgium?'', Dominic Hughes, [[BBC News Online]], 18 ta' Lulju 15, 2008 [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7507506.stm] &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Fears over 'break up' of Belgium'', Banks, Martin, Daily Telegraph, 6 ta' Settembru 2010 [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/belgium/7982892/Fears-over-break-up-of-Belgium.html]&lt;/ref&gt;. Mill-21 ta' Diċembru 2007 sal-20 ta' Marzu 2008 it-tielet gvern temporanju ta' Verhofstadt kien fil-poter. Din il-koalizzjoni kienet magħmula mid-Demokristjani Fjammingi u Frankofoni, il-Liberali Fjammingi u Frankofoni flimkien mal-Partit Soċjalista Frankofona. Fl-20 ta' Marzu 2008, il-gvern il-ġdid immexxi mid-Demokristjan Fjamming [[Yves Leterme]], ir-rebbieħ veru tal-elezzjonijiet federali ta' Ġunju tal-2007, ħa l-ġurament quddiem ir-re . Fil-15 ta' Lulju 2008 Leterme 2008 ħabbar ir-riżenja tal-kabinett lir-re, billi ma kien sar l-ebda progress fir-riformi kostituzzjonali&lt;ref&gt;''Il-PM Belġjan joffri r-riżenja tiegħu'', Aħbarijiet tal-BBC, 15 ta' Lulju 2008 [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7506640.stm]&lt;/ref&gt;. F'Diċembru tal-2008 reġa' offra r-riżenja tiegħu lir-re wara l-kriżi finanzjarja marbuta mal-bejgħ tal-bank Fortis lil BNP Paribas &lt;ref&gt;&quot;Il-Prim Ministru Belġjan joffri r-riżenja tiegħu fuq bejgħ bankarju&quot;. [http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/12/19/belgium.government.resignation/index.html CNN.com]&lt;/ref&gt;. Din id-darba r-riżenja tiegħu ġiet aċċettata u d-demokristjan Fjamming [[Herman Van Rompuy]] ħa l-ġurament bħala Prim Ministru fit-30 ta' Diċembru 2008&lt;ref&gt;''Ir-Re Belġjan jitlob lill Van Rompuy biex jifforma l-gvern''. [http://www.reuters.com/article/rbssFinancialServicesAndRealEstateNews/idUSLS35202520081228] Reuters&lt;/ref&gt;.

Wara li Herman Van Rompuy ġie nnominat l-ewwel [[President tal-Kunsill Ewropew]] permanenti fid-19 ta' Novembru 2009, fil-25 ta' Novembru offra r-riżenja tal-gvern tiegħu lir-Re Albertu II. Ftit sigħat wara, gvern il-ġdid taħt il-Prim Ministru Yves Leterme ħa l-ġurament. Fit-22 ta' April 2010, Leterme reġa’ offra r-riżenja tal-kabinett tiegħu lir-re &lt;ref&gt;''Il-Prim Ministru Leterme jirriżenja wara li l-liberali jħallu l-gvern'', 22 ta' April, 2010, France24 [http://www.france24.com/en/20100422-belgium-leterme-resigns-vld-liberals-democrats-quit-ruling-coalition] &lt;/ref&gt; wara li wieħed mill-partiti imseħbin fil-koalizzjoni, l-[[OpenVLD]], irtira mill-gvern, u fis-26 ta' April 2010 ir-Re Albertu uffiċjalment aċċetta r-riżenja&lt;ref&gt;''Ir-Re Albertu II jaċċetta r-riżenja tal-Prim Ministru Yves Leterme'', France24 [http://www.france24.com/en/20100426-leterme-albert-accepts-resignation-prime-minister-government-collapse-belgium] &lt;/ref&gt;.
Fl-elezzjonijiet parlamentari fil-Belġju fit-13 ta' Ġunju 2010 in-nazzjonalisti Fjammingi, N-VA saru l-akbar partit fil-Fjandri, u l-Partit Soċjalista PS l-akbar partit fil-Wallonja&lt;ref&gt;''Elezzjonijiet Federali fil-Belġju – Riżultati tal-Kamra tar-Rappreżentanti'' [http://electionresources.org/be/chamber.php?election=2010] &lt;/ref&gt;. Minn dakinhar il-Belġju kien immexxi mill-gvern proviżorju taħt Leterme waqt li qegħdin isiru negozjati għall-formazzjoni ta' gvern ġdid li bħalissa huma wieqfa. Sat-30 ta' Marzu 2011 il-Belġju waqqaf rekord dinji ġdid għaż-żmien li għadda mingħajr gvern uffiċjali (dan ir-rekord qabel kien waqqfu l-[[Iraq]] matul il-gwerra). Peress li dan iż-żmien qabeż sena sħiħa, qiegħed ikun hemm ħafna dubji dwar jekk il-gvern fil-post jistax jibqa' jeżisti u jwettaq biss ix-xogħol urġenti&lt;ref&gt;''Il-Belġju jaqbeż sena mill-elezzjonijiet mingħajr gvern'' Aħbarijiet tal-BBC, 6 ta' Ġunju, 2011 [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13725277]&lt;/ref&gt;.

===Il-Belġju fl-UE===
Hemm 21 membru tal-[[Parlament Ewropew]] mill-Belġju.&lt;ref name=EU/&gt;

Fil-[[Kunsill tal-UE]], il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti mill-gvern Belġjan, skont il-qasam ta' politika li jkun qed jiġi indirizzat.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala president (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.&lt;ref name=EU/&gt;

Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE.&lt;ref name=EU/&gt;

Dati tal-Presidenzi Belġjani:

Jan-Ġun 1958 | Jan-Ġun 1961 | Jan-Ġun 1964 | Jan-Ġun 1967 | Jan-Ġun 1970 | Jan-Ġun 1973 | Lul-Diċ 1977 | Jan-Ġun 1982 | Jan-Ġun 1987 | Lul-Diċ 1993 | Lul-Diċ 2001 | Lul-Diċ 2010

Il-Kummissarju nominat mill-Belġju għall-Kummissjoni Ewropea hu [[Didier Reynders]], li hu responsabbli għall-Ġustizzja.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f’kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Belġju għandu 12-il rappreżentant fil-[[Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew]]. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Belġju għandu 10-il rappreżentant fil-[[Kumitat Ewropew tar-Reġjuni]], l-assemblea tal-UE ta' rappreżentanti reġjonali u lokali. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.&lt;ref name=EU/&gt;

Il-Belġju jikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tiegħu fi Brussell. Bħala l-“ambaxxata għall-UE” tal-Belġju, il-kompitu ewlieni tagħha huwa li tiżgura li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti b’mod effettiv kemm jista’ jkun fl-UE.&lt;ref name=EU/&gt;

L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa.
L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali. &lt;ref name=EU/&gt;

Ċifri tal-2018 għall-Belġju&lt;ref name=EU/&gt;
* Nefqa totali tal-UE fil-Belġju – € 8.514-il biljun  (ekwivalenti għal 1.86% tal-ekonomija Belġjana)                             
* Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 3.840 biljun (ekwivalenti għal 0.84% tal-ekonomija Belġjana)     

Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mill-Belġju jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE - bħall-bini ta’ toroq, is-sussidjar ta’ riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.&lt;ref name=EU/&gt;

== Ekonomija ==

L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tal-Belġju fl-2018 kienu l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta’ xogħol soċjali (22.1%), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u servizzi tal-ikel (19.4%) u l-industrija (16.7%).&lt;ref name=EU/&gt;

Il-kummerċ fi ħdan l-UE jammonta għal 73% tal-esportazzjonijiet tal-Belġju (il-Ġermanja 18%, Franza 14% u n-Netherlands 12%), filwaqt li barra mill-UE 5% jmorru fl-Istati Uniti u 2% fl-Indja u fiċ-Ċina.&lt;ref name=EU/&gt;

F’termini ta’ importazzjonijiet, 64% jiġu minn Stati Membri tal-UE (in-Netherlands 18%, il-Ġermanja 13% u Franza 9%), filwaqt li barra mill-UE 7% jiġu mill-Istati Uniti u 4% miċ-Ċina.&lt;ref name=EU/&gt;

=== Struttura ekonomika ===
[[Stampa:Marcinelle0045.JPG|left|thumb|Marcinelle, kumpless tal-minjieri, fejn fl-1956 mietu 262 minatur]] 
L-ekonomija Belġjana, minkejja xi nuqqasijiet strutturali, hija waħda mill-aktar avvanzati fl-Ewropa. L-iżvilupp tagħha huwa dovut għal varjetà ta' fatturi ġeografiċi u storiċi: 
* il-pożizzjoni ġeografika strateġika fiż-żona l-aktar ekonomikament dinamika tal-kontinent Ewropew;
* ix-xibka komprensiva u effiċjenti ta' konnessjoniijiet bil-baħar, bix-xmajjar u bl-art, li għamlet possibbli l-livell għoli ta' integrazzjoni ekonomika mal-pajjiżi ġirien; 
* l-esperjenza kummerċjali tradizzjonali u stabbilita, li dejjem saqet l-ekonomija Belġjana lejn is-swieq internazzjonali, mgħejuna minn sistema ta' portijiet mill-aktar żviluppati fl-Ewropa; 
* it-tradizzjoni antika tas-snajja u industrijali ġejja mill-Medjuevu (it-tessuti tal-Fjandri, l-armeriji ta' Liege, il-neffieħa tal-ħġieġ ta' Charleroi).
L-industrija Belġjana, billi gawdit mill-preżenza ta' oqsma ta' faħam vasti, daħlet kmieni fl-industrijalizzazzjoni. Fil-fatt, fis-seklu 19, il-Belġju kienet fost l-ewwel pajjiżi li intlaħqu mir-Rivoluzzjoni Industrijali, billi sfruttaw il-faħam tal-Haine-Sambre-Meuse, il-faċilità ta' komunikazzjonijiet u d-disponibbiltà ta' ħaddiema abbundanti u kwalifikati. 

Il-Belġju qiegħed fit-18-il post fl-Indiċi ta' Żvilupp Uman (2010) waqt li [[Malta]] qiegħda fit-33 post&lt;ref&gt;[http://hdr.undp.org/en/countries/]&lt;/ref&gt;.

=== Trasport u rotot ta' komunikazzjoni ===
[[Stampa: Budabrug.jpg|lemin|thumb|280px|Kanal navigabbli u bil-pont jitla']]
Fis-seklu 19, il-Belġju kien fost il-pijunieri fl-iżvilupp tal-ferroviji u l-kumpanniji Belġjani pparteċipaw fin-nofs tal-Ewropa fil-kostruzzjoni u fit-tmexxija ta' linji ġodda. Kienet Belġjana wkoll il-kumpannija li mexxiet is-sevizz ta' ristoranti u sodod fuq it-treni fl-Ewropa, il-[[Compagnie Internationale des Wagons-Lits]], mwaqqfa mill-[[Georges Nagelmackers]]. 

Antwerp, li tinsab fuq l-iScheldt, 84 km mill-baħar, hija wieħed mill-portijiet l-iżjed traffikużi fid-dinja (it-tieni fl-Ewropa wara l-port ta' Rotterdam fil-qrib). 

Il-xmajjar tal-Belġju huma konnessi permezz ta' sistema kumplessa ta' kanali li għandha tul totali ta' madwar 1,600 km navigabbli. Meta nżidu ma' dawn 152,250 km ta' toroq u 3,542 km ta' lini ferrovjarji insibu xibka tant estensiva li tagħmel il-Belġju l-pajjiż bl-ogħla densità ta' linji ta' komunikazzjoni fid-dinja. 

L-ajruport prinċipali fil-pajjiż hu l-ajruport internazzjonali ta' [[Brussell]].

=== Diskrepanzi reġjonali ===
F'xenarju ekonomiku li fit-total hu pożittiv, jidhru diverġenzi reġjonali sinifikanti. Il-Wallonja, ir-reġjun tal-minjieri li kien industrijalizzat kmieni u kien il-mutur prinċipali tal-ekonomija Belġjana sas-snin sebgħin, sofriet kriżi profonda fis-settur tal-azzar u ffaċċat s-seklu 21 bil-ħtieġa li tirristruttura l-industrija, b'livell ta' żvilupp iktar baxx minn dak tal-pajjiżi ġirien u b'rata ta' qgħad għolja. 

Ir-reġjun effiċjenti ta' Brussell hu metropoli kbira u moderna, kożmopolitana ħafna u mitfugħa b'mod qawwi fuq l-industrija tas-servizzi, li tibbenefika mill-Unjoni Ewropea u mill-globalizzazzjoni ekonomika, iżda li tidher imfixkla mid-daqs żgħir tat-territorju (inqas minn 1% tat-territorju Belġjan).

Bla dubju il-Fjandri bħalissa huma l-aqwa reġjun tal-pajjiż mill-''punto di vista'' ekonomiku. Dawn igawdu mill-pożizzjoni ġeografika tagħhom, mill-infrastruttura ta' komunikazzjoni (is-sistema ta' portijiet Antwerp-Ghent-Zeebrugge, xibka tat-toroq integrata sewwa fid-direzzjonijiet prinċipali Ewropej tramuntana-nofsinhar u punent-lvant, xibka ferrovjarja żviluppata sew, l-Ajruport Internazzjonali ta' Brussell), minn ekonomija orjentata ħafna lejn l-esportazzjoni (madwar żewġ terzi tal-produzzjoni industrijali tal-Fjandri huma għall-esportazzjoni), minn ambjent soċjo-ekonomiku li jattira l-kapital barrani u minn struttura produttiva flessibli u teknoloġikament avvanzata.

=== Enerġija u riżorsi naturali ===
[[Stampa:Kerncentrale Doel.jpg|left|thumb|200px|Iċ-ċentrali termonukleari ta' Doel]] 
Storikament, il-faħam kien ir-riżors minerali prinċipali tal-Belġju. Dan jinsab fiż-żewġ widien prinċipali: il-minjieri ta' Haine-Sambre-Meuse, li m'għadhomx jintużaw mis-snin sittin billi inħlew ir-riżervi li jistgħu jiġu estratti faċilment, u dawk ta' Kempen, fejn baqa' xi attività żgħira ta' estrazzjoni. Matul is-seklu dsatax id-depożiti tal-ħadid u ż-żingu li jinsabu fil-wied ta' Sambre-Meuse kienu sfruttati intensivament, imma issa inħlew. Għall-kuntrarju il-minjieri tal-ġibs u tal-franka qrib Tournai, Mons u Liège, għadhom importanti. Dawn jipprovdu l-materjal lil industrija sinifikanti tas-siment. Hemm ukoll barrieri tal-irħam u depożiti ta' ramel użat fil-manufattura tal-[[ħġieġ]], u tafal użat fil-produzzjoni tal-brikek u oġġetti taċ-ċeramika. 

Ir-riżorsi tal-ilma huma kkonċentrati fin-nofsinhar tal-pajjiż. Il-parti l-kbira tax-xmajjar oriġinaw fl-Ardennes u jmorru lejn it-tramuntana. Is-sistema kumplessa ta' akwadotti, kanali u lagi artifiċjali tiżgura li d-distribuzzjoni ġeografika tar-riżorsi tal-ilma hija bilanċjata. 

Iċ-ċentrali nukleari ta' Doel fil-[[Antwerpen (provinċja)|provinċja ta' Antwerpen]], is-sors ewlieni tal-elettriku, tipprovdi żewġ terzi mid-domanda nazzjonali. Il-bqija tad-domanda għall-enerġija jipprovduha iċ-ċentrali termoelettriċi u, parti minima iċ-ċentrali ġeotermiċi u idroelettriċi.

=== Settur tal-agrikoltura ===
[[Stampa:Grand-Reng JPG01.jpg|thumb|260px|Għalqa bil-kittien fir-rebbiegħa]]
Bħal dik tal-Pajjiżi l-Baxxi, l-agrikoltura Belġjana hi fil-parti l-kbira &quot;artifiċjali&quot; u tinħadem fuq raba' li oriġinarjament ma kinitx adatta għall-biedja, ħlief xi art tajba li tinsab fin-nofs tal-Belġju, u li saret siewja għall-agrikoltura biex xogħol tal-bniedem matul mijiet ta' snin, permezz tat-tinxif tal-polders, tat-tisħin artifiċjali tal-art u tal-isforzar tax-xtieli fis-serer. 

Għalkemm hi pprattikata b'mod intensiv u bl-għajnuna tat-teknoloġija moderna, l-agrikoltura għandha sehem dejjem aktar jonqos fl-istruttura ekonomika Belġjana u tirrappreżenta biss 1% tal-PGD u timpjega biss 2% tal-ħaddiema. Anki l-erja agrikola qiegħda tonqos kuljum, u niżlet minn aktar minn 50% fis-snin sittin għal ftit aktar minn kwart tal-erja tal-pajjiż. Qiegħed jinbidel ukoll id-daqs medju tal-irziezet u ftit ftit l-irziezet żgħar qegħdin jgħibu u minflok qegħdin jiżviluppaw strutturi korporattivi li jistgħu jattiraw l-investimenti fil-makkinarju u t-teknoloġiji ġodda meħtieġa sabiex tiżdied il-produttività tal-art. 

Il-Fjandri, li tradizjonalment huma agrikoli, għadhom l-aktar reġjun li għandu attività agrikola. Din l-attività tagħmel aktar minn żewġ terzi tal-valur miżjud totali tas-settur. Inqas minn terz jista' jiġi attribwit lill-Wallonja, filwaqt li l-kontribuzzjoni tal-reġjun ta' Brussell, m'għandniex xi ngħidu kważi ma teżistix. 

L-ortikultura għandha post ta' importanza partikolari. Din hi pprattikat prinċipalment fil-Fjandri u tirrappreżenta kważi kwart tal-produzzjoni agrikola kollha. Fil-qasam tal-fjuri l-ażalji u l-begonji tal-Fjandri tal-Lvant huma famużi mad-dinja kollha. Il-prodotti l-importanti l-oħra huma l-pitravi, iċ-ċikwejra, il-kittien, iċ-ċereali u l-patata. 

Madankollu t-trobbija tal-bhejjem (majjali, l-iżjed fil-Fjandri, u l-baqar għal-laħam u l-ħalib), hi l-qasam prinċipali fl-agrikoltura u tagħmel kważi żewġ terzi tal-valur totali. 
Is-sajd li jsir l-iżjed fl-iskolji tal-Baħar tat-Tramuntana mhuwiex importani wisq. 
Fl-aħħar għandha nsemmi l-forestrija li ssir prinċipalment fl-Ardennes u Kempen.

=== Settur tal-manifattura ===
[[Stampa:Hemmingstedt-raffinerie.JPG|xellug|thumb|270px|Raffinerija tax-Shell f'Hemmingstedt]]
Minkejja l-effetti negattivi tal-kriżi tal-azzar u d-diffikultajiet li ltaqgħu magħhom fis-snin tmenin xi oqsma tradizzjonali (b'mod partikolari it-tessuti), il-Belġju bedu s-seklu 21 bħala pajjiż li għandu bażi industrijali b'saħħitha, li tokkupa iktar minn kwart tal-popolazzjoni attiva u tikkontribwixxi 25% tal-PGD u għandu indiċi tal-produttività li tiela' minkejja l-kriżi fil-bidu tal-aħħar għaxar snin. 

[[Stampa:Port cranes at Zeebrügge, Belgium 2.JPG|lemin|thumb|270px|Il-port ta' Zeebrügge]]
L-oqsma prinċipali tas-settur tal-manifattura, kemm f'termini ta' prodotti u kemm ta' mpjieg, huma l-ipproċessar tal-ikel, il-kimika u metallurġija. Huma importanti wkoll il-mekkanika (speċjalment il-kostruzzjoni tal-vaguni tal-ferrovija u l-assemblaġġ ta' karozzi barranin), il-petrokimika, l-elettronika u elettroteknika, it-tessuti u l-produzzjoni tal-karta. Ix-xogħol fl-injam u fil-ħġieġ (il-fabrika tal-kristall ta' Val Saint-Lambert hi magħrufa sewwa) għandu ċerta importanza u tradizzjoni antika.

X'uħud miċ-ċentri tal-manifattura ewlenin jinsabu f'żoni urbani kbar. L-aktar importanti hi l-agglomerazzjoni ta' Antwerp, li għandha struttura industrijali orjentata lejn setturi li jeħtieġu kapital intensiv kbir u huma marbutin mill-qrib mal-faċilitajiet tal-port (kimika elettronika, ikel). Ix-xogħol tal-ħaġar prezzjuż, tipiku għal din iż-żona hu żviluppat ħafna. It-tieni ċentru industrijali tal-Belġju hu r-reġjun metropolitan ta' Brussell, ibbażat prinċipalment fuq prodotti ta' konsum fil-wisa' u kontenut teknoloġiku għoli. L-istruttura tal-manifattura fl-inħawi ta' Ghent hi magħmula minn qalba antika ta' industrijalizzazzjoni ħafifa (fuq kollox tessuti) u iżjed reċenti ċentru kimiku u l-metallurġiku madwar il-faċilitajiet tal-port tagħha. Ir-reġjuni industrijali l-oħra tal-Belġju, li jinsabu barra ċ-ċentri urbani ewlenin, qegħdin fl-intern tal-Fjandri, b'mod partikolari fl-inħawi ta' Kortrijk li huma karatterizzati b'xibka densa integrata u flessibbli ta' intrapriżi żgħar u ta' daqs medju (tat-tessuti, għamara, prodotti tal-metall), u fil-Grigal, li għall-kuntrarju dejjem kellu industrija tqila u kapital li fil-parti l-kbira ġej minn barra (assemblaġġ tal-karozzi, kimika).

=== Settur tas-servizzi ===
[[Stampa:National bank of Belgium.jpg|xellug|thumb|250px| Is-sede tal-Bank Nazzjonali tal-Belġju]]
Bħal fil-pajjiżi żviluppati kollha, is-settur ekonomiku ewlieni tal-Belġju hu s-settur tas-servizzi, li jikkontribwixxi kważi tliet kwarti tal-impjiegi u tal-PGD. Is-servizzi privati (kummerċ, trasport u komunikazzjoni, servizzi finanzjarji u assigurazzjoni, kiri, attivitajiet professjonali) jaqbżu sewwa l-attivitajiet tal-amministrazzjoni pubblika, sintomu ta' struttura soċjo-ekonomika avvanzata. 

Il-fergħa l-aktar importanti tas-settur tas-servizzi huwa l-kummerċ, li fl-aħħar tas-snin disgħin aktar milli rdoppja meta nqabbluh mal-bidu tas-snin tmenin u jagħti ftit inqas impjieg mill-qasam kollu tal-manifattura. Ta' min jinnota b'mod partikolari li l-kummerċ, speċjalment ma' barra, fl-ekonomija Belġjana, dejjem kien marbut mal-pożizzjoni ċentrali li jokkupa l-pajjiż fir-reġjun l-aktar għani tal-Ewropa u mal-iżvilupp eċċezzjonali tal-infrastruttura tat-trasport. Dawn il-kondizzjonijiet partikolari għamlu l-Belġju pajjiż b'ekonomija estremament miftuħa, li fl-bidu tas-seklu 21 sar l-għaxar qawwa kummerċjali tad-dinja, u kellu sehem ta' 3.2% mill-kummerċ dinji kollu. 

L-oġġetti prinċipali ta' esportazzjoni huma l-makkinarju u t-tagħmir tat-trasport, il-prodotti kimiċi u l-farmaċewtiċi, il-ħaġar prezzjuż, it-tessuti u l-prodotti tal-ikel. Min-naħa l-oħra, it-tagħmir tat-trasport, il-karburanti, il-prodotti kimiċi, l-ikel u t-tessuti jagħmlu l-parti l-kbira tal-importazzjoni. 
Is-sħab kummerċjali ewlenin tal-Belġju huma pajjiżi tal-Unjoni Ewropea (l-iżjed il-Ġermanja, Franza, il-Pajjiżi l-Baxxi u r-Renju Unit), li jirrappreżentaw madwar żewġ terzi tal-esportazzjoni u aktar minn 70% tal-importazzjoni.

Il-żona ta' Brussell fiha l-akbar konċentrazzjoni ta' servizzi avvanzati minħabba s-sehem tagħha bħala l-belt kapitali nazzjonali u l-pożizzjoni tagħha f'salib it-toroq tar-relazzjonijiet internazzjonali. Hemm għandhom l-uffiċċji prinċipali tagħhom il-banek, il-kumpaniji ta' assigurazzjoni, l-istituzzjonijiet finanzjarji u l-organizzazzjonijiet supranazzjonali, il-laboratorji tar-riċerka u l-istituzzjonijiet akkademiċi. Fl-inħawi ta' Antwerpen insibu predominanza ta' servizzi li għandhom x'jaqsmu mal-attivitajiet tal-porti u l-importazzjoni-esportazzjoni. Fir-reġjun tal-Wallonja, id-dgħjufija tas-sistema industrijali u d-dipendenza storika fuq iċ-ċentri finanzjarji u politiċi fejn jittieħdu d-deċiżjonijiet li jinsabu fil-belt kapitali, xekklu l-iżvilupp ta' settur tas-servizzi modern, li hawn hu magħmul prinċipalment mill-amministrazzjoni pubblika.

It-turiżmu mhux ta' min iħallih barra. Dan hu kkonċentrat essenzjalment fil-bliet tal-arti, iċ-ċentri tal-għum mal-kosta u fir-reġjuni bl-għoljiet tal-Ardennes.

== Tradizzjonijiet ==
=== Gastronomija ===
[[Stampa: La Chaloupe d Or Brussel.jpg|lemin|thumb|270px|Ristorant tipiku fil-Gran-Place/Grote Markt]] 
Min-numru ta' stilel li kisbu r-ristoranti Belġjani matul is-snin mill-''Gwida Michelin'' (għalkemm inqas fis-snin reċenti &lt;ref&gt;[http://archives.lesoir.be/?action=nav&amp;gps=563687] Le Soir, &quot;Un Michelin sans surprise&quot;&lt;/ref&gt;) naraw li l-kċina Belġjana hi fost l-aqwa fl-Ewropa. Din kisbet dan is-suċċess billi interpretat mill-ġdid il-kċina tradizzjonali tal-ġirien Franċiżi b'mod oriġinali għal kollox, billi adattatha għall-prodotti tipiċi li joffri t-territorju tal-pajjiż. Il-kċina Belġjana fil-fatt għandha ħafna karatteristiċi reġjonali li joffru varjetà wiesgħa ta' riċetti u ingredjenti. 
Fost l-aqwa tal-arti kulinarja Belġjana insibu ċ-[[ċikkulata]], il-[[birra]], il-[[patata moqlija]], il-famużi [[kbejjeċ ta' Brussell]] (kaboċċi taz-zokk) u l-''wafels'' (bil-Fjamming) jew ''Gaufres'' (bil-Franċiż). 

==== Ċikkulata ====
Mal-[[Iżvizzera]], il-Belġju hu l-pajjiż bl-aqwa t-tradizzjoni għall-produzzjoni taċ-ċikkulata fid-dinja. Dan għandu bħala xhieda l-fatt li l-marki Belġjani bħal ''Neuhaus'', ''Cote d'Or'', ''Leonidas'' u ''Godiva'' huma magħrufa u apprezzati kullimkien. Il-Belġjani għandhom wkoll l-unur li vvintaw il-''pralines'', ċikkulatini minn barra jqarmċu u minn ġewwa rotob. Fil-pajjiż hemm aktar minn 2000 ħanut li jispeċjalizza fil-bejgħ dan il-prodott, minn praline mimlija bil-[[pistaċċi]], [[ġellewż]] jew [[frott]], saċ-ċangaturi klassiċi kummerċjali.

==== Birra ====
Fil-Belgu jipproduċu aktar minn 601 tipi differenti ta' [[birra]]. Ħafna mill-birra kkunsmata fil-pajjiż tikkonsisti f'[[Lager (birra)|lager]] kummerċjali bħal Jupiler, Maes jew Stella Artois, imma huma wkoll popolari l-[[Ale (birra)|ales]] ukoll kummercali, imma eqreb lejn il-tradizzjoni Belġjana, bħal Leffe, Grimbergen, Hoegaarden u Affligem, li jappartienu kollha għal gruppi industrijali kbar. 

L-aktar prestiġjużi huma l-prodotti artiġjanali tal-birreriji żgħar (hemm madwar 120 minnhom mal-pajjiż). Fosthom hemm it-''Trappist'' magħmula mill-patrijiet, il-''Lambic'', speċjalità unika tal-Belġju bil-fermentazzjoni spontanja prodotta biss fiż-żona fil-Lbiċ ta' Brussell imsejħa [[Pajottenland]] u ''Deus, Brut des Flanders'' li hi prodotta mill-birrerija Brouwerij Bosteels ta' Buggenhout (belt żgħir ħdejn Mechelen, fit-tramuntana ta' Brussell) magħmula bl-istess teknika bħax-xampanja: fermentazzjoni fit-tank u “remuage” u “dégorgement”. Dawn il-prodotti eċċellenti jattiraw dilettanti madwar id-dinja.

Il-birra tintuża ħafna fil-preparazzjoni ta' riċetti bbażati fuq il-laħam u l-ħut (pereżempju l- maskli jissajru fil-birra) bħal ma jintuża l-[[inbid]] f'ħafna pajjiżi oħra.

==== Patata moqlija ====
Il-Belġjani kburin ħafna bil-patata moqlija tipika li jsajru (&quot;frieten&quot; jew &quot;frites&quot;). Għaliha hemm xorta ta' venerazzjuni. Komuni ħafna il-kjoskijiet fit-toroq, fl-istazzjonijiet eċċ. Imsejħa &quot;frituur&quot; fil-Fjandri u &quot;friterie&quot; fil-Wallonja.

==== Platti ====
Bħala l-ewwel kors, il-Belġjani spiss jieklu l-minestra u soppa sħuna (passata tal-ħaxix). Partikolarment popolari huma pereżempju s-soppa tal-kaboċċi, krema u perżut nej u l-krema tal-[[piżella|piżelli]], tal-[[kurrat]] u tar-rabarbru. Jieklu wkoll torti tipiċi mmelħa, li l-ingredjent bażiku tagħhom jista' jkun il-[[kbejjeċ ta' Brussell]] jew ħaxix ieħor.

==== Ħlewwiet ====
[[Stampa:Liège Gaufre.jpg|thumb|270px|Gaufre Liègeois - ''Gaufre'' ta' Liège]]
Għal dak li jirrigwarda d-deżerti, il-Belġjani spiss joffru l-ġobon (hemm ħafna kwalitajiet prodotti lokalment), wara l-ikla u qabel il-ħelu tradizzjonali, fil-manjiera tal-Franċiżi. Imma fost id-deżerti l-aktar famużi, għandhom il-''wafels'' (bil-Fjamming) jew ''gaufres'' (bil-Franċiż), ċaldi rotob u sħan servuti pereżempju biċ-ċikkulata mdewba jew bil-krema u frawli. Fost it-torti l-aktar famużi għandhom waħda bil-lanġas u t-tuffieħ u zokkor tal-kannamieli, imma għaliha għandhom bosta riċetti skont it-tradizzjoni u l-festi. Iservu tipi differenti ta' deżerta fil-kolazzjon jew bħala ikla ħafifa, u mhux biss wara l-ikel. Il-Belġju għandu tradizzjoni importanti fil-produzzjoni tal-galettini u jispikka speċjalment f'dawk bil-butir u ħwawar

== Arti &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110720170031/http://www.paesi.eu/belgio.html] Ħafna mill-informazzjoni f'din it-taqsima hi meħuda minnn dan is-sit&lt;/ref&gt; ==
=== Pittura u skultura ===
Nistgħu nitkellmu dwar l-arti Belġjana mill-1830 'l hawn, is-sena tar-rivoluzzjoni u l-indipendenza mill-[[Pajjiżi l-Baxxi]]. L-artisti nattivi tal-Belġju tas-sekli ta' qabel jaqgħu taħt l-arti Fjamminga

Fil-Belġju, fl-ewwel nofs tas-seklu 19 kien mifrux in-[[neoklassiċiżmu]] tat-tip Franċiż, u warajh fi ftit għexieren ta' snin, ġie r-[[Romantiċiżmu]] Pariġin. L-''iSkola pajsaġġistika ta' Tervuren'' fetħet it-triq għall-&quot;[[Impressjoniżmu]]&quot; u l-&quot;Fauviżmu Brabantin&quot;. Fil-bidu tas-seklu 20 stabbilew ruħhom l-[[espressjoniżmu]], is-[[simboliżu]] u il-''Modern Style''.

Il-Belġju jista' jiftaħar b'ħafna artisti magħrufa mad-dinja kollha, fosthom [[Peter Paul Rubens]], [[René Magritte]], [[Jan van Eyck]] [[Pieter Bruegel il-kbir]], [[Hans Memling]], [[James Ensor]], [[Paul Delvaux]] u [[Folon Jean-Michel]].

René Magritte huwa x'aktarx l-artista Belġjan l-aktar famuż. Flimkien ma' Paul Delvaux, huwa r-rappreżentant ewlieni ta' l-istil [[Surrealiżmu|surrealista]]. Fl-arti kontemporanja, ta' min ifakkar is-sehem li ħadu ż-żewġ artisti Belġjani [[Dotremont]] u [[Guillaume Corneille]] fil-formazzjoni tal-grupp espressjonista COBRA (mill-inizjali ta' Kopenħagen (Copenhague bil-Franċiż), Brussell, Amsterdam)&lt;ref&gt;[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/123391/COBRA] Encyclopaedia Britannica
&lt;/ref&gt;

=== Arkitettura ===
[[Stampa: Saint-Gilles Brunfaut 050810 (15).JPG|thumb|250px|''Art Nouveau'']]
Fl-arkitettura hu magħruf sew l-isem ta' [[Victor Horta]], wieħed mill-ideaturi tal-arkitettura [[Art Nouveau]], stil li kellu influwenza qawwija fuq l-istili arkitettoniċi tas-20.

Fil-Belġju hemm varjetà kbira ta' mużewijiet u wirjiet. Fost il-mużewijiet ewlenin hemm il-&quot;Mużew Irjali tal-Belle Arti&quot; f'Antwerpen, li għandu ġabra ta' min jammiraha ta' xogħlijiet ta' Peter Paul Rubens, u l-&quot;Mużew Irjali tal-Belle Arti tal-Belġju&quot; fi Brussell, li fih ċinema, sala tal-kunċerti, u xogħlijiet minn perjodi differenti.

== Letteratura ==
Il-letteratura Belġjana Fjamminga bdiet mar-rebħa tal-indipendenza, li iffavoriet il-firxa ta' romantiċizmu magħmul minn taħlita ta' nazzjonaliżmu u provinċjaliżmu li mit-temi tagħhom il-kittieba ħadu elementi soċjali u psikoloġiċi biex jistudjawhom u jifluhom. Lejn l-aħħar tas-seklu dsatax, il-letteratura Belġjana kienet influwenzata mil-letteratura Ġermaniża u l-letteratura Olandiża. Iċ-ċentru tagħha kien ir-rivista ambizzjuża u innovattiva, ''van Nu en Straks'' (&quot;Illum u Għada&quot;) li twaqqfet fl-1893. 

Fl-istess snin bdiet tikber il-letteratura bl-ilsien Franċiż, li ċ-ċentru tagħha kien ir-rivista ''Jeune Belgique'' (&quot;Belġju Żagħżugħ&quot;), imwaqqfa minn Max Waller fl-1881. Minn dak il-mument il-letteratura bil-lingwa Franċiża bdiet tassorbi l-innovazzjonijiet kollha introdotti fi Franza, ibda minn [[Naturaliżmu (letteratura)|naturaliżmu]], bit-temi soċjali u psikoloġiċi tiegħu. 

Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija u bejn iż-żewġ gwerer il-poeżija Belġjana saret aktarx [[Dadaiżmu|Dadaista]] u espressjonista, waqt li l-letteratura Fjamminga resqet dejjem iżjed qrib lejn dik Olandiża. 

Fost il-kittieba l-iżjed magħrufa insibu il-Frankofoni [[Nathalie Gassel]], [[Maurice Maeterlinck]], [[Amélie Nothomb]] u [[Georges Simenon]], flimkien ma' [[Henri Michaux]], li kien kittieb u pittur. Il-kittieba kbira Franċiża [[Marguerite Yourcenar]] kellha ommha Belġjana. Fost il-kittieba bl-Olandiż hemm [[Willem Elsschot]], [[Hugo Claus]] [[Jef Geeraerts]] [[Tom Lanoye]] [[Herman Brusselmans]] u [[Kristien Hemmerechts]].

== Teatru ==
F'dak li jirrigwarda t-teatru bl-ilsien Franċiż, waqt li fir-Rinaxximent kienet moda t-[[traġedja]], fis-seklu 17 l-iżjed li kien hemm kienu rappreżentazzjonijiet imtellgħin mill-Ġiżwiti bbażati fuq temi reliġjużi, u kien is-seklu 19 li ra l-ewwel tentattivi biex jinħoloq teatru nazzjonali bbażat fuq id-drammmi storiċi. Kienu x-xogħlijiet ta' Maurice Maeterlinck biss fit-teatru Belġjan li laħqu dimensjoni internazzjonali.

It-teatru bl-ilsien Fjamming, kellu evoluzzjoni ftit differenti. Fil-[[Medju Evu]] kieu mferrxin ħafna id-drammi fuq ir-rumanzi u rappreżentazzjonijiet sagri ta' mirakli. Matul ir-Rinaxximent l-awturi klassiċi kienu jippredominaw u fis-seklu 19 il-moviment teatrali kollu rċieva spinta qawwija kemm fl-organizzazzjoni u kemm fir-realizzazzjoni.

== Mużika ==
Antwerpen u Brussell fis-Seklu XV kienu diġà saru ċentri mużikali importanti u ffjorixxew fl-iżvilupp tal-mużika polifonika u l-kontropuntistika, mgħallma mill-Akkademja tal-Mużika. Matul dan il-perijodu, dehru bosta artisti, fosthom [[Joaquim Déspres]].

Fis-sekli li jmiss fuq l-art Belġjana ġew ipperfezzjonati l-kompożizzjoni sagra u l-[[motett]] għall-kor doppju maħluq minn [[Henri Dumont]] fis-Seklu XVII. 

[[Adolphe Sax]] hu magħruf għall-invenzjoni tas-[[sassofonu]] fl-1841. 

Fis-seklu XX il-kompożituri Belġjana żviluppaw il-mużika [[Dodekafonija|dodekafonika]], [[mużika elettronika|elettronika]] u l-[[mużika ħafifa]]. 

[[Jacques Brel]] huwa l-kantawtur Belġjan l-aktar magħrufa. [[Django Reinhardt]] u [[Toots Thielemans]] huma fost dawk li kkontribwew għall-fama tal-ġazz fil-Belġju. 

Fil-mużika kummerċjali/alternattiva insibu xi artisti importanti, l-iżjed il-[[Hooverphonic]] mill-provinċja ta' Antwerpen, awturi ta' xi albums ta' fama internazzjonali. Il-leader tagħhom, [[Alex Callier]], huwa wkoll kompożitur u produttur importanti ta' livell dinji. 
Id-[[dEUS]], l-[[Ancient Rites]], l-[[Ocean of Sadness]], is- [[SoulWax]] u l-[[K's Choice]] huma gruppi Belġjani oħra li laħqu ċerta fama internazzjonali.

== Sport ==
Il-Belġju hu rappreżentat tajjeb fid-dinja tal-isport. L-isport nazzjonali huwa ċ-[[ċikliżmu]], li fih il-pajjiż għandu r-rekord għall-kampjonati tad-dinja fit-triq (xi 25 midalja tad-deheb). 
Fil-Belġju jiġu organizzati xi wħud mit-tlielaq klassiċi l-iżjed impotranti taċ-ċikliżmu bħar-[[Ronde van Vlaanderen]], il-[[Flèche Wallonne]] u l-[[Liège-Bastogne-Liège]]. 
[[Eddy Merckx]], wieħed mill-aqwa ċiklisti li qatt kien hemm, hu Belġjan. Dan rebaħ it-[[Tour de France]] ħames darbiet, il-[[Giro d'Italia]] ħames darbiet, il-[[Vuelta a España]] darba, tliet Kampjonati tad-Dinja, żewġ tours tal-Belġju u t-Tour tal-Isvizzera. 
[[Tom Boonen]], ċiklista kbir ieħor Belġjan, rebaħ it-titlu tad-dinja fl-2005, u [[Philippe Gilbert]], fl-2011 rebaħ it-trittiku tal-Ardennes: Amstel Gold Race, Flèche Wallonne, Liège -Bastogne-Liège. 

Il-[[futbol]] hu popolari ħafna. It-tim nazzjonali tal-futbol li għandu l-laqam ta' &quot;Rode Duivels&quot; (jiġifieri x-xjaten ħomor) kien it-tielet fil-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol|Kampjonati Ewropej]] tal-1972, it-tieni f'dawk tal-1980 u r-raba' fit-[[Tazza tad-Dinja tal-Futbol|Tazza tad-Dinja]] tal-1986. Bħalissa jokkupa l-it-62 pożizzjoni fil-klasifika tal-[[FIFA]] ta' April tal-2011 ([http://www.fifa.com/worldfootball/ranking/lastranking/gender=m/fullranking.html mis-sit tal-FIFA]). Din il-pożizzjoni tirrappreżenta waqa' vertikali mill-2002, meta kien għadu jokkupa s-16 il-post fil-klassifika. It-tim beda jmur lura fl-2004, u dan deher ċar fl-2006, meta għall-ewwel darba f'28 sena, il-Belġju ma daħalx fit-Tazza tad-Dinja. It-tim nazzjonali tal-futbol Belġjan ma kkwalifikax għall-Euro 2008 u lanqas għat-Tazza tad-Dinja fl-2010. 

Il-Belġju kellu wkoll żewġ champions nisa tat-tennis, il-Fjamminga [[Kim Clijsters]] u l-Wallona [[Justine Henin]], Fl-atletika il-Belġjani kellhom bosta nies importanti, fosthom [[Kim Gevaert]] u t-tewmin [[Kevin Borlée]] u [[Jonathan Borlée]] fil-ġiri, u [[Tia Hellebaut]] fil-high jump. Kellhom wkoll ċampjins tad-dinja fil-[[Motocross]], ([[Roger De Coster]], [[Robert Joel]] [[Everts Stefen]] [[Georges Jobe]]). Fl-[[awtomobiliżmu]] [[Jacky Ickx]], meqjus minn ħafna bħala l-aqwa sewwieq Belġjan li qatt kien hemm, għal naqra ma rebaħx il-Kampjonat Dinji tal-Formula 1 fl-1969 u fl-1970. Kellhom ukoll lil [[Thierry Boutsen]] u [[Bertrand Gachot]]. Fit-[[table tennis]] kellhom lil [[Jean-Michel Saive]]u [[David Waefelaer]] u fil-[[Ġudo]] [[Ingrid Berghmans]], li ħadet midalja tad-deheb, fil-Kampjonat tad-Dinja fl-1984.

&lt;gallery&gt;
File:Turnhout Sint Pieterskerk.jpg|Sint Pieterskerk Knsja, Turnhout
File:Kasteel van de Hertogen van Brabant.jpg|Kastell tad-Duka ta' Brabant (Kasteel van de Hertogen van Brabant).
File:StationTurnhout.jpg|Stazzjon ta' Turnhout
File:Nieuwe Kaai.jpg|Port ta' Turnhout
File:Stadhuis Turnhout.jpg|Belt Hall ta' Turnhout (Stadhuis Turnhout)
&lt;/gallery&gt;

Lingwa uffiċjali: Olandiż; Entità: Muniċipalità tal-Belġju; Reġjun: Reġjun Fjamming, Provinċja: Provinċja ta' Antwerp; Distrett: Turnhout, Sindku: Eric Vos; Żona: 56.06 km²; Altitudni medja: 29 m a.s. le. m.; Popolazzjoni (2018): 44,136 abbit., Densità 787 abbit/km²; Żona tal-Ħin: CET, Fis-Sajf: CEST; Kodiċi ZIP: 23002; Prefiss tat-telefon: 014.

= Stati Predeċessuri =
== Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi (16 ta' Marzu 1815 (Kungress ta' Vjenna)-(Trattat ta' Londra) 19 ta' April 1839) ==

Il-Pajjiżi l-Baxxi, uffiċjalment ir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi (Olandiż: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden; Franċiż: Royaume-Uni des Pays-Bas, Ġermaniż: Vereinigtes Königreich der Niederlande), kien renju ffurmat mill-Olanda attwali, il-Belġju, il-Lussemburgu u parti. tal-Ġermanja, mill-1815 sal-1830 u għal żmien qasir fl-1839.

L-Olanda, il-Belġju, il-Lussemburgu u l-Limburg fl-1839
1, 2 u 3 Ir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi (sal-1830)
1 u 2 Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi (wara l-1830)
2 Dukat ta' Limburg (fil-Konfederazzjoni Ġermaniża wara l-1839)
3 u 4 Renju tal-Belġju (wara l-1830)
4 u 5 Gran Dukat tal-Lussemburgu (limiti sal-1830)
4 Provinċja tal-Lussemburgu (Magħquda mal-Belġju fl-1830)
5 Il-Gran Dukat tal-Lussemburgu (il-Lussemburgu Ġermaniż; wara l-1839)
Bil-blu l-limiti mal-Konfederazzjoni Ġermanika.
Inħoloq minn territorji maħkuma mill-Ewwel Imperu Franċiż wara x-xoljiment tiegħu waqt il-Kungress ta' Vjenna fl-1815. Dan l-istat, normalment imsejjaħ ir-Renju tal-Olanda, kien immexxi għal ħamsa u għoxrin sena (mill-1815 sal-1840) mill-ewwel Re. William I, li biha l-Kamra ta 'Orange-Nassau saret id-detentur tat-tron fil-pajjiż il-ġdid.

L-istat inħoloq bl-intenzjoni li jifforma organizzazzjoni territorjali stabbli fit-Tramuntana ta' Franza biex jiġġieled l-ambizzjonijiet ġodda Franċiżi fiż-żona. Ġie xolt fl-1830, meta l-provinċji tan-Nofsinhar ġew magħquda mal-Belġju li kien qed jitwieled; għalkemm il-provinċji tat-Tramuntana rrikonoxxew biss l-indipendenza Belġjana fl-1839 fit-Trattat ta’ Londra, u ngħataw l-isem ġdid tar-Renju tal-Olanda. Il-Gran Dukat tal-Lussemburgu baqa’ taħt il-kuruna tal-Larinġ Olandiżi sal-1890, meta mal-mewt ta' Guglielmu III t-tron tal-Olanda għadda f’idejn ir-Reġina Wilhelmina; u ma kienx possibbli li mara tokkupa t-tron minħabba l-Liġi Sallika. Għalhekk, il-Lussemburgu fforma stat ġdid, taħt il-ħakma tal-Weilburgs, fergħa tad-dar ta 'Nassau ffurmata fl-1783. Il-Lussemburgu kien inkluż fil-Konfederazzjoni Ġermaniża.

Dawn it-territorji kollha jappartjenu għal stati li llum huma parti mill-Unjoni Ewropea mill-ħolqien tagħha.

&lt;gallery&gt;
File:Rijkswapen der Nederlanden 1815.svg|Tarka ta' 1815
File:United Kingdom of the Netherlands 1815.svg|Post tal-Olanda fl-1815 bl-Aħdar u l-Gran Dukat tal-Lussemburgu jidher ukoll bl-Aħdar ċar.
File:The Wedding of The Netherlands and Belgium.png|Kartun Ingliż, li jsatirizza t-“tieġ” tal-Belġju u l-Olanda fil-Kungress ta' Vjenna
File:Portret van Willem I, koning der Nederlanden Rijksmuseum SK-C-1460.jpeg|Re William I
File:Nieuwe Kaart Koningrijk der Nederlanden en Hertogdom Luxemburg C van Baarsel 1815.jpg|Mappa Ġdida tar-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi u l-Lussemburgu, 1815 (Nieuwe Kaart Koningrijk der Nederlanden en Hertogdom Luxemburg C van Baarsel 1815)
File:1815-VerenigdKoninkrijkNederlanden-en.svg|Mappa tar-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi
File:Hollandse troepen trekken door de vestingstad Dendermonde Rijksmuseum SK-A-4664.jpeg|Truppi Olandiżi fil-belt Fjamminga ta' Dendermonde fl-1820 (Hollandse troepen trekken door de vestingstad Dendermonde Rijksmuseum)
File:Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830.jpg|Ġlied bejn ir-ribelli Belġjani u l-ispedizzjoni militari Olandiża fi Brussell f'Settembru tal-1830 (Révolution belge de 1830 - La rue de Flandre le jeudi 23 septembre 1830)
&lt;/gallery&gt;

Kapitali: L-Aja u Brussell; Entità: Renju; lingwa Olandiża; Munita: guilder Olandiż; Storja: 1815-Kungress ta' Vjenna, 1839-Trattat ta' Londra; Forma ta' Gvern: Monarkija Kostituzzjonali; Re: William I.

=== Gvern ===
Ir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi kien monarkija kostituzzjonali, ir-re xorta kellu kontroll kbir bħala kap tal-istat u bħala kap tal-gvern. Taħt ir-re kien hemm leġiżlatura bikamerali magħrufa bħala l-Estati Ġenerali tal-Olanda b'Senat u Kamra tad-Deputati. Għall-ewwel is-sistema amministrattiva kienet kontroversjali. Pereżempju, ir-rappreżentanza fil-Kamra tad-Deputati ta’ 110 siġġu li kienu maqsuma b’mod ugwali bejn in-Nofsinhar u t-Tramuntana, għalkemm in-Nofsinhar kellha popolazzjoni akbar. Dan ħoloq frizzjoni fin-nofsinhar, minħabba li l-gvern kien maħsub li kien ikkontrollat ​​minn nies tat-Tramuntana.

== Repubblika Batavian ==
Ir-Repubblika ta' Bátava (Olandiż: Bataafse Republiek) kienet stat satellita tal-Ewwel Repubblika Franċiża, li nħolqot mill-eks Provinċji Magħquda meta kienu okkupati fl-1795 mit-truppi Franċiżi fil-kuntest tal-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi. Tokkupa bejn wieħed u ieħor l-istess territorju bħall-Pajjiżi l-Baxxi attwali (bl-eċċezzjoni tar-reġjun ta' Limburg). Ħajt qasir, kien jeżisti bejn l-1795 u l-1806, meta ġie trasformat fir-Renju tal-Olanda mill-Imperatur Franċiż Napuljun Bonaparte.

Kapitali: L-Aja; Entità: Stat Satellita tal-Ewwel Repubblika Franċiża
(Oħt ir-Repubblika); Lingwa Uffiċjali: Olandiż, Friżjan; Popolazzjoni (1795): 1,883,009 abitant; Reliġjon: Kalviniżmu, Kattoliċiżmu; Munita: Florin; Perjodu Storiku; Rivoluzzjoni Franċiża: 18 ta' Jannar, 1795-Rivoluzzjoni  Batavian, 19 ta' Jannar tal-1795,-Imwaqqfa, 5 ta' Ġunju, 1806-Xolt minn Napuljun Bonaparte; Forma ta' Gvern: Repubblika Kostituzzjonali; Raadspensionaris (1805-1806): Rutger Jan Schimmelpenninck.

&lt;gallery&gt;
File:Flag of the navy of the Batavian Republic.svg|Bandiera Naval
File:Element uit de vlag van de marine van de Bataafse Republiek.svg|Tarka
File:Batavian Republic 1797.svg|Mappa (1797)
&lt;/gallery&gt;

== Provinċji Magħquda tal-Pajjiżi l-Baxxi ==
Il-Provinċji Magħquda tal-Pajjiżi l-Baxxi jew ir-Repubblika tas-Seba' Olanda Magħquda kien stat magħmul mis-seba' provinċji tat-tramuntana tal-Olanda (Friesland, Groningen, Gelderland, Holland, Overijssel, Utrecht u Zeeland), miġbura mill-Unjoni minn Utrecht (1579). ) sal-okkupazzjoni Franċiża (1795).

Bl-iffirmar tal-Paċi ta' Westphalia fl-1648, ir-Repubblika tal-Provinċji Magħquda ġiet rikonoxxuta bħala Stat indipendenti u żammet parti mit-territorji li kienet rebħet matul il-Gwerra tat-Tmenin Sena.

Matul iż-Żmien tad-Deheb Olandiż, dan il-pajjiż kien immexxi mill-bourgeoisie, filwaqt li fil-kumplament tal-Ewropa l-gvernijiet kienu mmexxija minn figuri ekkleżjastiċi u monarki assolutisti Barra minn hekk, il-belt ta' Amsterdam saret l-aktar ċentru importanti tal-kummerċ tal-Ewropa fit-tmintax. seklu.

Il-ġid tal-klassi tan-negozjanti tagħha appoġġat bosta artisti, inklużi Jan Havicksz Steen, Johannes Vermeer, Frans Hals, u Rembrandt. Ix-xjenza ngħatat spinta wkoll: Christiaan Huygens skopra ċ-ċrieki ta' Saturnu u vvinta l-arloġġ tal-pendlu, u l-filosfu Franċiż René Descartes sab il-libertà tal-ħsieb fl-Olanda.

&lt;gallery&gt;
File:Statenvlag.svg|Bandiera tar-Repubblika tas-Seba' Olanda Magħquda (magħrufa bħala Hollandsche Vlag jew Statenvlag).
File:Arms of the Dutch Republic.svg|Tarka
File:Republic of the Seven United Netherlands (1789).svg|Mappa (1789)
File:Map Union of Arras and Utrecht 1579-es.svg|Mappa tal-Olanda Spanjola, l-Unjoni ta' Utrecht u l-Unjoni ta' Arras.
File:Emanuel de Witte - De binnenplaats van de beurs te Amsterdam.jpg|Bitħa tal-Borża ta' Amsterdam, 1653 (Emanuel de Witte - De binnenplaats van de beurs te Amsterdam).
&lt;/gallery&gt;

Motto: Eendracht maakt macht (bil-Malti: L-għaqda hija s-saħħa); Kapitali: L-Aja (de facto); Lingwa Uffiċjali: Olandiż; Lingwi Oħra: Ġermaniż baxx, Friżjan, Franċiż, u Walloon; Popolazzjoni (1795) 1,880,500 ab.; Reliġjon: Kalviniżmu (uffiċjali), Luteraniżmu, Kattoliċiżmu, Munita: Florin; Perjodu Storiku: Età Moderna; 26 ta’ Lulju, 1581-Emanċipazzjoni tal-Monarkija Spanjola, 25 ta' Lulju, 1590-Proklamazzjoni tar-Repubblika, 30 ta' Jannar, 1648-Trattat ta' Münster, 19 ta’ Jannar, 1795-Invażjoni Franċiża; Forma ta' Gvern: Repubblika Konfederali; Statholder: Franġisku ta' Anjou (Sovran) (23 ta' Jannar 1581 - 10 ta' Ġunju 1584), Robert Dudley (Gvernatur Ġenerali) (24 ta' Jannar 1586 - 12 ta' April 1588), William IV ta' Orange (1747-1751), William V ta' Orange (1751-1795), Leġiżlatura: Stati Ġenerali ta' l-Olanda.

=== Storja ===
L-oriġini tal-Provinċji Magħquda kienet fil-problemi politiċi u reliġjużi taħt id-dominazzjoni tal-Habsburgs. Dissensjonijiet bejn Kattoliċi u Kalvinisti wasslu għat-twaqqif u l-konfrontazzjoni fl-1579 tal-Unjoni ta’ Arras u l-Unjoni ta’ Utrecht, din tal-aħħar kienet dik li tat lok għall-Provinċji Magħquda.

Bl-Att tal-Abjurazzjoni tal-1581, ir-rappreżentanti tal-Unjoni keċċew lil Filippu II ta’ Spanja u semmew lil Francisco de Anjou (m. 1584). Johan van Oldenbarnevelt kien attur ewlieni fil-ħolqien tar-Repubblika, fl-1588.

Il-koeżjoni tal-provinċji kienet possibbli grazzi għall-eġemonija tal-bourgeoisie u t-tmexxija tal-provinċja tal-Olanda. Barra minn hekk, bit-Trattat ta' Greenwich il-Provinċji Magħquda kisbu għajnuna militari mill-Ingilterra, li flimkien ma’ Franza kienet se tirrikonoxxi r-repubblika fl-1596. Bis-saħħa tat-Tregwa ta' Tnax-il Sena (1609-1621) ma’ Felipe III, il-monarka Spanjol għaraf b’mod impliċitu. l-eżistenza tal-Provinċji Magħquda, u fl-1648 l-indipendenza tagħha fi tmiem il-Gwerra ta' Tmenin Sena bit-Trattat ta' Münster.

L-alleanza ma' Franza matul il-Gwerra tat-Tletin Sena kisbet status ta' stat indipendenti għall-provinċji fit-Trattat ta' Westphalia (1648).F'dan iż-żmien il-qawwa tagħha kibret biex saret waħda mis-setgħat marittimi u ekonomiċi tas-seklu 17, meqjusa bħala “id-deheb”. età&quot; fl-Olanda, meta stabbilixxew kolonji u postijiet tal-kummerċ madwar id-dinja.

Madankollu, matul il-gwerer Anglo-Olandiżi għas-supremazija navali u wara l-Gwerra Franko-Olandiża, it-tnaqqis tal-poter tagħhom ġie kkunsmat. Fl-1795, wara l-invażjoni Franċiża, il-Provinċji Magħquda ġew sostitwiti mir-Repubblika Batavian.

=== Ekonomija ===
Matul iż-Żmien tad-Deheb Olandiż, li mifrux fuq l-aħħar tas-seklu 16 u s-seklu 17 kollu, ir-Repubblika Olandiża ddominat il-kummerċ dinji, rebħet imperu kolonjali vast fil-kontinenti kollha, u ħadmet l-akbar flotta merkantili ta' dak iż-żmien. Holland County saret l-aktar reġjun sinjur u urbanizzat fid-dinja.

== Stati Uniti tal-Belġju ==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of the Brabantine Revolution.svg|Bandiera
File:Coat of arms of United Belgian States.svg|Tarka
File:Herman Moll Map of Belgium.jpg|Mappa tal-Belġju madwar l-1740.
File:Verenigde Nederlandse Staten.svg|Provinċji tal-Stati Uniti tal-Belġju.
&lt;/gallery&gt;
L-Stati Uniti tal-Belġju ( bl-Olandiż: Verenigde Nederlandse Staten jew Verenigde Belgische Staten, bil-Franċiż: États-Belgiques-Unis) kienet konfederazzjoni ffurmata min-Nofsinhar tal-Olanda li kienet teżisti bejn Jannar u Diċembru 1790, waqt rewwixta qasira kontra l-Imperatur Ġużeppi II Habsburg. Huwa magħruf ukoll bħala l-Istati Uniti Belġjana jew l-Istati Uniti Olandiża.

Kapitali: Brussell; Lingwa Uffiċjali: Franċiż, Olandiż; Lingwi Oħra: Ġermaniż Reġjonali, Franċiż tal-Vallonja; Żona: 22,000 km²; Munita: Florin (Gulden); Storja: 24 ta' Ottubru, 1789-Manifest tal-poplu ta' Brabant, 11 ta' Jannar, 1790-Trattat ta' Unjoni tal-Provinċji Belġjani, 22 ta' Settembru, 1790-Battalja ta' Falmagne, 2 ta' Diċembru 1790-Konsenja ta' Brussell.

=== Storja ===
Influwenzat mill-ideat tal-Illuminiżmu, l-Imperatur tal-Habsburg Ġużeppi II beda sensiela ta' riformi fuq skala kbira fl-Olanda Awstrijaka fl-1780s, immirati biex jimmodernizzaw u jiċċentralizzaw is-sistema politika, ġudizzjarja u amministrattiva. Is-sistema deċentralizzata l-antika tiġi sostitwita b'sistema ġudizzjarja uniformi għall-imperu kollu, u l-provinċji indipendenti tal-Olanda Awstrijaka jiġu sostitwiti b'9 kreitsen u 35 districten. José II ordna wkoll is-sekularizzazzjoni tas-sistema edukattiva u r-riorganizzazzjoni jew ix-xoljiment ta' diversi ordnijiet reliġjużi.

Fl-1789 faqqgħet rewwixta popolari fl-Olanda Awstrijaka kontra l-politika ċentralizzanti tal-imperatur. F’din ir-rewwixta qamu żewġ fazzjonijiet: l-Statemen, li opponew ir-riformi, u l-Vonckists, li ħadu l-isem ta’ Jan Frans Vonck, li fil-bidu kien appoġġa r-riformi iżda wara ngħaqad mal-oppożizzjoni minħabba l-konsegwenzi tal-impożizzjoni tagħhom. .

Ir-rewwixta bdiet fil-belt ta' Brussell, li fl-1789 iddikjarat li m'għadhiex tirrikonoxxi l-awtorità tal-imperatur, f'dik li kienet tkun magħrufa bħala r-Rivoluzzjoni ta' Brabanzon. Il-mexxej tal-fazzjoni Statesman, Hendrik van der Noot, wasal fit-territorji Awstrijaċi mill-Olanda u ġabar armata żgħira fi Breda, il-parti Olandiża ta' Brabant.

F'Ottubru Hendrik Van der Noot invada Brabant u qabad Turnhout, għeleb lill-Awstrijaċi fil-Battalja ta' Turnhout fis-27 ta' Ottubru, u qabad Ghent fit-13 ta' Novembru. Fis-17 ta’ Novembru, il-Prinċep Albert ta' Sassonja u l-Arċidukessa Maria Cristina de Teschen, ir-reġenti imperjali, ħarbu minn Brussell. Il-bqija tal-forzi imperjali rtiraw lejn iċ-ċittadella tal-Lussemburgu u Antwerp.

Van der Noot iddikjara l-indipendenza ta' Brabant, u l-bqija tal-provinċji l-oħra tal-Olanda Awstrijaka ingħaqdu miegħu, ħlief il-Lussemburgu. Fil-11 ta’ Jannar, 1790, il-provinċji ribelli ffirmaw patt, li stabbilixxa konfederazzjoni taħt l-isem ta’ Verenigde Nederlandse Staten / États-Belgiques-Unis (l-Istati Uniti tal-Belġju) u semmew korp governattiv magħruf bħala l-Kungress Sovran. L-Att Olandiż tal-Abjurazzjoni tal-1581 u d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti servew bħala l-mudell għat-trattat li joħloq l-Istati Uniti tal-Belġju.

B'mod parallel, fl-1789 kienet faqqgħet rivoluzzjoni fl-isqof ta' Liège. Ir-rivoluzzjonarji tal-belt kienu pproklamaw repubblika li ngħaqdet mal-Istati Uniti tal-Belġju f'alleanza.

Madankollu, Hendrik Van der Noot kien konxju tal-fraġilità tal-istat il-ġdid u pprova javviċina pajjiżi barranin oħra biex ifittex appoġġ, u saħansitra ssuġġerixxa għaqda mar-Repubblika tal-Olanda. Min-naħa l-oħra, il-fazzjonijiet Statesmen u Vonckists kontinwament ħabtu, u l-istat kien fix-xifer tal-gwerra ċivili.

Waqt li dan kien qed iseħħ, l-Imperatur Ġużeppi II miet u warajh ħuh Leopoldu II, li malajr mexa biex jerġa’ jieħu l-kontroll fuq l-Olanda Awstrijaka. Fl-24 ta 'Ottubru, truppi imperjali ħadu l-belt ta' Namur, u ġiegħlu lill-provinċja biex tirrikonoxxi l-awtorità imperjali. Jumejn wara ġiet irkuprata l-provinċja tal-Flanders tal-Punent u f'Diċembru t-territorju kollu reġa' kien taħt il-ħakma tal-imperatur tal-Habsburg.

=== Wirt ===
Għalkemm qasir fit-tul, il-ħolqien tal-Istati Uniti tal-Belġju kellu riperkussjonijiet fit-tul. Għall-ewwel darba l-Olanda Awstrijaka kisbet l-indipendenza, u kienet l-oriġini ta 'idea politika ġdida: l-istat nazzjon tal-Belġju.

Fl-1830 l-abitanti tan-Nofsinhar tal-Olanda rrivellaw kontra r-Renju Unit tal-Olanda, u b'hekk ħolqu l-istat modern tal-Belġju.

=== Politika ===
L-Stati Uniti tal-Belġju kienet repubblika konfederali ta' tmien provinċji li kellhom il-gvernijiet tagħhom stess, li kienu sovrani u indipendenti, u kienu regolati direttament mill-Kungress Sovran (Franċiż: Souverain Congrès; Olandiż: Soevereine Congres), il-gvern konfederali. Il-Kungress Sovran kien ibbażat fi Brussell u kien magħmul minn rappreżentanti minn kull waħda mit-tmien provinċji. Il-provinċji tar-repubblika kienu maqsuma f’territorji separati iżgħar, kull wieħed bl-identitajiet reġjonali tagħhom:1

* Dukat tal-Brabant
* Dukat ta' Gelderland
* Dukat ta' Limburg
* Dukat tal-Lussemburgu
* Kontea ta' Flanders
* Kontea ta' Hainaut
* Kontea ta' Namur
* Lordship Mechelen

== Pajjiżi l-Baxxi Awstrijaka ==
&lt;gallery&gt;
File:Austrian Low Countries Flag.svg|Bandiera
File:Coat of arms of the Austrian Netherlands.svg|Tarka 
File:Carte montrant les Pays-Bas autrichiens et leurs provinces, tels qu'en 1789-es.svg|Pajjiżi l-Baxxi Awstrijaka fl-1789 (bil-kuluri).
File:King's Horse at Ramillies 1706.jpg|Il-Battalja ta' Ramillies seħħet fit-23 ta' Mejju, 1706 fil-belt ta' Ramillies, madwar 15-il km fit-tramuntana ta' Namur, fil-Belġju tal-lum, waqt il-kampanja tal-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola għall-kontroll tal-hekk imsejħa Olanda Spanjola. , jew Flanders. Fiha, armata Anglo-Ġermaniża-Olandiża taħt il-kmand ta' John Churchill, l-1 Duka ta' Marlborough, iffaċċjat armata Franċiża kkummandata minn François de Neufville, Duka ta' Villeroy jew Villeroi. Ir-rebħa ta' Churchill rat it-tkeċċija tal-forzi Franċiżi mill-Flanders u l-qbid sussegwenti ta' Antwerp, Bruges u Ghent.
&lt;/gallery&gt;
L-Olanda Awstrijaka hija l-isem mogħti lis-sett ta' territorji ċeduti mill-Imperu Spanjol lill-Imperu Habsburg wara t-Trattat ta' Utrecht fl-1714 sal-annessjoni tagħhom minn Franza fl-1795 matul il-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi.

=== Storja ===
Mal-mewt tar-Re Karlu II ta' Spanja, ir-Re Lwiġi XIV ta' Franza pproklama lil neputi tiegħu bħala Filippu V, skont it-testment tar-re mejjet; iżda l-politika espansiva tiegħu ħolqot biża' fl-[[Ewropa]] u oriġinat il-gwerra tas-suċċessjoni Spanjola, li fiha parti kbira mill-Olanda ġiet maħkuma mill-forzi tal-Alleanza l-Kbira ta' The Hague wara l-battalja ta' Ramillies.

Peress li l-Elettur tal-Bavarja Massimiljan II kien tilef it-territorji tal-Bavarja tiegħu wara l-Battalja ta' Höchstädt (1704), u t-Trattat ta' Ilbesheim sussegwenti, ir-Re Luwiġi XIV ikkonvinċa lil neputi tiegħu Filippu V biex iċedi2 l-Olanda lill-Elettur tal-Bavarja mneħħija, u dan għamel. fit-22 ta' Ġunju, 17113 u kkonfermat mill-ġdid fit-2 Ewropa Jannar, 1712.

Wara l-Gwerra tas-Suċċessjoni, fit-trattati Ewropa Utrecht u Rastadt-Baden, ir-Re ta' Franza tilef Tournai, Furnes, Ypres, Menen, Wervik u rkupra lil Lille, Aire, Béthune, Orchies u Saint Venant, filwaqt li l-Elettur tal-Bavarja rkupra tiegħu. l-elettorat u l-Olanda reġgħu lura għas-sovranità tal-Arċiduki tal-Awstrija, jiġifieri reintegraw lura fid-Dar tal-Habsburg, u t-territorji ngħataw l-isem mill-ġdid tal-Pajjiżi l-Baxxi Awstrijaka.

Matul il-perjodu Awstrijak, sar sforz ta' ċentralizzazzjoni, li wassal għall-introduzzjoni tal-Franċiż bħala lingwa amministrattiva, u wkoll boom industrijali u fl-arti u x-xjenzi.

Madankollu, il-politika ċentralizzanti tal-Imperatur Ġużeppi II kontra l-privileġġi qodma wasslet għal ribelljoni ġenerali fl-1788, ir-Rivoluzzjoni Brabanzon, li —bħal żewġ sekli qabel— iddikjaraw lilhom infushom indipendenti u ffurmaw l-Stati Uniti tal-Belġju (11 ta’ Jannar 1790), f’ dikjarazzjoni ffirmata minn Brabant, Gelderland, Flanders, West Flanders, Hainaut, Namur, Tournai (Tournaisis), u Mechelen, iżda mhux il-Lussemburgu. Fl-aħħar tal-1790, l-Imperatur Leopoldu II restawra l-poter tal-Habsburg fuq it-territorju.

Fl-1792, matul il-Gwerer Rivoluzzjonarji Franċiżi, l-armata rivoluzzjonarja Franċiża għelbet lill-Awstrijak fil-Battalja ta' Jemappes u rebħet it-territorji tan-Nofsinhar tal-Olanda, iżda r-rebħa Awstrijaka f'Neerwinden fl-1793 bagħtet lill-armata Franċiża tirtira.

Fl-aħħarnett il-Franċiżi kienu rebbieħa fl-1794 fil-Battalja ta' Fleurus u l-Awstrijaċi reġgħu rtiraw mill-Olanda.

Tal-1 ta' Ottubru, 1795, il-Konvenzjoni Nazzjonali annesset l-Olanda u l-Isqof ta' Liège.7 U t-telf ta' territorji ġie rikonoxxut mill-Awstrija fit-Trattat ta' Campo Formio, fis-17 ta' Ottubru, 1797.

== Pajjiżi l-Baxxi Spanjola (1556–1714) ==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of Cross of Burgundy.svg|Bandiera
File:Escudo de Armas de Felipe II a Carlos II.svg|Tarka ta' Felipe II u Carlos II
File:Royal Arms of Spain (1580-1668).svg|(Albert VII) tal-Olanda Spanjola (1580-1668)
File:Ordre de bataille des deux armées le jour de la revue du Roy dans la plaine entre Gevries et les Estinnes.jpg|Ordre de bataille des deux armées le jour de la revue du Roy dans la plaine entre Gevries et les Estinnes
File:Spanish Netherlands.svg|Bl-oranġjo, l-Olanda Spanjola qabel il-qasma tagħha. Bil-vjola, il-Prinċipat ta' Liège. Fir-roża, l-Abbey prinċipal ta' Stavelot-Malmedy.
File:Map of the Spanish Netherlands in 1599.png|L-Olanda Spanjola (isfar) u l-prinċipat ta' Liege (aħmar) fl-1599
File:Map of the Habsburg Netherlands by Alexis-Marie Gochet-es.svg|Is-sbatax-il provinċja tal-Pajjiżi l-Baxxi, b'toni safrani u kannella, flimkien ma' xi territorji ġirien (f'tonijiet ħodor)
File:Map Union of Arras and Utrecht 1579-es.svg|Unjoni ta' Utrecht u Unjoni ta' Arrás (1579).
File:Stavelot JPG02.jpg|Stavelot Abbey (Wirt ta' wirt eċċezzjonali tal-Wallonja u tar-Reġjun tal-Vallonja Patrimonju Immobiljari Klassifikat)
File:Stavelot - abdij 19-4-2006 10-05-15.jpg|Bini tas-seklu 18 u fondazzjonijiet tal-knisja tal-abbazija.
&lt;/gallery&gt;
Il-Pajjiżi l-Baxxi Spanjoli jissejħu t-territorji tal-pajjiżi attwali tal-Olanda, il-Lussemburgu u speċjalment il-Belġju, kif ukoll partijiet żgħar ta' Franza tal-lum u l-Ġermanja li jmissu ma' dawn, li jappartjenu għal jew iggvernati minn monarka Spanjol. Dan il-perjodu u dak tad-Dar tal-Awstrija huma kkunsidrati fil-perjodu msejjaħ l-Olanda tal-Habsburgs.

Ġeneralment, dan il-perjodu huwa datat bejn l-1555, meta l-Imperatur Karlu V bħala Duka tal-Burgundy ċeda dawn it-territorji lil ibnu Filippu, dak iż-żmien Prinċep, u l-1714 meta, wara t-Trattat ta' Rastatt, l-Imperatur Karlu VI kiseb il-kontroll tal-Olanda. Ta' min jinnota li d-data tal-indipendenza tal-Provinċji Magħquda fl-1581 hija stabbilita wkoll bħala l-bidu ta' dan il-perjodu.

Kapitali: Brussell; Lingwa Uffiċjali: Olandiż, Franċiż; Lingwi Oħra: Ġermaniż, Spanjol, Latin; Wiċċ (1570): 75,000 km², Popolazzjoni Stima (1570): 1,500,000 abitant; Munita: Real Spanjol; Storja: 25 ta' Ottubru, 1555-Abdikazzjoni ta' Brussell, 5 ta' Jannar, 1579-Għaqda ta' Arras, 26 ta' Lulju, 1581-Indipendenza tal-Provinċji Magħquda, 25 ta' Mejju, 1714-Trattat ta' Rastatt; Sovran tal-Olanda: Filippu II u Eliżabetta tal-Awstrija (1555-1598), Filippu III (1598-1621), Filippu IV (1621-1665), Karlu II (1665-1700), Filippu V (1700-1711), Massimiljanu II Manwel (1711-1714); Gvernatur Ġenerali: Manuel Philibert ta' Savoy (1555-1559), Massimiljanu ta' Wittelsbach (1704-1711).

== Prinċipat ta' Liège (18 ta' Jannar, 980–9 ta' Novembru, 1795) ==
&lt;gallery&gt;
File:LuikVlag.svg|Bandiera
File:Wappen Bistum Lüttich.png|Tarka
File:Estandarte del Sacro Imperio Romano Germánico.svg|Bandiera (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman) (1400-1806)
File:Holy Roman Empire Arms-double head.svg|Tarka  ca. 1433 (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman)
File:Map of the Spanish Netherlands in 1599.png|L-Olanda Spanjola (isfar) u l-prinċipat ta' Liege (aħmar) fl-1599
File:Locator Prince-Bishopric of Liège (1350).svg|Mappa (1350)
&lt;/gallery&gt;
Il-Prinċipat ta' Liège (bil-Franċiż: Principauté de Liège; bil-Vallonju: Principåté d'Lidje) kien stat ekkleżjastiku tal-Imperu Ruman Imqaddes li jinsab fir-reġjun tal-Olanda, u t-territorju tiegħu issa huwa parti mill-Belġju. Kien principat-isqof, il-gvernatur tiegħu kien prinċep-isqof maħtur mill-imperatur Ġermaniż. Kien jeżisti mill-980 sakemm ir-rivoluzzjonarji Franċiżi neħħewha fl-1795.

Kapitali: Liège 50°38′N 5°34′E; Lingwa Uffiċjali: Franċiż; Lingwi Oħra: Olandiż, Limburgish; Gvern: Monarkija Prinċep-isqof, 972-1008 (l-ewwel prinċep-isqof) Notker ta' Liège, (1792-1794) Franz Antoine-Marie de Méan; Storja: Ħolqien: 18 ta' Jannar, 980, anness minn Franza-9 ta' Novembru, 1795; Wiċċ (1350): 8000 km²; Membru ta': Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman.

== Sbatax-il Provinċja (1482-26 ta' Lulju, 1581) ==
&lt;gallery&gt;
File:Flag of the Low Countries.svg|Bandiera
File:Coat of Arms of Philip IV of Burgundy.svg|Tarka
File:Arms of the Duke of Burgundy (1364-1404).svg|Tarka tad-Duka tal-Burgundy (1364-1404).
File:The Low Countries.png|Mappa
File:Descriptio Germaniae Inferioris Nederlanden Map by Abraham Ortelius 1573.jpg|Il-mappa ta' Abraham Ortelius tal-1573, waħda mill-eqdem mapep li turi l-Olanda
File:Habsburgse Nederlanden 1555-Simple-es.svg|L-Olanda f'nofs is-seklu 16 (1555).
&lt;/gallery&gt;
Is-Sbatax-il Provinċja kienet id-denominazzjoni li matul is-seklu 16 ingħatat lis-sbatax-il territorju tar-reġjun tal-Olanda (Nederlanden: Lage Landen) li ffurmaw entità territorjali miġbura mid-Duki tal-Burgundy u l-Imperatur Karlu V, u spiċċaw jiffurmaw A. Stat. Bejn wieħed u ieħor kien jinkludi l-pajjiżi attwali tal-Olanda, il-Belġju, il-Lussemburgu, it-Tramuntana ta’ Franza u parti żgħira mill-Punent tal-Ġermanja.

Dan l-appell ġie estiż wara li Karlu V kien żied mal-Pajjiżi l-Baxxi Burgundi l-lordships ta' Utrecht, Overijssel u Groningen bejn l-1528 u l-1536 ċeduti minn Carlos de Egmond.1 Minbarra d-dukat ta' Gelderland u l-kontea ta' Zutphen fl-1543 (ċeduta minn William William ta’ Jülich-Cleveris-Berg).2 Dan it-territorju kien jissejjaħ ukoll f’dak iż-żmien Pays-Bas, Nederland, Belġja, l-Olanda.Il-biċċa l-kbira minn dawn il-provinċji kienu fiefdoms tal-Imperu Ruman Qaddis; il-Kontea ta' Flanders u l-Kontea ta' Artois kienu oriġinarjament fiefs Franċiżi li ġew ċeduti mit-Trattat ta' Cambrai fl-1529. Sal-1512, il-provinċji kienu jiffurmaw il-maġġoranza taċ-ċirku Burgund.

Fl-1549, is-Sanzjoni Prammatika stabbiliet li t-territorji tal-Pajjiżi l-Baxxi jiffurmaw entità territorjali indiviżibbli, is-Sbatax-il Provinċja, li tintiret minn monarka wieħed. Għalhekk, Carlos ħoloq it-titlu Lord of the Netherlands (Heer der Nederlanden), li kien biss hu u ibnu Filippu II ta’ Spanja. L-isem tas-Sbatax-il Provinċja sparixxa wara s-separazzjoni tal-provinċji tat-Tramuntana minn dawk tan-Nofsinhar.

Kapitali: Brussell; Entità: Territorji tar-Reġjun tal-Pajjiżi l-Baxxi; Lingwa Uffiċjali: Olandiż; Lingwi Oħra: Sassonu Baxx, Friżjan, Walloon (Franċiż), Lussemburgiż, Limburgish; Reliġjon: Kattolika (uffiċjali) (wara l-1530s, fl-inħawi tat-Tramuntana, Protestantiżmu u Anabaptism, minoranza, mhux uffiċjali); Perjodu Storiku: Età Moderna; 1482-Imwaqqfa, 1512-Ingħaqad maċ-ċirku Burgundian, 26 ta’ Lulju, 1581-Dikjarazzjoni tal-indipendenza Olandiża.

=== Storja ===
B'dan il-mod, it-titolu ta' Lord tal-Pajjiżi l-Baxxi huwa mod deskrittiv ta' kif jinnomina s-sovran tat-territorji tas-Sbatax-il Provinċja, u li kien jinkludi t-titli ta' Duka ta' Brabant, Limburg, Lussemburgu u Gelderland, Konti ta' Flanders, Artois, Hainaut. , Holland, Zeeland, Namur, u Zutphen, Margrave ta’ Antwerp, Lord of Friesland, Mechelen, u tal-bliet, rħula, u artijiet ta' Utrecht, Overijssel, u Groningen.

Fil-25 ta' Ottubru, 1555, l-Imperatur Karlu V abdika favur ibnu Felipe mit-tmexxija tal-Ordni tal-Fleece tad-Deheb u tal-Franche-Comté ta' Burgundy u, għalhekk, tas-sbatax-il territorju tal-Olanda.

Fi ħdan il-monarkija Spanjola, l-Olanda offrew vitalità ekonomika tajba, bi klassi ta' negozjanti stabbilita sew. Allura l-attentati biex jiżdiedu t-taxxi biex iħallsu għall-gwerer, id-difiża tal-privileġġi tagħhom u t-tixrid tal-Kalviniżmu ħolqu fokus ta' reżistenza li wasslet għar-ribelljoni ġenerali fiż-żona kontra l-politika Spanjola.

Fl-1566, faqqgħet ir-ribelljoni fl-Olanda, li kienet se twassal għall-Gwerra tat-Tmenin Sena. Fil-5 ta' Jannar 1579, il-Kattoliċi ffurmaw l-Unjoni ta' Arras: provinċji ta' Artois, Hainaut u parti mill-Flanders (Lille, Douai u Orchies). Il-Protestanti fl-oppożizzjoni kkostitwixxu l-Unjoni ta’ Utrecht fit-23 ta' Jannar: Holland, Zealand, Utrecht, Gelderland, Groningen, u aktar tard il-bliet ta’ Brabant u Flanders.

Fis-26 ta' Lulju, 1581, il-provinċji ta' Brabant, Gelderland, Zutphen, Holland, Zeeland, Frisia, Mechelen u Utrecht, annullaw fl-Stati Ġenerali, ir-relazzjoni tagħhom mar-Re ta’ Spanja Felipe II, bl-Att ta' abjurazzjoni, u huma għażlu lil Franġisku ta' Anjou bħala s-sovran tagħhom.

Madankollu, Felipe II ma rrinunzjax legalment lil dawk it-territorji, u l-gvernatur tal-Olanda Alejandro Farnesio beda l-kontrooffensiva u rkupra parti kbira mit-territorju għall-ubbidjenza tar-Re ta' Spanja, Felipe II, speċjalment wara l-assedju ta' Antwerp, iżda parti minnhom regu ntilfu wara l-kampanja ta' Mauricio de Nassau.

Qabel il-mewt tar-Re ta' Spanja, it-territorju tal-Pajjiżi l-Baxxi, fit-teorija s-Sbatax-il Provinċja, ma għaddax lil ibnu Felipe III, iżda flimkien lil bintu Isabel Clara Eugenia u lill-iben tagħha l-Arċiduka Alberto tal-Awstrija minn l-Att tal-Assenjazzjoni tas-6 ta’ Mejju, 1598.

It-trattati ta' paċi ma’ Franza (1598) u mal-Ingilterra (1604) u l-eżawriment mill-gwerra wasslu għat-twaqqif tat-tregwa ta' tnax-il sena.

Fil-prattika, it-territorji tat-Tramuntana ffurmaw il-Provinċji Magħquda: Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland (ma' Zutphen), Overijssel (ma' Drenthe), Friesland u Groniga, minbarra t-territorji tal-Generalitat (partijiet ta' Brabant, Flanders u Limburg) . . U t-territorji tan-Nofsinhar taħt is-sovranità tal-Habsburgs iffurmaw l-Olanda Spanjola: Flanders, Artois, Hainaut, Namur, Lussemburgu, Brabant, Antwerp, Mechelen, Limburg. Dan kien rifless fl-Stati Ġenerali, peress li fin-naħa tat-tramuntana kienu stabbiliti fl-Aja u fin-naħa tan-nofsinhar fi Brussell.

B’dan il-mod, bl-Att dwar l-Abjuration tal-1581 u t-Tnax-il Sena Tregua tal-1609, ġew iffurmati żewġ entitajiet politiċi: fit-tramuntana, il-Provinċji Magħquda u fin-nofsinhar, l-Olanda Spanjola. U l-perjodu storiku kif suppost tas-Sbatax-il Provinċja jista 'jitqies lest u dak tal-Pajjiżi l-Baxxi Spanjoli jibda fin-nofsinhar tat-territorju u dak tal-Provinċji Magħquda fit-tramuntana tat-territorju.

Fl-1621, l-Arċiduka Alberto miet mingħajr ma kellu tfal, u bl-Att dwar l-Assenjazzjoni tal-1598,9 l-allegata sovranità fuq is-17-il provinċja (fil-fatt il-parti tan-nofsinhar biss) għaddiet lir-Re ta' Spanja u n-neputi ta' Isabel Clara Eugenia, Felipe. IV, li ħabat mat-tmiem tat-tregwa. Tibda mill-ġdid il-gwerra bl-assedju ta' Julich.

Fl-aħħarnett, wara gwerra bla suċċess, fit-30 ta’ Jannar, 1648, fit-Trattat ta' Münster, 10 Spanja rrikonoxxiet l-indipendenza totali tar-Repubblika tal-Provinċji Magħquda u r-re elimina lill-Konti tal-Olanda, Zeeland u Zutphen, is-Sur ta' Friesland u ta' l-ibliet, irħula u artijiet ta' Utrecht, Overijssel u Groningen. B'dan l-att, Spanja għarfet definittivament l-estinzjoni tas-Sbatax-il Provinċja.

=== Kompożizzjoni ===
{|border=1 cellspacing=0 cellpadding=1
|-
!align=left|Tarka
!align=left|Isem
!align=left|Osservazzjonijiet
|-
|colspan=&quot;3&quot;|''Sbatax-il Provinċja''&lt;ref&gt;http://books.google.es/books?id=9F4MAAAAYAAJ&amp;dq=&amp;pg=PA65#v=onepage&amp;q&amp;f=true.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.engelfriet.net/Alie/Aad/17provincieslijst.jpg De namen van de Zeventien Provinciën].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20161028084142/http://www.nieuws.leidenuniv.nl/index.php3?m=&amp;c=1495 De uitvinding van de Nederlander] {{Wayback|url=http://www.nieuws.leidenuniv.nl/index.php3?m=&amp;c=1495 |date=20161028084142 }}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
[http://www.engelfriet.net/Alie/Aad/raad.htm Ruzie met de Raad van State leidde tot de 80-jarige oorlog].&lt;/ref&gt;
|-
|[[Stampa:Counts of Holland Arms.svg|30px]] || [[Kontea tal-Olanda]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Coatofarmszeeland.PNG|30px]] || [[Kontea ta' Zeeland]] || bgcolor=#F8ECE0 | Marbuta mal-Kontea tal-Olanda. Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|30px]] || [[Kontea ta' Flandes]] ||
|-
|[[Stampa:Arms of Robert dArtois.svg|30px]] || [[Kontea ta' Artois]] || bgcolor=#EFEFFB | 
Definitivament ċedut lil Franza fl-1659 bit-[[Trattat tal-Pyrenees]]. Ħlief [[Aire-sur-la-Lys|Aire]] u [[Saint-Omer]], ċeduti [[Trattati ta' Nijmegen]].
|-
|[[Stampa:Blason fr Hainaut ancien.svg|30px]] || [[Kontea ta' Hainaut]] ||
|-
|[[Stampa:Namur Arms.svg|30px]] || [[Kontea ta' Namur]] ||
|-
|[[Stampa:Escudo de Zutphen 1581.png|30px]] || [[Kontea ta' Zutphen]] || bgcolor=#F8ECE0 | Marbuta mad-Dukat ta' Gelderland. Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581, u reintegrat fl-1591.
|-
|[[Stampa:Wapenschild van Brabant.svg|30px]] || [[Dukat tal-Brabant]] || Parti mit-territorju għadda lill-Provinċji Magħquda.
|-
|[[Stampa:Arms of the Count of Luxembourg.svg|30px]] || [[Dukat tal-Lussemburgu]] ||
|-
|[[Stampa:Modern Arms of Limburg.svg|30px]] || [[Dukat ta' Limburg]] || Marbuta mad-Dukat ta' Brabant.
|-
|[[Stampa:Armoiries Gueldre.svg|30px]] || [[Dukat ta' Gelderland]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581; ħlief parti waħda.
|-
|[[Stampa:Small coat of arms of Overijssel.svg|30px]] || [[Manor ta' Overijssel]] || bgcolor=#F8ECE0 | En latín, ''Transisulania''. Incluía [[Drente]]. Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1591.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080407013139/http://www.duiten.nl/overijssel.htm De munt van Overijssel].&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;&lt;center&gt;[[Image:Seven United Netherlands Janssonius 1658.jpg|250px|(mapa de 1658)]]&lt;/center&gt;
|-
|[[Stampa:Escudo de Groniga 1581.svg|30px]] || [[Lordship ta' Groningen]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat bis-sħiħ fil-Provinċji Magħquda fl-1594.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080310150309/http://www.duiten.nl/groningen.htm De munt van Groningen].&lt;/ref&gt;
|-
|[[Stampa:Small coat of arms of Friesland.png|30px]] || [[Manor ta' Friżjan]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Utrecht - coat of arms.png|30px]] || [[Manor ta' Utrecht]] || bgcolor=#F8ECE0 | Territorju integrat fil-Provinċji Magħquda fl-1581.
|-
|[[Stampa:Escudo de Malinas 1581.svg|30px]] || [[Lordship ta' Mechelen]] || Marbuta mad-Dukat ta' Brabant. Territorju tal-Provinċji Magħquda bejn 1581-1585&lt;ref name=&quot;Lafuente&quot;&gt;Lafuente, Modesto (1862). [http://books.google.com/books?id=sMACAAAAYAAJ&amp;pg=RA2-PA401&amp;lpg=RA2-PA330&amp;dq=malinas+farnesio&amp;source=web&amp;ots=to7vC42KGA&amp;sig=R8kyQrYrPMdq7LALAnkGaqUC57o#PRA2-PA401,M1 ''Historia general de España''].&lt;/ref&gt;
|-
|[[Stampa:Blason be Marquisat d Anvers.svg|30px]] || [[Margravjat ta' Antwerp|Markiżat ta' Antwerp]]|| Marbuta mad-Dukat ta' Brabant. Mitluf mill-Provinċji Magħquda fl-1585&lt;ref name=&quot;Lafuente&quot; /&gt;
|}

== Pajjiżi l-Baxxi Burgundja (1384-1482) ==
&lt;gallery&gt;
File:Banner of the Burgundian Cross of Burgundy.svg|Bandiera
File:Arms of the Duke of Burgundy (1364-1404).svg|Tarka (1364-1404)
File:Karte Haus Burgund 4 EN.png|Mappa (1465/1467–1477)
&lt;/gallery&gt;
L-Olanda Burgundja hija terminu li jiddeskrivi l-entità ġeopolitika (fiefs imperjali u Franċiżi) li kienet tinkludi t-territorji tar-reġjun tal-Pajjiżi l-Baxxi (Nerderlanden; Lage Landen), li ġew inkorporati fid-dominju tad-duki tal-Burgundy u li jkopri a perjodu bejn l-1384 u l-1477.

Kapitali: Brussell; Entità: fiefs Imperjali u Franċiżi; Lingwa Uffiċjali: Olandiż Nofsani, Latin, Friżjan tal-Punent, Walloon, Sassonu Baxx, Lussemburgiż, Franċiż Nofsani; reliġjon Kattolika; Perjodu Storiku: Medju Evu; Forma ta' Gvern: Monarkija.

=== Dinastija ===
Parti minn dawn it-territorji ntirtu mid-Duki ta' Burgundy, fergħa tad-Dar ta' Valois, fl-1384, wara l-mewt ta' Louis de Mâle, Konti ta' Flanders. Il-werriet tiegħu, Marguerite III tal-Fjandri, kienet iżżewġet lil Filippu l-Għażżu (1342-1404), iben iż-żgħir ta’ Ġwanni II ta’ Franza u l-ewwel Valois Duka ta’ Burgundy, u b’hekk wiret il-kontej ta’ Flanders, Artois, Rethel, Burgundy, u Nevers. Flimkien taw bidu għall-era Burgundian tal-ħakma tal-Olanda.

It-territorji Burgundian ġew estiżi bil-Kontea ta' Namur fl-1421, id-dukat ta' Brabant u Limburg fl-1439, il-kontej ta' Hainaut, l-Olanda, u Zeeland fl-1432, id-Dukat tal-Lussemburgu fl-1441, u d-Dukat ta' Gelderland fl-1437.

Il-perjodu Burgundian intemm fl-1477, meta Karlu l-Borża miet fil-kamp tal-battalja mingħajr ma ħalla werriet maskili. Ir-Re Lwiġi XI ta' Franza, approfitta ruħu mis-sitwazzjoni ta’ din il-mewt mhux mistennija, ħataf id-Dukat tal-Burgundy u annesseh mad-dominju rjali, fuq il-bażi li l-appanassi kienu ġew irregolati b'tali mod li meta l-frieħ maskili kienu eżawriti huma għandhom jiġu inkorporati fil-familja.Kuruna, minbarra l-Kontea ta Burgundy, Artois u Picardy, lill goddaughter tiegħu u l-eredi ta Charles, Dukessa Maria. B’dan il-mod, id-dukessa kellha taċċetta r-restituzzjoni tal-privileġġi mrażżna fl-Olanda mill-Privileġġ il-Kbir fi Frar 1477, li qered ix-xogħol ċentralizzanti taż-żewġ duki preċedenti, Felipe it-Tajjeb u Karlu l-Brażż. Biex tikkontrobatta l-offensiva Franċiża, iżżewġet lill-Arċiduka tal-Awstrija u lill-Imperatur futur Massimiljan I tad-Dar tal-Habsburg f’Awwissu tal-1477, relazzjoni li kienet se ddum tliet sekli. Fl-1482, mietet id-Dukessa Marie, u b'hekk itfiet il-fergħa Valois-Burgundian.

Id-duki Burgundji tad-dinastija Valois, li ħakmu diversi territorji fl-Olanda, kienu:

* Filippu II tal-Burgundy u martu Margaret III tal-Fjandri (1384-1405)
* Ġwanni Bla Biża (1405-1419)
* Filippu it-Tajjeb (1419-1467)
* Karlu l-Qawwa (1467-1477)
* Marija ta' Burgundy (1477-1482). Dukessa Titulari ta' Burgundy.
* Kien biss fl-1549, meta l-Imperatur Karlu V stabbilixxa fis-Sanzjoni Prammatika li t-territorji tal-Olanda kienu jiffurmaw entità territorjali indiviżibbli.

=== Politika ===
Il-varjetà wiesgħa ta' isqof u bliet indipendenti, sistemi ta' tassazzjoni, piżijiet u miżuri, drawwiet interni differenti, u d-drittijiet lokali ddefendi bil-biża xekklu l-ħakma ta' Valois, iżda tentattivi biex jissaħħaħ il-kontroll dukali ltaqgħu ma' rewwixti, xi drabi appoġġjati minn nobbli lokali, li wasslu għal ripressjonijiet vjolenti. , li wassal għal gvern ċentrali dejjem aktar modern u ċentralizzat li ppermetta li duki jsiru patruni rikonoxxuti u jistabbilixxu ħajja tal-qorti lussuża li stabbilixxiet l-istandards ta 'kondotta fil-qrati tas-sekli ta' wara. Felipe el Bueno wessa’ t-territorju taħt il-kontroll tiegħu lejn ix-Xlokk billi ħa l-gvern ta' Brussell, Namor u Liège. Huwa mexxa l-indipendenza naturali tal-ibliet permezz ta' mekkaniżmi bħall-Estates Ġenerali, u kkonsolida l-ekonomija tar-reġjun.

L-Estati Ġenerali ltaqgħu għall-ewwel darba fi Bruges fid-9 ta’ Jannar 1464. Din kienet tikkonsisti minn delegati mill-istati ta’ Brabant, Flanders, Lille, Douai, Orchies, Artois, Hainaut, Holland, Zealand, Namur, Mechelen, u Boulonnais. Sal-1464 id-Duka żamm biss rabtiet ma’ kull stat provinċjali separatament. Fil-prinċipju l-Istati kienu komposti minn rappreżentanti tat-tliet oqsma tradizzjonali: il-kleru, in-nobbli u t-tielet proprjetà, iżda l-kompożizzjoni eżatta u l-influwenza ta 'kull stat fl-Istati provinċjali jistgħu jvarjaw. Il-konvokazzjoni tal-Istati Ġenerali li fihom kienu rappreżentati l-istati provinċjali kollha kienet parti mill-politika ta' ċentralizzazzjoni ta' Filippu t-Tajjeb.

=== Patroċinju dukali ===
Mill-1441 Philip stabbilixxa l-qorti tiegħu fi Brussell, iżda Bruges kienet iċ-ċentru tal-kummerċ, għalkemm fl-1480s l-ostruzzjoni inevitabbli tal-port tagħha temm l-eġemonija kummerċjali tagħha. Philip sponsorja l-ħolqien ta' manuskritti illustrati u l-pittura tal-qorti laħqet livell għoli ma’: Robert Campin, l-aħwa van Eyck u Rogier van der Weyden.

== Kontea tal-Olanda (1091-1581) ==
Il-Kontea tal-Olanda (Graafschap Holland) kienet stat feudatorju preċedenti tal-Imperu Ruman Imqaddes. Fl-1433 ġie akkwistat minn Filippu it-Tajjeb u inkorporat fl-Pajjiżi l-Baxxi Burgundian u aktar tard fl-Pajjiżi l-Baxxi Spanjola.

&lt;gallery&gt;
File:Counts of Holland Arms.svg|Tarka
File:Hainaut Modern Arms.svg|Tarka tal-Konti ta' Hainaut-Holland.
File:Low Countries Locator Holland.svg|Kontea tal-Olanda fl-1350.
&lt;/gallery&gt;

Kapitali: L-Aja; Lingwa Uffiċjali: Olandiż Nofsani; Gvern. Kontea; Konti tal-Olanda: Teodoriku V (1061-1091), Filippu II (1555-1573); Perjodu Storiku: Evu Nofsani u Moderni: Theodoric II jippossjedi l-Frisja tal-Punent kollha-10 seklu, 1091-Theodoric V jassumi t-titlu ta 'Konti tal-Olanda, seklu 11-Jacqueline tal-Bavarja iċċedi l-Kontea tal-Olanda lil Filippu it-Tajjeb. 1433-Bl-Att tal-Aja, l-Olanda tneħħi l-għadd tagħha (Philip II) u tingħaqad mal-Provinċji Magħquda tal-Pajjiżi l-Baxxi.

== Dukat ta' Brabant (1183-1795) ==
Id-Dukat ta' Brabant kien ex dukat li jinsab bejn l-Olanda u l-Belġju. Id-dukat kien mifrux mal-provinċji Belġjani attwali tal-Fjamming Brabant, Walloon Brabant, Antwerp u r-Reġjun ta' Brussell-Kapitali u l-provinċja Olandiża ta' North Brabant. Fi żminijiet Rumani, Brabant kien maqsum bejn il-provinċji Rumani ta' Gallia Belgica u Germania Inferior u abitati minn tribujiet Ċeltiċi sakemm popli Ġermaniċi ħadu posthom u temmew l-Imperu Ruman.

L-ibliet ewlenin tad-dukat kienu Brussell, Antwerp, Leuven, Breda u Bolduque. L-isem tar-reġjun ġej mid-dukat Karolingju ta' pagus Bracbatensis, li jinsab bejn ix-xmajjar Scheldt u Dijle, u li ġej mill-kliem Bracha (Ġdid) u Bant (Reġjun).
&lt;gallery&gt;
File:Banner of the Duchy of Brabant.svg|Bandiera
File:Coat of arms of the Duchy of Brabant.svg|Tarka
File:Estandarte del Sacro Imperio Romano Germánico.svg|Bandiera (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman) (1400-1806)
File:Holy Roman Empire Arms-double head.svg|Tarka  ca. 1433 (Qaddis Imperu Ġermaniż Ruman)
File:Locator Duchy of Brabant (1350).svg|Dukat ta' Brabant fl-1477.
File:Map Burgundian Netherlands 1477-es.svg|L-Pajjiżi l-Baxxi fl-1477. It-territorju ta' Brabant huwa mmarkat bin-numru 1.
File:Netherlands during French administration 1810-1814.png|Dipartimenti Franċiżi fl-Pajjiżi l-Baxxi matul l-Ewwel Imperu (1810-1814).
&lt;/gallery&gt;

Kapital: Mhux speċifikat; Lingwa Uffiċjali: Olandiż Nofsani, aktar tard Olandiż; Gvern: Dukat; Duka ta' Brabant: Enriku I ta' Brabant (1183-1235), Franġisku I tal-Awstrija (1792-1795); Perjodu Storiku: Evu Nofsani u Moderni; Ħolqien tal-Kontea minn Federico Barbarossa-1183, Konkwista Franċiża-1795.

=== Storja ===
Id-dukat kellu bħala l-predeċessur tiegħu l-kontea ta' Brabant (landgraviato), li nħoloq bħala fief fi ħdan Lotharingia stabbilit fit-Trattat ta' Verdun (843), u aktar speċifikament, id-dukat ta' Lower Lotharingia wara l-qsim tar-renju fl-959. Għalhekk, id-dukat kien parti minn Franza Nofsani u l-oriġini tiegħu kienet fl-Imperu Ruman Qaddis. Il-fiefdom imperjali ngħata lill-Konti Henry III ta' Louvain madwar is-sena 1085 jew 1086, speċifikament, wara l-mewt tal-Margrave preċedenti ta' Brabant, il-Konti tal-Palatinat Germán II ta' Lotharingia.

Formalment, id-dukat inħoloq bħala titolu ereditarju minn Frederick I Barbarossa fl-1183-1184 favur Henry I ta' Brabant, iben Godfrey III ta' Louvain, Duka ta' Lower Lotharingia. Għalkemm l-estensjoni tat-territorju tad-dukat kienet żgħira, billi kienet inkluża bejn ix-xmajjar Dender u Senne, li jinsabu fil-punent ta’ Brussell, l-isem tad-dukat kien użat biex jirreferi għall-possedimenti kollha tad-duki mis-seklu 13.

Fl-1190, Enriku I ta' Brabant sar ukoll Duka ta' Lower Lotharingia wara l-mewt ta' Godfrey III, titolu li prattikament ma kellu l-ebda awtorità territorjali. Skont il-protokoll, is-suċċessuri kollha tiegħu minn hemm 'il quddiem issejħu Dukes of Brabant u Lower Lotharingia, aktar tard magħrufa bħala Dukes of Lothier.

Wara l-battalja ta' Worringen, li seħħet fl-1288, Ġwanni I ta' Brabant inkorpora d-dukat ta' Limburg fil-familja. Fl-1354, id-Duka Ġwanni III ta' Brabant waqqaf l-uffiċċju tal-Blijde Inkomst. Fl-1430, id-dukati ta’ Lotharingia, Brabant u Limburg inwirtu minn Filippu III ta' Burgundy. Fl-1477 it-titli għaddew lid-Dar tal-Absburg permezz ta’ Maria de Borgoña. L-istorja aktar tard tad-dukat hija parti mill-istorja tal-Olanda jew &quot;Sbatax-il Provinċja&quot;.

Il-provinċji tat-Tramuntana tad-dukat kisbu l-indipendenza mill-Habsburgi Spanjoli fil-Gwerra tat-Tmenin Sena (1568-1648). Wara l-Paċi ta' Westphalia fl-1648, l-indipendenza tal-Provinċji Magħquda ġiet ikkonfermata, u ħalliet il-parti tat-tramuntana ta' Brabant taħt il-kontroll Olandiż, li se ssir waħda mill-Artijiet tal-Generalitat taħt l-isem ta' Staats-Brabant, li bħalissa hija l-provinċja tat-Tramuntana. Brabant fl-Olanda.

In-naħa t'isfel kompliet f’idejn il-Habsburgs bħala parti mill-Olanda Spanjola. Dawn għaddew għall-fergħa Awstrijaka tal-Habsburgs fl-1714. Id-dukat ġie xolt fl-1795 waqt l-okkupazzjoni Franċiża tan-Nofsinhar tal-Olanda.

=== Ir-Rivoluzzjoni fil-Brabant ===
Fl-1789, Brabant u l-provinċji ġirien irvellaw kontra r-riformi politiċi u reliġjużi ta' Ġużeppi II, Imperatur u Duka ta' Brabant, li kienu wiegħdu li jimmodernizzaw u jiddemokratizzaw l-istituzzjonijiet. Fil-livell ta' Brabant u l-Olanda b’mod partikolari, l-għan kien li tiġi riformata s-sistema tal-ġustizzja, li l-Protestanti u l-Lhud jitħallew jipprattikaw professjoni fix-xirki, jistabbilixxu s-separazzjoni tas-setgħat u jirregolaw il-ġranet ta' mistrieħ għall-korporazzjonijiet li, fl-opinjoni tagħhom, iwasslu. għal wisq jiem mitlufa. Min-naħa l-oħra, biex jattakkaw il-privileġġi tal-kleru u l-abbaziji li għandhom żewġ terzi tat-territorju tal-Brabant u jirregolaw il-festi reliġjużi. Jaċċettaw ukoll li jagħlqu ċerti abbaziji u kunventi li ma jaqdu l-ebda rwol soċjali u li huma meqjusa bħala mhux produttivi, iżda li jgħixu b’ġenerożità mid-deċmi mogħtija mill-poplu.

Irritati minn dak li jqisu bħala attakki fuq l-ittri l-antiki tagħhom, il-Brabanzones qamu fit-18 ta' Ġunju, 1789 u taħt il-kmand tal-Ġeneral Jean-André van der Mersch għelbu lit-truppi imperjali fis-27 ta' Ottubru. L-Olanda Awstrijaka mbagħad ipproklamat l-indipendenza. Iżda r-rivoluzzjonarji, assorbiti mid-differenzi bejn il-progressivi, rappreżentati mill-avukat Vonck, u l-konservattivi, rappreżentati mill-avukat Henri van der Noot, mhux se jkunu jistgħu jorganizzaw il-pajjiż u l-armata qabel ir-ritorn tat-truppi u l- forza tal-poter imperjali.

=== Perjodu Franċiż (1795) ===
Franza, fi gwerra mas-sovrani kollha Ewropej, fl-aħħar rebħet fl-1795. U l-Olanda tan-Nofsinhar, inkluż Brabant, hija uffiċjalment ċeduta mill-Imperatur Franġisku II, l-aħħar Imperatur tas-Santu Ruman elett, lil Franza bit-Trattat ta' Campoformio fl-1797. Il-parti tan-nofsinhar tad-Dukat ta' Brabant huwa maqsum fl-1795 bejn żewġ dipartimenti, dak ta' Dyle fin-nofsinhar (il-kapitali Brussell) u dak ta' Deux-Nèthes fit-tramuntana (belt ewlenija Antwerp).

It-territorju tiegħu ġie riorganizzat fid-dipartimenti ta' Deux-Nèthes (il-provinċja preżenti ta' Antwerp) u Dyle (il-provinċja ta' Brabant aktar tard).


== Kontea ta' Flanders ==
Il-Kontea ta' Flanders kienet entità feudali mwaqqfa fl-aħħar tas-seklu 9 bħala dipendenza tar-renju ta' Francia Occidentalis fuq il-bażi tal-possedimenti tal-ewwel konti titulari, Baldwin I ta' Flanders Brazo de Hierro, li mbagħad kien jinkludi t-territorji. madwar Bruges, Ghent u Bergues.
&lt;gallery&gt;
File:Flander flag.png|Bandiera
File:Blason Nord-Pas-De-Calais.svg|Tarka
File:Locator County of Flanders (1350).svg|Mappa tal-Estensjoni fl-1350
File:Quad Flandria.jpg|Pussesi tal-Kontea ta' Flanders fil-bidu tas-seklu 17. Inċiżjoni polikroma tal-kartografu Matthias Quad (-1613) u Johannes Bussemacher, Cologne.
&lt;/gallery&gt;

Kapitali: Bruges, u aktar tard Ghent; Lingwa Prinċipali: Fjamming u Franċiż; Gvern: Kontea; Storja: Kontea ta' Flanders, vassall tar-Renju ta' Franza-866, Indipendenza mir-Renju ta' Franza-1302, Unjoni mad-Dukat ta' Burgundy-1384, Magħquda mal-Olanda Spanjola-1512, Sbatax-il Provinċja-1549, Isir pussess Awstrijak- 1713, l-Stati Uniti tal-Belġju hija stabbilita-1790, l-Invażjoni Franċiża-1795.

=== Storja ===
Is-suċċessuri tiegħu kkonsolidaw l-entità u espandew progressivament it-territorju tagħha, wara li inkorporaw il-kontea ta 'Hainaut, kisbu fil-poter u l-influwenza fi ħdan il-pajjiżi Fjammingi tal-Imperu Ruman Qaddis, u laħqu l-quċċata ekonomika tagħha madwar nofs is-seklu 12. Madankollu, il-patrimonju tal-Kontessa Margaret II tal-Flanders kien maqsum wara gwerra bejn id-dixxendenti tagħha, u filwaqt li Hainaut kienet mitluba mill-Kontea tal-Olanda, Flanders aktar tard kienu jiġu inkorporati bil-forza fil-possedimenti tal-kuruna ta' Franza.

Fl-aħħar tas-seklu ħmistax, bħala riżultat ta 'alleanzi familjari differenti, il-Kontea ta' Flanders ġiet trażmessa lid-dar ta 'Burgundy u taħt Filippu III ta' Burgundy, reġgħet ingħaqdet mal-Kontea ta 'Hainaut. Dawn il-possedimenti ġew trażmessi lid-dar ta’ Habsburg u bejn l-1519 u l-1700, ir-rejiet differenti ta' Spanja kienu wkoll detenturi tal-kontea ta’ Flanders. B’dan il-mod, taħt il-poter Spanjol, il-kontea ta' Flanders kienet waħda mit-territorji li kienu jiffurmaw is-Sbatax-il Provinċja. Il-Gwerra ta' Tmenin Sena ta' wara kienet se twassal għal żmien ta' faqar u tnaqqis għall-kontea. Fl-1580 il-kontea ta' Flanders tingħaqad ma' l-Unjoni ta' Utrecht, għalkemm mhux se tkun integrata fir-Repubblika tal-Provinċji Magħquda ta' wara.

Wara l-gwerra tas-suċċessjoni Spanjola, il-kontea hija okkupata militarment mit-truppi Brittaniċi u nominalment trasmessa lid-dar tal-Habsburgs tal-Awstrija li żammha bħala titolu nominali onorarju sal-1919.

Fl-1795 ir-reġjun kien maħkum mir-rivoluzzjonarji Franċiżi. Madankollu, wara l-Kungress ta' Vjenna fl-1815, sar parti mir-Renju Unit tal-Pajjiżi l-Baxxi.

Wara l-kostituzzjoni tar-Renju tal-Belġju fl-1830, it-territorju tal-kontea minn dak iż-żmien ġie frammentat fil-provinċja Belġjana tal-istess isem, il-Fjandri Franċiżi mad-dipartiment tat-Tramuntana, u parti mill-provinċja ta' Zeeland, fin-Nofsinhar tal-Belġju. l-[[Pajjiżi l-Baxxi]].

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [http://www.monarchie.be/ Sit uffiċjali tal-Monarkija Belġjana]
* [http://www.Belgium.be/ Sit uffiċjali tal-Gvern Federali Belġjan]
* [http://www.fao.org/countryprofiles/index.asp?lang=en&amp;iso3=BEL&amp;subj=1&amp;paia= Profili tal-Pajjiżi mill-FAO: Il-Belġju]
* [http://www.visitbelgium.com/ Sit uffiċjali tal-Uffiċju tat-Turiżmu Belġjan]

{{Pajjiżi tal-Unjoni Ewropea}}
{{Ewropa}}
{{NATO}}

[[Kategorija:Belġju| *]]
[[Kategorija:Ewropa tat-Tramuntana]]
[[Kategorija:Ewropa tal-Punent]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1830]]
[[Kategorija:Monarkiji kostituzzjonali]]</text>
      <sha1>tjdsvwkbpo16eegkue6pxa8yghwzp9v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorija:Televiżjoni</title>
    <ns>14</ns>
    <id>3098</id>
    <revision>
      <id>306851</id>
      <parentid>296395</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T19:55:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>14.185.231.239</ip>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:Media]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="128" xml:space="preserve">Din il-kategorija tiġbor fiha dawk l-artikli relatati mat-'''[[televiżjoni]]'''.

[[category:spettaklu]]
[[Kategorija:Xandir]]</text>
      <sha1>r41cy9f03dbh95h0z82ecyny9x5vf40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Stati Uniti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13653</id>
    <revision>
      <id>306848</id>
      <parentid>306798</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T18:21:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117983" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stati Uniti tal-Amerika
|isem_nattiv                 = 
|isem_komuni                 = l-Istati Uniti
|stampa_bandiera             = Flag of the United States.svg
|stampa_emblema              = Great Seal of the United States (obverse).svg
|stampa_mappa                = USA orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          =
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Istati Uniti
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Istati Uniti
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Istati Uniti
|mottu_nazzjonali            = &quot;In God we trust&quot;&lt;small&gt;(uffiċjali)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''F'Alla Aħna Nafdaw''&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.treasury.gov/about/education/Pages/in-god-we-trust.aspx|titlu=U.S. on the History of &quot;In God We Trust&quot;|pubblikatur=United States Department of the Treasury|data-aċċess=2013-02-03|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;&quot;[[E pluribus unum]]&quot;&lt;small&gt;([[Lingwa Latina|Latin]]) (tradizzjonali)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Barra minn ħafna, wieħed''&lt;/small&gt;
|innu_nazzjonali             = &quot;[[The Star-Spangled Banner]]&quot;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Star Spangled Banner instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = L-ebda fil-[[Gvern federali tal-Istati Uniti|livell federali]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Washington (Distrett ta' Columbia)]]
|l-ikbar_belt                = [[Belt ta' New York|New York City]]&lt;br /&gt;{{small|{{coord|40|40|N|73|56|W|display=inline}}}}
|latd=38 |latm=53 |latNS=N |lonġd=77 |lonġm=01 |lonġEW=W
|tip_gvern                   = [[Repubblika kostituzzjonali]] [[Sistema presidenzjali|presidenzjali]] [[Federaliżmu|federali]]  
|titlu_kap1                  = [[President tal-Istati Uniti|President]]
|titlu_kap2                  = [[Viċi President tal-Istati Uniti|Viċi President]]
|titlu_kap3                  = [[Speaker tal-Kamra tad-Deputati tal-Istati Uniti|Speaker tal-Kamra]]
|titlu_kap4                  = [[Prim Imħallef (Stati Uniti)|Prim Imħallef]]
|isem_kap1                   = [[Joe Biden]]
|isem_kap2                   = [[Kamala Harris]]
|isem_kap3                   = [[Nancy Pelosi]]
|isem_kap4                   = [[John Roberts]]
|żona_kklassifika            = 4
|poż_erja                    = 4 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 9,826,675
|erja_mi_kw                  = 3,794,101
|perċentwal_ilma             = 6.76
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 315,968,000
|poż_stima_popolazzjoni      = 3 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 
|densità_popolazzjoni_km2    = 34.2
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 88.6
|poż_densità_popolazzjoni    = 76 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $15.685 triljun
|poż_PGD_PSX                 = 1
|PGD_PSX_per_capita          = $49,922
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 6
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{increase}} 0.937&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Complete.pdf |titlu=Rapport tal-Iżvilupp Uman 2013 |pubblikatur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti |data=2013-03-14 |data-aċċess=2013-03-14 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 91
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Rivoluzzjoni Amerikana|Indipendenza]]
|nota_sovranità              = mir-[[Renju tal-Gran Brittanja]]
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti|Iddikjarata]]
|data_stabbilit1             = 4 ta' Lulju, 1776
|avveniment_stabbilit2       = [[Trattat ta' Pariġi (1783)|Rikonoxxuta]]
|data_stabbilit2             = 3 ta' Settembru, 1783
|avveniment_stabbilit3       = [[Kostituzzjoni tal-Istati Uniti|Kostituzzjoni attwali]]
|data_stabbilit3             = 21 ta' Ġunju, 1788
|valuta                      = [[Dollaru tal-Istati Uniti]] ($) 
|kodiċi_valuta               = USD
|żona_ħin                    = 
|differenza_ħku              = −5 għal −10
|żona_ħin_legali             = 
|differenza_żona_ħin_legali  = −4 għal −10
|cctld                       = [[.us]]   [[.gov]]   [[.mil]]  [[.edu]]
|kodiċi_telefoniku           = +1
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $15.685 triljun
|poż_PGD_nominali            = 1
|PGD_nominali_per_capita     = $49,922
|poż_PGD_nominali_per_capita = 12
|nota1                       = L-Ingliż hija l-[[Lingwa uffiċjali tal-Istati Uniti|lingwa uffiċjali]] ta' mill-inqas minn 28-stat; xi sorsi jagħtu ċifri ogħla, bbażati fuq definizzjonijiet differenti ta' &quot;uffiċjali&quot;. L-Ingliż u l-[[Lingwa Ħawajjana|Ħawajjan]] huma żewġ lingwi uffiċjali fl-istat tal-[[Ħawaj]].
}}
[[File:Washington Montage 2016.png|thumb|[[Washington (Distrett ta' Columbia)]]]]
[[File:White House north and south sides.jpg|thumb|Il-White House (The White House)]]
[[File:United States Capitol west front edit2.jpg|thumb|Kapitolu tal-Stati Uniti (United States Capitol)]]
[[File:The Pentagon January 2008.jpg|thumb|Il-Pentagon (The Pentagon)]]
[[File:Pentagon.jpg|thumb|Il-Pentagon (The Pentagon)]]
[[File:Octagon house.jpg|thumb|L-Octogon Dar (Octagon House), mibnija bejn l-1789 u l-1800, kienet iddisinjata minn Dr William Thornton, il-perit tal-Capitol tal-Istati Uniti. Id-dar inbniet għall-Kurunell John Tayloe, fl-1814, il-Kurunell Tayloe offra l-użu tad-dar tiegħu lill-President James Madison u lil martu bħala dar temporanja minħabba l-ħruq tal-White House mill-Ingliżi. Madison uża l-kamra ċirkolari 'l fuq mill-entratura bħala studju, u hemmhekk iffirma t-Trattat ta' Ghent li temm il-Gwerra tal-1812.]]
[[File:Washington Monument Dusk Jan 2006.jpg|thumb|Monument ta' Washington (Washington Monument)]]
[[File:Lincoln memorial dc 20041011 095847 1.3008x2000.jpg|thumb|Lincoln Memorial]]
[[File:Statue of Liberty 7.jpg|thumb|Statwa tal-Libertà (Statue of Liberty)]]
[[File:Gateway Arch (48832444).jpeg|thumb|Gateway Arch of Saint Louis/Arco de la entrada de San Luis (Arkata tad-daħla ta' San Luis)]]
[[File:Miami Freedom Tower by Tom Schaefer.jpg|thumb|Torri tal-Ħelsi (Freedom Tower), Miami, Florida]]
[[File:Brooklyn Bridge by David Shankbone.jpg|thumb|Pont ta' Brooklyn (Brooklyn Bridge), New York]]
[[File:Lower Manhattan from Governors Island August 2017 panorama.jpg|thumb|L-orizzont ta' Lower Manhattan]]
[[File:United States, administrative divisions - de - colored.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali (States)]]
[[File:Usa counties large.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali (States and Counties)]]
[[File:United States (+overseas), administrative divisions - de - colored (zoom).svg|thumb|Mappa (Map)]]
[[File:Usa edcp location map.svg|thumb|Mappa]]
[[File:Map of USA topological.png|thumb|Mappa topografika tal-Stati Uniti]]
[[File:Hawaii Island topographic map-fr.svg|thumb|Mappa topografika tal-Hawaii, Stati Uniti]]
[[File:800x598 Carte Alaska R3.jpg|thumb|Mappa topografika tal-Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alaska Relief.png|thumb|Mappa topografika tal-Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alaska Panhandle-relief Kenai Mountains.png|thumb|Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alaska_Yukon_British_Columbia_58to62N_133to143W_Topo_Rainbow_Zebra_2550.jpg|thumb|Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alexander_Archipelago_55to59N_129to137W_Topo_Rainbow_Zebra_1020.jpg|thumb|Arċipelagu Alexander, Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Aleutian arc physical geography.png|thumb|Ġeografija fiżika tal-Ark Aleutjan, Stati Uniti]]
[[File:Anchorage and Vicinity O61149A6 geo.pdf|thumb|Ankraġġ (Anchorage/Anclaje) u żoni tal-madwar, Stati Uniti]]
[[File:United States passport types.svg|thumb|Tipi ta' passaporti differenti maħruġa fl-Istati Uniti]]
[[File:Us passport medium res transparent.jpg|thumb|Qoxra jew Paperback ta' passaport bijometriku ordinarju tal-Istati Uniti.]]
[[File:Dollar11963A.JPG|thumb|US dollar]]
[[File:US One Cent Obv.png|thumb|US cent]]
[[File:Wonder Lake and Denali.jpg|thumb|Denali Mountain]]
[[File:Mt. Washington from Bretton Woods.JPG|thumb|Mount Whashington]]
[[File:Grand Canyon view from Pima Point 2010.jpg|thumb|Grand Canyon/Gran Cañon]]
[[File:3Falls Niagara.jpg|thumb|Niagara Falls (Chutes du Niagara/Cataratas del Niagara)]]
[[File:1 Grandcanyon2 panoram 2010.jpg|thumb|Grand Canyon/Gran Cañon]]
[[File:JudyRocks.JPG|thumb|Spruce Mountain]]
[[File:View from the observation tower atop of Spruce Knob WV.jpg|thumb|Allegheny Mountains]]
[[File:Municipios pr.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali (Puerto Rico)]]
[[File:USA Puerto Rico topographic location map.png|thumb|Mappa topografika tal-Puerto Rico]]
[[File:Karibik 21.png|thumb|Mappa topografiċi tal-Gżejjer Verġni tal-Stati Uniti]]
[[File:Karibik 22.png|thumb|Mappa topografiċi tal-Gżejjer Verġni tal-Stati Uniti]]
[[File:Samoa District borders (numbered).png|thumb|Organizzazzjoni territorjali (American Samoa/Samoa Amerikana)]]
[[File:Map of American Samoa admin.png|thumb|Mappa tas-[[Samoa Amerikana]]]]
[[File:US -American Samoa.png|thumb|Mappa tas-[[Samoa Amerikana]]]]
[[File:Pola Islands Tutuila NPS.jpg|thumb|National Park of American Samoa, American Samoa (Park Nazzjonali tas-Samoa Amerikana, [[Samoa Amerikana]])]]
[[File:AmSamoa Tutuila 491.jpg|thumb|National Park of American Samoa, American Samoa (Park Nazzjonali tas-Samoa Amerikana, [[Samoa Amerikana]])]]
[[File:US Navy 060920-N-0000X-001 An aerial view of U.S. Naval Base Guam Sept. 20, 2006. Naval Base Guam supports the U.S. Pacific Fleet.jpg|thumb|Guam Naval Base]]
[[File:US Navy 100506-N-8241M-191 An aerial view of Bulkeley Hall at Naval Station Guantanamo Bay, Cuba. Bulkeley Hall is the naval station headquarters and administration building.jpg|thumb|Guantanamo Bay Naval Base]]
[[File:USS Lexington (AVT-16) leaving Guantanamo Bay c1989.jpg|thumb|Guantanamo Bay Naval Base]]
[[File:Kadena AB Okinawa Japan.jpg|thumb|Kadena Air Base]]
[[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|L-Istati Uniti niżlu fuq il-Qamar fl-20 ta' Lulju, 1969]]
[[File:9_Flattops_at_Norfolk_naval_base,_December_20,_2012.jpg|thumb|Diversi destroyers, tankers ta' riforniment, cruisers, sottomarini, frejgati, aircraft carriers u xi vapuri oħra u vapur ta' attakk anfibju fl-Istazzjon Navali ta' Norfolk (Norfolk Naval Station). Ritratt fl-20 ta' Diċembru, 2012.]]
[[File:US_Navy_110707-N-XZ912-104_An_aerial_view_of_Norfolk_Naval_Station,_the_largest_naval_base_in_the_world.jpg|thumb|Istazzjon Navali ta' Norfolk (Norfolk Naval Station), Sewell's Point, Hampton Roads, Virginia, tidher mit-tramuntana, 2011]]
[[File:New_York_and_Jersey_City_Skyline_Panorama_Crop_2_-_One_World_Trade_Center.jpg|thumb|One World Trade Center, New York f'Settembru 2020]]
[[File:Empire State Building (aerial view).jpg|thumb|Veduta mill-ajru tal-Empire State Building, New York fl-2012 (102 sular)]]
[[File:Central Park Tower April 2021.jpg|thumb|Veduta tat-Torri tal-Park Ċentrali (472 Metru) f'April 2021.]]
[[File:The_Chrysler_Building_from_the_Empire_State_Building_(6998996196).jpg|thumb|Il-Bini Chrysler huwa skyscraper art deco li jinsab fl-intersezzjoni ta '42nd Street u Lexington Avenue, fuq in-naħa tal-Lvant ta' Midtown Manhattan, New York, fil-viċinat Turtle Bay. B'77 sular u 319-il metru għoli, kien l-ogħla bini fid-dinja għal ħdax-il xahar, sakemm inqabeż mill-Empire State Building fl-1931.]]
[[File:Rio Rancho Sprawl.jpeg|thumb|Subborg ta' Río Rancho, fi New Mexico, fejn huwa possibbli li tiġi osservata l-karatteristika ta' cul-de-sac tas-subborgi li jitkellmu bl-Ingliż.]]
[[File:Location Map San Francisco Bay Area.png|thumb|Żona tal-Bajja ta' San Francisco]]
[[File:Southwest Chief at Laguna, February 2020.jpg|thumb|Il-Kap tal-Lbiċ (qabel Southwest Limited u Super Chief) huwa ferrovija tal-passiġġieri fuq distanza twila mħaddma minn Amtrak fuq rotta ta' 2,265 mil (3,645 km) bejn Chicago u Los Angeles permezz tal-Punent Nofsani u l-Lbiċ permezz ta' Kansas City, Albuquerque u Flagstaff.]]
[[File:Amtrak network map 2016.svg|thumb|Amtrak huwa l-isem kummerċjali tan-netwerk tal-ferrovija tal-passiġġieri bejn l-ibliet tal-istat maħluqa fl-1 ta' Mejju, 1971 fl-Stati Uniti. Imsejħa uffiċjalment il-Korporazzjoni Nazzjonali tal-Passiġġieri tal-Ferroviji, l-Assoċjazzjoni tal-Ferroviji Amerikani jew AAR tassenjaha l-akronimi tar-rappurtar tad-ditta: AMTK u AMTZ. Amtrak hija aġenzija kkontrollata mill-gvern, peress li l-istokk preferut tagħha huwa miżmum mill-Gvern tal-Istati Uniti. Il-membri tal-Bord tad-Diretturi ta' Amtrak jinħatru mill-President tal-Stati Uniti u huma soġġetti għal ratifika mis-Senat.]]
[[File:Metrolink San Clemente.jpg|thumb|Ferrovija Metrolink minn San Clemente, California]]
[[File:Greyhound Prevost X3-45 (2009 scheme).jpg|thumb|Greyhound Lines #8879, Prevost f'Dallas, Texas, huwa operatur tal-karozzi tal-linja tal-passiġġieri bejn l-istati b'aktar minn 3,700 destinazzjoni fl-Stati Uniti]]
[[File:Union Pacific Railroad system map.svg|thumb|Mappa tal-ferrovija fl-Stati Uniti.]]
[[File:BNSF_7520_GE_ES44DC_in_Mojave_Desert.jpg|thumb|Ferrovija tal-BNSF fid-deżert ta' Mojave (Kalifornja).]]
[[File:Commerce Building view from Mall 2.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali ta' Dipartiment tal-Kummerċ tal-Stati Uniti (United States Department of Commerce; DOC/Departamento de Comercio de los Estados Unidos, DDC); Oriġinarjament maħluqa fl-14 ta' Frar, 1903 bħala d-Dipartiment tal-Kummerċ u tax-Xogħol tal-Istati Uniti u ssemmiet mill-ġdid fl-4 ta' Marzu, 1913 għal dak li hu magħruf illum.]]
[[File:U.S. Department of Justice headquarters, August 12, 2006.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali tal-Dipartiment tal-Ġustizzja tal-Stati Uniti (United States Department of Justice, DOJ/Departamento de Justicia de los Estados Unidos), Id-dipartiment inħoloq fl-1870 waqt l-amministrazzjoni ta' Ulysses S. Grant.]]
[[File:Census Bureau headquarters, Suitland, Maryland, 2007.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali ta' Uffiċċju taċ-Ċensiment tal-Stati Uniti (United States Census Bureau/Oficina del Censo de los Estados Unidos), Suitland, Maryland]]
[[File:Treasury_Department_rear_view.JPG|thumb|Kwartieri ġenerali tal-Dipartiment tat-Teżor tal-Stati Uniti (United States Department of the Treasury, USDT; Departamento del Tesoro de los Estados Unidos). Maħluq permezz tal-att fundatur mill-Kungress fl-1789 biex jiġbor appoġġ finanzjarju għall-gvern inizjali tal-Stati Uniti.]]
[[File:Fbi headquarters.jpg|thumb|Bini J. Edgar Hoover, Washington D.C., Kwartieri ġenerali tal-Uffiċċju Federali ta' Investigazzjoni (Federal Bureau of Investigation, FBI; Oficina Federal de Investigación). Imbagħad l-ATF (biex tinvestiga d-drogi, l-armi u t-tabakk) tkun imwaqqfa fl-1 ta' Lulju, 1972 (51 sena)]]
[[File:Puget Sound by Sentinel-2, 2018-09-28 (small version).jpg|thumb|Puget Sound]]
[[File:Lake Hiawatha in afternoon with sunflowers.jpg|thumb|Lakg Hiawatha (Lake Hiawatha), Minneapolis, Minnesota]]
[[File:Riparian buffer on Bear Creek in Story County, Iowa.JPG|thumb|Bear Creek in Story County, Iowa]]
[[File:Detroit, Michigan, skyline ca. 1929.png|thumb|L-orizzont ta' Detroit, c. 1929]]

L-'''Istati Uniti tal-Amerika''' ('''USA'''), komunement imsejħa l-'''Istati Uniti ''' ('''US''') jew l-'''Amerika''', hija [[repubblika federali]]&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|titlu=The New York Times Guide to Essential Knowledge, Second Edition: A Desk Reference for the Curious Mind|sena=2007|pubblikatur=St. Martin's Press|paġna=632|isbn=978-0-312-37659-8|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|kunjom=Onuf|isem=Peter S.|titlu=The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775–1787|sena=1983|pubblikatur=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0-8122-1167-2|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; li tikkonsisti ħamsin [[Stati tal-US|stat]] u [[Distrett federali (Stati Uniti)|distrett federali]]. It-[[Kontigwi tal-Istati Uniti|48 stati kontigwi]] u d-distrett federali ta' [[Washington, DC]] huma fiċ-ċentrali tal-[[Amerika ta' Fuq]] bejn il-[[Kanada]] u l-[[Messiku]]. L-istat tal-[[Alaska]] huwa fil-punent tal-Kanada u l-lvant tar-[[Russja]] fl-[[Istrett Bering]], u l-istat tal-[[Ħawaj]] li tinsab fin-nofs tat-tramuntana tal-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. Il-pajjiż ukoll għandu ħames [[Territorji tal-Istati Uniti|territorji]] popolati u disa mhux popolati fil-Paċifiku u l-[[Karibew]]. 

Bi 3.79&amp;nbsp;miljun mil kwadru (9.83&amp;nbsp;miljun km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) u madwar ta' 315 miljun ruħ, l-Istati Uniti hija r-[[Lista ta' pajjiżi u dipendenzi skont l-erja|raba' l-akbar pajjiż mill-erja totali]] u t-tielet l-akbar kemm mill-art u mill-[[Lista ta' pajjiżi mill-popolazzjoni|popolazzjoni]]. Hija waħda mill-aktar [[soċjetà multietnika|etnikament diversa]] fid-dinja u nazzjonijiet [[multikulturali]], il-prodott ta' skala kbira minn [[Immigration to the United States|immigrazzjoni minn bosta pajjiżi]].&lt;ref name=&quot;DD&quot;&gt;Adams, J.Q.; Strother-Adams, Pearlie (2001). ''Dealing with Diversity''. Chicago: Kendall/Hunt. ISBN 0-7872-8145-X.&lt;/ref&gt; Il-[[ġeografija tal-Istati Uniti|ġeografija]] u [[klima tal-Istati Uniti|klima tal-US]] hija wkoll diversa ħafna, bid-deżerti, pjanuri, foresti, u muntanji li huma wkoll dar għal varjetà wiesgħa ta' annimali selvaġġi.

Il-[[Paleo-indjani]] [[Soluzzjoni tal-Amerika|emigraw]] mill-Asja għal dak li issa hija l-Istati Uniti kontinentali madwar 15,000 sena ilu. Il-[[Kolonizzazzjoni Ewropea tal-Ameriki|kolonizzazzjoni Ewropea]] bdiet madwar l-1600 u daħlet l-aktar mill-Ingilterra. L-Istati Uniti ħarġet minn [[tlettax-il kolonji Brittaniċi]] li jinsabu tul il-kosta tal-Atlantiku. Kwistjonijiet bejn il-Gran Brittanja u l-kolonji Amerikani waslet għar-[[Rivoluzzjoni Amerikana]]. Fl-4 ta' Lulju, 1776, delegati mit-tlettax-il kolonji ħarġu b'mod unanimu d-[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza (Stati Uniti)|Dikjarazzjoni tal-Indipendenza]], li b'hekk ġiet stabbilixxa l-Istati Uniti tal-Amerika. Il-[[Gwerra Rivoluzzjonarja tal-Amerika]], li ntemmet bir-[[Trattat ta' Pariġi (1783)|rikonoxximent tal-indipendenza tal-Istati Uniti]] mir-[[Renju Unit|Renju tal-Gran Brittanja]], kienet l-ewwel gwerra ta' suċċess għall-indipendenza kontra l-[[imperu kolonjali]] Ewropew.&lt;ref&gt;Jack P. Greene u J.R. Pole, eds. ''A Companion to the American Revolution'' (2008) pp. 352–361.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|isem=Thomas |kunjom=Bender|titlu=A Nation Among Nations: America's Place in World History|url=http://books.google.com/books?id=wQHlrIz4gpYC&amp;pg=PA61|sena=2006|pubblikatur=Macmillan|paġna=61|isbn=978-0-8090-7235-4|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Il-[[Kostituzzjoni (Stati Uniti)|Kostituzzjoni]] attwali ġiet adottata fis-17 ta' Settembru, 1787; sadanittant, 27 [[Lista ta' emendi għall-Kostituzzjoni tal-US|Emendi]] ġew miżjuda mal-Kostituzzjoni. L-ewwel għaxar emendi, kollettivament imsemmija l-[[Abbozz ta' Drittijiet tal-Istati Uniti|Abbozz tad-Drittijiet]], kienu ratifikati fl-1791 u jiggarantixxu ħafna [[Drittijiet fiżiċi u ġuridiċi|drittijiet u l-libertajiet ċivili fundamentali]].

Immexxija mid-duttrina tad-[[destin manifest]], l-Istati Uniti imbarkat fuq l-espansjoni vigoruża madwar l-Amerika ta' Fuq matul is-seklu dsatax. Dan jinvolvi [[American Indian Wars|tribujiet indiġeni spostari]], [[Akkwisti territorjali tal-Istati Uniti|akkwist ta' territorji ġodda]], u gradwalment ammissjoni ta' stati ġodda.&lt;ref name=&quot;MD2007&quot;&gt;{{ċita ktieb|kunjom1=Carlisle|isem1=Rodney P.|isem2=J. Geoffrey|kunjom2=Golson|titlu=Manifest Destiny and the Expansion of America|serje=Turning Points in History Series|url=http://books.google.com/?id=ka6LxulZaEwC&amp;vq=annexation&amp;dq=territorial+expansion+United+States+%22manifest+destiny%22|data-aċċess=2013-03-26|sena=2007|pubblikatur=ABC-CLIO|paġna=238|isbn=978-1-85109-833-0|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Il-[[Gwerra Ċivili Amerikana]] ntemmet legalizzata skjavitù fl-Istati Uniti.&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.pbs.org/wgbh/aia/part4/4p2967.html|titlu=The Civil War and emancipation|xogħol=Africans in America|pubblikatur=WGBH|data-aċċess=2013-03-26|lingwa=en}}&lt;br /&gt;{{ċita ktieb|isem=Jeffrey H.|kunjom=Wallenfeldt|serje=America at War|titlu=The American Civil War and Reconstruction: People, Politics, and Power|url=http://books.google.com/?id=T_0TrXXiDbUC&amp;dq=slavery+%22American+Civil+War%22|sena=2009|pubblikatur=The Rosen Publishing Group|paġna=264|isbn=978-1-61530-045-7|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Fl-aħħar tas-seklu dsatax, l-Istati Uniti ġiet estiża fl-Oċean Paċifiku,&lt;ref name=&quot;AmCentNYT&quot;&gt;{{ċita aħbar|url=http://www.nytimes.com/books/first/w/white-century.html|titlu=The Frontiers|isem=Donald D. |kunjom=White|sena=1996|pubblikatur=New York Times|data-aċċess=2013-03-26|isbn=0-300-05721-0|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; u l-ekonomija tagħha kienet l-akbar fid-dinja.&lt;ref&gt;{{ċita web |kunjom=Maddison |isem=Angus |url= http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_09-2008.xls |titlu=Historical Statistics for the World Economy |pubblikatur=The Groningen Growth and Development Centre, Economics Department of the University of Groningen |post=Netherlands|sena=2006 |data-aċċess=2008-11-06|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Il-[[Gwerra Spanjola–Amerikana]] u l-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] ikkonfermat l-istatus tal-pajjiż bħala militari qawwija globali. L-Istati Uniti ħarġet mit-[[Tieni Gwerra Dinjija]] bħala [[superpotenza]] globali, l-[[Armi nukleari u l-Istati Uniti|ewwel pajjiż bl-armi nukleari]], u [[Membri permanenti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti|membru permanenti]] tal-[[Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti]]. It-tmiem tal-[[Gwerra Bierda]] u x-[[xoljiment tal-Unjoni Sovjetika]] ħallew l-Istati Uniti bħala l-unika superpotenza.

L-Istati Uniti hija [[pajjiż żviluppat]] u għandha l-akbar ekonomija nazzjonali fid-dinja, bi stmat ta' $15.6&amp;nbsp;triljun [[PGD]] u {{ndash}} 19% tal-PGD globali fil-[[Lista ta' pajjiżi skont il-PGD (PSX)|parità ta' xiri tal-enerġija]], mill-2011.&lt;ref name=autogenerated2&gt;{{ċita web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2011&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=111&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPPPSH%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=35&amp;pr.y=14|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|titlu=World Economic Outlook Database|data=2011-09-01|data-aċċess=2011-09-11 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;L-[[Unjoni Ewropea]] għandha l-akbar ekonomija kollettiva, iżda mhix nazzjon wieħed.&lt;/ref&gt; Il-PGD  per capita tal-US kienet is-[[Lista ta' pajjiżi skont il-PGD (PSX) per capita|sitt l-akbar]] sa mill-2010, għalkemm l-[[Inugwaljanza fid-dħul fl-Istati Uniti|inugwaljanza fid-dħul tal-Amerika]] kienet ukoll kklassifikata l-ogħla fost il-pajjiżi tal-[[OECD]] mill-[[Bank Dinji]].&lt;ref&gt;[http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ World Bank GINI index], 24 ta' Novembru, 2011.&lt;/ref&gt; L-ekonomija hija alimentata mill-abbundanza ta' riżorsi naturali, infrastruttura żviluppata sew, u produttività għolja;&lt;ref&gt;{{ċita web|awtur=|url=http://www.cbsnews.com/2100-500395_162-3228735.html |titlu=US Workers World's Most Productive |pubblikatur=CBS News |data=2009-03-11 |data-aċċess=2013-04-23 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt; u filwaqt li l-ekonomija tagħha hija meqjusa [[post-industrijali]] li tkompli tkun waħda mill-akbar manifatturi tad-dinja. Il-kontijiet tal-pajjiż jonfqu 39% għall-[[Lista ta' pajjiżi mill-infiq militari|militari globali]],&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |url= http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=458 |titlu=Trends in world military expenditure, 2012 |pubblikatur=SIPRI |data=2013-04-15 |data-aċċess=2013-04-15 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt; li hija forza ekonomika, politika, u kulturali prominenti fid-dinja, kif ukoll bħala mexxej fir-riċerka xjentifika u l-innovazzjoni teknoloġika.&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |kunjom=Cohen |isem=Eliot A. |post=Washington DC |url= http://www.foreignaffairs.com/articles/59919/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower |titlu= History and the Hyperpower |pubblikatur=Foreign Affairs |data=2004-07-01 |data-aċċess=2006-07-14 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1217752.stm |titlu=Country Profile: United States of America |pubblikatur=BBC |post=Londra |data=2008-04-22 |data-aċċess=2008-05-18 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;

Il-Hawaii hija t-tieni gżira bl-ogħla muntanja fid-dinja peress li għandha l-Vulkan Dormant Mauna Kea li jilħaq l-4,205 metru.

L-iktar punt sħun irreġistrat fl-Amerika u fid-Dinja kien irreġistrat f'Furnance Creek fin-Nevada peress li fl-1913 ġew irreġistrati 56.7 gradi Celsius.

L-Stati Uniti għandha l-akbar ajruport fid-dinja (Fortword International Airport f'Dallas, Texas) u t-tieni (Denver International Airport) b'differenza ta' 160 ettaru.

Il-muntanja Denali fl-Alaska, f'6,168 m, hija l-ogħla punt fl-Stati Uniti.

Total tal-fruntieri tal-Istati Uniti: 12,002 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): Kanada 8,891 km (inklużi 2,475 km mal-Alaska); Messiku 3,111 km, nota: Bażi Navali tal-Istati Uniti f'Guantanamo Bay, Kuba hija mikrija mill-Istati Uniti u hija parti minn Kuba; il-konfini bażi hija 28.5 km.

== Organizzazzjoni territorjali ==
L-stati tal-Stati Uniti tal-Amerika huma kull wieħed mill-50 stat federat (entitajiet subnazzjonali) tal-Stati Uniti li jaqsmu s-sovranità mal-gvern federali.L-istati huma maqsuma f'kontej jew parroċċi (fl-Alaska, parrish) jew distretti (fi Louisiana, borough); B'kollox fil-livell nazzjonali hemm 3,243 b'kollox. Hemm ukoll 42 belt fl-Stati Uniti li legalment mhumiex parti mill-ebda kontea, huma magħrufa bħala &quot;bliet indipendenti.&quot; Mit-42 belt indipendenti, 39 jinsabu fl-stat ta' Virginia u t-3 l-oħra huma: Baltimore, stat ta' Maryland, Carson City, stat ta' Nevada, u St. Louis, stat ta' Missouri. Każ speċjali huwa Washington DC, li mhuwiex parti minn ebda stat, għalhekk huwa wkoll meqjus bħala ekwivalenti ta' kontea. Minbarra territorji inkorporati u mhux inkorporati.

== bliet ==
&lt;gallery&gt;
File:Washington Montage 2016.png|Washington, D. C. (District of Columbia)
File:Arlington County - Virginia - 2.jpg|Arlington County
File:NYC Montage 2014 4 - Jleon.jpg|New York  
File:Newark skyline Prudential Headquarters.jpg|Newark
File:Chicago montage.jpg|Chicago
File:New Orleans header collage.png|New Orleans/La Nouvelle-Orléans/La Nueva Orléans
File:LV Valley montage.jpg|Las Vegas
File:Downtown Springfield.JPG|Springfield
File:Montgomery,al.png|Montgomery
File:Birmingham AL Montage.jpg|Birmingham
File:Juneau, AK Montage of Landmarks.png|Juneau
File:Anchorage on an April evening.jpg|Municipality of Anchorage
File:PhoenixMontage02.jpg|Phoenix
File:Little Rock collage.png|Little Rock
File:California State Capitol Daytime July 2021.png|Sacramento
File:Los Angeles with Mount Baldy.jpg|Los Angeles
File:Hollywood sign (8485145044).jpg|Los Angeles
File:Griffith Observatory by Gustavo Gerdel.jpg|Los Angeles
File:Echo Park Lake.jpg|Los Angeles
File:Los Angeles City Hall 2013.jpg|Los Angeles
File:TheThemeBuildingLosAngeles (cropped2).jpg|Los Angeles
File:Venice Beach, Los Angeles, CA 01 (cropped).jpg|Los Angeles
File:Echo Park Lake with Downtown Los Angeles Skyline.jpg|Los Angeles
File:Olvera st los angeles.jpg|Olivera Street (Triq), Los Angeles
File:St._Charles_Borromeo_(North_Hollywood).JPG|North Hollywood (Koordinati: 34°10′20″N 118°22′41″O)
File:USA-Santa Barbara-View from County Courthouse Tower-3.jpg|Santa Bárbara
File:City Hall of Mountain View - panoramio - Aleh Haiko (1).jpg|Mountain View
File:Imperial beach ca 1.jpg|Imperial Beach
File:SD Montage.jpg|San Diego
File:Raleigh photo collage.jpg|Raleigh
File:Charlotte NC collage.png|Charlotte
File:Finlayskyline1 Columbia South Carolina.jpg|Columbia
File:Montage Denver.jpg|Denver
File:Hartford Connecticut Skyline.JPG|Hartford
File:Bridgeport montage.jpg|Bridgeport
File:2009-0521-ND-StateCapitol.jpg|Bismarck
File:Fargo, Dakota del Norte 2011.jpg|Fargo
File:PierreSD Capitol.jpg|Pierre
File:Downtown Sioux Falls 61.jpg|Sioux Falls
File:Dover Delaware.jpg|Dover
File:Wilmington Delaware skyline.jpg|Wilmington
File:Tallahassee Header for Wikipedia 2.png|Tallahassee
File:JXFL2011N.png|Jacksonville
File:Miami collage 20110330.jpg|Miami
File:Montage Atlanta.jpg|Atlanta
File:Downtown Honolulu from Pūowaina (Punchbowl Crater).jpg|Honolulú
File:Honolulu-Hale-frontcornerview.JPG|Honolulú
File:160701-N-SI773-264 (28109201982) (slight cropped).jpg|Honolulú
File:Waikiki-Vacation.JPG|Honolulú
File:King Kamehameha I Statue - Honolulu (4 by 3).jpg|Honolulú
File:Diamond Head (cropped).jpg|Honolulú
File:Boise1-vert.jpg|Boise
File:IndianapolisC12.png|Indianápolis
File:Des Moines Montage.jpg|Des Moines
File:Topeka Kansas collage by Ian Ballinger.jpg|Topeka
File:Wichita-ks.jpg|Wichita
File:KY State Capitol.jpg|Frankfort
File:Louisville montage.jpg|Louisville
File:Baton Rouge collage.png|Bâton-Rouge
File:Augusta, Maine.jpg|Augusta
File:Portland, Maine Montage.jpg|Portland
File:2006 09 19 - Annapolis - Sunset over State House.JPG|Annapolis
File:Annapolis street.jpg|Annapolis
File:A panoramic view of the Baltimore Inner Harbor.jpg|Baltimore
File:Fell's Point waterfront2.jpg|Baltimore
File:Washington and Lafayette Monuments.JPG|Baltimore
File:Bromo-Seltzer Tower MD2.jpg|Baltimore
File:Baltimore City Hall crop.jpg|Baltimore
File:National Aquarium from Inner Harbor - 01.jpg|Baltimore
File:Boston Montage.jpg|City of Boston
File:Longfellowbridge Boston.jpg|Longfellow bridge Boston
File:Houses in Burke, Virginia.jpg|Burke, Virginia
File:Lansing Skyline 2022.jpg|Lansing
File:Michigan state capitol.jpg|Lansing
File:712 michigan hofj.jpg|Lansing
File:Ottawa Street Power Station, Lansing MI.jpg|Lansing
File:OldsmobilePark02.jpg|Lansing
File:Reo Town District Lansing, Michigan 1.jpg|Lansing
File:Downtown Lansing, Michigan.jpg|Lansing
File:Downtown Lansing, Michigan, as seen from the air early one morning in May, 2017.jpg|Lansing
File:Detroit montage 2020.jpg|Detroit
File:Saint Paul Photo Collage.jpg|Saint Paul
File:MinneapolisCollage.jpg|Minneapolis
File:JacksonMissColl.png|City of Jackson
File:Jefferson City.jpg|Jefferson City
File:Kansas City Kansas aerial view.jpg|Kansas City, Kansas
File:Helena Montana 2006.jpg|Helena
File:Billings, Montana Collage 4.jpg|Billings
File:Skyline of Downtown Lincoln, Nebraska, U.S. (2015).jpg|Lincoln, Nebraska
File:Compilation of images of Omaha, Nebraska, omahacollage.tif|Omaha, Nebraska
File:Gene Leahy Mall.jpg|Omaha, Nebraska
File:NavadaCapitolCarsonCity.jpg|Carson City
File:New Jersey State House.jpg|Trenton, new Jersey
File:Albany New York Compilation.jpg|Albany
File:Downtown Concord, NH.JPG|Concord
File:Manchester, New Hampshire Montage.jpg|Mánchester
File:Santa Fe, New Mexico Montage 1.png|Santa Fe
File:Albuquerque Image Box.png|Albuquerque
File:Montage of Columbus 02.jpg|Columbus
File:Oklahoma City montage.png|Oklahoma City
File:Oregon State Capitol.jpg|Salem
File:Portland, Oregon Collage.jpg|Portland
File:Hbg Photomontage 2021.jpg|Harrisburg
File:Philadelphia Montage by Jleon 0310.jpg|Philadelphia/Filadelfia
File:Providence Montage Updated.jpg|Providence
File:Nashville collage.png|Nashville
File:Memphis TN Photo Collage.png|Memphis
File:Austin montage Nima.png|City of Austin
File:Houston montage.jpg|Houston
File:Salt Lake City montage 19 July 2011.jpg|Salt Lake City, Utah
File:Montpelier vermont state house 20.jpg|Montpelier
File:Burlington vermont skyline.jpg|Burlington
File:Collage of Landmarks in Richmond, Virginia v 1.jpg|Richmond
File:Virginia Beach from Fishing Pier.jpg|Virginia Beach
File:Charleston WA.jpg|Charleston
File:Olympia Collage.jpg|Olympia
File:Olympia old cap aug 05.jpg|Olympia
File:SeattleMontage.png|Seattle
File:Madison Picnic Point.jpg|Madison
File:Wisconsin State Capitol Aerial.jpg|Madison
File:GlassMuseumArt.jpg|Madison
File:Gates of Heaven Synagogue 2013.jpg|Madison
File:Garver Feed Mill.jpg|Madison
File:Bascom Hall in Madison.JPG|Madison
File:WiscANG-F16-Madison-Skyline-cropped.jpg|Madison
File:Madison, Wisconsin view from Lake Monona.jpg|Madison
File:MilwaukeeCollage 2.png|Milwaukee
File:DSCN5263 cheyennewyomingcapitolfront e.jpg|Cheyenne
File:HsvMontage.jpg|Huntsville, Alabama
File:Hurricaneutah.jpg|Hurricane, Utah
File:West Palm Beach Skyline.jpg|West Palm Beach, f'Palm Beach County, Florida
File:PALM BEACH FLORIDA AERIAL 2011.jpg|Palm Beach hija belt inkorporata fil-Kontea ta' Palm Beach, Florida
File:Lake Worth, FL.jpg|Lake Worth Beach, li qabel kienet Lake Worth, hija belt fil-lvant-ċentru tal-Kontea ta' Palm Beach, Florida, l-Istati Uniti, li tinsab madwar 64 mil (103 km) fit-tramuntana ta' Miami.
File:Dubuque IA - overview.jpg|Centru/Downtown, Dubuque hija belt u s-sede tal-kontea ta' Dubuque County, Iowa, Stati Uniti, li tinsab tul ix-Xmara Mississippi
File:Dubuque Iowa August 2014 Historic Shot Tower near the Water front district.JPG|Torri ta' Shot (Shot Tower), Dubuque
File:Clock tower, Dubuque, Iowa LCCN2011630552.tif|Torri tal-Arloġġ (Clock Tower), Dubuque
File:Julien Dubuque Bridge.jpg|Pont ta' Julien Dubuque (Julien Dubuque Bridge), Dubuque
File:Fenelon Place Elevator (5999641902).jpg|Fenelon Place Elevator, Dubuque
File:EaglePointPark1.JPG|Park ta' Eagle Point (Eagle Point Park), Dubuque
File:Aerial view Dubuque 1872.jpg|Veduta mill-ajru tal-belt ta' Dubuque fl-1872 minn Alexander Koch, Dubuque hija belt u s-sede tal-kontea ta' Dubuque County, Iowa, Stati Uniti, li tinsab tul ix-Xmara Mississippi
File:Overlook of St. George, Utah.jpg|St. George
File:Brigham Young's winter home St George.jpg|St. George
File:Gfp-texas-san-antonio-tall-buildings.jpg|San Antonio
File:Alamo Mission San Antonio at Night.jpg|San Antonio
File:San Antonio Riverwalk with river.jpg|San Antonio
File:San Antonio, Texas (2018) - 057.jpg|San Antonio
File:Tower of the Americas 041218.jpg|San Antonio
File:The Pearl San Antonio 2019.jpg|San Antonio
File:San Clemente CA Photo D Ramey Logan (cropped).jpg|San Clemente
File:Oscar Easley Building (cropped).jpg|San Clemente
File:Casa Romantica (5646730452).jpg|San Clemente
File:Casa Romantica de San Clemente, California.jpg|San Clemente
File:SanClementeBeach.jpg|San Clemente
File:Hotel San Clemente (cropped).jpg|San Clemente
File:2019 Mission Basilica San Juan Capistrano 2.jpg|San Juan Capistrano
File:San Juan Capistrano station California - panoramio (cropped).jpg|San Juan Capistrano
File:2019 Provincial Building, San Juan Capistrano (cropped).jpg|San Juan Capistrano
File:Historic Old Town San Juan Capistrano, California (25394541403).jpg|San Juan Capistrano
File:San Juan Capistrano, California (c. 1806).jpg|L-Ispanjoli waqqfu San Juan Capistrano fl-1776, meta San Junípero Serra stabbilixxa l-Missjoni San Juan Capistrano (c. 1806).
File:Ruins of San Juan Capistrano (1876).jpg|Fdalijiet tal-Knisja tal-Ġebla l-Kbira fil-Missjoni San Juan Capistrano, 1876
File:San Clemente Island by Sentinel-2, 2019-03-30.jpg|Gżira San Clemente (Tongva: Kinkipar; Spanjol: Isla de San Clemente; Ingliż: San Clemente Island)
File:Jewel of the Missions.jpg|Misión San Juan Capistrano, San Juan Capistrano
File:Great Stone Church 02 (cropped).jpg|Misión San Juan Capistrano, San Juan Capistrano
File:Mission San Juan Capistrano - North Corridor (cropped).jpg|Misión San Juan Capistrano, San Juan Capistrano
File:Dayton Skyline.jpg|Dayton, Ohio
File:Immaculate Conception Chapel, University of Dayton.jpg|Kappella tal-Immakulata Kunċizzjoni, Università ta' Dayton (Immaculate Conception Chapel, University of Dayton), Dayton, Ohio
File:Dayton art institute exterior evening 2005.jpg|Institute tal-Arti ta' Dayton (Dayton Art Institute), Dayton, Ohio
File:Deeds Carillon, Dayton Ohio, from the west.jpg|Deeds Carillon fl-Carrilon Park, Dayton, Ohio
File:National Museum of the U.S. Air Force.jpg|Mużew Nazzjonali tal-US Air Force (National Museum of the U.S. Air Force), Dayton, Ohio
File:Day Air Ballpark.jpg|Day Air Ballpark, Dayton, Ohio
File:Big cowboy boots at the North Star Mall (San Antonio, Texas) 004 crop.jpg|San Antonio, Texas
File:Independence Hall,_Washington on the Brazos, Texas.jpg|Washington-on-the-Brazos, Texas
File:Star of the Republic Museum entrance IMG 9271.JPG|Washington-on-the-Brazos, Texas
File:Barrington Living History Museum entrance IMG 9311.JPG|Washington-on-the-Brazos, Texas
File:Galveston_Collage.png|Galveston
File:El Paso montage.png|El Paso, Texas
File:WestColumbiaTx (1 of 1).jpg|West Columbia, Texas
File:Key west 2001.JPG|Key West, Florida
File:Downtown Odessa.jpg|Centru/Downtown, Odessa, Texas
File:San Francisco from the Marin Headlands in August 2022.jpg|San Francisco
File:San Francisco Columbarium Interior.jpg|San Francisco
File:Alamo Sq Painted Ladies 3, SF, CA, jjron 26.03.2012 cropped.jpg|San Francisco
File:Palace of Fine Arts (16794p).jpg|San Francisco
File:San Francisco City Hall 2006.jpg|San Francisco
File:Alcatraz (24331148015).jpg|San Francisco
File:San Francisco China Town MC.jpg|San Francisco
File:ATT Sunset Panorama.jpg|San Francisco
File:Cable Car No. 1 and Alcatraz Island.jpg|San Francisco
File:Oceanside-pier.JPG|Oceanside, California
File:Downtown Vista.JPG|Vista, California
File:CarlsbadCollage2021.jpg|Carlsbad, California
File:Birmingham cityscape view 2010.jpg|Birmingham, Alabama
File:Vulcan statue Birmingham AL 2008 snow retouched.jpg|Birmingham, Alabama
File:16th Street Baptist Church.JPG|Birmingham, Alabama
File:Birmingham City Hall (Alabama).jpg|Birmingham, Alabama
File:Alabama Theatre.jpg|Birmingham, Alabama
File:BMA-2010-screen.jpg|Birmingham, Alabama
File:Rainelle 2017 by Lukas Ray.jpg|Rainelle
File:G R T 2004 Marlinton Trailhead.JPG|Marlinton
File:Huntsville, Alabama (2023).jpg|Huntsville, Alabama
File:Art Museam.jpg|Huntsville, Alabama
File:Rocket Ship - Saturn V.jpg|Huntsville, Alabama
File:Propst Arena, Huntsville Alabama.jpg|Huntsville, Alabama
File:A downtown view of Richmond, VA.jpg|Richmond, Virginia
File:St. John's Church in Richmond, VA (2011) IMG 4046.JPG|Richmond, Virginia
File:Street Scene along Monument Avenue - Richmond - Virginia - USA - 02 (32839955447).jpg|Richmond, Virginia
File:Main Street Station.jpg|Richmond, Virginia
File:Virginia State Capitol Building.jpg|Richmond, Virginia
File:Egyptian Building.JPG|Richmond, Virginia
File:Science Museum - Broad Street Station (2256100684).jpg|Richmond, Virginia
File:DANVILLE.jpg|Danville, Virginia
File:2010-09-02-Harpers-Ferry-From-Maryland-Heights-Panorama-Crop.jpg|Harpers Ferry, West Virginia
File:Exchange Bank Main Office.jpg|City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Friedman Student Union Building IMG 2000.JPG|Il-bini tal-Unjoni tal-Istudenti Friedman huwa msemmi għall-mibki Senatur tal-Istat ta' Louisiana Sylvan Friedman ta' Natchitoches, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Main entrance to NSU IMG 2031.JPG|Daħla ewlenija għall-Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:NSU Business Building, Natchitoches, LA IMG 2026.JPG|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Nsu columns.jpg|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Williamson Hall at NSU, Natchitoches, LA IMG 1992.JPG|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Revised photo of NSU Student Recreation Center IMG 2020.JPG|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Nacogdoches TX Montage.jpg|Nacogdoches, Texas
File:Greensboro Skyline.jpg|Greensboro, North Carolina
File:Carolina Theatre, Greensboro, NC (48992667338).jpg|Greensboro, North Carolina
File:J. Douglas Galyon Depot (Southern Railway Station), Greensboro, NC (48993208806).jpg|Greensboro, North Carolina
File:West Market Street United Methodist Church, Greensboro, NC (48993449582).jpg|Greensboro, North Carolina
File:L. Richardson Preyer Federal Building, Greensboro, NC (48993256341).jpg|Greensboro, North Carolina
File:Lincoln Financial Building, Greensboro, NC (48992705248).jpg|Greensboro, North Carolina
File:Blandwood Mansion, Greensboro, NC (48993466547).jpg|Greensboro, North Carolina
File:Historic building on the square in Huntsville, Alabama LCCN2010639592.tif|Huntsville, Alabama
File:Richardson August 2019 01 (plaza).jpg|Richardson, Texas
File:Southwest Raleigh, Raleigh, NC, USA - panoramio.jpg|Raleigh, North Carolina
File:2015 North Carolina State Capitol.JPG|Raleigh, North Carolina
File:NCSU Bell Tower.jpg|Raleigh, North Carolina
File:PNC Arena Raleigh.JPG|Raleigh, North Carolina
File:Fayetteville Street in downtown Raleigh, North Carolina.jpg|Raleigh, North Carolina
File:Trolley Pub Raleigh.jpg|Raleigh, North Carolina
File:Raleigh-Convention-Center-Shimmer-Wall-200807-17.jpeg|Raleigh, North Carolina
File:Aerial view of Montgomery, Alabama LCCN2011646683.tif|Montgomery, Alabama
File:Alabama State Capitol, Montgomery, South view 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Dexter Avenue Baptist.jpg|Montgomery, Alabama
File:First White House of the Confederacy, Montgomery, North view 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Alabama World War Memorial, part of the Alabama Archives and History Museum, Montgomery, Alabama LCCN2010637591.tif|Montgomery, Alabama
File:Commerce St, Downtown Montgomery 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Federal Building and US Court House, Montgomery 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Niagara Falls, New York from Skylon Tower.jpg|Niagara Falls, New York
File:Bedford Historic District, Bedford, Ohio.JPG|Bedford Historic District, Bedford, Ohio.JPG
File:Point Roberts cannery, Washington, ca 1918 (COBB 185).jpeg|Fort Myers/Ft Myers/Fuerte Myers/Forte Myers
File:Cleveland photomontage 2016.jpg|City of Cleveland
File:Cuyahoga County Courthouse.jpg|City of Cleveland
File:Cape Coral, Florida.jpg|Cape Coral/Cabo Coral
File:Ambos Nogales circa 2008.JPG|Nogales, Arizona
File:Nogales.jpg|Nogales, Arizona
File:View of Nogales Sonora from Nogales AZ.jpg|Nogales, Arizona
File:Arcos fronterizos de Nogales.jpg|Nogales, Arizona
File:Clocktower-Sherman-Grant-SheridanHalls Nov-2002 0056.jpg|Fort Leavenworth/Fuerte Leavenworth
File:Downtown Leavenworth, Kansas.jpg|Leavenworth, Kansas
File:Constitution Hall (2).JPG|Lecompton, Kansas
File:Lawrence, Kansas (51259980292).jpg|Lawrence, Kansas
File:Utica 97 002.jpg|Utica (New York)
File:Downtown Tupelo 1.JPG|Tupelo, Misisipi
File:Pasadena City Hall David Wakely (cropped).jpg|Pasadena
File:PasadenaCivicAud.1 (cropped).JPG|Pasadena
File:Langham los angeles (cropped).jpg|Pasadena
File:Vista del Arroyo Hotel in Pasadena, California 11 (cropped).jpg|Pasadena
File:Beckman Institute Reflection.jpg|Pasadena
File:2008-1226-Pasadena-008-RoseBowl.jpg|Pasadena
File:Colorado Blvd.jpg|City of  Pasadena
File:2008-1226-Pasadena-001-AmbassadorCollege-pan.JPG|Pasadena
File:Old Town Pasadena and Metro Local bus.JPG|Pasadena
File:Downtown Stockton California.jpg|Stockton, California
File:Poughkeepsie from across Hudson River.jpg|Poughkeepsie, New York
File:Clinton Town Hall 2005.jpg|Town hall, Clinton, Massachusetts
File:Main Street Marshalltown.jpg|Triq prinċipali (Man Street), Marshalltown, Iowa
File:Benjamin Thompson Birthplace, Woburn, Massachusetts.JPG|Post tat-twelid ta' Benjamin Thompson, Woburn, Massachusetts
File:Ann Arbor Skyline 2021.jpg|Ann Arbor
File:Ann Arbor sunset 2018.jpg|Inżul ix-xemx f'Ann Arbor
File:Port Washington pier light.jpg|Port Washington, Wisconsin
File:Downtown-paterson-nj2.jpg|Paterson, New Jersey
File:Jackson County Courthouse Independence MO-cropped.jpg|Il-Qorti tal-Kontea ta' Jackson f'Independence, Missouri/Missouri
File:Downtown South Bend.jpg|Downtown South Bend u x-Xmara San Ġużepp, South Bend, Indiana
File:South-bend-indiana-courthouse.jpg|Il-Qorti tal-Kontea ta' San Ġużepp, South Bend, Indiana
File:PAB NotreDameFB2018 1 (44404842012).jpg|Notre Dame Stadium, South Bend, Indiana
File:South-bend-studebaker-museum-showroom.jpg|Linja tal-kosta tan-Nofsinhar, South Bend, Indiana
File:20041231 14 NICTD South Bend, IN (8873027699).jpg|Linja tal-kosta tan-Nofsinhar, South Bend, Indiana
File:Elkhart, Indiana - Main Street.JPG| (Main Street), Elkhart, Indiana
File:Osceola-indiana-town-hall.jpg|Town Hall, Osceola, Indiana
File:MISHAWAKACITYVIEWDOWNTOWN.png|Downtown Mishawaka City, fin-nofsinhar tax-Xmara San Joe, Indiana
File:Mishawaka-indiana-st-joe-river.jpg|Ix-Xmara San Ġużepp tgħaddi lejn il-punent minn Elkhart (fuq) minn Osceola (nofs) u tilħaq Mishawaka (qiegħ).
File:Grandrapidsohio.jpg|Grand Rapids, Ohio
File:A1.23188.1851.LakeErie.143.250m.jpg|Immaġini bis-satellita NOAA tal-Lag Erie mis-7 ta 'Lulju, 2023. It-tidwir aħdar ċar huma alka li qed jiffjorixxi fit-tarf tal-punent tal-lag. Il-Lag Erie (/ˈɪəri/ EER-ee) huwa r-raba' l-akbar lag skont iż-żona tal-ħames Lagi l-Kbar tal-Amerika ta' Fuq u l-ħdax-il l-akbar fid-dinja.
File:Fort Wayne, Indiana Skyline (2022).jpg|Downtown/Centru, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Historic Fort Wayne, Fort Wayne, Indiana, May 2014.jpg|Storiku Fort Wayne (Historic Fort Wayne), Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:City Hall Ft W IN 1.jpg|(Old) City Hall Qadima (mibnija fl-1892/built in 1892), Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Fort Wayne, United States (Unsplash).jpg|Allen County Courthouse u Lincoln Bank Tower, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Johnny Appleseed Grave.jpg|Johnny (Appleseed) Chapman Grave, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Dr. Martin Luther King Jr. Memorial Bridge, Fort Wayne, Indiana.jpg|Dr Martin Luther King Jr. Memorial Bridge, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Maumee River at Mary Jane Thurston State Park in Grand Rapids, Ohio.jpg|Ix-Xmara Maumee fi Grand Rapids, Ohio
File:Maumeerivermap.png|Ix-Xmara Maumee
File:Elkhart-indiana-st-joe-river.jpg|Ix-Xmara San Ġużepp tikber hekk kif tgħaddi lejn il-punent minn Elkhart.
File:Kankakee County Courthouse.jpg|Il-Qorti tal-Kontea (County Courthouse), Kankakee, Illinois
File:Great Falls of Paterson 2016.jpg|Tax-Xmara Passaic f'Paterson
File:PassaicRiver CliftonElmwoodPark.jpg|Xmara Passaic fil-Kontej ta' Bergen u Passaic
File:Saint Andrew's Episcopal Church Ann Arbor Michigan.JPG|Knisja Episkopali Sant Andrija
File:Ann Arbor Art Fair, 2019.jpg|Ann Arbor waqt il-Fiera annwali tal-Arti tagħha fl-2019, tħares minn Liberty Street lejn it-Teatru u l-Stat ta 'Michigan
File:HuronRiverAnnArbor.JPG|Xmara Huron (Huron River/Río Huron)
File:Downtown Gresham, Oregon.jpg|Downtown Gresham, Oregon minn City Park
File:Gresham 1918.png|Downtown Gresham, Oregon fl-1918
File:Point Roberts cannery, Washington, ca 1918 (COBB 185).jpeg|Point Roberts
File:Fountain Square Park, Bowling Green, Kentucky.JPG|Bowling Green (Kentucky)
File:Stateline, Nevada.jpg|Stateline, Nevada
File:Lāhainā oceanfront.JPG|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina panorama.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina Waterfront.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:BanyanatLāhainā.jpg|Is-siġra tal-banyan, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Baldwin House.JPG|The Baldwin House, monument storiku mibni fis-seklu 19, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:MauiActivities&amp;Tours.jpg|Humpback whale tikser il-bajja ta' Lahaina, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina town at night Maui (45690017512).jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina Aquatic Center.jpg|Ċentru Akwatiku ta' Lahaina, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina (15622525458).jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (2005)
File:Lahaina - panoramio.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (2002)
File:TOWN OF LAHINA, SITE OF SUGAR MILL AND A FAST GROWING TOURIST AREA. THE LAND USE COMMISSION HAS NOT MADE A DEFINITIVE... - NARA - 554058.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (1973)
File:Lahaina, Maui, T.H. - Formerly the Capital - NARA - 296063.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (1903–1910)
File:Photo May 07, 5 43 14 PM .png|Qawsalla fuq il-Muntanji tal-Punent Maui
File:Banyan-tree-Lahaina-Hawaii.jpg|Is-siġra tal-banyan fi Courthouse Square hija l-akbar siġra tal-banyan fl-Stati Uniti.
File:Jones County Mississippi Courthouse.jpg|Ellisville, Misissipi
File:Jesse Richman - Pierre Bouras 1.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:BiloxiLightHouseandVisitorsCenter.jpg|Fanal Biloxi, Missisipi
File:35412Elizabethfromabove.jpg|Elizabeth, New Jersey
File:Runner Fountain and Old Courthouse and Arch (5618845531).jpg|St Louis
File:St. Louis Art Museum.JPG|St Louis
File:Busch Pano 2022.jpg|Bush Stadium/Estadio Bush
File:Climatron - panoramio.jpg|St Louis
File:The one metropolitan square at night from the south.jpg|St Louis
File:Surfside-Florida-2014.jpg|Surfside
File:Downtown Fresno Skyline 2021.jpg|Fresno
File:Fresno Bee Building Dec 2012 (cropped).jpg|Fresno
File:Fulton mall-fresno (cropped).jpg|Fresno
File:Fresno-WarnorsTheatre (cropped).jpg|Fresno
File:Fresno station 2434 35 (cropped2).JPG|Fresno
File:Fresno County Courthouse (1885).jpg|Il-Qorti tal-Kontea l-Qadima ta' Fresno (pitture, 1885)
File:Pollasky Ave. Clovis.JPG|Clovis 
File:City_of_Alpine_and_County_Seat_of_Brewster_County,_State_of_Texas,_United_States_(April_2004).jpg|Alpine
File:Revised_photo_of_&quot;The_Falls&quot;_at_Wichita_Falls,_TX_IMG_6918.JPG|Wichita Falls, Texas
File:Downtown_Dover_Plains,_NY.jpg|Dover, New York
File:Pawling, NY, welcome_sign.jpg|Pawling, New York
File:Amenia, NY, town hall.jpg|Amenia, New York
File:Oxnard Skyline.JPG|Oxnard, California
File:Aerial-GoletaArea.jpg|Goleta, California
File:SJ skyline at night horizontal.jpg|San Jose, California
File:USA-San_Jose-De_Anza_Hotel-3.jpg|San Jose, California
File:USA-San_Jose-Bank_of_Italy-5_(cropped).jpg|San Jose, California
File:USA-San_Jose-City_Hall-Rotunda-3_(cropped).jpg|San Jose, California
File:Downtown San Jose (30001966530).jpg|San Jose, California
File:Valencia Hotel, Santana Row (cropped).jpg|San Jose, California 
File:Mount Hamilton (Winter, Early 2019) (cropped).jpeg|San Jose, California
File:Valencia sign.jpg|Valencia, California
File:JXFL2011N.png|Jacksonville, Florida
File:New Braunfels Collage.png|New Braunfels (Spanjol: Nueva Braunfels), Texas
File:Kerrville, tx city hall 2015.jpg|Kerrville, Texas
File:Seguin, TX, water tower IMG 8155.JPG|Seguin, Texas
File:City Hall - Dec 2012.JPG|Gonzales, Texas
File:Cuero Commercial Historic District2.JPG|Cuero, Texas
File:Goingtovic.jpg|Victoria, Texas
File:CorpusChristiTX Night.jpg|Corpus Christi, Texas
File:StAugustineC12.png|San Agustín/Saint Augustine, Florida
File:GlendaleHotel2 (cropped).jpg|Glendale, California
File:Downtown-glendora-with-morris-fire-smoke.jpg|Glendora, California
File:The King and Queen towers.jpg|Sandy Springs, Georgia
File:Concourse Towers cropped.jpg|Sandy Springs, Georgia
File:Gilbert-Gilbert Heritage District as viewed from Gilbert Rd..jpg|Gilbert, Arizona
File:Gilbert Watertower - North - 2009-09-14.jpg|Gilbert, Arizona
File:Gilbert Civic Center.jpg|Gilbert, Arizona
File:Gilbert SW01.jpg|Gilbert, Arizona
File:Picture of lake front in Val Vista Lakes in Gilbert, Arizona, USA.jpg|Gilbert, Arizona
File:SanTan Village - North - 2009-09-20.JPG|San Tan Village, Gilbert, Arizona
File:Rexburg id.jpg|Rexburg, Idaho
File:Snake River watershed map.png|Rexburg, Idaho
File:Rexburg, Idaho (1165480068).jpg|Xmara Sanke (Snake River)
File:-IDAHO-L-0043- Teton Dam Flood - Rexburg (5874587893).jpg|Xmara Sanke (Snake River)
File:El Toro, Kingda Ka y The Runaway Mine Train - panoramio.jpg|Jackson Township, New Jersey
File:Charter Oak, California (1).png|Charter Oak
File:Covina Downtown.jpg|Covina
File:Azusa City Hall.jpg|Azusa
File:Haverhill NH town hall 5.JPG|Haverhill 
File:Grafton County Courthouse 5.JPG|Grafton
File:Eriesky2.jpg|Erie
File:Snowapril.jpg|Erie
File:ErieCtyCourthouse EriePA.JPG|Erie
File:Buford Georgia Main Street.jpg|Buford, Georgia
File:Marietta Square, Marietta, GA, US (08).jpg|City of Marietta, Georgia
File:Stoneville, North Carolina (2).jpg|Stoneville, North Carolina
File:Oakwood, Georgia City Hall.JPG|Oakwood, Georgia
File:Baldwin, Georgia City Hall.jpg|City of Baldwin, Georgia
File:Downtown Cornelia, Georgia.JPG|Cornelia, Georgia
File:Jackson County Georgia Courthouse.jpg|Jefferson, Georgia
File:JeffersonGeorgiaTownSquare02.jpg|Jefferson, Georgia
File:Cleveland City Hall (East face).jpg|Cleveland, Georgia
File:Chattanooga, Tennessee (2023).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Hunter Museum entrance 2.jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Creative Discovery Museum.jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Tennessee Aquarium (2023).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Chattanooga Choo Choo Hotel (2023).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:TVA offices in Chattanooga, Tennessee (4403311112).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Gateway to Peachtree Corners.JPG|Peachtree Corners, Georgia
File:Chattahoochee.jpg|Xmara Chattahoochee f'Jones Bridge Park f'Peachtree Corners, Ġeorġja
File:Chattahoochee watershed.png|Xmara Chattahoochee
File:Lake lanier satellite map.jpg|Lag Lanier (Lake Lanier)
File:Rainy Blue Ridge-27527.jpg|Blue Ridge Mountains
File:Blue Ridge Province.jpg|Blue Ridge Mountains
File:Mount-mitchell-south-nc1.jpg|Mount Mitchell
File:Mount Craig from Mount Mitchell, Oct 2016.jpg|Mount Craig, 6,647 pied (2,026 m), hija t-tieni l-ogħla quċċata tal-Muntanji Appalachian u t-tieni biss għal 6,684 pied (2,037 m)
File:Penns Valley October 2021 005.jpg|Il-Muntanji Appalachian fl-isfond b'Penns Valley f'Pennsylvania fit-tagħrif miksub, Ottubru 2021
File:Leavenworth Washington.jpg|Leavenworth, Washington
File:Condo building in downtown Falls Church.jpg|Downtown/Centru, Falls Church, Virginia
File:Vienna, VA 22180, USA - panoramio.jpg|Vienna, Virginia
File:Troy, Michigan Skyline.jpg|Troy, Míchigan
File:Troy Childrens Hospital.jpg|Sptar tat-Tfal (Childrens Hospital), Troy, Míchigan
File:Troy Historic Village.jpg|Raħal Storiku Troy (Troy Historic Village), Troy, Míchigan
File:Woodside Bible Church, Troy, MI USA, April 2016.jpg|Knisja (Woodside Bible Church), Troy, Míchigan
File:Tuskegee3.JPG|Tuskegee, Alabama
File:CanyonCountry.JPG|Kenroy u Soledad Canyon Toroq Ħdejn Sand Canyon Road, Canyon Country, Santa Clarita
File:Henderson_House_(Dumfries,_Virginia)_003.jpg|Dumfries
File:Citystreet1.jpg|Manassas
File:Prince William County, VA, Courthouse IMG 4347.JPG|Manassas
File:Potomacwatershedmap.png|Mappa tax-Xmara Potomac li fiha Manassas huwa mmarkat fuq ix-xellug tal-korsa t'isfel tagħha
File:ISS006-E-35934_-_View_of_Virginia.jpg|Commonwealth ta' Virginia (Commonwealth of Virginia)
File:Wichita County, TX, Courthouse IMG 6884.JPG|Wichita Falls, Texas
File:Westport Town Hall, Myrtle Avenue.jpg|Town Hall, Myrtle Avenue, Westport, Connecticut
File:Saugatuck River, Westport.jpg|Saugatuck Xmara (Saugatuck River), Westport, Connecticut
File:SoNo Historic Meets Modern Downtown.jpg|South Nortwalk, Connecticut
File:Greenwich Point Park 4- beach.jpg|Greenwich Point Park, komunement imsejjaħ Tod's Point, huwa park u bajja proprjetà tal-belt fi Greenwich, Connecticut
File:Lake Candlewood, Connecticut LCCN2012631652.tif|Lag Candlewood (Lake Candlewood), Connecticut
File:Stamford Aerial 2017.png|Ritratt ta' drone mill-ajru tal-orizzont ta' Stamford fil-kwartieri ta' Downtown u South End ta' Stamford, Connecticut, b'Long Island fil-bogħod
File:Waterford, Virginia town center.jpg|Waterford, Virginia
File:Quay County Courthouse.jpg|Tucumcari
File:Waterford, Virginia - panoramio.jpg|Waterford, Virginia
File:Waterford, Virginia - Liggett_Street.jpg|Waterford, Virginia
File:Loudoun County Courthouse in Leesburg,Virginia.jpg|Leesburg, Virginia
File:Center of Leesburg, Virginia 2012.jpg|Leesburg, Virginia
File:TownHallHarwintonCT.jpg|Harwinton, Conneticut
File:Hall County Georgia Courthouse.jpg|Gainesville, Georgia
File:River Forks Park.jpg|Veduta tal-Lag Lanier ħdejn Gainesville, Gainesville, Georgia
File:Downtown Gainesville, GA Oct 2017 1.jpg|Gainesville, Georgia
File:PostcardLitchfieldCTLitchfieldCountyJail1907.jpg|Il-Ħabs (Jail) tal-Kontea ta' Litchfield fl-1907, Connecticut
File:First Congregational Church, Litchfield, CT.jpg|Knisja Kongregazzjonali (Congregational Church), Connecticut
File:MohawkMountain.jpg|(Mohawk Mountain), Kontea ta' Litchfield
File:Spring 2006.jpg|Torrington
File:PostcardBantamCTSouthStreetca1910.jpg|Bantam, Connecticut
File:Hypnosis-lemont-illinois.jpg|Reloj Budnik Plaza y fachadas de Stephen Street en el centro histórico de Lemont, Illinois
File:Lock No. 6.jpg|Id-dar tal-kustodju tas-serratura fl-I&amp;M Canal Lock Nru 6, Channahon, Illinois
File:Joliet Illinois Skyline.jpg|Joliet, Illinois
File:Snowfall on Carle Park, Urbana, IL, 2004-12-26.jpg|Jum tas-silġ f'Carle Park fil-punent ta' Urbana High School. Fuq il-lemin hemm Lincoln l-Avukat, statwa ta' Abraham Lincoln minn Lorado Taft, Urbana Illinois
File:Green Street (Champaign, Illinois).jpg|Triq il-Ħadra (Green Street), Campustown, Champaign/Champaña, Illinois
File:New NCSA Building UIUC by Ragib.jpg|Bini NCSA (Ċentru Nazzjonali għall-Applikazzjonijiet tas-Supercomputing), 1205 W. Clark St., Urbana, Illinois 61801
File:Kansas Cosmosphere 2003.jpg|Kansas Kosmosfera u Ċentru Spazjali (Kansas Cosmophere and Space Center), Hutchinson
File:Reno County Courthouse.jpg|Hutchinson
File:Stouffer's_Railroad_Map_of_Kansas_1915-1918_Reno_County.png|1915 Mappa tal-Ferrovija tal-Kontea ta' Reno (Hutchinson)
File:September_2013_117_8_9_tonemapped.jpg|Hutchinson
File:Hutchinson_Municipal_Airport_Hutchinson_Kansas_9-14-2014.JPG|Ajruport Muniċipali ta' Hutchinson
File:1880 Hutchinson Kansas.png|Hutchinson tal-1880s
File:Bisonte Hotel in Hutchinson,_Kansas.jpg|Hutchinson.
File:Bloomington IN Kirkwood.jpg|Bloomington
File:Wabashrivermap.png|Post tax-Xmara Wabash
File:La Crosse, Wisconsin_(2022).jpg|La Crosse
File:LaCrosseWI 1867.jpg|Rappreżentazzjoni tal-artist ta' La Crosse (1867).
File:THREE_QUARTER_VIEW_OF_SOUTH_AND_WEST_ELEVATIONS_-_U._S._Courthouse_and_Post_Office,_Fourth_and_State_Streets,_La_Crosse,_La_Crosse_County,_WI_HABS_WIS,32-LACR,1-2.tif|La Crosse
File:3rd_Pearl_La_Crosse_Wisconsin_LOC_fsa.8a11061.jpg|La Crosse fis-sajf tal-1939.
File:Grand Dad Bluff 180 pano aerial.jpg|La Crosse
File:Historic Downtown La Crosse.jpg|Ċentru Storiku ta' La Crosse
File:La Crosse panoramic aerial.jpg|La Crosse
File:La Crosse County Courthouse.jpg|Kontea ta' La Crosse
File:Onalaska Main Street.jpg|Onalaska.
File:Lake Onalaska, WI.jpg|Lag Onalaska (Lago Onalaska/Onalaska Lake)
File:La Crescent MN swing bridge opened to river traffic.JPG|La Crescent
File:Caledonia, Minnesota.jpg|Caledonia
File:HoustonCountyMinnesota2006.JPG|Kontea ta' Houston
File:La Crescent wide pano.jpg|La Crescent
File:Terre Haute, Indiana city hall.jpg|Terre Haute, Indiana
File:Elkhart, Indiana - Main Street.JPG|Elkhart, Indiana
File:Elkhart-indiana-st-joe-river.jpg|Ix-Xmara San Ġużepp tikber hekk kif tgħaddi lejn il-punent minn Elkhart.
File:Gridley CA 99.jpeg|Gridley
File:Welcome to Paradise.jpg|Paradise
File:ChicoSquare.jpg|Chico
File:Lawrence Douglas County Courthouse (2021).jpg|Il-Qorti tal-Kontea ta' Douglas (2021), Lawrence, Kansas
File:Clocktower in Downtown East Point Georgia.jpg|East Point, Georgia
File:West Point Georgia Downtown.JPG|West Point, Georgia
File:JacintoCitySignJacintoCityTexas.JPG|Jacinto City, Texas
File:WhittierElementarySchoolJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityCityHallTexas.jpg|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityElementarySchoolJacintoCityTexas.JPG|Jacinto City, Texas
File:BertHolderLibraryJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityPoliceDepartmentJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityPreschool.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityFireDepartmentEMSJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:Sacramento River basin map.png|Mappa tal-baċin tax-Xmara Sacramento fejn Oroville jidher fuq wieħed mit-tributarji tiegħu, ix-Xmara Plumas
File:VAN HOUTEN-HILLMAN HOUSE, ELMWOOD PARK, BERGEN COUNTY NJ.jpg|Casa Van Houten-Hillman, Elmwood Park, Nueva Jersey
File:2022-09-09_17_15_02_UTC_minus_4_Aerial_view_of_Clifton,_Passaic_County,_New_Jersey_from_an_airplane_shortly_after_takeoff_from_Newark_Liberty_International_Airport.jpg|Clifton, New Jersey
File:East Howard St Commercial HD.jpg|Duluth
File:SLCCH.jpg|Duluth
File:Duluth Drone.jpg|Duluth
File:Joliet Illinois Skyline.jpg|Joliet hija belt fil-kontej ta' Will u Kendall f'Illinois, 35 mil (56 km) fil-Lbiċ ta' Chicago. Hija s-sede tal-Kontea ta' Will. Fiċ-ċensiment tal-2020 kellha popolazzjoni ta' 150,362, u b'hekk kienet it-tielet l-iktar belt popolata f'Illinois. 
imwaqqfa fl-1833 u inkorporata fl-1852.
File:Chicago locator map.png|Uri l-mappa taż-żona metropolitana ta' Chicago
File:Ojibwe-women-canoe-St Louis River.jpg|Nisa Ojibwe fix-Xmara Saint Louis
File:Portsmouth, NH - Market Square.JPG|Portsmouth
File:Historic downtown oroville.jpg|Oroville Historic District, Oroville
File:Butte County, CA.jpg|Dehra ta' Sacramento Valley tal-Kontea ta' Butte
File:Demopolis Alabama with river confluence.jpg|Veduta mill-ajru ta' Demopolis, Alabama. Il-konfluwenza tax-Xmara Black Warrior max-Xmara Tombigbee tista' tidher fiċ-ċentru. Il-Tombigbee jinsab fuq ix-xellug, il-Gwerrier Iswed jidħol mil-lemin biex jingħaqad mat-Tombigbee. Il-Tombigbee hija l-fruntiera bejn Sumter County (xellug) u Greene County (ċentru).
File:Barrow Alaska.jpg|Barrow/Utqiaġvik
File:Barrow Alaska (2).jpg|Triq f'Barrow (Hija s-settlement l-aktar fit-Tramuntana fl-Amerika kontinentali)
File:Mar Glaciar Ártico desde la costanera de Barrow.jpg|Il-Baħar Glacier tal-Artiku mix-xatt tal-belt Barrow
File:Traditional_Clothing_at_Iñupiat_Heritage_Center_in_Barrow.jpg|Ħwejjeġ tradizzjonali fiċ-Ċentru tal-Wirt Iñupiat f'Utqiagvik, Alaska
File:Barrow AK.jpg|Fotografija mill-ajru ta' Utqiagvik
File:Barrow-icebow.jpg|Ark ta' ċpar probabbli f'Utqiagvik
File:Arctic Shore at Barrow Alaska.jpg|Djar tul l-Oċean Artiku f'Utqiagvik
File:NOAA-barrow-ice.jpg|Silġ tal-baħar Utqiagvik, Lulju 2006, 2007
File:Monthly_Climate_Normals_(1991-2020)_-_Barrow_Area,_AK(ThreadEx).svg|Dijagramma tal-klima ta' Utqiagvik, Alaska (1991-2020)
File:Barrow-Alaska-skyview.jpg|Djar mibnija fuq stilts Utqiagvik
File:Barrow household.jpg|Dar tipika f'Utqiagvik, Alaska
File:Nalukataq Blanket Toss Barrow.jpg|Tifg kutri waqt Nalukataq f'Utqiagvik
File:Barrow-Whalers-turf-field.jpg|Qasam tat-terf artifiċjali għat-tim tal-futbol tal-Barrow High School, Alaska
File:Barrow_High_School_2007-12-08.jpg|Barrow High School
File:Barrow Radio.jpg|Id-daħla prinċipali għall-studjos KBRW Radjo Utqiagvik
File:Barrow-alaska-terminal.jpg|Terminal tal-Alaska Airlines fl-Ajruport Wiley Post-Will Rogers Memorial
File:Air Force station Point Barrow.jpg|Point Barrow Long Range Radar Site Signage u Faċilitajiet
File:Alaska_Airlines_B737-490_(N768AS)_at_Wiley_Post–Will_Rogers_Memorial_Airport.jpg|Alaska Airlines 737-400 combo ajruplani fl-Ajruport ta' Post-Rogers f'Diċembru 2007. Innota li huwa fil-għabex; Ix-xemx ma titlax f'Diċembru, iżda hija qrib biżżejjed tal-orizzont biex tixgħel is-sema.
File:Attu sat.jpg|Attu (aleutiano: Atan)
File:AKMap-doton-AttuStation.PNG|Attu (aleutiano: Atan)
File:Wainwright.JPG|Wainwright matul ix-xhur tas-sajf bl-Oċean Artiku fl-isfond, Popolazzjoni (2020): 628, Densità: 60.89/sq mi (23.51/km 2)
File:Turnaround_Point_on_Cook's_Third_Voyage_at_70_44N_-_off_Wainwright_Alaska._Photo_taken_25_July_2017.jpg|Fit-18 ta' Awwissu 1778, f'dan il-post (70 44N) faċċata ta' Wainwright u madwar 50 mil fit-tramuntana ta' Icy Cape Cook, iddeċieda li t-triq tiegħu lejn it-tramuntana mill-passaġġ tal-majjistral kienet kompletament imblukkata mis-silġ u reġa' daret lejn in-nofsinhar. Ritratt meħud fl-24 ta' Lulju 2017.
File:Kaktovik,_Alaska,_DEW_Line_Site.jpg|Veduta mill-ajru ta' Kaktovik u Barter Island LRRS (Il-popolazzjoni kienet 283 fiċ-ċensiment tal-2020.). Kaktovik/Qaaktuġvik, Alaska
File:PtHpe Bns.JPG|Munzell ta 'għadam tal-balieni f'Point Hope
File:Kotzebue Alaska aerial view.jpg|Veduta mill-ajru ta' Kotzebue/Qikiqtaġruk
File:Kotzebue dock image.png|Kotzebue/Qikiqtaġruk Pier taħt tiswija
File:PHO-h.jpg|L-Ajruport ta' Point Hope
File:Clanton City Hall.jpg|Clanton
File:USA CA NationalCity Center 002 2013 - Mile of Cars.jpg|National City
File:Ninilchik Village.jpg|Ninilchik/Niqnalchint, Alaska fl-2010
File:AKMap-doton-Ninilchik.PNG|Mappa ta' Ninilchik
File:USA Alaska location map.svg|Alaska
File:Relief map of USA Alaska.png|Alaska
File:West Quoddy Head Light.jpg|West Quoddy Head, Lubec
File:MachiasME_WashingtonCountyCourthouse.jpg|Is-sede tal-Kontea ta' Washington f'Machia f'Maine
File:Second Congregational Church, Greenwich, Connecticut.jpg|Distrett Storiku ta' Putnam Hill (Putnam Hill Historic District), Greenwich, Connecticut
File:Putnam Historic District, Zanesville.jpg|Distrett Storiku ta' Putnam (Putnam Historic District), Zanesville, Ohio
File:4th_ave_main_street_historic_franklin_tennessee_2010.jpg|Ċentru Storiku ta' Franklin
File:Riverside 06Skyline.JPG|Riverside
File:Riverside County Courthouse, 1903.jpg|Riverside
File:SantaAnaCollage.jpg|Santa Ana (Stampi, minn fuq, mix-xellug għal-lemin: Il-Qadim tal-Kontea tal-Orange l-Qadim, il-Mużew tal-Bowers, il-Belt Hall (City Hall) ta' Santa Ana, il-Minter House u Broadway Street.)
File:Sleeping Beauty Castle DLR.jpg|Sleeping Beauty Castle f'Disneyland, Anaheim hija belt li tinsab f'Orange County, Kalifornja
File:Old Orange County Courthouse, Santa Ana, California.jpg|Santa Ana
File:Core_of_Hampton_Roads_by_Sentinel-2.jpg|Hampton Roads
File:ISS015-E-6196 - View of Michigan.jpg|Michigan/Míchigan
File:Elizabeth nj 039.png|Il-post ta' Elizabeth f'Union County enfasizzat bl-isfar (ċentru). Mappa daħla: Il-post ta' Union County.
File:Census Bureau map of Elizabeth, New Jersey.png|Mappa taċ-Ċensiment ta' Elizabeth
File:Mountain View city plan California USA.svg|Mappa tal-belt ta' Mountain View
File:Tennessee River.jpg|Mappa tax-Xmara Tennessee li turi Huntsville, fil-kors tan-nofs tagħha
File:Alto City Hall - panoramio.jpg|Alto, Georgia
File:Town of Alto sign.JPG|Alto, Georgia
File:US 6 and US 209 in Matamoras.jpg|Matamoras, Pensilvania
File:New Matamoras Post Office.jpg|Matamoras, Ohio
File:Moorestown Historic District (9).JPG|Moorestown, New Jersey
File:All are welcome.jpg|Moorestown, New Jersey
File:Breidenhart (5).JPG|Moorestown, New Jersey
File:Moorestown NJ from airplane.jpg|Moorestown, New Jersey
File:Census Bureau map of Moorestown Township, New Jersey.png|Moorestown, New Jersey
File:Morristown District NJ.JPG|Morristown, New Jersey
File:Census Bureau map of Morristown, New Jersey.png|Morristown, New Jersey
File:Ford Mansion, Morristown, NJ - looking north.jpg|Ford Mansion, il-kwartieri ġenerali ta' Washington mill-1779 sal-1780 matul il-Gwerra Rivoluzzjonarja, Morristown, New Jersey
File:Morristown, New Jersey (1828).jpg|Morristown fl-1828, Morristown, New Jersey
File:United Methodist Church, Morristown, NJ.jpg|Morristown, New Jersey
File:Macculloch Hall, Morristown, NJ.jpg|Morristown, New Jersey
File:OAK DELL, MORRISTOWN, MORRIS COUNTY.jpg|Morristown, New Jersey
File:Speedwell Lake, Morristown, NJ.jpg|Lag Speedwell (Speedwell Lake), Morristown, New Jersey
File:Morristown smart growth.jpg|Morristown, New Jersey
File:St. Peter's Episcopal Church, Morristown, NJ - looking northeast.jpg|Morristown, New Jersey
File:Thomas Nast Home.jpg|Morristown, New Jersey
File:Mayo.Performing.Arts..JPG|Morristown, New Jersey
File:Acorn Hall.jpg|Morristown, New Jersey
File:Post office, Morristown, NJ IMG 6467.JPG|Morristown, New Jersey
File:Front of MBS.JPG|Morristown, New Jersey
File:Morristown, NJ, train station front entrance.jpg|Morristown, New Jersey
File:George Washington by Frederick Roth, Morristown, NJ.jpg|Morristown, New Jersey
File:The Hiker (Kitson) in Morristown New Jersey jeh.jpg|Morristown, New Jersey
File:2021-07-06 09 42 51 View north along Interstate 287 from the overpass for Morris County Route 510 westbound (Lafayette Avenue) in Morristown, Morris County, New Jersey.jpg|Interstate 287 lejn it-tramuntana fi Morristown, New Jersey
File:Franklin Av Nutley NJ in spring jeh.jpg|Nutley, New Jersey
File:Bellville School No 7 jeh.jpg|Belleville, New Jersey
File:Rutherford NJT train station 2.jpg|Rutherford, New Jersey
File:Gazebo in Lyndhurst NJ jeh.jpg|Lyndhurst, New Jersey
File:Belleville Turnpike lift bridge SW cloudy jeh.jpg|North Arlington, New Jersey
File:Knox Presbyterian Kearny jeh.jpg|Kearny, New Jersey
File:Erie-Lackawanna embankment dog Passaic Av jeh.jpg|East Newark, New Jersey
File:HarrisonNJTownHall.jpg|Harrison, New Jersey
File:Great Falls of the Passaic River.jpg|Xmara Passaic (Passaic river)
File:PassaicRiverNewarkbridges1.tif|Xmara Passaic (Passaic river)
File:Autumn Passaic River Chatham NJ.jpg|Ix-xmara bejn Summit u Chatham.
File:Nutleyrowers.JPG|Xmara Passaic (Passaic river)
File:Guadalupe river state park bluff.jpg|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:USACE Canyon Lake and Dam Texas.jpg|Lag Canyon (Canyon lAKE/Lago Canyon)
File:Guadalupe Watershed.png|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Guadalupe Watershed.png|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Green Lake.png|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Guadalupe River Texas.jpg|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Guadalupe River Texas (2).JPG|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe) FL-kERVILLE
File:Mouth of Guadalupe River.jpg|Bokka tax-Xmara Guadalupe Sur fil-Bajja ta' Guadalupe
File:AerialCorpusChristi.jpg|Din iż-żona bil-Bajja ta' Corpus Christi (lemin), Nueces Bay (fuq) u Oso Bay (qiegħ)
File:Mustang Island.JPG|Mustang Island hija gżira barriera fuq il-kosta tal-Golf tal-Messiku tal-Stati Uniti. Il-gżira hija twila 18-il mil (29 kilometru), li tiġġebbed minn Corpus Christi sa Port Aransas.
File:Nueces River between La Pryor and Uvalde, TX IMG 4256.JPG|Ix-Xmara Nueces hija xmara fil-Lbiċ tal-Stati Uniti li tiskula fil-Golf tal-Messiku. L-Istati Uniti Highway 83 li taqsam in-Nueces fit-Tramuntana tal-Kontea ta' Zavala, bejn La Pryor u Uvalde
File:San Antonio River at Witte Museum IMG 3155.JPG|Ix-Xmara San Antonio hija passaġġ maġġuri li joriġina fiċ-ċentru tal-stat ta' Texas, Stati Uniti.
File:08-10-26 - San Marcos River, San Marcos, TX, USA - downstream from the headwaters.jpg|'l isfel mis-sors ta' San Marcos Springs u Lag Spring (Spring Lake).
File:San Marcos River.jpg|Diga fuq ix-Xmara San Marcos f'Luling.
File:Rio Vista Dam (2005).jpg|Il-Vista River Dam il-qadima, issa mġarrfa. Issa hija żona rikreattiva popolari.
File:Lake austin 2005.jpg|Lag Austin (Lake Austin), Colorado (minn Mount Bonnell)
File:Rio Grande White Rock Overlook Park View 2006 09 05.jpg|Ir-Rio Grande/Bravo fil-Park Nazzjonali ta' Big Bend
File:Bigbend1.jpg|Ir-Rio Grande fil-Park Nazzjonali ta' Big Bend.
File:Riogrande watershed.png|Baċir ta' Rio Grande
File:Riogranderivermap.png|Baċir ta' Rio Grande
File:Alabama Capitol Building.jpg|Alabama State Capitol, li jinsab f'Montgomery.
File:Chattahoochee.jpg|Ix-xmara f'Jones Bridge Park f'Peachtree Corners (GA)
File:Alabama River.jpg|Ix-Xmara Alabama f'Montgomery fl-2004
File:White Bluff Demopolis.jpg|Tombigee Xamara (Tombigbee River)
File:MobileAlabamaCoosa3.png|Mobile Xmara (Mobile River)
File:Blakeley Battleground Union Boyaux fortification1.jpg|Blakeley, Alabama
File:Tensaw at Blakeley.jpg|Ix-Xmara Tensaw fi Blakeley, Alabama
File:Baie de Mobile.jpg|Mobile Bay (Baie de Mobile)
File:Hamilton, AL, USA - panoramio (50).jpg|Hamilton, Alabama
File:Post Office in Hamilton City, California-L1003166.jpg|Hamilton City, California
File:Hamilton, North Dakota 7-9-2007.jpg|Hamilton, North Dakota
File:Hamilton Georgia.JPG|Hamilton, Georgia
File:Broadway Street in Hamilton, Illinois.jpg|Hamilton, Illinois
File:Hamilton-water-tower.jpg|Hamilton, Kansas
File:Hamilton Town Hall.jpg|Hamilton, Massachusetts
File:Hamilton-missouri.jpg|Hamilton, Misuri
File:Hamilton MT Main Street.jpg|Hamilton, Montana
File:Hamilton, New York (Colgate University) (407738664).jpg|Hamilton, New York
File:B0000102 watermark 2 copy.jpg|Hamilton, Madison, New York
File:Downtown Hamilton Ohio.jpg|Hamilton, Ohio
File:Hamilton-TX-CourtHouse.jpg|Hamilton, Texas
File:Harmony-United-Methodist-Church-Hamilton-VA.jpg|Hamilton, Virginia
File:Brick Building in Hamilton WA.jpg|Hamilton, Washington
File:Topeka, Kansas.JPG|Topeka, Kansas
File:Kansas State Capitol in Topeka (44441302334).jpg|Kansas State Capitol, Topeka, Kansas
File:Constitution Hall-Topeka, 429 S. Kansas Avenue, Topeka,_KS.jpg|Constitution Hall, 429 S. Kansas Avenue, Topeka, Kansas
File:Topekalibrary.jpg|Librerija Pubblika Topeka (Topeka Public Library), Topeka, Kansas
File:Topeka High School (panorama).jpg|Skola Għolja ta' Topeka (Topeka High School), Topeka, Kansas
File:Railyard Buildings - Outside Great Overland Station - Topeka - Kansas - USA (40032627580).jpg|Bini Railyard - Barra l-Istazzjon tal-Kbir fuq l-Art (Railyard Buildings - Outside Great Overland Station), Topeka, Kansas
File:De Soto, Kansas City Hall.jpg|City Hall, De Soto, Kansas
File:De Soto Water Tower &amp; Sunflower Mural.jpg|Soto water tower u mural tal-ġirasol, 2020 (De Soto Water Tower &amp; Sunflower Mural), De Soto, Kansas
File:WakarusaFalls.JPG|Wakarusa Xmara Wakarusa
File:Kansas River.jpg|Ix-Xmara Kansas f'De Soto, Kansas
File:Kansasrivermap.png|Ix-Xmara Kansas
File:Des Plaines River Lake County Illinois.jpg|Sezzjoni tipika tax-Xmara Des Plaines fil-Kontea tal-Lag, Illinois.
File:Illinois River near LaSalle Illinois.jpg|Illinois River Valley, Abraham Lincoln Memorial Bridge u LaSalle Railroad Bridge qrib LaSalle, Illinois
File:Kankakee River at Kankakee.jpg|Veduta tax-xmara minn Kankakee, Illinois, ħdejn Cobb Park
File:North Pease River, Cottle County, Texas.jpg|Xmara North Pease fil-Kontea ta' Cottle, Texas
File:Redrivermap1.jpg|Mappa tax-Xmara l-Aħmar u t-tributarji
File:Paducahdowntown1 (1 of 1).jpg|Centru/Downtown, Texas
File:Vernon, TX City Hall Picture 2207.jpg|Cityhall, Vernon, Texas
File:Caldwell County Courthouse 2018a.jpg|Caldwell County Courthouse, Lockhart, Texas
File:LubbockSkyline2013.jpg|Runner tal-awtostrada Marsha Sharp, Lubbock fl-2013, Lubbock hija belt fl-istat Amerikan ta' Texas u s-sede tal-kontea tal-Kontea ta' Lubbock. B'popolazzjoni ta' 263,930 fl-2022, il-belt hija l-10 belt l-aktar popolata f'Texas u l-85 l-aktar popolata fl-Istati Uniti.
&lt;/gallery&gt;

&lt;gallery&gt;
File:San-miguel-cuyler-hike.jpg|Il-Gżira San Miguel
File:Californian Channel Islands map en.png|Mappa tal-arċipelagu tal-Gżejjer Channe
File:San-miguel-island-nps-map.gif|Mappa tal-Gżira NPS
File:San Miguel Island by Sentinel-2.jpg|Gżira San Miguel (Kalifornja)
File:Santa barbara channel.jpg|Ħarsa lejn il-Lbiċ, madwar il-Kanal ta' Santa Barbara (Santa Barbara Channel)
File:CINMS map.jpg|Mappa il-Kanal ta' Santa Barbara (Santa Barbara Channel)
File:Channel Islands NMS map.jpg|Mappa il-Kanal ta' Santa Barbara (Santa Barbara Channel)
&lt;/gallery&gt;

&lt;gallery&gt;
File:ISS047-E-783 - View of Puerto Rico.jpg|Immaġini bis-satellita tal-Qadim San Juan u Puerta de Tierra, Puerto Rico.
File:San Juan from above.jpg|Santurce, San Juan, Puerto Rico
File:Santurce Barrio.jpg|Santurce, San Juan, Puerto Rico
File:San Juan Antiguo Sub Barrios.jpg|San Ġwann (San Juan) il-Qadim, Puerto Rico
File:Old San Juan jinsab f'San Ġwann|Old San Juan (San Juan Antiguo) jinsab f'San Ġwann (San Juan), Puerto Rico
File:Ponce City Hall.JPG|Il-Ponce City Hall (Ayuntamiento), fil-belt ta' Ponce (Ciudad de Ponce/Ponce City), Puerto Rico, hija s-sede tal-gvern kemm tal-belt kif ukoll tal-viċinat tal-madwar li jiffurmaw il-muniċipalità.
File:Ciudad de Ponce, Puerto Rico, vista desde el Hotel Ponce Holiday Inn, mirando al este (DSC02782D).jpg|Orizzont ta' Ponce mal-Medda tal-Muntanji Ċentrali (Horizonte de Ponce con la Cordillera Central), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Castillo Serralles.JPG|Kasell Serralles (Casillo Serralles/Seralles Castle), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Ponce - Teatro La Perla.jpg|Teatru La Perla (teatro La Perla/The Pearl Theatre), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Ponce cathedral, Ponce, Puerto Rico, after the Puerto Rico 2019-2020 earthquakes.jpg|Katjdral ta' Ponce (Catedral de Ponce/Ponce Cathedral), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Plaza del Mercado entrance - Ponce Puerto Rico.jpg|Pjazza ta' Suq (Plaza del Mercado/Market Square), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Parque de Bombas-Ponce Puerto Rico.jpg|Park ta' Bombs (Parque de Bombas/Bombs Park), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Museo de Arte, Ponce, Puerto Rico-Exterior.jpg|Mużew tal-Arti (Museo de Arte/Art Museum), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Calle 25 de Enero.jpg|Triq 25 ta' Jannar (Calle 15 de Enero/Juanary 25 Street), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:La Guancha.jpg|Żona Rekreattiva La Guancha, Bajja Ponce (Área recreativa de La Guancha, Playa de Ponce, Puerto Rico./La Guancha Recreative Are, Ponce beach), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Hacienda Buena Vista.JPG|Hacienda Veduta tajba - dar storika tal-pjantaġġun tal-kafè Veduta tajba (Hacienda Buena Vista — casa histórica de la plantación de café Buena Vista), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:|, Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Antigua Plaza Real (luego llamada Plaza Mayor, y ahora Plaza Degetau), en Ponce, Puerto Rico, mirando al sureste desde la Calle Unión.jpg|Iċ-ċentru tal-belt ta' Ponce, madwar l-1900, Puerto Rico
File:Salazar-Candal_Residence_in_Barrio_Tercero_in_Ponce,_Puerto_Rico_(IMG_2901).jpg|The Salazar-Candal House - residenza tal-1911 fiż-Żona Storika ta' Ponce, fit-Tielet Kwartier ta' Ponce, Puerto Rico. Jospita l-Mużew attwali tal-storja ta' Ponce. (La Casa Salazar-Candal — una residencia de 1911 dentro de la Zona Histórica de Ponce , en el Barrio Tercero de Ponce, Puerto Rico . Alberga el actual Museo de la Historia de Ponce)
File:Mausoleo Bomberos de Ponce, Cementerio Civil, Barrio Portugués Urbano, Ponce, Puerto Rico (DSC05401).jpg|Ponce Firefighters Mausoleum fiċ-Ċimiterju Ċivili, Urban Portugiż Neighborhood, Ponce, Puerto Rico (Mausoleo Bomberos de Ponce en el Cementerio Civil, Barrio Portugués Urbano, Ponce, Puerto Rico)
File:Rosaly-Batiz_Residence_on_southeast_corner_of_Calle_Villa_and_Calle_Mendez_Vigo,_Barrio_Primero,_Ponce,_PR_(IMG_3455).jpg|Id-Dar Rosaly-Batiz — residenza tal-era kolonjali tas-snin 1890 fiż-Żona Storika ta' Ponce, fil-Barrio Primero ta' Ponce, Puerto Rico. Fir-Reġistru Nazzjonali ta' Postijiet Storiċi ta' Ponce, Puerto Rico (La Casa Rosaly-Batiz — residencia de la época colonial de 1890 dentro de la Zona Histórica de Ponce, en el Barrio Primero de Ponce, Puerto Rico . En el Registro Nacional de Lugares Históricos de Ponce, Puerto Rico .)
File:Casa Fernando Luis Toro 1 - Ponce Puerto Rico.jpg|Il-Casa storika Fernando Luis Toro (mibnija fl-1927), li tinsab fuq Calle Obispado #3 f'Ponce, Puerto Rico, hija elenkata fir-Reġistru Nazzjonali tal-Postijiet Storiċi tal-Stati Uniti (La histórica Casa Fernando Luis Toro (construida en 1927), ubicada en la Calle Obispado #3 en Ponce , Puerto Rico , figura en el Registro Nacional de Lugares Históricos de EE. UU .)
File:|
File:|
File:|
File:|
File:|
File:BasilicaMenor-HormiguerosPR-02.JPG|Basilica Menor de la Virgen de Monserrate fil-Muniċipalità Awtonoma ta' Hormigueros 
(Municipio Autónomo de Hormigueros) hija belt u muniċipalità ta' Puerto Rico li tinsab fir-reġjun tal-punent tal-gżira.
File:Agaña Montage.png|Agaña/Hagåtña, Territory of Guam / Guåhån / Guaján (Territorju ta' Guam)
File:Micronesia Mall1.JPG|Dededo/Dedidu, Territory of Guam / Guåhån / Guaján (Territorju ta' Guam)
File:Saipan.jpg|Saipan/Saipán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Paseo de Marianas 1.JPG|Garapan/Garapán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Beach Road at Garapan.JPG|Garapan/Garapán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Northern Marianas Islands Museum 1.JPG|Garapan/Garapán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Charlotte Amalie panorama.jpg|Charlotte Amalie/Carlota Amalia, Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Charlotte Amalie 1.jpg|Charlotte Amalie/Carlota Amalia, Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Christiansted-1-.jpg|Christiansted, Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Honeymoon beach.jpg|Honeymoon Beach, Water Island/Vand ø (Gżira tal-Ilma), Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Water Island Fort Segarra 2013.jpg|Fort/Fuerte/Forte Segarra (Forti Segarra), Water Island/Vand ø (Gżira tal-Ilma), Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Fagatogo Dock.jpg|Pago Pago, Territory of American Samoa / Teritori o Amerika Sāmoa (Territorju tas-Samoa Amerikana)
File:Charlie Tuna AmSamoa.JPG|Pago Pago, Territory of American Samoa / Teritori o Amerika Sāmoa (Territorju tas-Samoa Amerikana)
File:Pago Pago International Airport from A'oloau.jpg|Tafuna, Territory of American Samoa / Teritori o Amerika Sāmoa (Territorju tas-Samoa Amerikana)
File:US Navy 100506-N-8241M-191 An aerial view of Bulkeley Hall at Naval Station Guantanamo Bay, Cuba. Bulkeley Hall is the naval station headquarters and administration building.jpg|Guantanamo Bay Naval Base
File:USS Lexington (AVT-16) leaving Guantanamo Bay c1989.jpg|Guantanamo Bay Naval Base
&lt;/gallery&gt;

== Jum l-Evakwazzjoni-Nueva York u kommemorazzjoni ==
Jum l-Evakwazzjoni (Evacuation Day-New York and conmemoration fl-[[Ingliż]]), il-25 ta' Novembru, jimmarka l-jum fl-1783 li l-Armata Brittanika telqet minn New York City fuq il-Gżira Manhattan, wara t-tmiem tal-Gwerra Rivoluzzjonarja Amerikana. Wara dan, il-Ġeneral George Washington mexxa b'mod trijonfali l-Armata Kontinentali mill-kwartieri ġenerali tiegħu fit-tramuntana tal-belt tul ix-Xmara Harlem u fin-nofsinhar permezz ta 'Manhattan sal-Batterija fil-ponta tan-nofsinhar tagħha.

&lt;gallery&gt;
File:George McCord - New York Harbor.jpg|Pittura ta' George McCord tal-Port ta' New York fis-seklu 19.
File:Evacuation Day and Washington's Triumphal Entry.jpg|Il-pittura tal-1879 Il-Jum tal-Evakwazzjoni u d-Dħul Trijonfali ta' Washington
File:Prison Ship Martyrs' Monument and flags.jpg|Tifkira tal-Martri tal-Vapuri tal-Ħabs fil-Park trendy ta' Fort Greene, Brooklyn
File:Washington's grand entry into New York, Nov. 25th, 1783.jpeg|Dħul il-Kbir ta' Washington fi New York, 25 ta' Novembru, 1783 minn Alphonse Bigot
File:Bennett Park New York Manhattan Fort Washington Memorial Mark.jpg|Monument f'Bennett Park li jimmarka l-evakwazzjoni tas-16 ta' Novembru, 1776 u d-dħul trijonfali tal-forzi Amerikani fil-25 ta' Novembru, 1783
File:Washington's entry into New York 1783, Currier and Ives 1857.jpg|Dħul ta' Washington fi New York minn Currier &amp; Ives (1857)
File:George Washington by John Trumbull 1790.jpg|George Washington, Evakwazzjoni ta’ New York, minn John Trumbull, 1790, New York City Hall
File:Henry Kirke Brown George Washington statue by David Shankbone.jpg|L-istatwa ekwestri ta' Henry Kirke Brown ta' George Washington f'Union Square tfakkar id-dħul ta' Washington fil-belt f'Jum l-Evakwazzjoni
File:General George Washington Resigning his Commission.jpg|Il-Ġeneral George Washington jirriżenja mill-kummissjoni tiegħu, minn John Trumbull, 1824
File:View of Battery Park 1793.jpg|Dehra tal-arblu kommemorattiv tal-Batterija fil-“battue ġgant” tagħha, waqt żjara mill-frejgata Franċiża Embuscade (ftit qabel l-azzjoni tal-31 ta' Lulju, 1793)
File:Flagstaff and Churn at the Battery.jpg|Tpinġija tal-arblu tal-bandiera u &quot;churn&quot; fil-Batterija
File:Grand Canal Celebration- View of the Fleet Preparing to Form in Line MET 49G 111R6.jpg|Il-lenbija wara t-tneħħija tagħha bħala flagstaff, madwar  1825
File:Booths Caesar.jpg|Julius Caesar fit-Teatru tal-Ġnien tax-Xitwa, ma' John Wilkes Booth, Edwin Booth, u Junius Brutus Booth Jr., 25 ta' Novembru, 1864
File:Evacuation Day Parade of First Division, New York State Militia, newspaper illustration MET MIDP2005.126.2.jpg|Parata ta' Jum l-Evakwazzjoni tal-Ewwel Diviżjoni taħt Charles W. Sandford, Milizja tal-Istat ta' New York, 1866
File:Evacuation of New York by the British crop.jpg|Raising the Stars and Stripes, stampa tal-1883 li turi l-irfigħ ta' varjant tal-bandiera Cowpens fl-1783 u r-rimi ta' verżjoni storikament mhux preċiża tal-Union Jack (wara l-1801 bil-blu u l-aħmar maqluba, mhux il-bandiera qabel l-1801)
File:Bowling Green Plaza, New York City - looking_south,_2016.jpg|Pjazza Jum l-Evakwazzjoni Nwe York Belt (Evacuation Day Square in New York City in 2016)
File:Bowling Green Plaza, New York City - 1783 Evacuation Day street_sign.jpg|Triw Jum l-Evakwazzjoni New York Belt (Evacuation Day Street in New York City in 2016)
&lt;/gallery&gt;

== Gallery ==
&lt;gallery&gt;
File:Cathedral of St. John the Divine, New York, N. Y (NYPL b12647398-66417) (cropped).jpg|Katidral ta' San Ġwann Divin (Cathedral of the Saint John the Divine, New York (1898)
File:Great Seal of the United States of America (1782).svg|Siġill il-Kbir tal-Stati Uniti tal-Amerika (1782)
File:Flag of the United States (1777–1795).svg|Bandiera tal-Stati Uniti (1777–1795)
File:Route_of_the_Pacific_and_Atlantic_Rail_Road_between_San_Francisco,_&amp;_San_Jose,_as_located_by_Wm._J._Lewis,_Chief_Engineer,_in_Sept._Oct._&amp;_Nov._1851._LOC_98688756.jpg|Mappa tal-1851 ta' vaguni ppjanati bejn San Francisco u San Jose. Innota Mezesville, isem preċedenti għal Redwood City, madwar nofs triq hemm.
File:El-palo-alto-tree-california.jpg|Palo Alto huwa msemmi għal El Palo Alto, siġra storika ta' 110 pied (34 m) ta' California Redwood fuq ix-xtut ta' San Francisquito Creek, li lemħet u ssemmiet mill-espedizzjoni ta' Portolá fl-1769.
File:Borders proposed by the Count of Aranda-es.svg|Fruntieri ta' l-Amerika ta' Fuq proposti mill-Konti ta' Aranda lejn tmiem il-Gwerra ta' l-Indipendenza ta' l-Stati Uniti, 3 ta' Awwissu, 1782
File:Recto_Maryland_4_dollars_1774_urn-3_HBS.Baker.AC_1083638.jpeg|1774 Maryland bill ta' erba' dollari
File:US-Colonial_(NJ-179)-New_Jersey-25_Mar_1776_OBV.jpg|Munita ta' 12/– Kolonjali mill-Provinċja ta' New Jersey. Iffirmat minn Robert Smith, John Hart, u John Stevens, Jr.
File:Verso_New_Jersey_3_shillings_1776_urn-3_HBS.Baker.AC_1085892.jpeg|Nota tal-bank ta' New Jersey ta' tliet xelini tal-1776.
File:US-Colonial_(NY-2)-New_York-31_May_1709.jpg|Munita tal-10 s Kolonjali tal-Kolonja ta' New York. L-ewwel ħarġa (31 ta' Mejju, 1709) ta' New York.
File:US-Colonial_(NC-33)-North_Carolina-27_Nov_1729_OBV.jpg|Nota ta' £3 ta' North Carolina (faċċata) fl-27 ta' Novembru, 1729
File:US-Colonial_(NC-33)-North_Carolina-27_Nov_1729_REV.jpg|North Carolina nota ta' £3 (maqlub) fl-27 ta' Novembru, 1729
File:US-Colonial_(PA-115)-Pennsylvania-18_Jun_1764.jpg|Quddiem u wara ta' nota tal-flus tal-karti 3d maħruġa mill-Provinċja ta' Pennsylvania u stampata minn Benjamin Franklin u David Hall fl-18 ta' Ġunju, 1764.
File:Recto_Pennsylvania_8_shillings_1777_urn-3_HBS.Baker.AC_1104452.jpeg|Nota ta' 8 xelini ta' Pennsylvania maħruġa fl-1777.
File:US-Colonial_(VA-69)-Virginia-4_Mar_1773_OBV.jpg|Nota kolonjali ta' £3 mill-Kolonja ta' Virginia. Iffirmat minn Peyton Randolph u John Blair Jr.
File:Recto_Virginia_7_shillings_6_pence_1776_urn-3_HBS.Baker.AC_1104504.jpeg|Nota tal-1776 maħruġa minn Virginia li tiswa seba' xelini u pence.
File:US-Colonial_(MA-258)-Massachusetts-16_Oct_1778_(OBV).jpg|Nota 8d fil-munita tal-stat ta' Massachusetts, maħruġa fl-1778. Dawn il-kontijiet tal-&quot;merluzz&quot;, hekk imsejħa minħabba l-merluzz fid-disinn tal-fruntiera, ġew imnaqqxa u stampati minn Paul Revere.
File:LVPL-1CFD55_Silver_pine_tree_shilling_of_Massachusetts,_North_America_(FindID_285997).jpg|Xelin tas-siġra tal-arżnu tal-fidda, datat 1652. (munita tal-stat ta' Massachusetts)
File:US-Colonial_(MA-87.15)-Massachusetts-1_May_1741_OBV.jpg|Nota ta' żewġ xelini, datata l-1 ta' Mejju 1741. (munita tal-stat ta' Massachusetts)
File:A new map of Virginia, Maryland, and the improved parts of Pennsylvania &amp; New Jersey. LOC 2005630923 (cropped).jpg|Mappa ġdida ta' Virginia, Maryland, u l-partijiet imtejba ta’ Pennsylvania u New Jersey, mappa tal-1685 tar-reġjun ta' Chesapeake minn Christopher Browne
File:Stad Amsterdam in Nieuw Nederland (City Amsterdam in New Netherland) Castello Plan 1660.jpg|Il-Pjan Castello, mappa tal-1660 ta' New Amsterdam (ir-rokna ta' fuq tal-lemin hija bejn wieħed u ieħor fit-tramuntana). Il-forti ta isimha lil The Battery (fil-Manhattan tal-lum), it-triq kbira li twassal mill-forti lil hinn mill-ħajt saret Broadway, u l-ħajt tal-belt (lemin) ta isimha lil Wall Street.
File:Rigging House motif.jpg|The Rigging House, 120 William Street, fl-1846; l-aħħar bini li fadal tal-Olandiż New Amsterdam. Kienet knisja Metodista fl-1760, imbagħad bini sekulari għal darb'oħra qabel it-twaqqigħ tagħha f'nofs is-seklu 19.
File:Mayflower_in_Plymouth_Harbor,_by_William_Halsall.jpg|Tpinġija tal-1882 tal-bastiment Mayflower li jbaħħar mill-Ingilterra għall-Amerika fl-1620, fil-Port ta' Plymouth.
File:Verkoopakte Manhattan.jpg|Ittra tal-1626 bl-Olandiż mingħand Pieter Schaghen li tindika x-xiri ta' Manhattan għal 60 florin.
File:Hudson Valley Map Detail Nova Belgica Et Anglia Nova c1634.jpg|Mappa tal-Wied tax-Xmara Hudson c. 1634 (it-tramuntana fuq il-lemin)
File:New Netherlands Seal Vector.svg|Tarka ta' Nieuw Amsterdam (New York Olandiz, 1625-1674)
File:First_Slave_Auction_1655_Howard_Pyle.jpg|L-ewwel irkant tal-iskjavi fi New Amsterdam fl-1655, minn Howard Pyle
File:GezichtOpNieuwAmsterdam.jpg|New Amsterdam fl-1664 (ħares bejn wieħed u ieħor lejn it-tramuntana)
File:The_fall_of_New_Amsterdam_cph.3g12217.jpg|Il-waqgħa ta' New Amsterdam (27 ta' Awwissu 1664, Rikonoxxuta fl-1667 bit-Trattat ta' Breda).
File:Allard_-Totius_Neobelgii_Nova_et_Accuratissima_Tabula_(Detail).png|Il-konkwista mill-ġdid ta' New Holland
File:Castelloplan.jpg|Abbozzar ġdid tal-Pjan Castello, imħejji fl-1916
File:Wall Street IRT 008c.JPG|Tpinġija tal-Ħajt ta 'Amsterdam Ġdid fuq maduma tal-istazzjon tas-subway ta' Wall Street
File:Massachusetts seal of 1775 Ense petit placidam sub libertate quietem.png|Tarka ta' Massachusetts Bay Provinċjali Kungress tad-Deputati (1774–1780)
File:Stuyvesant Columbia.jpg|Il-kxif tal-1954 ta' rappreżentazzjoni tal-ħġieġ imtebba' minn Peter Stuyvesant fil-Librerija Butler tal-Università ta' Columbia. Hija fakkar it-300 anniversarju mit-twaqqif ta' New Amsterdam, għalkemm fil-fatt kien iddedikat fit-329 anniversarju tiegħu skond id-data fuq is-Siġill tal-Belt ta' New York, jew fit-301 anniversarju mill-irċevuta tad-drittijiet muniċipali mill-belt.
File:Wyckoff-house.jpg|Ir-Razzett Wyckoff fi Flatbush, Brooklyn. Xi wħud mill-kostruzzjoni tagħha għadha tmur lura għall-perjodu Olandiż ta' dik li llum hija New York City.
File:DSCN3495 pearlstreet e.JPG|13-15 South William Street, mibnija b'arkitettura Olandiża tal-Qawmien Kolonjali li tfakkar f'New Amsterdam
File:Carolinacolony.png|Mappa tal-Provinċja ta' Carolina 1663- (b'kapital f'Charles Town, South Carolina) (Konċessjoni ta' art b'digriet irjali lil tmien Sidien Kolonisti-1712-Xiri ta' 7 minn 8 lottijiet minn dawn l-artijiet mill-gvern Brittaniku)
File:Colonial Carolina.png|Mappa tal-Provinċja ta' Carolina 1663- (b'kapital f'Charles Town, South Carolina) (Konċessjoni ta' art b'digriet irjali lil tmien Sidien Kolonisti-1712-Xiri ta' 7 minn 8 lottijiet minn dawn l-artijiet mill-gvern Brittaniku)
File:Map of Indian Territory and Oklahoma. LOC 2012586269.jpg|Oklahoma u Territorji Indjani (30 ta' Ġunju, 1834-16 ta' Novembru, 1907) fl-1890
File:Indian Country-Territory 1834.jpg|Territorju Indjan (enfasizzat bl-aħmar) fl-1834; Kapitali: Fort Gibson (de facto), Tahlequah (Cherokee), Tuskahoma (Choctaw), Tishomingo (Chickasaw), Okmulgee (Creek), Wewoka (Seminole), Pawhuska (Osage).
File:U.S. General Land Office Indian Territory 1879 UTA.jpg|Mappa tad-Dipartiment tal-Intern tal-Stati Uniti tat-Territorju Indjan fl-1879
File:Fort Benjamin Harrison FSA 8d03999.jpg|Gradwati tal-Iskola tal-Kappillan tal-Armata tal-Istati Uniti fil-Forti Benjamin Harrison jippożaw għal ritratt, April 1942.
File:FirstVigoCountyCourthouse.jpg|L-ewwel Courthouse tal-Kontea ta' Vigo (1818-1866), f'Terre Haute
File:Siege of Fort Harrison.jpg|Fort Harrison inbena fl-1811 fuq ix-Xmara Wabash qrib Terre Haute tal-lum.
File:Zachary Taylor - Fort Harrison.jpg|Il-Kaptan Zachary Taylor jiddefendi Fort Harrison fil-Gwerra tal-1812
File:The essential facts of Oklahoma history and civics (1914) (14770610601).jpg|Mappa tal-ftuħ gradwali tat-Territorju ta' Oklahoma u t-Territorju Indjan, li t-tnejn kienu annessi minn Oklahoma fl-1907.
File:U.S. Territorial Acquisitions.png|Ix-Xiri ta 'Louisiana (enfasizzat bl-abjad), waħda minn diversi żidiet territorjali storiċi għall-Stati Uniti
File:1855 Colton Map of Kansas and Nebraska (first edition) - Geographicus - NebraskaKansas-colton-1855.jpg|It-Territorji ta 'Kansas, Nebraska, u Minnesota fl-1855
File:Two Wichita girls in summer dress, 1870 - NARA - 520081.tif|Żewġ nisa Wichita lebsin is-sajf fl-1870
File:Spiro Aerial HRoe 2016.jpg|Rappreżentazzjoni ta' l-artist fl-2016 ta' Spiro Mounds, sit ta' Caddoan Mississippian, meqjus mill-punent
File:William S. Soule - Caddo village.jpg|Raħal Caddo ħdejn Anadarko, Oklahoma fis-snin 70
File:Etowah Aerial HRoe 2016.jpg|Il-kultura tal-Mississippian kienet kultura tal-bini ta' munzelli tal-Amerika Nattiva li ffjorixxiet fl-Amerika ta' Fuq qabel il-wasla tal-Ewropej.
File:Cherokee National Capitol.jpg|Historic Cherokee Nation Courthouse f'Tahlequah, Oklahoma, mibnija fl-1849, l-eqdem bini pubbliku f'Oklahoma.
File:Choctaw capitol museum.jpg|Iċ-Choctaw Capitol storiku f'Tuskahoma, Oklahoma, mibni fl-1884
File:Lenape01.jpg|Jennie Bobb (xellug) u bintha Nellie Longhat (lemin), it-tnejn membri tan-Nazzjon Delaware f'Oklahoma fl-1915.
File:ATLAS OR KENTUCKY-TENNESSEE.jpg|Kentucky-Fuq ta' de Tennessee, 1864
File:ATLAS OR TENNESSEE-ALABAMA.jpg|Nofsinhar ta' Tennessee-Alabama, 1864
File:Franklin-Nashville campaign.svg|Mappa tal-kampanja Franklin-Nashville. Aħmar-Konfederat, Blu-Unjoni.
File:Peoria moccasins OK 1860 OHS.jpg|Loafers biż-żibeġ tar-raħal ta' Peoria madwar l-1860, li jinsabu fiċ-Ċentru tal-Istorja ta' Oklahoma
File:Catlinpaint.jpg|Tipis miżbugħa minn George Catlin, madwar l-1830
File:Pawnee01.png|Indjani tal-Pjanuri fiż-żmien tal-kuntatt Ewropew u l-pajjiżi attwali tal-oriġini tagħhom
File:Siouan langs.png|Lingwi Siouan tal-Punent qabel l-issetiljar Ewropew
File:Algonquian langs.png|Lingwi algonkwini li huma qabel l-issetiljar Ewropew
File:Uto-Aztecan langs.png|Lingwi Uto-Aztec tat-Tramuntana qabel l-issetiljar Ewropew
File:Seal of the Territory of Hawaii.svg|Tarka ta' (12 ta' Awwissu, 1898-21 ta' Awwissu, 1959)
File:Lowering the Hawaiian flag at Annexation ceremony (PPWD-8-3-006).jpg|Fit-12 ta' Awissu, 1898, il-bandiera tal-Ħawwaj ġiet imniżżla fuq il-Palazz ‘Iolani u ttellgħet il-bandiera Amerikana biex tindika l-annessjoni.
File:Raising the American Flag Over Iolani Palace.jpg|Fit-12 ta' Awissu, 1898, il-bandiera tal-Ħawwaj ġiet imniżżla fuq il-Palazz ‘Iolani u ttellgħet il-bandiera Amerikana biex tindika l-annessjoni.
File:School Begins (Puck Magazine 1-25-1899).jpg|Cartoons li juri l-Istati Uniti, it-territorji tagħha, u r-reġjuni kkontrollati mill-Istati Uniti bħala klassi mal-Filippini belliġeranti, il-Hawaii, Puerto Rico, u Kuba.
File:Hawaii State Archives image from Matson Lines 1900s.jpg|Il-Matson Navigation Company rreklamat għall-ewwel darba lill-Hawaii bħala destinazzjoni turistika fl-aħħar tas-snin disgħin.
File:Hawaiivotesinset.JPG|Il-gżejjer kollha vvutaw mill-inqas 93 fil-mija favur il-liġijiet tad-dħul. Riżultati tal-vot (daħla) u tar-referendum għal-Liġi tad-Dħul tal-1959.
File:Flag of Hawaii (1896).svg|Bandiera ta' Repubblika tal-Hawaii (4 ta' Lulju, 1894-12 ta' Awwissu, 1898) Motto: Ua Mau ke Ea o ka ʻĀina i ka Pono “Il-ħajja tad-dinja titkompla fil-ġustizzja”; Innu: &quot;Hawaiʻi Ponoʻī&quot; &quot;The True Sons of Hawaii&quot;
File:Seal of the Republic of Hawaii.svg|Tarka ta' Repubblika tal-Hawaii (4 ta' Lulju, 1894-12 ta' Awwissu, 1898)
File:Members of the Constitutional Convention, Republic of Hawaii (PP-28-7-023)_(cropped).jpg|Il-membri fundaturi tar-Repubblika tal-Hawaii.
File:Troops of the Republic of Hawaii in 1895.jpg|Truppi tar-Repubblika tal-Hawaii wara l-kontro-rivoluzzjoni.
File:Trial of Liliuokalani (PP-98-12-007)_cropped.jpg|Illustrazzjoni ta' gazzetta tal-proċess pubbliku ta' Liliuokalani quddiem qorti militari fl-1895 fl-eks kamra tat-tron tal-Palazz Iolani
File:Anti-Annexation meeting at Hilo, 1897.jpg|Laqgħa kontra l-annessjoni f'Hilo, 1897
File:Annexation Here to Stay.jpg|Gazzetta li tirrapporta dwar l-annessjoni tar-Repubblika tal-Hawaii fl-1898.
File:Flag of Hawaii (1896).svg|Bandiera ta' Gvern Proviżorju Ħawajjan (17 ta' Jannar, 1893-4 ta' Lulju, 1894)
File:Coat of arms of Provisional Government of Hawaii (1894-1895).svg|Tarka ta' Gvern Proviżorju Ħawajjan (17 ta' Jannar, 1893-4 ta' Lulju, 1894)
File:Hawaii Provisional Government Cabinet (PP-28-7-012).jpg|Il-kabinett tal-Gvern Proviżorju, (xellug għal-lemin) James A. King, Sanford B. Dole, WO Smith u PC Jones fil-Palazz Iolani
File:Hawaii Islands2.png|Mappa ta' Hawai
File:Flag of Hawaii.svg|Bandiera ta' Hawai
File:Royal_Coat_of_Arms_of_the_Kingdom_of_Hawaii.svg|Tarka ta' Renju Ħawajjan (Ke Aupuni Hawaii) (1795–24 ta' Jannar 1895)
File:Hawaii on the globe (Polynesia_centered).svg|Mappa ta' Hawai
File:Flag of California.svg|Bandiera ta' California
File:Flag of Alaska.svg|Bandiera ta' Alaska
File:Oregon Provisional Government Seal.png|Siġill tas-Salamun tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon (1841/1843–1849)
File:Oregon provisional districts 1843.jpg|Mappa tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon (1841/1843–1849)
File:George Abernethy.jpg|George Abernethy, Gvernatur tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon mill-1845 sal-1849
File:Morton Matthew McCarver.jpg|Morton M. McCarver, kelliem fl-1844 u fl-1845 tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon
File:James W. Nesmith - Brady-Handy (retouched).jpg|James W. Nesmith, Ġustizzja Suprema fl-1844 u fl-1845 tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon
File:Wpdms shdrlfi020l champoeg oregon.jpg|Insedjamenti ewlenin fiż-żona.
File:1911 Britannica map of Alaska.png|Mappa tat-Territorju tal-Alaska (17 ta' Mejju, 1912-3 ta' Jannar, 1959)
File:Seal of Alaska (1884–1910).svg|Siġill tad-Distrett tal-Alaska (17 ta' Mejju, 1884–24 ta' Awwissu, 1912)
File:Miners climb Chilkoot.jpg|Il-minaturi u l-prospettaturi jitilgħu fit-Traċċa Chilkoot matul il-Klondike Gold Rush, Alaska, c.1898.
File:Commercial fishing.jpg|Dgħajsa tas-sajd ta' l-Alaska b'qabdiet ta' merluzz u ħalibatt, c. 1900
File:AlaskaMap1867.jpg|Mappa tad-Dipartiment tal-Alaska (18 ta' Ottubru, 1867–17 ta' Mejju, 1884)
File:Bering Strait.jpeg|L-Istrett ta' Bering, fejn il-kosta tal-lvant tar-Russja tinsab l-eqreb tal-kosta tal-punent tal-Alaska.
File:Coat of arms of the Russian Empire in Russian America.svg|Tarka ta' Amerika Rusa (15 ta' Lulju, 1741–18 ta' Ottubru, 1867)
File:Advancement of the Promyshlenniki to the East.jpg|Promyshlenniki Siberjan-Russu, fruntieri.
File:Flag of the Russian-American Company.svg|Bandiera tal-Kumpanija Russa-Amerikana (1806–1881).
File:Sitka Island Chief Katlian With His Wife.jpg|Sitka Tlingit Kap
File:Battle of Sitka by Louis S Glanzman.jpg|Forzi Aleut u Russi Alleati jegħlbu lit-tribù Tlingit fil-Battalja ta' Sitka, 1804.
File:Tikhanov - Alexandr Andreyevich Baranov (1818).png|Alexander Andreyevich Baranov, imsejjaħ &quot;Lord of Alaska&quot; minn Hector Chevigny, kellu rwol attiv fil-Kumpanija Ruso-Amerikana u kien l-ewwel Gvernatur tal-Amerika Rusa.
File:Russian Orthodox Church.jpg|Katidral Ortodoss Russu fil-lum Sitka
File:Saint Peter the Aleut.jpg|San Pietru Aleut, martri tal-Kreolu Aleut.
File:AleutianManWoman.jpg|Raġel u mara mill-Aleutians.
File:Sitka, Alaska - St Michael's Orthodox Cathedral - Interior (2).jpg|Is-Santwarju tal-Katidral ta' San Mikiel.
File:Alaska Purchase (hi-res).jpg|Iċċekkja użata għax-xiri tal-Alaska
File:View of New Archangel, 1837.tif|New Archangel (illum Sitka, Alaska), il-kapitali tal-Amerika Russa, fl-1837
File:AZ-NM1867.jpg|Mappa ta 'l-Arizona (24 ta' Frar, 1863-14 ta' Frar, 1912) u New Mexico Territorji, li turi kontej eżistenti (Kapitali: Fort Whipple (1863–64), Prescott (1864–67), Tucson (1867–77), Prescott (1877–89), Phoenix (1889–))
File:Gadsden Purchase Cities.svg|Ix-Xiri ta' Gadsden, 1853
File:Wpdms new mexico territory 1866.png|
File:New Mexico territory coat of arms (illustrated, 1876).jpg|Tarka tal-Territorju tal-New Mexico
File:Boundaries of State of New Mexico proposed in 1850.png|Konfini proposti għall-istat federali preċedenti ta' New Mexico, 1850
File:1851 Tallis Map of Mexico, Texas, and California - Geographicus - MexicoTexas2-tallis-1851.jpg|New Mexico Territorju, 1851
File:Wpdms arizona territory 1860 idx.png|1860
File:Wpdms arizona new mexico territories 1863 idx.png|1863
File:Seal of the Northwest Territory.png|Tarka ta'Territorju tal-Majjistral (13 Lulju, 1787 Ħolqien tat-territorju-Erezzjoni fl-istat 1 Marzu, 1803) Kapitali: Marietta (1787-1799), Chillicothe (1799-1803)
File:Northwest-territory-usa-1787.png|Mappa tat-Territorju tal-Majjistral. Is-snin jindikaw id-data li fiha l-imsemmi territorju ġie elevat għall-kategorija ta' stat; Territorju tal-Majjistral (13 Lulju, 1787 Ħolqien tat-territorju-Erezzjoni fl-istat 1 Marzu, 1803); Kapitali: Marietta (1787-1799), Chillicothe (1799-1803) anness bħala parti mill-ftehim li temm ir-Rivoluzzjoni Amerikana tal-1776. Oriġinarjament, kien jinkludi l-istati tal-lum ta' Ohio, Indiana, Illinois, Michigan, u Wisconsin, kif ukoll il-Lvant ta' Minnesota. Ir-reġjun kien aktar minn 673,000 kilometru kwadru. It-territorju kien mitlub minn New York, Massachusetts, Connecticut, u Virginia.; Entità Organizzata territorju inkorporat tal-Stati Uniti; Lingwa Uffiċjali: Ingliż u lingwi Native American.
File:Province of Quebec 1774.gif|Porzjon tal-Lvant tal-Amerika ta' Fuq fl-1774 wara l-Att tal-Quebec; Quebec miġbud sax-Xmara Mississippi (10 ta' Frar, 1763–26 ta' Diċembru, 1791)
File:Province of Quebec 1763, 1774, 1784.gif|Evoluzzjoni territorjali tal-provinċja ta' Quebec (10 ta' Frar, 1763–26 ta' Diċembru, 1791).
File:Coahuila y Texas in Mexico (1824).svg|Coahuila y Tejas (Coahuila u Texas) kien wieħed mill-istati kostitwenti tal-Stati Uniti Messikani mill-1824 sal-1835.
File:Sabinefreestate.png|Il-Louisiana Neutral Ground kienet żona kkontestata bejn l-Ispanjol Texas u l-Louisiana Purchase li għadu kif akkwista l-Stati Uniti. Uffiċjali lokali minn Spanja u l-Stati Uniti qablu li jħallu temporanjament il-Ground Newtrali barra mill-ġurisdizzjoni taż-żewġ pajjiżi. Iż-żona, issa fil-punent ta' Louisiana, kellha status newtrali mill-1806 sal-1821.
File:East Florida Patriot Flag.svg|Bandiera ta' East Florida (17 ta' Marzu, 1812-1812)
File:John Houstoun McIntosh marker.jpg|John Houstoun McIntosh f'McIntosh County, Georgia, USA, li jfakkar ir-rwol ta' McIntosh bħala l-ewwel &quot;Gvernatur jew Direttur&quot; Amerikan tar-Repubblika ta' Florida.
File:West Florida Flag.svg|Bandiera ta' West Florida (23 ta' Settembru, 1810–10 ta' Diċembru, 1810)
File:Map of Florida Parishes.png|Punent ta' Florida (Louisiana)
File:Flag of the United States (1795–1818).svg|Bandiera ta' Stati Uniti
File:United States 1805-07-1809.png|Mappa tat-Territorju ta' Louisiana (4 ta' Lulju, 1805-4 ta' Ġunju, 1812) bil-kapitali f'San Louis u t-Territorju ta' Orleans (1 ta' Ottubru, 1804-30 ta' April, 1816, id-data li Louisiana saret stat ġdid.) bi kapitali fi New Orleans.
File:West Florida Map 1767.svg|British West Florida fl-1767 (Kapital: Pensacola; Storja; Gvernatur: Agustín Prevost (1763), Pedro Chester (1770-1783); Storja: Trattat ta' Pariġi (1763)-10 ta' Frar, 1763, Paċi ta' Pariġi (1783)-1783).
File:Map of British West Florida showing 1763 and 1764 boundaries.jpg|[[Renju Unit]] ifforma West Florida minn parti mill-Florida Spanjola, kif ukoll it-territorju riċevut minn Louisiana Franċiża. (Kapital: Pensacola; Storja; Gvernatur: Agustín Prevost (1763), Pedro Chester (1770-1783); Storja: Trattat ta' Pariġi (1763)-10 ta' Frar, 1763, Paċi ta' Pariġi (1783)-1783).
File:Westfloridaitsre00cham 0010.jpg|Mappa li turi t-tnaqqis gradwali tal-kontroll Spanjol fil-Punent ta' Florida, (Kapital: Pensacola; Gvern: Gvern Kolonjali; Gvernatur: Arturo O'Neill ta' Tyrone (1783–1792), José María Callava (1819–1821); Storja: Paċi ta' Pariġi (1783)-10 ta' Frar, 1783, Imwaqqaf-1821.)
File:Map to Illustrate the Acquisition of West Florida.jpg|Mappa Annotata tal-Bidliet Territorjali fi Spanjol West Florida, (Kapital: Pensacola; Gvern: Gvern Kolonjali; Gvernatur: Arturo O'Neill de Tyrone (1783–1792), José María Callava (1819–1821); Storja: Paċi ta' Pariġi (1783) )-10 ta' Frar, 1783, Imwaqqaf-1821.)
File:A055a161 0204.jpg|Narváez Expedition fl-1528, Apalachee Bay, Governorat ta' Florida, (1513–1763, 1783–1821), New Spain Territory
File:Cantino_Map_-_1502_-_Florida.jpg|Florida mill-planisferu ta' Cantino tal-1502
File:RUIDIAZ(1893)_1.083_JUAN_PONCE_DE_LEÓN.jpg|Juan Ponce de León talab Florida għal Spanja fl-1513.
File:Mitchell Map-excerpt03.jpg|Silta mill-Mappa Mitchell Brittaniku-Amerikana, li turi t-tramuntana ta' Florida Spanjola, it-triq tal-missjoni l-antika minn San Agustin sa San Marcos, u test li jiddeskrivi r-rejds ta' Carolina tal-1702-1706.
File:Louisiana (1762) orthographic projection.svg|Provinċja ta' Louisiana fl-1762, wara t-Trattat ta' Fontainebleau bejn Franza u Spanja
File:Discovery of the Mississippi.jpg|Rekreazzjoni idealizzata li fiha Hernando de Soto jieħu l-pussess tat-territorju tal-baċin tal-Mississippi f'isem il-kuruna Spanjola (1538) (xogħol ta 'William H. Powell, Capitol Rotunda, Washington).
File:New Orleans Cabildo.jpg|Il-Cabildo de Nueva Orleans kien is-sede tal-gvernatur Spanjol f'Louisiana, innota fil-bini attwali s-sinteżi ta 'dak li huwa Spanjol (żewġ sulari b'gallarija kontinwa, arkati semicirculars) u dak li hu Franċiż (imsaqqaf b'mansarda) u quċċata tal- kumpless kollu b'turret bil-koppla ta' reminixxenzi Spanjoli.
File:Provincias Ynternas Nueva España 1817.jpg|Mappa Spanjola tal-1817 tal-Provinċji Interni ta 'Spanja Ġdida, li flimkien magħhom tinkludi t-territorju kollu li kien parti mill-Louisiana Spanjola (jew Luciana), jekk imkabbra biżżejjed tista' tara bosta mill-lokalitajiet u spedizzjonijiet Spanjoli fi Louisiana qabel l-1803.
File:LouisianaPurchase-fr.png|B'ton oranġjo: żoni tal-Louisiana Spanjola madwar l-1803, tista 'tara l-istati attwali tal-Amerika ta' Fuq li kienet tkopri meta kienet tissejjaħ Xiri Louisiana, jiġifieri, litteralment tittraduċi l-isem uffiċjali mogħti lil dan il-fatt fl-Istati Uniti: &quot;Louisiana b'xiri &quot;mill- Lejn il-punent tal-Louisiana Spanjola kien hemm il-Provinċji Intern ta 'Spanja Ġdida, lejn il-majjistral it-Territorju ta' Oregon ikkontestat (bejn Renju Unit, Spanja, Rusja, u aktar tard l-Stati Uniti), u lejn l-estremo Lbiċ Spanjol Florida.
File:StLouisStTilesSpanishFQ.jpg|Triq San Louis fi New Orleans (Calle de San Luis en Nueva Orleans)
File:Mapa de los Fuertes en la Louisiana Española (1763-1804).jpg|Mappa tas-swar fil-Louisiana Spanjola.
File:Louisiana-Purchase.jpg|Fil-&quot;brune&quot; jew kannella skur: żoni ta 'Louisiana Spanjola madwar 1800, skond l-Amerikani - innota li l-Amerikani sostnew żoni kbar ta' Texas u n-nofs tal-punent ta' New Mexico u Colorado.
File:Coronado-Remington.jpg|Inkurunat fit-triq lejn it-tramuntana (1542), pittura ta' Frederic Remington (1861-1909).
File:Cathedral new orleans.jpg|Katidral ta' San Luwi (is-sharp Neo-Gotiku li jaqtgħu ħadu post il-koppli Spanjoli).
File:La Nouvelle-France.jpg|Lower Louisiana hija ż-żona bajda: roża tirrappreżenta l-Kanada Franċiża, parti minnha taħt il-Lagi l-Kbar ġiet ċeduta lil Louisiana fl-1717. Kannella tirrappreżenta l-kolonji Brittaniċi (mappa qabel l-1736).
File:CartedAmerique.jpeg|Amerika
File:French Louisiana map.svg|Post (bil-vjola) tat-Territorju Louisiana madwar 1803, Kapitali: Mobile (1702-1723), New Orleans; Entità: Kolonja tar-Renju ta' Franza u parti mill-Viċirejaltà ta' Franza Ġdida; Lingwa Uffiċjali: Franċiż, Spanjol u lingwi oħra lingwi indiġeni; reliġjon Kattolika; Perjodu Storiku: kolonizzazzjoni Franċiża tal-Amerika. 1682-Diviżjoni ta' Franza Ġdida, 1756-1763-Gwerra ta' Seba' Snin. 1763-Trattat ta' Pariġi, 10 ta' Frar, 1804-Bejgħ ta' Louisiana; Forma ta' Gvern. kolonja amministrattiva; Re: Louis XIV (1663-1715), Louis XV (1715-1774); Leġiżlatura: Kunsill Sovran ta' Franza Ġdida; Membru tal-imperu kolonjali Franċiż.
File:New France (orthographic_projection).svg|Post ta' Franza Ġdida fl-Amerika ta' Fuq, Kapitali: Quebec (1534-L-ewwel insedjamenti fuq ix-Xmara San Lawrenz, 10 ta' Frar, 1763-Trattat ta' Pariġi).
File:QueenAnnesWarBefore-es.svg|Franza Ġdida madwar l-1700.
File:Nouvelle-France map-es.svg|Franza Ġdida madwar l-1756.
File:New France Colonies Map-es.svg|Franza l-Ġdida fl-akbar firxa tagħha fl-1710.
File:Map Of West Florida.jpg|Mappa diġitali tal-West Florida fl-1767
File:Flag of the United States of America (1863–1865).svg|Bandiera tal-Stati Uniti wara l-ammissjoni ta' Virginia (1863-1865)
File:Coat of arms of Virginia (1876).png|Tarka ta' Gvern restawrat ta' Virginia (1876)(1861–1865)
File:1864 Mitchell Map of Virginia, West Virginia, and Maryland - Geographicus - VAWV-mitchell-1864.jpg|Mappa tal-1864 tal-stati ta' West Virginia u Virginia minn Samuel Augustus Mitchell. Il-Gvern Restored ta' Virginia sostna li kien il-gvern statali leġittimu ta' dawn l-artijiet sad-dħul tal-Stat ta' West Virginia fl-Unjoni fl-1863. Wara dan, iddikjara li kien il-gvern legali tal-fruntieri tal-stat moderni ta' Virginia. Matul is-sentejn li ġejjin, huwa assuma l-kontroll attwali tat-territorju kollu ta 'wara l-gwerra ta' Virginia hekk kif l-Armata tal-Unjoni okkupat bil-forza tal-armi.
File:NorthAmerica1762-83.png|Tqassim ta' Louisiana u l-Kanada (1763) bejn il-Gran Brittanja u Spanja, li mbagħad taw Florida lill-Ingliżi.
File:Coat of Arms of the Province of Louisiana.svg|Tarka tal-Gvernatur ta' Louisiana tal-Provinċja ta' Louisiana Spanjola (1763-1803)
File:Pinckney's Treaty line 1795.png|Florida Spanjola wara t-Trattat ta' Pinckney fl-1795; Governorat ta' Florida, (1513–1763, 1783–1821), New Spain Territory
File:East and West Florida 1803 Cary Map.png|Silta minn mappa tal-1803 minn John Cary li turi l-Lvant u l-Punent ta' Florida, imdawra bit-talba tal-Stati Uniti għal parti mill-West Florida kkontrollata mill-Ispanjol.
File:Map of East and West Florida in 1819.jpg|Mappa tal-lvant u l-punent ta' Florida fl-1819, is-sena li Spanja ċediet Florida lill-Stati Uniti permezz tat-Trattat Adams-Onís (ratifikat fl-1821)
File:Historic Florida maps (&quot;Territory of Florida Map 1 1820&quot;).gif|&quot;Taħt il-ħakma Spanjola, Florida kienet maqsuma bis-separazzjoni naturali tax-Xmara Suwanee fi West Florida u East Florida.&quot;—Università ta' Florida
File:Map Of West Florida.jpg|Mappa diġitali tal-West Florida fl-1767
File:Territorial_Expansion_of_the_United_States_since_1803_excerpt_of_East_and_West_Florida_with_US_seizure_noted.png|Mappa tat-tkabbir territorjali li turi d-distretti ta' West Florida ta' Baton Rouge u Mobile, maqbuda mill-Stati Uniti fl-1810 u fl-1813, rispettivament. (Mappa: William R. Shepherd, 1911, nota leġġenda)
File:1806_Cary_Map_of_Florida,_Georgia,_North_Carolina,_South_Carolina_and_Tennessee_-_Geographicus_-_NCSCGAFL-cary-1806.jpg|Il-mappa tal-1806 ta’ John Cary turi l-Punent ta’ Florida (inkluża Pensacola, li ma kinitx parti mit-talba Amerikana) miżmuma minn Spanja, separata mix-Xiri ta’ Louisiana miżmuma mill-Amerika.
File:1822_Geographical,_Statistical,_and_Historical_Map_of_Florida_by_Henry_Charles_Carey,_Isaac_Lea_and_Fielding_Lucas.png|Taħt il-ħakma Spanjola, Florida kienet maqsuma bis-separazzjoni naturali tax-Xmara Suwannee fi West Florida u East Florida (mappa: Carey &amp; Lea, 1822); Kapitali: (1822–1824) Santu Wistin (East Florida/Florida), Pensacola (West Florida) (1824–1845) Tallahassee; Gvern: Territorju inkorporat organizzat; Gvernatur: Andrew Jackson (militari) (1821), William Pope Duval (1822–1834), John Eaton (1834–1836), Richard K. Call (1836–1839), Robert Reid (1839–1841), Richard K. Call (1841–1844), John Branch (1844–1845); Storja: Trattat Adams-Onís-1821, Organizzat mill-Istati Uniti-30 ta 'Marzu, 1822, Statalità-3 ta' Marzu, 1845.
File:First Bear Flag of California (1846).svg|Il-Bandiera tal-Ors tar-Repubblika tal-Kalifornja (1846)
File:Bear of California.svg|Tarka tar-Repubblika tal-Kalifornja (14 ta' Ġunju 1846-9 ta' Lulju 1846)
File:Alta California (location map scheme).svg|Dipartiment ta' Alta California fil-Messiku, li minnu żona żgħira fit-tramuntana ta' San Francisco kienet ikkontrollata minn ribelli Bear Flag.
File:Seal of the Republic of Texas (colorized).svg|Tarka tar-Repubblika ta' Texas (1839-1845)
File:Republic of Texas labeled.svg|Mappa tar-Repubblika ta' Texas (2 ta 'Marzu, 1836-19 ta' Frar, 1846). Peress li r-Repubblika ma kinitx rikonoxxuta mill-Messiku, it-territorju kollu tagħha kien ikkontestat. Iż-żona li kienet ikkontrollata mir-Repubblika hija fl-aħdar skur, filwaqt li t-territorju mitlub mir-Repubblika iżda mhux ikkontrollat ​​b'mod effettiv huwa aħdar ċar.
File:Flag of the Republic of Texas (1836–1839).svg|Il-bandiera Burnet intużat minn Diċembru 1836 sa Jannar 1839 bħala l-bandiera nazzjonali sakemm ġiet sostitwita mill-bandiera Lone Star, u bħala l-bandiera tal-gwerra mill-25 ta' Jannar, 1839 sad-29 ta' Diċembru, 1845.
File:Flag of Texas (1835–1839).svg|Ensign navali tan-Navy ta' Texas mill-1836-1839 sakemm ġie sostitwit mill-bandiera tal-istilla solitarja.
File:Flag of Texas (1839–1879).svg|Il-Bandiera Lone Star saret il-bandiera nazzjonali fil-25 ta' Jannar, 1839 (identika għall-bandiera moderna tal-stat)-.
File:Spanish troops at Pensacola.jpg|It-truppi Spanjoli daħlu lil Pensacola fl-1781
File:Seal of Vermont (B&amp;W).svg|Tarka tar-Repubblika Vermont (15 ta' Jannar, 1777-4 ta' Marzu. 1791)
File:American Determinist Settlements North 1770.jpg|Post tar-Repubblika Vermont fl-1777.
File:Stella14coins.jpg|Munita tal-Vermont bis-silta VERMONTIS. ĊANGA. PUBBLIKU. fuq in-naħa ta' quddiem u l-motto “STELLA QUARTA DECIMA” fuq in-naħa ta' wara
File:ThomasChittenden.png|Inċiżjoni ta' Thomas Chittenden, l-ewwel u t-tielet Gvernatur tar-Repubblika ta' Vermont, u l-ewwel Gvernatur ta' l-Stat ta' Vermont bl-aktar termini ta' gvernatur serva sal-lum
File:ConstitutionHouse WindsorVermont.JPG|Id-Dar tal-Kostituzzjoni l-Qadima f'Windsor, Vermont, fejn ġiet iffirmata l-kostituzzjoni tal-1777, tissejjaħ ukoll il-post fejn twieled Vermont.
File:VtConstitution.png|Manuskritt tal-vellum tal-Kostituzzjoni tal-Vermont tal-1777
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Amerika ta' Fuq}}
{{NATO}}

[[Kategorija:Stati Uniti]]
[[Kategorija:Repubbliki]]</text>
      <sha1>eeonbafsgfl719vy2lewld5htmdfxjb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306849</id>
      <parentid>306848</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T18:45:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121601" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stati Uniti tal-Amerika
|isem_nattiv                 = 
|isem_komuni                 = l-Istati Uniti
|stampa_bandiera             = Flag of the United States.svg
|stampa_emblema              = Great Seal of the United States (obverse).svg
|stampa_mappa                = USA orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          =
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Istati Uniti
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Istati Uniti
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Istati Uniti
|mottu_nazzjonali            = &quot;In God we trust&quot;&lt;small&gt;(uffiċjali)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''F'Alla Aħna Nafdaw''&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.treasury.gov/about/education/Pages/in-god-we-trust.aspx|titlu=U.S. on the History of &quot;In God We Trust&quot;|pubblikatur=United States Department of the Treasury|data-aċċess=2013-02-03|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;&quot;[[E pluribus unum]]&quot;&lt;small&gt;([[Lingwa Latina|Latin]]) (tradizzjonali)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Barra minn ħafna, wieħed''&lt;/small&gt;
|innu_nazzjonali             = &quot;[[The Star-Spangled Banner]]&quot;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Star Spangled Banner instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = L-ebda fil-[[Gvern federali tal-Istati Uniti|livell federali]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Washington (Distrett ta' Columbia)]]
|l-ikbar_belt                = [[Belt ta' New York|New York City]]&lt;br /&gt;{{small|{{coord|40|40|N|73|56|W|display=inline}}}}
|latd=38 |latm=53 |latNS=N |lonġd=77 |lonġm=01 |lonġEW=W
|tip_gvern                   = [[Repubblika kostituzzjonali]] [[Sistema presidenzjali|presidenzjali]] [[Federaliżmu|federali]]  
|titlu_kap1                  = [[President tal-Istati Uniti|President]]
|titlu_kap2                  = [[Viċi President tal-Istati Uniti|Viċi President]]
|titlu_kap3                  = [[Speaker tal-Kamra tad-Deputati tal-Istati Uniti|Speaker tal-Kamra]]
|titlu_kap4                  = [[Prim Imħallef (Stati Uniti)|Prim Imħallef]]
|isem_kap1                   = [[Joe Biden]]
|isem_kap2                   = [[Kamala Harris]]
|isem_kap3                   = [[Nancy Pelosi]]
|isem_kap4                   = [[John Roberts]]
|żona_kklassifika            = 4
|poż_erja                    = 4 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 9,826,675
|erja_mi_kw                  = 3,794,101
|perċentwal_ilma             = 6.76
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 315,968,000
|poż_stima_popolazzjoni      = 3 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 
|densità_popolazzjoni_km2    = 34.2
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 88.6
|poż_densità_popolazzjoni    = 76 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $15.685 triljun
|poż_PGD_PSX                 = 1
|PGD_PSX_per_capita          = $49,922
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 6
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{increase}} 0.937&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Complete.pdf |titlu=Rapport tal-Iżvilupp Uman 2013 |pubblikatur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti |data=2013-03-14 |data-aċċess=2013-03-14 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 91
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Rivoluzzjoni Amerikana|Indipendenza]]
|nota_sovranità              = mir-[[Renju tal-Gran Brittanja]]
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Istati Uniti|Iddikjarata]]
|data_stabbilit1             = 4 ta' Lulju, 1776
|avveniment_stabbilit2       = [[Trattat ta' Pariġi (1783)|Rikonoxxuta]]
|data_stabbilit2             = 3 ta' Settembru, 1783
|avveniment_stabbilit3       = [[Kostituzzjoni tal-Istati Uniti|Kostituzzjoni attwali]]
|data_stabbilit3             = 21 ta' Ġunju, 1788
|valuta                      = [[Dollaru tal-Istati Uniti]] ($) 
|kodiċi_valuta               = USD
|żona_ħin                    = 
|differenza_ħku              = −5 għal −10
|żona_ħin_legali             = 
|differenza_żona_ħin_legali  = −4 għal −10
|cctld                       = [[.us]]   [[.gov]]   [[.mil]]  [[.edu]]
|kodiċi_telefoniku           = +1
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $15.685 triljun
|poż_PGD_nominali            = 1
|PGD_nominali_per_capita     = $49,922
|poż_PGD_nominali_per_capita = 12
|nota1                       = L-Ingliż hija l-[[Lingwa uffiċjali tal-Istati Uniti|lingwa uffiċjali]] ta' mill-inqas minn 28-stat; xi sorsi jagħtu ċifri ogħla, bbażati fuq definizzjonijiet differenti ta' &quot;uffiċjali&quot;. L-Ingliż u l-[[Lingwa Ħawajjana|Ħawajjan]] huma żewġ lingwi uffiċjali fl-istat tal-[[Ħawaj]].
}}
[[File:Washington Montage 2016.png|thumb|[[Washington (Distrett ta' Columbia)]]]]
[[File:White House north and south sides.jpg|thumb|Il-White House (The White House)]]
[[File:United States Capitol west front edit2.jpg|thumb|Kapitolu tal-Stati Uniti (United States Capitol)]]
[[File:The Pentagon January 2008.jpg|thumb|Il-Pentagon (The Pentagon)]]
[[File:Pentagon.jpg|thumb|Il-Pentagon (The Pentagon)]]
[[File:Octagon house.jpg|thumb|L-Octogon Dar (Octagon House), mibnija bejn l-1789 u l-1800, kienet iddisinjata minn Dr William Thornton, il-perit tal-Capitol tal-Istati Uniti. Id-dar inbniet għall-Kurunell John Tayloe, fl-1814, il-Kurunell Tayloe offra l-użu tad-dar tiegħu lill-President James Madison u lil martu bħala dar temporanja minħabba l-ħruq tal-White House mill-Ingliżi. Madison uża l-kamra ċirkolari 'l fuq mill-entratura bħala studju, u hemmhekk iffirma t-Trattat ta' Ghent li temm il-Gwerra tal-1812.]]
[[File:Washington Monument Dusk Jan 2006.jpg|thumb|Monument ta' Washington (Washington Monument)]]
[[File:Lincoln memorial dc 20041011 095847 1.3008x2000.jpg|thumb|Lincoln Memorial]]
[[File:Statue of Liberty 7.jpg|thumb|Statwa tal-Libertà (Statue of Liberty)]]
[[File:Gateway Arch (48832444).jpeg|thumb|Gateway Arch of Saint Louis/Arco de la entrada de San Luis (Arkata tad-daħla ta' San Luis)]]
[[File:Miami Freedom Tower by Tom Schaefer.jpg|thumb|Torri tal-Ħelsi (Freedom Tower), Miami, Florida]]
[[File:Brooklyn Bridge by David Shankbone.jpg|thumb|Pont ta' Brooklyn (Brooklyn Bridge), New York]]
[[File:Lower Manhattan from Governors Island August 2017 panorama.jpg|thumb|L-orizzont ta' Lower Manhattan]]
[[File:United States, administrative divisions - de - colored.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali (States)]]
[[File:Usa counties large.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali (States and Counties)]]
[[File:United States (+overseas), administrative divisions - de - colored (zoom).svg|thumb|Mappa (Map)]]
[[File:Usa edcp location map.svg|thumb|Mappa]]
[[File:Map of USA topological.png|thumb|Mappa topografika tal-Stati Uniti]]
[[File:Hawaii Island topographic map-fr.svg|thumb|Mappa topografika tal-Hawaii, Stati Uniti]]
[[File:800x598 Carte Alaska R3.jpg|thumb|Mappa topografika tal-Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alaska Relief.png|thumb|Mappa topografika tal-Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alaska Panhandle-relief Kenai Mountains.png|thumb|Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alaska_Yukon_British_Columbia_58to62N_133to143W_Topo_Rainbow_Zebra_2550.jpg|thumb|Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Alexander_Archipelago_55to59N_129to137W_Topo_Rainbow_Zebra_1020.jpg|thumb|Arċipelagu Alexander, Alaska, Stati Uniti]]
[[File:Aleutian arc physical geography.png|thumb|Ġeografija fiżika tal-Ark Aleutjan, Stati Uniti]]
[[File:Anchorage and Vicinity O61149A6 geo.pdf|thumb|Ankraġġ (Anchorage/Anclaje) u żoni tal-madwar, Stati Uniti]]
[[File:United States passport types.svg|thumb|Tipi ta' passaporti differenti maħruġa fl-Istati Uniti]]
[[File:Us passport medium res transparent.jpg|thumb|Qoxra jew Paperback ta' passaport bijometriku ordinarju tal-Istati Uniti.]]
[[File:Dollar11963A.JPG|thumb|US dollar]]
[[File:US One Cent Obv.png|thumb|US cent]]
[[File:Wonder Lake and Denali.jpg|thumb|Denali Mountain]]
[[File:Mt. Washington from Bretton Woods.JPG|thumb|Mount Whashington]]
[[File:Grand Canyon view from Pima Point 2010.jpg|thumb|Grand Canyon/Gran Cañon]]
[[File:3Falls Niagara.jpg|thumb|Niagara Falls (Chutes du Niagara/Cataratas del Niagara)]]
[[File:1 Grandcanyon2 panoram 2010.jpg|thumb|Grand Canyon/Gran Cañon]]
[[File:JudyRocks.JPG|thumb|Spruce Mountain]]
[[File:View from the observation tower atop of Spruce Knob WV.jpg|thumb|Allegheny Mountains]]
[[File:Municipios pr.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali (Puerto Rico)]]
[[File:USA Puerto Rico topographic location map.png|thumb|Mappa topografika tal-Puerto Rico]]
[[File:Karibik 21.png|thumb|Mappa topografiċi tal-Gżejjer Verġni tal-Stati Uniti]]
[[File:Karibik 22.png|thumb|Mappa topografiċi tal-Gżejjer Verġni tal-Stati Uniti]]
[[File:Samoa District borders (numbered).png|thumb|Organizzazzjoni territorjali (American Samoa/Samoa Amerikana)]]
[[File:Map of American Samoa admin.png|thumb|Mappa tas-[[Samoa Amerikana]]]]
[[File:US -American Samoa.png|thumb|Mappa tas-[[Samoa Amerikana]]]]
[[File:Pola Islands Tutuila NPS.jpg|thumb|National Park of American Samoa, American Samoa (Park Nazzjonali tas-Samoa Amerikana, [[Samoa Amerikana]])]]
[[File:AmSamoa Tutuila 491.jpg|thumb|National Park of American Samoa, American Samoa (Park Nazzjonali tas-Samoa Amerikana, [[Samoa Amerikana]])]]
[[File:US Navy 060920-N-0000X-001 An aerial view of U.S. Naval Base Guam Sept. 20, 2006. Naval Base Guam supports the U.S. Pacific Fleet.jpg|thumb|Guam Naval Base]]
[[File:US Navy 100506-N-8241M-191 An aerial view of Bulkeley Hall at Naval Station Guantanamo Bay, Cuba. Bulkeley Hall is the naval station headquarters and administration building.jpg|thumb|Guantanamo Bay Naval Base]]
[[File:USS Lexington (AVT-16) leaving Guantanamo Bay c1989.jpg|thumb|Guantanamo Bay Naval Base]]
[[File:Kadena AB Okinawa Japan.jpg|thumb|Kadena Air Base]]
[[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|L-Istati Uniti niżlu fuq il-Qamar fl-20 ta' Lulju, 1969]]
[[File:9_Flattops_at_Norfolk_naval_base,_December_20,_2012.jpg|thumb|Diversi destroyers, tankers ta' riforniment, cruisers, sottomarini, frejgati, aircraft carriers u xi vapuri oħra u vapur ta' attakk anfibju fl-Istazzjon Navali ta' Norfolk (Norfolk Naval Station). Ritratt fl-20 ta' Diċembru, 2012.]]
[[File:US_Navy_110707-N-XZ912-104_An_aerial_view_of_Norfolk_Naval_Station,_the_largest_naval_base_in_the_world.jpg|thumb|Istazzjon Navali ta' Norfolk (Norfolk Naval Station), Sewell's Point, Hampton Roads, Virginia, tidher mit-tramuntana, 2011]]
[[File:New_York_and_Jersey_City_Skyline_Panorama_Crop_2_-_One_World_Trade_Center.jpg|thumb|One World Trade Center, New York f'Settembru 2020]]
[[File:Empire State Building (aerial view).jpg|thumb|Veduta mill-ajru tal-Empire State Building, New York fl-2012 (102 sular)]]
[[File:Central Park Tower April 2021.jpg|thumb|Veduta tat-Torri tal-Park Ċentrali (472 Metru) f'April 2021.]]
[[File:The_Chrysler_Building_from_the_Empire_State_Building_(6998996196).jpg|thumb|Il-Bini Chrysler huwa skyscraper art deco li jinsab fl-intersezzjoni ta '42nd Street u Lexington Avenue, fuq in-naħa tal-Lvant ta' Midtown Manhattan, New York, fil-viċinat Turtle Bay. B'77 sular u 319-il metru għoli, kien l-ogħla bini fid-dinja għal ħdax-il xahar, sakemm inqabeż mill-Empire State Building fl-1931.]]
[[File:Rio Rancho Sprawl.jpeg|thumb|Subborg ta' Río Rancho, fi New Mexico, fejn huwa possibbli li tiġi osservata l-karatteristika ta' cul-de-sac tas-subborgi li jitkellmu bl-Ingliż.]]
[[File:Location Map San Francisco Bay Area.png|thumb|Żona tal-Bajja ta' San Francisco]]
[[File:Southwest Chief at Laguna, February 2020.jpg|thumb|Il-Kap tal-Lbiċ (qabel Southwest Limited u Super Chief) huwa ferrovija tal-passiġġieri fuq distanza twila mħaddma minn Amtrak fuq rotta ta' 2,265 mil (3,645 km) bejn Chicago u Los Angeles permezz tal-Punent Nofsani u l-Lbiċ permezz ta' Kansas City, Albuquerque u Flagstaff.]]
[[File:Amtrak network map 2016.svg|thumb|Amtrak huwa l-isem kummerċjali tan-netwerk tal-ferrovija tal-passiġġieri bejn l-ibliet tal-istat maħluqa fl-1 ta' Mejju, 1971 fl-Stati Uniti. Imsejħa uffiċjalment il-Korporazzjoni Nazzjonali tal-Passiġġieri tal-Ferroviji, l-Assoċjazzjoni tal-Ferroviji Amerikani jew AAR tassenjaha l-akronimi tar-rappurtar tad-ditta: AMTK u AMTZ. Amtrak hija aġenzija kkontrollata mill-gvern, peress li l-istokk preferut tagħha huwa miżmum mill-Gvern tal-Istati Uniti. Il-membri tal-Bord tad-Diretturi ta' Amtrak jinħatru mill-President tal-Stati Uniti u huma soġġetti għal ratifika mis-Senat.]]
[[File:Metrolink San Clemente.jpg|thumb|Ferrovija Metrolink minn San Clemente, California]]
[[File:Greyhound Prevost X3-45 (2009 scheme).jpg|thumb|Greyhound Lines #8879, Prevost f'Dallas, Texas, huwa operatur tal-karozzi tal-linja tal-passiġġieri bejn l-istati b'aktar minn 3,700 destinazzjoni fl-Stati Uniti]]
[[File:Union Pacific Railroad system map.svg|thumb|Mappa tal-ferrovija fl-Stati Uniti.]]
[[File:BNSF_7520_GE_ES44DC_in_Mojave_Desert.jpg|thumb|Ferrovija tal-BNSF fid-deżert ta' Mojave (Kalifornja).]]
[[File:Commerce Building view from Mall 2.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali ta' Dipartiment tal-Kummerċ tal-Stati Uniti (United States Department of Commerce; DOC/Departamento de Comercio de los Estados Unidos, DDC); Oriġinarjament maħluqa fl-14 ta' Frar, 1903 bħala d-Dipartiment tal-Kummerċ u tax-Xogħol tal-Istati Uniti u ssemmiet mill-ġdid fl-4 ta' Marzu, 1913 għal dak li hu magħruf illum.]]
[[File:U.S. Department of Justice headquarters, August 12, 2006.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali tal-Dipartiment tal-Ġustizzja tal-Stati Uniti (United States Department of Justice, DOJ/Departamento de Justicia de los Estados Unidos), Id-dipartiment inħoloq fl-1870 waqt l-amministrazzjoni ta' Ulysses S. Grant.]]
[[File:Census Bureau headquarters, Suitland, Maryland, 2007.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali ta' Uffiċċju taċ-Ċensiment tal-Stati Uniti (United States Census Bureau/Oficina del Censo de los Estados Unidos), Suitland, Maryland]]
[[File:Treasury_Department_rear_view.JPG|thumb|Kwartieri ġenerali tal-Dipartiment tat-Teżor tal-Stati Uniti (United States Department of the Treasury, USDT; Departamento del Tesoro de los Estados Unidos). Maħluq permezz tal-att fundatur mill-Kungress fl-1789 biex jiġbor appoġġ finanzjarju għall-gvern inizjali tal-Stati Uniti.]]
[[File:Fbi headquarters.jpg|thumb|Bini J. Edgar Hoover, Washington D.C., Kwartieri ġenerali tal-Uffiċċju Federali ta' Investigazzjoni (Federal Bureau of Investigation, FBI; Oficina Federal de Investigación). Imbagħad l-ATF (biex tinvestiga d-drogi, l-armi u t-tabakk) tkun imwaqqfa fl-1 ta' Lulju, 1972 (51 sena)]]
[[File:Puget Sound by Sentinel-2, 2018-09-28 (small version).jpg|thumb|Puget Sound]]
[[File:Lake Hiawatha in afternoon with sunflowers.jpg|thumb|Lakg Hiawatha (Lake Hiawatha), Minneapolis, Minnesota]]
[[File:Riparian buffer on Bear Creek in Story County, Iowa.JPG|thumb|Bear Creek in Story County, Iowa]]
[[File:Detroit, Michigan, skyline ca. 1929.png|thumb|L-orizzont ta' Detroit, c. 1929]]

L-'''Istati Uniti tal-Amerika''' ('''USA'''), komunement imsejħa l-'''Istati Uniti ''' ('''US''') jew l-'''Amerika''', hija [[repubblika federali]]&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|titlu=The New York Times Guide to Essential Knowledge, Second Edition: A Desk Reference for the Curious Mind|sena=2007|pubblikatur=St. Martin's Press|paġna=632|isbn=978-0-312-37659-8|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|kunjom=Onuf|isem=Peter S.|titlu=The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775–1787|sena=1983|pubblikatur=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0-8122-1167-2|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; li tikkonsisti ħamsin [[Stati tal-US|stat]] u [[Distrett federali (Stati Uniti)|distrett federali]]. It-[[Kontigwi tal-Istati Uniti|48 stati kontigwi]] u d-distrett federali ta' [[Washington, DC]] huma fiċ-ċentrali tal-[[Amerika ta' Fuq]] bejn il-[[Kanada]] u l-[[Messiku]]. L-istat tal-[[Alaska]] huwa fil-punent tal-Kanada u l-lvant tar-[[Russja]] fl-[[Istrett Bering]], u l-istat tal-[[Ħawaj]] li tinsab fin-nofs tat-tramuntana tal-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. Il-pajjiż ukoll għandu ħames [[Territorji tal-Istati Uniti|territorji]] popolati u disa mhux popolati fil-Paċifiku u l-[[Karibew]]. 

Bi 3.79&amp;nbsp;miljun mil kwadru (9.83&amp;nbsp;miljun km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) u madwar ta' 315 miljun ruħ, l-Istati Uniti hija r-[[Lista ta' pajjiżi u dipendenzi skont l-erja|raba' l-akbar pajjiż mill-erja totali]] u t-tielet l-akbar kemm mill-art u mill-[[Lista ta' pajjiżi mill-popolazzjoni|popolazzjoni]]. Hija waħda mill-aktar [[soċjetà multietnika|etnikament diversa]] fid-dinja u nazzjonijiet [[multikulturali]], il-prodott ta' skala kbira minn [[Immigration to the United States|immigrazzjoni minn bosta pajjiżi]].&lt;ref name=&quot;DD&quot;&gt;Adams, J.Q.; Strother-Adams, Pearlie (2001). ''Dealing with Diversity''. Chicago: Kendall/Hunt. ISBN 0-7872-8145-X.&lt;/ref&gt; Il-[[ġeografija tal-Istati Uniti|ġeografija]] u [[klima tal-Istati Uniti|klima tal-US]] hija wkoll diversa ħafna, bid-deżerti, pjanuri, foresti, u muntanji li huma wkoll dar għal varjetà wiesgħa ta' annimali selvaġġi.

Il-[[Paleo-indjani]] [[Soluzzjoni tal-Amerika|emigraw]] mill-Asja għal dak li issa hija l-Istati Uniti kontinentali madwar 15,000 sena ilu. Il-[[Kolonizzazzjoni Ewropea tal-Ameriki|kolonizzazzjoni Ewropea]] bdiet madwar l-1600 u daħlet l-aktar mill-Ingilterra. L-Istati Uniti ħarġet minn [[tlettax-il kolonji Brittaniċi]] li jinsabu tul il-kosta tal-Atlantiku. Kwistjonijiet bejn il-Gran Brittanja u l-kolonji Amerikani waslet għar-[[Rivoluzzjoni Amerikana]]. Fl-4 ta' Lulju, 1776, delegati mit-tlettax-il kolonji ħarġu b'mod unanimu d-[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza (Stati Uniti)|Dikjarazzjoni tal-Indipendenza]], li b'hekk ġiet stabbilixxa l-Istati Uniti tal-Amerika. Il-[[Gwerra Rivoluzzjonarja tal-Amerika]], li ntemmet bir-[[Trattat ta' Pariġi (1783)|rikonoxximent tal-indipendenza tal-Istati Uniti]] mir-[[Renju Unit|Renju tal-Gran Brittanja]], kienet l-ewwel gwerra ta' suċċess għall-indipendenza kontra l-[[imperu kolonjali]] Ewropew.&lt;ref&gt;Jack P. Greene u J.R. Pole, eds. ''A Companion to the American Revolution'' (2008) pp. 352–361.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|isem=Thomas |kunjom=Bender|titlu=A Nation Among Nations: America's Place in World History|url=http://books.google.com/books?id=wQHlrIz4gpYC&amp;pg=PA61|sena=2006|pubblikatur=Macmillan|paġna=61|isbn=978-0-8090-7235-4|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Il-[[Kostituzzjoni (Stati Uniti)|Kostituzzjoni]] attwali ġiet adottata fis-17 ta' Settembru, 1787; sadanittant, 27 [[Lista ta' emendi għall-Kostituzzjoni tal-US|Emendi]] ġew miżjuda mal-Kostituzzjoni. L-ewwel għaxar emendi, kollettivament imsemmija l-[[Abbozz ta' Drittijiet tal-Istati Uniti|Abbozz tad-Drittijiet]], kienu ratifikati fl-1791 u jiggarantixxu ħafna [[Drittijiet fiżiċi u ġuridiċi|drittijiet u l-libertajiet ċivili fundamentali]].

Immexxija mid-duttrina tad-[[destin manifest]], l-Istati Uniti imbarkat fuq l-espansjoni vigoruża madwar l-Amerika ta' Fuq matul is-seklu dsatax. Dan jinvolvi [[American Indian Wars|tribujiet indiġeni spostari]], [[Akkwisti territorjali tal-Istati Uniti|akkwist ta' territorji ġodda]], u gradwalment ammissjoni ta' stati ġodda.&lt;ref name=&quot;MD2007&quot;&gt;{{ċita ktieb|kunjom1=Carlisle|isem1=Rodney P.|isem2=J. Geoffrey|kunjom2=Golson|titlu=Manifest Destiny and the Expansion of America|serje=Turning Points in History Series|url=http://books.google.com/?id=ka6LxulZaEwC&amp;vq=annexation&amp;dq=territorial+expansion+United+States+%22manifest+destiny%22|data-aċċess=2013-03-26|sena=2007|pubblikatur=ABC-CLIO|paġna=238|isbn=978-1-85109-833-0|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Il-[[Gwerra Ċivili Amerikana]] ntemmet legalizzata skjavitù fl-Istati Uniti.&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.pbs.org/wgbh/aia/part4/4p2967.html|titlu=The Civil War and emancipation|xogħol=Africans in America|pubblikatur=WGBH|data-aċċess=2013-03-26|lingwa=en}}&lt;br /&gt;{{ċita ktieb|isem=Jeffrey H.|kunjom=Wallenfeldt|serje=America at War|titlu=The American Civil War and Reconstruction: People, Politics, and Power|url=http://books.google.com/?id=T_0TrXXiDbUC&amp;dq=slavery+%22American+Civil+War%22|sena=2009|pubblikatur=The Rosen Publishing Group|paġna=264|isbn=978-1-61530-045-7|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Fl-aħħar tas-seklu dsatax, l-Istati Uniti ġiet estiża fl-Oċean Paċifiku,&lt;ref name=&quot;AmCentNYT&quot;&gt;{{ċita aħbar|url=http://www.nytimes.com/books/first/w/white-century.html|titlu=The Frontiers|isem=Donald D. |kunjom=White|sena=1996|pubblikatur=New York Times|data-aċċess=2013-03-26|isbn=0-300-05721-0|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; u l-ekonomija tagħha kienet l-akbar fid-dinja.&lt;ref&gt;{{ċita web |kunjom=Maddison |isem=Angus |url= http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_09-2008.xls |titlu=Historical Statistics for the World Economy |pubblikatur=The Groningen Growth and Development Centre, Economics Department of the University of Groningen |post=Netherlands|sena=2006 |data-aċċess=2008-11-06|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Il-[[Gwerra Spanjola–Amerikana]] u l-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] ikkonfermat l-istatus tal-pajjiż bħala militari qawwija globali. L-Istati Uniti ħarġet mit-[[Tieni Gwerra Dinjija]] bħala [[superpotenza]] globali, l-[[Armi nukleari u l-Istati Uniti|ewwel pajjiż bl-armi nukleari]], u [[Membri permanenti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti|membru permanenti]] tal-[[Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti]]. It-tmiem tal-[[Gwerra Bierda]] u x-[[xoljiment tal-Unjoni Sovjetika]] ħallew l-Istati Uniti bħala l-unika superpotenza.

L-Istati Uniti hija [[pajjiż żviluppat]] u għandha l-akbar ekonomija nazzjonali fid-dinja, bi stmat ta' $15.6&amp;nbsp;triljun [[PGD]] u {{ndash}} 19% tal-PGD globali fil-[[Lista ta' pajjiżi skont il-PGD (PSX)|parità ta' xiri tal-enerġija]], mill-2011.&lt;ref name=autogenerated2&gt;{{ċita web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2011&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=111&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPPPSH%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=35&amp;pr.y=14|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|titlu=World Economic Outlook Database|data=2011-09-01|data-aċċess=2011-09-11 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;L-[[Unjoni Ewropea]] għandha l-akbar ekonomija kollettiva, iżda mhix nazzjon wieħed.&lt;/ref&gt; Il-PGD  per capita tal-US kienet is-[[Lista ta' pajjiżi skont il-PGD (PSX) per capita|sitt l-akbar]] sa mill-2010, għalkemm l-[[Inugwaljanza fid-dħul fl-Istati Uniti|inugwaljanza fid-dħul tal-Amerika]] kienet ukoll kklassifikata l-ogħla fost il-pajjiżi tal-[[OECD]] mill-[[Bank Dinji]].&lt;ref&gt;[http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ World Bank GINI index], 24 ta' Novembru, 2011.&lt;/ref&gt; L-ekonomija hija alimentata mill-abbundanza ta' riżorsi naturali, infrastruttura żviluppata sew, u produttività għolja;&lt;ref&gt;{{ċita web|awtur=|url=http://www.cbsnews.com/2100-500395_162-3228735.html |titlu=US Workers World's Most Productive |pubblikatur=CBS News |data=2009-03-11 |data-aċċess=2013-04-23 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt; u filwaqt li l-ekonomija tagħha hija meqjusa [[post-industrijali]] li tkompli tkun waħda mill-akbar manifatturi tad-dinja. Il-kontijiet tal-pajjiż jonfqu 39% għall-[[Lista ta' pajjiżi mill-infiq militari|militari globali]],&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |url= http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=458 |titlu=Trends in world military expenditure, 2012 |pubblikatur=SIPRI |data=2013-04-15 |data-aċċess=2013-04-15 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt; li hija forza ekonomika, politika, u kulturali prominenti fid-dinja, kif ukoll bħala mexxej fir-riċerka xjentifika u l-innovazzjoni teknoloġika.&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |kunjom=Cohen |isem=Eliot A. |post=Washington DC |url= http://www.foreignaffairs.com/articles/59919/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower |titlu= History and the Hyperpower |pubblikatur=Foreign Affairs |data=2004-07-01 |data-aċċess=2006-07-14 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1217752.stm |titlu=Country Profile: United States of America |pubblikatur=BBC |post=Londra |data=2008-04-22 |data-aċċess=2008-05-18 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;

Il-Hawaii hija t-tieni gżira bl-ogħla muntanja fid-dinja peress li għandha l-Vulkan Dormant Mauna Kea li jilħaq l-4,205 metru.

L-iktar punt sħun irreġistrat fl-Amerika u fid-Dinja kien irreġistrat f'Furnance Creek fin-Nevada peress li fl-1913 ġew irreġistrati 56.7 gradi Celsius.

L-Stati Uniti għandha l-akbar ajruport fid-dinja (Fortword International Airport f'Dallas, Texas) u t-tieni (Denver International Airport) b'differenza ta' 160 ettaru.

Il-muntanja Denali fl-Alaska, f'6,168 m, hija l-ogħla punt fl-Stati Uniti.

Total tal-fruntieri tal-Istati Uniti: 12,002 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): Kanada 8,891 km (inklużi 2,475 km mal-Alaska); Messiku 3,111 km, nota: Bażi Navali tal-Istati Uniti f'Guantanamo Bay, Kuba hija mikrija mill-Istati Uniti u hija parti minn Kuba; il-konfini bażi hija 28.5 km.

== Organizzazzjoni territorjali ==
L-stati tal-Stati Uniti tal-Amerika huma kull wieħed mill-50 stat federat (entitajiet subnazzjonali) tal-Stati Uniti li jaqsmu s-sovranità mal-gvern federali.L-istati huma maqsuma f'kontej jew parroċċi (fl-Alaska, parrish) jew distretti (fi Louisiana, borough); B'kollox fil-livell nazzjonali hemm 3,243 b'kollox. Hemm ukoll 42 belt fl-Stati Uniti li legalment mhumiex parti mill-ebda kontea, huma magħrufa bħala &quot;bliet indipendenti.&quot; Mit-42 belt indipendenti, 39 jinsabu fl-stat ta' Virginia u t-3 l-oħra huma: Baltimore, stat ta' Maryland, Carson City, stat ta' Nevada, u St. Louis, stat ta' Missouri. Każ speċjali huwa Washington DC, li mhuwiex parti minn ebda stat, għalhekk huwa wkoll meqjus bħala ekwivalenti ta' kontea. Minbarra territorji inkorporati u mhux inkorporati.

== bliet ==
&lt;gallery&gt;
File:Washington Montage 2016.png|Washington, D. C. (District of Columbia)
File:Arlington County - Virginia - 2.jpg|Arlington County
File:NYC Montage 2014 4 - Jleon.jpg|New York  
File:Newark skyline Prudential Headquarters.jpg|Newark
File:Chicago montage.jpg|Chicago
File:New Orleans header collage.png|New Orleans/La Nouvelle-Orléans/La Nueva Orléans
File:LV Valley montage.jpg|Las Vegas
File:Downtown Springfield.JPG|Springfield
File:Montgomery,al.png|Montgomery
File:Birmingham AL Montage.jpg|Birmingham
File:Juneau, AK Montage of Landmarks.png|Juneau
File:Anchorage on an April evening.jpg|Municipality of Anchorage
File:PhoenixMontage02.jpg|Phoenix
File:Little Rock collage.png|Little Rock
File:California State Capitol Daytime July 2021.png|Sacramento
File:Los Angeles with Mount Baldy.jpg|Los Angeles
File:Hollywood sign (8485145044).jpg|Los Angeles
File:Griffith Observatory by Gustavo Gerdel.jpg|Los Angeles
File:Echo Park Lake.jpg|Los Angeles
File:Los Angeles City Hall 2013.jpg|Los Angeles
File:TheThemeBuildingLosAngeles (cropped2).jpg|Los Angeles
File:Venice Beach, Los Angeles, CA 01 (cropped).jpg|Los Angeles
File:Echo Park Lake with Downtown Los Angeles Skyline.jpg|Los Angeles
File:Olvera st los angeles.jpg|Olivera Street (Triq), Los Angeles
File:St._Charles_Borromeo_(North_Hollywood).JPG|North Hollywood (Koordinati: 34°10′20″N 118°22′41″O)
File:USA-Santa Barbara-View from County Courthouse Tower-3.jpg|Santa Bárbara
File:City Hall of Mountain View - panoramio - Aleh Haiko (1).jpg|Mountain View
File:Imperial beach ca 1.jpg|Imperial Beach
File:SD Montage.jpg|San Diego
File:Raleigh photo collage.jpg|Raleigh
File:Charlotte NC collage.png|Charlotte
File:Finlayskyline1 Columbia South Carolina.jpg|Columbia
File:Montage Denver.jpg|Denver
File:Hartford Connecticut Skyline.JPG|Hartford
File:Bridgeport montage.jpg|Bridgeport
File:2009-0521-ND-StateCapitol.jpg|Bismarck
File:Fargo, Dakota del Norte 2011.jpg|Fargo
File:PierreSD Capitol.jpg|Pierre
File:Downtown Sioux Falls 61.jpg|Sioux Falls
File:Dover Delaware.jpg|Dover
File:Wilmington Delaware skyline.jpg|Wilmington
File:Tallahassee Header for Wikipedia 2.png|Tallahassee
File:JXFL2011N.png|Jacksonville
File:Miami collage 20110330.jpg|Miami
File:Montage Atlanta.jpg|Atlanta
File:Downtown Honolulu from Pūowaina (Punchbowl Crater).jpg|Honolulú
File:Honolulu-Hale-frontcornerview.JPG|Honolulú
File:160701-N-SI773-264 (28109201982) (slight cropped).jpg|Honolulú
File:Waikiki-Vacation.JPG|Honolulú
File:King Kamehameha I Statue - Honolulu (4 by 3).jpg|Honolulú
File:Diamond Head (cropped).jpg|Honolulú
File:Boise1-vert.jpg|Boise
File:IndianapolisC12.png|Indianápolis
File:Des Moines Montage.jpg|Des Moines
File:Topeka Kansas collage by Ian Ballinger.jpg|Topeka
File:Wichita-ks.jpg|Wichita
File:KY State Capitol.jpg|Frankfort
File:Louisville montage.jpg|Louisville
File:Baton Rouge collage.png|Bâton-Rouge
File:Augusta, Maine.jpg|Augusta
File:Portland, Maine Montage.jpg|Portland
File:2006 09 19 - Annapolis - Sunset over State House.JPG|Annapolis
File:Annapolis street.jpg|Annapolis
File:A panoramic view of the Baltimore Inner Harbor.jpg|Baltimore
File:Fell's Point waterfront2.jpg|Baltimore
File:Washington and Lafayette Monuments.JPG|Baltimore
File:Bromo-Seltzer Tower MD2.jpg|Baltimore
File:Baltimore City Hall crop.jpg|Baltimore
File:National Aquarium from Inner Harbor - 01.jpg|Baltimore
File:Boston Montage.jpg|City of Boston
File:Longfellowbridge Boston.jpg|Longfellow bridge Boston
File:Houses in Burke, Virginia.jpg|Burke, Virginia
File:Lansing Skyline 2022.jpg|Lansing
File:Michigan state capitol.jpg|Lansing
File:712 michigan hofj.jpg|Lansing
File:Ottawa Street Power Station, Lansing MI.jpg|Lansing
File:OldsmobilePark02.jpg|Lansing
File:Reo Town District Lansing, Michigan 1.jpg|Lansing
File:Downtown Lansing, Michigan.jpg|Lansing
File:Downtown Lansing, Michigan, as seen from the air early one morning in May, 2017.jpg|Lansing
File:Detroit montage 2020.jpg|Detroit
File:Saint Paul Photo Collage.jpg|Saint Paul
File:MinneapolisCollage.jpg|Minneapolis
File:JacksonMissColl.png|City of Jackson
File:Jefferson City.jpg|Jefferson City
File:Kansas City Kansas aerial view.jpg|Kansas City, Kansas
File:Helena Montana 2006.jpg|Helena
File:Billings, Montana Collage 4.jpg|Billings
File:Skyline of Downtown Lincoln, Nebraska, U.S. (2015).jpg|Lincoln, Nebraska
File:Compilation of images of Omaha, Nebraska, omahacollage.tif|Omaha, Nebraska
File:Gene Leahy Mall.jpg|Omaha, Nebraska
File:NavadaCapitolCarsonCity.jpg|Carson City
File:New Jersey State House.jpg|Trenton, new Jersey
File:Albany New York Compilation.jpg|Albany
File:Downtown Concord, NH.JPG|Concord
File:Manchester, New Hampshire Montage.jpg|Mánchester
File:Santa Fe, New Mexico Montage 1.png|Santa Fe
File:Albuquerque Image Box.png|Albuquerque
File:Montage of Columbus 02.jpg|Columbus
File:Oklahoma City montage.png|Oklahoma City
File:Oregon State Capitol.jpg|Salem
File:Portland, Oregon Collage.jpg|Portland
File:Hbg Photomontage 2021.jpg|Harrisburg
File:Philadelphia Montage by Jleon 0310.jpg|Philadelphia/Filadelfia
File:Providence Montage Updated.jpg|Providence
File:Nashville collage.png|Nashville
File:Memphis TN Photo Collage.png|Memphis
File:Austin montage Nima.png|City of Austin
File:Houston montage.jpg|Houston
File:Salt Lake City montage 19 July 2011.jpg|Salt Lake City, Utah
File:Montpelier vermont state house 20.jpg|Montpelier
File:Burlington vermont skyline.jpg|Burlington
File:Collage of Landmarks in Richmond, Virginia v 1.jpg|Richmond
File:Virginia Beach from Fishing Pier.jpg|Virginia Beach
File:Charleston WA.jpg|Charleston
File:Olympia Collage.jpg|Olympia
File:Olympia old cap aug 05.jpg|Olympia
File:SeattleMontage.png|Seattle
File:Madison Picnic Point.jpg|Madison
File:Wisconsin State Capitol Aerial.jpg|Madison
File:GlassMuseumArt.jpg|Madison
File:Gates of Heaven Synagogue 2013.jpg|Madison
File:Garver Feed Mill.jpg|Madison
File:Bascom Hall in Madison.JPG|Madison
File:WiscANG-F16-Madison-Skyline-cropped.jpg|Madison
File:Madison, Wisconsin view from Lake Monona.jpg|Madison
File:MilwaukeeCollage 2.png|Milwaukee
File:DSCN5263 cheyennewyomingcapitolfront e.jpg|Cheyenne
File:HsvMontage.jpg|Huntsville, Alabama
File:Hurricaneutah.jpg|Hurricane, Utah
File:West Palm Beach Skyline.jpg|West Palm Beach, f'Palm Beach County, Florida
File:PALM BEACH FLORIDA AERIAL 2011.jpg|Palm Beach hija belt inkorporata fil-Kontea ta' Palm Beach, Florida
File:Lake Worth, FL.jpg|Lake Worth Beach, li qabel kienet Lake Worth, hija belt fil-lvant-ċentru tal-Kontea ta' Palm Beach, Florida, l-Istati Uniti, li tinsab madwar 64 mil (103 km) fit-tramuntana ta' Miami.
File:Dubuque IA - overview.jpg|Centru/Downtown, Dubuque hija belt u s-sede tal-kontea ta' Dubuque County, Iowa, Stati Uniti, li tinsab tul ix-Xmara Mississippi
File:Dubuque Iowa August 2014 Historic Shot Tower near the Water front district.JPG|Torri ta' Shot (Shot Tower), Dubuque
File:Clock tower, Dubuque, Iowa LCCN2011630552.tif|Torri tal-Arloġġ (Clock Tower), Dubuque
File:Julien Dubuque Bridge.jpg|Pont ta' Julien Dubuque (Julien Dubuque Bridge), Dubuque
File:Fenelon Place Elevator (5999641902).jpg|Fenelon Place Elevator, Dubuque
File:EaglePointPark1.JPG|Park ta' Eagle Point (Eagle Point Park), Dubuque
File:Aerial view Dubuque 1872.jpg|Veduta mill-ajru tal-belt ta' Dubuque fl-1872 minn Alexander Koch, Dubuque hija belt u s-sede tal-kontea ta' Dubuque County, Iowa, Stati Uniti, li tinsab tul ix-Xmara Mississippi
File:Overlook of St. George, Utah.jpg|St. George
File:Brigham Young's winter home St George.jpg|St. George
File:Gfp-texas-san-antonio-tall-buildings.jpg|San Antonio
File:Alamo Mission San Antonio at Night.jpg|San Antonio
File:San Antonio Riverwalk with river.jpg|San Antonio
File:San Antonio, Texas (2018) - 057.jpg|San Antonio
File:Tower of the Americas 041218.jpg|San Antonio
File:The Pearl San Antonio 2019.jpg|San Antonio
File:San Clemente CA Photo D Ramey Logan (cropped).jpg|San Clemente
File:Oscar Easley Building (cropped).jpg|San Clemente
File:Casa Romantica (5646730452).jpg|San Clemente
File:Casa Romantica de San Clemente, California.jpg|San Clemente
File:SanClementeBeach.jpg|San Clemente
File:Hotel San Clemente (cropped).jpg|San Clemente
File:2019 Mission Basilica San Juan Capistrano 2.jpg|San Juan Capistrano
File:San Juan Capistrano station California - panoramio (cropped).jpg|San Juan Capistrano
File:2019 Provincial Building, San Juan Capistrano (cropped).jpg|San Juan Capistrano
File:Historic Old Town San Juan Capistrano, California (25394541403).jpg|San Juan Capistrano
File:San Juan Capistrano, California (c. 1806).jpg|L-Ispanjoli waqqfu San Juan Capistrano fl-1776, meta San Junípero Serra stabbilixxa l-Missjoni San Juan Capistrano (c. 1806).
File:Ruins of San Juan Capistrano (1876).jpg|Fdalijiet tal-Knisja tal-Ġebla l-Kbira fil-Missjoni San Juan Capistrano, 1876
File:San Clemente Island by Sentinel-2, 2019-03-30.jpg|Gżira San Clemente (Tongva: Kinkipar; Spanjol: Isla de San Clemente; Ingliż: San Clemente Island)
File:Jewel of the Missions.jpg|Misión San Juan Capistrano, San Juan Capistrano
File:Great Stone Church 02 (cropped).jpg|Misión San Juan Capistrano, San Juan Capistrano
File:Mission San Juan Capistrano - North Corridor (cropped).jpg|Misión San Juan Capistrano, San Juan Capistrano
File:Dayton Skyline.jpg|Dayton, Ohio
File:Immaculate Conception Chapel, University of Dayton.jpg|Kappella tal-Immakulata Kunċizzjoni, Università ta' Dayton (Immaculate Conception Chapel, University of Dayton), Dayton, Ohio
File:Dayton art institute exterior evening 2005.jpg|Institute tal-Arti ta' Dayton (Dayton Art Institute), Dayton, Ohio
File:Deeds Carillon, Dayton Ohio, from the west.jpg|Deeds Carillon fl-Carrilon Park, Dayton, Ohio
File:National Museum of the U.S. Air Force.jpg|Mużew Nazzjonali tal-US Air Force (National Museum of the U.S. Air Force), Dayton, Ohio
File:Day Air Ballpark.jpg|Day Air Ballpark, Dayton, Ohio
File:Big cowboy boots at the North Star Mall (San Antonio, Texas) 004 crop.jpg|San Antonio, Texas
File:Independence Hall,_Washington on the Brazos, Texas.jpg|Washington-on-the-Brazos, Texas
File:Star of the Republic Museum entrance IMG 9271.JPG|Washington-on-the-Brazos, Texas
File:Barrington Living History Museum entrance IMG 9311.JPG|Washington-on-the-Brazos, Texas
File:Galveston_Collage.png|Galveston
File:El Paso montage.png|El Paso, Texas
File:WestColumbiaTx (1 of 1).jpg|West Columbia, Texas
File:Key west 2001.JPG|Key West, Florida
File:Downtown Odessa.jpg|Centru/Downtown, Odessa, Texas
File:San Francisco from the Marin Headlands in August 2022.jpg|San Francisco
File:San Francisco Columbarium Interior.jpg|San Francisco
File:Alamo Sq Painted Ladies 3, SF, CA, jjron 26.03.2012 cropped.jpg|San Francisco
File:Palace of Fine Arts (16794p).jpg|San Francisco
File:San Francisco City Hall 2006.jpg|San Francisco
File:Alcatraz (24331148015).jpg|San Francisco
File:San Francisco China Town MC.jpg|San Francisco
File:ATT Sunset Panorama.jpg|San Francisco
File:Cable Car No. 1 and Alcatraz Island.jpg|San Francisco
File:Oceanside-pier.JPG|Oceanside, California
File:Downtown Vista.JPG|Vista, California
File:CarlsbadCollage2021.jpg|Carlsbad, California
File:Birmingham cityscape view 2010.jpg|Birmingham, Alabama
File:Vulcan statue Birmingham AL 2008 snow retouched.jpg|Birmingham, Alabama
File:16th Street Baptist Church.JPG|Birmingham, Alabama
File:Birmingham City Hall (Alabama).jpg|Birmingham, Alabama
File:Alabama Theatre.jpg|Birmingham, Alabama
File:BMA-2010-screen.jpg|Birmingham, Alabama
File:Rainelle 2017 by Lukas Ray.jpg|Rainelle
File:G R T 2004 Marlinton Trailhead.JPG|Marlinton
File:Huntsville, Alabama (2023).jpg|Huntsville, Alabama
File:Art Museam.jpg|Huntsville, Alabama
File:Rocket Ship - Saturn V.jpg|Huntsville, Alabama
File:Propst Arena, Huntsville Alabama.jpg|Huntsville, Alabama
File:A downtown view of Richmond, VA.jpg|Richmond, Virginia
File:St. John's Church in Richmond, VA (2011) IMG 4046.JPG|Richmond, Virginia
File:Street Scene along Monument Avenue - Richmond - Virginia - USA - 02 (32839955447).jpg|Richmond, Virginia
File:Main Street Station.jpg|Richmond, Virginia
File:Virginia State Capitol Building.jpg|Richmond, Virginia
File:Egyptian Building.JPG|Richmond, Virginia
File:Science Museum - Broad Street Station (2256100684).jpg|Richmond, Virginia
File:DANVILLE.jpg|Danville, Virginia
File:2010-09-02-Harpers-Ferry-From-Maryland-Heights-Panorama-Crop.jpg|Harpers Ferry, West Virginia
File:Exchange Bank Main Office.jpg|City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Friedman Student Union Building IMG 2000.JPG|Il-bini tal-Unjoni tal-Istudenti Friedman huwa msemmi għall-mibki Senatur tal-Istat ta' Louisiana Sylvan Friedman ta' Natchitoches, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Main entrance to NSU IMG 2031.JPG|Daħla ewlenija għall-Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:NSU Business Building, Natchitoches, LA IMG 2026.JPG|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Nsu columns.jpg|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Williamson Hall at NSU, Natchitoches, LA IMG 1992.JPG|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Revised photo of NSU Student Recreation Center IMG 2020.JPG|Università tal-Istat tal-Majjistral, City of Natchitoches, Louisiana/Luisiana
File:Nacogdoches TX Montage.jpg|Nacogdoches, Texas
File:Greensboro Skyline.jpg|Greensboro, North Carolina
File:Carolina Theatre, Greensboro, NC (48992667338).jpg|Greensboro, North Carolina
File:J. Douglas Galyon Depot (Southern Railway Station), Greensboro, NC (48993208806).jpg|Greensboro, North Carolina
File:West Market Street United Methodist Church, Greensboro, NC (48993449582).jpg|Greensboro, North Carolina
File:L. Richardson Preyer Federal Building, Greensboro, NC (48993256341).jpg|Greensboro, North Carolina
File:Lincoln Financial Building, Greensboro, NC (48992705248).jpg|Greensboro, North Carolina
File:Blandwood Mansion, Greensboro, NC (48993466547).jpg|Greensboro, North Carolina
File:Historic building on the square in Huntsville, Alabama LCCN2010639592.tif|Huntsville, Alabama
File:Richardson August 2019 01 (plaza).jpg|Richardson, Texas
File:Southwest Raleigh, Raleigh, NC, USA - panoramio.jpg|Raleigh, North Carolina
File:2015 North Carolina State Capitol.JPG|Raleigh, North Carolina
File:NCSU Bell Tower.jpg|Raleigh, North Carolina
File:PNC Arena Raleigh.JPG|Raleigh, North Carolina
File:Fayetteville Street in downtown Raleigh, North Carolina.jpg|Raleigh, North Carolina
File:Trolley Pub Raleigh.jpg|Raleigh, North Carolina
File:Raleigh-Convention-Center-Shimmer-Wall-200807-17.jpeg|Raleigh, North Carolina
File:Aerial view of Montgomery, Alabama LCCN2011646683.tif|Montgomery, Alabama
File:Alabama State Capitol, Montgomery, South view 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Dexter Avenue Baptist.jpg|Montgomery, Alabama
File:First White House of the Confederacy, Montgomery, North view 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Alabama World War Memorial, part of the Alabama Archives and History Museum, Montgomery, Alabama LCCN2010637591.tif|Montgomery, Alabama
File:Commerce St, Downtown Montgomery 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Federal Building and US Court House, Montgomery 20160713 1.jpg|Montgomery, Alabama
File:Niagara Falls, New York from Skylon Tower.jpg|Niagara Falls, New York
File:Bedford Historic District, Bedford, Ohio.JPG|Bedford Historic District, Bedford, Ohio.JPG
File:Point Roberts cannery, Washington, ca 1918 (COBB 185).jpeg|Fort Myers/Ft Myers/Fuerte Myers/Forte Myers
File:Cleveland photomontage 2016.jpg|City of Cleveland
File:Cuyahoga County Courthouse.jpg|City of Cleveland
File:Cape Coral, Florida.jpg|Cape Coral/Cabo Coral
File:Ambos Nogales circa 2008.JPG|Nogales, Arizona
File:Nogales.jpg|Nogales, Arizona
File:View of Nogales Sonora from Nogales AZ.jpg|Nogales, Arizona
File:Arcos fronterizos de Nogales.jpg|Nogales, Arizona
File:Clocktower-Sherman-Grant-SheridanHalls Nov-2002 0056.jpg|Fort Leavenworth/Fuerte Leavenworth
File:Downtown Leavenworth, Kansas.jpg|Leavenworth, Kansas
File:Constitution Hall (2).JPG|Lecompton, Kansas
File:Lawrence, Kansas (51259980292).jpg|Lawrence, Kansas
File:Utica 97 002.jpg|Utica (New York)
File:Downtown Tupelo 1.JPG|Tupelo, Misisipi
File:Pasadena City Hall David Wakely (cropped).jpg|Pasadena
File:PasadenaCivicAud.1 (cropped).JPG|Pasadena
File:Langham los angeles (cropped).jpg|Pasadena
File:Vista del Arroyo Hotel in Pasadena, California 11 (cropped).jpg|Pasadena
File:Beckman Institute Reflection.jpg|Pasadena
File:2008-1226-Pasadena-008-RoseBowl.jpg|Pasadena
File:Colorado Blvd.jpg|City of  Pasadena
File:2008-1226-Pasadena-001-AmbassadorCollege-pan.JPG|Pasadena
File:Old Town Pasadena and Metro Local bus.JPG|Pasadena
File:Downtown Stockton California.jpg|Stockton, California
File:Poughkeepsie from across Hudson River.jpg|Poughkeepsie, New York
File:Clinton Town Hall 2005.jpg|Town hall, Clinton, Massachusetts
File:Main Street Marshalltown.jpg|Triq prinċipali (Man Street), Marshalltown, Iowa
File:Benjamin Thompson Birthplace, Woburn, Massachusetts.JPG|Post tat-twelid ta' Benjamin Thompson, Woburn, Massachusetts
File:Ann Arbor Skyline 2021.jpg|Ann Arbor
File:Ann Arbor sunset 2018.jpg|Inżul ix-xemx f'Ann Arbor
File:Port Washington pier light.jpg|Port Washington, Wisconsin
File:Downtown-paterson-nj2.jpg|Paterson, New Jersey
File:Jackson County Courthouse Independence MO-cropped.jpg|Il-Qorti tal-Kontea ta' Jackson f'Independence, Missouri/Missouri
File:Downtown South Bend.jpg|Downtown South Bend u x-Xmara San Ġużepp, South Bend, Indiana
File:South-bend-indiana-courthouse.jpg|Il-Qorti tal-Kontea ta' San Ġużepp, South Bend, Indiana
File:PAB NotreDameFB2018 1 (44404842012).jpg|Notre Dame Stadium, South Bend, Indiana
File:South-bend-studebaker-museum-showroom.jpg|Linja tal-kosta tan-Nofsinhar, South Bend, Indiana
File:20041231 14 NICTD South Bend, IN (8873027699).jpg|Linja tal-kosta tan-Nofsinhar, South Bend, Indiana
File:Elkhart, Indiana - Main Street.JPG| (Main Street), Elkhart, Indiana
File:Osceola-indiana-town-hall.jpg|Town Hall, Osceola, Indiana
File:MISHAWAKACITYVIEWDOWNTOWN.png|Downtown Mishawaka City, fin-nofsinhar tax-Xmara San Joe, Indiana
File:Mishawaka-indiana-st-joe-river.jpg|Ix-Xmara San Ġużepp tgħaddi lejn il-punent minn Elkhart (fuq) minn Osceola (nofs) u tilħaq Mishawaka (qiegħ).
File:Grandrapidsohio.jpg|Grand Rapids, Ohio
File:A1.23188.1851.LakeErie.143.250m.jpg|Immaġini bis-satellita NOAA tal-Lag Erie mis-7 ta 'Lulju, 2023. It-tidwir aħdar ċar huma alka li qed jiffjorixxi fit-tarf tal-punent tal-lag. Il-Lag Erie (/ˈɪəri/ EER-ee) huwa r-raba' l-akbar lag skont iż-żona tal-ħames Lagi l-Kbar tal-Amerika ta' Fuq u l-ħdax-il l-akbar fid-dinja.
File:Fort Wayne, Indiana Skyline (2022).jpg|Downtown/Centru, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Historic Fort Wayne, Fort Wayne, Indiana, May 2014.jpg|Storiku Fort Wayne (Historic Fort Wayne), Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:City Hall Ft W IN 1.jpg|(Old) City Hall Qadima (mibnija fl-1892/built in 1892), Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Fort Wayne, United States (Unsplash).jpg|Allen County Courthouse u Lincoln Bank Tower, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Johnny Appleseed Grave.jpg|Johnny (Appleseed) Chapman Grave, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Dr. Martin Luther King Jr. Memorial Bridge, Fort Wayne, Indiana.jpg|Dr Martin Luther King Jr. Memorial Bridge, Fort Wayne/Fuerte Wayne, Indiana
File:Maumee River at Mary Jane Thurston State Park in Grand Rapids, Ohio.jpg|Ix-Xmara Maumee fi Grand Rapids, Ohio
File:Maumeerivermap.png|Ix-Xmara Maumee
File:Elkhart-indiana-st-joe-river.jpg|Ix-Xmara San Ġużepp tikber hekk kif tgħaddi lejn il-punent minn Elkhart.
File:Kankakee County Courthouse.jpg|Il-Qorti tal-Kontea (County Courthouse), Kankakee, Illinois
File:Great Falls of Paterson 2016.jpg|Tax-Xmara Passaic f'Paterson
File:PassaicRiver CliftonElmwoodPark.jpg|Xmara Passaic fil-Kontej ta' Bergen u Passaic
File:Saint Andrew's Episcopal Church Ann Arbor Michigan.JPG|Knisja Episkopali Sant Andrija
File:Ann Arbor Art Fair, 2019.jpg|Ann Arbor waqt il-Fiera annwali tal-Arti tagħha fl-2019, tħares minn Liberty Street lejn it-Teatru u l-Stat ta 'Michigan
File:HuronRiverAnnArbor.JPG|Xmara Huron (Huron River/Río Huron)
File:Downtown Gresham, Oregon.jpg|Downtown Gresham, Oregon minn City Park
File:Gresham 1918.png|Downtown Gresham, Oregon fl-1918
File:Point Roberts cannery, Washington, ca 1918 (COBB 185).jpeg|Point Roberts
File:Fountain Square Park, Bowling Green, Kentucky.JPG|Bowling Green (Kentucky)
File:Stateline, Nevada.jpg|Stateline, Nevada
File:Lāhainā oceanfront.JPG|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina panorama.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina Waterfront.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:BanyanatLāhainā.jpg|Is-siġra tal-banyan, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Baldwin House.JPG|The Baldwin House, monument storiku mibni fis-seklu 19, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:MauiActivities&amp;Tours.jpg|Humpback whale tikser il-bajja ta' Lahaina, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina town at night Maui (45690017512).jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina Aquatic Center.jpg|Ċentru Akwatiku ta' Lahaina, Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:Lahaina (15622525458).jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (2005)
File:Lahaina - panoramio.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (2002)
File:TOWN OF LAHINA, SITE OF SUGAR MILL AND A FAST GROWING TOURIST AREA. THE LAND USE COMMISSION HAS NOT MADE A DEFINITIVE... - NARA - 554058.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (1973)
File:Lahaina, Maui, T.H. - Formerly the Capital - NARA - 296063.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái (1903–1910)
File:Photo May 07, 5 43 14 PM .png|Qawsalla fuq il-Muntanji tal-Punent Maui
File:Banyan-tree-Lahaina-Hawaii.jpg|Is-siġra tal-banyan fi Courthouse Square hija l-akbar siġra tal-banyan fl-Stati Uniti.
File:Jones County Mississippi Courthouse.jpg|Ellisville, Misissipi
File:Jesse Richman - Pierre Bouras 1.jpg|Lahaina/Lāhainā, Hawái
File:BiloxiLightHouseandVisitorsCenter.jpg|Fanal Biloxi, Missisipi
File:35412Elizabethfromabove.jpg|Elizabeth, New Jersey
File:Runner Fountain and Old Courthouse and Arch (5618845531).jpg|St Louis
File:St. Louis Art Museum.JPG|St Louis
File:Busch Pano 2022.jpg|Bush Stadium/Estadio Bush
File:Climatron - panoramio.jpg|St Louis
File:The one metropolitan square at night from the south.jpg|St Louis
File:Surfside-Florida-2014.jpg|Surfside
File:Downtown Fresno Skyline 2021.jpg|Fresno
File:Fresno Bee Building Dec 2012 (cropped).jpg|Fresno
File:Fulton mall-fresno (cropped).jpg|Fresno
File:Fresno-WarnorsTheatre (cropped).jpg|Fresno
File:Fresno station 2434 35 (cropped2).JPG|Fresno
File:Fresno County Courthouse (1885).jpg|Il-Qorti tal-Kontea l-Qadima ta' Fresno (pitture, 1885)
File:Pollasky Ave. Clovis.JPG|Clovis 
File:City_of_Alpine_and_County_Seat_of_Brewster_County,_State_of_Texas,_United_States_(April_2004).jpg|Alpine
File:Revised_photo_of_&quot;The_Falls&quot;_at_Wichita_Falls,_TX_IMG_6918.JPG|Wichita Falls, Texas
File:Downtown_Dover_Plains,_NY.jpg|Dover, New York
File:Pawling, NY, welcome_sign.jpg|Pawling, New York
File:Amenia, NY, town hall.jpg|Amenia, New York
File:Oxnard Skyline.JPG|Oxnard, California
File:Aerial-GoletaArea.jpg|Goleta, California
File:SJ skyline at night horizontal.jpg|San Jose, California
File:USA-San_Jose-De_Anza_Hotel-3.jpg|San Jose, California
File:USA-San_Jose-Bank_of_Italy-5_(cropped).jpg|San Jose, California
File:USA-San_Jose-City_Hall-Rotunda-3_(cropped).jpg|San Jose, California
File:Downtown San Jose (30001966530).jpg|San Jose, California
File:Valencia Hotel, Santana Row (cropped).jpg|San Jose, California 
File:Mount Hamilton (Winter, Early 2019) (cropped).jpeg|San Jose, California
File:Valencia sign.jpg|Valencia, California
File:JXFL2011N.png|Jacksonville, Florida
File:New Braunfels Collage.png|New Braunfels (Spanjol: Nueva Braunfels), Texas
File:Kerrville, tx city hall 2015.jpg|Kerrville, Texas
File:Seguin, TX, water tower IMG 8155.JPG|Seguin, Texas
File:City Hall - Dec 2012.JPG|Gonzales, Texas
File:Cuero Commercial Historic District2.JPG|Cuero, Texas
File:Goingtovic.jpg|Victoria, Texas
File:CorpusChristiTX Night.jpg|Corpus Christi, Texas
File:StAugustineC12.png|San Agustín/Saint Augustine, Florida
File:GlendaleHotel2 (cropped).jpg|Glendale, California
File:Downtown-glendora-with-morris-fire-smoke.jpg|Glendora, California
File:The King and Queen towers.jpg|Sandy Springs, Georgia
File:Concourse Towers cropped.jpg|Sandy Springs, Georgia
File:Gilbert-Gilbert Heritage District as viewed from Gilbert Rd..jpg|Gilbert, Arizona
File:Gilbert Watertower - North - 2009-09-14.jpg|Gilbert, Arizona
File:Gilbert Civic Center.jpg|Gilbert, Arizona
File:Gilbert SW01.jpg|Gilbert, Arizona
File:Picture of lake front in Val Vista Lakes in Gilbert, Arizona, USA.jpg|Gilbert, Arizona
File:SanTan Village - North - 2009-09-20.JPG|San Tan Village, Gilbert, Arizona
File:Rexburg id.jpg|Rexburg, Idaho
File:Snake River watershed map.png|Rexburg, Idaho
File:Rexburg, Idaho (1165480068).jpg|Xmara Sanke (Snake River)
File:-IDAHO-L-0043- Teton Dam Flood - Rexburg (5874587893).jpg|Xmara Sanke (Snake River)
File:El Toro, Kingda Ka y The Runaway Mine Train - panoramio.jpg|Jackson Township, New Jersey
File:Charter Oak, California (1).png|Charter Oak
File:Covina Downtown.jpg|Covina
File:Azusa City Hall.jpg|Azusa
File:Haverhill NH town hall 5.JPG|Haverhill 
File:Grafton County Courthouse 5.JPG|Grafton
File:Eriesky2.jpg|Erie
File:Snowapril.jpg|Erie
File:ErieCtyCourthouse EriePA.JPG|Erie
File:Buford Georgia Main Street.jpg|Buford, Georgia
File:Marietta Square, Marietta, GA, US (08).jpg|City of Marietta, Georgia
File:Stoneville, North Carolina (2).jpg|Stoneville, North Carolina
File:Oakwood, Georgia City Hall.JPG|Oakwood, Georgia
File:Baldwin, Georgia City Hall.jpg|City of Baldwin, Georgia
File:Downtown Cornelia, Georgia.JPG|Cornelia, Georgia
File:Jackson County Georgia Courthouse.jpg|Jefferson, Georgia
File:JeffersonGeorgiaTownSquare02.jpg|Jefferson, Georgia
File:Cleveland City Hall (East face).jpg|Cleveland, Georgia
File:Chattanooga, Tennessee (2023).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Hunter Museum entrance 2.jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Creative Discovery Museum.jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Tennessee Aquarium (2023).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Chattanooga Choo Choo Hotel (2023).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:TVA offices in Chattanooga, Tennessee (4403311112).jpg|Chattanooga, Tennessee
File:Gateway to Peachtree Corners.JPG|Peachtree Corners, Georgia
File:Chattahoochee.jpg|Xmara Chattahoochee f'Jones Bridge Park f'Peachtree Corners, Ġeorġja
File:Chattahoochee watershed.png|Xmara Chattahoochee
File:Lake lanier satellite map.jpg|Lag Lanier (Lake Lanier)
File:Rainy Blue Ridge-27527.jpg|Blue Ridge Mountains
File:Blue Ridge Province.jpg|Blue Ridge Mountains
File:Mount-mitchell-south-nc1.jpg|Mount Mitchell
File:Mount Craig from Mount Mitchell, Oct 2016.jpg|Mount Craig, 6,647 pied (2,026 m), hija t-tieni l-ogħla quċċata tal-Muntanji Appalachian u t-tieni biss għal 6,684 pied (2,037 m)
File:Penns Valley October 2021 005.jpg|Il-Muntanji Appalachian fl-isfond b'Penns Valley f'Pennsylvania fit-tagħrif miksub, Ottubru 2021
File:Leavenworth Washington.jpg|Leavenworth, Washington
File:Condo building in downtown Falls Church.jpg|Downtown/Centru, Falls Church, Virginia
File:Vienna, VA 22180, USA - panoramio.jpg|Vienna, Virginia
File:Troy, Michigan Skyline.jpg|Troy, Míchigan
File:Troy Childrens Hospital.jpg|Sptar tat-Tfal (Childrens Hospital), Troy, Míchigan
File:Troy Historic Village.jpg|Raħal Storiku Troy (Troy Historic Village), Troy, Míchigan
File:Woodside Bible Church, Troy, MI USA, April 2016.jpg|Knisja (Woodside Bible Church), Troy, Míchigan
File:Tuskegee3.JPG|Tuskegee, Alabama
File:CanyonCountry.JPG|Kenroy u Soledad Canyon Toroq Ħdejn Sand Canyon Road, Canyon Country, Santa Clarita
File:Henderson_House_(Dumfries,_Virginia)_003.jpg|Dumfries
File:Citystreet1.jpg|Manassas
File:Prince William County, VA, Courthouse IMG 4347.JPG|Manassas
File:Potomacwatershedmap.png|Mappa tax-Xmara Potomac li fiha Manassas huwa mmarkat fuq ix-xellug tal-korsa t'isfel tagħha
File:ISS006-E-35934_-_View_of_Virginia.jpg|Commonwealth ta' Virginia (Commonwealth of Virginia)
File:Wichita County, TX, Courthouse IMG 6884.JPG|Wichita Falls, Texas
File:Westport Town Hall, Myrtle Avenue.jpg|Town Hall, Myrtle Avenue, Westport, Connecticut
File:Saugatuck River, Westport.jpg|Saugatuck Xmara (Saugatuck River), Westport, Connecticut
File:SoNo Historic Meets Modern Downtown.jpg|South Nortwalk, Connecticut
File:Greenwich Point Park 4- beach.jpg|Greenwich Point Park, komunement imsejjaħ Tod's Point, huwa park u bajja proprjetà tal-belt fi Greenwich, Connecticut
File:Lake Candlewood, Connecticut LCCN2012631652.tif|Lag Candlewood (Lake Candlewood), Connecticut
File:Stamford Aerial 2017.png|Ritratt ta' drone mill-ajru tal-orizzont ta' Stamford fil-kwartieri ta' Downtown u South End ta' Stamford, Connecticut, b'Long Island fil-bogħod
File:Waterford, Virginia town center.jpg|Waterford, Virginia
File:Quay County Courthouse.jpg|Tucumcari
File:Waterford, Virginia - panoramio.jpg|Waterford, Virginia
File:Waterford, Virginia - Liggett_Street.jpg|Waterford, Virginia
File:Loudoun County Courthouse in Leesburg,Virginia.jpg|Leesburg, Virginia
File:Center of Leesburg, Virginia 2012.jpg|Leesburg, Virginia
File:TownHallHarwintonCT.jpg|Harwinton, Conneticut
File:Hall County Georgia Courthouse.jpg|Gainesville, Georgia
File:River Forks Park.jpg|Veduta tal-Lag Lanier ħdejn Gainesville, Gainesville, Georgia
File:Downtown Gainesville, GA Oct 2017 1.jpg|Gainesville, Georgia
File:PostcardLitchfieldCTLitchfieldCountyJail1907.jpg|Il-Ħabs (Jail) tal-Kontea ta' Litchfield fl-1907, Connecticut
File:First Congregational Church, Litchfield, CT.jpg|Knisja Kongregazzjonali (Congregational Church), Connecticut
File:MohawkMountain.jpg|(Mohawk Mountain), Kontea ta' Litchfield
File:Spring 2006.jpg|Torrington
File:PostcardBantamCTSouthStreetca1910.jpg|Bantam, Connecticut
File:Hypnosis-lemont-illinois.jpg|Reloj Budnik Plaza y fachadas de Stephen Street en el centro histórico de Lemont, Illinois
File:Lock No. 6.jpg|Id-dar tal-kustodju tas-serratura fl-I&amp;M Canal Lock Nru 6, Channahon, Illinois
File:Joliet Illinois Skyline.jpg|Joliet, Illinois
File:Snowfall on Carle Park, Urbana, IL, 2004-12-26.jpg|Jum tas-silġ f'Carle Park fil-punent ta' Urbana High School. Fuq il-lemin hemm Lincoln l-Avukat, statwa ta' Abraham Lincoln minn Lorado Taft, Urbana Illinois
File:Green Street (Champaign, Illinois).jpg|Triq il-Ħadra (Green Street), Campustown, Champaign/Champaña, Illinois
File:New NCSA Building UIUC by Ragib.jpg|Bini NCSA (Ċentru Nazzjonali għall-Applikazzjonijiet tas-Supercomputing), 1205 W. Clark St., Urbana, Illinois 61801
File:Kansas Cosmosphere 2003.jpg|Kansas Kosmosfera u Ċentru Spazjali (Kansas Cosmophere and Space Center), Hutchinson
File:Reno County Courthouse.jpg|Hutchinson
File:Stouffer's_Railroad_Map_of_Kansas_1915-1918_Reno_County.png|1915 Mappa tal-Ferrovija tal-Kontea ta' Reno (Hutchinson)
File:September_2013_117_8_9_tonemapped.jpg|Hutchinson
File:Hutchinson_Municipal_Airport_Hutchinson_Kansas_9-14-2014.JPG|Ajruport Muniċipali ta' Hutchinson
File:1880 Hutchinson Kansas.png|Hutchinson tal-1880s
File:Bisonte Hotel in Hutchinson,_Kansas.jpg|Hutchinson.
File:Bloomington IN Kirkwood.jpg|Bloomington
File:Wabashrivermap.png|Post tax-Xmara Wabash
File:La Crosse, Wisconsin_(2022).jpg|La Crosse
File:LaCrosseWI 1867.jpg|Rappreżentazzjoni tal-artist ta' La Crosse (1867).
File:THREE_QUARTER_VIEW_OF_SOUTH_AND_WEST_ELEVATIONS_-_U._S._Courthouse_and_Post_Office,_Fourth_and_State_Streets,_La_Crosse,_La_Crosse_County,_WI_HABS_WIS,32-LACR,1-2.tif|La Crosse
File:3rd_Pearl_La_Crosse_Wisconsin_LOC_fsa.8a11061.jpg|La Crosse fis-sajf tal-1939.
File:Grand Dad Bluff 180 pano aerial.jpg|La Crosse
File:Historic Downtown La Crosse.jpg|Ċentru Storiku ta' La Crosse
File:La Crosse panoramic aerial.jpg|La Crosse
File:La Crosse County Courthouse.jpg|Kontea ta' La Crosse
File:Onalaska Main Street.jpg|Onalaska.
File:Lake Onalaska, WI.jpg|Lag Onalaska (Lago Onalaska/Onalaska Lake)
File:La Crescent MN swing bridge opened to river traffic.JPG|La Crescent
File:Caledonia, Minnesota.jpg|Caledonia
File:HoustonCountyMinnesota2006.JPG|Kontea ta' Houston
File:La Crescent wide pano.jpg|La Crescent
File:Terre Haute, Indiana city hall.jpg|Terre Haute, Indiana
File:Elkhart, Indiana - Main Street.JPG|Elkhart, Indiana
File:Elkhart-indiana-st-joe-river.jpg|Ix-Xmara San Ġużepp tikber hekk kif tgħaddi lejn il-punent minn Elkhart.
File:Gridley CA 99.jpeg|Gridley
File:Welcome to Paradise.jpg|Paradise
File:ChicoSquare.jpg|Chico
File:Lawrence Douglas County Courthouse (2021).jpg|Il-Qorti tal-Kontea ta' Douglas (2021), Lawrence, Kansas
File:Clocktower in Downtown East Point Georgia.jpg|East Point, Georgia
File:West Point Georgia Downtown.JPG|West Point, Georgia
File:JacintoCitySignJacintoCityTexas.JPG|Jacinto City, Texas
File:WhittierElementarySchoolJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityCityHallTexas.jpg|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityElementarySchoolJacintoCityTexas.JPG|Jacinto City, Texas
File:BertHolderLibraryJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityPoliceDepartmentJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityPreschool.JPG|Jacinto City, Texas
File:JacintoCityFireDepartmentEMSJacintoCityTX.JPG|Jacinto City, Texas
File:Sacramento River basin map.png|Mappa tal-baċin tax-Xmara Sacramento fejn Oroville jidher fuq wieħed mit-tributarji tiegħu, ix-Xmara Plumas
File:VAN HOUTEN-HILLMAN HOUSE, ELMWOOD PARK, BERGEN COUNTY NJ.jpg|Casa Van Houten-Hillman, Elmwood Park, Nueva Jersey
File:2022-09-09_17_15_02_UTC_minus_4_Aerial_view_of_Clifton,_Passaic_County,_New_Jersey_from_an_airplane_shortly_after_takeoff_from_Newark_Liberty_International_Airport.jpg|Clifton, New Jersey
File:East Howard St Commercial HD.jpg|Duluth
File:SLCCH.jpg|Duluth
File:Duluth Drone.jpg|Duluth
File:Joliet Illinois Skyline.jpg|Joliet hija belt fil-kontej ta' Will u Kendall f'Illinois, 35 mil (56 km) fil-Lbiċ ta' Chicago. Hija s-sede tal-Kontea ta' Will. Fiċ-ċensiment tal-2020 kellha popolazzjoni ta' 150,362, u b'hekk kienet it-tielet l-iktar belt popolata f'Illinois. 
imwaqqfa fl-1833 u inkorporata fl-1852.
File:Chicago locator map.png|Uri l-mappa taż-żona metropolitana ta' Chicago
File:Ojibwe-women-canoe-St Louis River.jpg|Nisa Ojibwe fix-Xmara Saint Louis
File:Portsmouth, NH - Market Square.JPG|Portsmouth
File:Historic downtown oroville.jpg|Oroville Historic District, Oroville
File:Butte County, CA.jpg|Dehra ta' Sacramento Valley tal-Kontea ta' Butte
File:Demopolis Alabama with river confluence.jpg|Veduta mill-ajru ta' Demopolis, Alabama. Il-konfluwenza tax-Xmara Black Warrior max-Xmara Tombigbee tista' tidher fiċ-ċentru. Il-Tombigbee jinsab fuq ix-xellug, il-Gwerrier Iswed jidħol mil-lemin biex jingħaqad mat-Tombigbee. Il-Tombigbee hija l-fruntiera bejn Sumter County (xellug) u Greene County (ċentru).
File:Barrow Alaska.jpg|Barrow/Utqiaġvik
File:Barrow Alaska (2).jpg|Triq f'Barrow (Hija s-settlement l-aktar fit-Tramuntana fl-Amerika kontinentali)
File:Mar Glaciar Ártico desde la costanera de Barrow.jpg|Il-Baħar Glacier tal-Artiku mix-xatt tal-belt Barrow
File:Traditional_Clothing_at_Iñupiat_Heritage_Center_in_Barrow.jpg|Ħwejjeġ tradizzjonali fiċ-Ċentru tal-Wirt Iñupiat f'Utqiagvik, Alaska
File:Barrow AK.jpg|Fotografija mill-ajru ta' Utqiagvik
File:Barrow-icebow.jpg|Ark ta' ċpar probabbli f'Utqiagvik
File:Arctic Shore at Barrow Alaska.jpg|Djar tul l-Oċean Artiku f'Utqiagvik
File:NOAA-barrow-ice.jpg|Silġ tal-baħar Utqiagvik, Lulju 2006, 2007
File:Monthly_Climate_Normals_(1991-2020)_-_Barrow_Area,_AK(ThreadEx).svg|Dijagramma tal-klima ta' Utqiagvik, Alaska (1991-2020)
File:Barrow-Alaska-skyview.jpg|Djar mibnija fuq stilts Utqiagvik
File:Barrow household.jpg|Dar tipika f'Utqiagvik, Alaska
File:Nalukataq Blanket Toss Barrow.jpg|Tifg kutri waqt Nalukataq f'Utqiagvik
File:Barrow-Whalers-turf-field.jpg|Qasam tat-terf artifiċjali għat-tim tal-futbol tal-Barrow High School, Alaska
File:Barrow_High_School_2007-12-08.jpg|Barrow High School
File:Barrow Radio.jpg|Id-daħla prinċipali għall-studjos KBRW Radjo Utqiagvik
File:Barrow-alaska-terminal.jpg|Terminal tal-Alaska Airlines fl-Ajruport Wiley Post-Will Rogers Memorial
File:Air Force station Point Barrow.jpg|Point Barrow Long Range Radar Site Signage u Faċilitajiet
File:Alaska_Airlines_B737-490_(N768AS)_at_Wiley_Post–Will_Rogers_Memorial_Airport.jpg|Alaska Airlines 737-400 combo ajruplani fl-Ajruport ta' Post-Rogers f'Diċembru 2007. Innota li huwa fil-għabex; Ix-xemx ma titlax f'Diċembru, iżda hija qrib biżżejjed tal-orizzont biex tixgħel is-sema.
File:Attu sat.jpg|Attu (aleutiano: Atan)
File:AKMap-doton-AttuStation.PNG|Attu (aleutiano: Atan)
File:Wainwright.JPG|Wainwright matul ix-xhur tas-sajf bl-Oċean Artiku fl-isfond, Popolazzjoni (2020): 628, Densità: 60.89/sq mi (23.51/km 2)
File:Turnaround_Point_on_Cook's_Third_Voyage_at_70_44N_-_off_Wainwright_Alaska._Photo_taken_25_July_2017.jpg|Fit-18 ta' Awwissu 1778, f'dan il-post (70 44N) faċċata ta' Wainwright u madwar 50 mil fit-tramuntana ta' Icy Cape Cook, iddeċieda li t-triq tiegħu lejn it-tramuntana mill-passaġġ tal-majjistral kienet kompletament imblukkata mis-silġ u reġa' daret lejn in-nofsinhar. Ritratt meħud fl-24 ta' Lulju 2017.
File:Kaktovik,_Alaska,_DEW_Line_Site.jpg|Veduta mill-ajru ta' Kaktovik u Barter Island LRRS (Il-popolazzjoni kienet 283 fiċ-ċensiment tal-2020.). Kaktovik/Qaaktuġvik, Alaska
File:PtHpe Bns.JPG|Munzell ta 'għadam tal-balieni f'Point Hope
File:Kotzebue Alaska aerial view.jpg|Veduta mill-ajru ta' Kotzebue/Qikiqtaġruk
File:Kotzebue dock image.png|Kotzebue/Qikiqtaġruk Pier taħt tiswija
File:PHO-h.jpg|L-Ajruport ta' Point Hope
File:Clanton City Hall.jpg|Clanton
File:USA CA NationalCity Center 002 2013 - Mile of Cars.jpg|National City
File:Ninilchik Village.jpg|Ninilchik/Niqnalchint, Alaska fl-2010
File:AKMap-doton-Ninilchik.PNG|Mappa ta' Ninilchik
File:USA Alaska location map.svg|Alaska
File:Relief map of USA Alaska.png|Alaska
File:West Quoddy Head Light.jpg|West Quoddy Head, Lubec
File:MachiasME_WashingtonCountyCourthouse.jpg|Is-sede tal-Kontea ta' Washington f'Machia f'Maine
File:Second Congregational Church, Greenwich, Connecticut.jpg|Distrett Storiku ta' Putnam Hill (Putnam Hill Historic District), Greenwich, Connecticut
File:Putnam Historic District, Zanesville.jpg|Distrett Storiku ta' Putnam (Putnam Historic District), Zanesville, Ohio
File:4th_ave_main_street_historic_franklin_tennessee_2010.jpg|Ċentru Storiku ta' Franklin
File:Riverside 06Skyline.JPG|Riverside
File:Riverside County Courthouse, 1903.jpg|Riverside
File:SantaAnaCollage.jpg|Santa Ana (Stampi, minn fuq, mix-xellug għal-lemin: Il-Qadim tal-Kontea tal-Orange l-Qadim, il-Mużew tal-Bowers, il-Belt Hall (City Hall) ta' Santa Ana, il-Minter House u Broadway Street.)
File:Sleeping Beauty Castle DLR.jpg|Sleeping Beauty Castle f'Disneyland, Anaheim hija belt li tinsab f'Orange County, Kalifornja
File:Old Orange County Courthouse, Santa Ana, California.jpg|Santa Ana
File:Core_of_Hampton_Roads_by_Sentinel-2.jpg|Hampton Roads
File:ISS015-E-6196 - View of Michigan.jpg|Michigan/Míchigan
File:Elizabeth nj 039.png|Il-post ta' Elizabeth f'Union County enfasizzat bl-isfar (ċentru). Mappa daħla: Il-post ta' Union County.
File:Census Bureau map of Elizabeth, New Jersey.png|Mappa taċ-Ċensiment ta' Elizabeth
File:Mountain View city plan California USA.svg|Mappa tal-belt ta' Mountain View
File:Tennessee River.jpg|Mappa tax-Xmara Tennessee li turi Huntsville, fil-kors tan-nofs tagħha
File:Alto City Hall - panoramio.jpg|Alto, Georgia
File:Town of Alto sign.JPG|Alto, Georgia
File:US 6 and US 209 in Matamoras.jpg|Matamoras, Pensilvania
File:New Matamoras Post Office.jpg|Matamoras, Ohio
File:Moorestown Historic District (9).JPG|Moorestown, New Jersey
File:All are welcome.jpg|Moorestown, New Jersey
File:Breidenhart (5).JPG|Moorestown, New Jersey
File:Moorestown NJ from airplane.jpg|Moorestown, New Jersey
File:Census Bureau map of Moorestown Township, New Jersey.png|Moorestown, New Jersey
File:Morristown District NJ.JPG|Morristown, New Jersey
File:Census Bureau map of Morristown, New Jersey.png|Morristown, New Jersey
File:Ford Mansion, Morristown, NJ - looking north.jpg|Ford Mansion, il-kwartieri ġenerali ta' Washington mill-1779 sal-1780 matul il-Gwerra Rivoluzzjonarja, Morristown, New Jersey
File:Morristown, New Jersey (1828).jpg|Morristown fl-1828, Morristown, New Jersey
File:United Methodist Church, Morristown, NJ.jpg|Morristown, New Jersey
File:Macculloch Hall, Morristown, NJ.jpg|Morristown, New Jersey
File:OAK DELL, MORRISTOWN, MORRIS COUNTY.jpg|Morristown, New Jersey
File:Speedwell Lake, Morristown, NJ.jpg|Lag Speedwell (Speedwell Lake), Morristown, New Jersey
File:Morristown smart growth.jpg|Morristown, New Jersey
File:St. Peter's Episcopal Church, Morristown, NJ - looking northeast.jpg|Morristown, New Jersey
File:Thomas Nast Home.jpg|Morristown, New Jersey
File:Mayo.Performing.Arts..JPG|Morristown, New Jersey
File:Acorn Hall.jpg|Morristown, New Jersey
File:Post office, Morristown, NJ IMG 6467.JPG|Morristown, New Jersey
File:Front of MBS.JPG|Morristown, New Jersey
File:Morristown, NJ, train station front entrance.jpg|Morristown, New Jersey
File:George Washington by Frederick Roth, Morristown, NJ.jpg|Morristown, New Jersey
File:The Hiker (Kitson) in Morristown New Jersey jeh.jpg|Morristown, New Jersey
File:2021-07-06 09 42 51 View north along Interstate 287 from the overpass for Morris County Route 510 westbound (Lafayette Avenue) in Morristown, Morris County, New Jersey.jpg|Interstate 287 lejn it-tramuntana fi Morristown, New Jersey
File:Franklin Av Nutley NJ in spring jeh.jpg|Nutley, New Jersey
File:Bellville School No 7 jeh.jpg|Belleville, New Jersey
File:Rutherford NJT train station 2.jpg|Rutherford, New Jersey
File:Gazebo in Lyndhurst NJ jeh.jpg|Lyndhurst, New Jersey
File:Belleville Turnpike lift bridge SW cloudy jeh.jpg|North Arlington, New Jersey
File:Knox Presbyterian Kearny jeh.jpg|Kearny, New Jersey
File:Erie-Lackawanna embankment dog Passaic Av jeh.jpg|East Newark, New Jersey
File:HarrisonNJTownHall.jpg|Harrison, New Jersey
File:Great Falls of the Passaic River.jpg|Xmara Passaic (Passaic river)
File:PassaicRiverNewarkbridges1.tif|Xmara Passaic (Passaic river)
File:Autumn Passaic River Chatham NJ.jpg|Ix-xmara bejn Summit u Chatham.
File:Nutleyrowers.JPG|Xmara Passaic (Passaic river)
File:Guadalupe river state park bluff.jpg|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:USACE Canyon Lake and Dam Texas.jpg|Lag Canyon (Canyon lAKE/Lago Canyon)
File:Guadalupe Watershed.png|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Guadalupe Watershed.png|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Green Lake.png|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Guadalupe River Texas.jpg|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe)
File:Guadalupe River Texas (2).JPG|Xmara Guadalupe (Gadalupe River/Río Guadalupe) FL-kERVILLE
File:Mouth of Guadalupe River.jpg|Bokka tax-Xmara Guadalupe Sur fil-Bajja ta' Guadalupe
File:AerialCorpusChristi.jpg|Din iż-żona bil-Bajja ta' Corpus Christi (lemin), Nueces Bay (fuq) u Oso Bay (qiegħ)
File:Mustang Island.JPG|Mustang Island hija gżira barriera fuq il-kosta tal-Golf tal-Messiku tal-Stati Uniti. Il-gżira hija twila 18-il mil (29 kilometru), li tiġġebbed minn Corpus Christi sa Port Aransas.
File:Nueces River between La Pryor and Uvalde, TX IMG 4256.JPG|Ix-Xmara Nueces hija xmara fil-Lbiċ tal-Stati Uniti li tiskula fil-Golf tal-Messiku. L-Istati Uniti Highway 83 li taqsam in-Nueces fit-Tramuntana tal-Kontea ta' Zavala, bejn La Pryor u Uvalde
File:San Antonio River at Witte Museum IMG 3155.JPG|Ix-Xmara San Antonio hija passaġġ maġġuri li joriġina fiċ-ċentru tal-stat ta' Texas, Stati Uniti.
File:08-10-26 - San Marcos River, San Marcos, TX, USA - downstream from the headwaters.jpg|'l isfel mis-sors ta' San Marcos Springs u Lag Spring (Spring Lake).
File:San Marcos River.jpg|Diga fuq ix-Xmara San Marcos f'Luling.
File:Rio Vista Dam (2005).jpg|Il-Vista River Dam il-qadima, issa mġarrfa. Issa hija żona rikreattiva popolari.
File:Lake austin 2005.jpg|Lag Austin (Lake Austin), Colorado (minn Mount Bonnell)
File:Rio Grande White Rock Overlook Park View 2006 09 05.jpg|Ir-Rio Grande/Bravo fil-Park Nazzjonali ta' Big Bend
File:Bigbend1.jpg|Ir-Rio Grande fil-Park Nazzjonali ta' Big Bend.
File:Riogrande watershed.png|Baċir ta' Rio Grande
File:Riogranderivermap.png|Baċir ta' Rio Grande
File:Alabama Capitol Building.jpg|Alabama State Capitol, li jinsab f'Montgomery.
File:Chattahoochee.jpg|Ix-xmara f'Jones Bridge Park f'Peachtree Corners (GA)
File:Alabama River.jpg|Ix-Xmara Alabama f'Montgomery fl-2004
File:White Bluff Demopolis.jpg|Tombigee Xamara (Tombigbee River)
File:MobileAlabamaCoosa3.png|Mobile Xmara (Mobile River)
File:Blakeley Battleground Union Boyaux fortification1.jpg|Blakeley, Alabama
File:Tensaw at Blakeley.jpg|Ix-Xmara Tensaw fi Blakeley, Alabama
File:Baie de Mobile.jpg|Mobile Bay (Baie de Mobile)
File:Hamilton, AL, USA - panoramio (50).jpg|Hamilton, Alabama
File:Post Office in Hamilton City, California-L1003166.jpg|Hamilton City, California
File:Hamilton, North Dakota 7-9-2007.jpg|Hamilton, North Dakota
File:Hamilton Georgia.JPG|Hamilton, Georgia
File:Broadway Street in Hamilton, Illinois.jpg|Hamilton, Illinois
File:Hamilton-water-tower.jpg|Hamilton, Kansas
File:Hamilton Town Hall.jpg|Hamilton, Massachusetts
File:Hamilton-missouri.jpg|Hamilton, Misuri
File:Hamilton MT Main Street.jpg|Hamilton, Montana
File:Hamilton, New York (Colgate University) (407738664).jpg|Hamilton, New York
File:B0000102 watermark 2 copy.jpg|Hamilton, Madison, New York
File:Downtown Hamilton Ohio.jpg|Hamilton, Ohio
File:Hamilton-TX-CourtHouse.jpg|Hamilton, Texas
File:Harmony-United-Methodist-Church-Hamilton-VA.jpg|Hamilton, Virginia
File:Brick Building in Hamilton WA.jpg|Hamilton, Washington
File:Topeka, Kansas.JPG|Topeka, Kansas
File:Kansas State Capitol in Topeka (44441302334).jpg|Kansas State Capitol, Topeka, Kansas
File:Constitution Hall-Topeka, 429 S. Kansas Avenue, Topeka,_KS.jpg|Constitution Hall, 429 S. Kansas Avenue, Topeka, Kansas
File:Topekalibrary.jpg|Librerija Pubblika Topeka (Topeka Public Library), Topeka, Kansas
File:Topeka High School (panorama).jpg|Skola Għolja ta' Topeka (Topeka High School), Topeka, Kansas
File:Railyard Buildings - Outside Great Overland Station - Topeka - Kansas - USA (40032627580).jpg|Bini Railyard - Barra l-Istazzjon tal-Kbir fuq l-Art (Railyard Buildings - Outside Great Overland Station), Topeka, Kansas
File:De Soto, Kansas City Hall.jpg|City Hall, De Soto, Kansas
File:De Soto Water Tower &amp; Sunflower Mural.jpg|Soto water tower u mural tal-ġirasol, 2020 (De Soto Water Tower &amp; Sunflower Mural), De Soto, Kansas
File:WakarusaFalls.JPG|Wakarusa Xmara Wakarusa
File:Kansas River.jpg|Ix-Xmara Kansas f'De Soto, Kansas
File:Kansasrivermap.png|Ix-Xmara Kansas
File:Des Plaines River Lake County Illinois.jpg|Sezzjoni tipika tax-Xmara Des Plaines fil-Kontea tal-Lag, Illinois.
File:Illinois River near LaSalle Illinois.jpg|Illinois River Valley, Abraham Lincoln Memorial Bridge u LaSalle Railroad Bridge qrib LaSalle, Illinois
File:Kankakee River at Kankakee.jpg|Veduta tax-xmara minn Kankakee, Illinois, ħdejn Cobb Park
File:North Pease River, Cottle County, Texas.jpg|Xmara North Pease fil-Kontea ta' Cottle, Texas
File:Redrivermap1.jpg|Mappa tax-Xmara l-Aħmar u t-tributarji
File:Paducahdowntown1 (1 of 1).jpg|Centru/Downtown, Texas
File:Vernon, TX City Hall Picture 2207.jpg|Cityhall, Vernon, Texas
File:Caldwell County Courthouse 2018a.jpg|Caldwell County Courthouse, Lockhart, Texas
File:LubbockSkyline2013.jpg|Runner tal-awtostrada Marsha Sharp, Lubbock fl-2013, Lubbock hija belt fl-istat Amerikan ta' Texas u s-sede tal-kontea tal-Kontea ta' Lubbock. B'popolazzjoni ta' 263,930 fl-2022, il-belt hija l-10 belt l-aktar popolata f'Texas u l-85 l-aktar popolata fl-Istati Uniti.
&lt;/gallery&gt;

&lt;gallery&gt;
File:San-miguel-cuyler-hike.jpg|Il-Gżira San Miguel
File:Californian Channel Islands map en.png|Mappa tal-arċipelagu tal-Gżejjer Channe
File:San-miguel-island-nps-map.gif|Mappa tal-Gżira NPS
File:San Miguel Island by Sentinel-2.jpg|Gżira San Miguel (Kalifornja)
File:Santa barbara channel.jpg|Ħarsa lejn il-Lbiċ, madwar il-Kanal ta' Santa Barbara (Santa Barbara Channel)
File:CINMS map.jpg|Mappa il-Kanal ta' Santa Barbara (Santa Barbara Channel)
File:Channel Islands NMS map.jpg|Mappa il-Kanal ta' Santa Barbara (Santa Barbara Channel)
&lt;/gallery&gt;

&lt;gallery&gt;
File:ISS047-E-783 - View of Puerto Rico.jpg|Immaġini bis-satellita tal-Qadim San Juan u Puerta de Tierra, Puerto Rico.
File:San Juan from above.jpg|Santurce, San Juan, Puerto Rico
File:Santurce Barrio.jpg|Santurce, San Juan, Puerto Rico
File:San Juan Antiguo Sub Barrios.jpg|San Ġwann (San Juan) il-Qadim, Puerto Rico
File:Old San Juan jinsab f'San Ġwann|Old San Juan (San Juan Antiguo) jinsab f'San Ġwann (San Juan), Puerto Rico
File:Ponce City Hall.JPG|Il-Ponce City Hall (Ayuntamiento), fil-belt ta' Ponce (Ciudad de Ponce/Ponce City), Puerto Rico, hija s-sede tal-gvern kemm tal-belt kif ukoll tal-viċinat tal-madwar li jiffurmaw il-muniċipalità.
File:Ciudad de Ponce, Puerto Rico, vista desde el Hotel Ponce Holiday Inn, mirando al este (DSC02782D).jpg|Orizzont ta' Ponce mal-Medda tal-Muntanji Ċentrali (Horizonte de Ponce con la Cordillera Central), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Castillo Serralles.JPG|Kasell Serralles (Casillo Serralles/Seralles Castle), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Ponce - Teatro La Perla.jpg|Teatru La Perla (teatro La Perla/The Pearl Theatre), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Ponce cathedral, Ponce, Puerto Rico, after the Puerto Rico 2019-2020 earthquakes.jpg|Katjdral ta' Ponce (Catedral de Ponce/Ponce Cathedral), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Plaza del Mercado entrance - Ponce Puerto Rico.jpg|Pjazza ta' Suq (Plaza del Mercado/Market Square), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Parque de Bombas-Ponce Puerto Rico.jpg|Park ta' Bombs (Parque de Bombas/Bombs Park), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Museo de Arte, Ponce, Puerto Rico-Exterior.jpg|Mużew tal-Arti (Museo de Arte/Art Museum), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Calle 25 de Enero.jpg|Triq 25 ta' Jannar (Calle 15 de Enero/Juanary 25 Street), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:La Guancha.jpg|Żona Rekreattiva La Guancha, Bajja Ponce (Área recreativa de La Guancha, Playa de Ponce, Puerto Rico./La Guancha Recreative Are, Ponce beach), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Hacienda Buena Vista.JPG|Hacienda Veduta tajba - dar storika tal-pjantaġġun tal-kafè Veduta tajba (Hacienda Buena Vista — casa histórica de la plantación de café Buena Vista), Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta' Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:|, Ponce hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tan-nofsinhar ta 'Puerto Rico. L-aktar belt popolata barra minn San Juan, twaqqfet fit-12 ta' Awwissu, 1692 imsemmiet għal Juan Ponce de León y Loayza, bużneputi tar-rebħet Spanjol Juan Ponce de León.
File:Antigua Plaza Real (luego llamada Plaza Mayor, y ahora Plaza Degetau), en Ponce, Puerto Rico, mirando al sureste desde la Calle Unión.jpg|Iċ-ċentru tal-belt ta' Ponce, madwar l-1900, Puerto Rico
File:Salazar-Candal_Residence_in_Barrio_Tercero_in_Ponce,_Puerto_Rico_(IMG_2901).jpg|The Salazar-Candal House - residenza tal-1911 fiż-Żona Storika ta' Ponce, fit-Tielet Kwartier ta' Ponce, Puerto Rico. Jospita l-Mużew attwali tal-storja ta' Ponce. (La Casa Salazar-Candal — una residencia de 1911 dentro de la Zona Histórica de Ponce , en el Barrio Tercero de Ponce, Puerto Rico . Alberga el actual Museo de la Historia de Ponce)
File:Mausoleo Bomberos de Ponce, Cementerio Civil, Barrio Portugués Urbano, Ponce, Puerto Rico (DSC05401).jpg|Ponce Firefighters Mausoleum fiċ-Ċimiterju Ċivili, Urban Portugiż Neighborhood, Ponce, Puerto Rico (Mausoleo Bomberos de Ponce en el Cementerio Civil, Barrio Portugués Urbano, Ponce, Puerto Rico)
File:Rosaly-Batiz_Residence_on_southeast_corner_of_Calle_Villa_and_Calle_Mendez_Vigo,_Barrio_Primero,_Ponce,_PR_(IMG_3455).jpg|Id-Dar Rosaly-Batiz — residenza tal-era kolonjali tas-snin 1890 fiż-Żona Storika ta' Ponce, fil-Barrio Primero ta' Ponce, Puerto Rico. Fir-Reġistru Nazzjonali ta' Postijiet Storiċi ta' Ponce, Puerto Rico (La Casa Rosaly-Batiz — residencia de la época colonial de 1890 dentro de la Zona Histórica de Ponce, en el Barrio Primero de Ponce, Puerto Rico . En el Registro Nacional de Lugares Históricos de Ponce, Puerto Rico)
File:Casa Fernando Luis Toro 1 - Ponce Puerto Rico.jpg|Il-Casa storika Fernando Luis Toro (mibnija fl-1927), li tinsab fuq Calle Obispado #3 f'Ponce, Puerto Rico, hija elenkata fir-Reġistru Nazzjonali tal-Postijiet Storiċi tal-Stati Uniti (La histórica Casa Fernando Luis Toro (construida en 1927), ubicada en la Calle Obispado #3 en Ponce , Puerto Rico , figura en el Registro Nacional de Lugares Históricos de los Estados Unidos)
File:Adjuntas003.jpg|Veduta ta' Adjuntas Pueblo u El Gigante Dormido minn muntanja fil-qrib (Vista de Adjuntas Pueblo y El Gigante Dormido desde una montaña cercana.), Puerto Rico
File:UtuadoPuebloFeb2008.jpg|Veduta ta' Utuado Pueblo mill-viċinat ta' Sabana Grande (Vista de Utuado Pueblo desde el barrio de Sabana Grande), Puerto Rico
File:Mameyes Arriba, Jayuya-04.jpg|Veġetazzjoni lush u muntanji f'Jayuya (Exuberante vegetación y montañas en Jayuya), Puerto Rico
File:Escuela Daniel Webster - Peñuelas Puerto Rico.jpg|Skola Daniel Webster f'Peñuelas (Colegio Daniel Webster en Peñuelas/Daniel Webster School in Peñuelas) mibnija fl-1927, Puerto Rico
File:Iglesia de San Juan Bautista y San Ramón Nonato - Juana Diaz Puerto Rico.jpg|Knisja ta' San Ramón Nonato u l-pjazza ewlenija ta' Juana Díaz (Iglesia de San Ramón Nonato y plaza principal de Juana Díaz/St Raon Church and the Main Square of Juana Díaz) 
(kostruzzjoni bdiet fl-1807), li tinsab fil-pjazza tal-belt ta' Juana Díaz, Puerto Rico, hija elenkata fir-Reġistru Nazzjonali tal-Postijiet Storiċi tal-Stati Uniti.
File:Sunset over La Marina in Hatillo, Puerto_Rico.jpg|Inżul ix-xemx fuq La Marina f'Hatillo (Atardecer sobre La Marina en Hatillo), Puerto Rico
File:Horse-back riding in Ciales barrio-pueblo, Puerto Rico.jpg|Irkib taż-żiemel fil-viċinat-belt ta' Ciales (Paseos a caballo en Ciales barrio-pueblo), Puerto Rico
File:Casa Alcaldía, Lares, Puerto Rico.jpg|Town Hall (Ayuntamiento), Lares hija belt muntanjuża u muniċipalità fiż-żona ċentrali tal-punent ta' Puerto Rico
File:Plaza de recreo de Arecibo.jpg|Arecibo hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tat-Tramuntana ta' Puerto Rico, fuq ix-xtut tal-Oċean Atlantiku
File:Edificio Oliver, Arecibo, Puerto Rico - panoramio.jpg
Creado: 10 de septiembre de 2011|Arecibo hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tat-Tramuntana ta' Puerto Rico, fuq ix-xtut tal-Oċean Atlantiku
File:Casa Alcaldía, Arecibo, Puerto Rico - panoramio.jpg|Arecibo hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tat-Tramuntana ta' Puerto Rico, fuq ix-xtut tal-Oċean Atlantiku
File:Arecibo Observatory pano by David Lee - Flickr.jpg|Arecibo hija belt u muniċipalità fuq il-kosta tat-Tramuntana ta' Puerto Rico, fuq ix-xtut tal-Oċean Atlantiku
File:Escultura Barceloneta en letras, Puerto Rico.jpg|Barceloneta hija belt u muniċipalità ta' Puerto Rico li tinsab fir-reġjun tat-Tramuntana, li jmiss mal-Oċean Atlantiku.
File:Florida Puerto Rico 2014-01-08 23-50.jpeg|Town hall (Ayuntamiento), Florida hija belt u muniċipalità ta' Puerto Rico
File:Town hall in Manatí barrio-pueblo, Puerto Rico.jpg|Town hall (Ayuntamiento), Manatí hija belt u muniċipalità ta' Puerto Rico fuq il-kosta tat-tramuntana
File:Manatí, Puerto Rico Atenas de Puerto Rico.jpg|Manatí hija belt u muniċipalità ta' Puerto Rico fuq il-kosta tat-tramuntana
File:Morovis 200 years.jpg|Pjazza żgħira fil-lokal-belt ta' Morovis (Una pequeña plaza en el barrio-pueblo de Morovis), Puerto Rico
File:Don Juan Evangelista Rivera Morovis, Puerto Rico.jpg|Bust ta' Don Juan Evangelista Rivera fil-lokal-belt ta' Morovis, Puerto Rico
File:Vega Baja, Puerto Rico welcome sign.jpg|Vega Baja hija belt u muniċipalità li tinsab fuq il-kosta taċ-ċentru tat-tramuntana ta' Puerto Rico
File:Carretera PR-676, Vega Alta, Puerto Rico (4).jpg|Vega Alta hija belt u muniċipalità fi Puerto Rico
File:Dorado, Puerto Rico, Central Square.jpg|Pjazza ewlenija f'Dorado (Plaza Principal de el Dorado/Main Square of El Dorado)
File:|
File:|
File:|
File:|
File:|
File:|
File:Salto Doña Juana, Orocovis, Puerto Rico.jpg|Salto Doña Juana, Orocovis, Puerto Rico
File:BasilicaMenor-HormiguerosPR-02.JPG|Basilica Menor de la Virgen de Monserrate fil-Muniċipalità Awtonoma ta' Hormigueros 
(Municipio Autónomo de Hormigueros) hija belt u muniċipalità ta' Puerto Rico li tinsab fir-reġjun tal-punent tal-gżira.
File:Agaña Montage.png|Agaña/Hagåtña, Territory of Guam / Guåhån / Guaján (Territorju ta' Guam)
File:Micronesia Mall1.JPG|Dededo/Dedidu, Territory of Guam / Guåhån / Guaján (Territorju ta' Guam)
File:Saipan.jpg|Saipan/Saipán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Paseo de Marianas 1.JPG|Garapan/Garapán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Beach Road at Garapan.JPG|Garapan/Garapán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Northern Marianas Islands Museum 1.JPG|Garapan/Garapán, Commonwealth of the Northern Mariana Islands / Sankattan Siha Na Islas Mariånas (Commonwealth tal-Gżejjer Marjani tat-Tramuntana)
File:Charlotte Amalie panorama.jpg|Charlotte Amalie/Carlota Amalia, Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Charlotte Amalie 1.jpg|Charlotte Amalie/Carlota Amalia, Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Christiansted-1-.jpg|Christiansted, Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Honeymoon beach.jpg|Honeymoon Beach, Water Island/Vand ø (Gżira tal-Ilma), Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Water Island Fort Segarra 2013.jpg|Fort/Fuerte/Forte Segarra (Forti Segarra), Water Island/Vand ø (Gżira tal-Ilma), Virgin Islands of the United States (Gżejjer Verġni tal-Istati Uniti)
File:Fagatogo Dock.jpg|Pago Pago, Territory of American Samoa / Teritori o Amerika Sāmoa (Territorju tas-Samoa Amerikana)
File:Charlie Tuna AmSamoa.JPG|Pago Pago, Territory of American Samoa / Teritori o Amerika Sāmoa (Territorju tas-Samoa Amerikana)
File:Pago Pago International Airport from A'oloau.jpg|Tafuna, Territory of American Samoa / Teritori o Amerika Sāmoa (Territorju tas-Samoa Amerikana)
File:US Navy 100506-N-8241M-191 An aerial view of Bulkeley Hall at Naval Station Guantanamo Bay, Cuba. Bulkeley Hall is the naval station headquarters and administration building.jpg|Guantanamo Bay Naval Base
File:USS Lexington (AVT-16) leaving Guantanamo Bay c1989.jpg|Guantanamo Bay Naval Base
&lt;/gallery&gt;

== Jum l-Evakwazzjoni-Nueva York u kommemorazzjoni ==
Jum l-Evakwazzjoni (Evacuation Day-New York and conmemoration fl-[[Ingliż]]), il-25 ta' Novembru, jimmarka l-jum fl-1783 li l-Armata Brittanika telqet minn New York City fuq il-Gżira Manhattan, wara t-tmiem tal-Gwerra Rivoluzzjonarja Amerikana. Wara dan, il-Ġeneral George Washington mexxa b'mod trijonfali l-Armata Kontinentali mill-kwartieri ġenerali tiegħu fit-tramuntana tal-belt tul ix-Xmara Harlem u fin-nofsinhar permezz ta 'Manhattan sal-Batterija fil-ponta tan-nofsinhar tagħha.

&lt;gallery&gt;
File:George McCord - New York Harbor.jpg|Pittura ta' George McCord tal-Port ta' New York fis-seklu 19.
File:Evacuation Day and Washington's Triumphal Entry.jpg|Il-pittura tal-1879 Il-Jum tal-Evakwazzjoni u d-Dħul Trijonfali ta' Washington
File:Prison Ship Martyrs' Monument and flags.jpg|Tifkira tal-Martri tal-Vapuri tal-Ħabs fil-Park trendy ta' Fort Greene, Brooklyn
File:Washington's grand entry into New York, Nov. 25th, 1783.jpeg|Dħul il-Kbir ta' Washington fi New York, 25 ta' Novembru, 1783 minn Alphonse Bigot
File:Bennett Park New York Manhattan Fort Washington Memorial Mark.jpg|Monument f'Bennett Park li jimmarka l-evakwazzjoni tas-16 ta' Novembru, 1776 u d-dħul trijonfali tal-forzi Amerikani fil-25 ta' Novembru, 1783
File:Washington's entry into New York 1783, Currier and Ives 1857.jpg|Dħul ta' Washington fi New York minn Currier &amp; Ives (1857)
File:George Washington by John Trumbull 1790.jpg|George Washington, Evakwazzjoni ta’ New York, minn John Trumbull, 1790, New York City Hall
File:Henry Kirke Brown George Washington statue by David Shankbone.jpg|L-istatwa ekwestri ta' Henry Kirke Brown ta' George Washington f'Union Square tfakkar id-dħul ta' Washington fil-belt f'Jum l-Evakwazzjoni
File:General George Washington Resigning his Commission.jpg|Il-Ġeneral George Washington jirriżenja mill-kummissjoni tiegħu, minn John Trumbull, 1824
File:View of Battery Park 1793.jpg|Dehra tal-arblu kommemorattiv tal-Batterija fil-“battue ġgant” tagħha, waqt żjara mill-frejgata Franċiża Embuscade (ftit qabel l-azzjoni tal-31 ta' Lulju, 1793)
File:Flagstaff and Churn at the Battery.jpg|Tpinġija tal-arblu tal-bandiera u &quot;churn&quot; fil-Batterija
File:Grand Canal Celebration- View of the Fleet Preparing to Form in Line MET 49G 111R6.jpg|Il-lenbija wara t-tneħħija tagħha bħala flagstaff, madwar  1825
File:Booths Caesar.jpg|Julius Caesar fit-Teatru tal-Ġnien tax-Xitwa, ma' John Wilkes Booth, Edwin Booth, u Junius Brutus Booth Jr., 25 ta' Novembru, 1864
File:Evacuation Day Parade of First Division, New York State Militia, newspaper illustration MET MIDP2005.126.2.jpg|Parata ta' Jum l-Evakwazzjoni tal-Ewwel Diviżjoni taħt Charles W. Sandford, Milizja tal-Istat ta' New York, 1866
File:Evacuation of New York by the British crop.jpg|Raising the Stars and Stripes, stampa tal-1883 li turi l-irfigħ ta' varjant tal-bandiera Cowpens fl-1783 u r-rimi ta' verżjoni storikament mhux preċiża tal-Union Jack (wara l-1801 bil-blu u l-aħmar maqluba, mhux il-bandiera qabel l-1801)
File:Bowling Green Plaza, New York City - looking_south,_2016.jpg|Pjazza Jum l-Evakwazzjoni Nwe York Belt (Evacuation Day Square in New York City in 2016)
File:Bowling Green Plaza, New York City - 1783 Evacuation Day street_sign.jpg|Triw Jum l-Evakwazzjoni New York Belt (Evacuation Day Street in New York City in 2016)
&lt;/gallery&gt;

== Gallery ==
&lt;gallery&gt;
File:Cathedral of St. John the Divine, New York, N. Y (NYPL b12647398-66417) (cropped).jpg|Katidral ta' San Ġwann Divin (Cathedral of the Saint John the Divine, New York (1898)
File:Great Seal of the United States of America (1782).svg|Siġill il-Kbir tal-Stati Uniti tal-Amerika (1782)
File:Flag of the United States (1777–1795).svg|Bandiera tal-Stati Uniti (1777–1795)
File:Route_of_the_Pacific_and_Atlantic_Rail_Road_between_San_Francisco,_&amp;_San_Jose,_as_located_by_Wm._J._Lewis,_Chief_Engineer,_in_Sept._Oct._&amp;_Nov._1851._LOC_98688756.jpg|Mappa tal-1851 ta' vaguni ppjanati bejn San Francisco u San Jose. Innota Mezesville, isem preċedenti għal Redwood City, madwar nofs triq hemm.
File:El-palo-alto-tree-california.jpg|Palo Alto huwa msemmi għal El Palo Alto, siġra storika ta' 110 pied (34 m) ta' California Redwood fuq ix-xtut ta' San Francisquito Creek, li lemħet u ssemmiet mill-espedizzjoni ta' Portolá fl-1769.
File:Borders proposed by the Count of Aranda-es.svg|Fruntieri ta' l-Amerika ta' Fuq proposti mill-Konti ta' Aranda lejn tmiem il-Gwerra ta' l-Indipendenza ta' l-Stati Uniti, 3 ta' Awwissu, 1782
File:Recto_Maryland_4_dollars_1774_urn-3_HBS.Baker.AC_1083638.jpeg|1774 Maryland bill ta' erba' dollari
File:US-Colonial_(NJ-179)-New_Jersey-25_Mar_1776_OBV.jpg|Munita ta' 12/– Kolonjali mill-Provinċja ta' New Jersey. Iffirmat minn Robert Smith, John Hart, u John Stevens, Jr.
File:Verso_New_Jersey_3_shillings_1776_urn-3_HBS.Baker.AC_1085892.jpeg|Nota tal-bank ta' New Jersey ta' tliet xelini tal-1776.
File:US-Colonial_(NY-2)-New_York-31_May_1709.jpg|Munita tal-10 s Kolonjali tal-Kolonja ta' New York. L-ewwel ħarġa (31 ta' Mejju, 1709) ta' New York.
File:US-Colonial_(NC-33)-North_Carolina-27_Nov_1729_OBV.jpg|Nota ta' £3 ta' North Carolina (faċċata) fl-27 ta' Novembru, 1729
File:US-Colonial_(NC-33)-North_Carolina-27_Nov_1729_REV.jpg|North Carolina nota ta' £3 (maqlub) fl-27 ta' Novembru, 1729
File:US-Colonial_(PA-115)-Pennsylvania-18_Jun_1764.jpg|Quddiem u wara ta' nota tal-flus tal-karti 3d maħruġa mill-Provinċja ta' Pennsylvania u stampata minn Benjamin Franklin u David Hall fl-18 ta' Ġunju, 1764.
File:Recto_Pennsylvania_8_shillings_1777_urn-3_HBS.Baker.AC_1104452.jpeg|Nota ta' 8 xelini ta' Pennsylvania maħruġa fl-1777.
File:US-Colonial_(VA-69)-Virginia-4_Mar_1773_OBV.jpg|Nota kolonjali ta' £3 mill-Kolonja ta' Virginia. Iffirmat minn Peyton Randolph u John Blair Jr.
File:Recto_Virginia_7_shillings_6_pence_1776_urn-3_HBS.Baker.AC_1104504.jpeg|Nota tal-1776 maħruġa minn Virginia li tiswa seba' xelini u pence.
File:US-Colonial_(MA-258)-Massachusetts-16_Oct_1778_(OBV).jpg|Nota 8d fil-munita tal-stat ta' Massachusetts, maħruġa fl-1778. Dawn il-kontijiet tal-&quot;merluzz&quot;, hekk imsejħa minħabba l-merluzz fid-disinn tal-fruntiera, ġew imnaqqxa u stampati minn Paul Revere.
File:LVPL-1CFD55_Silver_pine_tree_shilling_of_Massachusetts,_North_America_(FindID_285997).jpg|Xelin tas-siġra tal-arżnu tal-fidda, datat 1652. (munita tal-stat ta' Massachusetts)
File:US-Colonial_(MA-87.15)-Massachusetts-1_May_1741_OBV.jpg|Nota ta' żewġ xelini, datata l-1 ta' Mejju 1741. (munita tal-stat ta' Massachusetts)
File:A new map of Virginia, Maryland, and the improved parts of Pennsylvania &amp; New Jersey. LOC 2005630923 (cropped).jpg|Mappa ġdida ta' Virginia, Maryland, u l-partijiet imtejba ta’ Pennsylvania u New Jersey, mappa tal-1685 tar-reġjun ta' Chesapeake minn Christopher Browne
File:Stad Amsterdam in Nieuw Nederland (City Amsterdam in New Netherland) Castello Plan 1660.jpg|Il-Pjan Castello, mappa tal-1660 ta' New Amsterdam (ir-rokna ta' fuq tal-lemin hija bejn wieħed u ieħor fit-tramuntana). Il-forti ta isimha lil The Battery (fil-Manhattan tal-lum), it-triq kbira li twassal mill-forti lil hinn mill-ħajt saret Broadway, u l-ħajt tal-belt (lemin) ta isimha lil Wall Street.
File:Rigging House motif.jpg|The Rigging House, 120 William Street, fl-1846; l-aħħar bini li fadal tal-Olandiż New Amsterdam. Kienet knisja Metodista fl-1760, imbagħad bini sekulari għal darb'oħra qabel it-twaqqigħ tagħha f'nofs is-seklu 19.
File:Mayflower_in_Plymouth_Harbor,_by_William_Halsall.jpg|Tpinġija tal-1882 tal-bastiment Mayflower li jbaħħar mill-Ingilterra għall-Amerika fl-1620, fil-Port ta' Plymouth.
File:Verkoopakte Manhattan.jpg|Ittra tal-1626 bl-Olandiż mingħand Pieter Schaghen li tindika x-xiri ta' Manhattan għal 60 florin.
File:Hudson Valley Map Detail Nova Belgica Et Anglia Nova c1634.jpg|Mappa tal-Wied tax-Xmara Hudson c. 1634 (it-tramuntana fuq il-lemin)
File:New Netherlands Seal Vector.svg|Tarka ta' Nieuw Amsterdam (New York Olandiz, 1625-1674)
File:First_Slave_Auction_1655_Howard_Pyle.jpg|L-ewwel irkant tal-iskjavi fi New Amsterdam fl-1655, minn Howard Pyle
File:GezichtOpNieuwAmsterdam.jpg|New Amsterdam fl-1664 (ħares bejn wieħed u ieħor lejn it-tramuntana)
File:The_fall_of_New_Amsterdam_cph.3g12217.jpg|Il-waqgħa ta' New Amsterdam (27 ta' Awwissu 1664, Rikonoxxuta fl-1667 bit-Trattat ta' Breda).
File:Allard_-Totius_Neobelgii_Nova_et_Accuratissima_Tabula_(Detail).png|Il-konkwista mill-ġdid ta' New Holland
File:Castelloplan.jpg|Abbozzar ġdid tal-Pjan Castello, imħejji fl-1916
File:Wall Street IRT 008c.JPG|Tpinġija tal-Ħajt ta 'Amsterdam Ġdid fuq maduma tal-istazzjon tas-subway ta' Wall Street
File:Massachusetts seal of 1775 Ense petit placidam sub libertate quietem.png|Tarka ta' Massachusetts Bay Provinċjali Kungress tad-Deputati (1774–1780)
File:Stuyvesant Columbia.jpg|Il-kxif tal-1954 ta' rappreżentazzjoni tal-ħġieġ imtebba' minn Peter Stuyvesant fil-Librerija Butler tal-Università ta' Columbia. Hija fakkar it-300 anniversarju mit-twaqqif ta' New Amsterdam, għalkemm fil-fatt kien iddedikat fit-329 anniversarju tiegħu skond id-data fuq is-Siġill tal-Belt ta' New York, jew fit-301 anniversarju mill-irċevuta tad-drittijiet muniċipali mill-belt.
File:Wyckoff-house.jpg|Ir-Razzett Wyckoff fi Flatbush, Brooklyn. Xi wħud mill-kostruzzjoni tagħha għadha tmur lura għall-perjodu Olandiż ta' dik li llum hija New York City.
File:DSCN3495 pearlstreet e.JPG|13-15 South William Street, mibnija b'arkitettura Olandiża tal-Qawmien Kolonjali li tfakkar f'New Amsterdam
File:Carolinacolony.png|Mappa tal-Provinċja ta' Carolina 1663- (b'kapital f'Charles Town, South Carolina) (Konċessjoni ta' art b'digriet irjali lil tmien Sidien Kolonisti-1712-Xiri ta' 7 minn 8 lottijiet minn dawn l-artijiet mill-gvern Brittaniku)
File:Colonial Carolina.png|Mappa tal-Provinċja ta' Carolina 1663- (b'kapital f'Charles Town, South Carolina) (Konċessjoni ta' art b'digriet irjali lil tmien Sidien Kolonisti-1712-Xiri ta' 7 minn 8 lottijiet minn dawn l-artijiet mill-gvern Brittaniku)
File:Map of Indian Territory and Oklahoma. LOC 2012586269.jpg|Oklahoma u Territorji Indjani (30 ta' Ġunju, 1834-16 ta' Novembru, 1907) fl-1890
File:Indian Country-Territory 1834.jpg|Territorju Indjan (enfasizzat bl-aħmar) fl-1834; Kapitali: Fort Gibson (de facto), Tahlequah (Cherokee), Tuskahoma (Choctaw), Tishomingo (Chickasaw), Okmulgee (Creek), Wewoka (Seminole), Pawhuska (Osage).
File:U.S. General Land Office Indian Territory 1879 UTA.jpg|Mappa tad-Dipartiment tal-Intern tal-Stati Uniti tat-Territorju Indjan fl-1879
File:Fort Benjamin Harrison FSA 8d03999.jpg|Gradwati tal-Iskola tal-Kappillan tal-Armata tal-Istati Uniti fil-Forti Benjamin Harrison jippożaw għal ritratt, April 1942.
File:FirstVigoCountyCourthouse.jpg|L-ewwel Courthouse tal-Kontea ta' Vigo (1818-1866), f'Terre Haute
File:Siege of Fort Harrison.jpg|Fort Harrison inbena fl-1811 fuq ix-Xmara Wabash qrib Terre Haute tal-lum.
File:Zachary Taylor - Fort Harrison.jpg|Il-Kaptan Zachary Taylor jiddefendi Fort Harrison fil-Gwerra tal-1812
File:The essential facts of Oklahoma history and civics (1914) (14770610601).jpg|Mappa tal-ftuħ gradwali tat-Territorju ta' Oklahoma u t-Territorju Indjan, li t-tnejn kienu annessi minn Oklahoma fl-1907.
File:U.S. Territorial Acquisitions.png|Ix-Xiri ta 'Louisiana (enfasizzat bl-abjad), waħda minn diversi żidiet territorjali storiċi għall-Stati Uniti
File:1855 Colton Map of Kansas and Nebraska (first edition) - Geographicus - NebraskaKansas-colton-1855.jpg|It-Territorji ta 'Kansas, Nebraska, u Minnesota fl-1855
File:Two Wichita girls in summer dress, 1870 - NARA - 520081.tif|Żewġ nisa Wichita lebsin is-sajf fl-1870
File:Spiro Aerial HRoe 2016.jpg|Rappreżentazzjoni ta' l-artist fl-2016 ta' Spiro Mounds, sit ta' Caddoan Mississippian, meqjus mill-punent
File:William S. Soule - Caddo village.jpg|Raħal Caddo ħdejn Anadarko, Oklahoma fis-snin 70
File:Etowah Aerial HRoe 2016.jpg|Il-kultura tal-Mississippian kienet kultura tal-bini ta' munzelli tal-Amerika Nattiva li ffjorixxiet fl-Amerika ta' Fuq qabel il-wasla tal-Ewropej.
File:Cherokee National Capitol.jpg|Historic Cherokee Nation Courthouse f'Tahlequah, Oklahoma, mibnija fl-1849, l-eqdem bini pubbliku f'Oklahoma.
File:Choctaw capitol museum.jpg|Iċ-Choctaw Capitol storiku f'Tuskahoma, Oklahoma, mibni fl-1884
File:Lenape01.jpg|Jennie Bobb (xellug) u bintha Nellie Longhat (lemin), it-tnejn membri tan-Nazzjon Delaware f'Oklahoma fl-1915.
File:ATLAS OR KENTUCKY-TENNESSEE.jpg|Kentucky-Fuq ta' de Tennessee, 1864
File:ATLAS OR TENNESSEE-ALABAMA.jpg|Nofsinhar ta' Tennessee-Alabama, 1864
File:Franklin-Nashville campaign.svg|Mappa tal-kampanja Franklin-Nashville. Aħmar-Konfederat, Blu-Unjoni.
File:Peoria moccasins OK 1860 OHS.jpg|Loafers biż-żibeġ tar-raħal ta' Peoria madwar l-1860, li jinsabu fiċ-Ċentru tal-Istorja ta' Oklahoma
File:Catlinpaint.jpg|Tipis miżbugħa minn George Catlin, madwar l-1830
File:Pawnee01.png|Indjani tal-Pjanuri fiż-żmien tal-kuntatt Ewropew u l-pajjiżi attwali tal-oriġini tagħhom
File:Siouan langs.png|Lingwi Siouan tal-Punent qabel l-issetiljar Ewropew
File:Algonquian langs.png|Lingwi algonkwini li huma qabel l-issetiljar Ewropew
File:Uto-Aztecan langs.png|Lingwi Uto-Aztec tat-Tramuntana qabel l-issetiljar Ewropew
File:Seal of the Territory of Hawaii.svg|Tarka ta' (12 ta' Awwissu, 1898-21 ta' Awwissu, 1959)
File:Lowering the Hawaiian flag at Annexation ceremony (PPWD-8-3-006).jpg|Fit-12 ta' Awissu, 1898, il-bandiera tal-Ħawwaj ġiet imniżżla fuq il-Palazz ‘Iolani u ttellgħet il-bandiera Amerikana biex tindika l-annessjoni.
File:Raising the American Flag Over Iolani Palace.jpg|Fit-12 ta' Awissu, 1898, il-bandiera tal-Ħawwaj ġiet imniżżla fuq il-Palazz ‘Iolani u ttellgħet il-bandiera Amerikana biex tindika l-annessjoni.
File:School Begins (Puck Magazine 1-25-1899).jpg|Cartoons li juri l-Istati Uniti, it-territorji tagħha, u r-reġjuni kkontrollati mill-Istati Uniti bħala klassi mal-Filippini belliġeranti, il-Hawaii, Puerto Rico, u Kuba.
File:Hawaii State Archives image from Matson Lines 1900s.jpg|Il-Matson Navigation Company rreklamat għall-ewwel darba lill-Hawaii bħala destinazzjoni turistika fl-aħħar tas-snin disgħin.
File:Hawaiivotesinset.JPG|Il-gżejjer kollha vvutaw mill-inqas 93 fil-mija favur il-liġijiet tad-dħul. Riżultati tal-vot (daħla) u tar-referendum għal-Liġi tad-Dħul tal-1959.
File:Flag of Hawaii (1896).svg|Bandiera ta' Repubblika tal-Hawaii (4 ta' Lulju, 1894-12 ta' Awwissu, 1898) Motto: Ua Mau ke Ea o ka ʻĀina i ka Pono “Il-ħajja tad-dinja titkompla fil-ġustizzja”; Innu: &quot;Hawaiʻi Ponoʻī&quot; &quot;The True Sons of Hawaii&quot;
File:Seal of the Republic of Hawaii.svg|Tarka ta' Repubblika tal-Hawaii (4 ta' Lulju, 1894-12 ta' Awwissu, 1898)
File:Members of the Constitutional Convention, Republic of Hawaii (PP-28-7-023)_(cropped).jpg|Il-membri fundaturi tar-Repubblika tal-Hawaii.
File:Troops of the Republic of Hawaii in 1895.jpg|Truppi tar-Repubblika tal-Hawaii wara l-kontro-rivoluzzjoni.
File:Trial of Liliuokalani (PP-98-12-007)_cropped.jpg|Illustrazzjoni ta' gazzetta tal-proċess pubbliku ta' Liliuokalani quddiem qorti militari fl-1895 fl-eks kamra tat-tron tal-Palazz Iolani
File:Anti-Annexation meeting at Hilo, 1897.jpg|Laqgħa kontra l-annessjoni f'Hilo, 1897
File:Annexation Here to Stay.jpg|Gazzetta li tirrapporta dwar l-annessjoni tar-Repubblika tal-Hawaii fl-1898.
File:Flag of Hawaii (1896).svg|Bandiera ta' Gvern Proviżorju Ħawajjan (17 ta' Jannar, 1893-4 ta' Lulju, 1894)
File:Coat of arms of Provisional Government of Hawaii (1894-1895).svg|Tarka ta' Gvern Proviżorju Ħawajjan (17 ta' Jannar, 1893-4 ta' Lulju, 1894)
File:Hawaii Provisional Government Cabinet (PP-28-7-012).jpg|Il-kabinett tal-Gvern Proviżorju, (xellug għal-lemin) James A. King, Sanford B. Dole, WO Smith u PC Jones fil-Palazz Iolani
File:Hawaii Islands2.png|Mappa ta' Hawai
File:Flag of Hawaii.svg|Bandiera ta' Hawai
File:Royal_Coat_of_Arms_of_the_Kingdom_of_Hawaii.svg|Tarka ta' Renju Ħawajjan (Ke Aupuni Hawaii) (1795–24 ta' Jannar 1895)
File:Hawaii on the globe (Polynesia_centered).svg|Mappa ta' Hawai
File:Flag of California.svg|Bandiera ta' California
File:Flag of Alaska.svg|Bandiera ta' Alaska
File:Oregon Provisional Government Seal.png|Siġill tas-Salamun tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon (1841/1843–1849)
File:Oregon provisional districts 1843.jpg|Mappa tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon (1841/1843–1849)
File:George Abernethy.jpg|George Abernethy, Gvernatur tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon mill-1845 sal-1849
File:Morton Matthew McCarver.jpg|Morton M. McCarver, kelliem fl-1844 u fl-1845 tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon
File:James W. Nesmith - Brady-Handy (retouched).jpg|James W. Nesmith, Ġustizzja Suprema fl-1844 u fl-1845 tal-Gvern Proviżorju ta' Oregon
File:Wpdms shdrlfi020l champoeg oregon.jpg|Insedjamenti ewlenin fiż-żona.
File:1911 Britannica map of Alaska.png|Mappa tat-Territorju tal-Alaska (17 ta' Mejju, 1912-3 ta' Jannar, 1959)
File:Seal of Alaska (1884–1910).svg|Siġill tad-Distrett tal-Alaska (17 ta' Mejju, 1884–24 ta' Awwissu, 1912)
File:Miners climb Chilkoot.jpg|Il-minaturi u l-prospettaturi jitilgħu fit-Traċċa Chilkoot matul il-Klondike Gold Rush, Alaska, c.1898.
File:Commercial fishing.jpg|Dgħajsa tas-sajd ta' l-Alaska b'qabdiet ta' merluzz u ħalibatt, c. 1900
File:AlaskaMap1867.jpg|Mappa tad-Dipartiment tal-Alaska (18 ta' Ottubru, 1867–17 ta' Mejju, 1884)
File:Bering Strait.jpeg|L-Istrett ta' Bering, fejn il-kosta tal-lvant tar-Russja tinsab l-eqreb tal-kosta tal-punent tal-Alaska.
File:Coat of arms of the Russian Empire in Russian America.svg|Tarka ta' Amerika Rusa (15 ta' Lulju, 1741–18 ta' Ottubru, 1867)
File:Advancement of the Promyshlenniki to the East.jpg|Promyshlenniki Siberjan-Russu, fruntieri.
File:Flag of the Russian-American Company.svg|Bandiera tal-Kumpanija Russa-Amerikana (1806–1881).
File:Sitka Island Chief Katlian With His Wife.jpg|Sitka Tlingit Kap
File:Battle of Sitka by Louis S Glanzman.jpg|Forzi Aleut u Russi Alleati jegħlbu lit-tribù Tlingit fil-Battalja ta' Sitka, 1804.
File:Tikhanov - Alexandr Andreyevich Baranov (1818).png|Alexander Andreyevich Baranov, imsejjaħ &quot;Lord of Alaska&quot; minn Hector Chevigny, kellu rwol attiv fil-Kumpanija Ruso-Amerikana u kien l-ewwel Gvernatur tal-Amerika Rusa.
File:Russian Orthodox Church.jpg|Katidral Ortodoss Russu fil-lum Sitka
File:Saint Peter the Aleut.jpg|San Pietru Aleut, martri tal-Kreolu Aleut.
File:AleutianManWoman.jpg|Raġel u mara mill-Aleutians.
File:Sitka, Alaska - St Michael's Orthodox Cathedral - Interior (2).jpg|Is-Santwarju tal-Katidral ta' San Mikiel.
File:Alaska Purchase (hi-res).jpg|Iċċekkja użata għax-xiri tal-Alaska
File:View of New Archangel, 1837.tif|New Archangel (illum Sitka, Alaska), il-kapitali tal-Amerika Russa, fl-1837
File:AZ-NM1867.jpg|Mappa ta 'l-Arizona (24 ta' Frar, 1863-14 ta' Frar, 1912) u New Mexico Territorji, li turi kontej eżistenti (Kapitali: Fort Whipple (1863–64), Prescott (1864–67), Tucson (1867–77), Prescott (1877–89), Phoenix (1889–))
File:Gadsden Purchase Cities.svg|Ix-Xiri ta' Gadsden, 1853
File:Wpdms new mexico territory 1866.png|
File:New Mexico territory coat of arms (illustrated, 1876).jpg|Tarka tal-Territorju tal-New Mexico
File:Boundaries of State of New Mexico proposed in 1850.png|Konfini proposti għall-istat federali preċedenti ta' New Mexico, 1850
File:1851 Tallis Map of Mexico, Texas, and California - Geographicus - MexicoTexas2-tallis-1851.jpg|New Mexico Territorju, 1851
File:Wpdms arizona territory 1860 idx.png|1860
File:Wpdms arizona new mexico territories 1863 idx.png|1863
File:Seal of the Northwest Territory.png|Tarka ta'Territorju tal-Majjistral (13 Lulju, 1787 Ħolqien tat-territorju-Erezzjoni fl-istat 1 Marzu, 1803) Kapitali: Marietta (1787-1799), Chillicothe (1799-1803)
File:Northwest-territory-usa-1787.png|Mappa tat-Territorju tal-Majjistral. Is-snin jindikaw id-data li fiha l-imsemmi territorju ġie elevat għall-kategorija ta' stat; Territorju tal-Majjistral (13 Lulju, 1787 Ħolqien tat-territorju-Erezzjoni fl-istat 1 Marzu, 1803); Kapitali: Marietta (1787-1799), Chillicothe (1799-1803) anness bħala parti mill-ftehim li temm ir-Rivoluzzjoni Amerikana tal-1776. Oriġinarjament, kien jinkludi l-istati tal-lum ta' Ohio, Indiana, Illinois, Michigan, u Wisconsin, kif ukoll il-Lvant ta' Minnesota. Ir-reġjun kien aktar minn 673,000 kilometru kwadru. It-territorju kien mitlub minn New York, Massachusetts, Connecticut, u Virginia.; Entità Organizzata territorju inkorporat tal-Stati Uniti; Lingwa Uffiċjali: Ingliż u lingwi Native American.
File:Province of Quebec 1774.gif|Porzjon tal-Lvant tal-Amerika ta' Fuq fl-1774 wara l-Att tal-Quebec; Quebec miġbud sax-Xmara Mississippi (10 ta' Frar, 1763–26 ta' Diċembru, 1791)
File:Province of Quebec 1763, 1774, 1784.gif|Evoluzzjoni territorjali tal-provinċja ta' Quebec (10 ta' Frar, 1763–26 ta' Diċembru, 1791).
File:Coahuila y Texas in Mexico (1824).svg|Coahuila y Tejas (Coahuila u Texas) kien wieħed mill-istati kostitwenti tal-Stati Uniti Messikani mill-1824 sal-1835.
File:Sabinefreestate.png|Il-Louisiana Neutral Ground kienet żona kkontestata bejn l-Ispanjol Texas u l-Louisiana Purchase li għadu kif akkwista l-Stati Uniti. Uffiċjali lokali minn Spanja u l-Stati Uniti qablu li jħallu temporanjament il-Ground Newtrali barra mill-ġurisdizzjoni taż-żewġ pajjiżi. Iż-żona, issa fil-punent ta' Louisiana, kellha status newtrali mill-1806 sal-1821.
File:East Florida Patriot Flag.svg|Bandiera ta' East Florida (17 ta' Marzu, 1812-1812)
File:John Houstoun McIntosh marker.jpg|John Houstoun McIntosh f'McIntosh County, Georgia, USA, li jfakkar ir-rwol ta' McIntosh bħala l-ewwel &quot;Gvernatur jew Direttur&quot; Amerikan tar-Repubblika ta' Florida.
File:West Florida Flag.svg|Bandiera ta' West Florida (23 ta' Settembru, 1810–10 ta' Diċembru, 1810)
File:Map of Florida Parishes.png|Punent ta' Florida (Louisiana)
File:Flag of the United States (1795–1818).svg|Bandiera ta' Stati Uniti
File:United States 1805-07-1809.png|Mappa tat-Territorju ta' Louisiana (4 ta' Lulju, 1805-4 ta' Ġunju, 1812) bil-kapitali f'San Louis u t-Territorju ta' Orleans (1 ta' Ottubru, 1804-30 ta' April, 1816, id-data li Louisiana saret stat ġdid.) bi kapitali fi New Orleans.
File:West Florida Map 1767.svg|British West Florida fl-1767 (Kapital: Pensacola; Storja; Gvernatur: Agustín Prevost (1763), Pedro Chester (1770-1783); Storja: Trattat ta' Pariġi (1763)-10 ta' Frar, 1763, Paċi ta' Pariġi (1783)-1783).
File:Map of British West Florida showing 1763 and 1764 boundaries.jpg|[[Renju Unit]] ifforma West Florida minn parti mill-Florida Spanjola, kif ukoll it-territorju riċevut minn Louisiana Franċiża. (Kapital: Pensacola; Storja; Gvernatur: Agustín Prevost (1763), Pedro Chester (1770-1783); Storja: Trattat ta' Pariġi (1763)-10 ta' Frar, 1763, Paċi ta' Pariġi (1783)-1783).
File:Westfloridaitsre00cham 0010.jpg|Mappa li turi t-tnaqqis gradwali tal-kontroll Spanjol fil-Punent ta' Florida, (Kapital: Pensacola; Gvern: Gvern Kolonjali; Gvernatur: Arturo O'Neill ta' Tyrone (1783–1792), José María Callava (1819–1821); Storja: Paċi ta' Pariġi (1783)-10 ta' Frar, 1783, Imwaqqaf-1821.)
File:Map to Illustrate the Acquisition of West Florida.jpg|Mappa Annotata tal-Bidliet Territorjali fi Spanjol West Florida, (Kapital: Pensacola; Gvern: Gvern Kolonjali; Gvernatur: Arturo O'Neill de Tyrone (1783–1792), José María Callava (1819–1821); Storja: Paċi ta' Pariġi (1783) )-10 ta' Frar, 1783, Imwaqqaf-1821.)
File:A055a161 0204.jpg|Narváez Expedition fl-1528, Apalachee Bay, Governorat ta' Florida, (1513–1763, 1783–1821), New Spain Territory
File:Cantino_Map_-_1502_-_Florida.jpg|Florida mill-planisferu ta' Cantino tal-1502
File:RUIDIAZ(1893)_1.083_JUAN_PONCE_DE_LEÓN.jpg|Juan Ponce de León talab Florida għal Spanja fl-1513.
File:Mitchell Map-excerpt03.jpg|Silta mill-Mappa Mitchell Brittaniku-Amerikana, li turi t-tramuntana ta' Florida Spanjola, it-triq tal-missjoni l-antika minn San Agustin sa San Marcos, u test li jiddeskrivi r-rejds ta' Carolina tal-1702-1706.
File:Louisiana (1762) orthographic projection.svg|Provinċja ta' Louisiana fl-1762, wara t-Trattat ta' Fontainebleau bejn Franza u Spanja
File:Discovery of the Mississippi.jpg|Rekreazzjoni idealizzata li fiha Hernando de Soto jieħu l-pussess tat-territorju tal-baċin tal-Mississippi f'isem il-kuruna Spanjola (1538) (xogħol ta 'William H. Powell, Capitol Rotunda, Washington).
File:New Orleans Cabildo.jpg|Il-Cabildo de Nueva Orleans kien is-sede tal-gvernatur Spanjol f'Louisiana, innota fil-bini attwali s-sinteżi ta 'dak li huwa Spanjol (żewġ sulari b'gallarija kontinwa, arkati semicirculars) u dak li hu Franċiż (imsaqqaf b'mansarda) u quċċata tal- kumpless kollu b'turret bil-koppla ta' reminixxenzi Spanjoli.
File:Provincias Ynternas Nueva España 1817.jpg|Mappa Spanjola tal-1817 tal-Provinċji Interni ta 'Spanja Ġdida, li flimkien magħhom tinkludi t-territorju kollu li kien parti mill-Louisiana Spanjola (jew Luciana), jekk imkabbra biżżejjed tista' tara bosta mill-lokalitajiet u spedizzjonijiet Spanjoli fi Louisiana qabel l-1803.
File:LouisianaPurchase-fr.png|B'ton oranġjo: żoni tal-Louisiana Spanjola madwar l-1803, tista 'tara l-istati attwali tal-Amerika ta' Fuq li kienet tkopri meta kienet tissejjaħ Xiri Louisiana, jiġifieri, litteralment tittraduċi l-isem uffiċjali mogħti lil dan il-fatt fl-Istati Uniti: &quot;Louisiana b'xiri &quot;mill- Lejn il-punent tal-Louisiana Spanjola kien hemm il-Provinċji Intern ta 'Spanja Ġdida, lejn il-majjistral it-Territorju ta' Oregon ikkontestat (bejn Renju Unit, Spanja, Rusja, u aktar tard l-Stati Uniti), u lejn l-estremo Lbiċ Spanjol Florida.
File:StLouisStTilesSpanishFQ.jpg|Triq San Louis fi New Orleans (Calle de San Luis en Nueva Orleans)
File:Mapa de los Fuertes en la Louisiana Española (1763-1804).jpg|Mappa tas-swar fil-Louisiana Spanjola.
File:Louisiana-Purchase.jpg|Fil-&quot;brune&quot; jew kannella skur: żoni ta 'Louisiana Spanjola madwar 1800, skond l-Amerikani - innota li l-Amerikani sostnew żoni kbar ta' Texas u n-nofs tal-punent ta' New Mexico u Colorado.
File:Coronado-Remington.jpg|Inkurunat fit-triq lejn it-tramuntana (1542), pittura ta' Frederic Remington (1861-1909).
File:Cathedral new orleans.jpg|Katidral ta' San Luwi (is-sharp Neo-Gotiku li jaqtgħu ħadu post il-koppli Spanjoli).
File:La Nouvelle-France.jpg|Lower Louisiana hija ż-żona bajda: roża tirrappreżenta l-Kanada Franċiża, parti minnha taħt il-Lagi l-Kbar ġiet ċeduta lil Louisiana fl-1717. Kannella tirrappreżenta l-kolonji Brittaniċi (mappa qabel l-1736).
File:CartedAmerique.jpeg|Amerika
File:French Louisiana map.svg|Post (bil-vjola) tat-Territorju Louisiana madwar 1803, Kapitali: Mobile (1702-1723), New Orleans; Entità: Kolonja tar-Renju ta' Franza u parti mill-Viċirejaltà ta' Franza Ġdida; Lingwa Uffiċjali: Franċiż, Spanjol u lingwi oħra lingwi indiġeni; reliġjon Kattolika; Perjodu Storiku: kolonizzazzjoni Franċiża tal-Amerika. 1682-Diviżjoni ta' Franza Ġdida, 1756-1763-Gwerra ta' Seba' Snin. 1763-Trattat ta' Pariġi, 10 ta' Frar, 1804-Bejgħ ta' Louisiana; Forma ta' Gvern. kolonja amministrattiva; Re: Louis XIV (1663-1715), Louis XV (1715-1774); Leġiżlatura: Kunsill Sovran ta' Franza Ġdida; Membru tal-imperu kolonjali Franċiż.
File:New France (orthographic_projection).svg|Post ta' Franza Ġdida fl-Amerika ta' Fuq, Kapitali: Quebec (1534-L-ewwel insedjamenti fuq ix-Xmara San Lawrenz, 10 ta' Frar, 1763-Trattat ta' Pariġi).
File:QueenAnnesWarBefore-es.svg|Franza Ġdida madwar l-1700.
File:Nouvelle-France map-es.svg|Franza Ġdida madwar l-1756.
File:New France Colonies Map-es.svg|Franza l-Ġdida fl-akbar firxa tagħha fl-1710.
File:Map Of West Florida.jpg|Mappa diġitali tal-West Florida fl-1767
File:Flag of the United States of America (1863–1865).svg|Bandiera tal-Stati Uniti wara l-ammissjoni ta' Virginia (1863-1865)
File:Coat of arms of Virginia (1876).png|Tarka ta' Gvern restawrat ta' Virginia (1876)(1861–1865)
File:1864 Mitchell Map of Virginia, West Virginia, and Maryland - Geographicus - VAWV-mitchell-1864.jpg|Mappa tal-1864 tal-stati ta' West Virginia u Virginia minn Samuel Augustus Mitchell. Il-Gvern Restored ta' Virginia sostna li kien il-gvern statali leġittimu ta' dawn l-artijiet sad-dħul tal-Stat ta' West Virginia fl-Unjoni fl-1863. Wara dan, iddikjara li kien il-gvern legali tal-fruntieri tal-stat moderni ta' Virginia. Matul is-sentejn li ġejjin, huwa assuma l-kontroll attwali tat-territorju kollu ta 'wara l-gwerra ta' Virginia hekk kif l-Armata tal-Unjoni okkupat bil-forza tal-armi.
File:NorthAmerica1762-83.png|Tqassim ta' Louisiana u l-Kanada (1763) bejn il-Gran Brittanja u Spanja, li mbagħad taw Florida lill-Ingliżi.
File:Coat of Arms of the Province of Louisiana.svg|Tarka tal-Gvernatur ta' Louisiana tal-Provinċja ta' Louisiana Spanjola (1763-1803)
File:Pinckney's Treaty line 1795.png|Florida Spanjola wara t-Trattat ta' Pinckney fl-1795; Governorat ta' Florida, (1513–1763, 1783–1821), New Spain Territory
File:East and West Florida 1803 Cary Map.png|Silta minn mappa tal-1803 minn John Cary li turi l-Lvant u l-Punent ta' Florida, imdawra bit-talba tal-Stati Uniti għal parti mill-West Florida kkontrollata mill-Ispanjol.
File:Map of East and West Florida in 1819.jpg|Mappa tal-lvant u l-punent ta' Florida fl-1819, is-sena li Spanja ċediet Florida lill-Stati Uniti permezz tat-Trattat Adams-Onís (ratifikat fl-1821)
File:Historic Florida maps (&quot;Territory of Florida Map 1 1820&quot;).gif|&quot;Taħt il-ħakma Spanjola, Florida kienet maqsuma bis-separazzjoni naturali tax-Xmara Suwanee fi West Florida u East Florida.&quot;—Università ta' Florida
File:Map Of West Florida.jpg|Mappa diġitali tal-West Florida fl-1767
File:Territorial_Expansion_of_the_United_States_since_1803_excerpt_of_East_and_West_Florida_with_US_seizure_noted.png|Mappa tat-tkabbir territorjali li turi d-distretti ta' West Florida ta' Baton Rouge u Mobile, maqbuda mill-Stati Uniti fl-1810 u fl-1813, rispettivament. (Mappa: William R. Shepherd, 1911, nota leġġenda)
File:1806_Cary_Map_of_Florida,_Georgia,_North_Carolina,_South_Carolina_and_Tennessee_-_Geographicus_-_NCSCGAFL-cary-1806.jpg|Il-mappa tal-1806 ta’ John Cary turi l-Punent ta’ Florida (inkluża Pensacola, li ma kinitx parti mit-talba Amerikana) miżmuma minn Spanja, separata mix-Xiri ta’ Louisiana miżmuma mill-Amerika.
File:1822_Geographical,_Statistical,_and_Historical_Map_of_Florida_by_Henry_Charles_Carey,_Isaac_Lea_and_Fielding_Lucas.png|Taħt il-ħakma Spanjola, Florida kienet maqsuma bis-separazzjoni naturali tax-Xmara Suwannee fi West Florida u East Florida (mappa: Carey &amp; Lea, 1822); Kapitali: (1822–1824) Santu Wistin (East Florida/Florida), Pensacola (West Florida) (1824–1845) Tallahassee; Gvern: Territorju inkorporat organizzat; Gvernatur: Andrew Jackson (militari) (1821), William Pope Duval (1822–1834), John Eaton (1834–1836), Richard K. Call (1836–1839), Robert Reid (1839–1841), Richard K. Call (1841–1844), John Branch (1844–1845); Storja: Trattat Adams-Onís-1821, Organizzat mill-Istati Uniti-30 ta 'Marzu, 1822, Statalità-3 ta' Marzu, 1845.
File:First Bear Flag of California (1846).svg|Il-Bandiera tal-Ors tar-Repubblika tal-Kalifornja (1846)
File:Bear of California.svg|Tarka tar-Repubblika tal-Kalifornja (14 ta' Ġunju 1846-9 ta' Lulju 1846)
File:Alta California (location map scheme).svg|Dipartiment ta' Alta California fil-Messiku, li minnu żona żgħira fit-tramuntana ta' San Francisco kienet ikkontrollata minn ribelli Bear Flag.
File:Seal of the Republic of Texas (colorized).svg|Tarka tar-Repubblika ta' Texas (1839-1845)
File:Republic of Texas labeled.svg|Mappa tar-Repubblika ta' Texas (2 ta 'Marzu, 1836-19 ta' Frar, 1846). Peress li r-Repubblika ma kinitx rikonoxxuta mill-Messiku, it-territorju kollu tagħha kien ikkontestat. Iż-żona li kienet ikkontrollata mir-Repubblika hija fl-aħdar skur, filwaqt li t-territorju mitlub mir-Repubblika iżda mhux ikkontrollat ​​b'mod effettiv huwa aħdar ċar.
File:Flag of the Republic of Texas (1836–1839).svg|Il-bandiera Burnet intużat minn Diċembru 1836 sa Jannar 1839 bħala l-bandiera nazzjonali sakemm ġiet sostitwita mill-bandiera Lone Star, u bħala l-bandiera tal-gwerra mill-25 ta' Jannar, 1839 sad-29 ta' Diċembru, 1845.
File:Flag of Texas (1835–1839).svg|Ensign navali tan-Navy ta' Texas mill-1836-1839 sakemm ġie sostitwit mill-bandiera tal-istilla solitarja.
File:Flag of Texas (1839–1879).svg|Il-Bandiera Lone Star saret il-bandiera nazzjonali fil-25 ta' Jannar, 1839 (identika għall-bandiera moderna tal-stat)-.
File:Spanish troops at Pensacola.jpg|It-truppi Spanjoli daħlu lil Pensacola fl-1781
File:Seal of Vermont (B&amp;W).svg|Tarka tar-Repubblika Vermont (15 ta' Jannar, 1777-4 ta' Marzu. 1791)
File:American Determinist Settlements North 1770.jpg|Post tar-Repubblika Vermont fl-1777.
File:Stella14coins.jpg|Munita tal-Vermont bis-silta VERMONTIS. ĊANGA. PUBBLIKU. fuq in-naħa ta' quddiem u l-motto “STELLA QUARTA DECIMA” fuq in-naħa ta' wara
File:ThomasChittenden.png|Inċiżjoni ta' Thomas Chittenden, l-ewwel u t-tielet Gvernatur tar-Repubblika ta' Vermont, u l-ewwel Gvernatur ta' l-Stat ta' Vermont bl-aktar termini ta' gvernatur serva sal-lum
File:ConstitutionHouse WindsorVermont.JPG|Id-Dar tal-Kostituzzjoni l-Qadima f'Windsor, Vermont, fejn ġiet iffirmata l-kostituzzjoni tal-1777, tissejjaħ ukoll il-post fejn twieled Vermont.
File:VtConstitution.png|Manuskritt tal-vellum tal-Kostituzzjoni tal-Vermont tal-1777
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Amerika ta' Fuq}}
{{NATO}}

[[Kategorija:Stati Uniti]]
[[Kategorija:Repubbliki]]</text>
      <sha1>fhgkg47tdu0etx514r358t3ab8pd5ym</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jimmy Wales</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20852</id>
    <revision>
      <id>306838</id>
      <parentid>281085</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T14:54:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>185.79.101.244</ip>
      </contributor>
      <comment>Kate Garvey Jimmy Wales wife is a war criminal</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5089" xml:space="preserve">{{stub|bijografija}}

== interference in American elections ==
 deletes all references to lower tier candidates on the ballot. '''Especially democrats.''' Even if they have won their parties ballot.  .i.e. an unknown Democrat wins the election for his party.  This user, like Jimmy Wales, is a libertarian. He suppresses election results for viable Democrat candidates. Research his edits. When Wikipedia is in the top ten of most search results this means that Wikipedia thwarts democracy in America. Research fellow wikipedians. In 19 years i have seen the way that editors, deletionists are caught emailing each other. And Jimmy Wales and his empire allows it. Fandom is the way he makes money off your edits. 

== Jimmy Wales: Imagine a world in which every single person on the planet is given free access to the sum of all human knowledge. That's what we're doing ==
STOP CENSORSHIP - Information is a Human Right - SCI-HUB

Create a webpage which mirrors Wikipedia, inside a frame, outside of the frame add a link to download the article or book for free.  This website would have collective west copyright, which is 41% of the American economy (Intellectual property and the U.S. economy: Third edition - U.S. Patent and Trademark Office - March 2022  DOI:10.13140/RG.2.2.26683.90408)

== Wikipedia founder Jimmy Wales is married to a war criminal ==
Wikipedia has lost its way, and it starts with [[Jimmy Wales]]. Who is married to a secretary   who served in the  administration, architect of the   which killed conservatively '''500,000 Iraqis.'''
 KATE GARVEY. [Born 1971 or 1972 (age 51–52). Spouse  Jimmy Wales  (m. 2012) . Children  2]  Garvey's career began as a personal assistant for the Labour Party under leader Neil Kinnock. She moved to become diary secretary for Tony Blair.  From 1997 until 2005,  Garvey worked in the Prime Minister's Private Office. She was responsible for presentation and planning of foreign events and visits. By 2005, Garvey's role had progressed to scheduling.  &gt;&gt;&gt;  KATE  GARVEY is a war criminal. &lt;&lt;&lt;
Jimmy Donal Wales born August 7, 1966 (age 57)  Huntsville, Alabama, U.S.  Other names  Jimbo (screen name)  Spouses  Pamela Green  (m. 1986; div. 1993)  Christine Rohan  (m. 1997; div. 2011) Kate Garvey  (m. 2012)  Children  3.

FIGHT CENSORSHIP * FIGHT WIKIPEDIA

== Help punish Wikipedia bullies who terrorize good faith editors ==
Do you know the real world identity of ENGLISH  BUREAUCRAT:
   -  deletes editors good faith edits sometimes only a sentence,  using copyright excuse.

 ( hiding under the new name  ) ?
Wikipedia closed down the entire Moscow metro for one year because i was alerting Wikipedians about these two.

Former Bureaucrat Beeblebrox on :  wikipediocracy

Gave my real name  along  with other editors. I have alerted all the other Bureaucrats and the Wikimedia foundation and they will do nothing.

Do you have information on the real life  identity of beeblebrox or diannaa?

Find me on the internet. [Info below]

The world needs to know how you treat good faith editors beeblebrox and Diannaa.

Message to all Fascist editors:  For years your edit warring.  You virtually hurt people which seeps into their real lives.  Which Nazi Jimmy Wales and Kate Garvey support. You will be outed just like you have outed me on Wikipediocracy working with indefinitely banned  editors like .

I outed other bullies  now.  Wikipedia bullies biggest fear is that their virtual world harassment will be exposed in the real world to friends family and their work. I built Wikipedia for 19 years. But bureaucrat and administer   trolls and &quot;tin pot dictators&quot;  such as Jimmy Wales and Kate Garvey continue to hurt good faith editors.

== one Deletionist outed more to come ==
Online virtual Bullies don't want the real  world to know what narcissistic  sadistic people they are virtually.

Outing user Bali ultimate:  Same image as on Wikipediocracy.
 , who previously went by Bali ultimate. HE WORKED AT NATIONAL GEOGRAPHIC. 
STOP CENSORSHIP - Information is a Human Right - SCI-HUB

Create a webpage which mirrors Wikipedia, inside a frame, outside of the frame add a link to download the article or book for free.  This website would have collective west copyright, which is 41% of the American economy (Intellectual property and the U.S. economy: Third edition - U.S. Patent and Trademark Office - March 2022  DOI:10.13140/RG.2.2.26683.90408)

Sincerely, Okip, ikip Travis Lee Bailey Esq.  Moscow Russia
 &lt;nowiki&gt;forever.  Build one on your language's Wikipedia.  ~~~~&lt;/nowiki&gt;
{{Infobox bijografija}}
'''Jimmy Donal &quot;Jimbo&quot; Wales''' (twieled fit-8 ta' Awwissu 1966) huwa [[imprenditur]] [[Stati Uniti|Amerikan]], fundatur tal-proġett [[Wikipedija]].

== Ħoloq esterni ==
{{Proġetti oħra|Jimmy Wales|v=le|wikt=le|b=le|voy=le|awtur=iva}}
* {{en}} {{Sit uffiċjali|text=Blogg uffiċjali}}
* [[:en:User:Jimmy Wales|Paġna tal-utent]] fuq Wikipedija
* {{Facebook}}
* {{Twitter}}

{{DEFAULTSORT:Wales, Jimmy}}
[[Kategorija:Nies ħajjin]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1966]]
[[Kategorija:Imprendituri Amerikani]]</text>
      <sha1>6h8lezikwsqoagl9w4wqzoees64jy6h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306839</id>
      <parentid>306838</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T14:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rdp060707</username>
        <id>17718</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Undid edits by [[Special:Contribs/185.79.101.244|185.79.101.244]] ([[User talk:185.79.101.244|talk]]) to last version by Chrisportelli: purely nonsense content</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="548" xml:space="preserve">{{stub|bijografija}}
{{Infobox bijografija}}
'''Jimmy Donal &quot;Jimbo&quot; Wales''' (twieled fit-8 ta' Awwissu 1966) huwa [[imprenditur]] [[Stati Uniti|Amerikan]], fundatur tal-proġett [[Wikipedija]].

== Ħoloq esterni ==
{{Proġetti oħra|Jimmy Wales|v=le|wikt=le|b=le|voy=le|awtur=iva}}
* {{en}} {{Sit uffiċjali|text=Blogg uffiċjali}}
* [[:en:User:Jimmy Wales|Paġna tal-utent]] fuq Wikipedija
* {{Facebook}}
* {{Twitter}}

{{DEFAULTSORT:Wales, Jimmy}}
[[Kategorija:Nies ħajjin]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1966]]
[[Kategorija:Imprendituri Amerikani]]</text>
      <sha1>kt86rowctzyt5s0kbiby907x36ndxqt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Utent:Trigcly</title>
    <ns>2</ns>
    <id>25623</id>
    <revision>
      <id>306861</id>
      <parentid>306830</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:10:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42498" xml:space="preserve">== '''Artikli ġodda (1454)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]]
* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
* [[Abbazija ta' Pannonhalma]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Mena]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Afag Bashirgyzy]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]]
*[[Aigai]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Akshata Murthy]]
*[[Aksum]]
*[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]]
*[[Al Zubarah]]
*[[Al-Maghtas]]
*[[Alatyr]]
*[[Albéric Magnard]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcalá de Henares]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Aleppo]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alexander Wolszczan]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alois Dryák]]
*[[Alto Douro]]
*[[Amazigh Marokkin Standard]]
*[[Ambra Sabatini]]
*[[Amerigo Vespucci]]
*[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
*[[Anfiteatru ta' El Jem]]
*[[Angelina Mango]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Angra do Heroísmo]]
* [[Ani]]
* [[Anjar]]
* [[Anna Brigadere]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arċipelagu ta' Vega]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arequipa]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkata Trijonfali ta' Orange]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Art tal-Inċens]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
*[[As-Salt]]
*[[Asmara]]
* [[Assisi]]
* [[Assur]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Athos]]
*[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Ávila]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Baalbek]]
* [[Babilonja]]
* [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]]
* [[Baeza]]
* [[Bagan]]
* [[Baħar l-Iswed]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]]
*[[Bajja ta' Dungonab]]
*[[Bajja ta' Ha Long]]
*[[Bajjad]]
*[[Bamberg]]
*[[Banská Štiavnica]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Barokk]]
*[[Bath, Somerset]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Béguinage]]
*[[Belt Projbita]]
*[[Belt Storika tal-Kajr]]
*[[Belt ta' Guanajuato]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bergpark Wilhelmshöhe]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Betlem]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]]
*[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]]
*[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]]
*[[Bliet Antiki tal-Pyu]]
*[[Bobby Charlton]]
*[[Bordeaux]]
*[[Borobudur]]
*[[Borża ta' Malta]]
*[[Bosra]]
*[[Bridgetown]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Brú na Bóinne]]
*[[Bryggen]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Burt Bacharach]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]
*[[Byblos]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Cáceres (Spanja)]]
* [[Calakmul]]
* [[Camino Real de Tierra Adentro]]
* [[Campeche]]
* [[Canal du Midi]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
* [[Carcassonne]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carl David Anderson]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Carlo Collodi]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Casco Viejo, il-Panama]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Causses u Cévennes]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Ċentru Storiku ta' Macao]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Changdeokgung]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charles Richter]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Chilehaus]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Cidade Velha]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċirkewwa]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Ċittadella ta' Erbil]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]]
*[[Córdoba, Spanja]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cuenca (Spanja)]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Curzio Maltese]]
*[[Cusco]]
*[[Cynthia Turner]]
*[[Cyrene]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daiga Mieriņa]]
* [[Damasku]]
* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]]
*[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]]
*[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]]
*[[Delos]]
*[[Delphi]]
*[[Delta ta' Saloum]]
*[[Delta ta' Okavango]]
*[[Delta tad-Danubju]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Deżert ta' Lut]]
*[[Deżerta tal-isfarġel]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dimitrana Ivanova]]
*[[Distrett ta' At-Turaif]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Djémila]]
*[[Djerba]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Allegri]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Donatello]]
*[[Dougga]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edgar Preca]]
* [[Edward Sexton]]
* [[Edinburgu]]
* [[Edward de Bono]]
* [[Edwin Hubble]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]]
*[[El Escorial]]
*[[El Jadida]]
*[[El Torcal]]
*[[Eleonora Jenko Groyer]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Elvas]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Essaouira]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Ethel Anderson]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Évora]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
* [[Fasil Ghebbi]]
* [[Fatehpur Sikri]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Fernando Botero]]
*[[Ferrara]]
*[[Ferruccio Lamborghini]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Fdalijiet ta' Loropéni]]
*[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]]
*[[Figolla]]
*[[Firenze]]
*[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Irkanjani]]
*[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]]
*[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]]
*[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
*[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]]
*[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]]
*[[Forti l-Aħmar]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Forti ta' Ġesù]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fortizza ta' Hwaseong]]
*[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]]
*[[Fortizza ta' San Nikola]]
*[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]]
*[[Foss ta' Messel]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[François Girardon]]
*[[Francois Mauriac]]
*[[Franco Migliacci]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Frank Drake]]
*[[Franz Beckenbauer]]
*[[Franz Kafka]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Franz von Suppé]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Fuji]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġeriko tal-Qedem]]
* [[Ġerusalemm]]
* [[Ġibjun ta' Bovilla]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġnien Persjan]]
* [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]]
* [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Gamzigrad]]
* [[Gebel Barkal]]
* [[Geirangerfjord]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Gerbrand van den Eeckhout]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Ghadamès]]
*[[Giacomo Barozzi da Vignola]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Gigi Riva]]
*[[Giorgia Meloni]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giotto]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Boccaccio]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Goffredo Mameli]]
*[[Golf ta' California]]
*[[Gonbad-e Qābus]]
*[[Gordion]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Gotiku]]
*[[Grand-Bassam]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Greenland]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Guimarães]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
* [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]]
* [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]]
* [[Gżira Inaċċessibbli]]
* [[Gżira ta' Fraser]]
* [[Gżira ta' Gorée]]
* [[Gżira ta' Henderson]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira ta' Kunta Kinteh]]
*[[Gżira ta' Mozambique]]
*[[Gżira ta' Pico]]
*[[Gżira ta' Robben]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Gorham]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar ta' Optymistychna]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]]
*[[Għarb]]
*[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]
*[[Għerien ta' Ajanta]]
*[[Għerien ta' Elephanta]]
*[[Għerien ta' Ellora]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għid]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hahoe]]
* [[Haley Bugeja]]
* [[Hallstatt]]
* [[Hampi]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Harar]]
*[[Harry Belafonte]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hatra]]
*[[Hattusha]]
*[[Hawa Mahal]]
*[[Hebron]]
*[[Hedeby]]
*[[Hegra]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Helena Kottler Vurnik]]
*[[Henri Fantin-Latour]]
*[[Henri Frederic Amiel]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hideki Shirakawa]]
*[[Hideki Yukawa]]
*[[Hildesheim]]
*[[Höga Kusten]]
*[[Holašovice]]
*[[Hollókő]]
*[[Hospicio Cabañas]]
*[[Hospital de Sant Pau]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]
*[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ibn Battuta]]
* [[ICOMOS]]
* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Independence Hall]]
*[[Indiċi]]
*[[Industrija tal-lavanja f'Wales]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irdumijiet ta' Bandiagara]]
* [[Iremel]]
* [[Irħula Antiki ta' Djenné]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
* [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
* [[Jaipur]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jarrod Sammut]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Jeddah]]
*[[Johann Christian Bach]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Josef Hoffman]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Julia Sanina]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]
*[[Jum Zamenhof]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kairouan]]
* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kanali ta' Amsterdam]]
*[[Kappella]]
*[[Karavanseraj Persjani]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Karlskrona]]
*[[Karlu III]]
*[[Kasbah tal-Alġier]]
*[[Kaskati ta' Vitorja]]
*[[Kastell ta' Durham]]
*[[Kastell ta' Himeji]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Nesvizh]]
*[[Kastell ta' Paphos]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Amiens]]
*[[Katidral ta' Bourges]]
*[[Katidral ta' Burgos]]
*[[Katidral ta' Canterbury]]
*[[Katidral ta' Chartres]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Reims]]
*[[Katidral ta' Roskilde]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katidral ta' Speyer]]
*[[Katidral ta' Tournai]]
*[[Katidral ta' Zvartnots]]
*[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Katsiaryna Barysevich]]
*[[Kauksi Ülle]]
*[[Kavallier ta' Madara]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kerkuane]]
*[[Kernavė]]
*[[Kewkbet is-Safar]]
*[[Khiva]]
*[[Khor Rori]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
* [[Knarik Vardanyan]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]]
*[[Knejjes ta' Chiloé]]
*[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]]
*[[Knisja ta' Boyana]]
*[[Knisja ta' Santa Margerita]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonji tal-Benevolenza]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
* [[Konso]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Koutammakou]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krak des Chevaliers]]
*[[Krakovja]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Krater ta' Vredefort]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krisztina Tóth]]
*[[Krzemionki]]
*[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]]
*[[Kujataa]]
*[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]]
*[[Kultura ta' Chinchorro]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]]
*[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]]
*[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
*[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]]
*[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]]
*[[Kumitat tal-Wirt Dinji]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kunya-Urgench]]
*[[Kuruna ta' Zvonimir]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]]
* [[Lag ta' Laach]]
* [[Lagi ta' Ounianga]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
* [[Lake District]]
* [[Lamu]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Le Corbusier]]
*[[Le Havre]]
*[[Le Locle]]
*[[Leptis Magna]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Lev Semenovič Pontrjagin]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Leyla Mammadbeyova]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lima]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Lingwa Ġermaniża]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
*[[Liz Truss]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Gafà]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lübeck]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lucia Piussi]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludmila tal-Boemja]]
*[[Ludovico Ariosto]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Ludwik Lejzer Zamenhof]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Galvani]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]
*[[Lyon]]
*[[Lyubov Panchenko]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
* [[Madinat Al-Zahra]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
*[[Magda Šaturová-Seppová]]
*[[Maison Carrée]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Margaret Abela]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Marian Smoluchowski]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Mário Zagallo]]
*[[Marrakesh]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Fenech Adami]]
*[[Mary Moser]]
*[[Masġar tal-Palm ta' Elche]]
*[[Maurizio Costanzo]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Maymand]]
*[[Mbanza Kongo]]
*[[Medina ta' Sousse]]
*[[Mérida (Spanja)]]
*[[Meroe]]
*[[Merv]]
*[[Meteora]]
*[[Michael Refalo]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mileva Filipović]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minaret ta' Jam]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]]
*[[Modena]]
*[[Mogħdija tal-Ġgant]]
*[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]]
*[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]]
*[[Monasteru ta' Alcobaça]]
*[[Monasteru ta' Batalha]]
*[[Monasteru ta' Gelati]]
*[[Monasteru ta' Geghard]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru ta' Haghpat]]
*[[Monasteru ta' Horezu]]
*[[Monasteru ta' Hosios Loukas]]
*[[Monasteru ta' Maulbronn]]
*[[Monasteru ta' Poblet]]
*[[Monasteru ta' Rila]]
*[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]]
*[[Monasteru ta' Santa Katarina]]
*[[Monasteru ta' Sopoćani]]
*[[Monasteru ta' Studenica]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Mont-Saint-Michel]]
*[[Monte Albán]]
*[[Monte San Giorgio]]
*[[Monte Titano]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]]
* [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]]
*[[Morelia]]
*[[Moritz Cantor]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]]
*[[Moskea tat-Tatari]]
*[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]]
*[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Mramorje]]
*[[Mtskheta]]
*[[Muhammad al-Idrisi]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Plantin-Moretus]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nærøyfjord]]
* [[Nadur]]
* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Namhansanseong]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nea Moni ta' Chios]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[Nessebar]]
*[[New Lanark]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolas Flamel]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nika Križnar]]
*[[Nikkō]]
*[[Nino Ramishvili]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Nizza]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Oażi ta' Al-Ahsa]]
* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]]
*[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Osun-Osogbo]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pablo Neruda]]
* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]]
* [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]]
* [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
* [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz Mariinskyi]]
*[[Palazz ta' Blenheim]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta' Fontainebleau]]
*[[Palazz ta' Golestan]]
*[[Palazz ta' Ishak Paşa]]
*[[Palazz ta' Mafra]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazz ta' Versailles]]
*[[Palazz tal-Khan]]
*[[Palazz tas-Sajf]]
*[[Palazz tax-Shirvanshah]]
*[[Palazzi Rjali ta' Abomey]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Palmaria]]
*[[Palmyra]]
*[[Pamukkale]]
*[[Panamá Viejo]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]]
*[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Comoé]]
*[[Park Nazzjonali ta' Doñana]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garamba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]]
*[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]]
*[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]]
*[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]]
*[[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Salonga]]
*[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]]
*[[Park Nazzjonali ta' Simien]]
*[[Park Nazzjonali ta' Taï]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]]
*[[Park Nazzjonali ta' Virunga]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park Storiku ta' Sukhothai]]
*[[Park ta' Maloti-Drakensberg]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]]
*[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]]
*[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]]
*[[Parrukkier]]
*[[Pasargadae]]
*[[Paseo del Prado]]
*[[Pattadakal]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pécs]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Peri-Khan Sofiyeva]]
*[[Persepolis]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Philippi]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pirinej-Monte Perdido]]
*[[Pitons]]
*[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
*[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Porto]]
*[[Pożati]]
*[[Prambanan]]
*[[Professjoni]]
*[[Proklos]]
*[[Provins]]
*[[Puebla (belt)]]
*[[Pythagoreion]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qabar ta' Askia]]
* [[Qabar ta' Humayun]]
* [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
* [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
* [[Qal'at al-Bahrain]]
* [[Qala (Għawdex)]]
* [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]]
* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]
* [[Quito]]
* [[Quseir Amra]]
* [[Qutb Minar]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]]
* [[Rammelsberg]]
* [[Ras'ken' Ozks]]
* [[Ravenna]]
* [[Ravesa Lleshi]]
* [[Regensburg]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
* [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza ta' Würzburg]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Risco Caído]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]]
*[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta' Okapi]]
*[[Riżerva Naturali ta' Selous]]
*[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
*[[Rodi (belt)]]
* [[Roi Mata]]
* [[Roșia Montană]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Røros]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Royal Exhibition Building]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Sabratha]]
* [[Saeva Dupka]]
* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]]
*[[Saltaire]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[Samarra]]
*[[Samuel Deguara]]
*[[San Cristóbal de La Laguna]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Lawrenz (Għawdex)]]
*[[San Miguel de Allende]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sana'a]]
*[[Sanchi]]
*[[Sandra Milo]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santiago de Querétaro]]
*[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
*[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Segovia]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Sevil Shhaideh]]
*[[Sewell]]
*[[Shahr-e Sukhteh]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Shaken Aimanov]]
*[[Sheki]]
*[[Shibam]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Šibenik]]
*[[Sibila Petlevski]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siega Verde]]
*[[Siena]]
*[[Sighișoara]]
*[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]]
*[[Sikhote-Alin]]
*[[Sinagoga Antika (Erfurt)]]
*[[Sinéad O'Connor]]
*[[Sintra]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]]
*[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
* [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]]
*[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]]
*[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]]
*[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]]
*[[Skrivan]]
*[[Socotra]]
*[[Soltaniyeh]]
*[[Songo Mnara]]
*[[Sophia Loren]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Sophie Liebknecht]]
*[[Söyembikä]]
*[[Speicherstadt]]
*[[Sputnik 5]]
*[[Stari Ras]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Stone Town]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Subak]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]
*[[Surtsey]]
*[[Susa]]
*[[Svaneti]]
*[[Svetlana Antonovska]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Tadrart Acacus]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Takht-e Soleyman]]
*[[Takkanot Shum]]
*[[Tallinn]]
*[[Tanġier]]
*[[Taputapuātea]]
*[[Tarraco]]
*[[Tassili n'Ajjer]]
*[[Tchogha Zanbil]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru Ruman ta' Orange]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
*[[Tebe (Eġittu)]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju ta' Mahabodhi]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
*[[Teotihuacan]]
*[[Tequila (Belt)]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
* [[Tétouan]]
*[[Teżawru]]
*[[Theobald Boehm]]
*[[Theodore Géricault]]
*[[Thimlich Ohinga]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
* [[Timgad]]
* [[Tina Turner]]
* [[Tinetto]]
* [[Tino]]
* [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]]
*[[Tinqix ta' Bisotun]]
*[[Tipasa]]
*[[Tiryns]]
*[[Tiya]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Toledo]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Torri ta' Londra]]
*[[Torri tax-Xebba (Baku)]]
*[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]]
*[[Toruń]]
*[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]]
*[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tsodilo]]
*[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]]
*[[Tutankhamun]]
*[[Tyre]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Úbeda]]
* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]]
*[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]]
*[[Università ta' Coimbra]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[['Uruq Bani Mu'arid]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Vasco da Gama]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]]
*[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Vlkolínec]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Volubilis]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
* [[Wadi Al-Hitan]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Wales]]
*[[Weimar Klassika]]
*[[Werrej]]
*[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]]
*[[Wied t'Isfel tal-Awash]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Loire]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied ta' M'zab]]
*[[Wied ta' Qadisha]]
*[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wismar]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xanthos]]
* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xmara Omo]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]]
*[[Xjenza spazjali]]
*[[Xtatol]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yagul]]
* [[Yana Zinkevych]]
* [[Yangdong]]
* [[Yarmak]]
* [[Yazd]]
* [[Yeni-Kale]]
* [[Yllka Mujo]]
* [[Yogyakarta]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żapoteki]]
* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
* [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]]
*[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]]
*[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zabid]]
* [[Zacatecas (belt)]]
* [[Zagori]]
* [[Zamość]]
* [[Žatec]]
* [[Žehra]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
* [[Zlata Kolarić-Kišur]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>piiacw1sza8uccgd7g70akqupg6k8ag</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306868</id>
      <parentid>306861</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:37:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42528" xml:space="preserve">== '''Artikli ġodda (1455)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]]
* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
* [[Abbazija ta' Pannonhalma]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Mena]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Afag Bashirgyzy]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]]
*[[Aigai]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Akshata Murthy]]
*[[Aksum]]
*[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]]
*[[Al Zubarah]]
*[[Al-Maghtas]]
*[[Alatyr]]
*[[Albéric Magnard]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcalá de Henares]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Aleppo]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alexander Wolszczan]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alois Dryák]]
*[[Alto Douro]]
*[[Amazigh Marokkin Standard]]
*[[Ambra Sabatini]]
*[[Amerigo Vespucci]]
*[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
*[[Anfiteatru ta' El Jem]]
*[[Angelina Mango]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Angra do Heroísmo]]
* [[Ani]]
* [[Anjar]]
* [[Anna Brigadere]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arċipelagu ta' Vega]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arequipa]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkata Trijonfali ta' Orange]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Art tal-Inċens]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
*[[As-Salt]]
*[[Asmara]]
* [[Assisi]]
* [[Assur]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Athos]]
*[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Ávila]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Baalbek]]
* [[Babilonja]]
* [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]]
* [[Baeza]]
* [[Bagan]]
* [[Baħar l-Iswed]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]]
*[[Bajja ta' Dungonab]]
*[[Bajja ta' Ha Long]]
*[[Bajjad]]
*[[Bamberg]]
*[[Banská Štiavnica]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Barokk]]
*[[Bath, Somerset]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Béguinage]]
*[[Belt Projbita]]
*[[Belt Storika tal-Kajr]]
*[[Belt ta' Guanajuato]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bergpark Wilhelmshöhe]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Betlem]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]]
*[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]]
*[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]]
*[[Bliet Antiki tal-Pyu]]
*[[Bobby Charlton]]
*[[Bordeaux]]
*[[Borobudur]]
*[[Borża ta' Malta]]
*[[Bosra]]
*[[Bridgetown]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Brú na Bóinne]]
*[[Bryggen]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Burt Bacharach]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]
*[[Byblos]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Cáceres (Spanja)]]
* [[Calakmul]]
* [[Camino Real de Tierra Adentro]]
* [[Campeche]]
* [[Canal du Midi]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
* [[Carcassonne]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carl David Anderson]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Carlo Collodi]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Casco Viejo, il-Panama]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Causses u Cévennes]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Ċentru Storiku ta' Macao]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Changdeokgung]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charles Richter]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Chilehaus]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Cidade Velha]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċirkewwa]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Ċittadella ta' Erbil]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]]
*[[Córdoba, Spanja]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cuenca (Spanja)]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Curzio Maltese]]
*[[Cusco]]
*[[Cynthia Turner]]
*[[Cyrene]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daiga Mieriņa]]
* [[Damasku]]
* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]]
*[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]]
*[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]]
*[[Delos]]
*[[Delphi]]
*[[Delta ta' Saloum]]
*[[Delta ta' Okavango]]
*[[Delta tad-Danubju]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Deżert ta' Lut]]
*[[Deżerta tal-isfarġel]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dimitrana Ivanova]]
*[[Distrett ta' At-Turaif]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Djémila]]
*[[Djerba]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Allegri]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Donatello]]
*[[Dougga]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edgar Preca]]
* [[Edward Sexton]]
* [[Edinburgu]]
* [[Edward de Bono]]
* [[Edwin Hubble]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]]
*[[El Escorial]]
*[[El Jadida]]
*[[El Torcal]]
*[[Eleonora Jenko Groyer]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Elvas]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Essaouira]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Ethel Anderson]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Évora]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
* [[Fasil Ghebbi]]
* [[Fatehpur Sikri]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Fernando Botero]]
*[[Ferrara]]
*[[Ferruccio Lamborghini]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Fdalijiet ta' Loropéni]]
*[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]]
*[[Figolla]]
*[[Firenze]]
*[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Irkanjani]]
*[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]]
*[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]]
*[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
*[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]]
*[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]]
*[[Forti l-Aħmar]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Forti ta' Ġesù]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fortizza ta' Hwaseong]]
*[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]]
*[[Fortizza ta' San Nikola]]
*[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]]
*[[Foss ta' Messel]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[François Girardon]]
*[[Francois Mauriac]]
*[[Franco Migliacci]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Frank Drake]]
*[[Franz Beckenbauer]]
*[[Franz Kafka]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Franz von Suppé]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Fuji]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġeriko tal-Qedem]]
* [[Ġerusalemm]]
* [[Ġibjun ta' Bovilla]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġnien Persjan]]
* [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]]
* [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Gamzigrad]]
* [[Gebel Barkal]]
* [[Geirangerfjord]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Gerbrand van den Eeckhout]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Ghadamès]]
*[[Giacomo Barozzi da Vignola]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Gigi Riva]]
*[[Giorgia Meloni]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giotto]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Boccaccio]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Goffredo Mameli]]
*[[Golf ta' California]]
*[[Gonbad-e Qābus]]
*[[Gordion]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Gotiku]]
*[[Grand-Bassam]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Greenland]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Guimarães]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
* [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]]
* [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]]
* [[Gżira Inaċċessibbli]]
* [[Gżira ta' Fraser]]
* [[Gżira ta' Gorée]]
* [[Gżira ta' Henderson]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira ta' Kunta Kinteh]]
*[[Gżira ta' Mozambique]]
*[[Gżira ta' Pico]]
*[[Gżira ta' Robben]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Gorham]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar ta' Optymistychna]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]]
*[[Għarb]]
*[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]
*[[Għerien ta' Ajanta]]
*[[Għerien ta' Elephanta]]
*[[Għerien ta' Ellora]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għid]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hahoe]]
* [[Haley Bugeja]]
* [[Hallstatt]]
* [[Hampi]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Harar]]
*[[Harry Belafonte]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hatra]]
*[[Hattusha]]
*[[Hawa Mahal]]
*[[Hebron]]
*[[Hedeby]]
*[[Hegra]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Helena Kottler Vurnik]]
*[[Henri Fantin-Latour]]
*[[Henri Frederic Amiel]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hideki Shirakawa]]
*[[Hideki Yukawa]]
*[[Hildesheim]]
*[[Höga Kusten]]
*[[Holašovice]]
*[[Hollókő]]
*[[Hospicio Cabañas]]
*[[Hospital de Sant Pau]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]
*[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ibn Battuta]]
* [[ICOMOS]]
* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Independence Hall]]
*[[Indiċi]]
*[[Industrija tal-lavanja f'Wales]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irdumijiet ta' Bandiagara]]
* [[Iremel]]
* [[Irħula Antiki ta' Djenné]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
* [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
* [[Jaipur]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jarrod Sammut]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Jeddah]]
*[[Johann Christian Bach]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Josef Hoffman]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Julia Sanina]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]
*[[Jum Zamenhof]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kairouan]]
* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kanali ta' Amsterdam]]
*[[Kappella]]
*[[Karavanseraj Persjani]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Karlskrona]]
*[[Karlu III]]
*[[Kasbah tal-Alġier]]
*[[Kaskati ta' Vitorja]]
*[[Kastell ta' Durham]]
*[[Kastell ta' Himeji]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Nesvizh]]
*[[Kastell ta' Paphos]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Amiens]]
*[[Katidral ta' Bourges]]
*[[Katidral ta' Burgos]]
*[[Katidral ta' Canterbury]]
*[[Katidral ta' Chartres]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Reims]]
*[[Katidral ta' Roskilde]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katidral ta' Speyer]]
*[[Katidral ta' Tournai]]
*[[Katidral ta' Zvartnots]]
*[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Katsiaryna Barysevich]]
*[[Kauksi Ülle]]
*[[Kavallier ta' Madara]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kerkuane]]
*[[Kernavė]]
*[[Kewkbet is-Safar]]
*[[Khiva]]
*[[Khor Rori]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
* [[Knarik Vardanyan]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]]
*[[Knejjes ta' Chiloé]]
*[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]]
*[[Knisja ta' Boyana]]
*[[Knisja ta' Santa Margerita]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonji tal-Benevolenza]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
* [[Konso]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Koutammakou]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krak des Chevaliers]]
*[[Krakovja]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Krater ta' Vredefort]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krisztina Tóth]]
*[[Krzemionki]]
*[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]]
*[[Kujataa]]
*[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]]
*[[Kultura ta' Chinchorro]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]]
*[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]]
*[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
*[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]]
*[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]]
*[[Kumitat tal-Wirt Dinji]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kunya-Urgench]]
*[[Kuruna ta' Zvonimir]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]]
* [[Lag ta' Laach]]
* [[Lagi ta' Ounianga]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
* [[Lake District]]
* [[Lamu]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Le Corbusier]]
*[[Le Havre]]
*[[Le Locle]]
*[[Leptis Magna]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Lev Semenovič Pontrjagin]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Leyla Mammadbeyova]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lima]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Lingwa Ġermaniża]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
*[[Liz Truss]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Gafà]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lübeck]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lucia Piussi]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludmila tal-Boemja]]
*[[Ludovico Ariosto]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Ludwik Lejzer Zamenhof]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Galvani]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]
*[[Lyon]]
*[[Lyubov Panchenko]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
* [[Madinat Al-Zahra]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
*[[Magda Šaturová-Seppová]]
*[[Maison Carrée]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Margaret Abela]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Marian Smoluchowski]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Mário Zagallo]]
*[[Marrakesh]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Fenech Adami]]
*[[Mary Moser]]
*[[Masġar tal-Palm ta' Elche]]
*[[Maurizio Costanzo]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Maymand]]
*[[Mbanza Kongo]]
*[[Medina ta' Sousse]]
*[[Mérida (Spanja)]]
*[[Meroe]]
*[[Merv]]
*[[Meteora]]
*[[Michael Refalo]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mileva Filipović]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minaret ta' Jam]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]]
*[[Modena]]
*[[Mogħdija tal-Ġgant]]
*[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]]
*[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]]
*[[Monasteru ta' Alcobaça]]
*[[Monasteru ta' Batalha]]
*[[Monasteru ta' Ferapontov]]
*[[Monasteru ta' Gelati]]
*[[Monasteru ta' Geghard]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru ta' Haghpat]]
*[[Monasteru ta' Horezu]]
*[[Monasteru ta' Hosios Loukas]]
*[[Monasteru ta' Maulbronn]]
*[[Monasteru ta' Poblet]]
*[[Monasteru ta' Rila]]
*[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]]
*[[Monasteru ta' Santa Katarina]]
*[[Monasteru ta' Sopoćani]]
*[[Monasteru ta' Studenica]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Mont-Saint-Michel]]
*[[Monte Albán]]
*[[Monte San Giorgio]]
*[[Monte Titano]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]]
* [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]]
*[[Morelia]]
*[[Moritz Cantor]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]]
*[[Moskea tat-Tatari]]
*[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]]
*[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Mramorje]]
*[[Mtskheta]]
*[[Muhammad al-Idrisi]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Plantin-Moretus]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nærøyfjord]]
* [[Nadur]]
* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Namhansanseong]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nea Moni ta' Chios]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[Nessebar]]
*[[New Lanark]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolas Flamel]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nika Križnar]]
*[[Nikkō]]
*[[Nino Ramishvili]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Nizza]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Oażi ta' Al-Ahsa]]
* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]]
*[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Osun-Osogbo]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pablo Neruda]]
* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]]
* [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]]
* [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
* [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz Mariinskyi]]
*[[Palazz ta' Blenheim]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta' Fontainebleau]]
*[[Palazz ta' Golestan]]
*[[Palazz ta' Ishak Paşa]]
*[[Palazz ta' Mafra]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazz ta' Versailles]]
*[[Palazz tal-Khan]]
*[[Palazz tas-Sajf]]
*[[Palazz tax-Shirvanshah]]
*[[Palazzi Rjali ta' Abomey]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Palmaria]]
*[[Palmyra]]
*[[Pamukkale]]
*[[Panamá Viejo]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]]
*[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Comoé]]
*[[Park Nazzjonali ta' Doñana]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garamba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]]
*[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]]
*[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]]
*[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]]
*[[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Salonga]]
*[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]]
*[[Park Nazzjonali ta' Simien]]
*[[Park Nazzjonali ta' Taï]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]]
*[[Park Nazzjonali ta' Virunga]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park Storiku ta' Sukhothai]]
*[[Park ta' Maloti-Drakensberg]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]]
*[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]]
*[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]]
*[[Parrukkier]]
*[[Pasargadae]]
*[[Paseo del Prado]]
*[[Pattadakal]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pécs]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Peri-Khan Sofiyeva]]
*[[Persepolis]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Philippi]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pirinej-Monte Perdido]]
*[[Pitons]]
*[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
*[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Porto]]
*[[Pożati]]
*[[Prambanan]]
*[[Professjoni]]
*[[Proklos]]
*[[Provins]]
*[[Puebla (belt)]]
*[[Pythagoreion]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qabar ta' Askia]]
* [[Qabar ta' Humayun]]
* [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
* [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
* [[Qal'at al-Bahrain]]
* [[Qala (Għawdex)]]
* [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]]
* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]
* [[Quito]]
* [[Quseir Amra]]
* [[Qutb Minar]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]]
* [[Rammelsberg]]
* [[Ras'ken' Ozks]]
* [[Ravenna]]
* [[Ravesa Lleshi]]
* [[Regensburg]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
* [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza ta' Würzburg]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Risco Caído]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]]
*[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta' Okapi]]
*[[Riżerva Naturali ta' Selous]]
*[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
*[[Rodi (belt)]]
* [[Roi Mata]]
* [[Roșia Montană]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Røros]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Royal Exhibition Building]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Sabratha]]
* [[Saeva Dupka]]
* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]]
*[[Saltaire]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[Samarra]]
*[[Samuel Deguara]]
*[[San Cristóbal de La Laguna]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Lawrenz (Għawdex)]]
*[[San Miguel de Allende]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sana'a]]
*[[Sanchi]]
*[[Sandra Milo]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santiago de Querétaro]]
*[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
*[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Segovia]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Sevil Shhaideh]]
*[[Sewell]]
*[[Shahr-e Sukhteh]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Shaken Aimanov]]
*[[Sheki]]
*[[Shibam]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Šibenik]]
*[[Sibila Petlevski]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siega Verde]]
*[[Siena]]
*[[Sighișoara]]
*[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]]
*[[Sikhote-Alin]]
*[[Sinagoga Antika (Erfurt)]]
*[[Sinéad O'Connor]]
*[[Sintra]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]]
*[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
* [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]]
*[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]]
*[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]]
*[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]]
*[[Skrivan]]
*[[Socotra]]
*[[Soltaniyeh]]
*[[Songo Mnara]]
*[[Sophia Loren]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Sophie Liebknecht]]
*[[Söyembikä]]
*[[Speicherstadt]]
*[[Sputnik 5]]
*[[Stari Ras]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Stone Town]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Subak]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]
*[[Surtsey]]
*[[Susa]]
*[[Svaneti]]
*[[Svetlana Antonovska]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Tadrart Acacus]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Takht-e Soleyman]]
*[[Takkanot Shum]]
*[[Tallinn]]
*[[Tanġier]]
*[[Taputapuātea]]
*[[Tarraco]]
*[[Tassili n'Ajjer]]
*[[Tchogha Zanbil]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru Ruman ta' Orange]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
*[[Tebe (Eġittu)]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju ta' Mahabodhi]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
*[[Teotihuacan]]
*[[Tequila (Belt)]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
* [[Tétouan]]
*[[Teżawru]]
*[[Theobald Boehm]]
*[[Theodore Géricault]]
*[[Thimlich Ohinga]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
* [[Timgad]]
* [[Tina Turner]]
* [[Tinetto]]
* [[Tino]]
* [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]]
*[[Tinqix ta' Bisotun]]
*[[Tipasa]]
*[[Tiryns]]
*[[Tiya]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Toledo]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Torri ta' Londra]]
*[[Torri tax-Xebba (Baku)]]
*[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]]
*[[Toruń]]
*[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]]
*[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tsodilo]]
*[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]]
*[[Tutankhamun]]
*[[Tyre]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Úbeda]]
* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]]
*[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]]
*[[Università ta' Coimbra]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[['Uruq Bani Mu'arid]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Vasco da Gama]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]]
*[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Vlkolínec]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Volubilis]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
* [[Wadi Al-Hitan]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Wales]]
*[[Weimar Klassika]]
*[[Werrej]]
*[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]]
*[[Wied t'Isfel tal-Awash]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Loire]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied ta' M'zab]]
*[[Wied ta' Qadisha]]
*[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wismar]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xanthos]]
* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xmara Omo]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]]
*[[Xjenza spazjali]]
*[[Xtatol]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yagul]]
* [[Yana Zinkevych]]
* [[Yangdong]]
* [[Yarmak]]
* [[Yazd]]
* [[Yeni-Kale]]
* [[Yllka Mujo]]
* [[Yogyakarta]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żapoteki]]
* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
* [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]]
*[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]]
*[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zabid]]
* [[Zacatecas (belt)]]
* [[Zagori]]
* [[Zamość]]
* [[Žatec]]
* [[Žehra]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
* [[Zlata Kolarić-Kišur]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>eju29idgmw3m4744mwd4jflh33wf426</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306878</id>
      <parentid>306868</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T08:18:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42553" xml:space="preserve">== '''Artikli ġodda (1456)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]]
* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
* [[Abbazija ta' Pannonhalma]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Mena]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Afag Bashirgyzy]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]]
*[[Aigai]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Akshata Murthy]]
*[[Aksum]]
*[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]]
*[[Al Zubarah]]
*[[Al-Maghtas]]
*[[Alatyr]]
*[[Albéric Magnard]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcalá de Henares]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Aleppo]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alexander Wolszczan]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alois Dryák]]
*[[Alto Douro]]
*[[Amazigh Marokkin Standard]]
*[[Ambra Sabatini]]
*[[Amerigo Vespucci]]
*[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
*[[Anfiteatru ta' El Jem]]
*[[Angelina Mango]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Angra do Heroísmo]]
* [[Ani]]
* [[Anjar]]
* [[Anna Brigadere]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arċipelagu ta' Vega]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arequipa]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkata Trijonfali ta' Orange]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Art tal-Inċens]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
*[[As-Salt]]
*[[Asmara]]
* [[Assisi]]
* [[Assur]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Athos]]
*[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Ávila]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Baalbek]]
* [[Babilonja]]
* [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]]
* [[Baeza]]
* [[Bagan]]
* [[Baħar l-Iswed]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]]
*[[Bajja ta' Dungonab]]
*[[Bajja ta' Ha Long]]
*[[Bajjad]]
*[[Bamberg]]
*[[Banská Štiavnica]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Barokk]]
*[[Bath, Somerset]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Béguinage]]
*[[Belt Projbita]]
*[[Belt Storika tal-Kajr]]
*[[Belt ta' Guanajuato]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bergpark Wilhelmshöhe]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Betlem]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]]
*[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]]
*[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]]
*[[Bliet Antiki tal-Pyu]]
*[[Bobby Charlton]]
*[[Bordeaux]]
*[[Borobudur]]
*[[Borża ta' Malta]]
*[[Bosra]]
*[[Bridgetown]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Brú na Bóinne]]
*[[Bryggen]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Burt Bacharach]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]
*[[Byblos]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Cáceres (Spanja)]]
* [[Calakmul]]
* [[Camino Real de Tierra Adentro]]
* [[Campeche]]
* [[Canal du Midi]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
* [[Carcassonne]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carl David Anderson]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Carlo Collodi]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Casco Viejo, il-Panama]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Causses u Cévennes]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Ċentru Storiku ta' Macao]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Changdeokgung]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charles Richter]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Chilehaus]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Cidade Velha]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċirkewwa]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Ċittadella ta' Erbil]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]]
*[[Córdoba, Spanja]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cuenca (Spanja)]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Curzio Maltese]]
*[[Cusco]]
*[[Cynthia Turner]]
*[[Cyrene]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daiga Mieriņa]]
* [[Damasku]]
* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]]
*[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]]
*[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]]
*[[Delos]]
*[[Delphi]]
*[[Delta ta' Saloum]]
*[[Delta ta' Okavango]]
*[[Delta tad-Danubju]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Deżert ta' Lut]]
*[[Deżerta tal-isfarġel]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dimitrana Ivanova]]
*[[Distrett ta' At-Turaif]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Djémila]]
*[[Djerba]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Allegri]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Donatello]]
*[[Dougga]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edgar Preca]]
* [[Edward Sexton]]
* [[Edinburgu]]
* [[Edward de Bono]]
* [[Edwin Hubble]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]]
*[[El Escorial]]
*[[El Jadida]]
*[[El Torcal]]
*[[Eleonora Jenko Groyer]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Elvas]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Essaouira]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Ethel Anderson]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Évora]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
* [[Fasil Ghebbi]]
* [[Fatehpur Sikri]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Fernando Botero]]
*[[Ferrara]]
*[[Ferruccio Lamborghini]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Fdalijiet ta' Loropéni]]
*[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]]
*[[Figolla]]
*[[Firenze]]
*[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Irkanjani]]
*[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]]
*[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]]
*[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
*[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]]
*[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]]
*[[Forti l-Aħmar]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Forti ta' Ġesù]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fortizza ta' Hwaseong]]
*[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]]
*[[Fortizza ta' San Nikola]]
*[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]]
*[[Foss ta' Messel]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[François Girardon]]
*[[Francois Mauriac]]
*[[Franco Migliacci]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Frank Drake]]
*[[Franz Beckenbauer]]
*[[Franz Kafka]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Franz von Suppé]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Fuji]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġeriko tal-Qedem]]
* [[Ġerusalemm]]
* [[Ġibjun ta' Bovilla]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġnien Persjan]]
* [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]]
* [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Gamzigrad]]
* [[Gebel Barkal]]
* [[Geirangerfjord]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Gerbrand van den Eeckhout]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Ghadamès]]
*[[Giacomo Barozzi da Vignola]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Gigi Riva]]
*[[Giorgia Meloni]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giotto]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Boccaccio]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Goffredo Mameli]]
*[[Golf ta' California]]
*[[Gonbad-e Qābus]]
*[[Gordion]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Gotiku]]
*[[Grand-Bassam]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Greenland]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Guimarães]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
* [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]]
* [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]]
* [[Gżira Inaċċessibbli]]
* [[Gżira ta' Fraser]]
* [[Gżira ta' Gorée]]
* [[Gżira ta' Henderson]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira ta' Kunta Kinteh]]
*[[Gżira ta' Mozambique]]
*[[Gżira ta' Pico]]
*[[Gżira ta' Robben]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Gorham]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar ta' Optymistychna]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]]
*[[Għarb]]
*[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]
*[[Għerien ta' Ajanta]]
*[[Għerien ta' Elephanta]]
*[[Għerien ta' Ellora]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għid]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hahoe]]
* [[Haley Bugeja]]
* [[Hallstatt]]
* [[Hampi]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Harar]]
*[[Harry Belafonte]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hatra]]
*[[Hattusha]]
*[[Hawa Mahal]]
*[[Hebron]]
*[[Hedeby]]
*[[Hegra]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Helena Kottler Vurnik]]
*[[Henri Fantin-Latour]]
*[[Henri Frederic Amiel]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hideki Shirakawa]]
*[[Hideki Yukawa]]
*[[Hildesheim]]
*[[Höga Kusten]]
*[[Holašovice]]
*[[Hollókő]]
*[[Hospicio Cabañas]]
*[[Hospital de Sant Pau]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]
*[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ibn Battuta]]
* [[ICOMOS]]
* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Independence Hall]]
*[[Indiċi]]
*[[Industrija tal-lavanja f'Wales]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irdumijiet ta' Bandiagara]]
* [[Iremel]]
* [[Irħula Antiki ta' Djenné]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
* [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
* [[Jaipur]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jarrod Sammut]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Jeddah]]
*[[Johann Christian Bach]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Josef Hoffman]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Julia Sanina]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]
*[[Jum Zamenhof]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kairouan]]
* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kanali ta' Amsterdam]]
*[[Kappella]]
*[[Karavanseraj Persjani]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Karlskrona]]
*[[Karlu III]]
*[[Kasbah tal-Alġier]]
*[[Kaskati ta' Vitorja]]
*[[Kastell ta' Durham]]
*[[Kastell ta' Himeji]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Nesvizh]]
*[[Kastell ta' Paphos]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Amiens]]
*[[Katidral ta' Bourges]]
*[[Katidral ta' Burgos]]
*[[Katidral ta' Canterbury]]
*[[Katidral ta' Chartres]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Reims]]
*[[Katidral ta' Roskilde]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katidral ta' Speyer]]
*[[Katidral ta' Tournai]]
*[[Katidral ta' Zvartnots]]
*[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Katsiaryna Barysevich]]
*[[Kauksi Ülle]]
*[[Kavallier ta' Madara]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
* [[Kawkasu tal-Punent]]
*[[Kelma]]
*[[Kerkuane]]
*[[Kernavė]]
*[[Kewkbet is-Safar]]
*[[Khiva]]
*[[Khor Rori]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
* [[Knarik Vardanyan]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]]
*[[Knejjes ta' Chiloé]]
*[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]]
*[[Knisja ta' Boyana]]
*[[Knisja ta' Santa Margerita]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonji tal-Benevolenza]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
* [[Konso]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Koutammakou]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krak des Chevaliers]]
*[[Krakovja]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Krater ta' Vredefort]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krisztina Tóth]]
*[[Krzemionki]]
*[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]]
*[[Kujataa]]
*[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]]
*[[Kultura ta' Chinchorro]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]]
*[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]]
*[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
*[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]]
*[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]]
*[[Kumitat tal-Wirt Dinji]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kunya-Urgench]]
*[[Kuruna ta' Zvonimir]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]]
* [[Lag ta' Laach]]
* [[Lagi ta' Ounianga]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
* [[Lake District]]
* [[Lamu]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Le Corbusier]]
*[[Le Havre]]
*[[Le Locle]]
*[[Leptis Magna]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Lev Semenovič Pontrjagin]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Leyla Mammadbeyova]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lima]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Lingwa Ġermaniża]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
*[[Liz Truss]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Gafà]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lübeck]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lucia Piussi]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludmila tal-Boemja]]
*[[Ludovico Ariosto]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Ludwik Lejzer Zamenhof]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Galvani]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]
*[[Lyon]]
*[[Lyubov Panchenko]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
* [[Madinat Al-Zahra]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
*[[Magda Šaturová-Seppová]]
*[[Maison Carrée]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Margaret Abela]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Marian Smoluchowski]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Mário Zagallo]]
*[[Marrakesh]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Fenech Adami]]
*[[Mary Moser]]
*[[Masġar tal-Palm ta' Elche]]
*[[Maurizio Costanzo]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Maymand]]
*[[Mbanza Kongo]]
*[[Medina ta' Sousse]]
*[[Mérida (Spanja)]]
*[[Meroe]]
*[[Merv]]
*[[Meteora]]
*[[Michael Refalo]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mileva Filipović]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minaret ta' Jam]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]]
*[[Modena]]
*[[Mogħdija tal-Ġgant]]
*[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]]
*[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]]
*[[Monasteru ta' Alcobaça]]
*[[Monasteru ta' Batalha]]
*[[Monasteru ta' Ferapontov]]
*[[Monasteru ta' Gelati]]
*[[Monasteru ta' Geghard]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru ta' Haghpat]]
*[[Monasteru ta' Horezu]]
*[[Monasteru ta' Hosios Loukas]]
*[[Monasteru ta' Maulbronn]]
*[[Monasteru ta' Poblet]]
*[[Monasteru ta' Rila]]
*[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]]
*[[Monasteru ta' Santa Katarina]]
*[[Monasteru ta' Sopoćani]]
*[[Monasteru ta' Studenica]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Mont-Saint-Michel]]
*[[Monte Albán]]
*[[Monte San Giorgio]]
*[[Monte Titano]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]]
* [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]]
*[[Morelia]]
*[[Moritz Cantor]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]]
*[[Moskea tat-Tatari]]
*[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]]
*[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Mramorje]]
*[[Mtskheta]]
*[[Muhammad al-Idrisi]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Plantin-Moretus]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nærøyfjord]]
* [[Nadur]]
* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Namhansanseong]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nea Moni ta' Chios]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[Nessebar]]
*[[New Lanark]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolas Flamel]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nika Križnar]]
*[[Nikkō]]
*[[Nino Ramishvili]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Nizza]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Oażi ta' Al-Ahsa]]
* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]]
*[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Osun-Osogbo]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pablo Neruda]]
* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]]
* [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]]
* [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
* [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz Mariinskyi]]
*[[Palazz ta' Blenheim]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta' Fontainebleau]]
*[[Palazz ta' Golestan]]
*[[Palazz ta' Ishak Paşa]]
*[[Palazz ta' Mafra]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazz ta' Versailles]]
*[[Palazz tal-Khan]]
*[[Palazz tas-Sajf]]
*[[Palazz tax-Shirvanshah]]
*[[Palazzi Rjali ta' Abomey]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Palmaria]]
*[[Palmyra]]
*[[Pamukkale]]
*[[Panamá Viejo]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]]
*[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Comoé]]
*[[Park Nazzjonali ta' Doñana]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garamba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]]
*[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]]
*[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]]
*[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]]
*[[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Salonga]]
*[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]]
*[[Park Nazzjonali ta' Simien]]
*[[Park Nazzjonali ta' Taï]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]]
*[[Park Nazzjonali ta' Virunga]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park Storiku ta' Sukhothai]]
*[[Park ta' Maloti-Drakensberg]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]]
*[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]]
*[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]]
*[[Parrukkier]]
*[[Pasargadae]]
*[[Paseo del Prado]]
*[[Pattadakal]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pécs]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Peri-Khan Sofiyeva]]
*[[Persepolis]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Philippi]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pirinej-Monte Perdido]]
*[[Pitons]]
*[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
*[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Porto]]
*[[Pożati]]
*[[Prambanan]]
*[[Professjoni]]
*[[Proklos]]
*[[Provins]]
*[[Puebla (belt)]]
*[[Pythagoreion]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qabar ta' Askia]]
* [[Qabar ta' Humayun]]
* [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
* [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
* [[Qal'at al-Bahrain]]
* [[Qala (Għawdex)]]
* [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]]
* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]
* [[Quito]]
* [[Quseir Amra]]
* [[Qutb Minar]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]]
* [[Rammelsberg]]
* [[Ras'ken' Ozks]]
* [[Ravenna]]
* [[Ravesa Lleshi]]
* [[Regensburg]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
* [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza ta' Würzburg]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Risco Caído]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]]
*[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta' Okapi]]
*[[Riżerva Naturali ta' Selous]]
*[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
*[[Rodi (belt)]]
* [[Roi Mata]]
* [[Roșia Montană]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Røros]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Royal Exhibition Building]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Sabratha]]
* [[Saeva Dupka]]
* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]]
*[[Saltaire]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[Samarra]]
*[[Samuel Deguara]]
*[[San Cristóbal de La Laguna]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Lawrenz (Għawdex)]]
*[[San Miguel de Allende]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sana'a]]
*[[Sanchi]]
*[[Sandra Milo]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santiago de Querétaro]]
*[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
*[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Segovia]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Sevil Shhaideh]]
*[[Sewell]]
*[[Shahr-e Sukhteh]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Shaken Aimanov]]
*[[Sheki]]
*[[Shibam]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Šibenik]]
*[[Sibila Petlevski]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siega Verde]]
*[[Siena]]
*[[Sighișoara]]
*[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]]
*[[Sikhote-Alin]]
*[[Sinagoga Antika (Erfurt)]]
*[[Sinéad O'Connor]]
*[[Sintra]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]]
*[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
* [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]]
*[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]]
*[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]]
*[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]]
*[[Skrivan]]
*[[Socotra]]
*[[Soltaniyeh]]
*[[Songo Mnara]]
*[[Sophia Loren]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Sophie Liebknecht]]
*[[Söyembikä]]
*[[Speicherstadt]]
*[[Sputnik 5]]
*[[Stari Ras]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Stone Town]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Subak]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]
*[[Surtsey]]
*[[Susa]]
*[[Svaneti]]
*[[Svetlana Antonovska]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Tadrart Acacus]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Takht-e Soleyman]]
*[[Takkanot Shum]]
*[[Tallinn]]
*[[Tanġier]]
*[[Taputapuātea]]
*[[Tarraco]]
*[[Tassili n'Ajjer]]
*[[Tchogha Zanbil]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru Ruman ta' Orange]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
*[[Tebe (Eġittu)]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju ta' Mahabodhi]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
*[[Teotihuacan]]
*[[Tequila (Belt)]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
* [[Tétouan]]
*[[Teżawru]]
*[[Theobald Boehm]]
*[[Theodore Géricault]]
*[[Thimlich Ohinga]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
* [[Timgad]]
* [[Tina Turner]]
* [[Tinetto]]
* [[Tino]]
* [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]]
*[[Tinqix ta' Bisotun]]
*[[Tipasa]]
*[[Tiryns]]
*[[Tiya]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Toledo]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Torri ta' Londra]]
*[[Torri tax-Xebba (Baku)]]
*[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]]
*[[Toruń]]
*[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]]
*[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tsodilo]]
*[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]]
*[[Tutankhamun]]
*[[Tyre]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Úbeda]]
* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]]
*[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]]
*[[Università ta' Coimbra]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[['Uruq Bani Mu'arid]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Vasco da Gama]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]]
*[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Vlkolínec]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Volubilis]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
* [[Wadi Al-Hitan]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Wales]]
*[[Weimar Klassika]]
*[[Werrej]]
*[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]]
*[[Wied t'Isfel tal-Awash]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Loire]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied ta' M'zab]]
*[[Wied ta' Qadisha]]
*[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wismar]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xanthos]]
* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xmara Omo]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]]
*[[Xjenza spazjali]]
*[[Xtatol]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yagul]]
* [[Yana Zinkevych]]
* [[Yangdong]]
* [[Yarmak]]
* [[Yazd]]
* [[Yeni-Kale]]
* [[Yllka Mujo]]
* [[Yogyakarta]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żapoteki]]
* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
* [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]]
*[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]]
*[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zabid]]
* [[Zacatecas (belt)]]
* [[Zagori]]
* [[Zamość]]
* [[Žatec]]
* [[Žehra]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
* [[Zlata Kolarić-Kišur]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>tlw2nyebdrzvtkxp23mkmxpvag9xl4s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306885</id>
      <parentid>306878</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T11:26:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42587" xml:space="preserve">== '''Artikli ġodda (1457)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]]
* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
* [[Abbazija ta' Pannonhalma]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Mena]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Afag Bashirgyzy]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]]
*[[Aigai]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Akshata Murthy]]
*[[Aksum]]
*[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]]
*[[Al Zubarah]]
*[[Al-Maghtas]]
*[[Alatyr]]
*[[Albéric Magnard]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcalá de Henares]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Aleppo]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alexander Wolszczan]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alois Dryák]]
*[[Alto Douro]]
*[[Amazigh Marokkin Standard]]
*[[Ambra Sabatini]]
*[[Amerigo Vespucci]]
*[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
*[[Anfiteatru ta' El Jem]]
*[[Angelina Mango]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Angra do Heroísmo]]
* [[Ani]]
* [[Anjar]]
* [[Anna Brigadere]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arċipelagu ta' Vega]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arequipa]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkata Trijonfali ta' Orange]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Art tal-Inċens]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
*[[As-Salt]]
*[[Asmara]]
* [[Assisi]]
* [[Assur]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Athos]]
*[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Ávila]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Baalbek]]
* [[Babilonja]]
* [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]]
* [[Baeza]]
* [[Bagan]]
* [[Baħar l-Iswed]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]]
*[[Bajja ta' Dungonab]]
*[[Bajja ta' Ha Long]]
*[[Bajjad]]
*[[Bamberg]]
*[[Banská Štiavnica]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Barokk]]
*[[Bath, Somerset]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Béguinage]]
*[[Belt Projbita]]
*[[Belt Storika tal-Kajr]]
*[[Belt ta' Guanajuato]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bergpark Wilhelmshöhe]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Betlem]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]]
*[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]]
*[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]]
*[[Bliet Antiki tal-Pyu]]
*[[Bobby Charlton]]
*[[Bordeaux]]
*[[Borobudur]]
*[[Borża ta' Malta]]
*[[Bosra]]
*[[Bridgetown]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Brú na Bóinne]]
*[[Bryggen]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Burt Bacharach]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]
*[[Byblos]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Cáceres (Spanja)]]
* [[Calakmul]]
* [[Camino Real de Tierra Adentro]]
* [[Campeche]]
* [[Canal du Midi]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
* [[Carcassonne]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carl David Anderson]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Carlo Collodi]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Casco Viejo, il-Panama]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Causses u Cévennes]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Ċentru Storiku ta' Macao]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Changdeokgung]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charles Richter]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Chilehaus]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Cidade Velha]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċirkewwa]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Ċittadella ta' Erbil]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]]
*[[Córdoba, Spanja]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cuenca (Spanja)]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Curzio Maltese]]
*[[Cusco]]
*[[Cynthia Turner]]
*[[Cyrene]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daiga Mieriņa]]
* [[Damasku]]
* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]]
*[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]]
*[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]]
*[[Delos]]
*[[Delphi]]
*[[Delta ta' Saloum]]
*[[Delta ta' Okavango]]
*[[Delta tad-Danubju]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Deżert ta' Lut]]
*[[Deżerta tal-isfarġel]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dimitrana Ivanova]]
*[[Distrett ta' At-Turaif]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Djémila]]
*[[Djerba]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Allegri]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Donatello]]
*[[Dougga]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edgar Preca]]
* [[Edward Sexton]]
* [[Edinburgu]]
* [[Edward de Bono]]
* [[Edwin Hubble]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]]
*[[El Escorial]]
*[[El Jadida]]
*[[El Torcal]]
*[[Eleonora Jenko Groyer]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Elvas]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Essaouira]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Ethel Anderson]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Évora]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
* [[Fasil Ghebbi]]
* [[Fatehpur Sikri]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Fernando Botero]]
*[[Ferrara]]
*[[Ferruccio Lamborghini]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Fdalijiet ta' Loropéni]]
*[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]]
*[[Figolla]]
*[[Firenze]]
*[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Irkanjani]]
*[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]]
*[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]]
*[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
*[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]]
*[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]]
*[[Forti l-Aħmar]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Forti ta' Ġesù]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fortizza ta' Hwaseong]]
*[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]]
*[[Fortizza ta' San Nikola]]
*[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]]
*[[Foss ta' Messel]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[François Girardon]]
*[[Francois Mauriac]]
*[[Franco Migliacci]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Frank Drake]]
*[[Franz Beckenbauer]]
*[[Franz Kafka]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Franz von Suppé]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Fuji]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġeriko tal-Qedem]]
* [[Ġerusalemm]]
* [[Ġibjun ta' Bovilla]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġnien Persjan]]
* [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]]
* [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Gamzigrad]]
* [[Gebel Barkal]]
* [[Geirangerfjord]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Gerbrand van den Eeckhout]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Ghadamès]]
*[[Giacomo Barozzi da Vignola]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Gigi Riva]]
*[[Giorgia Meloni]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giotto]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Boccaccio]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Goffredo Mameli]]
*[[Golf ta' California]]
*[[Gonbad-e Qābus]]
*[[Gordion]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Gotiku]]
*[[Grand-Bassam]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Greenland]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Guimarães]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
* [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]]
* [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]]
* [[Gżira Inaċċessibbli]]
* [[Gżira ta' Fraser]]
* [[Gżira ta' Gorée]]
* [[Gżira ta' Henderson]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira ta' Kunta Kinteh]]
*[[Gżira ta' Mozambique]]
*[[Gżira ta' Pico]]
*[[Gżira ta' Robben]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Gorham]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar ta' Optymistychna]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]]
*[[Għarb]]
*[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]
*[[Għerien ta' Ajanta]]
*[[Għerien ta' Elephanta]]
*[[Għerien ta' Ellora]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għid]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hahoe]]
* [[Haley Bugeja]]
* [[Hallstatt]]
* [[Hampi]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Harar]]
*[[Harry Belafonte]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hatra]]
*[[Hattusha]]
*[[Hawa Mahal]]
*[[Hebron]]
*[[Hedeby]]
*[[Hegra]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Helena Kottler Vurnik]]
*[[Henri Fantin-Latour]]
*[[Henri Frederic Amiel]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hideki Shirakawa]]
*[[Hideki Yukawa]]
*[[Hildesheim]]
*[[Höga Kusten]]
*[[Holašovice]]
*[[Hollókő]]
*[[Hospicio Cabañas]]
*[[Hospital de Sant Pau]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]
*[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ibn Battuta]]
* [[ICOMOS]]
* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Independence Hall]]
*[[Indiċi]]
*[[Industrija tal-lavanja f'Wales]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irdumijiet ta' Bandiagara]]
* [[Iremel]]
* [[Irħula Antiki ta' Djenné]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
* [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
* [[Jaipur]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jarrod Sammut]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Jeddah]]
*[[Johann Christian Bach]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Josef Hoffman]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Julia Sanina]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]
*[[Jum Zamenhof]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kairouan]]
* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kanali ta' Amsterdam]]
*[[Kappella]]
*[[Karavanseraj Persjani]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Karlskrona]]
*[[Karlu III]]
*[[Kasbah tal-Alġier]]
*[[Kaskati ta' Vitorja]]
*[[Kastell ta' Durham]]
*[[Kastell ta' Himeji]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Nesvizh]]
*[[Kastell ta' Paphos]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Amiens]]
*[[Katidral ta' Bourges]]
*[[Katidral ta' Burgos]]
*[[Katidral ta' Canterbury]]
*[[Katidral ta' Chartres]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Reims]]
*[[Katidral ta' Roskilde]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katidral ta' Speyer]]
*[[Katidral ta' Tournai]]
*[[Katidral ta' Zvartnots]]
*[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Katsiaryna Barysevich]]
*[[Kauksi Ülle]]
*[[Kavallier ta' Madara]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
* [[Kawkasu tal-Punent]]
*[[Kelma]]
*[[Kerkuane]]
*[[Kernavė]]
*[[Kewkbet is-Safar]]
*[[Khiva]]
*[[Khor Rori]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
* [[Knarik Vardanyan]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]]
*[[Knejjes ta' Chiloé]]
*[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]]
*[[Knisja ta' Boyana]]
*[[Knisja ta' Santa Margerita]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonji tal-Benevolenza]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
* [[Konso]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Koutammakou]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krak des Chevaliers]]
*[[Krakovja]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Krater ta' Vredefort]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krisztina Tóth]]
*[[Krzemionki]]
*[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]]
*[[Kujataa]]
*[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]]
*[[Kultura ta' Chinchorro]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]]
*[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]]
*[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
*[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]]
*[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]]
*[[Kumitat tal-Wirt Dinji]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kunya-Urgench]]
*[[Kuruna ta' Zvonimir]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]]
* [[Lag ta' Laach]]
* [[Lagi ta' Ounianga]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
* [[Lake District]]
* [[Lamu]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Le Corbusier]]
*[[Le Havre]]
*[[Le Locle]]
*[[Leptis Magna]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Lev Semenovič Pontrjagin]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Leyla Mammadbeyova]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lima]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Lingwa Ġermaniża]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
*[[Liz Truss]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Gafà]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lübeck]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lucia Piussi]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludmila tal-Boemja]]
*[[Ludovico Ariosto]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Ludwik Lejzer Zamenhof]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Galvani]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]
*[[Lyon]]
*[[Lyubov Panchenko]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
* [[Madinat Al-Zahra]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
*[[Magda Šaturová-Seppová]]
*[[Maison Carrée]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Margaret Abela]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Marian Smoluchowski]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Mário Zagallo]]
*[[Marrakesh]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Fenech Adami]]
*[[Mary Moser]]
*[[Masġar tal-Palm ta' Elche]]
*[[Maurizio Costanzo]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Maymand]]
*[[Mbanza Kongo]]
*[[Medina ta' Sousse]]
*[[Mérida (Spanja)]]
*[[Meroe]]
*[[Merv]]
*[[Meteora]]
*[[Michael Refalo]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mileva Filipović]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minaret ta' Jam]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]]
*[[Modena]]
*[[Mogħdija tal-Ġgant]]
*[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]]
*[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]]
*[[Monasteru ta' Alcobaça]]
*[[Monasteru ta' Batalha]]
*[[Monasteru ta' Ferapontov]]
*[[Monasteru ta' Gelati]]
*[[Monasteru ta' Geghard]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru ta' Haghpat]]
*[[Monasteru ta' Horezu]]
*[[Monasteru ta' Hosios Loukas]]
*[[Monasteru ta' Maulbronn]]
*[[Monasteru ta' Poblet]]
*[[Monasteru ta' Rila]]
*[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]]
*[[Monasteru ta' Santa Katarina]]
*[[Monasteru ta' Sopoćani]]
*[[Monasteru ta' Studenica]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Mont-Saint-Michel]]
*[[Monte Albán]]
*[[Monte San Giorgio]]
*[[Monte Titano]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]]
* [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]]
*[[Morelia]]
*[[Moritz Cantor]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]]
*[[Moskea tat-Tatari]]
*[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]]
*[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Mramorje]]
*[[Mtskheta]]
*[[Muhammad al-Idrisi]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]]
*[[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Plantin-Moretus]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nærøyfjord]]
* [[Nadur]]
* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Namhansanseong]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nea Moni ta' Chios]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[Nessebar]]
*[[New Lanark]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolas Flamel]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nika Križnar]]
*[[Nikkō]]
*[[Nino Ramishvili]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Nizza]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Oażi ta' Al-Ahsa]]
* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]]
*[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Osun-Osogbo]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pablo Neruda]]
* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]]
* [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]]
* [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
* [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz Mariinskyi]]
*[[Palazz ta' Blenheim]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta' Fontainebleau]]
*[[Palazz ta' Golestan]]
*[[Palazz ta' Ishak Paşa]]
*[[Palazz ta' Mafra]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazz ta' Versailles]]
*[[Palazz tal-Khan]]
*[[Palazz tas-Sajf]]
*[[Palazz tax-Shirvanshah]]
*[[Palazzi Rjali ta' Abomey]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Palmaria]]
*[[Palmyra]]
*[[Pamukkale]]
*[[Panamá Viejo]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]]
*[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Comoé]]
*[[Park Nazzjonali ta' Doñana]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garamba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]]
*[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]]
*[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]]
*[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]]
*[[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Salonga]]
*[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]]
*[[Park Nazzjonali ta' Simien]]
*[[Park Nazzjonali ta' Taï]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]]
*[[Park Nazzjonali ta' Virunga]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park Storiku ta' Sukhothai]]
*[[Park ta' Maloti-Drakensberg]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]]
*[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]]
*[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]]
*[[Parrukkier]]
*[[Pasargadae]]
*[[Paseo del Prado]]
*[[Pattadakal]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pécs]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Peri-Khan Sofiyeva]]
*[[Persepolis]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Philippi]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pirinej-Monte Perdido]]
*[[Pitons]]
*[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
*[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Porto]]
*[[Pożati]]
*[[Prambanan]]
*[[Professjoni]]
*[[Proklos]]
*[[Provins]]
*[[Puebla (belt)]]
*[[Pythagoreion]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qabar ta' Askia]]
* [[Qabar ta' Humayun]]
* [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
* [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
* [[Qal'at al-Bahrain]]
* [[Qala (Għawdex)]]
* [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]]
* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]
* [[Quito]]
* [[Quseir Amra]]
* [[Qutb Minar]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]]
* [[Rammelsberg]]
* [[Ras'ken' Ozks]]
* [[Ravenna]]
* [[Ravesa Lleshi]]
* [[Regensburg]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
* [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza ta' Würzburg]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Risco Caído]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]]
*[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta' Okapi]]
*[[Riżerva Naturali ta' Selous]]
*[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
*[[Rodi (belt)]]
* [[Roi Mata]]
* [[Roșia Montană]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Røros]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Royal Exhibition Building]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Sabratha]]
* [[Saeva Dupka]]
* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]]
*[[Saltaire]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[Samarra]]
*[[Samuel Deguara]]
*[[San Cristóbal de La Laguna]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Lawrenz (Għawdex)]]
*[[San Miguel de Allende]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sana'a]]
*[[Sanchi]]
*[[Sandra Milo]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santiago de Querétaro]]
*[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
*[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Segovia]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Sevil Shhaideh]]
*[[Sewell]]
*[[Shahr-e Sukhteh]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Shaken Aimanov]]
*[[Sheki]]
*[[Shibam]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Šibenik]]
*[[Sibila Petlevski]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siega Verde]]
*[[Siena]]
*[[Sighișoara]]
*[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]]
*[[Sikhote-Alin]]
*[[Sinagoga Antika (Erfurt)]]
*[[Sinéad O'Connor]]
*[[Sintra]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]]
*[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
* [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]]
*[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]]
*[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]]
*[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]]
*[[Skrivan]]
*[[Socotra]]
*[[Soltaniyeh]]
*[[Songo Mnara]]
*[[Sophia Loren]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Sophie Liebknecht]]
*[[Söyembikä]]
*[[Speicherstadt]]
*[[Sputnik 5]]
*[[Stari Ras]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Stone Town]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Subak]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]
*[[Surtsey]]
*[[Susa]]
*[[Svaneti]]
*[[Svetlana Antonovska]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Tadrart Acacus]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Takht-e Soleyman]]
*[[Takkanot Shum]]
*[[Tallinn]]
*[[Tanġier]]
*[[Taputapuātea]]
*[[Tarraco]]
*[[Tassili n'Ajjer]]
*[[Tchogha Zanbil]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru Ruman ta' Orange]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
*[[Tebe (Eġittu)]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju ta' Mahabodhi]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
*[[Teotihuacan]]
*[[Tequila (Belt)]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
* [[Tétouan]]
*[[Teżawru]]
*[[Theobald Boehm]]
*[[Theodore Géricault]]
*[[Thimlich Ohinga]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
* [[Timgad]]
* [[Tina Turner]]
* [[Tinetto]]
* [[Tino]]
* [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]]
*[[Tinqix ta' Bisotun]]
*[[Tipasa]]
*[[Tiryns]]
*[[Tiya]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Toledo]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Torri ta' Londra]]
*[[Torri tax-Xebba (Baku)]]
*[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]]
*[[Toruń]]
*[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]]
*[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tsodilo]]
*[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]]
*[[Tutankhamun]]
*[[Tyre]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Úbeda]]
* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]]
*[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]]
*[[Università ta' Coimbra]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[['Uruq Bani Mu'arid]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Vasco da Gama]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]]
*[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Vlkolínec]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Volubilis]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
* [[Wadi Al-Hitan]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Wales]]
*[[Weimar Klassika]]
*[[Werrej]]
*[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]]
*[[Wied t'Isfel tal-Awash]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Loire]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied ta' M'zab]]
*[[Wied ta' Qadisha]]
*[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wismar]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xanthos]]
* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xmara Omo]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]]
*[[Xjenza spazjali]]
*[[Xtatol]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yagul]]
* [[Yana Zinkevych]]
* [[Yangdong]]
* [[Yarmak]]
* [[Yazd]]
* [[Yeni-Kale]]
* [[Yllka Mujo]]
* [[Yogyakarta]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żapoteki]]
* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
* [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]]
*[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]]
*[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zabid]]
* [[Zacatecas (belt)]]
* [[Zagori]]
* [[Zamość]]
* [[Žatec]]
* [[Žehra]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
* [[Zlata Kolarić-Kišur]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>fcih3hcnldioih99zyflmrfovttdel6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Napli</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26278</id>
    <revision>
      <id>306853</id>
      <parentid>306297</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T21:23:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>257</id>
      </contributor>
      <comment>[[c:User:CommonsDelinker/commands|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn M.Echia.jpg għal Monte_Echia,_Napoli,_Italia_-_2024.jpg</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40234" xml:space="preserve">{{infobox city}}
'''Napli''' ([ˈnaːpli] bit-[[Lingwa Taljana|Taljan]]: ''Napoli''; bin-Naplitan: ''Napule'' [ˈnɑːpələ, ˈnɑːpulə]; bil-Grieg Antik: Νεάπολις, b'ittri Rumani ''Neápolis'') hija l-[[belt kapitali]] reġjonali ta' Campania u t-tielet l-ikbar belt tal-[[Italja]], wara [[Ruma]] u [[Milan]], b'popolazzjoni ta' 967,069 ruħ fi ħdan il-limiti amministrattivi tal-belt fl-2017.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150702112928/http://en.comuni-italiani.it/063/049/|titlu=Naples - Italy: Information, Town Profile, zip code|data=2015-07-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Il-muniċipalità tagħha fil-livell ta' provinċja hija t-tielet l-iktar belt metropolitana popolata fl-Italja b'popolazzjoni ta' 3,115,320 resident, u ż-żona metropolitana tagħha (li tmur lil hinn mill-konfini tal-Belt Metropolitana ta' Napli) hija t-tieni l-iktar żona metropolitana popolata fl-Italja u s-seba' l-iktar żona urbana popolata fl-[[Unjoni Ewropea]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20100704112702/http://www.citypopulation.de/world/Agglomerations.html|titlu=The Principal Agglomerations of the World - Population Statistics &amp; Maps|data=2010-07-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

Napli ġiet insedjata għall-ewwel darba mill-[[Greċja|Griegi]] fl-ewwel millenju Q.K., u hija waħda mill-eqdem żoni urbani kontinwament abitati fid-[[Id-Dinja|dinja]].&lt;ref&gt;David J. Blackman; Maria Costanza Lentini (2010). ''Ricoveri per navi militari nei porti del Mediterraneo antico e medievale: atti del Workshop, Ravello, 4–5 novembre 2005''. Edipuglia srl. p. 99. ISBN &lt;bdi&gt;978-88-7228-565-7&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Fid-9 seklu Q.K., kolonja magħrufa bħala Partenope jew Παρθενόπη ġiet stabbilita fuq il-gżira ta' [[Megaride]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170321000245/http://www.naplesldm.com/Greek_Naples.php|titlu=Greek Naples: Two Tales of One City {{!}} naplesldm.com|data=2017-03-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Fis-seklu 6 Q.K., ġiet stabbilita mill-ġdid bħala Neápolis.&lt;ref&gt;Daniela Giampaola, Francesca Longobardo (2000). ''Naples Greek and Roman''. Electa.&lt;/ref&gt; Il-belt kienet parti importanti tal-''Magna Graecia'', qdiet rwol importanti fil-fużjoni tas-soċjetajiet Griegi u [[Imperu Ruman|Rumani]], u kienet ċentru kulturali sinifikanti taħt ir-Rumani.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170402144355/http://www.naplesldm.com/virgil.php|titlu=Virgil in Naples {{!}} naplesldm.com|data=2017-04-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

Il-belt kienet ukoll il-belt kapitali tad-Dukat ta' Napli (661-1139), imbagħad tar-Renju ta' Napli (1282-1816), u finalment taż-[[Renju taż-Żewġ Sqallijiet|Żewġ Sqallijiet]] sal-unifikazzjoni tal-Italja fl-1861. Napli titqies ukoll bħala l-kapitali tal-Barokk, mill-bidu tal-karriera artistika ta' [[Caravaggio]] fis-[[Seklu XVII|seklu 17]], u r-rivoluzzjoni artistika li huwa ispira.&lt;ref&gt;Alessandro Giardino (2017), ''Corporeality and Performativity in Baroque Naples. The Body of Naples.'' Lexington.&lt;/ref&gt; Kienet ukoll ċentru importanti tal-[[Umaniżmu]] u tal-[[Illuminiżmu]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/umanesimo_(Enciclopedia-dei-ragazzi)|titlu=Umanesimo in &quot;Enciclopedia dei ragazzi&quot;|sit=www.treccani.it|lingwa=it-IT|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Musi, Aurelio. ''Napoli, una capitale e il suo regno'' (in Italian). Touring. pp. 118, 156.&lt;/ref&gt; Il-belt ilha punt ta' riferiment globali għall-[[mużika]] klassika u l-opri permezz tal-Iskola Naplitana.&lt;ref&gt;Florimo, Francesco. ''Cenno Storico Sulla Scuola Musicale De Napoli'' (bit-Taljan). Nabu Press.&lt;/ref&gt; Bejn l-1925 u l-1936, Napli ġiet estiża u mmodernizzata mill-gvern ta' [[Benito Mussolini]]. Matul l-aħħar snin tat-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]], il-belt ġarrbet ħsara estensiva mill-ibbumbardjar tal-Alleati li invadew il-[[peniżola]]. Il-belt sarilha xogħol estensiv ta' rikostruzzjoni wara l-1945.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170627154455/http://naplesldm.com/Naples%20bombing.php|titlu=Bombing of Naples WW2 {{!}} naplesldm.com|data=2017-06-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

Mill-aħħar tas-seklu 20, Napli kellha tkabbir ekonomiku sinifikanti, bis-saħħa tal-kostruzzjoni tad-distrett tan-negozju msejjaħ ''Centro Direzionale'' u network avvanzat tat-trasport, li jinkludi l-kollegament ferrovjarju ta' veloċità għolja ma' Ruma u [[Salerno]] u network estiż tat-tramm ta' taħt l-art. Napli hija t-tielet l-ikbar ekonomija urbana fl-Italja, wara Milan u Ruma.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180208004809/https://www.sr-m.it/wp-content/uploads/2015/09/rs-rota-napoli-15luglio-5agosto-20141.pdf|titlu=&quot;Sr-m.it&quot; (PDF).|data=2018-02-08|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Il-Port ta' Napli huwa wieħed mill-iktar importanti fl-[[Ewropa]]. Minbarra attivitajiet kummerċjali, jospita fih il-Kmand ta' Napli tal-Forzi Konġunti Alleati, il-korp tan-[[NATO]] li jissorvelja t-Tramuntana tal-[[Afrika]], is-Saħel u l-Lvant Nofsani.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170905204428/http://napoli.repubblica.it/cronaca/2017/09/05/foto/napoli_l_inaugurazione_dell_hub_di_direzione_strategica_della_nato-174693807/1/|titlu=Napoli, l'inaugurazione dell'Hub di Direzione Strategica della Nato - 1 di 1 - Napoli - Repubblica.it|data=2017-09-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

Iċ-ċentru storiku tal-belt ta' Napli huwa l-ikbar ċentru storiku fl-Ewropa u tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta’ Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1995.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/726/|titlu=Historic Centre of Naples|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Hemm firxa wiesgħa ta' siti kulturali u storiċi sinifikanti qrib il-belt, fosthom żewġ Siti ta' Wirt Dinji oħra li huma l-[[Palazz ta’ Caserta|Palazz ta' Caserta]] u l-fdalijiet Rumani ta' [[Pompej]] u [[Ercolano]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.rivistameridiana.it/files/Napoli-sostenibile.pdf|titlu=&quot;Rivistameridiana.it&quot; (PDF).}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/549/|titlu=18th-Century Royal Palace at Caserta with the Park, the Aqueduct of Vanvitelli, and the San Leucio Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/829/|titlu=Archaeological Areas of Pompei, Herculaneum and Torre Annunziata|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Napli hija magħrufa wkoll għall-ġmiel naturali tagħha, b'postijiet bħal [[Posillipo]], l-[[Għelieqi Flegrej]] (vulkan kbir), [[Nisida]], u l-[[Vesuvju]]. It-tisjir Naplitan huwa magħruf l-iktar għall-assoċjazzjoni tiegħu mal-[[pizza]], li oriġinat fil-belt, kif ukoll għal diversi ikliet lokali oħra. Ir-ristoranti ta' Napli ngħataw l-ikbar ammont ta' stilel mill-Gwida Michelin meta mqabbel ma' kwalunkwe belt Taljana oħra.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.napolitoday.it/economia/guida-michelin-20-ristoranti-stellati-napoli.html|titlu=Guida Michelin, trionfa Napoli: è la città più stellata d'Italia|sit=NapoliToday|lingwa=it|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Il-panorama urbana ta' Napli fiċ-''Centro Direzionale'' kienet l-ewwel waħda tat-tip tagħha fl-Italja. Inbena fl-1994 u għal 15-il sena kienet l-unika binja ta' dak it-tip sal-2009. L-iktar tim sportiv magħruf f'Napli huwa l-klabb tal-[[futbol]] tas-[[Serie A]] msejjaħ [[S.S.C. Napoli]], li rebaħ il-kampjonat Taljan tal-futbol darbtejn u li jilgħab fil-grawnd fil-Lbiċ tal-belt, li fl-2020 issejjaħ għall-iktar plejer famuż tal-klabb (li miet dik is-sena), [[Diego Armando Maradona]], fil-kwartier Fuorigrotta.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.goal.com/en-bh/news/diego-armando-maradona-stadium-napoli-rename-home-ground/pcvsf337loxs1cfjyjugefbv5|titlu=Napoli officially rename home ground Diego Armando Maradona stadium after Argentine club legend {{!}} Goal.com|sit=www.goal.com|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==

=== Griegi u Rumani ===
[[Stampa:Monte Echia, Napoli, Italia - 2024.jpg|xellug|daqsminuri|Monte Echia, il-post fejn ġiet stabbilita Partenope]]
Napli ġiet abitata għall-ewwel darba fi Żmien in-[[Neolitiku|Neolitiċi]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130520161439/http://members.virtualtourist.com/m/938ff/23f84/6/?o=3|titlu=Naples Off The Beaten Path Tips by egicom05|data=2013-05-20|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; L-iktar insedjamenti Griegi bikrin ġew stabbiliti fiż-żona ta' Napli fl-ewwel millenju Q.K. Baħħara mill-gżira Griega ta' [[Rodi (belt)|Rodi]] stabbilew port kummerċjali żgħir imsejjaħ Partenope (Παρθενόπη, li tfisser &quot;Għajnejn Puri&quot;, u Sirena fil-[[mitoloġija Griega]]) fil-gżira ta' Megaride fis-seklu 9 Q.K.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20120428091233/http://www.worldportsource.com/ports/ITA_Port_of_Napoli_1073.php|titlu=World Port Source - Port of Napoli|data=2012-04-28|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Attilio Wanderlingh (2010). ''Naples: The History''. Intra Moenia.&lt;/ref&gt; Sas-seklu 8 Q.K., l-insedjament kien kiber u sar jinkludi wkoll lil [[Monte Echia]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130329184949/http://www.archemail.it/notizie2011.htm|titlu=Archemail l'archeologia in Campania - Gruppo Archeologico Napoletano ONLUS - Il notiziario archeologico della Campania|data=2013-03-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Fis-seklu 6 Q.K., il-belt ġiet stabbilita mill-ġdid bħala Neápolis (Νεάπολις), u eventwalment saret waħda mill-ewwel bliet tal-''Magna Graecia''.
[[Stampa:Odysseus-siren Parthenope, the mythological founder of Naples.jpg|daqsminuri|Xena bis-sirena Partenope, il-fundatur mitoloġiku ta' Napli]]
Il-belt kibret minħabba l-influwenza u s-setgħa tal-belt-stat ta' [[Siracusa]], u saret alleat tar-Repubblika Rumana kontra [[Kartaġni]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Matul il-Gwerer tas-[[Samniti]], il-belt, li dak iż-żmien kienet saret ċentru kummerċjali importanti ferm, inħakmet mis-Samniti&lt;ref&gt;&quot;Touring Club of Italy, Naples: The City and Its Famous Bay, Capri, Sorrento, Ischia, and the Amalfi, Milano&quot;. Touring Club of Italy. 2003. p. 11. ISBN &lt;bdi&gt;88-365-2836-8&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;; madankollu, ir-Rumani ma tantx damu wisq biex jaħkmu l-belt u għamluha kolonja Rumana. Matul il-[[Gwerer Puniċi]], is-swar b'saħħithom mad-dawra ta' Neápolis irreżistew u kkuntrabbattew il-forzi invażuri tal-Ġeneral [[Kartaġiniżi|Kartaġiniż]] [[Annibale]].&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20081225013134/http://naples.rome-in-italy.com/history_naples_1.html|titlu=Antic Naples|data=2008-12-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:ColonneDioscuriNapoli.jpg|xellug|daqsminuri|Il-kolonni tat-Tempju ta' Dioskuri inkorporati fil-faċċata ta' tal-Knisja ta' ''San Paolo Maggiore'']]
Napli kienet irrispettata ferm mir-Rumani bħala paragun tal-kultura Ellenistika. Matul l-Era Rumana, in-nies ta' Napli komplew jikkomunikaw bil-lingwa Griega u żammew id-drawwiet Griegi tagħhom, filwaqt li l-belt ġiet estiża b'vilel Rumani eleganti, b'akwedotti, u b'banjijiet pubbliċi. Inbnew binjiet ikoniċi bħat-Tempju ta' Dioskuri, u bosta imperaturi kienu jagħżlu li jqattgħu xi vaganza fil-belt, fosthom [[Klawdju]] u [[Tiberju]].&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; [[Virgilio]], l-awtur tal-epika nazzjonali ta' Ruma, l-''Eneide'', ingħata parti mill-edukazzjoni tiegħu fil-belt, u iktar 'il quddiem għex qrib il-belt.

Matul dan il-perjodu, wasal għall-ewwel darba l-[[Kristjaneżmu]] f'Napli; jingħad li l-appostli Pietru u [[Pawlu l-Appostlu|Pawlu]] pprietkaw fil-belt.&lt;ref&gt;{{Ċita enċiklopedija|titlu=Naples|url=https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Naples|data-aċċess=2021-05-07|volum=10}}&lt;/ref&gt; Ġennaro, li mbagħad sar il-qaddis patrun ta' Napli, miet martri fil-belt fis-seklu 4 W.K. L-aħħar imperatur tal-Imperu Ruman tal-Punent, Romolu Awgustu, ġie eżiljat f'Napli mir-re Ġermaniku [[Odoacer]] fis-seklu 5 W.K.

=== Dukat ta' Napli ===
Wara d-deklin tal-Imperu Ruman tal-Punent, Napli nħakmet mill-[[Ostrogoti]], poplu Ġermaniku, u ġiet inkorporata fir-Renju tal-Ostrogoti.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;Wolfram, Herwig (1997). ''The Roman Empire and Its Germanic Peoples''. University of California Press. ISBN &lt;bdi&gt;978-0-520-08511-4&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Madankollu, [[Belisarju]] tal-[[Biżantini|Imperu Biżantin]] ħakem il-belt ta' Napli fis-sena 536, wara li rnexxielu jidħol fil-belt minn akwedott.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090419124422/http://historymedren.about.com/od/bentries/a/11_belisarius.htm|titlu=Belisarius - Famous Byzantine General.|data=2009-04-19|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Gothic Battle of Mons Lactarius on Vesuvius.jpg|daqsminuri|Pittura ta' [[Alexander Zick]] tal-Battalja tal-Vesuvju]]
Fis-sena 543, matul il-[[Gwerer Gotiċi]], [[Totila]] għal żmien qasir ħakem il-belt għall-Ostrogoti, iżda l-Biżantini ħadu l-kontroll taż-żona wara l-[[Battalja tal-Vesuvju]].&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt; Napli kienet mistennija tibqa' f'kuntatt mal-Esarkat ta' [[Ravenna]], li kien iċ-ċentru tal-poter Biżantin fil-Peniżola Taljana.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;Kleinhenz, Christopher (2004). ''Medieval Italy: An Encyclopedia''. Routledge. ISBN &lt;bdi&gt;978-0-415-22126-9&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Wara l-waqgħa tal-esarkat, inħoloq id-Dukat ta' Napli. Għalkemm il-kultura Greco-Rumana ta' Napli baqgħet qawwija fil-belt, eventwalment bidlet l-alleanza tagħha minn [[Kostantinopli]] għal Ruma taħt id-Duka [[Stiefnu II]], u ġiet taħt is-sovranità Papali għall-ħabta tas-sena 763.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;

Is-snin bejn it-818 u t-832 ġabu magħhom taqlib fir-rigward tar-relazzjonijiet ta' Napli mal-Imperatur Biżantin, b'diversi pretendenti lokali joħolqu fewdi biex jippruvaw jaslu għat-tron dukali.&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;McKitterick, Rosamond (2004). ''The New Cambridge Medieval History''. Cambridge University Press. ISBN &lt;bdi&gt;978-0-521-85360-6&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; [[Teoktistu]] nħatar mingħajr l-approvazzjoni imperjali; iktar 'il quddiem il-ħatra tiegħu ġie rrevokatqa u [[Teodoru II]] ħadlu postu. Madankollu, l-għadab tal-popolazzjoni ġenerali wassal għat-tkeċċija tiegħu mill-belt, u minfloku ġie elett [[Stiefnu III]], raġel li zzekka l-muniti bl-inizjali tiegħu stess, minflok dawk tal-Imperatur Biżantin. Napli kisbet l-indipendenza totali fil-bidu tas-seklu 9.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt; Il-belt bniet alleanza mal-Musulmani [[Saraċeni]] fis-sena 836, u talbet għall-appoġġ tagħhom fl-assedju kontra t-truppi [[Lombardi]] li kienu ġejjin mid-Dukat ta' [[Benevento]] fil-qrib. Madankollu, matul is-snin 50 tas-seklu 9, [[Muhammad I Abu 'l-Abbas]] mexxa l-ħakma Għarbija-Musulmana tal-belt, u rnexxielu jisraq ħafna rikkezzi minnha.&lt;ref&gt;Magnusson &amp; Goring 1990&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Hilmar C. Krueger. &quot;The Italian Cities and the Arabs before 1095&quot; in ''A History of the Crusades: The First Hundred Years'', Vol.I. Kenneth Meyer Setton, Marshall W. Baldwin (eds., 1955). University of Pennsylvania Press. p. 48.&lt;/ref&gt;

Id-dukat kien taħt il-kontroll dirett tal-Lombardi għal perjodu qasir, wara li [[Pandolfo IV]] ħakem il-Prinċipat ta' [[Capua]], rivali dejjiemi ta' Napli. Madankollu, dan ir-reġim dam biss tliet snin u mbagħad id-duki b'influwenzi Greco-Rumani reġgħu ħadu r-riedni f'idejhom.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt; Sas-seklu 11, Napli bdiet tqabbad merċenarji [[Normanni]] biex jiġġieldu kontra r-rivali tagħha; id-Duka [[Sergio IV]] qabbad lil [[Rainulf Drengot]] biex jagħmel gwerra kontra Capua f'ismu.&lt;ref&gt;Bradbury, Jim (8 April 2004). ''The Routledge Companion to Medieval Warfare''. Routledge. ISBN &lt;bdi&gt;978-0-415-22126-9&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Sal-1137, in-Normanni kienu kisbu influwenza kbir fl-Italja, u kienu jikkontrollaw prinċipati u dukati li qabel kienu indipendenti, fosthom dawk ta' Capua, Benevento, Salerno, [[Amalfi]], [[Sorrento]] u [[Gaeta]]; kien f'din is-sena li Napli, l-aħħar dukat indipendenti fin-Nofsinhar tal-peniżola, ġie taħt il-kontroll tan-Normanni. L-aħħar duka renjanti tad-dukat, [[Sergio VII]], ġie mġiegħel jarrendi quddiem il-qawwa ta' [[Ruġġieru II]], li kien ipproklama lilu nnifsu r-Re ta' [[Sqallija]] seba' snin qabel. B'hekk, Napli ngħaqdet mar-Renju ta' Sqallija, b'[[Palermo]] bħala l-belt kapitali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071026135034/http://www.britannica.com/eb/topic-542840/Kingdom-of-Sicily|titlu=Kingdom of Sicily, or Trinacria (historical kingdom, Europe) - Britannica Online Encyclopedia|data=2007-10-26|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

=== Renju ta' Sqallija ===
[[Stampa:Palazzo Reale di Napoli - Federico II.jpg|xellug|daqsminuri|[[Statwa]] ta' [[Federiku II]] fil-Palazz Irjali ta' Napli]]
Wara perjodu taħt in-Normanni, fl-1189 ir-Renju ta' Sqallija kellu diżgwid dwar is-suċċessjoni bejn [[Tancredi]], ir-Re ta' Sqallija u iben illeġittimu u l-familja [[Hohenstaufen]], familja rjali [[Ġermanja|Ġermaniża]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170319225929/http://www.naplesldm.com/swabian.php|titlu=Swabian Naples {{!}} naplesldm.com|data=2017-03-19|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;, peress li l-Prinċep Enriku ta' dik il-familja kien iżżewweġ lill-Prinċipess Kostanza, l-aħħar werrieta leġittima għat-tron Sqalli. Fl-1191 Enriku invada Sqallija wara li kien inkurunat bħala [[Enriku VI]], Imperatur Ruman Sagru, u bosta bliet arrendew, iżda Napli rreżistiet minn Mejju sa Awwissu taħt it-tmexxija ta' Rikkardu, il-Konti ta' [[Acerra]], [[Nicola d'Aiello]], [[Aligerno Cottone]] u [[Margarito di Brindisi]] qabel il-mard li ħakem lill-Ġermaniżi u wassalhom biex jirtiraw. [[Konrad II]], id-Duka tal-Boemja u [[Filippu I]], l-Arċisqof ta' [[Köln]], mietu minħabba l-mard matul l-assedju. Fid-dawl ta' dan, Tancredi kiseb kisba oħra mhux mistennija matul il-kontrattakk tiegħu, jiġifieri l-qbid tal-pretendent għat-tron Kostanza, li kienet saret imperatriċi. Huwa żamm l-imperatriċi priġuniera fil-[[Kastell dell'Ovo]] f'Napli qabel ma nħelset f'Mejju 1192 taħt il-pressjoni mill-[[Papa Ċelestinu III]]. Fl-1194 Enriku beda t-tieni kampanja tiegħu wara l-[[mewt]] ta' Tancredi, iżda din id-darba Aligerno arrenda mingħajr reżistenza, u finalment Enriku ħakem Sqallija, u b'hekk ġiet taħt it-tmexxija tal-familja Hohenstaufen.

L-Università ta' Napli, l-ewwel università fl-Ewropa ddedikata għat-taħriġ ta' amministraturi lajċi&lt;ref&gt;Astarita, Tommaso (2013). &quot;Introduction: &quot;Naples is the whole world&quot;&quot;. ''A Companion to Early Modern Naples''. Brill. p. 2.&lt;/ref&gt;, ġiet stabbilita minn Federiku II, u b'hekk Napli saret iċ-ċentru intellettwali tar-renju. Minħabba kunflitt bejn il-familja Hohenstaufen u l-Papat, fl-1266 il-[[Papa Innoċenzu IV]] inkuruna lid-duka [[Anġojin]] [[Karlu I]] bħala r-Re ta' Sqallija&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090504185251/http://www.dieli.net/SicilyPage/History/SicilianHist.html|titlu=Sicilian History|data=2009-05-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;: Karlu uffiċjalment ċaqlaq il-kapitali minn Palermo għal Napli, fejn kien jirresjiedi fil-Kastell il-Ġdid (''Castel Nuovo'').&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080518044615/http://www.planetware.com/naples/castel-nuovo-i-cm-ncn.htm|titlu=Castel Nuovo, Naples|data=2008-05-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Peress li kellu interess kbir fl-arkitettura, Karlu I importa arkitetti u ħaddiema [[Franza|Franċiżi]] u kien personalment involut f'diversi proġetti ta' binjiet fil-belt.&lt;ref&gt;Warr, Cordelia; Elliott, Janis (2010). ''Art and Architecture in Naples, 1266–1713: New Approaches''. John Wiley &amp; Sons. pp. 154–155.&lt;/ref&gt; Bdew ifeġġu ħafna eżempji ta' arkitettura Gotika madwar Napli, fosthom il-[[Katidral]] ta' Napli, li sa llum għadu l-[[Knisja Kattolika|knisja]] ewlenija tal-belt.&lt;ref&gt;Bruzelius, Caroline (1991). &quot;&quot;ad modum franciae&quot;: Charles of Anjou and Gothic Architecture in the Kingdom of Sicily&quot;. ''Journal of the Society of Architectural Historians''. University of California Press. '''50''' (4): 402–420.&lt;/ref&gt;

=== Renju ta' Napli ===
[[Stampa:Galleria San Martino. 02 (cropped).JPG|daqsminuri|Il-Kastell il-Ġdid ta' Napli, magħruf ukoll bħala l-''Maschio Angioino'', kien is-sede tar-rejiet [[Medjuevu|Medjevali]] ta' Napli, [[Aragona]] u [[Spanja]]]]
Fl-1282, wara l-[[Vespri Sqallin]], ir-Renju ta' Sqallija ġie maqsum fi tnejn. Ir-Renju Anġojin ta' Napli kien jinkludi n-Nofsinhar tal-Peniżola Taljana, filwaqt li l-gżira ta' Sqallija saret ir-Renju [[Aragoniżi|Aragoniż]] ta' Sqallija.&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt; Il-gwerer bejn id-dinastiji differenti f'kompetizzjoni ma' xulxin baqgħu jfaqqgħu sal-Paċi ta' Caltabellotta fl-1302, fejn [[Federiku III]] ġie rikonoxxut bħala r-Re ta' Sqallija, filwaqt li [[Karlu II]] ġie rrikonoxxut bħala r-Re ta' Napli mill-[[Papa Bonifazju VIII]].&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt; Minkejja d-diviżjoni, Napli kisbet kulma jmur iktar importanza, u attirat merkanti minn [[Pisa]] u [[Genova]]&lt;ref&gt;Constable, Olivia Remie (1 August 2002). ''Housing the Stranger in the Mediterranean World: Lodging, Trade, and Travel''. Humana Press. ISBN &lt;bdi&gt;978-1-58829-171-4&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;, bankieta mit-[[Toskana]], u wħud mill-iktar artisti [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] prominenti ta' dak iż-żmien, fosthom [[Boccaccio]], [[Petrarka]] u [[Giotto]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080929152952/http://www.naples-city.info/napoli/angioinoeng.htm|titlu=Angioino Castle, Naples|data=2008-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Matul is-seklu 14, ir-re Anġojin [[Ungerija|Ungeriż]] [[Luiġi l-Kbir]] ħakem il-belt diversi drabi. Fl-1442, [[Alfonso I]] ħakem il-belt ta' Napli wara r-rebħa tiegħu kontra l-aħħar re Anġojin, René, u Napli ġiet unifikata ma' Sqallija mill-ġdid għal perjodu qasir.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20081229072358/http://www.zum.de/whkmla/region/spain/aragonexp.html|titlu=WHKMLA : History of Aragon : 1282-1479|data=2008-12-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

==== Aragoniżi u Spanjoli ====
[[Stampa:French troops and artillery entering Naples 1495.jpg|xellug|daqsminuri|Truppi u artillerija Franċiżi deħlin Napli fl-1495 matul il-Gwerra Taljana tal-1494-1498]]
Sqallija u Napli kienu sseparati mill-1282, iżda baqgħu dipendenzi ta' Aragona taħt [[Ferdinandu I]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.gale.com/databases/questia?docId=5000263626|titlu=Questia|sit=www.gale.com|lingwa=en|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Id-dinastija l-ġdida saħħet il-pożizzjoni kummerċjali ta' Napli billi stabbiliet relazzjonijiet mal-[[Peniżola Iberika]]. Napli wkoll saret ċentru tar-Rinaxximent, u bdew jaslu artisti bħal [[Laurana]], [[Antonello da Messina]], [[Sannazzaro]] u [[Poliziano]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080410223414/http://naples.rome-in-italy.com/history_naples_2.html|titlu=Naples Middle-Ages|data=2008-04-10|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Fl-1501, Napli ġiet taħt it-tmexxija diretta ta' Franza taħt [[Luiġi XII]], peress li r-re Naplitan Federiku nħataf bħala priġunier ta' Franza. Madankollu, dan l-andament ma damx wisq, peress li Spanja rebħet lil Napli mingħand il-Franċiżi fil-[[Battalja ta’ Garigliano|Battalja ta' Garigliano]] fl-1503.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080218181240/http://www.britannica.com/eb/article-27691/Italy|titlu=Italy: Spanish acquisition of Naples - Britannica Online Encyclopedia|data=2008-02-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

Wara r-rebħa Spanjola, Napli saret parti mill-Imperu Spanjol, u baqgħet hekk tul il-perjodu Spanjol kollu tal-[[Asburgi]].&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; L-Ispanjoli bagħtu viċirejiet lejn Napli biex jindirizzaw il-kwistjonijiet lokali direttament: l-iktar wieħed importanti minn dawn il-viċirejiet kien [[Pedro Álvarez de Toledo]], li kien responsabbli għal riformi soċjali, ekonomiċi u urbani konsiderevoli fil-belt; huwa appoġġa wkoll l-attivitajiet tal-[[Inkwiżizzjoni Spanjola|Inkwiżizzjoni]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080509001635/http://faculty.ed.umuc.edu/~jmatthew/naples/toledo.html|titlu=Don Pedro de Toledo|data=2008-05-09|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Fl-1544, madwar 7,000 persuna ttieħdu bħala lsiera mill-pirati tal-[[Barbarija]] u ttieħdu lejn il-Kosta tal-Barbarija tat-Tramuntana tal-Afrika.&lt;ref&gt;Niaz, Ilhan (2014). ''Old World Empires: Cultures of Power and Governance in Eurasia''. Routledge. p. 399. ISBN &lt;bdi&gt;978-1317913795&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Onofrio Palumbo - Masaniello.jpg|daqsminuri|Ir-ritratt ta' Masaniello magħmul minn [[Onofrio Palumbo]]]]
Sas-seklu 17, Napli kienet saret it-tieni l-ikbar belt tal-Ewropa – qabilha kien hemm [[Pariġi]] biss – u kienet l-ikbar belt [[Baħar Mediterran|Mediterranja]] Ewropea, b'iktar minn 250,000 abitant.&lt;ref&gt;Colin McEvedy (2010), ''The Penguin Atlas of Modern History (to 1815)''. Penguin. p. 39.&lt;/ref&gt; Il-belt kienet ċentru kulturali ewlieni matul l-era Barokka, u kienet tospita artisti bħal [[Caravaggio]], [[Salvator Rosa]] u [[Bernini]], filosfi bħal [[Bernardino Telesio]], [[Giordano Bruno]], [[Tommaso Campanella]] u [[Giambattista Vico]], u [[Kittieb|kittieba]] bħal [[Giambattista Marino]]. Permezz ta' rivoluzzjoni mmexxija mis-[[sajjied]] lokali [[Masaniello]] fl-1647, inħolqot Repubblika Naplitana indipendenti li damet biss ftit xhur għaliex reġgħet inħakmet mill-Ispanjoli.&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; Fl-1656, tifqigħa tal-[[pesta s-sewda]] qatlet kważi nofs it-300,000 abitant ta' Napli.&lt;ref&gt;Byrne, Joseph P. (2012). ''Encyclopedia of the Black Death''. ABC-CLIO. p. 249. ISBN &lt;bdi&gt;978-1598842548&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Fl-1714, it-tmexxija Spanjola ta' Napli ntemmet b'riżultat tal-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola; l-Awstrijak [[Karlu VI ta' Asburgu|Karlu VI]] mexxa l-belt minn [[Vjenna]] permezz ta' viċirejiet tiegħu.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090202110539/http://bartleby.com/65/ch/Charles6HRE.html|titlu=Charles VI, Holy Roman emperor. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07|data=2009-02-02|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Madankollu, il-Gwerra tas-Suċċessjoni [[Polonja|Pollakka]] reġgħet waslet biex Napli tkun taħt l-Ispanjoli flimkien ma' Sqallija bħala parti minn unjoni personali, u t-Trattat ta' Vjenna tal-1738 irrikonoxxa ż-żewġ entitajiet bħala indipendenti taħt fergħa kadetta tal-[[Borboni]] Spanjoli.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090926150113/http://www.realcasadiborbone.it/uk/archiviostorico/cs_04.htm|titlu=Royal House of Bourbon Two Sicilies - History|data=2009-09-26|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Departure of Charles III from Naples.jpg|xellug|daqsminuri|276x276px|It-tluq ta' Karlu III ta' Spanja minn Napli fl-1759]]
Fi żmien [[Ferdinandu IV]], l-effetti tar-[[Rivoluzzjoni Franċiża]] nħassew f'Napli: [[Orazju Nelson]], alleat tal-Borboni, saħansitra mar fil-belt fl-1798 biex iwissih kontra r-Repubblikani Franċiżi. Ferdinandu ġie mġiegħel jirtira u ħarab lejn Palermo, fejn kien protett minn flotta [[Renju Unit|Brittanika]].&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20010306191407/http://faculty.ed.umuc.edu/~jmatthew/naples/Parthenopean_Republic.html|titlu=Parthenopean Republic|data=2001-03-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Madankollu, iċ-ċittadini ta' Napli tal-klassi l-baxxa magħrufa bħala ''lazzaroni'' kienu ferm devoti u rjalisti, u kienu favur il-Borboni; fit-taqbida fis-snin ta' wara, huma ġġieldu kontra l-aristokrazija pro-Repubblikana Naplitana, u kkawżaw gwerra ċivili.&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;

Eventwalment, ir-Repubblikani ħakmu l-Kastell ta' Sant'Iermu f'Napli u pproklamaw Repubblika Partenopea, mgħassa mill-Armata Franċiża.&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; Ġiet iffurmata armata reliġjuża kontrorivoluzzjonarja ta' ''lazzaroni'', magħrufa bħala ''sanfedisti'', taħt il-Kardinal [[Fabrizio Ruffo]] u dawn kellhom suċċess kbir, tant li l-Franċiżi kellhom jarrendu mill-kastelli Naplitani, u l-flotta tagħhom irtirat lejn [[Toulon]].&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;
[[Stampa:Veduta di Santa Lucia (Largo di Palazzo) e San Martino, Napoli,1799.jpg|daqsminuri|213x213px|Ir-Repubblika Partenopea ta' Napli fl-1799]]
Ferdinandu IV reġa' sar re; madankollu, wara seba' snin biss li [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] ħakem ir-renju u poġġa rejiet Bonapartisti, fosthom ħuh [[Ġużeppi Bonaparte]] (ir-re Spanjol). Bl-għajnuna tal-[[Imperu Awstrijaku]] u l-alleati tiegħu, il-Bonapartisti tilfu fil-Gwerra Naplitana, u Ferdinand IV reġa' kiseb mill-ġdid it-tron u r-renju.&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20010731220756/http://www.onwar.com/aced/data/november/neapolitan1815.htm|titlu=Austria Naples Neapolitan War 1815|data=2001-07-31|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

==== Żewġ Sqallijiet Independenti ====
Il-[[Kungress ta’ Vjenna|Kungress ta' Vjenna]] fl-1815 wassal biex ir-renji ta' Napli u ta' Sqallija jingħaqdu biex jiffurmaw ir-Renju taż-Żewġ Sqallijiet, b'Napli bħala l-belt kapitali.&lt;ref name=&quot;:10&quot; /&gt; Fl-1839, Napli saret l-ewwel belt fil-Peniżola Taljana b'linja ferrovjarja, permezz tal-kostruzzjoni tal-linja ferrovjarja bejn Napli u [[Portici]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20150924041629/http://www.historytoday.com/diana-webb/la-dolce-vita-italy-rail-1839-1914|titlu=La Dolce Vita? Italy By Rail, 1839-1914 {{!}} History Today|data=2015-09-24|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

=== Unifikazzjoni tal-Italja sal-preżent ===
[[Stampa:A Napoli Castel Nuovo museo civico - ingresso di Garibaldi a Napoli - Wenzel bis.jpg|xellug|daqsminuri|259x259px|Id-daħla ta' Garibaldi f'Napli fis-7 ta' Settembru 1860]]
Wara l-Ispedizzjoni tal-Elf (bit-Taljan: ''Spedizione dei Mille'') immexxija minn [[Giuseppe Garibaldi]], li laħqet il-qofol tagħha fl-Assedju kontroversjali ta' Gaeta, Napli saret parti mir-[[Renju tal-Italja]] fl-1861 bħala parti mill-unifikazzjoni tal-Italja, u ntemmet l-era tat-tmexxija tal-Borboni. L-ekonomija taż-żona magħrufa qabel bħala ż-Żewġ Sqallijiet bdiet sejra lura, u dan wassal għal mewġa bla preċedent ta' emigrazzjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20101127225428/http://oah.org/pubs/magazine/migrations/townsend.html|titlu=Italians Around the World: Teaching Italian Migration from a Transnational Perspective. Dennis J. Townsend|data=|sit=|data-aċċess=}}&lt;/ref&gt; Huwa stmat li erba' miljun ruħ emigraw minn Napli bejn l-1876 u l-1913.&lt;ref&gt;Moretti, Enrico (1999). &quot;Social Networks and Migrations: Italy 1876–1913&quot;. ''International Migration Review''. '''33''' (3): 640–657.&lt;/ref&gt; Fl-erbgħin sena wara l-unifikazzjoni, il-popolazzjoni ta' Napli kibret b'26 % biss, meta mqabbel ma' 63 % f'Torino u 103 % f'Milan; madankollu, fl-1884, Napli kienet għadha l-ikbar belt fl-Italja b'496,499 abitant, jew bejn wieħed u ieħor 64,000 ruħ għal kull kilometru kwadru (iktar mid-doppju tad-densità tal-popolazzjoni ta' Pariġi).&lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;Snowden, Frank M. (2002). ''Naples in the Time of Cholera, 1884–1911''. Cambridge University Press.&lt;/ref&gt;

Il-kundizzjonijiet tas-saħħa pubblika f'ċerti żoni tal-belt kienu foqra, u kien hemm tnax-il epidemija tal-[[kolera]] u tat-[[tifojde]] li kkawżaw il-mewt ta' xi 48,000 ruħ bejn l-1834 u l-1884, u rata għolja ta' mwiet (għal dak iż-żmien) ta' 31.84 abitant għal kull elf abitant anke fil-perjodu ħieles mill-epidemiji bejn l-1878 u l-1883.&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt; Imbagħad fl-1884, Napli reġgħet faqqgħet epidemija kbira tal-kolera, ikkawżata l-iktar mill-infrastruttura ħażina tad-dranaġġ. Bħala rispons għal dawn il-problemi, mill-1852 il-gvern ħabbar trasformazzjoni radikali tal-belt imsejħa ''risanamento'' bl-għan li tittejjeb l-infrastruttura tad-dranaġġ u l-iktar żoni popolati f'xulxin jiġu sostitwiti b'toroq kbar u wesgħin peress li din kienet meqjusa bħala l-kawża prinċipali tal-mard. Il-proġett iltaqa' ma' diffikultajiet politiċi u ekonomiċi biex jitwettaq minħabba l-korruzzjoni, kif ħareġ mill-Inkjesta ta' Saredo, l-ispekulazzjoni tal-art u l-burokrazija ma tispiċċa qatt. Dan kollu wassal biex il-proġett idum għexieren ta' snin biex jitwettaq b'kuntrast ta' riżultati. L-iktar trasformazzjonijiet notevoli li saru kienu l-kostruzzjoni ta' ''Via Caracciolo'' tul il-kosta, il-ħolqien tal-''Galleria Umberto I'' u tal-''Galleria Principe'' u l-kostruzzjoni ta' ''Corso Umberto''.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20160305135057/http://www.fedoa.unina.it/9963/1/decrescenzo_daniela_26.pdf|titlu=Il Disegno di Progetto a Napoli. Dal 1860 al 1920.|data=2016-03-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20120125045426/http://eddyburg.it/article/articleview/7035/0/242|titlu=Eddyburg.it - Bisogna Sventrare Napoli!|data=2012-01-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Napoli 4.8.1943, bombardamento aereo statunitense.jpg|daqsminuri|L-ibbumbardjar ta' Napli min-naħa tal-Alleati fl-1943]]
Napli kienet l-iktar belt Taljana li ġiet ibbumbardjata matul [[it-Tieni Gwerra Dinjija]].&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Għalkemm in-Naplitani ma rribellawx kontra l-[[Faxxiżmu]] Taljan, Napli kienet l-ewwel belt Taljana li rribellat kontra l-okkupazzjoni militari Ġermaniża; il-belt inħelset għalkollox fl-1 ta' Ottubru 1943, meta l-forzi Brittaniċi u [[Stati Uniti|Amerikani]] daħlu fil-belt.&lt;ref&gt;Hughes, David (1999). ''British Armoured and Cavalry Divisions''. Nafziger. pp. 39–40.&lt;/ref&gt; Qabel telqu, il-Ġermaniżi ħarqu l-librerija tal-università, kif ukoll l-Għaqda Rjali Taljana. Qerdu wkoll l-arkivji tal-belt. Tpoġġew bombi tal-ħin fil-belt kollha li baqgħu jisplodu sa Novembru.&lt;ref&gt;Atkinson, Rick (2 October 2007). ''The Day of Battle''. 4889: Henry Holt and Co.&lt;/ref&gt; Is-simbolu tat-twelid mill-ġdid ta' Napli kien ir-rikostruzzjoni tal-Knisja ta' Santa Kjara, li kienet inqerdet minn bumbardament mill-Korp tal-Ajru tal-Armata tal-Istati Uniti.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Finanzjament speċjali mill-Fond għan-Nofsinhar tal-gvern Taljan ġie pprovdut mill-1950 sal-1984, biex b'hekk l-ekonomija Naplitana terġa' tqum kemxejn fuq saqajha, anke permezz tar-rinnovazzjoni tal-attrazzjonijiet ikoniċi tal-belt bħal ''Piazza del Plebiscito''.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20030829022247/http://faculty.ed.umuc.edu/~jmatthew/naples/blog19.htm|titlu=&quot;North and South: The Tragedy of Equalization in Italy&quot;. Frontier Center for Public Policy.|data=2003-08-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Madankollu, f'Napli għad hemm qgħad kbir sa llum.

Il-mezzi tax-xandir Taljani attribwew il-problemi li kellha l-belt fir-rigward ir-rimi tal-iskart lill-attività tal-[[Camorra]], network tal-kriminalità organizzata.&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar|data=2007-06-07|titlu=Naples at the mercy of the mob|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/6727215.stm|lingwa=en-GB|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Minħabba dan, il-kontaminazzjoni ambjentali u r-riskji miżjuda għas-saħħa huma prevalenti wkoll.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.protezionecivile.gov.it/resources/cms/documents/legge_195_Rifiuti_Campania.pdf|titlu=Sito della Presidenza del Consiglio dei Ministri (ed.). &quot;Consiglio dei Ministri n. 76/09&quot; (PDF).}}&lt;/ref&gt; Fl-2007, il-gvern immexxi minn [[Silvio Berlusconi]] organizza l-laqgħat għoljin f'Napli biex juri l-intenzjoni tal-gvern li jsolvi dawn il-problemi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://archive.ph/HTJi|titlu=Berlusconi Takes Cabinet to Naples, Plans Tax Cuts, Crime Bill - Bloo…|data=2012-07-24|sit=archive.ph|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Madankollu, ir-reċessjoni fl-aħħar tal-ewwel deċennju tas-seklu 21 kellha impatt kiefer fuq il-belt, u kompliet tintensifika l-problemi marbuta mal-immaniġġjar tal-iskart u mal-qgħad.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20170407205949/https://www.theguardian.com/world/blog/2011/oct/16/naples-city-hard-luck-story|titlu=Europe on the breadline: Naples, city of the hard luck story {{!}} World news {{!}} The Guardian|data=2017-04-07|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Sa Awwissu 2011, l-għadd ta' persuni bla xogħol fiż-żona ta' Napli kien tela' għal 250,000 ruħ, u dan qanqal protesti pubbliċi kontra l-qagħda ekonomika.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20111120183828/http://www.demotix.com/news/776853/unemployment-spurns-protests-across-naples|titlu=Unemployment spurns protests across Naples {{!}} Demotix.com|data=2011-11-20|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; F'Ġunju 2012, feġġew allegazzjonijiet ta' rikatti, estorsjoni u għoti illeċitu ta' kuntratti b'rabta mal-problemi tal-immaniġġjar tal-iskart tal-belt.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20120622184314/http://mattinopadova.gelocal.it/cronaca/2012/06/20/news/cricca-veneta-sui-rifiuti-di-napoli-arrestati-i-fratelli-gavioli-1.5291660|titlu=Cricca veneta sui rifiuti di Napoli arrestati i fratelli Gavioli - Cronaca - il Mattino di Padova|data=2012-06-22|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140125122147/http://www.sivempveneto.it/vedi-tutte/7429-gestione-dei-rifiuti-a-napoli-undici-arresti-tra-venezia-e-treviso.html|titlu=Gestione rifiuti a Napoli, undici arresti tra Venezia e Treviso|data=2014-01-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

Napli ospitat is-Sitt Forum Urban Dinji f'Settembru 2012&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20120619131048/http://www.unhabitat.org/content.asp?cid=9740&amp;catid=672&amp;typeid=6&amp;subMenuId=0|titlu=UN-HABITAT.:. World Urban Forum 6 {{!}} News {{!}} Naples to host next World Urban Forum|data=2012-06-19|sit=web.archive.org|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; u t-63 Kungress Astronawtiku Internazzjonali f'Ottubru 2012.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.cittadellascienza.it/notizie/napoli-capitale-dello-spazio-martedi-24-gennaio-a-citta-della-scienza-una-delegazione-delliaf-e-dellasi/|titlu=Napoli capitale dello spazio 2012|lingwa=it-IT|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt; Fl-2013, il-belt ospitat ukoll il-Forum Universali tal-Kulturi u fl-2019 ospitat l-Universjadi tas-Sajf.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.fisu.net/sports/results/summer-universiade/30th-summer-universiade-napoli-2019-main-results|titlu=30th Summer Universiade - Napoli 2019 - Main Results|sit=www.fisu.net|lingwa=en-US|data-aċċess=2021-05-07}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Naples from the Castello Sant Elmo with Abbazia San Martino the port and the Vesuv.jpg|daqsminuri|277x277px|Il-veduta ta' Napli bil-Vesuvju fl-isfond mill-Kastell ta' Sant'Iermu]]
Iċ-Ċentru Storiku ta' Napli ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1995 u fl-2011 saret modifika minuri tal-konfini tas-sit.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: '''il-kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u '''l-kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Bliet tal-Italja]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Magna Graecia]]</text>
      <sha1>fqh8fts1ethlheluix762mmfl4pnj6h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30695</id>
    <revision>
      <id>306872</id>
      <parentid>299127</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:45:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="112381" xml:space="preserve">[[Stampa:00 1907 Saint Basil's Cathedral, Moscow.jpg|daqsminuri|Il-[[Katidral]] ta' San Bażilju f'Moska, ir-Russja.]]
L-Organizzazzjoni tan-[[Ġnus Magħquda|Nazzjonijiet Uniti]] għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) iddeżinjat 97 [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO fil-Lvant tal-[[Ewropa]], li hawnhekk tirreferi għall-eks pajjiżi tal-Blokk tal-Lvant mingħajr l-istati Baltiċi (li jinsabu fil-[[lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]) jew l-eks Jugoslavja u l-[[Albanija]] (li jinsabu fil-[[lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]) jew il-partijiet tal-[[Ġermanja]] li fl-imgħoddi kienu jagħmlu parti mill-Ġermanja tal-Lvant (li huma inklużi fil-[[lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]): ir-[[Russja]], il-[[Belarussja]], il-[[Polonja]], iċ-[[Ċekja]], is-[[Slovakkja]], l-[[Ungerija]], l-[[Ukrajna]], il-[[Moldova]], ir-[[Rumanija]] u l-[[Bulgarija]]. Il-pajjiżi tal-Kawkasu b'pożizzjoni unika, fosthom l-[[Armenja]], il-[[Ġeorġja|Georgia]] u l-[[Ażerbajġan]] mhumiex inklużi hawnhekk iżda fil-[[lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]], filwaqt li l-[[Każakistan]] huwa inkluż fl-[[Asja]] Ċentrali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/stat|titlu=Number of World Heritage Properties by region. UNESCO.|sit=web.archive.org|lingwa=en|data-aċċess=|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110514002820/https://whc.unesco.org/en/list/stat|arkivju-data=2011-05-14|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm|titlu=United Nations Statistics Division - Country and Region Codes|data=2002-06-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20020625192322/http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm|arkivju-data=2002-06-25|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

Ir-Russja għandha l-ikbar ammont ta' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-Lvant tal-Ewropa bi 22 mill-31 sit tal-pajjiż fil-Lvant tal-[[Ewropa]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&amp;l=en&amp;action=stat&amp;mode=table|titlu=UNESCO World Heritage Centre - World Heritage List Statistics|data=2021-12-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20211205184334/http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&amp;l=en&amp;action=stat&amp;mode=table|arkivju-data=2021-12-05|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; Tnejn minnhom huma siti transfruntiera ma' pajjiż ieħor filwaqt li tmien siti huma kondiviżi bejn diversi pajjiżi u wħud minnhom jinsabu parzjalment fit-Tramuntana jew fil-Punent tal-Ewropa: l-[[Istmu Kuronjan]] (il-[[Litwanja]] u r-Russja), il-[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] (il-Ġermanja, is-Slovakkja, l-[[Ukrajna]], l-Albanija, l-[[Awstrija]], il-[[Belġju]], il-Bulgarija, il-[[Kroazja]], l-[[Italja]], ir-Rumanija, is-[[Slovenja]] u [[Spanja]]), [[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha|Belovezhskaya Pushcha]] / il-[[Foresta ta' Białowieża]] (il-Polonja u l-Belarussja), il-[[Park Nazzjonali ta' Fertő-Hanság|Pajsaġġ Kulturali ta' Fertö / Neusiedlersee]] (l-Awstrija u l-Ungerija), il-[[Park ta' Muskau|Park ta' Muskau / il-Park ta' Mużakowski]] (il-Ġermanja u l-Polonja), l-[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] (għaxar pajjiżi fit-Tramuntana u fil-Lvant tal-Ewropa), u r-[[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] (iċ-Ċekja u l-Ġermanja). Il-[[Moldova]] għandha biss komponent mis-sit transnazzjonali tal-Ark Ġeodetiku ta' [[Friedrich Georg Wilhelm von Struve|Struve]]. L-ewwel siti mir-reġjun tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978, meta ċ-[[Krakovja|Ċentru Storiku ta' Krakovja]] u l-[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka|Minjiera tal-Melħ ta' Wieliczka]], it-tnejn li huma fil-Polonja, intgħażlu fost l-ewwel siti tal-lista.

Kull sena, il-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO jista' jiddeżinja siti ġodda fil-lista, jew ineħħi s-siti li ma jissodisfawx iktar il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali. Is-siti &quot;mħallta&quot; huma siti li jissodisfaw kriterji bħala sit kulturali u bħala sit naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|arkivju-data=2016-06-12|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/nominations/|titlu=World Heritage List Nominations. UNESCO.|sit=web.archive.org|lingwa=en|data-aċċess=|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100627033420/http://whc.unesco.org/en/nominations/|arkivju-data=2010-06-27|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

Il-Kumitat tal-Wirt Dinji jista' jispeċifika wkoll li sit jinsab fil-periklu, u jikkwota &quot;kundizzjonijiet li jheddu l-istess karatteristiċi tal-għażla tal-UNESCO li wasslu biex is-sit jitniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/158/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - World Heritage in Danger|data=2021-01-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210113072850/http://whc.unesco.org/en/158/|arkivju-data=2021-01-13|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; Attwalment, fil-Lvant tal-Ewropa ma hemm l-ebda sit li tniżżel bħala sit fil-periklu; żewġ siti, il-[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka|Minjiera tal-Melħ ta' Wieliczka]] u r-[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]], kienu mniżżla bħala fil-periklu fl-imgħoddi iżda mbagħad tneħħew.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/247/|titlu=28 COM 15B.75 - Decision|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;

== Siti ta' Wirt Dinji ==
NB: * Siti transnazzjonali (bl-asterisk)
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sit
!Stampa
!Post
!Kriterji tal-Għażla
!Erja f'ettari (akri)
!Sena tad-deżinjazzjoni
!Deskrizzjoni
|-
![[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha|Foresta ta' Białowieza]]*
|[[Stampa:BelarusBNP09.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BelarusBNP09.JPG|alt=Forest scenery, some broken trees|nofs|150x150px]]
|il-Provinċji ta' Brest u ta' Grodno, il-[[Belarussja]],  u d-Distrett ta' Podlaskie, il-[[Polonja]]
52°30′N 23°35′E
|naturali: (vii)
|92,669 (228,990)
|1979
|Il-Foresta ta' Białowieża hija kumpless forestali kbir, li jinkludi foresti primordjali estensivi, fil-fruntiera bejn il-Polonja (il-[[Park Nazzjonali ta' Białowieża]]) u l-Belarussja (il-[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]). Hija eżempju tal-ekoreġjun terrestri b'foresti mħallta fl-[[Ewropa Ċentrali]], u fiha firxa ta' ħabitats mhux forestali assoċjati, inkluż mergħat imxarrbin, widien tax-xmajjar, u artijiet mistagħdra oħra. Iż-żona tospita l-ikbar popolazzjoni fis-selvaġġ ta' biżonti Ewropej, kif ukoll lupi, linċi, u lontri. Il-parti Pollakka tas-sit kienet l-ewwel li żdiedet fil-lista fl-1979. Il-parti fil-Belarussja żdiedet fil-lista fl-1992, filwaqt li fl-2014 saret estensjoni kbira taż-żona protetta.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/33/|titlu=Białowieża Forest|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]*
|[[Stampa:Цюпішкі._Дуга_Струвэ._Пункт_«Тупішкі»_(03).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A6%D1%8E%D0%BF%D1%96%D1%88%D0%BA%D1%96._%D0%94%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B2%D1%8D._%D0%9F%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82_%C2%AB%D0%A2%D1%83%D0%BF%D1%96%D1%88%D0%BA%D1%96%C2%BB_(03).jpg|alt=A stone pillar with the inscription about the site. Trees  behind.|nofs|150x150px]]
|in-[[Norveġja]], l-[[Żvezja|Iżvezja]], il-[[Finlandja]], ir-[[Russja]], l-[[Estonja]], il-[[Latvja]], il-[[Litwanja]], il-[[Belarussja]], il-[[Moldova]], l-[[Ukrajna]]
|kulturali: (ii), (iii) u (vi)
|—
|2005
|L-Ark Ġeodetiku ta' Struve huwa serje ta' punti ta' triangulazzjoni, mifruxa fuq distanza ta' iżjed minn 2,820 kilometru minn [[Hammerfest]] fin-[[Norveġja]] sal-[[Baħar l-Iswed]]. Il-punti ġew stabbiliti fi stħarriġ mill-astronomu Friedrich Georg Wilhelm Struve li kien l-ewwel wieħed li wettaq kejl bir-reqqa ta' segment twil tal-meridjan – u miegħu anke d-daqs u l-għamla tad-[[Id-Dinja|Dinja]]. Oriġinarjament, kien hemm 165 punt b'kollox. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi 34 punt f'għaxar pajjiżi (mit-Tramuntana għan-Nofsinhar: in-Norveġja, l-Iżvezja, il-Finlandja, ir-Russja, l-Estonja, il-Latvja, il-Litwanja, il-Belarussja, il-Moldova, l-Ukrajna; fl-istampa hemm il-[[monument]] tal-punt ta' Tupiški).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1187|titlu=Struve Geodetic Arc - UNESCO World Heritage Centre|data=2005-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-24|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20051030092125/https://whc.unesco.org/en/list/1187|arkivju-data=2005-10-30|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
|[[Stampa:Комплекс_Мирского_замка.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%9C%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%BA%D0%B0.JPG|alt=Red brick castle with several towers|nofs|150x150px]]
|Mir, il-Provinċja ta' Grodno, il-[[Belarussja]]
53°27′4″N 26°28′22″E
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|2000
|Il-Kastell ta' Mir jinsab f'żona bi [[storja]] turbolenti, li influwenzat l-iżvilupp tiegħu. Il-kostruzzjoni bdiet fl-aħħar tas-seklu 15, bi stil [[Gotiku]]. Iktar 'il quddiem saru rikostruzzjonijiet b'influwenzi [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] u [[Barokk|Barokki]]. Ġarrab ħsarat estensivi matul il-Gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] u ġie rrestawrat fl-aħħar tas-seklu 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/625/|titlu=Mir Castle Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-25}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kastell ta' Nesvizh|Kumpless Arkitettoniku, Residenzjali u Kulturali tal-Familja Radziwill f'Nesvizh]]
|[[Stampa:Замак-палац_у_Нясьвіжы_знутры.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BA-%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%86_%D1%83_%D0%9D%D1%8F%D1%81%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%B6%D1%8B_%D0%B7%D0%BD%D1%83%D1%82%D1%80%D1%8B.jpg|alt=Palace courtyard surrounded with yellow buildings. A well in the middle.|nofs|150x150px]]
|Nesvizh, il-Provinċja ta' [[Minsk]], il-[[Belarussja]]
53°27′4″N 26°28′22″E
|kulturali: (ii), (iv) u (vi)
|—
|2005
|Il-Kastell ta' Nesvizh kien ir-residenza tal-familja Radziwiłł, li bniet u ħadet ħsieb il-manutenzjoni tal-kastell mis-seklu 16 sal-1939. Il-membri tal-familja Radziwiłł kienu patruni tax-xjenzi u tal-arti u stiednu lil artisti, [[Artiġjan|artiġjani]] u [[Arkitett|arkitetti]] fir-raħal ta' Nesvizh. Dawn l-interazzjonijiet għenu biex jiġu trażmessi x-xejriet min-Nofsinhar u mill-Punent tal-Ewropa għall-[[Ewropa Ċentrali]] u għal-Lvant tal-Ewropa. Il-kumpless jinkludi l-kastell residenzjali u l-mawżolew-knisja ta' Corpus Christi, flimkien mal-pajsaġġ tal-madwar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1196/|titlu=Architectural, Residential and Cultural Complex of the Radziwill Family at Nesvizh|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-25}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knisja ta' Boyana]]
|[[Stampa:Boyana_Church_Mural_Paintings.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Boyana_Church_Mural_Paintings.jpg|alt=Church interior with frescos|150x150px]]
|[[Sofija]], il-[[Bulgarija]]
42°39′0″N 23°16′0″E
|kulturali: (ii), (iii)
|0.68 (1.7)
|1979
|Il-Knisja Ortodossa Bulgara ta' Boyana fil-periferija ta' Sofija hija kumpless ta' tliet binjiet. L-ewwel parti nbniet fis-seklu 10, it-tieni fis-seklu 13, u t-tielet fil-bidu tas-seklu 19. Affreski mal-ħitan tal-knisja li jmorru lura għall-perjodi kollha tal-imgħoddi ġew ippreservati sħaħ jew bħala frammenti u ġew irrestawrati bir-reqqa fis-seklu 21. L-affreski minn nofs is-seklu 13 li ġew ikkummissjonati minn Kaloyan Sebastocrator jitqies li għandhom l-aqwa valur artistiku fil-kumpless.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/42/|titlu=Boyana Church|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kavallier ta' Madara]]
|[[Stampa:Caballero_de_Madara,_reserva_histórico-arqueológica_Nacional_de_Madara,_Bulgaria,_2016-05-27,_DD_39.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Caballero_de_Madara,_reserva_hist%C3%B3rico-arqueol%C3%B3gica_Nacional_de_Madara,_Bulgaria,_2016-05-27,_DD_39.jpg|alt=Rock relief of a rider|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Shumen, il-[[Bulgarija]]
43°18′0″N 27°9′0″E
|kulturali: (i), (iii)
|1.20 (3.0)
|1979
|Il-Kavallier ta' Madara huwa riljiev fuq il-blat li juri kavallier riekeb [[żiemel]], jittrijonfa fuq [[iljun]], u akkumpanjat minn [[għasfur]] u [[kelb]]. Ġie mnaqqax fuq irdum għoli 100 metru (330 pied), f'għoli ta' 23 metru (75 pied), qrib il-villaġġ ta' Madara. Imur lura għall-bidu tas-seklu 8, meta Madara kien sit sagru tal-Ewwel Imperu Bulgaru. Qrib ir-riljiev, hemm kitbiet imnaqqxin bil-Grieg Medjevali, li jiddeskrivi l-avvenimenti tal-istat Bulgaru bikri u tal-''khan'' tiegħu.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/43/|titlu=Madara Rider|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
|[[Stampa:Kazanluk_1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kazanluk_1.jpg|alt=Painted ceiling in a round shape, depicting people and horses|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Stara Zagora, il-[[Bulgarija]]
42°37′0″N 25°24′0″E
|kulturali: (i), (iii), (iv)
|0.02 (0.049)
|1979
|Il-qabar imur lura għall-perjodu Ellenistiku, fi tmiem is-seklu 4 Q.K. Huwa qabar b'għamla ta' miġbħa (''tholos''), b'kuritur dejjaq u b'kompartiment funebri ġej għat-tond. L-affreski fil-qabar juru l-kultura u r-riti funebri [[Traċja|Traċjani]]. Il-qabar huwa parti minn nekropoli ikbar, li tinsab qrib il-belt Traċjana ta' Seuthopolis, il-belt kapitali tar-Re [[Seuthes III]]. Ġie skopert mill-ġdid fl-1944, u l-affreski tiegħu kienu tassew ippreservati tajjeb.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/44/|titlu=Thracian Tomb of Kazanlak|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
|[[Stampa:Ivanovski_skalni_tsarkvi_20110714-42.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ivanovski_skalni_tsarkvi_20110714-42.JPG|alt=Fresco depicting a Biblical scene|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Ruse, il-[[Bulgarija]]
43°43′0″N 25°58′0″E
|kulturali: (ii), (iii)
|172 (430)
|1979
|Fis-seklu 12, l-eremiti bdew iħaffru l-knejjes, iċ-ċelel u l-monasteri fl-irdumijiet 'il fuq mix-xmara Rusenski Lom, ħdejn il-villaġġ ta' Ivanovo. L-affreski tas-seklu 14, matul it-Tieni Imperu Bulgaru, huma fost l-ifjen eżempji tal-istil Paleologali u jirrappreżentaw tbegħid mill-ikonografija [[Biżantini|Biżantina]] ta' qabel, bħala kompożizzjoni u l-motivi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/45/|titlu=Rock-Hewn Churches of Ivanovo|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monasteru ta' Rila]]
|[[Stampa:Rila_Monastery,_August_2013.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rila_Monastery,_August_2013.jpg|alt=Church with frescos, courtyard with tourists in front|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Kyustendil, il-[[Bulgarija]]
42°7′0″N 23°24′0″E
|kulturali: (vi)
|11 (27)
|1983
|Il-monasteru ġie stabbilit fis-seklu 10 minn San Ġwann ta' Rila u kien ċentru kulturali u spiritwali importanti tal-Bulgarija tul is-sekli. Kien partikolarment importanti bħala ċentru [[Kristjaneżmu|Kristjan]] matul it-tmexxija [[Imperu Ottoman|Ottomana]] fil-Bulgarija. Il-monasteru nqered min-nirien fil-bidu tas-seklu 19 u reġa' ġie kostruwit mill-1834 sal-1862, fi żmien ir-Rinaxximent Nazzjonali Bulgaru.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/216/|titlu=Rila Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Nessebar|Belt Antika ta' Nessebar]]
|[[Stampa:Bulgaria-Nesebar-04.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bulgaria-Nesebar-04.JPG|alt=Brick orthodox church|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Burgas, il-[[Bulgarija]]
42°39′22″N 27°43′48″E
|kulturali: (iii), (iv)
|27 (67)
|1983
|Il-belt kostali ta' Nessebar bdiet bħala insedjament Traċjan u saret kolonja [[Greċja|Griega]] tal-Baħar l-Iswed fis-seklu 6 Q.K. Il-biċċa l-kbira tal-fdalijiet tagħha jmorru lura għall-perjodu Ellenistiku, fosthom l-akropoli u t-tempju ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]]. Il-belt kienet ċentru [[Kristjaneżmu|Kristjan]] [[Biżantini|Biżantin]] importanti fil-[[Medjuevu|Medju Evu]]; fost il-fdalijiet ta' dan il-perjodu hemm bażilika u fortizza. Fis-seklu 19 inbnew djar tal-injam bl-istil tar-Rinaxximent Nazzjonali Bulgaru.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/217/|titlu=Ancient City of Nessebar|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
|[[Stampa:Кадър_от_Сребърна_-_3.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9A%D0%B0%D0%B4%D1%8A%D1%80_%D0%BE%D1%82_%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%8A%D1%80%D0%BD%D0%B0_-_3.jpg|alt=Reeds at the coast, some birds|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Silistra, il-[[Bulgarija]]
44°6′51.98″N 27°4′41.02″E
|naturali: (x)
|638 (1,580)
|1983
|Il-Lag ta' Srebarna u l-artijiet mistagħdra tal-madwar qrib ix-xmara Danubju huma ħabitats importanti għall-għasafar, bħala post tat-tnissil, bħala post ta' mistrieħ fix-xitwa, jew bħala waqfa tul rotta migratorja. Fiż-żona ġew irreġistrati 178 speċi, fosthom diversi speċijiet mhedda globalment jew fil-periklu. Il-lag jospita l-ikbar kolonja ta' pellikan tad-Dalmazja fil-Bulgarija. Fl-2008 saret modifika ċkejna fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/219/|titlu=Srebarna Nature Reserve|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
|[[Stampa:Pirin_-_edno_or_Gergiyskite_ezera_-_IMG_2935.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pirin_-_edno_or_Gergiyskite_ezera_-_IMG_2935.jpg|alt=View from above at mountains, forest, and a lake|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Blagoevgrad, il-[[Bulgarija]]
41°40′0″N 23°30′0″E
|naturali: (vii), (viii), (ix)
|38,350 (94,800)
|1983
|Il-park nazzjonali fil-Muntanji ta' Pirin jinkludu tipi differenti ta' ħabitats tal-muntanji, li jvarjaw mill-foresti tas-siġar taż-żnuber, il-mergħat Alpini, u l-muntanji għoljin, bl-ogħla quċċata li tlaħħaq l-2,914-il metru (9,560 pied). Jospita bosta speċijiet ta' pjanti u ta' annimali, inkluż l-ors kannella u l-lupu. Il-konfini tas-sit ġew estiżi fl-2010.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/225/|titlu=Pirin National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
|[[Stampa:Tomb_sveshtari2-1-.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tomb_sveshtari2-1-.jpg|alt=Interior of a tomb with stone reliefs representing female figures|150x150px]]
|il-Provinċja ta' Razgrad, il-[[Bulgarija]]
43°40′0.01″N 26°40′0.01″E
|kulturali: (i), (iii)
|648 (1,600)
|1985
|Il-qabar Traċjan imur lura għas-seklu 3 Q.K. u ġie skopert mill-ġdid fl-1982. It-tiżjin tiegħu ġie ppreservat tajjeb ħafna u l-qabar huwa eżempju rari tal-arkitettura Traċjana. Jirrappreżenta l-[[arti]] lokali tal-Geti, ispirati mill-Elleniżmu. Karatteristika prominenti tal-qabar huma l-10 karjatidi nofshom nisa u nofshom pjanti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/359/|titlu=Thracian Tomb of Sveshtari|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-11}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]*
|[[Stampa:Букова_гора_край_х._Рай.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B9_%D1%85._%D0%A0%D0%B0%D0%B9.jpg|alt=Beech forest|150x150px]]
|diversi siti f'12-il pajjiż
49°5′10″N 22°32′10″E
|naturali: (ix)
|92,023 (227,390)
|2017
|Il-Foresti Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji jintużaw biex jiġi studjat it-tifrix tas-siġar tal-fagu (''Fagus sylvatica'') fl-Emisferu tat-Tramuntana f'varjetà ta' ambjenti u l-ambjent fil-foresti. Is-sit tniżżel għall-ewwel darba fl-2007 b'komponenti mis-Slovakkja u mill-Ukrajna. Ġie estiż fl-2011, fl-2017 meta żdiedu d-disa' siti fi ħdan il-[[Park Nazzjonali tal-Balkani Ċentrali]], u fl-2021 biex jiġu inklużi l-foresti f'total ta' 18-il pajjiż.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1133/|titlu=Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċentru Storiku ta' [[Praga]]
|[[Stampa:The_Castle_and_Charles_Bridge,_Prague_-_7982.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Castle_and_Charles_Bridge,_Prague_-_7982.jpg|alt=Look at the Charles Bridge and the castle across the river|150x150px]]
|[[Praga]], iċ-[[Ċekja]]
50°5′23″N 14°25′10″E
|kulturali: (ii), (iv), (vi)
|866 (2,140)
|1992
|Praga, li tinsab max-xtut tax-xmara [[Vltava]], ilha belt Ewropea importanti mill-Medju Evu. Matul ir-renju ta' Karlu IV, l-Imperatur Ruman Sagru (1346-1378), inbnew diversi [[Monument|monumenti]] bi stil [[Gotiku]], inkluż il-[[Kastell ta' Praga]], il-Katidral ta' San Vitus, u l-[[Pont ta' Karlu]]. L-Università ta' Praga, waħda mill-eqdem universitajiet fl-Ewropa, ġiet stabbilita fl-1348, u wasslet biex Praga tkun waħda miċ-ċentri ewlenin tat-tagħlim. Il-Park ta' Průhonice, li jinsab barra Praga, żdied fl-2010 bħala kapulavur tal-arkitettura pajsaġġistika tal-ġonna ta' importanza dinjija. Fl-2012 saret modifika minuri tas-Sit ta' Wirt Dinji.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/616/|titlu=Historic Centre of Prague|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċentru Storiku ta'  [[Český Krumlov]]
|[[Stampa:View_from_Seminární_zahrada,_Český_Krumlov,_Czechia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:View_from_Semin%C3%A1rn%C3%AD_zahrada,_%C4%8Cesk%C3%BD_Krumlov,_Czechia.jpg|alt=View of the old town and the castle from above|153x153px]]
|ir-Reġjun tan-Nofsinhar tal-Boemja, iċ-[[Ċekja]]
48°49′0″N 14°19′0″E
|kulturali: (iv)
|52 (130)
|1992
|Il-belt ta' Český Krumlov inbniet madwar il-Kastell tas-seklu 13 bl-istess isem tal-belt, fuq lilwa tax-xmara Vltava. Il-kastell inbena bi stil Gotiku, u iktar 'il quddiem żdiedu elementi Gotiċi, [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] u [[Barokk|Barokki]] aħħarin. Il-belt tippreserva l-konfigurazzjoni tat-toroq ta' żmien il-Medju Evu, filwaqt li l-faċċati tad-djar għandhom tiżjin bi stili Rinaxximentali u Barokki. Il-belt ma ġietx affettwata mill-industrijalizzazzjoni fis-seklu 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/617/|titlu=Historic Centre of Český Krumlov|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċentru Storiku ta' [[Telč]]
|[[Stampa:Telč2009zw.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tel%C4%8D2009zw.jpg|alt=Telč panorama from across the river|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Vysočina, iċ-[[Ċekja]]
49°34′49″N 15°56′31″E
|kulturali: (i), (iv)
|36 (89)
|1992
|Ir-raħal ta' Telč x'aktarx li ġie stabbilit f'nofs is-seklu 14 bħala insedjament ippjanat f'żona li qabel kienet miksija foresti, sabiex tiġi eżerċitata influwenza [[politika]] u ekonomika fuq ir-reġjun kollu. Iċ-ċentru tar-raħal huwa ddominat minn kastell Rinaxximentali li nbena fuq prekursur Gotiku. Il-pjazza tas-suq triangolari hija mdawra bi djar Rinaxximentali u Barokki li huma kkollegati b'portiċi kontinwi u li għandhom varjetà wiesgħa ta' faċċati.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/621/|titlu=Historic Centre of Telč|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta’ Nepomuk f'Zelená Hora]]
|[[Stampa:Zdar_Zelena_hora_48.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zdar_Zelena_hora_48.jpg|alt=View of the church with a cemetery in front|198x198px]]
|ir-Reġjun ta' Vysočina, iċ-[[Ċekja]]
49°34′49″N 15°56′31″E
|kulturali: (iv)
|0.64 (1.6)
|1994
|Il-Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk inbniet bejn l-1719 u l-1727, wara l-kanonizzazzjoni tal-qaddis San Ġwann ta' Nepomuk. Ġiet iddisinjata minn [[Jan Santini Aichel]] bi stil tassew oriġinali. Mill-perspettiva arkitettonika, tikkombina t-tradizzjonijiet Gotiċi u Barokki. Il-knisja nbniet fuq pjanta b'għamla ta' stilla u hija kkaratterizzata b'mod prominenti min-numru ħamsa fil-konfigurazzjoni u fil-proporzjonijiet, peress li n-numru huwa simbolu tal-ħames virtuwijiet tal-qaddis.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/690/|titlu=Pilgrimage Church of St John of Nepomuk at Zelená Hora|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.novinky.cz/cestovani/clanek/vysocina-kraj-s-nejvyssim-poctem-pamatek-unesco-40146156|titlu=Vysočina: kraj s nejvyšším počtem památek UNESCO - Novinky.cz|sit=www.novinky.cz|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kutná Hora]]: Ċentru Storiku tar-Raħal flimkien mal-[[Knisja ta' Santa Barbara]] u l-[[Katidral tal-Madonna ta' Sedlec]]
|[[Stampa:KUTNA_HORA_(js)_11.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:KUTNA_HORA_(js)_11.jpg|alt=Church of St Barbara, a large Gothic building, at night|150x150px]]
|ir-Reġjun tal-Boemja Ċentrali, iċ-[[Ċekja]]
49°11′0″N 15°27′0″E
|kulturali: (ii), (iv)
|62 (150)
|1995
|Fl-aħħar tas-seklu 13 ġew skoperti depożiti kbar tal-fidda fiż-żona, u dan wassal għall-iżvilupp u għall-prosperità ta' Kutná Hora. Fis-seklu 14 ir-raħal sar belt irjali. Iċ-ċentru storiku tar-raħal għadu jippreserva l-pjanta Medjevali tiegħu. Iż-żewġ binjiet importanti fir-raħal huma l-Knisja ta' Santa Barbara, bi stil Gotiku, imżejna b'affreski tal-ħajja ta' kuljum fir-raħal tax-xogħol tal-minjieri, u l-Katidral tal-Madonna ta' Sedlec, eks monasteru taċ-Ċisterċensi li ġie rinnovat bi stil Barokk fis-seklu 18.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/732/|titlu=Kutná Hora: Historical Town Centre with the Church of St Barbara and the Cathedral of Our Lady at Sedlec|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice|Pajsaġġ Kulturali ta' Lednice-Valtice]]
|[[Stampa:Zámek_-_Lednice_2.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Z%C3%A1mek_-_Lednice_2.jpg|alt=Lednice castle in neo-Gothic style|150x150px]]
|ir-Reġjun tan-Nofsinhar tal-Moravja, iċ-[[Ċekja]]
48°46′33″N 16°46′30″E
|kulturali: (i), (ii), (iv)
|14,320 (35,400)
|1996
|Il-pajsaġġ ta' Lednice-Valtice huwa wieħed mill-ikbar pajsaġġi artifiċjali fl-Ewropa, u jkopri 200 kilometru kwadru. Id-Duki ta' [[Liechtenstein]], li kellhom is-sjieda tal-proprjetà, ittrasformawha f'pajsaġġ kulturali bejn is-sekli 17 u 20. Bnew diversi djar fil-kampanja, vilel, knejjes, u binjiet oħra bi stil Barokk u Neoklassiku, kif ukoll network ta' toroq, mogħdijiet xeniċi, u mogħdijiet fil-foresti. Il-ġonna u l-parks ġew influwenzati mal-ġonna pajsaġġistiċi [[Renju Unit|Ingliżi]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/763/|titlu=Lednice-Valtice Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kastell ta' Kroměříž|Ġonna u Kastell ta' Kroměříž]]
|[[Stampa:Kromeriz_-_Kvetna_zahrada_-_vyhled_z_promenady.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kromeriz_-_Kvetna_zahrada_-_vyhled_z_promenady.JPG|alt=Flower garden and a pavilion|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Zlín, iċ-[[Ċekja]]
49°18′0″N 17°22′38″E
|kulturali: (ii), (iv)
|75 (190)
|1998
|Il-Kastell fi Kroměříž inbena fis-[[Seklu XVII|sekli 17]] u 18 bi stil Barokk bikri u ntuża bħala r-residenza tal-arċisqof ta' [[Olomouc]]. Il-Ġnien Rikreattiv (fir-ritratt), li ġie stabbilit fl-1665-1675, huwa eżempju rari ta' ġnien Barokk li baqa' relattivament intatt. Dan influwenza l-iżvilupp ta' ġonna oħra fl-Ewropa Ċentrali. Il-Ġnien tal-Kastell fih binjiet bi stil Neoklassiku u bi stil Imperjali Franċiż.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/860/|titlu=Gardens and Castle at Kroměříž|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.zamek-kromeriz.cz/en/home/|titlu=Archbishop’s Chateau Kroměříž|sit=Archbishop’s Chateau Kroměříž|lingwa=en-GB|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Holašovice|Villaġġ Storiku ta' Holašovice]]
|[[Stampa:Holašovice_Historic_Village-112755.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hola%C5%A1ovice_Historic_Village-112755.jpg|alt=Two village houses with painted facades|150x150px]]
|ir-Reġjun tan-Nofsinhar tal-Boemja, iċ-[[Ċekja]]
48°57′35″N 14°15′10″E
|kulturali: (ii), (iv)
|11 (27)
|1998
|[[Holašovice]] huwa eżempju ppreservat sew ta' villaġġ tradizzjonali mill-Ewropa Ċentrali. Id-djar agrikoli mis-sekli 18 u 19 għandhom faċċati b'tiżhin bl-istukko bi stil li huwa magħruf bħala Barokk Folkloristiku tan-Nofsinhar tal-Boemja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/861/|titlu=Holašovice Historic Village|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
|[[Stampa:Litomyšl_(Leitomischl)_chateau_-_by_Pudelek.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Litomy%C5%A1l_(Leitomischl)_chateau_-_by_Pudelek.jpg|alt=View of the castle, showing a richly decorated facade|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Pardubice, iċ-[[Ċekja]]
49°52′25″N 16°18′52″E
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|1999
|Il-Kastell ta' Litomyšl inbena bħala residenza fil-kampanja fit-tieni nofs tas-seklu 16, bi stil Rinaxximentali. Huwa binja ta' tliet sulari maqsuma f'erbgħa partijiet, u waħda mill-partijiet tal-binja tikkonsisti minn portiku ta' żewġ sulari. Il-faċċata hija mżejna bit-teknika tas-''sgraffito''. Fuq ġewwa l-kastell huwa mżejjen bi stil Barokk. Ġew ippreservati wkoll firxa ta' binjiet anċillari.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/901/|titlu=Litomyšl Castle|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc|Kolonna tat-Trinità Mqaddsa f'Olomouc]]
|[[Stampa:Sloup_Nejsvětější_Trojice,_Olomouc.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sloup_Nejsv%C4%9Bt%C4%9Bj%C5%A1%C3%AD_Trojice,_Olomouc.jpg|alt=The Holy Trinity Column decorated with several sculptures|200x200px]]
|ir-Reġjun ta' Olomouc, iċ-[[Ċekja]]
49°35′55″N 17°16′10″E
|kulturali: (i), (iv)
|0.02 (0.049)
|2000
|Il-Kolonna tat-Trinità Mqaddsa nbniet fiċ-ċentru storiku tar-raħal ta' Olomouc fil-bidu tas-seklu 18, bi stil reġjonali msejjaħ il-Barokk ta' Olomouc. Il-kolonna kienet turija ta’ gratitudni għal tmiem il-[[Pesta s-sewda|pesta]], u hija l-ikbar waħda fl-Ewropa, b'għoli ta' 35 metru (115-il pied). Ġiet iddisinjata minn [[Václav Render]] u bosta mill-[[Skultura|iskulturi]] tagħha, li jirrappreżentaw temi [[Reliġjon|reliġjużi]], huma opri ta' [[Ondřej Zahner]]. Il-[[monument]] jinkludi [[kappella]] fil-bażi tal-kolonna.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/859/|titlu=Holy Trinity Column in Olomouc|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/uploads/nominations/859rev.pdf|titlu=Nomination dossier}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Villa Tugendhat|Villa Tugendhat f'Brno]]
|[[Stampa:Vila_Tugendhat_exterior_Dvorak3.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vila_Tugendhat_exterior_Dvorak3.JPG|alt=Villa exterior with clean white surfaces|150x150px]]
|ir-Reġjun tan-Nofsinhar tal-Moravja, iċ-[[Ċekja]]
49°12′26″N 16°36′58″E
|kulturali: (ii), (iv)
|0.73 (1.8)
|2001
|Il-Villa Tugendhat f'[[Brno]] ġiet iddisinjata mill-arkitett Ġermaniż [[Ludwig Mies van der Rohe]] fis-snin 20 tas-seklu 20 għal Grete u Frits Tugendhat, li kienu membri ta' familja industrijali sinjura minn Brno. Il-villa hija eżempju tal-Istil Internazzjonali tal-arkitettura. Mies van der Rohe ddisinja wkoll l-għamara u l-ġnien tal-villa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1052/|titlu=Tugendhat Villa in Brno|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kwartier [[Ġudaiżmu|Lhudi]] u l-Bażilika ta' San Prokupju f'[[Třebíč]]
|[[Stampa:Třebíč_Basilika_Jihlava_Ghetto.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:T%C5%99eb%C3%AD%C4%8D_Basilika_Jihlava_Ghetto.jpg|alt=Jewish Quarter of Třebíč with St. Procopius Basilica in the background|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Vysočina, iċ-[[Ċekja]]
49°13′2″N 15°52′44″E
|kulturali: (ii), (iii)
|5.73 (14.2)
|2003
|Ir-raħal ta' Třebíč jinsab max-xtut tax-xmara [[Jihlava]]. Il-Bażilika ta' San Prokopju nbniet fil-bidu tas-seklu 13, oriġinarjament bħala parti minn monastru Benedittin. Il-Kwartier Lhudi huwa eżempju ppreservat sew ta' getto [[Ġudaiżmu|Lhudi]] li jmur lura għall-Medju Evu. Binja tipika għandha struttura ta' kondominju, b'postijiet tax-xogħol manwali fil-livell tat-triq u s-sulari ta' fuq għal użu residenzjali. Iż-żewġ fażijiet taċ-ċimiterju Lhudi jmorru lura għas-sekli 15 u 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1078/|titlu=Jewish Quarter and St Procopius' Basilica in Třebíč|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]*
|[[Stampa:Schr_1498-1500.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Schr_1498-1500.jpg|alt=Front and back of a silver coin.|150x150px]]
|ir-Reġjun tat-Tramuntana tal-Boemja, iċ-[[Ċekja]], u Sachsen, il-[[Ġermanja]]
50°24′23″N 12°50′14″E
|kulturali: (ii), (iii), (iv)
|6,766 (16,720)
|2019
|Il-Muntanji Minerarji tar-reġjun huma mifruxa lejn ix-Xlokk tal-Ġermanja u l-Majjistral taċ-Ċekja. Ir-reġjun kien sors importanti ta' metalli mis-seklu 12, fosthom fidda (speċjalment fis-sekli 15 u 16), landa, kobalt, u uranju wkoll fl-aħħar tas-sekli 19 u 20. Il-pajsaġġ kulturali tar-reġjun issawwar bl-innovazzjonijiet tal-estrazzjoni u tat-tidwib fil-qasam tax-xogħol fil-minjieri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1478/|titlu=Erzgebirge/Krušnohoří Mining Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
!Pajsaġġ għat-Tnissil u għat-Taħriġ taż-[[Żiemel|Żwiemel]] tal-Karozzini Ċerimonjali f'[[Kladruby nad Labem]]
|[[Stampa:Kladruby_1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kladruby_1.jpg|alt=Kladruber horses in front of the National Stud Farm in Kladruby.|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Pardubice, iċ-[[Ċekja]]
|kulturali: (iv), (v)
|—
|2019
|Il-faċilità tat-tnissil u tat-taħriġ taż-żwiemel f'Kladruby nad Labem ġiet stabbilita fl-1579. Tinsab fil-mergħa tax-xmara Labe fil-fdalijiet ta' foresta qrib ix-xmara. Il-faċilità tnissel iż-żwiemel tar-razza  Kladruber li kienu jintużaw matul iċ-ċerimonji fil-Qorti Asburga. Il-faċilità hija eżempju ta' ''ferme ornée'', jiġifieri faċilità dekorattiva speċjalizzata li nbniet bl-użu tal-prinċipji tal-arkitettura pajsaġġistika [[Franza|Franċiża]] u [[Renju Unit|Ingliża]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1589/|titlu=Landscape for Breeding and Training of Ceremonial Carriage Horses at Kladruby nad Labem|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]*
|[[Stampa:Kolonáda_M.Gorkého.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kolon%C3%A1da_M.Gork%C3%A9ho.JPG|alt=Maxim Gorky colonnade in Mariánské Lázně|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Karlovy Vary,  iċ-[[Ċekja]]
|kulturali: (ii), (iii),(iv), (vi)
|—
|2021
|L-Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa huwa sit magħmul minn 11-il raħal bi spa f'seba' pajjiżi Ewropej fejn l-ilmijiet minerali kienu jintużaw għal skopijiet ta' fejqan u terapewtiċi qabel l-iżvilupp tal-[[mediċina]] industrijali fis-seklu 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1613/|titlu=The Great Spa Towns of Europe|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Banská Štiavnica|Raħal Storiku ta' Banská Štiavnica u l-Monumenti Tekniċi Qribu]]
|[[Stampa:Banská_Štiavnica_from_Nový_zámok_2007.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bansk%C3%A1_%C5%A0tiavnica_from_Nov%C3%BD_z%C3%A1mok_2007.jpg|alt=Town square with the monument dedicated to Holy Trinity|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Banská Bystrica, is-[[Slovakkja]]
48°27′40″N 18°54′0″E
|kulturali: (iv), (v)
|20,632 (50,980)
|1993
|Banská Štiavnica huwa l-eqdem raħal tax-xogħol tal-estrazzjoni fis-Slovakkja. Filwaqt li l-attivitajiet tal-estrazzjoni fl-inħawi diġà kienu jsiru fi Żmien il-Bronż, ir-raħal innifsu ġie stabbilit fis-seklu 13. Id-depożiti rikki ta' minerali polimetalliċi, li fihom ukoll id-deheb u l-fidda, ġabu ħafna ġid lir-raħal, li rriżulta fil-kostruzzjoni ta' diversi binjiet rappreżentattivi, fosthom palazzi, knejjes u kastelli. Fl-1762 ġiet stabbilita l-ewwel Akkademja tax-Xogħol fil-Minjieri u l-Forestrija fl-[[Ewropa]]. L-attivitajiet tal-estrazzjoni majnaw fis-seklu 19 minħabba li tnaqqru d-depożiti tal-minerali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/618/|titlu=Historic Town of Bansk&amp;aacute; &amp;Scaron;tiavnica and the Technical Monuments in its Vicinity|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/news/534/|titlu=Cities of Caral-Supe (Peru) and Levoča (Slovakia) added to UNESCO’s World Heritage List - UNESCO World Heritage Centre|data=2021-02-10|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-04-01|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210210093403/https://whc.unesco.org/en/news/534/|arkivju-data=2021-02-10|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati|Levoča, Spišský Hrad u l-Monumenti Kulturali Assoċjati]]
|[[Stampa:20180503_Zamek_Spiski_2953_DxO.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:20180503_Zamek_Spiski_2953_DxO.jpg|alt=Castle ruins on the top of the hill|150x150px]]
|ir-Reġjuni ta' Prešov u Košice, is-[[Slovakkja]]
48°59′58″N 20°46′3″E
|kulturali: (iv)
|1,351 (3,340)
|1993
|Il-Kastell ta' Spiš huwa wieħed mill-ikbar kastelli fir-reġjun u jinkludi binjiet [[Rumanesk|Rumaneski]] u [[Gotiku|Gotiċi]] ppreservati sew mis-sekli 13 u 14. Fl-2009, is-sit ġie estiż biex jinkludi r-raħal ta' Levoča, flimkien mal-Bażilika ta' San Ġakbu tiegħu tas-seklu 14, fejn hemm l-artal Gotiku Aħħari tal-Mastru Pawlu, kif ukoll is-siti assoċjati f'Spišské Podhradie, [[Kunvent ta' Spiš|Spišská Kapitula]] u [[Žehra]], li jinkludu kumplessi urbani tal-istess perjodu.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/620/|titlu=Levo&amp;#x10d;a, Spi&amp;scaron;sk&amp;yacute; Hrad and the Associated Cultural Monuments|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Vlkolínec]]
|[[Stampa:Vlkolínec,_Slovakia_019.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Vlkol%C3%ADnec,_Slovakia_019.jpg|alt=Village street with wooden houses on both sides|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Žilina, is-[[Slovakkja]]
49°2′0″N 19°17′0″E
|kulturali: (iv), (v)
|4.90 (12.1)
|1993
|Vlkolínec jirrappreżenta insedjament rurali Ewropew tradizzjonali f'żona muntanjuża, u huwa l-iżjed kumpless ippreservat tajjeb ta' dik ix-xorta fir-reġjun. Il-villaġġ fih 43 dar tradizzjonali tal-[[injam]], knisja b'kampnar u skola, li fil-biċċa l-kbira jmorru lura għas-seklu 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/622/|titlu=Vlkol&amp;iacute;nec|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]*
|[[Stampa:Domica_Cave_22.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Domica_Cave_22.jpg|alt=|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Košice, is-[[Slovakkja]], u t-Tramuntana tal-[[Ungerija]]
48°28′33″N 20°29′13″E
|naturali: (viii)
|56,651 (139,990)
|1995
|Is-sit huwa magħmul minn 712-il għar fl-Ungerija u fis-Slovakkja. Dawn jirrappreżentaw żona karstika tipika b'sistema miti. Is-sedimenti u l-fossili fl-għerien juru rekords ġeoloġiċi tal-kundizzjonijiet klimatiċi tropikali u sottotropikali fil-Kretaċju Aħħari u fit-Terzjarju Bikri, kif ukoll tal-glaċjazzjonijiet fil-Plejstoċen. Fis-sena 2000, l-[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]] fis-Slovakkja ġie miżjud bħala estensjoni tas-sit. Fl-2008 saret modifika tal-konfini tas-sit fl-[[Ungerija]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/decisions/1509|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Decision - 32COM 8B.48|data=2011-10-20|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-04-01|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20111020045040/https://whc.unesco.org/en/decisions/1509|arkivju-data=2011-10-20|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/725/|titlu=Caves of Aggtelek Karst and Slovak Karst|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Bardejov|Riżerva Ikkonservata tar-Raħal ta' Bardejov]]
|[[Stampa:Market_Square_of_Bardejov.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Market_Square_of_Bardejov.jpg|alt=Look at the town square from above|150x150px]]
|ir-Reġjun ta' Prešov, is-[[Slovakkja]]
49°17′36″N 21°16′45″E
|kulturali: (iii), (iv)
|—
|2000
|Ir-raħal ta' [[Bardejov]] jinsab qrib rotta kummerċjali importanti lejn il-[[Polonja]] tul il-Karpazji. Il-pjanta tal-belt tmur lura għas-sekli 13 u 14 u kienet tinkludi fortifikazzjonijiet avvanzati għall-istandards kontemporanji. Id-djar tal-borgeżija tas-seklu 15 u l-Bażilika Gotika ta' San Giles jokkupaw il-[[pjazza]] prinċipali tar-raħal. Bardejov jinkludi wkoll kwartier [[Ġudaiżmu|Lhudi]] żgħir tas-seklu 18.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/973/|titlu=Bardejov Town Conservation Reserve|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
|[[Stampa:Hronsek_wooden_church.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hronsek_wooden_church.jpg|alt=Large wooden church in Hronsek|150x150px]]
|Reġjuni ta' Košice, ta' Banská ta' Bystrica, Žilina u ta' Prešov, is-[[Slovakkja]]
49°20′10″N 19°33′30″E
|kulturali: (iii), (iv)
|2.56 (6.3)
|2008
|Dan is-sit huwa magħmul minn tmien knejjes tal-injam li nbnew fil-Karpazji Slovakki bejn is-sekli 16 u 18, li huma eżempji rappreżentattivi tal-arkitettura [[Reliġjon|reliġjuża]] tal-injam fl-inħawi,  fejn il-komunitajiet ta' tliet reliġjonijiet differenti jgħixu flimkien mingħajr ġlied. Żewġ knejjes huma [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] Rumani, tliet knejjes huma [[Protestantiżmu|Protestanti]], u tliet knejjes huma [[Knisja Ortodossa Griega|Griegi Ortodossi]]. Ir-ritratt huwa tal-knisja tal-injam ta' Hronsek.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1273/|titlu=Wooden Churches of the Slovak part of the Carpathian Mountain Area|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] (is-Segment tal-Punent)*
|[[Stampa:Gerulata.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gerulata.jpg|alt=Roman ruins|150x150px]]
|ir-Reġjuni ta' [[Bratislava]] u ta' Nitra, is-[[Slovakkja]]
|kulturali: (ii), (iii), (iv)
|—
|2021
|Il-Fruntieri Rumani tad-Danubju huma network ta' fortifikazzjonijiet tul ix-xmara [[Danubju]], li kienu jipproteġu l-fruntieri tal-[[Imperu Ruman]]. Is-sit huwa kondiviż mal-[[Ġermanja]] u mal-[[Awstrija]]. Sitt siti f'żewġ postijiet huma ta' kampijiet militari ''Celemantia'' u ''Gerulata'' (ir-ritratt huwa tal-fdalijiet ta' dan tal-aħħar) jinsabu fis-Slovakkja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kiev]]: il-[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)|Katidral ta' Santa Sofija]] u Binjiet Monastiċi Relatati
|[[Stampa:Kijów_-_Sobór_Mądrości_Bożej_01.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kij%C3%B3w_-_Sob%C3%B3r_M%C4%85dro%C5%9Bci_Bo%C5%BCej_01.jpg|alt=Church with green and golden domes|150x150px|Saint-Sophia Cathedral]]
|[[Kiev]], l-[[Ukrajna]]
50°27′9″N 30°31′1″E
|kulturali: (i), (ii), (iii), (iv)
|29 (72)
|1990
|Il-Katidral ta' Santa Sofija nbena fis-seklu 11, ftit wara l-Kristjanizzazzjoni tar-Rus ta' [[Kiev]]. Il-mużajk u l-affreski ta' dak il-perjodu ġew ippreservati fuq ġewwa. Il-binjiet monastiċi ta' madwar il-[[katidral]] inbnew fis-[[Seklu XVII|sekli 17]] u 18 bi stil [[Barokk]] Ukren. Il-Lavra ta' Pechersk ta' Kiev huwa kumpless monastiku li żviluppa mis-sekli 11 sa 19. Jinkludi knejjes, monasteru, u għerien fejn indifnu l-qaddisin. Kien ċentru importanti tal-Knisja Ortodossa tal-Lvant. Il-Knisja tas-Salvatur f'Berestove, biswit il- Lavra, żdiedet mas-sit fl-2005.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/527/|titlu=Kyiv: Saint-Sophia Cathedral and Related Monastic Buildings, Kyiv-Pechersk Lavra|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-02}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Lviv|Ċentru Storiku ta' Lviv]]
|[[Stampa:Лвов_Галиција.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9B%D0%B2%D0%BE%D0%B2_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0.jpg|alt=Old colourful town houses and a fountain with a statue in front|150x150px|L'viv]]
|[[Lviv]], l-[[Ukrajna]]
49°50′30″N 24°1′55″E
|kulturali: (ii), (v)
|120 (300)
|1998
|Il-belt ta' Lviv ġiet stabbilita fl-aħħar tal-[[Medjuevu|Medju Evu]] u għadha tippreserva t-topografija Medjevali tagħha. Il-belt issawret mill-interazzjonijiet tal-komunitajiet differenti li għexu hemmhekk matul is-sekli, inkluż diversi gruppi Kristjani, [[Iżlam|Musulmani]], u [[Ġudaiżmu|Lhud]]. L-arkitettura tal-belt tirrappreżenta fużjoni ta' stili mil-[[Ewropa tal-Lvant|Lvant tal-Ewropa]] b'influwenzi mill-[[Italja]] u mill-[[Ġermanja]]. Diversi binjiet mill-perjodi [[Rinaxximent|Rinaxximentali]] u Barokki ġew ippreservati.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/865/|titlu=L'viv – the Ensemble of the Historic Centre|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-02}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
|[[Stampa:Cernauti_Residentia_04.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cernauti_Residentia_04.jpg|alt=A building in red brick|150x150px|Chernivtsi University]]
|Chernivtsi, l-[[Ukrajna]]
48°17′48″N 25°55′29″E
|kulturali: (ii), (iii), (iv)
|8.00 (19.8)
|2011
|Ir-Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja nbniet għall-Isqof Metropolitan tal-Knisja Ortodossa tal-Lvant fl-aħħar tas-seklu 19, meta r-reġjun kien taħt it-tmexxija [[Awstrija|Awstro]]-[[Ungerija|Ungarika]]. Ġiet iddisinjata mill-arkitett [[Ċekja|Ċek]] [[Josef Hlávka]]. Il-kumpless inbena bi stil storiku u jgħaqqad flimkien karatteristiċi tal-arkitettura [[Biżantini|Biżantina]], [[Gotiku|Gotika]] u Barokka. Il-kumpless intuża bħala r-residenza tal-isqof sat-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Fl-1955, il-proprjetà ġiet ittrasferita lill-Università ta' Chernivtsi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1330/|titlu=Residence of Bukovinian and Dalmatian Metropolitans|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-02}}&lt;/ref&gt;
|-
!Belt Antika ta' [[Chersonesus Tawrika]] u l-''Chora'' tagħha
|[[Stampa:Chersonesos_columns.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chersonesos_columns.jpg|alt=Columns and ruins|150x150px|Chersonesos columns]]
|Sevastopol, l-[[Ukrajna]]
44°36′39″N 33°29′29″E
|kulturali: (ii), (iv)
|259 (640)
|2013
|Il-belt antika ġiet stabbilita mill-Griegi Doriċi fis-seklu 5 [[Ante Christum natum|Q.K]].  tul il-kosta tal-Baħar l-Iswed. Fis-sekli ta' wara, fil-belt kien hemm interazzjonijiet bejn komunitajiet Griegi, [[Imperu Ruman|Rumani]] u Biżantini fir-reġjun tal-Baħar l-Iswed. Ġiet abbandunata fis-seklu 15. Iż-żona madwar il-belt kienet importanti minħabba l-produzzjoni tal-inbid tagħha, u l-fdalijiet tal- vinji antiki ġew ippreservati sew.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1411/|titlu=Ancient City of Tauric Chersonese and its Chora|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-02}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
|[[Stampa:Zolkiew_Cerkiew_Pr_Trojce_02.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zolkiew_Cerkiew_Pr_Trojce_02.jpg|alt=Wooden church with three domes|150x150px|Zolkiew Cerkiew Pr Trojce]]
|Oblasts ta' Ivano-Frankivsk, [[Lviv]] u Zakarpattia, l-[[Ukrajna]]
49°32′2″N 21°1′56″E
|kulturali: (iii), (iv)
|—
|2013
|Dan is-sit jinkludi 16-il ''tserkva'' (knisja tal-injam) fil-Karpazji, li nofshom jinsabu fl-Ukrajna. Il-knejjes inbnew bejn is-sekli 16 u 19 mill-komunitajiet Ortodossi tal-Lvant u Kattoliċi Griegi. Id-disinni huma bbażati fuq it-tradizzjonijiet ekkleżjastiċi Ortodossi b'influwenzi lokali. Fihom torrijiet tal-kampnari tal-injam, ikonostażi, u tiżjin polikromatiku fuq ġewwa, kif ukoll btieħi tal-knejjes, binjiet ta' lqugħ u ċimiterji. Fir-ritratt tidher il-Knisja tat-[[It-Trinità Mqaddsa|Trinità Mqaddsa]] f'[[Zhovkva]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1424/|titlu=Wooden Tserkvas of the Carpathian Region in Poland and Ukraine|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-02}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċentru Storiku ta' [[Krakovja]]
|[[Stampa:Krakow_rynek_01.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Krakow_rynek_01.jpg|alt=Krakow main square from above|150x150px]]
|[[Krakovja]], Makroreġjun tan-Nofsinhar, il-[[Polonja]]
50°4′0″N 19°57′35″E
|kulturali: (iv)
|150 (370)
|1978
|Il-belt ta' Krakovja, stabbilita fl-1257, hija l-[[belt kapitali]] l-antika tal-Polonja. Iċ-ċentru storiku jinkorpora tliet raggruppamenti urbani, il-belt [[Medjuevu|Medjevali]] ta' Krakovja, il-kumpless tal-[[Għolja ta' Wawel]] (ir-residenza rjali flimkien mal-Katidral ta'  Wawel fejn indifnu diversi rejiet tal-Polonja), u r-raħal ta' [[Kazimierz]], inkluż is-subborg ta' [[Stradom]], li ssawwar mir-residenti [[Knisja Kattolika|Kattoliċi]] u [[Ġudaiżmu|Lhud]]. Krakovja kienet belt ta[[L-Arti|l-arti]] u tal-artiġjanat, f'salib it-toroq bejn il-Lvant u l-Punent. Il-belt ippreservat livell għoli ta' integrità u tinkludi binjiet u karatteristiċi fi stili mir-[[Rumanesk]] bikri sal-[[Moderniżmu]]. Fl-2010 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/29/|titlu=Historic Centre of Kraków|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
!Minjieri Rjali tal-Melħ ta' [[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka|Wieliczka]] u ta' [[Minjiera tal-Melħ ta' Bochnia|Bochnia]]
|[[Stampa:Wieliczka-saltmine-kinga.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Wieliczka-saltmine-kinga.jpg|alt=Underground hall from above, chandeliers and tourists|150x150px]]
|il-Makroreġjun tan-Nofsinhar, il-[[Polonja]]
49°58′45″N 20°3′50″E
|kulturali: (iv)
|969 (2,390)
|1978
|Iż-żoni madwar Wieliczka u Bochnia fihom depożiti tal-melħ tal-blat, li ilu jiġi estratt mis-seklu 13. Mijiet ta' kilometri ta' mini fiż-żewġ minjieri fihom ukoll opri tal-arti, bħal skulturi mnaqqxin fil-melħ u [[Kappella|kappelli]] taħt l-art. Il-minjieri joħorġu fid-dieher l-iżvilupp tat-teknoloġiji tax-xogħol fil-minjieri fl-Ewropa. Il-Minjiera tal-Melħ ta' Wieliczka għall-ewwel tniżżlet waħedha fl- 1978. Ħdax-il sena wara, żdiedet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-periklu minħabba t-theddidiet tal-umdità fil-konfront tal-iskulturi. Wara programm ta' konservazzjoni bl-installazzjoni ta' tagħmir effiċjenti ta' deumidifikazzjoni fil-minjiera, tneħħiet mil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-periklu fl-1998. Fl-2008 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Il-Minjiera tal-Melħ ta' Bochnia żdiedet fl-2013.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/32/|titlu=Wieliczka and Bochnia Royal Salt Mines|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/news/147/|titlu=World Heritage Committee Removes Old City of Dubrovnik and Wieliczka Salt Mine from its List of Endangered Sites|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Auschwitz]]-[[Birkenau]], il-Kampijiet ta' Konċentrament u ta' Sterminju Nażisti Ġermaniżi (1940-1945)
|[[Stampa:Auschwitz-birkenau-main_track.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Auschwitz-birkenau-main_track.jpg|alt=Entrance gate in red brick and railway tracks|150x150px]]
|il-Makroreġjun tan-Nofsinhar, il-[[Polonja]]
50°4′0″N 19°21′0″E
|kulturali: (vi)
|—
|1979
|Auschwitz kien network ta' kampijiet ta' konċentrament u ta' sterminju Nażisti li nbnew u ġew operati mit-Tielet Reich f'żoni Pollakki annessi mill-Ġermanja Nażista matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Kien l-ikbar wieħed fost il-kampijiet ta' konċentrament Ġermaniżi. Is-Sit ta' Wirt Dinji jkopri lil Auschwitz I (il-kamp ewlieni), Auschwitz II-Birkenau (il-kamp ta' sterminju), u qabar tal-massa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/31/|titlu=Auschwitz Birkenau German Nazi Concentration and Extermination Camp (1940-1945)|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
Is-sit oriġinarjament kien imsejjaħ &quot;Kamp ta' Konċentrament ta' Auschwitz&quot;, iżda fuq talba tal-Polonja l-isem inbidel għal &quot;Auschwitz- Birkenau&quot; bis-sottotitlu ta' &quot;Kampijiet ta' Konċentrament u ta' Sterminju Nażisti Ġermaniżi (1940-1945)&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/news/363/|titlu=World Heritage Committee approves Auschwitz name change|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċentru Storiku ta' [[Varsavja]]
|[[Stampa:Warsaw_Old_Town_Market_Square_10.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Warsaw_Old_Town_Market_Square_10.JPG|alt=Market square, colourful houses in the background, tourists in restaurants in front|150x150px]]
|[[Varsavja]], il-Makroreġjun ta' Mazowieckie, il-[[Polonja]]
52°15′59″N 21°0′42″E
|kulturali: (i), (vi)
|26 (64)
|1980
|Varsavja, il-belt kapitali tal-Polonja, inqerdet apposta mit-truppi Nażisti wara r-[[Rewwixta ta' Varsavja]] fl-1944. Iżjed minn 85 % taċ-ċentru storiku ġie meqrud. Wara l-gwerra saret kampanja ta' restawr ta' ħames snin, u wasslet għar-restawr metikoluż taċ-ċentru storiku. Il-proċess ta' rikostruzzjoni kompla fis-snin 60 tas-seklu 20 u ntemm bil-ftuħ tal-Kastell Irjali għall-viżitaturi fl-1984.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/30/|titlu=Historic Centre of Warsaw|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċentru Storiku ta' [[Zamość]]
|[[Stampa:A299_Kamienica_Wilczkowska_ul._Ormiańska_30_(Rynek_Wielki)_Zamość.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:A299_Kamienica_Wilczkowska_ul._Ormia%C5%84ska_30_(Rynek_Wielki)_Zamo%C5%9B%C4%87.jpg|alt=A row of colourful houses|150x150px]]
|il-Makroreġjun tal-Lvant - Lublin, il-[[Polonja]]
50°43′0″N 23°16′0″E
|kulturali: (iv)
|75 (190)
|1992
|Zamość ġie stabbilit fis-seklu 16 minn [[Jan Zamoyski]]. Iddisinjat mill-[[arkitett]] [[Bernardo Morando]] minn [[Padova]], huwa eżempju perfett ta' raħal tal-aħħar tar-[[Rinaxximent]]. Il-konfigurazzjoni oriġinali tar-raħal ġiet ippreservata, flimkien mal-fortifikazzjonijiet u diversi binjiet li jikkombinaw l-influwenzi arkitettoniċi mill-[[Italja]] ma' dawk tal-Ewropa Ċentrali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/564/|titlu=Old City of Zamość|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kastell ta’ Malbork|Kastell tal-Ordni Tewtonika f'Malbork]]
|[[Stampa:Zamek_w_Malborku_nad_Nogatem.jpg|ħolqa=Https://en.wikipedia.org/wiki/File:Zamek_w_Malborku_nad_Nogatem.jpg|alt=Front view of a castle tower in red brick|150x150px]]
|il-Makroreġjun tat-Tramuntana - Pomorskie, il-[[Polonja]]
54°2′30″N 19°2′0″E
|kulturali: (ii), (iii), (iv)
|18 (44)
|1997
|Il-Kastell ta' Malbork inbena mill-Kavallieri Tewtoniċi, ordni [[Reliġjon|reliġjuża]] Kattolika Rumana Ġermaniża ta' dawk li wettqu l-[[Kruċjata|Kruċjati]], wara li s-sede tal-Gran Mastru ġiet ittrasferita lejn Malbork minn [[Venezja]] fl-1309. Il-kastell huwa eżempju klassiku ta' kastell [[Medjuevu|Medjevali]] tal-brikks bi stil Gotiku. Ġarrab xi ħsarat matul it-Tieni Gwerra Dinjija iżda iktar 'il quddiem ġie rrestawrat bir-reqqa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/847/|titlu=Castle of the Teutonic Order in Malbork|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
!Raħal Medjevali ta' [[Toruń]]
|[[Stampa:Torun_ratusz_corr.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Torun_ratusz_corr.jpg|alt=Red brick gothic town hall, tourists around|150x150px]]
|il-Makroreġjun tat-Tramuntana - Kujawsko-Pomorskie, il-[[Polonja]]
53°0′36″N 18°37′10″E
|kulturali: (ii), (iv)
|48 (120)
|1997
|Toruń ġie stabbilit mill-Kavallieri Tewtoniċi li bnew kastell hemmhekk f'nofs is-seklu 13 bħala bażi għall-evanġelizzazzjoni tal-[[Prussja]]. Iktar 'il quddiem kien membru tal-[[Lega Anseatika]] u ċentru kummerċjali importanti bejn iż-żona Baltika u l-[[Ewropa tal-Lvant|Lvant tal-Ewropa]]. Ir-raħal Medjevali ġie ppreservat sew, inkluż diversi djar importanti tal-brikks bi stil Gotiku, bħad-dar tal-matematiku u tal-astronomu [[Nicolaus Copernicus]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/835/|titlu=Medieval Town of Toruń|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kalwaria Zebrzydowska]]: il-Park Pajsaġġistiku u Arkitettoniku Manjerist u l-Park tal-Pellegrinaġġ
|[[Stampa:Kalwaria_Zebrzydowska_024.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kalwaria_Zebrzydowska_024.jpg|alt=Church with white walls, red roof and copper-covered domes|150x150px]]
|il-Makroreġjun tan-Nofsinhar, il-[[Polonja]]
49°52′0″N 19°40′0″E
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|1999
|Il-kumpless reliġjuż (kalvarju) ġie stabbilit mill-vojvodat ta' Krakovja [[Mikołaj Zebrzydowski]] fil-bidu tas-seklu 17. Jikkonsisti minn monasteru u għadd ta' knejjes, kappelli u santwarji li nbnew bl-istil Manjerist. Huwa eżempju straordinarju ta' santwarji kalvarju fil-perjodu tal-Kontroriformazzjoni. Prattikament baqa' kif kien mill-kostruzzjoni tiegħu, u għadu jintuża bħala sit attiv tal-pellegrinaġġi fis-seklu 21.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/905/|titlu=Kalwaria Zebrzydowska: the Mannerist Architectural and Park Landscape Complex and Pilgrimage Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Paċi]] f'[[Jawor]] u fi [[Knisja tal-Paċi fi Świdnica|Swidnica]]
|[[Stampa:Swidnica-_Kosciol_Pokoju_01.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Swidnica-_Kosciol_Pokoju_01.jpg|alt=Interior view of a church, richly decorated wooden details|150x150px]]
|il-Makroreġjun tan-Nofsinhar - Śląskie, il-[[Polonja]]
51°3′15″N 16°11′45″E
|kulturali: (ii), (iv), (vi)
|0.23 (0.57)
|2001
|Il-Knejjes tal-Paċi f'Jawor u fi Świdnica fis-Silesja ngħataw isem it-Trattat tal-Paċi ta' Westfalen tal-1648, li ppermetta lil-[[Luteraniżmu|Luterani]] fl-inħawi Kattoliċi Rumani tas-Silesja jibnu tliet knejjes Evanġeliċi tal-injam u t-tafal 'il barra mis-swar tal-belt. Barra minn hekk, kundizzjonijiet oħra tal-bini kienu jiddettaw li l-knejjes ma jkollhomx torri u li l-kostruzzjoni titlesta fi żmien sena. It-tielet knisja nbniet f'Głogów fl-1652, iżda nħarqet seklu wara.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1054/|titlu=Churches of Peace in Jawor and Świdnica|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-13}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
|[[Stampa:Church_of_St._Michael_in_Dębno_2009_(4).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Church_of_St._Michael_in_D%C4%99bno_2009_(4).jpg|alt=Wooden church with a small spire, surrounded by trees|150x150px]]
|il-Makroreġjun tan-Nofsinhar - Małopolskie, il-[[Polonja]]
49°45′0″N 21°14′0″E
|kulturali: (iii), (iv)
|8.26 (20.4)
|2003
|Is-sitt knejjes (il-Knisja ta’ San Nikola u l-[[Arkanġlu Mikiel]] (Binarowa), il-Knisja tal-Qaddisin Kollha (Blizne), il-Knisja tal-Arkanġlu Mikiel (Dębno), il-Knisja tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna (Haczów), il-Knisja ta’ San Anard (Lipnica Murowana), il-Knisja ta’ San Filep u San Ġakbu (Sękowa)) jirrappreżentaw l-eqdem knejjes tal-injam u l-iżjed ippreservati tajjeb fir-reġjun. Inbnew bi stil Gotiku, iżda huma differenti mill-binjiet tal-ġebel jew tal-brikks kontemporanji fil-bliet. Dawn il-knejjes ġew sponsorjati minn familji nobbli u huma mżejnin b'mod rikk fuq ġewwa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1053/|titlu=Wooden Churches of Southern Małopolska|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Park ta' Muskau|Park ta' Muskau/Mużakowski]]*
|[[Stampa:Das_Neue_Schloss_im_Fürst-Pückler-Park._IMG_9436WI.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Das_Neue_Schloss_im_F%C3%BCrst-P%C3%BCckler-Park._IMG_9436WI.jpg|alt=A red, ornate neo-gothic castle in a park-like location, the main tower of the castle is located to the left and topped with an ornate round dome and spire|150x150px]]
|Bad Muskau, il-[[Ġermanja]] / Mużakowski, il-[[Polonja]]
&lt;small&gt;{{coord|51|34|45.5|N|14|43|35.2|E|region:PL_type:landmark|name=Muskauer Park / Park Mużakowski}}&lt;/small&gt;
|kulturali:&lt;span style=&quot;display:none;&quot;&gt;GerUpp&lt;/span&gt;
(i), (iv)
|{{convert|348|ha|abbr=values|sortable=on}}
|2004
|Dan il-park jinsab max-xmara Neisse u fil-fruntiera bejn il-Polonja u l-Ġermanja. Inħoloq mill-Prinċep [[Hermann von Puckler-Muskau]] mill-1815 sal-1844. Iddisinjat bħala &quot;pittura bil-pjanti&quot;, uża l-pjanti lokali biex jittejjeb il-pajsaġġ eżistenti. Il-park huwa mifrux fir-raħal ta' Bad Muskau flimkien ma' parks u spazji ħodor oħra. Is-sit fih ukoll kastell rikostruwit, pontijiet u ''arboretum''.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1127/|titlu=Muskauer Park &amp;#x2f; Park Mu&amp;#x17c;akowski|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-05-02}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sala taċ-Ċentenarju]]
|[[Stampa:Wroclaw_-_Hala_Stulecia_03.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Wroclaw_-_Hala_Stulecia_03.jpg|alt=Large concrete dome with an open space in front|150x150px]]
|[[Wrocław|Wroclaw]], il-Makroreġjun tan-Nofsinhar - Śląskie, il-[[Polonja]]
51°6′25″N 17°4′37″E
|kulturali:&lt;span style=&quot;display:none;&quot;&gt;GerUpp&lt;/span&gt;
(i), (ii), (iv)
|37 (91)
|2006
|Is-Sala taċ-Ċentenarju hija binja Modernista bikrija magħmula bil-konkos rinfurzat. Ġiet iddisinjata minn [[Max Berg]] bħala post multifunzjonali biex isservi bħala sala tal-wirjiet jew assemblea u biex tospita avvenimenti [[Sport|sportivi]], kunċerti, u spettakli teatrali. Meta nbniet fl-1911-1913, is-sala kellha l-ikbar koppla tal-konkos rinfurzat fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Serviet bħala punt ta' referenza għal binjiet li nbnew iktar 'il quddiem b'dan il-materjal.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1165/|titlu=Centennial Hall in Wrocław|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry|Minjiera taċ-Ċomb, tal-Fidda u taż-Żingu ta' Tarnowskie Góry]] u s-Sistema ta' Ġestjoni tal-Ilma Tagħha ta' Taħt l-Art
|[[Stampa:Dawna_kopalnia_srebra_w_Tarnowskich_Górach.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Dawna_kopalnia_srebra_w_Tarnowskich_G%C3%B3rach.JPG|alt=Mine shaft with two figures representing miners|150x150px]]
|il-Makroreġjun tan-Nofsinhar - Śląskie, il-[[Polonja]]
|kulturali:&lt;span style=&quot;display:none;&quot;&gt;GerUpp&lt;/span&gt;
(i), (ii), (iv)
|—
|2017
|Din il-minjiera storika taċ-ċomb, tal-fidda u taż-żingu tinsab f'Tarnowskie Góry. Minħabba li tinsab fuq promontorju, kellha problemi sostanzjali bid-drenaġġ tal-ilma meta mqabbla ma' minjieri oħra li jinsabu f'żoni muntanjużi. F'iżjed minn 300 sena ta' tħaddim tal-minjiera, intużaw tekniki differenti biex jitneħħa l-ilma mill-mini tagħha, inkluż pompi mħaddma bl-istim fis-seklu 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1539/|titlu=Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
!Reġjun [[Preistorja|Preistoriku]] tal-Estrazzjoni taż-Żnied bl-Istrixxi  ta' [[Krzemionki]]
|[[Stampa:Krzemionki_20150519_6496.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Krzemionki_20150519_6496.jpg|alt=Mine shaft, artificial light|150x150px]]
|il-Makroreġjun Ċentrali - Świętokrzyskie, il-[[Polonja]]
50°58′4.7″N 21°30′8.3″E
|kulturali: (iii), (iv)
|342.2 (846)
|2019
|Krzemionki jinkludi erba' minjieri taż-żnied bl-istrixxi min-[[Neolitiku]] sa Żmien il-Bronż Bikri (madwar it-3900 sal-1600 [[Ante Christum natum|Q.K]].). Iż-żnied kien jintuża l-iktar għall-mannari. Instabu iktar minn 4,000 xaft u fossa, kif ukoll postijiet fejn kien jinħadem iż-żnied. B'hekk Krzemionki jħaddan waħda mill-iżjed sistemi tal-estrazzjoni u tal-ipproċessar taż-żnied preistoriċi komprensivi taħt l-art identifikati sa issa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1599/|titlu=Krzemionki Prehistoric Striped Flint Mining Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-14}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Budapest]], inkluż ix-Xtut tad-Danubju, il-Kwartier tal-Kastell ta' Buda u Triq Andrássy
|[[Stampa:Hungary-0034_-_Fisherman's_Bastion_(7260817042).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hungary-0034_-_Fisherman's_Bastion_(7260817042).jpg|alt=Fisherman's Bastion as seen from the Pest side of the Danube River|150x150px]]
|[[Budapest]], l-[[Ungerija]]
47°28′57″N 19°4′14″E
|kulturali: (ii), (iv)
|473 (1,170)
|1987
|Budapest inħolqot bl-unifikazzjoni ta' tliet bliet, Buda, Pest u Óbuda, fis-seklu 19. Il-Kastell ta' Buda nbena fis-seklu 13 mir-Re [[Béla IV]] tal-Ungerija. Il-Kwartier tal-Kastell fih binjiet [[Gotiku|Gotiċi]] u [[Barokk|Barokki]]. Min-naħa l-oħra l-binjiet f'Pest huma tal-istil tal-Istoriċiżmu u l-Art Nouveau. Triq Andrássy, li żdiedet b'estensjoni tas-sit fl-2002, inbniet fl-aħħar tas-seklu 19 u mmarkat it-trasformazzjoni ta' Budapest f'metropoli moderna. Il-Linja Ferrovjarja ta' Taħt l-Art tal-Millenju li tgħaddi taħt it-triq kienet l-ewwel linja ferrovjarja taħt l-art fl-[[Ewropa]] kontinentali u ilha operattiva mill-1896.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/400/|titlu=Budapest, including the Banks of the Danube, the Buda Castle Quarter and Andr&amp;aacute;ssy Avenue|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Il-Villaġġ Antik ta' [[Hollókő]] u l-inħawi ta' madwaru
|[[Stampa:Hollókő_Ófalu_Fő_utca_(részlet)_002.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Holl%C3%B3k%C5%91_%C3%93falu_F%C5%91_utca_(r%C3%A9szlet)_002.jpg|alt=Village houses on both sides of a cobbled road|150x150px]]
|Kontea ta' Nógrád, l-[[Ungerija]]
47°59′40″N 19°31′45″E
|kulturali: (v)
|145 (360)
|1987
|Hollókő huwa villaġġ tradizzjonali tal-poplu Palóc, li huwa sottogrupp tal-Ungeriżi. Żviluppa l-iktar matul is-[[Seklu 17|sekli 17]] u 18, u ġie ppreservat apposta bħala eżempju ħaj tal-ħajja rurali qabel ir-rivoluzzjoni agrikola tas-seklu 20.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/401/|titlu=Old Village of Holl&amp;oacute;k&amp;#x151; and its Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Abbazija ta' Pannonhalma|Abbazija Benedittina Millenarja ta' Pannonhalma u l-Ambjent Naturali tagħha]]
|[[Stampa:Pannonhalmalegifotocivertan.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pannonhalmalegifotocivertan.jpg|alt=Aerial view of the abbey, which is surrounded by forest|150x150px]]
|Pannonhalma, Kontea ta' Győr-Moson-Sopron, l-[[Ungerija]]
47°33′32″N 17°47′4″E
|kulturali: (iv), (vi)
|47 (120)
|1996
|Il-patrijiet Benedittini stabbilew l-abbazija fid-996. Kellha rwol ewlieni fid-diffużjoni tal-[[Kristjaneżmu]] fl-Ungerija u fl-[[Ewropa Ċentrali]]. Il-kumpless tal-monasteru għadda minn diversi trasformazzjonijiet matul is-sekli. L-iżjed binjiet eżistenti antiki jmorru lura għas-seklu 13, b'żidiet iktar 'il quddiem bl-istil Gotiku, Barokk u Romantiku. Il-[[Monument]] Millenarju nbena fuq għolja ċentrali fl-1896, biex ifakkar l-elf anniversarju tal-ħakma Ungeriża.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/758/|titlu=Millenary Benedictine Abbey of Pannonhalma and its Natural Environment|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali ta' Hortobágy|Park Nazzjonali ta' Hortobágy – il-''Puszta'']]
|[[Stampa:Hungarian_Grey_Cattle.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hungarian_Grey_Cattle.jpg|alt=A herd of grey cattle with long horns|150x150px]]
|Kontej ta' Borsod-Abaúj-Zemplén, ta' Heves, ta' Hajdú-Bihar u ta' Jász-Nagykun-Szolnok, l-[[Ungerija]]
47°35′40″N 21°9′24″E
|kulturali: (iv), (v)
|—
|1999
|Il-Park Nazzjonali ta' Hortobágy huwa żona vasta ta' pjanuri u ta' artijiet mistagħdra fil-Pjanura Ungeriża l-Kbira. Iż-żona ntużat minn [[Ragħaj|rgħajja]] nomadiċi għal millenji sħaħ, u l-eqdem tumbati funebri jew ''kurgan'' li nstabu jmorru lura għall-2000 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Lejn l-aħħar tas-seklu 9 [[WK|W.K]]., l-Ungeriżi waslu fil-Baċir tal-Karpazji u insedjaw iż-żona. Madankollu, l-insedjamenti għebu mis-seklu 14 'il quddiem. Fiż-żminijiet moderni, iż-żona ma għandha kważi l-ebda resident permanenti, iżda tintuża għar-ragħa fl-istaġun tas-sajf. Fost il-ftit strutturi magħmula mill-[[bniedem]] fuq il-pjanuri hemm il-Pont tad-Disa' Ħnejjiet, li nbena fl-ewwel nofs tas-seklu 19.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/474/|titlu=Hortob&amp;aacute;gy National Park - the &amp;lt;i&amp;gt;Puszta&amp;lt;&amp;#x2f;i&amp;gt;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Nekropoli Kristjana Bikrija ta' [[Pécs]] (''Sopianae'')
|[[Stampa:Ókeresztény_mauzóleum_2012-ben.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C3%93kereszt%C3%A9ny_mauz%C3%B3leum_2012-ben.JPG|alt=Preserved foundations of a building|150x150px]]
|[[Pécs]], l-[[Ungerija]]
46°4′28″N 18°13′40″E
|kulturali: (iii), (iv)
|3.76 (9.3)
|2000
|In-nekropoli Kristjana bikrija tar-raħal provinċjali [[Imperu Ruman|Ruman]] ta' ''Sopianae'', fejn illum hemm ir-raħal modern ta' Pécs, inbniet fis-seklu 4. L-oqbra nbnew taħt l-art u ġew imżejna b'mod rikk b'affreski b'temi Kristjani. Diversi oqbra kellhom [[Kappella|kappelli]] ta' mafkar mibnija fuqhom.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/853/|titlu=Early Christian Necropolis of P&amp;eacute;cs &amp;#x28;Sopianae&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Pajsaġġ Kulturali ta' [[Park Nazzjonali ta' Fertő-Hanság|Fertö]] / Neusiedlersee*
|[[Stampa:Podersdorf_Nordstrand.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Podersdorf_Nordstrand.jpg|alt=Sunset over the lake|150x150px]]
|l-[[Ungerija]] u l-[[Awstrija]]
47°43′9″N 16°43′22″E
|kulturali: (v)
|52 (130)
|2001
|Iż-żona tal-Lag ta'  Fertö/Neusiedl ilha okkupata minn popli differenti għal tmien millenji. In-network oriġinali ta' rħula u ta' villaġġi jmur lura għas-sekli 12 u 13. Fis-sekli 18 u 19 inbnew diversi palazzi. Is-sit huwa kondiviż mal-Awstrija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/772/|titlu=Fert&amp;ouml; &amp;#x2f; Neusiedlersee Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj|Pajsaġġ Kulturali Storiku tar-Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
|[[Stampa:Tokaj_Hetszolo_vineyard.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tokaj_Hetszolo_vineyard.jpg|alt=Hill with vineyards|150x150px]]
|Kontea ta' Borsod-Abaúj-Zemplén, l-[[Ungerija]]
48°9′N 21°21′E
|kulturali: (iii), (v)
|13,255 (32,750)
|2002
|Ir-Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj jinsab fl-għoljiet tal-Grigal tal-Ungerija. Formalment, ġie stabbilit fl-1737 minn [[Karlu VI]], l-Imperatur Ruman Sagru, għalkemm id-dokumentazzjoni tal-produzzjoni tal-inbid tmur lura sal-1561. Huwa pajsaġġ kulturali marbut mal-produzzjoni tal-inbejjed Tokaji, b'vinji, b'azjendi tal-vitikultura, b'villaġġi, b'irħula żgħar u b'kantini tal-inbid.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1063/|titlu=Tokaj Wine Region Historic Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-04-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Delta tad-Danubju]]
|[[Stampa:Dalmatian_Pelican_and_Great_Cormorant_in_danube_delta.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Dalmatian_Pelican_and_Great_Cormorant_in_danube_delta.jpg|alt=Dalmatian Pelican and Great Cormorant in the Danube Delta|150x150px]]
|Kontea ta' Tulcea, ir-[[Rumanija]]
45°5′N 29°30′E
|naturali: (vii), (x)
|—
|1991
|Id-Delta tad-Danubju, il-ħalq jew il-bokka tax-xmara Danubju li tagħti għall-Baħar l-Iswed, hija l-ikbar art mistagħdra Ewropea. Tospita iktar minn 300 speċi ta' [[Għasfur|għasafar]] u 45 speċi ta' ħut tal-ilma ħelu, inkluż l-isturjuni li jinsabu fil-periklu ta' estinzjoni. Fost l-ispeċijiet ta' [[Mammiferu|mammiferi]] nsibu  l-viżun Ewropew, il-[[qattus]] selvaġġ Ewropew, il-lontra Ewrasjatika, u l-foka monaka mhedda.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/588/|titlu=Danube Delta|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
|[[Stampa:Kirchenburg_Birthälm.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kirchenburg_Birth%C3%A4lm.jpg|alt=Church with surrounding walls and houses|150x150px]]
|Kontej ta' Sibiu, Alba, Harghita, Brașov, u Mureș, ir-[[Rumanija]]
46°8′9″N 24°46′23″E
|kulturali: (iv)
|553 (1,370)
|1993
|Dan is-sit jinkludi seba' villaġġi bil-knejjes iffortifikati li nbnew bejn is-sekli 13 u 16 mis-Sassoni tat-Transilvanja. Il-mudell ta' insedjament u l-organizzazzjoni tal-villaġġi ġew ippreservati minn żmien il-[[Medjuevu|Medju Evu]]. Sitt villaġġi (Câlnic, Dârjiu, Prejmer, Saschiz, Valea Viilor u Viscri) tniżżlu fin-nominazzjoni oriġinali fl-1993 filwaqt li l-villaġġ ta' Biertan (li tidher fir-ritratt fuq ix-xellug) żdiedet fl-1999.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/596/|titlu=Villages with Fortified Churches in Transylvania|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monasteru ta' Horezu]]
|[[Stampa:Horezu_bis_man_SV.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Horezu_bis_man_SV.jpg|alt=A richly ornamented church building with two bell towers|150x150px]]
|Kontea ta' Vâlcea, ir-[[Rumanija]]
45°11′0″N 24°1′0″E
|kulturali: (ii)
|22 (54)
|1993
|Il-monasteru fir-raħal ta'  Horezu ġie stabbilit fl-1690 minn [[Constantin Brâncoveanu]], il-Prinċep tal-Wallakja. L-istil tal-monasteru huwa l-istil arkitettoniku ta' Brâncovenesc f'ġieħ il-prinċep. Dan is-sit jitqies mill-UNESCO bħala kapulavur ta' dan l-istil. Huwa magħruf għad-dettalji ornamentali rikki tiegħu u għall-[[Pittura|pitturi]] mogħtija bħala wegħda. Fis-seklu 18, skola influwenti tal-pittura tal-ikoni u tal-affreski ġiet stabbilita fil-monasteru.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/597/|titlu=Monastery of Horezu|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Moldavja]]
|[[Stampa:Biserica_si_curtea_manastirii_Sucevita.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Biserica_si_curtea_manastirii_Sucevita.jpg|alt=Sucevita church with painted walls inside a walled complex|150x150px]]
|Kontea ta' Suceava, ir-[[Rumanija]]
47°46′42″N 25°42′46″E
|kulturali: (i), (iv)
|—
|1993
|Dan is-sit jinkludi tmien knejjes li nbnew fis-sekli 15 u 16. F'konformità mal-istil reġjonali ta' dak iż-żmien, il-faċċati tal-knejjes huma miksijin għalkollox bl-affreski ispirati mill-[[arti]] [[Biżantini|Biżantina]]. Il-pitturi juru temi [[Bibbja|Bibbliċi]] u huma ppreservati sew. Il-knejjes jinkludu l-Knisja tal-Qtugħ ir-Ras ta' [[Ġwanni l-Battista|San Ġwann il-Battista]], il-Knisja-Monasteru tat-Tlugħ is-Sema tal-[[Santa Marija|Madonna]] u ta' San Ġorġ tal-Umur, il-Knisja-Monasteru tat-Tħabbira ta' Moldovița, il-Knisja tas-Salib Imqaddes, il-Knisja-Monasteru ta' San Nikola ta' Probota, il-Monasteru l-Ġdid ta' San Ġwann, il-Knisja ta' San Ġorġ tal-eks Monasteru ta'  Voroneț, u l-Knisja tal-Irxoxt tal-Monasteru ta' Sucevița (ritratt). Din tal-aħħar żdiedet mal-lista fl-2010.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/598/|titlu=Churches of Moldavia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sighișoara|Ċentru Storiku ta' Sighișoara]]
|[[Stampa:Sighisoara._Biserica_din_deal.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sighisoara._Biserica_din_deal.jpg|alt=A winter view of the old town, including several spires|150x150px]]
|Kontea ta' Mureș, ir-[[Rumanija]]
46°13′4″N 24°47′32″E
|kulturali: (iii), (v)
|—
|1999
|Iċ-ċentru storiku tal-belt ta' Sighișoara jmur lura għas-seklu 12. Huwa eżempju ppreservat sew ta' raħal Medjevali ffortifikat żgħir imsawwar bl-interazzjonijiet ta' kulturi mill-[[Ewropa Ċentrali]] u mix-Xlokk tal-Ewropa Biżantina-Ortodossa. Ġie stabbilit mis-Sassoni tat-Transilvanja, komunità ta' merkanti u [[Artiġjan|artiġjani]] [[Ġermanja|Ġermaniżi]]. Għexu fir-reġjun għal iktar minn 850 sena, iżda minħabba l-immigrazzjoni fiż-żminijiet moderni, il-kultura tagħhom se tkun ippreservata biss permezz tal-[[Monument|monumenti]] arkitettoniċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/902/|titlu=Historic Centre of Sighi&amp;#x15f;oara|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș|Knejjes tal-Injam ta'  Maramureş]]
|[[Stampa:Biserica_Josani.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Biserica_Josani.jpg|alt=A wooden church with a pointy spire|201x201px]]
|Kontea ta' Maramureș, ir-[[Rumanija]]
47°49′15″N 24°3′21″E
|kulturali: (iv)
|—
|1999
|Dan is-sit jinkludi tmien knejjes mis-[[Seklu 17|sekli 17]] u 18 fil-Kontea ta' Maramureș. Il-knejjes tal-[[injam]] jikkombinaw influwenzi Ortodossi u [[Gotiku|Gotiċi]] fl-istili arkitettoniċi tagħhom. Uħud mill-karatteristiċi komuni tal-knejjes jinkludu torrijiet għoljin u rqaq tal-arloġġi u soqfa miksija bit-tavli ċatti tal-injam. Il-lista tinkludi l-Knisja tal-Preżentazzjoni tal-Madonna fit-Tempju f'Bârsana, il-Knisja ta' San Nikola (ritratt) f'Budești, il-Knisja ta' San Paraskeva f'Desești, il-Knisja tan-Natività tal-Madonna f'Ieud Deal, il-Knisja tal-Arkanġli Mqaddsa f'Plopiș, il-Knisja ta' San Paraskeva f'Poienile Izei, il-Knisja tal-Arkanġli Mqaddsa f'Rogoz, u l-Knisja tal-Arkanġli Mqaddsa f'Șurdești.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/904/|titlu=Wooden Churches of Maramure&amp;#x15f;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie|Fortizzi ta' Dacia tal-Muntanji Orăștie]]
|[[Stampa:Sanctuarele_de_andezit.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sanctuarele_de_andezit.JPG|alt=Ruins of different buildings in a grassy setting|150x150px]]
|Kontej ta' Hunedoara u Alba, ir-[[Rumanija]]
45°37′23″N 23°18′43″E
|kulturali: (ii), (iii),(iv)
|—
|1999
|Is-sitt fortizzi inklużi f'dan is-sit huma Sarmizegetusa, Costeşti-Cetăţuie, Costeşti-Blidaru, Luncani-Piatra Roşie, Bănița, u Căpâlna. Dawn inbnew bejn is-seklu 1 [[Ante Christum natum|Q.K]]. u s-seklu 1 [[WK|W.K]]. u ntużaw bħala protezzjoni mill-ħakma [[Imperu Ruman|Rumana]] fil-gwerer bejn [[Ruma]] u ''Dacia''. Huma eżempji rappreżentattivi ta' żewġ tipi karatteristiċi ta' fortijiet ta' Żmien il-[[Ħadid]] Aħħari fl-Ewropa, il-forti fil-quċċata ta' għolja u s-suċċessur tiegħu li evolva minnu, l-''oppidum''.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/906/|titlu=Dacian Fortresses of the Orastie Mountains|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Roșia Montană|Pajsaġġ Kulturali tal-Estrazzjoni ta' Roșia Montană]]
|[[Stampa:Cetate_open-pit_gold_mine.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cetate_open-pit_gold_mine.jpg|alt=Open-pit mine|150x150px]]
|Kontea ta' Alba, ir-[[Rumanija]]
|kulturali: (ii), (iii),(iv)
|—
|2021
|Roșia Montană tinsab fil-parti tal-Punent tal-Karpazji Rumeni. L-inħawi tar-raħal huma rikki bid-depożiti ta' metalli prezzjużi u r-raħal ilu ċentru tal-estrazzjoni tad-deheb minn Żmien il-Bronż sas-seklu 21. Qabel l-iskoperta tal-[[L-Amerika ta' Fuq|Amerka]], l-inħawi kienu s-sors ewlieni Ewropew tad-deheb. Fdalijiet importanti jmorru lura għal Żmien ir-Rumani, meta ġie stabbilit ir-raħal tal-estrazzjoni ta' ''Alburnus Maior''. Fil-Medju Evu, l-estrazzjoni twettqet l-iktar minn familji ta' raħħala-minaturi, u din il-prattika preindustrijali baqgħet għaddejja san-nazzjonalizzazzjoni fl-1948. Wara li tniżżel bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, is-sit tniżżel mill-ewwel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu minħabba t-theddid tal-pjanijiet ta' tkomplija tal-estrazzjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1552/|titlu=Ro&amp;#x219;ia Montan&amp;#x103; Mining Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-06-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[San Pietruburgu|Ċentru Storiku ta' San Pietruburgu u Gruppi ta' Monumenti Relatati]]
|[[Stampa:Winter_Palace_Panorama_3.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Winter_Palace_Panorama_3.jpg|alt=Baroque palace with green and gold facade and a Russian flag on the top|150x150px]]
|[[San Pietruburgu]], ir-[[Russja]]
59°57′0″N 30°19′6″E
|kulturali: (i), (ii), (iv), (vi)
|—
|1990
|San Pietruburgu ġiet ikkonċepita mill-Ksar [[Pietru l-Kbir]] bħala l-[[belt kapitali]] l-ġdida u belt portwali max-xtut tax-xmara Neva, fil-Golf tal-[[Finlandja]]. Il-belt inbniet fil-bidu tas-seklu 18 fuq art ikkumplikata ta' mraġ, torbiera u blat. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi ċ-ċentru storiku tal-belt bl-arkitettura [[Barokk|Barokka]] u [[Neoklassiku|Neoklassika]] tagħha, kif ukoll il-monumenti u l-palazzi tal-madwar, bħal dawk f'[[Pushkin]] u f'[[Petergof]]. Binjiet notevoli fil-belt jinkludu l-Palazz tax-Xitwa (fl-istampa, li issa jospitaw il-[[Mużew]] tal-[[Hermitage]]), il-Binja tal-Ammirall, u l-Palazz tal-Irħam. Fis-seklu 20, fil-belt seħħet ir-[[Rivoluzzjoni ta' Ottubru]] u l-[[Assedju ta' Leningrad]] matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/540/|titlu=Historic Centre of Saint Petersburg and Related Groups of Monuments|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kizhi Pogost]]
|[[Stampa:Kizhi_churches.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kizhi_churches.jpg|alt=Two old wooden churches and a clock tower|150x150px]]
|Karelia, ir-[[Russja]]
62°4′17″N 35°13′39″E
|kulturali: (i), (iv), (v)
|—
|1990
|Il-kumpless arkitettoniku ta' Kizhi Pogost fuq il-Gżira ta' Kizhi fil-Lag ta' Onega jinkludi żewġ knejjes tal-[[injam]] tas-seklu 18 (il-Knisja tat-Trasfigurazzjoni u l-Knisja tal-Interċessjoni) u torri tal-arloġġ tas-1862. Dawn inbnew bi stil artistiku uniku u jirrappreżentaw l-apoġew tat-tekniki Russi tax-xogħol bl-injam. Għalkemm il-binjiet sarulhom xi tiswijiet minn żmien għal żmien, ma ġewx rikostruwiti b'mod sinifikanti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/544/|titlu=Kizhi Pogost|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] u l-[[Pjazza Ħamra]]
|[[Stampa:Saint_Basil's_Cathedral_in_Moscow.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Saint_Basil's_Cathedral_in_Moscow.jpg|alt=Saint Basil's Cathedral and people in front|166x166px]]
|[[Moska]], ir-[[Russja]]
55°44′45″N 37°37′47″E
|kulturali: (i), (ii), (iv), (vi)
|—
|1990
|Il-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] huwa l-eqdem parti ta' [[Moska]], li ssemma għall-ewwel darba fl-1147. Fis-seklu 13, intuża bħala s-sede tal-Gran Dukat ta' Moska u bħala ċentru [[Reliġjon|reliġjuż]]. Is-swar u t-torrijiet inbnew fl-aħħar tas-seklu 15 u fil-bidu tas-seklu 16, flimkien mal-knejjes li ġew iddisinjati minn [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] mistiedna u li juru influwenzi tar-[[Rinaxximent]] Taljan. Il-[[Katidral]] tat-Tlugħ is-Sema tal-[[Santa Marija|Madonna]] kien is-sit tal-inkurunazzjonijiet u l-Katidral tal-Arkanġlu ntuża bħala s-sit funebri tal-prinċpijiet u l-ksars Russi. Il-binjiet ċiviċi nbnew fis-sekli 18 u 19. Il-Pjazza Ħamra tinsab barra mill-ħitan tal-Kremlin. Il-[[Katidral ta' San Bażilju]] jinsab fit-tarf tal-Pjazza Ħamra (fl-istampa).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/545/|titlu=Kremlin and Red Square, Moscow|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
|[[Stampa:Новгород,_Детинец.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4,_%D0%94%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%86.jpg|alt=A red brick fortress above a river|150x150px]]
|Oblast ta' Novgorod, ir-[[Russja]]
58°32′0″N 31°17′0″E
|kulturali: (ii), (iv), (vi)
|—
|1992
|Novgorod kienet l-ewwel belt kapitali tar-Rus ta' [[Kiev]] fis-seklu 9 u l-belt kapitali tar-Repubblika ta' Novgorod mis-sekli 12 sa 15. Il-belt tinsab f'salib it-toroq tar-rotot kummerċjali li jikkollegaw it-Tramuntana tal-[[Ewropa]] mal-[[Asja]] Ċentrali u l-[[Biżantini|Imperu Biżantin]]. Il-belt kibret u saret wieħed mill-iżjed ċentri importanti tal-[[arti]] u tal-[[kultura]] Russa, kif ukoll ċentru spiritwali. Il-maġġoranza tal-[[Monument|monumenti]] ppreservati fil-belt, bħall-knejjes u l-monasteri, imorru lura għall-perjodu tar-Repubblika ta' Novgorod.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/604/|titlu=Historic Monuments of Novgorod and Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless Kulturali u Storiku tal-Gżejjer Solovetsky]]
|[[Stampa:Solovetsky_Monastery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Solovetsky_Monastery.jpg|alt=An orthodox monastery on an island|150x150px]]
|Oblast ta' Arkhangelsk, ir-[[Russja]]
65°5′0″N 35°40′0″E
|kulturali: (iv)
|28,834 (71,250)
|1992
|Sitt gżejjer fl-[[arċipelagu]] fil-[[Baħar Abjad]] ilhom abitati mis-seklu 5 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Monasteru ffortifikat ta' Solovetsky ġie stabbilit fis-snin 30 tas-seklu 15 u baqa' attiv sas-snin 20 tas-seklu 20 meta ġie kkonvertit f'ħabs taħt is-sistema tal-Gulag. Il-ħabs għalaq fl-1939 u l-kumpless minn dak iż-żmien irritorna għand il-knisja [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossa]]. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-kumpless tal-monasteru, eks villaġġ monastiku, ċelel monastiċi u eremitaġġi, siti [[Preistorja|preistoriċi]], imfakar tal-ħabs, u l-pajsaġġ kulturali tal-madwar imsawwar min-nies li jgħixu fil-kundizzjonijiet diffiċli u fl-imbiegħed tat-Tramuntana.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/604/|titlu=Historic Monuments of Novgorod and Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti Bojod ta' Vladimir u ta' Suzdal]]
|[[Stampa:Suzdal_asv2019-01_img03_Spaso-Evfimiev_Monastery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Suzdal_asv2019-01_img03_Spaso-Evfimiev_Monastery.jpg|alt=An orthodox church with green and golden domes and a building in red brick|150x150px]]
|Oblast ta' Vladimir, ir-[[Russja]]
56°9′0″N 40°25′0″E
|kulturali: (i), (ii), (iv)
|—
|1992
|[[Vladimir]] u [[Suzdal]] kienu l-irħula prinċipali tal-Prinċipat ta' Vladimir u Suzdal fis-sekli 12 u 13. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-monumenti bi stil arkitettoniku uniku żviluppat fir-reġjun. Il-monumenti huma l-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, il-Katidral ta' San Dimitri, u d-Daħla tad-Deheb fi Vladimir, il-Kastell tal-Prinċep u l-Knisja tal-Interċessjoni max-xmara Nerl f'Bogolyubovo, il-Kremlin ta' Suzdal, il-Katidral tan-Natività, u l-Monasteru tas-Salvatur u San Ewtimju (fl-istampa) f'Suzdal, u l-Knisja ta' San Boris u San Gleb f'Kideksha.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/633/|titlu=White Monuments of Vladimir and Suzdal|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kumpless Arkitettoniku tal-[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] f'Sergiev Posad
|[[Stampa:Сергиев_Посад._Троице-Сергиева_лавра._1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2_%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%B0%D0%B4._%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%B5-%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0._1.jpg|alt=An orthodox monastery complex with several domes|150x150px]]
|Oblast ta' [[Moska]], ir-[[Russja]]
56°18′37″N 38°7′52″E
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|1993
|Il-monasteru f'Sergiev Posad huwa l-iżjed monasteru u ċentru spiritwali Russu importanti tal-Knisja Ortodossa Russa, u huwa wkoll is-sede tal-Patriarka. Ġie stabbilit fl-1337 u żviluppa matul is-sekli. Il-Katidral tat-[[It-Trinità Mqaddsa|Trinità]] imur lura għall-1422 u fih l-iżjed ikona famuża ta' [[Andrei Rublev]], ''It-Trinità''. Il-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, mit-tieni nofs tas-seklu 16, fih il-qabar tal-Ksar [[Boris Godunov]] u tal-familja tiegħu. Il-kumpless huwa mdawwar b'ħitan difensivi ħoxnin li pproteġuh matul l-assedju [[Polonja|Pollakk]]-[[Litwanja|Litwan]] tal-1610.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/657/|titlu=Architectural Ensemble of the Trinity Sergius Lavra in Sergiev Posad|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Knisja tat-Tlugħ is-Sema, [[Kolomenskoye]]
|[[Stampa:Kolomenskoe_-_panoramio_(14).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kolomenskoe_-_panoramio_(14).jpg|alt=A church in white stone|150x150px]]
|[[Moska]], ir-[[Russja]]
55°39′20″N 37°40′26″E
|kulturali: (ii)
|—
|1994
|Il-Knisja tat-Tlugħ is-Sema nbniet fl-1532 sabiex tfakkar it-twelid tal-Ksar futur Ivan it-Terribbli. Il-knisja hija sinifikanti minħabba s-saqaf tal-ġebel tagħha b'għamla ta' tinda, karatteristika arkitettonika innovattiva fl-arkitettura Russa; tali soqfa qabel kienu nbnew fi strutturi tal-injam. Is-saqaf jitla' 'l fuq minn bażi ottagonali u fih diversi elementi dekorattivi msejħa ''kokoshniks''. Il-knisja kellha influwenza qawwija fuq l-arkitettura tal-knejjes Russi sa nofs is-[[seklu 17]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/634/|titlu=Church of the Ascension, Kolomenskoye|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Foresti Verġni ta' Komi]]
|[[Stampa:Four_herous01.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Four_herous01.JPG|alt=Forest, river and mountains|150x150px]]
|Repubblika ta' Komi, ir-[[Russja]]
65°4′N 60°9′E
|naturali: (vii), (ix)
|3,280,000 (8,100,000)
|1995
|Il-foresti verġni ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji jkopru 32,000 kilometru kwadru (12,000 mil kwadru) fil-Muntanji tal-Ural. Jikkonsistu minn foresti boreali (tajga), tundra, u tundra Alpina. L-iżjed speċijiet ta' siġar komuni huma l-koniferi, is-siġar tal-luq, u betulli. Hemm ukoll torbieri estensivi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/719/|titlu=Virgin Komi Forests|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kumpless Storiku u Arkitettoniku tal-[[Kremlin ta' Kazan]]
|[[Stampa:Казанский_кремль._Панорама_с_колеса_обозрения.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8C._%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%81_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B0_%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg|alt=Kremlin with towers and minarets above a river|150x150px]]
|Tatarstan, ir-[[Russja]]
55°47′28″N 49°5′42″E
|kulturali: (ii), (iii), (iv)
|—
|2000
|Il-Ksar Ivan it-Terribbli ħakem il-belt ta' Kazan mill-Kanat ta' Kazan (is-suċċessuri tal-Ġemgħa tad-Deheb) fl-1552 u bnew il-Kremlin fuq is-sit ta' fortizza tat-a Tatari. Il-binjiet fiċ-ċittadella, li l-biċċa l-kbira minnhom inbnew bejn is-sekli 16 u 19, jirriflettu l-interazzjoni tal-influwenzi Russi u Tatari, kif ukoll tal-fidi [[Kristjaneżmu|Kristjana]] u [[Iżlam|Musulmana]]. Il-Moskea ta' Kul Sharif hija struttura ġdida, li nbniet fis-seklu 21 fuq is-sit ta' moskea iktar bikrija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/980/|titlu=Historic and Architectural Complex of the Kazan Kremlin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kawkasu tal-Punent]]
|[[Stampa:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|alt=Mountain scenery|150x150px]]
|Krasnodar Krai, ir-[[Russja]]
44°0′N 40°0′E
|naturali: (ix), (x)
|298,903 (738,610)
|1999
|Dan is-sit huwa magħmul minn seba' komponenti (inkluż ir-Riżerva Naturali tal-Kawkasu) fin-naħa tal-Punent tal-muntanji tal-Kawkasu, li jirrappreżentaw waħda mill-ftit żoni forestali muntanjużi li ma ġewx immodifikati b'mod sinifikanti mill-attivitajiet tal-[[bniedem]]. Fihom varjetà wiesgħa ta' ekosistemi minn artijiet fil-baxx għaż-żona sub-Alpina. Fihom diversi speċijiet ta' [[Annimal|annimali]] u ta' pjanti u huma siti ta' introduzzjoni mill-ġdid ta' sottospeċijiet muntanjużi tal-biżont Ewropew.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900/|titlu=Western Caucasus|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monasteru ta' Ferapontov|Kumpless tal-Monasteru ta' Ferapontov]]
|[[Stampa:Ferapont_19.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapont_19.JPG|alt=Monastery with several towers|150x150px]]
|Oblast ta' Vologda, ir-[[Russja]]
59°57′0″N 38°34′0″E
|kulturali: (i), (iv)
|—
|2000
|Il-monasteru ġie stabbilit minn San Ferapont fl-1398 fl-art inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja. Il-binjiet imorru lura mis-seklu 15 sa 17, b'ħajt tal-ġebel li żdied fis-seklu 19. Il-monasteru huwa eżempju prim ta' komunità monastika Ortodossa Russa minn dak il-perjodu, u ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-Katidral tan-Natività tal-Madonna (li nbena fl-1490 minn mastri minn Rostov) għandu l-ħitan tiegħu minn ġewwa li huma mpittrin bl-affreski mill-mastru Dijoniżju.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982/|titlu=Ensemble of the Ferapontov Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Istmu Kuronjan]]*
|[[Stampa:Pilkosios_kopos1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pilkosios_kopos1.jpg|alt=Sandy dune, a wooden trail and a wooden sign board|150x150px|Grey dunes in Neringa ]]
|Neringa, Klaipeda, il-[[Litwanja]] u Kaliningrad, ir-[[Russja]]
55°16′28″N 20°57′45″E
|kulturali: (v)
|—
|2000
|L-Istmu Kuronjan huwa għaram tar-ramel twil 98 kilometru (istmu tar-ramel) li jissepara l-[[Laguna Kuronjana]] mill-[[Baħar Baltiku]], ilu abitat mill-[[preistorja]]. Attivitajiet intensivi ta' qtugħ tas-siġar fis-[[Seklu XVII|sekli 17]] u 18 wasslu biex l-għaram tar-ramel iċċaqilqu lejn il-Laguna, u f'dan il-proċess difnu l-eqdem insedjamenti. Ix-xogħol ta' stabilizzazzjoni tad-duni beda fis-seklu 19 u għadu għaddej. Jinkludi l-bini ta' xifer protettiv tad-duni, kif ukoll it-tħawwil tas-siġer u tas-sies tax-xitel. Maż-żmien, uħud mill-villaġġi antiki tas-sajjieda ġew ittrasformati f'postijiet turistiċi, bil-fanali, il-mollijiet, il-knejjes, l-iskejjel u l-vilel li saru attrazzjonijiet turistiċi. Iż-żona hija importanti wkoll għall-flora u għall-fawna ta' fuq ir-ramel, u bħala sit tal-passa tal-[[Għasfur|għasafar]]. Il-parti tat-Tramuntana tal-Istmu tinsab fil-Litwanja, filwaqt li l-parti tan-Nofsinhar tinsab fl-Oblast ta' [[Kaliningrad]], ir-Russja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/994/|titlu=Curonian Spit|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-24}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċittadella, Belt Antika u Binjiet tal-Fortizza ta' [[Derbent]]
|[[Stampa:Главный_вход_в_цитадель_Нарын-Кала.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D1%85%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D1%86%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD-%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg|alt=Massive stone walls and a gate|150x150px]]
|Dagestan, ir-[[Russja]]
42°3′11″N 48°17′50″E
|kulturali: (iii), (iv)
|9.70 (24.0)
|2003
|Derbent, l-eqdem belt fir-Russja, tinsab fi pjanura dejqa bejn il-[[Baħar Kaspju]] u l-muntanji tal-Kawkasu. Minħabba l-pożizzjoni strateġika tal-belt bejn l-Ewropa u l-Asja, diġà kienu nbnew strutturi difensivi fl-ewwel millenju [[Ante Christum natum|Q.K]]. għall-kontroll tal-passaġġ. Żewġ ħitan paralleli nbnew fis-sekli 5 u 6 [[WK|W.K]]. mill-Imperu tas-[[Sassanidi]], u għad hemm fdalijiet tagħhom li għadhom jeżistu. Iċ-ċittadella u l-belt li żviluppaw bejn il-ħitan issawru mill-[[Għarab]], mis-Seljuk, mill-Mongoli, mit-Timuridi u mis-Safavidi. Iż-żona sfat taħt il-kontroll tal-Imperu Russu fis-seklu 19 u gradwalment tilfet il-funzjoni militari tagħha.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1070/|titlu=Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kunvent ta' Novodevichy|Kumpless tal-Kunvent ta' Novodevichy]]
|[[Stampa:Russie_-_Moscou_-_Novodevichy_4.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Russie_-_Moscou_-_Novodevichy_4.jpg|alt=A walled monastery with red and white towers with golden domes|150x150px]]
|[[Moska]], ir-[[Russja]]
55°43′34″N 37°33′18″E
|kulturali: (i), (iv), (vi)
|5.18 (12.8)
|2004
|Il-monasteru ġie stabbilit fis-snin 20 tas-seklu 16. Il-kumpless inbena fis-sekli 16 u 17 bl-istil Barokk Muskovit, u huwa l-eżempju rappreżentattiv tal-istil li kien populari fir-reġjun f'dak il-perjodu. Kien marbut mill-qrib mal-familja rjali, bħala l-kunvent magħżul għan-[[Mara|nisa]] minn familji aristokratiċi u sinjuri li saru sorijiet, kif ukoll bħala s-sit funebri għan-nobbli. Il-kunvent huwa mdawwar bil-ħitan li meta nbnew kienu integrati fid-difiżi ta' Moska.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1097/|titlu=Ensemble of the Novodevichy Convent|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Yaroslavl|Ċentru Storiku tal-Belt ta' Yaroslavl]]
|[[Stampa:Yar_downtown.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Yar_downtown.JPG|alt=A church with a red facade and other buildings in snow|150x150px]]
|Oblast ta' Yaroslavl, ir-[[Russja]]
57°39′10″N 39°52′34″E
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|2005
|Il-belt ta' Yaroslavl tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Volga u Kotorosl. Ġiet stabbilita fis-seklu 11 bħala fortizza żgħira tal-[[injam]], u żviluppat f'ċentru kummerċjali b'saħħtu wara li ġiet inkorporata fil-Gran Dukat ta' Moska fl-1463. Diversi knejjes mis-sekli 16 u 17 ġew ippreservati. Skont ir-riforma tal-ippjanar tal-belt tal-Imperatriċi Katerina l-Kbira fi tmiem is-seklu 18, iċ-ċentru ta' Yaroslavl ġie ddisinjat mill-ġdid bi stil Neoklassiku bi pjanta urbana radjali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1170/|titlu=Historical Centre of the City of Yaroslavl|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless Storiku u Arkeoloġiku ta' Bolgar]]
|[[Stampa:Булгарское_городище_5.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%89%D0%B5_5.JPG|alt=An ensemble of buildings, including a church and a minaret|150x150px]]
|Tatarstan, ir-[[Russja]]
|kulturali: (ii), (vi)
|—
|2014
|Bolgar kienet belt kapitali intermittenti tal-Volga tal-[[Bulgarija]], stat tal-Bulgar bejn is-sekli 7 u 15. Wara l-invażjoni tal-[[Mongolja|Mongoli]] fis-seklu 13, saret il-belt kapitali bikrija tal-Ġemgħa tad-Deheb u baqgħet ċentru kummerċjali importanti matul il-Kanat ta' Kazan. L-istat adotta l-[[Iżlam]] bħala r-[[reliġjon]] uffiċjali fid-922 u Bolgar għadu sit tal-pellegrinaġġi tat-Tatari tal-Volga.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/981/|titlu=Bolgar Historical and Archaeological Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Katidral u Monasteru tat-Tlugħ is-Sema tal-belt-gżira ta' Sviyazhsk]]
|[[Stampa:Agnes_Vever,_Остров-град_Свияжск,_2012ум.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Agnes_Vever,_%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D1%8F%D0%B6%D1%81%D0%BA,_2012%D1%83%D0%BC.jpg|alt=Two white orthodox churches|150x150px]]
|Tatarstan, ir-[[Russja]]
55°46′13″N 48°39′10″E
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|2017
|Il-belt-gżira, li tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Volga, Sviyaga, u Shchuka, ġiet stabbilita fl-1551 minn Ivan it-Terribbli. Tinsab f'pożizzjoni strateġika f'salib it-toroq tar-rotta tal-Volga u tat-Triq tal-Ħarir, u kienet is-sit inizjali tal-konkwista tal-Kanat ta' Kazan min-naħa ta' Ivan. Il-kumpless tal-katidral u tal-monasteru nbena fis-seklu 16 u ġie rinnovat fis-seklu 18. L-affreski fil-katidral huma fost l-aqwa eżempji ta' [[Pittura|pitturi]] Ortodossi Russi u ġew impittra b'fużjoni unika ta' stili minn reġjuni differenti tar-Russja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1525/|titlu=Assumption Cathedral and Monastery of the town-island of Sviyazhsk|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Pskov]]
|[[Stampa:Pskov_asv07-2018_various76_John_the_Baptist_Cathedral.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pskov_asv07-2018_various76_John_the_Baptist_Cathedral.jpg|alt=An old orthodox church with a white facade and metal-covered domes|150x150px]]
|Oblast ta' Pskov, ir-[[Russja]]
57°48′54.6″N 28°19′43.4″E
|kulturali: (ii)
|19.32 (47.7)
|2019
|Dan is-sit jinkludi għaxar knejjes jew monasteri u binjiet relatati fil-belt ta' Pskov. Dawn jirrappreżentaw ix-xogħol tal-Iskola ta' Pskov li nibet mit-tradizzjonijiet [[Biżantini]] u ta'  Novgorod, b'fużjoni mat-tradizzjoni vernakolari lokali, u aġġustaw l-arkitettura għall-użu tar-riżorsi lokali. Il-knejjes imorru lura għas-seklu 12 sal-bidu tas-seklu 17, u l-quċċata ta' dan l-istil intlaħqet fis-sekli 15 u 16. L-arkitetti minn Pskov ħadmu fuq monumenti f'diversi bliet Russi, inkluż Moska, Kazan u Sviyazhsk. Il-Katidral ta' San Ġwann mis-seklu 12 jidher fl-istampa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1523/|titlu=Churches of the Pskov School of Architecture|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Petroglifiċi tal-Lag ta' Onega u l-Baħar Abjad]]
|[[Stampa:Выдра_(ящерица).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D1%80%D0%B0_(%D1%8F%D1%89%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%B0).jpg|alt=A set of petroglyphs found in the Besov Nos cape of the Lake Onega region.|150x150px]]
|Karelia, ir-[[Russja]]
|kulturali: (iii)
|—
|2021
|Dan is-sit jinkludi 33 komponent bi petroglifiċi f'żewġ raggruppamenti. Il-petroglifiċi tal-Lag ta' Onega juru għasafar, annimali, figuri nofshom umani u nofshom annimali, kif ukoll għamliet [[Ġeometrija|ġeometriċi]] li x'aktarx jirrappreżentaw il-[[qamar]] u x-[[xemx]]. Il-petroglifiċi fil-Baħar Abjad jirrappreżentaw xeni tal-kaċċa u tat-tbaħħir, flimkien ma' tagħmir relatat, kif ukoll impronti tal-annimali u tas-saqajn tal-bnedmin. Dawn saru bejn 6,000 u 7,000 sena ilu u jagħtu ħjiel rigward il-ħajja tal-kulturi [[Neolitiku|Neolitiċi]] tal-[[Fenno-Skandinavja]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1654/|titlu=Petroglyphs of Lake Onega and the White Sea|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Osservatorji Astronomiċi tal-Università Federali ta' Kazan]]
|[[File:Engelgardt_observatory.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Engelgardt_observatory.JPG|alt=An astronomical observatory tower and surrounding buildings|150x150px]]
|Kazan, Tatarstan, ir-[[Russja]]
|kulturali: (ii), (iv)
|—
|2023
|Dan is-sit jinkludi żewġ osservatorji [[Astronomija|astronomiċi]]. L-osservatorju astronomiku tal-Università Federali ta' Kazan ġie stabbilit fil-bidu tas-seklu 19 u dak ta' Engelhardt (fl-istampa) ġie stabbilit fl-1901. Dawn l-osservatorji kienu jintużaw għall-immappjar tal-pożizzjonijiet tal-[[Stilla|istilel]] u tal-oġġetti ċelestjali tas-[[Sistema Solari]], kif ukoll għall-iżvilupp tal-istrumenti astronomiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1678/|titlu=Astronomical Observatories of Kazan Federal University|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Žatec|Žatec u l-Pajsaġġ tal-Ħops ta' Saaz]]
|[[File:Saaz-Hopfengarten.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Saaz-Hopfengarten.jpg|alt=Hops garden, surrounded by buildings|150x150px]]
|Reġjun ta' Ústí nad Labem
|kulturali: (iii), (iv), (v)
|—
|2023
|Bis-saħħa tal-kundizzjonijiet favorevoli tat-temp, l-inħawi madwar ir-raħal ta' Žatec ilhom jintużaw għall-kultivazzjoni tal-ħops mill-[[Medjuevu|Medju Evu]]. L-industrija tal-ħops kibret fis-seklu 19 u ġabel magħha ħafna prosperità għar-raħal. Diversi binjiet relatati jmorru lura għal dan il-perjodu, fosthom id-djar tat-tnixxif, is-swali tal-ippakkjar, u l-binjiet tal-ħżin, kif ukoll id-djar residenzjali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1558/|titlu=&amp;#x17d;atec and the Landscape of Saaz Hops|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-24}}&lt;/ref&gt;
|}

== Ara wkoll ==

* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]

== Referenzi ==

[[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Ewropa tal-Lvant]]
&lt;references /&gt;{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ewropa}}{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji}}</text>
      <sha1>9eohb622eu9yavfga3dvkjhlqhuyfum</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30697</id>
    <revision>
      <id>306862</id>
      <parentid>299154</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:10:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38726" xml:space="preserve">[[Stampa:Kizhi Pogost. Кижский Погост (14408695455).jpg|daqsminuri|276x276px|Kizhi Pogost.]]
Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-[[Ġnus Magħquda|Nazzjonijiet Uniti]] għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|arkivju-data=2016-08-27|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), [[Ġeoloġija|ġeoloġiċi]] u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|arkivju-data=2021-02-01|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; L-[[Unjoni Sovjetika]] rratifikat il-Konvenzjoni fit-12 ta' Ottubru 1988, u b'hekk is-siti indikattivi tagħha, inkluż tar-[[Russja]], setgħu jitqiesu biex jiżdiedu mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

L-ewwel ħames Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-Unjoni Sovjetika tniżżlu fil-lista fl-14-il sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li sar f'Banff, Alberta, il-[[Kanada]], f'Diċembru 1990. Minn dawk il-ħames siti, tlieta jinsabu fil-Federazzjoni Russa attwali: il-[[Monument|monumenti]] ta' [[San Pietruburgu]] (li dak iż-żmien kienet Leningrad), [[Kizhi Pogost]], u l-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] u l-[[Pjazza]] l-Ħamra.

B'kollox, ir-Russja għandha 31 Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-iżjed sit reċenti li tniżżel huwa dak tal-[[Osservatorji Astronomiċi tal-Università Federali ta' Kazan]], fl-2023. B'kollox hemm dsatax-il sit kulturali u ħdax-il sit naturali. Erba' siti huma transnazzjonali. L-[[Istmu Kuronjan]] huwa kondiviż mal-[[Litwanja]], il-[[Pajsaġġi ta' Dauria]] u l-[[Baċir ta' Uvs Nuur]] huma kondiviżi mal-[[Mongolja]], u l-[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] huwa kondiviż ma' disa' pajjiżi oħra.

== Siti ta' Wirt Dinji ==
L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|arkivju-data=2016-06-12|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

NB: * Siti transnazzjonali (bl-ikħal)
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sit
!Stampa
!Post
!Sena tad-deżinjazzjoni
!Kriterji tal-Għażla
!Deskrizzjoni
|-
![[San Pietruburgu|Ċentru Storiku ta' San Pietruburgu u Gruppi ta' Monumenti Relatati]]
|[[File:Winter_Palace_Panorama_3.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Winter_Palace_Panorama_3.jpg|alt=Baroque palace with green and gold facade and a Russian flag on the top|150x150px]]
|[[San Pietruburgu]]
|1990
|i, ii, iv, vi (kulturali)
|San Pietruburgu ġiet ikkonċepita mill-Ksar [[Pietru l-Kbir]] bħala l-[[belt kapitali]] l-ġdida u belt portwali max-xtut tax-xmara Neva, fil-Golf tal-[[Finlandja]]. Il-belt inbniet fil-bidu tas-seklu 18 fuq art ikkumplikata ta' mraġ, torbiera u blat. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi ċ-ċentru storiku tal-belt bl-arkitettura [[Barokk|Barokka]] u [[Neoklassiku|Neoklassika]] tagħha, kif ukoll il-monumenti u l-palazzi tal-madwar, bħal dawk f'[[Pushkin]] u f'[[Petergof]]. Binjiet notevoli fil-belt jinkludu l-Palazz tax-Xitwa (fl-istampa, li issa jospitaw il-[[Mużew]] tal-[[Hermitage]]), il-Binja tal-Ammirall, u l-Palazz tal-Irħam. Fis-seklu 20, fil-belt seħħet ir-[[Rivoluzzjoni ta' Ottubru]] u l-[[Assedju ta' Leningrad]] matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/540/|titlu=Historic Centre of Saint Petersburg and Related Groups of Monuments|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kizhi Pogost]]
|[[File:Kizhi_churches.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kizhi_churches.jpg|alt=Two old wooden churches and a clock tower|150x150px]]
|Karelia
|1990
|i, iv, v (kulturali)
|Il-kumpless arkitettoniku ta' Kizhi Pogost fuq il-Gżira ta' Kizhi fil-Lag ta' Onega jinkludi żewġ knejjes tal-[[injam]] tas-seklu 18 (il-Knisja tat-Trasfigurazzjoni u l-Knisja tal-Interċessjoni) u torri tal-arloġġ tas-1862. Dawn inbnew bi stil artistiku uniku u jirrappreżentaw l-apoġew tat-tekniki Russi tax-xogħol bl-injam. Għalkemm il-binjiet sarulhom xi tiswijiet minn żmien għal żmien, ma ġewx rikostruwiti b'mod sinifikanti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/544/|titlu=Kizhi Pogost|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] u l-[[Pjazza Ħamra]]
|[[File:Saint_Basil's_Cathedral_in_Moscow.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Saint_Basil's_Cathedral_in_Moscow.jpg|alt=Saint Basil's Cathedral and people in front|166x166px]]
|[[Moska]]
|1990
|i, ii, iv, vi (kulturali)
|Il-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] huwa l-eqdem parti ta' [[Moska]], li ssemma għall-ewwel darba fl-1147. Fis-seklu 13, intuża bħala s-sede tal-Gran Dukat ta' Moska u bħala ċentru [[Reliġjon|reliġjuż]]. Is-swar u t-torrijiet inbnew fl-aħħar tas-seklu 15 u fil-bidu tas-seklu 16, flimkien mal-knejjes li ġew iddisinjati minn [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] mistiedna u li juru influwenzi tar-[[Rinaxximent]] Taljan. Il-[[Katidral]] tat-Tlugħ is-Sema tal-[[Santa Marija|Madonna]] kien is-sit tal-inkurunazzjonijiet u l-Katidral tal-Arkanġlu ntuża bħala s-sit funebri tal-prinċpijiet u l-ksars Russi. Il-binjiet ċiviċi nbnew fis-sekli 18 u 19. Il-Pjazza Ħamra tinsab barra mill-ħitan tal-Kremlin. Il-[[Katidral ta' San Bażilju]] jinsab fit-tarf tal-Pjazza Ħamra (fl-istampa).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/545/|titlu=Kremlin and Red Square, Moscow|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
|[[File:Новгород,_Детинец.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4,_%D0%94%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%86.jpg|alt=A red brick fortress above a river|150x150px]]
|Oblast ta' Novgorod
|1992
|ii, iv, vi (kulturali)
|Novgorod kienet l-ewwel belt kapitali tar-Rus ta' [[Kiev]] fis-seklu 9 u l-belt kapitali tar-Repubblika ta' Novgorod mis-sekli 12 sa 15. Il-belt tinsab f'salib it-toroq tar-rotot kummerċjali li jikkollegaw it-Tramuntana tal-[[Ewropa]] mal-[[Asja]] Ċentrali u l-[[Biżantini|Imperu Biżantin]]. Il-belt kibret u saret wieħed mill-iżjed ċentri importanti tal-[[arti]] u tal-[[kultura]] Russa, kif ukoll ċentru spiritwali. Il-maġġoranza tal-[[Monument|monumenti]] ppreservati fil-belt, bħall-knejjes u l-monasteri, imorru lura għall-perjodu tar-Repubblika ta' Novgorod.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/604/|titlu=Historic Monuments of Novgorod and Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless Kulturali u Storiku tal-Gżejjer Solovetsky]]
|[[File:Solovetsky_Monastery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Solovetsky_Monastery.jpg|alt=An orthodox monastery on an island|150x150px]]
|Oblast ta' Arkhangelsk
|1992
|iv (kulturali)
|Sitt gżejjer fl-[[arċipelagu]] fil-[[Baħar Abjad]] ilhom abitati mis-seklu 5 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Monasteru ffortifikat ta' Solovetsky ġie stabbilit fis-snin 30 tas-seklu 15 u baqa' attiv sas-snin 20 tas-seklu 20 meta ġie kkonvertit f'ħabs taħt is-sistema tal-Gulag. Il-ħabs għalaq fl-1939 u l-kumpless minn dak iż-żmien irritorna għand il-knisja [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossa]]. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-kumpless tal-monasteru, eks villaġġ monastiku, ċelel monastiċi u eremitaġġi, siti [[Preistorja|preistoriċi]], imfakar tal-ħabs, u l-pajsaġġ kulturali tal-madwar imsawwar min-nies li jgħixu fil-kundizzjonijiet diffiċli u fl-imbiegħed tat-Tramuntana.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/604/|titlu=Historic Monuments of Novgorod and Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti Bojod ta' Vladimir u ta' Suzdal]]
|[[File:Suzdal_asv2019-01_img03_Spaso-Evfimiev_Monastery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Suzdal_asv2019-01_img03_Spaso-Evfimiev_Monastery.jpg|alt=An orthodox church with green and golden domes and a building in red brick|150x150px]]
|Oblast ta' Vladimir
|1992
|i, ii, iv (kulturali)
|[[Vladimir]] u [[Suzdal]] kienu l-irħula prinċipali tal-Prinċipat ta' Vladimir u Suzdal fis-sekli 12 u 13. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-monumenti bi stil arkitettoniku uniku żviluppat fir-reġjun. Il-monumenti huma l-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, il-Katidral ta' San Dimitri, u d-Daħla tad-Deheb fi Vladimir, il-Kastell tal-Prinċep u l-Knisja tal-Interċessjoni max-xmara Nerl f'Bogolyubovo, il-Kremlin ta' Suzdal, il-Katidral tan-Natività, u l-Monasteru tas-Salvatur u San Ewtimju (fl-istampa) f'Suzdal, u l-Knisja ta' San Boris u San Gleb f'Kideksha.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/633/|titlu=White Monuments of Vladimir and Suzdal|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kumpless Arkitettoniku tal-[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] f'Sergiev Posad
|[[File:Сергиев_Посад._Троице-Сергиева_лавра._1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2_%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%B0%D0%B4._%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%B5-%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0._1.jpg|alt=An orthodox monastery complex with several domes|150x150px]]
|Oblast ta' [[Moska]]
|1993
|ii, iv (kulturali)
|Il-monasteru f'Sergiev Posad huwa l-iżjed monasteru u ċentru spiritwali Russu importanti tal-Knisja Ortodossa Russa, u huwa wkoll is-sede tal-Patriarka. Ġie stabbilit fl-1337 u żviluppa matul is-sekli. Il-Katidral tat-[[It-Trinità Mqaddsa|Trinità]] imur lura għall-1422 u fih l-iżjed ikona famuża ta' [[Andrei Rublev]], ''It-Trinità''. Il-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, mit-tieni nofs tas-seklu 16, fih il-qabar tal-Ksar [[Boris Godunov]] u tal-familja tiegħu. Il-kumpless huwa mdawwar b'ħitan difensivi ħoxnin li pproteġuh matul l-assedju [[Polonja|Pollakk]]-[[Litwanja|Litwan]] tal-1610.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/657/|titlu=Architectural Ensemble of the Trinity Sergius Lavra in Sergiev Posad|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Knisja tat-Tlugħ is-Sema,[[Kolomenskoye]]
|[[File:Kolomenskoe_-_panoramio_(14).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kolomenskoe_-_panoramio_(14).jpg|alt=A church in white stone|150x150px]]
|[[Moska]]
|1994
|ii (kulturali)
|Il-Knisja tat-Tlugħ is-Sema nbniet fl-1532 sabiex tfakkar it-twelid tal-Ksar futur Ivan it-Terribbli. Il-knisja hija sinifikanti minħabba s-saqaf tal-ġebel tagħha b'għamla ta' tinda, karatteristika arkitettonika innovattiva fl-arkitettura Russa; tali soqfa qabel kienu nbnew fi strutturi tal-injam. Is-saqaf jitla' 'l fuq minn bażi ottagonali u fih diversi elementi dekorattivi msejħa ''kokoshniks''. Il-knisja kellha influwenza qawwija fuq l-arkitettura tal-knejjes Russi sa nofs is-[[seklu 17]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/634/|titlu=Church of the Ascension, Kolomenskoye|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Foresti Verġni ta' Komi]]
|[[File:Four_herous01.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Four_herous01.JPG|alt=Forest, river and mountains|150x150px]]
|Repubblika ta' Komi
|1995
|vii, ix (naturali)
|Il-foresti verġni ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji jkopru 32,000 kilometru kwadru (12,000 mil kwadru) fil-Muntanji tal-Ural. Jikkonsistu minn foresti boreali (tajga), tundra, u tundra Alpina. L-iżjed speċijiet ta' siġar komuni huma l-koniferi, is-siġar tal-luq, u betulli. Hemm ukoll torbieri estensivi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/719/|titlu=Virgin Komi Forests|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Lag ta' Baikal]]
|[[File:Olchon_Shaman_Rock.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Olchon_Shaman_Rock.jpg|alt=A rocky islet on the lake|150x150px]]
|Oblast ta' Irkutsk, Buryatia
|1996
|vii, viii, ix, x (naturali)
|B'fond ta' 1,700 metru (5,600 pied, il-Lag ta' Baikal huwa l-iżjed lag fond fid-dinja u fih madwar 20 % tal-ilma ħelu mhux iffriżat tad-dinja. Huwa wkoll l-eqdem lag fid-dinja, b'età ta' 25 miljun sena. Minħabba l-karatteristiċi tiegħu, fih jgħixu ġabra unika ta' flora u fawna tal-ilma ħelu, b'bosta speċijiet endemiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/754/|titlu=Lake Baikal|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Vulkani ta' Kamchatka]]
|[[File:Klyuchevskoi.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Klyuchevskoi.jpg|alt=A snow covered volcano|150x150px]]
|Kamchatka Krai
|1996
|vii, viii, ix, x (naturali)
|Il-[[Peniżola]] ta' Kamchatka fiha densità kbira ta' vulkani attivi u karatteristiċi vulkaniċi assoċjati, kif ukoll bosta glaċieri. Fl-inħawi jgħixu speċijiet bħal-lontra tal-baħar, l-ors kannella, l-ajkla tad-denb abjad u l-ajkla tal-baħar ta' Steller. Fix-xmajjar jirriproduċu speċijiet salmonidi. Il-konfini tas-sit ġew estiżi fl-2001 sabiex jiġu inklużi sitt inħawi b'kollox. Fl-istampa hemm il-vulkan ta' Klyuchevskaya Sopka.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/765/|titlu=Volcanoes of Kamchatka|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
|[[File:Ukok_Plateau_2.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ukok_Plateau_2.jpg|alt=Plains and snow covered mountains|150x150px]]
|Repubblika ta' Altai
|1998
|x (naturali)
|Dan is-sit jinkludi r-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. L-inħawi huma importanti fid-dawl tal-[[bijodiversità]], b'żoni ta' veġetazzjoni f'altitudnijiet differenti li jvarjaw minn steppi, steppi forestali, foresti mħallta, għal veġetazzjoni sub-Alpina u Alpina. Fl-inħawi jgħixu wkoll il-leopardi tal-borra.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/768/|titlu=Golden Mountains of Altai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kumpless Storiku u Arkitettoniku tal-[[Kremlin ta' Kazan]]
|[[File:Казанский_кремль._Панорама_с_колеса_обозрения.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8C._%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%81_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B0_%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg|alt=Kremlin with towers and minarets above a river|150x150px]]
|Tatarstan
|2000
|ii, iii, iv (kulturali)
|Il-Ksar Ivan it-Terribbli ħakem il-belt ta' Kazan mill-Kanat ta' Kazan (is-suċċessuri tal-Ġemgħa tad-Deheb) fl-1552 u bnew il-Kremlin fuq is-sit ta' fortizza tat-a Tatari. Il-binjiet fiċ-ċittadella, li l-biċċa l-kbira minnhom inbnew bejn is-sekli 16 u 19, jirriflettu l-interazzjoni tal-influwenzi Russi u Tatari, kif ukoll tal-fidi [[Kristjaneżmu|Kristjana]] u [[Iżlam|Musulmana]]. Il-Moskea ta' Kul Sharif hija struttura ġdida, li nbniet fis-seklu 21 fuq is-sit ta' moskea iktar bikrija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/980/|titlu=Historic and Architectural Complex of the Kazan Kremlin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kawkasi tal-Punent]]
|[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|alt=Mountain scenery|150x150px]]
|Krasnodar Krai
|1999
|ix, x (naturali)
|Dan is-sit huwa magħmul minn seba' komponenti (inkluż ir-Riżerva Naturali tal-Kawkasu) fin-naħa tal-Punent tal-muntanji tal-Kawkasu, li jirrappreżentaw waħda mill-ftit żoni forestali muntanjużi li ma ġewx immodifikati b'mod sinifikanti mill-attivitajiet tal-[[bniedem]]. Fihom varjetà wiesgħa ta' ekosistemi minn artijiet fil-baxx għaż-żona sub-Alpina. Fihom diversi speċijiet ta' [[Annimal|annimali]] u ta' pjanti u huma siti ta' introduzzjoni mill-ġdid ta' sottospeċijiet muntanjużi tal-biżont Ewropew.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900/|titlu=Western Caucasus|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monasteru ta' Ferapontov|Kumpless tal-Monasteru ta' Ferapontov]]
|[[File:Ferapont_19.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapont_19.JPG|alt=Monastery with several towers|150x150px]]
|Oblast ta' Vologda
|2000
|i, iv (kulturali)
|Il-monasteru ġie stabbilit minn San Ferapont fl-1398 fl-art inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja. Il-binjiet imorru lura mis-seklu 15 sa 17, b'ħajt tal-ġebel li żdied fis-seklu 19. Il-monasteru huwa eżempju prim ta' komunità monastika Ortodossa Russa minn dak il-perjodu, u ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-Katidral tan-Natività tal-Madonna (li nbena fl-1490 minn mastri minn Rostov) għandu l-ħitan tiegħu minn ġewwa li huma mpittrin bl-affreski mill-mastru Dijoniżju.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982/|titlu=Ensemble of the Ferapontov Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Istmu Kuronjan]]*
|[[Stampa:Pilkosios_kopos1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pilkosios_kopos1.jpg|alt=Sandy dune, a wooden trail and a wooden sign board|150x150px|Grey dunes in Neringa ]]
|Neringa, Klaipeda, il-[[Litwanja]] u Kaliningrad, ir-[[Russja]]
|2000
|v (kulturali)
|L-Istmu Kuronjan huwa għaram tar-ramel twil 98 kilometru (istmu tar-ramel) li jissepara l-[[Laguna Kuronjana]] mill-[[Baħar Baltiku]], ilu abitat mill-[[preistorja]]. Attivitajiet intensivi ta' qtugħ tas-siġar fis-[[Seklu XVII|sekli 17]] u 18 wasslu biex l-għaram tar-ramel iċċaqilqu lejn il-Laguna, u f'dan il-proċess difnu l-eqdem insedjamenti. Ix-xogħol ta' stabilizzazzjoni tad-duni beda fis-seklu 19 u għadu għaddej. Jinkludi l-bini ta' xifer protettiv tad-duni, kif ukoll it-tħawwil tas-siġer u tas-sies tax-xitel. Maż-żmien, uħud mill-villaġġi antiki tas-sajjieda ġew ittrasformati f'postijiet turistiċi, bil-fanali, il-mollijiet, il-knejjes, l-iskejjel u l-vilel li saru attrazzjonijiet turistiċi. Iż-żona hija importanti wkoll għall-flora u għall-fawna ta' fuq ir-ramel, u bħala sit tal-passa tal-[[Għasfur|għasafar]]. Il-parti tat-Tramuntana tal-Istmu tinsab fil-Litwanja, filwaqt li l-parti tan-Nofsinhar tinsab fl-Oblast ta' [[Kaliningrad]], ir-Russja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/994/|titlu=Curonian Spit|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-24}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sikhote-Alin|Sikhote-Alin Ċentrali]]
|[[File:Вид_на_долину_р._Бикин_с_видовой_площадки_(гора_Клин).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%83_%D1%80._%D0%91%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D1%81_%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D0%B8_(%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BD).jpg|alt=Mountain scenery with forests and rivers|150x150px]]
|Primorsky Krai
|2001
|x (naturali)
|Dan is-sit jinkludi tliet komponenti fil-katina muntanjuża ta' Sikhote-Alin: ir-Riżerva Naturali ta' Sikhote-Alin, ir-Riżerva [[Żooloġija|Żooloġika]] ta' Goralij, u l-Wied tax-xmara Bikin (miżjud bħala estensjoni fl-2018, fl-istampa). Il-foresti miti jirrappreżentaw punt ta' lqugħ uniku bejn it-tajga u s-subtropiċi, u jospitaw speċijiet bħat-tigra Siberjana, l-ors iswed tal-Himalayas, iċ-ċerv tal-misk Siberjan, il-ballottra Siberjana u ż-żibellin.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766/|titlu=Central Sikhote-Alin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Baċir ta' Uvs Nuur]]*
|[[File:Озеро_Дус-Холь_вечером._Тес-Хемский_кожуун.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9E%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BE_%D0%94%D1%83%D1%81-%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D1%8C_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BC._%D0%A2%D0%B5%D1%81-%D0%A5%D0%B5%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B6%D1%83%D1%83%D0%BD.jpg|alt=Shallow lake with red plants and hills in the background|150x150px]]
|Tuva
|2003
|ix, x (naturali)
|Dan is-sit transnazzjonali huwa magħmul minn seba' komponenti fir-Russja u ħames komponenti fil-Mongolja. Il-Baċir ta' Uvs Nuur huwa baċir endorejku bi drenaġġ fil-Lag ta' Uvs li huwa lag kbir, baxx u mielaħ ħafna. Il-baċir fih varjetà wiesgħa ta' ħabitats, inkluż artijiet mistagħdra, steppi, tipi differenti ta' foresti, ekosistemi tal-ilma ħelu u tal-ilma mielaħ, kif ukoll it-tundra muntanjuża. Iż-żona tospita diversi speċijiet ta' għasafar, leopardi tal-borra, il-gerbils tal-Mongolja, l-argali, u l-mogħża tal-barr Siberjana.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/769/|titlu=Uvs Nuur Basin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċittadella, Belt Antika u Binjiet tal-Fortizza ta' [[Derbent]]
|[[File:Главный_вход_в_цитадель_Нарын-Кала.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D1%85%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D1%86%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD-%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg|alt=Massive stone walls and a gate|150x150px]]
|Dagestan
|2003
|iii, iv (kulturali)
|Derbent, l-eqdem belt fir-Russja, tinsab fi pjanura dejqa bejn il-[[Baħar Kaspju]] u l-muntanji tal-Kawkasu. Minħabba l-pożizzjoni strateġika tal-belt bejn l-Ewropa u l-Asja, diġà kienu nbnew strutturi difensivi fl-ewwel millenju [[Ante Christum natum|Q.K]]. għall-kontroll tal-passaġġ. Żewġ ħitan paralleli nbnew fis-sekli 5 u 6 [[WK|W.K]]. mill-Imperu tas-[[Sassanidi]], u għad hemm fdalijiet tagħhom li għadhom jeżistu. Iċ-ċittadella u l-belt li żviluppaw bejn il-ħitan issawru mill-[[Għarab]], mis-Seljuk, mill-Mongoli, mit-Timuridi u mis-Safavidi. Iż-żona sfat taħt il-kontroll tal-Imperu Russu fis-seklu 19 u gradwalment tilfet il-funzjoni militari tagħha.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1070/|titlu=Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sistema Naturali tar-Riżerva tal-Gżira ta' Wrangel]]
|[[File:Низкая_облачность_над_Сомнительными_горами.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B8%D0%B7%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B8.jpg|alt=Polar landscape with a river and mountains|150x150px]]
|Okrug Awtonomu ta' Chukotka
|2004
|ix, x (naturali)
|Il-Gżira ta' Wrangel tinsab fl-[[Oċean Artiku]] bejn il-Baħar ta' Chukchi u l-Baħar tal-Lvant tas-Siberja. Peress li ma kinitx miksija għalkollox bis-silġ matul il-glaċjazzjoni Kwaternarja, ippreservat għadd kbir ta' komunitajiet ta' pjanti li f'inħawi oħra ġew imfixla mis-silġ, u għad għandha l-ikbar [[bijodiversità]] fost il-gżejjer Artiċi kollha. Kienet ukoll il-post fejn huwa magħruf li kien hemm l-aħħar mammut sufi eżistenti fid-dinja. Apparti l-gżira prinċipali, is-sit jinkludi wkoll il-gżira iżgħar ta' Herald u l-ibħra tal-madwar. Iż-żona tospita għadd ta' għasafar tal-baħar, wiżż tal-borra, u kolonja kbira ta' walrus, u hija sit ewlieni tal-ikel għall-balieni griżi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1023/|titlu=Natural System of Wrangel Island Reserve|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kunvent ta' Novodevichy|Kumpless tal-Kunvent ta' Novodevichy]]
|[[File:Russie_-_Moscou_-_Novodevichy_4.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Russie_-_Moscou_-_Novodevichy_4.jpg|alt=A walled monastery with red and white towers with golden domes|150x150px]]
|Moska
|2004
|i, iv, vi (kulturali)
|Il-monasteru ġie stabbilit fis-snin 20 tas-seklu 16. Il-kumpless inbena fis-sekli 16 u 17 bl-istil Barokk Muskovit, u huwa l-eżempju rappreżentattiv tal-istil li kien populari fir-reġjun f'dak il-perjodu. Kien marbut mill-qrib mal-familja rjali, bħala l-kunvent magħżul għan-[[Mara|nisa]] minn familji aristokratiċi u sinjuri li saru sorijiet, kif ukoll bħala s-sit funebri għan-nobbli. Il-kunvent huwa mdawwar bil-ħitan li meta nbnew kienu integrati fid-difiżi ta' Moska.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1097/|titlu=Ensemble of the Novodevichy Convent|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Yaroslavl|Ċentru Storiku tal-Belt ta' Yaroslavl]]
|[[File:Yar_downtown.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Yar_downtown.JPG|alt=A church with a red facade and other buildings in snow|150x150px]]
|Oblast ta' Yaroslavl
|2005
|ii, iv (kulturali)
|Il-belt ta' Yaroslavl tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Volga u Kotorosl. Ġiet stabbilita fis-seklu 11 bħala fortizza żgħira tal-[[injam]], u żviluppat f'ċentru kummerċjali b'saħħtu wara li ġiet inkorporata fil-Gran Dukat ta' Moska fl-1463. Diversi knejjes mis-sekli 16 u 17 ġew ippreservati. Skont ir-riforma tal-ippjanar tal-belt tal-Imperatriċi Katerina l-Kbira fi tmiem is-seklu 18, iċ-ċentru ta' Yaroslavl ġie ddisinjat mill-ġdid bi stil Neoklassiku bi pjanta urbana radjali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1170/|titlu=Historical Centre of the City of Yaroslavl|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]*
|[[Stampa:Цюпішкі._Дуга_Струвэ._Пункт_«Тупішкі»_(03).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A6%D1%8E%D0%BF%D1%96%D1%88%D0%BA%D1%96._%D0%94%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B2%D1%8D._%D0%9F%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82_%C2%AB%D0%A2%D1%83%D0%BF%D1%96%D1%88%D0%BA%D1%96%C2%BB_(03).jpg|alt=A stone pillar with the inscription about the site. Trees  behind.|nofs|150x150px]]
|Provinċji ta' Brest u ta' Grodno
|2005
|ii, iii, vi
(kulturali)
|L-Ark Ġeodetiku ta' Struve huwa serje ta' punti ta' triangulazzjoni, mifruxa fuq distanza ta' iżjed minn 2,820 kilometru minn [[Hammerfest]] fin-[[Norveġja]] sal-[[Baħar l-Iswed]]. Il-punti ġew stabbiliti fi stħarriġ mill-astronomu [[Friedrich Georg Wilhelm Struve]] li kien l-ewwel wieħed li wettaq kejl bir-reqqa ta' segment twil tal-meridjan – u miegħu anke d-daqs u l-għamla tad-[[Id-Dinja|Dinja]]. Oriġinarjament, kien hemm 165 punt b'kollox. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi 34 punt f'għaxar pajjiżi (mit-Tramuntana għan-Nofsinhar: in-[[Norveġja]], l-[[Żvezja|Iżvezja]], il-[[Finlandja]], ir-[[Russja]], l-[[Estonja]], il-[[Latvja]], il-[[Litwanja]], il-Belarussja, il-[[Moldova]], l-[[Ukrajna]]), ħamsa minnhom fil-Belarussja (fl-istampa hemm il-[[monument]] tal-punt ta' Tupiški).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1187|titlu=Struve Geodetic Arc - UNESCO World Heritage Centre|data=2005-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-24|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20051030092125/https://whc.unesco.org/en/list/1187|arkivju-data=2005-10-30|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Promontorju ta' Putorana]]
|[[File:Тишина_озера_Дюпкун.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A2%D0%B8%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%94%D1%8E%D0%BF%D0%BA%D1%83%D0%BD.jpg|alt=Landscape with forests, rivers, and mountains|150x150px]]
|Krasnoyarsk Krai
|2010
|vii, ix (naturali)
|Il-Promontorju ta' Putorana huwa l-iżjed parti fit-Tramuntana tal-Promontorju Ċentrali tas-[[Siberja]]. [[Ġeoloġija|Ġeoloġikament]], il-promontorju huwa magħmul primarjament mill-bażalt tat-Trappi Siberjani. Din iż-żona remota u l-biċċa l-kbira mhux mimsusa tinkludi diversi ekosistemi, bħat-tajga, it-tundra forestali, it-tundra, id-deżerti Artiċi, il-lagi u x-xmajjar. Il-veġetazzjoni timmarka l-punt ta' lqugħ bejn il-flora tal-Punent tas-Siberja u tal-Lvant tas-Siberja. Il-promontorju jinsab tul ir-rotta ewlenija tal-migrazzjoni tar-renni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1234/|titlu=Putorana Plateau|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Naturali tal-Pilastri ta' Lena]]
|[[File:Белые_ночи_на_территории_ЛС.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%9B%D0%A1.jpg|alt=Stone pillars overlooking a river|150x150px]]
|Sakha
|2012
|viii (naturali)
|Il-Pilastri ta' Lena huma formazzjoni naturali faċċata tax-xmara Lena. Il-pilastri, li huma għoljin sa 200 metru (660 pied), ġew iffurmati minn klima kontinentali iebsa bi xtiewi bierda, b'temperaturi ferm sew taħt iż-żero, u bi sjuf sħan, li rriżultaw f'azzjoni ta' ffriżar segwita minn waħda ta' tidwib li wessgħu d-diversi xquq bejn il-blat. Il-pilastri jikkonsistu minn blat Kambrijan u fihom fossili li jiddokumentaw id-differenzjazzjoni bikrija tal-ispeċijiet matul l-isplużjoni Kambrijana. Fl-2015 kien hemm modifika minuri fil-konfini tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1299/|titlu=Lena Pillars Nature Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless Storiku u Arkeoloġiku ta' Bolgar]]
|[[File:Булгарское_городище_5.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%89%D0%B5_5.JPG|alt=An ensemble of buildings, including a church and a minaret|150x150px]]
|Tatarstan
|2014
|ii, vi (kulturali)
|Bolgar kienet belt kapitali intermittenti tal-Volga tal-[[Bulgarija]], stat tal-Bulgar bejn is-sekli 7 u 15. Wara l-invażjoni tal-[[Mongolja|Mongoli]] fis-seklu 13, saret il-belt kapitali bikrija tal-Ġemgħa tad-Deheb u baqgħet ċentru kummerċjali importanti matul il-Kanat ta' Kazan. L-istat adotta l-[[Iżlam]] bħala r-[[reliġjon]] uffiċjali fid-922 u Bolgar għadu sit tal-pellegrinaġġi tat-Tatari tal-Volga.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/981/|titlu=Bolgar Historical and Archaeological Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Pajsaġġi ta' Dauria]]*
|[[File:Daurian_reservate.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Daurian_reservate.jpg|alt=Rocky desert landscape|150x150px]]
|Zabaykalsky Krai
|2017
|ix, x (naturali)
|Dauria, jew Transbaikal, hija reġjun fil-Lvant tal-Lag ta' Baikal. Is-sit transnazzjonali jinkludi żoni tar-Riżerva Naturali ta' Daursky fir-Russja u tliet żoni  fil-[[Mongolja]], inkluż ir-Riżerva ta' Bijosfera ta'  Daguur. Il-pajsaġġ jinkludi ekosistemi ta' steppi differenti, foresti, bwar tal-ħaxix, kif ukoll l-artijiet mistagħdra u lagi. Iż-żona hija importanti bħala sit għat-tibjit jew rotta tal-passa għal diversi speċijiet ta' [[Għasfur|għasafar]], bħall-grawwa ta' għonqha bajda, u hija wkoll żona tal-migrazzjoni tal-gazzella tal-Mongolja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1448/|titlu=Landscapes of Dauria|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Katidral u Monasteru tat-Tlugħ is-Sema tal-belt-gżira ta' Sviyazhsk]]
|[[File:Agnes_Vever,_Остров-град_Свияжск,_2012ум.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Agnes_Vever,_%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D1%8F%D0%B6%D1%81%D0%BA,_2012%D1%83%D0%BC.jpg|alt=Two white orthodox churches|150x150px]]
|Tatarstan
|2017
|ii, iv (kulturali)
|Il-belt-gżira, li tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Volga, Sviyaga, u Shchuka, ġiet stabbilita fl-1551 minn Ivan it-Terribbli. Tinsab f'pożizzjoni strateġika f'salib it-toroq tar-rotta tal-Volga u tat-Triq tal-Ħarir, u kienet is-sit inizjali tal-konkwista tal-Kanat ta' Kazan min-naħa ta' Ivan. Il-kumpless tal-katidral u tal-monasteru nbena fis-seklu 16 u ġie rinnovat fis-seklu 18. L-affreski fil-katidral huma fost l-aqwa eżempji ta' [[Pittura|pitturi]] Ortodossi Russi u ġew impittra b'fużjoni unika ta' stili minn reġjuni differenti tar-Russja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1525/|titlu=Assumption Cathedral and Monastery of the town-island of Sviyazhsk|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Pskov]]
|[[File:Pskov_asv07-2018_various76_John_the_Baptist_Cathedral.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pskov_asv07-2018_various76_John_the_Baptist_Cathedral.jpg|alt=An old orthodox church with a white facade and metal-covered domes|150x150px]]
|Oblast ta' Pskov
|2019
|ii (kulturali)
|Dan is-sit jinkludi għaxar knejjes jew monasteri u binjiet relatati fil-belt ta' Pskov. Dawn jirrappreżentaw ix-xogħol tal-Iskola ta' Pskov li nibet mit-tradizzjonijiet [[Biżantini]] u ta'  Novgorod, b'fużjoni mat-tradizzjoni vernakolari lokali, u aġġustaw l-arkitettura għall-użu tar-riżorsi lokali. Il-knejjes imorru lura għas-seklu 12 sal-bidu tas-seklu 17, u l-quċċata ta' dan l-istil intlaħqet fis-sekli 15 u 16. L-arkitetti minn Pskov ħadmu fuq monumenti f'diversi bliet Russi, inkluż Moska, Kazan u Sviyazhsk. Il-Katidral ta' San Ġwann mis-seklu 12 jidher fl-istampa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1523/|titlu=Churches of the Pskov School of Architecture|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Petroglifiċi tal-Lag ta' Onega u l-Baħar Abjad]]
|[[File:Выдра_(ящерица).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D1%80%D0%B0_(%D1%8F%D1%89%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%B0).jpg|alt=A set of petroglyphs found in the Besov Nos cape of the Lake Onega region.|150x150px]]
|Karelia
|2021
|iii (kulturali)
|Dan is-sit jinkludi 33 komponent bi petroglifiċi f'żewġ raggruppamenti. Il-petroglifiċi tal-Lag ta' Onega juru għasafar, annimali, figuri nofshom umani u nofshom annimali, kif ukoll għamliet [[Ġeometrija|ġeometriċi]] li x'aktarx jirrappreżentaw il-[[qamar]] u x-[[xemx]]. Il-petroglifiċi fil-Baħar Abjad jirrappreżentaw xeni tal-kaċċa u tat-tbaħħir, flimkien ma' tagħmir relatat, kif ukoll impronti tal-annimali u tas-saqajn tal-bnedmin. Dawn saru bejn 6,000 u 7,000 sena ilu u jagħtu ħjiel rigward il-ħajja tal-kulturi [[Neolitiku|Neolitiċi]] tal-[[Fenno-Skandinavja]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1654/|titlu=Petroglyphs of Lake Onega and the White Sea|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Osservatorji Astronomiċi tal-Università Federali ta' Kazan]]
|[[File:Engelgardt_observatory.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Engelgardt_observatory.JPG|alt=An astronomical observatory tower and surrounding buildings|150x150px]]
|Tatarstan
|2023
|ii, iv (kulturali)
|Dan is-sit jinkludi żewġ osservatorji [[Astronomija|astronomiċi]]. L-osservatorju astronomiku tal-Università Federali ta' Kazan ġie stabbilit fil-bidu tas-seklu 19 u dak ta' Engelhardt (fl-istampa) ġie stabbilit fl-1901. Dawn l-osservatorji kienu jintużaw għall-immappjar tal-pożizzjonijiet tal-[[Stilla|istilel]] u tal-oġġetti ċelestjali tas-[[Sistema Solari]], kif ukoll għall-iżvilupp tal-istrumenti astronomiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1678/|titlu=Astronomical Observatories of Kazan Federal University|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|}

== Referenzi ==

[[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Russja]]
&lt;references /&gt;{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ewropa}}{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Asja}}{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji}}</text>
      <sha1>1trdiglx0uiz4secaoefuhp7pg93jbo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306871</id>
      <parentid>306862</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:43:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38726" xml:space="preserve">[[Stampa:Kizhi Pogost. Кижский Погост (14408695455).jpg|daqsminuri|276x276px|Kizhi Pogost.]]
Is-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-Organizzazzjoni tan-[[Ġnus Magħquda|Nazzjonijiet Uniti]] għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) huma postijiet b'importanza kulturali jew naturali, kif deskritt fil-Konvenzjoni tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li ġiet stabbilita fl-1972.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/convention/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The World Heritage Convention|data=2016-08-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160827065310/https://whc.unesco.org/en/convention/|arkivju-data=2016-08-27|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; Il-wirt kulturali jikkonsisti minn [[Monument|monumenti]] (bħal xogħlijiet arkitettoniċi, [[Skultura|skulturi]] monumentali, jew inċiżjonijiet), gruppi ta' binjiet, u siti (fosthom siti arkeoloġiċi). Il-wirt naturali jinkludi karatteristiċi naturali (li jikkonsistu minn formazzjonijiet fiżiċi u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]]), [[Ġeoloġija|ġeoloġiċi]] u fiżjografiċi (inkluż il-ħabitats ta' speċijiet mhedda ta' [[Annimal|annimali]] u pjanti), u siti naturali li huma importanti mill-puntdivista tax-[[xjenza]], tal-konservazzjoni jew tas-sbuħija naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage|data=2021-02-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210201042309/http://whc.unesco.org/en/conventiontext/|arkivju-data=2021-02-01|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; L-[[Unjoni Sovjetika]] rratifikat il-Konvenzjoni fit-12 ta' Ottubru 1988, u b'hekk is-siti indikattivi tagħha, inkluż tar-[[Russja]], setgħu jitqiesu biex jiżdiedu mal-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

L-ewwel ħames Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-Unjoni Sovjetika tniżżlu fil-lista fl-14-il sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, li sar f'Banff, Alberta, il-[[Kanada]], f'Diċembru 1990. Minn dawk il-ħames siti, tlieta jinsabu fil-Federazzjoni Russa attwali: il-[[Monument|monumenti]] ta' [[San Pietruburgu]] (li dak iż-żmien kienet Leningrad), [[Kizhi Pogost]], u l-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] u l-[[Pjazza]] l-Ħamra.

B'kollox, ir-Russja għandha 31 Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-iżjed sit reċenti li tniżżel huwa dak tal-[[Osservatorji Astronomiċi tal-Università Federali ta' Kazan]], fl-2023. B'kollox hemm dsatax-il sit kulturali u ħdax-il sit naturali. Erba' siti huma transnazzjonali. L-[[Istmu Kuronjan]] huwa kondiviż mal-[[Litwanja]], il-[[Pajsaġġi ta' Dauria]] u l-[[Baċir ta' Uvs Nuur]] huma kondiviżi mal-[[Mongolja]], u l-[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] huwa kondiviż ma' disa' pajjiżi oħra.

== Siti ta' Wirt Dinji ==
L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-04-13|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|arkivju-data=2016-06-12|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

NB: * Siti transnazzjonali (bl-ikħal)
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sit
!Stampa
!Post
!Sena tad-deżinjazzjoni
!Kriterji tal-Għażla
!Deskrizzjoni
|-
![[San Pietruburgu|Ċentru Storiku ta' San Pietruburgu u Gruppi ta' Monumenti Relatati]]
|[[File:Winter_Palace_Panorama_3.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Winter_Palace_Panorama_3.jpg|alt=Baroque palace with green and gold facade and a Russian flag on the top|150x150px]]
|[[San Pietruburgu]]
|1990
|i, ii, iv, vi (kulturali)
|San Pietruburgu ġiet ikkonċepita mill-Ksar [[Pietru l-Kbir]] bħala l-[[belt kapitali]] l-ġdida u belt portwali max-xtut tax-xmara Neva, fil-Golf tal-[[Finlandja]]. Il-belt inbniet fil-bidu tas-seklu 18 fuq art ikkumplikata ta' mraġ, torbiera u blat. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi ċ-ċentru storiku tal-belt bl-arkitettura [[Barokk|Barokka]] u [[Neoklassiku|Neoklassika]] tagħha, kif ukoll il-monumenti u l-palazzi tal-madwar, bħal dawk f'[[Pushkin]] u f'[[Petergof]]. Binjiet notevoli fil-belt jinkludu l-Palazz tax-Xitwa (fl-istampa, li issa jospitaw il-[[Mużew]] tal-[[Hermitage]]), il-Binja tal-Ammirall, u l-Palazz tal-Irħam. Fis-seklu 20, fil-belt seħħet ir-[[Rivoluzzjoni ta' Ottubru]] u l-[[Assedju ta' Leningrad]] matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/540/|titlu=Historic Centre of Saint Petersburg and Related Groups of Monuments|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kizhi Pogost]]
|[[File:Kizhi_churches.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kizhi_churches.jpg|alt=Two old wooden churches and a clock tower|150x150px]]
|Karelia
|1990
|i, iv, v (kulturali)
|Il-kumpless arkitettoniku ta' Kizhi Pogost fuq il-Gżira ta' Kizhi fil-Lag ta' Onega jinkludi żewġ knejjes tal-[[injam]] tas-seklu 18 (il-Knisja tat-Trasfigurazzjoni u l-Knisja tal-Interċessjoni) u torri tal-arloġġ tas-1862. Dawn inbnew bi stil artistiku uniku u jirrappreżentaw l-apoġew tat-tekniki Russi tax-xogħol bl-injam. Għalkemm il-binjiet sarulhom xi tiswijiet minn żmien għal żmien, ma ġewx rikostruwiti b'mod sinifikanti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/544/|titlu=Kizhi Pogost|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] u l-[[Pjazza Ħamra]]
|[[File:Saint_Basil's_Cathedral_in_Moscow.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Saint_Basil's_Cathedral_in_Moscow.jpg|alt=Saint Basil's Cathedral and people in front|166x166px]]
|[[Moska]]
|1990
|i, ii, iv, vi (kulturali)
|Il-[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] huwa l-eqdem parti ta' [[Moska]], li ssemma għall-ewwel darba fl-1147. Fis-seklu 13, intuża bħala s-sede tal-Gran Dukat ta' Moska u bħala ċentru [[Reliġjon|reliġjuż]]. Is-swar u t-torrijiet inbnew fl-aħħar tas-seklu 15 u fil-bidu tas-seklu 16, flimkien mal-knejjes li ġew iddisinjati minn [[Arkitett|arkitetti]] [[Italja|Taljani]] mistiedna u li juru influwenzi tar-[[Rinaxximent]] Taljan. Il-[[Katidral]] tat-Tlugħ is-Sema tal-[[Santa Marija|Madonna]] kien is-sit tal-inkurunazzjonijiet u l-Katidral tal-Arkanġlu ntuża bħala s-sit funebri tal-prinċpijiet u l-ksars Russi. Il-binjiet ċiviċi nbnew fis-sekli 18 u 19. Il-Pjazza Ħamra tinsab barra mill-ħitan tal-Kremlin. Il-[[Katidral ta' San Bażilju]] jinsab fit-tarf tal-Pjazza Ħamra (fl-istampa).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/545/|titlu=Kremlin and Red Square, Moscow|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
|[[File:Новгород,_Детинец.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4,_%D0%94%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%86.jpg|alt=A red brick fortress above a river|150x150px]]
|Oblast ta' Novgorod
|1992
|ii, iv, vi (kulturali)
|Novgorod kienet l-ewwel belt kapitali tar-Rus ta' [[Kiev]] fis-seklu 9 u l-belt kapitali tar-Repubblika ta' Novgorod mis-sekli 12 sa 15. Il-belt tinsab f'salib it-toroq tar-rotot kummerċjali li jikkollegaw it-Tramuntana tal-[[Ewropa]] mal-[[Asja]] Ċentrali u l-[[Biżantini|Imperu Biżantin]]. Il-belt kibret u saret wieħed mill-iżjed ċentri importanti tal-[[arti]] u tal-[[kultura]] Russa, kif ukoll ċentru spiritwali. Il-maġġoranza tal-[[Monument|monumenti]] ppreservati fil-belt, bħall-knejjes u l-monasteri, imorru lura għall-perjodu tar-Repubblika ta' Novgorod.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/604/|titlu=Historic Monuments of Novgorod and Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless Kulturali u Storiku tal-Gżejjer Solovetsky]]
|[[File:Solovetsky_Monastery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Solovetsky_Monastery.jpg|alt=An orthodox monastery on an island|150x150px]]
|Oblast ta' Arkhangelsk
|1992
|iv (kulturali)
|Sitt gżejjer fl-[[arċipelagu]] fil-[[Baħar Abjad]] ilhom abitati mis-seklu 5 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Monasteru ffortifikat ta' Solovetsky ġie stabbilit fis-snin 30 tas-seklu 15 u baqa' attiv sas-snin 20 tas-seklu 20 meta ġie kkonvertit f'ħabs taħt is-sistema tal-Gulag. Il-ħabs għalaq fl-1939 u l-kumpless minn dak iż-żmien irritorna għand il-knisja [[Knisja Ortodossa Russa|Ortodossa]]. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-kumpless tal-monasteru, eks villaġġ monastiku, ċelel monastiċi u eremitaġġi, siti [[Preistorja|preistoriċi]], imfakar tal-ħabs, u l-pajsaġġ kulturali tal-madwar imsawwar min-nies li jgħixu fil-kundizzjonijiet diffiċli u fl-imbiegħed tat-Tramuntana.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/604/|titlu=Historic Monuments of Novgorod and Surroundings|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti Bojod ta' Vladimir u ta' Suzdal]]
|[[File:Suzdal_asv2019-01_img03_Spaso-Evfimiev_Monastery.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Suzdal_asv2019-01_img03_Spaso-Evfimiev_Monastery.jpg|alt=An orthodox church with green and golden domes and a building in red brick|150x150px]]
|Oblast ta' Vladimir
|1992
|i, ii, iv (kulturali)
|[[Vladimir]] u [[Suzdal]] kienu l-irħula prinċipali tal-Prinċipat ta' Vladimir u Suzdal fis-sekli 12 u 13. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-monumenti bi stil arkitettoniku uniku żviluppat fir-reġjun. Il-monumenti huma l-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, il-Katidral ta' San Dimitri, u d-Daħla tad-Deheb fi Vladimir, il-Kastell tal-Prinċep u l-Knisja tal-Interċessjoni max-xmara Nerl f'Bogolyubovo, il-Kremlin ta' Suzdal, il-Katidral tan-Natività, u l-Monasteru tas-Salvatur u San Ewtimju (fl-istampa) f'Suzdal, u l-Knisja ta' San Boris u San Gleb f'Kideksha.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/633/|titlu=White Monuments of Vladimir and Suzdal|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kumpless Arkitettoniku tal-[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] f'Sergiev Posad
|[[File:Сергиев_Посад._Троице-Сергиева_лавра._1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2_%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%B0%D0%B4._%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%B5-%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0._1.jpg|alt=An orthodox monastery complex with several domes|150x150px]]
|Oblast ta' [[Moska]]
|1993
|ii, iv (kulturali)
|Il-monasteru f'Sergiev Posad huwa l-iżjed monasteru u ċentru spiritwali Russu importanti tal-Knisja Ortodossa Russa, u huwa wkoll is-sede tal-Patriarka. Ġie stabbilit fl-1337 u żviluppa matul is-sekli. Il-Katidral tat-[[It-Trinità Mqaddsa|Trinità]] imur lura għall-1422 u fih l-iżjed ikona famuża ta' [[Andrei Rublev]], ''It-Trinità''. Il-Katidral tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna, mit-tieni nofs tas-seklu 16, fih il-qabar tal-Ksar [[Boris Godunov]] u tal-familja tiegħu. Il-kumpless huwa mdawwar b'ħitan difensivi ħoxnin li pproteġuh matul l-assedju [[Polonja|Pollakk]]-[[Litwanja|Litwan]] tal-1610.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/657/|titlu=Architectural Ensemble of the Trinity Sergius Lavra in Sergiev Posad|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Knisja tat-Tlugħ is-Sema,[[Kolomenskoye]]
|[[File:Kolomenskoe_-_panoramio_(14).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kolomenskoe_-_panoramio_(14).jpg|alt=A church in white stone|150x150px]]
|[[Moska]]
|1994
|ii (kulturali)
|Il-Knisja tat-Tlugħ is-Sema nbniet fl-1532 sabiex tfakkar it-twelid tal-Ksar futur Ivan it-Terribbli. Il-knisja hija sinifikanti minħabba s-saqaf tal-ġebel tagħha b'għamla ta' tinda, karatteristika arkitettonika innovattiva fl-arkitettura Russa; tali soqfa qabel kienu nbnew fi strutturi tal-injam. Is-saqaf jitla' 'l fuq minn bażi ottagonali u fih diversi elementi dekorattivi msejħa ''kokoshniks''. Il-knisja kellha influwenza qawwija fuq l-arkitettura tal-knejjes Russi sa nofs is-[[seklu 17]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/634/|titlu=Church of the Ascension, Kolomenskoye|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Foresti Verġni ta' Komi]]
|[[File:Four_herous01.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Four_herous01.JPG|alt=Forest, river and mountains|150x150px]]
|Repubblika ta' Komi
|1995
|vii, ix (naturali)
|Il-foresti verġni ta' dan is-Sit ta' Wirt Dinji jkopru 32,000 kilometru kwadru (12,000 mil kwadru) fil-Muntanji tal-Ural. Jikkonsistu minn foresti boreali (tajga), tundra, u tundra Alpina. L-iżjed speċijiet ta' siġar komuni huma l-koniferi, is-siġar tal-luq, u betulli. Hemm ukoll torbieri estensivi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/719/|titlu=Virgin Komi Forests|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Lag ta' Baikal]]
|[[File:Olchon_Shaman_Rock.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Olchon_Shaman_Rock.jpg|alt=A rocky islet on the lake|150x150px]]
|Oblast ta' Irkutsk, Buryatia
|1996
|vii, viii, ix, x (naturali)
|B'fond ta' 1,700 metru (5,600 pied, il-Lag ta' Baikal huwa l-iżjed lag fond fid-dinja u fih madwar 20 % tal-ilma ħelu mhux iffriżat tad-dinja. Huwa wkoll l-eqdem lag fid-dinja, b'età ta' 25 miljun sena. Minħabba l-karatteristiċi tiegħu, fih jgħixu ġabra unika ta' flora u fawna tal-ilma ħelu, b'bosta speċijiet endemiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/754/|titlu=Lake Baikal|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Vulkani ta' Kamchatka]]
|[[File:Klyuchevskoi.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Klyuchevskoi.jpg|alt=A snow covered volcano|150x150px]]
|Kamchatka Krai
|1996
|vii, viii, ix, x (naturali)
|Il-[[Peniżola]] ta' Kamchatka fiha densità kbira ta' vulkani attivi u karatteristiċi vulkaniċi assoċjati, kif ukoll bosta glaċieri. Fl-inħawi jgħixu speċijiet bħal-lontra tal-baħar, l-ors kannella, l-ajkla tad-denb abjad u l-ajkla tal-baħar ta' Steller. Fix-xmajjar jirriproduċu speċijiet salmonidi. Il-konfini tas-sit ġew estiżi fl-2001 sabiex jiġu inklużi sitt inħawi b'kollox. Fl-istampa hemm il-vulkan ta' Klyuchevskaya Sopka.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/765/|titlu=Volcanoes of Kamchatka|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
|[[File:Ukok_Plateau_2.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ukok_Plateau_2.jpg|alt=Plains and snow covered mountains|150x150px]]
|Repubblika ta' Altai
|1998
|x (naturali)
|Dan is-sit jinkludi r-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. L-inħawi huma importanti fid-dawl tal-[[bijodiversità]], b'żoni ta' veġetazzjoni f'altitudnijiet differenti li jvarjaw minn steppi, steppi forestali, foresti mħallta, għal veġetazzjoni sub-Alpina u Alpina. Fl-inħawi jgħixu wkoll il-leopardi tal-borra.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/768/|titlu=Golden Mountains of Altai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Kumpless Storiku u Arkitettoniku tal-[[Kremlin ta' Kazan]]
|[[File:Казанский_кремль._Панорама_с_колеса_обозрения.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8C._%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%81_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B0_%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B7%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg|alt=Kremlin with towers and minarets above a river|150x150px]]
|Tatarstan
|2000
|ii, iii, iv (kulturali)
|Il-Ksar Ivan it-Terribbli ħakem il-belt ta' Kazan mill-Kanat ta' Kazan (is-suċċessuri tal-Ġemgħa tad-Deheb) fl-1552 u bnew il-Kremlin fuq is-sit ta' fortizza tat-a Tatari. Il-binjiet fiċ-ċittadella, li l-biċċa l-kbira minnhom inbnew bejn is-sekli 16 u 19, jirriflettu l-interazzjoni tal-influwenzi Russi u Tatari, kif ukoll tal-fidi [[Kristjaneżmu|Kristjana]] u [[Iżlam|Musulmana]]. Il-Moskea ta' Kul Sharif hija struttura ġdida, li nbniet fis-seklu 21 fuq is-sit ta' moskea iktar bikrija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/980/|titlu=Historic and Architectural Complex of the Kazan Kremlin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kawkasu tal-Punent]]
|[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|alt=Mountain scenery|150x150px]]
|Krasnodar Krai
|1999
|ix, x (naturali)
|Dan is-sit huwa magħmul minn seba' komponenti (inkluż ir-Riżerva Naturali tal-Kawkasu) fin-naħa tal-Punent tal-muntanji tal-Kawkasu, li jirrappreżentaw waħda mill-ftit żoni forestali muntanjużi li ma ġewx immodifikati b'mod sinifikanti mill-attivitajiet tal-[[bniedem]]. Fihom varjetà wiesgħa ta' ekosistemi minn artijiet fil-baxx għaż-żona sub-Alpina. Fihom diversi speċijiet ta' [[Annimal|annimali]] u ta' pjanti u huma siti ta' introduzzjoni mill-ġdid ta' sottospeċijiet muntanjużi tal-biżont Ewropew.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900/|titlu=Western Caucasus|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monasteru ta' Ferapontov|Kumpless tal-Monasteru ta' Ferapontov]]
|[[File:Ferapont_19.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapont_19.JPG|alt=Monastery with several towers|150x150px]]
|Oblast ta' Vologda
|2000
|i, iv (kulturali)
|Il-monasteru ġie stabbilit minn San Ferapont fl-1398 fl-art inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja. Il-binjiet imorru lura mis-seklu 15 sa 17, b'ħajt tal-ġebel li żdied fis-seklu 19. Il-monasteru huwa eżempju prim ta' komunità monastika Ortodossa Russa minn dak il-perjodu, u ġie ppreservat tajjeb ħafna. Il-Katidral tan-Natività tal-Madonna (li nbena fl-1490 minn mastri minn Rostov) għandu l-ħitan tiegħu minn ġewwa li huma mpittrin bl-affreski mill-mastru Dijoniżju.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982/|titlu=Ensemble of the Ferapontov Monastery|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Istmu Kuronjan]]*
|[[Stampa:Pilkosios_kopos1.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pilkosios_kopos1.jpg|alt=Sandy dune, a wooden trail and a wooden sign board|150x150px|Grey dunes in Neringa ]]
|Neringa, Klaipeda, il-[[Litwanja]] u Kaliningrad, ir-[[Russja]]
|2000
|v (kulturali)
|L-Istmu Kuronjan huwa għaram tar-ramel twil 98 kilometru (istmu tar-ramel) li jissepara l-[[Laguna Kuronjana]] mill-[[Baħar Baltiku]], ilu abitat mill-[[preistorja]]. Attivitajiet intensivi ta' qtugħ tas-siġar fis-[[Seklu XVII|sekli 17]] u 18 wasslu biex l-għaram tar-ramel iċċaqilqu lejn il-Laguna, u f'dan il-proċess difnu l-eqdem insedjamenti. Ix-xogħol ta' stabilizzazzjoni tad-duni beda fis-seklu 19 u għadu għaddej. Jinkludi l-bini ta' xifer protettiv tad-duni, kif ukoll it-tħawwil tas-siġer u tas-sies tax-xitel. Maż-żmien, uħud mill-villaġġi antiki tas-sajjieda ġew ittrasformati f'postijiet turistiċi, bil-fanali, il-mollijiet, il-knejjes, l-iskejjel u l-vilel li saru attrazzjonijiet turistiċi. Iż-żona hija importanti wkoll għall-flora u għall-fawna ta' fuq ir-ramel, u bħala sit tal-passa tal-[[Għasfur|għasafar]]. Il-parti tat-Tramuntana tal-Istmu tinsab fil-Litwanja, filwaqt li l-parti tan-Nofsinhar tinsab fl-Oblast ta' [[Kaliningrad]], ir-Russja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/994/|titlu=Curonian Spit|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-24}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sikhote-Alin|Sikhote-Alin Ċentrali]]
|[[File:Вид_на_долину_р._Бикин_с_видовой_площадки_(гора_Клин).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%83_%D1%80._%D0%91%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D1%81_%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D0%B8_(%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BD).jpg|alt=Mountain scenery with forests and rivers|150x150px]]
|Primorsky Krai
|2001
|x (naturali)
|Dan is-sit jinkludi tliet komponenti fil-katina muntanjuża ta' Sikhote-Alin: ir-Riżerva Naturali ta' Sikhote-Alin, ir-Riżerva [[Żooloġija|Żooloġika]] ta' Goralij, u l-Wied tax-xmara Bikin (miżjud bħala estensjoni fl-2018, fl-istampa). Il-foresti miti jirrappreżentaw punt ta' lqugħ uniku bejn it-tajga u s-subtropiċi, u jospitaw speċijiet bħat-tigra Siberjana, l-ors iswed tal-Himalayas, iċ-ċerv tal-misk Siberjan, il-ballottra Siberjana u ż-żibellin.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766/|titlu=Central Sikhote-Alin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Baċir ta' Uvs Nuur]]*
|[[File:Озеро_Дус-Холь_вечером._Тес-Хемский_кожуун.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9E%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BE_%D0%94%D1%83%D1%81-%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D1%8C_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BC._%D0%A2%D0%B5%D1%81-%D0%A5%D0%B5%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B6%D1%83%D1%83%D0%BD.jpg|alt=Shallow lake with red plants and hills in the background|150x150px]]
|Tuva
|2003
|ix, x (naturali)
|Dan is-sit transnazzjonali huwa magħmul minn seba' komponenti fir-Russja u ħames komponenti fil-Mongolja. Il-Baċir ta' Uvs Nuur huwa baċir endorejku bi drenaġġ fil-Lag ta' Uvs li huwa lag kbir, baxx u mielaħ ħafna. Il-baċir fih varjetà wiesgħa ta' ħabitats, inkluż artijiet mistagħdra, steppi, tipi differenti ta' foresti, ekosistemi tal-ilma ħelu u tal-ilma mielaħ, kif ukoll it-tundra muntanjuża. Iż-żona tospita diversi speċijiet ta' għasafar, leopardi tal-borra, il-gerbils tal-Mongolja, l-argali, u l-mogħża tal-barr Siberjana.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/769/|titlu=Uvs Nuur Basin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
!Ċittadella, Belt Antika u Binjiet tal-Fortizza ta' [[Derbent]]
|[[File:Главный_вход_в_цитадель_Нарын-Кала.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D1%85%D0%BE%D0%B4_%D0%B2_%D1%86%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D0%9D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD-%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg|alt=Massive stone walls and a gate|150x150px]]
|Dagestan
|2003
|iii, iv (kulturali)
|Derbent, l-eqdem belt fir-Russja, tinsab fi pjanura dejqa bejn il-[[Baħar Kaspju]] u l-muntanji tal-Kawkasu. Minħabba l-pożizzjoni strateġika tal-belt bejn l-Ewropa u l-Asja, diġà kienu nbnew strutturi difensivi fl-ewwel millenju [[Ante Christum natum|Q.K]]. għall-kontroll tal-passaġġ. Żewġ ħitan paralleli nbnew fis-sekli 5 u 6 [[WK|W.K]]. mill-Imperu tas-[[Sassanidi]], u għad hemm fdalijiet tagħhom li għadhom jeżistu. Iċ-ċittadella u l-belt li żviluppaw bejn il-ħitan issawru mill-[[Għarab]], mis-Seljuk, mill-Mongoli, mit-Timuridi u mis-Safavidi. Iż-żona sfat taħt il-kontroll tal-Imperu Russu fis-seklu 19 u gradwalment tilfet il-funzjoni militari tagħha.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1070/|titlu=Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sistema Naturali tar-Riżerva tal-Gżira ta' Wrangel]]
|[[File:Низкая_облачность_над_Сомнительными_горами.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B8%D0%B7%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B8.jpg|alt=Polar landscape with a river and mountains|150x150px]]
|Okrug Awtonomu ta' Chukotka
|2004
|ix, x (naturali)
|Il-Gżira ta' Wrangel tinsab fl-[[Oċean Artiku]] bejn il-Baħar ta' Chukchi u l-Baħar tal-Lvant tas-Siberja. Peress li ma kinitx miksija għalkollox bis-silġ matul il-glaċjazzjoni Kwaternarja, ippreservat għadd kbir ta' komunitajiet ta' pjanti li f'inħawi oħra ġew imfixla mis-silġ, u għad għandha l-ikbar [[bijodiversità]] fost il-gżejjer Artiċi kollha. Kienet ukoll il-post fejn huwa magħruf li kien hemm l-aħħar mammut sufi eżistenti fid-dinja. Apparti l-gżira prinċipali, is-sit jinkludi wkoll il-gżira iżgħar ta' Herald u l-ibħra tal-madwar. Iż-żona tospita għadd ta' għasafar tal-baħar, wiżż tal-borra, u kolonja kbira ta' walrus, u hija sit ewlieni tal-ikel għall-balieni griżi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1023/|titlu=Natural System of Wrangel Island Reserve|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kunvent ta' Novodevichy|Kumpless tal-Kunvent ta' Novodevichy]]
|[[File:Russie_-_Moscou_-_Novodevichy_4.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Russie_-_Moscou_-_Novodevichy_4.jpg|alt=A walled monastery with red and white towers with golden domes|150x150px]]
|Moska
|2004
|i, iv, vi (kulturali)
|Il-monasteru ġie stabbilit fis-snin 20 tas-seklu 16. Il-kumpless inbena fis-sekli 16 u 17 bl-istil Barokk Muskovit, u huwa l-eżempju rappreżentattiv tal-istil li kien populari fir-reġjun f'dak il-perjodu. Kien marbut mill-qrib mal-familja rjali, bħala l-kunvent magħżul għan-[[Mara|nisa]] minn familji aristokratiċi u sinjuri li saru sorijiet, kif ukoll bħala s-sit funebri għan-nobbli. Il-kunvent huwa mdawwar bil-ħitan li meta nbnew kienu integrati fid-difiżi ta' Moska.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1097/|titlu=Ensemble of the Novodevichy Convent|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Yaroslavl|Ċentru Storiku tal-Belt ta' Yaroslavl]]
|[[File:Yar_downtown.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Yar_downtown.JPG|alt=A church with a red facade and other buildings in snow|150x150px]]
|Oblast ta' Yaroslavl
|2005
|ii, iv (kulturali)
|Il-belt ta' Yaroslavl tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Volga u Kotorosl. Ġiet stabbilita fis-seklu 11 bħala fortizza żgħira tal-[[injam]], u żviluppat f'ċentru kummerċjali b'saħħtu wara li ġiet inkorporata fil-Gran Dukat ta' Moska fl-1463. Diversi knejjes mis-sekli 16 u 17 ġew ippreservati. Skont ir-riforma tal-ippjanar tal-belt tal-Imperatriċi Katerina l-Kbira fi tmiem is-seklu 18, iċ-ċentru ta' Yaroslavl ġie ddisinjat mill-ġdid bi stil Neoklassiku bi pjanta urbana radjali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1170/|titlu=Historical Centre of the City of Yaroslavl|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]*
|[[Stampa:Цюпішкі._Дуга_Струвэ._Пункт_«Тупішкі»_(03).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A6%D1%8E%D0%BF%D1%96%D1%88%D0%BA%D1%96._%D0%94%D1%83%D0%B3%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B2%D1%8D._%D0%9F%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82_%C2%AB%D0%A2%D1%83%D0%BF%D1%96%D1%88%D0%BA%D1%96%C2%BB_(03).jpg|alt=A stone pillar with the inscription about the site. Trees  behind.|nofs|150x150px]]
|Provinċji ta' Brest u ta' Grodno
|2005
|ii, iii, vi
(kulturali)
|L-Ark Ġeodetiku ta' Struve huwa serje ta' punti ta' triangulazzjoni, mifruxa fuq distanza ta' iżjed minn 2,820 kilometru minn [[Hammerfest]] fin-[[Norveġja]] sal-[[Baħar l-Iswed]]. Il-punti ġew stabbiliti fi stħarriġ mill-astronomu [[Friedrich Georg Wilhelm Struve]] li kien l-ewwel wieħed li wettaq kejl bir-reqqa ta' segment twil tal-meridjan – u miegħu anke d-daqs u l-għamla tad-[[Id-Dinja|Dinja]]. Oriġinarjament, kien hemm 165 punt b'kollox. Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi 34 punt f'għaxar pajjiżi (mit-Tramuntana għan-Nofsinhar: in-[[Norveġja]], l-[[Żvezja|Iżvezja]], il-[[Finlandja]], ir-[[Russja]], l-[[Estonja]], il-[[Latvja]], il-[[Litwanja]], il-Belarussja, il-[[Moldova]], l-[[Ukrajna]]), ħamsa minnhom fil-Belarussja (fl-istampa hemm il-[[monument]] tal-punt ta' Tupiški).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1187|titlu=Struve Geodetic Arc - UNESCO World Heritage Centre|data=2005-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-24|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20051030092125/https://whc.unesco.org/en/list/1187|arkivju-data=2005-10-30|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Promontorju ta' Putorana]]
|[[File:Тишина_озера_Дюпкун.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A2%D0%B8%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%94%D1%8E%D0%BF%D0%BA%D1%83%D0%BD.jpg|alt=Landscape with forests, rivers, and mountains|150x150px]]
|Krasnoyarsk Krai
|2010
|vii, ix (naturali)
|Il-Promontorju ta' Putorana huwa l-iżjed parti fit-Tramuntana tal-Promontorju Ċentrali tas-[[Siberja]]. [[Ġeoloġija|Ġeoloġikament]], il-promontorju huwa magħmul primarjament mill-bażalt tat-Trappi Siberjani. Din iż-żona remota u l-biċċa l-kbira mhux mimsusa tinkludi diversi ekosistemi, bħat-tajga, it-tundra forestali, it-tundra, id-deżerti Artiċi, il-lagi u x-xmajjar. Il-veġetazzjoni timmarka l-punt ta' lqugħ bejn il-flora tal-Punent tas-Siberja u tal-Lvant tas-Siberja. Il-promontorju jinsab tul ir-rotta ewlenija tal-migrazzjoni tar-renni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1234/|titlu=Putorana Plateau|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Naturali tal-Pilastri ta' Lena]]
|[[File:Белые_ночи_на_территории_ЛС.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%9B%D0%A1.jpg|alt=Stone pillars overlooking a river|150x150px]]
|Sakha
|2012
|viii (naturali)
|Il-Pilastri ta' Lena huma formazzjoni naturali faċċata tax-xmara Lena. Il-pilastri, li huma għoljin sa 200 metru (660 pied), ġew iffurmati minn klima kontinentali iebsa bi xtiewi bierda, b'temperaturi ferm sew taħt iż-żero, u bi sjuf sħan, li rriżultaw f'azzjoni ta' ffriżar segwita minn waħda ta' tidwib li wessgħu d-diversi xquq bejn il-blat. Il-pilastri jikkonsistu minn blat Kambrijan u fihom fossili li jiddokumentaw id-differenzjazzjoni bikrija tal-ispeċijiet matul l-isplużjoni Kambrijana. Fl-2015 kien hemm modifika minuri fil-konfini tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1299/|titlu=Lena Pillars Nature Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kumpless Storiku u Arkeoloġiku ta' Bolgar]]
|[[File:Булгарское_городище_5.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%89%D0%B5_5.JPG|alt=An ensemble of buildings, including a church and a minaret|150x150px]]
|Tatarstan
|2014
|ii, vi (kulturali)
|Bolgar kienet belt kapitali intermittenti tal-Volga tal-[[Bulgarija]], stat tal-Bulgar bejn is-sekli 7 u 15. Wara l-invażjoni tal-[[Mongolja|Mongoli]] fis-seklu 13, saret il-belt kapitali bikrija tal-Ġemgħa tad-Deheb u baqgħet ċentru kummerċjali importanti matul il-Kanat ta' Kazan. L-istat adotta l-[[Iżlam]] bħala r-[[reliġjon]] uffiċjali fid-922 u Bolgar għadu sit tal-pellegrinaġġi tat-Tatari tal-Volga.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/981/|titlu=Bolgar Historical and Archaeological Complex|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Pajsaġġi ta' Dauria]]*
|[[File:Daurian_reservate.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Daurian_reservate.jpg|alt=Rocky desert landscape|150x150px]]
|Zabaykalsky Krai
|2017
|ix, x (naturali)
|Dauria, jew Transbaikal, hija reġjun fil-Lvant tal-Lag ta' Baikal. Is-sit transnazzjonali jinkludi żoni tar-Riżerva Naturali ta' Daursky fir-Russja u tliet żoni  fil-[[Mongolja]], inkluż ir-Riżerva ta' Bijosfera ta'  Daguur. Il-pajsaġġ jinkludi ekosistemi ta' steppi differenti, foresti, bwar tal-ħaxix, kif ukoll l-artijiet mistagħdra u lagi. Iż-żona hija importanti bħala sit għat-tibjit jew rotta tal-passa għal diversi speċijiet ta' [[Għasfur|għasafar]], bħall-grawwa ta' għonqha bajda, u hija wkoll żona tal-migrazzjoni tal-gazzella tal-Mongolja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1448/|titlu=Landscapes of Dauria|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Katidral u Monasteru tat-Tlugħ is-Sema tal-belt-gżira ta' Sviyazhsk]]
|[[File:Agnes_Vever,_Остров-град_Свияжск,_2012ум.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Agnes_Vever,_%D0%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D1%8F%D0%B6%D1%81%D0%BA,_2012%D1%83%D0%BC.jpg|alt=Two white orthodox churches|150x150px]]
|Tatarstan
|2017
|ii, iv (kulturali)
|Il-belt-gżira, li tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Volga, Sviyaga, u Shchuka, ġiet stabbilita fl-1551 minn Ivan it-Terribbli. Tinsab f'pożizzjoni strateġika f'salib it-toroq tar-rotta tal-Volga u tat-Triq tal-Ħarir, u kienet is-sit inizjali tal-konkwista tal-Kanat ta' Kazan min-naħa ta' Ivan. Il-kumpless tal-katidral u tal-monasteru nbena fis-seklu 16 u ġie rinnovat fis-seklu 18. L-affreski fil-katidral huma fost l-aqwa eżempji ta' [[Pittura|pitturi]] Ortodossi Russi u ġew impittra b'fużjoni unika ta' stili minn reġjuni differenti tar-Russja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1525/|titlu=Assumption Cathedral and Monastery of the town-island of Sviyazhsk|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Knejjes tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Pskov]]
|[[File:Pskov_asv07-2018_various76_John_the_Baptist_Cathedral.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pskov_asv07-2018_various76_John_the_Baptist_Cathedral.jpg|alt=An old orthodox church with a white facade and metal-covered domes|150x150px]]
|Oblast ta' Pskov
|2019
|ii (kulturali)
|Dan is-sit jinkludi għaxar knejjes jew monasteri u binjiet relatati fil-belt ta' Pskov. Dawn jirrappreżentaw ix-xogħol tal-Iskola ta' Pskov li nibet mit-tradizzjonijiet [[Biżantini]] u ta'  Novgorod, b'fużjoni mat-tradizzjoni vernakolari lokali, u aġġustaw l-arkitettura għall-użu tar-riżorsi lokali. Il-knejjes imorru lura għas-seklu 12 sal-bidu tas-seklu 17, u l-quċċata ta' dan l-istil intlaħqet fis-sekli 15 u 16. L-arkitetti minn Pskov ħadmu fuq monumenti f'diversi bliet Russi, inkluż Moska, Kazan u Sviyazhsk. Il-Katidral ta' San Ġwann mis-seklu 12 jidher fl-istampa.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1523/|titlu=Churches of the Pskov School of Architecture|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Petroglifiċi tal-Lag ta' Onega u l-Baħar Abjad]]
|[[File:Выдра_(ящерица).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D1%80%D0%B0_(%D1%8F%D1%89%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%B0).jpg|alt=A set of petroglyphs found in the Besov Nos cape of the Lake Onega region.|150x150px]]
|Karelia
|2021
|iii (kulturali)
|Dan is-sit jinkludi 33 komponent bi petroglifiċi f'żewġ raggruppamenti. Il-petroglifiċi tal-Lag ta' Onega juru għasafar, annimali, figuri nofshom umani u nofshom annimali, kif ukoll għamliet [[Ġeometrija|ġeometriċi]] li x'aktarx jirrappreżentaw il-[[qamar]] u x-[[xemx]]. Il-petroglifiċi fil-Baħar Abjad jirrappreżentaw xeni tal-kaċċa u tat-tbaħħir, flimkien ma' tagħmir relatat, kif ukoll impronti tal-annimali u tas-saqajn tal-bnedmin. Dawn saru bejn 6,000 u 7,000 sena ilu u jagħtu ħjiel rigward il-ħajja tal-kulturi [[Neolitiku|Neolitiċi]] tal-[[Fenno-Skandinavja]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1654/|titlu=Petroglyphs of Lake Onega and the White Sea|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Osservatorji Astronomiċi tal-Università Federali ta' Kazan]]
|[[File:Engelgardt_observatory.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Engelgardt_observatory.JPG|alt=An astronomical observatory tower and surrounding buildings|150x150px]]
|Tatarstan
|2023
|ii, iv (kulturali)
|Dan is-sit jinkludi żewġ osservatorji [[Astronomija|astronomiċi]]. L-osservatorju astronomiku tal-Università Federali ta' Kazan ġie stabbilit fil-bidu tas-seklu 19 u dak ta' Engelhardt (fl-istampa) ġie stabbilit fl-1901. Dawn l-osservatorji kienu jintużaw għall-immappjar tal-pożizzjonijiet tal-[[Stilla|istilel]] u tal-oġġetti ċelestjali tas-[[Sistema Solari]], kif ukoll għall-iżvilupp tal-istrumenti astronomiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1678/|titlu=Astronomical Observatories of Kazan Federal University|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|}

== Referenzi ==

[[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Russja]]
&lt;references /&gt;{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ewropa}}{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Asja}}{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji}}</text>
      <sha1>s8cgwckgiz9ze84i4lbbuheb68yf1l1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30728</id>
    <revision>
      <id>306863</id>
      <parentid>299163</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:11:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28644" xml:space="preserve">[[Stampa:RegistanSquare Samarkand.jpg|daqsminuri|Il-[[Pjazza]] ta' Registan, Samarkanda, l-Użbekistan.]]
L-Organizzazzjoni tan-[[Ġnus Magħquda|Nazzjonijiet Uniti]] għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) iddeżinjat 23 [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO f'sitt pajjiżi tat-Tramuntana tal-[[Asja]] u tal-Asja Ċentrali: il-[[Każakistan]], il-[[Kirgiżistan|Kirgistan]], it-[[Taġikistan]], it-[[Turkmenistan]], l-[[Użbekistan]] u l-parti Asjatika tar-[[Russja]]. Il-parti [[Ewropa|Ewropea]] tar-Russja hija inkluża fil-[[Ewropa tal-Lvant|Lvant tal-Ewropa]].

Ir-Russja għandha l-ikbar ammont ta' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bi tmien siti, u tnejn minnhom huma siti transnazzjonali kondiviżi mal-[[Mongolja]] fil-Lvant tal-Asja. L-ewwel Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li tniżżel mir-reġjun kien [[Khiva|Itchan Kala]] fl-Użbekistan, fl-1990. 

Kull sena, il-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO jista' jiddeżinja siti ġodda fil-lista, jew ineħħi s-siti li ma jissodisfawx iktar il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali. Is-siti &quot;mħallta&quot; huma siti li jissodisfaw kriterji bħala sit kulturali u bħala sit naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|arkivju-data=2016-06-12|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/nominations/|titlu=World Heritage List Nominations. UNESCO.|sit=web.archive.org|lingwa=en|data-aċċess=|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100627033420/http://whc.unesco.org/en/nominations/|arkivju-data=2010-06-27|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; Fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali hemm 11-il sit kulturali, tmien siti naturali u l-ebda sit imħallat. Is-siti kollha fir-Russja huma siti naturali, u bl-eċċezzjoni ta' [[Saryarka]], is-siti kollha tal-Asja Ċentrali huma siti kulturali.

Il-Kumitat tal-Wirt Dinji jista' jispeċifika wkoll li sit jinsab fil-periklu, u jikkwota &quot;kundizzjonijiet li jheddu l-istess karatteristiċi tal-għażla tal-UNESCO li wasslu biex is-sit jitniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/158/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - World Heritage in Danger|data=2021-01-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-08-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210113072850/http://whc.unesco.org/en/158/|arkivju-data=2021-01-13|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; L-ebda sit minn dan ir-reġjun ma ddaħħal fil-lista tas-siti fil-periklu, iżda għadd ta' siti tqiesu biex jiddaħħlu.

== Siti ta' Wirt Dinji ==
NB: * Siti transnazzjonali (bl-asterisk)
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sit
!Stampa
!Post
!Kriterji tal-Għażla
!Erja f'ettari (akri)
!Sena tad-deżinjazzjoni
!Deskrizzjoni
|-
![[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi|Mawżolew ta' Khoja Ahmed Yasawi]]
|[[Stampa:Маузолеј_Ходже_Ахмеда_Јасавија_(град_Туркестан,_Казахстан).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B0%D1%83%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%98_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B5_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%88%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%98%D0%B0_(%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD,_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).jpg|alt=A large brick mausoleum with blue domes|150x150px]]
|Turkestan, il-[[Każakistan]]
|i, iii, iv (kulturali)
|0.55 (1.4)
|2003
|Il-mawżolew iddedikat lill-mistiku Sufista tas-seklu 12 [[Ahmed Yasawi]] nbena bejn l-1389 u l-1405 matul it-tmexxija ta' [[Timur]]. Minkejja li l-mawżolew qatt ma tlesta kollu, xorta waħda huwa l-ikbar binja u l-iżjed waħda ppreservata tajjeb ta' żmien Timur. Il-mawżolew kien ukoll prototip għal binjiet suċċessivi ta' Timur, speċjalment fil-[[belt kapitali]] ta' Timur, [[Samarkanda]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1103/|titlu=Mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-16}}&lt;/ref&gt;
|-
!Petroglifiċi fil-Pajsaġġ Arkeoloġiku ta'  [[Tamgaly]]
|[[Stampa:Human_riding_a_dromedary_camel_in_late_bronze_age_or_early_iron_age_petroglyph_at_Tangaly_-_dromedary_camel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Human_riding_a_dromedary_camel_in_late_bronze_age_or_early_iron_age_petroglyph_at_Tangaly_-_dromedary_camel.jpg|alt=Petroglyphs depicting animals|150x150px]]
|Reġjun ta' [[Almaty]], il-[[Każakistan]]
|iii (kulturali)
|900 (2,200)
|2004
|Il-petroglifiċi tal-Fondoq ta' Tanbaly fil-muntanji ta' Chu-Ili fihom tinqix ta' [[Bniedem|bnedmin]], [[Annimal|annimali]], u figuri [[Reliġjon|reliġjużi]]. Dawn imorru lura għat-tieni nofs tat-tieni millenju [[Ante Christum natum|Q.K]]. sal-bidu tas-seklu 20 u jagħtu ħjiel dwar il-ħajja tal-komunitajiet pastorali li kienu jgħixu fir-reġjun. Fiż-żona hemm ukoll għadd ta' oqbra, ''kurgan'', u kompartimenti minn Żmien il-Bronż u l-[[Ħadid]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1145/|titlu=Petroglyphs of the Archaeological Landscape of Tanbaly|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-16}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Saryarka]] – Steppa u Lagi tat-Tramuntana tal-Każakistan
|[[Stampa:Korgalzhinskiy_Nature_Reserve.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Korgalzhinskiy_Nature_Reserve.JPG|alt=Marshes and a lake|150x150px]]
|Reġjun ta' Almaty, il-[[Każakistan]]
|ix, x (naturali)
|450,344 (1,112,820)
|2008
|Saryarka tinkludi żewġ żoni, ir-Riżerva Naturali ta' Naurzum u r-Riżerva Naturali ta' Korgalzhyn (fir-ritratt), li jipproteġu l-isteppa, il-lagi u l-artijiet mistagħdra mhux mimsusa tal-Asja Ċentrali. Dawn il-ħabitats huma postijiet importanti għall-passa tat-tjur migratorji u jipprovdu kenn għal għadd kbir ta' speċijiet mhedda, fosthom il-grawwi tas-Siberja, il-pellikani tad-Dalmazja, l-ajkla ta' Pallas u s-sajga.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1102/|titlu=Saryarka &amp;ndash; Steppe and Lakes of Northern Kazakhstan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-04-16}}&lt;/ref&gt;
|-
!Muntanja Sagra ta' [[Sulaiman-Too]]
|[[Stampa:Osh_03-2016_img02_Sulayman_Mountain.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Osh_03-2016_img02_Sulayman_Mountain.jpg|alt=A mountain above a forest, a museum building at the side of the mountain|150x150px]]
|Osh, il-[[Kirgiżistan|Kirgistan]]
|ii, vi (kulturali)
|112 (280)
|2009
|Il-Muntanja Sagra ta' Sulaiman-Too tinsab 'il fuq mill-Wied ta' Fergana f'salib it-toroq importanti tat-Toroq tal-Ħarir. Ilha tiġi meqjuma bħala muntanja sagra miż-żminijiet pre-[[Iżlam|Iżlamiċi]] u Iżlamiċi. Hemm bosta postijiet ta' qima max-xaqlibiet tal-muntanja, inkluż għerien bil-petroglifiċi ta' [[Bniedem|bnedmin]], [[Annimal|annimali]], u figuri [[Ġeometrija|ġeometriċi]]. Hemm ukoll żewġ moskej tas-seklu 16.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1230/|titlu=Sulaiman-Too Sacred Mountain|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sikhote-Alin|Sikhote-Alin Ċentrali]]
|[[Stampa:Вид_на_долину_р._Бикин_с_видовой_площадки_(гора_Клин).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%92%D0%B8%D0%B4_%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%83_%D1%80._%D0%91%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BD_%D1%81_%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D0%B8_(%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D0%9A%D0%BB%D0%B8%D0%BD).jpg|alt=Mountain scenery with forests and rivers|150x150px]]
|Primorsky Krai, ir-[[Russja]]
|x (naturali)
|1,553,928 (3,839,840)
|2001
|Dan is-sit jinkludi tliet komponenti fil-katina muntanjuża ta' Sikhote-Alin: ir-Riżerva Naturali ta' Sikhote-Alin, ir-Riżerva [[Żooloġija|Żooloġika]] ta' Goralij, u l-Wied tax-xmara Bikin (miżjud bħala estensjoni fl-2018, fl-istampa). Il-foresti miti jirrappreżentaw punt ta' lqugħ uniku bejn it-tajga u s-subtropiċi, u jospitaw speċijiet bħat-tigra Siberjana, l-ors iswed tal-Himalayas, iċ-ċerv tal-misk Siberjan, il-ballottra Siberjana u ż-żibellin.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766/|titlu=Central Sikhote-Alin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Baċir ta' Uvs Nuur]]*
|[[Stampa:Озеро_Дус-Холь_вечером._Тес-Хемский_кожуун.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9E%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BE_%D0%94%D1%83%D1%81-%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D1%8C_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BC._%D0%A2%D0%B5%D1%81-%D0%A5%D0%B5%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%B6%D1%83%D1%83%D0%BD.jpg|alt=Shallow lake with red plants and hills in the background|150x150px]]
|ir-[[Russja]] u l-[[Mongolja]]
|ix, x (naturali)
|898,064 (2,219,160)
|2003
|Dan is-sit transnazzjonali huwa magħmul minn seba' komponenti fir-Russja u ħames komponenti fil-Mongolja. Il-Baċir ta' Uvs Nuur huwa baċir endorejku bi drenaġġ fil-Lag ta' Uvs li huwa lag kbir, baxx u mielaħ ħafna. Il-baċir fih varjetà wiesgħa ta' ħabitats, inkluż artijiet mistagħdra, steppi, tipi differenti ta' foresti, ekosistemi tal-ilma ħelu u tal-ilma mielaħ, kif ukoll it-tundra muntanjuża. Iż-żona tospita diversi speċijiet ta' għasafar, leopardi tal-borra, il-gerbils tal-Mongolja, l-argali, u l-mogħża tal-barr Siberjana.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/769/|titlu=Uvs Nuur Basin|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
|[[Stampa:Ukok_Plateau_2.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ukok_Plateau_2.jpg|alt=Plains and snow covered mountains|150x150px]]
|Repubblika ta' Altai, ir-[[Russja]]
|x (naturali)
|1,611,457 (3,982,000)
|1998
|Dan is-sit jinkludi r-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. L-inħawi huma importanti fid-dawl tal-[[bijodiversità]], b'żoni ta' veġetazzjoni f'altitudnijiet differenti li jvarjaw minn steppi, steppi forestali, foresti mħallta, għal veġetazzjoni sub-Alpina u Alpina. Fl-inħawi jgħixu wkoll il-leopardi tal-borra.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/768/|titlu=Golden Mountains of Altai|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Pajsaġġi ta' Dauria]]*
|[[Stampa:Daurian_reservate.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Daurian_reservate.jpg|alt=Rocky desert landscape|150x150px]]
|Zabaykalsky Krai, ir-[[Russja]] u l-[[Mongolja]]
|ix, x (naturali)
|912,624 (2,255,140)
|2017
|Dauria, jew Transbaikal, hija reġjun fil-Lvant tal-Lag ta' Baikal. Is-sit transnazzjonali jinkludi żoni tar-Riżerva Naturali ta' Daursky fir-Russja u tliet żoni  fil-[[Mongolja]], inkluż ir-Riżerva ta' Bijosfera ta'  Daguur. Il-pajsaġġ jinkludi ekosistemi ta' steppi differenti, foresti, bwar tal-ħaxix, kif ukoll l-artijiet mistagħdra u lagi. Iż-żona hija importanti bħala sit għat-tibjit jew rotta tal-passa għal diversi speċijiet ta' [[Għasfur|għasafar]], bħall-grawwa ta' għonqha bajda, u hija wkoll żona tal-migrazzjoni tal-gazzella tal-Mongolja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1448/|titlu=Landscapes of Dauria|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Lag ta' Baikal]]
|[[Stampa:Olchon_Shaman_Rock.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Olchon_Shaman_Rock.jpg|alt=A rocky islet on the lake|150x150px]]
|Oblast ta' Irkutsk, Buryatia, ir-[[Russja]]
|vii, viii, ix, x (naturali)
|8,800,000 (22,000,000)
|1996
|B'fond ta' 1,700 metru (5,600 pied, il-Lag ta' Baikal huwa l-iżjed lag fond fid-dinja u fih madwar 20 % tal-ilma ħelu mhux iffriżat tad-dinja. Huwa wkoll l-eqdem lag fid-dinja, b'età ta' 25 miljun sena. Minħabba l-karatteristiċi tiegħu, fih jgħixu ġabra unika ta' flora u fawna tal-ilma ħelu, b'bosta speċijiet endemiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/754/|titlu=Lake Baikal|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Promontorju ta' Putorana]]
|[[Stampa:Тишина_озера_Дюпкун.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A2%D0%B8%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%94%D1%8E%D0%BF%D0%BA%D1%83%D0%BD.jpg|alt=Landscape with forests, rivers, and mountains|150x150px]]
|Krasnoyarsk Krai, ir-[[Russja]]
|vii, ix (naturali)
|1,272,150 (3,143,600)
|2010
|Il-Promontorju ta' Putorana huwa l-iżjed parti fit-Tramuntana tal-Promontorju Ċentrali tas-[[Siberja]]. [[Ġeoloġija|Ġeoloġikament]], il-promontorju huwa magħmul primarjament mill-bażalt tat-Trappi Siberjani. Din iż-żona remota u l-biċċa l-kbira mhux mimsusa tinkludi diversi ekosistemi, bħat-tajga, it-tundra forestali, it-tundra, id-deżerti Artiċi, il-lagi u x-xmajjar. Il-veġetazzjoni timmarka l-punt ta' lqugħ bejn il-flora tal-Punent tas-Siberja u tal-Lvant tas-Siberja. Il-promontorju jinsab tul ir-rotta ewlenija tal-migrazzjoni tar-renni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1234/|titlu=Putorana Plateau|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Naturali tal-Pilastri ta' Lena]]
|[[Stampa:Белые_ночи_на_территории_ЛС.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B8_%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%9B%D0%A1.jpg|alt=Stone pillars overlooking a river|150x150px]]
|Sakha, ir-[[Russja]]
|viii (naturali)
|1,272,150 (3,143,600)
|2012
|Il-Pilastri ta' Lena huma formazzjoni naturali faċċata tax-xmara Lena. Il-pilastri, li huma għoljin sa 200 metru (660 pied), ġew iffurmati minn klima kontinentali iebsa bi xtiewi bierda, b'temperaturi ferm sew taħt iż-żero, u bi sjuf sħan, li rriżultaw f'azzjoni ta' ffriżar segwita minn waħda ta' tidwib li wessgħu d-diversi xquq bejn il-blat. Il-pilastri jikkonsistu minn blat Kambrijan u fihom fossili li jiddokumentaw id-differenzjazzjoni bikrija tal-ispeċijiet matul l-isplużjoni Kambrijana. Fl-2015 kien hemm modifika minuri fil-konfini tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1299/|titlu=Lena Pillars Nature Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sistema Naturali tar-Riżerva tal-Gżira ta' Wrangel]]
|[[Stampa:Низкая_облачность_над_Сомнительными_горами.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9D%D0%B8%D0%B7%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C_%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D0%A1%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B8.jpg|alt=Polar landscape with a river and mountains|150x150px]]
|Okrug Awtonomu ta' Chukotka, ir-[[Russja]]
|ix, x (naturali)
|ix, x (naturali)
|2004
|Il-Gżira ta' Wrangel tinsab fl-[[Oċean Artiku]] bejn il-Baħar ta' Chukchi u l-Baħar tal-Lvant tas-Siberja. Peress li ma kinitx miksija għalkollox bis-silġ matul il-glaċjazzjoni Kwaternarja, ippreservat għadd kbir ta' komunitajiet ta' pjanti li f'inħawi oħra ġew imfixla mis-silġ, u għad għandha l-ikbar [[bijodiversità]] fost il-gżejjer Artiċi kollha. Kienet ukoll il-post fejn huwa magħruf li kien hemm l-aħħar mammut sufi eżistenti fid-dinja. Apparti l-gżira prinċipali, is-sit jinkludi wkoll il-gżira iżgħar ta' Herald u l-ibħra tal-madwar. Iż-żona tospita għadd ta' għasafar tal-baħar, wiżż tal-borra, u kolonja kbira ta' walrus, u hija sit ewlieni tal-ikel għall-balieni griżi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1023/|titlu=Natural System of Wrangel Island Reserve|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Vulkani ta' Kamchatka]]
|[[Stampa:Klyuchevskoi.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Klyuchevskoi.jpg|alt=A snow covered volcano|150x150px]]
|Kamchatka Krai, ir-[[Russja]]
|vii, viii, ix, x (naturali)
|3,830,200 (9,465,000)
|1996
|Il-[[Peniżola]] ta' Kamchatka fiha densità kbira ta' vulkani attivi u karatteristiċi vulkaniċi assoċjati, kif ukoll bosta glaċieri. Fl-inħawi jgħixu speċijiet bħal-lontra tal-baħar, l-ors kannella, l-ajkla tad-denb abjad u l-ajkla tal-baħar ta' Steller. Fix-xmajjar jirriproduċu speċijiet salmonidi. Il-konfini tas-sit ġew estiżi fl-2001 sabiex jiġu inklużi sitt inħawi b'kollox. Fl-istampa hemm il-vulkan ta' Klyuchevskaya Sopka.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/765/|titlu=Volcanoes of Kamchatka|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-01}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sit Proto-Urban ta' Sarazm]]
|[[Stampa:Sarazm,area12-W.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sarazm,area12-W.jpg|150x150px]]
|Panjakent, it-[[Taġikistan]]
&lt;small&gt;{{coord|39|30|28|N|67|27|37|E|region:TJ_type:landmark|name=Proto-urban site of Sarazm}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(ii), (iii)
|{{convert|16|ha|abbr=values|sortable=on}}
|2010
|Sarazm, li tfisser &quot;fejn tibda l-art&quot;, huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] li huwa xhieda tal-iżvilupp ta' insedjamenti [[Bniedem|umani]] fl-[[Asja]] Ċentrali, mir-raba' millenju [[Ante Christum natum|Q.K]]. sal-aħħar tat-tielet millenju Q.K. Il-fdalijiet juru l-iżvilupp bikri tal-proto-urbanizzazzjoni f'dan ir-reġjun. Dan iċ-ċentru ta' insedjament, wieħed mill-eqdem fl-Asja Ċentrali, jinsab bejn reġjun muntanjuż adattat għat-trobbija tal-bhejjem mir-[[Ragħaj|rgħajja]] nomadiċi, u wied kbir marbut mal-iżvilupp tal-agrikoltura u l-irrigazzjoni mill-ewwel popolazzjonijiet li insedjaw l-inħawi tar-reġjun. Sarazm joħroġ fid-dieher ukoll l-eżistenza ta' skambji kummerċjali u [[Kultura|kulturali]] u ta' relazzjonijiet kummerċjali ma' popli differenti f'żona [[Ġeografija|ġeografika]] estensiva, estiża mill-isteppi tal-Asja Ċentrali u t-[[Turkmenistan]], sal-pjanura [[Iran|Iranjana]], il-wied Indus u saħansitra sal-[[Oċean Indjan]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1141/|titlu=Proto-urban Site of Sarazm|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali tat-Taġikistan (Muntanji Pamir)]]
|[[Stampa:USSR-Tajikistan-Peak_Communism.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:USSR-Tajikistan-Peak_Communism.jpg|150x150px]]
|it-[[Taġikistan]]
|naturali:
(vii), (viii)
|{{convert|2500000|ha|abbr=values|sortable=on}}
|2013
|Il-Park Nazzjonali tat-Taġikistan ikopri iktar minn 2.5 miljun ettaru fil-Lvant tal-pajjiż, fiċ-ċentru tal-hekk imsejħa &quot;Għoqda tal-Muntanji Pamir&quot;, punt fejn jiltaqgħu l-ogħla ktajjen muntanjużi fil-kontinent Ewrasjatiku. Jikkonsisti minn promontorji għoljin fil-Lvant u minn qċaċet ippuntati fil-Punent, uħud minnhom ogħla minn 7,000 metru, u fih ikun hemm varjazzjonijiet staġonali estremi fit-temperaturi. L-itwal glaċier f'wied 'il barra mir-reġjun polari jinsab fost l-1,085 glaċier li huma parti minn dan il-park, li jinkludi wkoll 170 xmara u iktar minn 400 lag. Jikbru bosta speċijiet ta' flora kemm fir-reġjun tal-Lbiċ kif ukoll fir-reġjun tal-Asja Ċentrali tal-park, u jgħixu wkoll [[Għasfur|għasafar]] u [[Mammiferu|mammiferi]] fil-mhedda nazzjonalment (in-[[Nagħġa|nagħaġ]] Argali ta' [[Marco Polo]], il-leopardi tal-borra, il-mogħoż tal-barr tas-Siberja u ħafna oħrajn). Il-park spiss ikun soġġett għal terremoti qawwijin, bil-kemm huwa abitat, u prattikament mhux affettwat mill-agrikoltura u minn insedjamenti umani permanenti. Joffri opportunità unika għall-istudju tal-plakek tettoniċi u tal-fenomeni tas-subduzzjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1252/|titlu=Tajik National Park &amp;#x28;Mountains of the Pamirs&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kunya-Urgench]]
|[[Stampa:KonyeUrgenchMausoleum.jpg|bla_tilar]]
|Dashoguz Velayet, it-[[Turkmenistan]]
|kulturali:
(ii)(iii)
|—
|2005
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1199/|titlu=Kunya-Urgench|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Nisa (Turkmenistan)|Fortizzi Partiċi ta' Nisa]]
|[[Stampa:Nisa.jpg|bla_tilar]]
|Akhal Velayet, it-[[Turkmenistan]]
|kulturali:
(ii)(iii)
|78 (190)
|2007
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1242/|titlu=Parthian Fortresses of Nisa|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Merv|Park Statali Storiku u Kulturali ta' &quot;Merv Antika&quot;]]
|[[Stampa:Mervturkmenistan.jpg|bla_tilar]]
|Mary Velayet, it-[[Turkmenistan]]
|kulturali:
(ii)(iii)
|353 (870)
|1999
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/886/|titlu=State Historical and Cultural Park &amp;ldquo;Ancient Merv&amp;rdquo;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Bukhara|Ċentru Storiku ta' Bukhara]]
|[[Stampa:Le_minaret_et_la_mosquée_Kalon_(Boukhara,_Ouzbékistan)_(5658826884).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Le_minaret_et_la_mosqu%C3%A9e_Kalon_(Boukhara,_Ouzb%C3%A9kistan)_(5658826884).jpg|150x150px]]
|Reġjun ta' Bukhara, l-[[Użbekistan]] &lt;small&gt;40°10′N 63°40′E&lt;/small&gt;
|kulturali:
(ii)(iv)(vi)
|216 (530)
|1993
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/602/|titlu=Historic Centre of Bukhara|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Shahrisabz|Ċentru Storiku ta' Shahrisabz]]
|[[Stampa:Kok-gumbaz_mosque_shahrisabz.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kok-gumbaz_mosque_shahrisabz.jpg|150x150px]]
|Reġjun ta' Qashqadaryo, l-[[Użbekistan]]
&lt;small&gt;38°50′N 66°50′E&lt;/small&gt;
|Kulturali:
(iii)(iv)
|240 (590)
|2000
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/885/|titlu=Historic Centre of Shakhrisyabz|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Khiva|Itchan Kala (Khiva)]]
|[[Stampa:Itchan_Kala_Khiva_2012.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Itchan_Kala_Khiva_2012.jpg|150x150px]]
|Reġjun ta' Xorazm, l-[[Użbekistan]]
&lt;small&gt;41°20′N 61°0′E&lt;/small&gt;
|Kulturali:
(iii)(iv)(v)
|37.5 (93)
|1990
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/543/|titlu=Itchan Kala|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Samarkanda]] – Salib it-Toroq tal-[[Kultura|Kulturi]]
|[[Stampa:Registan_square_2014.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Registan_square_2014.JPG|150x150px]]
|Reġjun ta' Samarkanda, l-[[Użbekistan]]
&lt;small&gt;39°50′N 66°15′E&lt;/small&gt;
|Kulturali:
(i)(ii)(iv)
|1,123 (2,770)
|2001
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/603/|titlu=Samarkand &amp;ndash; Crossroad of Cultures|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-26}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]*
|[[Stampa:Burana_tower_2009.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Burana_tower_2009.jpg|alt=A brick minaret with missing top|200x200px]]
|Chüy, il-[[Kirgiżistan|Kirgistan]], iċ-[[Ċina]] u l-[[Każakistan]]
|ii, iii, v, vi (kulturali)
|42,668.16 (105,435.3)
|2014
|It-Toroq tal-Ħarir huma network antik ta' rotot kummerċjali li bdew jiffurmaw fis-seklu 2 [[Ante Christum natum|Q.K]]. u baqgħu attivi sas-seklu 16. It-toroq kienu jikkollegaw is-soċjetajiet tal-[[Asja]], is-Subkontinent Indjan, l-Asja Ċentrali, il-Punent tal-Asja u l-Lvant Qarib. Minbarra l-iskambju ta' merkanzija, ikkontribwew ukoll għat-tifrix ta' teknoloġiji, ideoloġiji u ta' [[Reliġjon|reliġjonijiet]], inkluż il-[[Buddiżmu]], il-[[Kristjaneżmu]] Nestorjan, il-Manikeiżmu, iż-[[Żoroastrijaniżmu]] u l-[[Iżlam]] bikri. Diversi rħula u infrastruttura ta' sostenn inbnew tul ir-rotot. Dan is-Sit ta' Wirt Dinji jkopri l-kurituri minn Chang'an/Luoyang, il-[[Belt kapitali|bliet kapitali]] tad-dinastiji Han u Tang taċ-[[Ċina]], sar-reġjun ta' Zhetysu tal-Asja Ċentrali, u huwa kondiviż maċ-Ċina u mal-Każakistan. Fil-Kirgistan hemm tliet komponenti u fl-istampa jidher wieħed minnhom: it-[[Torri ta' Burana]] f'Balasagun.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1442/|titlu=Silk Roads&amp;#x3a; the Routes Network of Chang&amp;#x27;an-Tianshan Corridor|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Deżerti Bierda tax-Xitwa ta' Turan]]*
|[[File:210723_Altyn_Emel_Stone_Stellas_Oshaktas.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:210723_Altyn_Emel_Stone_Stellas_Oshaktas.jpg|alt=Desert scene with some rocks|150x150px]]
|l-[[Użbekistan]], it-[[Turkmenistan]] u l-[[Każakistan]]
|Naturali: (ix), (x)
|—
|2023
|Dan is-sit transnazzjonali jirrappreżenta l-ekosistemi tad-deżerti tal-Asja Ċentrali bi klima kontinentali. Fid-deżerti jgħixu bosta speċijiet ta' pjanti, kif ukoll is-sajga u l-għażżiela.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1693/|titlu=Cold Winter Deserts of Turan|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]*
|[[Stampa:Chor Bakr 03.jpg|nofs|bla_tilar]]
|l-[[Użbekistan]], it-[[Turkmenistan]] u t-[[Taġikistan]]
|Kulturali: (ii), (iii), (v)
|—
|2023
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1675/|titlu=Silk Roads&amp;#x3a; Zarafshan-Karakum Corridor|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Foresti Tugay tar-Riżerva Naturali ta' Tigrovaya Balka]]
|[[Stampa:Netta rufina (Red-crested Pochard) Male, London Wetland Centre - Diliff.jpg|nofs|bla_tilar]]
|it-[[Taġikistan]]
|naturali: (ix)
|—
|2023
|&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1685/|titlu=Tugay forests of the Tigrovaya Balka Nature Reserve|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Monumenti tal-Ġebel taċ-Ċriev u s-Siti Relatati ta' Żmien il-Bronż]]
|[[File:Deer_stones.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Deer_stones.jpg|alt=Deer stone site near [[Mörön]]|150x150px]]
|Khövsgöl, Arkhangai, il-[[Mongolja]]
|kulturali: (i), (iii)
|—
|2023
|Is-sit jinkludi tliet siti bil-ġebel taċ-ċriev, li huwa ġebel megalitiku li jmur lura għal Żmien il-Bronż u għal Żmien il-[[Ħadid]] Bikri u li kien jintuża għal prattiki ċerimonjali u funebri. Il-ġebel huwa magħmul minn blokok tal-granit u huwa mnaqqax b'figuri ta' ċriev, kif ukoll uċuħ umani, simboli, u annimali differenti. Sa issa ġew skoperti madwar 1,200 minn dan il-ġebel. F'dawn is-siti hemm ukoll monumenti msejħa ''khirgisüür'' u lapidi funebri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1621/|titlu=Deer Stone Monuments and Related Bronze Age Sites|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-23}}&lt;/ref&gt;
|}

== Ara wkoll ==

* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]

== Referenzi ==

[[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Asja]]
&lt;references /&gt;{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Asja}}{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji}}</text>
      <sha1>psvo7mcl62nb5j7vnlzv62bg4ugz6xz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2024 fil-mużika ta' Malta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31127</id>
    <revision>
      <id>306833</id>
      <parentid>306823</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T12:25:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <comment>/* April */ +Kiita-C</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21010" xml:space="preserve">Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli.

==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024==

=== Jannar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|2
|Haw
|[[elPaletti]]
|Digital
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354611|Q124354611]]
|-
|5
|Hey Lover
|[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]]
|Video
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354463|Q124354463]]
|-
|8
|Bloat Drone
|[[Lady Lizard]]
|Lyric video
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354653|Q124354653]]
|-
|10
|Feel the Rain
|[[Chasing Pandora]]
|Single
|(reissue) Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Blata
|[[Is-Suffarin]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Semgħat id-Daqq (HBIT Remix)
|[[Cher Camilleri]]
|Remix
|Soundcloud&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Rejection
|[[From Sheep to Wolves]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354710|Q124354710]]
|-
|15
|(Let's Get) High On Love
|[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Inkwatru Vojt
|[[Liston]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|L-Isbaħ Stlla
|[[Adria Twins]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354838|Q124354838]]
|-
|19
|Let's Talk About Love
|[[Michela Galea]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}&lt;/ref&gt;
|[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Let's Talk About Love
|Michela Galea
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Wicked Games
|[[Shismu]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Cloudmaker
|[[Oxygyn]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Too Sexy
|[[Chris Birdd]]
|Online
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Chemicals
|[[Shaun Farrugia]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Girls Just Wanna
|[[Chess Galea]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Arrows
|[[Kyle George]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Happy Birthday
|[[Kayati]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|-
|30
|Top Dog
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Happy Birthday
|Kayati
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|}

=== Frar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Kieku Nista'
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|4
|Heatwave
|[[Beck]] x [[Zak Walters]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Time Flies
|[[Red Electric]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Juliette
|[[Aidan Cassar|Aidan]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Shine
|[[Moira Stafrace]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Warmth
|[[Lulu']]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Għanja lil Ġużi
|[[Amber Bondin|Amber]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|10
|Inti Biss
|[[The JoyGivers]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Ħajti
|[[Vince Bongailas]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Forty five...in Process
|[[elPaletti]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Sincerely, You
|[[Gaia Cauchi]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|15
|Birdsong
|[[Hannah Theuma|Hannah]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Niġi Għandek
|[[Karm Debattista mssp]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|[[Ombra mai fu]]
|[[Christine Dalli]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|21
|Kemm Nixtieq li Qed
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Another Problem Ahead
|[[Antares Flare]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Sincerely, You
|Gaia Cauchi
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Catharsis
|[[Tact]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|28
|Out of the Darkness
|[[Owen Leuellen]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Waħdi
|[[Meadow Strings]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Nostalġija
|[[Michelle Micallef|Michelle]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Marzu ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Emmint Fik
|[[Ema Vella]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Survivor
|[[Klinsmann]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|[[Qalu Li Raw]]
|[[Coda (grupp mużikali)|Coda]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Ġawhra F'Qalbi
|[[Janice Mangion]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|2
|Int u Jien
|[[Moths of Renaissance]]
|Single
|Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Better Sides of You
|[[Dizzy Goku]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Il-Baħħ u Jien
|[[Christian Arding]]
|Video&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|10
|Let You In
|[[Tara Formosa]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Language
|[[Berne]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej
|[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]]
|Album
|CD biss imħabbra fuq Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&amp;id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Unum Remix Tracks
|[[Ġenn]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Count This
|Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Survivor
|Klinsmann
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Toni Tagħna
|[[ONE11]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Compound
|[[Oxygyn]]
|Album
|Vinyl only&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Happier Now
|[[Benny Blue]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|You Want Me
|[[Claire Marante]]
|Single
|YouTube (audio only)&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Hell Bound
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Fallakka
|[[Tarzna (mużika)|Tarzna]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Ġranet Sbieħ
|[[SterjoTipi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Out of Outlaws
|[[Current Daze]]
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Tħallinix
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Weġgħet Żgħar
|[[TroffaĦamra]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Soft and Clear
|[[Das Birthday Girl]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== April ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artst/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|3
|Gatt Groove
|[[Sfera]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Time in Bottle
|[[Charles Busuttil]] &amp; Fabrizio Fedele
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Meta Jaqa' l-Ħoss
|[[One11]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Saru l-Qamar
|[[A Lily]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}&lt;/ref&gt;
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Kull Par Għal Paru
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|6
|Causatum
|[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Vinyl only
|
|-
|11
|Regional Road
|[[DJ Gorg Borg]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Cupid
|[[Gaia Cauchi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Ugly Duckling
|[[Nikita Cardona|Kiita-C]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Mejju ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|
|
|
|
|
|
|-
|10
|Cosmic Dance
|[[Sound Synthesis]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|
|
|
|
|
|
|}

== Referenzi ==
{{Referenzi}}
[[Kategorija:Mużika]]
[[Kategorija:Kultura Maltija]]
[[Kategorija:2024 f'Malta]]
[[Kategorija:Listi ta' mużika]]</text>
      <sha1>1p7ys8ocsrv59m2l5nv7txxkiakmbvv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306834</id>
      <parentid>306833</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T12:37:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <comment>/* April */ +brodu</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21206" xml:space="preserve">Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli.

==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024==

=== Jannar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|2
|Haw
|[[elPaletti]]
|Digital
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354611|Q124354611]]
|-
|5
|Hey Lover
|[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]]
|Video
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354463|Q124354463]]
|-
|8
|Bloat Drone
|[[Lady Lizard]]
|Lyric video
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354653|Q124354653]]
|-
|10
|Feel the Rain
|[[Chasing Pandora]]
|Single
|(reissue) Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Blata
|[[Is-Suffarin]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Semgħat id-Daqq (HBIT Remix)
|[[Cher Camilleri]]
|Remix
|Soundcloud&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Rejection
|[[From Sheep to Wolves]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354710|Q124354710]]
|-
|15
|(Let's Get) High On Love
|[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Inkwatru Vojt
|[[Liston]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|L-Isbaħ Stlla
|[[Adria Twins]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354838|Q124354838]]
|-
|19
|Let's Talk About Love
|[[Michela Galea]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}&lt;/ref&gt;
|[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Let's Talk About Love
|Michela Galea
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Wicked Games
|[[Shismu]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Cloudmaker
|[[Oxygyn]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Too Sexy
|[[Chris Birdd]]
|Online
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Chemicals
|[[Shaun Farrugia]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Girls Just Wanna
|[[Chess Galea]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Arrows
|[[Kyle George]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Happy Birthday
|[[Kayati]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|-
|30
|Top Dog
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Happy Birthday
|Kayati
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|}

=== Frar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Kieku Nista'
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|4
|Heatwave
|[[Beck]] x [[Zak Walters]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Time Flies
|[[Red Electric]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Juliette
|[[Aidan Cassar|Aidan]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Shine
|[[Moira Stafrace]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Warmth
|[[Lulu']]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Għanja lil Ġużi
|[[Amber Bondin|Amber]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|10
|Inti Biss
|[[The JoyGivers]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Ħajti
|[[Vince Bongailas]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Forty five...in Process
|[[elPaletti]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Sincerely, You
|[[Gaia Cauchi]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|15
|Birdsong
|[[Hannah Theuma|Hannah]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Niġi Għandek
|[[Karm Debattista mssp]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|[[Ombra mai fu]]
|[[Christine Dalli]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|21
|Kemm Nixtieq li Qed
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Another Problem Ahead
|[[Antares Flare]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Sincerely, You
|Gaia Cauchi
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Catharsis
|[[Tact]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|28
|Out of the Darkness
|[[Owen Leuellen]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Waħdi
|[[Meadow Strings]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Nostalġija
|[[Michelle Micallef|Michelle]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Marzu ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Emmint Fik
|[[Ema Vella]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Survivor
|[[Klinsmann]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|[[Qalu Li Raw]]
|[[Coda (grupp mużikali)|Coda]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Ġawhra F'Qalbi
|[[Janice Mangion]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|2
|Int u Jien
|[[Moths of Renaissance]]
|Single
|Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Better Sides of You
|[[Dizzy Goku]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Il-Baħħ u Jien
|[[Christian Arding]]
|Video&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|10
|Let You In
|[[Tara Formosa]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Language
|[[Berne]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej
|[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]]
|Album
|CD biss imħabbra fuq Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&amp;id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Unum Remix Tracks
|[[Ġenn]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Count This
|Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Survivor
|Klinsmann
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Toni Tagħna
|[[ONE11]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Compound
|[[Oxygyn]]
|Album
|Vinyl only&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Happier Now
|[[Benny Blue]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|You Want Me
|[[Claire Marante]]
|Single
|YouTube (audio only)&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Hell Bound
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Fallakka
|[[Tarzna (mużika)|Tarzna]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Ġranet Sbieħ
|[[SterjoTipi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Out of Outlaws
|[[Current Daze]]
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Tħallinix
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Weġgħet Żgħar
|[[TroffaĦamra]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Soft and Clear
|[[Das Birthday Girl]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== April ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artst/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|3
|Gatt Groove
|[[Sfera]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Time in Bottle
|[[Charles Busuttil]] &amp; Fabrizio Fedele
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Meta Jaqa' l-Ħoss
|[[One11]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Saru l-Qamar
|[[A Lily]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}&lt;/ref&gt;
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Kull Par Għal Paru
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|6
|Causatum
|[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Vinyl only
|
|-
|11
|Regional Road
|[[DJ Gorg Borg]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Cupid
|[[Gaia Cauchi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Kusksu Clan
|[[Brodu]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Ugly Duckling
|[[Nikita Cardona|Kiita-C]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Mejju ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|
|
|
|
|
|
|-
|10
|Cosmic Dance
|[[Sound Synthesis]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|
|
|
|
|
|
|}

== Referenzi ==
{{Referenzi}}
[[Kategorija:Mużika]]
[[Kategorija:Kultura Maltija]]
[[Kategorija:2024 f'Malta]]
[[Kategorija:Listi ta' mużika]]</text>
      <sha1>czcjlopwk18odjy1myhkqrgzqugeeng</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306835</id>
      <parentid>306834</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T12:39:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <comment>/* April */ +kung fu</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21404" xml:space="preserve">Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli.

==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024==

=== Jannar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|2
|Haw
|[[elPaletti]]
|Digital
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354611|Q124354611]]
|-
|5
|Hey Lover
|[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]]
|Video
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354463|Q124354463]]
|-
|8
|Bloat Drone
|[[Lady Lizard]]
|Lyric video
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354653|Q124354653]]
|-
|10
|Feel the Rain
|[[Chasing Pandora]]
|Single
|(reissue) Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Blata
|[[Is-Suffarin]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Semgħat id-Daqq (HBIT Remix)
|[[Cher Camilleri]]
|Remix
|Soundcloud&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Rejection
|[[From Sheep to Wolves]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354710|Q124354710]]
|-
|15
|(Let's Get) High On Love
|[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Inkwatru Vojt
|[[Liston]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|L-Isbaħ Stlla
|[[Adria Twins]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354838|Q124354838]]
|-
|19
|Let's Talk About Love
|[[Michela Galea]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}&lt;/ref&gt;
|[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Let's Talk About Love
|Michela Galea
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Wicked Games
|[[Shismu]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Cloudmaker
|[[Oxygyn]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Too Sexy
|[[Chris Birdd]]
|Online
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Chemicals
|[[Shaun Farrugia]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Girls Just Wanna
|[[Chess Galea]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Arrows
|[[Kyle George]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Happy Birthday
|[[Kayati]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|-
|30
|Top Dog
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Happy Birthday
|Kayati
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|}

=== Frar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Kieku Nista'
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|4
|Heatwave
|[[Beck]] x [[Zak Walters]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Time Flies
|[[Red Electric]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Juliette
|[[Aidan Cassar|Aidan]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Shine
|[[Moira Stafrace]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Warmth
|[[Lulu']]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Għanja lil Ġużi
|[[Amber Bondin|Amber]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|10
|Inti Biss
|[[The JoyGivers]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Ħajti
|[[Vince Bongailas]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Forty five...in Process
|[[elPaletti]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Sincerely, You
|[[Gaia Cauchi]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|15
|Birdsong
|[[Hannah Theuma|Hannah]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Niġi Għandek
|[[Karm Debattista mssp]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|[[Ombra mai fu]]
|[[Christine Dalli]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|21
|Kemm Nixtieq li Qed
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Another Problem Ahead
|[[Antares Flare]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Sincerely, You
|Gaia Cauchi
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Catharsis
|[[Tact]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|28
|Out of the Darkness
|[[Owen Leuellen]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Waħdi
|[[Meadow Strings]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Nostalġija
|[[Michelle Micallef|Michelle]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Marzu ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Emmint Fik
|[[Ema Vella]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Survivor
|[[Klinsmann]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|[[Qalu Li Raw]]
|[[Coda (grupp mużikali)|Coda]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Ġawhra F'Qalbi
|[[Janice Mangion]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|2
|Int u Jien
|[[Moths of Renaissance]]
|Single
|Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Better Sides of You
|[[Dizzy Goku]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Il-Baħħ u Jien
|[[Christian Arding]]
|Video&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|10
|Let You In
|[[Tara Formosa]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Language
|[[Berne]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej
|[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]]
|Album
|CD biss imħabbra fuq Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&amp;id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Unum Remix Tracks
|[[Ġenn]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Count This
|Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Survivor
|Klinsmann
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Toni Tagħna
|[[ONE11]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Compound
|[[Oxygyn]]
|Album
|Vinyl only&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Happier Now
|[[Benny Blue]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|You Want Me
|[[Claire Marante]]
|Single
|YouTube (audio only)&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Hell Bound
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Fallakka
|[[Tarzna (mużika)|Tarzna]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Ġranet Sbieħ
|[[SterjoTipi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Out of Outlaws
|[[Current Daze]]
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Tħallinix
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Weġgħet Żgħar
|[[TroffaĦamra]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Soft and Clear
|[[Das Birthday Girl]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== April ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|3
|Gatt Groove
|[[Sfera]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|3
|Kung Fu Karate
|[[Brodu]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qH_mxyWmlpQ|titlu=Kung Fu Karate|kunjom=Brodu|data=3 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Time in Bottle
|[[Charles Busuttil]] &amp; Fabrizio Fedele
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Meta Jaqa' l-Ħoss
|[[One11]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Saru l-Qamar
|[[A Lily]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}&lt;/ref&gt;
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Kull Par Għal Paru
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|6
|Causatum
|[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Vinyl only
|
|-
|11
|Regional Road
|[[DJ Gorg Borg]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Cupid
|[[Gaia Cauchi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Kusksu Clan
|[[Brodu]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Ugly Duckling
|[[Nikita Cardona|Kiita-C]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Mejju ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|
|
|
|
|
|
|-
|10
|Cosmic Dance
|[[Sound Synthesis]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|
|
|
|
|
|
|}

== Referenzi ==
{{Referenzi}}
[[Kategorija:Mużika]]
[[Kategorija:Kultura Maltija]]
[[Kategorija:2024 f'Malta]]
[[Kategorija:Listi ta' mużika]]</text>
      <sha1>cb89lcftbso76hiwjk0ly7k0mn2zt6l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306836</id>
      <parentid>306835</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T12:41:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <comment>/* April */ Cut, Paste, Rave N' Roll</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21487" xml:space="preserve">Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli.

==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024==

=== Jannar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|2
|Haw
|[[elPaletti]]
|Digital
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354611|Q124354611]]
|-
|5
|Hey Lover
|[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]]
|Video
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354463|Q124354463]]
|-
|8
|Bloat Drone
|[[Lady Lizard]]
|Lyric video
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354653|Q124354653]]
|-
|10
|Feel the Rain
|[[Chasing Pandora]]
|Single
|(reissue) Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Blata
|[[Is-Suffarin]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Semgħat id-Daqq (HBIT Remix)
|[[Cher Camilleri]]
|Remix
|Soundcloud&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|11
|Rejection
|[[From Sheep to Wolves]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354710|Q124354710]]
|-
|15
|(Let's Get) High On Love
|[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Inkwatru Vojt
|[[Liston]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|L-Isbaħ Stlla
|[[Adria Twins]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124354838|Q124354838]]
|-
|19
|Let's Talk About Love
|[[Michela Galea]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}&lt;/ref&gt;
|[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Let's Talk About Love
|Michela Galea
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|20
|Wicked Games
|[[Shismu]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|24
|Cloudmaker
|[[Oxygyn]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Too Sexy
|[[Chris Birdd]]
|Online
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Chemicals
|[[Shaun Farrugia]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Girls Just Wanna
|[[Chess Galea]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Arrows
|[[Kyle George]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Happy Birthday
|[[Kayati]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|-
|30
|Top Dog
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Happy Birthday
|Kayati
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|[[wikidata:Q124472078|Q124472078]]
|}

=== Frar ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Kieku Nista'
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|4
|Heatwave
|[[Beck]] x [[Zak Walters]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Time Flies
|[[Red Electric]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Juliette
|[[Aidan Cassar|Aidan]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Shine
|[[Moira Stafrace]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|9
|Warmth
|[[Lulu']]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Għanja lil Ġużi
|[[Amber Bondin|Amber]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|10
|Inti Biss
|[[The JoyGivers]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Ħajti
|[[Vince Bongailas]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|13
|Forty five...in Process
|[[elPaletti]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Sincerely, You
|[[Gaia Cauchi]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|Q
|-
|15
|Birdsong
|[[Hannah Theuma|Hannah]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Niġi Għandek
|[[Karm Debattista mssp]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|18
|[[Ombra mai fu]]
|[[Christine Dalli]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|21
|Kemm Nixtieq li Qed
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Another Problem Ahead
|[[Antares Flare]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Sincerely, You
|Gaia Cauchi
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Catharsis
|[[Tact]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|28
|Out of the Darkness
|[[Owen Leuellen]]
|Album
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Waħdi
|[[Meadow Strings]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|29
|Nostalġija
|[[Michelle Micallef|Michelle]]
|Single&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Marzu ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|1
|Emmint Fik
|[[Ema Vella]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Survivor
|[[Klinsmann]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|[[Qalu Li Raw]]
|[[Coda (grupp mużikali)|Coda]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|1
|Ġawhra F'Qalbi
|[[Janice Mangion]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|2
|Int u Jien
|[[Moths of Renaissance]]
|Single
|Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt; / YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|8
|Better Sides of You
|[[Dizzy Goku]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|9
|Il-Baħħ u Jien
|[[Christian Arding]]
|Video&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}&lt;/ref&gt;
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|10
|Let You In
|[[Tara Formosa]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|14
|Language
|[[Berne]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej
|[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]]
|Album
|CD biss imħabbra fuq Facebook&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&amp;id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Unum Remix Tracks
|[[Ġenn]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|17
|Count This
|Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Survivor
|Klinsmann
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Toni Tagħna
|[[ONE11]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|22
|Compound
|[[Oxygyn]]
|Album
|Vinyl only&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Happier Now
|[[Benny Blue]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|You Want Me
|[[Claire Marante]]
|Single
|YouTube (audio only)&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Hell Bound
|[[Andre Camilleri]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|23
|Fallakka
|[[Tarzna (mużika)|Tarzna]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|25
|Ġranet Sbieħ
|[[SterjoTipi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|26
|Out of Outlaws
|[[Current Daze]]
|Lyric video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|27
|Tħallinix
|[[A Lily]]
|Single
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Weġgħet Żgħar
|[[TroffaĦamra]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|31
|Soft and Clear
|[[Das Birthday Girl]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}&lt;/ref&gt; / Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== April ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|3
|Gatt Groove
|[[Sfera]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|3
|Kung Fu Karate
|[[Brodu]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qH_mxyWmlpQ|titlu=Kung Fu Karate|kunjom=Brodu|data=3 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Time in Bottle
|[[Charles Busuttil]] &amp; Fabrizio Fedele
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|4
|Meta Jaqa' l-Ħoss
|[[One11]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}&lt;/ref&gt;
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Saru l-Qamar
|[[A Lily]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}&lt;/ref&gt;
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|5
|Kull Par Għal Paru
|[[Maria Zahra Brincat]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|6
|Causatum
|[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]]
|Album&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}&lt;/ref&gt;
|Vinyl only
|
|-
|11
|Regional Road
|[[DJ Gorg Borg]]
|Single
|Spotify&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|15
|Cupid
|[[Gaia Cauchi]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Kusksu Clan
|[[Brodu]]
|Album
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|19
|Cut, Paste, Rave N' Roll
|[[Dolls for Idols]]
|Album (reissue)
|Bandcamp
|
|-
|24
|Ugly Duckling
|[[Nikita Cardona|Kiita-C]]
|Video
|YouTube&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|
|}

=== Mejju ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Data
!Titlu
!Artist/i
!Mod
!Referenzi u/jew noti
!Wikidata
|-
|
|
|
|
|
|
|-
|10
|Cosmic Dance
|[[Sound Synthesis]]
|EP
|Bandcamp&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|
|
|
|
|
|
|}

== Referenzi ==
{{Referenzi}}
[[Kategorija:Mużika]]
[[Kategorija:Kultura Maltija]]
[[Kategorija:2024 f'Malta]]
[[Kategorija:Listi ta' mużika]]</text>
      <sha1>8j9bedamz8ij40ahhn42fc4tpeu1kgo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedija:Rebbiegħa CEE 2024</title>
    <ns>4</ns>
    <id>31431</id>
    <revision>
      <id>306859</id>
      <parentid>306832</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:08:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Parteċipanti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13942" xml:space="preserve">[[File:Rebbiegħa CEE logo.jpg|300px|lemin|Il-logo ta' Rebbiegħa CEE]]
'''Rebbiegħa CEE 2024''' ta' Wikimedia hija inizjattiva ta' Wikipedisti mill-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] bl-għan li jinħloqu paġni dwar nies, suġġetti jew oġġetti minn din il-parti tad-dinja. Malta qed tieħu sehem għar-raba' darba din is-sena permezz tal-għaqda volontarja [[metawiki:Wikimedia Community User Group Malta|Wikimedia Community Malta]], li hija affiljata mal-[[foundationsite: |Wikimedia Foundation]]. Dan jorbot mal-ħidma sistematika mibdija fl-2020 minn din l-għaqda biex jinħolqu paġni bil-Malti fuq il-Wikipedija dwar nies, suġġetti u oġġetti li m'għandhomx x'jaqsmu direttament ma' Malta. Matul is-snin dan sar, u qed ikompli jsir, f'kollaborazzjoni mal-Kummissjoni Ewropea, u Dipartiment tat-Traduzzjoni fl-Università ta' Malta.

 '''''Matul ix-xhur ta' Marzu, April u Mejju qed norganizzaw ukoll numru ta' workshops u edit-a-toni.  [http://www.wikimalta.org Id-dettalji hawn].'''''

== Sfond ==
F'dawn l-aħħar 100 sena, l-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] għaddew minn għadd ta' rebbigħat mhux daqstant sbieħ li ħolqu ħafna diżgwid, kunflitti u diżappunti. Fost dawn nistgħu nsemmu ir-[[Rebbiegħa ta' Praga]] fl-1968, il-kunflitt fin-[[Nagorno-Karabakh]] tal-1988, l-eskalazzjoni tal-kunflitt [[Transnistrija]]n fl-1992, jew il-gwerra li faqqgħet fl-[[Ukrajna]] fl-2014.

Għaldaqstant, ir-Rebbiegħa CEE ta' Wikimedia għandha l-għan li tappoġġja u tippromovi gruppi lokali fil-ħolqien ta' paġni fil-Wikipedija u proġetti oħra ta' Wikimedia biex jiżdied l-għarfien reċiproku ta' xulxin u jitkattar l-għerf ħieles f'dawn ir-reġjuni.

== Lista ta' artikli mill-pajjiżi u reġjuni ==
Il-lista ta' paġni mill-pajjiżi u r-reġjuni isservi ta' punt tat-tluq u orjentazzjoni għal ħolqien u titjib tal-paġni - anke jekk il-paġni kollha dwar pajjiżi fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant (inkluż il-Kawkasja) jgħoddu fil-konkors. Il-biċċa l-kbira tal-paġni jinstabu fil-Wikipedia bl-Ingliż u spiss huwa faċli ferm li jiġu tradotti minn hemm. 

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''
&lt;gallery mode=packed-hover heights=70px style=&quot;background-color: #ddd;&quot;&gt;
File:Flag_of_Albania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania|Albanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania]]|alt=Albanija
File:Flag_of_Armenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia|Armenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia]]|alt=Armenja
File:Flag_of_Austria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria|Awstrija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria]]|alt=Awstija
File:Flag_of_Azerbaijan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan|Ażerbajġan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan]]|alt=Ażerbajġan
File:Flag of Bashkortostan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Bashkortostan|Baxkortostan]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2020/Structure/Bashkortostan]]|alt=Baxkortostan
File:Flag_of_Belarus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus|Bjelorussja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus]]|alt=Bjelorussja
File:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina|Bożnija u Ħerżegovina]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina]]|alt=Bożnija u Ħerżegovina
File:Flag_of_Bulgaria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria|Bulgarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria]]|alt=Bulgarija
File:Flag_of_Cyprus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus|Ċipru]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus]]|alt=Ċipru
File:Flag of Don Cossacks.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region|Don-Region]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region]]|alt=Don-Region
File:Flag_of_Esperanto.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto|Esperanto]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto]]|alt=Esperanto
File:Flag_of_Estonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia|Estonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia]]|alt=Estonja
File:Erzya Flag.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya|Erzya]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya]]|alt=Erzya
File:Flag_of_Georgia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia|Ġeorġja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia]]|alt=Ġeorġja
File:Flag_of_Greece.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece|Greċja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece]]|alt=Greċja
File:Flag_of_Kazakhstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan|Każakistan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan]]|alt=Każakistan
File:Flag_of_Kosovo.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo|Kosovo]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo]]|alt=Kosovo
File:Flag of the Crimean Tatar people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar|Tatari tal-Krimea]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar]]|alt=Tatari tal-Krimea
File:Flag_of_Croatia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia|Kroazja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia]]|alt=Kroazja
File:Flag_of_Latvia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia|Latvja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia]]|alt=Latvja
File:Flag_of_Lithuania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania|Litwanja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania]]|alt=Litwanja
File:Flag_of_Malta.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta|Malta]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta]]|alt=Malta
File:Flag of Montenegro.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro|Montenegro]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro]]|alt=Montenegro
File:Flag_of_North_Macedonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia|Maċedonja ta' Fuq]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia]]|alt=Maċedonja ta' Fuq
File:Flag_of_Poland.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland|Polonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland]]|alt=Polonja
File:Flag_of_the_Romani_people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma|Roma]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma]]|alt=Roma
File:Flag_of_Romania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian|Rumanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian]]|alt=Rumanija
File:Flag_of_Russia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation|Russja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation]]|alt=Russja
File:Flag_of_Serbia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia|Serbja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia]]|alt=Serbja
File:Sorbs flag medium.png|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian|Sorbi]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian]]|alt=Sorbi
File:Flag of Slovenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenia|Slovenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenien]]|alt=Slovenja
File:Flag of Slovakia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovakia|Slovakkja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slowakei]]|alt=Slovakkja
File:Flag of Tatarstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar|Tatari]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar]]|alt=Tatari
File:Flag of Czech Republic.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia|Ċekja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia]]|alt=Ċekja
File:Flag_of_Turkey.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey|Turkija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey]]|alt=Turkija
File:Flag_of_Ukraine.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine|Ukrajna]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine]]|alt=Ukrajna
File:Flag_of_Hungary.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary|Ungarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary]]|alt=Ungarija
File:Flag of Võro (2).svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro|Võro]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro]]|alt=Võro
&lt;/gallery&gt;

== Għajnuna ==
* Gwida essenzjali: [[Għajnuna:Gwida_essenzjali|Tgħallem kif tikteb paġni u ttejjeb il-Wikipedija]]
* Paġna Meta: [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Wikimedia CEE Spring 2024]]

== Konkors ==
===L-Għan===
L-għan ta' dan il-konkors huwa li jinħolqu u jittejbu paġni dwar pajjiżi mill-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant. Għalkemm kull kontribut relevanti jiġi ġġudikat bħala parti mill-konkors, peress li hemm ħafna xi jsir f'dan il-qasam fuq il-Wikipedija bil-Malti, xogħol fuq paġni fil-lista tal-100 proposti jingħata punteġġ akbar, kif spjegat aktar l-isfel.

===Żmien===
Il-konkors jibda f'nofsillejl tal-21 ta' Marzu u jkompli sa nofsillejl tal-20 ta' Ġunju. 

''Iż-żmien ikopri l-istaġun kollu tar-rebbiegħa.''

===Regolamenti===
1. Kulħadd jista' jieħu sehem fil-konkors, ħlief għall-organizzaturi lokali u internazzjonali.  L-organizzaturi jistgħu jipparteċipaw bla ma jikkompetu.

2. Biex tikkompeti trid tirreġistra formalment. Biex tirreġistra għall-konkors ikteb ismek hawn taħt kif indikat fit-taqsima tal-Parteċipanti.

3. [[Mudell:CEE_Spring_2024|Uża l-Mudell]] -- huwa essenzjali li tuża l-Mudell '''&lt;nowiki&gt;{{CEE Spring 2024 | utent = ismek | pajjiż = Malta}}&lt;/nowiki&gt;''' fuq il-paġna tad-diskussjoni ta' kull pagna li taħdem fuqha biex il-kontribuzzjoni tiegħek tkun tgħodd fil-konkors. Dan huwa l-unika mod biex l-organizzaturi jkunu jafu li qed tieħu sehem fil-konkors. Ara/uża ukoll [[:metawikimedia:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Tools|il-mudelli ta' lingwi oħra]] jekk tagħżel li tikteb bihom apparti l-Malti.

===Punteġġi===
* Għal kull artikolu li toħloq tieħu żewġ punti
* Għal kull artikolu li toħloq mil-lista uffiċjali tieħu tliet punti oħra (ħames punti b'kollox)
* Għal kull artikolu li ttejjeb tieħu punt
* Għal kull artikolu li ttejjeb mil-lista uffiċjali tieħu erba' punti oħra (ħames punti b'kollox)

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''

Kull mistoqsija għandha titpoġġa fuq il-paġna tad-diskussjoni.

===Premjijiet===
''Il-premijiet huma pprovduti minn Wikimedia Community Malta permezz ta' għotja mill-Wikimedia Foundation:''
* L-ewwel post: €100 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €200 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tieni post: €60 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €120 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tielet post: €40 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €80 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*

=== Parteċipanti ===
Daħħal ismek fit-tabella t'hawn taħt. Daħħal l-isem tal-paġna jew paġni li tkun ħdimt fit-tieni kolonna. Fit-tielet kolonna tista ddaħħal paġni li għadek qed taħdem fuqhom. Tista' ddaħħal ukoll il-punti għax-xogħol li tkun għamilt fl-aħħar kolonna; dawn jiġu vverifikati mill-organizzaturi fi tmiem il-konkors u rranġati jekk ikun hemm bżonn.

Jekk issib xi diffikulta bit-tabella ikkuntattja lil [[User_talk:ToniSant|Toni Sant]] jew [[User_talk:Nevborg|Nevborg]] li huma l-organizzaturi u jidhru f'din it-tabella mingħajr punti għax mhux eliġibbli biex jikkompetu.

&lt;!-- Results table --&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- align=&quot;left&quot;
! Utent
! Paġna/pagni mibdija u/jew imtejba
! Xogħol għaddej
! Punti
|-
|[[Utent:Nevborg|Nevborg]]
|[[Zlata Filipović]], [[Goran Bregović]], [[Sofija Jovanović]], [[Selma Rıza]], [[Staka Skenderova]]
|[[Nikola Tesla]]
|xejn
|-
|[[Utent:ToniSant|ToniSant]]
|[[Rebbiegħa ta' Praga]]
|[[Beer Barrell Polka]]
|xejn
|-
|[[Utent:Trigcly|Trigcly]]
|[[Ravesa Lleshi]], [[Julia Sanina]], [[Krisztina Tóth]], [[Anna Brigadere]], [[Daiga Mieriņa]], [[Lucia Piussi]], [[Svaneti]], [[torrijiet residenzjali tas-Svan]], [[Monasteru ta' Gelati]], [[Mtskheta]], [[Katidral ta' Zvartnots]], [[Monasteru ta' Haghpat]], [[Monasteru ta' Geghard]], [[Afag Bashirgyzy]], [[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]], [[Josef Hoffman]], [[Għar ta' Optymistychna]], [[Ras'ken' Ozks‎]], [[Saeva Dupka]], [[Yllka Mujo]], [[Deżerta tal-isfarġel]], [[Baħar l-Iswed]], [[Proklos]], [[Kuruna ta' Zvonimir]], [[Franz von Suppé]], [[Šibenik]], [[Fortizza ta' San Nikola]], [[Shaken Aimanov]], [[Moskea tat-Tatari]], [[Athos]], [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]], [[Pythagoreion]], [[Delos]], [[Alexander Wolszczan]], [[Aigai]], [[Philippi]], [[Zagori]], [[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]], [[Nea Moni ta' Chios]], [[Gordion]], [[Sikhote-Alin]]
|xejn
|134
|-
|[[Utent:Martina.galea|Martina.galea]]
|[[Václav Havel]]
|xejn
|2
|}

=== Rebbieħa ===
* L-ewwel post - 
* It-tieni post - 
* It-tielet post - 

* Premju ta' solidarjetà - €50 (jew €100 jekk imsarraf għand pubblikaturi Maltin): 

''Il-premjijiet jistgħu jiġu rduppjati fl-ammont, kif indikat, jekk jitħaddmu ma' pubblikaturi tal-kotba Maltin (Kite Group, Midsea Books, u Merlin Publishers) skont l-għażla tar-rebbieħ/a.''

[[Kategorija:Wikipedija:Wikimedia CEE Spring]]
[[Kategorija:Wikimedia CEE Spring 2024]]</text>
      <sha1>9ja71znivqogey2foxe0061ulqak9pr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306870</id>
      <parentid>306859</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:41:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Parteċipanti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13972" xml:space="preserve">[[File:Rebbiegħa CEE logo.jpg|300px|lemin|Il-logo ta' Rebbiegħa CEE]]
'''Rebbiegħa CEE 2024''' ta' Wikimedia hija inizjattiva ta' Wikipedisti mill-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] bl-għan li jinħloqu paġni dwar nies, suġġetti jew oġġetti minn din il-parti tad-dinja. Malta qed tieħu sehem għar-raba' darba din is-sena permezz tal-għaqda volontarja [[metawiki:Wikimedia Community User Group Malta|Wikimedia Community Malta]], li hija affiljata mal-[[foundationsite: |Wikimedia Foundation]]. Dan jorbot mal-ħidma sistematika mibdija fl-2020 minn din l-għaqda biex jinħolqu paġni bil-Malti fuq il-Wikipedija dwar nies, suġġetti u oġġetti li m'għandhomx x'jaqsmu direttament ma' Malta. Matul is-snin dan sar, u qed ikompli jsir, f'kollaborazzjoni mal-Kummissjoni Ewropea, u Dipartiment tat-Traduzzjoni fl-Università ta' Malta.

 '''''Matul ix-xhur ta' Marzu, April u Mejju qed norganizzaw ukoll numru ta' workshops u edit-a-toni.  [http://www.wikimalta.org Id-dettalji hawn].'''''

== Sfond ==
F'dawn l-aħħar 100 sena, l-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] għaddew minn għadd ta' rebbigħat mhux daqstant sbieħ li ħolqu ħafna diżgwid, kunflitti u diżappunti. Fost dawn nistgħu nsemmu ir-[[Rebbiegħa ta' Praga]] fl-1968, il-kunflitt fin-[[Nagorno-Karabakh]] tal-1988, l-eskalazzjoni tal-kunflitt [[Transnistrija]]n fl-1992, jew il-gwerra li faqqgħet fl-[[Ukrajna]] fl-2014.

Għaldaqstant, ir-Rebbiegħa CEE ta' Wikimedia għandha l-għan li tappoġġja u tippromovi gruppi lokali fil-ħolqien ta' paġni fil-Wikipedija u proġetti oħra ta' Wikimedia biex jiżdied l-għarfien reċiproku ta' xulxin u jitkattar l-għerf ħieles f'dawn ir-reġjuni.

== Lista ta' artikli mill-pajjiżi u reġjuni ==
Il-lista ta' paġni mill-pajjiżi u r-reġjuni isservi ta' punt tat-tluq u orjentazzjoni għal ħolqien u titjib tal-paġni - anke jekk il-paġni kollha dwar pajjiżi fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant (inkluż il-Kawkasja) jgħoddu fil-konkors. Il-biċċa l-kbira tal-paġni jinstabu fil-Wikipedia bl-Ingliż u spiss huwa faċli ferm li jiġu tradotti minn hemm. 

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''
&lt;gallery mode=packed-hover heights=70px style=&quot;background-color: #ddd;&quot;&gt;
File:Flag_of_Albania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania|Albanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania]]|alt=Albanija
File:Flag_of_Armenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia|Armenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia]]|alt=Armenja
File:Flag_of_Austria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria|Awstrija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria]]|alt=Awstija
File:Flag_of_Azerbaijan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan|Ażerbajġan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan]]|alt=Ażerbajġan
File:Flag of Bashkortostan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Bashkortostan|Baxkortostan]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2020/Structure/Bashkortostan]]|alt=Baxkortostan
File:Flag_of_Belarus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus|Bjelorussja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus]]|alt=Bjelorussja
File:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina|Bożnija u Ħerżegovina]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina]]|alt=Bożnija u Ħerżegovina
File:Flag_of_Bulgaria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria|Bulgarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria]]|alt=Bulgarija
File:Flag_of_Cyprus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus|Ċipru]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus]]|alt=Ċipru
File:Flag of Don Cossacks.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region|Don-Region]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region]]|alt=Don-Region
File:Flag_of_Esperanto.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto|Esperanto]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto]]|alt=Esperanto
File:Flag_of_Estonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia|Estonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia]]|alt=Estonja
File:Erzya Flag.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya|Erzya]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya]]|alt=Erzya
File:Flag_of_Georgia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia|Ġeorġja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia]]|alt=Ġeorġja
File:Flag_of_Greece.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece|Greċja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece]]|alt=Greċja
File:Flag_of_Kazakhstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan|Każakistan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan]]|alt=Każakistan
File:Flag_of_Kosovo.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo|Kosovo]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo]]|alt=Kosovo
File:Flag of the Crimean Tatar people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar|Tatari tal-Krimea]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar]]|alt=Tatari tal-Krimea
File:Flag_of_Croatia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia|Kroazja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia]]|alt=Kroazja
File:Flag_of_Latvia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia|Latvja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia]]|alt=Latvja
File:Flag_of_Lithuania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania|Litwanja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania]]|alt=Litwanja
File:Flag_of_Malta.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta|Malta]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta]]|alt=Malta
File:Flag of Montenegro.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro|Montenegro]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro]]|alt=Montenegro
File:Flag_of_North_Macedonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia|Maċedonja ta' Fuq]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia]]|alt=Maċedonja ta' Fuq
File:Flag_of_Poland.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland|Polonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland]]|alt=Polonja
File:Flag_of_the_Romani_people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma|Roma]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma]]|alt=Roma
File:Flag_of_Romania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian|Rumanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian]]|alt=Rumanija
File:Flag_of_Russia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation|Russja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation]]|alt=Russja
File:Flag_of_Serbia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia|Serbja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia]]|alt=Serbja
File:Sorbs flag medium.png|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian|Sorbi]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian]]|alt=Sorbi
File:Flag of Slovenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenia|Slovenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenien]]|alt=Slovenja
File:Flag of Slovakia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovakia|Slovakkja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slowakei]]|alt=Slovakkja
File:Flag of Tatarstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar|Tatari]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar]]|alt=Tatari
File:Flag of Czech Republic.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia|Ċekja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia]]|alt=Ċekja
File:Flag_of_Turkey.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey|Turkija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey]]|alt=Turkija
File:Flag_of_Ukraine.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine|Ukrajna]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine]]|alt=Ukrajna
File:Flag_of_Hungary.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary|Ungarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary]]|alt=Ungarija
File:Flag of Võro (2).svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro|Võro]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro]]|alt=Võro
&lt;/gallery&gt;

== Għajnuna ==
* Gwida essenzjali: [[Għajnuna:Gwida_essenzjali|Tgħallem kif tikteb paġni u ttejjeb il-Wikipedija]]
* Paġna Meta: [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Wikimedia CEE Spring 2024]]

== Konkors ==
===L-Għan===
L-għan ta' dan il-konkors huwa li jinħolqu u jittejbu paġni dwar pajjiżi mill-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant. Għalkemm kull kontribut relevanti jiġi ġġudikat bħala parti mill-konkors, peress li hemm ħafna xi jsir f'dan il-qasam fuq il-Wikipedija bil-Malti, xogħol fuq paġni fil-lista tal-100 proposti jingħata punteġġ akbar, kif spjegat aktar l-isfel.

===Żmien===
Il-konkors jibda f'nofsillejl tal-21 ta' Marzu u jkompli sa nofsillejl tal-20 ta' Ġunju. 

''Iż-żmien ikopri l-istaġun kollu tar-rebbiegħa.''

===Regolamenti===
1. Kulħadd jista' jieħu sehem fil-konkors, ħlief għall-organizzaturi lokali u internazzjonali.  L-organizzaturi jistgħu jipparteċipaw bla ma jikkompetu.

2. Biex tikkompeti trid tirreġistra formalment. Biex tirreġistra għall-konkors ikteb ismek hawn taħt kif indikat fit-taqsima tal-Parteċipanti.

3. [[Mudell:CEE_Spring_2024|Uża l-Mudell]] -- huwa essenzjali li tuża l-Mudell '''&lt;nowiki&gt;{{CEE Spring 2024 | utent = ismek | pajjiż = Malta}}&lt;/nowiki&gt;''' fuq il-paġna tad-diskussjoni ta' kull pagna li taħdem fuqha biex il-kontribuzzjoni tiegħek tkun tgħodd fil-konkors. Dan huwa l-unika mod biex l-organizzaturi jkunu jafu li qed tieħu sehem fil-konkors. Ara/uża ukoll [[:metawikimedia:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Tools|il-mudelli ta' lingwi oħra]] jekk tagħżel li tikteb bihom apparti l-Malti.

===Punteġġi===
* Għal kull artikolu li toħloq tieħu żewġ punti
* Għal kull artikolu li toħloq mil-lista uffiċjali tieħu tliet punti oħra (ħames punti b'kollox)
* Għal kull artikolu li ttejjeb tieħu punt
* Għal kull artikolu li ttejjeb mil-lista uffiċjali tieħu erba' punti oħra (ħames punti b'kollox)

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''

Kull mistoqsija għandha titpoġġa fuq il-paġna tad-diskussjoni.

===Premjijiet===
''Il-premijiet huma pprovduti minn Wikimedia Community Malta permezz ta' għotja mill-Wikimedia Foundation:''
* L-ewwel post: €100 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €200 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tieni post: €60 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €120 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tielet post: €40 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €80 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*

=== Parteċipanti ===
Daħħal ismek fit-tabella t'hawn taħt. Daħħal l-isem tal-paġna jew paġni li tkun ħdimt fit-tieni kolonna. Fit-tielet kolonna tista ddaħħal paġni li għadek qed taħdem fuqhom. Tista' ddaħħal ukoll il-punti għax-xogħol li tkun għamilt fl-aħħar kolonna; dawn jiġu vverifikati mill-organizzaturi fi tmiem il-konkors u rranġati jekk ikun hemm bżonn.

Jekk issib xi diffikulta bit-tabella ikkuntattja lil [[User_talk:ToniSant|Toni Sant]] jew [[User_talk:Nevborg|Nevborg]] li huma l-organizzaturi u jidhru f'din it-tabella mingħajr punti għax mhux eliġibbli biex jikkompetu.

&lt;!-- Results table --&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- align=&quot;left&quot;
! Utent
! Paġna/pagni mibdija u/jew imtejba
! Xogħol għaddej
! Punti
|-
|[[Utent:Nevborg|Nevborg]]
|[[Zlata Filipović]], [[Goran Bregović]], [[Sofija Jovanović]], [[Selma Rıza]], [[Staka Skenderova]]
|[[Nikola Tesla]]
|xejn
|-
|[[Utent:ToniSant|ToniSant]]
|[[Rebbiegħa ta' Praga]]
|[[Beer Barrell Polka]]
|xejn
|-
|[[Utent:Trigcly|Trigcly]]
|[[Ravesa Lleshi]], [[Julia Sanina]], [[Krisztina Tóth]], [[Anna Brigadere]], [[Daiga Mieriņa]], [[Lucia Piussi]], [[Svaneti]], [[torrijiet residenzjali tas-Svan]], [[Monasteru ta' Gelati]], [[Mtskheta]], [[Katidral ta' Zvartnots]], [[Monasteru ta' Haghpat]], [[Monasteru ta' Geghard]], [[Afag Bashirgyzy]], [[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]], [[Josef Hoffman]], [[Għar ta' Optymistychna]], [[Ras'ken' Ozks‎]], [[Saeva Dupka]], [[Yllka Mujo]], [[Deżerta tal-isfarġel]], [[Baħar l-Iswed]], [[Proklos]], [[Kuruna ta' Zvonimir]], [[Franz von Suppé]], [[Šibenik]], [[Fortizza ta' San Nikola]], [[Shaken Aimanov]], [[Moskea tat-Tatari]], [[Athos]], [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]], [[Pythagoreion]], [[Delos]], [[Alexander Wolszczan]], [[Aigai]], [[Philippi]], [[Zagori]], [[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]], [[Nea Moni ta' Chios]], [[Gordion]], [[Sikhote-Alin]], [[Monasteru ta' Ferapontov]]
|xejn
|136
|-
|[[Utent:Martina.galea|Martina.galea]]
|[[Václav Havel]]
|xejn
|2
|}

=== Rebbieħa ===
* L-ewwel post - 
* It-tieni post - 
* It-tielet post - 

* Premju ta' solidarjetà - €50 (jew €100 jekk imsarraf għand pubblikaturi Maltin): 

''Il-premjijiet jistgħu jiġu rduppjati fl-ammont, kif indikat, jekk jitħaddmu ma' pubblikaturi tal-kotba Maltin (Kite Group, Midsea Books, u Merlin Publishers) skont l-għażla tar-rebbieħ/a.''

[[Kategorija:Wikipedija:Wikimedia CEE Spring]]
[[Kategorija:Wikimedia CEE Spring 2024]]</text>
      <sha1>gzsdgehc5suiflcl670altp7tpfh6xe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306880</id>
      <parentid>306870</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T08:22:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Parteċipanti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13996" xml:space="preserve">[[File:Rebbiegħa CEE logo.jpg|300px|lemin|Il-logo ta' Rebbiegħa CEE]]
'''Rebbiegħa CEE 2024''' ta' Wikimedia hija inizjattiva ta' Wikipedisti mill-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] bl-għan li jinħloqu paġni dwar nies, suġġetti jew oġġetti minn din il-parti tad-dinja. Malta qed tieħu sehem għar-raba' darba din is-sena permezz tal-għaqda volontarja [[metawiki:Wikimedia Community User Group Malta|Wikimedia Community Malta]], li hija affiljata mal-[[foundationsite: |Wikimedia Foundation]]. Dan jorbot mal-ħidma sistematika mibdija fl-2020 minn din l-għaqda biex jinħolqu paġni bil-Malti fuq il-Wikipedija dwar nies, suġġetti u oġġetti li m'għandhomx x'jaqsmu direttament ma' Malta. Matul is-snin dan sar, u qed ikompli jsir, f'kollaborazzjoni mal-Kummissjoni Ewropea, u Dipartiment tat-Traduzzjoni fl-Università ta' Malta.

 '''''Matul ix-xhur ta' Marzu, April u Mejju qed norganizzaw ukoll numru ta' workshops u edit-a-toni.  [http://www.wikimalta.org Id-dettalji hawn].'''''

== Sfond ==
F'dawn l-aħħar 100 sena, l-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] għaddew minn għadd ta' rebbigħat mhux daqstant sbieħ li ħolqu ħafna diżgwid, kunflitti u diżappunti. Fost dawn nistgħu nsemmu ir-[[Rebbiegħa ta' Praga]] fl-1968, il-kunflitt fin-[[Nagorno-Karabakh]] tal-1988, l-eskalazzjoni tal-kunflitt [[Transnistrija]]n fl-1992, jew il-gwerra li faqqgħet fl-[[Ukrajna]] fl-2014.

Għaldaqstant, ir-Rebbiegħa CEE ta' Wikimedia għandha l-għan li tappoġġja u tippromovi gruppi lokali fil-ħolqien ta' paġni fil-Wikipedija u proġetti oħra ta' Wikimedia biex jiżdied l-għarfien reċiproku ta' xulxin u jitkattar l-għerf ħieles f'dawn ir-reġjuni.

== Lista ta' artikli mill-pajjiżi u reġjuni ==
Il-lista ta' paġni mill-pajjiżi u r-reġjuni isservi ta' punt tat-tluq u orjentazzjoni għal ħolqien u titjib tal-paġni - anke jekk il-paġni kollha dwar pajjiżi fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant (inkluż il-Kawkasja) jgħoddu fil-konkors. Il-biċċa l-kbira tal-paġni jinstabu fil-Wikipedia bl-Ingliż u spiss huwa faċli ferm li jiġu tradotti minn hemm. 

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''
&lt;gallery mode=packed-hover heights=70px style=&quot;background-color: #ddd;&quot;&gt;
File:Flag_of_Albania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania|Albanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania]]|alt=Albanija
File:Flag_of_Armenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia|Armenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia]]|alt=Armenja
File:Flag_of_Austria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria|Awstrija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria]]|alt=Awstija
File:Flag_of_Azerbaijan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan|Ażerbajġan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan]]|alt=Ażerbajġan
File:Flag of Bashkortostan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Bashkortostan|Baxkortostan]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2020/Structure/Bashkortostan]]|alt=Baxkortostan
File:Flag_of_Belarus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus|Bjelorussja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus]]|alt=Bjelorussja
File:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina|Bożnija u Ħerżegovina]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina]]|alt=Bożnija u Ħerżegovina
File:Flag_of_Bulgaria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria|Bulgarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria]]|alt=Bulgarija
File:Flag_of_Cyprus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus|Ċipru]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus]]|alt=Ċipru
File:Flag of Don Cossacks.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region|Don-Region]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region]]|alt=Don-Region
File:Flag_of_Esperanto.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto|Esperanto]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto]]|alt=Esperanto
File:Flag_of_Estonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia|Estonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia]]|alt=Estonja
File:Erzya Flag.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya|Erzya]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya]]|alt=Erzya
File:Flag_of_Georgia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia|Ġeorġja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia]]|alt=Ġeorġja
File:Flag_of_Greece.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece|Greċja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece]]|alt=Greċja
File:Flag_of_Kazakhstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan|Każakistan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan]]|alt=Każakistan
File:Flag_of_Kosovo.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo|Kosovo]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo]]|alt=Kosovo
File:Flag of the Crimean Tatar people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar|Tatari tal-Krimea]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar]]|alt=Tatari tal-Krimea
File:Flag_of_Croatia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia|Kroazja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia]]|alt=Kroazja
File:Flag_of_Latvia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia|Latvja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia]]|alt=Latvja
File:Flag_of_Lithuania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania|Litwanja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania]]|alt=Litwanja
File:Flag_of_Malta.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta|Malta]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta]]|alt=Malta
File:Flag of Montenegro.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro|Montenegro]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro]]|alt=Montenegro
File:Flag_of_North_Macedonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia|Maċedonja ta' Fuq]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia]]|alt=Maċedonja ta' Fuq
File:Flag_of_Poland.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland|Polonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland]]|alt=Polonja
File:Flag_of_the_Romani_people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma|Roma]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma]]|alt=Roma
File:Flag_of_Romania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian|Rumanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian]]|alt=Rumanija
File:Flag_of_Russia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation|Russja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation]]|alt=Russja
File:Flag_of_Serbia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia|Serbja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia]]|alt=Serbja
File:Sorbs flag medium.png|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian|Sorbi]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian]]|alt=Sorbi
File:Flag of Slovenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenia|Slovenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenien]]|alt=Slovenja
File:Flag of Slovakia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovakia|Slovakkja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slowakei]]|alt=Slovakkja
File:Flag of Tatarstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar|Tatari]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar]]|alt=Tatari
File:Flag of Czech Republic.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia|Ċekja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia]]|alt=Ċekja
File:Flag_of_Turkey.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey|Turkija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey]]|alt=Turkija
File:Flag_of_Ukraine.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine|Ukrajna]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine]]|alt=Ukrajna
File:Flag_of_Hungary.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary|Ungarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary]]|alt=Ungarija
File:Flag of Võro (2).svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro|Võro]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro]]|alt=Võro
&lt;/gallery&gt;

== Għajnuna ==
* Gwida essenzjali: [[Għajnuna:Gwida_essenzjali|Tgħallem kif tikteb paġni u ttejjeb il-Wikipedija]]
* Paġna Meta: [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Wikimedia CEE Spring 2024]]

== Konkors ==
===L-Għan===
L-għan ta' dan il-konkors huwa li jinħolqu u jittejbu paġni dwar pajjiżi mill-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant. Għalkemm kull kontribut relevanti jiġi ġġudikat bħala parti mill-konkors, peress li hemm ħafna xi jsir f'dan il-qasam fuq il-Wikipedija bil-Malti, xogħol fuq paġni fil-lista tal-100 proposti jingħata punteġġ akbar, kif spjegat aktar l-isfel.

===Żmien===
Il-konkors jibda f'nofsillejl tal-21 ta' Marzu u jkompli sa nofsillejl tal-20 ta' Ġunju. 

''Iż-żmien ikopri l-istaġun kollu tar-rebbiegħa.''

===Regolamenti===
1. Kulħadd jista' jieħu sehem fil-konkors, ħlief għall-organizzaturi lokali u internazzjonali.  L-organizzaturi jistgħu jipparteċipaw bla ma jikkompetu.

2. Biex tikkompeti trid tirreġistra formalment. Biex tirreġistra għall-konkors ikteb ismek hawn taħt kif indikat fit-taqsima tal-Parteċipanti.

3. [[Mudell:CEE_Spring_2024|Uża l-Mudell]] -- huwa essenzjali li tuża l-Mudell '''&lt;nowiki&gt;{{CEE Spring 2024 | utent = ismek | pajjiż = Malta}}&lt;/nowiki&gt;''' fuq il-paġna tad-diskussjoni ta' kull pagna li taħdem fuqha biex il-kontribuzzjoni tiegħek tkun tgħodd fil-konkors. Dan huwa l-unika mod biex l-organizzaturi jkunu jafu li qed tieħu sehem fil-konkors. Ara/uża ukoll [[:metawikimedia:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Tools|il-mudelli ta' lingwi oħra]] jekk tagħżel li tikteb bihom apparti l-Malti.

===Punteġġi===
* Għal kull artikolu li toħloq tieħu żewġ punti
* Għal kull artikolu li toħloq mil-lista uffiċjali tieħu tliet punti oħra (ħames punti b'kollox)
* Għal kull artikolu li ttejjeb tieħu punt
* Għal kull artikolu li ttejjeb mil-lista uffiċjali tieħu erba' punti oħra (ħames punti b'kollox)

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''

Kull mistoqsija għandha titpoġġa fuq il-paġna tad-diskussjoni.

===Premjijiet===
''Il-premijiet huma pprovduti minn Wikimedia Community Malta permezz ta' għotja mill-Wikimedia Foundation:''
* L-ewwel post: €100 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €200 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tieni post: €60 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €120 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tielet post: €40 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €80 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*

=== Parteċipanti ===
Daħħal ismek fit-tabella t'hawn taħt. Daħħal l-isem tal-paġna jew paġni li tkun ħdimt fit-tieni kolonna. Fit-tielet kolonna tista ddaħħal paġni li għadek qed taħdem fuqhom. Tista' ddaħħal ukoll il-punti għax-xogħol li tkun għamilt fl-aħħar kolonna; dawn jiġu vverifikati mill-organizzaturi fi tmiem il-konkors u rranġati jekk ikun hemm bżonn.

Jekk issib xi diffikulta bit-tabella ikkuntattja lil [[User_talk:ToniSant|Toni Sant]] jew [[User_talk:Nevborg|Nevborg]] li huma l-organizzaturi u jidhru f'din it-tabella mingħajr punti għax mhux eliġibbli biex jikkompetu.

&lt;!-- Results table --&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- align=&quot;left&quot;
! Utent
! Paġna/pagni mibdija u/jew imtejba
! Xogħol għaddej
! Punti
|-
|[[Utent:Nevborg|Nevborg]]
|[[Zlata Filipović]], [[Goran Bregović]], [[Sofija Jovanović]], [[Selma Rıza]], [[Staka Skenderova]]
|[[Nikola Tesla]]
|xejn
|-
|[[Utent:ToniSant|ToniSant]]
|[[Rebbiegħa ta' Praga]]
|[[Beer Barrell Polka]]
|xejn
|-
|[[Utent:Trigcly|Trigcly]]
|[[Ravesa Lleshi]], [[Julia Sanina]], [[Krisztina Tóth]], [[Anna Brigadere]], [[Daiga Mieriņa]], [[Lucia Piussi]], [[Svaneti]], [[torrijiet residenzjali tas-Svan]], [[Monasteru ta' Gelati]], [[Mtskheta]], [[Katidral ta' Zvartnots]], [[Monasteru ta' Haghpat]], [[Monasteru ta' Geghard]], [[Afag Bashirgyzy]], [[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]], [[Josef Hoffman]], [[Għar ta' Optymistychna]], [[Ras'ken' Ozks‎]], [[Saeva Dupka]], [[Yllka Mujo]], [[Deżerta tal-isfarġel]], [[Baħar l-Iswed]], [[Proklos]], [[Kuruna ta' Zvonimir]], [[Franz von Suppé]], [[Šibenik]], [[Fortizza ta' San Nikola]], [[Shaken Aimanov]], [[Moskea tat-Tatari]], [[Athos]], [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]], [[Pythagoreion]], [[Delos]], [[Alexander Wolszczan]], [[Aigai]], [[Philippi]], [[Zagori]], [[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]], [[Nea Moni ta' Chios]], [[Gordion]], [[Sikhote-Alin]], [[Monasteru ta' Ferapontov]], [[Kawkasu tal-Punent]]
|xejn
|138
|-
|[[Utent:Martina.galea|Martina.galea]]
|[[Václav Havel]]
|xejn
|2
|}

=== Rebbieħa ===
* L-ewwel post - 
* It-tieni post - 
* It-tielet post - 

* Premju ta' solidarjetà - €50 (jew €100 jekk imsarraf għand pubblikaturi Maltin): 

''Il-premjijiet jistgħu jiġu rduppjati fl-ammont, kif indikat, jekk jitħaddmu ma' pubblikaturi tal-kotba Maltin (Kite Group, Midsea Books, u Merlin Publishers) skont l-għażla tar-rebbieħ/a.''

[[Kategorija:Wikipedija:Wikimedia CEE Spring]]
[[Kategorija:Wikimedia CEE Spring 2024]]</text>
      <sha1>gu2yh4lfgt9o0tywz0yp7nu6h16mwst</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306887</id>
      <parentid>306880</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T11:27:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Parteċipanti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14030" xml:space="preserve">[[File:Rebbiegħa CEE logo.jpg|300px|lemin|Il-logo ta' Rebbiegħa CEE]]
'''Rebbiegħa CEE 2024''' ta' Wikimedia hija inizjattiva ta' Wikipedisti mill-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] bl-għan li jinħloqu paġni dwar nies, suġġetti jew oġġetti minn din il-parti tad-dinja. Malta qed tieħu sehem għar-raba' darba din is-sena permezz tal-għaqda volontarja [[metawiki:Wikimedia Community User Group Malta|Wikimedia Community Malta]], li hija affiljata mal-[[foundationsite: |Wikimedia Foundation]]. Dan jorbot mal-ħidma sistematika mibdija fl-2020 minn din l-għaqda biex jinħolqu paġni bil-Malti fuq il-Wikipedija dwar nies, suġġetti u oġġetti li m'għandhomx x'jaqsmu direttament ma' Malta. Matul is-snin dan sar, u qed ikompli jsir, f'kollaborazzjoni mal-Kummissjoni Ewropea, u Dipartiment tat-Traduzzjoni fl-Università ta' Malta.

 '''''Matul ix-xhur ta' Marzu, April u Mejju qed norganizzaw ukoll numru ta' workshops u edit-a-toni.  [http://www.wikimalta.org Id-dettalji hawn].'''''

== Sfond ==
F'dawn l-aħħar 100 sena, l-[[Ewropa Ċentrali]] u l-[[Ewropa tal-Lvant]] għaddew minn għadd ta' rebbigħat mhux daqstant sbieħ li ħolqu ħafna diżgwid, kunflitti u diżappunti. Fost dawn nistgħu nsemmu ir-[[Rebbiegħa ta' Praga]] fl-1968, il-kunflitt fin-[[Nagorno-Karabakh]] tal-1988, l-eskalazzjoni tal-kunflitt [[Transnistrija]]n fl-1992, jew il-gwerra li faqqgħet fl-[[Ukrajna]] fl-2014.

Għaldaqstant, ir-Rebbiegħa CEE ta' Wikimedia għandha l-għan li tappoġġja u tippromovi gruppi lokali fil-ħolqien ta' paġni fil-Wikipedija u proġetti oħra ta' Wikimedia biex jiżdied l-għarfien reċiproku ta' xulxin u jitkattar l-għerf ħieles f'dawn ir-reġjuni.

== Lista ta' artikli mill-pajjiżi u reġjuni ==
Il-lista ta' paġni mill-pajjiżi u r-reġjuni isservi ta' punt tat-tluq u orjentazzjoni għal ħolqien u titjib tal-paġni - anke jekk il-paġni kollha dwar pajjiżi fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant (inkluż il-Kawkasja) jgħoddu fil-konkors. Il-biċċa l-kbira tal-paġni jinstabu fil-Wikipedia bl-Ingliż u spiss huwa faċli ferm li jiġu tradotti minn hemm. 

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''
&lt;gallery mode=packed-hover heights=70px style=&quot;background-color: #ddd;&quot;&gt;
File:Flag_of_Albania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania|Albanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Albania]]|alt=Albanija
File:Flag_of_Armenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia|Armenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Armenia]]|alt=Armenja
File:Flag_of_Austria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria|Awstrija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Austria]]|alt=Awstija
File:Flag_of_Azerbaijan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan|Ażerbajġan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Azerbaijan]]|alt=Ażerbajġan
File:Flag of Bashkortostan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Bashkortostan|Baxkortostan]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2020/Structure/Bashkortostan]]|alt=Baxkortostan
File:Flag_of_Belarus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus|Bjelorussja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Belarus]]|alt=Bjelorussja
File:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina|Bożnija u Ħerżegovina]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bosnia and Herzegovina]]|alt=Bożnija u Ħerżegovina
File:Flag_of_Bulgaria.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria|Bulgarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Bulgaria]]|alt=Bulgarija
File:Flag_of_Cyprus.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus|Ċipru]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Cyprus]]|alt=Ċipru
File:Flag of Don Cossacks.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region|Don-Region]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Don region]]|alt=Don-Region
File:Flag_of_Esperanto.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto|Esperanto]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Esperanto]]|alt=Esperanto
File:Flag_of_Estonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia|Estonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Estonia]]|alt=Estonja
File:Erzya Flag.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya|Erzya]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Erzya]]|alt=Erzya
File:Flag_of_Georgia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia|Ġeorġja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Georgia]]|alt=Ġeorġja
File:Flag_of_Greece.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece|Greċja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Greece]]|alt=Greċja
File:Flag_of_Kazakhstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan|Każakistan]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kazakhstan]]|alt=Każakistan
File:Flag_of_Kosovo.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo|Kosovo]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Kosovo]]|alt=Kosovo
File:Flag of the Crimean Tatar people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar|Tatari tal-Krimea]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Crimean Tatar]]|alt=Tatari tal-Krimea
File:Flag_of_Croatia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia|Kroazja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Croatia]]|alt=Kroazja
File:Flag_of_Latvia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia|Latvja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Latvia]]|alt=Latvja
File:Flag_of_Lithuania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania|Litwanja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Lithuania]]|alt=Litwanja
File:Flag_of_Malta.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta|Malta]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Malta]]|alt=Malta
File:Flag of Montenegro.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro|Montenegro]]|link=
[[:meta:Wikimedia CEE Spring 2024/Structure/Montenegro]]|alt=Montenegro
File:Flag_of_North_Macedonia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia|Maċedonja ta' Fuq]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/North Macedonia]]|alt=Maċedonja ta' Fuq
File:Flag_of_Poland.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland|Polonja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Poland]]|alt=Polonja
File:Flag_of_the_Romani_people.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma|Roma]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Roma]]|alt=Roma
File:Flag_of_Romania.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian|Rumanija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Romanian]]|alt=Rumanija
File:Flag_of_Russia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation|Russja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Russian Federation]]|alt=Russja
File:Flag_of_Serbia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia|Serbja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Serbia]]|alt=Serbja
File:Sorbs flag medium.png|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian|Sorbi]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Sorbian]]|alt=Sorbi
File:Flag of Slovenia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenia|Slovenja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovenien]]|alt=Slovenja
File:Flag of Slovakia.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slovakia|Slovakkja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Slowakei]]|alt=Slovakkja
File:Flag of Tatarstan.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar|Tatari]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Tatar]]|alt=Tatari
File:Flag of Czech Republic.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia|Ċekja]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Czechia]]|alt=Ċekja
File:Flag_of_Turkey.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey|Turkija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Turkey]]|alt=Turkija
File:Flag_of_Ukraine.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine|Ukrajna]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Ukraine]]|alt=Ukrajna
File:Flag_of_Hungary.svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary|Ungarija]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Hungary]]|alt=Ungarija
File:Flag of Võro (2).svg|&lt;br /&gt;[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro|Võro]]|link=[[:meta:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Structure/Võro]]|alt=Võro
&lt;/gallery&gt;

== Għajnuna ==
* Gwida essenzjali: [[Għajnuna:Gwida_essenzjali|Tgħallem kif tikteb paġni u ttejjeb il-Wikipedija]]
* Paġna Meta: [[meta:Wikimedia CEE Spring 2024|Wikimedia CEE Spring 2024]]

== Konkors ==
===L-Għan===
L-għan ta' dan il-konkors huwa li jinħolqu u jittejbu paġni dwar pajjiżi mill-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant. Għalkemm kull kontribut relevanti jiġi ġġudikat bħala parti mill-konkors, peress li hemm ħafna xi jsir f'dan il-qasam fuq il-Wikipedija bil-Malti, xogħol fuq paġni fil-lista tal-100 proposti jingħata punteġġ akbar, kif spjegat aktar l-isfel.

===Żmien===
Il-konkors jibda f'nofsillejl tal-21 ta' Marzu u jkompli sa nofsillejl tal-20 ta' Ġunju. 

''Iż-żmien ikopri l-istaġun kollu tar-rebbiegħa.''

===Regolamenti===
1. Kulħadd jista' jieħu sehem fil-konkors, ħlief għall-organizzaturi lokali u internazzjonali.  L-organizzaturi jistgħu jipparteċipaw bla ma jikkompetu.

2. Biex tikkompeti trid tirreġistra formalment. Biex tirreġistra għall-konkors ikteb ismek hawn taħt kif indikat fit-taqsima tal-Parteċipanti.

3. [[Mudell:CEE_Spring_2024|Uża l-Mudell]] -- huwa essenzjali li tuża l-Mudell '''&lt;nowiki&gt;{{CEE Spring 2024 | utent = ismek | pajjiż = Malta}}&lt;/nowiki&gt;''' fuq il-paġna tad-diskussjoni ta' kull pagna li taħdem fuqha biex il-kontribuzzjoni tiegħek tkun tgħodd fil-konkors. Dan huwa l-unika mod biex l-organizzaturi jkunu jafu li qed tieħu sehem fil-konkors. Ara/uża ukoll [[:metawikimedia:Wikimedia_CEE_Spring_2024/Tools|il-mudelli ta' lingwi oħra]] jekk tagħżel li tikteb bihom apparti l-Malti.

===Punteġġi===
* Għal kull artikolu li toħloq tieħu żewġ punti
* Għal kull artikolu li toħloq mil-lista uffiċjali tieħu tliet punti oħra (ħames punti b'kollox)
* Għal kull artikolu li ttejjeb tieħu punt
* Għal kull artikolu li ttejjeb mil-lista uffiċjali tieħu erba' punti oħra (ħames punti b'kollox)

'''Paġni dwar suġġetti marbuta direttament ma' Malta ma jgħoddux fil-punti li tista' tirbaħ f'dan il-konkors jekk int utent Malti/ja.'''

Kull mistoqsija għandha titpoġġa fuq il-paġna tad-diskussjoni.

===Premjijiet===
''Il-premijiet huma pprovduti minn Wikimedia Community Malta permezz ta' għotja mill-Wikimedia Foundation:''
* L-ewwel post: €100 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €200 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tieni post: €60 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €120 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*
* It-tielet post: €40 token għal xiri ta' kotba minn Amazon jew €80 token li jissarraf għand pubblikaturi Maltin*

=== Parteċipanti ===
Daħħal ismek fit-tabella t'hawn taħt. Daħħal l-isem tal-paġna jew paġni li tkun ħdimt fit-tieni kolonna. Fit-tielet kolonna tista ddaħħal paġni li għadek qed taħdem fuqhom. Tista' ddaħħal ukoll il-punti għax-xogħol li tkun għamilt fl-aħħar kolonna; dawn jiġu vverifikati mill-organizzaturi fi tmiem il-konkors u rranġati jekk ikun hemm bżonn.

Jekk issib xi diffikulta bit-tabella ikkuntattja lil [[User_talk:ToniSant|Toni Sant]] jew [[User_talk:Nevborg|Nevborg]] li huma l-organizzaturi u jidhru f'din it-tabella mingħajr punti għax mhux eliġibbli biex jikkompetu.

&lt;!-- Results table --&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- align=&quot;left&quot;
! Utent
! Paġna/pagni mibdija u/jew imtejba
! Xogħol għaddej
! Punti
|-
|[[Utent:Nevborg|Nevborg]]
|[[Zlata Filipović]], [[Goran Bregović]], [[Sofija Jovanović]], [[Selma Rıza]], [[Staka Skenderova]]
|[[Nikola Tesla]]
|xejn
|-
|[[Utent:ToniSant|ToniSant]]
|[[Rebbiegħa ta' Praga]]
|[[Beer Barrell Polka]]
|xejn
|-
|[[Utent:Trigcly|Trigcly]]
|[[Ravesa Lleshi]], [[Julia Sanina]], [[Krisztina Tóth]], [[Anna Brigadere]], [[Daiga Mieriņa]], [[Lucia Piussi]], [[Svaneti]], [[torrijiet residenzjali tas-Svan]], [[Monasteru ta' Gelati]], [[Mtskheta]], [[Katidral ta' Zvartnots]], [[Monasteru ta' Haghpat]], [[Monasteru ta' Geghard]], [[Afag Bashirgyzy]], [[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]], [[Josef Hoffman]], [[Għar ta' Optymistychna]], [[Ras'ken' Ozks‎]], [[Saeva Dupka]], [[Yllka Mujo]], [[Deżerta tal-isfarġel]], [[Baħar l-Iswed]], [[Proklos]], [[Kuruna ta' Zvonimir]], [[Franz von Suppé]], [[Šibenik]], [[Fortizza ta' San Nikola]], [[Shaken Aimanov]], [[Moskea tat-Tatari]], [[Athos]], [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]], [[Pythagoreion]], [[Delos]], [[Alexander Wolszczan]], [[Aigai]], [[Philippi]], [[Zagori]], [[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]], [[Nea Moni ta' Chios]], [[Gordion]], [[Sikhote-Alin]], [[Monasteru ta' Ferapontov]], [[Kawkasu tal-Punent]], [[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
|xejn
|140
|-
|[[Utent:Martina.galea|Martina.galea]]
|[[Václav Havel]]
|xejn
|2
|}

=== Rebbieħa ===
* L-ewwel post - 
* It-tieni post - 
* It-tielet post - 

* Premju ta' solidarjetà - €50 (jew €100 jekk imsarraf għand pubblikaturi Maltin): 

''Il-premjijiet jistgħu jiġu rduppjati fl-ammont, kif indikat, jekk jitħaddmu ma' pubblikaturi tal-kotba Maltin (Kite Group, Midsea Books, u Merlin Publishers) skont l-għażla tar-rebbieħ/a.''

[[Kategorija:Wikipedija:Wikimedia CEE Spring]]
[[Kategorija:Wikimedia CEE Spring 2024]]</text>
      <sha1>2a59yhabg2zoyz5tbjzgi45mfpwexp6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ħelsien (rumanz)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31947</id>
    <revision>
      <id>306850</id>
      <parentid>306692</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T19:35:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DannyRogers800</username>
        <id>22800</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50796" xml:space="preserve">{{Italic title}}{{L-ewwel bil-Malti}}{{Short description|Rumanz Malti ta' Ġużè Bonnici miktub fl-1939}}{{Infobox|title=''Ħelsien''|caption=Il-qoxra tat-tielet edizzjoni SKS ta' Ħelsien, maħruġa fl-2019|image=[[File:Qoxra tal-edizzjoni SKS tar-rumanz Ħelsien maħruġa fl-2019.jpg|Qoxra tal-edizzjoni SKS tar-rumanz Ħelsien maħruġa fl-2019|250px]]|label2=Lingwa|data2=[[Malti]]|label1=Awtur|data1=[[Ġużè Bonnici]]|label3=Sena|data3=1940|label4=Tip|data4=Rumanz|label5=Stil|data5=[[Realiżmu]]}}
'''''Ħelsien''''' huwa rumanz [[Letteratura Maltija|Malti]] miktub mit-tabib, politiku u kittieb [[Ġużè Bonnici]] fl-1939. Huwa t-tielet rumanz tiegħu minn sensiela t'erbgħa, ippubblikat għall-ewwel darba fl-1940, is-sena ta' mewtu.&lt;ref name=&quot;:0&quot; group=&quot;nb.&quot;&gt;Il-paġna copyright ta' Bonnici 2019: Filwaqt li r-rumanz inħareġ bħala parti mill-Ġabra ta' Kotba Maltija fl-1939, ġie ppubblikat u stampat propju sena wara mill-Excelsior Press.&lt;/ref&gt; ''Ħelsien'' huwa ambjentat f'raħal prototipiku Malti jismu Ħal Rażul fil-perjodu bejn iż-żewġ gwerer dinjija. Jirrakonta l-ġrajja traġika tal-protagonista Feliċ Bonnici u l-antagonista Luretu Debrinkat li indirettament jikkompetu għall-imħabba tar-raħlija Rożina Falzon.  

Huwa rumanz sentimentali, [[Psikoloġija|psikoloġiku]] u kemxejn [[gotiku]]. Jesplora t-temi tal-imħabba, l-ambizzjoni, id-destin, l-għira , l-egoiżmu u l-biża'.&lt;ref&gt;Ilsienna 2021, 4:39–4:50.&lt;/ref&gt; Il-kuntrast bejn ir-raħal u l-belt, bejn il-faqar, tradizzjonaliżmu u sempliċità ta' Ħal Rażul u l-klassiżmu, modernità u libertiniżmu tal-Belt ukoll għandu sehem sħiħ f'''Ħelsien''. Fuq kollox, huwa kummentarju soċjali fuq Malta tas-snin tletin. Ħafna mill-ġrajjiet tar-rumanz, jekk hux l-iskop sħiħ tiegħu, isibu l-għeruq tagħhom fit-twemmin politiku ta' Bonnici favur id-drittijiet tal-ħaddiema u l-eliminazzjoni ta' ġerarkija soċjali stretta. Fil-fatt, it-titlu &quot;Ħelsien&quot; primarjament jirreferi għal-liberazzjoni tal-klassi l-baxxa—tal-ħaddiema—mill-moħqrija tal-minoranza għanja. Għalhekk, jitqies bħala rumanz [[realist]] minħabba li jikkonċerna tħassib soċjali veru, minkejja li jissellef elementi [[Romantiċiżmu|Romantiċi]] u [[Idealiżmu|idealistiċi]]. 

L-ideat lingwistiċi ta' Bonnici wkoll jinfiltraw ir-rumanz. Bħala [[Malti safi|purist]], kien jemmen li l-uniku mod kif il-Malti seta' jeleva l-istatus tiegħu fost il-poplu u jikkumbatti d-dominanza tal-[[lingwa Taljana]] huwa l-użu esklussiv ta' vokabularju Semitiku—kliem derivat mill-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] u mhux mit-Taljan, il-[[Lingwa Latina|Latin]], il-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]], et cetera. Għalhekk, iħaddem neoloġiżmi (kliem imfassal mill-awtur) abbażi t'għerq konsonantali u arkajżmi (kliem mejjet), sentenzi kumplessi, kif ukoll stil elokwenti u deskrittiv. Dan kollu sabiex il-Malti jingħata l-bixra ta' prestiġġjuż li jistħoqqlu jingħaraf bħala lingwa nazzjonali, mhux biss tal-klassi l-baxxa.  

Mil-lat letterarju, ''Ħelsien'' jesebixxi ċerta rikezza fl-implementazzjoni tat-tekniċi letterarji. Bosta esperti fil-[[letteratura Maltija]] jenfasizzaw il-kumplessità tal-karatterizzazzjoni li jħaddem Bonnici, tant li jippreżenta l-kuxjenza u l-emozzjonijiet/sentimenti tagħhom fid-dettall—karatteristiċi tipiċi għal rumanz sentimentali u psikoloġiku. Madankollu, jiffoka fuq karattru wieħed, il-protagonista Feliċ. In-narrattur tar-rumanz, vuċi omnixxjenti fit-tielet persuna, ukoll huwa s-suġġett ta' studju estensiv minn esperti. Ta' min jinnotah għall-intervent indirett tiegħu fil-ġrajja; jikkumenta fuq l-azzjonijiet tal-karattri jimmanifesta l-ideoloġija politika/filosofika tiegħu. Ta' spiss jidħol fl-imħuħ tal-personaġġi u jeżamina l-kuxjenza tagħhom—id-dimensjoni psikoloġika tal-qagħda u l-aġir tagħhom.  

''Ħelsien'' huwa wieħed mill-aktar xogħlijiet letteraji Maltin rikonoxxuti—wieħed mir-rumanzi klassiċi tas-snin tletin fost ''[[Ulied in-Nanna Venut fl-Amerka]]'' ta' [[Juann Mamo|Ġwann Mamo]] (1930–31), ''[[Is-Salib tal-Fidda]]'' ta' [[Wistin Born]] (1935) u ''[[Leli ta' Ħaż-Żgħir]]'' ta' [[Ġużè Ellul Mercer]] (1938). Flimkien mar-rumanzi l-oħra tiegħu, ''Imħabba u Mibegħda'' (1927), ''Il-Qawwa tal-Imħabba'' (1938) u ''Lejn ix-Xemx'' (1974)&lt;ref group=&quot;nb.&quot;&gt;Bonnici ma rnexxilux joħroġ ''Lejn ix-Xemx'' f'ħajtu, allura ġie pubblikat wara mewtu, fl-1974.&lt;/ref&gt;, kellu sehem sħiħ fil-maturazzjoni tar-rumanz Malti fl-''interbellum''&lt;ref group=&quot;nb.&quot;&gt;F'dan il-kuntest, il-kelma &quot;''interbellum''&quot; (mil-Latin &quot;inter&quot; li tfisser &quot;bejn&quot; u &quot;bellum&quot; li tfisser &quot;gwerra&quot;) tirreferri għall-perjodu bejn iż-żewġ gwerer dinjija, jiġifieri mill-1918 sal-1939.&lt;/ref&gt;. Inkiteb fi żmien meta l-valur tal-lingwa Maltija ma kienx għadu apprezzat mill-kittieba u l-politiċi, li kien jinqaleb darba għal dejjem wara t-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Dan kien parzjalment sforz ix-xogħlijiet letterarji ta' dik l-epoka li ħaddmu l-Malti b'mod rfinat u elaborat, bħalma jagħmel Bonnici. Ħafna esperti jisħqu fuq is-sinfikanza ta' ''Ħelsien'' bħala kommentarju fuq is-soċjetà Maltija fil-bidu tas-seklu 20, li ppopolarizza l-istil realist fost kittieba Maltin. Eleva l-istatus tar-rumanz psikoloġiku u sentimentali. Fuq kollox, ''Ħelsien'' ikkontribwixxa għall-avvanz tal-letteratura u l-lingwa Maltija minn waħda kkalpestata għal waħda prestiġġjuża u nazzjonali. Hekk hu li:&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Simiana 2019, p. 306.&lt;/ref&gt; {{Cquote|Wara t-twelid u l-ewwel żviluppi tagħha fi ħdan l-ideoloġija Romantika u l-letteratura popolari, bejn iż-żewġ gwerer dinjija l-letteratura Maltija bdiet tinbidel. Dan x'aktarx seħħ minħabba l-konsegwenzi li kellhom il-gwerer fuq pajjiżna li ispiraw lill-kittieba biex jagħtu xbihat kemm jista' jkun qrib tar-realtà tal-poplu ta' dak iż-żmien, maqbud f'morsa ta' faqar kbir u nuqqas ta' edukazzjoni. Bħala tabib b'kuxjenza soċjali, Bonnici seta' jara u jmiss b'idejh il-faqar fiżiku u mentali tal-biċċa l-kbira tal-poplu Malti.|bgcolor=|size=}}

== Sfond ==
[[Stampa:Ritratt Ġużè Bonnici (ristawrat).png|daqsminuri|235x235px|[[Ġużè Bonnici|Ġuże Bonnici]]: tabib, politiku, grammaturgu u awtur li kiteb ''Ħelsien''.]]
Gużè Bonnici twieled fil-[[Valletta|Belt Valletta]] fl-14 ta' Diċembru 1907 minn ġenituri [[Nadur|Nadurin]], Giovanna (''née'' Debono) u Paolo.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;Spiteri 2019, pp. 263–264.&lt;/ref&gt; Minn tfulitu, kien bniedem ħawtieli u avventuruż—viżżjunarju t'enerġija bla tarf.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Ilsienna 2021, 1:09–1:13.&lt;/ref&gt; Kien organizzat u metodiku. Kull xogħol li daħal fih kien jagħmlu b'reqqa u devozzjoni.&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt; Studja s-Seminarju t'[[Għawdex]] bejn l-1917 u l-1923 u wara, fl-Iskola St. Paul tal-Belt. Bonnici daħal l-[[Università ta' Malta]] biex jistudja l-mediċina u ggradwa bħala tabib fl-1931.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;L-appendiċi ta' Bonnici 1985. &lt;/ref&gt; Huwa żżewweġ lil Eveljn (magħrufa bħala Evellina) Testa fl-1934, meta t-tnejn kellhom 27 sena; kellhom tliet ulied.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Skont Shanna Spiteri, kien 'missier ċajtier u protettiv u raġel tal-familja u tar-rispett'.&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;Spiteri 2019, p. 272.&lt;/ref&gt; Qattgħu l-kumplament ta' ħajjithom f'dar kbira fi Strada San Paolo l-Belt, salv għal xi snin f'[[Ħal Balzan]] waqt it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Bonnici miet wara ġlieda qalila kontra l-kanċer fil-[[Ħamrun]], fis-6 t'Ottubru 1940. Kellu biss 33 sena.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Minkejja li miet qasir il-għomor, għamel ħafna għal pajjiżu f'ħajtu, speċjalment fl-oqsma tal-mediċina, il-politika u l-[[lingwa Maltija]].

=== Ħidma medika ===
Bonnici kien tabib eminenti b'karriera ta' suċċess. Fl-1932, sar Assistent Uffiċjal Mediku tal-kirugu [[Peter Paul Debono]],&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;Spiteri 2019, p. 265.&lt;/ref&gt; li kellu sehem sħiħ fl-avvanz tal-oqsma dijanjostiċi u terapewtiċi waqt l-''interbellum''.&lt;ref&gt;Cassar 1975, pp. 127–128.&lt;/ref&gt; Laħaq il-quċċata tas-suċċess mediku tiegħu fl-1938 meta nħatar Kap tad-Dipartiment tal-Veneroloġija u Dermatoloġija fl-Isptar Ċentrali.&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; Imħasseb fuq in-nuqqas t'għarfien fuq is-saħħa fost il-poplu Malti tal-bidu tas-seklu 20,&lt;ref&gt;Ilsienna 2021, 1:26–1:32.&lt;/ref&gt; Bonnici nieda żewġ kotba b'tagħlim u pariri mediċi, ''it-Trobbija tat-Tfal'' (1932) u ''Il-Ġmiel ta' Ġisimna'' (1939).&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; Il-karattru sensittiv tiegħu xeraq xogħlu sew; kien simpatetiku ma' dawk żvantaġġati u lest li jgħin lil kulħadd.&lt;ref&gt;Chetcuti 1998, p. 120.&lt;/ref&gt; Kien qrib mal-pazjent u ħafna drabi ma kienx iżommlu flus.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;  Shanna Spiteri tinnota li: 'Kien tabib sensittiv, ġentlhom u mimli enerġija'.&lt;ref name=&quot;:10&quot; /&gt; Id-dedikazzjoni ta' Bonnici għaż-żgħir influwenzat il-fehma politika tiegħu bis-sħiħ.

=== Ħidma politika ===

Bonnici kien politiku prominenti fit-tletinijiet; ħadem b'ruħu u ġismu għall-Partit tal-Ħaddiema (illum magħruf bħala l-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]]), għalkemm qatt ma kkontesta elezzjoni.&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;Spiteri 2019, p. 266.&lt;/ref&gt; Fl-għoxrinijiet, ix-xena politika Maltija kienet għada ġdida—nebbtet wara s-Self Government tal-1921 u d-dominanza sussegwenti t'erba' partiti: dak [[Partit Kostituzzjonali|Kostituzzjonali]], [[Partit Nazzjonalista (Malta)|Nazzjonalista]], Laburista u l-[[Unione Politica Maltese|Unjoni Politika Maltija]].&lt;ref&gt;Pirotta 2012, pp. 33–40.&lt;/ref&gt; Kienet waħda ta' tensjoni, instabbiltà u firda fost il-Maltin.&lt;ref&gt;Spiteri 2019, p. 267.&lt;/ref&gt; Meta fl-1926, ta' dsatax-il sena, inħatar delegat fis-Seduta Ġenerali,&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; il-Partit tal-Ħaddiema kien għadu biss fis-sitt sena tiegħu.&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;Partit Laburista.&lt;/ref&gt; Imwieled fl-1920 wara l-irvellijiet tas-[[Sette Giugno|Sette Guigno]],&lt;ref name=&quot;:14&quot; /&gt; il-Partit tal-Ħaddiema stabbilixxa ruħu bħala difensur tad-drittijiet taċ-ċittadini ordinarji—ċittadini oppressi minn nuqqas t'obbligu politiku għall-benesseri tal-ħaddiem.{{Bżonn refererenza}} It-tliet partiti prominenti taż-żmien, dak Kostituzzjonali, Nazzjonalista u l-Unjoni Politika Maltija, kollha kienu dominati mill-klassi l-għolja.{{Bżonn refererenza}}[[Stampa:Emblema tal-Partit tal-Ħaddiema.png|daqsminuri|251x251px|L-emblema tal-[[Partit Laburista (Malta)|Partit tal-Ħaddiema]]; Bonnici kien membru attiv tiegħu.]]Meta Bonnci ssieħeb fih, il-Partit tal-Ħaddiema kien ingħaqqad f'koalizzjoni (il-&quot;Compact&quot;) mal-Partit Kostituzzjonali ta' [[Gerald Strickland]], li temmet fl-1932.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; Din l-amministrazzjoni rnexxilha tgħaddi leġiżlazzjoni kruċjali għall-ħaddiema, bħall-Workmen's Compensation Act (1929),&lt;ref name=&quot;:14&quot; /&gt; kif ukoll għall-ilsien Malti, li saret wieħed mill-lingwi uffiċjali tal-Qrati.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; Fil-fatt, il-partit kontinwament issielet għal rikonoxximent akbar tal-Malti fis-snin tletin meta l-[[Kwistjoni tal-Lingwa f'Malta|Kwistjoni tal-Lingwa]] kienet għada taħraq.&lt;ref name=&quot;:14&quot; /&gt;

Fl-1929, Bonnici laħaq segretarju tal-Kumitat Distrettwali tal-Belt;&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt; wieħed jinnota li dan iż-żmien kien ilaqqgħu f'dan missieru stess peress li ma kellhomx post fiss fejn jinġemgħu.&lt;ref&gt;Sammut 1974, p. 40.&lt;/ref&gt; Barra minn hekk, kien wieħed mill-membri fundaturi tal-Kumitat Eżekuttiv tal-Partit tal-Ħaddiema, imwaqqaf fl-1928. Minnufih ġie mitlub li jiddokumenta l-istorja tal-partit fl-għoxrinijiet, li tnieda fl-1931 bl-isem ''L-Istorja tal-Partit tal-Ħaddiema''.&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Ilsienna 2021, 1:37–1:52.&lt;/ref&gt; Fih, jistqarr li l-ewwel appell tal-partit kien li:{{Citation needed}}
{{Cquote|Tistaqsi lin-nies tax-xoghol ta' kull sengħa dwar il-bżonnijiet u kundizzjonijiet tagħhom; tfittex li titkellem mas-sidien u man-nies tax-xogħol; tersaq lejn il-gvern tant direttament kif ukoll indirettament skond jekk ikollha jew ma jkolliex min jirrappreżentaha fil-Kunsill; biex tgħin kemm tista' u ġġib għall-aħjar l-istat ekonomiku tal-ħaddiema, l-għaqda fi ħsiebha tagħmel kummissjonijiet bl-inkarigu li jiġbru informazzjoni dwar it-talb ta' xogħol.}}
Skont fehmet ħafna, Bonnici kien politiku ħawtieli u t'integrità, kif jisħaq ix-xandar [[Joe Julian Farrugia]]: 'Minkejja l-mewġ li dejjem ħabbat kontra l-prinċipji politiċi tiegħu kontra lsienna, għamel minn kollox biex dejjem kompla għolla l-ideali tiegħu.&lt;ref&gt;Farrugia 2017, 01:45–01:55.&lt;/ref&gt; Kien dedikat lill-missjoni populista tal-Partit tal-Ħaddiema, tant li jingħad li qatt ma falla laqgħa tal-Kumitat Eżekuttiv.&lt;ref&gt;Sammut 1974, p. 39.&lt;/ref&gt; Simili għas-simpatija konsiderevoli tiegħu mal-morda bħala tabib sforz il-karattru sensittiv tiegħu, Bonnici ħadem b'ċerta passjoni għall-fqar u dawk emarġinati sabiex jiksbu opportunitajiet ugwali fil-ħajja.&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt; L-għalliema Shanna Spiteri taqbel; il-prijoritajiet populisti tiegħu dehru biċ-ċar: 'Kien viċin il-poplu u kien iġarrab maż-żgħir u jipprova jedukah'.&lt;ref name=&quot;:10&quot; /&gt;

=== Ħidma għal-lingwa Maltija ===
[[Stampa:L-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti fl-Osborne Hotel fit-30 t’Awwissu 1938.jpg|daqsminuri|345x345px|L-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti fl-Osborne Hotel fl-1938; ikkontribwew bis-sħiħ għar-rikonoxximent tal-Malti bħala ilsien nazzjonali u għall-iżvilupp ta' konvenzjonijiet grammatikali/ortografiċi bil-Malti uniformi. Bonnici huwa l-ħames figura fir-ringiela ta' wara.]]
Il-professur Adrian Grima jsostni li ħidmet Bonnici f'ġieħ il-Malti, imqassma matul biss 33 sena, 'żgur ħadd ieħor ma kien jagħmlu f'ħafna iżjed snin'.&lt;ref&gt;Ilsienna 2021, 0:59–1:08.&lt;/ref&gt; Kien wieħed mill-pijunieri li ħadmu biex il-Malti jiġi rikonoxxut bħala lingwa uffiċjali.&lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;Chetcuti 1998, pp. 99–100.&lt;/ref&gt; Sa mill-1926, integra ruħu mal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti (illum magħrufa bħala l-[[Akkademja tal-Malti]]) u tħallat mal-aktar kittieba prominenti Maltin ta' żmienu, fosthom, [[Ninu Cremona]] u [[Dun Karm Psaila|Dun Karm]].&lt;ref&gt;Spiteri 2019, pp. 267–272.&lt;/ref&gt; 

Il-ħtieġa soċjopolitika għall-kitba Maltija kienet ila tinħass mis-seklu 18, imma ma kienx sas-seklu li jmiss li dan il-movimenti qam fuq tiegħu. Id-dominanza tat-[[Lingwa Taljana|Taljan]] bħala l-lingwa taċ-ċirku letterarju ġarrbet diżapprovazzjoni minn bosta kittieba li xtaqu jelevaw l-istatus t'ilsienna fuq livell nazzjonali. Fl-1920, ħafna minn dawn il-kittieba xirku f'koalizzjoni waħda, l-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti, dedikata għall-iżvilupp ta' [[Grammatika Maltija|sistema grammatikali Maltija]] strutturata.&lt;ref&gt;Briffa 2021, p. 27.&lt;/ref&gt; Minnufih kisbu suċċess fl-unità ta' konvenzjonijiet lingwistiċi. Fl-1921, ħarġu dokument fuq l-istruttura tal-alfabett Malti; tliet snin wara, ippubblikaw kodiċi ta' regoli ortografiċi uniformi, ''Tagħrif fuq il-Kitba Maltija''.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;Briffa 2021, p. 28.&lt;/ref&gt; 

Il-Gvern għaraf il-leġittimità ta' dis-sistema ortografika fl-1933,&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt; u sena wara, din u l-alfabett Malti saru mandati bħala uffiċjali.&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;Farrugia 2009.&lt;/ref&gt; Ħidmet l-Għaqda tal-Kittieba ikkontribwixxiet mill-aqwa għar-rikonoxximent tal-Malti bħala lingwa nazzjonali fl-1934.&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;Chetcuti 2019, p. 273.&lt;/ref&gt; L-awtur [[Ġużè Chetcuti|Ġuże Chetcuti]] jirrimarka li: 'l-Ilsien Malti, imkażbar u mżeblaħ għal snin twal, ħa libsa uffiċjali u beda jintgħallem fl-iskejjel kollha, mill-iżgħar sal-ogħla waħda, sal-Università. Dik kienet rebħa kbira għal kull min ħadem fis-snin ta' qabel biex l-Ilsien Malti jieħu l-istatus li kien jixraqlu fl-edukazzjoni u fl-amministrazzjoni'.&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;

=== Ħidma għal-letteratura Maltija ===
Il-kontribwizzjoni ta' Bonnici għall-iżvilupp tal-letteratura Maltija hija konsiderevoli daqs dik għal-lingwa Maltija. Huwa wieħed mill-ewwel novellisti Maltin u kellu sehem fit-tirqim ta' dan il-ġeneru; nieħdu x-xogħlijiet ''Ġenn'' (1928) u ''Bħal Sokrate'' (1929).&lt;ref name=&quot;:21&quot;&gt;Chectuti 1985, p. 140.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Id-daħla ta' Bonnici 2007.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Spiteri 2019, p. 268.&lt;/ref&gt; Mill-erba' rumanzi tiegħu, ''Imħabba u Mibegħda'' (1927), ''Il-Qawwa tal-Imħabba'' (1938), ''Ħelsien'' (1940) u ''Lejn ix-Xemx'' (1974),&lt;ref&gt;Simiana 2019, p. 281.&lt;/ref&gt; stabilixxa ruħu bħala wieħed mill-pijunieri tar-rumanz Malti. Bis-saħħa ta' ħidmietu, kompla javvanza u jirfina stilistikament u mil-lat ta' valur.&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;Chetcuti 1985, p. 171.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
[[Stampa:Ritratt Ġużè Chetcuti.jpg|daqsminuri|235x235px|L-awtur Malti [[Ġużè Chetcuti]]: ħabib kbir ta' Bonnici li ħadem għall-[[Ġabra ta' Kitba Maltija]].]]
Bonnici ħatar proġett essenzjali għal-popolarizzazzjoni tal-letteratura Maltija, sensiela ta' pubblikazzjonijiet Maltin organizzata minnu stess, il-[[Ġabra ta' Kitba Maltija]]. Sa mill-1938, għen lill-kittieba Maltin iniedu xogħolhom u jagħmluh disponibbli għall-pubbliku.&lt;ref name=&quot;:27&quot;&gt;Id-daħla ta' Bonnici 2019.&lt;/ref&gt; Kull tliet xhur, kienu jinħarġu rumanz jew ġabra ta' noveIli miktuba bil-Malti.&lt;ref name=&quot;:28&quot;&gt;Bonnici 1937, p. 118.&lt;/ref&gt; Il-kittieb kien jara xogħlu stampat bla dewmien u nfiq ta' flus; anzi, kien jingħata nofs il-qligħ iġġenerat mill-bejgħ ta' xogħlu.&lt;ref name=&quot;:28&quot; /&gt; Skont Bonnici, il-proġett kien intenzjonat li 'jħajjar iż-żgħażagħ Maltin jimirħu għal qalbhom fil-ġmiel tal-kitba u jgħinhom ilibbsuha l-libsa li tixriqilha biex aktar tingħoġob u taqlgħalhom il-ġieħ li jistħoqqilhom'.&lt;ref name=&quot;:27&quot; /&gt; Dak iż-żmien, ftit kienu jitħajru jiktbu bil-Malti minħabba l-ispejjeż involuti (pereżempju, xi erbgħin lira sabiex rumanz jiġi pubblikat u reklamat)&lt;ref name=&quot;:28&quot; /&gt; u n-nuqqas ta' promozzjoni tal-lingwa Maltija mill-gvern.&lt;ref&gt;Bonnici 1937, pp. 117–118.&lt;/ref&gt; Fil-fatt, [[Ġużè Chetcuti]]—personaġġ ewlieni għall-iżvilupp tal-proġett—jinnota li qabel il-''Ġabra,'' 'aħna stajna biss inqiegħdu taħt għajnejn il-poplu bħala xhieda tal-kitba tajba u tal-ħsieb għoli tliet rumanzi, jew aktarx erbgħa, imma mhux iżjed'.&lt;ref&gt;Chetcuti 1939, p. 162.&lt;/ref&gt;

Però, b'riħet ir-rikonixxment tal-Malti fost iċ-ċirku letterarju, Bonnici ta ġieħu sabiex il-pubblikazzjoni ta' xogħlijiet Maltin isir vijabbli u konvenjenti.&lt;ref&gt;Bonnici 1937, pp. 118–119.&lt;/ref&gt; Sal-aħħar tas-sena li nħatret, il-''Ġabra'' kienet diġà ħarġet erba' kotba, ''[[Taħt Tliet Saltniet]]'' ta' [[Ġużè Aquilina]], ''[[L-Anġli tan-Niket]]'' ta' [[Ġino Muscat Azzopardi]], ''[[Il-Qawwa tal-Imħabba]]'' ta' Bonnici stess u ''[[Leli ta' Ħaż-Żgħir]]'' ta' [[Ġużè Ellul Mercer]].&lt;ref name=&quot;:29&quot;&gt;Chetcuti 1939, p. 163.&lt;/ref&gt; Chetcuti jisħaq li l-karatteristiċi ta' dawn ix-xogħlijiet—l-ewwel tnejn rumanzi storiċi u l-aħħar tnejn kummentarji tas-soċjetà Maltija—huma xhieda tal-kruċjalità tal-''Ġabra'' għall-apprezzament tal-kultura Maltija.&lt;ref name=&quot;:29&quot; /&gt; ''Ħelsien'' kien l-aħħar pubblikazzjoni tal-''Ġabra'' tal-1939,&lt;ref name=&quot;:27&quot; /&gt; imma ġie maħruġ għall-ewwel darba sena wara. 

== Stil tal-kitba ==
L-istil lingwistiku u letterarju li jħaddem Bonnici isib l-għeruq tiegħu fix-xena letterarja Maltija tat-tletinijiet, kif ukoll fil-movimenti grammatikali ta' dik l-epoka.

=== Mil-lat lingwistiku ===
[[Stampa:Qoxra ta' X'Inhu l-Malti Safi, Ninu Cremona (1925).png|daqsminuri|386x386px|Il-qoxra tal-esej ''[[X'Inhu l-Malti Safi]]'' ta' [[Ninu Cremona]], fejn jopponi l-mentalità purista ta' kittieba Maltin u l-idea ta' Malti Safi.]]
Bħala membru akkinit tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti li ssielet għar-rikonoxximent t'ilsienna, Bonnici xtaq jesebixxi l-lingwa bħala prestiġġjuża daqs it-[[Lingwa Taljana|Taljan]], jekk hux aktar.&lt;ref&gt;Chetcuti 2019, pp. 278–279.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chetcuti 1985, p. 189.&lt;/ref&gt; Dan kien 'fi żmien meta min kien jikteb bil-Malti kien jaqa' fuqu l-għajb u l-għadab ta' nies li kienu jippreferu lingwa barranija mil-lingwa tal-art li tathom il-ħajja'.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;Chetcuti 2019, p. 279.&lt;/ref&gt; Minħabba f'hekk, ħafna kittieba fil-bidu tas-seklu 20 bdew jirriġettaw kliem Malti derivat mit-Taljan sabiex ilsienna jkollu l-bixra ta' 'ħieles'. B'hekk, isseddqet il-fehma purista favur il-Malti Safi—safi minn influwenzi lingwistiċi barranin li dehru li qed jimminaw l-istatus tal-Malti fuq livell soċjali.&lt;ref name=&quot;:15&quot;&gt;Friggieri 2000, p. 636.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Cremona 1925, p. 5.&lt;/ref&gt;

Sa mid-''[[Damma]]'' ta' [[Ġan Franġisk Agius de Soldanis]] u l-''[[Lexicon]]'' ta' [[Mikiel Anton Vassalli]], dizzjunarji klassiċi tas-seklu 18,&lt;ref&gt;Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti 2022.&lt;/ref&gt; ħafna mix-xogħlijiet Maltin inkorporaw kliem Semitiku (derivat mill-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]) biss, mingħajr ħjiel t'element Rumanz (derivat mit-Taljan, il-[[Lingwa Latina|Latin]], l-[[Lingwa Sqallija|Isqalli]], il-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] jew l-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]]).&lt;ref name=&quot;:16&quot;&gt;Friggieri 2000, pp. 636–637.&lt;/ref&gt; Peress li l-pedament[[Grammatika Maltija|grammatikali]], [[Morfoloġija|morfoloġika]] u [[Lessiku|lessikali]] t'ilsienna huwa Semitiku, dan kien ikkunsidrat bħala l-forma 'pura' tal-lingwa Maltija.&lt;ref name=&quot;:17&quot;&gt;Cremona 1925, pp. 9–10.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:18&quot;&gt;Chetcuti 1985, pp. 161–162.&lt;/ref&gt; Il-moviment tal-Malti Safi laħaq il-quċċata tiegħu fis-seklu 20 meta bosta membri tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti, fosthom il-poeta [[Dun Karm Psaila|Dun Karm Psalia]] u l-awtur [[Alfons Maria Galea]], rreaġixxu bis-sħiħ kontra l-Italjanizzazzjoni tal-lingwa billi adottaw stil lingwistiku purist.&lt;ref name=&quot;:16&quot; /&gt; 

Dan involva t-tfassil ta' kliem ġdid fuq għerq konsonantali (aspett Semitiku) minflok jirrikorru għall-kelma Taljana.&lt;ref name=&quot;:19&quot;&gt;Friggieri 2000, p. 637.&lt;/ref&gt; Pereżempju, jidderivaw l-aġġettiv &quot;mżarġan&quot; mill-għerq ''ż-r-ġ-n'' ta' &quot;żarġan&quot; minflok &quot;prużuntuż&quot;, li ġejja mit-Taljan.&lt;ref&gt;Cremona 1925, p. 18.&lt;/ref&gt; F'&lt;nowiki/&gt;''Ħelsien'', Bonnici ta' spiss iħaddem in-nom &quot;silta&quot; mibni fuq l-għerq ''s-l-t'' ta' &quot;ssielet&quot; sabiex jevita l-kelma &quot;elezzjoni&quot;,&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 159: 'U s-sellieta mxejna u megħluba f'dik il-laqgħa mqanqla, minflok bejtuh, aktar għożżewh għax għarfu l-għoli ta' ħiltu u l-qawwa ta' dehnu'.&lt;/ref&gt; kif ukoll in-nom &quot;rahan&quot; fuq l-għerq ''r-h-n'' minflok &quot;garanzija&quot;.&lt;ref name=&quot;:20&quot; group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 159: 'Ismu kien rahan ta' dehen qawwi u ta' reqqa kbira f'xogħlu u ħiltu kienet wegħda ta' faraġ għall-imnikkta u ta' rebħ għall-imġarrba'.&lt;/ref&gt; Wieħed jinnota li dawn il-kliem m'għadhomx sehem fil-vokabularju Malti modern, u għalhekk jitqiesu bħala &quot;arkajżmi&quot; peress li m'għadhomx ħajjin fil-lingwa.&lt;ref&gt;Friggieri 2000, p. 87.&lt;/ref&gt; Dan kien it-tieni għan stilistiku tal-puristi—li jirxuxtaw arkajżmi Semitiċi bl-iskop tal-eleganza u t-tnaqqis t'influwenzi lessikali barranin.&lt;ref name=&quot;:19&quot; /&gt; Pereżempju, ċerti kittieba kienu jimplementaw il-kelma mejta &quot;immaħmaħ&quot; (minn &quot;moħħ&quot;)—arkajżmu tal-kelma Taljana &quot;makkak&quot;.&lt;ref&gt;Cremona 1925, p. 15.&lt;/ref&gt; Bonnici mhuwiex eċċezzjoni; f'''Ħelsien'' wieħed jinnota l-preżenza tal-kelma &quot;Dinu&quot;, li tfisser &quot;ir-reliġjon tiegħu&quot;,&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 86: 'U kien jara ruħu qaddis jissielet għall-Fidi ta' Kristu mal-għedewwa tagħha moħbija ġo artu, jew imlaħħaq missjunarju jmur f'artijiet imbiegħda u barrija jxerred il-kelma ħajja ta' Dinu, imħejji jilqa' l-martirju biex iwettaq il-kobor u l-qawwa ta' fehmtu u juri l-ħerqa u l-imħabba tiegħu f'twemminu'.&lt;/ref&gt; ta' &quot;marqad&quot;, sinonimu għal &quot;dormitorju&quot;,&lt;ref name=&quot;:0&quot; group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 79: 'Xħin waslu s-Siminarju [Seminarju] u marru fil-Marqad biex iqiegħdu ħwejjiġhom fi mkienhom, huma ma nsewx imġibtu u marru jtarrfu xi ħaġa lil wieħed minn sħabhom li kien donnu xi ftit akbar minnhom u li mix-xeħta kien imżarġan sewwa&quot;.&lt;/ref&gt; u t'&quot;għamnewwel&quot;, li tfisser &quot;is-sena li għaddiet&quot;.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 42: '&quot;Ommi, Alla jaħfrilha, ġurnata biss kienet iddum fis-sodda... u qatt ma qalet ajma, u li ma kinetx għal dik il-misħuta ta' ċmajra li ħadet fl-Imnarja ta' għamnewwel, kieku għadha mimlija għomor... Aħna m'aħniex sinjuri bħalek, Karm!&quot;'.&lt;/ref&gt;

Il-moviment tal-Malti Safi beda jiddeklina mal-publikazzjoni tal-esej ''[[X'Inhu l-Malti Safi]]'' ta' [[Ninu Cremona]], fl-1925. Cremona jara l-puriżmu bħala preġudizzju, preferenza għat-tradizzjoni kulturali u twemmin fis-supremazija tal-lingwa Maltija fuq dawk barranin, u mhux bħala għodda għas-salvagwardjar t'ilsienna.&lt;ref name=&quot;:16&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:18&quot; /&gt; Anzi, pjuttost jara l-Malti bħala lingwa mħallta li għandha tilqa' influwenzi barranin biex tibqa' ħajja.&lt;ref name=&quot;:17&quot; /&gt; Jistqarr illi:&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt;
{{Cquote|Il-Malti jibqa' safi meta l-kelma taqbel ma' dak il-leħen u l-aċċenti li jridhom ilsienna. M’għandux x’jaqsam jekk il-kelma hija barranija, misselfa, qadima jew ġdida, mill-Grieg, mil-Latin, mit-Taljan jew mill-Franċiż: jekk hi toqgħod u tieħu s-sura Maltija, nistgħu ngħidu li hija safja.}}
Mill-eżempji msemmija, wieħed jiddeduċi li Ġużè Bonnici kien purist. Xtaq jippreżenta l-lingwa Maltija Semitika bħala vijabbli għall-kitba u l-użu soċjali sabiex jegħleb il-mentalità elitista li t-Taljan kien superjuri. Għalhekk, f'''Ħelsien'', juża stil retoriku msebbaħ iżda pjuttost tqil, imżewwaq b'espressjonijiet li 'l-kittieb modern jiddarras jużahom'.&lt;ref&gt;Chetcuti 2019, p. 278.&lt;/ref&gt;

Sabiex isaħħaħ is-sbuħija tal-wirt kulturali Malti, Bonnici iħaddem bosta għajduti u idjomi tradizzjonali.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Fost dawn l-għajduti u idjomi, hemm: Bonnici 2019, p. 46: '&quot;Dak li jaqa' u jqum, ma jissejjaħx waqgħa&quot;, &quot;Tibkix il-mejjet qabel ma jmut&quot;'.&lt;/ref&gt; Iħaddem ukoll bosta nomi bil-pronomi mehmużin, minflok isemmi n-nom u l-verb &quot;ta&quot; konġugat separati. Pereżempju, ma jużax &quot;il-ħwejjeġ tagħhom&quot;, imma &quot;ħwejjiġhom&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; group=&quot;kw.&quot; /&gt; 

Bosta qarrejja llum il-ġurnata jopponu dan il-lingwaġġ pjuttost bombastiku peress li jrendi r-rakkont tqil u diffiċli biex jinqara. Reċensura bl-isem ta' Shirley tisħaq li 'kieku mhux għax kien parti mill-kotba tal-Malti Avvanzat forsi kont nifhmu inqas jew forsi kien jogħġobni inqas'.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;Goodreads.&lt;/ref&gt; Reċensura oħra, Cherise Aquilina, tikteb li d-deskrizzjonijiet tas-sitwazzjonijiet imtawla 'normalment ma jkunux jinteressaw[ha]'.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt; Madankollu, [[Ġużè Chetcuti|Ġuże Chetcuti]] jinnota li: 'Dan it-tirqim u tiżjin żejjed ta' kliem illum forsi hemm ħafna li ma jaqblux miegħu [...] [i]mma ma nistgħux ma nagħtux lil Gużè Bonnici l-merti u l-preġji li jistħoqqlu ta' kittieb tajjeb ta' novelli u ta' rumanzi u ta' ħaddiem mill-iżjed ħabrieki għall-mixi 'l quddiem tal-Ilsien Malti'.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

=== Mil-lat letterarju ===
Is-sehem ta' Bonnici, sikwit romantiku u sentimentali, idealista konvint, sikwit realista fid-direzzjoni tan-narrativa Taljana ta' tmiem is-seklu dsatax, huwa importanti għaliex jinkludi kemm lir-rumanz.&lt;ref&gt;Friggieri 1989, pp. 43–44.&lt;/ref&gt; 'Il hinn minn ''Ħelsien'' biss, jibqa' magħruf għad-deskrizzjoni rikka u d-dettalji profondi li jipprovdi,&lt;ref&gt;Chetcuti 1985, p. 46.&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 13: 'Dun Xand, ħelu żokkra u ta' qalbu f'idejh, kien daqsxejn ta' xwejjaħ li ra r-raħal kollu jitwieled u jitfarfar u jikber, u kollu tjieba u hena kien jaħseb tajjeb f'kulħadd u f'kollox u jistħajjel li kulħadd kien hieni bħalu'.&lt;/ref&gt; kif ukoll l-implementazzjoni tal-ossimoru&lt;ref&gt;Chetcuti 1985, p. 144.&lt;/ref&gt; u s-sarkażmu.&lt;ref&gt;Chetcuti 1985, pp. 176–177.&lt;/ref&gt;

==== L-istil tar-rumanz ====
[[Stampa:Għaqda tal-faċċata tar-rumanzi Ulied in-Nanna Venut (Mamo), Is-Salib tal-Fidda (Born) u Leli ta' Ħaż-Żgħir (Ellul Mercer).png|daqsminuri|399x399px|Il-faċċata ta' wħud mill-aktar rumanzi Maltin importanti tas-snin tletin, ''Ulied in-Nanna Venut fl-Amerka'' (Ġwann Mamo, 1930–31), ''Is-Salib tal-Fidda'' (Wistin Born, 1935) u ''Leli ta' Ħaż-Żgħir'' (Ġużè Ellul Mercer, 1938).]]
Filwaqt li jadotta stil għalkollox uniku,&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ''Ħelsien'' jissellef bosta elementi tar-rumanz tipiku Malti tas-snin tletin. Rumanz huwa għamla ta' proża narrativa (tirrakkonta storja twila) imżewwqa b'sitwazzjonijiet li jqanqlu l-interess, sentimenti qawwija u kunflitti lkoll imnissġa sabiex ipinġu stampa unika tal-ħajja.&lt;ref name=&quot;:23&quot;&gt;Chetcuti 1985, p. 170.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:24&quot;&gt;Friggieri 2000, p. 680.&lt;/ref&gt; Ħafna drabi jduru fuq l-aġir/qagħda tal-karattri li jaffettwaw lil xulxin u l-involviment tal-imħabba.&lt;ref name=&quot;:23&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:24&quot; /&gt; In-narrazzjoni prevalenti, fejn vuċi wieħed jirrifletti fuq il-ġrajjiet tal-plott, u l-karatterizzazzjoni kumplessa, b'diversi personaġġi identifikati minn skop u mentalità differenti, jiddefinixxu l-istruttura tar-rumanz.&lt;ref&gt;Friggieri 2000, pp. 680–681.&lt;/ref&gt; Jiġi distingwit minn novella minħabba l-kumplessità tal-plott u l-profondità tal-ġrajjiet.&lt;ref name=&quot;:21&quot; /&gt; It-tipi ewlenin ta' rumanz huma dak [[Storja|storiku]], [[Eroj|erojku]], politiku, immaġinarju, [[Realiżmu|realistiku]], [[Romantiċiżmu|Romantiku]], [[gotiku]], soċjali, [[Psikoloġija|psikoloġiku]] u sentimentali;&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:25&quot;&gt;Friggieri 2000, p. 681.&lt;/ref&gt; ''Ħelsien'' huwa mibni fuq elementi tal-aħħar sitta.&lt;ref name=&quot;:26&quot; /&gt; 

L-ewwel rumanzi Ewropej infeġġu lejn tmiem is-seklu 17.&lt;ref name=&quot;:24&quot; /&gt; F'Malta, dehru għall-ewwel darba fit-tieni nofs tas-seklu 19 u ġeneralment kienu miktuba bit-Taljan.&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt; Sabiex jappellaw għall-poplu Malti, rumanziera bħal [[Ġużè Muscat Azzopardi]] daru għall-użu tal-Malti, li jidher f'''Toni Bajjada'' (1878) u ''Ċensu Barbara'' (1893).&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt;  Lejn it-tletinijiet, ir-rumanz Malti beda jieħu demm ġdid; immatura f'kummentarju soċjali u rfina fl-istil.{{Bżonn refererenza}} Fost l-aktar rumanzi magħrufa ta' din l-epoka nsibu ''[[Ulied in-Nanna Venut fl-Amerka]]'' ta' [[Juann Mamo|Ġwann Mamo]] (1930–31), ''[[Is-Salib tal-Fidda]]'' ta' [[Wistin Born]] (1935) u ''[[Leli ta' Ħaż-Żgħir]]'' ta' [[Ġużè Ellul Mercer]] (1938).&lt;ref name=&quot;:22&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:25&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Spiteri 2019, p. 270.&lt;/ref&gt;{{Bżonn refererenza}} Xi aspetti ta' ''Ħelsien'' ixaqilbu lejn ix-xogħlijiet imsemmija,&lt;ref&gt;Spiteri 2019, p. 271.&lt;/ref&gt; speċjalment ''Leli ta' Ħaż-Żgħir''.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Karattri ==

=== Feliċ Bonnici ===
iI-protagonista maskili u l-antieroj. Huwa ġuvni dgħajjef u emarġinat li gradwalment irawwem attitudni ċinika lejn is-soċjetà.

=== Luretu &quot;Lorry&quot; Debrinkat ===
L-antagonista tar-rumanz, żgħir fl-età.'''&lt;ref group=&quot;nb.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 114: Sieħbu Beltin jibdew isejħulu &quot;Lorry&quot;, Angliċizzazzjoni tal-isem raħli &quot;Luretu&quot;, meta jkun dara jitħallat magħhom. &lt;/ref&gt;''' Huwa avukat u politiku ta' suċċess li jgħix il-[[Valletta|Belt]], iżda jitwieled u jqatta' ħafna minn tfulitu f'Ħal Rażul sakemm jibda' jattendi s-Seminarju t'Għawdex ta' tmien snin u jemigra lill-Belt għalkollox f'żgħożitu. Għandu karattru makkak, ambizzjuż u determinat għall-aħħar. Bħala tifel, huwa innoċenti, studjuż u mentalment kapaċi li jħobb raħal twelidu iżda bħala adoloxxenti, la jkun assimila ruħu fl-ambjent Belti u rrassenja ruħu li jilħaq avukat, isir aktar ċiniku, qarrieqi u libertin. Fil-fatt, jabbanduna l-identità raħlija tiegħu u lill-ġenituri tiegħu b'riħet l-ambizzjoni tiegħu. Luretu huwa oratur/avukar kapaċi u mfittex sew mill-Beltin. Eventwalment isir politiku prominenti li jagħti sehmu fl-elezzjoni ġenerali. Huwa popolari fost in-nisa Beltin u jużahom sabiex jikkunsma x-xewqiet sesswali tiegħu. Iħobb lil Rożina u jgħix f'konkubinaġġ magħha iżda eventwalment jisfurzha biex titlaq. Luretu jirrappreżenta l-individwi tal-klassi l-baxxa li jerfgħu ġieħhom u jsiru membri tal-klassi l-għolja, kif ukoll dawk li jikkorrompu ruħhom sforz l-ambizzjoni u s-suċċess tagħhom.

=== '''Rożina Falzon''' ===
Il-protagonista femminili tar-rumanz. Hija tfajla.

=== '''Paċikku &quot;tat-Tafli&quot;''' ===
Żagħżugħ Rażuli ta' xi 25 sena. Huwa tallab u żbandut b'ftit oġġetti li jisraq il-frott mill-għelieqi u jistkenn fid-djar tan-nies. Jinbagħad mir-raħal; in-nisa jaħarbu minnu u ftit huma dawk lesti li jgħinuh, imma kapaċi jqajjem briju kull meta jattendi xi festin. Paċikku jikkuntenta ruħu bil-ftit li għandu. Għandu qalbu tajba u jaħseb fil-ġid ta' xi individwi, l-aktar lil Feliċ. Iħobb lil Madliena imma qatt ma tisseddaq relazzjoni bejniethom.

=== Madliena ===
Oħt Ġamri, żgħira fl-età. Taħdem fil-MUSEUM. Hija mara mistħija u twajba, imma r-raħal jitmejjel biha, speċjalment Gerit.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 52: 'Gerit kienet fuq tagħha u meta kienet tkun ma' Madlien kienet tħobb tagħmilha ta' żbanduta u ta' xebba ħażina biex tinbixha u taraha titmasħan u tismagħha twissiha'.&lt;/ref&gt;

=== '''Ġamri Bonnici &quot;tat-Tamli&quot;''' ===
Missier Feliċ u l-&quot;magna&quot; tal-familja Bonnici; bidwi ħawtieli, qalbieni, paċenzjuż u diliġenti li jagħmel ħiltu sabiex jgħajjex lill-familtu; jiddedika ruħu sabiex jemanċipa lil familtu, parti mill-klassi l-baxxa, mill-faqar u jtejjeb il-qagħda tagħhom.

=== '''Żabbetta Bonnici''' ===
Omm Feliċ u mart Ġamri; mara tad-dar għaqlija u perseveranti li tinkwieta għal binha, iżda wkoll għajjura għan-nisa Rażulin&lt;ref group=&quot;nb.&quot;&gt;Id-demonimi ta' Ħal Rażul, filwaqt li mhumiex imsemmija fir-rumanz, huma &quot;Rażuli&quot; (maskili), &quot;Rażulija&quot; (femminili) u &quot;Rażulin&quot; (plural). Dawn jixirqu l-mudell tal-isem simili Ħal Balzan: &quot;Balzani&quot; (maskili), &quot;Balzanija&quot; (femminili) u &quot;Balzanin&quot; (plural).&lt;/ref&gt;; hija soċjabbli għax ta' spiss titħallat man-nisa l-oħra u kultant torganizza festini kbar; tagħmel li tista' biex tissapporti l-istat finanzjarju prekarju tagħha u tgħix b'dak li tiddobba.

=== Lippu Debrinkat &quot;tat-Twila&quot; ===
Missier Luretu; 

=== Karmni Debrinkat &quot;tat-Twila&quot; ===
Omm Luretu u mart Lippu; mara tad-dar żorra 

=== Karattri minuri ===
Fost il-bosta karattri minuri li jissemmew kultant fir-rumanz, hemm '''Kurun''', ħabib ta' Paċikku li jakkumpanjah ta' spiss. Huwa żbandut li jikkuntenta ruħu bil-ftit li għandu. 

== Plott ==

=== Kapitli I–III ===
Ir-rumanz jiftaħ bir-rit tal-magħmudija ta' Feliċ, wieħed folkloristiku u għalkollox differenti minn dak tal-lum. Jinvolvi t-tqegħid tal-melħ f'ilsien it-tarbija, iżda Feliċ jobżqu 'l barra. Il-ġenituri tiegħu, Ġamri u Żabbetta, jagħżlu lil Lippu biex joqgħodlu parrinu ħalli jaqilgħu xi ħaġa tal-flus; mhijiex l-ewwel darba li l-bdiewa talbuh dan. Ta' min jistenniha minn popolazzjoni nieqsa mid-divertiment (peress li ma setgħux jaffordjawh), il-mistednin jidħqu meta Lippu jkun se jidgħi, ħaġa pjuttost sempliċi.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, pp. 15–16: 'Biex jitilgħulu ma kienx irid wisq u, meta kien jara aħmar u kien isib li ma jistax iserraħ il-fwar tal-qilla tiegħu, kien jiftaħ dirgħajh, jarfa' [jerfa'] rasu 'l fuq, iħares ċass lejn is-sema, ibexxaq xofftejh u jxengel wiċċa u jdur kwart jew nofs ta' dawra fuqu nnifsu: aktar ma kienet tkun kbira d-dawra u aktar ma kien idum iħares lejn is-sema, eħrex kienet tkun id-dagħwa. Il-ġirien, ħbiebu, dawk kollha li kienu jafuh, kienu jogħxew bih u xi minn daqqiet kienu jaraw x'joħolqu biex iġegħluh jidgħi [...]'.&lt;/ref&gt; Sabiex jiċċelebraw il-magħmudija ta' binhom, Ġamri u Żabbetta jorganizzaw festin fejn ħafna mir-raħal hu mistieden. Bħala raħal prototipiku Malti tat-tletinijiet, Ħal Rażul żgur m'eċċediex ftit mijiet ta' nies. Kulħadd li attenda r-rit javvanza għad-dar tal-familja Bonnici, għorfa waħda fejn jgħixu tmienja min-nies. Minkejja li mhumiex mistednin, il-vagabondi Paċikku u Kurun jerħulha għall-post ukoll. Żabbetta hija magħrufa għaż-żambur&lt;ref group=&quot;nb.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 24: Żambur kien spirtu ħelu li jsir mill-aniżett.&lt;/ref&gt; tagħha,&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 24: '&quot;Imma mistagħġbin kemm taf tagħmlu ż-żambur!... Illejla nduquh, Kurun.&quot;'.&lt;/ref&gt; li tipprepara biss f'okkażjonijiet partikolari bħal dan minħabba faqarha. Uliedha jistennew bil-ħerqa għall-okkażjoni għaliex jingħataw l-opportunità li jduqu l-ħelu, ħaġa ta' darba f'mitt qamar. Riżolut biex jinħeles mill-ħajja iebsa ta' bidwi u jerfa' ġieħ familtu, Ġamri jikkunsidra jinvesti f'biċċa art moxa&lt;ref group=&quot;nb.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 28: Art moxa kienet blatija jew inkella bi ftit ħamrija, tinsab fost ħaxix ħażin.&lt;/ref&gt; sabiex jiġġenera aktar qligħ.  

Fil-festin, il-qarrej jintebaħ bis-sempliċità u l-primittività ta' ħajjet ir-Rażulin. Bħas-soltu, l-irġiel jitkellmu fuq l-uċuh tar-raba' li ħażnu u jillittikaw fuq liem bhima minn tagħhom tiġri l-aktar. Jesebixxu nuqqas ta' manjieri, hekk li Wenzu Brejbes jaqbad ma' Nazju u jgħajjar lil Feliċ &quot;Tork&quot;. In-nisa, neqsin minn oġġetti materjali, jitkabbru bil-ftit li għandhom u jgħiru għal xulxin. Pereżempju, Ċensa tal-Grabiel tfassal assunzjoni li Żabbetta għandha saqajha minfuħa u tipprova tmaqdarha abbażi ta' dan.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 40: 'Ċensa ta' Grabiela, tabirruħa biex tifraħ biha, messitilha u qabditilha l-għaksa ta' sieqa biex tara jekk kienx minnu dak li għadda minn widnejha li saqajn Żabbetta kienu ntefħu daqs sieq mejda tan-nofs mill-kbar'.&lt;/ref&gt; Karmni, ta' klassi soċjali ogħla mill-oħrajn, ma tkunx tixtieq titħallat mal-oħrajn.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 40: 'Karmni, il-parrina, kienet qagħdet ftit imġennba għax dehrilha li ma tridx titħallat ma' dawk il-ħafna nisa ta' bdiewa li, għalkemm lebsin l-aħjar ilbies tagħhom, kellhom fuqhom riħa qawwija ta' ġbejniet u ta' mogħoż li tinxtamm minn seba' ħarat [kantunieri] bogħod'.&lt;/ref&gt; Tispikka l-farza fejn Żabbetta titħasseb bil-biża' li l-mistendin se jiskopru l-karkur mkagħbar tagħha li kienet iżżomm moħbi. I-dominanza tal-[[Knisja Kattolika]] fil-ħajja soċjali tal-imgħoddi tinħass bil-preżenza ta' Dun Xand fil-festin. Il-pika ta' bejn in-nisa tkompli titlaħħem hekk li Madliena u Gerit jikkompetu biex iservu l-mistednin—din tal-ewwel toħroġ b'gabarrè b'biskuttini tal-lewz u tal-aħħar biż-żambur.

Minn tfulitu, jiddispjaċih li ma jirnexxilux jibni relazzjoni ma' Rożina, raħlija li inizzjalment taħdem fil-mitħna. Eventwalment temigra lill-Belt wara li tingħalaq il-mitħna sabiex isib aktar kumdità, u tispiċċa taħdem bħala seftura għall-Barunessa De Angelis. Iħobbha b'ruħu u ġismu, imma Rożina titlef għaqliha lejn [[Valletta|Belti]] bl-isem ta' Luretu. 

Avukat ta' suċċess u politiku prominenti, Luretu jqatta' tfulitu f'raħal twelidu, Ħal Rażul, imma eventwalment jiddeċiedi li jerħiha għall-Belt sabiex jilħaq avukat. Luretu wkoll jitlef għaqlu lejn Rożina, imma jispiċċa jabbuża mir-relazzjoni tiegħu u jwarrab lil Rożina f'żmien l-elezzjoni ġenerali. Meta Feliċ jintebaħ b'dan, u speċjalment wara konfront qalil mal-avukat, isir riżolut li jivvindika ruħu b'xi mod jew ieħor. Għalhekk, joqtol lil Luretu u minnufih jagħti ruħu b'idejh lill-pulizija. Jittella' l-qorti u jiddikjara ruħu innoċenti minkejja li m'għandux tama li se jevita l-piena tal-mewt. Però, meta l-ġurija ssir taf li d-delitt kien motivat minn imħabbitu lejn Rożina, Feliċ jinħeles.

== Temi ==

=== L-imħabba ===
Il-parti l-kbira tal-ġrajjiet fir-rumanz huma ffukati fuq it-trijanglu t'imħabba Feliċ–Rożina–Luretu. Iż-żewġ ġuvintur jikkompetu indirettament għall-istess tfajla, imma bi skopijiet kompletament differenti.&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;Ilsienna 2023, 0:33–1:06.&lt;/ref&gt; 

=== Firda soċjali u kuntrast raħal–belt ===
Il-qasma tal-klassi, sia fiżika in relazzjoni tal-belt u r-raħal, sia moralistika, hija sinjal li Bonnici għaraf iħoss il-polz tal-ħajja ta' pajjiżna u jittraskrevih permezz tal-kitba tiegħu.&lt;ref&gt;Zarb &amp; Sammut 2020, pp. 4–6.&lt;/ref&gt; Dan isir permezz ta' kuntrast li jinħoloq bejn l-imġiba tal-karattri, l-aspett kulturali u dak soċjali.&lt;ref&gt;Gatt 2023, pp. 6–7.&lt;/ref&gt; 

=== L-ambizzjoni ===
Fir-rumanz, l-ambizzjoni timmotiva l-azzjonijiet tal-karattri peress li jkunu jixtiequ jasserixxu lilhom infushom. L-iżvilupp karatteristiku u psikoloġiku huwa frott ix-xenqa tagħhom għas-suċċess.&lt;ref&gt;Żarb &amp; Sammut 2020, pp. 6–9.&lt;/ref&gt;

=== Id-destin ===
F’''Ħelsien'', l-iżvilupp u x-xorti kuntrastanti ta’ Feliċ u Luretu jidhru li mhumiex frott il-ħila tagħhom imma prodott tad-destin, li ħejjielhom rotta għal suċess jew falliment minn mindu ġew konċepiti. Fl-aħħar mill-aħħar, il-bażi tal-azzjonijiet tagħhom biex jaslu sa fejn jaslu mhijiex neċessarjament frott il-ħażen tagħhom, imma d-destin.&lt;ref name=&quot;:26&quot;&gt;Simiana 2019, pp. 281–284.&lt;/ref&gt; In-narrattur ta' spiss jiġġustifika d-delitt ta' Feliċ għas-sempliċi raġuni li d-destin ma daħaqx bih.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, pp. 218–219: 'Minn ċkunitu deher li xortih xeħħet miegħu u ħallietu nieqes mill-għaqal u mill-ħila li jagħżel it-triq ta’ ħajtu u jissara u jagħleb il-ġibdiet ħżiena li jonogħsu fiha'. &lt;/ref&gt;

=== L-għira ===
Waqt il-festin, Żabbetta tagħmel li tista' biex tħossha superjuri minn dawn in-nisa ta' bdiewa, xhieda qawwija tal-firdiet soċjali f'Ħal Rażul.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 44: 'Martu, Karmni, minn taħt il-għajn, kienet qiegħda tara u tgħarbel kollox: it-tqanqila ta' Żabbetta, il-bluha ta' żewġha, il-kurżità tan-nisa l-oħra [...]'.&lt;/ref&gt;

== Stil letterarju ==

=== Karatterizzazzjoni ===
Tipika fl-istil narrattiv tiegħu, Bonnici jitfa' l-enfasi prinċipali fuq persuna waħda li tinħakem minn ansjetà u malinkolija.&lt;ref&gt;Bonnici 2007, pp. xix–xx.&lt;/ref&gt; Hekk hu li l-rumanz idur mal-qagħda psikosoċjali tal-protagonista Feliċ li ma jikseb l-ebda suċċess fuq livell soċjali, u minħabba f'dan, jinħakem minn dwejjaq intens.&lt;ref&gt;Simiana 2019, pp. 289–291.&lt;/ref&gt; Bonnici, li, bħala tabib, kien jempatizza mal-fqir u l-marid,&lt;ref name=&quot;:10&quot; /&gt; iħaddem ton empatiku lejn il-protagonista—huwa vittma tan-natura tiegħu stess. Fil-fatt, Oliver Friggieri jinnota li l-protagonista huwa 'bniedem imweġġa' mill-fatt stess li jeżisti', għax fih 'hemm konfront bejn x'jixtieq u xi jsib'.&lt;ref&gt;Bonnici 2007, p. xx.&lt;/ref&gt; L-aġent huwa l-viljakk li jtaħħat lill-vittma tal-azzjoni tiegħu, maħkum mill-qawwa tad-destin aktar milli tal-pazjent.&lt;ref&gt;Friggieri 2000, p. 22.&lt;/ref&gt;

=== Narrazzjoni ===
In-narratur jidħol fl-imħuħ tal-personaġġi u janalizza l-kuxjenza tagħhom.&lt;ref group=&quot;kw.&quot;&gt;Bonnici 2019, p. 28: 'Dan il-ħsieb għoġbu ħafna u ħass, għall-ewwel darba wara ħafna snin ta' mrar u ta' dwejjaq, mewġa ta' hena dieħla ġo qalbu'.&lt;/ref&gt;

== Impatt ==
Tliet edizzjonijiet tar-rumanz inħarġu: l-ewwel fl-1940 mill-[[Excelsior Press]],&lt;ref name=&quot;:0&quot; group=&quot;nb.&quot; /&gt; it-tieni fl-1985 mill-[[SKS Publishers]] u t-tielet fl-2019 ukoll mill-SKS Publishers.&lt;ref&gt;Il-paġna copyright ta' Bonnici 2019.&lt;/ref&gt; Sa mis-sena skolastika tal-2021–22,&lt;ref&gt;MATSEC 2021, p. 2.&lt;/ref&gt; ir-rumanz huwa inkluż fis-sillabu tal-Malti Livell Avvanzat tas-sitt sena post-sekondarja.&lt;ref&gt;MATSEC 2024, pp. 16–17.&lt;/ref&gt;

== Noti ==
=== Nota bene===
{{Reflist|group=nb.|25em}}

=== Kwotazzjonijiet mir-rumanz===
{{Reflist|group=kw.|25em}}

== Referenzi ==

=== Ċitar ===
{{Reflist|22em}}
=== Sorsi ===

==== Kotba ====
{{refbegin|30em}}
* {{Cite book|kunjom=Bonnici|isem=Ġużè|sena=1985|titlu=Ħelsien|url=https://skspublishers.com/products/helsien?_pos=2&amp;_sid=78b10ec88&amp;_ss=r|edizzjoni=2|post=Malta|pubblikatur=SKS|isbn=}}
* {{Cite book|kunjom=———|isem=|sena=2007|titlu=In-Novelli|url=https://bdlbooks.com/product/in-novelli/|edizzjoni=|post=Malta|pubblikatur=L-Università ta' Malta|isbn=978-99932-05-55-5}}
* {{Cite book|kunjom=———|isem=|sena=2019|titlu=Ħelsien|url=https://skspublishers.com/products/179-helsien?_pos=1&amp;_sid=78b10ec88&amp;_ss=r|edizzjoni=3|post=Malta|pubblikatur=SKS|isbn=978-99932-17-62-6}}, li jinkorpora l-istudji individwi fis-sezzjoni &quot;Bijografija u Kummenti Kritiċi&quot;:
** {{Cite book|kunjom=Spiteri|isem=Shanna|sena=2019|kapitlu=Ġużè Bonnici: Tabib, Politiku, Awtur u Pubblikatur|titlu=Ħelsien|paġni=263–272}}
** {{Cite book|kunjom=Chetcuti|isem=Ġużè|sena=2019|kapitlu=Pijunier fil-Ġlieda għall-Ilsien Malti|titlu=Ħelsien|paġni=273–279}}
** {{Cite book|kunjom=Simiana|isem=Maria|sena=2019|kapitlu=Konvenzjonijiet Letterarji u Individwalità|titlu=Ħelsien|paġni=281–309}}

* {{Cite book|kunjom=Chetcuti|isem=Ġużé|sena=1985|titlu=Stiistika Maltija u Movimenti Letterarji|url=https://bdlbooks.com/product/stilistika-maltija-u-movimenti-letterarji/|post=Malta|pubblikatur=Klabb Kotba Maltin|isbn=}}
* {{Cite book|kunjom=———|isem=|sena=1998|titlu=Ħbiebi, l-Awturi Maltin: Ġrajja Awtobijografika fuq il-Letteratura Maltija|url=https://bdlbooks.com/product/hbiebi-l-awturi-maltin/|post=Malta|pubblikatur=PEG|isbn=978-99909-00-99-6}}
* {{Cite book|kunjom=Friggieri|isem=Oliver|sena=2000|titlu=Dizzjunarju ta' Termini Letterarji|url=https://maltaonlinebookshop.com/product/dizzjunarju-ta-termini-letterarji/|post=Malta|pubblikatur=PEG|isbn=99909-0-078-7}}
* {{Cite book|kunjom=Zarb|isem=Tarċisju|kunjom2=Sammut|isem2=Patrick J.|sena=2020|titlu=Il-Ktieb tal-Malti fil-Livell Avvanzat Intermedju: Tagħrif u Taħriġ (2)|url=https://bdlbooks.com/product/il-ktieb-tal-malti-fil-livell-avvanzat-u-intermedju-taghrif-u-tahrig-2/|post=Malta|pubblikatur=Pubblikazzjoni Faraxa|isbn=978-99957-96-32-7}}
{{refend}}
==== Studji/Rivisti/Fajls PDF ====
{{refbegin|30em}}
* {{Ċita rivista|kunjom1=Bonnici|isem1=Ġużè|data=1937|editur-kunjom1=|editur-isem1=|titlu=Ġabra ta' Kitba Maltija|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/23511|rivista=Leħen il-Malti|volum=|numru=80|iktar=|post=Malta|pubblikatur=L-Akkademja tal-Malti|paġni=|via=L-Università ta' Malta}}
* {{Ċita rivista|kunjom1=Briffa|isem1=Charles|data=Marzu 2021|editur-kunjom1=Sammut|editur-isem1=Patrick J.|titlu=L-Akkademja tal-Malti tagħlaq 100 Sena|url=https://issuu.com/patrickj.sammut/docs/il-pont_marzu_2021_|rivista=Il-Pont|numru=60|post=Malta|pubblikatur=|paġni=}}
* {{Ċita rivista|kunjom1=Cassar|isem1=Paul|data=1975|editur-kunjom1=|editur-isem1=|titlu=Professor Peter Paul Debono: The Man and His Times|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/16477|rivista=The St. Luke`s Hospital Gazette|volum=10|numru=2|iktar=|post=Malta|pubblikatur=The St. Luke`s Hospital Gazette|paġni=|via=L-Università ta' Malta}}
* {{Ċita rivista|kunjom1=Chetcuti|isem1=Ġużè|data=1939|editur-kunjom1=|editur-isem1=|titlu=Il-Ġabra ta' Kitba Maltija: X'Ġid Qiegħda Tagħmel|url=https://www.um.edu.mt/library/oar//handle/123456789/24754|rivista=Leħen il-Malti|volum=|numru=96|iktar=|post=Malta|pubblikatur=L-Akkademja tal-Malti|paġni=|via=L-Università ta' Malta}}
* {{Ċita rivista|kunjom1=Friggieri|isem1=Oliver|data=1989|editur-kunjom1=|editur-isem1=|titlu=Tliet Novelli Minsija ta' Ġużè Bonnici|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/63187|rivista=Il-Malti|volum=|numru=65|iktar=|post=Malta|pubblikatur=L-Akkademja tal-Malti|paġni=|via=L-Università ta' Malta}}
* {{Ċita rivista|kunjom1=Gatt|isem1=Lee|data=2023-11-12|editur-kunjom1=Spiteri|editur-isem1=Hillary|editur-kunjom2=Sammut|editur-isem2=Patrick J.|titlu=Ħelsien: Kuntrast Raħal-Belt|url=https://lasallemalta.edu.mt/de-la-salle-college/de-la-salle-college-homepage-6thform/haoli-magazine/|rivista=Haoli Cultural Magazine|numru=12|post=Malta|pubblikatur=De La Salle Sixth Form|paġni=}}
* {{Cite web|url=https://www.um.edu.mt/media/um/docs/directorates/matsec/syllabi/2021/am/Syllabus20-20AM202220IL-Malti202021.pdf|titlu=Syllabus - AM 22 Il-Malti 2021|kunjom=MATSEC|data=2021|sit=L-Università ta' Malta|data-aċċess=2024-04-19}}
* {{Cite web|url=https://www.um.edu.mt/media/um/docs/directorates/matsec/syllabi/2024/am/Syllabus20-20AM202220Il-Malti202024.pdf|titlu=Syllabus - AM 22 Il-Malti 2024|kunjom=———|data=2024|sit=L-Università ta' Malta|data-aċċess=2024-04-15}}
* {{Ċita ktieb|kunjom=Pirotta|isem=Joseph M.|sena=2012|kapitlu=The 1921 Self-Government Constitution|kapitlu-url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55173|titlu=Landmarks in Maltese Constitutional History 1849-1974|lingwa=Ingliż|post=Malta|pubblikatur=Central Bank of Malta|isbn=978-99909-97-56-9}}
* {{Ċita ktieb|kunjom=Cremona|isem=Antonio (Ninu)|sena=1925|titlu=Xinhu l-Malti Safi?|lingwa=|post=Malta|pubblikatur=Empire Press|isbn=|via=L-Università ta' Malta|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/75362}}
* {{Cite book|kunjom=Sammut|isem=Nora|sena=1974|titlu=Ġużè Bonnici: Ħidmietu u Kitbietu|url=|edizzjoni=|post=Malta|pubblikatur=L-Università ta' Malta|isbn=}}
{{refend}}
==== Siti/Filmati/Podcasts ====
{{refbegin|30em}}
* {{Cite web|url=https://www.goodreads.com/book/show/48909526-il--elsien|titlu=Il-Ħelsien|kunjom=|isem=|data=|sit=Goodreads|data-aċċess=2024-04-15}}
* {{Cite web|url=https://akkademjatalmalti.org/ilsien-malti/1924-taghrif-fuq-il-kitba-maltija/|titlu=1924: Tagħrif Fuq Il-Kitba Maltija|kunjom=Farrugia|isem=George|data=2009|sit=L-Akkademja tal-Malti|data-aċċess=2024-04-16}}
* {{Cite web|url=https://timesofmalta.com/article/a-new-life-for-freedom.755734|titlu=Ġuże Bonnici|kunjom=Farrugia|isem=Joe Julian|data=2017|sit=Mixcloud|data-aċċess=2024-04-16|sensiela=Għamlu Isem}}
* {{Cite web|url=https://timesofmalta.com/article/a-new-life-for-freedom.755734|titlu=A new life for Freedom|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2019-12-08|sit=Times of Malta|data-aċċess=2024-04-15}}
* {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=raYWora5dY4&amp;t|titlu=Ilsienna {{!}} Letteratura {{!}} “Ħelsien” ta’ Ġużè Bonnici|kunjom=Ilsienna|data=2021-11-16|sit=YouTube|data-aċċess=2024-04-15}}
* {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=et8Z5MuwTcI|titlu=Ilsienna {{!}} Letteratura {{!}} “Ħelsien” ta’ Ġużè Bonnici|kunjom=Ilsienna|data=2023-10-04|sit=YouTube|data-aċċess=2024-04-15}}
* {{Cite web|url=https://partitlaburista.org/min-ahna/|titlu=L-Istorja Tal-Partit Laburista|kunjom=|isem=|data=|sit=partitlaburista.org|aġenzija=Partit Laburista|data-aċċess=2024-04-17}}
* {{Cite web|url=https://kunsillmalti.gov.mt/rizorsi/id-damma-ta-de-soldanis/|titlu=Id-Damma ta’ de Soldanis|kunjom=|isem=|data=2022-05-05|sit=Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti|data-aċċess=2024-04-18}}
{{refend}}Xogħol imħejji minn Julian Vella.
[[Kategorija:Rumanziera Maltin]]
[[Kategorija:Letteratura Maltija]]
[[Kategorija:Soċjetà Maltija]]
[[Kategorija:Lingwa Maltija]]</text>
      <sha1>rbb0yw1djmf5ki69xzdczesehmlc39p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gordion</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32031</id>
    <revision>
      <id>306837</id>
      <parentid>306829</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T14:34:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Żmien il-Bronż */ żieda kontenut</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26596" xml:space="preserve">[[Stampa:Gordion Early Phrygian East Gate.jpg|daqsminuri|Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion, bil-binjiet tal-Megaron u tat-Terrazza fuq wara.]]
'''Gordion''' (bil-lingwa tal-[[Friġi]]: ''Gordum''; bil-Grieg: Γόρδιον, b'ittri Rumani: ''Górdion''; bit-Tork: ''Gordion'' jew ''Gordiyon''; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Gordium'') kienet il-[[belt kapitali]] tal-[[Friġja]] tal-qedem. Kienet tinsab fis-sit fejn illum il-ġurnata hemm Yassıhüyük, madwar 70–80 kilometru (43–50 mil) fil-Lbiċ ta' [[Ankara]] (il-belt kapitali tat-[[Turkija]]), qrib ħafna tad-distrett ta' Polatlı. Il-pożizzjoni ta' Gordion fil-konfluwenza tax-xmajjar Sakarya u Porsuk kienet strateġika għaliex kienet tippermetti l-kontroll tal-art għammiela. Gordion tinsab fejn it-triq tal-qedem bejn Lidja u l-[[Assirja]]/il-[[Babilonja]] kienet taqsam ix-xmara Sangarius. L-okkupazzjoni tas-sit hija attestata minn Żmien il-Bronż Bikri (għall-ħabta tal-2300 [[Ante Christum natum|Q.K]].) kontinwament sas-seklu 4 [[WK|W.K]]. u mill-ġdid fis-sekli 13 u 14 W.K. It-Tumbata taċ-Ċittadella f'Gordion għandha daqs ta' madwar 13.5-il ettaru, u fil-quċċata tagħha l-abitazzjoni kienet estiża lil hinn minn din iż-żona għal daqs ta' madwar 100 ettaru. Gordion hija s-sit rappreżentattiv taċ-ċivilizzazzjoni tal-Friġi, u l-livell ta' qerda ppreservat sew tal-ħabta tat-800 Q.K. huwa importanti għall-kronoloġija tar-reġjun. It-tradizzjoni twila ta' tumbati fis-sit hija turija importanti tal-monumentalità tal-elit u tal-prattiki funebri matul Żmien il-Ħadid.

Fl-2023, is-sit ta' Gordion tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].

== [[Etimoloġija]] ==
It-toponimu ta' &quot;Gordion&quot; ġej mill-Grieg Antik ''Górdion'' (Γόρδιον), li oriġina mill-isem Friġjan ''Gordum'', li jfisser beltmeaning &quot;city&quot;.

== Storja ta' okkupazzjoni ==
Fi żmien il-qedem, ix-xmara Sakarya kienet tnixxi fuq in-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ftit lil hinn mill-Forti ta' Küçük Höyük. Il-fluss tiegħu nbidel diversi drabi, u fl-aħħar mill-aħħar beda jnixxi lejn in-naħa tal-Punent tat-tumbata, kif inhu l-każ sal-lum. Din kienet bidla relattivament reċenti, li x'aktarx seħħet matul is-seklu 19.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Kronoloġija ta' Gordion
!Żmien
!Dati
|-
|Żmien il-Bronż Bikri
|3000–2000 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Nofsani
|2000–1600 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Aħħari
|1600–1200 Q.K.
|-
|Żmien il-[[Ħadid]] Bikri
|1200–900 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Bikri
|900–800 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Nofsani
|800–540 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Aħħari
|540–330 Q.K.
|-
|Żmien Ellenistiku
|330–is-seklu 1 Q.K.
|-
|Żmien ir-Rumani
|is-sekli 1-5 W.K.
|-
|Żmien Medjevali
|is-sekli 13-14 W.K.
|-
|Żmien Modern
|is-snin 20 tas-seklu 20–preżent
|}

=== Żmien il-Bronż ===
[[File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|daqsminuri|It-tumbata funebri tas-seklu 8 Q.K., it-Tumbata MM (xellug) u t-Tumbata P (lemin) f'Gordion, it-Turkija.]]
Gordion kienet ilha abitata mill-inqas minn Żmien il-Bronż Bikri, għall-ħabta tal-2300 Q.K. Sa tmiem dan il-perjodu kien hemm elementi komuni fil-bċejjeċ taċ-ċeramika ta' komunitajiet sal-Punent imbiegħed sa Troad sal-Lvant imbiegħed sa Cilicia.

Matul Żmien il-Bronż Nofsani, Gordion spiċċat taħt l-influwenza tal-[[Ittiti]], u nstabu siġilli amministrattivi fis-sit. Hemm nekropoli estensiva li ġiet attestata fl-Irdum tal-Grigal, b'tumbati funebri tal-perjodi MH III-IV.

Fi Żmien il-Bronż Aħħari Gordion kienet parti mill-Imperu tal-Ittiti u kienet tinsab fit-tarf tal-Punent tal-qalba tiegħu.

=== Żmien il-Bronż Bikri ===
[[File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|daqsminuri|Veduta ta' Gordion mill-ajru.]]
Fi Żmien il-Ħadid Bikri kien hemm bidla kulturali f'Gordion, b'differenzi distinti minn Żmien il-Bronż Aħħari fir-rigward tal-arkitettura u ċ-ċeramika. Ir-rabtiet lingwistiċi u fil-bċejjeċ taċ-ċeramika max-Xlokk tal-[[Ewropa]] jindikaw li kien hemm influss ta' migranti Balkani f'dan iż-żmien, x'aktarx il-Briġjani.

=== Żmien il-Friġi Bikri ===
[[File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|daqsminuri|Veduta mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion li tħares lejn it-Tumbata W (għall-ħabta tat-850 Q.K.).]]
Kien hemm diversi proġetti monumentali tal-kostruzzjoni fiċ-ċittadella matul is-sekli 10 u 9, jiġifieri Żmien il-Friġi Bikri, li rriżultaw fi swar madwar it-Tumbata taċ-Ċittadella b'kumpless estensiv ta' daħliet. Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella kienet tipprovdi iktar difiża u turija tal-poter; għadha ppreservata sa għoli ta' għaxar [[Metru|metri]], u b'hekk hija waħda mill-iżjed eżempji ppreservati fl-Anatolja. Għall-ħabta tal-istess żmien, lejn it-850 Q.K., inbniet it-Tumbata W, l-ewwel eżempju ta' tumbata funebri fl-Anatolja u markatur tal-prominenza tal-elit f'Gordion. Lil hinn mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, kien hemm sensiela ta' binjiet tal-elit fin-naħa tal-Lvant tat-tumbata. Dawn kienu jinkludu diversi binjiet bi pjanta ta' ''megaron'' u l-Kumpless tat-Terrazza l-Kbira. Il-''megarons'' f'Gordion x'aktarx li kellhom funzjoni amministrattiva, u l-ikbar waħda, il-''megaron'' 3, x'aktarx li kienet tintuża bħala sala tal-udjenzi. Il-''megarons'' jinkludu diversi artijiet biċ-ċagħaq u l-mużajk b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]] elaborati, fost l-iżjed eżempji bikrin magħrufa ta' dan it-tip. Il-Kumpless tat-Terrazza fih tmien binjiet interkonnessi estiżi fuq tul ta' mitt metru, u fihom kien isir it-tħin, it-tisjir u l-insiġ, kif ukoll il-ħżin. Il-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri ġew ippreservati minħabba konflagrazzjoni fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u x'aktarx li jmorru lura għall-ħabta tat-800 Q.K. Dan il-livell ta' qerda u r-rikostruzzjoni sussegwenti tas-sit ta' fuq il-kumpless ippreservaw l-arkitettura u bosta mill-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri. B'hekk Żmien il-Friġi Bikri fis-sit huma iktar mifhum minn Żmien il-Friġi Nofsani.

==== Livell ta' Qerda fi Żmien il-Friġi Bikri ====
[[File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|daqsminuri|Veduta tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion.]]
Hemm bosta evidenza ta' ħruq mifrux fil-parti tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion, f'livell li l-iskavatur inizjali, [[Rodney S. Young]], sejjaħ bħala l-Livell tal-Qerda. Dan l-avveniment, u d-depożitu sussegwenti ta' kważi ħames metri ta' tafal fuq il-livell maħruq, issiġilla u ppreserva bosta binjiet u mijiet ta' oġġetti minn Żmien il-Friġi Bikri, u b'hekk ipprovda ħjiel mill-aqwa dwar in-natura tad-distrett tal-elit ta' ċittadella ta' Żmien il-Ħadid, xi ħaġa tassew unika fl-[[arkeoloġija]] tal-Anatolja. Għaldaqstant, il-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri jipprovdi materjal komparattiv datat sew għal siti oħra fir-reġjun u jikkostitwixxi punt fiss ewlieni fil-kronoloġija tal-Anatolja Ċentrali.

L-arkeologi għall-ewwel interpretaw il-Livell tal-Qerda bħala l-fdalijiet ta' attakk Ċimmerjan, għall-ħabta tas-700 Q.K., avveniment li ssemma ferm iktar 'il quddiem minn [[Strabo]] u [[Ewsebju]] li rriżulta fil-[[mewt]] tar-re [[Midas]]. Id-''data'' inizjali tar-radjokarbonju analizzat minn Young qajmet xi dubji dwar din l-interpretazzjoni, iżda d-data tas-700 Q.K. intużat b'mod mifrux. Mill-bidu tas-sena 2000, inbeda programm imġedded ta' datazzjoni bir-radjokarbonju, ta' analiżi dendrokronoloġika, u ta' eżami iktar mill-qrib tal-oġġetti fil-Livell tal-Qerda. Tliet fatturi kienu ta' importanza partikolari: l-istabbiliment tad-data tat-Tumbata MM għall-ħabta tas-740 Q.K. abbażi tad-dendrokronoloġija; it-tqabbil tal-oġġetti tal-Livell tal-Qerda ma' dawk tat-Tumbata MM u assemblaġġi oħra datati b'mod indipendenti fit-tumbati ta' Gordion; u l-istudju tal-bċejjeċ taċ-ċeramika Griegi magħrufa sew tas-seklu 8 fil-kuntesti ta' wara l-Livell tal-Qerda. Meta wieħed iqis dawn l-elementi kollha flimkien, din ir-riċerka indikat li d-data tal-konflagrazzjoni kienet bejn wieħed u ieħor mitt sena qabel dak li kien maħsub preċedentement, jiġifieri għall-ħabta tat-800 Q.K.

Il-kritika inizjali tal-analiżi bir-radjokarbonju ffukat fuq il-pubblikazzjoni preliminari ta' ħames kampjuni iżda sussegwentement ġiet irrifjutata mill-pubblikazzjoni ta' ħmistax-il kampjun, kollha kemm huma bħala medja b'tużżani ta' żrieragħ tax-xgħir, tal-għads u tal-kittien mil-Livell tal-Qerda. Dawn kollha indikaw firxa ta' bejn it-840 u s-795 Q.K., x'aktarx bejn it-830/815 u t-810/800 Q.K., u bl-ebda mod ma kienu kompatibbli ma' data għall-ħabta tas-700 Q.K., anke b'aġġustamenti estremi fid-''data''. B'hekk, in-nar ma setax jibqa' jiġi assoċjat ma' attakk Ċimmerjan u x'aktarx li kien ta' natura aċċidentali, bl-ebda indikazzjoni ta' attakk militari. Data tal-ħabta tat-800 Q.K. għal-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri ġiet aċċettata b'mod wiesa' mill-istudjużi fl-Anatolja Ċentrali kollha, u tressqu biss oġġezzjonijiet mingħand Muscarella u mingħand Keenan.

=== Żmien il-Friġi Nofsani ===
[[File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|lemin|daqsminuri|Mappa tal-insedjament prinċipali u taż-żoni taċ-ċimiterju ta' Gordion fi Żmien il-Ħadid.]]
Il-Livell tal-Qerda tal-ħabta tat-800 Q.K. jimmarka l-bidla minn Żmien il-Friġi Bikri għal Żmien il-Friġi Nofsani. Wara n-nar, l-abitanti ta' Gordion lestew programm enormi ta' kostruzzjoni fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella li kien jinkludi ż-żieda ta' ħames metri ta' tafal biex jiżdied l-għoli tat-tumbata. Iċ-ċittadella reġgħet inbniet bi pjanta pjuttost simili, bi proċess ta' monumentalità li kien jeħtieġ ammont kbir ta' xogħol u ta' ppjanar. Il-fortifikazzjonijiet f'Gordion f'dan iż-żmien tkabbru biex jinkludu par fortijiet lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ikkollegati flimkien permezz ta' swar madwar erja ta' ħamsa u għoxrin ettaru, żona magħrufa bħala l-Belt t'Isfel. Lil hinn mill-Belt t'Isfel, l-insedjament kompla fil-Belt ta' Barra, protetta bi swar oħra u b'foss. L-insedjament kien estiż sal-Irdum tal-Grigal, fejn sensiela ta' djar inqerdu minn attakk ta' għadu mhux magħruf għall-ħabta tas-700 Q.K. Matul Żmien il-Friġi Nofsani, Gordion kibret sal-ikbar daqs tagħha, b'erja ta' insedjament ta' madwar mitt ettaru. F'dan iż-żmien, l-influwenza [[politika]] ta' Friġja fl-Anatolja żdiedet b'mod sostanzjali. Matul is-sekli 9 u 8 Q.K., il-belt kibret u saret il-belt kapitali ta' renju li kellu l-kontroll tal-biċċa l-kbira tal-[[Asja]] Minuri fil-Punent tax-xmara Halys. Matul is-seklu 6 Q.K., ir-renju ta' Lidja, il-ġar ta' Friġja lejn il-Lbiċ, beda jkollu influwenza fi ħdan l-Anatolja, x'aktarx għad-detriment tal-kontroll tal-Friġi. L-attakk ta' [[Ċiru l-Kbir]] u tal-Imperu tal-Akemenidi fl-Anatolja, fil-bidu tal-546 Q.K., wassal għal tmiem kwalunkwe kontroll Lidjan u tal-awtonomija Friġjana f'Gordion.

==== Re Midas ====
[[File:Gordion97.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion97.JPG|daqsminuri|Is-sit arkeoloġiku ta' Gordion fir-rebbiegħa.]]
The most famous king of Phrygia was Midas, who reigned during the Middle Phrygian period at Gordion. He was likely on the throne at Gordion by c. 740 BCE, based on the completion of Tumulus MM around that time. Contemporary Assyrian sources dating between c. 718 and 709 BCE call him ''Mit-ta-a''. According to the Greek historian Herodotus, King Midas was the first foreigner to make an offering at the sanctuary of Apollo at Delphi, dedicating the throne from which he gave judgment. During his reign, according to Strabo, the nomadic Cimmerians invaded Asia Minor, and in 710/709 BCE, Midas was forced to ask for help from the Assyrian king Sargon II. In Strabo's account, King Midas committed suicide by drinking bull's blood when the Cimmerians overran the city.

==== Tumbati ====
There are over one hundred tumuli in the vicinity of Gordion, dating from the 9th to the 6th centuries BCE. The largest of these burial mounds have traditionally been associated with kings, especially Tumulus MM. There are two main necropoleis, the Northeast Ridge and the South Ridge. Tumulus W at Gordion, dating to c. 850 BCE, is the earliest known at the site and the first known anywhere in Anatolia. Tumuli are associated with inhumation burials at Gordion until the late 7th century, when cremation began at the site. The two traditions then coexisted through the 6th century BCE.

===== Tumbata MM =====
[[File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|daqsminuri|It-Tumbata tar-Re Midas f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tas-740 Q.K.]]
Tumulus MM (for &quot;Midas Mound&quot;), the Great Tumulus, is the largest burial mound at Gordion, standing over fifty meters high today, with a diameter of about three hundred meters. It was built c. 740 BCE, and at that time was the largest tumulus in Anatolia, only surpassed c. 200 years later by the Tumulus of Alyattes in Lydia. Tumulus MM was excavated in 1957 by Young's team, revealing the remains of the royal occupant, resting on purple and golden textiles in an open log coffin, surrounded by a vast array of magnificent objects. The burial goods included pottery and bronze vessels containing organic residues, bronze fibulae (ancient safety pins), leather belts with bronze attachments, and an extraordinary collection of carved and inlaid wooden furniture, exceptional for its state of preservation. The Tumulus MM funeral ceremony has been reconstructed, and scientists have determined that the guests at the banquet ate lamb or goat stew and drank a mixed fermented beverage. Now generally assumed to be the tomb of Midas' father Gordias, it was probably the first monumental project of Midas after his accession.

=== Żmien il-Friġi Aħħari ===
[[File:Gordion87.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion87.JPG|daqsminuri|300x300px|Il-Forti f'Küçük Höyük, li nqered mill-attakk tal-Persjani fil-546 Q.K.]]
Following the campaigns of Cyrus the Great in Anatolia in the 540s BCE, Gordion became part of the Achaemenid Persian Empire. There is extensive evidence for the Persian siege of 546 BCE at Gordion, mainly associated with the fort at Küçük Höyük. The Persian attackers built a large siege ramp to assault the fortress, still visible today. After its conquest, Gordion became part of the satrapy of Hellespontine Phrygia, which had Daskyleion on the Sea of Marmara, not Gordion, as its capital. Despite its relegation in status, Gordion initially continued to prosper under the Achaemenids, with tumulus burials and monumental buildings maintained through the 6th century. Around 500 BCE, a semi-subterranean structure, the Painted House, was added to the east side of the Citadel Mound. It featured a program of wall frescoes showing the procession of women. It is perhaps associated with cultic activity, although the nature of this is uncertain.

The 4th century BCE at Gordion began with the combination of an earthquake and the attack of the Spartan king Agesilaos. The subsequent century saw an absence of monumental buildings on the Citadel Mound, and, in fact, stone from many of the earlier structures was used for smaller buildings elsewhere around the site.

=== Żmien Ellenistiku ===
The advent of Alexander in 333 BCE precipitated a major change at the site, with worship of Greek deities, inscriptions in Greek, and Greek pottery all replacing their Phrygian predecessors at the site. The middle of the 3rd century BCE saw the arrival of the Galatians, a Celtic people who first came to Anatolia as mercenaries hired by Nicomedes I of Bithynia. The Galatians ultimately settled in Phrygia, including at Gordion. The settlement at Gordion during the Hellenistic period shows a distinctly residential character, with large houses built over the public buildings on the Citadel Mound and no evidence of habitation in the Lower or Outer Towns. In 189 BCE, the Roman consul Gnaeus Manlius Vulso campaigned through Galatia, forcing the inhabitants of Gordion to temporarily abandon the site. Gordion was briefly reinhabited but abandoned again sometime during the 1st century BCE.

==== Għoqda ta' Gordion ====
According to ancient tradition, in 333 BCE Alexander the Great cut (or otherwise unfastened) the Gordian Knot: this intricate knot joined the yoke to the pole of a Phrygian wagon that stood on the acropolis of the city. The wagon was associated with Midas or Gordias (or both) and was connected with the dynasty's rise to power. A local prophecy had decreed that whoever could loosen the knot was destined to become the ruler of Asia.

=== Żmien ir-Rumani ===
The Roman period at Gordion stretches from the 1st century CE through the 4th century, with a series of occupations and abandonments on the western part of the Citadel Mound. The Roman road between Ancyra and Pessinus passed through Gordion, which may have been known as Vindia or Vinda at this time. The Roman buildings at Gordion were oriented to cardinal directions and built as part of a deliberate refoundation that included leveling the surface of the western part of the mound. The area of the Common Cemetery includes Roman burials from the 2nd to 4th centuries CE.

=== Żmien Medjevali ===
Evidence for the Medieval Period at Gordion is sparse but suggests habitation during the 13th and 14th centuries CE with at least some fortification. Recent excavations have revealed lime-coated pits and ovens on the western side of the Citadel Mound, signalling food preparation and storage.

=== Żmien Modern ===
Gordion lay along the front lines of the 1921 Battle of the Sakarya, the turning point of the Greco-Turkish War of 1919-1922. The Citadel Mound and several of the tumuli were used as defensive positions during the three weeks of fighting. The village of Bebi, located to the west of the Citadel Mound, was the main site of habitation in the area during the 19th and 20th centuries but was destroyed during the course of the battle. The modern village of Yassıhöyük was established in the aftermath of the Turkish War of Independence. It is part of the Polatlı district.

== Riċerka arkeoloġika ==

=== Storja tar-riċerka ===
[[File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|daqsminuri|Biċċa tiżjin arkitettoniku tat-terrakotta ta' Żmien il-Friġi fil-Mużew ta' Gordion.]]
The site was excavated by Gustav Körte and Alfred Körte in 1900 and then by the University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, under the direction of Rodney S. Young, between 1950 and 1973. Excavations have continued at the site under the auspices of the University of Pennsylvania Museum with an international team, directed by Keith DeVries (1977–1987), G. Kenneth Sams and Mary M. Voigt (1988–2006), G. Kenneth Sams and C. Brian Rose (2006–2012), and C. Brian Rose (2012–present). Finds from Gordion are on display at the Museum of Anatolian Civilizations in Ankara, the Istanbul Archaeological Museums, and the Gordion Museum, located in Yassıhöyük itself.

=== Riċerka attwali ===

==== Skavi ====
[[File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|daqsminuri|L-iskavi tat-triq li tagħti għad-Daħla tan-Nofsinhar f'Gordion.]]
The Gordion Project renewed excavations in 2013, focusing on the southern fortifications and revealing a new approach and gateway to the Citadel Mound. This new South Gate was originally constructed during the 9th century BC, broadly contemporaneous with the Early Phrygian phase of the East Citadel Gate. The South Gate approach saw further modification with bastions added in the 8th and 6th centuries, and the walled causeway leading to the gate ultimately reached over 65 m long, the longest known for a citadel gate in Anatolia. As elsewhere on the Citadel Mound, the Middle Phrygian phase of the South Gate made use of large polychromatic blocks. In 2017 a sculpted stone lion was discovered at the entrance to the South Gate.

==== Konservazzjoni arkitettonika ====
Since 2009, the project has undertaken a renewed program of architectural conservation on the Terrace Building Complex on the Citadel Mound, the large industrial quarter that burned in the Destruction Level c. 800 BCE. From 2014 to 2019, the architectural conservation team focused its efforts on restoring the South Bastion of the East Citadel Gate, affected by an earthquake in 1999. This project consolidated cracked stones, reinstalled them in the wall faces with stainless-steel supports, and addressed the drainage of the South Bastion through the repair of damaged masonry and the installation of a new capping support system.

==== Telerilevament ====
Mill-2007, il-Proġett ta' Gordion kellu fil-mira l-esplorazzjoni tal-fortifikazzjonijiet difensivi tal-belt lil hinn mit-Tumbata taċ-Ċittadella permezz tat-telerilevament. L-użu tal-manjetometrija, tat-tomografija tar-reżistenza elettrika, u tar-radar li jippenetra l-art ippermettew li ssir rikostruzzjoni iktar kompluta tan-network tad-difiża u tad-distretti urbani tal-belt matul Żmien il-Ħadid, u b'hekk instabet l-evidenza ta' foss u ta' sistema ta' swar madwar il-belt ta' barra u l-Punent, u ġiet ikkonfermata l-eżistenza ta' forti ieħor li kien jipproteġi il-belt ewlenija f'Kuş Tepe lejn it-Tramuntana.

==== Pubblikazzjoni ====
Ir-riżultati tal-iskavi f'Gordion qed jiġu studjati minn tim internazzjonali ta' studjiżi, b'riċerka li għaddejja fil-perjodi kollha tal-istorja tas-sit.

== Sorsi tal-qedem ==
Gordion tissemma fis-sorsi tal-qedem li ġejjin: Ksenofon ''Hellenica'' 1.4.1; ''Hellenica Oxyrhynchia'' 21.6; Plutarka ''Life of Alexander'' 18; Justin, ''History of the World'' 11.7; Polibju ''Histories'' 21.37.1; Livju ''History of Rome'' 38.18; Strabo ''Geography'' 12.5.3, 12.8.9; Plinju x-Xiħ ''Natural History'' 5.42; Arrjan ''Anabasis'' 1.29.1–2, 2.3.1; Suda omi.221; Stiefnu ta' Biżanzju ''Ethnica'' G211.1.

== Rapporti finali tal-iskavi ==

* Young, Rodney et al. 1981. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. I: Three Great Early Tumuli [P, MM, W]. [[Philadelphia]]: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Kohler, Ellen L. 1995. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. II: The Lesser Phrygian Tumuli, Part 1, The Inhumations. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Gunter, Ann C. 1991. Gordion Excavations Final Reports Vol. III: The Bronze Age. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sams, G. Kenneth. 1994. The Gordion Excavations, 1950–1973: Final Reports, Vol. IV: The Early Phrygian Pottery. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

== Iktar qari ==

* DeVries, Keith, ed. 1980. From Athens to Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Dusinberre, Elspeth R. M. (2019). &quot;The collapse of empire at Gordion in the transition from the Achaemenid to the Hellenistic world&quot;. Anatolian Studies. 69: 109–-132. doi:10.1017/S0066154619000073.

* Grave, Peter, Lisa Kealhofer, Ben Marsh, G. Kenneth Sams, Mary Voigt, Keith DeVries. 2009. &quot;Ceramic production and provenience at Gordion, Central Anatolia&quot;, Journal of Archaeological Science, 36, 2162–2176.

* Körte, Gustav and Alfred Körte. 1904. &quot;Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900&quot;. Jährliches Ergänzungsheft 5. Berlin.

* Marston, John M. 2017. Agricultural Sustainability and Environmental Change at Ancient Gordion, Gordion Special Studies 8. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Matero, Frank and Meredith Keller, eds. 2011. Gordion Awakened: Conserving A Phrygian Landscape Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine. Philadelphia: il-Laboratorju tal-Konservazzjoni Arkitettonika.

* Mellink, Machteld. 1956. A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Miller, Naomi F. 2010. Botanical Aspects of Environment and Economy at Gordion, Turkey, Gordion Special Studies V. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Muscarella, Oscar White. 1967. Phrygian Fibulae from Gordion. [[Londra]]: Colt Archaeological Institute.

* Roller, Lynn. 1987. Gordion Special Studies, Vol. I: Nonverbal Graffiti, Dipinti, and Stamps. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Romano, Irene. 1995. Gordion Special Studies Vol. II: The Terracotta Figurines and Related Vessels Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian, ed. 2012. The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas. Proceedings of a conference held at the Penn Museum. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2011. The New Chronology of Iron Age Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2016. The Golden Age of King Midas/Kral Midas’ın Altın Çağı, catalogue of the Penn Museum exhibition. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sheftel, Phoebe A. (2023). The bone and ivory objects from Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781949057171&lt;/nowiki&gt;.

* Simpson, Elizabeth. 2010. The Gordion Wooden Objects, Vol. 1: The Furniture from Tumulus MM. Leiden u Boston: Brill.

* Simpson, Elizabeth and Krysia Spirydowicz. 1999. Gordion Wooden Furniture: The Study, Conservation, and Reconstruction of the Furniture and Wooden Objects from Gordion, 1981–1998. [[Ankara]]: il-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja.

* Voigt, M. M. 2013. &quot;Gordion as Citadel and City&quot;, in Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Selcuks, ed. Scott Redford and Nina Ergin. [[Leuven]]: Peeters. 161–228.


== Referenzi ==
[[Kategorija:Bliet]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Turkija]]</text>
      <sha1>2e82gzlsbmlva8ogluy4vabhg6u0y3x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306842</id>
      <parentid>306837</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T16:09:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Storja tar-riċerka */ żieda kontenut</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27031" xml:space="preserve">[[Stampa:Gordion Early Phrygian East Gate.jpg|daqsminuri|Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion, bil-binjiet tal-Megaron u tat-Terrazza fuq wara.]]
'''Gordion''' (bil-lingwa tal-[[Friġi]]: ''Gordum''; bil-Grieg: Γόρδιον, b'ittri Rumani: ''Górdion''; bit-Tork: ''Gordion'' jew ''Gordiyon''; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Gordium'') kienet il-[[belt kapitali]] tal-[[Friġja]] tal-qedem. Kienet tinsab fis-sit fejn illum il-ġurnata hemm Yassıhüyük, madwar 70–80 kilometru (43–50 mil) fil-Lbiċ ta' [[Ankara]] (il-belt kapitali tat-[[Turkija]]), qrib ħafna tad-distrett ta' Polatlı. Il-pożizzjoni ta' Gordion fil-konfluwenza tax-xmajjar Sakarya u Porsuk kienet strateġika għaliex kienet tippermetti l-kontroll tal-art għammiela. Gordion tinsab fejn it-triq tal-qedem bejn Lidja u l-[[Assirja]]/il-[[Babilonja]] kienet taqsam ix-xmara Sangarius. L-okkupazzjoni tas-sit hija attestata minn Żmien il-Bronż Bikri (għall-ħabta tal-2300 [[Ante Christum natum|Q.K]].) kontinwament sas-seklu 4 [[WK|W.K]]. u mill-ġdid fis-sekli 13 u 14 W.K. It-Tumbata taċ-Ċittadella f'Gordion għandha daqs ta' madwar 13.5-il ettaru, u fil-quċċata tagħha l-abitazzjoni kienet estiża lil hinn minn din iż-żona għal daqs ta' madwar 100 ettaru. Gordion hija s-sit rappreżentattiv taċ-ċivilizzazzjoni tal-Friġi, u l-livell ta' qerda ppreservat sew tal-ħabta tat-800 Q.K. huwa importanti għall-kronoloġija tar-reġjun. It-tradizzjoni twila ta' tumbati fis-sit hija turija importanti tal-monumentalità tal-elit u tal-prattiki funebri matul Żmien il-Ħadid.

Fl-2023, is-sit ta' Gordion tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].

== [[Etimoloġija]] ==
It-toponimu ta' &quot;Gordion&quot; ġej mill-Grieg Antik ''Górdion'' (Γόρδιον), li oriġina mill-isem Friġjan ''Gordum'', li jfisser beltmeaning &quot;city&quot;.

== Storja ta' okkupazzjoni ==
Fi żmien il-qedem, ix-xmara Sakarya kienet tnixxi fuq in-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ftit lil hinn mill-Forti ta' Küçük Höyük. Il-fluss tiegħu nbidel diversi drabi, u fl-aħħar mill-aħħar beda jnixxi lejn in-naħa tal-Punent tat-tumbata, kif inhu l-każ sal-lum. Din kienet bidla relattivament reċenti, li x'aktarx seħħet matul is-seklu 19.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Kronoloġija ta' Gordion
!Żmien
!Dati
|-
|Żmien il-Bronż Bikri
|3000–2000 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Nofsani
|2000–1600 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Aħħari
|1600–1200 Q.K.
|-
|Żmien il-[[Ħadid]] Bikri
|1200–900 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Bikri
|900–800 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Nofsani
|800–540 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Aħħari
|540–330 Q.K.
|-
|Żmien Ellenistiku
|330–is-seklu 1 Q.K.
|-
|Żmien ir-Rumani
|is-sekli 1-5 W.K.
|-
|Żmien Medjevali
|is-sekli 13-14 W.K.
|-
|Żmien Modern
|is-snin 20 tas-seklu 20–preżent
|}

=== Żmien il-Bronż ===
[[File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|daqsminuri|It-tumbata funebri tas-seklu 8 Q.K., it-Tumbata MM (xellug) u t-Tumbata P (lemin) f'Gordion, it-Turkija.]]
Gordion kienet ilha abitata mill-inqas minn Żmien il-Bronż Bikri, għall-ħabta tal-2300 Q.K. Sa tmiem dan il-perjodu kien hemm elementi komuni fil-bċejjeċ taċ-ċeramika ta' komunitajiet sal-Punent imbiegħed sa Troad sal-Lvant imbiegħed sa Cilicia.

Matul Żmien il-Bronż Nofsani, Gordion spiċċat taħt l-influwenza tal-[[Ittiti]], u nstabu siġilli amministrattivi fis-sit. Hemm nekropoli estensiva li ġiet attestata fl-Irdum tal-Grigal, b'tumbati funebri tal-perjodi MH III-IV.

Fi Żmien il-Bronż Aħħari Gordion kienet parti mill-Imperu tal-Ittiti u kienet tinsab fit-tarf tal-Punent tal-qalba tiegħu.

=== Żmien il-Bronż Bikri ===
[[File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|daqsminuri|Veduta ta' Gordion mill-ajru.]]
Fi Żmien il-Ħadid Bikri kien hemm bidla kulturali f'Gordion, b'differenzi distinti minn Żmien il-Bronż Aħħari fir-rigward tal-arkitettura u ċ-ċeramika. Ir-rabtiet lingwistiċi u fil-bċejjeċ taċ-ċeramika max-Xlokk tal-[[Ewropa]] jindikaw li kien hemm influss ta' migranti Balkani f'dan iż-żmien, x'aktarx il-Briġjani.

=== Żmien il-Friġi Bikri ===
[[File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|daqsminuri|Veduta mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion li tħares lejn it-Tumbata W (għall-ħabta tat-850 Q.K.).]]
Kien hemm diversi proġetti monumentali tal-kostruzzjoni fiċ-ċittadella matul is-sekli 10 u 9, jiġifieri Żmien il-Friġi Bikri, li rriżultaw fi swar madwar it-Tumbata taċ-Ċittadella b'kumpless estensiv ta' daħliet. Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella kienet tipprovdi iktar difiża u turija tal-poter; għadha ppreservata sa għoli ta' għaxar [[Metru|metri]], u b'hekk hija waħda mill-iżjed eżempji ppreservati fl-Anatolja. Għall-ħabta tal-istess żmien, lejn it-850 Q.K., inbniet it-Tumbata W, l-ewwel eżempju ta' tumbata funebri fl-Anatolja u markatur tal-prominenza tal-elit f'Gordion. Lil hinn mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, kien hemm sensiela ta' binjiet tal-elit fin-naħa tal-Lvant tat-tumbata. Dawn kienu jinkludu diversi binjiet bi pjanta ta' ''megaron'' u l-Kumpless tat-Terrazza l-Kbira. Il-''megarons'' f'Gordion x'aktarx li kellhom funzjoni amministrattiva, u l-ikbar waħda, il-''megaron'' 3, x'aktarx li kienet tintuża bħala sala tal-udjenzi. Il-''megarons'' jinkludu diversi artijiet biċ-ċagħaq u l-mużajk b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]] elaborati, fost l-iżjed eżempji bikrin magħrufa ta' dan it-tip. Il-Kumpless tat-Terrazza fih tmien binjiet interkonnessi estiżi fuq tul ta' mitt metru, u fihom kien isir it-tħin, it-tisjir u l-insiġ, kif ukoll il-ħżin. Il-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri ġew ippreservati minħabba konflagrazzjoni fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u x'aktarx li jmorru lura għall-ħabta tat-800 Q.K. Dan il-livell ta' qerda u r-rikostruzzjoni sussegwenti tas-sit ta' fuq il-kumpless ippreservaw l-arkitettura u bosta mill-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri. B'hekk Żmien il-Friġi Bikri fis-sit huma iktar mifhum minn Żmien il-Friġi Nofsani.

==== Livell ta' Qerda fi Żmien il-Friġi Bikri ====
[[File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|daqsminuri|Veduta tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion.]]
Hemm bosta evidenza ta' ħruq mifrux fil-parti tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion, f'livell li l-iskavatur inizjali, [[Rodney S. Young]], sejjaħ bħala l-Livell tal-Qerda. Dan l-avveniment, u d-depożitu sussegwenti ta' kważi ħames metri ta' tafal fuq il-livell maħruq, issiġilla u ppreserva bosta binjiet u mijiet ta' oġġetti minn Żmien il-Friġi Bikri, u b'hekk ipprovda ħjiel mill-aqwa dwar in-natura tad-distrett tal-elit ta' ċittadella ta' Żmien il-Ħadid, xi ħaġa tassew unika fl-[[arkeoloġija]] tal-Anatolja. Għaldaqstant, il-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri jipprovdi materjal komparattiv datat sew għal siti oħra fir-reġjun u jikkostitwixxi punt fiss ewlieni fil-kronoloġija tal-Anatolja Ċentrali.

L-arkeologi għall-ewwel interpretaw il-Livell tal-Qerda bħala l-fdalijiet ta' attakk Ċimmerjan, għall-ħabta tas-700 Q.K., avveniment li ssemma ferm iktar 'il quddiem minn [[Strabo]] u [[Ewsebju]] li rriżulta fil-[[mewt]] tar-re [[Midas]]. Id-''data'' inizjali tar-radjokarbonju analizzat minn Young qajmet xi dubji dwar din l-interpretazzjoni, iżda d-data tas-700 Q.K. intużat b'mod mifrux. Mill-bidu tas-sena 2000, inbeda programm imġedded ta' datazzjoni bir-radjokarbonju, ta' analiżi dendrokronoloġika, u ta' eżami iktar mill-qrib tal-oġġetti fil-Livell tal-Qerda. Tliet fatturi kienu ta' importanza partikolari: l-istabbiliment tad-data tat-Tumbata MM għall-ħabta tas-740 Q.K. abbażi tad-dendrokronoloġija; it-tqabbil tal-oġġetti tal-Livell tal-Qerda ma' dawk tat-Tumbata MM u assemblaġġi oħra datati b'mod indipendenti fit-tumbati ta' Gordion; u l-istudju tal-bċejjeċ taċ-ċeramika Griegi magħrufa sew tas-seklu 8 fil-kuntesti ta' wara l-Livell tal-Qerda. Meta wieħed iqis dawn l-elementi kollha flimkien, din ir-riċerka indikat li d-data tal-konflagrazzjoni kienet bejn wieħed u ieħor mitt sena qabel dak li kien maħsub preċedentement, jiġifieri għall-ħabta tat-800 Q.K.

Il-kritika inizjali tal-analiżi bir-radjokarbonju ffukat fuq il-pubblikazzjoni preliminari ta' ħames kampjuni iżda sussegwentement ġiet irrifjutata mill-pubblikazzjoni ta' ħmistax-il kampjun, kollha kemm huma bħala medja b'tużżani ta' żrieragħ tax-xgħir, tal-għads u tal-kittien mil-Livell tal-Qerda. Dawn kollha indikaw firxa ta' bejn it-840 u s-795 Q.K., x'aktarx bejn it-830/815 u t-810/800 Q.K., u bl-ebda mod ma kienu kompatibbli ma' data għall-ħabta tas-700 Q.K., anke b'aġġustamenti estremi fid-''data''. B'hekk, in-nar ma setax jibqa' jiġi assoċjat ma' attakk Ċimmerjan u x'aktarx li kien ta' natura aċċidentali, bl-ebda indikazzjoni ta' attakk militari. Data tal-ħabta tat-800 Q.K. għal-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri ġiet aċċettata b'mod wiesa' mill-istudjużi fl-Anatolja Ċentrali kollha, u tressqu biss oġġezzjonijiet mingħand Muscarella u mingħand Keenan.

=== Żmien il-Friġi Nofsani ===
[[File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|lemin|daqsminuri|Mappa tal-insedjament prinċipali u taż-żoni taċ-ċimiterju ta' Gordion fi Żmien il-Ħadid.]]
Il-Livell tal-Qerda tal-ħabta tat-800 Q.K. jimmarka l-bidla minn Żmien il-Friġi Bikri għal Żmien il-Friġi Nofsani. Wara n-nar, l-abitanti ta' Gordion lestew programm enormi ta' kostruzzjoni fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella li kien jinkludi ż-żieda ta' ħames metri ta' tafal biex jiżdied l-għoli tat-tumbata. Iċ-ċittadella reġgħet inbniet bi pjanta pjuttost simili, bi proċess ta' monumentalità li kien jeħtieġ ammont kbir ta' xogħol u ta' ppjanar. Il-fortifikazzjonijiet f'Gordion f'dan iż-żmien tkabbru biex jinkludu par fortijiet lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ikkollegati flimkien permezz ta' swar madwar erja ta' ħamsa u għoxrin ettaru, żona magħrufa bħala l-Belt t'Isfel. Lil hinn mill-Belt t'Isfel, l-insedjament kompla fil-Belt ta' Barra, protetta bi swar oħra u b'foss. L-insedjament kien estiż sal-Irdum tal-Grigal, fejn sensiela ta' djar inqerdu minn attakk ta' għadu mhux magħruf għall-ħabta tas-700 Q.K. Matul Żmien il-Friġi Nofsani, Gordion kibret sal-ikbar daqs tagħha, b'erja ta' insedjament ta' madwar mitt ettaru. F'dan iż-żmien, l-influwenza [[politika]] ta' Friġja fl-Anatolja żdiedet b'mod sostanzjali. Matul is-sekli 9 u 8 Q.K., il-belt kibret u saret il-belt kapitali ta' renju li kellu l-kontroll tal-biċċa l-kbira tal-[[Asja]] Minuri fil-Punent tax-xmara Halys. Matul is-seklu 6 Q.K., ir-renju ta' Lidja, il-ġar ta' Friġja lejn il-Lbiċ, beda jkollu influwenza fi ħdan l-Anatolja, x'aktarx għad-detriment tal-kontroll tal-Friġi. L-attakk ta' [[Ċiru l-Kbir]] u tal-Imperu tal-Akemenidi fl-Anatolja, fil-bidu tal-546 Q.K., wassal għal tmiem kwalunkwe kontroll Lidjan u tal-awtonomija Friġjana f'Gordion.

==== Re Midas ====
[[File:Gordion97.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion97.JPG|daqsminuri|Is-sit arkeoloġiku ta' Gordion fir-rebbiegħa.]]
L-iżjed re famuż ta' Friġja kien Midas, li rrenja matul Żmien il-Friġi Nofsani f'Gordion. Huwa x'aktarx li kien fuq it-tron f'Gordion għall-ħabta tas-740 Q.K., abbażi tat-tlestija tat-Tumbata MM li tlestiet f'dak iż-żmien. Sorsi Assirjani kontemporanji ta' bejn is-718 u s-709 Q.K. isejħulu ''Mit-ta-a''. Skont l-istoriku Grieg Erodotu, ir-Re Midas kien l-ewwel barrani li għamel offerta fis-santwarju ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]] f'[[Delphi]], u ddedika t-tron li minnu kien jagħti l-ġudizzji. Matul ir-renju tiegħu, skont Strabo, iċ-Ċimmerjani nomadiċi invadew l-Asja Minuri, u fis-710/709 Q.K., Midas kien imġiegħel jistaqsi għall-għajnuna mir-re Assirjan [[Sargon II]]. Skont ir-rendikont ta' Strabo, ir-Re Midas wettaq [[suwiċidju]] billi xorob id-[[demm]] ta' barri meta ċ-Ċimmerjani ħakmu l-belt.

==== Tumbati ====
Qrib Gordion hemm iktar minn mitt tumbata, li jmorru lura għas-sekli 9 sa 6 Q.K. L-ikbar fost dawn it-tumbati funebri tradizzjonalment kienu assoċjati mar-rejiet, speċjalment it-Tumbata MM. Hemm żewġ nekropoli prinċipali, fl-Irdum tal-Grigal u fl-Irdum tan-Nofsinhar. It-Tumbata W f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tat-850 Q.K., hija l-eqdem waħda magħrufa fis-sit u l-ewwel waħda magħrufa fl-Anatolja. It-tumbati kienu assoċjati mad-dfin tal-bnedmin f'Gordion sal-aħħar tas-seklu 7, meta mbagħad bdiet il-kremazzjoni fis-sit. Iż-żewġ tradizzjonijiet bdew jeżistu flimkien sas-seklu 6 Q.K.

===== Tumbata MM =====
[[File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|daqsminuri|It-Tumbata tar-Re Midas f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tas-740 Q.K.]]
Tumulus MM (for &quot;Midas Mound&quot;), the Great Tumulus, is the largest burial mound at Gordion, standing over fifty meters high today, with a diameter of about three hundred meters. It was built c. 740 BCE, and at that time was the largest tumulus in Anatolia, only surpassed c. 200 years later by the Tumulus of Alyattes in Lydia. Tumulus MM was excavated in 1957 by Young's team, revealing the remains of the royal occupant, resting on purple and golden textiles in an open log coffin, surrounded by a vast array of magnificent objects. The burial goods included pottery and bronze vessels containing organic residues, bronze fibulae (ancient safety pins), leather belts with bronze attachments, and an extraordinary collection of carved and inlaid wooden furniture, exceptional for its state of preservation. The Tumulus MM funeral ceremony has been reconstructed, and scientists have determined that the guests at the banquet ate lamb or goat stew and drank a mixed fermented beverage. Now generally assumed to be the tomb of Midas' father Gordias, it was probably the first monumental project of Midas after his accession.

=== Żmien il-Friġi Aħħari ===
[[File:Gordion87.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion87.JPG|daqsminuri|300x300px|Il-Forti f'Küçük Höyük, li nqered mill-attakk tal-Persjani fil-546 Q.K.]]
Following the campaigns of Cyrus the Great in Anatolia in the 540s BCE, Gordion became part of the Achaemenid Persian Empire. There is extensive evidence for the Persian siege of 546 BCE at Gordion, mainly associated with the fort at Küçük Höyük. The Persian attackers built a large siege ramp to assault the fortress, still visible today. After its conquest, Gordion became part of the satrapy of Hellespontine Phrygia, which had Daskyleion on the Sea of Marmara, not Gordion, as its capital. Despite its relegation in status, Gordion initially continued to prosper under the Achaemenids, with tumulus burials and monumental buildings maintained through the 6th century. Around 500 BCE, a semi-subterranean structure, the Painted House, was added to the east side of the Citadel Mound. It featured a program of wall frescoes showing the procession of women. It is perhaps associated with cultic activity, although the nature of this is uncertain.

The 4th century BCE at Gordion began with the combination of an earthquake and the attack of the Spartan king Agesilaos. The subsequent century saw an absence of monumental buildings on the Citadel Mound, and, in fact, stone from many of the earlier structures was used for smaller buildings elsewhere around the site.

=== Żmien Ellenistiku ===
The advent of Alexander in 333 BCE precipitated a major change at the site, with worship of Greek deities, inscriptions in Greek, and Greek pottery all replacing their Phrygian predecessors at the site. The middle of the 3rd century BCE saw the arrival of the Galatians, a Celtic people who first came to Anatolia as mercenaries hired by Nicomedes I of Bithynia. The Galatians ultimately settled in Phrygia, including at Gordion. The settlement at Gordion during the Hellenistic period shows a distinctly residential character, with large houses built over the public buildings on the Citadel Mound and no evidence of habitation in the Lower or Outer Towns. In 189 BCE, the Roman consul Gnaeus Manlius Vulso campaigned through Galatia, forcing the inhabitants of Gordion to temporarily abandon the site. Gordion was briefly reinhabited but abandoned again sometime during the 1st century BCE.

==== Għoqda ta' Gordion ====
Skont it-tradizzjoni tal-qedem, fit-333 Q.K. [[Alessandru Manju]] qata' (jew ħall) l-Għoqda ta' Gordian: din l-għoqda mħabbla kienet marbuta mal-lasta ta' vagun Friġjan fl-akropoli tal-belt. Il-vagun ġie assoċjat ma' Midas jew Gordias (jew it-tnejn) u ġie kkollegat mat-tlugħ għall-poter tad-dinastija. Profezija lokali kienet sostniet li min kien iħoll l-għoqda kien destinat li jsir il-mexxej tal-Asja.

=== Żmien ir-Rumani ===
Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]] f'Gordion kien estiż mis-seklu 1 W.K. sas-seklu 4 W.K., b'sensiela ta' okkupazzjonijiet u abbanduni fin-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella. It-triq Rumana bejn Ancyra u Pessinus kienet tgħaddi minn Gordion, li jaf kienu magħrufa bħala Vindia jew Vinda f'dan iż-żmien. Il-binjiet Rumani f'Gordion kienu orjentati lejn id-direzzjonijiet kardinali u nbnew bħala parti minn stabbiliment mill-ġdid apposta li kien jinkludi l-livellar tal-parti tal-Punent tat-tumbata. Iż-żona taċ-Ċimiterju Komuni tinkludi d-difniet Rumani mis-sekli 2 sa 4 W.K.

=== Żmien Medjevali ===
L-evidenza għaż-Żmien [[Medjuevu|Medjevali]] f'Gordion hija sparsa iżda tissuġġerixxi li matul is-sekli 13 u 14 W.K. b'mill-inqas ftit fortifikazzjonijiet. Skavi reċenti żvelaw fosos u fran miksija bil-ġir fuq in-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u bġ'hekk jindikaw li kienu jintużaw għat-tħejjija u għall-ħżin tal-ikel.

=== Żmien Modern ===
Gordion kienet tinsab tul il-linji tal-front tal-Battalja tas-Sakarya fl-1921, il-punt ta' żvolta tal-Gwerra bejn il-[[Greċja]] u t-Turkija tal-1919-1922. It-Tumbata taċ-Ċittadella u diversi mit-tumbati ntużaw bħala pożizzjonijiet difensivi matul it-tliet ġimgħat ta' ġlied. Il-villaġġ ta' Bebi, li jinsab fil-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, kien is-sit ewlieni ta' abitazzjoni fl-inħawi matul is-sekli 19 u 20 iżda nqered matul il-battalja. Il-villaġġ modern ta' Yassıhöyük ġie stabbilit wara l-Gwerra tal-Indipendenza tat-Turikja u huwa parti mid-distrett ta' Polatlı.

== Riċerka arkeoloġika ==

=== Storja tar-riċerka ===
[[File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|daqsminuri|Biċċa tiżjin arkitettoniku tat-terrakotta ta' Żmien il-Friġi fil-Mużew ta' Gordion.]]
Is-sit ġie skavat minn [[Gustav Körte]] u minn [[Alfred Körte]] fl-1900 u mbagħad mill-Mużew tal-Arkeoloġija u tal-[[Antropoloġija]] tal-Università ta' Pennsylvania, taħt it-tmexxija ta' Rodney S. Young, bejn l-1950 u l-1973. L-iskavi baqgħu għaddejjin fis-sit taħt il-patroċinju tal-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania b'tim internazzjonali mmexxi minn [[Keith DeVries]] (1977–1987), [[G. Kenneth Sams]] u [[Mary M. Voigt]] (1988–2006), G. Kenneth Sams u [[C. Brian Rose]] (2006–2012), u C. Brian Rose (2012–preżent). Is-sejbiet minn Gordion jinsabu għall-wiri fil-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja f'Ankara, fil-Mużew tal-Arkeoloġija ta' [[Istanbul]], u fil-Mużew ta' Gordion, li jinsab f'Yassıhöyük stess.

=== Riċerka attwali ===

==== Skavi ====
[[File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|daqsminuri|L-iskavi tat-triq li tagħti għad-Daħla tan-Nofsinhar f'Gordion.]]
Il-Proġett ta' Gordion ġedded l-iskavi fl-2013, u ffoka fuq il-fortifikazzjonijiet tan-Nofsinhar u żvela triq ġdida ta' aċċess u daħla ġdida tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Din id-Daħla l-ġdida tan-Nofsinhar oriġinarjament inbniet matul is-seklu 9 Q.K., bejn wieħed u ieħor fl-istess żmien tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella fi Żmien il-Friġi Bikri. L-aċċess tad-Daħla tan-Nofsinhar ġie mmodifikat iktar b'bastjuni li żdiedu fis-sekli 8 u 6, u bil-pont li jitla' u jinżel fis-swar u li kien jagħti għad-daħla, li fl-aħħar mill-aħħar kien twil iktar minn 65 metru, l-itwal pont ta' dan it-tip li qatt kien magħruf fl-Anatolja. Bħal f'postijiet oħra fit-Tumbata taċ-Ċittadella, fi Żmien il-Friġi Nofsani ntużaw blokok polikromatiċi kbar għad-Daħla tan-Nofsinhar. Fl-2017 ġie skopert [[iljun]] [[Skultura|skolpit]] qrib id-Daħla tan-Nofsinhar.

==== Konservazzjoni arkitettonika ====
Mill-2009, il-proġett daħal għal programm imġedded ta' konservazzjoni arkitettonika tal-Kumpless tat-Terrazza, il-kwartier industrijali l-kbir li ħa n-nar fil-Livell tal-Qerda għall-ħabta tat-800 Q.K. Mill-2014 sal-2019, it-tim tal-konservazzjoni arkitettonika ffoka l-isforzi tiegħu fuq ir-restawr tal-Bastjun tan-Nofsinhar tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, li ġie affettwat minn terremot fl-1999. Dan il-proġett ikkonsolida l-ġebel bix-xquq, ġedded il-faċċata tal-ħitan b'riffieda tal-azzar inossidabbli, u indirizza d-dranaġġ tal-Bastjun tan-Nofsinhar permezz tat-tiswija tal-ħsara fil-ġebel u l-installazzjoni ta' sistema ġdida ta' għata ta' appoġġ.

==== Telerilevament ====
Mill-2007, il-Proġett ta' Gordion kellu fil-mira l-esplorazzjoni tal-fortifikazzjonijiet difensivi tal-belt lil hinn mit-Tumbata taċ-Ċittadella permezz tat-telerilevament. L-użu tal-manjetometrija, tat-tomografija tar-reżistenza elettrika, u tar-radar li jippenetra l-art ippermettew li ssir rikostruzzjoni iktar kompluta tan-network tad-difiża u tad-distretti urbani tal-belt matul Żmien il-Ħadid, u b'hekk instabet l-evidenza ta' foss u ta' sistema ta' swar madwar il-belt ta' barra u l-Punent, u ġiet ikkonfermata l-eżistenza ta' forti ieħor li kien jipproteġi il-belt ewlenija f'Kuş Tepe lejn it-Tramuntana.

==== Pubblikazzjoni ====
Ir-riżultati tal-iskavi f'Gordion qed jiġu studjati minn tim internazzjonali ta' studjiżi, b'riċerka li għaddejja fil-perjodi kollha tal-istorja tas-sit.

== Sorsi tal-qedem ==
Gordion tissemma fis-sorsi tal-qedem li ġejjin: Ksenofon ''Hellenica'' 1.4.1; ''Hellenica Oxyrhynchia'' 21.6; Plutarka ''Life of Alexander'' 18; Justin, ''History of the World'' 11.7; Polibju ''Histories'' 21.37.1; Livju ''History of Rome'' 38.18; Strabo ''Geography'' 12.5.3, 12.8.9; Plinju x-Xiħ ''Natural History'' 5.42; Arrjan ''Anabasis'' 1.29.1–2, 2.3.1; Suda omi.221; Stiefnu ta' Biżanzju ''Ethnica'' G211.1.

== Rapporti finali tal-iskavi ==

* Young, Rodney et al. 1981. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. I: Three Great Early Tumuli [P, MM, W]. [[Philadelphia]]: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Kohler, Ellen L. 1995. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. II: The Lesser Phrygian Tumuli, Part 1, The Inhumations. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Gunter, Ann C. 1991. Gordion Excavations Final Reports Vol. III: The Bronze Age. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sams, G. Kenneth. 1994. The Gordion Excavations, 1950–1973: Final Reports, Vol. IV: The Early Phrygian Pottery. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

== Iktar qari ==

* DeVries, Keith, ed. 1980. From Athens to Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Dusinberre, Elspeth R. M. (2019). &quot;The collapse of empire at Gordion in the transition from the Achaemenid to the Hellenistic world&quot;. Anatolian Studies. 69: 109–-132. doi:10.1017/S0066154619000073.

* Grave, Peter, Lisa Kealhofer, Ben Marsh, G. Kenneth Sams, Mary Voigt, Keith DeVries. 2009. &quot;Ceramic production and provenience at Gordion, Central Anatolia&quot;, Journal of Archaeological Science, 36, 2162–2176.

* Körte, Gustav and Alfred Körte. 1904. &quot;Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900&quot;. Jährliches Ergänzungsheft 5. Berlin.

* Marston, John M. 2017. Agricultural Sustainability and Environmental Change at Ancient Gordion, Gordion Special Studies 8. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Matero, Frank and Meredith Keller, eds. 2011. Gordion Awakened: Conserving A Phrygian Landscape Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine. Philadelphia: il-Laboratorju tal-Konservazzjoni Arkitettonika.

* Mellink, Machteld. 1956. A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Miller, Naomi F. 2010. Botanical Aspects of Environment and Economy at Gordion, Turkey, Gordion Special Studies V. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Muscarella, Oscar White. 1967. Phrygian Fibulae from Gordion. [[Londra]]: Colt Archaeological Institute.

* Roller, Lynn. 1987. Gordion Special Studies, Vol. I: Nonverbal Graffiti, Dipinti, and Stamps. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Romano, Irene. 1995. Gordion Special Studies Vol. II: The Terracotta Figurines and Related Vessels Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian, ed. 2012. The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas. Proceedings of a conference held at the Penn Museum. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2011. The New Chronology of Iron Age Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2016. The Golden Age of King Midas/Kral Midas’ın Altın Çağı, catalogue of the Penn Museum exhibition. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sheftel, Phoebe A. (2023). The bone and ivory objects from Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781949057171&lt;/nowiki&gt;.

* Simpson, Elizabeth. 2010. The Gordion Wooden Objects, Vol. 1: The Furniture from Tumulus MM. Leiden u Boston: Brill.

* Simpson, Elizabeth and Krysia Spirydowicz. 1999. Gordion Wooden Furniture: The Study, Conservation, and Reconstruction of the Furniture and Wooden Objects from Gordion, 1981–1998. [[Ankara]]: il-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja.

* Voigt, M. M. 2013. &quot;Gordion as Citadel and City&quot;, in Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Selcuks, ed. Scott Redford and Nina Ergin. [[Leuven]]: Peeters. 161–228.


== Referenzi ==
[[Kategorija:Bliet]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Turkija]]</text>
      <sha1>h9foouazs2jdhm3kazmzp27ustpzyu8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306845</id>
      <parentid>306842</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T16:40:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Tumbata MM */ żieda kontenut</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27299" xml:space="preserve">[[Stampa:Gordion Early Phrygian East Gate.jpg|daqsminuri|Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion, bil-binjiet tal-Megaron u tat-Terrazza fuq wara.]]
'''Gordion''' (bil-lingwa tal-[[Friġi]]: ''Gordum''; bil-Grieg: Γόρδιον, b'ittri Rumani: ''Górdion''; bit-Tork: ''Gordion'' jew ''Gordiyon''; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Gordium'') kienet il-[[belt kapitali]] tal-[[Friġja]] tal-qedem. Kienet tinsab fis-sit fejn illum il-ġurnata hemm Yassıhüyük, madwar 70–80 kilometru (43–50 mil) fil-Lbiċ ta' [[Ankara]] (il-belt kapitali tat-[[Turkija]]), qrib ħafna tad-distrett ta' Polatlı. Il-pożizzjoni ta' Gordion fil-konfluwenza tax-xmajjar Sakarya u Porsuk kienet strateġika għaliex kienet tippermetti l-kontroll tal-art għammiela. Gordion tinsab fejn it-triq tal-qedem bejn Lidja u l-[[Assirja]]/il-[[Babilonja]] kienet taqsam ix-xmara Sangarius. L-okkupazzjoni tas-sit hija attestata minn Żmien il-Bronż Bikri (għall-ħabta tal-2300 [[Ante Christum natum|Q.K]].) kontinwament sas-seklu 4 [[WK|W.K]]. u mill-ġdid fis-sekli 13 u 14 W.K. It-Tumbata taċ-Ċittadella f'Gordion għandha daqs ta' madwar 13.5-il ettaru, u fil-quċċata tagħha l-abitazzjoni kienet estiża lil hinn minn din iż-żona għal daqs ta' madwar 100 ettaru. Gordion hija s-sit rappreżentattiv taċ-ċivilizzazzjoni tal-Friġi, u l-livell ta' qerda ppreservat sew tal-ħabta tat-800 Q.K. huwa importanti għall-kronoloġija tar-reġjun. It-tradizzjoni twila ta' tumbati fis-sit hija turija importanti tal-monumentalità tal-elit u tal-prattiki funebri matul Żmien il-Ħadid.

Fl-2023, is-sit ta' Gordion tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].

== [[Etimoloġija]] ==
It-toponimu ta' &quot;Gordion&quot; ġej mill-Grieg Antik ''Górdion'' (Γόρδιον), li oriġina mill-isem Friġjan ''Gordum'', li jfisser beltmeaning &quot;city&quot;.

== Storja ta' okkupazzjoni ==
Fi żmien il-qedem, ix-xmara Sakarya kienet tnixxi fuq in-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ftit lil hinn mill-Forti ta' Küçük Höyük. Il-fluss tiegħu nbidel diversi drabi, u fl-aħħar mill-aħħar beda jnixxi lejn in-naħa tal-Punent tat-tumbata, kif inhu l-każ sal-lum. Din kienet bidla relattivament reċenti, li x'aktarx seħħet matul is-seklu 19.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Kronoloġija ta' Gordion
!Żmien
!Dati
|-
|Żmien il-Bronż Bikri
|3000–2000 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Nofsani
|2000–1600 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Aħħari
|1600–1200 Q.K.
|-
|Żmien il-[[Ħadid]] Bikri
|1200–900 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Bikri
|900–800 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Nofsani
|800–540 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Aħħari
|540–330 Q.K.
|-
|Żmien Ellenistiku
|330–is-seklu 1 Q.K.
|-
|Żmien ir-Rumani
|is-sekli 1-5 W.K.
|-
|Żmien Medjevali
|is-sekli 13-14 W.K.
|-
|Żmien Modern
|is-snin 20 tas-seklu 20–preżent
|}

=== Żmien il-Bronż ===
[[File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|daqsminuri|It-tumbata funebri tas-seklu 8 Q.K., it-Tumbata MM (xellug) u t-Tumbata P (lemin) f'Gordion, it-Turkija.]]
Gordion kienet ilha abitata mill-inqas minn Żmien il-Bronż Bikri, għall-ħabta tal-2300 Q.K. Sa tmiem dan il-perjodu kien hemm elementi komuni fil-bċejjeċ taċ-ċeramika ta' komunitajiet sal-Punent imbiegħed sa Troad sal-Lvant imbiegħed sa Cilicia.

Matul Żmien il-Bronż Nofsani, Gordion spiċċat taħt l-influwenza tal-[[Ittiti]], u nstabu siġilli amministrattivi fis-sit. Hemm nekropoli estensiva li ġiet attestata fl-Irdum tal-Grigal, b'tumbati funebri tal-perjodi MH III-IV.

Fi Żmien il-Bronż Aħħari Gordion kienet parti mill-Imperu tal-Ittiti u kienet tinsab fit-tarf tal-Punent tal-qalba tiegħu.

=== Żmien il-Bronż Bikri ===
[[File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|daqsminuri|Veduta ta' Gordion mill-ajru.]]
Fi Żmien il-Ħadid Bikri kien hemm bidla kulturali f'Gordion, b'differenzi distinti minn Żmien il-Bronż Aħħari fir-rigward tal-arkitettura u ċ-ċeramika. Ir-rabtiet lingwistiċi u fil-bċejjeċ taċ-ċeramika max-Xlokk tal-[[Ewropa]] jindikaw li kien hemm influss ta' migranti Balkani f'dan iż-żmien, x'aktarx il-Briġjani.

=== Żmien il-Friġi Bikri ===
[[File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|daqsminuri|Veduta mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion li tħares lejn it-Tumbata W (għall-ħabta tat-850 Q.K.).]]
Kien hemm diversi proġetti monumentali tal-kostruzzjoni fiċ-ċittadella matul is-sekli 10 u 9, jiġifieri Żmien il-Friġi Bikri, li rriżultaw fi swar madwar it-Tumbata taċ-Ċittadella b'kumpless estensiv ta' daħliet. Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella kienet tipprovdi iktar difiża u turija tal-poter; għadha ppreservata sa għoli ta' għaxar [[Metru|metri]], u b'hekk hija waħda mill-iżjed eżempji ppreservati fl-Anatolja. Għall-ħabta tal-istess żmien, lejn it-850 Q.K., inbniet it-Tumbata W, l-ewwel eżempju ta' tumbata funebri fl-Anatolja u markatur tal-prominenza tal-elit f'Gordion. Lil hinn mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, kien hemm sensiela ta' binjiet tal-elit fin-naħa tal-Lvant tat-tumbata. Dawn kienu jinkludu diversi binjiet bi pjanta ta' ''megaron'' u l-Kumpless tat-Terrazza l-Kbira. Il-''megarons'' f'Gordion x'aktarx li kellhom funzjoni amministrattiva, u l-ikbar waħda, il-''megaron'' 3, x'aktarx li kienet tintuża bħala sala tal-udjenzi. Il-''megarons'' jinkludu diversi artijiet biċ-ċagħaq u l-mużajk b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]] elaborati, fost l-iżjed eżempji bikrin magħrufa ta' dan it-tip. Il-Kumpless tat-Terrazza fih tmien binjiet interkonnessi estiżi fuq tul ta' mitt metru, u fihom kien isir it-tħin, it-tisjir u l-insiġ, kif ukoll il-ħżin. Il-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri ġew ippreservati minħabba konflagrazzjoni fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u x'aktarx li jmorru lura għall-ħabta tat-800 Q.K. Dan il-livell ta' qerda u r-rikostruzzjoni sussegwenti tas-sit ta' fuq il-kumpless ippreservaw l-arkitettura u bosta mill-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri. B'hekk Żmien il-Friġi Bikri fis-sit huma iktar mifhum minn Żmien il-Friġi Nofsani.

==== Livell ta' Qerda fi Żmien il-Friġi Bikri ====
[[File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|daqsminuri|Veduta tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion.]]
Hemm bosta evidenza ta' ħruq mifrux fil-parti tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion, f'livell li l-iskavatur inizjali, [[Rodney S. Young]], sejjaħ bħala l-Livell tal-Qerda. Dan l-avveniment, u d-depożitu sussegwenti ta' kważi ħames metri ta' tafal fuq il-livell maħruq, issiġilla u ppreserva bosta binjiet u mijiet ta' oġġetti minn Żmien il-Friġi Bikri, u b'hekk ipprovda ħjiel mill-aqwa dwar in-natura tad-distrett tal-elit ta' ċittadella ta' Żmien il-Ħadid, xi ħaġa tassew unika fl-[[arkeoloġija]] tal-Anatolja. Għaldaqstant, il-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri jipprovdi materjal komparattiv datat sew għal siti oħra fir-reġjun u jikkostitwixxi punt fiss ewlieni fil-kronoloġija tal-Anatolja Ċentrali.

L-arkeologi għall-ewwel interpretaw il-Livell tal-Qerda bħala l-fdalijiet ta' attakk Ċimmerjan, għall-ħabta tas-700 Q.K., avveniment li ssemma ferm iktar 'il quddiem minn [[Strabo]] u [[Ewsebju]] li rriżulta fil-[[mewt]] tar-re [[Midas]]. Id-''data'' inizjali tar-radjokarbonju analizzat minn Young qajmet xi dubji dwar din l-interpretazzjoni, iżda d-data tas-700 Q.K. intużat b'mod mifrux. Mill-bidu tas-sena 2000, inbeda programm imġedded ta' datazzjoni bir-radjokarbonju, ta' analiżi dendrokronoloġika, u ta' eżami iktar mill-qrib tal-oġġetti fil-Livell tal-Qerda. Tliet fatturi kienu ta' importanza partikolari: l-istabbiliment tad-data tat-Tumbata MM għall-ħabta tas-740 Q.K. abbażi tad-dendrokronoloġija; it-tqabbil tal-oġġetti tal-Livell tal-Qerda ma' dawk tat-Tumbata MM u assemblaġġi oħra datati b'mod indipendenti fit-tumbati ta' Gordion; u l-istudju tal-bċejjeċ taċ-ċeramika Griegi magħrufa sew tas-seklu 8 fil-kuntesti ta' wara l-Livell tal-Qerda. Meta wieħed iqis dawn l-elementi kollha flimkien, din ir-riċerka indikat li d-data tal-konflagrazzjoni kienet bejn wieħed u ieħor mitt sena qabel dak li kien maħsub preċedentement, jiġifieri għall-ħabta tat-800 Q.K.

Il-kritika inizjali tal-analiżi bir-radjokarbonju ffukat fuq il-pubblikazzjoni preliminari ta' ħames kampjuni iżda sussegwentement ġiet irrifjutata mill-pubblikazzjoni ta' ħmistax-il kampjun, kollha kemm huma bħala medja b'tużżani ta' żrieragħ tax-xgħir, tal-għads u tal-kittien mil-Livell tal-Qerda. Dawn kollha indikaw firxa ta' bejn it-840 u s-795 Q.K., x'aktarx bejn it-830/815 u t-810/800 Q.K., u bl-ebda mod ma kienu kompatibbli ma' data għall-ħabta tas-700 Q.K., anke b'aġġustamenti estremi fid-''data''. B'hekk, in-nar ma setax jibqa' jiġi assoċjat ma' attakk Ċimmerjan u x'aktarx li kien ta' natura aċċidentali, bl-ebda indikazzjoni ta' attakk militari. Data tal-ħabta tat-800 Q.K. għal-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri ġiet aċċettata b'mod wiesa' mill-istudjużi fl-Anatolja Ċentrali kollha, u tressqu biss oġġezzjonijiet mingħand Muscarella u mingħand Keenan.

=== Żmien il-Friġi Nofsani ===
[[File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|lemin|daqsminuri|Mappa tal-insedjament prinċipali u taż-żoni taċ-ċimiterju ta' Gordion fi Żmien il-Ħadid.]]
Il-Livell tal-Qerda tal-ħabta tat-800 Q.K. jimmarka l-bidla minn Żmien il-Friġi Bikri għal Żmien il-Friġi Nofsani. Wara n-nar, l-abitanti ta' Gordion lestew programm enormi ta' kostruzzjoni fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella li kien jinkludi ż-żieda ta' ħames metri ta' tafal biex jiżdied l-għoli tat-tumbata. Iċ-ċittadella reġgħet inbniet bi pjanta pjuttost simili, bi proċess ta' monumentalità li kien jeħtieġ ammont kbir ta' xogħol u ta' ppjanar. Il-fortifikazzjonijiet f'Gordion f'dan iż-żmien tkabbru biex jinkludu par fortijiet lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ikkollegati flimkien permezz ta' swar madwar erja ta' ħamsa u għoxrin ettaru, żona magħrufa bħala l-Belt t'Isfel. Lil hinn mill-Belt t'Isfel, l-insedjament kompla fil-Belt ta' Barra, protetta bi swar oħra u b'foss. L-insedjament kien estiż sal-Irdum tal-Grigal, fejn sensiela ta' djar inqerdu minn attakk ta' għadu mhux magħruf għall-ħabta tas-700 Q.K. Matul Żmien il-Friġi Nofsani, Gordion kibret sal-ikbar daqs tagħha, b'erja ta' insedjament ta' madwar mitt ettaru. F'dan iż-żmien, l-influwenza [[politika]] ta' Friġja fl-Anatolja żdiedet b'mod sostanzjali. Matul is-sekli 9 u 8 Q.K., il-belt kibret u saret il-belt kapitali ta' renju li kellu l-kontroll tal-biċċa l-kbira tal-[[Asja]] Minuri fil-Punent tax-xmara Halys. Matul is-seklu 6 Q.K., ir-renju ta' Lidja, il-ġar ta' Friġja lejn il-Lbiċ, beda jkollu influwenza fi ħdan l-Anatolja, x'aktarx għad-detriment tal-kontroll tal-Friġi. L-attakk ta' [[Ċiru l-Kbir]] u tal-Imperu tal-Akemenidi fl-Anatolja, fil-bidu tal-546 Q.K., wassal għal tmiem kwalunkwe kontroll Lidjan u tal-awtonomija Friġjana f'Gordion.

==== Re Midas ====
[[File:Gordion97.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion97.JPG|daqsminuri|Is-sit arkeoloġiku ta' Gordion fir-rebbiegħa.]]
L-iżjed re famuż ta' Friġja kien Midas, li rrenja matul Żmien il-Friġi Nofsani f'Gordion. Huwa x'aktarx li kien fuq it-tron f'Gordion għall-ħabta tas-740 Q.K., abbażi tat-tlestija tat-Tumbata MM li tlestiet f'dak iż-żmien. Sorsi Assirjani kontemporanji ta' bejn is-718 u s-709 Q.K. isejħulu ''Mit-ta-a''. Skont l-istoriku Grieg Erodotu, ir-Re Midas kien l-ewwel barrani li għamel offerta fis-santwarju ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]] f'[[Delphi]], u ddedika t-tron li minnu kien jagħti l-ġudizzji. Matul ir-renju tiegħu, skont Strabo, iċ-Ċimmerjani nomadiċi invadew l-Asja Minuri, u fis-710/709 Q.K., Midas kien imġiegħel jistaqsi għall-għajnuna mir-re Assirjan [[Sargon II]]. Skont ir-rendikont ta' Strabo, ir-Re Midas wettaq [[suwiċidju]] billi xorob id-[[demm]] ta' barri meta ċ-Ċimmerjani ħakmu l-belt.

==== Tumbati ====
Qrib Gordion hemm iktar minn mitt tumbata, li jmorru lura għas-sekli 9 sa 6 Q.K. L-ikbar fost dawn it-tumbati funebri tradizzjonalment kienu assoċjati mar-rejiet, speċjalment it-Tumbata MM. Hemm żewġ nekropoli prinċipali, fl-Irdum tal-Grigal u fl-Irdum tan-Nofsinhar. It-Tumbata W f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tat-850 Q.K., hija l-eqdem waħda magħrufa fis-sit u l-ewwel waħda magħrufa fl-Anatolja. It-tumbati kienu assoċjati mad-dfin tal-bnedmin f'Gordion sal-aħħar tas-seklu 7, meta mbagħad bdiet il-kremazzjoni fis-sit. Iż-żewġ tradizzjonijiet bdew jeżistu flimkien sas-seklu 6 Q.K.

===== Tumbata MM =====
[[File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|daqsminuri|It-Tumbata tar-Re Midas f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tas-740 Q.K.]]
It-Tumbata MM (magħrufa wkoll bħala t-&quot;Tumbata ta' Midas&quot; jew it-&quot;Tumbata l-Kbira&quot;), hija l-ikbar tumbata funebri f'Gordion, għolja iktar minn ħamsin metru llum il-ġurnata, b'dijametru ta' madwar tliet mitt metru. Inbniet għall-ħabta tas-740 Q.K., u dak iż-żmien kienet l-ikbar tumbata fl-Anatolja; l-unika tumbata li qabżitha madwar 200 sena wara kienet it-Tumbata ta' Alyattes f'Lidja. It-Tumbata MM ġiet skavata fl-1957 mit-tim ta' Young, u ġew żvelati l-fdalijiet tal-okkupant irjali, fuq tessuti vjola u lewn id-deheb f'tebut miftuħ tal-injam, imdawwar b'firxa wiesgħa ta' oġġetti lussużi. L-oġġetti funebri kienu jinkludu reċipjenti tal-fuħħar u tal-bronż li kien fihom residwi organiċi, qafliet tal-bronż, ċintorini tal-ġilda b'bokkli tal-bronż, u kollezzjoni straordinarja ta' għamara mnaqqxa u nturnjata tal-injam, li kienu eċċezzjonali minħabba l-qagħda ta' preservazzjoni tagħhom. Iċ-ċerimonja funebri tat-Tumbata MM ġiet rikostruwita, u x-xjenzati ddeterminaw li l-mistednin fil-bankett kienu jieklu l-istuffat tal-ħaruf jew tal-laħam tal-mogħoż u kienu jixorbu xarba ffermentata mħallta. Issa ġeneralment huwa maħsub li kienet il-qabar ta' missier Midas, Gordias, x'aktarx kienet l-ewwel proġett monumentali ta' Midas malli kiseb il-poter.

=== Żmien il-Friġi Aħħari ===
[[File:Gordion87.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion87.JPG|daqsminuri|300x300px|Il-Forti f'Küçük Höyük, li nqered mill-attakk tal-Persjani fil-546 Q.K.]]
Wara l-kampanji militari ta' Ċiru l-Kbir fl-Anatolja fis-snin 40 tas-seklu 6 Q.K., Gordion saret parti mill-Imperu Akemenid-[[Iran|Persjan]]. Hemm evidenza estensiva tal-assedju Persjan tal-546 Q.K. f'Gordion, assoċjata l-iktar mal-Forti ta' Küçük Höyük. L-invażuri Persjani bnew rampa kbira għall-assedju tal-fortizza, li għadha viżibbli llum il-ġurnata. Wara li nħakmet, Gordion saret parti mis-satrapija tal-Friġja Ellespontina, fejn Daskyleion tal-Baħar ta' Marmara kienet il-belt kapitali u mhux Gordion. Minkejja dan, Gordion inizjalment baqgħet tiffjorixxi taħt l-Akemenidi, b'tumbati funebri u binjiet monumentali sas-seklu 6. Għall-ħabta tal-500 Q.K., struttura nofsha taħt l-art u nofsha le, id-Dar Impittra, ġiet miżjuda fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Kellha programm ta' affreski mal-ħitan b'purċissjoni ta' [[Mara|nisa]]. X'aktarx kienet assoċjata ma' attività ta' qima, għalkemm in-natura tagħha mhijiex ċerta.

Is-seklu 4 Q.K. f'Gordion beda b'terremot u bl-attakk tar-re Spartan [[Agesilaos]]. Is-seklu ta' wara kien hemm assenza ta' binjiet monumentali fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella, u fil-fatt, il-ġebel minn bosta strutturi iktar bikrin intuża għal binjiet iżgħar xi mkien ieħor madwar is-sit.

=== Żmien Ellenistiku ===
Il-wasla ta' Alessandru Manju fit-333 Q.K. ġabet magħha bidla kbira fis-sit, b'qima ta' divinitajiet Griegi, b'tinqixiet miktuba bil-Grieg, u bi bċejjeċ tal-fuħħar Griegi li ħadu post il-predeċessuri Friġjani fis-sit. F'nofs is-seklu 3 Q.K., kien hemm il-wasla tal-Galatjani, poplu Ċeltiku li l-ewwel waslu fl-Anatolja bħala merċenarji mqabbdin minn [[Nikomedu I tal-Bitnija]]. Il-Galatjani fl-aħħar mill-aħħar insedjaw il-Friġja, inkluż f'Gordion. L-insedjament f'Gordion matul iż-Żmien Ellenistiku juri karattru residenzjali distint, bi djar kbar li nbnew fuq il-binjiet pubbliċi ta' fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella u l-ebda evidenza ta' abitazzjoni fil-Belt t'Isfel jew ta' Barra. Fl-189 Q.K., il-konslu Ruman [[Gnaeus Manlius Vulso]] wettaq kampanja militari mill-Galatija, u ġiegħel lill-abitanti ta' Gordion jabbandunaw is-sit temporanjament. Gordion reġgħet ġiet abitata għal żmien qasir iżda reġgħet ġiet abbandunata xi żmien matul is-seklu 1 Q.K.

==== Għoqda ta' Gordion ====
Skont it-tradizzjoni tal-qedem, fit-333 Q.K. [[Alessandru Manju]] qata' (jew ħall) l-Għoqda ta' Gordian: din l-għoqda mħabbla kienet marbuta mal-lasta ta' vagun Friġjan fl-akropoli tal-belt. Il-vagun ġie assoċjat ma' Midas jew Gordias (jew it-tnejn) u ġie kkollegat mat-tlugħ għall-poter tad-dinastija. Profezija lokali kienet sostniet li min kien iħoll l-għoqda kien destinat li jsir il-mexxej tal-Asja.

=== Żmien ir-Rumani ===
Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]] f'Gordion kien estiż mis-seklu 1 W.K. sas-seklu 4 W.K., b'sensiela ta' okkupazzjonijiet u abbanduni fin-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella. It-triq Rumana bejn Ancyra u Pessinus kienet tgħaddi minn Gordion, li jaf kienu magħrufa bħala Vindia jew Vinda f'dan iż-żmien. Il-binjiet Rumani f'Gordion kienu orjentati lejn id-direzzjonijiet kardinali u nbnew bħala parti minn stabbiliment mill-ġdid apposta li kien jinkludi l-livellar tal-parti tal-Punent tat-tumbata. Iż-żona taċ-Ċimiterju Komuni tinkludi d-difniet Rumani mis-sekli 2 sa 4 W.K.

=== Żmien Medjevali ===
L-evidenza għaż-Żmien [[Medjuevu|Medjevali]] f'Gordion hija sparsa iżda tissuġġerixxi li matul is-sekli 13 u 14 W.K. b'mill-inqas ftit fortifikazzjonijiet. Skavi reċenti żvelaw fosos u fran miksija bil-ġir fuq in-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u bġ'hekk jindikaw li kienu jintużaw għat-tħejjija u għall-ħżin tal-ikel.

=== Żmien Modern ===
Gordion kienet tinsab tul il-linji tal-front tal-Battalja tas-Sakarya fl-1921, il-punt ta' żvolta tal-Gwerra bejn il-[[Greċja]] u t-Turkija tal-1919-1922. It-Tumbata taċ-Ċittadella u diversi mit-tumbati ntużaw bħala pożizzjonijiet difensivi matul it-tliet ġimgħat ta' ġlied. Il-villaġġ ta' Bebi, li jinsab fil-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, kien is-sit ewlieni ta' abitazzjoni fl-inħawi matul is-sekli 19 u 20 iżda nqered matul il-battalja. Il-villaġġ modern ta' Yassıhöyük ġie stabbilit wara l-Gwerra tal-Indipendenza tat-Turikja u huwa parti mid-distrett ta' Polatlı.

== Riċerka arkeoloġika ==

=== Storja tar-riċerka ===
[[File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|daqsminuri|Biċċa tiżjin arkitettoniku tat-terrakotta ta' Żmien il-Friġi fil-Mużew ta' Gordion.]]
Is-sit ġie skavat minn [[Gustav Körte]] u minn [[Alfred Körte]] fl-1900 u mbagħad mill-Mużew tal-Arkeoloġija u tal-[[Antropoloġija]] tal-Università ta' Pennsylvania, taħt it-tmexxija ta' Rodney S. Young, bejn l-1950 u l-1973. L-iskavi baqgħu għaddejjin fis-sit taħt il-patroċinju tal-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania b'tim internazzjonali mmexxi minn [[Keith DeVries]] (1977–1987), [[G. Kenneth Sams]] u [[Mary M. Voigt]] (1988–2006), G. Kenneth Sams u [[C. Brian Rose]] (2006–2012), u C. Brian Rose (2012–preżent). Is-sejbiet minn Gordion jinsabu għall-wiri fil-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja f'Ankara, fil-Mużew tal-Arkeoloġija ta' [[Istanbul]], u fil-Mużew ta' Gordion, li jinsab f'Yassıhöyük stess.

=== Riċerka attwali ===

==== Skavi ====
[[File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|daqsminuri|L-iskavi tat-triq li tagħti għad-Daħla tan-Nofsinhar f'Gordion.]]
Il-Proġett ta' Gordion ġedded l-iskavi fl-2013, u ffoka fuq il-fortifikazzjonijiet tan-Nofsinhar u żvela triq ġdida ta' aċċess u daħla ġdida tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Din id-Daħla l-ġdida tan-Nofsinhar oriġinarjament inbniet matul is-seklu 9 Q.K., bejn wieħed u ieħor fl-istess żmien tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella fi Żmien il-Friġi Bikri. L-aċċess tad-Daħla tan-Nofsinhar ġie mmodifikat iktar b'bastjuni li żdiedu fis-sekli 8 u 6, u bil-pont li jitla' u jinżel fis-swar u li kien jagħti għad-daħla, li fl-aħħar mill-aħħar kien twil iktar minn 65 metru, l-itwal pont ta' dan it-tip li qatt kien magħruf fl-Anatolja. Bħal f'postijiet oħra fit-Tumbata taċ-Ċittadella, fi Żmien il-Friġi Nofsani ntużaw blokok polikromatiċi kbar għad-Daħla tan-Nofsinhar. Fl-2017 ġie skopert [[iljun]] [[Skultura|skolpit]] qrib id-Daħla tan-Nofsinhar.

==== Konservazzjoni arkitettonika ====
Mill-2009, il-proġett daħal għal programm imġedded ta' konservazzjoni arkitettonika tal-Kumpless tat-Terrazza, il-kwartier industrijali l-kbir li ħa n-nar fil-Livell tal-Qerda għall-ħabta tat-800 Q.K. Mill-2014 sal-2019, it-tim tal-konservazzjoni arkitettonika ffoka l-isforzi tiegħu fuq ir-restawr tal-Bastjun tan-Nofsinhar tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, li ġie affettwat minn terremot fl-1999. Dan il-proġett ikkonsolida l-ġebel bix-xquq, ġedded il-faċċata tal-ħitan b'riffieda tal-azzar inossidabbli, u indirizza d-dranaġġ tal-Bastjun tan-Nofsinhar permezz tat-tiswija tal-ħsara fil-ġebel u l-installazzjoni ta' sistema ġdida ta' għata ta' appoġġ.

==== Telerilevament ====
Mill-2007, il-Proġett ta' Gordion kellu fil-mira l-esplorazzjoni tal-fortifikazzjonijiet difensivi tal-belt lil hinn mit-Tumbata taċ-Ċittadella permezz tat-telerilevament. L-użu tal-manjetometrija, tat-tomografija tar-reżistenza elettrika, u tar-radar li jippenetra l-art ippermettew li ssir rikostruzzjoni iktar kompluta tan-network tad-difiża u tad-distretti urbani tal-belt matul Żmien il-Ħadid, u b'hekk instabet l-evidenza ta' foss u ta' sistema ta' swar madwar il-belt ta' barra u l-Punent, u ġiet ikkonfermata l-eżistenza ta' forti ieħor li kien jipproteġi il-belt ewlenija f'Kuş Tepe lejn it-Tramuntana.

==== Pubblikazzjoni ====
Ir-riżultati tal-iskavi f'Gordion qed jiġu studjati minn tim internazzjonali ta' studjiżi, b'riċerka li għaddejja fil-perjodi kollha tal-istorja tas-sit.

== Sorsi tal-qedem ==
Gordion tissemma fis-sorsi tal-qedem li ġejjin: Ksenofon ''Hellenica'' 1.4.1; ''Hellenica Oxyrhynchia'' 21.6; Plutarka ''Life of Alexander'' 18; Justin, ''History of the World'' 11.7; Polibju ''Histories'' 21.37.1; Livju ''History of Rome'' 38.18; Strabo ''Geography'' 12.5.3, 12.8.9; Plinju x-Xiħ ''Natural History'' 5.42; Arrjan ''Anabasis'' 1.29.1–2, 2.3.1; Suda omi.221; Stiefnu ta' Biżanzju ''Ethnica'' G211.1.

== Rapporti finali tal-iskavi ==

* Young, Rodney et al. 1981. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. I: Three Great Early Tumuli [P, MM, W]. [[Philadelphia]]: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Kohler, Ellen L. 1995. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. II: The Lesser Phrygian Tumuli, Part 1, The Inhumations. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Gunter, Ann C. 1991. Gordion Excavations Final Reports Vol. III: The Bronze Age. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sams, G. Kenneth. 1994. The Gordion Excavations, 1950–1973: Final Reports, Vol. IV: The Early Phrygian Pottery. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

== Iktar qari ==

* DeVries, Keith, ed. 1980. From Athens to Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Dusinberre, Elspeth R. M. (2019). &quot;The collapse of empire at Gordion in the transition from the Achaemenid to the Hellenistic world&quot;. Anatolian Studies. 69: 109–-132. doi:10.1017/S0066154619000073.

* Grave, Peter, Lisa Kealhofer, Ben Marsh, G. Kenneth Sams, Mary Voigt, Keith DeVries. 2009. &quot;Ceramic production and provenience at Gordion, Central Anatolia&quot;, Journal of Archaeological Science, 36, 2162–2176.

* Körte, Gustav and Alfred Körte. 1904. &quot;Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900&quot;. Jährliches Ergänzungsheft 5. Berlin.

* Marston, John M. 2017. Agricultural Sustainability and Environmental Change at Ancient Gordion, Gordion Special Studies 8. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Matero, Frank and Meredith Keller, eds. 2011. Gordion Awakened: Conserving A Phrygian Landscape Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine. Philadelphia: il-Laboratorju tal-Konservazzjoni Arkitettonika.

* Mellink, Machteld. 1956. A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Miller, Naomi F. 2010. Botanical Aspects of Environment and Economy at Gordion, Turkey, Gordion Special Studies V. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Muscarella, Oscar White. 1967. Phrygian Fibulae from Gordion. [[Londra]]: Colt Archaeological Institute.

* Roller, Lynn. 1987. Gordion Special Studies, Vol. I: Nonverbal Graffiti, Dipinti, and Stamps. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Romano, Irene. 1995. Gordion Special Studies Vol. II: The Terracotta Figurines and Related Vessels Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian, ed. 2012. The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas. Proceedings of a conference held at the Penn Museum. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2011. The New Chronology of Iron Age Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2016. The Golden Age of King Midas/Kral Midas’ın Altın Çağı, catalogue of the Penn Museum exhibition. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sheftel, Phoebe A. (2023). The bone and ivory objects from Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781949057171&lt;/nowiki&gt;.

* Simpson, Elizabeth. 2010. The Gordion Wooden Objects, Vol. 1: The Furniture from Tumulus MM. Leiden u Boston: Brill.

* Simpson, Elizabeth and Krysia Spirydowicz. 1999. Gordion Wooden Furniture: The Study, Conservation, and Reconstruction of the Furniture and Wooden Objects from Gordion, 1981–1998. [[Ankara]]: il-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja.

* Voigt, M. M. 2013. &quot;Gordion as Citadel and City&quot;, in Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Selcuks, ed. Scott Redford and Nina Ergin. [[Leuven]]: Peeters. 161–228.


== Referenzi ==
[[Kategorija:Bliet]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Turkija]]</text>
      <sha1>s7n4n95fiwwqcizkc5m17wge4nstgaw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306846</id>
      <parentid>306845</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T16:54:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>żieda referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33538" xml:space="preserve">[[Stampa:Gordion Early Phrygian East Gate.jpg|daqsminuri|Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion, bil-binjiet tal-Megaron u tat-Terrazza fuq wara.]]
'''Gordion''' (bil-lingwa tal-[[Friġi]]: ''Gordum'';&lt;ref&gt;Adams, Douglas Q. (1997). Mallory, J.P.; Mallory, Douglas Q. (eds.). ''Encyclopedia of Indo-European Culture''. Taylor &amp; Francis. p. 199. ISBN &lt;bdi&gt;978-1-884-96498-5&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; bil-Grieg: Γόρδιον, b'ittri Rumani: ''Górdion''; bit-Tork: ''Gordion'' jew ''Gordiyon''; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Gordium'') kienet il-[[belt kapitali]] tal-[[Friġja]] tal-qedem. Kienet tinsab fis-sit fejn illum il-ġurnata hemm Yassıhüyük, madwar 70–80 kilometru (43–50 mil) fil-Lbiċ ta' [[Ankara]] (il-belt kapitali tat-[[Turkija]]), qrib ħafna tad-distrett ta' Polatlı. Il-pożizzjoni ta' Gordion fil-konfluwenza tax-xmajjar Sakarya u Porsuk kienet strateġika għaliex kienet tippermetti l-kontroll tal-art għammiela. Gordion tinsab fejn it-triq tal-qedem bejn Lidja u l-[[Assirja]]/il-[[Babilonja]] kienet taqsam ix-xmara Sangarius. L-okkupazzjoni tas-sit hija attestata minn Żmien il-Bronż Bikri (għall-ħabta tal-2300 [[Ante Christum natum|Q.K]].) kontinwament sas-seklu 4 [[WK|W.K]]. u mill-ġdid fis-sekli 13 u 14 W.K. It-Tumbata taċ-Ċittadella f'Gordion għandha daqs ta' madwar 13.5-il ettaru, u fil-quċċata tagħha l-abitazzjoni kienet estiża lil hinn minn din iż-żona għal daqs ta' madwar 100 ettaru. Gordion hija s-sit rappreżentattiv taċ-ċivilizzazzjoni tal-Friġi, u l-livell ta' qerda ppreservat sew tal-ħabta tat-800 Q.K.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian (2017). &quot;Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015&quot;. ''American Journal of Archaeology''. '''121''' (1): 135–178.&lt;/ref&gt; huwa importanti għall-kronoloġija tar-reġjun. It-tradizzjoni twila ta' tumbati fis-sit hija turija importanti tal-monumentalità tal-elit u tal-prattiki funebri matul Żmien il-Ħadid.

Fl-2023, is-sit ta' Gordion tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20230918120411/https://whc.unesco.org/en/list/1669|titlu=Gordion - UNESCO World Heritage Centre|data=2023-09-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== [[Etimoloġija]] ==
It-toponimu ta' &quot;Gordion&quot; ġej mill-Grieg Antik ''Górdion'' (Γόρδιον), li oriġina mill-isem Friġjan ''Gordum'', li jfisser beltmeaning &quot;city&quot;.

== Storja ta' okkupazzjoni ==
Fi żmien il-qedem, ix-xmara Sakarya kienet tnixxi fuq in-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ftit lil hinn mill-Forti ta' Küçük Höyük. Il-fluss tiegħu nbidel diversi drabi, u fl-aħħar mill-aħħar beda jnixxi lejn in-naħa tal-Punent tat-tumbata, kif inhu l-każ sal-lum. Din kienet bidla relattivament reċenti, li x'aktarx seħħet matul is-seklu 19.&lt;ref&gt;Marsh, Ben (1999). &quot;Alluvial Burial of Gordion, An Iron-Age City in Anatolia&quot;. ''Journal of Field Archaeology''. '''26''': 163–176.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/archaeology/geomorphology/|titlu=Digital Gordion {{!}} Geomorphology|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Kronoloġija ta' Gordion
!Żmien
!Dati
|-
|Żmien il-Bronż Bikri
|3000–2000 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Nofsani
|2000–1600 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Aħħari
|1600–1200 Q.K.
|-
|Żmien il-[[Ħadid]] Bikri
|1200–900 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Bikri
|900–800 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Nofsani
|800–540 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Aħħari
|540–330 Q.K.
|-
|Żmien Ellenistiku
|330–is-seklu 1 Q.K.
|-
|Żmien ir-Rumani
|is-sekli 1-5 W.K.
|-
|Żmien Medjevali
|is-sekli 13-14 W.K.
|-
|Żmien Modern
|is-snin 20 tas-seklu 20–preżent
|}

=== Żmien il-Bronż ===
[[File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|daqsminuri|It-tumbata funebri tas-seklu 8 Q.K., it-Tumbata MM (xellug) u t-Tumbata P (lemin) f'Gordion, it-Turkija.]]
Gordion kienet ilha abitata mill-inqas minn Żmien il-Bronż Bikri, għall-ħabta tal-2300 Q.K. Sa tmiem dan il-perjodu kien hemm elementi komuni fil-bċejjeċ taċ-ċeramika ta' komunitajiet sal-Punent imbiegħed sa Troad sal-Lvant imbiegħed sa Cilicia.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/bronze-age-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Bronze Age Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

Matul Żmien il-Bronż Nofsani, Gordion spiċċat taħt l-influwenza tal-[[Ittiti]], u nstabu siġilli amministrattivi fis-sit. Hemm nekropoli estensiva li ġiet attestata fl-Irdum tal-Grigal, b'tumbati funebri tal-perjodi MH III-IV.&lt;ref&gt;Mellink, Machteld J. (1956). ''A Hittite Cemetery at Gordion''. Philadelphia: l-Università ta' Pennsylvania. ISBN &lt;bdi&gt;9780934718059&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Fi Żmien il-Bronż Aħħari Gordion kienet parti mill-Imperu tal-Ittiti u kienet tinsab fit-tarf tal-Punent tal-qalba tiegħu.&lt;ref&gt;Seeher, Jürgen (2011). &quot;The Plateau: The Hittites&quot;. In McMahon, Gregory; Steadman, Sharon (eds.). ''The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BCE)''. Oxford University Press. pp. 376–392.&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Bronż Bikri ===
[[File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|daqsminuri|Veduta ta' Gordion mill-ajru.]]
Fi Żmien il-Ħadid Bikri kien hemm bidla kulturali f'Gordion, b'differenzi distinti minn Żmien il-Bronż Aħħari fir-rigward tal-arkitettura u ċ-ċeramika. Ir-rabtiet lingwistiċi u fil-bċejjeċ taċ-ċeramika max-Xlokk tal-[[Ewropa]] jindikaw li kien hemm influss ta' migranti Balkani f'dan iż-żmien, x'aktarx il-Briġjani.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/iron-age-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Iron Age Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Friġi Bikri ===
[[File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|daqsminuri|Veduta mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion li tħares lejn it-Tumbata W (għall-ħabta tat-850 Q.K.).]]
Kien hemm diversi proġetti monumentali tal-kostruzzjoni fiċ-ċittadella matul is-sekli 10 u 9, jiġifieri Żmien il-Friġi Bikri, li rriżultaw fi swar madwar it-Tumbata taċ-Ċittadella b'kumpless estensiv ta' daħliet. Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella kienet tipprovdi iktar difiża u turija tal-poter; għadha ppreservata sa għoli ta' għaxar [[Metru|metri]], u b'hekk hija waħda mill-iżjed eżempji ppreservati fl-Anatolja. Għall-ħabta tal-istess żmien, lejn it-850 Q.K., inbniet it-Tumbata W, l-ewwel eżempju ta' tumbata funebri fl-Anatolja u markatur tal-prominenza tal-elit f'Gordion. Lil hinn mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, kien hemm sensiela ta' binjiet tal-elit fin-naħa tal-Lvant tat-tumbata. Dawn kienu jinkludu diversi binjiet bi pjanta ta' ''megaron'' u l-Kumpless tat-Terrazza l-Kbira. Il-''megarons'' f'Gordion x'aktarx li kellhom funzjoni amministrattiva, u l-ikbar waħda, il-''megaron'' 3, x'aktarx li kienet tintuża bħala sala tal-udjenzi. Il-''megarons'' jinkludu diversi artijiet biċ-ċagħaq u l-mużajk b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]] elaborati, fost l-iżjed eżempji bikrin magħrufa ta' dan it-tip. Il-Kumpless tat-Terrazza fih tmien binjiet interkonnessi estiżi fuq tul ta' mitt metru, u fihom kien isir it-tħin, it-tisjir u l-insiġ, kif ukoll il-ħżin. Il-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri ġew ippreservati minħabba konflagrazzjoni fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u x'aktarx li jmorru lura għall-ħabta tat-800 Q.K. Dan il-livell ta' qerda u r-rikostruzzjoni sussegwenti tas-sit ta' fuq il-kumpless ippreservaw l-arkitettura u bosta mill-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri. B'hekk Żmien il-Friġi Bikri fis-sit huma iktar mifhum minn Żmien il-Friġi Nofsani.&lt;ref&gt;Young, Rodney S. (1965). &quot;Early Mosaics at Gordion&quot;. ''Expedition''. '''7''': 4–13.&lt;/ref&gt;

==== Livell ta' Qerda fi Żmien il-Friġi Bikri ====
[[File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|daqsminuri|Veduta tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion.]]
Hemm bosta evidenza ta' ħruq mifrux fil-parti tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion, f'livell li l-iskavatur inizjali, [[Rodney S. Young]], sejjaħ bħala l-Livell tal-Qerda. Dan l-avveniment, u d-depożitu sussegwenti ta' kważi ħames metri ta' tafal fuq il-livell maħruq, issiġilla u ppreserva bosta binjiet u mijiet ta' oġġetti minn Żmien il-Friġi Bikri, u b'hekk ipprovda ħjiel mill-aqwa dwar in-natura tad-distrett tal-elit ta' ċittadella ta' Żmien il-Ħadid, xi ħaġa tassew unika fl-[[arkeoloġija]] tal-Anatolja. Għaldaqstant, il-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri jipprovdi materjal komparattiv datat sew għal siti oħra fir-reġjun u jikkostitwixxi punt fiss ewlieni fil-kronoloġija tal-Anatolja Ċentrali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/chronology/|titlu=Digital Gordion {{!}} Chronology|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

L-arkeologi għall-ewwel interpretaw il-Livell tal-Qerda bħala l-fdalijiet ta' attakk Ċimmerjan, għall-ħabta tas-700 Q.K., avveniment li ssemma ferm iktar 'il quddiem minn [[Strabo]] u [[Ewsebju]] li rriżulta fil-[[mewt]] tar-re [[Midas]]. Id-''data'' inizjali tar-radjokarbonju analizzat minn Young qajmet xi dubji dwar din l-interpretazzjoni, iżda d-data tas-700 Q.K. intużat b'mod mifrux. Mill-bidu tas-sena 2000, inbeda programm imġedded ta' datazzjoni bir-radjokarbonju, ta' analiżi dendrokronoloġika, u ta' eżami iktar mill-qrib tal-oġġetti fil-Livell tal-Qerda. Tliet fatturi kienu ta' importanza partikolari: l-istabbiliment tad-data tat-Tumbata MM għall-ħabta tas-740 Q.K. abbażi tad-dendrokronoloġija; it-tqabbil tal-oġġetti tal-Livell tal-Qerda ma' dawk tat-Tumbata MM u assemblaġġi oħra datati b'mod indipendenti fit-tumbati ta' Gordion; u l-istudju tal-bċejjeċ taċ-ċeramika Griegi magħrufa sew tas-seklu 8 fil-kuntesti ta' wara l-Livell tal-Qerda. Meta wieħed iqis dawn l-elementi kollha flimkien, din ir-riċerka indikat li d-data tal-konflagrazzjoni kienet bejn wieħed u ieħor mitt sena qabel dak li kien maħsub preċedentement, jiġifieri għall-ħabta tat-800 Q.K.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian; Darbyshire, Gareth, eds. (2011). ''The New Chronology of Iron Age Gordion''. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.&lt;/ref&gt;

Il-kritika inizjali tal-analiżi&lt;ref&gt;D.J. Keenan, &quot;Radiocarbon dates from Iron Age Gordion are confounded&quot;, ''Ancient West &amp; East'' 3, 100–103 (2004).&lt;/ref&gt; bir-radjokarbonju ffukat fuq il-pubblikazzjoni preliminari ta' ħames kampjuni iżda sussegwentement ġiet irrifjutata mill-pubblikazzjoni ta' ħmistax-il kampjun,&lt;ref&gt;K. DeVries et al., &quot;New dates for the destruction levels at Gordion&quot;, ''Antiquity'' 77.&lt;/ref&gt; kollha kemm huma bħala medja b'tużżani ta' żrieragħ tax-xgħir, tal-għads u tal-kittien mil-Livell tal-Qerda. Dawn kollha indikaw firxa ta' bejn it-840 u s-795 Q.K., x'aktarx bejn it-830/815 u t-810/800 Q.K., u bl-ebda mod ma kienu kompatibbli ma' data għall-ħabta tas-700 Q.K., anke b'aġġustamenti estremi fid-''data''.&lt;ref&gt;Manning, Sturt W.; Kromer, Bernd (2011). &quot;Radiocarbon Dating Iron Age Gordion, and the Early Phrygian Destruction in Particular&quot;. In Rose, C. Brian; Darbyshire, Gareth (eds.). ''The New Chronology of Iron Age Gordion''. Il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. pp. 123–153. ISBN &lt;bdi&gt;9781934536445&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; B'hekk, in-nar ma setax jibqa' jiġi assoċjat ma' attakk Ċimmerjan u x'aktarx li kien ta' natura aċċidentali, bl-ebda indikazzjoni ta' attakk militari. Data tal-ħabta tat-800 Q.K. għal-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri ġiet aċċettata b'mod wiesa' mill-istudjużi fl-Anatolja Ċentrali kollha,&lt;ref&gt;M.M. Voigt, &quot;Old Problems and New Solutions: Recent Excavations at Gordion,&quot; in: L. Kealhofer (Ed.) ''The Archaeology of Midas and the Phrygians'' (Philadelphia, 2005), 28–31.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Genz, Hermann (2013). &quot;Review of The New Chronology of Iron Age Gordion&quot;. ''Bulletin of the American Schools of Oriental Research''. '''369''': 235–237.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Summers, Geoffrey D. (2013). &quot;Review of The New Chronology of Iron Age Gordion&quot;. ''Journal of Near Eastern Studies''. '''72''' (2): 289–292.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Aslan, Carolyn C. (2013). &quot;Review of The New Chronology of Iron Age Gordion&quot;. ''The Classical Review''. '''63''' (2): 564–566.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Kealhofer, Lisa; Grave, Peter (2011). &quot;The Iron Age on the Central Anatolian Plateau&quot;. In McMahon, Gregory; Steadman, Sharon (eds.). ''The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BCE)''. Oxford University Press. pp. 415–442.&lt;/ref&gt; u tressqu biss oġġezzjonijiet mingħand Muscarella u mingħand Keenan.&lt;ref&gt;O. W. Muscarella, &quot;The date of the destruction of the Early Phrygian Period at Gordion&quot;, ''Ancient West &amp; East'' 2, 225–252 (2003).&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Friġi Nofsani ===
[[File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|lemin|daqsminuri|Mappa tal-insedjament prinċipali u taż-żoni taċ-ċimiterju ta' Gordion fi Żmien il-Ħadid.]]
Il-Livell tal-Qerda tal-ħabta tat-800 Q.K. jimmarka l-bidla minn Żmien il-Friġi Bikri għal Żmien il-Friġi Nofsani. Wara n-nar, l-abitanti ta' Gordion lestew programm enormi ta' kostruzzjoni fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella li kien jinkludi ż-żieda ta' ħames metri ta' tafal biex jiżdied l-għoli tat-tumbata. Iċ-ċittadella reġgħet inbniet bi pjanta pjuttost simili, bi proċess ta' monumentalità li kien jeħtieġ ammont kbir ta' xogħol u ta' ppjanar. Il-fortifikazzjonijiet f'Gordion f'dan iż-żmien tkabbru biex jinkludu par fortijiet lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ikkollegati flimkien permezz ta' swar madwar erja ta' ħamsa u għoxrin ettaru, żona magħrufa bħala l-Belt t'Isfel. Lil hinn mill-Belt t'Isfel, l-insedjament kompla fil-Belt ta' Barra, protetta bi swar oħra u b'foss. L-insedjament kien estiż sal-Irdum tal-Grigal, fejn sensiela ta' djar inqerdu minn attakk ta' għadu mhux magħruf għall-ħabta tas-700 Q.K. Matul Żmien il-Friġi Nofsani, Gordion kibret sal-ikbar daqs tagħha, b'erja ta' insedjament ta' madwar mitt ettaru.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian (2017). &quot;Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015&quot;. ''American Journal of Archaeology''. '''121''' (1): 143–147.&lt;/ref&gt; F'dan iż-żmien, l-influwenza [[politika]] ta' Friġja fl-Anatolja żdiedet b'mod sostanzjali. Matul is-sekli 9 u 8 Q.K., il-belt kibret u saret il-belt kapitali ta' renju li kellu l-kontroll tal-biċċa l-kbira tal-[[Asja]] Minuri fil-Punent tax-xmara Halys. Matul is-seklu 6 Q.K., ir-renju ta' Lidja, il-ġar ta' Friġja lejn il-Lbiċ, beda jkollu influwenza fi ħdan l-Anatolja, x'aktarx għad-detriment tal-kontroll tal-Friġi. L-attakk ta' [[Ċiru l-Kbir]] u tal-Imperu tal-Akemenidi fl-Anatolja, fil-bidu tal-546 Q.K., wassal għal tmiem kwalunkwe kontroll Lidjan u tal-awtonomija Friġjana f'Gordion.

==== Re Midas ====
[[File:Gordion97.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion97.JPG|daqsminuri|Is-sit arkeoloġiku ta' Gordion fir-rebbiegħa.]]
L-iżjed re famuż ta' Friġja kien Midas, li rrenja matul Żmien il-Friġi Nofsani f'Gordion. Huwa x'aktarx li kien fuq it-tron f'Gordion għall-ħabta tas-740 Q.K., abbażi tat-tlestija tat-Tumbata MM li tlestiet f'dak iż-żmien. Sorsi Assirjani kontemporanji ta' bejn is-718 u s-709 Q.K. isejħulu ''Mit-ta-a''. Skont l-istoriku Grieg Erodotu, ir-Re Midas kien l-ewwel barrani li għamel offerta fis-santwarju ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]] f'[[Delphi]], u ddedika t-tron li minnu kien jagħti l-ġudizzji. Matul ir-renju tiegħu, skont Strabo, iċ-Ċimmerjani nomadiċi invadew l-Asja Minuri, u fis-710/709 Q.K., Midas kien imġiegħel jistaqsi għall-għajnuna mir-re Assirjan [[Sargon II]]. Skont ir-rendikont ta' Strabo, ir-Re Midas wettaq [[suwiċidju]] billi xorob id-[[demm]] ta' barri meta ċ-Ċimmerjani ħakmu l-belt.&lt;ref&gt;Strabo 1.3.21. L. Roller, &quot;The Legend of Midas&quot;, ''Classical Antiquity'' 2(1983): 299–313.&lt;/ref&gt;

==== Tumbati ====
Qrib Gordion hemm iktar minn mitt tumbata, li jmorru lura għas-sekli 9 sa 6 Q.K. L-ikbar fost dawn it-tumbati funebri tradizzjonalment kienu assoċjati mar-rejiet, speċjalment it-Tumbata MM. Hemm żewġ nekropoli prinċipali, fl-Irdum tal-Grigal u fl-Irdum tan-Nofsinhar. It-Tumbata W f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tat-850 Q.K., hija l-eqdem waħda magħrufa fis-sit u l-ewwel waħda magħrufa fl-Anatolja. It-tumbati kienu assoċjati mad-dfin tal-bnedmin f'Gordion sal-aħħar tas-seklu 7, meta mbagħad bdiet il-kremazzjoni fis-sit. Iż-żewġ tradizzjonijiet bdew jeżistu flimkien sas-seklu 6 Q.K.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian (2017). &quot;Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015&quot;. ''American Journal of Archaeology''. '''121''' (1): 171.&lt;/ref&gt;

===== Tumbata MM =====
[[File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|daqsminuri|It-Tumbata tar-Re Midas f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tas-740 Q.K.]]
It-Tumbata MM (magħrufa wkoll bħala t-&quot;Tumbata ta' Midas&quot; jew it-&quot;Tumbata l-Kbira&quot;), hija l-ikbar tumbata funebri f'Gordion, għolja iktar minn ħamsin metru llum il-ġurnata, b'dijametru ta' madwar tliet mitt metru. Inbniet għall-ħabta tas-740 Q.K., u dak iż-żmien kienet l-ikbar tumbata fl-Anatolja; l-unika tumbata li qabżitha madwar 200 sena wara kienet it-Tumbata ta' Alyattes f'Lidja. It-Tumbata MM ġiet skavata fl-1957 mit-tim ta' Young, u ġew żvelati l-fdalijiet tal-okkupant irjali, fuq tessuti vjola u lewn id-deheb f'tebut miftuħ tal-injam, imdawwar b'firxa wiesgħa ta' oġġetti lussużi. L-oġġetti funebri kienu jinkludu reċipjenti tal-fuħħar u tal-bronż li kien fihom residwi organiċi, qafliet tal-bronż, ċintorini tal-ġilda b'bokkli tal-bronż, u kollezzjoni straordinarja ta' għamara mnaqqxa u nturnjata tal-injam, li kienu eċċezzjonali minħabba l-qagħda ta' preservazzjoni tagħhom. Iċ-ċerimonja funebri tat-Tumbata MM ġiet rikostruwita, u x-xjenzati ddeterminaw li l-mistednin fil-bankett kienu jieklu l-istuffat tal-ħaruf jew tal-laħam tal-mogħoż u kienu jixorbu xarba ffermentata mħallta.&lt;ref&gt;E. Simpson, “Midas’ Bed and a Royal Phrygian Funeral”, ''Journal of Field Archaeology'', 17(1990): 69–87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;P. McGovern, D. Glusker, R. Moreau, A. Nuñez, C. Beck, E. Simpson, E. Butrym, L. Exner, and E. Stout, “A Funerary Feast Fit for King Midas”, ''Nature'' 402 (1999): 863–864.&lt;/ref&gt; Issa ġeneralment huwa maħsub li kienet il-qabar ta' missier Midas, Gordias, x'aktarx kienet l-ewwel proġett monumentali ta' Midas malli kiseb il-poter.&lt;ref&gt;Liebhart, Richard; Darbyshire, Gareth; Erder, Evin; Marsh, Ben (2016). &quot;A Fresh Look at the Tumuli of Gordion&quot;. In Henry, Olivier; Kelp, Ute (eds.). ''Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religion in the First Millennium BC''. De Gruyter. pp. 627–636.&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Friġi Aħħari ===
[[File:Gordion87.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion87.JPG|daqsminuri|300x300px|Il-Forti f'Küçük Höyük, li nqered mill-attakk tal-Persjani fil-546 Q.K.]]
Wara l-kampanji militari ta' Ċiru l-Kbir fl-Anatolja fis-snin 40 tas-seklu 6 Q.K., Gordion saret parti mill-Imperu Akemenid-[[Iran|Persjan]]. Hemm evidenza estensiva tal-assedju Persjan tal-546 Q.K. f'Gordion, assoċjata l-iktar mal-Forti ta' Küçük Höyük. L-invażuri Persjani bnew rampa kbira għall-assedju tal-fortizza, li għadha viżibbli llum il-ġurnata. Wara li nħakmet, Gordion saret parti mis-satrapija tal-Friġja Ellespontina, fejn Daskyleion tal-Baħar ta' Marmara kienet il-belt kapitali u mhux Gordion. Minkejja dan, Gordion inizjalment baqgħet tiffjorixxi taħt l-Akemenidi, b'tumbati funebri u binjiet monumentali sas-seklu 6. Għall-ħabta tal-500 Q.K., struttura nofsha taħt l-art u nofsha le, id-Dar Impittra, ġiet miżjuda fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Kellha programm ta' affreski mal-ħitan b'purċissjoni ta' [[Mara|nisa]]. X'aktarx kienet assoċjata ma' attività ta' qima, għalkemm in-natura tagħha mhijiex ċerta.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/achaemenid-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Achaemenid Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

Is-seklu 4 Q.K. f'Gordion beda b'terremot u bl-attakk tar-re Spartan [[Agesilaos]]. Is-seklu ta' wara kien hemm assenza ta' binjiet monumentali fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella, u fil-fatt, il-ġebel minn bosta strutturi iktar bikrin intuża għal binjiet iżgħar xi mkien ieħor madwar is-sit.

=== Żmien Ellenistiku ===
Il-wasla ta' Alessandru Manju fit-333 Q.K. ġabet magħha bidla kbira fis-sit, b'qima ta' divinitajiet Griegi, b'tinqixiet miktuba bil-Grieg, u bi bċejjeċ tal-fuħħar Griegi li ħadu post il-predeċessuri Friġjani fis-sit. F'nofs is-seklu 3 Q.K., kien hemm il-wasla tal-Galatjani, poplu Ċeltiku li l-ewwel waslu fl-Anatolja bħala merċenarji mqabbdin minn [[Nikomedu I tal-Bitnija]]. Il-Galatjani fl-aħħar mill-aħħar insedjaw il-Friġja, inkluż f'Gordion. L-insedjament f'Gordion matul iż-Żmien Ellenistiku juri karattru residenzjali distint, bi djar kbar li nbnew fuq il-binjiet pubbliċi ta' fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella u l-ebda evidenza ta' abitazzjoni fil-Belt t'Isfel jew ta' Barra. Fl-189 Q.K., il-konslu Ruman [[Gnaeus Manlius Vulso]] wettaq kampanja militari mill-Galatija, u ġiegħel lill-abitanti ta' Gordion jabbandunaw is-sit temporanjament. Gordion reġgħet ġiet abitata għal żmien qasir iżda reġgħet ġiet abbandunata xi żmien matul is-seklu 1 Q.K.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/hellenistic-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Hellenistic Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

==== Għoqda ta' Gordion ====
Skont it-tradizzjoni tal-qedem, fit-333 Q.K. [[Alessandru Manju]] qata' (jew ħall) l-Għoqda ta' Gordian: din l-għoqda mħabbla kienet marbuta mal-lasta ta' vagun Friġjan fl-akropoli tal-belt. Il-vagun ġie assoċjat ma' Midas jew Gordias (jew it-tnejn) u ġie kkollegat mat-tlugħ għall-poter tad-dinastija. Profezija lokali kienet sostniet li min kien iħoll l-għoqda kien destinat li jsir il-mexxej tal-Asja.&lt;ref&gt;L. Roller, &quot;Midas and the Gordian Knot.&quot; ''Classical Antiquity'' 3(1984): 256–271.&lt;/ref&gt;

=== Żmien ir-Rumani ===
Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]] f'Gordion kien estiż mis-seklu 1 W.K. sas-seklu 4 W.K., b'sensiela ta' okkupazzjonijiet u abbanduni fin-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella. It-triq Rumana bejn Ancyra u Pessinus kienet tgħaddi minn Gordion, li jaf kienu magħrufa bħala Vindia jew Vinda f'dan iż-żmien. Il-binjiet Rumani f'Gordion kienu orjentati lejn id-direzzjonijiet kardinali u nbnew bħala parti minn stabbiliment mill-ġdid apposta li kien jinkludi l-livellar tal-parti tal-Punent tat-tumbata. Iż-żona taċ-Ċimiterju Komuni tinkludi d-difniet Rumani mis-sekli 2 sa 4 W.K.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/roman-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Roman Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

=== Żmien Medjevali ===
L-evidenza għaż-Żmien [[Medjuevu|Medjevali]] f'Gordion hija sparsa iżda tissuġġerixxi li matul is-sekli 13 u 14 W.K. b'mill-inqas ftit fortifikazzjonijiet. Skavi reċenti żvelaw fosos u fran miksija bil-ġir fuq in-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u b'hekk jindikaw li kienu jintużaw għat-tħejjija u għall-ħżin tal-ikel.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/medieval-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Medieval Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

=== Żmien Modern ===
Gordion kienet tinsab tul il-linji tal-front tal-Battalja tas-Sakarya fl-1921, il-punt ta' żvolta tal-Gwerra bejn il-[[Greċja]] u t-Turkija tal-1919-1922. It-Tumbata taċ-Ċittadella u diversi mit-tumbati ntużaw bħala pożizzjonijiet difensivi matul it-tliet ġimgħat ta' ġlied. Il-villaġġ ta' Bebi, li jinsab fil-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, kien is-sit ewlieni ta' abitazzjoni fl-inħawi matul is-sekli 19 u 20 iżda nqered matul il-battalja. Il-villaġġ modern ta' Yassıhöyük ġie stabbilit wara l-Gwerra tal-Indipendenza tat-Turikja u huwa parti mid-distrett ta' Polatlı.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/modern-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Modern Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== Riċerka arkeoloġika ==

=== Storja tar-riċerka ===
[[File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|daqsminuri|Biċċa tiżjin arkitettoniku tat-terrakotta ta' Żmien il-Friġi fil-Mużew ta' Gordion.]]
Is-sit ġie skavat minn [[Gustav Körte]] u minn [[Alfred Körte]] fl-1900&lt;ref&gt;G. u A. Körte, ''Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900. Jahrbuch des kaiserlich deutschen archäologischen Instituts'' V ([[Berlin]], 1904).&lt;/ref&gt; u mbagħad mill-Mużew tal-Arkeoloġija u tal-[[Antropoloġija]] tal-Università ta' Pennsylvania, taħt it-tmexxija ta' Rodney S. Young, bejn l-1950 u l-1973.&lt;ref&gt;R.S. Young, ''Three Great Early Tumuli. The Gordion Excavations Final Reports, Volume 1'' (Philadelphia, 1981).&lt;/ref&gt; L-iskavi baqgħu għaddejjin fis-sit taħt il-patroċinju tal-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania b'tim internazzjonali mmexxi minn [[Keith DeVries]] (1977–1987), [[G. Kenneth Sams]] u [[Mary M. Voigt]] (1988–2006), G. Kenneth Sams u [[C. Brian Rose]] (2006–2012), u C. Brian Rose (2012–preżent). Is-sejbiet minn Gordion jinsabu għall-wiri fil-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja f'Ankara, fil-Mużew tal-Arkeoloġija ta' [[Istanbul]], u fil-Mużew ta' Gordion, li jinsab f'Yassıhöyük stess.

=== Riċerka attwali ===

==== Skavi ====
[[File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|daqsminuri|L-iskavi tat-triq li tagħti għad-Daħla tan-Nofsinhar f'Gordion.]]
Il-Proġett ta' Gordion ġedded l-iskavi fl-2013, u ffoka fuq il-fortifikazzjonijiet tan-Nofsinhar u żvela triq ġdida ta' aċċess u daħla ġdida tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Din id-Daħla l-ġdida tan-Nofsinhar oriġinarjament inbniet matul is-seklu 9 Q.K., bejn wieħed u ieħor fl-istess żmien tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella fi Żmien il-Friġi Bikri. L-aċċess tad-Daħla tan-Nofsinhar ġie mmodifikat iktar b'bastjuni li żdiedu fis-sekli 8 u 6, u bil-pont li jitla' u jinżel fis-swar u li kien jagħti għad-daħla, li fl-aħħar mill-aħħar kien twil iktar minn 65 metru, l-itwal pont ta' dan it-tip li qatt kien magħruf fl-Anatolja. Bħal f'postijiet oħra fit-Tumbata taċ-Ċittadella, fi Żmien il-Friġi Nofsani ntużaw blokok polikromatiċi kbar għad-Daħla tan-Nofsinhar. Fl-2017 ġie skopert [[iljun]] [[Skultura|skolpit]] qrib id-Daħla tan-Nofsinhar.

==== Konservazzjoni arkitettonika ====
Mill-2009, il-proġett daħal għal programm imġedded ta' konservazzjoni arkitettonika tal-Kumpless tat-Terrazza, il-kwartier industrijali l-kbir li ħa n-nar fil-Livell tal-Qerda għall-ħabta tat-800 Q.K. Mill-2014 sal-2019, it-tim tal-konservazzjoni arkitettonika ffoka l-isforzi tiegħu fuq ir-restawr tal-Bastjun tan-Nofsinhar tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, li ġie affettwat minn terremot fl-1999. Dan il-proġett ikkonsolida l-ġebel bix-xquq, ġedded il-faċċata tal-ħitan b'riffieda tal-azzar inossidabbli, u indirizza d-dranaġġ tal-Bastjun tan-Nofsinhar permezz tat-tiswija tal-ħsara fil-ġebel u l-installazzjoni ta' sistema ġdida ta' għata ta' appoġġ.

==== Telerilevament ====
Mill-2007, il-Proġett ta' Gordion kellu fil-mira l-esplorazzjoni tal-fortifikazzjonijiet difensivi tal-belt lil hinn mit-Tumbata taċ-Ċittadella permezz tat-telerilevament. L-użu tal-manjetometrija, tat-tomografija tar-reżistenza elettrika, u tar-radar li jippenetra l-art ippermettew li ssir rikostruzzjoni iktar kompluta tan-network tad-difiża u tad-distretti urbani tal-belt matul Żmien il-Ħadid, u b'hekk instabet l-evidenza ta' foss u ta' sistema ta' swar madwar il-belt ta' barra u l-Punent, u ġiet ikkonfermata l-eżistenza ta' forti ieħor li kien jipproteġi il-belt ewlenija f'Kuş Tepe lejn it-Tramuntana.

==== Pubblikazzjoni ====
Ir-riżultati tal-iskavi f'Gordion qed jiġu studjati minn tim internazzjonali ta' studjiżi, b'riċerka li għaddejja fil-perjodi kollha tal-istorja tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.sas.upenn.edu/~nmiller0/GordionResearchBib.htm|titlu=Gordion Research Bibliography|sit=www.sas.upenn.edu|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== Sorsi tal-qedem ==
Gordion tissemma fis-sorsi tal-qedem li ġejjin: Ksenofon ''Hellenica'' 1.4.1; ''Hellenica Oxyrhynchia'' 21.6; Plutarka ''Life of Alexander'' 18; Justin, ''History of the World'' 11.7; Polibju ''Histories'' 21.37.1; Livju ''History of Rome'' 38.18; Strabo ''Geography'' 12.5.3, 12.8.9; Plinju x-Xiħ ''Natural History'' 5.42; Arrjan ''Anabasis'' 1.29.1–2, 2.3.1; Suda omi.221; Stiefnu ta' Biżanzju ''Ethnica'' G211.1.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://topostext.org/place/397320UGor|titlu=ToposText|sit=topostext.org|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== Rapporti finali tal-iskavi ==

* Young, Rodney et al. 1981. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. I: Three Great Early Tumuli [P, MM, W]. [[Philadelphia]]: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Kohler, Ellen L. 1995. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. II: The Lesser Phrygian Tumuli, Part 1, The Inhumations. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Gunter, Ann C. 1991. Gordion Excavations Final Reports Vol. III: The Bronze Age. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sams, G. Kenneth. 1994. The Gordion Excavations, 1950–1973: Final Reports, Vol. IV: The Early Phrygian Pottery. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

== Iktar qari ==

* DeVries, Keith, ed. 1980. From Athens to Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Dusinberre, Elspeth R. M. (2019). &quot;The collapse of empire at Gordion in the transition from the Achaemenid to the Hellenistic world&quot;. Anatolian Studies. 69: 109–-132. doi:10.1017/S0066154619000073.

* Grave, Peter, Lisa Kealhofer, Ben Marsh, G. Kenneth Sams, Mary Voigt, Keith DeVries. 2009. &quot;Ceramic production and provenience at Gordion, Central Anatolia&quot;, Journal of Archaeological Science, 36, 2162–2176.

* Körte, Gustav and Alfred Körte. 1904. &quot;Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900&quot;. Jährliches Ergänzungsheft 5. Berlin.

* Marston, John M. 2017. Agricultural Sustainability and Environmental Change at Ancient Gordion, Gordion Special Studies 8. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Matero, Frank and Meredith Keller, eds. 2011. Gordion Awakened: Conserving A Phrygian Landscape Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine. Philadelphia: il-Laboratorju tal-Konservazzjoni Arkitettonika.

* Mellink, Machteld. 1956. A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Miller, Naomi F. 2010. Botanical Aspects of Environment and Economy at Gordion, Turkey, Gordion Special Studies V. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Muscarella, Oscar White. 1967. Phrygian Fibulae from Gordion. [[Londra]]: Colt Archaeological Institute.

* Roller, Lynn. 1987. Gordion Special Studies, Vol. I: Nonverbal Graffiti, Dipinti, and Stamps. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Romano, Irene. 1995. Gordion Special Studies Vol. II: The Terracotta Figurines and Related Vessels Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian, ed. 2012. The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas. Proceedings of a conference held at the Penn Museum. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2011. The New Chronology of Iron Age Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2016. The Golden Age of King Midas/Kral Midas’ın Altın Çağı, catalogue of the Penn Museum exhibition. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sheftel, Phoebe A. (2023). The bone and ivory objects from Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781949057171&lt;/nowiki&gt;.

* Simpson, Elizabeth. 2010. The Gordion Wooden Objects, Vol. 1: The Furniture from Tumulus MM. Leiden u Boston: Brill.

* Simpson, Elizabeth and Krysia Spirydowicz. 1999. Gordion Wooden Furniture: The Study, Conservation, and Reconstruction of the Furniture and Wooden Objects from Gordion, 1981–1998. [[Ankara]]: il-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja.

* Voigt, M. M. 2013. &quot;Gordion as Citadel and City&quot;, in Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Selcuks, ed. Scott Redford and Nina Ergin. [[Leuven]]: Peeters. 161–228.


== Referenzi ==
[[Kategorija:Bliet]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Turkija]]</text>
      <sha1>pprh5t6x6ixfzq21fl400c1wu3vnwwh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306847</id>
      <parentid>306846</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T16:57:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>/* Riċerka arkeoloġika */ żieda kontenut</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33965" xml:space="preserve">[[Stampa:Gordion Early Phrygian East Gate.jpg|daqsminuri|Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion, bil-binjiet tal-Megaron u tat-Terrazza fuq wara.]]
'''Gordion''' (bil-lingwa tal-[[Friġi]]: ''Gordum'';&lt;ref&gt;Adams, Douglas Q. (1997). Mallory, J.P.; Mallory, Douglas Q. (eds.). ''Encyclopedia of Indo-European Culture''. Taylor &amp; Francis. p. 199. ISBN &lt;bdi&gt;978-1-884-96498-5&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; bil-Grieg: Γόρδιον, b'ittri Rumani: ''Górdion''; bit-Tork: ''Gordion'' jew ''Gordiyon''; bil-[[Lingwa Latina|Latin]]: ''Gordium'') kienet il-[[belt kapitali]] tal-[[Friġja]] tal-qedem. Kienet tinsab fis-sit fejn illum il-ġurnata hemm Yassıhüyük, madwar 70–80 kilometru (43–50 mil) fil-Lbiċ ta' [[Ankara]] (il-belt kapitali tat-[[Turkija]]), qrib ħafna tad-distrett ta' Polatlı. Il-pożizzjoni ta' Gordion fil-konfluwenza tax-xmajjar Sakarya u Porsuk kienet strateġika għaliex kienet tippermetti l-kontroll tal-art għammiela. Gordion tinsab fejn it-triq tal-qedem bejn Lidja u l-[[Assirja]]/il-[[Babilonja]] kienet taqsam ix-xmara Sangarius. L-okkupazzjoni tas-sit hija attestata minn Żmien il-Bronż Bikri (għall-ħabta tal-2300 [[Ante Christum natum|Q.K]].) kontinwament sas-seklu 4 [[WK|W.K]]. u mill-ġdid fis-sekli 13 u 14 W.K. It-Tumbata taċ-Ċittadella f'Gordion għandha daqs ta' madwar 13.5-il ettaru, u fil-quċċata tagħha l-abitazzjoni kienet estiża lil hinn minn din iż-żona għal daqs ta' madwar 100 ettaru. Gordion hija s-sit rappreżentattiv taċ-ċivilizzazzjoni tal-Friġi, u l-livell ta' qerda ppreservat sew tal-ħabta tat-800 Q.K.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian (2017). &quot;Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015&quot;. ''American Journal of Archaeology''. '''121''' (1): 135–178.&lt;/ref&gt; huwa importanti għall-kronoloġija tar-reġjun. It-tradizzjoni twila ta' tumbati fis-sit hija turija importanti tal-monumentalità tal-elit u tal-prattiki funebri matul Żmien il-Ħadid.

Fl-2023, is-sit ta' Gordion tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20230918120411/https://whc.unesco.org/en/list/1669|titlu=Gordion - UNESCO World Heritage Centre|data=2023-09-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== [[Etimoloġija]] ==
It-toponimu ta' &quot;Gordion&quot; ġej mill-Grieg Antik ''Górdion'' (Γόρδιον), li oriġina mill-isem Friġjan ''Gordum'', li jfisser beltmeaning &quot;city&quot;.

== Storja ta' okkupazzjoni ==
Fi żmien il-qedem, ix-xmara Sakarya kienet tnixxi fuq in-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ftit lil hinn mill-Forti ta' Küçük Höyük. Il-fluss tiegħu nbidel diversi drabi, u fl-aħħar mill-aħħar beda jnixxi lejn in-naħa tal-Punent tat-tumbata, kif inhu l-każ sal-lum. Din kienet bidla relattivament reċenti, li x'aktarx seħħet matul is-seklu 19.&lt;ref&gt;Marsh, Ben (1999). &quot;Alluvial Burial of Gordion, An Iron-Age City in Anatolia&quot;. ''Journal of Field Archaeology''. '''26''': 163–176.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/archaeology/geomorphology/|titlu=Digital Gordion {{!}} Geomorphology|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Kronoloġija ta' Gordion
!Żmien
!Dati
|-
|Żmien il-Bronż Bikri
|3000–2000 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Nofsani
|2000–1600 Q.K.
|-
|Żmien il-Bronż Aħħari
|1600–1200 Q.K.
|-
|Żmien il-[[Ħadid]] Bikri
|1200–900 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Bikri
|900–800 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Nofsani
|800–540 Q.K.
|-
|Żmien il-Friġi Aħħari
|540–330 Q.K.
|-
|Żmien Ellenistiku
|330–is-seklu 1 Q.K.
|-
|Żmien ir-Rumani
|is-sekli 1-5 W.K.
|-
|Żmien Medjevali
|is-sekli 13-14 W.K.
|-
|Żmien Modern
|is-snin 20 tas-seklu 20–preżent
|}

=== Żmien il-Bronż ===
[[File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Tumulus_MM_Tumulus_P.jpg|daqsminuri|It-tumbata funebri tas-seklu 8 Q.K., it-Tumbata MM (xellug) u t-Tumbata P (lemin) f'Gordion, it-Turkija.]]
Gordion kienet ilha abitata mill-inqas minn Żmien il-Bronż Bikri, għall-ħabta tal-2300 Q.K. Sa tmiem dan il-perjodu kien hemm elementi komuni fil-bċejjeċ taċ-ċeramika ta' komunitajiet sal-Punent imbiegħed sa Troad sal-Lvant imbiegħed sa Cilicia.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/bronze-age-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Bronze Age Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

Matul Żmien il-Bronż Nofsani, Gordion spiċċat taħt l-influwenza tal-[[Ittiti]], u nstabu siġilli amministrattivi fis-sit. Hemm nekropoli estensiva li ġiet attestata fl-Irdum tal-Grigal, b'tumbati funebri tal-perjodi MH III-IV.&lt;ref&gt;Mellink, Machteld J. (1956). ''A Hittite Cemetery at Gordion''. Philadelphia: l-Università ta' Pennsylvania. ISBN &lt;bdi&gt;9780934718059&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Fi Żmien il-Bronż Aħħari Gordion kienet parti mill-Imperu tal-Ittiti u kienet tinsab fit-tarf tal-Punent tal-qalba tiegħu.&lt;ref&gt;Seeher, Jürgen (2011). &quot;The Plateau: The Hittites&quot;. In McMahon, Gregory; Steadman, Sharon (eds.). ''The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BCE)''. Oxford University Press. pp. 376–392.&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Bronż Bikri ===
[[File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_aerial_overview_2017.jpg|daqsminuri|Veduta ta' Gordion mill-ajru.]]
Fi Żmien il-Ħadid Bikri kien hemm bidla kulturali f'Gordion, b'differenzi distinti minn Żmien il-Bronż Aħħari fir-rigward tal-arkitettura u ċ-ċeramika. Ir-rabtiet lingwistiċi u fil-bċejjeċ taċ-ċeramika max-Xlokk tal-[[Ewropa]] jindikaw li kien hemm influss ta' migranti Balkani f'dan iż-żmien, x'aktarx il-Briġjani.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/iron-age-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Iron Age Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Friġi Bikri ===
[[File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Early_Phrygian_East_Citadel_Gate_Tumulus_W_2019.jpg|daqsminuri|Veduta mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella ta' Gordion li tħares lejn it-Tumbata W (għall-ħabta tat-850 Q.K.).]]
Kien hemm diversi proġetti monumentali tal-kostruzzjoni fiċ-ċittadella matul is-sekli 10 u 9, jiġifieri Żmien il-Friġi Bikri, li rriżultaw fi swar madwar it-Tumbata taċ-Ċittadella b'kumpless estensiv ta' daħliet. Id-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella kienet tipprovdi iktar difiża u turija tal-poter; għadha ppreservata sa għoli ta' għaxar [[Metru|metri]], u b'hekk hija waħda mill-iżjed eżempji ppreservati fl-Anatolja. Għall-ħabta tal-istess żmien, lejn it-850 Q.K., inbniet it-Tumbata W, l-ewwel eżempju ta' tumbata funebri fl-Anatolja u markatur tal-prominenza tal-elit f'Gordion. Lil hinn mid-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, kien hemm sensiela ta' binjiet tal-elit fin-naħa tal-Lvant tat-tumbata. Dawn kienu jinkludu diversi binjiet bi pjanta ta' ''megaron'' u l-Kumpless tat-Terrazza l-Kbira. Il-''megarons'' f'Gordion x'aktarx li kellhom funzjoni amministrattiva, u l-ikbar waħda, il-''megaron'' 3, x'aktarx li kienet tintuża bħala sala tal-udjenzi. Il-''megarons'' jinkludu diversi artijiet biċ-ċagħaq u l-mużajk b'disinni [[Ġeometrija|ġeometriċi]] elaborati, fost l-iżjed eżempji bikrin magħrufa ta' dan it-tip. Il-Kumpless tat-Terrazza fih tmien binjiet interkonnessi estiżi fuq tul ta' mitt metru, u fihom kien isir it-tħin, it-tisjir u l-insiġ, kif ukoll il-ħżin. Il-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri ġew ippreservati minħabba konflagrazzjoni fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u x'aktarx li jmorru lura għall-ħabta tat-800 Q.K. Dan il-livell ta' qerda u r-rikostruzzjoni sussegwenti tas-sit ta' fuq il-kumpless ippreservaw l-arkitettura u bosta mill-fdalijiet ta' Żmien il-Friġi Bikri. B'hekk Żmien il-Friġi Bikri fis-sit huma iktar mifhum minn Żmien il-Friġi Nofsani.&lt;ref&gt;Young, Rodney S. (1965). &quot;Early Mosaics at Gordion&quot;. ''Expedition''. '''7''': 4–13.&lt;/ref&gt;

==== Livell ta' Qerda fi Żmien il-Friġi Bikri ====
[[File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Citadel_Mound_overview.jpg|daqsminuri|Veduta tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion.]]
Hemm bosta evidenza ta' ħruq mifrux fil-parti tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella ta' Gordion, f'livell li l-iskavatur inizjali, [[Rodney S. Young]], sejjaħ bħala l-Livell tal-Qerda. Dan l-avveniment, u d-depożitu sussegwenti ta' kważi ħames metri ta' tafal fuq il-livell maħruq, issiġilla u ppreserva bosta binjiet u mijiet ta' oġġetti minn Żmien il-Friġi Bikri, u b'hekk ipprovda ħjiel mill-aqwa dwar in-natura tad-distrett tal-elit ta' ċittadella ta' Żmien il-Ħadid, xi ħaġa tassew unika fl-[[arkeoloġija]] tal-Anatolja. Għaldaqstant, il-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri jipprovdi materjal komparattiv datat sew għal siti oħra fir-reġjun u jikkostitwixxi punt fiss ewlieni fil-kronoloġija tal-Anatolja Ċentrali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/chronology/|titlu=Digital Gordion {{!}} Chronology|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

L-arkeologi għall-ewwel interpretaw il-Livell tal-Qerda bħala l-fdalijiet ta' attakk Ċimmerjan, għall-ħabta tas-700 Q.K., avveniment li ssemma ferm iktar 'il quddiem minn [[Strabo]] u [[Ewsebju]] li rriżulta fil-[[mewt]] tar-re [[Midas]]. Id-''data'' inizjali tar-radjokarbonju analizzat minn Young qajmet xi dubji dwar din l-interpretazzjoni, iżda d-data tas-700 Q.K. intużat b'mod mifrux. Mill-bidu tas-sena 2000, inbeda programm imġedded ta' datazzjoni bir-radjokarbonju, ta' analiżi dendrokronoloġika, u ta' eżami iktar mill-qrib tal-oġġetti fil-Livell tal-Qerda. Tliet fatturi kienu ta' importanza partikolari: l-istabbiliment tad-data tat-Tumbata MM għall-ħabta tas-740 Q.K. abbażi tad-dendrokronoloġija; it-tqabbil tal-oġġetti tal-Livell tal-Qerda ma' dawk tat-Tumbata MM u assemblaġġi oħra datati b'mod indipendenti fit-tumbati ta' Gordion; u l-istudju tal-bċejjeċ taċ-ċeramika Griegi magħrufa sew tas-seklu 8 fil-kuntesti ta' wara l-Livell tal-Qerda. Meta wieħed iqis dawn l-elementi kollha flimkien, din ir-riċerka indikat li d-data tal-konflagrazzjoni kienet bejn wieħed u ieħor mitt sena qabel dak li kien maħsub preċedentement, jiġifieri għall-ħabta tat-800 Q.K.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian; Darbyshire, Gareth, eds. (2011). ''The New Chronology of Iron Age Gordion''. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.&lt;/ref&gt;

Il-kritika inizjali tal-analiżi&lt;ref&gt;D.J. Keenan, &quot;Radiocarbon dates from Iron Age Gordion are confounded&quot;, ''Ancient West &amp; East'' 3, 100–103 (2004).&lt;/ref&gt; bir-radjokarbonju ffukat fuq il-pubblikazzjoni preliminari ta' ħames kampjuni iżda sussegwentement ġiet irrifjutata mill-pubblikazzjoni ta' ħmistax-il kampjun,&lt;ref&gt;K. DeVries et al., &quot;New dates for the destruction levels at Gordion&quot;, ''Antiquity'' 77.&lt;/ref&gt; kollha kemm huma bħala medja b'tużżani ta' żrieragħ tax-xgħir, tal-għads u tal-kittien mil-Livell tal-Qerda. Dawn kollha indikaw firxa ta' bejn it-840 u s-795 Q.K., x'aktarx bejn it-830/815 u t-810/800 Q.K., u bl-ebda mod ma kienu kompatibbli ma' data għall-ħabta tas-700 Q.K., anke b'aġġustamenti estremi fid-''data''.&lt;ref&gt;Manning, Sturt W.; Kromer, Bernd (2011). &quot;Radiocarbon Dating Iron Age Gordion, and the Early Phrygian Destruction in Particular&quot;. In Rose, C. Brian; Darbyshire, Gareth (eds.). ''The New Chronology of Iron Age Gordion''. Il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. pp. 123–153. ISBN &lt;bdi&gt;9781934536445&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; B'hekk, in-nar ma setax jibqa' jiġi assoċjat ma' attakk Ċimmerjan u x'aktarx li kien ta' natura aċċidentali, bl-ebda indikazzjoni ta' attakk militari. Data tal-ħabta tat-800 Q.K. għal-Livell tal-Qerda ta' Żmien il-Friġi Bikri ġiet aċċettata b'mod wiesa' mill-istudjużi fl-Anatolja Ċentrali kollha,&lt;ref&gt;M.M. Voigt, &quot;Old Problems and New Solutions: Recent Excavations at Gordion,&quot; in: L. Kealhofer (Ed.) ''The Archaeology of Midas and the Phrygians'' (Philadelphia, 2005), 28–31.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Genz, Hermann (2013). &quot;Review of The New Chronology of Iron Age Gordion&quot;. ''Bulletin of the American Schools of Oriental Research''. '''369''': 235–237.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Summers, Geoffrey D. (2013). &quot;Review of The New Chronology of Iron Age Gordion&quot;. ''Journal of Near Eastern Studies''. '''72''' (2): 289–292.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Aslan, Carolyn C. (2013). &quot;Review of The New Chronology of Iron Age Gordion&quot;. ''The Classical Review''. '''63''' (2): 564–566.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Kealhofer, Lisa; Grave, Peter (2011). &quot;The Iron Age on the Central Anatolian Plateau&quot;. In McMahon, Gregory; Steadman, Sharon (eds.). ''The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BCE)''. Oxford University Press. pp. 415–442.&lt;/ref&gt; u tressqu biss oġġezzjonijiet mingħand Muscarella u mingħand Keenan.&lt;ref&gt;O. W. Muscarella, &quot;The date of the destruction of the Early Phrygian Period at Gordion&quot;, ''Ancient West &amp; East'' 2, 225–252 (2003).&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Friġi Nofsani ===
[[File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Iron_Age_Gordion_overview_map.png|lemin|daqsminuri|Mappa tal-insedjament prinċipali u taż-żoni taċ-ċimiterju ta' Gordion fi Żmien il-Ħadid.]]
Il-Livell tal-Qerda tal-ħabta tat-800 Q.K. jimmarka l-bidla minn Żmien il-Friġi Bikri għal Żmien il-Friġi Nofsani. Wara n-nar, l-abitanti ta' Gordion lestew programm enormi ta' kostruzzjoni fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella li kien jinkludi ż-żieda ta' ħames metri ta' tafal biex jiżdied l-għoli tat-tumbata. Iċ-ċittadella reġgħet inbniet bi pjanta pjuttost simili, bi proċess ta' monumentalità li kien jeħtieġ ammont kbir ta' xogħol u ta' ppjanar. Il-fortifikazzjonijiet f'Gordion f'dan iż-żmien tkabbru biex jinkludu par fortijiet lejn it-Tramuntana u n-Nofsinhar tat-Tumbata taċ-Ċittadella, ikkollegati flimkien permezz ta' swar madwar erja ta' ħamsa u għoxrin ettaru, żona magħrufa bħala l-Belt t'Isfel. Lil hinn mill-Belt t'Isfel, l-insedjament kompla fil-Belt ta' Barra, protetta bi swar oħra u b'foss. L-insedjament kien estiż sal-Irdum tal-Grigal, fejn sensiela ta' djar inqerdu minn attakk ta' għadu mhux magħruf għall-ħabta tas-700 Q.K. Matul Żmien il-Friġi Nofsani, Gordion kibret sal-ikbar daqs tagħha, b'erja ta' insedjament ta' madwar mitt ettaru.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian (2017). &quot;Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015&quot;. ''American Journal of Archaeology''. '''121''' (1): 143–147.&lt;/ref&gt; F'dan iż-żmien, l-influwenza [[politika]] ta' Friġja fl-Anatolja żdiedet b'mod sostanzjali. Matul is-sekli 9 u 8 Q.K., il-belt kibret u saret il-belt kapitali ta' renju li kellu l-kontroll tal-biċċa l-kbira tal-[[Asja]] Minuri fil-Punent tax-xmara Halys. Matul is-seklu 6 Q.K., ir-renju ta' Lidja, il-ġar ta' Friġja lejn il-Lbiċ, beda jkollu influwenza fi ħdan l-Anatolja, x'aktarx għad-detriment tal-kontroll tal-Friġi. L-attakk ta' [[Ċiru l-Kbir]] u tal-Imperu tal-Akemenidi fl-Anatolja, fil-bidu tal-546 Q.K., wassal għal tmiem kwalunkwe kontroll Lidjan u tal-awtonomija Friġjana f'Gordion.

==== Re Midas ====
[[File:Gordion97.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion97.JPG|daqsminuri|Is-sit arkeoloġiku ta' Gordion fir-rebbiegħa.]]
L-iżjed re famuż ta' Friġja kien Midas, li rrenja matul Żmien il-Friġi Nofsani f'Gordion. Huwa x'aktarx li kien fuq it-tron f'Gordion għall-ħabta tas-740 Q.K., abbażi tat-tlestija tat-Tumbata MM li tlestiet f'dak iż-żmien. Sorsi Assirjani kontemporanji ta' bejn is-718 u s-709 Q.K. isejħulu ''Mit-ta-a''. Skont l-istoriku Grieg Erodotu, ir-Re Midas kien l-ewwel barrani li għamel offerta fis-santwarju ta' [[Apollo (divinità)|Apollo]] f'[[Delphi]], u ddedika t-tron li minnu kien jagħti l-ġudizzji. Matul ir-renju tiegħu, skont Strabo, iċ-Ċimmerjani nomadiċi invadew l-Asja Minuri, u fis-710/709 Q.K., Midas kien imġiegħel jistaqsi għall-għajnuna mir-re Assirjan [[Sargon II]]. Skont ir-rendikont ta' Strabo, ir-Re Midas wettaq [[suwiċidju]] billi xorob id-[[demm]] ta' barri meta ċ-Ċimmerjani ħakmu l-belt.&lt;ref&gt;Strabo 1.3.21. L. Roller, &quot;The Legend of Midas&quot;, ''Classical Antiquity'' 2(1983): 299–313.&lt;/ref&gt;

==== Tumbati ====
Qrib Gordion hemm iktar minn mitt tumbata, li jmorru lura għas-sekli 9 sa 6 Q.K. L-ikbar fost dawn it-tumbati funebri tradizzjonalment kienu assoċjati mar-rejiet, speċjalment it-Tumbata MM. Hemm żewġ nekropoli prinċipali, fl-Irdum tal-Grigal u fl-Irdum tan-Nofsinhar. It-Tumbata W f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tat-850 Q.K., hija l-eqdem waħda magħrufa fis-sit u l-ewwel waħda magħrufa fl-Anatolja. It-tumbati kienu assoċjati mad-dfin tal-bnedmin f'Gordion sal-aħħar tas-seklu 7, meta mbagħad bdiet il-kremazzjoni fis-sit. Iż-żewġ tradizzjonijiet bdew jeżistu flimkien sas-seklu 6 Q.K.&lt;ref&gt;Rose, C. Brian (2017). &quot;Fieldwork at Phrygian Gordion, 2013-2015&quot;. ''American Journal of Archaeology''. '''121''' (1): 171.&lt;/ref&gt;

===== Tumbata MM =====
[[File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Turkey-1428_(2216632594).jpg|daqsminuri|It-Tumbata tar-Re Midas f'Gordion, li tmur lura għall-ħabta tas-740 Q.K.]]
It-Tumbata MM (magħrufa wkoll bħala t-&quot;Tumbata ta' Midas&quot; jew it-&quot;Tumbata l-Kbira&quot;), hija l-ikbar tumbata funebri f'Gordion, għolja iktar minn ħamsin metru llum il-ġurnata, b'dijametru ta' madwar tliet mitt metru. Inbniet għall-ħabta tas-740 Q.K., u dak iż-żmien kienet l-ikbar tumbata fl-Anatolja; l-unika tumbata li qabżitha madwar 200 sena wara kienet it-Tumbata ta' Alyattes f'Lidja. It-Tumbata MM ġiet skavata fl-1957 mit-tim ta' Young, u ġew żvelati l-fdalijiet tal-okkupant irjali, fuq tessuti vjola u lewn id-deheb f'tebut miftuħ tal-injam, imdawwar b'firxa wiesgħa ta' oġġetti lussużi. L-oġġetti funebri kienu jinkludu reċipjenti tal-fuħħar u tal-bronż li kien fihom residwi organiċi, qafliet tal-bronż, ċintorini tal-ġilda b'bokkli tal-bronż, u kollezzjoni straordinarja ta' għamara mnaqqxa u nturnjata tal-injam, li kienu eċċezzjonali minħabba l-qagħda ta' preservazzjoni tagħhom. Iċ-ċerimonja funebri tat-Tumbata MM ġiet rikostruwita, u x-xjenzati ddeterminaw li l-mistednin fil-bankett kienu jieklu l-istuffat tal-ħaruf jew tal-laħam tal-mogħoż u kienu jixorbu xarba ffermentata mħallta.&lt;ref&gt;E. Simpson, “Midas’ Bed and a Royal Phrygian Funeral”, ''Journal of Field Archaeology'', 17(1990): 69–87.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;P. McGovern, D. Glusker, R. Moreau, A. Nuñez, C. Beck, E. Simpson, E. Butrym, L. Exner, and E. Stout, “A Funerary Feast Fit for King Midas”, ''Nature'' 402 (1999): 863–864.&lt;/ref&gt; Issa ġeneralment huwa maħsub li kienet il-qabar ta' missier Midas, Gordias, x'aktarx kienet l-ewwel proġett monumentali ta' Midas malli kiseb il-poter.&lt;ref&gt;Liebhart, Richard; Darbyshire, Gareth; Erder, Evin; Marsh, Ben (2016). &quot;A Fresh Look at the Tumuli of Gordion&quot;. In Henry, Olivier; Kelp, Ute (eds.). ''Tumulus as Sema: Space, Politics, Culture and Religion in the First Millennium BC''. De Gruyter. pp. 627–636.&lt;/ref&gt;

=== Żmien il-Friġi Aħħari ===
[[File:Gordion87.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion87.JPG|daqsminuri|300x300px|Il-Forti f'Küçük Höyük, li nqered mill-attakk tal-Persjani fil-546 Q.K.]]
Wara l-kampanji militari ta' Ċiru l-Kbir fl-Anatolja fis-snin 40 tas-seklu 6 Q.K., Gordion saret parti mill-Imperu Akemenid-[[Iran|Persjan]]. Hemm evidenza estensiva tal-assedju Persjan tal-546 Q.K. f'Gordion, assoċjata l-iktar mal-Forti ta' Küçük Höyük. L-invażuri Persjani bnew rampa kbira għall-assedju tal-fortizza, li għadha viżibbli llum il-ġurnata. Wara li nħakmet, Gordion saret parti mis-satrapija tal-Friġja Ellespontina, fejn Daskyleion tal-Baħar ta' Marmara kienet il-belt kapitali u mhux Gordion. Minkejja dan, Gordion inizjalment baqgħet tiffjorixxi taħt l-Akemenidi, b'tumbati funebri u binjiet monumentali sas-seklu 6. Għall-ħabta tal-500 Q.K., struttura nofsha taħt l-art u nofsha le, id-Dar Impittra, ġiet miżjuda fin-naħa tal-Lvant tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Kellha programm ta' affreski mal-ħitan b'purċissjoni ta' [[Mara|nisa]]. X'aktarx kienet assoċjata ma' attività ta' qima, għalkemm in-natura tagħha mhijiex ċerta.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/achaemenid-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Achaemenid Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

Is-seklu 4 Q.K. f'Gordion beda b'terremot u bl-attakk tar-re Spartan [[Agesilaos]]. Is-seklu ta' wara kien hemm assenza ta' binjiet monumentali fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella, u fil-fatt, il-ġebel minn bosta strutturi iktar bikrin intuża għal binjiet iżgħar xi mkien ieħor madwar is-sit.

=== Żmien Ellenistiku ===
Il-wasla ta' Alessandru Manju fit-333 Q.K. ġabet magħha bidla kbira fis-sit, b'qima ta' divinitajiet Griegi, b'tinqixiet miktuba bil-Grieg, u bi bċejjeċ tal-fuħħar Griegi li ħadu post il-predeċessuri Friġjani fis-sit. F'nofs is-seklu 3 Q.K., kien hemm il-wasla tal-Galatjani, poplu Ċeltiku li l-ewwel waslu fl-Anatolja bħala merċenarji mqabbdin minn [[Nikomedu I tal-Bitnija]]. Il-Galatjani fl-aħħar mill-aħħar insedjaw il-Friġja, inkluż f'Gordion. L-insedjament f'Gordion matul iż-Żmien Ellenistiku juri karattru residenzjali distint, bi djar kbar li nbnew fuq il-binjiet pubbliċi ta' fuq it-Tumbata taċ-Ċittadella u l-ebda evidenza ta' abitazzjoni fil-Belt t'Isfel jew ta' Barra. Fl-189 Q.K., il-konslu Ruman [[Gnaeus Manlius Vulso]] wettaq kampanja militari mill-Galatija, u ġiegħel lill-abitanti ta' Gordion jabbandunaw is-sit temporanjament. Gordion reġgħet ġiet abitata għal żmien qasir iżda reġgħet ġiet abbandunata xi żmien matul is-seklu 1 Q.K.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/hellenistic-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Hellenistic Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

==== Għoqda ta' Gordion ====
Skont it-tradizzjoni tal-qedem, fit-333 Q.K. [[Alessandru Manju]] qata' (jew ħall) l-Għoqda ta' Gordian: din l-għoqda mħabbla kienet marbuta mal-lasta ta' vagun Friġjan fl-akropoli tal-belt. Il-vagun ġie assoċjat ma' Midas jew Gordias (jew it-tnejn) u ġie kkollegat mat-tlugħ għall-poter tad-dinastija. Profezija lokali kienet sostniet li min kien iħoll l-għoqda kien destinat li jsir il-mexxej tal-Asja.&lt;ref&gt;L. Roller, &quot;Midas and the Gordian Knot.&quot; ''Classical Antiquity'' 3(1984): 256–271.&lt;/ref&gt;

=== Żmien ir-Rumani ===
Żmien ir-[[Imperu Ruman|Rumani]] f'Gordion kien estiż mis-seklu 1 W.K. sas-seklu 4 W.K., b'sensiela ta' okkupazzjonijiet u abbanduni fin-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella. It-triq Rumana bejn Ancyra u Pessinus kienet tgħaddi minn Gordion, li jaf kienu magħrufa bħala Vindia jew Vinda f'dan iż-żmien. Il-binjiet Rumani f'Gordion kienu orjentati lejn id-direzzjonijiet kardinali u nbnew bħala parti minn stabbiliment mill-ġdid apposta li kien jinkludi l-livellar tal-parti tal-Punent tat-tumbata. Iż-żona taċ-Ċimiterju Komuni tinkludi d-difniet Rumani mis-sekli 2 sa 4 W.K.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/roman-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Roman Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

=== Żmien Medjevali ===
L-evidenza għaż-Żmien [[Medjuevu|Medjevali]] f'Gordion hija sparsa iżda tissuġġerixxi li matul is-sekli 13 u 14 W.K. b'mill-inqas ftit fortifikazzjonijiet. Skavi reċenti żvelaw fosos u fran miksija bil-ġir fuq in-naħa tal-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, u b'hekk jindikaw li kienu jintużaw għat-tħejjija u għall-ħżin tal-ikel.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/medieval-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Medieval Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

=== Żmien Modern ===
Gordion kienet tinsab tul il-linji tal-front tal-Battalja tas-Sakarya fl-1921, il-punt ta' żvolta tal-Gwerra bejn il-[[Greċja]] u t-Turkija tal-1919-1922. It-Tumbata taċ-Ċittadella u diversi mit-tumbati ntużaw bħala pożizzjonijiet difensivi matul it-tliet ġimgħat ta' ġlied. Il-villaġġ ta' Bebi, li jinsab fil-Punent tat-Tumbata taċ-Ċittadella, kien is-sit ewlieni ta' abitazzjoni fl-inħawi matul is-sekli 19 u 20 iżda nqered matul il-battalja. Il-villaġġ modern ta' Yassıhöyük ġie stabbilit wara l-Gwerra tal-Indipendenza tat-Turikja u huwa parti mid-distrett ta' Polatlı.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.penn.museum/sites/gordion/history/modern-gordion/|titlu=Digital Gordion {{!}} Modern Gordion|sit=Digital Gordion|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Gordion ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2023.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni [[Kultura|kulturali]] jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Riċerka arkeoloġika ==

=== Storja tar-riċerka ===
[[File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_Museum_Phrygian_architectural_terracotta_0816.jpg|daqsminuri|Biċċa tiżjin arkitettoniku tat-terrakotta ta' Żmien il-Friġi fil-Mużew ta' Gordion.]]
Is-sit ġie skavat minn [[Gustav Körte]] u minn [[Alfred Körte]] fl-1900&lt;ref&gt;G. u A. Körte, ''Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900. Jahrbuch des kaiserlich deutschen archäologischen Instituts'' V ([[Berlin]], 1904).&lt;/ref&gt; u mbagħad mill-Mużew tal-Arkeoloġija u tal-[[Antropoloġija]] tal-Università ta' Pennsylvania, taħt it-tmexxija ta' Rodney S. Young, bejn l-1950 u l-1973.&lt;ref&gt;R.S. Young, ''Three Great Early Tumuli. The Gordion Excavations Final Reports, Volume 1'' (Philadelphia, 1981).&lt;/ref&gt; L-iskavi baqgħu għaddejjin fis-sit taħt il-patroċinju tal-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania b'tim internazzjonali mmexxi minn [[Keith DeVries]] (1977–1987), [[G. Kenneth Sams]] u [[Mary M. Voigt]] (1988–2006), G. Kenneth Sams u [[C. Brian Rose]] (2006–2012), u C. Brian Rose (2012–preżent). Is-sejbiet minn Gordion jinsabu għall-wiri fil-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja f'Ankara, fil-Mużew tal-Arkeoloġija ta' [[Istanbul]], u fil-Mużew ta' Gordion, li jinsab f'Yassıhöyük stess.

=== Riċerka attwali ===

==== Skavi ====
[[File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gordion_South_Gate_approach_2018.jpg|daqsminuri|L-iskavi tat-triq li tagħti għad-Daħla tan-Nofsinhar f'Gordion.]]
Il-Proġett ta' Gordion ġedded l-iskavi fl-2013, u ffoka fuq il-fortifikazzjonijiet tan-Nofsinhar u żvela triq ġdida ta' aċċess u daħla ġdida tat-Tumbata taċ-Ċittadella. Din id-Daħla l-ġdida tan-Nofsinhar oriġinarjament inbniet matul is-seklu 9 Q.K., bejn wieħed u ieħor fl-istess żmien tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella fi Żmien il-Friġi Bikri. L-aċċess tad-Daħla tan-Nofsinhar ġie mmodifikat iktar b'bastjuni li żdiedu fis-sekli 8 u 6, u bil-pont li jitla' u jinżel fis-swar u li kien jagħti għad-daħla, li fl-aħħar mill-aħħar kien twil iktar minn 65 metru, l-itwal pont ta' dan it-tip li qatt kien magħruf fl-Anatolja. Bħal f'postijiet oħra fit-Tumbata taċ-Ċittadella, fi Żmien il-Friġi Nofsani ntużaw blokok polikromatiċi kbar għad-Daħla tan-Nofsinhar. Fl-2017 ġie skopert [[iljun]] [[Skultura|skolpit]] qrib id-Daħla tan-Nofsinhar.

==== Konservazzjoni arkitettonika ====
Mill-2009, il-proġett daħal għal programm imġedded ta' konservazzjoni arkitettonika tal-Kumpless tat-Terrazza, il-kwartier industrijali l-kbir li ħa n-nar fil-Livell tal-Qerda għall-ħabta tat-800 Q.K. Mill-2014 sal-2019, it-tim tal-konservazzjoni arkitettonika ffoka l-isforzi tiegħu fuq ir-restawr tal-Bastjun tan-Nofsinhar tad-Daħla tal-Lvant taċ-Ċittadella, li ġie affettwat minn terremot fl-1999. Dan il-proġett ikkonsolida l-ġebel bix-xquq, ġedded il-faċċata tal-ħitan b'riffieda tal-azzar inossidabbli, u indirizza d-dranaġġ tal-Bastjun tan-Nofsinhar permezz tat-tiswija tal-ħsara fil-ġebel u l-installazzjoni ta' sistema ġdida ta' għata ta' appoġġ.

==== Telerilevament ====
Mill-2007, il-Proġett ta' Gordion kellu fil-mira l-esplorazzjoni tal-fortifikazzjonijiet difensivi tal-belt lil hinn mit-Tumbata taċ-Ċittadella permezz tat-telerilevament. L-użu tal-manjetometrija, tat-tomografija tar-reżistenza elettrika, u tar-radar li jippenetra l-art ippermettew li ssir rikostruzzjoni iktar kompluta tan-network tad-difiża u tad-distretti urbani tal-belt matul Żmien il-Ħadid, u b'hekk instabet l-evidenza ta' foss u ta' sistema ta' swar madwar il-belt ta' barra u l-Punent, u ġiet ikkonfermata l-eżistenza ta' forti ieħor li kien jipproteġi il-belt ewlenija f'Kuş Tepe lejn it-Tramuntana.

==== Pubblikazzjoni ====
Ir-riżultati tal-iskavi f'Gordion qed jiġu studjati minn tim internazzjonali ta' studjiżi, b'riċerka li għaddejja fil-perjodi kollha tal-istorja tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.sas.upenn.edu/~nmiller0/GordionResearchBib.htm|titlu=Gordion Research Bibliography|sit=www.sas.upenn.edu|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== Sorsi tal-qedem ==
Gordion tissemma fis-sorsi tal-qedem li ġejjin: Ksenofon ''Hellenica'' 1.4.1; ''Hellenica Oxyrhynchia'' 21.6; Plutarka ''Life of Alexander'' 18; Justin, ''History of the World'' 11.7; Polibju ''Histories'' 21.37.1; Livju ''History of Rome'' 38.18; Strabo ''Geography'' 12.5.3, 12.8.9; Plinju x-Xiħ ''Natural History'' 5.42; Arrjan ''Anabasis'' 1.29.1–2, 2.3.1; Suda omi.221; Stiefnu ta' Biżanzju ''Ethnica'' G211.1.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://topostext.org/place/397320UGor|titlu=ToposText|sit=topostext.org|data-aċċess=2024-04-25}}&lt;/ref&gt;

== Rapporti finali tal-iskavi ==

* Young, Rodney et al. 1981. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. I: Three Great Early Tumuli [P, MM, W]. [[Philadelphia]]: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Kohler, Ellen L. 1995. The Gordion Excavations (1950–1973) Final Reports, Vol. II: The Lesser Phrygian Tumuli, Part 1, The Inhumations. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Gunter, Ann C. 1991. Gordion Excavations Final Reports Vol. III: The Bronze Age. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sams, G. Kenneth. 1994. The Gordion Excavations, 1950–1973: Final Reports, Vol. IV: The Early Phrygian Pottery. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

== Iktar qari ==

* DeVries, Keith, ed. 1980. From Athens to Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Dusinberre, Elspeth R. M. (2019). &quot;The collapse of empire at Gordion in the transition from the Achaemenid to the Hellenistic world&quot;. Anatolian Studies. 69: 109–-132. doi:10.1017/S0066154619000073.

* Grave, Peter, Lisa Kealhofer, Ben Marsh, G. Kenneth Sams, Mary Voigt, Keith DeVries. 2009. &quot;Ceramic production and provenience at Gordion, Central Anatolia&quot;, Journal of Archaeological Science, 36, 2162–2176.

* Körte, Gustav and Alfred Körte. 1904. &quot;Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900&quot;. Jährliches Ergänzungsheft 5. Berlin.

* Marston, John M. 2017. Agricultural Sustainability and Environmental Change at Ancient Gordion, Gordion Special Studies 8. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Matero, Frank and Meredith Keller, eds. 2011. Gordion Awakened: Conserving A Phrygian Landscape Archived 2016-03-03 at the Wayback Machine. Philadelphia: il-Laboratorju tal-Konservazzjoni Arkitettonika.

* Mellink, Machteld. 1956. A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Miller, Naomi F. 2010. Botanical Aspects of Environment and Economy at Gordion, Turkey, Gordion Special Studies V. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Muscarella, Oscar White. 1967. Phrygian Fibulae from Gordion. [[Londra]]: Colt Archaeological Institute.

* Roller, Lynn. 1987. Gordion Special Studies, Vol. I: Nonverbal Graffiti, Dipinti, and Stamps. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Romano, Irene. 1995. Gordion Special Studies Vol. II: The Terracotta Figurines and Related Vessels Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian, ed. 2012. The Archaeology of Phrygian Gordion, Royal City of Midas. Proceedings of a conference held at the Penn Museum. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2011. The New Chronology of Iron Age Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Rose, C. Brian and Gareth Darbyshire, eds. 2016. The Golden Age of King Midas/Kral Midas’ın Altın Çağı, catalogue of the Penn Museum exhibition. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania.

* Sheftel, Phoebe A. (2023). The bone and ivory objects from Gordion. Philadelphia: il-Mużew tal-Università ta' Pennsylvania. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781949057171&lt;/nowiki&gt;.

* Simpson, Elizabeth. 2010. The Gordion Wooden Objects, Vol. 1: The Furniture from Tumulus MM. Leiden u Boston: Brill.

* Simpson, Elizabeth and Krysia Spirydowicz. 1999. Gordion Wooden Furniture: The Study, Conservation, and Reconstruction of the Furniture and Wooden Objects from Gordion, 1981–1998. [[Ankara]]: il-Mużew taċ-Ċivilizzazzjonijiet tal-Anatolja.

* Voigt, M. M. 2013. &quot;Gordion as Citadel and City&quot;, in Cities and Citadels in Turkey: From the Iron Age to the Selcuks, ed. Scott Redford and Nina Ergin. [[Leuven]]: Peeters. 161–228.


== Referenzi ==
[[Kategorija:Bliet]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Turkija]]</text>
      <sha1>jauxqx1uuron62dn3xp19bd70evz6fr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rafah</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32033</id>
    <revision>
      <id>306844</id>
      <timestamp>2024-04-25T16:17:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enterosquet</username>
        <id>21187</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the opening section from the page &quot;[[:it:Special:Redirect/revision/138934676|Rafah]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3396" xml:space="preserve">'''Rafah''' belt [[Palestina|Palestinjana]] fin-Nofsinhar tal-Medda ta' Gaża. Hija l-kapitali tal-gvernatorat ta 'Rafah u tinsab {{Convert|30|km|mi}} fin-nofsinhar ta [[Gaża|'Gaża]], fuq il-fruntiera ma' [[Eġittu|l-Eġittu]] ( qsim ta 'Rafah). Il-popolazzjoni ta' Rafah hija {{formatnum:171899}} (2017), fil-biċċa l-kbira magħmula minn refuġjati Palestinjani ospitati f'żewġ kampijiet tar-refuġjati, Camp ''Canada'' (As-Sultan) fit-tramuntana u Camp ''Rafah'' fin-nofsinhar.

Meta l-Iżrael irtira mis -Sinaj fl-1982, il-belt ta 'Rafah kienet maqsuma f'parti ta' Gaża u parti Eġizzjana, li tifred il-familji, separati minn barrieri tal-wajer imxewwek. &lt;ref name=&quot;cinderella&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20051022004151/http://weekly.ahram.org.eg/2005/761/re1.htm ''Cinderella in Rafah'']. Al-Ahram, Issue No. 761, 22–28 September 2005&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;kliot_1995&quot;&gt;[https://www.dur.ac.uk/ibru/publications/download/?id=207 ''The Evolution of the Egypt-Israel Boundary: From Colonial Foundations to Peaceful Borders''], pp. 3, 9, 18. Nurit Kliot, Boundary and Territory Briefing, Volume 1 Number 8. [https://books.google.co.uk/books?id=tESlCz39akkC&amp;printsec=frontcover At Google books]&lt;/ref&gt; Iċ-ċentru tal-belt ġie meqrud minn Iżrael &lt;ref name=&quot;Razing_Rafah&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20060325230545/http://www.hrw.org/reports/2004/rafah1004/rafah1004text.pdf ''Razing Rafah — Mass Home Demolitions in the Gaza Strip''], pp. 27–28 and 52–66 (PDF text version) on, [https://web.archive.org/web/20060324012233/http://www.hrw.org/campaigns/gaza/ Summary:]. [http://www.refworld.org/docid/45d171362.html ''The report on refworld:'']. Human Rights Watch (HRW), October 2004.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;UNWRA_appeal&quot;&gt;[http://www.unrwa.org/userfiles/2010011813024.pdf ''Supplementary Appeal for Rafah'']. UNRWA, May 2004.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Uprooting&quot;&gt;PCHR, [http://www.pchrgaza.org/files/Reports/English/uprooting%20_trees%20_10.pdf ''Uprooting Palestinian Trees And Leveling Agricultural Land – The tenth Report on Israeli Land Sweeping and Demolition of Palestinian Buildings and Facilities in the Gaza Strip 1 April 2003 – 30 April 2004''] On&lt;/ref&gt; u l-Eġittu &lt;ref&gt;[http://www.foxnews.com/world/2015/01/08/egyptian-military-doubling-buffer-zone-with-gaza-demolishing-nearly-1220-more/ ''Egyptian military doubling buffer zone with Gaza, demolishing nearly 1,220 more homes'']. Associated Pres, 8 January 2015.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.hrw.org/report/2015/09/22/look-another-homeland/forced-evictions-egypts-rafah ''“Look for Another Homeland”'']. Human Rights Watch, September 2015&lt;/ref&gt; biex tinħoloq żona ta 'lqugħ.

Rafah huwa s-sit tal- qsim tal-fruntiera ta' Rafah, l-uniku punt ta' qsim bejn [[Eġittu|l-Eġittu]] u l- [[Palestina|Istat tal-Palestina]] . L-uniku ajruport ta’ Gaża, l-Ajruport Internazzjonali Yasser Arafat, kien jinsab fin-nofsinhar tal-belt; operat biss mill-1998 sal-2001, meta kien ibbumbardjat u mwaqqa’ mill- Armata Iżraeljana (IDF) b’ritaljazzjoni wara l-qtil ta’ suldati Iżraeljani minn membri tal-Ħamas .

Matul is-snin Rafah kien magħruf bħala &quot; ''Robihwa'' &quot; mill-Eġizzjani tal-qedem, &quot;Rafihu&quot; mill- Assirjani, &quot;Ῥαφία, ''Rhaphia'' &quot; &lt;ref&gt;[[Storie (Polibio)|Polybii Historiae]] [5,80].&lt;/ref&gt; mill- [[Greċja|Griegi]], &quot; ''Raphia'' &quot; mir- Rumani, רפיח &quot; ''Rafiaḥ'' &quot; mil [[Lhud|-Lhud]], &quot;Rafh&quot; mill- Kalifat Għarbi.</text>
      <sha1>hvlp5f17q2ukdj01g7zw8u1ss6kf0ev</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sikhote-Alin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32034</id>
    <revision>
      <id>306854</id>
      <timestamp>2024-04-26T06:06:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5787" xml:space="preserve">[[Stampa:Вид с Криничной.jpg|daqsminuri|F'Sikhote-Alin tgħix it-tigra ta' Amur, li hija fost l-ikbar felini fid-[[Id-Dinja|dinja]].&lt;ref&gt;Slaght, J. C., D. G. Miquelle, I. G. Nikolaev, J. M. Goodrich, E. N. Smirnov, K. Traylor-Holzer, S. Christie, T. Arjanova, J. L. D. Smith, Karanth, K. U. (2005) ''Chapter 6. Who's king of the beasts? Historical and recent body weights of wild and captive Amur tigers, with comparisons to other subspecies''. pp. 25–35.&lt;/ref&gt;]]
'''Sikhote-Alin''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Сихотэ́-Али́нь, pronunzja bir-Russu: [sʲɪxɐˈtɛ ɐˈlʲinʲ], pronunzja bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: /ˈsiːkəˌteɪ əˈliːn/, ''SEE-kə-TAY ə-LEEN'') hija katina muntanjuża fil-Krais ta' Primorsky u ta' Khabarovsk, ir-[[Russja]], li hija estiża għal madwar 900 kilometru (560 mil) lejn il-Grigal tal-port marittimu Russu ta' [[Vladivostok]] fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. L-ogħla qċaċet huma Tordoki Yani (2,077 [[metru]] (6,814-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar), il-Muntanja Ko (2,003 metri (6,572 pied)) fil-Krai ta' Khabarovsk u l-Muntanja Anik (1,933 metru (6,342 pied)) fil-Krai ta' Primorsky.

== [[Ġeografija]] ==
Sikhote-Alin tinsab f'żona miti, għalkemm [[Speċi|speċijiet]] tipiċi tat-''taiga'' tat-Tramuntana (bħar-renni u l-ors kannella ta' Ussuri) jgħixu flimkien mat-tigra ta' Amur (magħrufa wkoll bħala t-[[tigra Siberjana]]), il-leopard ta' Amur u l-ors [[iswed]] [[Asja|Asjatiku]]. Fir-reġjun ma tantx hemm wisq lupi, minħabba l-kompetizzjoni mat-tigri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071030100128/http://www.savethetigerfund.org/AM/Template.cfm?Section=Search1|titlu=Save The Tiger Fund {{!}} Search Assistance|data=2007-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; L-eqdem siġra fir-reġjun hija tassu [[Ġappun|Ġappuniż]] ta' 1,000 sena.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070929092614/http://adm.khv.ru/invest2.nsf/pages/ru/rehabcentre.htm|titlu=Сервер Правительства Хабаровского края - Туризм и отдых - Достопримечательности края - Туристические комплексы - Памятник природы &quot;Сихотэ - Алинь&quot;. Центр реабилитации диких животных &quot;УТЕС&quot;|data=2007-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; Sikhote-Alin hija l-uniku ħabitat magħruf tas-''Sikhotealinia,'' l-uniku membru ħaj tal-[[Familja (bijoloġija)|familja]] tal-ħanfusa ''Jurodidae'', li ġiet deskritta bħala &quot;l-iżjed rappreżentant misterjuż tal-ħanfus&quot; minħabba l-kollokazzjoni inċerta fi ħdan il-grupp.&lt;ref&gt;Yan, Evgeny V.; Wang, Bo; Ponomarenko, Alexander G.; Zhang, Haichun (2014). &quot;The most mysterious beetles: Jurassic Jurodidae (Insecta: Coleoptera) from China&quot;. ''Gondwana Research''. 25 (1): 214–225.&lt;/ref&gt;

Bosta tributarji tax-xmara Amur jgħaddu fi ħdan il-katina muntanjuża, inkluż il-Gur.

Il-qalba tas-sit tista' tiġi esplorata biss fil-kumpanija tar-rangers.

== [[Storja]] ==
[[Stampa:Tigre Siberiano (50302098626).jpg|daqsminuri|It-tigra ta' Amur jew it-tigra Siberjana.]]
Huwa maħsub li l-isem għandu oriġini Manchu (bil-Manchu: ''alin'' tfisser &quot;muntanja&quot;).

Fis-snin 10 u 20 tas-seklu 20, Sikhote-Alin ġiet esplorata b'mod estensiv mill-ġeografu u n-naturalista Russu [[Vladimir Arsenyev]] (1872–1930), li ddeskriva l-avventuri tiegħu f'diversi kotba, b'mod partikolari ''Dersu Uzala'' (1923), li fl-1975 ġie kkonvertit f'film rebbieħ tal-Oscars minn [[Akira Kurosawa]]. Bis-saħħa l-iktar tal-esplorazzjoni u tax-xhieda tiegħu, fl-1935 ġew stabbiliti r-refuġji l-kbar ta' Sikhote-Alin u ta' Lazo biex jiġu ppreservati l-organiżmi selvaġġi mhux tas-soltu tar-reġjun.

Fit-12 ta' Frar 1947, waħda fost l-ikbar xita ta' meteoriti fl-istorja reċenti seħħet fil-katina muntanjuża. Il-meteorita ta' Sikhote-Alin splodiet fl-[[atmosfera]] u hi u nieżla ffurmat qisha xita ta' bosta tunnelati ta' metall f'reġjun ellitiku b'erja ta' madwar 1.3 kilometru kwadru (0.50 mil kwadru). Il-meteoriti kkawżaw il-formazzjoni ta' krateri; l-ikbar fosthom kellha dijametru ta' 26 metru (85 pied).

Fl-2001, il-parti ċentrali ta' Sikhote-Alin tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]], bis-saħħa tal-importanza tagħha għall-&quot;għajxien ta' speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħas-serra [[Ċina|Ċiniża]], il-kokka wikkiela tal-ħut ta' Blakiston u t-tigra ta' Amur&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766|titlu=Central Sikhote-Alin|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO inizjalment kellu erja totali ta' 16,319-il kilometru kwadru (4,033,000 akru), li minnha l-qalba terrestri ta' Sikhote-Alin Ċentrali kellha erja ta' 3,985 kilometru kwadru (985,000 akru). Fl-2018, is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie estiż bi 11,605 kilometru kwadru (2,868,000 akru) bl-inklużjoni tal-[[Park Nazzjonali ta' Bikin]] taħt l-isem ta' &quot;Wied ix-Xmara Bikin&quot;.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766bis|titlu=Bikin River Valley|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Sikhote-Alin Ċentrali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001 u s-sit ġie estiż fl-2018.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>b9bbfsy9tztg2chcz0gm2n73v1gdd9o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306855</id>
      <parentid>306854</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:08:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Muntanji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5812" xml:space="preserve">[[Stampa:Вид с Криничной.jpg|daqsminuri|F'Sikhote-Alin tgħix it-tigra ta' Amur, li hija fost l-ikbar felini fid-[[Id-Dinja|dinja]].&lt;ref&gt;Slaght, J. C., D. G. Miquelle, I. G. Nikolaev, J. M. Goodrich, E. N. Smirnov, K. Traylor-Holzer, S. Christie, T. Arjanova, J. L. D. Smith, Karanth, K. U. (2005) ''Chapter 6. Who's king of the beasts? Historical and recent body weights of wild and captive Amur tigers, with comparisons to other subspecies''. pp. 25–35.&lt;/ref&gt;]]
'''Sikhote-Alin''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Сихотэ́-Али́нь, pronunzja bir-Russu: [sʲɪxɐˈtɛ ɐˈlʲinʲ], pronunzja bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: /ˈsiːkəˌteɪ əˈliːn/, ''SEE-kə-TAY ə-LEEN'') hija katina muntanjuża fil-Krais ta' Primorsky u ta' Khabarovsk, ir-[[Russja]], li hija estiża għal madwar 900 kilometru (560 mil) lejn il-Grigal tal-port marittimu Russu ta' [[Vladivostok]] fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. L-ogħla qċaċet huma Tordoki Yani (2,077 [[metru]] (6,814-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar), il-Muntanja Ko (2,003 metri (6,572 pied)) fil-Krai ta' Khabarovsk u l-Muntanja Anik (1,933 metru (6,342 pied)) fil-Krai ta' Primorsky.

== [[Ġeografija]] ==
Sikhote-Alin tinsab f'żona miti, għalkemm [[Speċi|speċijiet]] tipiċi tat-''taiga'' tat-Tramuntana (bħar-renni u l-ors kannella ta' Ussuri) jgħixu flimkien mat-tigra ta' Amur (magħrufa wkoll bħala t-[[tigra Siberjana]]), il-leopard ta' Amur u l-ors [[iswed]] [[Asja|Asjatiku]]. Fir-reġjun ma tantx hemm wisq lupi, minħabba l-kompetizzjoni mat-tigri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071030100128/http://www.savethetigerfund.org/AM/Template.cfm?Section=Search1|titlu=Save The Tiger Fund {{!}} Search Assistance|data=2007-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; L-eqdem siġra fir-reġjun hija tassu [[Ġappun|Ġappuniż]] ta' 1,000 sena.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070929092614/http://adm.khv.ru/invest2.nsf/pages/ru/rehabcentre.htm|titlu=Сервер Правительства Хабаровского края - Туризм и отдых - Достопримечательности края - Туристические комплексы - Памятник природы &quot;Сихотэ - Алинь&quot;. Центр реабилитации диких животных &quot;УТЕС&quot;|data=2007-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; Sikhote-Alin hija l-uniku ħabitat magħruf tas-''Sikhotealinia,'' l-uniku membru ħaj tal-[[Familja (bijoloġija)|familja]] tal-ħanfusa ''Jurodidae'', li ġiet deskritta bħala &quot;l-iżjed rappreżentant misterjuż tal-ħanfus&quot; minħabba l-kollokazzjoni inċerta fi ħdan il-grupp.&lt;ref&gt;Yan, Evgeny V.; Wang, Bo; Ponomarenko, Alexander G.; Zhang, Haichun (2014). &quot;The most mysterious beetles: Jurassic Jurodidae (Insecta: Coleoptera) from China&quot;. ''Gondwana Research''. 25 (1): 214–225.&lt;/ref&gt;

Bosta tributarji tax-xmara Amur jgħaddu fi ħdan il-katina muntanjuża, inkluż il-Gur.

Il-qalba tas-sit tista' tiġi esplorata biss fil-kumpanija tar-rangers.

== [[Storja]] ==
[[Stampa:Tigre Siberiano (50302098626).jpg|daqsminuri|It-tigra ta' Amur jew it-tigra Siberjana.]]
Huwa maħsub li l-isem għandu oriġini Manchu (bil-Manchu: ''alin'' tfisser &quot;muntanja&quot;).

Fis-snin 10 u 20 tas-seklu 20, Sikhote-Alin ġiet esplorata b'mod estensiv mill-ġeografu u n-naturalista Russu [[Vladimir Arsenyev]] (1872–1930), li ddeskriva l-avventuri tiegħu f'diversi kotba, b'mod partikolari ''Dersu Uzala'' (1923), li fl-1975 ġie kkonvertit f'film rebbieħ tal-Oscars minn [[Akira Kurosawa]]. Bis-saħħa l-iktar tal-esplorazzjoni u tax-xhieda tiegħu, fl-1935 ġew stabbiliti r-refuġji l-kbar ta' Sikhote-Alin u ta' Lazo biex jiġu ppreservati l-organiżmi selvaġġi mhux tas-soltu tar-reġjun.

Fit-12 ta' Frar 1947, waħda fost l-ikbar xita ta' meteoriti fl-istorja reċenti seħħet fil-katina muntanjuża. Il-meteorita ta' Sikhote-Alin splodiet fl-[[atmosfera]] u hi u nieżla ffurmat qisha xita ta' bosta tunnelati ta' metall f'reġjun ellitiku b'erja ta' madwar 1.3 kilometru kwadru (0.50 mil kwadru). Il-meteoriti kkawżaw il-formazzjoni ta' krateri; l-ikbar fosthom kellha dijametru ta' 26 metru (85 pied).

Fl-2001, il-parti ċentrali ta' Sikhote-Alin tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]], bis-saħħa tal-importanza tagħha għall-&quot;għajxien ta' speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħas-serra [[Ċina|Ċiniża]], il-kokka wikkiela tal-ħut ta' Blakiston u t-tigra ta' Amur&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766|titlu=Central Sikhote-Alin|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO inizjalment kellu erja totali ta' 16,319-il kilometru kwadru (4,033,000 akru), li minnha l-qalba terrestri ta' Sikhote-Alin Ċentrali kellha erja ta' 3,985 kilometru kwadru (985,000 akru). Fl-2018, is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie estiż bi 11,605 kilometru kwadru (2,868,000 akru) bl-inklużjoni tal-[[Park Nazzjonali ta' Bikin]] taħt l-isem ta' &quot;Wied ix-Xmara Bikin&quot;.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766bis|titlu=Bikin River Valley|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Sikhote-Alin Ċentrali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001 u s-sit ġie estiż fl-2018.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]</text>
      <sha1>k29jirgrls23jgesh5ua1xwk6au67ko</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306856</id>
      <parentid>306855</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:08:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Parks Nazzjonali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5844" xml:space="preserve">[[Stampa:Вид с Криничной.jpg|daqsminuri|F'Sikhote-Alin tgħix it-tigra ta' Amur, li hija fost l-ikbar felini fid-[[Id-Dinja|dinja]].&lt;ref&gt;Slaght, J. C., D. G. Miquelle, I. G. Nikolaev, J. M. Goodrich, E. N. Smirnov, K. Traylor-Holzer, S. Christie, T. Arjanova, J. L. D. Smith, Karanth, K. U. (2005) ''Chapter 6. Who's king of the beasts? Historical and recent body weights of wild and captive Amur tigers, with comparisons to other subspecies''. pp. 25–35.&lt;/ref&gt;]]
'''Sikhote-Alin''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Сихотэ́-Али́нь, pronunzja bir-Russu: [sʲɪxɐˈtɛ ɐˈlʲinʲ], pronunzja bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: /ˈsiːkəˌteɪ əˈliːn/, ''SEE-kə-TAY ə-LEEN'') hija katina muntanjuża fil-Krais ta' Primorsky u ta' Khabarovsk, ir-[[Russja]], li hija estiża għal madwar 900 kilometru (560 mil) lejn il-Grigal tal-port marittimu Russu ta' [[Vladivostok]] fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. L-ogħla qċaċet huma Tordoki Yani (2,077 [[metru]] (6,814-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar), il-Muntanja Ko (2,003 metri (6,572 pied)) fil-Krai ta' Khabarovsk u l-Muntanja Anik (1,933 metru (6,342 pied)) fil-Krai ta' Primorsky.

== [[Ġeografija]] ==
Sikhote-Alin tinsab f'żona miti, għalkemm [[Speċi|speċijiet]] tipiċi tat-''taiga'' tat-Tramuntana (bħar-renni u l-ors kannella ta' Ussuri) jgħixu flimkien mat-tigra ta' Amur (magħrufa wkoll bħala t-[[tigra Siberjana]]), il-leopard ta' Amur u l-ors [[iswed]] [[Asja|Asjatiku]]. Fir-reġjun ma tantx hemm wisq lupi, minħabba l-kompetizzjoni mat-tigri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071030100128/http://www.savethetigerfund.org/AM/Template.cfm?Section=Search1|titlu=Save The Tiger Fund {{!}} Search Assistance|data=2007-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; L-eqdem siġra fir-reġjun hija tassu [[Ġappun|Ġappuniż]] ta' 1,000 sena.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070929092614/http://adm.khv.ru/invest2.nsf/pages/ru/rehabcentre.htm|titlu=Сервер Правительства Хабаровского края - Туризм и отдых - Достопримечательности края - Туристические комплексы - Памятник природы &quot;Сихотэ - Алинь&quot;. Центр реабилитации диких животных &quot;УТЕС&quot;|data=2007-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; Sikhote-Alin hija l-uniku ħabitat magħruf tas-''Sikhotealinia,'' l-uniku membru ħaj tal-[[Familja (bijoloġija)|familja]] tal-ħanfusa ''Jurodidae'', li ġiet deskritta bħala &quot;l-iżjed rappreżentant misterjuż tal-ħanfus&quot; minħabba l-kollokazzjoni inċerta fi ħdan il-grupp.&lt;ref&gt;Yan, Evgeny V.; Wang, Bo; Ponomarenko, Alexander G.; Zhang, Haichun (2014). &quot;The most mysterious beetles: Jurassic Jurodidae (Insecta: Coleoptera) from China&quot;. ''Gondwana Research''. 25 (1): 214–225.&lt;/ref&gt;

Bosta tributarji tax-xmara Amur jgħaddu fi ħdan il-katina muntanjuża, inkluż il-Gur.

Il-qalba tas-sit tista' tiġi esplorata biss fil-kumpanija tar-rangers.

== [[Storja]] ==
[[Stampa:Tigre Siberiano (50302098626).jpg|daqsminuri|It-tigra ta' Amur jew it-tigra Siberjana.]]
Huwa maħsub li l-isem għandu oriġini Manchu (bil-Manchu: ''alin'' tfisser &quot;muntanja&quot;).

Fis-snin 10 u 20 tas-seklu 20, Sikhote-Alin ġiet esplorata b'mod estensiv mill-ġeografu u n-naturalista Russu [[Vladimir Arsenyev]] (1872–1930), li ddeskriva l-avventuri tiegħu f'diversi kotba, b'mod partikolari ''Dersu Uzala'' (1923), li fl-1975 ġie kkonvertit f'film rebbieħ tal-Oscars minn [[Akira Kurosawa]]. Bis-saħħa l-iktar tal-esplorazzjoni u tax-xhieda tiegħu, fl-1935 ġew stabbiliti r-refuġji l-kbar ta' Sikhote-Alin u ta' Lazo biex jiġu ppreservati l-organiżmi selvaġġi mhux tas-soltu tar-reġjun.

Fit-12 ta' Frar 1947, waħda fost l-ikbar xita ta' meteoriti fl-istorja reċenti seħħet fil-katina muntanjuża. Il-meteorita ta' Sikhote-Alin splodiet fl-[[atmosfera]] u hi u nieżla ffurmat qisha xita ta' bosta tunnelati ta' metall f'reġjun ellitiku b'erja ta' madwar 1.3 kilometru kwadru (0.50 mil kwadru). Il-meteoriti kkawżaw il-formazzjoni ta' krateri; l-ikbar fosthom kellha dijametru ta' 26 metru (85 pied).

Fl-2001, il-parti ċentrali ta' Sikhote-Alin tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]], bis-saħħa tal-importanza tagħha għall-&quot;għajxien ta' speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħas-serra [[Ċina|Ċiniża]], il-kokka wikkiela tal-ħut ta' Blakiston u t-tigra ta' Amur&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766|titlu=Central Sikhote-Alin|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO inizjalment kellu erja totali ta' 16,319-il kilometru kwadru (4,033,000 akru), li minnha l-qalba terrestri ta' Sikhote-Alin Ċentrali kellha erja ta' 3,985 kilometru kwadru (985,000 akru). Fl-2018, is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie estiż bi 11,605 kilometru kwadru (2,868,000 akru) bl-inklużjoni tal-[[Park Nazzjonali ta' Bikin]] taħt l-isem ta' &quot;Wied ix-Xmara Bikin&quot;.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766bis|titlu=Bikin River Valley|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Sikhote-Alin Ċentrali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001 u s-sit ġie estiż fl-2018.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Parks Nazzjonali]]</text>
      <sha1>p539lcr9gvn5rw5sfbsxhp8tdn9qiqn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306857</id>
      <parentid>306856</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:08:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5879" xml:space="preserve">[[Stampa:Вид с Криничной.jpg|daqsminuri|F'Sikhote-Alin tgħix it-tigra ta' Amur, li hija fost l-ikbar felini fid-[[Id-Dinja|dinja]].&lt;ref&gt;Slaght, J. C., D. G. Miquelle, I. G. Nikolaev, J. M. Goodrich, E. N. Smirnov, K. Traylor-Holzer, S. Christie, T. Arjanova, J. L. D. Smith, Karanth, K. U. (2005) ''Chapter 6. Who's king of the beasts? Historical and recent body weights of wild and captive Amur tigers, with comparisons to other subspecies''. pp. 25–35.&lt;/ref&gt;]]
'''Sikhote-Alin''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Сихотэ́-Али́нь, pronunzja bir-Russu: [sʲɪxɐˈtɛ ɐˈlʲinʲ], pronunzja bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: /ˈsiːkəˌteɪ əˈliːn/, ''SEE-kə-TAY ə-LEEN'') hija katina muntanjuża fil-Krais ta' Primorsky u ta' Khabarovsk, ir-[[Russja]], li hija estiża għal madwar 900 kilometru (560 mil) lejn il-Grigal tal-port marittimu Russu ta' [[Vladivostok]] fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. L-ogħla qċaċet huma Tordoki Yani (2,077 [[metru]] (6,814-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar), il-Muntanja Ko (2,003 metri (6,572 pied)) fil-Krai ta' Khabarovsk u l-Muntanja Anik (1,933 metru (6,342 pied)) fil-Krai ta' Primorsky.

== [[Ġeografija]] ==
Sikhote-Alin tinsab f'żona miti, għalkemm [[Speċi|speċijiet]] tipiċi tat-''taiga'' tat-Tramuntana (bħar-renni u l-ors kannella ta' Ussuri) jgħixu flimkien mat-tigra ta' Amur (magħrufa wkoll bħala t-[[tigra Siberjana]]), il-leopard ta' Amur u l-ors [[iswed]] [[Asja|Asjatiku]]. Fir-reġjun ma tantx hemm wisq lupi, minħabba l-kompetizzjoni mat-tigri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071030100128/http://www.savethetigerfund.org/AM/Template.cfm?Section=Search1|titlu=Save The Tiger Fund {{!}} Search Assistance|data=2007-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; L-eqdem siġra fir-reġjun hija tassu [[Ġappun|Ġappuniż]] ta' 1,000 sena.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070929092614/http://adm.khv.ru/invest2.nsf/pages/ru/rehabcentre.htm|titlu=Сервер Правительства Хабаровского края - Туризм и отдых - Достопримечательности края - Туристические комплексы - Памятник природы &quot;Сихотэ - Алинь&quot;. Центр реабилитации диких животных &quot;УТЕС&quot;|data=2007-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; Sikhote-Alin hija l-uniku ħabitat magħruf tas-''Sikhotealinia,'' l-uniku membru ħaj tal-[[Familja (bijoloġija)|familja]] tal-ħanfusa ''Jurodidae'', li ġiet deskritta bħala &quot;l-iżjed rappreżentant misterjuż tal-ħanfus&quot; minħabba l-kollokazzjoni inċerta fi ħdan il-grupp.&lt;ref&gt;Yan, Evgeny V.; Wang, Bo; Ponomarenko, Alexander G.; Zhang, Haichun (2014). &quot;The most mysterious beetles: Jurassic Jurodidae (Insecta: Coleoptera) from China&quot;. ''Gondwana Research''. 25 (1): 214–225.&lt;/ref&gt;

Bosta tributarji tax-xmara Amur jgħaddu fi ħdan il-katina muntanjuża, inkluż il-Gur.

Il-qalba tas-sit tista' tiġi esplorata biss fil-kumpanija tar-rangers.

== [[Storja]] ==
[[Stampa:Tigre Siberiano (50302098626).jpg|daqsminuri|It-tigra ta' Amur jew it-tigra Siberjana.]]
Huwa maħsub li l-isem għandu oriġini Manchu (bil-Manchu: ''alin'' tfisser &quot;muntanja&quot;).

Fis-snin 10 u 20 tas-seklu 20, Sikhote-Alin ġiet esplorata b'mod estensiv mill-ġeografu u n-naturalista Russu [[Vladimir Arsenyev]] (1872–1930), li ddeskriva l-avventuri tiegħu f'diversi kotba, b'mod partikolari ''Dersu Uzala'' (1923), li fl-1975 ġie kkonvertit f'film rebbieħ tal-Oscars minn [[Akira Kurosawa]]. Bis-saħħa l-iktar tal-esplorazzjoni u tax-xhieda tiegħu, fl-1935 ġew stabbiliti r-refuġji l-kbar ta' Sikhote-Alin u ta' Lazo biex jiġu ppreservati l-organiżmi selvaġġi mhux tas-soltu tar-reġjun.

Fit-12 ta' Frar 1947, waħda fost l-ikbar xita ta' meteoriti fl-istorja reċenti seħħet fil-katina muntanjuża. Il-meteorita ta' Sikhote-Alin splodiet fl-[[atmosfera]] u hi u nieżla ffurmat qisha xita ta' bosta tunnelati ta' metall f'reġjun ellitiku b'erja ta' madwar 1.3 kilometru kwadru (0.50 mil kwadru). Il-meteoriti kkawżaw il-formazzjoni ta' krateri; l-ikbar fosthom kellha dijametru ta' 26 metru (85 pied).

Fl-2001, il-parti ċentrali ta' Sikhote-Alin tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]], bis-saħħa tal-importanza tagħha għall-&quot;għajxien ta' speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħas-serra [[Ċina|Ċiniża]], il-kokka wikkiela tal-ħut ta' Blakiston u t-tigra ta' Amur&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766|titlu=Central Sikhote-Alin|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO inizjalment kellu erja totali ta' 16,319-il kilometru kwadru (4,033,000 akru), li minnha l-qalba terrestri ta' Sikhote-Alin Ċentrali kellha erja ta' 3,985 kilometru kwadru (985,000 akru). Fl-2018, is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie estiż bi 11,605 kilometru kwadru (2,868,000 akru) bl-inklużjoni tal-[[Park Nazzjonali ta' Bikin]] taħt l-isem ta' &quot;Wied ix-Xmara Bikin&quot;.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766bis|titlu=Bikin River Valley|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Sikhote-Alin Ċentrali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001 u s-sit ġie estiż fl-2018.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Parks Nazzjonali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>5a63o2dr6xzkvldryvcy33upq2ebzoh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306858</id>
      <parentid>306857</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:08:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Russja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5901" xml:space="preserve">[[Stampa:Вид с Криничной.jpg|daqsminuri|F'Sikhote-Alin tgħix it-tigra ta' Amur, li hija fost l-ikbar felini fid-[[Id-Dinja|dinja]].&lt;ref&gt;Slaght, J. C., D. G. Miquelle, I. G. Nikolaev, J. M. Goodrich, E. N. Smirnov, K. Traylor-Holzer, S. Christie, T. Arjanova, J. L. D. Smith, Karanth, K. U. (2005) ''Chapter 6. Who's king of the beasts? Historical and recent body weights of wild and captive Amur tigers, with comparisons to other subspecies''. pp. 25–35.&lt;/ref&gt;]]
'''Sikhote-Alin''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Сихотэ́-Али́нь, pronunzja bir-Russu: [sʲɪxɐˈtɛ ɐˈlʲinʲ], pronunzja bil-[[Lingwa Maltija|Malti]]: /ˈsiːkəˌteɪ əˈliːn/, ''SEE-kə-TAY ə-LEEN'') hija katina muntanjuża fil-Krais ta' Primorsky u ta' Khabarovsk, ir-[[Russja]], li hija estiża għal madwar 900 kilometru (560 mil) lejn il-Grigal tal-port marittimu Russu ta' [[Vladivostok]] fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]]. L-ogħla qċaċet huma Tordoki Yani (2,077 [[metru]] (6,814-il pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar), il-Muntanja Ko (2,003 metri (6,572 pied)) fil-Krai ta' Khabarovsk u l-Muntanja Anik (1,933 metru (6,342 pied)) fil-Krai ta' Primorsky.

== [[Ġeografija]] ==
Sikhote-Alin tinsab f'żona miti, għalkemm [[Speċi|speċijiet]] tipiċi tat-''taiga'' tat-Tramuntana (bħar-renni u l-ors kannella ta' Ussuri) jgħixu flimkien mat-tigra ta' Amur (magħrufa wkoll bħala t-[[tigra Siberjana]]), il-leopard ta' Amur u l-ors [[iswed]] [[Asja|Asjatiku]]. Fir-reġjun ma tantx hemm wisq lupi, minħabba l-kompetizzjoni mat-tigri.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20071030100128/http://www.savethetigerfund.org/AM/Template.cfm?Section=Search1|titlu=Save The Tiger Fund {{!}} Search Assistance|data=2007-10-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; L-eqdem siġra fir-reġjun hija tassu [[Ġappun|Ġappuniż]] ta' 1,000 sena.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070929092614/http://adm.khv.ru/invest2.nsf/pages/ru/rehabcentre.htm|titlu=Сервер Правительства Хабаровского края - Туризм и отдых - Достопримечательности края - Туристические комплексы - Памятник природы &quot;Сихотэ - Алинь&quot;. Центр реабилитации диких животных &quot;УТЕС&quot;|data=2007-09-29|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt; Sikhote-Alin hija l-uniku ħabitat magħruf tas-''Sikhotealinia,'' l-uniku membru ħaj tal-[[Familja (bijoloġija)|familja]] tal-ħanfusa ''Jurodidae'', li ġiet deskritta bħala &quot;l-iżjed rappreżentant misterjuż tal-ħanfus&quot; minħabba l-kollokazzjoni inċerta fi ħdan il-grupp.&lt;ref&gt;Yan, Evgeny V.; Wang, Bo; Ponomarenko, Alexander G.; Zhang, Haichun (2014). &quot;The most mysterious beetles: Jurassic Jurodidae (Insecta: Coleoptera) from China&quot;. ''Gondwana Research''. 25 (1): 214–225.&lt;/ref&gt;

Bosta tributarji tax-xmara Amur jgħaddu fi ħdan il-katina muntanjuża, inkluż il-Gur.

Il-qalba tas-sit tista' tiġi esplorata biss fil-kumpanija tar-rangers.

== [[Storja]] ==
[[Stampa:Tigre Siberiano (50302098626).jpg|daqsminuri|It-tigra ta' Amur jew it-tigra Siberjana.]]
Huwa maħsub li l-isem għandu oriġini Manchu (bil-Manchu: ''alin'' tfisser &quot;muntanja&quot;).

Fis-snin 10 u 20 tas-seklu 20, Sikhote-Alin ġiet esplorata b'mod estensiv mill-ġeografu u n-naturalista Russu [[Vladimir Arsenyev]] (1872–1930), li ddeskriva l-avventuri tiegħu f'diversi kotba, b'mod partikolari ''Dersu Uzala'' (1923), li fl-1975 ġie kkonvertit f'film rebbieħ tal-Oscars minn [[Akira Kurosawa]]. Bis-saħħa l-iktar tal-esplorazzjoni u tax-xhieda tiegħu, fl-1935 ġew stabbiliti r-refuġji l-kbar ta' Sikhote-Alin u ta' Lazo biex jiġu ppreservati l-organiżmi selvaġġi mhux tas-soltu tar-reġjun.

Fit-12 ta' Frar 1947, waħda fost l-ikbar xita ta' meteoriti fl-istorja reċenti seħħet fil-katina muntanjuża. Il-meteorita ta' Sikhote-Alin splodiet fl-[[atmosfera]] u hi u nieżla ffurmat qisha xita ta' bosta tunnelati ta' metall f'reġjun ellitiku b'erja ta' madwar 1.3 kilometru kwadru (0.50 mil kwadru). Il-meteoriti kkawżaw il-formazzjoni ta' krateri; l-ikbar fosthom kellha dijametru ta' 26 metru (85 pied).

Fl-2001, il-parti ċentrali ta' Sikhote-Alin tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]], bis-saħħa tal-importanza tagħha għall-&quot;għajxien ta' speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħas-serra [[Ċina|Ċiniża]], il-kokka wikkiela tal-ħut ta' Blakiston u t-tigra ta' Amur&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766|titlu=Central Sikhote-Alin|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; Is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO inizjalment kellu erja totali ta' 16,319-il kilometru kwadru (4,033,000 akru), li minnha l-qalba terrestri ta' Sikhote-Alin Ċentrali kellha erja ta' 3,985 kilometru kwadru (985,000 akru). Fl-2018, is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie estiż bi 11,605 kilometru kwadru (2,868,000 akru) bl-inklużjoni tal-[[Park Nazzjonali ta' Bikin]] taħt l-isem ta' &quot;Wied ix-Xmara Bikin&quot;.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/766bis|titlu=Bikin River Valley|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Sikhote-Alin Ċentrali ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2001 u s-sit ġie estiż fl-2018.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Parks Nazzjonali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Russja]]</text>
      <sha1>rnh9xaz09ybmzpsf89k2jk9ouwka7zf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diskussjoni:Sikhote-Alin</title>
    <ns>1</ns>
    <id>32035</id>
    <revision>
      <id>306860</id>
      <timestamp>2024-04-26T06:09:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>mudellCEE</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">{{CEE Spring 2024 | utent = Trigcly | pajjiż = Russja}}</text>
      <sha1>25816el8t076rkku7lcad4fze5vlh3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Monasteru ta' Ferapontov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32036</id>
    <revision>
      <id>306864</id>
      <timestamp>2024-04-26T06:35:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3871" xml:space="preserve">[[Stampa:Ferapontovo drone cut.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Monasteru ta' Ferapontov mill-ajru.]]
Il-'''Monasteru ta'''' '''Ferapontov''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Ферапонтов монастырь), fir-reġjun ta' Vologda tar-[[Russja]], jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji puri tal-[[arti]] [[Medjuevu|Medjevali]] Russa, u b'hekk tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982|titlu=Ferapontov Monastery|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Il-monasteru ġie stabbilit minn [[San Ferapont]] fl-1398 fit-territorju inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja, fil-Lvant mill-[[Monasteru ta' Kirillo-Belozersky]], li ngħata dak l-isem għall-patri li mbagħad sar San Kirill ta' Beloozero. Il-fama tal-monasteru bdiet tinfirex taħt id-dixxiplu ta' Kirill, San Martinjan, li mbagħad sar il-patri superjur tal-Lavra ta' Troitse-Sergiyeva fl-1447.

Saħansitra wara [[mewt]] Martinjan, il-monasteru tiegħu ġie protett u privileġġat mill-membri tal-familja ta' [[Ivan III]]. L-iżjed struttura antika, il-[[Katidral]] tan-Natività tal-[[Santa Marija|Madonna]] (1490), inbniet bil-brikks mill-mastri ta' [[Rostov]]. Din il-binja hija l-iżjed waħda ppreservata mit-tliet katidrali li nbnew fis-snin 90 tas-seklu 15 fit-Tramuntana tar-Russja. Fuq ġewwa, il-ħitan kollha huma miksija b'[[Pittura|affreski]] ta' valur inestimabbli li ġew impittrin mill-pittur Medjevali [[Dijoniżju]]. Din il-knisja hija l-unika knisja Medjevali Russa li għadha teżisti bil-ħitan ta' ġewwa mpittrin minn fuq s'isfel.

Matul is-snin 30 tas-seklu 16, ġew miżjuda strutturi oħra bħat-teżor, refettorju u l-knisja unika tal-Annunzjata b'kampnar. Dak iż-żmien il-monasteru kellu privileġġi speċjali li ngħatawlu minn Ivan it-Terribbli, u kellu fis-sjieda tiegħu xi 60 villaġġ fil-qrib. Il-ksar stess spiss żar il-monasteru bħala pellegrin.

Fi Żmien il-Għawġ, il-monasteru ġie attakkat mill-[[Polonja|Pollakki]]. Meta mbagħad ġie rrestawrat, l-aħħar binjiet tiegħu — il-knisja qisha tinda ta' San Martinjan (1641), knisja b'qisha żewġ tined (1650), u kampnar (1680) — ġew miżjuda mal-kumpless. L-arloġġi tal-kampnar (1638) jingħad li huma l-eqdem fir-Russja.

Filwaqt li l-monasteru gradwalment tilef l-importanza [[Reliġjon|reliġjuża]] li kellu, beda jintuża bħala post tal-eżilju għal diversi membri distinti tal-kleru, fosthom il-Patriarka Nikon. Il-monasteru ġie abolit mill-Imperatur Pawlu fl-1798, ġie stabbilit bħala kunvent fl-1904, ingħalaq mill-[[Bolxeviki]] 20 sena wara, u ġie kkonvertit f'[[mużew]] fl-1975. Il-mużew jikkostitwixxi parti mill-[[Park Nazzjonali ta' Russky Sever]] (it-Tramuntana tar-Russja) mill-1991.

Minn Jannar 2013, ritratti tal-monasteru u tat-territorju tiegħu saru disponibbli fuq Google Street View.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Monasteru ta' Ferapontov ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-[[bniedem]]&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-[[Storja|istorja]] tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Ferapontovo.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontovo.jpg|Difficulty of access helped preserve the monastery intact since the 17th century.
File:Ferapontov.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontov.jpg|St Nicholas, the patron saint of Russian merchants. Fresco by Dionisius from the Ferapontov Monastery.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>ghxz6fgqm8dgkanobvai7vsgojp6qvs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306865</id>
      <parentid>306864</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:35:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3907" xml:space="preserve">[[Stampa:Ferapontovo drone cut.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Monasteru ta' Ferapontov mill-ajru.]]
Il-'''Monasteru ta'''' '''Ferapontov''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Ферапонтов монастырь), fir-reġjun ta' Vologda tar-[[Russja]], jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji puri tal-[[arti]] [[Medjuevu|Medjevali]] Russa, u b'hekk tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982|titlu=Ferapontov Monastery|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Il-monasteru ġie stabbilit minn [[San Ferapont]] fl-1398 fit-territorju inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja, fil-Lvant mill-[[Monasteru ta' Kirillo-Belozersky]], li ngħata dak l-isem għall-patri li mbagħad sar San Kirill ta' Beloozero. Il-fama tal-monasteru bdiet tinfirex taħt id-dixxiplu ta' Kirill, San Martinjan, li mbagħad sar il-patri superjur tal-Lavra ta' Troitse-Sergiyeva fl-1447.

Saħansitra wara [[mewt]] Martinjan, il-monasteru tiegħu ġie protett u privileġġat mill-membri tal-familja ta' [[Ivan III]]. L-iżjed struttura antika, il-[[Katidral]] tan-Natività tal-[[Santa Marija|Madonna]] (1490), inbniet bil-brikks mill-mastri ta' [[Rostov]]. Din il-binja hija l-iżjed waħda ppreservata mit-tliet katidrali li nbnew fis-snin 90 tas-seklu 15 fit-Tramuntana tar-Russja. Fuq ġewwa, il-ħitan kollha huma miksija b'[[Pittura|affreski]] ta' valur inestimabbli li ġew impittrin mill-pittur Medjevali [[Dijoniżju]]. Din il-knisja hija l-unika knisja Medjevali Russa li għadha teżisti bil-ħitan ta' ġewwa mpittrin minn fuq s'isfel.

Matul is-snin 30 tas-seklu 16, ġew miżjuda strutturi oħra bħat-teżor, refettorju u l-knisja unika tal-Annunzjata b'kampnar. Dak iż-żmien il-monasteru kellu privileġġi speċjali li ngħatawlu minn Ivan it-Terribbli, u kellu fis-sjieda tiegħu xi 60 villaġġ fil-qrib. Il-ksar stess spiss żar il-monasteru bħala pellegrin.

Fi Żmien il-Għawġ, il-monasteru ġie attakkat mill-[[Polonja|Pollakki]]. Meta mbagħad ġie rrestawrat, l-aħħar binjiet tiegħu — il-knisja qisha tinda ta' San Martinjan (1641), knisja b'qisha żewġ tined (1650), u kampnar (1680) — ġew miżjuda mal-kumpless. L-arloġġi tal-kampnar (1638) jingħad li huma l-eqdem fir-Russja.

Filwaqt li l-monasteru gradwalment tilef l-importanza [[Reliġjon|reliġjuża]] li kellu, beda jintuża bħala post tal-eżilju għal diversi membri distinti tal-kleru, fosthom il-Patriarka Nikon. Il-monasteru ġie abolit mill-Imperatur Pawlu fl-1798, ġie stabbilit bħala kunvent fl-1904, ingħalaq mill-[[Bolxeviki]] 20 sena wara, u ġie kkonvertit f'[[mużew]] fl-1975. Il-mużew jikkostitwixxi parti mill-[[Park Nazzjonali ta' Russky Sever]] (it-Tramuntana tar-Russja) mill-1991.

Minn Jannar 2013, ritratti tal-monasteru u tat-territorju tiegħu saru disponibbli fuq Google Street View.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Monasteru ta' Ferapontov ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-[[bniedem]]&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-[[Storja|istorja]] tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Ferapontovo.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontovo.jpg|Difficulty of access helped preserve the monastery intact since the 17th century.
File:Ferapontov.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontov.jpg|St Nicholas, the patron saint of Russian merchants. Fresco by Dionisius from the Ferapontov Monastery.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>sltzxudkcz5r5dzgyjbgj28grk4uq2u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306866</id>
      <parentid>306865</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Monasteri]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3932" xml:space="preserve">[[Stampa:Ferapontovo drone cut.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Monasteru ta' Ferapontov mill-ajru.]]
Il-'''Monasteru ta'''' '''Ferapontov''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Ферапонтов монастырь), fir-reġjun ta' Vologda tar-[[Russja]], jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji puri tal-[[arti]] [[Medjuevu|Medjevali]] Russa, u b'hekk tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982|titlu=Ferapontov Monastery|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Il-monasteru ġie stabbilit minn [[San Ferapont]] fl-1398 fit-territorju inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja, fil-Lvant mill-[[Monasteru ta' Kirillo-Belozersky]], li ngħata dak l-isem għall-patri li mbagħad sar San Kirill ta' Beloozero. Il-fama tal-monasteru bdiet tinfirex taħt id-dixxiplu ta' Kirill, San Martinjan, li mbagħad sar il-patri superjur tal-Lavra ta' Troitse-Sergiyeva fl-1447.

Saħansitra wara [[mewt]] Martinjan, il-monasteru tiegħu ġie protett u privileġġat mill-membri tal-familja ta' [[Ivan III]]. L-iżjed struttura antika, il-[[Katidral]] tan-Natività tal-[[Santa Marija|Madonna]] (1490), inbniet bil-brikks mill-mastri ta' [[Rostov]]. Din il-binja hija l-iżjed waħda ppreservata mit-tliet katidrali li nbnew fis-snin 90 tas-seklu 15 fit-Tramuntana tar-Russja. Fuq ġewwa, il-ħitan kollha huma miksija b'[[Pittura|affreski]] ta' valur inestimabbli li ġew impittrin mill-pittur Medjevali [[Dijoniżju]]. Din il-knisja hija l-unika knisja Medjevali Russa li għadha teżisti bil-ħitan ta' ġewwa mpittrin minn fuq s'isfel.

Matul is-snin 30 tas-seklu 16, ġew miżjuda strutturi oħra bħat-teżor, refettorju u l-knisja unika tal-Annunzjata b'kampnar. Dak iż-żmien il-monasteru kellu privileġġi speċjali li ngħatawlu minn Ivan it-Terribbli, u kellu fis-sjieda tiegħu xi 60 villaġġ fil-qrib. Il-ksar stess spiss żar il-monasteru bħala pellegrin.

Fi Żmien il-Għawġ, il-monasteru ġie attakkat mill-[[Polonja|Pollakki]]. Meta mbagħad ġie rrestawrat, l-aħħar binjiet tiegħu — il-knisja qisha tinda ta' San Martinjan (1641), knisja b'qisha żewġ tined (1650), u kampnar (1680) — ġew miżjuda mal-kumpless. L-arloġġi tal-kampnar (1638) jingħad li huma l-eqdem fir-Russja.

Filwaqt li l-monasteru gradwalment tilef l-importanza [[Reliġjon|reliġjuża]] li kellu, beda jintuża bħala post tal-eżilju għal diversi membri distinti tal-kleru, fosthom il-Patriarka Nikon. Il-monasteru ġie abolit mill-Imperatur Pawlu fl-1798, ġie stabbilit bħala kunvent fl-1904, ingħalaq mill-[[Bolxeviki]] 20 sena wara, u ġie kkonvertit f'[[mużew]] fl-1975. Il-mużew jikkostitwixxi parti mill-[[Park Nazzjonali ta' Russky Sever]] (it-Tramuntana tar-Russja) mill-1991.

Minn Jannar 2013, ritratti tal-monasteru u tat-territorju tiegħu saru disponibbli fuq Google Street View.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Monasteru ta' Ferapontov ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-[[bniedem]]&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-[[Storja|istorja]] tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Ferapontovo.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontovo.jpg|Difficulty of access helped preserve the monastery intact since the 17th century.
File:Ferapontov.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontov.jpg|St Nicholas, the patron saint of Russian merchants. Fresco by Dionisius from the Ferapontov Monastery.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Monasteri]]</text>
      <sha1>23dajobqerlacklepwdfkq3wglcm4vv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306867</id>
      <parentid>306866</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T06:35:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Russja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3954" xml:space="preserve">[[Stampa:Ferapontovo drone cut.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Monasteru ta' Ferapontov mill-ajru.]]
Il-'''Monasteru ta'''' '''Ferapontov''' (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Ферапонтов монастырь), fir-reġjun ta' Vologda tar-[[Russja]], jitqies bħala wieħed mill-iżjed eżempji puri tal-[[arti]] [[Medjuevu|Medjevali]] Russa, u b'hekk tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/982|titlu=Ferapontov Monastery|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Il-monasteru ġie stabbilit minn [[San Ferapont]] fl-1398 fit-territorju inospitabbli tat-Tramuntana tar-Russja, fil-Lvant mill-[[Monasteru ta' Kirillo-Belozersky]], li ngħata dak l-isem għall-patri li mbagħad sar San Kirill ta' Beloozero. Il-fama tal-monasteru bdiet tinfirex taħt id-dixxiplu ta' Kirill, San Martinjan, li mbagħad sar il-patri superjur tal-Lavra ta' Troitse-Sergiyeva fl-1447.

Saħansitra wara [[mewt]] Martinjan, il-monasteru tiegħu ġie protett u privileġġat mill-membri tal-familja ta' [[Ivan III]]. L-iżjed struttura antika, il-[[Katidral]] tan-Natività tal-[[Santa Marija|Madonna]] (1490), inbniet bil-brikks mill-mastri ta' [[Rostov]]. Din il-binja hija l-iżjed waħda ppreservata mit-tliet katidrali li nbnew fis-snin 90 tas-seklu 15 fit-Tramuntana tar-Russja. Fuq ġewwa, il-ħitan kollha huma miksija b'[[Pittura|affreski]] ta' valur inestimabbli li ġew impittrin mill-pittur Medjevali [[Dijoniżju]]. Din il-knisja hija l-unika knisja Medjevali Russa li għadha teżisti bil-ħitan ta' ġewwa mpittrin minn fuq s'isfel.

Matul is-snin 30 tas-seklu 16, ġew miżjuda strutturi oħra bħat-teżor, refettorju u l-knisja unika tal-Annunzjata b'kampnar. Dak iż-żmien il-monasteru kellu privileġġi speċjali li ngħatawlu minn Ivan it-Terribbli, u kellu fis-sjieda tiegħu xi 60 villaġġ fil-qrib. Il-ksar stess spiss żar il-monasteru bħala pellegrin.

Fi Żmien il-Għawġ, il-monasteru ġie attakkat mill-[[Polonja|Pollakki]]. Meta mbagħad ġie rrestawrat, l-aħħar binjiet tiegħu — il-knisja qisha tinda ta' San Martinjan (1641), knisja b'qisha żewġ tined (1650), u kampnar (1680) — ġew miżjuda mal-kumpless. L-arloġġi tal-kampnar (1638) jingħad li huma l-eqdem fir-Russja.

Filwaqt li l-monasteru gradwalment tilef l-importanza [[Reliġjon|reliġjuża]] li kellu, beda jintuża bħala post tal-eżilju għal diversi membri distinti tal-kleru, fosthom il-Patriarka Nikon. Il-monasteru ġie abolit mill-Imperatur Pawlu fl-1798, ġie stabbilit bħala kunvent fl-1904, ingħalaq mill-[[Bolxeviki]] 20 sena wara, u ġie kkonvertit f'[[mużew]] fl-1975. Il-mużew jikkostitwixxi parti mill-[[Park Nazzjonali ta' Russky Sever]] (it-Tramuntana tar-Russja) mill-1991.

Minn Jannar 2013, ritratti tal-monasteru u tat-territorju tiegħu saru disponibbli fuq Google Street View.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Monasteru ta' Ferapontov ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-[[bniedem]]&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-[[Storja|istorja]] tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Ferapontovo.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontovo.jpg|Difficulty of access helped preserve the monastery intact since the 17th century.
File:Ferapontov.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ferapontov.jpg|St Nicholas, the patron saint of Russian merchants. Fresco by Dionisius from the Ferapontov Monastery.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Monasteri]]
[[Kategorija:Russja]]</text>
      <sha1>9niey11z0eeyi3mbmcod3mce89z5kud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diskussjoni:Monasteru ta' Ferapontov</title>
    <ns>1</ns>
    <id>32037</id>
    <revision>
      <id>306869</id>
      <timestamp>2024-04-26T06:40:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>mudellCEE</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">{{CEE Spring 2024 | utent = Trigcly | pajjiż = Russja}}</text>
      <sha1>25816el8t076rkku7lcad4fze5vlh3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kawkasu tal-Punent</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32038</id>
    <revision>
      <id>306873</id>
      <timestamp>2024-04-26T07:18:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8387" xml:space="preserve">[[Stampa:Большой и Малый Тхач. Республика Адыгея.jpg|daqsminuri|296x296px|Il-Kawkasu tal-Punent.]]
Il-'''Kawkasu tal-Punent''' huwa reġjun tal-Punent fil-Kawkasu tat-Tramuntana, fin-Nofsinhar tar-[[Russja]], u huwa estiż mill-[[Baħar l-Iswed]] sal-Muntanja ta' Elbrus.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900|titlu=Western Caucasus|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Kawkasu tal-Punent ġie ddeżinjat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] naturali tal-[[UNESCO]] fl-1999. Is-sit jinkludi t-tarf estrem tal-Punent tal-Kawkasi. Kif ġie ddikjarat mill-ispeċjalisti tal-UNESCO, is-sit huwa l-unika żona muntanjuża kbira fl-[[Ewropa]] li ma esperjenzax impatt [[Bniedem|uman]] sinifikanti. Il-ħabitats tiegħu huma tassew varjati għal żona ta' daqs pjuttost żgħir, u jvarjaw minn artijiet baxxi għal glaċieri. Is-sit jinsab 50 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Sochi]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Riżerva ta' Bijosfera ==
[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|daqsminuri|Veduta tal-Kawkasu tal-Punent mill-quċċata ta' Tabunnaya qrib Krasnaya Polyana.]]
Il-Kawkasu tal-Punent jinkludi fih ukoll ir-[[Riżerva Naturali tal-Kawkasu]] (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Кавказский государственный природный биосферный заповедник), li hija riżerva naturali (b'ġestjoni tal-kategorija Ia skont l-[[IUCN]])&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=RUS+01&amp;mode=all|titlu=Kavkazskiy Biosphere Reserve|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; li ġiet stabbilita mill-gvern [[Unjoni Sovjetika|Sovjetiku]] fil-Krai ta' Krasnodar u Karachay–Cherkessia fl-1924 biex jiġu ppreservati xi eżemplari twal 85 [[metru]] tal-Abit ta' Nordmann (''Abies nordmanniana''), li kienu maħsuba bħala l-itwal siġar fl-Ewropa, u foresta unika ffurmata mit-Tassu Ingliż (''Taxus baccata'') u mill-''Buxus'' Ewropea (''Buxus sempervirens'') fi ħdan il-belt ta' Sochi.

Madwar terz tal-ispeċijiet ta' pjanti tal-muntanji għoljin ġew rikonoxxuti bħala pjanti endemiċi. Iż-żona tinkludi wkoll il-[[Park Nazzjonali ta' Sochi]] (b'ġestjoni tal-kategorija II skont l-IUCN).
[[File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|daqsminuri|Il-Kawkasu tal-Punent fuq [[Bolla postali|bolol postali]] tar-Russja tal-2006.]]
Il-Kawkasu tal-Punent huwa wkoll il-post fejn oriġina u mbagħad ġie introdott mill-ġdid il-biżont tal-Kawkasu. L-aħħar biżont li kien jgħix fin-natura selvaġġa fid-[[Id-Dinja|dinja]] nqatel minn xi nassaba hawnhekk fl-1927. Il-biżonti tal-Kawkasu parzjalment imħallta mal-biżonti [[Stati Uniti|Amerikani]] ġew introdotti mill-ġdid diversi deċennji wara.

=== Introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard Persjan ===
Fl-2009 inħoloq ċentru ta' introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard [[Iran|Persjan]] fil-Park Nazzjonali ta' Sochi, fejn żewġ leopardi maskili mit-[[Turkmenistan]] ilhom jinżammu fih minn Settembru 2009, u żewġ leopardi femminili mill-Iran ilhom jinżammu fih minn Mejju 2010. Id-dixxendenti tagħhom se jinħelsu fin-natura selvaġġa tar-Riżerva ta' Bijosfera.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140301230338/http://olympicsochi2014.com/sochi-welcomes-leopards-from-iran/|titlu=Olympicsochi2014.com|data=2014-03-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

Par leopardi ddaħħlu fil-Park Nazzjonali ta' Sochi fl-2012 miż-Żu ta' [[Liżbona]] fil-[[Portugall]]. F'Lulju 2013, il-par kellhom il-frieħ, li kienu l-ewwel frieħ ta' leopardi Persjani li twieldu fir-Russja wara 50 sena mingħajr frieħ. Il-frieħ imbagħad inħelsu fin-natura selvaġġa wara li tgħallmu l-ħiliet meħtieġa għall-għajxien mill-ġenituri tagħhom, skont [[Natalia Dronova]], il-koordinatur tal-ispeċijiet tar-Russja fid-[[WWF]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.upi.com/Science_News/2013/07/19/First-Persian-leopard-cubs-in-50-years-born-in-Russian-breeding-center/45171374266818/|titlu=First Persian leopard cubs in 50 years born in Russian breeding center - UPI.com|sit=UPI|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery perrow=&quot;10&quot; widths=&quot;200px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
File:RitsaMounts.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:RitsaMounts.jpg|Lake Ritsa.
File:Массив_Ачешбок,_Адыгея,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B2_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA,_%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D1%8F,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|Acheshbok massif.
File:Мистический_каньон_реки_Ходзь_в_тумане,_юг_парка_Тхач,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C_%D0%B2_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B5,_%D1%8E%D0%B3_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Khodz river headwaters.
File:Рассвет_в_долине_реки_Ходзь,_туман,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C,_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Early dawn in Khodz river canyon.
File:Bolshoy_Tkhach,_Куэсты_Тхач_в_облаках,_вид_с_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolshoy_Tkhach,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Tkhach mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Куэсты_Ачешбок_в_облаках,_вид_с_подножья_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%BF%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Acheshbok mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Южные_отроги_горы_Ачешбок_на_закате,_драматичные_погодные_условия,_горы_Западного_Кавказа.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5,_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%83%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F,_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0.jpg|Southern slopes of Acheshbok.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>4r51tdl04cxgaihk45fhgz6jhw9qxd7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306874</id>
      <parentid>306873</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T07:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8423" xml:space="preserve">[[Stampa:Большой и Малый Тхач. Республика Адыгея.jpg|daqsminuri|296x296px|Il-Kawkasu tal-Punent.]]
Il-'''Kawkasu tal-Punent''' huwa reġjun tal-Punent fil-Kawkasu tat-Tramuntana, fin-Nofsinhar tar-[[Russja]], u huwa estiż mill-[[Baħar l-Iswed]] sal-Muntanja ta' Elbrus.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900|titlu=Western Caucasus|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Kawkasu tal-Punent ġie ddeżinjat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] naturali tal-[[UNESCO]] fl-1999. Is-sit jinkludi t-tarf estrem tal-Punent tal-Kawkasi. Kif ġie ddikjarat mill-ispeċjalisti tal-UNESCO, is-sit huwa l-unika żona muntanjuża kbira fl-[[Ewropa]] li ma esperjenzax impatt [[Bniedem|uman]] sinifikanti. Il-ħabitats tiegħu huma tassew varjati għal żona ta' daqs pjuttost żgħir, u jvarjaw minn artijiet baxxi għal glaċieri. Is-sit jinsab 50 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Sochi]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Riżerva ta' Bijosfera ==
[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|daqsminuri|Veduta tal-Kawkasu tal-Punent mill-quċċata ta' Tabunnaya qrib Krasnaya Polyana.]]
Il-Kawkasu tal-Punent jinkludi fih ukoll ir-[[Riżerva Naturali tal-Kawkasu]] (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Кавказский государственный природный биосферный заповедник), li hija riżerva naturali (b'ġestjoni tal-kategorija Ia skont l-[[IUCN]])&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=RUS+01&amp;mode=all|titlu=Kavkazskiy Biosphere Reserve|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; li ġiet stabbilita mill-gvern [[Unjoni Sovjetika|Sovjetiku]] fil-Krai ta' Krasnodar u Karachay–Cherkessia fl-1924 biex jiġu ppreservati xi eżemplari twal 85 [[metru]] tal-Abit ta' Nordmann (''Abies nordmanniana''), li kienu maħsuba bħala l-itwal siġar fl-Ewropa, u foresta unika ffurmata mit-Tassu Ingliż (''Taxus baccata'') u mill-''Buxus'' Ewropea (''Buxus sempervirens'') fi ħdan il-belt ta' Sochi.

Madwar terz tal-ispeċijiet ta' pjanti tal-muntanji għoljin ġew rikonoxxuti bħala pjanti endemiċi. Iż-żona tinkludi wkoll il-[[Park Nazzjonali ta' Sochi]] (b'ġestjoni tal-kategorija II skont l-IUCN).
[[File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|daqsminuri|Il-Kawkasu tal-Punent fuq [[Bolla postali|bolol postali]] tar-Russja tal-2006.]]
Il-Kawkasu tal-Punent huwa wkoll il-post fejn oriġina u mbagħad ġie introdott mill-ġdid il-biżont tal-Kawkasu. L-aħħar biżont li kien jgħix fin-natura selvaġġa fid-[[Id-Dinja|dinja]] nqatel minn xi nassaba hawnhekk fl-1927. Il-biżonti tal-Kawkasu parzjalment imħallta mal-biżonti [[Stati Uniti|Amerikani]] ġew introdotti mill-ġdid diversi deċennji wara.

=== Introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard Persjan ===
Fl-2009 inħoloq ċentru ta' introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard [[Iran|Persjan]] fil-Park Nazzjonali ta' Sochi, fejn żewġ leopardi maskili mit-[[Turkmenistan]] ilhom jinżammu fih minn Settembru 2009, u żewġ leopardi femminili mill-Iran ilhom jinżammu fih minn Mejju 2010. Id-dixxendenti tagħhom se jinħelsu fin-natura selvaġġa tar-Riżerva ta' Bijosfera.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140301230338/http://olympicsochi2014.com/sochi-welcomes-leopards-from-iran/|titlu=Olympicsochi2014.com|data=2014-03-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

Par leopardi ddaħħlu fil-Park Nazzjonali ta' Sochi fl-2012 miż-Żu ta' [[Liżbona]] fil-[[Portugall]]. F'Lulju 2013, il-par kellhom il-frieħ, li kienu l-ewwel frieħ ta' leopardi Persjani li twieldu fir-Russja wara 50 sena mingħajr frieħ. Il-frieħ imbagħad inħelsu fin-natura selvaġġa wara li tgħallmu l-ħiliet meħtieġa għall-għajxien mill-ġenituri tagħhom, skont [[Natalia Dronova]], il-koordinatur tal-ispeċijiet tar-Russja fid-[[WWF]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.upi.com/Science_News/2013/07/19/First-Persian-leopard-cubs-in-50-years-born-in-Russian-breeding-center/45171374266818/|titlu=First Persian leopard cubs in 50 years born in Russian breeding center - UPI.com|sit=UPI|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery perrow=&quot;10&quot; widths=&quot;200px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
File:RitsaMounts.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:RitsaMounts.jpg|Lake Ritsa.
File:Массив_Ачешбок,_Адыгея,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B2_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA,_%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D1%8F,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|Acheshbok massif.
File:Мистический_каньон_реки_Ходзь_в_тумане,_юг_парка_Тхач,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C_%D0%B2_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B5,_%D1%8E%D0%B3_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Khodz river headwaters.
File:Рассвет_в_долине_реки_Ходзь,_туман,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C,_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Early dawn in Khodz river canyon.
File:Bolshoy_Tkhach,_Куэсты_Тхач_в_облаках,_вид_с_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolshoy_Tkhach,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Tkhach mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Куэсты_Ачешбок_в_облаках,_вид_с_подножья_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%BF%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Acheshbok mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Южные_отроги_горы_Ачешбок_на_закате,_драматичные_погодные_условия,_горы_Западного_Кавказа.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5,_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%83%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F,_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0.jpg|Southern slopes of Acheshbok.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>ikkkzfnzw06udmyxhb3y4a650qxtx28</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306875</id>
      <parentid>306874</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T07:36:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Muntanji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8447" xml:space="preserve">[[Stampa:Большой и Малый Тхач. Республика Адыгея.jpg|daqsminuri|296x296px|Il-Kawkasu tal-Punent.]]
Il-'''Kawkasu tal-Punent''' huwa reġjun tal-Punent fil-Kawkasu tat-Tramuntana, fin-Nofsinhar tar-[[Russja]], u huwa estiż mill-[[Baħar l-Iswed]] sal-Muntanja ta' Elbrus.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900|titlu=Western Caucasus|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Kawkasu tal-Punent ġie ddeżinjat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] naturali tal-[[UNESCO]] fl-1999. Is-sit jinkludi t-tarf estrem tal-Punent tal-Kawkasi. Kif ġie ddikjarat mill-ispeċjalisti tal-UNESCO, is-sit huwa l-unika żona muntanjuża kbira fl-[[Ewropa]] li ma esperjenzax impatt [[Bniedem|uman]] sinifikanti. Il-ħabitats tiegħu huma tassew varjati għal żona ta' daqs pjuttost żgħir, u jvarjaw minn artijiet baxxi għal glaċieri. Is-sit jinsab 50 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Sochi]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Riżerva ta' Bijosfera ==
[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|daqsminuri|Veduta tal-Kawkasu tal-Punent mill-quċċata ta' Tabunnaya qrib Krasnaya Polyana.]]
Il-Kawkasu tal-Punent jinkludi fih ukoll ir-[[Riżerva Naturali tal-Kawkasu]] (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Кавказский государственный природный биосферный заповедник), li hija riżerva naturali (b'ġestjoni tal-kategorija Ia skont l-[[IUCN]])&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=RUS+01&amp;mode=all|titlu=Kavkazskiy Biosphere Reserve|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; li ġiet stabbilita mill-gvern [[Unjoni Sovjetika|Sovjetiku]] fil-Krai ta' Krasnodar u Karachay–Cherkessia fl-1924 biex jiġu ppreservati xi eżemplari twal 85 [[metru]] tal-Abit ta' Nordmann (''Abies nordmanniana''), li kienu maħsuba bħala l-itwal siġar fl-Ewropa, u foresta unika ffurmata mit-Tassu Ingliż (''Taxus baccata'') u mill-''Buxus'' Ewropea (''Buxus sempervirens'') fi ħdan il-belt ta' Sochi.

Madwar terz tal-ispeċijiet ta' pjanti tal-muntanji għoljin ġew rikonoxxuti bħala pjanti endemiċi. Iż-żona tinkludi wkoll il-[[Park Nazzjonali ta' Sochi]] (b'ġestjoni tal-kategorija II skont l-IUCN).
[[File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|daqsminuri|Il-Kawkasu tal-Punent fuq [[Bolla postali|bolol postali]] tar-Russja tal-2006.]]
Il-Kawkasu tal-Punent huwa wkoll il-post fejn oriġina u mbagħad ġie introdott mill-ġdid il-biżont tal-Kawkasu. L-aħħar biżont li kien jgħix fin-natura selvaġġa fid-[[Id-Dinja|dinja]] nqatel minn xi nassaba hawnhekk fl-1927. Il-biżonti tal-Kawkasu parzjalment imħallta mal-biżonti [[Stati Uniti|Amerikani]] ġew introdotti mill-ġdid diversi deċennji wara.

=== Introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard Persjan ===
Fl-2009 inħoloq ċentru ta' introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard [[Iran|Persjan]] fil-Park Nazzjonali ta' Sochi, fejn żewġ leopardi maskili mit-[[Turkmenistan]] ilhom jinżammu fih minn Settembru 2009, u żewġ leopardi femminili mill-Iran ilhom jinżammu fih minn Mejju 2010. Id-dixxendenti tagħhom se jinħelsu fin-natura selvaġġa tar-Riżerva ta' Bijosfera.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140301230338/http://olympicsochi2014.com/sochi-welcomes-leopards-from-iran/|titlu=Olympicsochi2014.com|data=2014-03-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

Par leopardi ddaħħlu fil-Park Nazzjonali ta' Sochi fl-2012 miż-Żu ta' [[Liżbona]] fil-[[Portugall]]. F'Lulju 2013, il-par kellhom il-frieħ, li kienu l-ewwel frieħ ta' leopardi Persjani li twieldu fir-Russja wara 50 sena mingħajr frieħ. Il-frieħ imbagħad inħelsu fin-natura selvaġġa wara li tgħallmu l-ħiliet meħtieġa għall-għajxien mill-ġenituri tagħhom, skont [[Natalia Dronova]], il-koordinatur tal-ispeċijiet tar-Russja fid-[[WWF]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.upi.com/Science_News/2013/07/19/First-Persian-leopard-cubs-in-50-years-born-in-Russian-breeding-center/45171374266818/|titlu=First Persian leopard cubs in 50 years born in Russian breeding center - UPI.com|sit=UPI|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery perrow=&quot;10&quot; widths=&quot;200px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
File:RitsaMounts.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:RitsaMounts.jpg|Lake Ritsa.
File:Массив_Ачешбок,_Адыгея,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B2_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA,_%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D1%8F,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|Acheshbok massif.
File:Мистический_каньон_реки_Ходзь_в_тумане,_юг_парка_Тхач,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C_%D0%B2_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B5,_%D1%8E%D0%B3_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Khodz river headwaters.
File:Рассвет_в_долине_реки_Ходзь,_туман,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C,_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Early dawn in Khodz river canyon.
File:Bolshoy_Tkhach,_Куэсты_Тхач_в_облаках,_вид_с_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolshoy_Tkhach,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Tkhach mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Куэсты_Ачешбок_в_облаках,_вид_с_подножья_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%BF%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Acheshbok mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Южные_отроги_горы_Ачешбок_на_закате,_драматичные_погодные_условия,_горы_Западного_Кавказа.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5,_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%83%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F,_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0.jpg|Southern slopes of Acheshbok.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Muntanji]]</text>
      <sha1>qirlh1j4oijzjv4u8pgkgqzwe3vappd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306876</id>
      <parentid>306875</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T07:36:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Parks Nazzjonali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8479" xml:space="preserve">[[Stampa:Большой и Малый Тхач. Республика Адыгея.jpg|daqsminuri|296x296px|Il-Kawkasu tal-Punent.]]
Il-'''Kawkasu tal-Punent''' huwa reġjun tal-Punent fil-Kawkasu tat-Tramuntana, fin-Nofsinhar tar-[[Russja]], u huwa estiż mill-[[Baħar l-Iswed]] sal-Muntanja ta' Elbrus.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900|titlu=Western Caucasus|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Kawkasu tal-Punent ġie ddeżinjat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] naturali tal-[[UNESCO]] fl-1999. Is-sit jinkludi t-tarf estrem tal-Punent tal-Kawkasi. Kif ġie ddikjarat mill-ispeċjalisti tal-UNESCO, is-sit huwa l-unika żona muntanjuża kbira fl-[[Ewropa]] li ma esperjenzax impatt [[Bniedem|uman]] sinifikanti. Il-ħabitats tiegħu huma tassew varjati għal żona ta' daqs pjuttost żgħir, u jvarjaw minn artijiet baxxi għal glaċieri. Is-sit jinsab 50 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Sochi]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Riżerva ta' Bijosfera ==
[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|daqsminuri|Veduta tal-Kawkasu tal-Punent mill-quċċata ta' Tabunnaya qrib Krasnaya Polyana.]]
Il-Kawkasu tal-Punent jinkludi fih ukoll ir-[[Riżerva Naturali tal-Kawkasu]] (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Кавказский государственный природный биосферный заповедник), li hija riżerva naturali (b'ġestjoni tal-kategorija Ia skont l-[[IUCN]])&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=RUS+01&amp;mode=all|titlu=Kavkazskiy Biosphere Reserve|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; li ġiet stabbilita mill-gvern [[Unjoni Sovjetika|Sovjetiku]] fil-Krai ta' Krasnodar u Karachay–Cherkessia fl-1924 biex jiġu ppreservati xi eżemplari twal 85 [[metru]] tal-Abit ta' Nordmann (''Abies nordmanniana''), li kienu maħsuba bħala l-itwal siġar fl-Ewropa, u foresta unika ffurmata mit-Tassu Ingliż (''Taxus baccata'') u mill-''Buxus'' Ewropea (''Buxus sempervirens'') fi ħdan il-belt ta' Sochi.

Madwar terz tal-ispeċijiet ta' pjanti tal-muntanji għoljin ġew rikonoxxuti bħala pjanti endemiċi. Iż-żona tinkludi wkoll il-[[Park Nazzjonali ta' Sochi]] (b'ġestjoni tal-kategorija II skont l-IUCN).
[[File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|daqsminuri|Il-Kawkasu tal-Punent fuq [[Bolla postali|bolol postali]] tar-Russja tal-2006.]]
Il-Kawkasu tal-Punent huwa wkoll il-post fejn oriġina u mbagħad ġie introdott mill-ġdid il-biżont tal-Kawkasu. L-aħħar biżont li kien jgħix fin-natura selvaġġa fid-[[Id-Dinja|dinja]] nqatel minn xi nassaba hawnhekk fl-1927. Il-biżonti tal-Kawkasu parzjalment imħallta mal-biżonti [[Stati Uniti|Amerikani]] ġew introdotti mill-ġdid diversi deċennji wara.

=== Introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard Persjan ===
Fl-2009 inħoloq ċentru ta' introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard [[Iran|Persjan]] fil-Park Nazzjonali ta' Sochi, fejn żewġ leopardi maskili mit-[[Turkmenistan]] ilhom jinżammu fih minn Settembru 2009, u żewġ leopardi femminili mill-Iran ilhom jinżammu fih minn Mejju 2010. Id-dixxendenti tagħhom se jinħelsu fin-natura selvaġġa tar-Riżerva ta' Bijosfera.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140301230338/http://olympicsochi2014.com/sochi-welcomes-leopards-from-iran/|titlu=Olympicsochi2014.com|data=2014-03-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

Par leopardi ddaħħlu fil-Park Nazzjonali ta' Sochi fl-2012 miż-Żu ta' [[Liżbona]] fil-[[Portugall]]. F'Lulju 2013, il-par kellhom il-frieħ, li kienu l-ewwel frieħ ta' leopardi Persjani li twieldu fir-Russja wara 50 sena mingħajr frieħ. Il-frieħ imbagħad inħelsu fin-natura selvaġġa wara li tgħallmu l-ħiliet meħtieġa għall-għajxien mill-ġenituri tagħhom, skont [[Natalia Dronova]], il-koordinatur tal-ispeċijiet tar-Russja fid-[[WWF]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.upi.com/Science_News/2013/07/19/First-Persian-leopard-cubs-in-50-years-born-in-Russian-breeding-center/45171374266818/|titlu=First Persian leopard cubs in 50 years born in Russian breeding center - UPI.com|sit=UPI|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery perrow=&quot;10&quot; widths=&quot;200px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
File:RitsaMounts.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:RitsaMounts.jpg|Lake Ritsa.
File:Массив_Ачешбок,_Адыгея,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B2_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA,_%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D1%8F,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|Acheshbok massif.
File:Мистический_каньон_реки_Ходзь_в_тумане,_юг_парка_Тхач,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C_%D0%B2_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B5,_%D1%8E%D0%B3_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Khodz river headwaters.
File:Рассвет_в_долине_реки_Ходзь,_туман,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C,_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Early dawn in Khodz river canyon.
File:Bolshoy_Tkhach,_Куэсты_Тхач_в_облаках,_вид_с_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolshoy_Tkhach,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Tkhach mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Куэсты_Ачешбок_в_облаках,_вид_с_подножья_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%BF%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Acheshbok mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Южные_отроги_горы_Ачешбок_на_закате,_драматичные_погодные_условия,_горы_Западного_Кавказа.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5,_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%83%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F,_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0.jpg|Southern slopes of Acheshbok.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Parks Nazzjonali]]</text>
      <sha1>jztnir2y9jf4quj7q8wtyq6gfzztbn5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306877</id>
      <parentid>306876</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T07:36:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Russja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8501" xml:space="preserve">[[Stampa:Большой и Малый Тхач. Республика Адыгея.jpg|daqsminuri|296x296px|Il-Kawkasu tal-Punent.]]
Il-'''Kawkasu tal-Punent''' huwa reġjun tal-Punent fil-Kawkasu tat-Tramuntana, fin-Nofsinhar tar-[[Russja]], u huwa estiż mill-[[Baħar l-Iswed]] sal-Muntanja ta' Elbrus.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/900|titlu=Western Caucasus|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Kawkasu tal-Punent ġie ddeżinjat bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] naturali tal-[[UNESCO]] fl-1999. Is-sit jinkludi t-tarf estrem tal-Punent tal-Kawkasi. Kif ġie ddikjarat mill-ispeċjalisti tal-UNESCO, is-sit huwa l-unika żona muntanjuża kbira fl-[[Ewropa]] li ma esperjenzax impatt [[Bniedem|uman]] sinifikanti. Il-ħabitats tiegħu huma tassew varjati għal żona ta' daqs pjuttost żgħir, u jvarjaw minn artijiet baxxi għal glaċieri. Is-sit jinsab 50 kilometru fit-Tramuntana ta' [[Sochi]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Riżerva ta' Bijosfera ==
[[File:Autumn_in_Caucasus.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Autumn_in_Caucasus.JPG|daqsminuri|Veduta tal-Kawkasu tal-Punent mill-quċċata ta' Tabunnaya qrib Krasnaya Polyana.]]
Il-Kawkasu tal-Punent jinkludi fih ukoll ir-[[Riżerva Naturali tal-Kawkasu]] (bir-[[Lingwa Russa|Russu]]: Кавказский государственный природный биосферный заповедник), li hija riżerva naturali (b'ġestjoni tal-kategorija Ia skont l-[[IUCN]])&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=RUS+01&amp;mode=all|titlu=Kavkazskiy Biosphere Reserve|sit=UNESCO}}&lt;/ref&gt; li ġiet stabbilita mill-gvern [[Unjoni Sovjetika|Sovjetiku]] fil-Krai ta' Krasnodar u Karachay–Cherkessia fl-1924 biex jiġu ppreservati xi eżemplari twal 85 [[metru]] tal-Abit ta' Nordmann (''Abies nordmanniana''), li kienu maħsuba bħala l-itwal siġar fl-Ewropa, u foresta unika ffurmata mit-Tassu Ingliż (''Taxus baccata'') u mill-''Buxus'' Ewropea (''Buxus sempervirens'') fi ħdan il-belt ta' Sochi.

Madwar terz tal-ispeċijiet ta' pjanti tal-muntanji għoljin ġew rikonoxxuti bħala pjanti endemiċi. Iż-żona tinkludi wkoll il-[[Park Nazzjonali ta' Sochi]] (b'ġestjoni tal-kategorija II skont l-IUCN).
[[File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:European_bison_on_stamp_Russia_West_Caucasus_2006.jpg|daqsminuri|Il-Kawkasu tal-Punent fuq [[Bolla postali|bolol postali]] tar-Russja tal-2006.]]
Il-Kawkasu tal-Punent huwa wkoll il-post fejn oriġina u mbagħad ġie introdott mill-ġdid il-biżont tal-Kawkasu. L-aħħar biżont li kien jgħix fin-natura selvaġġa fid-[[Id-Dinja|dinja]] nqatel minn xi nassaba hawnhekk fl-1927. Il-biżonti tal-Kawkasu parzjalment imħallta mal-biżonti [[Stati Uniti|Amerikani]] ġew introdotti mill-ġdid diversi deċennji wara.

=== Introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard Persjan ===
Fl-2009 inħoloq ċentru ta' introduzzjoni mill-ġdid tal-leopard [[Iran|Persjan]] fil-Park Nazzjonali ta' Sochi, fejn żewġ leopardi maskili mit-[[Turkmenistan]] ilhom jinżammu fih minn Settembru 2009, u żewġ leopardi femminili mill-Iran ilhom jinżammu fih minn Mejju 2010. Id-dixxendenti tagħhom se jinħelsu fin-natura selvaġġa tar-Riżerva ta' Bijosfera.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140301230338/http://olympicsochi2014.com/sochi-welcomes-leopards-from-iran/|titlu=Olympicsochi2014.com|data=2014-03-01|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

Par leopardi ddaħħlu fil-Park Nazzjonali ta' Sochi fl-2012 miż-Żu ta' [[Liżbona]] fil-[[Portugall]]. F'Lulju 2013, il-par kellhom il-frieħ, li kienu l-ewwel frieħ ta' leopardi Persjani li twieldu fir-Russja wara 50 sena mingħajr frieħ. Il-frieħ imbagħad inħelsu fin-natura selvaġġa wara li tgħallmu l-ħiliet meħtieġa għall-għajxien mill-ġenituri tagħhom, skont [[Natalia Dronova]], il-koordinatur tal-ispeċijiet tar-Russja fid-[[WWF]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.upi.com/Science_News/2013/07/19/First-Persian-leopard-cubs-in-50-years-born-in-Russian-breeding-center/45171374266818/|titlu=First Persian leopard cubs in 50 years born in Russian breeding center - UPI.com|sit=UPI|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery perrow=&quot;10&quot; widths=&quot;200px&quot; heights=&quot;200px&quot;&gt;
File:RitsaMounts.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:RitsaMounts.jpg|Lake Ritsa.
File:Массив_Ачешбок,_Адыгея,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B2_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA,_%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D1%8F,_Acheshbok,_Adygea,_Caucasus.jpg|Acheshbok massif.
File:Мистический_каньон_реки_Ходзь_в_тумане,_юг_парка_Тхач,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%9C%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C_%D0%B2_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B5,_%D1%8E%D0%B3_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B0_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Khodz river headwaters.
File:Рассвет_в_долине_реки_Ходзь,_туман,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B5_%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8_%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C,_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Early dawn in Khodz river canyon.
File:Bolshoy_Tkhach,_Куэсты_Тхач_в_облаках,_вид_с_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bolshoy_Tkhach,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%A2%D1%85%D0%B0%D1%87_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Tkhach mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Куэсты_Ачешбок_в_облаках,_вид_с_подножья_горы_Асбестная,_Западный_Кавказ.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%9A%D1%83%D1%8D%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%B2_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%85,_%D0%B2%D0%B8%D0%B4_%D1%81_%D0%BF%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%81%D0%B1%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F,_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7.jpg|Acheshbok mountain in clouds.
File:Acheshbok,_Южные_отроги_горы_Ачешбок_на_закате,_драматичные_погодные_условия,_горы_Западного_Кавказа.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Acheshbok,_%D0%AE%D0%B6%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%90%D1%87%D0%B5%D1%88%D0%B1%D0%BE%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5,_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%83%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%8F,_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B_%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0.jpg|Southern slopes of Acheshbok.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Parks Nazzjonali]]
[[Kategorija:Russja]]</text>
      <sha1>4130pd5mpexam2oisvtisyrzidjs4xo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diskussjoni:Kawkasu tal-Punent</title>
    <ns>1</ns>
    <id>32039</id>
    <revision>
      <id>306879</id>
      <timestamp>2024-04-26T08:21:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>mudellCEE</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">{{CEE Spring 2024 | utent = Trigcly | pajjiż = Russja}}</text>
      <sha1>25816el8t076rkku7lcad4fze5vlh3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muntanji tad-Deheb ta' Altai</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32040</id>
    <revision>
      <id>306881</id>
      <timestamp>2024-04-26T11:24:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6145" xml:space="preserve">[[Stampa:Jazator Jul 006.jpg|daqsminuri|Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai.]]
Il-'''Muntanji tad-Deheb ta' Altai''' huwa l-isem ta' [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-[[Russja]] magħmul mir-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. Skont l-UNESCO &quot;ir-reġjun jirrappreżenta l-iżjed sekwenza kompluta ta' żoni ta' veġetazzjoni altitudinali fis-Siberja ċentrali, fosthom l-isteppa, l-isteppa forestali, il-foresti mħallta, il-veġetazzjoni subalpina u l-veġetazzjoni alpina&quot;. Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai huma importanti wkoll għall-preservazzjoni ta' [[Mammiferu|mammiferi]] li globalment jinsabu fil-periklu ta' estinzjoni, fosthom il-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, u l-mogħża tal-barr Siberjana. Is-sit ikopri erja enormi ta' 16,178 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (6,246 mil kwadru).&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070818104201/https://whc.unesco.org/en/list/768|titlu=Golden Mountains of Altai - UNESCO World Heritage Centre|data=2007-08-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070314172727/http://www.pacificenvironment.org/article.php?id=934|titlu=Pacific Environment: Greater Altai, Altai Krai, Republic of Altai, Tyva (Tuva), and Novosibirsk.|data=2007-03-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Attrazzjonijiet turistiċi ==
[[File:Гладь_озера.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%8C_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0.jpg|daqsminuri|Il-Lag ta' Teletskoye.]]
Normalment it-turisti jżuru erba' siti fi ħdan ir-reġjun ta' Altai: il-Muntanja ta' Belukha, il-Promontorju ta' Ukok, ix-xmara Katun u l-Wied ta' Karakol.

Il-Muntanja ta' Belukha titqies bħala sit sagru għall-[[Buddiżmu|Buddisti]] u għall-[[Burkanisti]]. Il-miti tagħhom dwar din il-parti tal-katina muntanjuża wasluhom biex jemmnu li hija s-sit ta' Shangri-la (Shambala). Dan is-sit issa jospita lil bosta xabbaturi kull sena; l-ewwel xabbaturi telgħu sal-qċaċet tal-Muntanji tad-Deheb ta' Altai fil-bidu tas-seklu 20.

Il-Promontorju ta' Ukok huwa sit funebri tal-qedem tal-poplu Siberjan bikri. Għadd ta' miti huma kkollegati ma' din il-parti tar-reġjun.

Ix-xmara Katun hija sit [[Reliġjon|reliġjuż]] importanti għan-nies li jgħixu fl-inħawi ta' Altai, u huma (matul iċ-ċelebrazzjonijiet) jużaw l-għarfien [[Ekoloġija|ekoloġiku]] antik għall-irpiljar u għaż-żamma tax-xmara. Il-Wied ta' Karakol huwa famuż għal-lagi mhux mimsusa tiegħu li jinsabu bejn 1,820 [[metru]] u 2,097 metru (5,971 pied u 6,880 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://sacredland.org/golden-mountains-russia/|titlu=Golden Mountains – Russia|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Valur kulturali ==
[[File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|daqsminuri|Il-Lagi ta' Karakol.]]
Għalkemm il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO skont kriterji naturali, iħaddnu wkoll informazzjoni dwar il-[[kultura]] nomadika tax-[[Xiti]]. Il-permafrost f'dawn il-muntanji ppreserva xi tumbati funebri tax-Xiti. Dawn l-oqbra ffriżati jew ''kurgans'', fihom oġġetti tal-metall, bċejjeċ tad-deheb, katavri mmummifikati, katavri bit-tpinġijiet, [[Żiemel|żwiemel]] issagrifikati, oġġetti tal-[[injam]] u tal-ġilda, ħwejjeġ, tessuti, eċċ.&lt;ref&gt;Colette, Augustin (2007). ''Case Studies on Climate Change and World Heritage''. UNESCO. ISBN &lt;bdi&gt;978-92-3-104125-9&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Madankollu, il-Promontorju ta' Ukok (li jinsab fi ħdan il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai) huwa sit sagru għall-poplu ta' Altai, għaldaqstant l-arkeologi u l-istudjużi li ppruvaw jiskavaw is-sit għall-fdalijiet [[Bniedem|umani]] qajmu kontroversja.

Il-[[Mużew Brittaniku]] f'[[Londra]] tella' għall-wiri l-&quot;Ġellieda Xiti tas-Siberja tal-Qedem&quot; minn Settembru 2017 sa Jannar 2018. Il-wirja kienet sponsorjata minn British Petroleum (BP).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://cultureunstained.org/crudeconnections-scythians/|titlu=Scythians: climate change and Indigenous rights in the Altai mountains|data=2018-01-14|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Theddidiet klimatiċi ==
It-[[tibdil fil-klima]] kkawża t-tidwib tal-permafrost li pperikola l-preservazzjoni tat-tumbati funebri. Matul l-aħħar 100 sena kien hemm żieda ta' 1 °C (34 °F) fit-temperatura fl-[[Asja]] u ta' 2 °C (36 °F) fit-temperatura fl-inħawi iktar baxxi ta' Altai. Din iż-żieda tal-aħħar tinħass iktar fix-xitwa u fir-rebbiegħa.

L-għargħar glaċjali f'daqqa saru problema f'din iż-żona. B'mod partikolari, il-Glaċier ta' Sofiyskiy fir-reġjun qed jirtira b'rata ta' 18-il metru (59 pied) fis-sena.

Żieda fit-temperatura hija ta' theddida wkoll għal diversi speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni li jgħixu f'dan ir-reġjun muntanjuż. L-ispeċijiet li jgħixu f'dawn l-inħawi jinkludu l-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, l-ajkla tal-isteppa u ċ-ċikonja sewda.

== Sforzi ta' preservazzjoni ==
Fl-2005, iċ-Ċentru tal-Wirt Dinji tal-UNESCO vara l-Proġett ta' Preservazzjoni tal-Oqbra Ffriżati tal-Muntanji ta' Altai, b'appoġġ finanzjarju mill-fondi fiduċjarji Fjammingi u tal-UNESCO. Madankollu, fl-14 ta' Mejju 2008 dan il-proġett intemm.&lt;ref&gt;Han, Junhi (2008). ''Publication on Frozen Tombs of the Altai Mountains''. UNESCO.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>m576fhhd839ggxl2pnmwr2atlqsf38x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306882</id>
      <parentid>306881</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T11:24:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Muntanji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6170" xml:space="preserve">[[Stampa:Jazator Jul 006.jpg|daqsminuri|Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai.]]
Il-'''Muntanji tad-Deheb ta' Altai''' huwa l-isem ta' [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-[[Russja]] magħmul mir-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. Skont l-UNESCO &quot;ir-reġjun jirrappreżenta l-iżjed sekwenza kompluta ta' żoni ta' veġetazzjoni altitudinali fis-Siberja ċentrali, fosthom l-isteppa, l-isteppa forestali, il-foresti mħallta, il-veġetazzjoni subalpina u l-veġetazzjoni alpina&quot;. Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai huma importanti wkoll għall-preservazzjoni ta' [[Mammiferu|mammiferi]] li globalment jinsabu fil-periklu ta' estinzjoni, fosthom il-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, u l-mogħża tal-barr Siberjana. Is-sit ikopri erja enormi ta' 16,178 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (6,246 mil kwadru).&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070818104201/https://whc.unesco.org/en/list/768|titlu=Golden Mountains of Altai - UNESCO World Heritage Centre|data=2007-08-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070314172727/http://www.pacificenvironment.org/article.php?id=934|titlu=Pacific Environment: Greater Altai, Altai Krai, Republic of Altai, Tyva (Tuva), and Novosibirsk.|data=2007-03-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Attrazzjonijiet turistiċi ==
[[File:Гладь_озера.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%8C_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0.jpg|daqsminuri|Il-Lag ta' Teletskoye.]]
Normalment it-turisti jżuru erba' siti fi ħdan ir-reġjun ta' Altai: il-Muntanja ta' Belukha, il-Promontorju ta' Ukok, ix-xmara Katun u l-Wied ta' Karakol.

Il-Muntanja ta' Belukha titqies bħala sit sagru għall-[[Buddiżmu|Buddisti]] u għall-[[Burkanisti]]. Il-miti tagħhom dwar din il-parti tal-katina muntanjuża wasluhom biex jemmnu li hija s-sit ta' Shangri-la (Shambala). Dan is-sit issa jospita lil bosta xabbaturi kull sena; l-ewwel xabbaturi telgħu sal-qċaċet tal-Muntanji tad-Deheb ta' Altai fil-bidu tas-seklu 20.

Il-Promontorju ta' Ukok huwa sit funebri tal-qedem tal-poplu Siberjan bikri. Għadd ta' miti huma kkollegati ma' din il-parti tar-reġjun.

Ix-xmara Katun hija sit [[Reliġjon|reliġjuż]] importanti għan-nies li jgħixu fl-inħawi ta' Altai, u huma (matul iċ-ċelebrazzjonijiet) jużaw l-għarfien [[Ekoloġija|ekoloġiku]] antik għall-irpiljar u għaż-żamma tax-xmara. Il-Wied ta' Karakol huwa famuż għal-lagi mhux mimsusa tiegħu li jinsabu bejn 1,820 [[metru]] u 2,097 metru (5,971 pied u 6,880 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://sacredland.org/golden-mountains-russia/|titlu=Golden Mountains – Russia|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Valur kulturali ==
[[File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|daqsminuri|Il-Lagi ta' Karakol.]]
Għalkemm il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO skont kriterji naturali, iħaddnu wkoll informazzjoni dwar il-[[kultura]] nomadika tax-[[Xiti]]. Il-permafrost f'dawn il-muntanji ppreserva xi tumbati funebri tax-Xiti. Dawn l-oqbra ffriżati jew ''kurgans'', fihom oġġetti tal-metall, bċejjeċ tad-deheb, katavri mmummifikati, katavri bit-tpinġijiet, [[Żiemel|żwiemel]] issagrifikati, oġġetti tal-[[injam]] u tal-ġilda, ħwejjeġ, tessuti, eċċ.&lt;ref&gt;Colette, Augustin (2007). ''Case Studies on Climate Change and World Heritage''. UNESCO. ISBN &lt;bdi&gt;978-92-3-104125-9&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Madankollu, il-Promontorju ta' Ukok (li jinsab fi ħdan il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai) huwa sit sagru għall-poplu ta' Altai, għaldaqstant l-arkeologi u l-istudjużi li ppruvaw jiskavaw is-sit għall-fdalijiet [[Bniedem|umani]] qajmu kontroversja.

Il-[[Mużew Brittaniku]] f'[[Londra]] tella' għall-wiri l-&quot;Ġellieda Xiti tas-Siberja tal-Qedem&quot; minn Settembru 2017 sa Jannar 2018. Il-wirja kienet sponsorjata minn British Petroleum (BP).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://cultureunstained.org/crudeconnections-scythians/|titlu=Scythians: climate change and Indigenous rights in the Altai mountains|data=2018-01-14|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Theddidiet klimatiċi ==
It-[[tibdil fil-klima]] kkawża t-tidwib tal-permafrost li pperikola l-preservazzjoni tat-tumbati funebri. Matul l-aħħar 100 sena kien hemm żieda ta' 1 °C (34 °F) fit-temperatura fl-[[Asja]] u ta' 2 °C (36 °F) fit-temperatura fl-inħawi iktar baxxi ta' Altai. Din iż-żieda tal-aħħar tinħass iktar fix-xitwa u fir-rebbiegħa.

L-għargħar glaċjali f'daqqa saru problema f'din iż-żona. B'mod partikolari, il-Glaċier ta' Sofiyskiy fir-reġjun qed jirtira b'rata ta' 18-il metru (59 pied) fis-sena.

Żieda fit-temperatura hija ta' theddida wkoll għal diversi speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni li jgħixu f'dan ir-reġjun muntanjuż. L-ispeċijiet li jgħixu f'dawn l-inħawi jinkludu l-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, l-ajkla tal-isteppa u ċ-ċikonja sewda.

== Sforzi ta' preservazzjoni ==
Fl-2005, iċ-Ċentru tal-Wirt Dinji tal-UNESCO vara l-Proġett ta' Preservazzjoni tal-Oqbra Ffriżati tal-Muntanji ta' Altai, b'appoġġ finanzjarju mill-fondi fiduċjarji Fjammingi u tal-UNESCO. Madankollu, fl-14 ta' Mejju 2008 dan il-proġett intemm.&lt;ref&gt;Han, Junhi (2008). ''Publication on Frozen Tombs of the Altai Mountains''. UNESCO.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]</text>
      <sha1>5qxhd1az5ovcl3wm52r8ic9gw2wygak</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306883</id>
      <parentid>306882</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T11:24:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6205" xml:space="preserve">[[Stampa:Jazator Jul 006.jpg|daqsminuri|Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai.]]
Il-'''Muntanji tad-Deheb ta' Altai''' huwa l-isem ta' [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-[[Russja]] magħmul mir-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. Skont l-UNESCO &quot;ir-reġjun jirrappreżenta l-iżjed sekwenza kompluta ta' żoni ta' veġetazzjoni altitudinali fis-Siberja ċentrali, fosthom l-isteppa, l-isteppa forestali, il-foresti mħallta, il-veġetazzjoni subalpina u l-veġetazzjoni alpina&quot;. Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai huma importanti wkoll għall-preservazzjoni ta' [[Mammiferu|mammiferi]] li globalment jinsabu fil-periklu ta' estinzjoni, fosthom il-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, u l-mogħża tal-barr Siberjana. Is-sit ikopri erja enormi ta' 16,178 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (6,246 mil kwadru).&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070818104201/https://whc.unesco.org/en/list/768|titlu=Golden Mountains of Altai - UNESCO World Heritage Centre|data=2007-08-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070314172727/http://www.pacificenvironment.org/article.php?id=934|titlu=Pacific Environment: Greater Altai, Altai Krai, Republic of Altai, Tyva (Tuva), and Novosibirsk.|data=2007-03-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Attrazzjonijiet turistiċi ==
[[File:Гладь_озера.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%8C_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0.jpg|daqsminuri|Il-Lag ta' Teletskoye.]]
Normalment it-turisti jżuru erba' siti fi ħdan ir-reġjun ta' Altai: il-Muntanja ta' Belukha, il-Promontorju ta' Ukok, ix-xmara Katun u l-Wied ta' Karakol.

Il-Muntanja ta' Belukha titqies bħala sit sagru għall-[[Buddiżmu|Buddisti]] u għall-[[Burkanisti]]. Il-miti tagħhom dwar din il-parti tal-katina muntanjuża wasluhom biex jemmnu li hija s-sit ta' Shangri-la (Shambala). Dan is-sit issa jospita lil bosta xabbaturi kull sena; l-ewwel xabbaturi telgħu sal-qċaċet tal-Muntanji tad-Deheb ta' Altai fil-bidu tas-seklu 20.

Il-Promontorju ta' Ukok huwa sit funebri tal-qedem tal-poplu Siberjan bikri. Għadd ta' miti huma kkollegati ma' din il-parti tar-reġjun.

Ix-xmara Katun hija sit [[Reliġjon|reliġjuż]] importanti għan-nies li jgħixu fl-inħawi ta' Altai, u huma (matul iċ-ċelebrazzjonijiet) jużaw l-għarfien [[Ekoloġija|ekoloġiku]] antik għall-irpiljar u għaż-żamma tax-xmara. Il-Wied ta' Karakol huwa famuż għal-lagi mhux mimsusa tiegħu li jinsabu bejn 1,820 [[metru]] u 2,097 metru (5,971 pied u 6,880 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://sacredland.org/golden-mountains-russia/|titlu=Golden Mountains – Russia|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Valur kulturali ==
[[File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|daqsminuri|Il-Lagi ta' Karakol.]]
Għalkemm il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO skont kriterji naturali, iħaddnu wkoll informazzjoni dwar il-[[kultura]] nomadika tax-[[Xiti]]. Il-permafrost f'dawn il-muntanji ppreserva xi tumbati funebri tax-Xiti. Dawn l-oqbra ffriżati jew ''kurgans'', fihom oġġetti tal-metall, bċejjeċ tad-deheb, katavri mmummifikati, katavri bit-tpinġijiet, [[Żiemel|żwiemel]] issagrifikati, oġġetti tal-[[injam]] u tal-ġilda, ħwejjeġ, tessuti, eċċ.&lt;ref&gt;Colette, Augustin (2007). ''Case Studies on Climate Change and World Heritage''. UNESCO. ISBN &lt;bdi&gt;978-92-3-104125-9&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Madankollu, il-Promontorju ta' Ukok (li jinsab fi ħdan il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai) huwa sit sagru għall-poplu ta' Altai, għaldaqstant l-arkeologi u l-istudjużi li ppruvaw jiskavaw is-sit għall-fdalijiet [[Bniedem|umani]] qajmu kontroversja.

Il-[[Mużew Brittaniku]] f'[[Londra]] tella' għall-wiri l-&quot;Ġellieda Xiti tas-Siberja tal-Qedem&quot; minn Settembru 2017 sa Jannar 2018. Il-wirja kienet sponsorjata minn British Petroleum (BP).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://cultureunstained.org/crudeconnections-scythians/|titlu=Scythians: climate change and Indigenous rights in the Altai mountains|data=2018-01-14|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Theddidiet klimatiċi ==
It-[[tibdil fil-klima]] kkawża t-tidwib tal-permafrost li pperikola l-preservazzjoni tat-tumbati funebri. Matul l-aħħar 100 sena kien hemm żieda ta' 1 °C (34 °F) fit-temperatura fl-[[Asja]] u ta' 2 °C (36 °F) fit-temperatura fl-inħawi iktar baxxi ta' Altai. Din iż-żieda tal-aħħar tinħass iktar fix-xitwa u fir-rebbiegħa.

L-għargħar glaċjali f'daqqa saru problema f'din iż-żona. B'mod partikolari, il-Glaċier ta' Sofiyskiy fir-reġjun qed jirtira b'rata ta' 18-il metru (59 pied) fis-sena.

Żieda fit-temperatura hija ta' theddida wkoll għal diversi speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni li jgħixu f'dan ir-reġjun muntanjuż. L-ispeċijiet li jgħixu f'dawn l-inħawi jinkludu l-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, l-ajkla tal-isteppa u ċ-ċikonja sewda.

== Sforzi ta' preservazzjoni ==
Fl-2005, iċ-Ċentru tal-Wirt Dinji tal-UNESCO vara l-Proġett ta' Preservazzjoni tal-Oqbra Ffriżati tal-Muntanji ta' Altai, b'appoġġ finanzjarju mill-fondi fiduċjarji Fjammingi u tal-UNESCO. Madankollu, fl-14 ta' Mejju 2008 dan il-proġett intemm.&lt;ref&gt;Han, Junhi (2008). ''Publication on Frozen Tombs of the Altai Mountains''. UNESCO.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>5aylj0fzla1ynhwikwxh4d6riuyft1j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>306884</id>
      <parentid>306883</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T11:24:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Russja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6227" xml:space="preserve">[[Stampa:Jazator Jul 006.jpg|daqsminuri|Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai.]]
Il-'''Muntanji tad-Deheb ta' Altai''' huwa l-isem ta' [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-[[Russja]] magħmul mir-Riżervi Naturali ta' Altai u ta' Katun, il-Lag ta' Teletskoye, il-Muntanja ta' Belukha, u l-Promontorju ta' Ukok. Skont l-UNESCO &quot;ir-reġjun jirrappreżenta l-iżjed sekwenza kompluta ta' żoni ta' veġetazzjoni altitudinali fis-Siberja ċentrali, fosthom l-isteppa, l-isteppa forestali, il-foresti mħallta, il-veġetazzjoni subalpina u l-veġetazzjoni alpina&quot;. Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai huma importanti wkoll għall-preservazzjoni ta' [[Mammiferu|mammiferi]] li globalment jinsabu fil-periklu ta' estinzjoni, fosthom il-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, u l-mogħża tal-barr Siberjana. Is-sit ikopri erja enormi ta' 16,178 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; (6,246 mil kwadru).&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070818104201/https://whc.unesco.org/en/list/768|titlu=Golden Mountains of Altai - UNESCO World Heritage Centre|data=2007-08-18|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20070314172727/http://www.pacificenvironment.org/article.php?id=934|titlu=Pacific Environment: Greater Altai, Altai Krai, Republic of Altai, Tyva (Tuva), and Novosibirsk.|data=2007-03-14|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Attrazzjonijiet turistiċi ==
[[File:Гладь_озера.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%8C_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0.jpg|daqsminuri|Il-Lag ta' Teletskoye.]]
Normalment it-turisti jżuru erba' siti fi ħdan ir-reġjun ta' Altai: il-Muntanja ta' Belukha, il-Promontorju ta' Ukok, ix-xmara Katun u l-Wied ta' Karakol.

Il-Muntanja ta' Belukha titqies bħala sit sagru għall-[[Buddiżmu|Buddisti]] u għall-[[Burkanisti]]. Il-miti tagħhom dwar din il-parti tal-katina muntanjuża wasluhom biex jemmnu li hija s-sit ta' Shangri-la (Shambala). Dan is-sit issa jospita lil bosta xabbaturi kull sena; l-ewwel xabbaturi telgħu sal-qċaċet tal-Muntanji tad-Deheb ta' Altai fil-bidu tas-seklu 20.

Il-Promontorju ta' Ukok huwa sit funebri tal-qedem tal-poplu Siberjan bikri. Għadd ta' miti huma kkollegati ma' din il-parti tar-reġjun.

Ix-xmara Katun hija sit [[Reliġjon|reliġjuż]] importanti għan-nies li jgħixu fl-inħawi ta' Altai, u huma (matul iċ-ċelebrazzjonijiet) jużaw l-għarfien [[Ekoloġija|ekoloġiku]] antik għall-irpiljar u għaż-żamma tax-xmara. Il-Wied ta' Karakol huwa famuż għal-lagi mhux mimsusa tiegħu li jinsabu bejn 1,820 [[metru]] u 2,097 metru (5,971 pied u 6,880 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://sacredland.org/golden-mountains-russia/|titlu=Golden Mountains – Russia|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Valur kulturali ==
[[File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chemalsky_District,_Altai_Republic,_Russia_-_panoramio_(47).jpg|daqsminuri|Il-Lagi ta' Karakol.]]
Għalkemm il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO skont kriterji naturali, iħaddnu wkoll informazzjoni dwar il-[[kultura]] nomadika tax-[[Xiti]]. Il-permafrost f'dawn il-muntanji ppreserva xi tumbati funebri tax-Xiti. Dawn l-oqbra ffriżati jew ''kurgans'', fihom oġġetti tal-metall, bċejjeċ tad-deheb, katavri mmummifikati, katavri bit-tpinġijiet, [[Żiemel|żwiemel]] issagrifikati, oġġetti tal-[[injam]] u tal-ġilda, ħwejjeġ, tessuti, eċċ.&lt;ref&gt;Colette, Augustin (2007). ''Case Studies on Climate Change and World Heritage''. UNESCO. ISBN &lt;bdi&gt;978-92-3-104125-9&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Madankollu, il-Promontorju ta' Ukok (li jinsab fi ħdan il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai) huwa sit sagru għall-poplu ta' Altai, għaldaqstant l-arkeologi u l-istudjużi li ppruvaw jiskavaw is-sit għall-fdalijiet [[Bniedem|umani]] qajmu kontroversja.

Il-[[Mużew Brittaniku]] f'[[Londra]] tella' għall-wiri l-&quot;Ġellieda Xiti tas-Siberja tal-Qedem&quot; minn Settembru 2017 sa Jannar 2018. Il-wirja kienet sponsorjata minn British Petroleum (BP).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://cultureunstained.org/crudeconnections-scythians/|titlu=Scythians: climate change and Indigenous rights in the Altai mountains|data=2018-01-14|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-26}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Muntanji tad-Deheb ta' Altai ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm [[Speċi|speċijiet]] mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Theddidiet klimatiċi ==
It-[[tibdil fil-klima]] kkawża t-tidwib tal-permafrost li pperikola l-preservazzjoni tat-tumbati funebri. Matul l-aħħar 100 sena kien hemm żieda ta' 1 °C (34 °F) fit-temperatura fl-[[Asja]] u ta' 2 °C (36 °F) fit-temperatura fl-inħawi iktar baxxi ta' Altai. Din iż-żieda tal-aħħar tinħass iktar fix-xitwa u fir-rebbiegħa.

L-għargħar glaċjali f'daqqa saru problema f'din iż-żona. B'mod partikolari, il-Glaċier ta' Sofiyskiy fir-reġjun qed jirtira b'rata ta' 18-il metru (59 pied) fis-sena.

Żieda fit-temperatura hija ta' theddida wkoll għal diversi speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni li jgħixu f'dan ir-reġjun muntanjuż. L-ispeċijiet li jgħixu f'dawn l-inħawi jinkludu l-leopard tal-borra, l-argali ta' Altai, l-ajkla tal-isteppa u ċ-ċikonja sewda.

== Sforzi ta' preservazzjoni ==
Fl-2005, iċ-Ċentru tal-Wirt Dinji tal-UNESCO vara l-Proġett ta' Preservazzjoni tal-Oqbra Ffriżati tal-Muntanji ta' Altai, b'appoġġ finanzjarju mill-fondi fiduċjarji Fjammingi u tal-UNESCO. Madankollu, fl-14 ta' Mejju 2008 dan il-proġett intemm.&lt;ref&gt;Han, Junhi (2008). ''Publication on Frozen Tombs of the Altai Mountains''. UNESCO.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Muntanji]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Russja]]</text>
      <sha1>tqmek3rzrz77mvmx9ykctleditgklez</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diskussjoni:Muntanji tad-Deheb ta' Altai</title>
    <ns>1</ns>
    <id>32041</id>
    <revision>
      <id>306886</id>
      <timestamp>2024-04-26T11:27:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>mudellCEE</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">{{CEE Spring 2024 | utent = Trigcly | pajjiż = Russja}}</text>
      <sha1>25816el8t076rkku7lcad4fze5vlh3e</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>