Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk 0 6598 317572 317525 2024-11-18T21:26:04Z Sapp0512 19770 Annulata r-reviżjoni 317201 ta' [[Speċjali:Kontribuzzjonijiet/Sapp0512|Sapp0512]] ([[Diskussjoni utent:Sapp0512|Diskussjoni]]) 317572 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_nattiv = <big>المملكة المغربية</big><br />''al-Mamlaka l-Magħribijja''</span><br /> <big>ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ</big> |isem_twil_konvenzjonali = Renju tal-Marokk |isem_komuni = Marokk |stampa_bandiera = Flag of Morocco.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Morocco.svg |stampa_mappa = Morocco (orthographic projection, WS claimed).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Marokk |ħolqa_emblema = Emblema tal-Marokk |ħolqa_demografija = Demografija tal-Marokk |mottu_nazzjonali = <big>"الله، الوطن، الملك"</big> <br />"Allāh, al-Waṭan, al-Malik"{{spazji|1}}<small>([[transliterazzjoni]])</small><br />"ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ"<br />"''Alla - Patria - Re''"</span> |innu_nazzjonali = "[[Al-naxid al-xarif|An-Naxid ax-Xarif]]" <br /><small>"L-Innu x-Xarif"{{spazji|1}}<small>([[transliterazzjoni]]) |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]<ref>[http://www.pogar.org/publications/other/constitutions/mrc-constitution-96-e.pdf Kostituzzjoni Marokkina, 1996]</ref> [[Amazigh Marokkin Standard|Berberu]]<ref>{{Ċita web |data-aċċess=2019-12-28 |titlu=Archive copy |url=http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/EE8E1B01-9C86-449B-A9C2-A98CC88D7238/8650/bo5952F.pdf |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20111003192853/http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/EE8E1B01-9C86-449B-A9C2-A98CC88D7238/8650/bo5952F.pdf |arkivju-data=2011-10-03 |url-status=dead }}</ref> |kapitali = [[Rabat (Marokk)|Rabat]] |latd=34 |latm=02 |latNS=N |lonġd=6 |lonġm=51 |lonġEW=W |l-ikbar_belt = [[Casablanca]] |tip_gvern = [[Monarkija kostituzzjonali]] |titlu_kap1 = [[Re tal-Marokk|Re]] |isem_kap1 = [[Moħammed VI]] |titlu_kap2 = [[Prim Ministru tal-Marokk|Prim Ministru]] |isem_kap2 = [[Aziz Akhannouch]]<ref>[https://www.mapnews.ma/am/activites-royales/%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B5%9C%E2%B5%89-%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B1-%E2%B5%8F-%E2%B5%A1%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B4%B7%E2%B5%93%E2%B5%94-%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B5%99%E2%B5%99-%E2%B5%84%E2%B4%B0%E2%B5%A3%E2%B5%89%E2%B5%A3-%E2%B4%B0%E2%B5%85%E2%B5%8F%E2%B5%93%E2%B5%9B-%E2%B4%B0%E2%B4%B7-%E2%B5%89%E2%B4%B3-%E2%B4%B0%E2%B5%8F%E2%B5%99%E2%B5%99%E2%B5%89%E2%B5%85%E2%B4%BC-%E2%B5%8F-%E2%B5%9C%E2%B5%8F%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B9%E2%B5%9C-%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B5%8E%E2%B4%B3%E2%B5%8D%E2%B5%9C-%E2%B5%99-%E2%B5%9C%E2%B5%93%E2%B4%B3%E2%B5%89-%E2%B5%8F-%E2%B5%9C%E2%B5%8F%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B9%E2%B5%9C (lingwa taxelħita) ⵉⵙⵜⵉ ⴱⴰⴱ ⵏ ⵡⴰⴷⴷⵓⵔ ⵎⴰⵙⵙ ⵄⴰⵣⵉⵣ ⴰⵅⵏⵓⵛ ⴰⴷ ⵉⴳ ⴰⵏⵙⵙⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵉⵙⵎⴳⵍⵜ ⵙ ⵜⵓⴳⵉ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵜⴰⵎⴰⵢⵏⵓⵜ] </ref> |tip_sovranità = Unifikazzjoni |nota_sovranità = 1554 |avveniment_stabbilit1 = Unifikata mid-[[Dinastija Sagħdija]] |data_stabbilit1 = 1554 |avveniment_stabbilit2 = [[Dinastija Għalawija]] (preżenti) |data_stabbilit2 = 1666 |avveniment_stabbilit3 = [[Independenza]] minn Franza |data_stabbilit3 = 2 ta' Marzu, 1956 |avveniment_stabbilit4 = [[Independenza]] minn Spanja |data_stabbilit4 = 7 ta' April, 1956 |poż_erja = 57 |erja_km2 = 446,300 |erja_mi_kw = 172,414 |perċentwal_ilma = 250km² (0.056%) |sena_stima_popolazzjoni = 2009 |stima_popolazzjoni = 31,993,000<ref name=unpop>[http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf ''World Population Prospects, Table A.1''], [[Nazzjonijiet Uniti]], 2008.</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 37 |ċensiment_popolazzjoni = 29,680,069<ref name=hcp>[https://web.archive.org/web/20080821033855/http://www.hcp.ma/Profil.aspx Recensement général de la Population et de l'Habitat 2004], Haut-Commissariat Au Plan, 2004</ref> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2004 |densità_popolazzjoni_km2 = 71.6 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 185.5 |poż_densità_popolazzjoni = 122 |sena_PGD_PSX = 2008 |PGD_PSX = $137.126 biljun<ref name=imf2>{{ċita web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=686&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=43&pr.y=3 |titlu=Morocco|editur=Fond Monetarju Internazzjonali|aċċess=01-10-2009|lingwa=Ingliż}}</ref> |poż_PGD_PSX = 57 |PGD_PSX_per_capita = $4,362<ref name=imf2/> |poż_PGD_PSX_per_capita = 115 |sena_IŻU = 2007 |IŻU = {{profitt}} 0.654 |poż_IŻU = 130 |kategorija_IŻU = <span style="color:#fc0;">medju</span> |valuta = [[Dirham Marokkin]] |kodiċi_valuta = MAD |żona_ħin = [[Ħin tal-Ewropa tal-Punent|WET]] |differenza_ħku = +0 |żona_ħin_legali = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa tal-Punent|WEST]] |differenza_żona_ħin_legali = +1 |cctld = [[.ma]] |kodiċi_telefoniku = 212 |sena_PGD_nominali = 2008 |PGD_nominali = $88.879 biljun<ref name=imf2/>> |poż_PGD_nominali = 61 |PGD_nominali_per_capita = $2,827<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali_per_capita = 109 }} Il-'''Marokk''' (bl-[[Għarbi]]: المغرب, <small>rum.</small> ''al-Magħrib''), uffiċjalment ir-Renju tal-Marokk, huwa pajjiż fir-reġjun tal-[[Magreb]] fl-[[Afrika ta’ Fuq]]. Tinjora l-Baħar Mediterran lejn it-tramuntana u l-Oċean Atlantiku lejn il-punent, u għandha fruntieri fuq l-art mal-[[Alġerija]] fil-lvant, u t-territorju kkontestat tas-[[Saħara tal-Punent]] fin-nofsinhar. Il-Marokk jippretendi wkoll il-komunità awtonoma [[Spanja|Spanjoli]] ta' [[Ceuta]], [[Melilla]] u [[Peñón de Vélez de la Gomera]], u diversi gżejjer żgħar ikkontrollati mill-Ispanjol lil hinn mill-kosta tiegħu.<ref>{{cite news|sena=2018|titlu=Ceuta, Melilla profile|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627|lingwa=en-GB|pubblikatur=BBC News|data-aċċess=13 Novembru 2018}}</ref> Mifrux fuq medda ta’ 446,300 km² (172,300 sq mi)<ref name="BBC country profile" /> jew 716,550 km² (276,660 sq mi),<ref name="CIA Factbook" />{{ref label|Territory|b|}}, u b’popolazzjoni ta’ madwar 37 miljun ċittadin. Ir-reliġjon uffiċjali u predominanti tagħha hija l-[[Iżlam|Islam]], u l-lingwi uffiċjali huma l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] u l-[[Amazigh Marokkin Standard|Berberu]] (Tamazight); il-Franċiż u d-djalett [[Marokkin tal-Għarbi]] (l-Għarbija l-Magħribija d-Dariġa) huma wkoll mitkellma ħafna. L-identità u l-kultura Marokkina hija taħlita ta’ kulturi [[Għarab]], [[Berber]], [[Afrikani]] u [[Ewropa|Ewropej]]. Il-kapitali tagħha hija [[Rabat (Marokk)|Rabat]], filwaqt li l-akbar belt tagħha hija [[Casablanca]].<ref name="Abun-Nasr19873">{{cite book|awtur=Jamil M. Abun-Nasr|data=20 Awwissu 1987|titlu=A History of the Maghrib in the Islamic Period|url=https://books.google.com/books?id=jdlKbZ46YYkC|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-33767-0}}</ref> Il-bliet importanti ieħor tinkludi [[Agadir]], [[Fes]], [[Meknès]], [[Marrakesh|Marrakexx]], u [[Uġda]]. Ir-reġjun li jikkostitwixxi l-Marokk ilu abitat mill-era tal-[[Paleolitiku]] aktar minn 300,000 sena ilu. Id- [[Dinastija Idrisidi|dinastija Idrisija]] ġiet stabbilita minn [[Idris I tal-Marokk|Idris I]] fl-788 u sussegwentement ġiet immexxija minn serje ta’ dinastiċi indipendenti oħra, li laħqet il-quċċata tagħha bħala [[qawwa reġjonali]] fil-11 u t-12-il seklu, taħt id-dinastiji [[Almoravid]] u [[Kalifat Almohad|Almohad]], meta kienet tikkontrolla l-biċċa l-kbira tal-[[Peniżola Iberika]] u l-Magreb.<ref>{{cite book|kunjom1=Hall|isem1=John G.|sena=2002|titlu=North Africa|url=https://books.google.com/books?id=BhMuc6NacxgC&q=Since+the+foundation+of+the+first+Moroccan+state+by+Idris+I+in+788+AD,+the+country+has+been+ruled+by+a+series+of+independent+dynasties,+reaching+its+zenith+under+Almoravid+and+Almohad+rule,+when+it+spanned+parts+of+Iberia+and+northwestern+Africa.&pg=PA5|pubblikatur=Infobase Publishing|isbn=978-0-7910-5746-9|awtur2=Chelsea Publishing House}}</ref> Sekli ta' [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tar-reġjun. Fis-sekli 15 u 16, il-Marokk iffaċċja theddid estern għas-sovranità tiegħu, bil-[[Imperu Portugiż|Portugall]] ħataf xi territorju u l-[[Imperu Ottoman]] jindaħal mil-lvant. Id-dinastiji [[Saltna Marinija|Marinija]] u [[Saltna Sagħdija|Sagħdija]] inkella rreżistu d-dominazzjoni barranija, u l-Marokk kien l-uniku nazzjon tal-Afrika ta’ Fuq li ħarab mid-dominju Ottoman. Id-[[dinastija Għalawija]], li tmexxi l-pajjiż sal-lum, ħatbet il-poter fl-1631, u matul iż-żewġ sekli ta' wara espandiet ir-relazzjonijiet [[diplomatiċi]] u kummerċjali mad-[[dinja tal-Punent]]. Il-post strateġiku tal-Marokk ħdejn il-bokka tal-Mediterran ġibed interess Ewropew imġedded; fl-1912, [[Franza]] u [[Spanja]] qasmu l-pajjiż fi [[Marokk#protettorati Franċiżi u Spanjoli|protettorati rispettivi]], u rriżervaw [[Żona Internazzjonali ta' Tanger|żona internazzjonali f'Tanġer]]. Wara rvellijiet u rewwixti intermittenti kontra l-ħakma kolonjali, fl-1956, il-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu u rġa’ unifikat. Mill-indipendenza, il-Marokk baqa' relattivament stabbli. Għandha l-[[Lista ta' pajjiżi Afrikani skond il-PGD (nominali)|ħames l-akbar ekonomija]] fl-Afrika u teżerċita influwenza sinifikanti kemm fl-Afrika kif ukoll fid-[[dinja Għarbija]]; hija meqjusa bħala [[qawwa tan-nofs]] fl-affarijiet globali u għandha sħubija fil-[[Lega Għarbija]], l-[[Unjoni tal-Magreb Għarbi]], l-[[Unjoni għall-Mediterran]], u l-[[Unjoni Afrikana]].<ref>{{cite journal|kunjom=Balfour|isem=Rosa|data=Marzu 2009|titlu=The Transformation of the Union for the Mediterranean|ġurnal=Mediterranean Politics|volum=14|ħarġa=1|paġni=99–105|doi=10.1080/13629390902747491|issn=1362-9395|doi-aċċess=free}}</ref> Il-Marokk huwa [[Stat unitarju|unitarju]] semi-[[monarkija kostituzzjonali]] b'parlament elett. Il-[[Eżekuttiv (gvern)|fergħa eżekuttiva]] hija mmexxija mir-[[Re tal-Marokk]] (il-Malek), bir-renjanti attwali huwa r-re [[Mohammed VI|Moħammed VI]], u l-[[Prim Ministru tal-Marokk|prim ministru]], filwaqt li [[Leġiżlatura|setgħa leġiżlattiva]] hija mogħtija lill-żewġ kmamar tal-parlament: il-[[Kamra tar-Rappreżentanti (Marokk)|Kamra tar-Rappreżentanti]] u l-[[Kamra tal-Kunsilliera (Marokk)|Kamra tal-Kunsillieri]]. Is-setgħa ġudizzjarja hija tal-Qorti Kostituzzjonali, li tista' tirrevedi l-validità tal-liġijiet, l-elezzjonijiet, u r-referenda.<ref>[https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/02/Morocco-Access-Const. -Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf Il-Marokk: Neħħi l-Ostakli għall-Aċċess għall-Qorti Kostituzzjonali] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210721222938/https://www. .icj.org/wp-content/uploads/2018/02/Morocco-Access-Const-Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf|data=21 ta' Lulju 2021}}. Kummissjoni Internazzjonali tal-Ġuristi.</ref> Ir-re għandu setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi vasti, speċjalment fuq il-[[Forzi Armati Rjali Marokkini|militari]], politika barranija u affarijiet reliġjużi; jista' joħroġ digrieti msejħa [[Dahir tal-Marokk|dahir]] ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: ظهير, <small>rum.</small> ''Ẓahīr''), li għandhom saħħa ta' liġi, u jista' wkoll ixolji l-parlament wara li jikkonsulta lill-[[Lista ta' kapijiet ta' gvern tal-Marokk|prim ministru]] u lill- president tal-qorti kostituzzjonali. Il-Marokk jippretendi s-sjieda tal-[[Lista tan-Nazzjonijiet Uniti ta' territorji mhux awtonomi|territorji mhux awtonomi]] tas-[[Saħara tal-Punent]], li hija ddeżinjaha l-[[Provinċji tan-Nofsinhar]]. Fl-1975, wara li Spanja [[Ftehim ta' Madrid|qablu li tiddikolonizza t-territorju]] u ċċedi l-kontroll tagħha lill-Marokk u lill-[[Mawritanja]], faqqgħet [[Gwerra tas-Saħara tal-Punent|gwerra tal-guerrilla]] bejn dawk il-poteri u wħud mill-[[Poplu Sahrawi|abitanti lokali]]. Fl-1979, il-Mawritanja ċediet lil [[Tiris al-Gharbiyya|tal-pretensjoni tagħha]] lejn iż-żona, iżda l-gwerra kompliet tiġri. Fl-1991, intlaħaq ftehim ta’ waqfien mill-ġlied, iżda l-kwistjoni tas-sovranità baqgħet mhux solvuta. Illum, il-Marokk jokkupa żewġ terzi tat-territorju, u l-[[Proċess ta' paċi tas-Saħara tal-Punent|sforzi biex tissolva t-tilwima]] s'issa naqsu milli jkisser l-imblokk politiku. == Isem u etimoloġija == [[Stampa:Quran 5-69, first part (cropped from Maghribi script, c. 1250–1350 CE).jpg|daqsminuri|It-test tal-[[Koran|Quran]] bil-kaligrafija Magrebija.]] L-isem ''Marokk'' hija msellef mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] ''Marocco'', mill-[[Portugiż]] ''Marrocos'' jew mill-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]] ''Marruecos'', mill-Għarbi مُرَّاكُش‎ (''murrākux''), aktarx minn Berber; qabbel l-Amażigh Marokkin ⴰⵎⵓⵔ ⵏ ⴰⴽⵓⵛ (''amūr n akuc'', <small>litteralment</small> “Art ta’ Alla”), derivat mill-isem tal-belt [[Marrakesh|Marrakexx]], li kienet il-kapitali tad-[[Dinastija Almoravidi|dinastija Almoravid]], il-[[kalifat Almohad]], u d-[[Dinastija Saadiana|dinastija Sagħdija]].<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/country-name#morocco|titlu=Country names|data-aċċess=2023-12-09|websajt=The CIA World Factbook}}</ref> Matul id-dinastija Almoravid, il-belt Marrakexx ġiet stabbilita taħt l-isem ''Tāmurākuxt'', derivat mill-[[Lingwi berberi|Berber]] antika tal-belt ''amūr n akux'' (<small>litteralment</small> “Art/Pajjiż ta’ Alla”).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Ghouirgate|isem=Mehdi|data=2020-02-27|sena=2020|titlu=Chapitre VIII. Le calife en son palais : maintenir son rang|lingwa=Franċiż|post=Toulouse|pubblikatur=Presses universitaires du Midi|paġni=357– 402|isbn=978-2-8107-0867-3}}</ref> Storikament, it-territorju kien parti minn dak li ġeografi [[Iżlam|Misilmin]] rreferew bħala l-Magreb l-Aqsa ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأقصى, ''al-Magħrib al-Aqṣā'', "il-Punent l-Ibgħad [fid-dinja Islamika]" li tindika bejn wieħed u ieħor iż-żona minn [[Tiaret]] sal-[[Oċean Atlantiku|Atlantiku]]) b'kuntrast mar-reġjuni ġirien tal-Magreb l-Awsat ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأوسط, ''al-Magħrib al-Awsaṭ'', "il-Punent in-Nofs": [[Tripli, Libya|Tripli]] sa [[Béjaïa]]) u l-Magreb l-Adna ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأدنى, ''al-Magħrib al-Adnā'', "il-Punent l-Eqreb": [[Alessandria]] sa [[Tripli, Libja|Tripli]]).<ref>{{Cite book|kunjom1=El Hareir|isem1=Idris|kunjom2=Mbaye|isem2=Ravane|data=1 Jannar 2011|sena=2011|titlu=The Spread of Islam Throughout the World|url=https://books.google.com/books?id=qVYT4Kraym0C&pg=PA375|lingwa=Ingliż|pubblikatur=UNESCO|isbn=978-92-3-104153-2}}</ref> L-isem modern l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] tal-Marokk huwa l-''Magħrib'' (المغرب, li jfisser "il-punent; l-art tal-estinzjoni"), bl-isem Għarbi uffiċjali tar-Renju jkun ''al-Mamlakat al-Magħribijja'' (المملكة المغربية; li jfisser "ir-Renju tal-Magreb/Punent/l-art tal-estinzjoni").<ref>{{Cite web|url=https://www.larousse.fr/encyclopedie/autre-region/Maghreb/131068|titlu=Maghreb, en arabe Maghrib ou Marhrib (" le Couchant ")|kunjom=|isem=|lingwa=fr|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Encyclopédie Larousse}}</ref><ref>{{Cite book|kunjom=Abun-Nasr|isem=Jamil M.|data=1987|titlu=Introduction|url=https://www.cambridge.org/core/books/history-of-the-maghrib-in-the-islamic-period/introduction/0A276AD37271D71955A8C28E6578F617|lingwa=en|post=Cambridge|pubblikatur=Cambridge University Press|paġni=1–25|doi=10.1017/cbo9780511608100.003|isbn=978-0-521-33767-0|data-aċċess=2023-12-09|xogħol=A History of the Maghrib in the Islamic Period}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Maghreb|titlu=Maghreb|lingwa=en|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Encyclopedia Britannica}}</ref> Bit-[[Lingwa Tork|Tork]], il-Marokk huwa magħruf bħala ''Fas'', isem li ġej mill-kapitali antika tiegħu ta' [[Fes]] li x'aktarx ġej mill-Berber ''issafen'' (<abbr><small>litteralment:</small></abbr> "xmajjar").<ref>{{Cite web|url=https://brill.com/display/title/35046|titlu=Catalogue of the Arabic, Persian, and Turkish Manuscripts of the Yahuda Collection of the National Library of Israel Volume 2|kunjom=Wust|isem=Efraim|data=2020-07-09|pubblikatur=Brill|lingwa=ar|isbn=978-90-04-38530-6|data-aċċess=2023-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.jeuneafrique.com/212444/archives-thematique/d-o-vient-le-nom-de-f-s/|titlu=D'où vient le nom de Fès ?|kunjom=Mataillet|isem=Dominique|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Jeune Afrique}}</ref> F'partijiet oħra tad-dinja Misilma, pereżempju fil-letteratura Għarbija Eġizzjana u tal-Lvant Nofsani qabel nofs is-seklu 20, il-Marokk kien komunement imsejjaħ ''Murrākux/Marrākix'' (مراكش).<ref>{{cite book|kunjom=Gershovich|isem=Moshe|data=12 Ottubru 2012|sena=2012|titlu=French Military Rule in Morocco|lingwa=en|doi=10.4324/9780203044988|isbn=9780203044988}}</ref> It-terminu għadu jintuża biex jirreferi għall-Marokk illum f'diversi [[Lingwi Indo-Iranjani|Indo-Iranjani]] lingwi, inklużi [[Lingwa Persjana|Persjan]], [[Urdu]], u [[Lingwa Punġabi|Punġabi]].<ref>{{Cite web|url=https://abadis.ir/fatofa/%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B4/|titlu=مراکش - معنی در دیکشنری آبادیس|lingwa=fa|data-aċċess=2023-12-09|websajt=abadis.ir}}</ref> Il-Marokk ġie msemmi politikament ukoll b'varjetà ta' termini li jindikaw il-[[Xarifiżmu|wirt Xarifi]] tad-[[dinastija Għalawija]], bħal ''al-Ijāla ax-Xarīfa'' (الإيالة الشريفة) jew ''al-Imbarāṭūrijja ax-Xarīfa'' (الإمبراطورية الشريفة), mogħtija bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] bħala ''l'Empire chérifien'' u bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] bħala l-''Cherifian Empire''.<ref>{{Cite book|kunjom=ملين|isem=نبيل|sena=2017|titlu=فكرة الدستور في المغرب : وثائق ونصوص (19012011)|url=http://worldcat.org/oclc/994641823|lingwa=ar|pubblikatur=Tīl Kīl Mīdiyā|isbn=978-9954-28-764-4|oclc=994641823}}</ref><ref>{{Cite journal|kunjom=Laskier|isem=Michael M.|data=1 September 2019|titlu=Prelude to Colonialism: Moroccan Muslims and Jews through Western Lenses, 1860–1912|url=https://www.berghahnjournals.com/view/journals/european-judaism/52/2/ej520209.xml|ġurnal=European Judaism|lingwa=en|volum=52|ħarġa=2|paġni=111–128|doi=10.3167/ej.2019.520209|s2cid=203553804|issn=0014-3006}}</ref> Allura huwa wkoll mogħtija bil-[[Lingwa Maltija|Malti]] bħala l-Imperu Xarif. == Storja == === Fondazzjoni u dinastiji === Il-[[konkwista Misilma tal-Magreb]], li bdiet f'nofs is-seklu 7, inkiseb mill-[[Kalifat Umawi|kalifat tad-dinastija Umawija]] kmieni fis-seklu ta' wara. Ġib kemm il-lingwa Għarbija kif ukoll l-[[Islam]] fiż-żona. Għalkemm parti mill-[[Kalifat|Imperu Islamiku]] akbar, il-Marokk kien inizjalment organizzat bħala provinċja sussidjarja tal-[[Ifriqiya|Ifriqija]], bil-gvernaturi lokali maħtura mill-gvernatur [[Iżlam|Misilmin]] fil-[[Kairouan]].<ref>Abun-Nasr 1987, p.33</ref> Sekli ta' [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk. It-tribujiet indiġeni Berberi adottaw l-Islam, iżda żammew il-[[liġi konswetudinarja]] tagħhom. Huma ħallsu wkoll taxxi u ġieħ lill-amministrazzjoni Musulmana l-ġdida.<ref>Abun-Nasr 1987, pp. 33–34</ref> L-ewwel stat Mislem indipendenti fiż-żona tal-Marokk modern kien ir-[[Renju ta’ Nekor]], emirat fil-[[Muntanji tar-Rif]]. Din twaqqfet minn [[Saliħ I bin Mansur]] fl-710, bħala stat klijent tal-kalifat Umawi. Wara li faqqgħet ir-[[Rivolta tal-Berber]] fl-739, il-Berberi ffurmaw stati indipendenti oħra bħall-[[Miknasa]] tal-[[Sijilmasa|Siġilmasa]] u l-[[Barghawata]]. [[Stampa:29610-Fez_(28134041211)_(qarawiyyin_crop).jpg|daqsminuri|[[Università tal-Qarawin|Il-Qarawin]], imwaqqfa f'[[Fez, il-Marokk|Fes]] fis-seklu 9, kienet ċentru spiritwali, letterarju u intellettwali ewlieni.]] Il-fundatur tad-[[Dinastija Idrisidi|dinastija Idrisija]] u l-bun-neputi ta' [[Ħasan bin Għali]], [[Idris I tal-Marokk|Idris bin Għabdilla]], kien ħarab lejn il-Marokk wara l-[[kalifat Għabbasi]] massakru tal-familja tiegħu fil-[[Hejaz|Ħeġaż]]. Huwa kkonvinċa lit-tribujiet Berberi Awraba biex ikissru l-lealtà tagħhom lejn l-Għabbasin imbiegħda u waqqaf id-dinastija Idrisija fis-sena 788. L-Idrisin stabbilixxew [[Fes, Marokk|Fes]] bħala l-kapitali tagħhom u l-Marokk sar ċentru ta’ tagħlim Islamiku u maġġuri [[qawwa reġjonali]]. L-Idrisin ġew imkeċċija fl-927 mill-[[Kalifat Fatimid|kalifat Fatimi]] u l-alleati tagħhom Miknasa. Wara li Miknasa kissru r-relazzjonijiet mal-Fatimin fl-932, dawn tneħħew mill-poter mill-[[Maghrawa]] tal-Siġilmasa fl-980. [[Stampa:Empire_almohade.PNG|lemin|daqsminuri|L-imperu tad-[[Kalifat Almohad|dinastija Almohada]] fl-akbar punt tagħha, madwar l-1212.]] Mis-seklu 11 'il quddiem, qamet sensiela ta' dinastiji Berberi.<ref>{{cite book|kunjom1=Ramirez-Faria|isem1=Carlos|sena=2007|titlu=Concise Encyclopaedia of World History|url=https://books.google.com/books?id=gGKsS-9h4BYC&pg=PT861|lingwa=en|pubblikatur=Atlantic Publishers & Dist|isbn=978-81-269-0775-5}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.universalis.fr/encyclopedie/almoravides/|titlu=Almoravides|lingwa=fr|xogħol=Universalis Encyclopedia}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/365388/Marinid-dynasty|titlu=Marīnid dynasty|lingwa=en|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> Taħt id-dinastija [[Sanhaja|Sanhaġa]] [[Dinastija Almoravid|Almoravida]] u d-dinastija [[Masmuda]] [[Kalifat Almohad|Almohada]],<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418538/North-Africa/46490/The-Maghrib-under-the-Almoravids-and-the-Almohads|titlu=The Maghrib under the Almoravids and the Almohads|lingwa=en|data-aċċess=1 Awwissu 2011|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> il-Marokk iddomina l-[[Magreb]], il-[[Al-Andalus|Andalus]] fil-[[Peniżola Iberika|Iberja]], u r-reġjun tal-Punent tal-Mediterran. Mis-seklu 13 'il quddiem il-pajjiż ra [[Migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb|migrazzjoni massiva]] tat-tribujiet Għarab [[Banu Hilal|Bni Hilal]]. Fis-sekli 13 u 14 id-dinastija [[Zenata]] Berbera [[Sultanat Marinid|Marinija]] kellhom il-poter fil-Marokk u stinkaw biex jirreplikaw is-suċċessi tal-Almohadin permezz ta’ kampanji militari fl-[[Alġerija]] u [[Spanja]]. Kienu segwiti mid-[[Dinastija Wattasid|dinastija Wattasija]]. Fis-seklu 15, ir-[[Reconquista]] temmet il-ħakma Misilma fl-Iberja u ħafna Misilmin u [[Istorja tal-Lhud fil-Marokk|Lhud]] ħarbu lejn il-Marokk.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/392604/Morocco|titlu=Morocco – History|lingwa=en|data-aċċess=1 Awwissu 2011|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> [[Stampa:Porto_April_2019-7.jpg|xellug|daqsminuri|L-[[Imperu Portugiż]] twaqqaf meta l-[[Prinċep Enriku n-Navigatur]] mexxa l-[[konkwista ta’ Ceuta]], li bdiet il-preżenza Portugiża fil-Marokk, li damet mill-1415 sal-1769.]] L-isforzi tal-[[Portugall|Portugiżi]] biex jikkontrollaw il-kummerċ tal-baħar Atlantiku fis-seklu 15 ma affettwawx ħafna l-intern tal-Marokk minkejja li rnexxielhom jikkontrollaw xi possedimenti fuq il-kosta tal-Marokk iżda ma vvizzjawx aktar 'il bogħod minn ġewwa. Fl-1549, ir-reġjun waqa 'f'idejn dinastiji Għarab suċċessivi li jsostnu nisel mill-[[Profeti fl-Islam|Profeta Islamiku]], [[Muħammed|Muħammad]]: l-ewwel id-dinastija [[Xarifiżmu|Xarifija]] [[Dinastija Sagħdija|Sagħdija]] li ħakmet mill-1549 sal-1659, u mbagħad id-[[Dinastija Alaouite|dinastija Għalawi]], li baqgħu fil-poter mis-seklu 17. Il-Marokk iffaċċja aggressjoni minn [[Spanja]] fit-tramuntana, u l-alleati tal-[[Imperu Ottoman]] ippressaw lejn il-punent.[[Stampa:Palais_El_Badii_-_panoramio.jpg|daqsminuri|Il-fdalijiet tas-[[Dinastija Saadi|Sagħdi]] Sultan [[Ahmad al-Mansur|Aħmad il-Mansur]] fis-seklu 16, il-[[Palazz El Badi|Palazz Badigħ]].|xellug]]Taħt id-dinastija Sagħdija, il-pajjiż [[Kriżi tas-suċċessjoni tal-Portugall tal-1580|temm id-dinastija Aviz tal-Portugall]] fil-[[Battalja ta' Alcácer Quibir]] fl-1578. Ir-renju tas-Sultan [[Ahmad al-Mansur|Aħmad il-Mansur]] ġab għana ġdid u prestiġju lis-Saltna s-Sagħdija, u [[Invażjoni Saadian tal-Imperu Songhai|spedizzjoni kbira]] lejn l-Afrika tal-Punent kkaġunaw telfa kbira lill-[[Imperu Songhai]] fl-1591. Madankollu, il-ġestjoni tat-territorji madwar is-[[Saħara]] wera diffiċli wisq. Wara l-mewt tal-Mansur, il-pajjiż kien maqsum fost uliedu. [[Stampa:Flag of Morocco (1666–1915).svg|thumb|Bandiera tal-Marokk (1666–1915)|149x149px]] Wara perjodu ta' frammentazzjoni politika u kunflitt matul it-tnaqqis tad-dinastija Sagħdija, il-Marokk fl-aħħar reġa' ngħaqad mis-Sultan l-[['dinastija Alawi|Għalawi]] (jew Alaouite) [[Al-Rashid tal-Marokk|ir-Raxid]] fl-aħħar tas-snin 60, li ħa Fez fl-1666 u Marrakexx fl-1668.<ref name="Abun-Nasr19875" />{{Rp|230}}<ref name=":202">{{Cite book|kunjom=Rivet|isem=Daniel|sena=2012|titlu=Histoire du Maroc: de Moulay Idrîs à Mohammed VI|pubblikatur=Fayard}}</ref>{{Rp|225}} L-Għalawin irnexxielhom jistabbilizzaw il-pożizzjoni tagħhom, u filwaqt li r-renju kien iżgħar minn dawk preċedenti fir-reġjun, baqgħet pjuttost għonja. Kontra l-oppożizzjoni tat-tribujiet lokali [[Ismail Ibn Sharif|Ismagħil Bin Xarif]] (1672–1727) beda joħloq stat magħqud.<ref>{{Ċita web|url=http://encarta/|titlu=Welcome to the US Petabox|data=2013-08-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-02-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130806230818/http://encarta/|arkivju-data=2013-08-06|url-status=bot: unknown}}</ref> Bil-Ġajx Ahl ir-Rif (Armata tar-[[Rif|Riffi]]) tiegħu reġa' okkupa [[Tanġer Ingliż|Tanġer]] mir-[[Renju tal-Ingilterra|Ingliż]] li kien abbandunah fl-1684 u saq lill-[[Imperu Spanjol|Spanjol]] minn [[Larache]] fl-1689. Il-Portugiż abbandunaw [[El Jadida|Mazagão]] (illum belt [[El Jadida|Il-Ġdida]]), l-aħħar territorju tagħhom fil-Marokk, fl-1769. Madankollu, l-[[Assedju ta’ Melilla (1774)|assedju ta’ Melilla]] kontra l-Ispanjoli spiċċa b’telfa fl-1775. [[Stampa:Moroccan-American Treaty of Peace and Friendship 01.jpg|daqsminuri|192x192px|It-Trattat tal-Paċi u l-Ħbiberija Marokkin-Amerikana, issiġillat mis-Sultan Moħammed III, iffirmat minn Thomas Jefferson u John Adams, u ratifikat mill-Kungress tal-Istati Uniti fit-18 ta’ Lulju, 1787.]] Il-Marokk kien l-ewwel nazzjon li rrikonoxxa lill-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] li għadhom żgħar bħala nazzjon indipendenti fl-1777.<ref>{{cite web|url=https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2013/11/22/ joint-statement-united-states-america-and-kingdom-morocco|title=Dikjarazzjoni Konġunta mill-Istati Uniti tal-Amerika u r-Renju tal-Marokk|data=22 ta' Novembru 2013|via=[[NARA|Arkivji Nazzjonali ]]|work=[[whitehouse.gov]]}}</ref><ref>{{cite book|date=2004|url=https:/ /books.google.com/books?id=5V77mdCXHJcC&pg=PA114|publisher=Pubblikazzjonijiet tan-Negozju Int'l|pages=114–|isbn=978-0-7397-6000-0|author=((USA (NA) International Business Publications))|titolu=Marokk Foreign Policy and Government Guide}}{{Rabta mejta|data=April 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=iva}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=41811|title=Cohen Ġedded ir-Rabtiet bejn l-Istati Uniti u l-Marokk|author=Kozaryn, Linda D.|access-date=12 ta’ Marzu 2009|xogħol=U.S. Dipartiment tad-Difiża}}</ref> Fil-bidu tar-[[Rivoluzzjoni Amerikana]], bastimenti merkantili Amerikani fl-[[Oċean Atlantiku]] kienu suġġetti għal attakki minn flotot oħra. Fl-20 ta’ Diċembru 1777, is-Sultan il-Marokk [[Mohammed III tal-Marokk|Moħammed III]] iddikjara li l-vapuri merkantili Amerikani kienu se jkunu taħt il-protezzjoni tas-saltna u għalhekk setgħu jgawdu passaġġ sigur. It-[[Trattat ta' Ħbiberija bejn il-Marokk u l-Amerika]], iffirmat fl-1786, huwa l-eqdem trattat ta' ħbiberija mhux miksura fl-Istati Uniti.<ref>Roberts, Priscilla H. u Richard S. Roberts, ''Thomas Barclay (1728–1793): Konslu fi Franza, Diplomat in Barbary'', Lehigh University Press, 2008, pp. 206–223 {{ISBN|093422398X}}.</ref><ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/s/d/rm/rls/perfrpt/2002/html/18995.htm|title=Milestones of American Diplomacy, Interesting Historical Notes, and Department of State History|access-date=17 ta’ Diċembru 2007|xogħol=U.S. Dipartiment tal-Istat}}</ref> == Ġeografija == Il-Marokk għandu kosta ħdejn l-[[Oċean Atlantiku]] li tilħaq wara l-[[Istrett ta’ Ġibiltà]] fil-[[Baħar Mediterran]]. Hija mdawwar ma' [[Spanja]] fit-tramuntana (fruntiera tal-ilma mill-Istrett u [[Fruntiera bejn il-Marokk u Spanja|fruntieri tal-art]] bi tliet [[Exclave|exclaves]] żgħar kkontrollati mill-Ispanjol, [[Ceuta]], [[Melilla]], u [[Peñón de Vélez de la Gomera]]), l-[[Alġerija]] lejn il-lvant, u s-[[Saħara tal-Punent]] fin-nofsinhar. Peress li l-Marokk jikkontrolla l-biċċa l-kbira tas-Saħara tal-Punent, il-konfini ''de facto'' fin-Nofsinhar tiegħu hija mal-[[Mawritanja]]. It-total tal-fruntieri l-Marokk huwa 3,523.5 km, bit-tliet pajjiżi tal-fruntiera: fl-[[Alġerija]] 1,941 km; fil-[[Mawritanja]] 1,564 km; fis-[[Spanja]] ta' Ceuta 8 km u ta' Melilla 10.5 km, teżisti wkoll segment tal-fruntiera addizzjonali ta' 75 metru bejn il-Marokk u l-exclave Spanjola ta' [[Peñón de Vélez de la Gomera]]. Il-ġeografija tal-Marokk tifrex mill-Oċean Atlantiku, sa żoni muntanjużi, sad-deżert tas-Saħara. Il-Marokk huwa pajjiż tal-[[Afrika ta' Fuq]] li jmiss mal-[[Oċean Atlantiku tat-Tramuntana]] u l-Baħar Mediterran, bejn l-Alġerija u s-Saħara tal-Punent annessa. Hija waħda minn tliet nazzjonijiet (flimkien ma' [[Spanja]] u [[Franza]]) li għandhom kemm il-kosta Atlantika kif ukoll dik tal-Mediterran. Il-belt kapitali tal-Marokk hija [[Rabat]]; l-akbar belt tagħha hija l-port prinċipali tagħha, [[Casablanca]]. Bliet oħra li jirreġistraw popolazzjoni ta' aktar minn 500,000 fiċ-[[ċensiment Marokkin tal-2014]] huma [[Fes]], [[Marrakesh|Marrakexx]], [[Meknes]], [[Salé]] u [[Tangier|Tanġer]].<ref name="moroccocensus2014">{{cite web|url=http://rgph2014.hcp.ma/file/166326/|titlu=Population Légale des Régions, Provinces, Préfectures, Municipalités, Arrondissements et Communes du Royaume D'Après Les Résultats du RGPH 2014|data=8 April 2015|pubblikatur=High Commission for Planning, Morocco|lingwa=ar, fr|data-aċċess=29 Settembru 2017}}</ref> Parti kbira mill-Marokk hija muntanjuża. Il-Muntanji Atlas jinsabu prinċipalment fiċ-ċentru u fin-nofsinhar tal-pajjiż. Il-Muntanji Rif jinsabu fit-tramuntana tal-pajjiż. Iż-żewġ firxiet tal-muntanji huma abitati prinċipalment mill-poplu Berber. L-erja totali tagħha hija madwar 446,300 km2 (172,317 mil kwadru). Il-Muntanji Rif jestendu fuq ir-reġjun li jmiss mal-Mediterran mill-majjistral għall-grigal. Il-Muntanji Atlas jimxu tul is-sinsla tal-pajjiż, mill-Grigal għal-Lbiċ. Il-biċċa l-kbira tal-parti tax-Xlokk tal-pajjiż tinsab fid-Deżert tas-Saħara u, bħala tali, ġeneralment hija b'popolazzjoni baxxa u ekonomikament mhux produttiva. Ħafna mill-popolazzjoni tgħix fit-tramuntana ta' dawn il-muntanji. Il-Marokk huwa rappreżentat fl-istandard tal-ġeokodifikazzjoni ISO 3166-1 alpha-2 bis-simbolu MA. Dan il-kodiċi ntuża bħala l-bażi għad-dominju tal-Internet tal-Marokk, .ma. === Klima === [[Stampa:Morocco Köppen.svg|thumb|Tipi ta' klima ta' Köppen fil-Marokk]] F'termini ta' żona, il-klima tal-Marokk hija prinċipalment tas-sajf sħun Mediterranju (Csa) u deżert sħun (BWh). Il-meded tal-muntanji ċentrali u l-effetti tal-Kurrent Kanarju kiesaħ, 'il barra mill-kosta tal-Atlantiku, huma fatturi importanti fil-varjetà relattivament kbira ta' żoni ta' veġetazzjoni fil-Marokk, li jvarjaw mill-foresti lush tal-muntanji tat-Tramuntana u ċ-ċentru, sa l-isteppa, semi- żoni aridi u deżerti tar-reġjuni tal-Lvant u tan-Nofsinhar. Il-pjanuri kostali Marokkini jesperjenzaw temperaturi moderati anke fis-sajf. Fir-Rif, l-Atlas Nofsani u l-Atlas Għoli hemm diversi tipi differenti ta' klimi: Mediterran tul l-artijiet baxxi tal-kosta, li tagħti lok għal klima moderata umda f'elevazzjonijiet ogħla b’umdità suffiċjenti biex tippermetti t-tkabbir ta’ speċi differenti ta’ ballut, twapet tal-ħażiż, ġnibru u żnuber tal-Atlantiku, li hija konifera reali endemika għall-Marokk. Fil-widien, ħamrija fertili u xita għolja jippermettu t-tkabbir ta' foresti ħoxnin u lush. Foresti sħab jistgħu jinstabu fil-punent tal-Muntanji Rif u l-Muntanji Atlas Nofsani. F'elevazzjonijiet ogħla, il-klima ssir alpina fil-karattru u tista 'tappoġġja ski resorts. Xlokk tal-Muntanji Atlas, ħdejn il-fruntieri mal-Alġerija, il-klima ssir niexfa ħafna, bi sjuf twal u sħan. Sħana estrema u livelli baxxi ta' umdità huma speċjalment evidenti fir-reġjuni baxxi fil-lvant tal-Muntanji Atlas minħabba l-effett tad-dell tax-xita tas-sistema tal-muntanji. Il-partijiet l-aktar tax-Xlokk tal-Marokk huma sħan ħafna u jinkludu partijiet tad-Deżert tas-Saħara, fejn meded vasti ta' duni tar-ramel u pjanuri tal-blat huma mtaqqxa b'oasi lush. B'differenza mir-reġjun tas-Saħara fin-nofsinhar, il-pjanuri kostali huma fertili fir-reġjuni ċentrali u tat-tramuntana tal-pajjiż u jiffurmaw is-sinsla tal-agrikoltura tal-pajjiż, fejn tgħix 95% tal-popolazzjoni. L-espożizzjoni diretta għall-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana, il-prossimità tal-Ewropa kontinentali u l-muntanji estensivi Rif u Atlas huma l-fatturi li jikkontribwixxu għall-klima pjuttost Ewropea fin-nofs tat-Tramuntana tal-pajjiż. Dan jagħmel il-Marokk pajjiż ta’ kuntrasti. Iż-żoni tal-foresti jkopru madwar 12% tal-pajjiż, filwaqt li l-art li tinħarat tammonta għal 18%. Madwar 5 % tal-art Marokkina hija msaqqija għall-użu agrikolu. [[Stampa:Merzouga sahara.jpg|thumb|Pajsaġġ tal-Erg Chebbi]] [[Stampa:Djebel Toubkal 01.jpg|thumb|Muntanji tal-Atlas]] B'mod ġenerali, ħlief għar-reġjuni tax-Xlokk (żoni ta' qabel is-Saħara u tad-deżert), il-klima u l-ġeografija tal-Marokk huma simili ħafna għal dawk tal-Peniżola Iberika. Għalhekk, il-Marokk għandu ż-żoni klimatiċi li ġejjin: * Mediterran: jiddomina r-reġjuni kostali tal-pajjiż tal-Mediterran, tul l-istrixxa ta' 500 km, u xi partijiet tal-kosta Atlantika. Is-sjuf huma sħan għal moderatament sħan u niexfa, it-temperaturi massimi medji huma bejn 29 °C (84.2 °F) u 32 °C (89.6 °F). Ix-xtiewi huma ġeneralment ħfief u mxarrba, it-temperaturi medji ta' kuljum huma ta' madwar 9 °C (48.2 °F) sa 11 °C (51.8 °F), u l-baxxi medji huma madwar 5 °C (41.0 °F) sa 8 °C (46.4 °F) F), tipiċi taż-żoni kostali tal-Punent tal-Mediterran. Il-preċipitazzjoni annwali f'din iż-żona tvarja minn 600-800 mm fil-punent għal 350-500 mm fil-lvant. Bliet notevoli li jaqgħu f'din iż-żona huma Tangier, Tetouan, Al Hoceima, Nador u Safi. * Sub-Mediterranju: Taffettwa bliet li għandhom karatteristiċi Mediterranji, iżda li jibqgħu influwenzati fil-biċċa l-kbira minn klimi oħra, jew minħabba l-altitudni relattiva tagħhom jew l-espożizzjoni diretta tagħhom għall-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana. Għalhekk, għandna żewġ klimi ewlenin ta 'influwenza: ** Oċeaniku: Iddeterminat mis-sjuf aktar friski, fejn il-massimi huma madwar 27 °C (80.6 °F) u fir-rigward tar-reġjun ta 'Essaouira, huma kważi dejjem madwar 21 °C (69.8 °F). It-temperaturi medji ta' kuljum jistgħu jinżlu sa 19 °C (66.2 °F), filwaqt li x-xtiewi huma kesħin għal ħfief u mxarrbin. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja minn 400 sa 700 mm. Bliet notevoli li jaqgħu f'din iż-żona huma Rabat, Casablanca, Kénitra, Salé u Essaouira. ** Kontinentali: Iddeterminat mid-differenza akbar bejn it-temperaturi massimi u minimi, li jirriżultaw fi sjuf aktar sħan u xtiewi kesħin minn dawk li jinstabu fiż-żoni tipiċi tal-Mediterran. Fis-sajf, it-temperaturi massimi ta' kuljum jistgħu jilħqu 40 °C (104.0 °F) waqt mewġ tas-sħana, iżda ġeneralment ikunu bejn 32 °C (89.6 °F) u 36 °C (96.8 °F). Madankollu, it-temperaturi jinżlu meta tinżel ix-xemx. It-temperaturi bil-lejl ta' spiss jaqgħu taħt l-20 °C (68.0 °F), u xi drabi sa 10 °C (50.0 °F) f’nofs is-sajf. Ix-xtiewi huma aktar kesħin u jistgħu jinżlu taħt il-friża diversi drabi bejn Diċembru u Frar. Barra minn hekk, kultant jista 'borra. Fez, pereżempju, irreġistra −8 °C (17.6 °F) fix-xitwa tal-2005. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja bejn 500 u 900 mm. Bliet notevoli huma Fez, Meknès, Chefchaouen, Beni-Mellal u Taza. * Kontinentali: Tidomina r-reġjuni muntanjużi tat-tramuntana u ċ-ċentru tal-pajjiż, fejn is-sjuf huma sħan sa sħan ħafna, b'ogħla livelli bejn 32 °C (89.6 °F) u 36 °C (96.8 °F). Ix-xtiewi, min-naħa l-oħra, huma kesħin, u t-temperaturi minimi ġeneralment jaqbżu l-punt tal-iffriżar. U meta l-arja kiesħa u umda tasal fil-Marokk mill-majjistral, għal ftit jiem, it-temperaturi kultant jinżlu taħt -5 ° C (23.0 ° F). F'din il-parti tal-pajjiż ħafna drabi tagħmel borra bil-kbir. Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 400 u 800 mm. Bliet notevoli huma Khenifra, Imilchil, Midelt u Azilal. * Alpin: Jinstab f'xi partijiet tal-firxa tal-muntanji tal-Atlas Nofsani u l-parti tal-Lvant tal-firxa tal-muntanji tal-Atlas Għoli. Is-sjuf huma sħan ħafna għal moderatament sħan, u x-xtiewi huma itwal, kesħin u silġ. Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 400 u 1200 mm. Fis-sajf, l-ogħla livelli bilkemm jaqbżu t-30 °C (86.0 °F), u l-baxx huma friski u l-medja hija taħt il-15 °C (59.0 °F). Fix-xitwa, l-ogħla livelli huma madwar 8°C (46.4°F), u l-livelli baxxi huma ferm taħt l-iffriżar. F'din il-parti tal-pajjiż, hemm ħafna ski resorts, bħal Oukaimeden u Mischliefen. Bliet dehru huma Ifrane, Azrou u Boulmane. * Semi-arida: Din it-tip ta' klima tinsab fin-Nofsinhar tal-pajjiż u f’xi partijiet tal-Lvant tal-pajjiż, fejn ix-xita hija inqas u x-xita annwali tvarja bejn 200 u 350 mm. Madankollu, karatteristiċi tal-Mediterran, bħal xejriet tax-xita u attributi termali, ħafna drabi jinstabu f'dawn ir-reġjuni. Fost l-aktar bliet notevoli hemm Agadir, Marrakech u Oujda. Fin-Nofsinhar ta' Agadir u lvant ta' Jerada, ħdejn il-fruntieri mal-Alġerija, tibda tipprevali klima niexfa u deżerta. Minħabba l-prossimità tal-Marokk għad-Deżert tas-Saħara u l-Baħar tat-Tramuntana tal-Oċean Atlantiku, iseħħu żewġ fenomeni li jinfluwenzaw it-temperaturi staġjonali reġjonali: żieda fit-temperaturi ta’ 7 sa 8 gradi Celsius meta s-sirocco jonfoħ mil-Lvant, li joħloq mewġ tas-sħana. , jew tnaqqis fit-temperaturi ta '7 sa 8 gradi Celsius meta arja kiesħa u niedja tidħol mill-majjistral, u toħloq snap kiesaħ jew snap kiesaħ. Madankollu, dawn il-fenomeni ma jdumux aktar minn jumejn sa ħamest ijiem bħala medja. It-tibdil fil-klima huwa mistenni li jaffettwa b'mod sinifikanti lill-Marokk f'diversi dimensjonijiet. Bħala pajjiż kostali bi klimi sħan u niexfa, l-impatti ambjentali x'aktarx ikunu wiesgħa u varjati. Skont l-Indiċi tal-Prestazzjoni tat-Tibdil fil-Klima tal-2019, il-Marokk ikklassifika fit-tieni post fit-tħejjija, wara l-Isvezja. === Bijodiversità === [[Stampa:Portrait of a father.jpg|thumb|Macaque Barbary maskili adult iġorr iż-żgħar tiegħu, imġieba li rari tinstab fi primati oħra.]] [[Stampa:Caracal - Flickr - Ragnhild & Neil Crawford (cropped).jpg|thumb|Il-karacal]] Il-Marokk għandu bijodiversità wiesgħa. Hija parti mill-baċir tal-Mediterran, żona b'konċentrazzjonijiet eċċezzjonali ta' speċi endemiċi li qed isofru telf rapidu tal-ħabitat, u għalhekk hija meqjusa bħala punt kritiku għall-konservazzjoni. L-għasafar hija varjata b'mod notevoli. L-għasafar tal-Marokk jinkludi total ta' 454 speċi, ħamsa minnhom ġew introdotti mill-bniedem u 156 huma osservati rarament jew aċċidentalment. L-iljun Barbary, ikkaċċjat sal-estinzjoni fis-selvaġġ, kien sottospeċi indiġena tal-Marokk u huwa emblema nazzjonali. L-aħħar iljun Barbary fis-selvaġġ inqatel fil-Muntanji Atlas fl-1922. Iż-żewġ predaturi ewlenin oħra tal-Afrika ta’ Fuq, l-ors Atlas u l-leopard tal-Barbarija, issa huma estinti u fil-periklu kritiku, rispettivament. Popolazzjonijiet relitti tal-kukkudrill tal-Afrika tal-Punent baqgħu jippersistu fix-Xmara Draa sas-seklu 20. Il-Macaque Barbary, primat endemiku għall-Marokk u l-Alġerija, jiffaċċja wkoll estinzjoni minħabba estrazzjoni għall-kummerċ, tfixkil tal-bniedem, urbanizzazzjoni, qtugħ tas-siġar u espansjoni tal-proprjetà immobbli li jnaqqsu ż-żona tal-foresti, l-abitat tal-Macaque. Il-kummerċ ta' annimali u pjanti għall-ikel, annimali domestiċi, skopijiet mediċinali, tifkiriet u aċċessorji fotografiċi huwa komuni fil-Marokk kollu, minkejja l-liġijiet li jagħmluh fil-biċċa l-kbira illegali. Dan il-kummerċ mhuwiex regolat u qed jikkawża tnaqqis mhux magħruf fil-popolazzjonijiet selvaġġi tal-fawna indiġena Marokkina. Minħabba l-viċinanza tat-Tramuntana tal-Marokk mal-Ewropa, speċi bħall-kakti, il-fkieren, il-ġlud tal-mammiferi u l-għasafar ta’ valur għoli (falkuni u bustard) jinqabdu f’diversi partijiet tal-pajjiż u jiġu esportati fi kwantitajiet apprezzabbli, b’volumi speċjalment kbar ta’ sallur: 60 tunnellata esportati lejn il-Lvant Imbiegħed fil-perjodu 2009-2011. Il-Marokk huwa dar għal sitt ekoreġjuni terrestri: foresti Mediterranji tal-koniferi u mħallta, steppa tal-ġnibru tal-Atlas Għoli tal-Mediterran, foresti niexfa Mediterranji ta' akaċja u arganji u arbuxelli sukkulenti, foresti niexfa u steppa tal-Mediterran, foresti u foresti tal-Mediterran, u steppi u foresti tat-Tramuntana. Fl-2019, il-punteġġ medju tiegħu tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti kien 6.74/10, u kklassifikah fis-66 post globalment minn 172 pajjiż. == Ekonomija == [[Stampa:Casablanca Finance City 37.jpg|thumb|Belt finanzjarja ta' Casablanca]] L-ekonomija tal-Marokk hija meqjusa bħala ekonomija relattivament liberali rregolata mil-liġi tal-provvista u d-domanda. Mill-1993, il-pajjiż mexxa politika ta' privatizzazzjoni ta' ċerti setturi ekonomiċi li qabel kienu f’idejn il-gvern. Il-Marokk sar attur ewlieni fl-affarijiet ekonomiċi Afrikani, u huwa s-sitt l-akbar ekonomija tal-Afrika skond il-PGD (PPP). Il-Marokk kien ikklassifikat fl-ewwel post fl-Afrika mill-indiċi tal-kwalità tal-ħajja tal-Economist Intelligence Unit, qabel l-Afrika t'Isfel. Ir-riformi tal-gvern u t-tkabbir annwali sostnut ta' bejn 4 % u 5 % bejn l-2000 u l-2007, inkluż tkabbir ta’ 4.9 % minn sena għal sena bejn l-2003 u l-2007, għenu lill-ekonomija Marokkina ssir ħafna aktar b’saħħitha meta mqabbla ma’ ftit snin qabel. Għall-2012, il-Bank Dinji mbassar rata ta' tkabbir ta' 4% għall-Marokk u 4.2% għas-sena ta’ wara, l-2013. Is-settur tas-servizzi jirrappreżenta ftit aktar minn nofs il-PGD u l-industrija, magħmula minn minjieri, kostruzzjoni u manifattura, tammonta għal kwart addizzjonali. L-industriji li rreġistraw l-akbar tkabbir kienu t-turiżmu, it-telekomunikazzjoni, it-teknoloġiji tal-informazzjoni u t-tessuti. === Turiżmu === [[Stampa:Jamaa el Fna (7346063132).jpg|thumb|Pjazza Jemaa el Fna f'Marrakexx]] It-turiżmu huwa wieħed mill-aktar setturi importanti tal-ekonomija Marokkina. Hija żviluppata tajjeb b'industrija tat-turiżmu b'saħħitha ffukata fuq il-kosta, il-kultura u l-istorja tal-pajjiż. Il-Marokk ġibed aktar minn 13-il miljun turist fl-2019. It-turiżmu huwa t-tieni l-akbar sors ta' kambju barrani tal-Marokk wara l-industrija tal-fosfat. Il-gvern Marokkin qed jinvesti ħafna fl-iżvilupp tat-turiżmu; Fl-2010, il-gvern nieda l-Viżjoni 2020 tiegħu li jippjana li jagħmel il-Marokk waħda mill-aqwa 20 destinazzjoni turistika tad-dinja u jirdoppja n-numru annwali ta' wasliet internazzjonali għal 20 miljun sal-2020, bit-tama li t-turiżmu jkun żdied għal 20 % tal-PGD . Kampanji kbar ta' kummerċjalizzazzjoni sponsorjati mill-gvern biex jattiraw turisti ippromovew lill-Marokk bħala post rħas u eżotiku, iżda sikur għat-turisti. Il-maġġoranza tal-viżitaturi fil-Marokk jibqgħu Ewropej, biċ-ċittadini Franċiżi jagħmlu kważi 20% tal-viżitaturi kollha. Ħafna mill-Ewropej iżuru l-pajjiż bejn April u Awwissu. In-numru relattivament għoli ta' turisti li jirċievi l-Marokk ġie megħjun mill-post fejn jinsab: il-Marokk huwa qrib l-Ewropa u jattira viżitaturi lejn il-bajjiet tiegħu. Minħabba l-viċinanza tagħha għal Spanja, it-turisti fiż-żoni kostali tan-Nofsinhar ta' Spanja jagħmlu vjaġġi ta' jum sa tlett ijiem lejn il-Marokk. Peress li s-servizzi tal-ajru ġew stabbiliti bejn il-Marokk u l-Alġerija, ħafna Alġerini marru l-Marokk biex jixtru u jżuru l-familja u l-ħbieb. Il-Marokk huwa relattivament irħis. Il-Marokk għandu infrastruttura eċċellenti tat-toroq u tal-ferroviji li tgħaqqad il-bliet u d-destinazzjonijiet turistiċi ewlenin mal-portijiet u l-ibliet mal-ajruporti internazzjonali. Linji tal-ajru low-cost joffru titjiriet bi skont lejn il-pajjiż. [[Stampa:Bab Bou Jeloud-Fez-3.jpg|thumb|Veduta tal-medina (belt il-qadima) ta' Fez]] It-turiżmu huwa dejjem aktar iffukat fuq il-kultura tal-Marokk, bħall-ibliet antiki tiegħu. L-industrija tat-turiżmu moderna tieħu vantaġġ mis-siti antiki u Iżlamiċi tal-Marokk, kif ukoll mill-pajsaġġ u l-istorja kulturali tagħha. 60% tat-turisti li jżuru l-Marokk iżuru għall-kultura u l-wirt tiegħu. Agadir huwa resort kostali ewlieni u jammonta għal terz tal-waqfiet kollha għal lejl fil-Marokk. Hija bażi għal eskursjonijiet lejn il-Muntanji Atlas. Resorts oħra fit-Tramuntana tal-Marokk huma wkoll popolari ħafna. Casablanca huwa l-port ewlieni tal-kruċieri tal-Marokk u għandu l-aktar suq tat-turiżmu żviluppat fil-pajjiż. Marrakech, fiċ-ċentru tal-Marokk, hija destinazzjoni turistika popolari, iżda hija l-aktar popolari mat-turisti li jagħmlu tours ta' jum jew jumejn li joffru togħma tal-istorja u l-kultura Marokkina. Il-Ġnien Botaniku Majorelle ta' Marrakech huwa attrazzjoni turistika popolari. Ġie akkwistat mid-disinjatur tal-moda Yves Saint-Laurent u Pierre Bergé fl-1980. Il-preżenza tagħhom fil-belt għenet biex tagħti spinta lill-profil tal-belt bħala destinazzjoni turistika. Fl-2006, it-turiżmu tal-avventura u l-attivitajiet fil-Muntanji Atlas u Rif huwa s-settur tat-turiżmu Marokkin li qed jikber b'rata mgħaġġla. Dawn il-postijiet joffru opportunitajiet eċċellenti ta' mixi u trekking mill-aħħar ta' Marzu sa nofs Novembru. Il-gvern qed jinvesti f'ċirkwiti ta' trekking u qed jiżviluppa wkoll turiżmu tad-deżert f’kompetizzjoni mat-Tuneżija. === Agrikoltura === [[Stampa:Productions du Maroc.jpg|thumb|Produzzjoni agrikola Marokkina]] L-agrikoltura fil-Marokk timpjega madwar 40% tal-forza tax-xogħol tal-pajjiż. Għalhekk, hija l-akbar impjegatur fil-pajjiż. F'sezzjonijiet tax-xita tal-majjistral, ix-xgħir, il-qamħ, u qmuħ oħra jistgħu jitkabbru mingħajr irrigazzjoni. Fuq il-kosta tal-Atlantiku, fejn hemm pjanuri estensivi, jitkabbar iż-żebbuġ, iċ-ċitru u l-għeneb tal-inbid, l-aktar bl-ilma fornut minn bjar arteżjani. Il-bhejjem jitrabbew u l-foresti jipproduċu sufra, injam tal-kabinett, u materjali tal-bini. Parti mill-popolazzjoni marittima tistad għall-għajxien tagħhom. Agadir, Essaouira, El Jadida u Larache huma fost il-portijiet tas-sajd importanti. Kemm l-agrikoltura kif ukoll is-sajd huma mistennija li jiġu affettwati serjament mit-tibdil fil-klima. Il-produzzjoni agrikola Marokkina tinkludi wkoll il-larinġ, it-tadam, il-patata, iż-żebbuġ u ż-żejt taż-żebbuġa. Prodotti agrikoli ta' kwalità għolja ħafna drabi jiġu esportati lejn l-Ewropa. Il-Marokk jipproduċi biżżejjed ikel għall-konsum domestiku, ħlief ċereali, zokkor, kafè u tè. Aktar minn 40% tal-konsum taċ-ċereali u d-dqiq tal-Marokk huwa importat mill-Istati Uniti u Franza. Sal-2013, l-agrikoltura fil-Marokk kienet tgawdi minn eżenzjoni sħiħa mit-taxxa. Bosta kritiċi Marokkini sostnew li bdiewa sinjuri u kumpaniji agrikoli kbar ibbenefikaw wisq milli jħallsu t-taxxi u li bdiewa foqra ffaċċjaw spejjeż għoljin u rċevew ftit wisq appoġġ mill-istat. Fl-2014, bħala parti mil-Liġi tal-Finanzi, ġie deċiż li kumpaniji agrikoli b’fatturat ta’ aktar minn MAD 5 miljun iħallsu taxxi progressivi fuq id-dħul korporattiv. === Infrastruttura === [[Stampa:Al Boraq RGV2N2 at Tanger Ville.jpg|thumb|Ferrovija ta' veloċità għolja Al Boraq RGV2N2 fl-istazzjon tal-ferrovija Tanger-Ville f'Novembru 2018]] Skont ir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-2019, il-Marokk jikklassifika fit-32 post fid-dinja f’termini ta’ toroq, is-16-il post fil-baħar, il-45 post fl-ajru u l-64 post fil-ferrovija. Dan jagħti lill-Marokk l-aqwa klassifikazzjoni tal-infrastruttura fil-kontinent Afrikan. L-iżvilupp ta' infrastruttura moderna, bħal portijiet, ajruporti u konnessjonijiet ferrovjarji, hija prijorità ewlenija tal-gvern. Biex jissodisfa d-domanda domestika li qed tikber, il-gvern Marokkin investa aktar minn $15-il biljun bejn l-2010 u l-2015 fl-immodernizzar tal-infrastruttura bażika tiegħu. Il-Marokk għandu waħda mill-aqwa sistemi tat-toroq fil-kontinent. Matul l-aħħar 20 sena, il-gvern bena madwar 1,770 kilometru ta' toroq moderni, li jgħaqqdu l-biċċa l-kbira tal-ibliet il-kbar permezz ta' toroq bi ħlas. Il-Ministeru tat-Tagħmir, Trasport, Loġistika u Ilma tal-Marokk għandu l-għan li jibni 3,380 kilometru ta' awtostradi u 2,100 kilometru ta' toroq addizzjonali sal-2030, bi spiża mbassra ta’ $9.6 biljun. L-għan huwa li jgħaqqdu l-provinċji tan-Nofsinhar, b'mod partikolari l-ibliet ta' Laayoune u Dakhla, mal-bqija tal-Marokk. Fl-2014, il-Marokk beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sistema ferrovjarja ta' veloċità għolja tal-Afrika, li tgħaqqad il-bliet ta' Tanger u Casablanca. Il-proġett ġie inawgurat fl-2018 mir-Re wara aktar minn għaxar snin ta' ppjanar u kostruzzjoni mill-kumpanija ferrovjarja nazzjonali Marokkina ONCF. Din hija l-ewwel fażi ta' dak li hu ppjanat li jkun netwerk ferrovjarju ta' veloċità għolja ta' 1,500 kilometru (930 mil) fil-Marokk. Diġà qed tiġi ppjanata estensjoni tal-linja għal Marrakech. Il-Marokk għandu wkoll l-akbar port fl-Afrika u l-Mediterran, Tangier-Med, li huwa kklassifikat fit-18-il post fid-dinja b'kapaċità ta' mmaniġġjar ta' aktar minn 9 miljun kontenitur. Hija tinsab fiż-żona ekonomika ħielsa ta 'Tanġer u sservi bħala ċentru loġistika għall-Afrika u d-dinja. === Enerġija === [[Stampa:Isofoton Marruecos.JPG|thumb|Pannelli solari fil-Lvant tal-Marokk]] Fl-2008, madwar 56 % tal-provvista tal-elettriku tal-Marokk kienet fornuta mill-faħam. Madankollu, bi tbassir li jindika li l-ħtiġijiet tal-enerġija tal-Marokk se jiżdiedu b'6 % kull sena bejn l-2012 u l-2050, għaddiet liġi ġdida li tħeġġeġ lill-Marokkini biex ifittxu modi biex jiddiversifikaw il-provvista tal-enerġija, inklużi aktar riżorsi rinnovabbli. Il-gvern Marokkin nieda proġett biex jinbena impjant tal-enerġija solari termali u qed jistudja wkoll l-użu tal-gass naturali bħala sors potenzjali ta' dħul għall-gvern Marokkin. Il-Marokk wettaq il-bini ta' parks kbar tal-enerġija solari biex inaqqas id-dipendenza fuq il-fjuwils fossili u fl-aħħar mill-aħħar jesporta l-elettriku lejn l-Ewropa. Fis-17 ta' April, 2022, l-Aġenzija tal-Enerġija Solari Rabat-Marokkina (Masen) u l-Ministeru tat-Tranżizzjoni tal-Enerġija u l-Iżvilupp Sostenibbli ħabbru t-tnedija tal-ewwel fażi tal-megaproġett tal-impjant tal-enerġija solari Nor II, li huwa proġett tal-enerġija solari fuq diversi siti b'kapaċità totali stabbilita għal 400 megawatt (MN). === Provvista ta' ilma u sanità === Il-provvista tal-ilma u s-sanità fil-Marokk huma pprovduti minn firxa wiesgħa ta 'utilitajiet, li jvarjaw minn kumpaniji privati ​​fl-akbar belt, Casablanca, il-kapitali, Rabat, u żewġ bliet oħra għal utilitajiet muniċipali fi 13-il belt oħra, kif ukoll elettriku nazzjonali u kumpanija tal-ilma (ONEE). Dan tal-aħħar huwa responsabbli għall-provvista tal-ilma bl-ingrossa lill-utilitajiet imsemmija qabel, id-distribuzzjoni tal-ilma f’madwar 500 belt żgħira, kif ukoll it-trattament tad-drenaġġ u tad-drenaġġ f’60 minn dawn il-belt. Fl-aħħar ħmistax-il sena kien hemm titjib sostanzjali fl-aċċess għall-provvista tal-ilma u, sa ċertu punt, is-sanità. Il-problemi li fadal jinkludu livell baxx ta' trattament tal-ilma mormi (13 % biss tal-ilma mormi miġbur jiġi ttrattat), in-nuqqas ta' konnessjonijiet tad-dar fl-ifqar distretti urbani u s-sostenibbiltà limitata tas-sistemi rurali (stmat li 20 % tas-sistemi rurali ma' jaħdmux). Fl-2005 ġie approvat Programm Nazzjonali ta' Sanità li għandu l-għan li jittratta 60% tal-ilma mormi miġbur u jgħaqqad 80% tad-djar urbani mad-dranaġġ sal-2020. Il-kwistjoni tan-nuqqas ta' konnessjonijiet tal-ilma għal xi wħud miż-żoni urbani foqra qed jiġu indirizzati bħala parti mill- L-Inizjattiva Nazzjonali għall-Iżvilupp tal-Bniedem, li taħtha r-residenti ta' insedjamenti informali ngħataw titoli ta' proprjetà u ġew eżentati mit-tariffi li normalment jitħallsu lill-kumpaniji tal-utilità biex jgħaqqdu man-netwerk tal-ilma u tad-drenaġġ. === Xjenza u teknoloġija === [[Stampa:Logo UM6P.jpg|thumb|Kampus tal-Università Politeknika Mohammed VI f'Benguerir]] Il-Gvern Marokkin ilu jimplimenta riformi biex itejjeb il-kwalità tal-edukazzjoni u jagħmel ir-riċerka aktar reattiva għall-ħtiġijiet soċjoekonomiċi. F'Mejju 2009, il-Prim Ministru Marokkin Abbas El Fassi ħabbar appoġġ akbar għax-xjenza waqt laqgħa fiċ-Ċentru Nazzjonali għar-Riċerka Xjentifika u Teknika. L-għan kien li l-universitajiet jingħataw awtonomija finanzjarja akbar mill-gvern sabiex ikunu aktar reattivi għall-ħtiġijiet ta' riċerka u jkunu jistgħu jissawru rabtiet aħjar mas-settur privat, bit-tama li dan irawwem kultura ta' intraprenditorija madwar id-dinja. Huwa ħabbar li l-investiment fix-xjenza u t-teknoloġija se jiżdied minn US $ 620,000 fl-2008 għal US $ 8.5 miljun (69 miljun dirham Marokkin) fl-2009, sabiex jiffinanzja r-rinnovazzjoni u l-kostruzzjoni ta' laboratorji, korsijiet ta' taħriġ għal riċerkaturi fil-ġestjoni finanzjarja, programm ta' boroż ta' studju. għar-riċerka ta' wara l-lawrja, u miżuri ta' inċentivi għal kumpaniji li lesti jiffinanzjaw ir-riċerka, bħal li jagħtuhom aċċess għal riżultati xjentifiċi li mbagħad ikunu jistgħu jużaw biex jiżviluppaw prodotti ġodda. Il-Marokk ikklassifika fis-70 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. L-Istrateġija tal-Innovazzjoni Marokkina tnediet fl-ewwel Samit Nazzjonali tal-Innovazzjoni tal-pajjiż f'Ġunju 2009 mill-Ministeru tal-Industrija, Kummerċ, Investiment u Ekonomija Diġitali. L-Istrateġija tal-Innovazzjoni Marokkina stabbilixxiet l-għan li tipproduċi 1,000 privattiva Marokkina u toħloq 200 impriża ġdida innovattiva sal-2014. Fl-2012, l-inventuri Marokkini applikaw għal 197 privattiva, minn 152 sentejn qabel. Fl-2011, il-Ministeru tal-Industrija, Kummerċ u Teknoloġiji Ġodda ħoloq Klabb tal-Innovazzjoni Marokkin, b'kollaborazzjoni mal-Uffiċċju tal-Proprjetà Industrijali u Kummerċjali tal-Marokkin. L-idea hija li jinħoloq netwerk ta' atturi tal-innovazzjoni, inklużi riċerkaturi, intraprendituri, studenti u akkademiċi, biex jgħinhom jiżviluppaw proġetti innovattivi. Il-Ministeru tal-Edukazzjoni Ogħla u r-Riċerka Xjentifika jappoġġja r-riċerka f'teknoloġiji avvanzati u l-iżvilupp ta' bliet innovattivi f'Fez, Rabat u Marrakech. Il-gvern qed iħeġġeġ lill-istituzzjonijiet pubbliċi biex jikkollaboraw maċ-ċittadini dwar l-innovazzjoni. Eżempju huwa l-Uffiċċju tal-Fosfati tal-Marokk (Office chérifien des phosphates), li investa fi proġett biex tiġi żviluppata belt intelliġenti, ir-Re Mohammed VI Green City, madwar l-Università Mohammed VI, li tinsab bejn Casablanca u Marrakech, bi spiża ta' 4.7. biljun dirhams (madwar 479 miljun dollaru Amerikan). Fl-2015, il-Marokk kellu tliet parks tat-teknoloġija. Mill-ħolqien tal-ewwel fir-Rabat fl-2005, inħoloq it-tieni f'Casablanca u, fl-2015, it-tielet f'Tanġer. Il-parks tat-teknoloġija jospitaw negozji ġodda u kumpaniji żgħar u ta' daqs medju li jispeċjalizzaw fit-teknoloġiji tal-informazzjoni u l-komunikazzjoni (ICT), teknoloġiji “ħodor” (jiġifieri teknoloġiji li ma jagħmlux ħsara lill-ambjent) u industriji kulturali. Fl-2012, l-Akkademja tax-Xjenzi u t-Teknoloġija Hassan II identifikat serje ta' setturi li fihom il-Marokk għandu vantaġġ komparattiv u kapital uman kwalifikat, inklużi l-minjieri, is-sajd, il-kimika tal-ikel u teknoloġiji ġodda. Identifika wkoll sensiela ta’ setturi strateġiċi, bħall-enerġija, b’enfasi fuq l-enerġiji rinnovabbli bħall-fotovoltajċi, l-enerġija solari termali, ir-riħ u l-bijomassa; kif ukoll is-setturi tal-ilma, in-nutrizzjoni u s-saħħa, l-ambjent u l-ġeoxjenzi. Fl-20 ta’ Mejju 2015, inqas minn sena wara l-ħolqien tiegħu, il-Kunsill Ogħla tal-Edukazzjoni, it-Taħriġ u r-Riċerka Xjentifika ppreżenta rapport lir-re li fih offra viżjoni tal-edukazzjoni fil-Marokk 2015-2030. Ir-rapport sostna li l-edukazzjoni tkun ugwali u, għalhekk, aċċessibbli għal kemm jista' jkun nies. Peress li t-titjib tal-kwalità tal-edukazzjoni jimxi id f'id mal-promozzjoni tar-riċerka u l-iżvilupp, ir-rapport irrakkomanda wkoll l-iżvilupp ta' sistema ta' innovazzjoni nazzjonali integrata li tkun iffinanzjata billi jiżdied gradwalment il-proporzjon tal-PGD iddedikat għar-riċerka u l-iżvilupp (R&D) minn 0.73%. tal-PGD fl-2010 "għal 1% fi żmien qasir, 1.5% fl-2025 u 2% fl-2030." == Demografija == Il-Marokk għandu popolazzjoni ta' madwar 37,076,584 (stima tal-2021). Huwa stmat li 44% sa 67% tar-residenti huma Għarab u 31% sa 60% huma Berber. Parti konsiderevoli tal-popolazzjoni tidentifika bħala Haratin u Gnawa (jew Gnaoua), dixxendenti ta' skjavi jew mestizos tal-Afrika tal-Punent, u Moriscos, Musulmani Ewropej imkeċċija minn Spanja u l-Portugall fis-seklu 17. Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk. Skont iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-Marokk tal-2014, kien hemm madwar 84,000 immigrant fil-pajjiż. Minn dawn ir-residenti mwielda barra, il-maġġoranza kienu ta' oriġini Franċiża, segwiti minn individwi primarjament minn diversi nazzjonijiet tal-Afrika tal-Punent u l-Alġerija. Hemm ukoll numru ta' residenti barranin ta' oriġini Spanjola. Xi wħud minnhom huma dixxendenti ta' settlers, li jaħdmu prinċipalment għal kumpaniji multinazzjonali Ewropej, filwaqt li oħrajn huma miżżewġin lil Marokkini jew huma rtirati. Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal nofs miljun Ewropew; li kienu l-aktar insara. Barra minn hekk, qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal 250,000 Spanjol. Il-minoranza Lhudija prominenti tal-Marokk, darba prominenti, naqset b’mod sinifikanti mill-quċċata tagħha ta' 265,000 fl-1948, u naqset għal madwar 3,500 fl-2022. Il-Marokk għandu dijaspora kbira, li l-biċċa l-kbira tagħha tinsab fi Franza, fejn jingħad li hemm aktar minn miljun Marokkin sat-tielet ġenerazzjoni. Hemm ukoll komunitajiet Marokkini kbar fi Spanja (madwar 700,000 Marokkin), l-Olanda (360,000) u l-Belġju (300,000). Komunitajiet kbar oħra jistgħu jinstabu fl-Italja, il-Kanada, l-Istati Uniti u l-Iżrael, fejn il-Lhud Marokkini huma maħsuba li jikkostitwixxu t-tieni l-akbar sottogrupp etniku Lhudi. ==== Popolazzjonijiet (f'eluf) ==== * 1950 8,986 — * 1960 12,329 +3.21% * 1970 16,040 +2.67% * 1980 20,072 +2.27% * 1990 24,950 +2.20% * 2000 28,951 +1.50% * 2010 32,108 +1.04% * 2020 35,952 +1.14% ==== Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ ==== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+ '''Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ'''<ref> [http://gazetteer.de/wg.php?x=&men=gcis&lng=fr&dat=32&srt=npan&col=aohdq&geo=-134 Les villes les plus grandes avec des statistiques de la population du Maroc] sur World Gazetteer </ref> ! Bliet ! Populażżjoni 2007 |- | [[Casablanca]] | {{formatnum:3209054}} |- | [[Rabat (Marokk)|Rabat]] | {{formatnum:1721760}} |- | [[Fes]] | {{formatnum:1001798}} |- | [[Marrakex]] | {{formatnum:872015}} |- | [[Agadir]] | {{formatnum:739161}} |- | [[Tanġa]] | {{formatnum:726855}} |- | [[Meknès]] | {{formatnum:564853}} |- | [[Uġda]] | {{formatnum:414053}} |- | [[Qnitra]] | {{formatnum:381543}} |- | [[Tetuwan]] | {{formatnum:337773}} |- | [[Safi (Marokk)|Safi]] | {{formatnum:294856}} |- | [[Lagħjun]] | {{formatnum:190148}} |- | [[Daħla]] | {{formatnum:72832}} |- | [[Smara]] | {{formatnum:43561}} |- | [[Buġdur]] | {{formatnum:42878}} |} === Reliġjon === Fl-2010, il-Forum Pew stmat li l-affiljazzjoni reliġjuża fil-pajjiż kienet 99% Musulmana, bil-gruppi kollha li fadal jirrappreżentaw inqas minn 1% tal-popolazzjoni. Minn dawk affiljati mal-Iżlam, prattikament kollha huma Musulmani Sunniti, bil-Musulmani Shia jirrappreżentaw inqas minn 0.1%. Madankollu, kważi 15 % tal-Marokkini jiddeskrivu lilhom infushom bħala mhux reliġjużi skont stħarriġ tal-2018 min-netwerk tar-riċerka tal-Barometru Għarbi; l-istess stħarriġ ra li kważi 100 fil-mija tar-rispondenti identifikati bħala Musulmani. Stħarriġ ieħor tal-Barometru Għarbi fl-2021 sab li 67.8% tal-Marokkini identifikaw bħala reliġjużi, 29.1% bħala kemmxejn reliġjużi, u 3.1% bħala mhux reliġjużi. L-istħarriġ Gallup International tal-2015 irrapporta li 93% tal-Marokkini kienu jqisu lilhom infushom reliġjużi. [[Stampa:Inside of a mosque in Fes (5364764412).jpg|thumb|L-intern ta' moskea f'Fez]] Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal aktar minn 500,000 Nisrani (l-aktar ta' nisel Spanjol u Franċiż). Bosta settlers Kristjani telqu lejn Spanja jew Franza wara l-indipendenza fl-1956. Il-komunità Kristjana barranija l-aktar Kattolika u Protestanti tikkonsisti minn madwar 40,000 membru prattikanti. Il-maġġoranza tar-residenti barranin Kristjani jgħixu fiż-żoni urbani ta' Casablanca, Tangier u Rabat. Diversi mexxejja Kristjani lokali jistmaw li bejn l-2005 u l-2010 hemm 5,000 ċittadin Kristjan konvertit (l-aktar ta' etniċità Berber) li jattendu regolarment knejjes ta' “dar” u jgħixu l-aktar fin-nofsinhar. Xi mexxejja Kristjani lokali jistmaw li jista' jkun hemm sa 8,000 ċittadin Kristjan fil- pajjiż kollu, iżda ħafna rrappurtati ma jinġabrux regolarment minħabba l- biża' ta' sorveljanza mill- gvern u persekuzzjoni soċjali. In-numru ta' Marokkini li kkonvertu għall-Kristjaneżmu (il-biċċa l-kbira minnhom prattikanti sigrieti) huwa stmat li hu bejn 8,000 u 50,000. L-aktar stimi riċenti jpoġġu n-numru ta' membri tal-komunità storika Lhudija ta' Casablanca għal madwar 2,500 u tal-komunitajiet Lhud ta’ Rabat u Marrakech għal madwar 100 kull wieħed. Il-bqija tal-popolazzjoni Lhudija hija mxerrda madwar il-pajjiż. Din il-popolazzjoni hija magħmula l-aktar minn anzjani, b’numru dejjem jonqos ta' żgħażagħ. Il-komunità tal-Fidi Baháʼí, li tinsab fiż-żoni urbani, tgħodd bejn 350 u 400 ruħ. === Lingwi === [[Stampa:Morocco - Linguistic map.png|thumb|Lingwi]] Il-lingwi uffiċjali tal-Marokk huma l-Għarbi u l-Berber. Il-grupp distintiv tad-djaletti Għarbi Marokkini tal-pajjiż huwa magħruf bħala darija. Madwar 89.8% tal-popolazzjoni kollha jistgħu jikkomunikaw sa ċertu punt bl-Għarbi Marokkin. Il-lingwa Berber hija mitkellma fi tliet djaletti (Tarifit, Tashelhit u Central Atlas Tamazight). Fl-2008, Frédéric Deroche kkalkula li kien hemm 12-il miljun kelliem Berber, li jirrappreżentaw madwar 40% tal-popolazzjoni. Iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-2004 irrapporta li 28.1% tal-popolazzjoni tkellmu Berber. Il-Franċiż huwa użat ħafna fl-istituzzjonijiet tal-gvern, il-midja, negozji medji u kbar, kummerċ internazzjonali ma' pajjiżi Frankofoni, u ħafna drabi fid-diplomazija internazzjonali. Il-Franċiż huwa mgħallem bħala lingwa obbligatorja fl-iskejjel kollha. Fl-2010, kien hemm 10,366,000 kelliema Franċiżi fil-Marokk, jiġifieri madwar 32% tal-popolazzjoni. Skont iċ-ċensiment tal-2004, 2.19 miljun Marokkin kienu jitkellmu lingwa barranija minbarra l-Franċiż. L-Ingliż, għalkemm ferm wara l-Franċiż f'termini ta' numru ta' kelliema, huwa l-ewwel lingwa barranija magħżula, peress li l-Franċiż huwa obbligatorju fost iż-żgħażagħ edukati u l-professjonisti. Skont Ethnologue, fl-2016 kien hemm 1,536,590 persuna (jew madwar 4.5% tal-popolazzjoni) fil-Marokk li jitkellmu bl-Ispanjol. L-Ispanjol huwa mitkellem primarjament fit-Tramuntana tal-Marokk u l-ex Saħara Spanjola minħabba li Spanja kienet okkupat dawk iż-żoni qabel. Sadanittant, studju tal-2018 mill-Istitut Cervantes sab 1.7 miljun Marokkin li kienu mill-inqas profiċjenti bl-Ispanjol, u poġġa lill-Marokk bħala l-pajjiż bl-aktar nies li jitkellmu bl-Ispanjol barra mid-dinja li titkellem bl-Ispanjol (sakemm l-Istati Uniti ma tkunx eskluża wkoll mill-pajjiżi li jitkellmu bl-Ispanjol). ). Parti sinifikanti tat-Tramuntana tal-Marokk tirċievi midja bil-lingwa Spanjola, sinjali tat-televiżjoni u mewġ tar-radju, li rrappurtati jiffaċilitaw il-profiċjenza tal-lingwa fir-reġjun. Wara li l-Marokk iddikjara l-indipendenza tiegħu fl-1956, il-Franċiż u l-Għarbi saru l-lingwi ewlenin tal-amministrazzjoni u l-edukazzjoni, u wassal biex ir-rwol tal-Ispanjol jonqos. === Edukazzjoni === [[Stampa:Al Akhawayn Campus.jpg|thumb|Università Al Akhawayn f'Ifrane]] [[Stampa:UIS Literacy Rate Morocco population +15 1980 to 2015.png|thumb|Rata ta' litteriżmu tal-popolazzjoni Marokkina ta' aktar minn 15-il sena, 1980-2015]] L-edukazzjoni fil-Marokk hija b'xejn u obbligatorja sal-iskola primarja. Ir-rata ta' litteriżmu stmata għall-pajjiż fl-2012 kienet ta' 72%. F'Settembru 2006, il-UNESCO tat lill-Marokk, flimkien ma' pajjiżi oħra bħal Kuba, il-Pakistan, l-Indja u t-Turkija, il-"Premju tal-Litteriżmu tal-UNESCO 2006". Il-Marokk għandu aktar minn erba' tużżani universitajiet, kulleġġi u politekniċi mifruxa f'ċentri urbani madwar il-pajjiż. Fost l-istituzzjonijiet ewlenin tagħha hemm l-Università Mohammed V tar-Rabat, l-akbar fil-pajjiż, b’fergħat f’Casablanca u Fez; l-Istitut Agrikolu u Veterinarju Hassan II fir-Rabat, li jwettaq riċerka avvanzata fix-xjenzi soċjali minbarra l-ispeċjalitajiet agrikoli tiegħu; u l-Università Al-Akhawayn f'Ifrane, l-ewwel università li titkellem bl-Ingliż tal-Afrika tal-Majjistral, fetħet fl-1995 b'kontribuzzjonijiet mill-Arabja Sawdija u l-Istati Uniti. L-Università Al-Qarawiyin, imwaqqfa minn Fatima al-Fihri fil-belt ta' Fez fl-859 bħala madrasa, hija meqjusa minn xi sorsi, inkluża l-UNESCO, bħala l-“eqdem università fid-dinja”. Il-Marokk għandu wkoll xi skejjel postgraduate prestiġjużi, inklużi: l-Università Politeknika Mohammed VI, l'Institut national des postes et télécommunications, École Nationale Supérieure d'Électricité et de Mecanique (ENSEM), EMI, ISCAE, INSEA, Skola Nazzjonali tal-Industrija Minerali, École Hassania des Travaux Publics, Les Écoles nationales de commerce et de gestion, École supérieure de technologie de Casablanca. === Saħħa === [[Stampa:University Hospital Center in Tangier (general_view).jpg|thumb|Iċ-Ċentru tal-Isptar Universitarju Mohammed VI ta' Tanġer]] Madwar id-dinja, il-pajjiżi jagħmlu ħafna sforzi biex jindirizzaw il-problemi tas-saħħa u jeqirdu l-mard, inkluż il-Marokk. Is-saħħa tat-tfal, is-saħħa tal-omm, u l-mard huma komponenti tas-saħħa u l-benessri. Il-Marokk huwa pajjiż li qed jiżviluppa li għamel ħafna passi biex itejjeb dawn il-kategoriji. Madankollu, il-Marokk għad għandu ħafna problemi ta' saħħa x'jitjieb. Skont riċerka ppubblikata, fl-2005 16 % biss taċ-ċittadini Marokkini kellhom assigurazzjoni jew kopertura tas-saħħa. Skont id-dejta tal-Bank Dinji, il-Marokk jesperjenza rati għolja ta' mortalità tat-trabi ta' 20 mewt għal kull 1,000 twelid (2017) u rati għolja ta' mortalità materna ta' 121 mewt għal kull 100,000 twelid (2015). Il-gvern Marokkin jistabbilixxi sistemi ta' sorveljanza fi ħdan is-sistema tas-saħħa diġà eżistenti biex jimmonitorja u jiġbor id-dejta. L-edukazzjoni dwar l-iġjene tal-massa hija implimentata fl-iskejjel primarji li huma b'xejn għar-residenti Marokkini. Fl-2005, il-gvern Marokkin approva żewġ riformi biex jespandi l-kopertura tal-assigurazzjoni tas-saħħa. L-ewwel riforma kienet pjan ta' assigurazzjoni tas-saħħa obbligatorja għall-impjegati tas-settur pubbliku u privat biex jespandu l-kopertura minn 16 fil-mija tal-popolazzjoni għal 30 fil-mija. It-tieni riforma ħolqot fond biex ikopri s-servizzi għall-foqra. Iż-żewġ riformi tejbu l-aċċess għal kura ta' kwalità għolja. Il-mortalità tat-trabi tjiebet b'mod sinifikanti mill-1960, meta kien hemm 144 mewt għal kull 1,000 twelid ħaj, fl-2000, 42 għal kull 1,000 twelid ħaj, u issa hija 20 għal kull 1,000 twelid ħaj. Ir-rata ta' mortalità ta' taħt il-ħames snin tal-pajjiż naqset b’60% bejn l-1990 u l-2011. Fl-2014, il-Marokk adotta pjan nazzjonali biex iżid il-progress fis-saħħa tal-omm u tat-tfal. Il-Pjan Marokkin inbeda mill-Ministru tas-Saħħa Marokkin, El Houssaine Louardi, u Ala Alwan, id-Direttur Reġjonali tad-WHO għar-Reġjun tal-Lvant tal-Mediterran, fit-13 ta' Novembru, 2013 fir-Rabat. Il-Marokk għamel progress sinifikanti fit-tnaqqis tal-imwiet kemm tat-tfal kif ukoll tal-ommijiet. Skont id-dejta tal-Bank Dinji, ir-rata tal-mortalità materna tal-pajjiż naqset b'67% bejn l-1990 u l-2010. Fl-2014, l-infiq fil-kura tas-saħħa kien jammonta għal 5.9% tal-PGD tal-pajjiż. Mill-2014 'l hawn, l-infiq fuq il-kura tas-saħħa bħala sehem tal-PGD naqas. Madankollu, in-nefqa tas-saħħa per capita (PPP) żdiedet b'mod kostanti mill-2000. Fl-2015, in-nefqa Marokkina fuq is-saħħa kienet ta '$ 435.29 per capita. Fl-2016, l-istennija tal-ħajja mat-twelid kienet 74.3 snin, jew 73.3 għall-irġiel u 75.4 għan-nisa, u kien hemm 6.3 tobba u 8.9 infermiera u qwiebel għal kull 10,000 abitant. Fl-2017, il-Marokk ikklassifika fis-16-il post minn 29 pajjiż fl-Indiċi Globali tal-Benessri taż-Żgħażagħ. Iż-żgħażagħ Marokkini jesperjenzaw rata aktar baxxa ta' self-ħsara mir-rata globali f'medja ta' 4 laqgħat fis-sena. == Politika == [[Stampa:Mohammed VI behind a family tree of the Alaoui dynasty.jpg|alt=Ir-Re Mohammed VI seduta, warajh is-siġra tal-familja tad-dinastija Għalawija.|daqsminuri|Ir-Re tal-Marokk, il-Malek [[Moħammed VI]], mas-siġra tal-familja Xarifija sa [[Muħammed|Muħammad]] fl-isfondu.]] Skont l-''[[The Economist Democracy Index|Economist Democracy Index]]'' tal-2022, il-Marokk huwa mmexxi taħt [[reġim ibridu]], li skorja #3 fil-[[MENA|Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq]], u #95 fid-dinja.<ref>{{Cite web|url=https://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/DI-final-version-report.pdf|titlu=Democracy Index 2022: Frontline democracy and the battle for Ukraine|data=2023|lingwa=en-GB|websajt=[[Economist Intelligence Unit]]}}</ref> Il-Marokk għandu klassifikazzjoni "diffiċli" fuq il-''[[2023 Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa]]''.<ref>{{Cite web|url=https://rsf.org/en/country/morocco-western-sahara|titlu=Morocco / Western Sahara|data=2023-05-19|lingwa=en|data-aċċess=2023-07-02|websajt=rsf.org}}</ref> Wara l-elezzjonijiet ta' Marzu 1998, ġie ffurmat gvern ta' koalizzjoni mmexxi mill-mexxej tal-oppożizzjoni [[soċjaliżmu]] [[Abderrahmane Youssoufi]] u magħmul fil-biċċa l-kbira minn ministri miġbuda minn partiti tal-oppożizzjoni. Il-gvern tal-Prim Ministru Youssoufi kien l-ewwel gvern li qatt ġie mfassal primarjament mill-partiti tal-oppożizzjoni, u jirrappreżenta wkoll l-ewwel opportunità għal koalizzjoni ta’ partiti soċjalisti, xellug taċ-ċentru u nazzjonalisti biex jiġu inklużi fil-gvern sa Ottubru 2002. Kien ukoll il- l-ewwel darba fl-istorja politika moderna tad-[[dinja Għarbija]] li l-oppożizzjoni ħadet il-poter wara elezzjoni. Il-gvern attwali huwa mmexxi minn [[Aziz Akhannouch]]. Il-[[Kostituzzjoni tal-Marokk]] tipprovdi għal monarkija b'[[Parlament tal-Marokk|Parlament]] u [[ġudikatura]] indipendenti. Bir-[[Referendum kostituzzjonali Marokkin, 2011|riformi kostituzzjonali tal-2011]], ir-Re tal-Marokk iżomm inqas setgħat eżekuttivi filwaqt li dawk tal-prim ministru ġew imkabbra.<ref>{{Ċita web|url=https://news.yahoo.com/s/ap/20110617/ap_on_re_mi_ea/ml_morocco_king|titlu=King declares Morocco a constitutional monarchy - Yahoo! News|data=2011-06-23|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-02-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110623180751/https://news.yahoo.com/s/ap/20110617/ap_on_re_mi_ea/ml_morocco_king|arkivju-data=2011-06-23|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20121024053618/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0702/breaking8.html Moroccan king in referendum win] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024053618/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0702/breaking8.html|data=24 Ottubru 2012}}. ''The Irish Times''. 2 July 2011.</ref> Il-kostituzzjoni tagħti lir-re setgħat onoriċi (fost setgħat oħra); huwa kemm il-mexxej politiku sekulari kif ukoll l-''[[Amir al-Mu'minin|Amir al-Mu'minīn]]'' (Emir il-Mwemmnin jew Kmandant/Prinċep tal-Fidili) bħala dixxendent dirett tal-Profeta [[Muħammed|Muħammad]]. Huwa jippresiedi l-Kunsill tal-Ministri; jaħtar lill-Prim Ministru mill-partit politiku li rebaħ l-aktar siġġijiet fl-elezzjonijiet parlamentari, u fuq rakkomandazzjonijiet ta’ dan tal-aħħar, jaħtar il-membri tal-gvern. Il-kostituzzjoni tal-1996 teoretikament ippermettiet lir-re jtemm il-mandat ta’ kwalunkwe ministru, u wara konsultazzjoni mal-kapijiet tal-Assembleji ogħla u baxxi, li jxolji l-Parlament, jissospendi l-kostituzzjoni, isejjaħ għal elezzjonijiet ġodda, jew imexxi b’digriet. L-unika darba li dan ġara kien fl-1965. Ir-Re huwa formalment il-kmandant in-kap tal-forzi armati. === Relazzjonijiet esterni === Il-Marokk ġie mistoqsi u kkritikat b'mod wiesa' talli appoġġa r-riammissjoni tas-Sirja taħt Assad fil-Lega Għarbija, u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin Nasser Bourita ġie mistoqsi u kkritikat ukoll talli jippromwovi relazzjoni aħjar mad-Ditatorjat ta’ Assad. u kien ukoll mistoqsija u kkritikat b'mod wiesa 'l-laqgħa ta' Ġunju 2023, fil-ġenb tat-13-il konferenza tal-ministri Għarab tal-edukazzjoni organizzata minn ALESCO, il-Ministru tal-Edukazzjoni tas-Sirja ta 'Assad Dr Darem Tabbaa iltaqa' mal-kontroparti tiegħu Chakib Benmoussa , Chakib Benmoussa kien wara mistoqsi u kkritikat. Il-Marokk huwa uffiċjalment maqsum fi 12-il [[Reġjuni tal-Marokk|reġjuni]],<ref name="reg">{{cite web|url=http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%20fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf|titlu=Décret fixant le nom des régions|lingwa=fr|data-aċċess=11 Ġulju2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518083233/http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%20fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf|archive-date=18 May 2015|xogħol=Portail National des Collectivités Territoriales}}</ref> li, min-naħa tagħhom, huma suddiviżi fi [[Prefetturi u provinċji tal-Marokk|62 provinċja u 13-il prefettura]].<ref>{{cite web|url=http://www.statoids.com/yma.html|title=Prefetturi tal-Marokk|websajt=www.statoids.com}}</ref> '''Reġjuni (bl-ismijiethom f'ortografija Maltija mill-Għarbi)''' [[File:Tasgiwin_n_Murakuc_-_Regions_of_Morocco.png|thumb|259x259px|It-12-il reġjun amministrattiv uffiċjali tal-Marokk, bl-ismijiet indiġeni tagħhom fil-lingwa l-Berbera.]] # Tanger - Tetouan - Al Hoceima (Tanġer - Tetwan - Il-Ħusejma) # Orientale (Lvant/Xerqi) # Fès-Meknès (Fas - Maknes) # Rabat-Salé-Kénitra (Ir-Rabat - Sala - Il-Qnejtra) # Béni Mellal-Khénifra (Bni Mellal - Ħanifra) # Casablanca-Settat (Dar il-Bajda - Settat) # Marrakech-Safi (Marrakexx - Safi) # Drâa-Tafilalet (Dragħ - Tafilalt) # Souss-Massa (Sus - Massa) # Guelmim-Oued Noun (Gulmim/Kulmim - Wied Nun) # Laâyoune-Sakia El Hamra (L-Għejun - Saqja il-Ħamra) # Dakhla-Oued Ed-Dahab (Daħla - Wied id-Deheb)<br /> === Fergħa leġiżlattiva === [[Stampa:Parliament of morocco.jpg|daqsminuri|Il-bini tal-leġislatura fir-Rabat]] Sa mir-riforma kostituzzjonali tal-1996, il-fergħa leġiżlattiva hija bikamerali u hija magħmula minn żewġ kmamar. L-Assemblea tar-Rappreżentanti tal-Marokk ( Majlis an-Nuwwâb/Assemblée des Répresentants ) għandha 395 membru eletti għal perjodu ta' ħames snin, 305 minnhom eletti f'kostitwenzi b'diversi membri u 90 f'listi nazzjonali magħmula minn nisa' u żgħażagħ. L-Assemblea tal-Kunsilliera (Majlis al-Mustasharin) għandha 120 membru, eletti għal terminu ta' sitt snin. 72 membru huma eletti fil-livell reġjonali, 20 membru huma eletti minn unions, 8 siġġijiet minn organizzazzjonijiet professjonali u 20 minn impjegati. Is-setgħat tal-Parlament, għalkemm għadhom relattivament limitati, ġew estiżi fir-reviżjonijiet kostituzzjonali tal-1992 u l-1996 u saħansitra aktar f'dawk tal-2011 u jinkludu kwistjonijiet baġitarji, l-għoti ta' kontijiet, l-interrogazzjoni tal-ministri u t-twaqqif ta' kummissjonijiet ta' inkjesta ad hoc biex jinvestigaw. azzjonijiet tal-gvern. Il-kamra t'isfel tal-Parlament tista' xolji l-gvern permezz ta' vot ta' sfiduċja. L-aħħar elezzjoni parlamentari saret fit-8 ta' Settembru, 2021. Il-parteċipazzjoni tal-votanti f'dawn l-elezzjonijiet kienet stmata li kienet ta' 50.35% tal-votanti reġistrati. === Relazzjonijiet barranin === Il-Marokk huwa membru tan-Nazzjonijiet Uniti u jappartjeni għall-Unjoni Afrikana (UA), il-Lega Għarbija, l-Unjoni tal-Magreb Għarbi (AMU), l-Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Iżlamika (OIC), il-Moviment Mhux Allinjat u l-Komunità tal-Istati Saħel -Saħarjani (CEN_SAD). Ir-relazzjonijiet tal-Marokk ivarjaw ħafna bejn l-istati Afrikani, Għarab u tal-Punent. Il-Marokk kellu rabtiet sodi mal-Punent għal benefiċċji ekonomiċi u politiċi. Franza u Spanja jibqgħu l-imsieħba kummerċjali ewlenin, kif ukoll il-kredituri ewlenin u l-investituri barranin fil-Marokk. Mill-investimenti barranin totali fil-Marokk, l-Unjoni Ewropea tinvesti madwar 73.5%, filwaqt li d-dinja Għarbija tinvesti biss 19.3%. Bosta pajjiżi fir-reġjuni tal-Golf Persjan u tal-Magreb qed isiru aktar involuti fi proġetti ta' żvilupp fuq skala kbira fil-Marokk. Fl-2004, l-amministrazzjoni ta' George W. Bush tat lill-Marokk status ta' alleat ewlieni mhux tan-NATO. Ta' min jinnota li l-Marokk kien l-ewwel pajjiż fid-dinja li rrikonoxxa s-sovranità tal-Istati Uniti, fl-1777. Wara li kiseb l-indipendenza, il-Marokk stabbilixxa rabtiet sodi mal-Istati Uniti, u rċieva għajnuna ekonomika u militari sinifikanti. Din is-sħubija ffjorixxiet matul il-Gwerra Bierda, u l-Marokk sar alleat ewlieni kontra l-espansjoni komunista fl-Afrika ta' Fuq. Bi tpattija, l-Istati Uniti appoġġaw l-ambizzjonijiet territorjali tal-Marokk u l-isforzi tiegħu biex jimmodernizza l-ekonomija tiegħu. Il-Marokk irċieva aktar minn $400 miljun f'għajnuna Amerikana bejn l-1957 u l-1963, u għolliha għall-ħames l-akbar riċevitur ta' għajnuna agrikola Amerikana fl-1966. il-Marokk. Barra minn hekk, il-Marokk huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat (ENP) tal-Unjoni Ewropea, li għandha l-għan li tqarreb l-UE lejn il-ġirien tagħha. === Militari === [[Stampa:FREMM Mohammed VI - Lorient 2013-05.JPG|daqsminuri|Mohammed VI, frejgata multipurpose FREMM tan-Navy Rjali Marokkina]] Il-militar Marokkin huwa magħmul mill-Forzi Armati Rjali, li jinkludu l-Armata (l-akbar fergħa), in-Navy, l-Air Force, il-Gwardja Rjali, il-Ġendarmerija Rjali u l-Forzi Awżiljarji. Is-sigurtà interna hija ġeneralment effettiva u l-atti ta' vjolenza politika huma rari (b'eċċezzjoni waħda: l-attakki ta' Casablanca tal-2003, li qatlu 45 persuna). In-NU żżomm forza żgħira ta' osservazzjoni fis-Saħara tal-Punent, fejn hemm stazzjonati numru kbir ta' truppi Marokkini. Il-Front Polisario Sahrawi iżomm milizzja attiva ta' madwar 5,000 ġellied fis-Saħara tal-Punent u ilu involut fi gwerer intermittenti mal-forzi Marokkini mis-snin sebgħin. == Kultura == [[Stampa:Moroccan frills.jpg|thumb|Kamra tal-għajxien b'intern Marokkin tradizzjonali.]] Il-Marokk huwa pajjiż b'kultura u ċiviltà rikka. Tul l-istorja tagħha, laqgħet ħafna nies, li kollha influwenzaw l-istruttura soċjali tal-pajjiż. Mill-indipendenza, kien hemm fjoritura vera tal-pittura u l-iskultura, il-mużika popolari, it-teatru tad-dilettanti u ċ-ċinema. It-Teatru Nazzjonali tal-Marokk (imwaqqaf fl-1956) joffri produzzjonijiet regolari tta' xogħlijiet drammatiċi Marokkini u Franċiżi. Fix-xhur tas-sajf, isiru festivals tal-arti u tal-mużika madwar il-pajjiż, inkluż il-Festival tal-Mużika Sagra tad-Dinja f'Fez. Kull reġjun għandu l-ispeċifiċitajiet tiegħu, li għalhekk jikkontribwixxu għall-kultura nazzjonali u l-wirt taċ-ċiviltà. Il-Marokk stabbilixxa fost il-prijoritajiet tiegħu l-protezzjoni tal-wirt divers tiegħu u l-preservazzjoni tal-wirt kulturali tiegħu. Kulturalment, il-Marokk dejjem irnexxielu jgħaqqad il-wirt kulturali Għarbi, Berber u Lhudi ma' influwenzi esterni bħall-Franċiż u l-Ispanjol u, matul l-aħħar deċennji, stili ta' ħajja Anglo-Amerikani. === Arkitettura === [[Stampa:Hassan II mosque, Casablanca 2.jpg|thumb|Il-moskea Hassan II f'Casablanca]] [[Stampa:Ait Benhaddou Qsar (588071549).jpg|thumb|Il-ksar ta' Ait Ben Haddou fil-muntanji tan-Nofsinhar tal-Atlas Għoli]] [[Stampa:P1020151 (9728164447).jpg|thumb|Arkitettura kolonjali f'Casablanca (seklu 20)]] L-arkitettura Marokkina tirrifletti l-ġeografija diversa u l-istorja twila tal-Marokk, immarkata minn mewġiet suċċessivi ta 'settlers permezz tal-migrazzjoni u l-konkwista militari. Dan il-wirt arkitettoniku jinkludi siti Rumani antiki, arkitettura Iżlamika storika, arkitettura vernakulari lokali, arkitettura kolonjali Franċiża tas-seklu 20, u arkitettura moderna. Ħafna mill-arkitettura tradizzjonali tal-Marokk hija mmarkata mill-istil li żviluppa matul il-perjodu Iżlamiku, mis-7 seklu 'l quddiem. Din l-arkitettura kienet parti minn tradizzjoni usa' ta' arkitettura “Moorish” jew Iżlamika tal-Punent, li kkaratterizza kemm il-Magreb (il-Marokk, l-Alġerija u t-Tuneżija) kif ukoll al-Andalus (Spanja Musulmana u l-Portugall). Huwa ħallat influwenzi mill-kultura Amażigh (Berber) fl-Afrika ta' Fuq, Spanja pre-Islamika (Rumani, Biżantini u Visigoth) u kurrenti artistiċi kontemporanji fil-Lvant Nofsani Iżlamiku biex ifassal stil uniku matul is-sekli b’karatteristiċi rikonoxxibbli bħall-arkata taż-żiemel, il-ġonna riad u l-motivi ġeometriċi u arabesk elaborati fl-injam, stokk imnaqqax u madum zellij. Għalkemm l-arkitettura Marokkina Amazigh mhix strettament separata mill-bqija tal-arkitettura Marokkina, ħafna strutturi u stili arkitettoniċi huma assoċjati b'mod distintiv ma 'reġjuni tradizzjonalment Amazigh jew dominati minn Amazigh, bħall-Muntanji Atlas u s-Saħara u r-reġjuni ta' qabel il-Hara. Dawn ir-reġjuni fil-biċċa l-kbira rurali huma mmarkati minn bosta kasbahs (fortizzi) u ksour (villaġġi fortifikati) iffurmati minn ġeografija lokali u strutturi soċjali, li waħda mill-aktar famużi minnhom hija Ait Benhaddou. Dawn huma ġeneralment magħmula minn rammed earth u mżejna b'motifi ġeometriċi lokali. Il-bogħod milli kienu iżolati minn kurrenti artistiċi storiċi oħra li jdawruhom, il-popli Amażigh tal-Marokk (u madwar l-Afrika ta' Fuq) adattaw il-forom u l-ideat tal-arkitettura Iżlamika għall-kundizzjonijiet tagħhom stess u, min-naħa tagħhom, ikkontribwew għall-formazzjoni tal-arti Iżlamika tal-Punent, partikolarment matul id-dominazzjoni politika tagħhom tar-reġjun matul sekli ta' ħakma Almoravid, Almohad u Merinid. L-arkitettura moderna fil-Marokk tinkludi ħafna eżempji ta' Art Deco tal-bidu tas-seklu 20 u arkitettura lokali Neo-Moorish mibnija matul l-okkupazzjoni kolonjali Franċiża u Spanjola tal-pajjiż bejn l-1912 u l-1956 (jew sal-1958 għal Spanja). Fl-aħħar tas-seklu 20, wara li l-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu, xi binjiet ġodda komplew jagħtu ġieħ lill-arkitettura u l-motivi tradizzjonali tal-Marokk (anki meta ddisinjati minn periti barranin), kif eżemplati mill-Mausoleum tar-Re Mohammed V (tlestiet fl-1971) u l- Moskea enormi Hassan II f'Casablanca (tlestiet fl-1993). L-arkitettura modernista hija evidenti wkoll fil-kostruzzjoni kontemporanja, mhux biss fi strutturi komuni ta' kuljum iżda wkoll fi proġetti ta' prestiġju kbar. === Letteratura === [[Stampa:ChraibiDriss.jpg|thumb|Driss Chraibi]] Il-letteratura Marokkina hija miktuba prinċipalment bl-Għarbi, il-Berber, l-Ebrajk u l-Franċiż. Partikolarment taħt l-imperi Almoravid u Almohad, il-letteratura Marokkina kienet relatata mill-qrib mal-letteratura ta' al-Andalus, u kienet taqsam forom poetiċi u letterarji importanti bħaż-zajal, il-muwashshah u l-maqama. Il-letteratura Iżlamika, bħall-eseġeżijiet Koraniċi u xogħlijiet reliġjużi oħra bħal Al-Shifa ta' Qadi Ayyad, kienu influwenti. L-Università ta' al-Qarawiyyin f'Fez kienet ċentru letterarju importanti li ġibed studjużi minn barra, inklużi Maimonides, Ibn al-Khatib u Ibn Khaldun. Taħt id-dinastija Almohad, il-Marokk esperjenza perjodu ta' prosperità u splendore fil-qasam tal-għarfien. L-Almohads bnew il-moskea Kutubiyya f'Marrakech, li kienet fiha xejn inqas minn 25,000 ruħ, iżda kienet famuża wkoll għall-kotba, manuskritti, libreriji u ħwienet tal-kotba tagħha, għalhekk isimha: l-ewwel bazaar tal-kotba fl-istorja. Il-Kalifa Almohad Abu Yakub kellu mħabba kbira għall-ġbir tal-kotba. Huwa waqqaf librerija kbira, li eventwalment ġiet imċaqalqa lejn il-Casbah u kkonvertita f’librerija pubblika. Il-letteratura Marokkina moderna bdiet fis-snin 30. Żewġ fatturi ewlenin taw impetu lill-Marokk biex jixhed it-twelid ta' letteratura moderna. Il-Marokk, bħala protettorat Franċiż u Spanjol, ħalla lill-intellettwali Marokkini l-opportunità li jiskambjaw u jipproduċu xogħlijiet letterarji b’mod ħieles, u jgawdu minn kuntatt ma' letteratura Għarab u Ewropea oħra. Tliet ġenerazzjonijiet ta' kittieba sawru b’mod speċjali l-letteratura Marokkina tas-seklu 20. L-ewwel waħda kienet il-ġenerazzjoni li għexet u kitbet fi żmien il-Protettorat (1912-1956), li l-aktar rappreżentant importanti tagħha kien Mohammed Ben Brahim (1897-1955). It-tieni ġenerazzjoni kienet dik li kellha rwol importanti fit-tranżizzjoni għall-indipendenza ma' kittieba bħal Abdelkrim Ghallab (1919-2006), Allal al-Fassi (1910-1974) u Mohammed al-Mokhtar Soussi (1900-1963). It-tielet ġenerazzjoni hija dik tal-kittieba tas-sittinijiet. Il-letteratura Marokkina mbagħad iffjorixxiet b’kittieba bħal Mohamed Choukri, Driss Chraïbi, Mohamed Zafzaf u Driss El Khouri. Dawn il-kittieba kienu influwenza importanti fuq il-ħafna rumanziera, poeti u drammaturi Marokkini li kienu għadhom ġejjin. Matul is-snin 50 u 60, il-Marokk kien kenn u ċentru artistiku u ġibed kittieba bħal Paul Bowles, Tennessee Williams, u William S. Burroughs. Il-letteratura Marokkina ffjorixxiet b'rumanziera bħal Mohamed Zafzaf u Mohamed Choukri, li kitbu bl-Għarbi, u Driss Chraïbi u Tahar Ben Jelloun, li kitbu bil-Franċiż. Awturi Marokkini importanti oħra jinkludu: Abdellatif Laabi, Abdelkrim Ghallab, Fouad Laroui, Mohammed Berrada u Leila Abouzeid. Oratura (letteratura orali) hija parti integrali mill-kultura Marokkina, kemm jekk bl-Għarbi Marokkin jew Berber. === Mużika === Il-mużika Marokkina hija ta' oriġini Għarbija, Berber u sub-Saħarjana. Il-baned Chaabi b'influwenzi rock huma mifruxa, kif inhi l-mużika trance, b'oriġini storika fil-mużika Iżlamika. Il-Marokk huwa d-dar tal-mużika klassika Andalusa, li tinsab madwar il-majjistral tal-Afrika. Probabbilment ġie żviluppat taħt il-ħakma Għarbija f'Córdoba, u l-invenzjoni tagħha ħafna drabi hija attribwita lill-mużiċist Persjan Ziryab. [[Stampa:Musicians Jilala music in Morocco, 1900.png|thumb|Grupp ta' mużiċisti minn Jilala fl-1900]] Aita huwa stil mużikali Bedouin li jitkanta fil-kampanja. Chaabi (popolari) hija mużika komposta minn bosta varjetajiet li jinżlu mill-forom multipli tal-mużika folkloristika Marokkina. Chaabi kien oriġinarjament imwettaq fis-swieq, iżda issa jinstema 'fi kwalunkwe ċelebrazzjoni jew ġbir. Forom popolari ta' mużika tal-Punent huma dejjem aktar popolari fil-Marokk, bħall-fużjoni, rock, country, metall, u b'mod partikolari hip hop. Il-Marokk ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest tal-1980, fejn ġie fil-pożizzjoni ta' qabel tal-aħħar. === Midja === Iċ-ċinema fil-Marokk għandha storja twila li tmur lura aktar minn seklu, bil-ġbid ta' Le chevrier Marocain ta' Louis Lumière (“Il-Goatherd Marokkin”) fl-1897. Bejn dik id-data u l-1944, ħafna films barranin inġibdu fil-pajjiż, speċjalment f'iż-żona ta' Ouarzazate. Fl-1944, inħoloq iċ-Ċentru Ċinematografiku Marokkin (CCM), l-aġenzija regolatorja tal-films tal-pajjiż. Infetħu wkoll studios fir-Rabat. Fl-1952, Othello ta' Orson Welles rebaħ il-Palma tad-Deheb fil-Festival tal-Films ta' Cannes taħt il-bandiera Marokkina. Madankollu, il-mużiċisti tal-Festival ma daqqewx l-innu nazzjonali tal-Marokk, peress li ħadd ma kien jaf x’kien. Sitt snin wara, Mohammed Ousfour kien se joħloq l-ewwel film Marokkin, Le fils maudit ("The Cursed Son"). Fl-1968 sar l-ewwel Festival tal-Films tal-Mediterran f'Tanġer, li fil-forma attwali tiegħu jsir f’Tetouan. Fl-1982 sar l-ewwel festival nazzjonali tal-films fir-Rabat. Fl-2001, l-ewwel Marrakech International Film Festival (FIFM) sar ukoll f'Marrakech. === Kċina === [[Stampa:Couscous of Fes.JPG|thumb|Kuskus Marokkin]] Il-kċina Marokkina hija meqjusa bħala waħda mill-aktar varjati fid-dinja. Dan huwa riżultat tal-interazzjoni li l-Marokk kellu mad-dinja ta' barra għal sekli sħaħ. Il-kċina Marokkina hija primarjament fużjoni ta’ kċejjen Moorish, Ewropej u Mediterranji. Il-ħwawar jintużaw ħafna fil-kċina Marokkina. Filwaqt li l-ħwawar ġew importati lejn il-Marokk għal eluf ta’ snin, ħafna ingredjenti bħaż-żagħfran minn Tiliouine, mint u żebbuġ minn Meknes, u larinġ u lumi minn Fez, huma mkabbra fid-dar. It-tiġieġ huwa l-aktar laħam ikkunsmat fil-Marokk. L-aktar laħam aħmar ikkunsmat fil-Marokk huwa ċ-ċanga; ħaruf huwa l-favorit, iżda huwa relattivament għali. Il-platt ewlieni Marokkin li ħafna nies huma familjari miegħu huwa l-kuskus, id-delikatezza nazzjonali antika. Iċ-ċanga hija l-aktar laħam aħmar ikkunsmat fil-Marokk, u ġeneralment jittiekel f'tagine ma' ħaxix jew legumi. It-tiġieġ jintuża ħafna wkoll fit-tajini, u wieħed mill-aktar famużi huwa dak bit-tiġieġ, patata u żebbuġ. Il-ħaruf jiġi kkunsmat ukoll, iżda peress li r-razez tan-nagħaġ tal-Majjistral tal-Afrika jaħżnu l-biċċa l-kbira tax-xaħam tagħhom fid-denb, il-ħaruf Marokkin m’għandux it-togħma pikkanti li għandhom il-ħaruf u l-muntun tal-Punent. It-tjur huwa wkoll komuni ħafna u l-użu tal-frott tal-baħar qed jiżdied fl-ikel Marokkin. Barra minn hekk, hemm laħam immellaħ imnixxef u laħam immellħ ippreservat bħal kliia/khlia u "g'did", li jintużaw biex jagħtu togħma lit-tagines jew jintużaw f'"el ghraif", pancake Marokkin mielaħ mitwi. Fost l-aktar platti Marokkini famużi hemm couscous, pastilla (kitba wkoll bsteeya jew bestilla), tajine, tanjia u harira. Għalkemm din tal-aħħar hija soppa, hija meqjusa bħala platt fiha nnifisha u hija serva bħala tali jew bid-dati speċjalment matul ix-xahar tar-Ramadan. Il-konsum tal-majjal huwa pprojbit skont ix-Xarija, il-liġijiet reliġjużi tal-Islam. Parti importanti mill-ikel ta' kuljum huwa l-ħobż. Fil-Marokk, il-ħobż huwa magħmul prinċipalment mis-smid tal-qamħ durum, magħruf bħala khobz. Il-fran huma komuni ħafna fil-Marokk kollu u l-ħobż frisk huwa staple fil-bliet, irħula u rħula kollha. L-aktar komuni huwa ħobż tal-qamħ sħiħ mitħun oħxon jew ħobż tad-dqiq abjad. Hemm ukoll varjetà ta 'flatbreads u flatbreads moqlija. L-iktar xarba popolari hija "atai", tè aħdar bil-weraq tan-nagħniegħ u ingredjenti oħra. It-te jokkupa post importanti ħafna fil-kultura Marokkina u huwa meqjus bħala forma ta 'arti. Jiġi servut mhux biss waqt l-ikliet iżda matul il-ġurnata u huwa fuq kollox xarba tal-ospitalità, normalment serva meta jkun hemm mistednin. Huwa moqdi lill-mistednin u huwa rude li tirrifjutah. === Sport === [[Stampa:Morocco vs Algeria, June 04 2011-10.jpg|thumb|Fannijiet tal-futbol Marokkini]] Il-futbol huwa l-aktar sport popolari fil-pajjiż, popolari fost iż-żgħażagħ urbani b'mod partikolari. Fl-1986, il-Marokk sar l-ewwel pajjiż Għarbi u Afrikan li kkwalifika għat-tieni rawnd tat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA. Il-Marokk ospita t-Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani fl-1988 u se jerġa' jospitaha fl-2025 wara li l-Guinea ospitanti oriġinali tneħħew mid-drittijiet ta’ ospitanti minħabba tħejjijiet insuffiċjenti għall-post. Oriġinarjament il-Marokk kien skedat li jospita t-Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani tal-2015, iżda rrifjuta li jospita t-tournament fid-dati skedati minħabba l-biżgħat dwar it-tifqigħa tal-Ebola fil-kontinent. Il-Marokk għamel sitt tentattivi biex jospita t-Tazza tad-Dinja tal-FIFA iżda tilef ħames darbiet kontra l-Istati Uniti, Franza, il-Ġermanja, l-Afrika t’Isfel u offerta konġunta mill-Kanada, il-Messiku u l-Istati Uniti; Madankollu, il-Marokk se jospitah fl-2030 flimkien mal-Portugall u Spanja, wara li fl-aħħar rebaħ it-tender fis-sitt tentattiv tiegħu. Fl-2022, il-Marokk sar l-ewwel tim Afrikan u Għarbi li wasal sas-semifinali u spiċċa r-raba’ fit-tournament. Fil-Logħob Olimpiku tal-1984, żewġ Marokkini rebħu medalji tad-deheb fl-atletika. Nawal El Moutawakel rebaħ l-400 metru ostakli; Kienet l-ewwel mara minn pajjiż Għarbi jew Iżlamiku li rebħet midalja tad-deheb Olimpika. Saïd Aouita rebaħ il-5000 metru fl-istess logħob. Hicham El Guerrouj rebaħ midalji tad-deheb għall-Marokk fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 fil-1500 metru u l-5000 metru u għandu diversi rekords mondjali fit-tellieqa tal-mili. L-isports tal-ispettaturi fil-Marokk tradizzjonalment iffokaw fuq l-arti taż-żiemel sakemm l-isports Ewropej (futbol, ​​polo, għawm u tennis) ġew introdotti lejn l-aħħar tas-seklu 19. It-tennis u l-golf saru popolari. Diversi plejers professjonali Marokkini kkompetew f'kompetizzjonijiet internazzjonali, u l-pajjiż ressaq l-ewwel tim tiegħu tat-Tazza Davis fl-1999. Il-Marokk kien wieħed mill-pijunieri tal-kontinent fil-basketball, u stabbilixxa wieħed mill-ewwel kampjonati kompetittivi fl-Afrika. Ir-rugby wasal il-Marokk fil-bidu tas-seklu 20, prinċipalment mill-Franċiżi li okkupaw il-pajjiż. Bħala riżultat, ir-rugby Marokkin kien marbut mal-fortuni ta’ Franza, matul l-Ewwel u t-Tieni Gwerra Dinjija, u ħafna plejers Marokkini telqu jiġġieldu. Bħal ħafna nazzjonijiet oħra tal-Magreb, ir-rugby Marokkin kellu t-tendenza li jħares lejn l-Ewropa, aktar milli lejn il-bqija tal-Afrika, għall-ispirazzjoni. Il-kickboxing huwa popolari wkoll fil-Marokk. Marokkin-Olandiż Badr Hari, kickboxer heavyweight u artist marzjali, huwa eks Champion tal-K-1 Heavyweight u finalista tal-K-1 World Grand Prix tal-2008 u 2009. == Gallerija == == Rif == <gallery> Stampa:Rif mountains near Al Hoceima1.jpg|Muntanji Rif ħdejn Al Hoceima. Stampa:Alhoceimarif.jpg|Pajsaġġi fil-Park Nazzjonali ta' Al Hoceima (RIF). Stampa:Alhoceimas.jpg|Il-Belt Al Hoceima kienet il-kapitali tar-Rif fl-1921-1926. Stampa:Chauen.jpg|Veduta ġenerali ta' Chefchaouen. </gallery> Ir-Rif (bl-Għarbi: الريف‎, fil-lingwi Berberi: ⴰⵔⵉⴼ, traduzzjoni: il-Kap, il-kosta) huwa reġjun b’żoni muntanjużi u żoni ħodor fl-Afrika ta’ Fuq, b’kosta fuq il-Mediterran, li jmiss ma’ Tanger u testendi sa Saidia. fuq il-fruntiera mal-Alġerija. Dan ir-reġjun ilu distint mill-bqija tal-Marokk sa minn żmien iż-żewġ protettorati. Ir-Rif kien taħt protettorat Spanjol b'Tetouan bħala l-kapitali tiegħu, u l-bqija tal-Marokk kien taħt protettorat Franċiż b'Rabat bħala l-kapitali tiegħu. Ir-Rif jinkludi tmien provinċji fit-tramuntana tal-Marokk, jiġifieri, it-tmien provinċji li kienu taħt protettorat Spanjol, fosthom: Il-provinċja ta' Fahs-Anyera (41) Il-provinċja ta' Larache (42) Provinċja ta' Chefchaouen (43) Il-provinċja ta' Al Hoceima (45) Provinċja ta' Driuch (76) Il-provinċja ta’ Nador (50). Huwa reġjun tradizzjonalment iżolat u żvantaġġat. Il-lingwa materna tal-parti tal-Lvant tal-Protettorat tar-Rif hija "Riff Berber" jew tarifit (provinċji ta' Al Hoceima, Driuch, Nador) u dik tal-parti tal-punent (provinċji ta' Fahs-Anyera, Larache, Chefchaouen) hija Għarbi djalettali. . Il-Franċiż u l-Ispanjol, li huma l-lingwi barranin ewlenin, għandhom preżenza kbira. Ir-reġjun tar-Rif m'għandux jiġi konfuż mal-muntanji Rif, li jestendu lil hinn mir-reġjun bl-istess isem. L-aktar bliet notevoli huma Chauen, Taunat, Targuís, Al Hoceima (qabel Villa Sanjurjo), Driuch, Melilla, Nador u Kebdana. Parti minn dik iż-żona ġeografika fl-Afrika ta' Fuq tinkludi l-ibliet Spanjoli awtonomi ta' Melilla u Ceuta. Reġjun tar-Rif: Koordinati: 35°N 4°W / 35, -4; Tul: 360km; Għoli massimu Muntanja Tidiguín (2.46 km); Tul 360km; Wisa '80km == Gallerija == [[Stampa:Mezquita en Dajla (Sahara Occidental).jpg|thumb|Moskea f'Dakhla]] <gallery> File:M'diq from above.jpg|Rincón del Medik/M'diq/المضيق/ⵎⴹⵢⴰⵇ (Altitudni Medja: 0 m s.l.m.; Popolazzjoni (2014): 56,227 abitant) File:Bab Mansour1.JPG|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Mausoleum of Moulay Ismail5.JPG|Mausoleum tal-Moulaj Ismagħil, Meknès/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Elhedim.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ Elhedim/Plaza Mayor/Mayor Suare/Pjazza Prinċipali File:Bab El Khemis.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Bab Mansour.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Oujdacol.jpg|Oujda/Uchda/Wuǧda/وجدة File:Oujda.baba sidi abdel wahab.jpg|Abel Wahab., Oujda/Uchda/Wuǧda/وجدة File:Kenitra main pic.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, centru/centro/center File:Kénitra 2014043.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, triqs/calles/streets File:Kénitra 2014005.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, moske/mosque/mezquita File:Sbou River - Corniche Kenitra.jpg|Sbou Xmara, Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ File:Mohamed 5 street.jpgTriq Mohamed V| Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Av mohamed 5.jpg|Triq Mohamed V, Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Tetouan city, Morocco in rain.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Jardines de Cagigas 04.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan//تطوان Jardines de Cagigas Gardens/Ġonna File:Av Athens.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Tétouan.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Royal Palace in Tetouan Morocco.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان, Royal Palace/Palacio Real/Palazz Irjali File:Tetuan desde Buanan.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان View/Vista/Viuta for/desde/ta' Buanan File:Le jardin des majorelle 21.JPG|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Le/El jardi´n/The Garden/Ġnien File:Djemaa el Fna.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ejemma el Fna Pjazza/Plaza/Square File:Marrakech banner.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ejemma el Fna Pjazza/Plaza/Square File:Bahia Palace Marrakech Front Courtyard 2009 LL.JPG|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Bahia Palace/Palacio/Palazzio de la Bahía/ File:Pavillon Menaragärten.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ġonna Menara File:Safi 1.png|Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Monuments de Salé.png|Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Larache de nuit (14161711729).jpg|Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:أطلال حصن القبيبات بمدينة العرائش المغربية.jpg|Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Lixus.jpg|Fdalijiet ta' Lixus, Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Larache Medina.jpg|Medina, Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Salé mosque DSCF6797.jpg|Moskea l-Kbira tal-Bejgħ, Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Sale,BabMrisa.jpg|Il-Bieb Bab el-Mrisa, li jmur mis-snin 1270 matul il-perjodu Marinid bikri, Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Dakhla Peninsula Monument.jpg|Dan il-monument jirrifletti l-forma tal-peniżola Dakhla. File:Military Base, Boujdour.jpg|Cabo Bojador Cape/ra's Būŷadūr/رأس بوجدور File:Dajla-ad-Dajla-Villa Cisneros.png|Villa Cisneros/Dajla o ad-Dajla/الداخلة File:Merzouga, Morocco.jpg|Merzouga File:Morocco Africa Flickr Rosino December 2005 84514010.jpg|Erg Chebbi/عرج شبي File:Erfoud City Center Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Royal-Palace-Erfoud.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Erfoud Tafilalt1.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Cabins at the tifina campground, south of the town of Erfoud, Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Erfoud-Sahara-Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Tafilalet tinghreras est.jpg|Oasis Tingheras (Rissani) Tafilálet/تافيلالت/ⵜⴰⴼⵉⵍⴰⵍⵜ (L'oasis du Tafilalet vu du ksar de Tingheras (Rissani)) File:Saghro.jpeg|Mountajna Jbel Saghro/جبل صغرو/ⴰⴷⵔⴰⵔ ⵏ ⵙⴰⵖⵔⵓ/Adrar Saghro File:Drâa embouchure.JPG|Ix-Xmara Drâa (وادي درعة) File:Oasis in the Draa Valley.jpg|Ix-xmara Drâa (وادي درعة) Oasis File:Massif du Siroua.JPG|Jbel Sirwa o Monte Sirwa o Siroua (Mount Sirwa) File:Atlas-Mountains-Labeled-2.jpg|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Antiatlas westl ortschaft.jpg|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Massif du Siroua.JPG|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Ayachi wadi.jpg|Mountajna Jbel Ayachi/جبل العياشي File:Tizi'n'Toubkal.jpg|Mnt Toubkal/Tubkal File:Atlas Mountains snow cover.jpg|Mnt Toubkal/Tubkal L-ogħla quċċata ta' Toubqal/The High Peak of Toubkal (El Pico más altod el Monte Toubkal) File:Haut Atlas vu du ciel.jpg|Alto Atlas (High Atlas/Atlas għoli) File:Crossing the High Atlas mountains in Morocco - 45020232664.jpg|Alto Atlas (High Atlas/Atlas għoli) File:Tiznit place2.jpg|Tiznit/تزنيت/ⵜ ⵉ ⵣ ⵏ ⵉ ⵜ File:Agadir oufella.jpg|Agadir/أݣادير/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ File:Oujdacol.jpg|Oujda / Uchda / وجدة File:Oujda.baba sidi abdel wahab.jpg|Oujda / Uchda / وجدة File:Guelmimjustice.JPG|Guelmín, Guelmim, Egleimín, Kulmim, Glimin, Gulimim, Goulimime, Guelmime, Goulmim, Goulimine o Kalmīm,كلميم File:Smara,rooftopE.jpg|Esmara/Smara/Semara/السمارة File:Smara,Zawiya.jpg|Moskea ta' Smara (tard is-seklu 19) riabilitata fl-2010, Esmara/Semara/السمارة File:Tarfaya city.jpg|Cabo Juby/Tarfaya/طرفاية File:ISS008-E-14676 - Lanzarote and Cape Juby.jpg|Lanzarote u Cabo Juby/Cape Juby/Rā's Ŷūbī/رأس جوبي File:Ciudad de Sidi Ifni.jpg|Ifni/Sidi Ifni File:Paseo maritimo de Sidi Ifni (Marruecos).jpg|Sidi Ifni Seafront "Il-Poġġaman", Sidi Ifni (Paseo marítimo de Ifni La Barandilla.). File:Playa de Lagzira en Sidi Ifni (Marruecos).jpg|Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni File:El Gzira beach.jpg|El Gzira Beach/Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni (Playa de Legzira, Ifni) File:شاطئ الجزيرة نواحي سيدي افني.jpg|Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni (Playa de Legzira, Ifni) File:Boujdour.jpg|Cabo Bojador/Cape Bojador/Boujdour/Budjur File:Ksar es-Seghir.jpg|Ksar es-Seghir/Alcácer-Ceguer </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} [https://web.archive.org/web/20171229223048/http://www.maroc.ma/ Maroc.Ma] [[Kategorija:Mediterran]] [[Kategorija:Marokk]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Afrika]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]] {{Afrika}} loynczpxy9wu3x55x5j6f4oo80a1sly 317573 317572 2024-11-18T21:28:25Z Sapp0512 19770 317573 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_nattiv = <big>المملكة المغربية</big><br />''al-Mamlaka l-Magħribijja''</span><br /> <big>ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ</big> |isem_twil_konvenzjonali = Renju tal-Marokk |isem_komuni = Marokk |stampa_bandiera = Flag of Morocco.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Morocco.svg |stampa_mappa = Morocco (orthographic projection, WS claimed).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Marokk |ħolqa_emblema = Emblema tal-Marokk |ħolqa_demografija = Demografija tal-Marokk |mottu_nazzjonali = <big>"الله، الوطن، الملك"</big> <br />"Allāh, al-Waṭan, al-Malik"{{spazji|1}}<small>([[transliterazzjoni]])</small><br />"ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ"<br />"''Alla - Patria - Re''"</span> |innu_nazzjonali = "[[Al-naxid al-xarif|An-Naxid ax-Xarif]]" <br /><small>"L-Innu x-Xarif"{{spazji|1}}<small>([[transliterazzjoni]]) |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]<ref>[http://www.pogar.org/publications/other/constitutions/mrc-constitution-96-e.pdf Kostituzzjoni Marokkina, 1996]</ref> [[Amazigh Marokkin Standard|Berberu]]<ref>{{Ċita web |data-aċċess=2019-12-28 |titlu=Archive copy |url=http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/EE8E1B01-9C86-449B-A9C2-A98CC88D7238/8650/bo5952F.pdf |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20111003192853/http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/EE8E1B01-9C86-449B-A9C2-A98CC88D7238/8650/bo5952F.pdf |arkivju-data=2011-10-03 |url-status=dead }}</ref> |kapitali = [[Rabat (Marokk)|Rabat]] |latd=34 |latm=02 |latNS=N |lonġd=6 |lonġm=51 |lonġEW=W |l-ikbar_belt = [[Casablanca]] |tip_gvern = [[Monarkija kostituzzjonali]] |titlu_kap1 = [[Re tal-Marokk|Re]] |isem_kap1 = [[Moħammed VI]] |titlu_kap2 = [[Prim Ministru tal-Marokk|Prim Ministru]] |isem_kap2 = [[Aziz Akhannouch]]<ref>[https://www.mapnews.ma/am/activites-royales/%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B5%9C%E2%B5%89-%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B1-%E2%B5%8F-%E2%B5%A1%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B4%B7%E2%B5%93%E2%B5%94-%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B5%99%E2%B5%99-%E2%B5%84%E2%B4%B0%E2%B5%A3%E2%B5%89%E2%B5%A3-%E2%B4%B0%E2%B5%85%E2%B5%8F%E2%B5%93%E2%B5%9B-%E2%B4%B0%E2%B4%B7-%E2%B5%89%E2%B4%B3-%E2%B4%B0%E2%B5%8F%E2%B5%99%E2%B5%99%E2%B5%89%E2%B5%85%E2%B4%BC-%E2%B5%8F-%E2%B5%9C%E2%B5%8F%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B9%E2%B5%9C-%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B5%8E%E2%B4%B3%E2%B5%8D%E2%B5%9C-%E2%B5%99-%E2%B5%9C%E2%B5%93%E2%B4%B3%E2%B5%89-%E2%B5%8F-%E2%B5%9C%E2%B5%8F%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B9%E2%B5%9C (lingwa taxelħita) ⵉⵙⵜⵉ ⴱⴰⴱ ⵏ ⵡⴰⴷⴷⵓⵔ ⵎⴰⵙⵙ ⵄⴰⵣⵉⵣ ⴰⵅⵏⵓⵛ ⴰⴷ ⵉⴳ ⴰⵏⵙⵙⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵉⵙⵎⴳⵍⵜ ⵙ ⵜⵓⴳⵉ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵜⴰⵎⴰⵢⵏⵓⵜ] </ref> |tip_sovranità = Unifikazzjoni |nota_sovranità = 1554 |avveniment_stabbilit1 = Unifikata mid-[[Dinastija Sagħdija]] |data_stabbilit1 = 1554 |avveniment_stabbilit2 = [[Dinastija Għalawija]] (preżenti) |data_stabbilit2 = 1666 |avveniment_stabbilit3 = [[Independenza]] minn Franza |data_stabbilit3 = 2 ta' Marzu, 1956 |avveniment_stabbilit4 = [[Independenza]] minn Spanja |data_stabbilit4 = 7 ta' April, 1956 |poż_erja = 57 |erja_km2 = 446,300 |erja_mi_kw = 172,414 |perċentwal_ilma = 250km² (0.056%) |sena_stima_popolazzjoni = 2009 |stima_popolazzjoni = 31,993,000<ref name=unpop>[http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf ''World Population Prospects, Table A.1''], [[Nazzjonijiet Uniti]], 2008.</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 37 |ċensiment_popolazzjoni = 29,680,069<ref name=hcp>[https://web.archive.org/web/20080821033855/http://www.hcp.ma/Profil.aspx Recensement général de la Population et de l'Habitat 2004], Haut-Commissariat Au Plan, 2004</ref> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2004 |densità_popolazzjoni_km2 = 71.6 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 185.5 |poż_densità_popolazzjoni = 122 |sena_PGD_PSX = 2008 |PGD_PSX = $137.126 biljun<ref name=imf2>{{ċita web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=686&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=43&pr.y=3 |titlu=Morocco|editur=Fond Monetarju Internazzjonali|aċċess=01-10-2009|lingwa=Ingliż}}</ref> |poż_PGD_PSX = 57 |PGD_PSX_per_capita = $4,362<ref name=imf2/> |poż_PGD_PSX_per_capita = 115 |sena_IŻU = 2007 |IŻU = {{profitt}} 0.654 |poż_IŻU = 130 |kategorija_IŻU = <span style="color:#fc0;">medju</span> |valuta = [[Dirham Marokkin]] |kodiċi_valuta = MAD |żona_ħin = [[Ħin tal-Ewropa tal-Punent|WET]] |differenza_ħku = +0 |żona_ħin_legali = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa tal-Punent|WEST]] |differenza_żona_ħin_legali = +1 |cctld = [[.ma]] |kodiċi_telefoniku = 212 |sena_PGD_nominali = 2008 |PGD_nominali = $88.879 biljun<ref name=imf2/>> |poż_PGD_nominali = 61 |PGD_nominali_per_capita = $2,827<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali_per_capita = 109 }} Il-'''Marokk''' (bl-[[Għarbi]]: المغرب, <small>rum.</small> ''al-Magħrib''), uffiċjalment ir-Renju tal-Marokk, huwa pajjiż fir-reġjun tal-[[Magreb]] fl-[[Afrika ta’ Fuq]]. Tinjora l-Baħar Mediterran lejn it-tramuntana u l-Oċean Atlantiku lejn il-punent, u għandha fruntieri fuq l-art mal-[[Alġerija]] fil-lvant, u t-territorju kkontestat tas-[[Saħara tal-Punent]] fin-nofsinhar. Il-Marokk jippretendi wkoll il-komunità awtonoma [[Spanja|Spanjoli]] ta' [[Ceuta]], [[Melilla]] u [[Peñón de Vélez de la Gomera]], u diversi gżejjer żgħar ikkontrollati mill-Ispanjol lil hinn mill-kosta tiegħu.<ref>{{cite news|sena=2018|titlu=Ceuta, Melilla profile|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627|lingwa=en-GB|pubblikatur=BBC News|data-aċċess=13 Novembru 2018}}</ref> Mifrux fuq medda ta’ 446,300 km² (172,300 sq mi)<ref name="BBC country profile" /> jew 716,550 km² (276,660 sq mi),<ref name="CIA Factbook" />{{ref label|Territory|b|}}, u b’popolazzjoni ta’ madwar 37 miljun ċittadin. Ir-reliġjon uffiċjali u predominanti tagħha hija l-[[Iżlam|Islam]], u l-lingwi uffiċjali huma l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] u l-[[Amazigh Marokkin Standard|Berberu]] (Tamazight); il-Franċiż u d-djalett [[Marokkin tal-Għarbi]] (l-Għarbija l-Magħribija d-Dariġa) huma wkoll mitkellma ħafna. L-identità u l-kultura Marokkina hija taħlita ta’ kulturi [[Għarab]], [[Berber]], [[Afrikani]] u [[Ewropa|Ewropej]]. Il-kapitali tagħha hija [[Rabat (Marokk)|Rabat]], filwaqt li l-akbar belt tagħha hija [[Casablanca]].<ref name="Abun-Nasr19873">{{cite book|awtur=Jamil M. Abun-Nasr|data=20 Awwissu 1987|titlu=A History of the Maghrib in the Islamic Period|url=https://books.google.com/books?id=jdlKbZ46YYkC|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-33767-0}}</ref> Il-bliet importanti ieħor tinkludi [[Agadir]], [[Fes]], [[Meknès]], [[Marrakesh|Marrakexx]], u [[Uġda]]. Ir-reġjun li jikkostitwixxi l-Marokk ilu abitat mill-era tal-[[Paleolitiku]] aktar minn 300,000 sena ilu. Id- [[Dinastija Idrisidi|dinastija Idrisija]] ġiet stabbilita minn [[Idris I tal-Marokk|Idris I]] fl-788 u sussegwentement ġiet immexxija minn serje ta’ dinastiċi indipendenti oħra, li laħqet il-quċċata tagħha bħala [[qawwa reġjonali]] fil-11 u t-12-il seklu, taħt id-dinastiji [[Almoravid]] u [[Kalifat Almohad|Almohad]], meta kienet tikkontrolla l-biċċa l-kbira tal-[[Peniżola Iberika]] u l-Magreb.<ref>{{cite book|kunjom1=Hall|isem1=John G.|sena=2002|titlu=North Africa|url=https://books.google.com/books?id=BhMuc6NacxgC&q=Since+the+foundation+of+the+first+Moroccan+state+by+Idris+I+in+788+AD,+the+country+has+been+ruled+by+a+series+of+independent+dynasties,+reaching+its+zenith+under+Almoravid+and+Almohad+rule,+when+it+spanned+parts+of+Iberia+and+northwestern+Africa.&pg=PA5|pubblikatur=Infobase Publishing|isbn=978-0-7910-5746-9|awtur2=Chelsea Publishing House}}</ref> Sekli ta' [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tar-reġjun. Fis-sekli 15 u 16, il-Marokk iffaċċja theddid estern għas-sovranità tiegħu, bil-[[Imperu Portugiż|Portugall]] ħataf xi territorju u l-[[Imperu Ottoman]] jindaħal mil-lvant. Id-dinastiji [[Saltna Marinija|Marinija]] u [[Saltna Sagħdija|Sagħdija]] inkella rreżistu d-dominazzjoni barranija, u l-Marokk kien l-uniku nazzjon tal-Afrika ta’ Fuq li ħarab mid-dominju Ottoman. Id-[[dinastija Għalawija]], li tmexxi l-pajjiż sal-lum, ħatbet il-poter fl-1631, u matul iż-żewġ sekli ta' wara espandiet ir-relazzjonijiet [[diplomatiċi]] u kummerċjali mad-[[dinja tal-Punent]]. Il-post strateġiku tal-Marokk ħdejn il-bokka tal-Mediterran ġibed interess Ewropew imġedded; fl-1912, [[Franza]] u [[Spanja]] qasmu l-pajjiż fi [[Marokk#protettorati Franċiżi u Spanjoli|protettorati rispettivi]], u rriżervaw [[Żona Internazzjonali ta' Tanger|żona internazzjonali f'Tanġer]]. Wara rvellijiet u rewwixti intermittenti kontra l-ħakma kolonjali, fl-1956, il-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu u rġa’ unifikat. Mill-indipendenza, il-Marokk baqa' relattivament stabbli. Għandha l-[[Lista ta' pajjiżi Afrikani skond il-PGD (nominali)|ħames l-akbar ekonomija]] fl-Afrika u teżerċita influwenza sinifikanti kemm fl-Afrika kif ukoll fid-[[dinja Għarbija]]; hija meqjusa bħala [[qawwa tan-nofs]] fl-affarijiet globali u għandha sħubija fil-[[Lega Għarbija]], l-[[Unjoni tal-Magreb Għarbi]], l-[[Unjoni għall-Mediterran]], u l-[[Unjoni Afrikana]].<ref>{{cite journal|kunjom=Balfour|isem=Rosa|data=Marzu 2009|titlu=The Transformation of the Union for the Mediterranean|ġurnal=Mediterranean Politics|volum=14|ħarġa=1|paġni=99–105|doi=10.1080/13629390902747491|issn=1362-9395|doi-aċċess=free}}</ref> Il-Marokk huwa [[Stat unitarju|unitarju]] semi-[[monarkija kostituzzjonali]] b'parlament elett. Il-[[Eżekuttiv (gvern)|fergħa eżekuttiva]] hija mmexxija mir-[[Re tal-Marokk]] (il-Malek), bir-renjanti attwali huwa r-re [[Mohammed VI|Moħammed VI]], u l-[[Prim Ministru tal-Marokk|prim ministru]], filwaqt li [[Leġiżlatura|setgħa leġiżlattiva]] hija mogħtija lill-żewġ kmamar tal-parlament: il-[[Kamra tar-Rappreżentanti (Marokk)|Kamra tar-Rappreżentanti]] u l-[[Kamra tal-Kunsilliera (Marokk)|Kamra tal-Kunsillieri]]. Is-setgħa ġudizzjarja hija tal-Qorti Kostituzzjonali, li tista' tirrevedi l-validità tal-liġijiet, l-elezzjonijiet, u r-referenda.<ref>[https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/02/Morocco-Access-Const. -Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf Il-Marokk: Neħħi l-Ostakli għall-Aċċess għall-Qorti Kostituzzjonali] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210721222938/https://www. .icj.org/wp-content/uploads/2018/02/Morocco-Access-Const-Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf|data=21 ta' Lulju 2021}}. Kummissjoni Internazzjonali tal-Ġuristi.</ref> Ir-re għandu setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi vasti, speċjalment fuq il-[[Forzi Armati Rjali Marokkini|militari]], politika barranija u affarijiet reliġjużi; jista' joħroġ digrieti msejħa [[Dahir tal-Marokk|dahir]] ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: ظهير, <small>rum.</small> ''Ẓahīr''), li għandhom saħħa ta' liġi, u jista' wkoll ixolji l-parlament wara li jikkonsulta lill-[[Lista ta' kapijiet ta' gvern tal-Marokk|prim ministru]] u lill- president tal-qorti kostituzzjonali. Il-Marokk jippretendi s-sjieda tal-[[Lista tan-Nazzjonijiet Uniti ta' territorji mhux awtonomi|territorji mhux awtonomi]] tas-[[Saħara tal-Punent]], li hija ddeżinjaha l-[[Provinċji tan-Nofsinhar]]. Fl-1975, wara li Spanja [[Ftehim ta' Madrid|qablu li tiddikolonizza t-territorju]] u ċċedi l-kontroll tagħha lill-Marokk u lill-[[Mawritanja]], faqqgħet [[Gwerra tas-Saħara tal-Punent|gwerra tal-guerrilla]] bejn dawk il-poteri u wħud mill-[[Poplu Sahrawi|abitanti lokali]]. Fl-1979, il-Mawritanja ċediet lil [[Tiris al-Gharbiyya|tal-pretensjoni tagħha]] lejn iż-żona, iżda l-gwerra kompliet tiġri. Fl-1991, intlaħaq ftehim ta’ waqfien mill-ġlied, iżda l-kwistjoni tas-sovranità baqgħet mhux solvuta. Illum, il-Marokk jokkupa żewġ terzi tat-territorju, u l-[[Proċess ta' paċi tas-Saħara tal-Punent|sforzi biex tissolva t-tilwima]] s'issa naqsu milli jkisser l-imblokk politiku. == Isem u etimoloġija == [[Stampa:Quran 5-69, first part (cropped from Maghribi script, c. 1250–1350 CE).jpg|daqsminuri|It-test tal-[[Koran|Quran]] bil-kaligrafija Magrebija.]] L-isem ''Marokk'' hija msellef mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] ''Marocco'', mill-[[Portugiż]] ''Marrocos'' jew mill-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]] ''Marruecos'', mill-Għarbi مُرَّاكُش‎ (''murrākux''), aktarx minn Berber; qabbel l-Amażigh Marokkin ⴰⵎⵓⵔ ⵏ ⴰⴽⵓⵛ (''amūr n akuc'', <small>litteralment</small> “Art ta’ Alla”), derivat mill-isem tal-belt [[Marrakesh|Marrakexx]], li kienet il-kapitali tad-[[Dinastija Almoravidi|dinastija Almoravid]], il-[[kalifat Almohad]], u d-[[Dinastija Saadiana|dinastija Sagħdija]].<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/country-name#morocco|titlu=Country names|data-aċċess=2023-12-09|websajt=The CIA World Factbook}}</ref> Matul id-dinastija Almoravid, il-belt Marrakexx ġiet stabbilita taħt l-isem ''Tāmurākuxt'', derivat mill-[[Lingwi berberi|Berber]] antika tal-belt ''amūr n akux'' (<small>litteralment</small> “Art/Pajjiż ta’ Alla”).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Ghouirgate|isem=Mehdi|data=2020-02-27|sena=2020|titlu=Chapitre VIII. Le calife en son palais : maintenir son rang|lingwa=Franċiż|post=Toulouse|pubblikatur=Presses universitaires du Midi|paġni=357– 402|isbn=978-2-8107-0867-3}}</ref> Storikament, it-territorju kien parti minn dak li ġeografi [[Iżlam|Misilmin]] rreferew bħala l-Magreb l-Aqsa ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأقصى, ''al-Magħrib al-Aqṣā'', "il-Punent l-Ibgħad [fid-dinja Islamika]" li tindika bejn wieħed u ieħor iż-żona minn [[Tiaret]] sal-[[Oċean Atlantiku|Atlantiku]]) b'kuntrast mar-reġjuni ġirien tal-Magreb l-Awsat ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأوسط, ''al-Magħrib al-Awsaṭ'', "il-Punent in-Nofs": [[Tripli, Libya|Tripli]] sa [[Béjaïa]]) u l-Magreb l-Adna ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأدنى, ''al-Magħrib al-Adnā'', "il-Punent l-Eqreb": [[Alessandria]] sa [[Tripli, Libja|Tripli]]).<ref>{{Cite book|kunjom1=El Hareir|isem1=Idris|kunjom2=Mbaye|isem2=Ravane|data=1 Jannar 2011|sena=2011|titlu=The Spread of Islam Throughout the World|url=https://books.google.com/books?id=qVYT4Kraym0C&pg=PA375|lingwa=Ingliż|pubblikatur=UNESCO|isbn=978-92-3-104153-2}}</ref> L-isem modern l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] tal-Marokk huwa l-''Magħrib'' (المغرب, li jfisser "il-punent; l-art tal-estinzjoni"), bl-isem Għarbi uffiċjali tar-Renju jkun ''al-Mamlakat al-Magħribijja'' (المملكة المغربية; li jfisser "ir-Renju tal-Magreb/Punent/l-art tal-estinzjoni").<ref>{{Cite web|url=https://www.larousse.fr/encyclopedie/autre-region/Maghreb/131068|titlu=Maghreb, en arabe Maghrib ou Marhrib (" le Couchant ")|kunjom=|isem=|lingwa=fr|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Encyclopédie Larousse}}</ref><ref>{{Cite book|kunjom=Abun-Nasr|isem=Jamil M.|data=1987|titlu=Introduction|url=https://www.cambridge.org/core/books/history-of-the-maghrib-in-the-islamic-period/introduction/0A276AD37271D71955A8C28E6578F617|lingwa=en|post=Cambridge|pubblikatur=Cambridge University Press|paġni=1–25|doi=10.1017/cbo9780511608100.003|isbn=978-0-521-33767-0|data-aċċess=2023-12-09|xogħol=A History of the Maghrib in the Islamic Period}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Maghreb|titlu=Maghreb|lingwa=en|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Encyclopedia Britannica}}</ref> Bit-[[Lingwa Tork|Tork]], il-Marokk huwa magħruf bħala ''Fas'', isem li ġej mill-kapitali antika tiegħu ta' [[Fes]] li x'aktarx ġej mill-Berber ''issafen'' (<abbr><small>litteralment:</small></abbr> "xmajjar").<ref>{{Cite web|url=https://brill.com/display/title/35046|titlu=Catalogue of the Arabic, Persian, and Turkish Manuscripts of the Yahuda Collection of the National Library of Israel Volume 2|kunjom=Wust|isem=Efraim|data=2020-07-09|pubblikatur=Brill|lingwa=ar|isbn=978-90-04-38530-6|data-aċċess=2023-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.jeuneafrique.com/212444/archives-thematique/d-o-vient-le-nom-de-f-s/|titlu=D'où vient le nom de Fès ?|kunjom=Mataillet|isem=Dominique|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Jeune Afrique}}</ref> F'partijiet oħra tad-dinja Misilma, pereżempju fil-letteratura Għarbija Eġizzjana u tal-Lvant Nofsani qabel nofs is-seklu 20, il-Marokk kien komunement imsejjaħ ''Murrākux/Marrākix'' (مراكش).<ref>{{cite book|kunjom=Gershovich|isem=Moshe|data=12 Ottubru 2012|sena=2012|titlu=French Military Rule in Morocco|lingwa=en|doi=10.4324/9780203044988|isbn=9780203044988}}</ref> It-terminu għadu jintuża biex jirreferi għall-Marokk illum f'diversi [[Lingwi Indo-Iranjani|Indo-Iranjani]] lingwi, inklużi [[Lingwa Persjana|Persjan]], [[Urdu]], u [[Lingwa Punġabi|Punġabi]].<ref>{{Cite web|url=https://abadis.ir/fatofa/%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B4/|titlu=مراکش - معنی در دیکشنری آبادیس|lingwa=fa|data-aċċess=2023-12-09|websajt=abadis.ir}}</ref> Il-Marokk ġie msemmi politikament ukoll b'varjetà ta' termini li jindikaw il-[[Xarifiżmu|wirt Xarifi]] tad-[[dinastija Għalawija]], bħal ''al-Ijāla ax-Xarīfa'' (الإيالة الشريفة) jew ''al-Imbarāṭūrijja ax-Xarīfa'' (الإمبراطورية الشريفة), mogħtija bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] bħala ''l'Empire chérifien'' u bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] bħala l-''Cherifian Empire''.<ref>{{Cite book|kunjom=ملين|isem=نبيل|sena=2017|titlu=فكرة الدستور في المغرب : وثائق ونصوص (19012011)|url=http://worldcat.org/oclc/994641823|lingwa=ar|pubblikatur=Tīl Kīl Mīdiyā|isbn=978-9954-28-764-4|oclc=994641823}}</ref><ref>{{Cite journal|kunjom=Laskier|isem=Michael M.|data=1 September 2019|titlu=Prelude to Colonialism: Moroccan Muslims and Jews through Western Lenses, 1860–1912|url=https://www.berghahnjournals.com/view/journals/european-judaism/52/2/ej520209.xml|ġurnal=European Judaism|lingwa=en|volum=52|ħarġa=2|paġni=111–128|doi=10.3167/ej.2019.520209|s2cid=203553804|issn=0014-3006}}</ref> Allura huwa wkoll mogħtija bil-[[Lingwa Maltija|Malti]] bħala l-Imperu Xarif. == Storja == [[Stampa:Africa North 1578, Gerardus Mercator (4154597-recto).jpg|thumb|Il-Marokk u l-[[Alġerija]] matul it-tieni nofs tas-seklu 16 (1578), mappa minn Gerardo Mercator]] === Fondazzjoni u dinastiji === [[Stampa:Idrisids_coin_minted_at_Al_Aliyah_Morocco_840_CE.jpg|xellug|daqsminuri|Munita [[Idrisid dynasty|Idrisija]] fil-[[Fez, Morocco|Fes]], 840 WK.]] Il-[[konkwista Misilma tal-Magreb]], li bdiet f'nofs is-seklu 7, inkiseb mill-[[Kalifat Umawi|kalifat tad-dinastija Umawija]] kmieni fis-seklu ta' wara. Ġib kemm il-lingwa Għarbija kif ukoll l-[[Islam]] fiż-żona. Għalkemm parti mill-[[Kalifat|Imperu Islamiku]] akbar, il-Marokk kien inizjalment organizzat bħala provinċja sussidjarja tal-[[Ifriqiya|Ifriqija]], bil-gvernaturi lokali maħtura mill-gvernatur [[Iżlam|Misilmin]] fil-[[Kairouan]].<ref>Abun-Nasr 1987, p.33</ref> Sekli ta' [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk. It-tribujiet indiġeni Berberi adottaw l-Islam, iżda żammew il-[[liġi konswetudinarja]] tagħhom. Huma ħallsu wkoll taxxi u ġieħ lill-amministrazzjoni Musulmana l-ġdida.<ref>Abun-Nasr 1987, pp. 33–34</ref> L-ewwel stat Mislem indipendenti fiż-żona tal-Marokk modern kien ir-[[Renju ta’ Nekor]], emirat fil-[[Muntanji tar-Rif]]. Din twaqqfet minn [[Saliħ I bin Mansur]] fl-710, bħala stat klijent tal-kalifat Umawi. Wara li faqqgħet ir-[[Rivolta tal-Berber]] fl-739, il-Berberi ffurmaw stati indipendenti oħra bħall-[[Miknasa]] tal-[[Sijilmasa|Siġilmasa]] u l-[[Barghawata]]. [[Stampa:29610-Fez_(28134041211)_(qarawiyyin_crop).jpg|daqsminuri|[[Università tal-Qarawin|Il-Qarawin]], imwaqqfa f'[[Fez, il-Marokk|Fes]] fis-seklu 9, kienet ċentru spiritwali, letterarju u intellettwali ewlieni.]] Il-fundatur tad-[[Dinastija Idrisidi|dinastija Idrisija]] u l-bun-neputi ta' [[Ħasan bin Għali]], [[Idris I tal-Marokk|Idris bin Għabdilla]], kien ħarab lejn il-Marokk wara l-[[kalifat Għabbasi]] massakru tal-familja tiegħu fil-[[Hejaz|Ħeġaż]]. Huwa kkonvinċa lit-tribujiet Berberi Awraba biex ikissru l-lealtà tagħhom lejn l-Għabbasin imbiegħda u waqqaf id-dinastija Idrisija fis-sena 788. L-Idrisin stabbilixxew [[Fes, Marokk|Fes]] bħala l-kapitali tagħhom u l-Marokk sar ċentru ta’ tagħlim Islamiku u maġġuri [[qawwa reġjonali]]. L-Idrisin ġew imkeċċija fl-927 mill-[[Kalifat Fatimid|kalifat Fatimi]] u l-alleati tagħhom Miknasa. Wara li Miknasa kissru r-relazzjonijiet mal-Fatimin fl-932, dawn tneħħew mill-poter mill-[[Maghrawa]] tal-Siġilmasa fl-980. [[Stampa:Empire_almohade.PNG|lemin|daqsminuri|L-imperu tad-[[Kalifat Almohad|dinastija Almohada]] fl-akbar punt tagħha, madwar l-1212.]] Mis-seklu 11 'il quddiem, qamet sensiela ta' dinastiji Berberi.<ref>{{cite book|kunjom1=Ramirez-Faria|isem1=Carlos|sena=2007|titlu=Concise Encyclopaedia of World History|url=https://books.google.com/books?id=gGKsS-9h4BYC&pg=PT861|lingwa=en|pubblikatur=Atlantic Publishers & Dist|isbn=978-81-269-0775-5}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.universalis.fr/encyclopedie/almoravides/|titlu=Almoravides|lingwa=fr|xogħol=Universalis Encyclopedia}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/365388/Marinid-dynasty|titlu=Marīnid dynasty|lingwa=en|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> Taħt id-dinastija [[Sanhaja|Sanhaġa]] [[Dinastija Almoravid|Almoravida]] u d-dinastija [[Masmuda]] [[Kalifat Almohad|Almohada]],<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418538/North-Africa/46490/The-Maghrib-under-the-Almoravids-and-the-Almohads|titlu=The Maghrib under the Almoravids and the Almohads|lingwa=en|data-aċċess=1 Awwissu 2011|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> il-Marokk iddomina l-[[Magreb]], il-[[Al-Andalus|Andalus]] fil-[[Peniżola Iberika|Iberja]], u r-reġjun tal-Punent tal-Mediterran. Mis-seklu 13 'il quddiem il-pajjiż ra [[Migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb|migrazzjoni massiva]] tat-tribujiet Għarab [[Banu Hilal|Bni Hilal]]. Fis-sekli 13 u 14 id-dinastija [[Zenata]] Berbera [[Sultanat Marinid|Marinija]] kellhom il-poter fil-Marokk u stinkaw biex jirreplikaw is-suċċessi tal-Almohadin permezz ta’ kampanji militari fl-[[Alġerija]] u [[Spanja]]. Kienu segwiti mid-[[Dinastija Wattasid|dinastija Wattasija]]. Fis-seklu 15, ir-[[Reconquista]] temmet il-ħakma Misilma fl-Iberja u ħafna Misilmin u [[Istorja tal-Lhud fil-Marokk|Lhud]] ħarbu lejn il-Marokk.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/392604/Morocco|titlu=Morocco – History|lingwa=en|data-aċċess=1 Awwissu 2011|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> [[Stampa:Porto_April_2019-7.jpg|xellug|daqsminuri|L-[[Imperu Portugiż]] twaqqaf meta l-[[Prinċep Enriku n-Navigatur]] mexxa l-[[konkwista ta’ Ceuta]], li bdiet il-preżenza Portugiża fil-Marokk, li damet mill-1415 sal-1769.]] L-isforzi tal-[[Portugall|Portugiżi]] biex jikkontrollaw il-kummerċ tal-baħar Atlantiku fis-seklu 15 ma affettwawx ħafna l-intern tal-Marokk minkejja li rnexxielhom jikkontrollaw xi possedimenti fuq il-kosta tal-Marokk iżda ma vvizzjawx aktar 'il bogħod minn ġewwa. Fl-1549, ir-reġjun waqa 'f'idejn dinastiji Għarab suċċessivi li jsostnu nisel mill-[[Profeti fl-Islam|Profeta Islamiku]], [[Muħammed|Muħammad]]: l-ewwel id-dinastija [[Xarifiżmu|Xarifija]] [[Dinastija Sagħdija|Sagħdija]] li ħakmet mill-1549 sal-1659, u mbagħad id-[[Dinastija Alaouite|dinastija Għalawi]], li baqgħu fil-poter mis-seklu 17. Il-Marokk iffaċċja aggressjoni minn [[Spanja]] fit-tramuntana, u l-alleati tal-[[Imperu Ottoman]] ippressaw lejn il-punent.[[Stampa:Palais_El_Badii_-_panoramio.jpg|daqsminuri|Il-fdalijiet tas-[[Dinastija Saadi|Sagħdi]] Sultan [[Ahmad al-Mansur|Aħmad il-Mansur]] fis-seklu 16, il-[[Palazz El Badi|Palazz Badigħ]].|xellug]]Taħt id-dinastija Sagħdija, il-pajjiż [[Kriżi tas-suċċessjoni tal-Portugall tal-1580|temm id-dinastija Aviz tal-Portugall]] fil-[[Battalja ta' Alcácer Quibir]] fl-1578. Ir-renju tas-Sultan [[Ahmad al-Mansur|Aħmad il-Mansur]] ġab għana ġdid u prestiġju lis-Saltna s-Sagħdija, u [[Invażjoni Saadian tal-Imperu Songhai|spedizzjoni kbira]] lejn l-Afrika tal-Punent kkaġunaw telfa kbira lill-[[Imperu Songhai]] fl-1591. Madankollu, il-ġestjoni tat-territorji madwar is-[[Saħara]] wera diffiċli wisq. Wara l-mewt tal-Mansur, il-pajjiż kien maqsum fost uliedu. [[Stampa:Flag of Morocco (1666–1915).svg|thumb|Bandiera tal-Marokk (1666–1915)|149x149px]] Wara perjodu ta' frammentazzjoni politika u kunflitt matul it-tnaqqis tad-dinastija Sagħdija, il-Marokk fl-aħħar reġa' ngħaqad mis-Sultan l-[['dinastija Alawi|Għalawi]] (jew Alaouite) [[Al-Rashid tal-Marokk|ir-Raxid]] fl-aħħar tas-snin 60, li ħa Fez fl-1666 u Marrakexx fl-1668.<ref name="Abun-Nasr19875" />{{Rp|230}}<ref name=":202">{{Cite book|kunjom=Rivet|isem=Daniel|sena=2012|titlu=Histoire du Maroc: de Moulay Idrîs à Mohammed VI|pubblikatur=Fayard}}</ref>{{Rp|225}} L-Għalawin irnexxielhom jistabbilizzaw il-pożizzjoni tagħhom, u filwaqt li r-renju kien iżgħar minn dawk preċedenti fir-reġjun, baqgħet pjuttost għonja. Kontra l-oppożizzjoni tat-tribujiet lokali [[Ismail Ibn Sharif|Ismagħil Bin Xarif]] (1672–1727) beda joħloq stat magħqud.<ref>{{Ċita web|url=http://encarta/|titlu=Welcome to the US Petabox|data=2013-08-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-02-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130806230818/http://encarta/|arkivju-data=2013-08-06|url-status=bot: unknown}}</ref> Bil-Ġajx Ahl ir-Rif (Armata tar-[[Rif|Riffi]]) tiegħu reġa' okkupa [[Tanġer Ingliż|Tanġer]] mir-[[Renju tal-Ingilterra|Ingliż]] li kien abbandunah fl-1684 u saq lill-[[Imperu Spanjol|Spanjol]] minn [[Larache]] fl-1689. Il-Portugiż abbandunaw [[El Jadida|Mazagão]] (illum belt [[El Jadida|Il-Ġdida]]), l-aħħar territorju tagħhom fil-Marokk, fl-1769. Madankollu, l-[[Assedju ta’ Melilla (1774)|assedju ta’ Melilla]] kontra l-Ispanjoli spiċċa b’telfa fl-1775. [[Stampa:Moroccan-American Treaty of Peace and Friendship 01.jpg|daqsminuri|192x192px|It-Trattat tal-Paċi u l-Ħbiberija Marokkin-Amerikana, issiġillat mis-Sultan Moħammed III, iffirmat minn Thomas Jefferson u John Adams, u ratifikat mill-Kungress tal-Istati Uniti fit-18 ta’ Lulju, 1787.]] Il-Marokk kien l-ewwel nazzjon li rrikonoxxa lill-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] li għadhom żgħar bħala nazzjon indipendenti fl-1777.<ref>{{cite web|url=https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2013/11/22/ joint-statement-united-states-america-and-kingdom-morocco|title=Dikjarazzjoni Konġunta mill-Istati Uniti tal-Amerika u r-Renju tal-Marokk|data=22 ta' Novembru 2013|via=[[NARA|Arkivji Nazzjonali ]]|work=[[whitehouse.gov]]}}</ref><ref>{{cite book|date=2004|url=https:/ /books.google.com/books?id=5V77mdCXHJcC&pg=PA114|publisher=Pubblikazzjonijiet tan-Negozju Int'l|pages=114–|isbn=978-0-7397-6000-0|author=((USA (NA) International Business Publications))|titolu=Marokk Foreign Policy and Government Guide}}{{Rabta mejta|data=April 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=iva}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=41811|title=Cohen Ġedded ir-Rabtiet bejn l-Istati Uniti u l-Marokk|author=Kozaryn, Linda D.|access-date=12 ta’ Marzu 2009|xogħol=U.S. Dipartiment tad-Difiża}}</ref> Fil-bidu tar-[[Rivoluzzjoni Amerikana]], bastimenti merkantili Amerikani fl-[[Oċean Atlantiku]] kienu suġġetti għal attakki minn flotot oħra. Fl-20 ta’ Diċembru 1777, is-Sultan il-Marokk [[Mohammed III tal-Marokk|Moħammed III]] iddikjara li l-vapuri merkantili Amerikani kienu se jkunu taħt il-protezzjoni tas-saltna u għalhekk setgħu jgawdu passaġġ sigur. It-[[Trattat ta' Ħbiberija bejn il-Marokk u l-Amerika]], iffirmat fl-1786, huwa l-eqdem trattat ta' ħbiberija mhux miksura fl-Istati Uniti.<ref>Roberts, Priscilla H. u Richard S. Roberts, ''Thomas Barclay (1728–1793): Konslu fi Franza, Diplomat in Barbary'', Lehigh University Press, 2008, pp. 206–223 {{ISBN|093422398X}}.</ref><ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/s/d/rm/rls/perfrpt/2002/html/18995.htm|title=Milestones of American Diplomacy, Interesting Historical Notes, and Department of State History|access-date=17 ta’ Diċembru 2007|xogħol=U.S. Dipartiment tal-Istat}}</ref> == Ġeografija == Il-Marokk għandu kosta ħdejn l-[[Oċean Atlantiku]] li tilħaq wara l-[[Istrett ta’ Ġibiltà]] fil-[[Baħar Mediterran]]. Hija mdawwar ma' [[Spanja]] fit-tramuntana (fruntiera tal-ilma mill-Istrett u [[Fruntiera bejn il-Marokk u Spanja|fruntieri tal-art]] bi tliet [[Exclave|exclaves]] żgħar kkontrollati mill-Ispanjol, [[Ceuta]], [[Melilla]], u [[Peñón de Vélez de la Gomera]]), l-[[Alġerija]] lejn il-lvant, u s-[[Saħara tal-Punent]] fin-nofsinhar. Peress li l-Marokk jikkontrolla l-biċċa l-kbira tas-Saħara tal-Punent, il-konfini ''de facto'' fin-Nofsinhar tiegħu hija mal-[[Mawritanja]]. It-total tal-fruntieri l-Marokk huwa 3,523.5 km, bit-tliet pajjiżi tal-fruntiera: fl-[[Alġerija]] 1,941 km; fil-[[Mawritanja]] 1,564 km; fis-[[Spanja]] ta' Ceuta 8 km u ta' Melilla 10.5 km, teżisti wkoll segment tal-fruntiera addizzjonali ta' 75 metru bejn il-Marokk u l-exclave Spanjola ta' [[Peñón de Vélez de la Gomera]]. Il-ġeografija tal-Marokk tifrex mill-Oċean Atlantiku, sa żoni muntanjużi, sad-deżert tas-Saħara. Il-Marokk huwa pajjiż tal-[[Afrika ta' Fuq]] li jmiss mal-[[Oċean Atlantiku tat-Tramuntana]] u l-Baħar Mediterran, bejn l-Alġerija u s-Saħara tal-Punent annessa. Hija waħda minn tliet nazzjonijiet (flimkien ma' [[Spanja]] u [[Franza]]) li għandhom kemm il-kosta Atlantika kif ukoll dik tal-Mediterran. Il-belt kapitali tal-Marokk hija [[Rabat]]; l-akbar belt tagħha hija l-port prinċipali tagħha, [[Casablanca]]. Bliet oħra li jirreġistraw popolazzjoni ta' aktar minn 500,000 fiċ-[[ċensiment Marokkin tal-2014]] huma [[Fes]], [[Marrakesh|Marrakexx]], [[Meknes]], [[Salé]] u [[Tangier|Tanġer]].<ref name="moroccocensus2014">{{cite web|url=http://rgph2014.hcp.ma/file/166326/|titlu=Population Légale des Régions, Provinces, Préfectures, Municipalités, Arrondissements et Communes du Royaume D'Après Les Résultats du RGPH 2014|data=8 April 2015|pubblikatur=High Commission for Planning, Morocco|lingwa=ar, fr|data-aċċess=29 Settembru 2017}}</ref> Parti kbira mill-Marokk hija muntanjuża. Il-Muntanji Atlas jinsabu prinċipalment fiċ-ċentru u fin-nofsinhar tal-pajjiż. Il-Muntanji Rif jinsabu fit-tramuntana tal-pajjiż. Iż-żewġ firxiet tal-muntanji huma abitati prinċipalment mill-poplu Berber. L-erja totali tagħha hija madwar 446,300 km2 (172,317 mil kwadru). Il-Muntanji Rif jestendu fuq ir-reġjun li jmiss mal-Mediterran mill-majjistral għall-grigal. Il-Muntanji Atlas jimxu tul is-sinsla tal-pajjiż, mill-Grigal għal-Lbiċ. Il-biċċa l-kbira tal-parti tax-Xlokk tal-pajjiż tinsab fid-Deżert tas-Saħara u, bħala tali, ġeneralment hija b'popolazzjoni baxxa u ekonomikament mhux produttiva. Ħafna mill-popolazzjoni tgħix fit-tramuntana ta' dawn il-muntanji. Il-Marokk huwa rappreżentat fl-istandard tal-ġeokodifikazzjoni ISO 3166-1 alpha-2 bis-simbolu MA. Dan il-kodiċi ntuża bħala l-bażi għad-dominju tal-Internet tal-Marokk, .ma. === Klima === [[Stampa:Morocco Köppen.svg|thumb|Tipi ta' klima ta' Köppen fil-Marokk]] F'termini ta' żona, il-klima tal-Marokk hija prinċipalment tas-sajf sħun Mediterranju (Csa) u deżert sħun (BWh). Il-meded tal-muntanji ċentrali u l-effetti tal-Kurrent Kanarju kiesaħ, 'il barra mill-kosta tal-Atlantiku, huma fatturi importanti fil-varjetà relattivament kbira ta' żoni ta' veġetazzjoni fil-Marokk, li jvarjaw mill-foresti lush tal-muntanji tat-Tramuntana u ċ-ċentru, sa l-isteppa, semi- żoni aridi u deżerti tar-reġjuni tal-Lvant u tan-Nofsinhar. Il-pjanuri kostali Marokkini jesperjenzaw temperaturi moderati anke fis-sajf. Fir-Rif, l-Atlas Nofsani u l-Atlas Għoli hemm diversi tipi differenti ta' klimi: Mediterran tul l-artijiet baxxi tal-kosta, li tagħti lok għal klima moderata umda f'elevazzjonijiet ogħla b’umdità suffiċjenti biex tippermetti t-tkabbir ta’ speċi differenti ta’ ballut, twapet tal-ħażiż, ġnibru u żnuber tal-Atlantiku, li hija konifera reali endemika għall-Marokk. Fil-widien, ħamrija fertili u xita għolja jippermettu t-tkabbir ta' foresti ħoxnin u lush. Foresti sħab jistgħu jinstabu fil-punent tal-Muntanji Rif u l-Muntanji Atlas Nofsani. F'elevazzjonijiet ogħla, il-klima ssir alpina fil-karattru u tista 'tappoġġja ski resorts. Xlokk tal-Muntanji Atlas, ħdejn il-fruntieri mal-Alġerija, il-klima ssir niexfa ħafna, bi sjuf twal u sħan. Sħana estrema u livelli baxxi ta' umdità huma speċjalment evidenti fir-reġjuni baxxi fil-lvant tal-Muntanji Atlas minħabba l-effett tad-dell tax-xita tas-sistema tal-muntanji. Il-partijiet l-aktar tax-Xlokk tal-Marokk huma sħan ħafna u jinkludu partijiet tad-Deżert tas-Saħara, fejn meded vasti ta' duni tar-ramel u pjanuri tal-blat huma mtaqqxa b'oasi lush. B'differenza mir-reġjun tas-Saħara fin-nofsinhar, il-pjanuri kostali huma fertili fir-reġjuni ċentrali u tat-tramuntana tal-pajjiż u jiffurmaw is-sinsla tal-agrikoltura tal-pajjiż, fejn tgħix 95% tal-popolazzjoni. L-espożizzjoni diretta għall-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana, il-prossimità tal-Ewropa kontinentali u l-muntanji estensivi Rif u Atlas huma l-fatturi li jikkontribwixxu għall-klima pjuttost Ewropea fin-nofs tat-Tramuntana tal-pajjiż. Dan jagħmel il-Marokk pajjiż ta’ kuntrasti. Iż-żoni tal-foresti jkopru madwar 12% tal-pajjiż, filwaqt li l-art li tinħarat tammonta għal 18%. Madwar 5 % tal-art Marokkina hija msaqqija għall-użu agrikolu. [[Stampa:Merzouga sahara.jpg|thumb|Pajsaġġ tal-Erg Chebbi]] [[Stampa:Djebel Toubkal 01.jpg|thumb|Muntanji tal-Atlas]] B'mod ġenerali, ħlief għar-reġjuni tax-Xlokk (żoni ta' qabel is-Saħara u tad-deżert), il-klima u l-ġeografija tal-Marokk huma simili ħafna għal dawk tal-Peniżola Iberika. Għalhekk, il-Marokk għandu ż-żoni klimatiċi li ġejjin: * Mediterran: jiddomina r-reġjuni kostali tal-pajjiż tal-Mediterran, tul l-istrixxa ta' 500 km, u xi partijiet tal-kosta Atlantika. Is-sjuf huma sħan għal moderatament sħan u niexfa, it-temperaturi massimi medji huma bejn 29 °C (84.2 °F) u 32 °C (89.6 °F). Ix-xtiewi huma ġeneralment ħfief u mxarrba, it-temperaturi medji ta' kuljum huma ta' madwar 9 °C (48.2 °F) sa 11 °C (51.8 °F), u l-baxxi medji huma madwar 5 °C (41.0 °F) sa 8 °C (46.4 °F) F), tipiċi taż-żoni kostali tal-Punent tal-Mediterran. Il-preċipitazzjoni annwali f'din iż-żona tvarja minn 600-800 mm fil-punent għal 350-500 mm fil-lvant. Bliet notevoli li jaqgħu f'din iż-żona huma Tangier, Tetouan, Al Hoceima, Nador u Safi. * Sub-Mediterranju: Taffettwa bliet li għandhom karatteristiċi Mediterranji, iżda li jibqgħu influwenzati fil-biċċa l-kbira minn klimi oħra, jew minħabba l-altitudni relattiva tagħhom jew l-espożizzjoni diretta tagħhom għall-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana. Għalhekk, għandna żewġ klimi ewlenin ta 'influwenza: ** Oċeaniku: Iddeterminat mis-sjuf aktar friski, fejn il-massimi huma madwar 27 °C (80.6 °F) u fir-rigward tar-reġjun ta 'Essaouira, huma kważi dejjem madwar 21 °C (69.8 °F). It-temperaturi medji ta' kuljum jistgħu jinżlu sa 19 °C (66.2 °F), filwaqt li x-xtiewi huma kesħin għal ħfief u mxarrbin. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja minn 400 sa 700 mm. Bliet notevoli li jaqgħu f'din iż-żona huma Rabat, Casablanca, Kénitra, Salé u Essaouira. ** Kontinentali: Iddeterminat mid-differenza akbar bejn it-temperaturi massimi u minimi, li jirriżultaw fi sjuf aktar sħan u xtiewi kesħin minn dawk li jinstabu fiż-żoni tipiċi tal-Mediterran. Fis-sajf, it-temperaturi massimi ta' kuljum jistgħu jilħqu 40 °C (104.0 °F) waqt mewġ tas-sħana, iżda ġeneralment ikunu bejn 32 °C (89.6 °F) u 36 °C (96.8 °F). Madankollu, it-temperaturi jinżlu meta tinżel ix-xemx. It-temperaturi bil-lejl ta' spiss jaqgħu taħt l-20 °C (68.0 °F), u xi drabi sa 10 °C (50.0 °F) f’nofs is-sajf. Ix-xtiewi huma aktar kesħin u jistgħu jinżlu taħt il-friża diversi drabi bejn Diċembru u Frar. Barra minn hekk, kultant jista 'borra. Fez, pereżempju, irreġistra −8 °C (17.6 °F) fix-xitwa tal-2005. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja bejn 500 u 900 mm. Bliet notevoli huma Fez, Meknès, Chefchaouen, Beni-Mellal u Taza. * Kontinentali: Tidomina r-reġjuni muntanjużi tat-tramuntana u ċ-ċentru tal-pajjiż, fejn is-sjuf huma sħan sa sħan ħafna, b'ogħla livelli bejn 32 °C (89.6 °F) u 36 °C (96.8 °F). Ix-xtiewi, min-naħa l-oħra, huma kesħin, u t-temperaturi minimi ġeneralment jaqbżu l-punt tal-iffriżar. U meta l-arja kiesħa u umda tasal fil-Marokk mill-majjistral, għal ftit jiem, it-temperaturi kultant jinżlu taħt -5 ° C (23.0 ° F). F'din il-parti tal-pajjiż ħafna drabi tagħmel borra bil-kbir. Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 400 u 800 mm. Bliet notevoli huma Khenifra, Imilchil, Midelt u Azilal. * Alpin: Jinstab f'xi partijiet tal-firxa tal-muntanji tal-Atlas Nofsani u l-parti tal-Lvant tal-firxa tal-muntanji tal-Atlas Għoli. Is-sjuf huma sħan ħafna għal moderatament sħan, u x-xtiewi huma itwal, kesħin u silġ. Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 400 u 1200 mm. Fis-sajf, l-ogħla livelli bilkemm jaqbżu t-30 °C (86.0 °F), u l-baxx huma friski u l-medja hija taħt il-15 °C (59.0 °F). Fix-xitwa, l-ogħla livelli huma madwar 8°C (46.4°F), u l-livelli baxxi huma ferm taħt l-iffriżar. F'din il-parti tal-pajjiż, hemm ħafna ski resorts, bħal Oukaimeden u Mischliefen. Bliet dehru huma Ifrane, Azrou u Boulmane. * Semi-arida: Din it-tip ta' klima tinsab fin-Nofsinhar tal-pajjiż u f’xi partijiet tal-Lvant tal-pajjiż, fejn ix-xita hija inqas u x-xita annwali tvarja bejn 200 u 350 mm. Madankollu, karatteristiċi tal-Mediterran, bħal xejriet tax-xita u attributi termali, ħafna drabi jinstabu f'dawn ir-reġjuni. Fost l-aktar bliet notevoli hemm Agadir, Marrakech u Oujda. Fin-Nofsinhar ta' Agadir u lvant ta' Jerada, ħdejn il-fruntieri mal-Alġerija, tibda tipprevali klima niexfa u deżerta. Minħabba l-prossimità tal-Marokk għad-Deżert tas-Saħara u l-Baħar tat-Tramuntana tal-Oċean Atlantiku, iseħħu żewġ fenomeni li jinfluwenzaw it-temperaturi staġjonali reġjonali: żieda fit-temperaturi ta’ 7 sa 8 gradi Celsius meta s-sirocco jonfoħ mil-Lvant, li joħloq mewġ tas-sħana. , jew tnaqqis fit-temperaturi ta '7 sa 8 gradi Celsius meta arja kiesħa u niedja tidħol mill-majjistral, u toħloq snap kiesaħ jew snap kiesaħ. Madankollu, dawn il-fenomeni ma jdumux aktar minn jumejn sa ħamest ijiem bħala medja. It-tibdil fil-klima huwa mistenni li jaffettwa b'mod sinifikanti lill-Marokk f'diversi dimensjonijiet. Bħala pajjiż kostali bi klimi sħan u niexfa, l-impatti ambjentali x'aktarx ikunu wiesgħa u varjati. Skont l-Indiċi tal-Prestazzjoni tat-Tibdil fil-Klima tal-2019, il-Marokk ikklassifika fit-tieni post fit-tħejjija, wara l-Isvezja. === Bijodiversità === [[Stampa:Portrait of a father.jpg|thumb|Macaque Barbary maskili adult iġorr iż-żgħar tiegħu, imġieba li rari tinstab fi primati oħra.]] [[Stampa:Caracal - Flickr - Ragnhild & Neil Crawford (cropped).jpg|thumb|Il-karacal]] Il-Marokk għandu bijodiversità wiesgħa. Hija parti mill-baċir tal-Mediterran, żona b'konċentrazzjonijiet eċċezzjonali ta' speċi endemiċi li qed isofru telf rapidu tal-ħabitat, u għalhekk hija meqjusa bħala punt kritiku għall-konservazzjoni. L-għasafar hija varjata b'mod notevoli. L-għasafar tal-Marokk jinkludi total ta' 454 speċi, ħamsa minnhom ġew introdotti mill-bniedem u 156 huma osservati rarament jew aċċidentalment. L-iljun Barbary, ikkaċċjat sal-estinzjoni fis-selvaġġ, kien sottospeċi indiġena tal-Marokk u huwa emblema nazzjonali. L-aħħar iljun Barbary fis-selvaġġ inqatel fil-Muntanji Atlas fl-1922. Iż-żewġ predaturi ewlenin oħra tal-Afrika ta’ Fuq, l-ors Atlas u l-leopard tal-Barbarija, issa huma estinti u fil-periklu kritiku, rispettivament. Popolazzjonijiet relitti tal-kukkudrill tal-Afrika tal-Punent baqgħu jippersistu fix-Xmara Draa sas-seklu 20. Il-Macaque Barbary, primat endemiku għall-Marokk u l-Alġerija, jiffaċċja wkoll estinzjoni minħabba estrazzjoni għall-kummerċ, tfixkil tal-bniedem, urbanizzazzjoni, qtugħ tas-siġar u espansjoni tal-proprjetà immobbli li jnaqqsu ż-żona tal-foresti, l-abitat tal-Macaque. Il-kummerċ ta' annimali u pjanti għall-ikel, annimali domestiċi, skopijiet mediċinali, tifkiriet u aċċessorji fotografiċi huwa komuni fil-Marokk kollu, minkejja l-liġijiet li jagħmluh fil-biċċa l-kbira illegali. Dan il-kummerċ mhuwiex regolat u qed jikkawża tnaqqis mhux magħruf fil-popolazzjonijiet selvaġġi tal-fawna indiġena Marokkina. Minħabba l-viċinanza tat-Tramuntana tal-Marokk mal-Ewropa, speċi bħall-kakti, il-fkieren, il-ġlud tal-mammiferi u l-għasafar ta’ valur għoli (falkuni u bustard) jinqabdu f’diversi partijiet tal-pajjiż u jiġu esportati fi kwantitajiet apprezzabbli, b’volumi speċjalment kbar ta’ sallur: 60 tunnellata esportati lejn il-Lvant Imbiegħed fil-perjodu 2009-2011. Il-Marokk huwa dar għal sitt ekoreġjuni terrestri: foresti Mediterranji tal-koniferi u mħallta, steppa tal-ġnibru tal-Atlas Għoli tal-Mediterran, foresti niexfa Mediterranji ta' akaċja u arganji u arbuxelli sukkulenti, foresti niexfa u steppa tal-Mediterran, foresti u foresti tal-Mediterran, u steppi u foresti tat-Tramuntana. Fl-2019, il-punteġġ medju tiegħu tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti kien 6.74/10, u kklassifikah fis-66 post globalment minn 172 pajjiż. == Ekonomija == [[Stampa:Casablanca Finance City 37.jpg|thumb|Belt finanzjarja ta' Casablanca]] L-ekonomija tal-Marokk hija meqjusa bħala ekonomija relattivament liberali rregolata mil-liġi tal-provvista u d-domanda. Mill-1993, il-pajjiż mexxa politika ta' privatizzazzjoni ta' ċerti setturi ekonomiċi li qabel kienu f’idejn il-gvern. Il-Marokk sar attur ewlieni fl-affarijiet ekonomiċi Afrikani, u huwa s-sitt l-akbar ekonomija tal-Afrika skond il-PGD (PPP). Il-Marokk kien ikklassifikat fl-ewwel post fl-Afrika mill-indiċi tal-kwalità tal-ħajja tal-Economist Intelligence Unit, qabel l-Afrika t'Isfel. Ir-riformi tal-gvern u t-tkabbir annwali sostnut ta' bejn 4 % u 5 % bejn l-2000 u l-2007, inkluż tkabbir ta’ 4.9 % minn sena għal sena bejn l-2003 u l-2007, għenu lill-ekonomija Marokkina ssir ħafna aktar b’saħħitha meta mqabbla ma’ ftit snin qabel. Għall-2012, il-Bank Dinji mbassar rata ta' tkabbir ta' 4% għall-Marokk u 4.2% għas-sena ta’ wara, l-2013. Is-settur tas-servizzi jirrappreżenta ftit aktar minn nofs il-PGD u l-industrija, magħmula minn minjieri, kostruzzjoni u manifattura, tammonta għal kwart addizzjonali. L-industriji li rreġistraw l-akbar tkabbir kienu t-turiżmu, it-telekomunikazzjoni, it-teknoloġiji tal-informazzjoni u t-tessuti. === Turiżmu === [[Stampa:Jamaa el Fna (7346063132).jpg|thumb|Pjazza Jemaa el Fna f'Marrakexx]] It-turiżmu huwa wieħed mill-aktar setturi importanti tal-ekonomija Marokkina. Hija żviluppata tajjeb b'industrija tat-turiżmu b'saħħitha ffukata fuq il-kosta, il-kultura u l-istorja tal-pajjiż. Il-Marokk ġibed aktar minn 13-il miljun turist fl-2019. It-turiżmu huwa t-tieni l-akbar sors ta' kambju barrani tal-Marokk wara l-industrija tal-fosfat. Il-gvern Marokkin qed jinvesti ħafna fl-iżvilupp tat-turiżmu; Fl-2010, il-gvern nieda l-Viżjoni 2020 tiegħu li jippjana li jagħmel il-Marokk waħda mill-aqwa 20 destinazzjoni turistika tad-dinja u jirdoppja n-numru annwali ta' wasliet internazzjonali għal 20 miljun sal-2020, bit-tama li t-turiżmu jkun żdied għal 20 % tal-PGD . Kampanji kbar ta' kummerċjalizzazzjoni sponsorjati mill-gvern biex jattiraw turisti ippromovew lill-Marokk bħala post rħas u eżotiku, iżda sikur għat-turisti. Il-maġġoranza tal-viżitaturi fil-Marokk jibqgħu Ewropej, biċ-ċittadini Franċiżi jagħmlu kważi 20% tal-viżitaturi kollha. Ħafna mill-Ewropej iżuru l-pajjiż bejn April u Awwissu. In-numru relattivament għoli ta' turisti li jirċievi l-Marokk ġie megħjun mill-post fejn jinsab: il-Marokk huwa qrib l-Ewropa u jattira viżitaturi lejn il-bajjiet tiegħu. Minħabba l-viċinanza tagħha għal Spanja, it-turisti fiż-żoni kostali tan-Nofsinhar ta' Spanja jagħmlu vjaġġi ta' jum sa tlett ijiem lejn il-Marokk. Peress li s-servizzi tal-ajru ġew stabbiliti bejn il-Marokk u l-Alġerija, ħafna Alġerini marru l-Marokk biex jixtru u jżuru l-familja u l-ħbieb. Il-Marokk huwa relattivament irħis. Il-Marokk għandu infrastruttura eċċellenti tat-toroq u tal-ferroviji li tgħaqqad il-bliet u d-destinazzjonijiet turistiċi ewlenin mal-portijiet u l-ibliet mal-ajruporti internazzjonali. Linji tal-ajru low-cost joffru titjiriet bi skont lejn il-pajjiż. [[Stampa:Bab Bou Jeloud-Fez-3.jpg|thumb|Veduta tal-medina (belt il-qadima) ta' Fez]] It-turiżmu huwa dejjem aktar iffukat fuq il-kultura tal-Marokk, bħall-ibliet antiki tiegħu. L-industrija tat-turiżmu moderna tieħu vantaġġ mis-siti antiki u Iżlamiċi tal-Marokk, kif ukoll mill-pajsaġġ u l-istorja kulturali tagħha. 60% tat-turisti li jżuru l-Marokk iżuru għall-kultura u l-wirt tiegħu. Agadir huwa resort kostali ewlieni u jammonta għal terz tal-waqfiet kollha għal lejl fil-Marokk. Hija bażi għal eskursjonijiet lejn il-Muntanji Atlas. Resorts oħra fit-Tramuntana tal-Marokk huma wkoll popolari ħafna. Casablanca huwa l-port ewlieni tal-kruċieri tal-Marokk u għandu l-aktar suq tat-turiżmu żviluppat fil-pajjiż. Marrakech, fiċ-ċentru tal-Marokk, hija destinazzjoni turistika popolari, iżda hija l-aktar popolari mat-turisti li jagħmlu tours ta' jum jew jumejn li joffru togħma tal-istorja u l-kultura Marokkina. Il-Ġnien Botaniku Majorelle ta' Marrakech huwa attrazzjoni turistika popolari. Ġie akkwistat mid-disinjatur tal-moda Yves Saint-Laurent u Pierre Bergé fl-1980. Il-preżenza tagħhom fil-belt għenet biex tagħti spinta lill-profil tal-belt bħala destinazzjoni turistika. Fl-2006, it-turiżmu tal-avventura u l-attivitajiet fil-Muntanji Atlas u Rif huwa s-settur tat-turiżmu Marokkin li qed jikber b'rata mgħaġġla. Dawn il-postijiet joffru opportunitajiet eċċellenti ta' mixi u trekking mill-aħħar ta' Marzu sa nofs Novembru. Il-gvern qed jinvesti f'ċirkwiti ta' trekking u qed jiżviluppa wkoll turiżmu tad-deżert f’kompetizzjoni mat-Tuneżija. === Agrikoltura === [[Stampa:Productions du Maroc.jpg|thumb|Produzzjoni agrikola Marokkina]] L-agrikoltura fil-Marokk timpjega madwar 40% tal-forza tax-xogħol tal-pajjiż. Għalhekk, hija l-akbar impjegatur fil-pajjiż. F'sezzjonijiet tax-xita tal-majjistral, ix-xgħir, il-qamħ, u qmuħ oħra jistgħu jitkabbru mingħajr irrigazzjoni. Fuq il-kosta tal-Atlantiku, fejn hemm pjanuri estensivi, jitkabbar iż-żebbuġ, iċ-ċitru u l-għeneb tal-inbid, l-aktar bl-ilma fornut minn bjar arteżjani. Il-bhejjem jitrabbew u l-foresti jipproduċu sufra, injam tal-kabinett, u materjali tal-bini. Parti mill-popolazzjoni marittima tistad għall-għajxien tagħhom. Agadir, Essaouira, El Jadida u Larache huma fost il-portijiet tas-sajd importanti. Kemm l-agrikoltura kif ukoll is-sajd huma mistennija li jiġu affettwati serjament mit-tibdil fil-klima. Il-produzzjoni agrikola Marokkina tinkludi wkoll il-larinġ, it-tadam, il-patata, iż-żebbuġ u ż-żejt taż-żebbuġa. Prodotti agrikoli ta' kwalità għolja ħafna drabi jiġu esportati lejn l-Ewropa. Il-Marokk jipproduċi biżżejjed ikel għall-konsum domestiku, ħlief ċereali, zokkor, kafè u tè. Aktar minn 40% tal-konsum taċ-ċereali u d-dqiq tal-Marokk huwa importat mill-Istati Uniti u Franza. Sal-2013, l-agrikoltura fil-Marokk kienet tgawdi minn eżenzjoni sħiħa mit-taxxa. Bosta kritiċi Marokkini sostnew li bdiewa sinjuri u kumpaniji agrikoli kbar ibbenefikaw wisq milli jħallsu t-taxxi u li bdiewa foqra ffaċċjaw spejjeż għoljin u rċevew ftit wisq appoġġ mill-istat. Fl-2014, bħala parti mil-Liġi tal-Finanzi, ġie deċiż li kumpaniji agrikoli b’fatturat ta’ aktar minn MAD 5 miljun iħallsu taxxi progressivi fuq id-dħul korporattiv. === Infrastruttura === [[Stampa:Al Boraq RGV2N2 at Tanger Ville.jpg|thumb|Ferrovija ta' veloċità għolja Al Boraq RGV2N2 fl-istazzjon tal-ferrovija Tanger-Ville f'Novembru 2018]] Skont ir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-2019, il-Marokk jikklassifika fit-32 post fid-dinja f’termini ta’ toroq, is-16-il post fil-baħar, il-45 post fl-ajru u l-64 post fil-ferrovija. Dan jagħti lill-Marokk l-aqwa klassifikazzjoni tal-infrastruttura fil-kontinent Afrikan. L-iżvilupp ta' infrastruttura moderna, bħal portijiet, ajruporti u konnessjonijiet ferrovjarji, hija prijorità ewlenija tal-gvern. Biex jissodisfa d-domanda domestika li qed tikber, il-gvern Marokkin investa aktar minn $15-il biljun bejn l-2010 u l-2015 fl-immodernizzar tal-infrastruttura bażika tiegħu. Il-Marokk għandu waħda mill-aqwa sistemi tat-toroq fil-kontinent. Matul l-aħħar 20 sena, il-gvern bena madwar 1,770 kilometru ta' toroq moderni, li jgħaqqdu l-biċċa l-kbira tal-ibliet il-kbar permezz ta' toroq bi ħlas. Il-Ministeru tat-Tagħmir, Trasport, Loġistika u Ilma tal-Marokk għandu l-għan li jibni 3,380 kilometru ta' awtostradi u 2,100 kilometru ta' toroq addizzjonali sal-2030, bi spiża mbassra ta’ $9.6 biljun. L-għan huwa li jgħaqqdu l-provinċji tan-Nofsinhar, b'mod partikolari l-ibliet ta' Laayoune u Dakhla, mal-bqija tal-Marokk. Fl-2014, il-Marokk beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sistema ferrovjarja ta' veloċità għolja tal-Afrika, li tgħaqqad il-bliet ta' Tanger u Casablanca. Il-proġett ġie inawgurat fl-2018 mir-Re wara aktar minn għaxar snin ta' ppjanar u kostruzzjoni mill-kumpanija ferrovjarja nazzjonali Marokkina ONCF. Din hija l-ewwel fażi ta' dak li hu ppjanat li jkun netwerk ferrovjarju ta' veloċità għolja ta' 1,500 kilometru (930 mil) fil-Marokk. Diġà qed tiġi ppjanata estensjoni tal-linja għal Marrakech. Il-Marokk għandu wkoll l-akbar port fl-Afrika u l-Mediterran, Tangier-Med, li huwa kklassifikat fit-18-il post fid-dinja b'kapaċità ta' mmaniġġjar ta' aktar minn 9 miljun kontenitur. Hija tinsab fiż-żona ekonomika ħielsa ta 'Tanġer u sservi bħala ċentru loġistika għall-Afrika u d-dinja. === Enerġija === [[Stampa:Isofoton Marruecos.JPG|thumb|Pannelli solari fil-Lvant tal-Marokk]] Fl-2008, madwar 56 % tal-provvista tal-elettriku tal-Marokk kienet fornuta mill-faħam. Madankollu, bi tbassir li jindika li l-ħtiġijiet tal-enerġija tal-Marokk se jiżdiedu b'6 % kull sena bejn l-2012 u l-2050, għaddiet liġi ġdida li tħeġġeġ lill-Marokkini biex ifittxu modi biex jiddiversifikaw il-provvista tal-enerġija, inklużi aktar riżorsi rinnovabbli. Il-gvern Marokkin nieda proġett biex jinbena impjant tal-enerġija solari termali u qed jistudja wkoll l-użu tal-gass naturali bħala sors potenzjali ta' dħul għall-gvern Marokkin. Il-Marokk wettaq il-bini ta' parks kbar tal-enerġija solari biex inaqqas id-dipendenza fuq il-fjuwils fossili u fl-aħħar mill-aħħar jesporta l-elettriku lejn l-Ewropa. Fis-17 ta' April, 2022, l-Aġenzija tal-Enerġija Solari Rabat-Marokkina (Masen) u l-Ministeru tat-Tranżizzjoni tal-Enerġija u l-Iżvilupp Sostenibbli ħabbru t-tnedija tal-ewwel fażi tal-megaproġett tal-impjant tal-enerġija solari Nor II, li huwa proġett tal-enerġija solari fuq diversi siti b'kapaċità totali stabbilita għal 400 megawatt (MN). === Provvista ta' ilma u sanità === Il-provvista tal-ilma u s-sanità fil-Marokk huma pprovduti minn firxa wiesgħa ta 'utilitajiet, li jvarjaw minn kumpaniji privati ​​fl-akbar belt, Casablanca, il-kapitali, Rabat, u żewġ bliet oħra għal utilitajiet muniċipali fi 13-il belt oħra, kif ukoll elettriku nazzjonali u kumpanija tal-ilma (ONEE). Dan tal-aħħar huwa responsabbli għall-provvista tal-ilma bl-ingrossa lill-utilitajiet imsemmija qabel, id-distribuzzjoni tal-ilma f’madwar 500 belt żgħira, kif ukoll it-trattament tad-drenaġġ u tad-drenaġġ f’60 minn dawn il-belt. Fl-aħħar ħmistax-il sena kien hemm titjib sostanzjali fl-aċċess għall-provvista tal-ilma u, sa ċertu punt, is-sanità. Il-problemi li fadal jinkludu livell baxx ta' trattament tal-ilma mormi (13 % biss tal-ilma mormi miġbur jiġi ttrattat), in-nuqqas ta' konnessjonijiet tad-dar fl-ifqar distretti urbani u s-sostenibbiltà limitata tas-sistemi rurali (stmat li 20 % tas-sistemi rurali ma' jaħdmux). Fl-2005 ġie approvat Programm Nazzjonali ta' Sanità li għandu l-għan li jittratta 60% tal-ilma mormi miġbur u jgħaqqad 80% tad-djar urbani mad-dranaġġ sal-2020. Il-kwistjoni tan-nuqqas ta' konnessjonijiet tal-ilma għal xi wħud miż-żoni urbani foqra qed jiġu indirizzati bħala parti mill- L-Inizjattiva Nazzjonali għall-Iżvilupp tal-Bniedem, li taħtha r-residenti ta' insedjamenti informali ngħataw titoli ta' proprjetà u ġew eżentati mit-tariffi li normalment jitħallsu lill-kumpaniji tal-utilità biex jgħaqqdu man-netwerk tal-ilma u tad-drenaġġ. === Xjenza u teknoloġija === [[Stampa:Logo UM6P.jpg|thumb|Kampus tal-Università Politeknika Mohammed VI f'Benguerir]] Il-Gvern Marokkin ilu jimplimenta riformi biex itejjeb il-kwalità tal-edukazzjoni u jagħmel ir-riċerka aktar reattiva għall-ħtiġijiet soċjoekonomiċi. F'Mejju 2009, il-Prim Ministru Marokkin Abbas El Fassi ħabbar appoġġ akbar għax-xjenza waqt laqgħa fiċ-Ċentru Nazzjonali għar-Riċerka Xjentifika u Teknika. L-għan kien li l-universitajiet jingħataw awtonomija finanzjarja akbar mill-gvern sabiex ikunu aktar reattivi għall-ħtiġijiet ta' riċerka u jkunu jistgħu jissawru rabtiet aħjar mas-settur privat, bit-tama li dan irawwem kultura ta' intraprenditorija madwar id-dinja. Huwa ħabbar li l-investiment fix-xjenza u t-teknoloġija se jiżdied minn US $ 620,000 fl-2008 għal US $ 8.5 miljun (69 miljun dirham Marokkin) fl-2009, sabiex jiffinanzja r-rinnovazzjoni u l-kostruzzjoni ta' laboratorji, korsijiet ta' taħriġ għal riċerkaturi fil-ġestjoni finanzjarja, programm ta' boroż ta' studju. għar-riċerka ta' wara l-lawrja, u miżuri ta' inċentivi għal kumpaniji li lesti jiffinanzjaw ir-riċerka, bħal li jagħtuhom aċċess għal riżultati xjentifiċi li mbagħad ikunu jistgħu jużaw biex jiżviluppaw prodotti ġodda. Il-Marokk ikklassifika fis-70 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. L-Istrateġija tal-Innovazzjoni Marokkina tnediet fl-ewwel Samit Nazzjonali tal-Innovazzjoni tal-pajjiż f'Ġunju 2009 mill-Ministeru tal-Industrija, Kummerċ, Investiment u Ekonomija Diġitali. L-Istrateġija tal-Innovazzjoni Marokkina stabbilixxiet l-għan li tipproduċi 1,000 privattiva Marokkina u toħloq 200 impriża ġdida innovattiva sal-2014. Fl-2012, l-inventuri Marokkini applikaw għal 197 privattiva, minn 152 sentejn qabel. Fl-2011, il-Ministeru tal-Industrija, Kummerċ u Teknoloġiji Ġodda ħoloq Klabb tal-Innovazzjoni Marokkin, b'kollaborazzjoni mal-Uffiċċju tal-Proprjetà Industrijali u Kummerċjali tal-Marokkin. L-idea hija li jinħoloq netwerk ta' atturi tal-innovazzjoni, inklużi riċerkaturi, intraprendituri, studenti u akkademiċi, biex jgħinhom jiżviluppaw proġetti innovattivi. Il-Ministeru tal-Edukazzjoni Ogħla u r-Riċerka Xjentifika jappoġġja r-riċerka f'teknoloġiji avvanzati u l-iżvilupp ta' bliet innovattivi f'Fez, Rabat u Marrakech. Il-gvern qed iħeġġeġ lill-istituzzjonijiet pubbliċi biex jikkollaboraw maċ-ċittadini dwar l-innovazzjoni. Eżempju huwa l-Uffiċċju tal-Fosfati tal-Marokk (Office chérifien des phosphates), li investa fi proġett biex tiġi żviluppata belt intelliġenti, ir-Re Mohammed VI Green City, madwar l-Università Mohammed VI, li tinsab bejn Casablanca u Marrakech, bi spiża ta' 4.7. biljun dirhams (madwar 479 miljun dollaru Amerikan). Fl-2015, il-Marokk kellu tliet parks tat-teknoloġija. Mill-ħolqien tal-ewwel fir-Rabat fl-2005, inħoloq it-tieni f'Casablanca u, fl-2015, it-tielet f'Tanġer. Il-parks tat-teknoloġija jospitaw negozji ġodda u kumpaniji żgħar u ta' daqs medju li jispeċjalizzaw fit-teknoloġiji tal-informazzjoni u l-komunikazzjoni (ICT), teknoloġiji “ħodor” (jiġifieri teknoloġiji li ma jagħmlux ħsara lill-ambjent) u industriji kulturali. Fl-2012, l-Akkademja tax-Xjenzi u t-Teknoloġija Hassan II identifikat serje ta' setturi li fihom il-Marokk għandu vantaġġ komparattiv u kapital uman kwalifikat, inklużi l-minjieri, is-sajd, il-kimika tal-ikel u teknoloġiji ġodda. Identifika wkoll sensiela ta’ setturi strateġiċi, bħall-enerġija, b’enfasi fuq l-enerġiji rinnovabbli bħall-fotovoltajċi, l-enerġija solari termali, ir-riħ u l-bijomassa; kif ukoll is-setturi tal-ilma, in-nutrizzjoni u s-saħħa, l-ambjent u l-ġeoxjenzi. Fl-20 ta’ Mejju 2015, inqas minn sena wara l-ħolqien tiegħu, il-Kunsill Ogħla tal-Edukazzjoni, it-Taħriġ u r-Riċerka Xjentifika ppreżenta rapport lir-re li fih offra viżjoni tal-edukazzjoni fil-Marokk 2015-2030. Ir-rapport sostna li l-edukazzjoni tkun ugwali u, għalhekk, aċċessibbli għal kemm jista' jkun nies. Peress li t-titjib tal-kwalità tal-edukazzjoni jimxi id f'id mal-promozzjoni tar-riċerka u l-iżvilupp, ir-rapport irrakkomanda wkoll l-iżvilupp ta' sistema ta' innovazzjoni nazzjonali integrata li tkun iffinanzjata billi jiżdied gradwalment il-proporzjon tal-PGD iddedikat għar-riċerka u l-iżvilupp (R&D) minn 0.73%. tal-PGD fl-2010 "għal 1% fi żmien qasir, 1.5% fl-2025 u 2% fl-2030." == Demografija == Il-Marokk għandu popolazzjoni ta' madwar 37,076,584 (stima tal-2021). Huwa stmat li 44% sa 67% tar-residenti huma Għarab u 31% sa 60% huma Berber. Parti konsiderevoli tal-popolazzjoni tidentifika bħala Haratin u Gnawa (jew Gnaoua), dixxendenti ta' skjavi jew mestizos tal-Afrika tal-Punent, u Moriscos, Musulmani Ewropej imkeċċija minn Spanja u l-Portugall fis-seklu 17. Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk. Skont iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-Marokk tal-2014, kien hemm madwar 84,000 immigrant fil-pajjiż. Minn dawn ir-residenti mwielda barra, il-maġġoranza kienu ta' oriġini Franċiża, segwiti minn individwi primarjament minn diversi nazzjonijiet tal-Afrika tal-Punent u l-Alġerija. Hemm ukoll numru ta' residenti barranin ta' oriġini Spanjola. Xi wħud minnhom huma dixxendenti ta' settlers, li jaħdmu prinċipalment għal kumpaniji multinazzjonali Ewropej, filwaqt li oħrajn huma miżżewġin lil Marokkini jew huma rtirati. Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal nofs miljun Ewropew; li kienu l-aktar insara. Barra minn hekk, qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal 250,000 Spanjol. Il-minoranza Lhudija prominenti tal-Marokk, darba prominenti, naqset b’mod sinifikanti mill-quċċata tagħha ta' 265,000 fl-1948, u naqset għal madwar 3,500 fl-2022. Il-Marokk għandu dijaspora kbira, li l-biċċa l-kbira tagħha tinsab fi Franza, fejn jingħad li hemm aktar minn miljun Marokkin sat-tielet ġenerazzjoni. Hemm ukoll komunitajiet Marokkini kbar fi Spanja (madwar 700,000 Marokkin), l-Olanda (360,000) u l-Belġju (300,000). Komunitajiet kbar oħra jistgħu jinstabu fl-Italja, il-Kanada, l-Istati Uniti u l-Iżrael, fejn il-Lhud Marokkini huma maħsuba li jikkostitwixxu t-tieni l-akbar sottogrupp etniku Lhudi. ==== Popolazzjonijiet (f'eluf) ==== * 1950 8,986 — * 1960 12,329 +3.21% * 1970 16,040 +2.67% * 1980 20,072 +2.27% * 1990 24,950 +2.20% * 2000 28,951 +1.50% * 2010 32,108 +1.04% * 2020 35,952 +1.14% ==== Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ ==== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+ '''Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ'''<ref> [http://gazetteer.de/wg.php?x=&men=gcis&lng=fr&dat=32&srt=npan&col=aohdq&geo=-134 Les villes les plus grandes avec des statistiques de la population du Maroc] sur World Gazetteer </ref> ! Bliet ! Populażżjoni 2007 |- | [[Casablanca]] | {{formatnum:3209054}} |- | [[Rabat (Marokk)|Rabat]] | {{formatnum:1721760}} |- | [[Fes]] | {{formatnum:1001798}} |- | [[Marrakex]] | {{formatnum:872015}} |- | [[Agadir]] | {{formatnum:739161}} |- | [[Tanġa]] | {{formatnum:726855}} |- | [[Meknès]] | {{formatnum:564853}} |- | [[Uġda]] | {{formatnum:414053}} |- | [[Qnitra]] | {{formatnum:381543}} |- | [[Tetuwan]] | {{formatnum:337773}} |- | [[Safi (Marokk)|Safi]] | {{formatnum:294856}} |- | [[Lagħjun]] | {{formatnum:190148}} |- | [[Daħla]] | {{formatnum:72832}} |- | [[Smara]] | {{formatnum:43561}} |- | [[Buġdur]] | {{formatnum:42878}} |} === Reliġjon === Fl-2010, il-Forum Pew stmat li l-affiljazzjoni reliġjuża fil-pajjiż kienet 99% Musulmana, bil-gruppi kollha li fadal jirrappreżentaw inqas minn 1% tal-popolazzjoni. Minn dawk affiljati mal-Iżlam, prattikament kollha huma Musulmani Sunniti, bil-Musulmani Shia jirrappreżentaw inqas minn 0.1%. Madankollu, kważi 15 % tal-Marokkini jiddeskrivu lilhom infushom bħala mhux reliġjużi skont stħarriġ tal-2018 min-netwerk tar-riċerka tal-Barometru Għarbi; l-istess stħarriġ ra li kważi 100 fil-mija tar-rispondenti identifikati bħala Musulmani. Stħarriġ ieħor tal-Barometru Għarbi fl-2021 sab li 67.8% tal-Marokkini identifikaw bħala reliġjużi, 29.1% bħala kemmxejn reliġjużi, u 3.1% bħala mhux reliġjużi. L-istħarriġ Gallup International tal-2015 irrapporta li 93% tal-Marokkini kienu jqisu lilhom infushom reliġjużi. [[Stampa:Inside of a mosque in Fes (5364764412).jpg|thumb|L-intern ta' moskea f'Fez]] Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal aktar minn 500,000 Nisrani (l-aktar ta' nisel Spanjol u Franċiż). Bosta settlers Kristjani telqu lejn Spanja jew Franza wara l-indipendenza fl-1956. Il-komunità Kristjana barranija l-aktar Kattolika u Protestanti tikkonsisti minn madwar 40,000 membru prattikanti. Il-maġġoranza tar-residenti barranin Kristjani jgħixu fiż-żoni urbani ta' Casablanca, Tangier u Rabat. Diversi mexxejja Kristjani lokali jistmaw li bejn l-2005 u l-2010 hemm 5,000 ċittadin Kristjan konvertit (l-aktar ta' etniċità Berber) li jattendu regolarment knejjes ta' “dar” u jgħixu l-aktar fin-nofsinhar. Xi mexxejja Kristjani lokali jistmaw li jista' jkun hemm sa 8,000 ċittadin Kristjan fil- pajjiż kollu, iżda ħafna rrappurtati ma jinġabrux regolarment minħabba l- biża' ta' sorveljanza mill- gvern u persekuzzjoni soċjali. In-numru ta' Marokkini li kkonvertu għall-Kristjaneżmu (il-biċċa l-kbira minnhom prattikanti sigrieti) huwa stmat li hu bejn 8,000 u 50,000. L-aktar stimi riċenti jpoġġu n-numru ta' membri tal-komunità storika Lhudija ta' Casablanca għal madwar 2,500 u tal-komunitajiet Lhud ta’ Rabat u Marrakech għal madwar 100 kull wieħed. Il-bqija tal-popolazzjoni Lhudija hija mxerrda madwar il-pajjiż. Din il-popolazzjoni hija magħmula l-aktar minn anzjani, b’numru dejjem jonqos ta' żgħażagħ. Il-komunità tal-Fidi Baháʼí, li tinsab fiż-żoni urbani, tgħodd bejn 350 u 400 ruħ. === Lingwi === [[Stampa:Morocco - Linguistic map.png|thumb|Lingwi]] Il-lingwi uffiċjali tal-Marokk huma l-Għarbi u l-Berber. Il-grupp distintiv tad-djaletti Għarbi Marokkini tal-pajjiż huwa magħruf bħala darija. Madwar 89.8% tal-popolazzjoni kollha jistgħu jikkomunikaw sa ċertu punt bl-Għarbi Marokkin. Il-lingwa Berber hija mitkellma fi tliet djaletti (Tarifit, Tashelhit u Central Atlas Tamazight). Fl-2008, Frédéric Deroche kkalkula li kien hemm 12-il miljun kelliem Berber, li jirrappreżentaw madwar 40% tal-popolazzjoni. Iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-2004 irrapporta li 28.1% tal-popolazzjoni tkellmu Berber. Il-Franċiż huwa użat ħafna fl-istituzzjonijiet tal-gvern, il-midja, negozji medji u kbar, kummerċ internazzjonali ma' pajjiżi Frankofoni, u ħafna drabi fid-diplomazija internazzjonali. Il-Franċiż huwa mgħallem bħala lingwa obbligatorja fl-iskejjel kollha. Fl-2010, kien hemm 10,366,000 kelliema Franċiżi fil-Marokk, jiġifieri madwar 32% tal-popolazzjoni. Skont iċ-ċensiment tal-2004, 2.19 miljun Marokkin kienu jitkellmu lingwa barranija minbarra l-Franċiż. L-Ingliż, għalkemm ferm wara l-Franċiż f'termini ta' numru ta' kelliema, huwa l-ewwel lingwa barranija magħżula, peress li l-Franċiż huwa obbligatorju fost iż-żgħażagħ edukati u l-professjonisti. Skont Ethnologue, fl-2016 kien hemm 1,536,590 persuna (jew madwar 4.5% tal-popolazzjoni) fil-Marokk li jitkellmu bl-Ispanjol. L-Ispanjol huwa mitkellem primarjament fit-Tramuntana tal-Marokk u l-ex Saħara Spanjola minħabba li Spanja kienet okkupat dawk iż-żoni qabel. Sadanittant, studju tal-2018 mill-Istitut Cervantes sab 1.7 miljun Marokkin li kienu mill-inqas profiċjenti bl-Ispanjol, u poġġa lill-Marokk bħala l-pajjiż bl-aktar nies li jitkellmu bl-Ispanjol barra mid-dinja li titkellem bl-Ispanjol (sakemm l-Istati Uniti ma tkunx eskluża wkoll mill-pajjiżi li jitkellmu bl-Ispanjol). ). Parti sinifikanti tat-Tramuntana tal-Marokk tirċievi midja bil-lingwa Spanjola, sinjali tat-televiżjoni u mewġ tar-radju, li rrappurtati jiffaċilitaw il-profiċjenza tal-lingwa fir-reġjun. Wara li l-Marokk iddikjara l-indipendenza tiegħu fl-1956, il-Franċiż u l-Għarbi saru l-lingwi ewlenin tal-amministrazzjoni u l-edukazzjoni, u wassal biex ir-rwol tal-Ispanjol jonqos. === Edukazzjoni === [[Stampa:Al Akhawayn Campus.jpg|thumb|Università Al Akhawayn f'Ifrane]] [[Stampa:UIS Literacy Rate Morocco population +15 1980 to 2015.png|thumb|Rata ta' litteriżmu tal-popolazzjoni Marokkina ta' aktar minn 15-il sena, 1980-2015]] L-edukazzjoni fil-Marokk hija b'xejn u obbligatorja sal-iskola primarja. Ir-rata ta' litteriżmu stmata għall-pajjiż fl-2012 kienet ta' 72%. F'Settembru 2006, il-UNESCO tat lill-Marokk, flimkien ma' pajjiżi oħra bħal Kuba, il-Pakistan, l-Indja u t-Turkija, il-"Premju tal-Litteriżmu tal-UNESCO 2006". Il-Marokk għandu aktar minn erba' tużżani universitajiet, kulleġġi u politekniċi mifruxa f'ċentri urbani madwar il-pajjiż. Fost l-istituzzjonijiet ewlenin tagħha hemm l-Università Mohammed V tar-Rabat, l-akbar fil-pajjiż, b’fergħat f’Casablanca u Fez; l-Istitut Agrikolu u Veterinarju Hassan II fir-Rabat, li jwettaq riċerka avvanzata fix-xjenzi soċjali minbarra l-ispeċjalitajiet agrikoli tiegħu; u l-Università Al-Akhawayn f'Ifrane, l-ewwel università li titkellem bl-Ingliż tal-Afrika tal-Majjistral, fetħet fl-1995 b'kontribuzzjonijiet mill-Arabja Sawdija u l-Istati Uniti. L-Università Al-Qarawiyin, imwaqqfa minn Fatima al-Fihri fil-belt ta' Fez fl-859 bħala madrasa, hija meqjusa minn xi sorsi, inkluża l-UNESCO, bħala l-“eqdem università fid-dinja”. Il-Marokk għandu wkoll xi skejjel postgraduate prestiġjużi, inklużi: l-Università Politeknika Mohammed VI, l'Institut national des postes et télécommunications, École Nationale Supérieure d'Électricité et de Mecanique (ENSEM), EMI, ISCAE, INSEA, Skola Nazzjonali tal-Industrija Minerali, École Hassania des Travaux Publics, Les Écoles nationales de commerce et de gestion, École supérieure de technologie de Casablanca. === Saħħa === [[Stampa:University Hospital Center in Tangier (general_view).jpg|thumb|Iċ-Ċentru tal-Isptar Universitarju Mohammed VI ta' Tanġer]] Madwar id-dinja, il-pajjiżi jagħmlu ħafna sforzi biex jindirizzaw il-problemi tas-saħħa u jeqirdu l-mard, inkluż il-Marokk. Is-saħħa tat-tfal, is-saħħa tal-omm, u l-mard huma komponenti tas-saħħa u l-benessri. Il-Marokk huwa pajjiż li qed jiżviluppa li għamel ħafna passi biex itejjeb dawn il-kategoriji. Madankollu, il-Marokk għad għandu ħafna problemi ta' saħħa x'jitjieb. Skont riċerka ppubblikata, fl-2005 16 % biss taċ-ċittadini Marokkini kellhom assigurazzjoni jew kopertura tas-saħħa. Skont id-dejta tal-Bank Dinji, il-Marokk jesperjenza rati għolja ta' mortalità tat-trabi ta' 20 mewt għal kull 1,000 twelid (2017) u rati għolja ta' mortalità materna ta' 121 mewt għal kull 100,000 twelid (2015). Il-gvern Marokkin jistabbilixxi sistemi ta' sorveljanza fi ħdan is-sistema tas-saħħa diġà eżistenti biex jimmonitorja u jiġbor id-dejta. L-edukazzjoni dwar l-iġjene tal-massa hija implimentata fl-iskejjel primarji li huma b'xejn għar-residenti Marokkini. Fl-2005, il-gvern Marokkin approva żewġ riformi biex jespandi l-kopertura tal-assigurazzjoni tas-saħħa. L-ewwel riforma kienet pjan ta' assigurazzjoni tas-saħħa obbligatorja għall-impjegati tas-settur pubbliku u privat biex jespandu l-kopertura minn 16 fil-mija tal-popolazzjoni għal 30 fil-mija. It-tieni riforma ħolqot fond biex ikopri s-servizzi għall-foqra. Iż-żewġ riformi tejbu l-aċċess għal kura ta' kwalità għolja. Il-mortalità tat-trabi tjiebet b'mod sinifikanti mill-1960, meta kien hemm 144 mewt għal kull 1,000 twelid ħaj, fl-2000, 42 għal kull 1,000 twelid ħaj, u issa hija 20 għal kull 1,000 twelid ħaj. Ir-rata ta' mortalità ta' taħt il-ħames snin tal-pajjiż naqset b’60% bejn l-1990 u l-2011. Fl-2014, il-Marokk adotta pjan nazzjonali biex iżid il-progress fis-saħħa tal-omm u tat-tfal. Il-Pjan Marokkin inbeda mill-Ministru tas-Saħħa Marokkin, El Houssaine Louardi, u Ala Alwan, id-Direttur Reġjonali tad-WHO għar-Reġjun tal-Lvant tal-Mediterran, fit-13 ta' Novembru, 2013 fir-Rabat. Il-Marokk għamel progress sinifikanti fit-tnaqqis tal-imwiet kemm tat-tfal kif ukoll tal-ommijiet. Skont id-dejta tal-Bank Dinji, ir-rata tal-mortalità materna tal-pajjiż naqset b'67% bejn l-1990 u l-2010. Fl-2014, l-infiq fil-kura tas-saħħa kien jammonta għal 5.9% tal-PGD tal-pajjiż. Mill-2014 'l hawn, l-infiq fuq il-kura tas-saħħa bħala sehem tal-PGD naqas. Madankollu, in-nefqa tas-saħħa per capita (PPP) żdiedet b'mod kostanti mill-2000. Fl-2015, in-nefqa Marokkina fuq is-saħħa kienet ta '$ 435.29 per capita. Fl-2016, l-istennija tal-ħajja mat-twelid kienet 74.3 snin, jew 73.3 għall-irġiel u 75.4 għan-nisa, u kien hemm 6.3 tobba u 8.9 infermiera u qwiebel għal kull 10,000 abitant. Fl-2017, il-Marokk ikklassifika fis-16-il post minn 29 pajjiż fl-Indiċi Globali tal-Benessri taż-Żgħażagħ. Iż-żgħażagħ Marokkini jesperjenzaw rata aktar baxxa ta' self-ħsara mir-rata globali f'medja ta' 4 laqgħat fis-sena. == Politika == [[Stampa:Mohammed VI behind a family tree of the Alaoui dynasty.jpg|alt=Ir-Re Mohammed VI seduta, warajh is-siġra tal-familja tad-dinastija Għalawija.|daqsminuri|Ir-Re tal-Marokk, il-Malek [[Moħammed VI]], mas-siġra tal-familja Xarifija sa [[Muħammed|Muħammad]] fl-isfondu.]] Skont l-''[[The Economist Democracy Index|Economist Democracy Index]]'' tal-2022, il-Marokk huwa mmexxi taħt [[reġim ibridu]], li skorja #3 fil-[[MENA|Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq]], u #95 fid-dinja.<ref>{{Cite web|url=https://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/DI-final-version-report.pdf|titlu=Democracy Index 2022: Frontline democracy and the battle for Ukraine|data=2023|lingwa=en-GB|websajt=[[Economist Intelligence Unit]]}}</ref> Il-Marokk għandu klassifikazzjoni "diffiċli" fuq il-''[[2023 Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa]]''.<ref>{{Cite web|url=https://rsf.org/en/country/morocco-western-sahara|titlu=Morocco / Western Sahara|data=2023-05-19|lingwa=en|data-aċċess=2023-07-02|websajt=rsf.org}}</ref> Wara l-elezzjonijiet ta' Marzu 1998, ġie ffurmat gvern ta' koalizzjoni mmexxi mill-mexxej tal-oppożizzjoni [[soċjaliżmu]] [[Abderrahmane Youssoufi]] u magħmul fil-biċċa l-kbira minn ministri miġbuda minn partiti tal-oppożizzjoni. Il-gvern tal-Prim Ministru Youssoufi kien l-ewwel gvern li qatt ġie mfassal primarjament mill-partiti tal-oppożizzjoni, u jirrappreżenta wkoll l-ewwel opportunità għal koalizzjoni ta’ partiti soċjalisti, xellug taċ-ċentru u nazzjonalisti biex jiġu inklużi fil-gvern sa Ottubru 2002. Kien ukoll il- l-ewwel darba fl-istorja politika moderna tad-[[dinja Għarbija]] li l-oppożizzjoni ħadet il-poter wara elezzjoni. Il-gvern attwali huwa mmexxi minn [[Aziz Akhannouch]]. Il-[[Kostituzzjoni tal-Marokk]] tipprovdi għal monarkija b'[[Parlament tal-Marokk|Parlament]] u [[ġudikatura]] indipendenti. Bir-[[Referendum kostituzzjonali Marokkin, 2011|riformi kostituzzjonali tal-2011]], ir-Re tal-Marokk iżomm inqas setgħat eżekuttivi filwaqt li dawk tal-prim ministru ġew imkabbra.<ref>{{Ċita web|url=https://news.yahoo.com/s/ap/20110617/ap_on_re_mi_ea/ml_morocco_king|titlu=King declares Morocco a constitutional monarchy - Yahoo! News|data=2011-06-23|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-02-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110623180751/https://news.yahoo.com/s/ap/20110617/ap_on_re_mi_ea/ml_morocco_king|arkivju-data=2011-06-23|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20121024053618/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0702/breaking8.html Moroccan king in referendum win] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024053618/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0702/breaking8.html|data=24 Ottubru 2012}}. ''The Irish Times''. 2 July 2011.</ref> Il-kostituzzjoni tagħti lir-re setgħat onoriċi (fost setgħat oħra); huwa kemm il-mexxej politiku sekulari kif ukoll l-''[[Amir al-Mu'minin|Amir al-Mu'minīn]]'' (Emir il-Mwemmnin jew Kmandant/Prinċep tal-Fidili) bħala dixxendent dirett tal-Profeta [[Muħammed|Muħammad]]. Huwa jippresiedi l-Kunsill tal-Ministri; jaħtar lill-Prim Ministru mill-partit politiku li rebaħ l-aktar siġġijiet fl-elezzjonijiet parlamentari, u fuq rakkomandazzjonijiet ta’ dan tal-aħħar, jaħtar il-membri tal-gvern. Il-kostituzzjoni tal-1996 teoretikament ippermettiet lir-re jtemm il-mandat ta’ kwalunkwe ministru, u wara konsultazzjoni mal-kapijiet tal-Assembleji ogħla u baxxi, li jxolji l-Parlament, jissospendi l-kostituzzjoni, isejjaħ għal elezzjonijiet ġodda, jew imexxi b’digriet. L-unika darba li dan ġara kien fl-1965. Ir-Re huwa formalment il-kmandant in-kap tal-forzi armati. === Relazzjonijiet esterni === Il-Marokk ġie mistoqsi u kkritikat b'mod wiesa' talli appoġġa r-riammissjoni tas-Sirja taħt Assad fil-Lega Għarbija, u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin Nasser Bourita ġie mistoqsi u kkritikat ukoll talli jippromwovi relazzjoni aħjar mad-Ditatorjat ta’ Assad. u kien ukoll mistoqsija u kkritikat b'mod wiesa 'l-laqgħa ta' Ġunju 2023, fil-ġenb tat-13-il konferenza tal-ministri Għarab tal-edukazzjoni organizzata minn ALESCO, il-Ministru tal-Edukazzjoni tas-Sirja ta 'Assad Dr Darem Tabbaa iltaqa' mal-kontroparti tiegħu Chakib Benmoussa , Chakib Benmoussa kien wara mistoqsi u kkritikat. Il-Marokk huwa uffiċjalment maqsum fi 12-il [[Reġjuni tal-Marokk|reġjuni]],<ref name="reg">{{cite web|url=http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%20fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf|titlu=Décret fixant le nom des régions|lingwa=fr|data-aċċess=11 Ġulju2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518083233/http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%20fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf|archive-date=18 May 2015|xogħol=Portail National des Collectivités Territoriales}}</ref> li, min-naħa tagħhom, huma suddiviżi fi [[Prefetturi u provinċji tal-Marokk|62 provinċja u 13-il prefettura]].<ref>{{cite web|url=http://www.statoids.com/yma.html|title=Prefetturi tal-Marokk|websajt=www.statoids.com}}</ref> '''Reġjuni (bl-ismijiethom f'ortografija Maltija mill-Għarbi)''' [[File:Tasgiwin_n_Murakuc_-_Regions_of_Morocco.png|thumb|259x259px|It-12-il reġjun amministrattiv uffiċjali tal-Marokk, bl-ismijiet indiġeni tagħhom fil-lingwa l-Berbera.]] # Tanger - Tetouan - Al Hoceima (Tanġer - Tetwan - Il-Ħusejma) # Orientale (Lvant/Xerqi) # Fès-Meknès (Fas - Maknes) # Rabat-Salé-Kénitra (Ir-Rabat - Sala - Il-Qnejtra) # Béni Mellal-Khénifra (Bni Mellal - Ħanifra) # Casablanca-Settat (Dar il-Bajda - Settat) # Marrakech-Safi (Marrakexx - Safi) # Drâa-Tafilalet (Dragħ - Tafilalt) # Souss-Massa (Sus - Massa) # Guelmim-Oued Noun (Gulmim/Kulmim - Wied Nun) # Laâyoune-Sakia El Hamra (L-Għejun - Saqja il-Ħamra) # Dakhla-Oued Ed-Dahab (Daħla - Wied id-Deheb)<br /> === Fergħa leġiżlattiva === [[Stampa:Parliament of morocco.jpg|daqsminuri|Il-bini tal-leġislatura fir-Rabat]] Sa mir-riforma kostituzzjonali tal-1996, il-fergħa leġiżlattiva hija bikamerali u hija magħmula minn żewġ kmamar. L-Assemblea tar-Rappreżentanti tal-Marokk ( Majlis an-Nuwwâb/Assemblée des Répresentants ) għandha 395 membru eletti għal perjodu ta' ħames snin, 305 minnhom eletti f'kostitwenzi b'diversi membri u 90 f'listi nazzjonali magħmula minn nisa' u żgħażagħ. L-Assemblea tal-Kunsilliera (Majlis al-Mustasharin) għandha 120 membru, eletti għal terminu ta' sitt snin. 72 membru huma eletti fil-livell reġjonali, 20 membru huma eletti minn unions, 8 siġġijiet minn organizzazzjonijiet professjonali u 20 minn impjegati. Is-setgħat tal-Parlament, għalkemm għadhom relattivament limitati, ġew estiżi fir-reviżjonijiet kostituzzjonali tal-1992 u l-1996 u saħansitra aktar f'dawk tal-2011 u jinkludu kwistjonijiet baġitarji, l-għoti ta' kontijiet, l-interrogazzjoni tal-ministri u t-twaqqif ta' kummissjonijiet ta' inkjesta ad hoc biex jinvestigaw. azzjonijiet tal-gvern. Il-kamra t'isfel tal-Parlament tista' xolji l-gvern permezz ta' vot ta' sfiduċja. L-aħħar elezzjoni parlamentari saret fit-8 ta' Settembru, 2021. Il-parteċipazzjoni tal-votanti f'dawn l-elezzjonijiet kienet stmata li kienet ta' 50.35% tal-votanti reġistrati. === Relazzjonijiet barranin === Il-Marokk huwa membru tan-Nazzjonijiet Uniti u jappartjeni għall-Unjoni Afrikana (UA), il-Lega Għarbija, l-Unjoni tal-Magreb Għarbi (AMU), l-Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Iżlamika (OIC), il-Moviment Mhux Allinjat u l-Komunità tal-Istati Saħel -Saħarjani (CEN_SAD). Ir-relazzjonijiet tal-Marokk ivarjaw ħafna bejn l-istati Afrikani, Għarab u tal-Punent. Il-Marokk kellu rabtiet sodi mal-Punent għal benefiċċji ekonomiċi u politiċi. Franza u Spanja jibqgħu l-imsieħba kummerċjali ewlenin, kif ukoll il-kredituri ewlenin u l-investituri barranin fil-Marokk. Mill-investimenti barranin totali fil-Marokk, l-Unjoni Ewropea tinvesti madwar 73.5%, filwaqt li d-dinja Għarbija tinvesti biss 19.3%. Bosta pajjiżi fir-reġjuni tal-Golf Persjan u tal-Magreb qed isiru aktar involuti fi proġetti ta' żvilupp fuq skala kbira fil-Marokk. Fl-2004, l-amministrazzjoni ta' George W. Bush tat lill-Marokk status ta' alleat ewlieni mhux tan-NATO. Ta' min jinnota li l-Marokk kien l-ewwel pajjiż fid-dinja li rrikonoxxa s-sovranità tal-Istati Uniti, fl-1777. Wara li kiseb l-indipendenza, il-Marokk stabbilixxa rabtiet sodi mal-Istati Uniti, u rċieva għajnuna ekonomika u militari sinifikanti. Din is-sħubija ffjorixxiet matul il-Gwerra Bierda, u l-Marokk sar alleat ewlieni kontra l-espansjoni komunista fl-Afrika ta' Fuq. Bi tpattija, l-Istati Uniti appoġġaw l-ambizzjonijiet territorjali tal-Marokk u l-isforzi tiegħu biex jimmodernizza l-ekonomija tiegħu. Il-Marokk irċieva aktar minn $400 miljun f'għajnuna Amerikana bejn l-1957 u l-1963, u għolliha għall-ħames l-akbar riċevitur ta' għajnuna agrikola Amerikana fl-1966. il-Marokk. Barra minn hekk, il-Marokk huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat (ENP) tal-Unjoni Ewropea, li għandha l-għan li tqarreb l-UE lejn il-ġirien tagħha. === Militari === [[Stampa:FREMM Mohammed VI - Lorient 2013-05.JPG|daqsminuri|Mohammed VI, frejgata multipurpose FREMM tan-Navy Rjali Marokkina]] Il-militar Marokkin huwa magħmul mill-Forzi Armati Rjali, li jinkludu l-Armata (l-akbar fergħa), in-Navy, l-Air Force, il-Gwardja Rjali, il-Ġendarmerija Rjali u l-Forzi Awżiljarji. Is-sigurtà interna hija ġeneralment effettiva u l-atti ta' vjolenza politika huma rari (b'eċċezzjoni waħda: l-attakki ta' Casablanca tal-2003, li qatlu 45 persuna). In-NU żżomm forza żgħira ta' osservazzjoni fis-Saħara tal-Punent, fejn hemm stazzjonati numru kbir ta' truppi Marokkini. Il-Front Polisario Sahrawi iżomm milizzja attiva ta' madwar 5,000 ġellied fis-Saħara tal-Punent u ilu involut fi gwerer intermittenti mal-forzi Marokkini mis-snin sebgħin. == Kultura == [[Stampa:Moroccan frills.jpg|thumb|Kamra tal-għajxien b'intern Marokkin tradizzjonali.]] Il-Marokk huwa pajjiż b'kultura u ċiviltà rikka. Tul l-istorja tagħha, laqgħet ħafna nies, li kollha influwenzaw l-istruttura soċjali tal-pajjiż. Mill-indipendenza, kien hemm fjoritura vera tal-pittura u l-iskultura, il-mużika popolari, it-teatru tad-dilettanti u ċ-ċinema. It-Teatru Nazzjonali tal-Marokk (imwaqqaf fl-1956) joffri produzzjonijiet regolari tta' xogħlijiet drammatiċi Marokkini u Franċiżi. Fix-xhur tas-sajf, isiru festivals tal-arti u tal-mużika madwar il-pajjiż, inkluż il-Festival tal-Mużika Sagra tad-Dinja f'Fez. Kull reġjun għandu l-ispeċifiċitajiet tiegħu, li għalhekk jikkontribwixxu għall-kultura nazzjonali u l-wirt taċ-ċiviltà. Il-Marokk stabbilixxa fost il-prijoritajiet tiegħu l-protezzjoni tal-wirt divers tiegħu u l-preservazzjoni tal-wirt kulturali tiegħu. Kulturalment, il-Marokk dejjem irnexxielu jgħaqqad il-wirt kulturali Għarbi, Berber u Lhudi ma' influwenzi esterni bħall-Franċiż u l-Ispanjol u, matul l-aħħar deċennji, stili ta' ħajja Anglo-Amerikani. === Arkitettura === [[Stampa:Hassan II mosque, Casablanca 2.jpg|thumb|Il-moskea Hassan II f'Casablanca]] [[Stampa:Ait Benhaddou Qsar (588071549).jpg|thumb|Il-ksar ta' Ait Ben Haddou fil-muntanji tan-Nofsinhar tal-Atlas Għoli]] [[Stampa:P1020151 (9728164447).jpg|thumb|Arkitettura kolonjali f'Casablanca (seklu 20)]] L-arkitettura Marokkina tirrifletti l-ġeografija diversa u l-istorja twila tal-Marokk, immarkata minn mewġiet suċċessivi ta 'settlers permezz tal-migrazzjoni u l-konkwista militari. Dan il-wirt arkitettoniku jinkludi siti Rumani antiki, arkitettura Iżlamika storika, arkitettura vernakulari lokali, arkitettura kolonjali Franċiża tas-seklu 20, u arkitettura moderna. Ħafna mill-arkitettura tradizzjonali tal-Marokk hija mmarkata mill-istil li żviluppa matul il-perjodu Iżlamiku, mis-7 seklu 'l quddiem. Din l-arkitettura kienet parti minn tradizzjoni usa' ta' arkitettura “Moorish” jew Iżlamika tal-Punent, li kkaratterizza kemm il-Magreb (il-Marokk, l-Alġerija u t-Tuneżija) kif ukoll al-Andalus (Spanja Musulmana u l-Portugall). Huwa ħallat influwenzi mill-kultura Amażigh (Berber) fl-Afrika ta' Fuq, Spanja pre-Islamika (Rumani, Biżantini u Visigoth) u kurrenti artistiċi kontemporanji fil-Lvant Nofsani Iżlamiku biex ifassal stil uniku matul is-sekli b’karatteristiċi rikonoxxibbli bħall-arkata taż-żiemel, il-ġonna riad u l-motivi ġeometriċi u arabesk elaborati fl-injam, stokk imnaqqax u madum zellij. Għalkemm l-arkitettura Marokkina Amazigh mhix strettament separata mill-bqija tal-arkitettura Marokkina, ħafna strutturi u stili arkitettoniċi huma assoċjati b'mod distintiv ma 'reġjuni tradizzjonalment Amazigh jew dominati minn Amazigh, bħall-Muntanji Atlas u s-Saħara u r-reġjuni ta' qabel il-Hara. Dawn ir-reġjuni fil-biċċa l-kbira rurali huma mmarkati minn bosta kasbahs (fortizzi) u ksour (villaġġi fortifikati) iffurmati minn ġeografija lokali u strutturi soċjali, li waħda mill-aktar famużi minnhom hija Ait Benhaddou. Dawn huma ġeneralment magħmula minn rammed earth u mżejna b'motifi ġeometriċi lokali. Il-bogħod milli kienu iżolati minn kurrenti artistiċi storiċi oħra li jdawruhom, il-popli Amażigh tal-Marokk (u madwar l-Afrika ta' Fuq) adattaw il-forom u l-ideat tal-arkitettura Iżlamika għall-kundizzjonijiet tagħhom stess u, min-naħa tagħhom, ikkontribwew għall-formazzjoni tal-arti Iżlamika tal-Punent, partikolarment matul id-dominazzjoni politika tagħhom tar-reġjun matul sekli ta' ħakma Almoravid, Almohad u Merinid. L-arkitettura moderna fil-Marokk tinkludi ħafna eżempji ta' Art Deco tal-bidu tas-seklu 20 u arkitettura lokali Neo-Moorish mibnija matul l-okkupazzjoni kolonjali Franċiża u Spanjola tal-pajjiż bejn l-1912 u l-1956 (jew sal-1958 għal Spanja). Fl-aħħar tas-seklu 20, wara li l-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu, xi binjiet ġodda komplew jagħtu ġieħ lill-arkitettura u l-motivi tradizzjonali tal-Marokk (anki meta ddisinjati minn periti barranin), kif eżemplati mill-Mausoleum tar-Re Mohammed V (tlestiet fl-1971) u l- Moskea enormi Hassan II f'Casablanca (tlestiet fl-1993). L-arkitettura modernista hija evidenti wkoll fil-kostruzzjoni kontemporanja, mhux biss fi strutturi komuni ta' kuljum iżda wkoll fi proġetti ta' prestiġju kbar. === Letteratura === [[Stampa:ChraibiDriss.jpg|thumb|Driss Chraibi]] Il-letteratura Marokkina hija miktuba prinċipalment bl-Għarbi, il-Berber, l-Ebrajk u l-Franċiż. Partikolarment taħt l-imperi Almoravid u Almohad, il-letteratura Marokkina kienet relatata mill-qrib mal-letteratura ta' al-Andalus, u kienet taqsam forom poetiċi u letterarji importanti bħaż-zajal, il-muwashshah u l-maqama. Il-letteratura Iżlamika, bħall-eseġeżijiet Koraniċi u xogħlijiet reliġjużi oħra bħal Al-Shifa ta' Qadi Ayyad, kienu influwenti. L-Università ta' al-Qarawiyyin f'Fez kienet ċentru letterarju importanti li ġibed studjużi minn barra, inklużi Maimonides, Ibn al-Khatib u Ibn Khaldun. Taħt id-dinastija Almohad, il-Marokk esperjenza perjodu ta' prosperità u splendore fil-qasam tal-għarfien. L-Almohads bnew il-moskea Kutubiyya f'Marrakech, li kienet fiha xejn inqas minn 25,000 ruħ, iżda kienet famuża wkoll għall-kotba, manuskritti, libreriji u ħwienet tal-kotba tagħha, għalhekk isimha: l-ewwel bazaar tal-kotba fl-istorja. Il-Kalifa Almohad Abu Yakub kellu mħabba kbira għall-ġbir tal-kotba. Huwa waqqaf librerija kbira, li eventwalment ġiet imċaqalqa lejn il-Casbah u kkonvertita f’librerija pubblika. Il-letteratura Marokkina moderna bdiet fis-snin 30. Żewġ fatturi ewlenin taw impetu lill-Marokk biex jixhed it-twelid ta' letteratura moderna. Il-Marokk, bħala protettorat Franċiż u Spanjol, ħalla lill-intellettwali Marokkini l-opportunità li jiskambjaw u jipproduċu xogħlijiet letterarji b’mod ħieles, u jgawdu minn kuntatt ma' letteratura Għarab u Ewropea oħra. Tliet ġenerazzjonijiet ta' kittieba sawru b’mod speċjali l-letteratura Marokkina tas-seklu 20. L-ewwel waħda kienet il-ġenerazzjoni li għexet u kitbet fi żmien il-Protettorat (1912-1956), li l-aktar rappreżentant importanti tagħha kien Mohammed Ben Brahim (1897-1955). It-tieni ġenerazzjoni kienet dik li kellha rwol importanti fit-tranżizzjoni għall-indipendenza ma' kittieba bħal Abdelkrim Ghallab (1919-2006), Allal al-Fassi (1910-1974) u Mohammed al-Mokhtar Soussi (1900-1963). It-tielet ġenerazzjoni hija dik tal-kittieba tas-sittinijiet. Il-letteratura Marokkina mbagħad iffjorixxiet b’kittieba bħal Mohamed Choukri, Driss Chraïbi, Mohamed Zafzaf u Driss El Khouri. Dawn il-kittieba kienu influwenza importanti fuq il-ħafna rumanziera, poeti u drammaturi Marokkini li kienu għadhom ġejjin. Matul is-snin 50 u 60, il-Marokk kien kenn u ċentru artistiku u ġibed kittieba bħal Paul Bowles, Tennessee Williams, u William S. Burroughs. Il-letteratura Marokkina ffjorixxiet b'rumanziera bħal Mohamed Zafzaf u Mohamed Choukri, li kitbu bl-Għarbi, u Driss Chraïbi u Tahar Ben Jelloun, li kitbu bil-Franċiż. Awturi Marokkini importanti oħra jinkludu: Abdellatif Laabi, Abdelkrim Ghallab, Fouad Laroui, Mohammed Berrada u Leila Abouzeid. Oratura (letteratura orali) hija parti integrali mill-kultura Marokkina, kemm jekk bl-Għarbi Marokkin jew Berber. === Mużika === Il-mużika Marokkina hija ta' oriġini Għarbija, Berber u sub-Saħarjana. Il-baned Chaabi b'influwenzi rock huma mifruxa, kif inhi l-mużika trance, b'oriġini storika fil-mużika Iżlamika. Il-Marokk huwa d-dar tal-mużika klassika Andalusa, li tinsab madwar il-majjistral tal-Afrika. Probabbilment ġie żviluppat taħt il-ħakma Għarbija f'Córdoba, u l-invenzjoni tagħha ħafna drabi hija attribwita lill-mużiċist Persjan Ziryab. [[Stampa:Musicians Jilala music in Morocco, 1900.png|thumb|Grupp ta' mużiċisti minn Jilala fl-1900]] Aita huwa stil mużikali Bedouin li jitkanta fil-kampanja. Chaabi (popolari) hija mużika komposta minn bosta varjetajiet li jinżlu mill-forom multipli tal-mużika folkloristika Marokkina. Chaabi kien oriġinarjament imwettaq fis-swieq, iżda issa jinstema 'fi kwalunkwe ċelebrazzjoni jew ġbir. Forom popolari ta' mużika tal-Punent huma dejjem aktar popolari fil-Marokk, bħall-fużjoni, rock, country, metall, u b'mod partikolari hip hop. Il-Marokk ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest tal-1980, fejn ġie fil-pożizzjoni ta' qabel tal-aħħar. === Midja === Iċ-ċinema fil-Marokk għandha storja twila li tmur lura aktar minn seklu, bil-ġbid ta' Le chevrier Marocain ta' Louis Lumière (“Il-Goatherd Marokkin”) fl-1897. Bejn dik id-data u l-1944, ħafna films barranin inġibdu fil-pajjiż, speċjalment f'iż-żona ta' Ouarzazate. Fl-1944, inħoloq iċ-Ċentru Ċinematografiku Marokkin (CCM), l-aġenzija regolatorja tal-films tal-pajjiż. Infetħu wkoll studios fir-Rabat. Fl-1952, Othello ta' Orson Welles rebaħ il-Palma tad-Deheb fil-Festival tal-Films ta' Cannes taħt il-bandiera Marokkina. Madankollu, il-mużiċisti tal-Festival ma daqqewx l-innu nazzjonali tal-Marokk, peress li ħadd ma kien jaf x’kien. Sitt snin wara, Mohammed Ousfour kien se joħloq l-ewwel film Marokkin, Le fils maudit ("The Cursed Son"). Fl-1968 sar l-ewwel Festival tal-Films tal-Mediterran f'Tanġer, li fil-forma attwali tiegħu jsir f’Tetouan. Fl-1982 sar l-ewwel festival nazzjonali tal-films fir-Rabat. Fl-2001, l-ewwel Marrakech International Film Festival (FIFM) sar ukoll f'Marrakech. === Kċina === [[Stampa:Couscous of Fes.JPG|thumb|Kuskus Marokkin]] Il-kċina Marokkina hija meqjusa bħala waħda mill-aktar varjati fid-dinja. Dan huwa riżultat tal-interazzjoni li l-Marokk kellu mad-dinja ta' barra għal sekli sħaħ. Il-kċina Marokkina hija primarjament fużjoni ta’ kċejjen Moorish, Ewropej u Mediterranji. Il-ħwawar jintużaw ħafna fil-kċina Marokkina. Filwaqt li l-ħwawar ġew importati lejn il-Marokk għal eluf ta’ snin, ħafna ingredjenti bħaż-żagħfran minn Tiliouine, mint u żebbuġ minn Meknes, u larinġ u lumi minn Fez, huma mkabbra fid-dar. It-tiġieġ huwa l-aktar laħam ikkunsmat fil-Marokk. L-aktar laħam aħmar ikkunsmat fil-Marokk huwa ċ-ċanga; ħaruf huwa l-favorit, iżda huwa relattivament għali. Il-platt ewlieni Marokkin li ħafna nies huma familjari miegħu huwa l-kuskus, id-delikatezza nazzjonali antika. Iċ-ċanga hija l-aktar laħam aħmar ikkunsmat fil-Marokk, u ġeneralment jittiekel f'tagine ma' ħaxix jew legumi. It-tiġieġ jintuża ħafna wkoll fit-tajini, u wieħed mill-aktar famużi huwa dak bit-tiġieġ, patata u żebbuġ. Il-ħaruf jiġi kkunsmat ukoll, iżda peress li r-razez tan-nagħaġ tal-Majjistral tal-Afrika jaħżnu l-biċċa l-kbira tax-xaħam tagħhom fid-denb, il-ħaruf Marokkin m’għandux it-togħma pikkanti li għandhom il-ħaruf u l-muntun tal-Punent. It-tjur huwa wkoll komuni ħafna u l-użu tal-frott tal-baħar qed jiżdied fl-ikel Marokkin. Barra minn hekk, hemm laħam immellaħ imnixxef u laħam immellħ ippreservat bħal kliia/khlia u "g'did", li jintużaw biex jagħtu togħma lit-tagines jew jintużaw f'"el ghraif", pancake Marokkin mielaħ mitwi. Fost l-aktar platti Marokkini famużi hemm couscous, pastilla (kitba wkoll bsteeya jew bestilla), tajine, tanjia u harira. Għalkemm din tal-aħħar hija soppa, hija meqjusa bħala platt fiha nnifisha u hija serva bħala tali jew bid-dati speċjalment matul ix-xahar tar-Ramadan. Il-konsum tal-majjal huwa pprojbit skont ix-Xarija, il-liġijiet reliġjużi tal-Islam. Parti importanti mill-ikel ta' kuljum huwa l-ħobż. Fil-Marokk, il-ħobż huwa magħmul prinċipalment mis-smid tal-qamħ durum, magħruf bħala khobz. Il-fran huma komuni ħafna fil-Marokk kollu u l-ħobż frisk huwa staple fil-bliet, irħula u rħula kollha. L-aktar komuni huwa ħobż tal-qamħ sħiħ mitħun oħxon jew ħobż tad-dqiq abjad. Hemm ukoll varjetà ta 'flatbreads u flatbreads moqlija. L-iktar xarba popolari hija "atai", tè aħdar bil-weraq tan-nagħniegħ u ingredjenti oħra. It-te jokkupa post importanti ħafna fil-kultura Marokkina u huwa meqjus bħala forma ta 'arti. Jiġi servut mhux biss waqt l-ikliet iżda matul il-ġurnata u huwa fuq kollox xarba tal-ospitalità, normalment serva meta jkun hemm mistednin. Huwa moqdi lill-mistednin u huwa rude li tirrifjutah. === Sport === [[Stampa:Morocco vs Algeria, June 04 2011-10.jpg|thumb|Fannijiet tal-futbol Marokkini]] Il-futbol huwa l-aktar sport popolari fil-pajjiż, popolari fost iż-żgħażagħ urbani b'mod partikolari. Fl-1986, il-Marokk sar l-ewwel pajjiż Għarbi u Afrikan li kkwalifika għat-tieni rawnd tat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA. Il-Marokk ospita t-Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani fl-1988 u se jerġa' jospitaha fl-2025 wara li l-Guinea ospitanti oriġinali tneħħew mid-drittijiet ta’ ospitanti minħabba tħejjijiet insuffiċjenti għall-post. Oriġinarjament il-Marokk kien skedat li jospita t-Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani tal-2015, iżda rrifjuta li jospita t-tournament fid-dati skedati minħabba l-biżgħat dwar it-tifqigħa tal-Ebola fil-kontinent. Il-Marokk għamel sitt tentattivi biex jospita t-Tazza tad-Dinja tal-FIFA iżda tilef ħames darbiet kontra l-Istati Uniti, Franza, il-Ġermanja, l-Afrika t’Isfel u offerta konġunta mill-Kanada, il-Messiku u l-Istati Uniti; Madankollu, il-Marokk se jospitah fl-2030 flimkien mal-Portugall u Spanja, wara li fl-aħħar rebaħ it-tender fis-sitt tentattiv tiegħu. Fl-2022, il-Marokk sar l-ewwel tim Afrikan u Għarbi li wasal sas-semifinali u spiċċa r-raba’ fit-tournament. Fil-Logħob Olimpiku tal-1984, żewġ Marokkini rebħu medalji tad-deheb fl-atletika. Nawal El Moutawakel rebaħ l-400 metru ostakli; Kienet l-ewwel mara minn pajjiż Għarbi jew Iżlamiku li rebħet midalja tad-deheb Olimpika. Saïd Aouita rebaħ il-5000 metru fl-istess logħob. Hicham El Guerrouj rebaħ midalji tad-deheb għall-Marokk fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 fil-1500 metru u l-5000 metru u għandu diversi rekords mondjali fit-tellieqa tal-mili. L-isports tal-ispettaturi fil-Marokk tradizzjonalment iffokaw fuq l-arti taż-żiemel sakemm l-isports Ewropej (futbol, ​​polo, għawm u tennis) ġew introdotti lejn l-aħħar tas-seklu 19. It-tennis u l-golf saru popolari. Diversi plejers professjonali Marokkini kkompetew f'kompetizzjonijiet internazzjonali, u l-pajjiż ressaq l-ewwel tim tiegħu tat-Tazza Davis fl-1999. Il-Marokk kien wieħed mill-pijunieri tal-kontinent fil-basketball, u stabbilixxa wieħed mill-ewwel kampjonati kompetittivi fl-Afrika. Ir-rugby wasal il-Marokk fil-bidu tas-seklu 20, prinċipalment mill-Franċiżi li okkupaw il-pajjiż. Bħala riżultat, ir-rugby Marokkin kien marbut mal-fortuni ta’ Franza, matul l-Ewwel u t-Tieni Gwerra Dinjija, u ħafna plejers Marokkini telqu jiġġieldu. Bħal ħafna nazzjonijiet oħra tal-Magreb, ir-rugby Marokkin kellu t-tendenza li jħares lejn l-Ewropa, aktar milli lejn il-bqija tal-Afrika, għall-ispirazzjoni. Il-kickboxing huwa popolari wkoll fil-Marokk. Marokkin-Olandiż Badr Hari, kickboxer heavyweight u artist marzjali, huwa eks Champion tal-K-1 Heavyweight u finalista tal-K-1 World Grand Prix tal-2008 u 2009. == Gallerija == == Rif == <gallery> Stampa:Rif mountains near Al Hoceima1.jpg|Muntanji Rif ħdejn Al Hoceima. Stampa:Alhoceimarif.jpg|Pajsaġġi fil-Park Nazzjonali ta' Al Hoceima (RIF). Stampa:Alhoceimas.jpg|Il-Belt Al Hoceima kienet il-kapitali tar-Rif fl-1921-1926. Stampa:Chauen.jpg|Veduta ġenerali ta' Chefchaouen. </gallery> Ir-Rif (bl-Għarbi: الريف‎, fil-lingwi Berberi: ⴰⵔⵉⴼ, traduzzjoni: il-Kap, il-kosta) huwa reġjun b’żoni muntanjużi u żoni ħodor fl-Afrika ta’ Fuq, b’kosta fuq il-Mediterran, li jmiss ma’ Tanger u testendi sa Saidia. fuq il-fruntiera mal-Alġerija. Dan ir-reġjun ilu distint mill-bqija tal-Marokk sa minn żmien iż-żewġ protettorati. Ir-Rif kien taħt protettorat Spanjol b'Tetouan bħala l-kapitali tiegħu, u l-bqija tal-Marokk kien taħt protettorat Franċiż b'Rabat bħala l-kapitali tiegħu. Ir-Rif jinkludi tmien provinċji fit-tramuntana tal-Marokk, jiġifieri, it-tmien provinċji li kienu taħt protettorat Spanjol, fosthom: Il-provinċja ta' Fahs-Anyera (41) Il-provinċja ta' Larache (42) Provinċja ta' Chefchaouen (43) Il-provinċja ta' Al Hoceima (45) Provinċja ta' Driuch (76) Il-provinċja ta’ Nador (50). Huwa reġjun tradizzjonalment iżolat u żvantaġġat. Il-lingwa materna tal-parti tal-Lvant tal-Protettorat tar-Rif hija "Riff Berber" jew tarifit (provinċji ta' Al Hoceima, Driuch, Nador) u dik tal-parti tal-punent (provinċji ta' Fahs-Anyera, Larache, Chefchaouen) hija Għarbi djalettali. . Il-Franċiż u l-Ispanjol, li huma l-lingwi barranin ewlenin, għandhom preżenza kbira. Ir-reġjun tar-Rif m'għandux jiġi konfuż mal-muntanji Rif, li jestendu lil hinn mir-reġjun bl-istess isem. L-aktar bliet notevoli huma Chauen, Taunat, Targuís, Al Hoceima (qabel Villa Sanjurjo), Driuch, Melilla, Nador u Kebdana. Parti minn dik iż-żona ġeografika fl-Afrika ta' Fuq tinkludi l-ibliet Spanjoli awtonomi ta' Melilla u Ceuta. Reġjun tar-Rif: Koordinati: 35°N 4°W / 35, -4; Tul: 360km; Għoli massimu Muntanja Tidiguín (2.46 km); Tul 360km; Wisa '80km == Gallerija == [[Stampa:Mezquita en Dajla (Sahara Occidental).jpg|thumb|Moskea f'Dakhla]] <gallery> File:M'diq from above.jpg|Rincón del Medik/M'diq/المضيق/ⵎⴹⵢⴰⵇ (Altitudni Medja: 0 m s.l.m.; Popolazzjoni (2014): 56,227 abitant) File:Bab Mansour1.JPG|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Mausoleum of Moulay Ismail5.JPG|Mausoleum tal-Moulaj Ismagħil, Meknès/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Elhedim.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ Elhedim/Plaza Mayor/Mayor Suare/Pjazza Prinċipali File:Bab El Khemis.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Bab Mansour.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Oujdacol.jpg|Oujda/Uchda/Wuǧda/وجدة File:Oujda.baba sidi abdel wahab.jpg|Abel Wahab., Oujda/Uchda/Wuǧda/وجدة File:Kenitra main pic.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, centru/centro/center File:Kénitra 2014043.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, triqs/calles/streets File:Kénitra 2014005.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, moske/mosque/mezquita File:Sbou River - Corniche Kenitra.jpg|Sbou Xmara, Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ File:Mohamed 5 street.jpgTriq Mohamed V| Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Av mohamed 5.jpg|Triq Mohamed V, Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Tetouan city, Morocco in rain.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Jardines de Cagigas 04.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan//تطوان Jardines de Cagigas Gardens/Ġonna File:Av Athens.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Tétouan.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Royal Palace in Tetouan Morocco.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان, Royal Palace/Palacio Real/Palazz Irjali File:Tetuan desde Buanan.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان View/Vista/Viuta for/desde/ta' Buanan File:Le jardin des majorelle 21.JPG|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Le/El jardi´n/The Garden/Ġnien File:Djemaa el Fna.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ejemma el Fna Pjazza/Plaza/Square File:Marrakech banner.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ejemma el Fna Pjazza/Plaza/Square File:Bahia Palace Marrakech Front Courtyard 2009 LL.JPG|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Bahia Palace/Palacio/Palazzio de la Bahía/ File:Pavillon Menaragärten.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ġonna Menara File:Safi 1.png|Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Monuments de Salé.png|Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Larache de nuit (14161711729).jpg|Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:أطلال حصن القبيبات بمدينة العرائش المغربية.jpg|Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Lixus.jpg|Fdalijiet ta' Lixus, Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Larache Medina.jpg|Medina, Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Salé mosque DSCF6797.jpg|Moskea l-Kbira tal-Bejgħ, Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Sale,BabMrisa.jpg|Il-Bieb Bab el-Mrisa, li jmur mis-snin 1270 matul il-perjodu Marinid bikri, Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Dakhla Peninsula Monument.jpg|Dan il-monument jirrifletti l-forma tal-peniżola Dakhla. File:Military Base, Boujdour.jpg|Cabo Bojador Cape/ra's Būŷadūr/رأس بوجدور File:Dajla-ad-Dajla-Villa Cisneros.png|Villa Cisneros/Dajla o ad-Dajla/الداخلة File:Merzouga, Morocco.jpg|Merzouga File:Morocco Africa Flickr Rosino December 2005 84514010.jpg|Erg Chebbi/عرج شبي File:Erfoud City Center Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Royal-Palace-Erfoud.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Erfoud Tafilalt1.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Cabins at the tifina campground, south of the town of Erfoud, Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Erfoud-Sahara-Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Tafilalet tinghreras est.jpg|Oasis Tingheras (Rissani) Tafilálet/تافيلالت/ⵜⴰⴼⵉⵍⴰⵍⵜ (L'oasis du Tafilalet vu du ksar de Tingheras (Rissani)) File:Saghro.jpeg|Mountajna Jbel Saghro/جبل صغرو/ⴰⴷⵔⴰⵔ ⵏ ⵙⴰⵖⵔⵓ/Adrar Saghro File:Drâa embouchure.JPG|Ix-Xmara Drâa (وادي درعة) File:Oasis in the Draa Valley.jpg|Ix-xmara Drâa (وادي درعة) Oasis File:Massif du Siroua.JPG|Jbel Sirwa o Monte Sirwa o Siroua (Mount Sirwa) File:Atlas-Mountains-Labeled-2.jpg|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Antiatlas westl ortschaft.jpg|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Massif du Siroua.JPG|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Ayachi wadi.jpg|Mountajna Jbel Ayachi/جبل العياشي File:Tizi'n'Toubkal.jpg|Mnt Toubkal/Tubkal File:Atlas Mountains snow cover.jpg|Mnt Toubkal/Tubkal L-ogħla quċċata ta' Toubqal/The High Peak of Toubkal (El Pico más altod el Monte Toubkal) File:Haut Atlas vu du ciel.jpg|Alto Atlas (High Atlas/Atlas għoli) File:Crossing the High Atlas mountains in Morocco - 45020232664.jpg|Alto Atlas (High Atlas/Atlas għoli) File:Tiznit place2.jpg|Tiznit/تزنيت/ⵜ ⵉ ⵣ ⵏ ⵉ ⵜ File:Agadir oufella.jpg|Agadir/أݣادير/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ File:Oujdacol.jpg|Oujda / Uchda / وجدة File:Oujda.baba sidi abdel wahab.jpg|Oujda / Uchda / وجدة File:Guelmimjustice.JPG|Guelmín, Guelmim, Egleimín, Kulmim, Glimin, Gulimim, Goulimime, Guelmime, Goulmim, Goulimine o Kalmīm,كلميم File:Smara,rooftopE.jpg|Esmara/Smara/Semara/السمارة File:Smara,Zawiya.jpg|Moskea ta' Smara (tard is-seklu 19) riabilitata fl-2010, Esmara/Semara/السمارة File:Tarfaya city.jpg|Cabo Juby/Tarfaya/طرفاية File:ISS008-E-14676 - Lanzarote and Cape Juby.jpg|Lanzarote u Cabo Juby/Cape Juby/Rā's Ŷūbī/رأس جوبي File:Ciudad de Sidi Ifni.jpg|Ifni/Sidi Ifni File:Paseo maritimo de Sidi Ifni (Marruecos).jpg|Sidi Ifni Seafront "Il-Poġġaman", Sidi Ifni (Paseo marítimo de Ifni La Barandilla.). File:Playa de Lagzira en Sidi Ifni (Marruecos).jpg|Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni File:El Gzira beach.jpg|El Gzira Beach/Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni (Playa de Legzira, Ifni) File:شاطئ الجزيرة نواحي سيدي افني.jpg|Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni (Playa de Legzira, Ifni) File:Boujdour.jpg|Cabo Bojador/Cape Bojador/Boujdour/Budjur File:Ksar es-Seghir.jpg|Ksar es-Seghir/Alcácer-Ceguer </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} [https://web.archive.org/web/20171229223048/http://www.maroc.ma/ Maroc.Ma] [[Kategorija:Mediterran]] [[Kategorija:Marokk]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Afrika]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]] {{Afrika}} 5wzk0a3b09oq6636wh8mrosggiia4ql 317574 317573 2024-11-18T21:29:27Z Sapp0512 19770 /* Politika */ 317574 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_nattiv = <big>المملكة المغربية</big><br />''al-Mamlaka l-Magħribijja''</span><br /> <big>ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ</big> |isem_twil_konvenzjonali = Renju tal-Marokk |isem_komuni = Marokk |stampa_bandiera = Flag of Morocco.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Morocco.svg |stampa_mappa = Morocco (orthographic projection, WS claimed).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Marokk |ħolqa_emblema = Emblema tal-Marokk |ħolqa_demografija = Demografija tal-Marokk |mottu_nazzjonali = <big>"الله، الوطن، الملك"</big> <br />"Allāh, al-Waṭan, al-Malik"{{spazji|1}}<small>([[transliterazzjoni]])</small><br />"ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ"<br />"''Alla - Patria - Re''"</span> |innu_nazzjonali = "[[Al-naxid al-xarif|An-Naxid ax-Xarif]]" <br /><small>"L-Innu x-Xarif"{{spazji|1}}<small>([[transliterazzjoni]]) |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]<ref>[http://www.pogar.org/publications/other/constitutions/mrc-constitution-96-e.pdf Kostituzzjoni Marokkina, 1996]</ref> [[Amazigh Marokkin Standard|Berberu]]<ref>{{Ċita web |data-aċċess=2019-12-28 |titlu=Archive copy |url=http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/EE8E1B01-9C86-449B-A9C2-A98CC88D7238/8650/bo5952F.pdf |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20111003192853/http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/EE8E1B01-9C86-449B-A9C2-A98CC88D7238/8650/bo5952F.pdf |arkivju-data=2011-10-03 |url-status=dead }}</ref> |kapitali = [[Rabat (Marokk)|Rabat]] |latd=34 |latm=02 |latNS=N |lonġd=6 |lonġm=51 |lonġEW=W |l-ikbar_belt = [[Casablanca]] |tip_gvern = [[Monarkija kostituzzjonali]] |titlu_kap1 = [[Re tal-Marokk|Re]] |isem_kap1 = [[Moħammed VI]] |titlu_kap2 = [[Prim Ministru tal-Marokk|Prim Ministru]] |isem_kap2 = [[Aziz Akhannouch]]<ref>[https://www.mapnews.ma/am/activites-royales/%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B5%9C%E2%B5%89-%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B1-%E2%B5%8F-%E2%B5%A1%E2%B4%B0%E2%B4%B7%E2%B4%B7%E2%B5%93%E2%B5%94-%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B5%99%E2%B5%99-%E2%B5%84%E2%B4%B0%E2%B5%A3%E2%B5%89%E2%B5%A3-%E2%B4%B0%E2%B5%85%E2%B5%8F%E2%B5%93%E2%B5%9B-%E2%B4%B0%E2%B4%B7-%E2%B5%89%E2%B4%B3-%E2%B4%B0%E2%B5%8F%E2%B5%99%E2%B5%99%E2%B5%89%E2%B5%85%E2%B4%BC-%E2%B5%8F-%E2%B5%9C%E2%B5%8F%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B9%E2%B5%9C-%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B5%8E%E2%B4%B3%E2%B5%8D%E2%B5%9C-%E2%B5%99-%E2%B5%9C%E2%B5%93%E2%B4%B3%E2%B5%89-%E2%B5%8F-%E2%B5%9C%E2%B5%8F%E2%B4%B1%E2%B4%B0%E2%B4%B9%E2%B5%9C (lingwa taxelħita) ⵉⵙⵜⵉ ⴱⴰⴱ ⵏ ⵡⴰⴷⴷⵓⵔ ⵎⴰⵙⵙ ⵄⴰⵣⵉⵣ ⴰⵅⵏⵓⵛ ⴰⴷ ⵉⴳ ⴰⵏⵙⵙⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵉⵙⵎⴳⵍⵜ ⵙ ⵜⵓⴳⵉ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵜⴰⵎⴰⵢⵏⵓⵜ] </ref> |tip_sovranità = Unifikazzjoni |nota_sovranità = 1554 |avveniment_stabbilit1 = Unifikata mid-[[Dinastija Sagħdija]] |data_stabbilit1 = 1554 |avveniment_stabbilit2 = [[Dinastija Għalawija]] (preżenti) |data_stabbilit2 = 1666 |avveniment_stabbilit3 = [[Independenza]] minn Franza |data_stabbilit3 = 2 ta' Marzu, 1956 |avveniment_stabbilit4 = [[Independenza]] minn Spanja |data_stabbilit4 = 7 ta' April, 1956 |poż_erja = 57 |erja_km2 = 446,300 |erja_mi_kw = 172,414 |perċentwal_ilma = 250km² (0.056%) |sena_stima_popolazzjoni = 2009 |stima_popolazzjoni = 31,993,000<ref name=unpop>[http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf ''World Population Prospects, Table A.1''], [[Nazzjonijiet Uniti]], 2008.</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 37 |ċensiment_popolazzjoni = 29,680,069<ref name=hcp>[https://web.archive.org/web/20080821033855/http://www.hcp.ma/Profil.aspx Recensement général de la Population et de l'Habitat 2004], Haut-Commissariat Au Plan, 2004</ref> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2004 |densità_popolazzjoni_km2 = 71.6 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 185.5 |poż_densità_popolazzjoni = 122 |sena_PGD_PSX = 2008 |PGD_PSX = $137.126 biljun<ref name=imf2>{{ċita web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=686&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=43&pr.y=3 |titlu=Morocco|editur=Fond Monetarju Internazzjonali|aċċess=01-10-2009|lingwa=Ingliż}}</ref> |poż_PGD_PSX = 57 |PGD_PSX_per_capita = $4,362<ref name=imf2/> |poż_PGD_PSX_per_capita = 115 |sena_IŻU = 2007 |IŻU = {{profitt}} 0.654 |poż_IŻU = 130 |kategorija_IŻU = <span style="color:#fc0;">medju</span> |valuta = [[Dirham Marokkin]] |kodiċi_valuta = MAD |żona_ħin = [[Ħin tal-Ewropa tal-Punent|WET]] |differenza_ħku = +0 |żona_ħin_legali = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa tal-Punent|WEST]] |differenza_żona_ħin_legali = +1 |cctld = [[.ma]] |kodiċi_telefoniku = 212 |sena_PGD_nominali = 2008 |PGD_nominali = $88.879 biljun<ref name=imf2/>> |poż_PGD_nominali = 61 |PGD_nominali_per_capita = $2,827<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali_per_capita = 109 }} Il-'''Marokk''' (bl-[[Għarbi]]: المغرب, <small>rum.</small> ''al-Magħrib''), uffiċjalment ir-Renju tal-Marokk, huwa pajjiż fir-reġjun tal-[[Magreb]] fl-[[Afrika ta’ Fuq]]. Tinjora l-Baħar Mediterran lejn it-tramuntana u l-Oċean Atlantiku lejn il-punent, u għandha fruntieri fuq l-art mal-[[Alġerija]] fil-lvant, u t-territorju kkontestat tas-[[Saħara tal-Punent]] fin-nofsinhar. Il-Marokk jippretendi wkoll il-komunità awtonoma [[Spanja|Spanjoli]] ta' [[Ceuta]], [[Melilla]] u [[Peñón de Vélez de la Gomera]], u diversi gżejjer żgħar ikkontrollati mill-Ispanjol lil hinn mill-kosta tiegħu.<ref>{{cite news|sena=2018|titlu=Ceuta, Melilla profile|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627|lingwa=en-GB|pubblikatur=BBC News|data-aċċess=13 Novembru 2018}}</ref> Mifrux fuq medda ta’ 446,300 km² (172,300 sq mi)<ref name="BBC country profile" /> jew 716,550 km² (276,660 sq mi),<ref name="CIA Factbook" />{{ref label|Territory|b|}}, u b’popolazzjoni ta’ madwar 37 miljun ċittadin. Ir-reliġjon uffiċjali u predominanti tagħha hija l-[[Iżlam|Islam]], u l-lingwi uffiċjali huma l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] u l-[[Amazigh Marokkin Standard|Berberu]] (Tamazight); il-Franċiż u d-djalett [[Marokkin tal-Għarbi]] (l-Għarbija l-Magħribija d-Dariġa) huma wkoll mitkellma ħafna. L-identità u l-kultura Marokkina hija taħlita ta’ kulturi [[Għarab]], [[Berber]], [[Afrikani]] u [[Ewropa|Ewropej]]. Il-kapitali tagħha hija [[Rabat (Marokk)|Rabat]], filwaqt li l-akbar belt tagħha hija [[Casablanca]].<ref name="Abun-Nasr19873">{{cite book|awtur=Jamil M. Abun-Nasr|data=20 Awwissu 1987|titlu=A History of the Maghrib in the Islamic Period|url=https://books.google.com/books?id=jdlKbZ46YYkC|pubblikatur=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-33767-0}}</ref> Il-bliet importanti ieħor tinkludi [[Agadir]], [[Fes]], [[Meknès]], [[Marrakesh|Marrakexx]], u [[Uġda]]. Ir-reġjun li jikkostitwixxi l-Marokk ilu abitat mill-era tal-[[Paleolitiku]] aktar minn 300,000 sena ilu. Id- [[Dinastija Idrisidi|dinastija Idrisija]] ġiet stabbilita minn [[Idris I tal-Marokk|Idris I]] fl-788 u sussegwentement ġiet immexxija minn serje ta’ dinastiċi indipendenti oħra, li laħqet il-quċċata tagħha bħala [[qawwa reġjonali]] fil-11 u t-12-il seklu, taħt id-dinastiji [[Almoravid]] u [[Kalifat Almohad|Almohad]], meta kienet tikkontrolla l-biċċa l-kbira tal-[[Peniżola Iberika]] u l-Magreb.<ref>{{cite book|kunjom1=Hall|isem1=John G.|sena=2002|titlu=North Africa|url=https://books.google.com/books?id=BhMuc6NacxgC&q=Since+the+foundation+of+the+first+Moroccan+state+by+Idris+I+in+788+AD,+the+country+has+been+ruled+by+a+series+of+independent+dynasties,+reaching+its+zenith+under+Almoravid+and+Almohad+rule,+when+it+spanned+parts+of+Iberia+and+northwestern+Africa.&pg=PA5|pubblikatur=Infobase Publishing|isbn=978-0-7910-5746-9|awtur2=Chelsea Publishing House}}</ref> Sekli ta' [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tar-reġjun. Fis-sekli 15 u 16, il-Marokk iffaċċja theddid estern għas-sovranità tiegħu, bil-[[Imperu Portugiż|Portugall]] ħataf xi territorju u l-[[Imperu Ottoman]] jindaħal mil-lvant. Id-dinastiji [[Saltna Marinija|Marinija]] u [[Saltna Sagħdija|Sagħdija]] inkella rreżistu d-dominazzjoni barranija, u l-Marokk kien l-uniku nazzjon tal-Afrika ta’ Fuq li ħarab mid-dominju Ottoman. Id-[[dinastija Għalawija]], li tmexxi l-pajjiż sal-lum, ħatbet il-poter fl-1631, u matul iż-żewġ sekli ta' wara espandiet ir-relazzjonijiet [[diplomatiċi]] u kummerċjali mad-[[dinja tal-Punent]]. Il-post strateġiku tal-Marokk ħdejn il-bokka tal-Mediterran ġibed interess Ewropew imġedded; fl-1912, [[Franza]] u [[Spanja]] qasmu l-pajjiż fi [[Marokk#protettorati Franċiżi u Spanjoli|protettorati rispettivi]], u rriżervaw [[Żona Internazzjonali ta' Tanger|żona internazzjonali f'Tanġer]]. Wara rvellijiet u rewwixti intermittenti kontra l-ħakma kolonjali, fl-1956, il-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu u rġa’ unifikat. Mill-indipendenza, il-Marokk baqa' relattivament stabbli. Għandha l-[[Lista ta' pajjiżi Afrikani skond il-PGD (nominali)|ħames l-akbar ekonomija]] fl-Afrika u teżerċita influwenza sinifikanti kemm fl-Afrika kif ukoll fid-[[dinja Għarbija]]; hija meqjusa bħala [[qawwa tan-nofs]] fl-affarijiet globali u għandha sħubija fil-[[Lega Għarbija]], l-[[Unjoni tal-Magreb Għarbi]], l-[[Unjoni għall-Mediterran]], u l-[[Unjoni Afrikana]].<ref>{{cite journal|kunjom=Balfour|isem=Rosa|data=Marzu 2009|titlu=The Transformation of the Union for the Mediterranean|ġurnal=Mediterranean Politics|volum=14|ħarġa=1|paġni=99–105|doi=10.1080/13629390902747491|issn=1362-9395|doi-aċċess=free}}</ref> Il-Marokk huwa [[Stat unitarju|unitarju]] semi-[[monarkija kostituzzjonali]] b'parlament elett. Il-[[Eżekuttiv (gvern)|fergħa eżekuttiva]] hija mmexxija mir-[[Re tal-Marokk]] (il-Malek), bir-renjanti attwali huwa r-re [[Mohammed VI|Moħammed VI]], u l-[[Prim Ministru tal-Marokk|prim ministru]], filwaqt li [[Leġiżlatura|setgħa leġiżlattiva]] hija mogħtija lill-żewġ kmamar tal-parlament: il-[[Kamra tar-Rappreżentanti (Marokk)|Kamra tar-Rappreżentanti]] u l-[[Kamra tal-Kunsilliera (Marokk)|Kamra tal-Kunsillieri]]. Is-setgħa ġudizzjarja hija tal-Qorti Kostituzzjonali, li tista' tirrevedi l-validità tal-liġijiet, l-elezzjonijiet, u r-referenda.<ref>[https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/02/Morocco-Access-Const. -Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf Il-Marokk: Neħħi l-Ostakli għall-Aċċess għall-Qorti Kostituzzjonali] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210721222938/https://www. .icj.org/wp-content/uploads/2018/02/Morocco-Access-Const-Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf|data=21 ta' Lulju 2021}}. Kummissjoni Internazzjonali tal-Ġuristi.</ref> Ir-re għandu setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi vasti, speċjalment fuq il-[[Forzi Armati Rjali Marokkini|militari]], politika barranija u affarijiet reliġjużi; jista' joħroġ digrieti msejħa [[Dahir tal-Marokk|dahir]] ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: ظهير, <small>rum.</small> ''Ẓahīr''), li għandhom saħħa ta' liġi, u jista' wkoll ixolji l-parlament wara li jikkonsulta lill-[[Lista ta' kapijiet ta' gvern tal-Marokk|prim ministru]] u lill- president tal-qorti kostituzzjonali. Il-Marokk jippretendi s-sjieda tal-[[Lista tan-Nazzjonijiet Uniti ta' territorji mhux awtonomi|territorji mhux awtonomi]] tas-[[Saħara tal-Punent]], li hija ddeżinjaha l-[[Provinċji tan-Nofsinhar]]. Fl-1975, wara li Spanja [[Ftehim ta' Madrid|qablu li tiddikolonizza t-territorju]] u ċċedi l-kontroll tagħha lill-Marokk u lill-[[Mawritanja]], faqqgħet [[Gwerra tas-Saħara tal-Punent|gwerra tal-guerrilla]] bejn dawk il-poteri u wħud mill-[[Poplu Sahrawi|abitanti lokali]]. Fl-1979, il-Mawritanja ċediet lil [[Tiris al-Gharbiyya|tal-pretensjoni tagħha]] lejn iż-żona, iżda l-gwerra kompliet tiġri. Fl-1991, intlaħaq ftehim ta’ waqfien mill-ġlied, iżda l-kwistjoni tas-sovranità baqgħet mhux solvuta. Illum, il-Marokk jokkupa żewġ terzi tat-territorju, u l-[[Proċess ta' paċi tas-Saħara tal-Punent|sforzi biex tissolva t-tilwima]] s'issa naqsu milli jkisser l-imblokk politiku. == Isem u etimoloġija == [[Stampa:Quran 5-69, first part (cropped from Maghribi script, c. 1250–1350 CE).jpg|daqsminuri|It-test tal-[[Koran|Quran]] bil-kaligrafija Magrebija.]] L-isem ''Marokk'' hija msellef mit-[[Lingwa Taljana|Taljan]] ''Marocco'', mill-[[Portugiż]] ''Marrocos'' jew mill-[[Lingwa Spanjola|Ispanjol]] ''Marruecos'', mill-Għarbi مُرَّاكُش‎ (''murrākux''), aktarx minn Berber; qabbel l-Amażigh Marokkin ⴰⵎⵓⵔ ⵏ ⴰⴽⵓⵛ (''amūr n akuc'', <small>litteralment</small> “Art ta’ Alla”), derivat mill-isem tal-belt [[Marrakesh|Marrakexx]], li kienet il-kapitali tad-[[Dinastija Almoravidi|dinastija Almoravid]], il-[[kalifat Almohad]], u d-[[Dinastija Saadiana|dinastija Sagħdija]].<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/country-name#morocco|titlu=Country names|data-aċċess=2023-12-09|websajt=The CIA World Factbook}}</ref> Matul id-dinastija Almoravid, il-belt Marrakexx ġiet stabbilita taħt l-isem ''Tāmurākuxt'', derivat mill-[[Lingwi berberi|Berber]] antika tal-belt ''amūr n akux'' (<small>litteralment</small> “Art/Pajjiż ta’ Alla”).<ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Ghouirgate|isem=Mehdi|data=2020-02-27|sena=2020|titlu=Chapitre VIII. Le calife en son palais : maintenir son rang|lingwa=Franċiż|post=Toulouse|pubblikatur=Presses universitaires du Midi|paġni=357– 402|isbn=978-2-8107-0867-3}}</ref> Storikament, it-territorju kien parti minn dak li ġeografi [[Iżlam|Misilmin]] rreferew bħala l-Magreb l-Aqsa ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأقصى, ''al-Magħrib al-Aqṣā'', "il-Punent l-Ibgħad [fid-dinja Islamika]" li tindika bejn wieħed u ieħor iż-żona minn [[Tiaret]] sal-[[Oċean Atlantiku|Atlantiku]]) b'kuntrast mar-reġjuni ġirien tal-Magreb l-Awsat ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأوسط, ''al-Magħrib al-Awsaṭ'', "il-Punent in-Nofs": [[Tripli, Libya|Tripli]] sa [[Béjaïa]]) u l-Magreb l-Adna ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: المغرب الأدنى, ''al-Magħrib al-Adnā'', "il-Punent l-Eqreb": [[Alessandria]] sa [[Tripli, Libja|Tripli]]).<ref>{{Cite book|kunjom1=El Hareir|isem1=Idris|kunjom2=Mbaye|isem2=Ravane|data=1 Jannar 2011|sena=2011|titlu=The Spread of Islam Throughout the World|url=https://books.google.com/books?id=qVYT4Kraym0C&pg=PA375|lingwa=Ingliż|pubblikatur=UNESCO|isbn=978-92-3-104153-2}}</ref> L-isem modern l-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]] tal-Marokk huwa l-''Magħrib'' (المغرب, li jfisser "il-punent; l-art tal-estinzjoni"), bl-isem Għarbi uffiċjali tar-Renju jkun ''al-Mamlakat al-Magħribijja'' (المملكة المغربية; li jfisser "ir-Renju tal-Magreb/Punent/l-art tal-estinzjoni").<ref>{{Cite web|url=https://www.larousse.fr/encyclopedie/autre-region/Maghreb/131068|titlu=Maghreb, en arabe Maghrib ou Marhrib (" le Couchant ")|kunjom=|isem=|lingwa=fr|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Encyclopédie Larousse}}</ref><ref>{{Cite book|kunjom=Abun-Nasr|isem=Jamil M.|data=1987|titlu=Introduction|url=https://www.cambridge.org/core/books/history-of-the-maghrib-in-the-islamic-period/introduction/0A276AD37271D71955A8C28E6578F617|lingwa=en|post=Cambridge|pubblikatur=Cambridge University Press|paġni=1–25|doi=10.1017/cbo9780511608100.003|isbn=978-0-521-33767-0|data-aċċess=2023-12-09|xogħol=A History of the Maghrib in the Islamic Period}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Maghreb|titlu=Maghreb|lingwa=en|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Encyclopedia Britannica}}</ref> Bit-[[Lingwa Tork|Tork]], il-Marokk huwa magħruf bħala ''Fas'', isem li ġej mill-kapitali antika tiegħu ta' [[Fes]] li x'aktarx ġej mill-Berber ''issafen'' (<abbr><small>litteralment:</small></abbr> "xmajjar").<ref>{{Cite web|url=https://brill.com/display/title/35046|titlu=Catalogue of the Arabic, Persian, and Turkish Manuscripts of the Yahuda Collection of the National Library of Israel Volume 2|kunjom=Wust|isem=Efraim|data=2020-07-09|pubblikatur=Brill|lingwa=ar|isbn=978-90-04-38530-6|data-aċċess=2023-12-09}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.jeuneafrique.com/212444/archives-thematique/d-o-vient-le-nom-de-f-s/|titlu=D'où vient le nom de Fès ?|kunjom=Mataillet|isem=Dominique|lingwa=fr-FR|data-aċċess=2023-12-09|websajt=Jeune Afrique}}</ref> F'partijiet oħra tad-dinja Misilma, pereżempju fil-letteratura Għarbija Eġizzjana u tal-Lvant Nofsani qabel nofs is-seklu 20, il-Marokk kien komunement imsejjaħ ''Murrākux/Marrākix'' (مراكش).<ref>{{cite book|kunjom=Gershovich|isem=Moshe|data=12 Ottubru 2012|sena=2012|titlu=French Military Rule in Morocco|lingwa=en|doi=10.4324/9780203044988|isbn=9780203044988}}</ref> It-terminu għadu jintuża biex jirreferi għall-Marokk illum f'diversi [[Lingwi Indo-Iranjani|Indo-Iranjani]] lingwi, inklużi [[Lingwa Persjana|Persjan]], [[Urdu]], u [[Lingwa Punġabi|Punġabi]].<ref>{{Cite web|url=https://abadis.ir/fatofa/%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B4/|titlu=مراکش - معنی در دیکشنری آبادیس|lingwa=fa|data-aċċess=2023-12-09|websajt=abadis.ir}}</ref> Il-Marokk ġie msemmi politikament ukoll b'varjetà ta' termini li jindikaw il-[[Xarifiżmu|wirt Xarifi]] tad-[[dinastija Għalawija]], bħal ''al-Ijāla ax-Xarīfa'' (الإيالة الشريفة) jew ''al-Imbarāṭūrijja ax-Xarīfa'' (الإمبراطورية الشريفة), mogħtija bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] bħala ''l'Empire chérifien'' u bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] bħala l-''Cherifian Empire''.<ref>{{Cite book|kunjom=ملين|isem=نبيل|sena=2017|titlu=فكرة الدستور في المغرب : وثائق ونصوص (19012011)|url=http://worldcat.org/oclc/994641823|lingwa=ar|pubblikatur=Tīl Kīl Mīdiyā|isbn=978-9954-28-764-4|oclc=994641823}}</ref><ref>{{Cite journal|kunjom=Laskier|isem=Michael M.|data=1 September 2019|titlu=Prelude to Colonialism: Moroccan Muslims and Jews through Western Lenses, 1860–1912|url=https://www.berghahnjournals.com/view/journals/european-judaism/52/2/ej520209.xml|ġurnal=European Judaism|lingwa=en|volum=52|ħarġa=2|paġni=111–128|doi=10.3167/ej.2019.520209|s2cid=203553804|issn=0014-3006}}</ref> Allura huwa wkoll mogħtija bil-[[Lingwa Maltija|Malti]] bħala l-Imperu Xarif. == Storja == [[Stampa:Africa North 1578, Gerardus Mercator (4154597-recto).jpg|thumb|Il-Marokk u l-[[Alġerija]] matul it-tieni nofs tas-seklu 16 (1578), mappa minn Gerardo Mercator]] === Fondazzjoni u dinastiji === [[Stampa:Idrisids_coin_minted_at_Al_Aliyah_Morocco_840_CE.jpg|xellug|daqsminuri|Munita [[Idrisid dynasty|Idrisija]] fil-[[Fez, Morocco|Fes]], 840 WK.]] Il-[[konkwista Misilma tal-Magreb]], li bdiet f'nofs is-seklu 7, inkiseb mill-[[Kalifat Umawi|kalifat tad-dinastija Umawija]] kmieni fis-seklu ta' wara. Ġib kemm il-lingwa Għarbija kif ukoll l-[[Islam]] fiż-żona. Għalkemm parti mill-[[Kalifat|Imperu Islamiku]] akbar, il-Marokk kien inizjalment organizzat bħala provinċja sussidjarja tal-[[Ifriqiya|Ifriqija]], bil-gvernaturi lokali maħtura mill-gvernatur [[Iżlam|Misilmin]] fil-[[Kairouan]].<ref>Abun-Nasr 1987, p.33</ref> Sekli ta' [[migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb]] mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk. It-tribujiet indiġeni Berberi adottaw l-Islam, iżda żammew il-[[liġi konswetudinarja]] tagħhom. Huma ħallsu wkoll taxxi u ġieħ lill-amministrazzjoni Musulmana l-ġdida.<ref>Abun-Nasr 1987, pp. 33–34</ref> L-ewwel stat Mislem indipendenti fiż-żona tal-Marokk modern kien ir-[[Renju ta’ Nekor]], emirat fil-[[Muntanji tar-Rif]]. Din twaqqfet minn [[Saliħ I bin Mansur]] fl-710, bħala stat klijent tal-kalifat Umawi. Wara li faqqgħet ir-[[Rivolta tal-Berber]] fl-739, il-Berberi ffurmaw stati indipendenti oħra bħall-[[Miknasa]] tal-[[Sijilmasa|Siġilmasa]] u l-[[Barghawata]]. [[Stampa:29610-Fez_(28134041211)_(qarawiyyin_crop).jpg|daqsminuri|[[Università tal-Qarawin|Il-Qarawin]], imwaqqfa f'[[Fez, il-Marokk|Fes]] fis-seklu 9, kienet ċentru spiritwali, letterarju u intellettwali ewlieni.]] Il-fundatur tad-[[Dinastija Idrisidi|dinastija Idrisija]] u l-bun-neputi ta' [[Ħasan bin Għali]], [[Idris I tal-Marokk|Idris bin Għabdilla]], kien ħarab lejn il-Marokk wara l-[[kalifat Għabbasi]] massakru tal-familja tiegħu fil-[[Hejaz|Ħeġaż]]. Huwa kkonvinċa lit-tribujiet Berberi Awraba biex ikissru l-lealtà tagħhom lejn l-Għabbasin imbiegħda u waqqaf id-dinastija Idrisija fis-sena 788. L-Idrisin stabbilixxew [[Fes, Marokk|Fes]] bħala l-kapitali tagħhom u l-Marokk sar ċentru ta’ tagħlim Islamiku u maġġuri [[qawwa reġjonali]]. L-Idrisin ġew imkeċċija fl-927 mill-[[Kalifat Fatimid|kalifat Fatimi]] u l-alleati tagħhom Miknasa. Wara li Miknasa kissru r-relazzjonijiet mal-Fatimin fl-932, dawn tneħħew mill-poter mill-[[Maghrawa]] tal-Siġilmasa fl-980. [[Stampa:Empire_almohade.PNG|lemin|daqsminuri|L-imperu tad-[[Kalifat Almohad|dinastija Almohada]] fl-akbar punt tagħha, madwar l-1212.]] Mis-seklu 11 'il quddiem, qamet sensiela ta' dinastiji Berberi.<ref>{{cite book|kunjom1=Ramirez-Faria|isem1=Carlos|sena=2007|titlu=Concise Encyclopaedia of World History|url=https://books.google.com/books?id=gGKsS-9h4BYC&pg=PT861|lingwa=en|pubblikatur=Atlantic Publishers & Dist|isbn=978-81-269-0775-5}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.universalis.fr/encyclopedie/almoravides/|titlu=Almoravides|lingwa=fr|xogħol=Universalis Encyclopedia}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/365388/Marinid-dynasty|titlu=Marīnid dynasty|lingwa=en|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> Taħt id-dinastija [[Sanhaja|Sanhaġa]] [[Dinastija Almoravid|Almoravida]] u d-dinastija [[Masmuda]] [[Kalifat Almohad|Almohada]],<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418538/North-Africa/46490/The-Maghrib-under-the-Almoravids-and-the-Almohads|titlu=The Maghrib under the Almoravids and the Almohads|lingwa=en|data-aċċess=1 Awwissu 2011|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> il-Marokk iddomina l-[[Magreb]], il-[[Al-Andalus|Andalus]] fil-[[Peniżola Iberika|Iberja]], u r-reġjun tal-Punent tal-Mediterran. Mis-seklu 13 'il quddiem il-pajjiż ra [[Migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb|migrazzjoni massiva]] tat-tribujiet Għarab [[Banu Hilal|Bni Hilal]]. Fis-sekli 13 u 14 id-dinastija [[Zenata]] Berbera [[Sultanat Marinid|Marinija]] kellhom il-poter fil-Marokk u stinkaw biex jirreplikaw is-suċċessi tal-Almohadin permezz ta’ kampanji militari fl-[[Alġerija]] u [[Spanja]]. Kienu segwiti mid-[[Dinastija Wattasid|dinastija Wattasija]]. Fis-seklu 15, ir-[[Reconquista]] temmet il-ħakma Misilma fl-Iberja u ħafna Misilmin u [[Istorja tal-Lhud fil-Marokk|Lhud]] ħarbu lejn il-Marokk.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/392604/Morocco|titlu=Morocco – History|lingwa=en|data-aċċess=1 Awwissu 2011|xogħol=Encyclopædia Britannica}}</ref> [[Stampa:Porto_April_2019-7.jpg|xellug|daqsminuri|L-[[Imperu Portugiż]] twaqqaf meta l-[[Prinċep Enriku n-Navigatur]] mexxa l-[[konkwista ta’ Ceuta]], li bdiet il-preżenza Portugiża fil-Marokk, li damet mill-1415 sal-1769.]] L-isforzi tal-[[Portugall|Portugiżi]] biex jikkontrollaw il-kummerċ tal-baħar Atlantiku fis-seklu 15 ma affettwawx ħafna l-intern tal-Marokk minkejja li rnexxielhom jikkontrollaw xi possedimenti fuq il-kosta tal-Marokk iżda ma vvizzjawx aktar 'il bogħod minn ġewwa. Fl-1549, ir-reġjun waqa 'f'idejn dinastiji Għarab suċċessivi li jsostnu nisel mill-[[Profeti fl-Islam|Profeta Islamiku]], [[Muħammed|Muħammad]]: l-ewwel id-dinastija [[Xarifiżmu|Xarifija]] [[Dinastija Sagħdija|Sagħdija]] li ħakmet mill-1549 sal-1659, u mbagħad id-[[Dinastija Alaouite|dinastija Għalawi]], li baqgħu fil-poter mis-seklu 17. Il-Marokk iffaċċja aggressjoni minn [[Spanja]] fit-tramuntana, u l-alleati tal-[[Imperu Ottoman]] ippressaw lejn il-punent.[[Stampa:Palais_El_Badii_-_panoramio.jpg|daqsminuri|Il-fdalijiet tas-[[Dinastija Saadi|Sagħdi]] Sultan [[Ahmad al-Mansur|Aħmad il-Mansur]] fis-seklu 16, il-[[Palazz El Badi|Palazz Badigħ]].|xellug]]Taħt id-dinastija Sagħdija, il-pajjiż [[Kriżi tas-suċċessjoni tal-Portugall tal-1580|temm id-dinastija Aviz tal-Portugall]] fil-[[Battalja ta' Alcácer Quibir]] fl-1578. Ir-renju tas-Sultan [[Ahmad al-Mansur|Aħmad il-Mansur]] ġab għana ġdid u prestiġju lis-Saltna s-Sagħdija, u [[Invażjoni Saadian tal-Imperu Songhai|spedizzjoni kbira]] lejn l-Afrika tal-Punent kkaġunaw telfa kbira lill-[[Imperu Songhai]] fl-1591. Madankollu, il-ġestjoni tat-territorji madwar is-[[Saħara]] wera diffiċli wisq. Wara l-mewt tal-Mansur, il-pajjiż kien maqsum fost uliedu. [[Stampa:Flag of Morocco (1666–1915).svg|thumb|Bandiera tal-Marokk (1666–1915)|149x149px]] Wara perjodu ta' frammentazzjoni politika u kunflitt matul it-tnaqqis tad-dinastija Sagħdija, il-Marokk fl-aħħar reġa' ngħaqad mis-Sultan l-[['dinastija Alawi|Għalawi]] (jew Alaouite) [[Al-Rashid tal-Marokk|ir-Raxid]] fl-aħħar tas-snin 60, li ħa Fez fl-1666 u Marrakexx fl-1668.<ref name="Abun-Nasr19875" />{{Rp|230}}<ref name=":202">{{Cite book|kunjom=Rivet|isem=Daniel|sena=2012|titlu=Histoire du Maroc: de Moulay Idrîs à Mohammed VI|pubblikatur=Fayard}}</ref>{{Rp|225}} L-Għalawin irnexxielhom jistabbilizzaw il-pożizzjoni tagħhom, u filwaqt li r-renju kien iżgħar minn dawk preċedenti fir-reġjun, baqgħet pjuttost għonja. Kontra l-oppożizzjoni tat-tribujiet lokali [[Ismail Ibn Sharif|Ismagħil Bin Xarif]] (1672–1727) beda joħloq stat magħqud.<ref>{{Ċita web|url=http://encarta/|titlu=Welcome to the US Petabox|data=2013-08-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-02-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20130806230818/http://encarta/|arkivju-data=2013-08-06|url-status=bot: unknown}}</ref> Bil-Ġajx Ahl ir-Rif (Armata tar-[[Rif|Riffi]]) tiegħu reġa' okkupa [[Tanġer Ingliż|Tanġer]] mir-[[Renju tal-Ingilterra|Ingliż]] li kien abbandunah fl-1684 u saq lill-[[Imperu Spanjol|Spanjol]] minn [[Larache]] fl-1689. Il-Portugiż abbandunaw [[El Jadida|Mazagão]] (illum belt [[El Jadida|Il-Ġdida]]), l-aħħar territorju tagħhom fil-Marokk, fl-1769. Madankollu, l-[[Assedju ta’ Melilla (1774)|assedju ta’ Melilla]] kontra l-Ispanjoli spiċċa b’telfa fl-1775. [[Stampa:Moroccan-American Treaty of Peace and Friendship 01.jpg|daqsminuri|192x192px|It-Trattat tal-Paċi u l-Ħbiberija Marokkin-Amerikana, issiġillat mis-Sultan Moħammed III, iffirmat minn Thomas Jefferson u John Adams, u ratifikat mill-Kungress tal-Istati Uniti fit-18 ta’ Lulju, 1787.]] Il-Marokk kien l-ewwel nazzjon li rrikonoxxa lill-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] li għadhom żgħar bħala nazzjon indipendenti fl-1777.<ref>{{cite web|url=https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2013/11/22/ joint-statement-united-states-america-and-kingdom-morocco|title=Dikjarazzjoni Konġunta mill-Istati Uniti tal-Amerika u r-Renju tal-Marokk|data=22 ta' Novembru 2013|via=[[NARA|Arkivji Nazzjonali ]]|work=[[whitehouse.gov]]}}</ref><ref>{{cite book|date=2004|url=https:/ /books.google.com/books?id=5V77mdCXHJcC&pg=PA114|publisher=Pubblikazzjonijiet tan-Negozju Int'l|pages=114–|isbn=978-0-7397-6000-0|author=((USA (NA) International Business Publications))|titolu=Marokk Foreign Policy and Government Guide}}{{Rabta mejta|data=April 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=iva}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=41811|title=Cohen Ġedded ir-Rabtiet bejn l-Istati Uniti u l-Marokk|author=Kozaryn, Linda D.|access-date=12 ta’ Marzu 2009|xogħol=U.S. Dipartiment tad-Difiża}}</ref> Fil-bidu tar-[[Rivoluzzjoni Amerikana]], bastimenti merkantili Amerikani fl-[[Oċean Atlantiku]] kienu suġġetti għal attakki minn flotot oħra. Fl-20 ta’ Diċembru 1777, is-Sultan il-Marokk [[Mohammed III tal-Marokk|Moħammed III]] iddikjara li l-vapuri merkantili Amerikani kienu se jkunu taħt il-protezzjoni tas-saltna u għalhekk setgħu jgawdu passaġġ sigur. It-[[Trattat ta' Ħbiberija bejn il-Marokk u l-Amerika]], iffirmat fl-1786, huwa l-eqdem trattat ta' ħbiberija mhux miksura fl-Istati Uniti.<ref>Roberts, Priscilla H. u Richard S. Roberts, ''Thomas Barclay (1728–1793): Konslu fi Franza, Diplomat in Barbary'', Lehigh University Press, 2008, pp. 206–223 {{ISBN|093422398X}}.</ref><ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/s/d/rm/rls/perfrpt/2002/html/18995.htm|title=Milestones of American Diplomacy, Interesting Historical Notes, and Department of State History|access-date=17 ta’ Diċembru 2007|xogħol=U.S. Dipartiment tal-Istat}}</ref> == Ġeografija == Il-Marokk għandu kosta ħdejn l-[[Oċean Atlantiku]] li tilħaq wara l-[[Istrett ta’ Ġibiltà]] fil-[[Baħar Mediterran]]. Hija mdawwar ma' [[Spanja]] fit-tramuntana (fruntiera tal-ilma mill-Istrett u [[Fruntiera bejn il-Marokk u Spanja|fruntieri tal-art]] bi tliet [[Exclave|exclaves]] żgħar kkontrollati mill-Ispanjol, [[Ceuta]], [[Melilla]], u [[Peñón de Vélez de la Gomera]]), l-[[Alġerija]] lejn il-lvant, u s-[[Saħara tal-Punent]] fin-nofsinhar. Peress li l-Marokk jikkontrolla l-biċċa l-kbira tas-Saħara tal-Punent, il-konfini ''de facto'' fin-Nofsinhar tiegħu hija mal-[[Mawritanja]]. It-total tal-fruntieri l-Marokk huwa 3,523.5 km, bit-tliet pajjiżi tal-fruntiera: fl-[[Alġerija]] 1,941 km; fil-[[Mawritanja]] 1,564 km; fis-[[Spanja]] ta' Ceuta 8 km u ta' Melilla 10.5 km, teżisti wkoll segment tal-fruntiera addizzjonali ta' 75 metru bejn il-Marokk u l-exclave Spanjola ta' [[Peñón de Vélez de la Gomera]]. Il-ġeografija tal-Marokk tifrex mill-Oċean Atlantiku, sa żoni muntanjużi, sad-deżert tas-Saħara. Il-Marokk huwa pajjiż tal-[[Afrika ta' Fuq]] li jmiss mal-[[Oċean Atlantiku tat-Tramuntana]] u l-Baħar Mediterran, bejn l-Alġerija u s-Saħara tal-Punent annessa. Hija waħda minn tliet nazzjonijiet (flimkien ma' [[Spanja]] u [[Franza]]) li għandhom kemm il-kosta Atlantika kif ukoll dik tal-Mediterran. Il-belt kapitali tal-Marokk hija [[Rabat]]; l-akbar belt tagħha hija l-port prinċipali tagħha, [[Casablanca]]. Bliet oħra li jirreġistraw popolazzjoni ta' aktar minn 500,000 fiċ-[[ċensiment Marokkin tal-2014]] huma [[Fes]], [[Marrakesh|Marrakexx]], [[Meknes]], [[Salé]] u [[Tangier|Tanġer]].<ref name="moroccocensus2014">{{cite web|url=http://rgph2014.hcp.ma/file/166326/|titlu=Population Légale des Régions, Provinces, Préfectures, Municipalités, Arrondissements et Communes du Royaume D'Après Les Résultats du RGPH 2014|data=8 April 2015|pubblikatur=High Commission for Planning, Morocco|lingwa=ar, fr|data-aċċess=29 Settembru 2017}}</ref> Parti kbira mill-Marokk hija muntanjuża. Il-Muntanji Atlas jinsabu prinċipalment fiċ-ċentru u fin-nofsinhar tal-pajjiż. Il-Muntanji Rif jinsabu fit-tramuntana tal-pajjiż. Iż-żewġ firxiet tal-muntanji huma abitati prinċipalment mill-poplu Berber. L-erja totali tagħha hija madwar 446,300 km2 (172,317 mil kwadru). Il-Muntanji Rif jestendu fuq ir-reġjun li jmiss mal-Mediterran mill-majjistral għall-grigal. Il-Muntanji Atlas jimxu tul is-sinsla tal-pajjiż, mill-Grigal għal-Lbiċ. Il-biċċa l-kbira tal-parti tax-Xlokk tal-pajjiż tinsab fid-Deżert tas-Saħara u, bħala tali, ġeneralment hija b'popolazzjoni baxxa u ekonomikament mhux produttiva. Ħafna mill-popolazzjoni tgħix fit-tramuntana ta' dawn il-muntanji. Il-Marokk huwa rappreżentat fl-istandard tal-ġeokodifikazzjoni ISO 3166-1 alpha-2 bis-simbolu MA. Dan il-kodiċi ntuża bħala l-bażi għad-dominju tal-Internet tal-Marokk, .ma. === Klima === [[Stampa:Morocco Köppen.svg|thumb|Tipi ta' klima ta' Köppen fil-Marokk]] F'termini ta' żona, il-klima tal-Marokk hija prinċipalment tas-sajf sħun Mediterranju (Csa) u deżert sħun (BWh). Il-meded tal-muntanji ċentrali u l-effetti tal-Kurrent Kanarju kiesaħ, 'il barra mill-kosta tal-Atlantiku, huma fatturi importanti fil-varjetà relattivament kbira ta' żoni ta' veġetazzjoni fil-Marokk, li jvarjaw mill-foresti lush tal-muntanji tat-Tramuntana u ċ-ċentru, sa l-isteppa, semi- żoni aridi u deżerti tar-reġjuni tal-Lvant u tan-Nofsinhar. Il-pjanuri kostali Marokkini jesperjenzaw temperaturi moderati anke fis-sajf. Fir-Rif, l-Atlas Nofsani u l-Atlas Għoli hemm diversi tipi differenti ta' klimi: Mediterran tul l-artijiet baxxi tal-kosta, li tagħti lok għal klima moderata umda f'elevazzjonijiet ogħla b’umdità suffiċjenti biex tippermetti t-tkabbir ta’ speċi differenti ta’ ballut, twapet tal-ħażiż, ġnibru u żnuber tal-Atlantiku, li hija konifera reali endemika għall-Marokk. Fil-widien, ħamrija fertili u xita għolja jippermettu t-tkabbir ta' foresti ħoxnin u lush. Foresti sħab jistgħu jinstabu fil-punent tal-Muntanji Rif u l-Muntanji Atlas Nofsani. F'elevazzjonijiet ogħla, il-klima ssir alpina fil-karattru u tista 'tappoġġja ski resorts. Xlokk tal-Muntanji Atlas, ħdejn il-fruntieri mal-Alġerija, il-klima ssir niexfa ħafna, bi sjuf twal u sħan. Sħana estrema u livelli baxxi ta' umdità huma speċjalment evidenti fir-reġjuni baxxi fil-lvant tal-Muntanji Atlas minħabba l-effett tad-dell tax-xita tas-sistema tal-muntanji. Il-partijiet l-aktar tax-Xlokk tal-Marokk huma sħan ħafna u jinkludu partijiet tad-Deżert tas-Saħara, fejn meded vasti ta' duni tar-ramel u pjanuri tal-blat huma mtaqqxa b'oasi lush. B'differenza mir-reġjun tas-Saħara fin-nofsinhar, il-pjanuri kostali huma fertili fir-reġjuni ċentrali u tat-tramuntana tal-pajjiż u jiffurmaw is-sinsla tal-agrikoltura tal-pajjiż, fejn tgħix 95% tal-popolazzjoni. L-espożizzjoni diretta għall-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana, il-prossimità tal-Ewropa kontinentali u l-muntanji estensivi Rif u Atlas huma l-fatturi li jikkontribwixxu għall-klima pjuttost Ewropea fin-nofs tat-Tramuntana tal-pajjiż. Dan jagħmel il-Marokk pajjiż ta’ kuntrasti. Iż-żoni tal-foresti jkopru madwar 12% tal-pajjiż, filwaqt li l-art li tinħarat tammonta għal 18%. Madwar 5 % tal-art Marokkina hija msaqqija għall-użu agrikolu. [[Stampa:Merzouga sahara.jpg|thumb|Pajsaġġ tal-Erg Chebbi]] [[Stampa:Djebel Toubkal 01.jpg|thumb|Muntanji tal-Atlas]] B'mod ġenerali, ħlief għar-reġjuni tax-Xlokk (żoni ta' qabel is-Saħara u tad-deżert), il-klima u l-ġeografija tal-Marokk huma simili ħafna għal dawk tal-Peniżola Iberika. Għalhekk, il-Marokk għandu ż-żoni klimatiċi li ġejjin: * Mediterran: jiddomina r-reġjuni kostali tal-pajjiż tal-Mediterran, tul l-istrixxa ta' 500 km, u xi partijiet tal-kosta Atlantika. Is-sjuf huma sħan għal moderatament sħan u niexfa, it-temperaturi massimi medji huma bejn 29 °C (84.2 °F) u 32 °C (89.6 °F). Ix-xtiewi huma ġeneralment ħfief u mxarrba, it-temperaturi medji ta' kuljum huma ta' madwar 9 °C (48.2 °F) sa 11 °C (51.8 °F), u l-baxxi medji huma madwar 5 °C (41.0 °F) sa 8 °C (46.4 °F) F), tipiċi taż-żoni kostali tal-Punent tal-Mediterran. Il-preċipitazzjoni annwali f'din iż-żona tvarja minn 600-800 mm fil-punent għal 350-500 mm fil-lvant. Bliet notevoli li jaqgħu f'din iż-żona huma Tangier, Tetouan, Al Hoceima, Nador u Safi. * Sub-Mediterranju: Taffettwa bliet li għandhom karatteristiċi Mediterranji, iżda li jibqgħu influwenzati fil-biċċa l-kbira minn klimi oħra, jew minħabba l-altitudni relattiva tagħhom jew l-espożizzjoni diretta tagħhom għall-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana. Għalhekk, għandna żewġ klimi ewlenin ta 'influwenza: ** Oċeaniku: Iddeterminat mis-sjuf aktar friski, fejn il-massimi huma madwar 27 °C (80.6 °F) u fir-rigward tar-reġjun ta 'Essaouira, huma kważi dejjem madwar 21 °C (69.8 °F). It-temperaturi medji ta' kuljum jistgħu jinżlu sa 19 °C (66.2 °F), filwaqt li x-xtiewi huma kesħin għal ħfief u mxarrbin. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja minn 400 sa 700 mm. Bliet notevoli li jaqgħu f'din iż-żona huma Rabat, Casablanca, Kénitra, Salé u Essaouira. ** Kontinentali: Iddeterminat mid-differenza akbar bejn it-temperaturi massimi u minimi, li jirriżultaw fi sjuf aktar sħan u xtiewi kesħin minn dawk li jinstabu fiż-żoni tipiċi tal-Mediterran. Fis-sajf, it-temperaturi massimi ta' kuljum jistgħu jilħqu 40 °C (104.0 °F) waqt mewġ tas-sħana, iżda ġeneralment ikunu bejn 32 °C (89.6 °F) u 36 °C (96.8 °F). Madankollu, it-temperaturi jinżlu meta tinżel ix-xemx. It-temperaturi bil-lejl ta' spiss jaqgħu taħt l-20 °C (68.0 °F), u xi drabi sa 10 °C (50.0 °F) f’nofs is-sajf. Ix-xtiewi huma aktar kesħin u jistgħu jinżlu taħt il-friża diversi drabi bejn Diċembru u Frar. Barra minn hekk, kultant jista 'borra. Fez, pereżempju, irreġistra −8 °C (17.6 °F) fix-xitwa tal-2005. Il-preċipitazzjoni annwali tvarja bejn 500 u 900 mm. Bliet notevoli huma Fez, Meknès, Chefchaouen, Beni-Mellal u Taza. * Kontinentali: Tidomina r-reġjuni muntanjużi tat-tramuntana u ċ-ċentru tal-pajjiż, fejn is-sjuf huma sħan sa sħan ħafna, b'ogħla livelli bejn 32 °C (89.6 °F) u 36 °C (96.8 °F). Ix-xtiewi, min-naħa l-oħra, huma kesħin, u t-temperaturi minimi ġeneralment jaqbżu l-punt tal-iffriżar. U meta l-arja kiesħa u umda tasal fil-Marokk mill-majjistral, għal ftit jiem, it-temperaturi kultant jinżlu taħt -5 ° C (23.0 ° F). F'din il-parti tal-pajjiż ħafna drabi tagħmel borra bil-kbir. Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 400 u 800 mm. Bliet notevoli huma Khenifra, Imilchil, Midelt u Azilal. * Alpin: Jinstab f'xi partijiet tal-firxa tal-muntanji tal-Atlas Nofsani u l-parti tal-Lvant tal-firxa tal-muntanji tal-Atlas Għoli. Is-sjuf huma sħan ħafna għal moderatament sħan, u x-xtiewi huma itwal, kesħin u silġ. Il-preċipitazzjoni tvarja bejn 400 u 1200 mm. Fis-sajf, l-ogħla livelli bilkemm jaqbżu t-30 °C (86.0 °F), u l-baxx huma friski u l-medja hija taħt il-15 °C (59.0 °F). Fix-xitwa, l-ogħla livelli huma madwar 8°C (46.4°F), u l-livelli baxxi huma ferm taħt l-iffriżar. F'din il-parti tal-pajjiż, hemm ħafna ski resorts, bħal Oukaimeden u Mischliefen. Bliet dehru huma Ifrane, Azrou u Boulmane. * Semi-arida: Din it-tip ta' klima tinsab fin-Nofsinhar tal-pajjiż u f’xi partijiet tal-Lvant tal-pajjiż, fejn ix-xita hija inqas u x-xita annwali tvarja bejn 200 u 350 mm. Madankollu, karatteristiċi tal-Mediterran, bħal xejriet tax-xita u attributi termali, ħafna drabi jinstabu f'dawn ir-reġjuni. Fost l-aktar bliet notevoli hemm Agadir, Marrakech u Oujda. Fin-Nofsinhar ta' Agadir u lvant ta' Jerada, ħdejn il-fruntieri mal-Alġerija, tibda tipprevali klima niexfa u deżerta. Minħabba l-prossimità tal-Marokk għad-Deżert tas-Saħara u l-Baħar tat-Tramuntana tal-Oċean Atlantiku, iseħħu żewġ fenomeni li jinfluwenzaw it-temperaturi staġjonali reġjonali: żieda fit-temperaturi ta’ 7 sa 8 gradi Celsius meta s-sirocco jonfoħ mil-Lvant, li joħloq mewġ tas-sħana. , jew tnaqqis fit-temperaturi ta '7 sa 8 gradi Celsius meta arja kiesħa u niedja tidħol mill-majjistral, u toħloq snap kiesaħ jew snap kiesaħ. Madankollu, dawn il-fenomeni ma jdumux aktar minn jumejn sa ħamest ijiem bħala medja. It-tibdil fil-klima huwa mistenni li jaffettwa b'mod sinifikanti lill-Marokk f'diversi dimensjonijiet. Bħala pajjiż kostali bi klimi sħan u niexfa, l-impatti ambjentali x'aktarx ikunu wiesgħa u varjati. Skont l-Indiċi tal-Prestazzjoni tat-Tibdil fil-Klima tal-2019, il-Marokk ikklassifika fit-tieni post fit-tħejjija, wara l-Isvezja. === Bijodiversità === [[Stampa:Portrait of a father.jpg|thumb|Macaque Barbary maskili adult iġorr iż-żgħar tiegħu, imġieba li rari tinstab fi primati oħra.]] [[Stampa:Caracal - Flickr - Ragnhild & Neil Crawford (cropped).jpg|thumb|Il-karacal]] Il-Marokk għandu bijodiversità wiesgħa. Hija parti mill-baċir tal-Mediterran, żona b'konċentrazzjonijiet eċċezzjonali ta' speċi endemiċi li qed isofru telf rapidu tal-ħabitat, u għalhekk hija meqjusa bħala punt kritiku għall-konservazzjoni. L-għasafar hija varjata b'mod notevoli. L-għasafar tal-Marokk jinkludi total ta' 454 speċi, ħamsa minnhom ġew introdotti mill-bniedem u 156 huma osservati rarament jew aċċidentalment. L-iljun Barbary, ikkaċċjat sal-estinzjoni fis-selvaġġ, kien sottospeċi indiġena tal-Marokk u huwa emblema nazzjonali. L-aħħar iljun Barbary fis-selvaġġ inqatel fil-Muntanji Atlas fl-1922. Iż-żewġ predaturi ewlenin oħra tal-Afrika ta’ Fuq, l-ors Atlas u l-leopard tal-Barbarija, issa huma estinti u fil-periklu kritiku, rispettivament. Popolazzjonijiet relitti tal-kukkudrill tal-Afrika tal-Punent baqgħu jippersistu fix-Xmara Draa sas-seklu 20. Il-Macaque Barbary, primat endemiku għall-Marokk u l-Alġerija, jiffaċċja wkoll estinzjoni minħabba estrazzjoni għall-kummerċ, tfixkil tal-bniedem, urbanizzazzjoni, qtugħ tas-siġar u espansjoni tal-proprjetà immobbli li jnaqqsu ż-żona tal-foresti, l-abitat tal-Macaque. Il-kummerċ ta' annimali u pjanti għall-ikel, annimali domestiċi, skopijiet mediċinali, tifkiriet u aċċessorji fotografiċi huwa komuni fil-Marokk kollu, minkejja l-liġijiet li jagħmluh fil-biċċa l-kbira illegali. Dan il-kummerċ mhuwiex regolat u qed jikkawża tnaqqis mhux magħruf fil-popolazzjonijiet selvaġġi tal-fawna indiġena Marokkina. Minħabba l-viċinanza tat-Tramuntana tal-Marokk mal-Ewropa, speċi bħall-kakti, il-fkieren, il-ġlud tal-mammiferi u l-għasafar ta’ valur għoli (falkuni u bustard) jinqabdu f’diversi partijiet tal-pajjiż u jiġu esportati fi kwantitajiet apprezzabbli, b’volumi speċjalment kbar ta’ sallur: 60 tunnellata esportati lejn il-Lvant Imbiegħed fil-perjodu 2009-2011. Il-Marokk huwa dar għal sitt ekoreġjuni terrestri: foresti Mediterranji tal-koniferi u mħallta, steppa tal-ġnibru tal-Atlas Għoli tal-Mediterran, foresti niexfa Mediterranji ta' akaċja u arganji u arbuxelli sukkulenti, foresti niexfa u steppa tal-Mediterran, foresti u foresti tal-Mediterran, u steppi u foresti tat-Tramuntana. Fl-2019, il-punteġġ medju tiegħu tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti kien 6.74/10, u kklassifikah fis-66 post globalment minn 172 pajjiż. == Ekonomija == [[Stampa:Casablanca Finance City 37.jpg|thumb|Belt finanzjarja ta' Casablanca]] L-ekonomija tal-Marokk hija meqjusa bħala ekonomija relattivament liberali rregolata mil-liġi tal-provvista u d-domanda. Mill-1993, il-pajjiż mexxa politika ta' privatizzazzjoni ta' ċerti setturi ekonomiċi li qabel kienu f’idejn il-gvern. Il-Marokk sar attur ewlieni fl-affarijiet ekonomiċi Afrikani, u huwa s-sitt l-akbar ekonomija tal-Afrika skond il-PGD (PPP). Il-Marokk kien ikklassifikat fl-ewwel post fl-Afrika mill-indiċi tal-kwalità tal-ħajja tal-Economist Intelligence Unit, qabel l-Afrika t'Isfel. Ir-riformi tal-gvern u t-tkabbir annwali sostnut ta' bejn 4 % u 5 % bejn l-2000 u l-2007, inkluż tkabbir ta’ 4.9 % minn sena għal sena bejn l-2003 u l-2007, għenu lill-ekonomija Marokkina ssir ħafna aktar b’saħħitha meta mqabbla ma’ ftit snin qabel. Għall-2012, il-Bank Dinji mbassar rata ta' tkabbir ta' 4% għall-Marokk u 4.2% għas-sena ta’ wara, l-2013. Is-settur tas-servizzi jirrappreżenta ftit aktar minn nofs il-PGD u l-industrija, magħmula minn minjieri, kostruzzjoni u manifattura, tammonta għal kwart addizzjonali. L-industriji li rreġistraw l-akbar tkabbir kienu t-turiżmu, it-telekomunikazzjoni, it-teknoloġiji tal-informazzjoni u t-tessuti. === Turiżmu === [[Stampa:Jamaa el Fna (7346063132).jpg|thumb|Pjazza Jemaa el Fna f'Marrakexx]] It-turiżmu huwa wieħed mill-aktar setturi importanti tal-ekonomija Marokkina. Hija żviluppata tajjeb b'industrija tat-turiżmu b'saħħitha ffukata fuq il-kosta, il-kultura u l-istorja tal-pajjiż. Il-Marokk ġibed aktar minn 13-il miljun turist fl-2019. It-turiżmu huwa t-tieni l-akbar sors ta' kambju barrani tal-Marokk wara l-industrija tal-fosfat. Il-gvern Marokkin qed jinvesti ħafna fl-iżvilupp tat-turiżmu; Fl-2010, il-gvern nieda l-Viżjoni 2020 tiegħu li jippjana li jagħmel il-Marokk waħda mill-aqwa 20 destinazzjoni turistika tad-dinja u jirdoppja n-numru annwali ta' wasliet internazzjonali għal 20 miljun sal-2020, bit-tama li t-turiżmu jkun żdied għal 20 % tal-PGD . Kampanji kbar ta' kummerċjalizzazzjoni sponsorjati mill-gvern biex jattiraw turisti ippromovew lill-Marokk bħala post rħas u eżotiku, iżda sikur għat-turisti. Il-maġġoranza tal-viżitaturi fil-Marokk jibqgħu Ewropej, biċ-ċittadini Franċiżi jagħmlu kważi 20% tal-viżitaturi kollha. Ħafna mill-Ewropej iżuru l-pajjiż bejn April u Awwissu. In-numru relattivament għoli ta' turisti li jirċievi l-Marokk ġie megħjun mill-post fejn jinsab: il-Marokk huwa qrib l-Ewropa u jattira viżitaturi lejn il-bajjiet tiegħu. Minħabba l-viċinanza tagħha għal Spanja, it-turisti fiż-żoni kostali tan-Nofsinhar ta' Spanja jagħmlu vjaġġi ta' jum sa tlett ijiem lejn il-Marokk. Peress li s-servizzi tal-ajru ġew stabbiliti bejn il-Marokk u l-Alġerija, ħafna Alġerini marru l-Marokk biex jixtru u jżuru l-familja u l-ħbieb. Il-Marokk huwa relattivament irħis. Il-Marokk għandu infrastruttura eċċellenti tat-toroq u tal-ferroviji li tgħaqqad il-bliet u d-destinazzjonijiet turistiċi ewlenin mal-portijiet u l-ibliet mal-ajruporti internazzjonali. Linji tal-ajru low-cost joffru titjiriet bi skont lejn il-pajjiż. [[Stampa:Bab Bou Jeloud-Fez-3.jpg|thumb|Veduta tal-medina (belt il-qadima) ta' Fez]] It-turiżmu huwa dejjem aktar iffukat fuq il-kultura tal-Marokk, bħall-ibliet antiki tiegħu. L-industrija tat-turiżmu moderna tieħu vantaġġ mis-siti antiki u Iżlamiċi tal-Marokk, kif ukoll mill-pajsaġġ u l-istorja kulturali tagħha. 60% tat-turisti li jżuru l-Marokk iżuru għall-kultura u l-wirt tiegħu. Agadir huwa resort kostali ewlieni u jammonta għal terz tal-waqfiet kollha għal lejl fil-Marokk. Hija bażi għal eskursjonijiet lejn il-Muntanji Atlas. Resorts oħra fit-Tramuntana tal-Marokk huma wkoll popolari ħafna. Casablanca huwa l-port ewlieni tal-kruċieri tal-Marokk u għandu l-aktar suq tat-turiżmu żviluppat fil-pajjiż. Marrakech, fiċ-ċentru tal-Marokk, hija destinazzjoni turistika popolari, iżda hija l-aktar popolari mat-turisti li jagħmlu tours ta' jum jew jumejn li joffru togħma tal-istorja u l-kultura Marokkina. Il-Ġnien Botaniku Majorelle ta' Marrakech huwa attrazzjoni turistika popolari. Ġie akkwistat mid-disinjatur tal-moda Yves Saint-Laurent u Pierre Bergé fl-1980. Il-preżenza tagħhom fil-belt għenet biex tagħti spinta lill-profil tal-belt bħala destinazzjoni turistika. Fl-2006, it-turiżmu tal-avventura u l-attivitajiet fil-Muntanji Atlas u Rif huwa s-settur tat-turiżmu Marokkin li qed jikber b'rata mgħaġġla. Dawn il-postijiet joffru opportunitajiet eċċellenti ta' mixi u trekking mill-aħħar ta' Marzu sa nofs Novembru. Il-gvern qed jinvesti f'ċirkwiti ta' trekking u qed jiżviluppa wkoll turiżmu tad-deżert f’kompetizzjoni mat-Tuneżija. === Agrikoltura === [[Stampa:Productions du Maroc.jpg|thumb|Produzzjoni agrikola Marokkina]] L-agrikoltura fil-Marokk timpjega madwar 40% tal-forza tax-xogħol tal-pajjiż. Għalhekk, hija l-akbar impjegatur fil-pajjiż. F'sezzjonijiet tax-xita tal-majjistral, ix-xgħir, il-qamħ, u qmuħ oħra jistgħu jitkabbru mingħajr irrigazzjoni. Fuq il-kosta tal-Atlantiku, fejn hemm pjanuri estensivi, jitkabbar iż-żebbuġ, iċ-ċitru u l-għeneb tal-inbid, l-aktar bl-ilma fornut minn bjar arteżjani. Il-bhejjem jitrabbew u l-foresti jipproduċu sufra, injam tal-kabinett, u materjali tal-bini. Parti mill-popolazzjoni marittima tistad għall-għajxien tagħhom. Agadir, Essaouira, El Jadida u Larache huma fost il-portijiet tas-sajd importanti. Kemm l-agrikoltura kif ukoll is-sajd huma mistennija li jiġu affettwati serjament mit-tibdil fil-klima. Il-produzzjoni agrikola Marokkina tinkludi wkoll il-larinġ, it-tadam, il-patata, iż-żebbuġ u ż-żejt taż-żebbuġa. Prodotti agrikoli ta' kwalità għolja ħafna drabi jiġu esportati lejn l-Ewropa. Il-Marokk jipproduċi biżżejjed ikel għall-konsum domestiku, ħlief ċereali, zokkor, kafè u tè. Aktar minn 40% tal-konsum taċ-ċereali u d-dqiq tal-Marokk huwa importat mill-Istati Uniti u Franza. Sal-2013, l-agrikoltura fil-Marokk kienet tgawdi minn eżenzjoni sħiħa mit-taxxa. Bosta kritiċi Marokkini sostnew li bdiewa sinjuri u kumpaniji agrikoli kbar ibbenefikaw wisq milli jħallsu t-taxxi u li bdiewa foqra ffaċċjaw spejjeż għoljin u rċevew ftit wisq appoġġ mill-istat. Fl-2014, bħala parti mil-Liġi tal-Finanzi, ġie deċiż li kumpaniji agrikoli b’fatturat ta’ aktar minn MAD 5 miljun iħallsu taxxi progressivi fuq id-dħul korporattiv. === Infrastruttura === [[Stampa:Al Boraq RGV2N2 at Tanger Ville.jpg|thumb|Ferrovija ta' veloċità għolja Al Boraq RGV2N2 fl-istazzjon tal-ferrovija Tanger-Ville f'Novembru 2018]] Skont ir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-2019, il-Marokk jikklassifika fit-32 post fid-dinja f’termini ta’ toroq, is-16-il post fil-baħar, il-45 post fl-ajru u l-64 post fil-ferrovija. Dan jagħti lill-Marokk l-aqwa klassifikazzjoni tal-infrastruttura fil-kontinent Afrikan. L-iżvilupp ta' infrastruttura moderna, bħal portijiet, ajruporti u konnessjonijiet ferrovjarji, hija prijorità ewlenija tal-gvern. Biex jissodisfa d-domanda domestika li qed tikber, il-gvern Marokkin investa aktar minn $15-il biljun bejn l-2010 u l-2015 fl-immodernizzar tal-infrastruttura bażika tiegħu. Il-Marokk għandu waħda mill-aqwa sistemi tat-toroq fil-kontinent. Matul l-aħħar 20 sena, il-gvern bena madwar 1,770 kilometru ta' toroq moderni, li jgħaqqdu l-biċċa l-kbira tal-ibliet il-kbar permezz ta' toroq bi ħlas. Il-Ministeru tat-Tagħmir, Trasport, Loġistika u Ilma tal-Marokk għandu l-għan li jibni 3,380 kilometru ta' awtostradi u 2,100 kilometru ta' toroq addizzjonali sal-2030, bi spiża mbassra ta’ $9.6 biljun. L-għan huwa li jgħaqqdu l-provinċji tan-Nofsinhar, b'mod partikolari l-ibliet ta' Laayoune u Dakhla, mal-bqija tal-Marokk. Fl-2014, il-Marokk beda l-kostruzzjoni tal-ewwel sistema ferrovjarja ta' veloċità għolja tal-Afrika, li tgħaqqad il-bliet ta' Tanger u Casablanca. Il-proġett ġie inawgurat fl-2018 mir-Re wara aktar minn għaxar snin ta' ppjanar u kostruzzjoni mill-kumpanija ferrovjarja nazzjonali Marokkina ONCF. Din hija l-ewwel fażi ta' dak li hu ppjanat li jkun netwerk ferrovjarju ta' veloċità għolja ta' 1,500 kilometru (930 mil) fil-Marokk. Diġà qed tiġi ppjanata estensjoni tal-linja għal Marrakech. Il-Marokk għandu wkoll l-akbar port fl-Afrika u l-Mediterran, Tangier-Med, li huwa kklassifikat fit-18-il post fid-dinja b'kapaċità ta' mmaniġġjar ta' aktar minn 9 miljun kontenitur. Hija tinsab fiż-żona ekonomika ħielsa ta 'Tanġer u sservi bħala ċentru loġistika għall-Afrika u d-dinja. === Enerġija === [[Stampa:Isofoton Marruecos.JPG|thumb|Pannelli solari fil-Lvant tal-Marokk]] Fl-2008, madwar 56 % tal-provvista tal-elettriku tal-Marokk kienet fornuta mill-faħam. Madankollu, bi tbassir li jindika li l-ħtiġijiet tal-enerġija tal-Marokk se jiżdiedu b'6 % kull sena bejn l-2012 u l-2050, għaddiet liġi ġdida li tħeġġeġ lill-Marokkini biex ifittxu modi biex jiddiversifikaw il-provvista tal-enerġija, inklużi aktar riżorsi rinnovabbli. Il-gvern Marokkin nieda proġett biex jinbena impjant tal-enerġija solari termali u qed jistudja wkoll l-użu tal-gass naturali bħala sors potenzjali ta' dħul għall-gvern Marokkin. Il-Marokk wettaq il-bini ta' parks kbar tal-enerġija solari biex inaqqas id-dipendenza fuq il-fjuwils fossili u fl-aħħar mill-aħħar jesporta l-elettriku lejn l-Ewropa. Fis-17 ta' April, 2022, l-Aġenzija tal-Enerġija Solari Rabat-Marokkina (Masen) u l-Ministeru tat-Tranżizzjoni tal-Enerġija u l-Iżvilupp Sostenibbli ħabbru t-tnedija tal-ewwel fażi tal-megaproġett tal-impjant tal-enerġija solari Nor II, li huwa proġett tal-enerġija solari fuq diversi siti b'kapaċità totali stabbilita għal 400 megawatt (MN). === Provvista ta' ilma u sanità === Il-provvista tal-ilma u s-sanità fil-Marokk huma pprovduti minn firxa wiesgħa ta 'utilitajiet, li jvarjaw minn kumpaniji privati ​​fl-akbar belt, Casablanca, il-kapitali, Rabat, u żewġ bliet oħra għal utilitajiet muniċipali fi 13-il belt oħra, kif ukoll elettriku nazzjonali u kumpanija tal-ilma (ONEE). Dan tal-aħħar huwa responsabbli għall-provvista tal-ilma bl-ingrossa lill-utilitajiet imsemmija qabel, id-distribuzzjoni tal-ilma f’madwar 500 belt żgħira, kif ukoll it-trattament tad-drenaġġ u tad-drenaġġ f’60 minn dawn il-belt. Fl-aħħar ħmistax-il sena kien hemm titjib sostanzjali fl-aċċess għall-provvista tal-ilma u, sa ċertu punt, is-sanità. Il-problemi li fadal jinkludu livell baxx ta' trattament tal-ilma mormi (13 % biss tal-ilma mormi miġbur jiġi ttrattat), in-nuqqas ta' konnessjonijiet tad-dar fl-ifqar distretti urbani u s-sostenibbiltà limitata tas-sistemi rurali (stmat li 20 % tas-sistemi rurali ma' jaħdmux). Fl-2005 ġie approvat Programm Nazzjonali ta' Sanità li għandu l-għan li jittratta 60% tal-ilma mormi miġbur u jgħaqqad 80% tad-djar urbani mad-dranaġġ sal-2020. Il-kwistjoni tan-nuqqas ta' konnessjonijiet tal-ilma għal xi wħud miż-żoni urbani foqra qed jiġu indirizzati bħala parti mill- L-Inizjattiva Nazzjonali għall-Iżvilupp tal-Bniedem, li taħtha r-residenti ta' insedjamenti informali ngħataw titoli ta' proprjetà u ġew eżentati mit-tariffi li normalment jitħallsu lill-kumpaniji tal-utilità biex jgħaqqdu man-netwerk tal-ilma u tad-drenaġġ. === Xjenza u teknoloġija === [[Stampa:Logo UM6P.jpg|thumb|Kampus tal-Università Politeknika Mohammed VI f'Benguerir]] Il-Gvern Marokkin ilu jimplimenta riformi biex itejjeb il-kwalità tal-edukazzjoni u jagħmel ir-riċerka aktar reattiva għall-ħtiġijiet soċjoekonomiċi. F'Mejju 2009, il-Prim Ministru Marokkin Abbas El Fassi ħabbar appoġġ akbar għax-xjenza waqt laqgħa fiċ-Ċentru Nazzjonali għar-Riċerka Xjentifika u Teknika. L-għan kien li l-universitajiet jingħataw awtonomija finanzjarja akbar mill-gvern sabiex ikunu aktar reattivi għall-ħtiġijiet ta' riċerka u jkunu jistgħu jissawru rabtiet aħjar mas-settur privat, bit-tama li dan irawwem kultura ta' intraprenditorija madwar id-dinja. Huwa ħabbar li l-investiment fix-xjenza u t-teknoloġija se jiżdied minn US $ 620,000 fl-2008 għal US $ 8.5 miljun (69 miljun dirham Marokkin) fl-2009, sabiex jiffinanzja r-rinnovazzjoni u l-kostruzzjoni ta' laboratorji, korsijiet ta' taħriġ għal riċerkaturi fil-ġestjoni finanzjarja, programm ta' boroż ta' studju. għar-riċerka ta' wara l-lawrja, u miżuri ta' inċentivi għal kumpaniji li lesti jiffinanzjaw ir-riċerka, bħal li jagħtuhom aċċess għal riżultati xjentifiċi li mbagħad ikunu jistgħu jużaw biex jiżviluppaw prodotti ġodda. Il-Marokk ikklassifika fis-70 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. L-Istrateġija tal-Innovazzjoni Marokkina tnediet fl-ewwel Samit Nazzjonali tal-Innovazzjoni tal-pajjiż f'Ġunju 2009 mill-Ministeru tal-Industrija, Kummerċ, Investiment u Ekonomija Diġitali. L-Istrateġija tal-Innovazzjoni Marokkina stabbilixxiet l-għan li tipproduċi 1,000 privattiva Marokkina u toħloq 200 impriża ġdida innovattiva sal-2014. Fl-2012, l-inventuri Marokkini applikaw għal 197 privattiva, minn 152 sentejn qabel. Fl-2011, il-Ministeru tal-Industrija, Kummerċ u Teknoloġiji Ġodda ħoloq Klabb tal-Innovazzjoni Marokkin, b'kollaborazzjoni mal-Uffiċċju tal-Proprjetà Industrijali u Kummerċjali tal-Marokkin. L-idea hija li jinħoloq netwerk ta' atturi tal-innovazzjoni, inklużi riċerkaturi, intraprendituri, studenti u akkademiċi, biex jgħinhom jiżviluppaw proġetti innovattivi. Il-Ministeru tal-Edukazzjoni Ogħla u r-Riċerka Xjentifika jappoġġja r-riċerka f'teknoloġiji avvanzati u l-iżvilupp ta' bliet innovattivi f'Fez, Rabat u Marrakech. Il-gvern qed iħeġġeġ lill-istituzzjonijiet pubbliċi biex jikkollaboraw maċ-ċittadini dwar l-innovazzjoni. Eżempju huwa l-Uffiċċju tal-Fosfati tal-Marokk (Office chérifien des phosphates), li investa fi proġett biex tiġi żviluppata belt intelliġenti, ir-Re Mohammed VI Green City, madwar l-Università Mohammed VI, li tinsab bejn Casablanca u Marrakech, bi spiża ta' 4.7. biljun dirhams (madwar 479 miljun dollaru Amerikan). Fl-2015, il-Marokk kellu tliet parks tat-teknoloġija. Mill-ħolqien tal-ewwel fir-Rabat fl-2005, inħoloq it-tieni f'Casablanca u, fl-2015, it-tielet f'Tanġer. Il-parks tat-teknoloġija jospitaw negozji ġodda u kumpaniji żgħar u ta' daqs medju li jispeċjalizzaw fit-teknoloġiji tal-informazzjoni u l-komunikazzjoni (ICT), teknoloġiji “ħodor” (jiġifieri teknoloġiji li ma jagħmlux ħsara lill-ambjent) u industriji kulturali. Fl-2012, l-Akkademja tax-Xjenzi u t-Teknoloġija Hassan II identifikat serje ta' setturi li fihom il-Marokk għandu vantaġġ komparattiv u kapital uman kwalifikat, inklużi l-minjieri, is-sajd, il-kimika tal-ikel u teknoloġiji ġodda. Identifika wkoll sensiela ta’ setturi strateġiċi, bħall-enerġija, b’enfasi fuq l-enerġiji rinnovabbli bħall-fotovoltajċi, l-enerġija solari termali, ir-riħ u l-bijomassa; kif ukoll is-setturi tal-ilma, in-nutrizzjoni u s-saħħa, l-ambjent u l-ġeoxjenzi. Fl-20 ta’ Mejju 2015, inqas minn sena wara l-ħolqien tiegħu, il-Kunsill Ogħla tal-Edukazzjoni, it-Taħriġ u r-Riċerka Xjentifika ppreżenta rapport lir-re li fih offra viżjoni tal-edukazzjoni fil-Marokk 2015-2030. Ir-rapport sostna li l-edukazzjoni tkun ugwali u, għalhekk, aċċessibbli għal kemm jista' jkun nies. Peress li t-titjib tal-kwalità tal-edukazzjoni jimxi id f'id mal-promozzjoni tar-riċerka u l-iżvilupp, ir-rapport irrakkomanda wkoll l-iżvilupp ta' sistema ta' innovazzjoni nazzjonali integrata li tkun iffinanzjata billi jiżdied gradwalment il-proporzjon tal-PGD iddedikat għar-riċerka u l-iżvilupp (R&D) minn 0.73%. tal-PGD fl-2010 "għal 1% fi żmien qasir, 1.5% fl-2025 u 2% fl-2030." == Demografija == Il-Marokk għandu popolazzjoni ta' madwar 37,076,584 (stima tal-2021). Huwa stmat li 44% sa 67% tar-residenti huma Għarab u 31% sa 60% huma Berber. Parti konsiderevoli tal-popolazzjoni tidentifika bħala Haratin u Gnawa (jew Gnaoua), dixxendenti ta' skjavi jew mestizos tal-Afrika tal-Punent, u Moriscos, Musulmani Ewropej imkeċċija minn Spanja u l-Portugall fis-seklu 17. Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk. Skont iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-Marokk tal-2014, kien hemm madwar 84,000 immigrant fil-pajjiż. Minn dawn ir-residenti mwielda barra, il-maġġoranza kienu ta' oriġini Franċiża, segwiti minn individwi primarjament minn diversi nazzjonijiet tal-Afrika tal-Punent u l-Alġerija. Hemm ukoll numru ta' residenti barranin ta' oriġini Spanjola. Xi wħud minnhom huma dixxendenti ta' settlers, li jaħdmu prinċipalment għal kumpaniji multinazzjonali Ewropej, filwaqt li oħrajn huma miżżewġin lil Marokkini jew huma rtirati. Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal nofs miljun Ewropew; li kienu l-aktar insara. Barra minn hekk, qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal 250,000 Spanjol. Il-minoranza Lhudija prominenti tal-Marokk, darba prominenti, naqset b’mod sinifikanti mill-quċċata tagħha ta' 265,000 fl-1948, u naqset għal madwar 3,500 fl-2022. Il-Marokk għandu dijaspora kbira, li l-biċċa l-kbira tagħha tinsab fi Franza, fejn jingħad li hemm aktar minn miljun Marokkin sat-tielet ġenerazzjoni. Hemm ukoll komunitajiet Marokkini kbar fi Spanja (madwar 700,000 Marokkin), l-Olanda (360,000) u l-Belġju (300,000). Komunitajiet kbar oħra jistgħu jinstabu fl-Italja, il-Kanada, l-Istati Uniti u l-Iżrael, fejn il-Lhud Marokkini huma maħsuba li jikkostitwixxu t-tieni l-akbar sottogrupp etniku Lhudi. ==== Popolazzjonijiet (f'eluf) ==== * 1950 8,986 — * 1960 12,329 +3.21% * 1970 16,040 +2.67% * 1980 20,072 +2.27% * 1990 24,950 +2.20% * 2000 28,951 +1.50% * 2010 32,108 +1.04% * 2020 35,952 +1.14% ==== Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ ==== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+ '''Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ'''<ref> [http://gazetteer.de/wg.php?x=&men=gcis&lng=fr&dat=32&srt=npan&col=aohdq&geo=-134 Les villes les plus grandes avec des statistiques de la population du Maroc] sur World Gazetteer </ref> ! Bliet ! Populażżjoni 2007 |- | [[Casablanca]] | {{formatnum:3209054}} |- | [[Rabat (Marokk)|Rabat]] | {{formatnum:1721760}} |- | [[Fes]] | {{formatnum:1001798}} |- | [[Marrakex]] | {{formatnum:872015}} |- | [[Agadir]] | {{formatnum:739161}} |- | [[Tanġa]] | {{formatnum:726855}} |- | [[Meknès]] | {{formatnum:564853}} |- | [[Uġda]] | {{formatnum:414053}} |- | [[Qnitra]] | {{formatnum:381543}} |- | [[Tetuwan]] | {{formatnum:337773}} |- | [[Safi (Marokk)|Safi]] | {{formatnum:294856}} |- | [[Lagħjun]] | {{formatnum:190148}} |- | [[Daħla]] | {{formatnum:72832}} |- | [[Smara]] | {{formatnum:43561}} |- | [[Buġdur]] | {{formatnum:42878}} |} === Reliġjon === Fl-2010, il-Forum Pew stmat li l-affiljazzjoni reliġjuża fil-pajjiż kienet 99% Musulmana, bil-gruppi kollha li fadal jirrappreżentaw inqas minn 1% tal-popolazzjoni. Minn dawk affiljati mal-Iżlam, prattikament kollha huma Musulmani Sunniti, bil-Musulmani Shia jirrappreżentaw inqas minn 0.1%. Madankollu, kważi 15 % tal-Marokkini jiddeskrivu lilhom infushom bħala mhux reliġjużi skont stħarriġ tal-2018 min-netwerk tar-riċerka tal-Barometru Għarbi; l-istess stħarriġ ra li kważi 100 fil-mija tar-rispondenti identifikati bħala Musulmani. Stħarriġ ieħor tal-Barometru Għarbi fl-2021 sab li 67.8% tal-Marokkini identifikaw bħala reliġjużi, 29.1% bħala kemmxejn reliġjużi, u 3.1% bħala mhux reliġjużi. L-istħarriġ Gallup International tal-2015 irrapporta li 93% tal-Marokkini kienu jqisu lilhom infushom reliġjużi. [[Stampa:Inside of a mosque in Fes (5364764412).jpg|thumb|L-intern ta' moskea f'Fez]] Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal aktar minn 500,000 Nisrani (l-aktar ta' nisel Spanjol u Franċiż). Bosta settlers Kristjani telqu lejn Spanja jew Franza wara l-indipendenza fl-1956. Il-komunità Kristjana barranija l-aktar Kattolika u Protestanti tikkonsisti minn madwar 40,000 membru prattikanti. Il-maġġoranza tar-residenti barranin Kristjani jgħixu fiż-żoni urbani ta' Casablanca, Tangier u Rabat. Diversi mexxejja Kristjani lokali jistmaw li bejn l-2005 u l-2010 hemm 5,000 ċittadin Kristjan konvertit (l-aktar ta' etniċità Berber) li jattendu regolarment knejjes ta' “dar” u jgħixu l-aktar fin-nofsinhar. Xi mexxejja Kristjani lokali jistmaw li jista' jkun hemm sa 8,000 ċittadin Kristjan fil- pajjiż kollu, iżda ħafna rrappurtati ma jinġabrux regolarment minħabba l- biża' ta' sorveljanza mill- gvern u persekuzzjoni soċjali. In-numru ta' Marokkini li kkonvertu għall-Kristjaneżmu (il-biċċa l-kbira minnhom prattikanti sigrieti) huwa stmat li hu bejn 8,000 u 50,000. L-aktar stimi riċenti jpoġġu n-numru ta' membri tal-komunità storika Lhudija ta' Casablanca għal madwar 2,500 u tal-komunitajiet Lhud ta’ Rabat u Marrakech għal madwar 100 kull wieħed. Il-bqija tal-popolazzjoni Lhudija hija mxerrda madwar il-pajjiż. Din il-popolazzjoni hija magħmula l-aktar minn anzjani, b’numru dejjem jonqos ta' żgħażagħ. Il-komunità tal-Fidi Baháʼí, li tinsab fiż-żoni urbani, tgħodd bejn 350 u 400 ruħ. === Lingwi === [[Stampa:Morocco - Linguistic map.png|thumb|Lingwi]] Il-lingwi uffiċjali tal-Marokk huma l-Għarbi u l-Berber. Il-grupp distintiv tad-djaletti Għarbi Marokkini tal-pajjiż huwa magħruf bħala darija. Madwar 89.8% tal-popolazzjoni kollha jistgħu jikkomunikaw sa ċertu punt bl-Għarbi Marokkin. Il-lingwa Berber hija mitkellma fi tliet djaletti (Tarifit, Tashelhit u Central Atlas Tamazight). Fl-2008, Frédéric Deroche kkalkula li kien hemm 12-il miljun kelliem Berber, li jirrappreżentaw madwar 40% tal-popolazzjoni. Iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-2004 irrapporta li 28.1% tal-popolazzjoni tkellmu Berber. Il-Franċiż huwa użat ħafna fl-istituzzjonijiet tal-gvern, il-midja, negozji medji u kbar, kummerċ internazzjonali ma' pajjiżi Frankofoni, u ħafna drabi fid-diplomazija internazzjonali. Il-Franċiż huwa mgħallem bħala lingwa obbligatorja fl-iskejjel kollha. Fl-2010, kien hemm 10,366,000 kelliema Franċiżi fil-Marokk, jiġifieri madwar 32% tal-popolazzjoni. Skont iċ-ċensiment tal-2004, 2.19 miljun Marokkin kienu jitkellmu lingwa barranija minbarra l-Franċiż. L-Ingliż, għalkemm ferm wara l-Franċiż f'termini ta' numru ta' kelliema, huwa l-ewwel lingwa barranija magħżula, peress li l-Franċiż huwa obbligatorju fost iż-żgħażagħ edukati u l-professjonisti. Skont Ethnologue, fl-2016 kien hemm 1,536,590 persuna (jew madwar 4.5% tal-popolazzjoni) fil-Marokk li jitkellmu bl-Ispanjol. L-Ispanjol huwa mitkellem primarjament fit-Tramuntana tal-Marokk u l-ex Saħara Spanjola minħabba li Spanja kienet okkupat dawk iż-żoni qabel. Sadanittant, studju tal-2018 mill-Istitut Cervantes sab 1.7 miljun Marokkin li kienu mill-inqas profiċjenti bl-Ispanjol, u poġġa lill-Marokk bħala l-pajjiż bl-aktar nies li jitkellmu bl-Ispanjol barra mid-dinja li titkellem bl-Ispanjol (sakemm l-Istati Uniti ma tkunx eskluża wkoll mill-pajjiżi li jitkellmu bl-Ispanjol). ). Parti sinifikanti tat-Tramuntana tal-Marokk tirċievi midja bil-lingwa Spanjola, sinjali tat-televiżjoni u mewġ tar-radju, li rrappurtati jiffaċilitaw il-profiċjenza tal-lingwa fir-reġjun. Wara li l-Marokk iddikjara l-indipendenza tiegħu fl-1956, il-Franċiż u l-Għarbi saru l-lingwi ewlenin tal-amministrazzjoni u l-edukazzjoni, u wassal biex ir-rwol tal-Ispanjol jonqos. === Edukazzjoni === [[Stampa:Al Akhawayn Campus.jpg|thumb|Università Al Akhawayn f'Ifrane]] [[Stampa:UIS Literacy Rate Morocco population +15 1980 to 2015.png|thumb|Rata ta' litteriżmu tal-popolazzjoni Marokkina ta' aktar minn 15-il sena, 1980-2015]] L-edukazzjoni fil-Marokk hija b'xejn u obbligatorja sal-iskola primarja. Ir-rata ta' litteriżmu stmata għall-pajjiż fl-2012 kienet ta' 72%. F'Settembru 2006, il-UNESCO tat lill-Marokk, flimkien ma' pajjiżi oħra bħal Kuba, il-Pakistan, l-Indja u t-Turkija, il-"Premju tal-Litteriżmu tal-UNESCO 2006". Il-Marokk għandu aktar minn erba' tużżani universitajiet, kulleġġi u politekniċi mifruxa f'ċentri urbani madwar il-pajjiż. Fost l-istituzzjonijiet ewlenin tagħha hemm l-Università Mohammed V tar-Rabat, l-akbar fil-pajjiż, b’fergħat f’Casablanca u Fez; l-Istitut Agrikolu u Veterinarju Hassan II fir-Rabat, li jwettaq riċerka avvanzata fix-xjenzi soċjali minbarra l-ispeċjalitajiet agrikoli tiegħu; u l-Università Al-Akhawayn f'Ifrane, l-ewwel università li titkellem bl-Ingliż tal-Afrika tal-Majjistral, fetħet fl-1995 b'kontribuzzjonijiet mill-Arabja Sawdija u l-Istati Uniti. L-Università Al-Qarawiyin, imwaqqfa minn Fatima al-Fihri fil-belt ta' Fez fl-859 bħala madrasa, hija meqjusa minn xi sorsi, inkluża l-UNESCO, bħala l-“eqdem università fid-dinja”. Il-Marokk għandu wkoll xi skejjel postgraduate prestiġjużi, inklużi: l-Università Politeknika Mohammed VI, l'Institut national des postes et télécommunications, École Nationale Supérieure d'Électricité et de Mecanique (ENSEM), EMI, ISCAE, INSEA, Skola Nazzjonali tal-Industrija Minerali, École Hassania des Travaux Publics, Les Écoles nationales de commerce et de gestion, École supérieure de technologie de Casablanca. === Saħħa === [[Stampa:University Hospital Center in Tangier (general_view).jpg|thumb|Iċ-Ċentru tal-Isptar Universitarju Mohammed VI ta' Tanġer]] Madwar id-dinja, il-pajjiżi jagħmlu ħafna sforzi biex jindirizzaw il-problemi tas-saħħa u jeqirdu l-mard, inkluż il-Marokk. Is-saħħa tat-tfal, is-saħħa tal-omm, u l-mard huma komponenti tas-saħħa u l-benessri. Il-Marokk huwa pajjiż li qed jiżviluppa li għamel ħafna passi biex itejjeb dawn il-kategoriji. Madankollu, il-Marokk għad għandu ħafna problemi ta' saħħa x'jitjieb. Skont riċerka ppubblikata, fl-2005 16 % biss taċ-ċittadini Marokkini kellhom assigurazzjoni jew kopertura tas-saħħa. Skont id-dejta tal-Bank Dinji, il-Marokk jesperjenza rati għolja ta' mortalità tat-trabi ta' 20 mewt għal kull 1,000 twelid (2017) u rati għolja ta' mortalità materna ta' 121 mewt għal kull 100,000 twelid (2015). Il-gvern Marokkin jistabbilixxi sistemi ta' sorveljanza fi ħdan is-sistema tas-saħħa diġà eżistenti biex jimmonitorja u jiġbor id-dejta. L-edukazzjoni dwar l-iġjene tal-massa hija implimentata fl-iskejjel primarji li huma b'xejn għar-residenti Marokkini. Fl-2005, il-gvern Marokkin approva żewġ riformi biex jespandi l-kopertura tal-assigurazzjoni tas-saħħa. L-ewwel riforma kienet pjan ta' assigurazzjoni tas-saħħa obbligatorja għall-impjegati tas-settur pubbliku u privat biex jespandu l-kopertura minn 16 fil-mija tal-popolazzjoni għal 30 fil-mija. It-tieni riforma ħolqot fond biex ikopri s-servizzi għall-foqra. Iż-żewġ riformi tejbu l-aċċess għal kura ta' kwalità għolja. Il-mortalità tat-trabi tjiebet b'mod sinifikanti mill-1960, meta kien hemm 144 mewt għal kull 1,000 twelid ħaj, fl-2000, 42 għal kull 1,000 twelid ħaj, u issa hija 20 għal kull 1,000 twelid ħaj. Ir-rata ta' mortalità ta' taħt il-ħames snin tal-pajjiż naqset b’60% bejn l-1990 u l-2011. Fl-2014, il-Marokk adotta pjan nazzjonali biex iżid il-progress fis-saħħa tal-omm u tat-tfal. Il-Pjan Marokkin inbeda mill-Ministru tas-Saħħa Marokkin, El Houssaine Louardi, u Ala Alwan, id-Direttur Reġjonali tad-WHO għar-Reġjun tal-Lvant tal-Mediterran, fit-13 ta' Novembru, 2013 fir-Rabat. Il-Marokk għamel progress sinifikanti fit-tnaqqis tal-imwiet kemm tat-tfal kif ukoll tal-ommijiet. Skont id-dejta tal-Bank Dinji, ir-rata tal-mortalità materna tal-pajjiż naqset b'67% bejn l-1990 u l-2010. Fl-2014, l-infiq fil-kura tas-saħħa kien jammonta għal 5.9% tal-PGD tal-pajjiż. Mill-2014 'l hawn, l-infiq fuq il-kura tas-saħħa bħala sehem tal-PGD naqas. Madankollu, in-nefqa tas-saħħa per capita (PPP) żdiedet b'mod kostanti mill-2000. Fl-2015, in-nefqa Marokkina fuq is-saħħa kienet ta '$ 435.29 per capita. Fl-2016, l-istennija tal-ħajja mat-twelid kienet 74.3 snin, jew 73.3 għall-irġiel u 75.4 għan-nisa, u kien hemm 6.3 tobba u 8.9 infermiera u qwiebel għal kull 10,000 abitant. Fl-2017, il-Marokk ikklassifika fis-16-il post minn 29 pajjiż fl-Indiċi Globali tal-Benessri taż-Żgħażagħ. Iż-żgħażagħ Marokkini jesperjenzaw rata aktar baxxa ta' self-ħsara mir-rata globali f'medja ta' 4 laqgħat fis-sena. == Politika == [[Stampa:Mohammed VI behind a family tree of the Alaoui dynasty.jpg|alt=Ir-Re Mohammed VI seduta, warajh is-siġra tal-familja tad-dinastija Għalawija.|daqsminuri|Ir-Re tal-Marokk, il-Malek [[Moħammed VI]], mas-siġra tal-familja Xarifija sa [[Muħammed|Muħammad]] fl-isfondu.]] Skont l-''[[The Economist Democracy Index|Economist Democracy Index]]'' tal-2022, il-Marokk huwa mmexxi taħt [[reġim ibridu]], li skorja #3 fil-[[MENA|Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq]], u #95 fid-dinja.<ref>{{Cite web|url=https://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/DI-final-version-report.pdf|titlu=Democracy Index 2022: Frontline democracy and the battle for Ukraine|data=2023|lingwa=en-GB|websajt=[[Economist Intelligence Unit]]}}</ref> Il-Marokk għandu klassifikazzjoni "diffiċli" fuq il-''[[2023 Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa]]''.<ref>{{Cite web|url=https://rsf.org/en/country/morocco-western-sahara|titlu=Morocco / Western Sahara|data=2023-05-19|lingwa=en|data-aċċess=2023-07-02|websajt=rsf.org}}</ref> Wara l-elezzjonijiet ta' Marzu 1998, ġie ffurmat gvern ta' koalizzjoni mmexxi mill-mexxej tal-oppożizzjoni [[soċjaliżmu]] [[Abderrahmane Youssoufi]] u magħmul fil-biċċa l-kbira minn ministri miġbuda minn partiti tal-oppożizzjoni. Il-gvern tal-Prim Ministru Youssoufi kien l-ewwel gvern li qatt ġie mfassal primarjament mill-partiti tal-oppożizzjoni, u jirrappreżenta wkoll l-ewwel opportunità għal koalizzjoni ta’ partiti soċjalisti, xellug taċ-ċentru u nazzjonalisti biex jiġu inklużi fil-gvern sa Ottubru 2002. Kien ukoll il- l-ewwel darba fl-istorja politika moderna tad-[[dinja Għarbija]] li l-oppożizzjoni ħadet il-poter wara elezzjoni. Il-gvern attwali huwa mmexxi minn [[Aziz Akhannouch]]. Il-[[Kostituzzjoni tal-Marokk]] tipprovdi għal monarkija b'[[Parlament tal-Marokk|Parlament]] u [[ġudikatura]] indipendenti. Bir-[[Referendum kostituzzjonali Marokkin, 2011|riformi kostituzzjonali tal-2011]], ir-Re tal-Marokk iżomm inqas setgħat eżekuttivi filwaqt li dawk tal-prim ministru ġew imkabbra.<ref>{{Ċita web|url=https://news.yahoo.com/s/ap/20110617/ap_on_re_mi_ea/ml_morocco_king|titlu=King declares Morocco a constitutional monarchy - Yahoo! News|data=2011-06-23|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-02-07|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20110623180751/https://news.yahoo.com/s/ap/20110617/ap_on_re_mi_ea/ml_morocco_king|arkivju-data=2011-06-23|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20121024053618/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0702/breaking8.html Moroccan king in referendum win] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024053618/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0702/breaking8.html|data=24 Ottubru 2012}}. ''The Irish Times''. 2 July 2011.</ref> Il-kostituzzjoni tagħti lir-re setgħat onoriċi (fost setgħat oħra); huwa kemm il-mexxej politiku sekulari kif ukoll l-''[[Amir al-Mu'minin|Amir al-Mu'minīn]]'' (Emir il-Mwemmnin jew Kmandant/Prinċep tal-Fidili) bħala dixxendent dirett tal-Profeta [[Muħammed|Muħammad]]. Huwa jippresiedi l-Kunsill tal-Ministri; jaħtar lill-Prim Ministru mill-partit politiku li rebaħ l-aktar siġġijiet fl-elezzjonijiet parlamentari, u fuq rakkomandazzjonijiet ta’ dan tal-aħħar, jaħtar il-membri tal-gvern. Il-kostituzzjoni tal-1996 teoretikament ippermettiet lir-re jtemm il-mandat ta’ kwalunkwe ministru, u wara konsultazzjoni mal-kapijiet tal-Assembleji ogħla u baxxi, li jxolji l-Parlament, jissospendi l-kostituzzjoni, isejjaħ għal elezzjonijiet ġodda, jew imexxi b’digriet. L-unika darba li dan ġara kien fl-1965. Ir-Re huwa formalment il-kmandant in-kap tal-forzi armati. Il-Marokk huwa uffiċjalment maqsum fi 12-il [[Reġjuni tal-Marokk|reġjuni]],<ref name="reg">{{cite web|url=http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%20fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf|titlu=Décret fixant le nom des régions|lingwa=fr|data-aċċess=11 Ġulju2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518083233/http://www.pncl.gov.ma/fr/EspaceJuridique/DocLib/d%C3%A9cret%20fixant%20le%20nombre%20des%20r%C3%A9gions.pdf|archive-date=18 May 2015|xogħol=Portail National des Collectivités Territoriales}}</ref> li, min-naħa tagħhom, huma suddiviżi fi [[Prefetturi u provinċji tal-Marokk|62 provinċja u 13-il prefettura]].<ref>{{cite web|url=http://www.statoids.com/yma.html|title=Prefetturi tal-Marokk|websajt=www.statoids.com}}</ref> '''Reġjuni (bl-ismijiethom f'ortografija Maltija mill-Għarbi)''' [[File:Tasgiwin_n_Murakuc_-_Regions_of_Morocco.png|thumb|259x259px|It-12-il reġjun amministrattiv uffiċjali tal-Marokk, bl-ismijiet indiġeni tagħhom fil-lingwa l-Berbera.]] # Tanger - Tetouan - Al Hoceima (Tanġer - Tetwan - Il-Ħusejma) # Orientale (Lvant/Xerqi) # Fès-Meknès (Fas - Maknes) # Rabat-Salé-Kénitra (Ir-Rabat - Sala - Il-Qnejtra) # Béni Mellal-Khénifra (Bni Mellal - Ħanifra) # Casablanca-Settat (Dar il-Bajda - Settat) # Marrakech-Safi (Marrakexx - Safi) # Drâa-Tafilalet (Dragħ - Tafilalt) # Souss-Massa (Sus - Massa) # Guelmim-Oued Noun (Gulmim/Kulmim - Wied Nun) # Laâyoune-Sakia El Hamra (L-Għejun - Saqja il-Ħamra) # Dakhla-Oued Ed-Dahab (Daħla - Wied id-Deheb)<br /> === Fergħa leġiżlattiva === [[Stampa:Parliament of morocco.jpg|daqsminuri|Il-bini tal-leġislatura fir-Rabat]] Sa mir-riforma kostituzzjonali tal-1996, il-fergħa leġiżlattiva hija bikamerali u hija magħmula minn żewġ kmamar. L-Assemblea tar-Rappreżentanti tal-Marokk ( Majlis an-Nuwwâb/Assemblée des Répresentants ) għandha 395 membru eletti għal perjodu ta' ħames snin, 305 minnhom eletti f'kostitwenzi b'diversi membri u 90 f'listi nazzjonali magħmula minn nisa' u żgħażagħ. L-Assemblea tal-Kunsilliera (Majlis al-Mustasharin) għandha 120 membru, eletti għal terminu ta' sitt snin. 72 membru huma eletti fil-livell reġjonali, 20 membru huma eletti minn unions, 8 siġġijiet minn organizzazzjonijiet professjonali u 20 minn impjegati. Is-setgħat tal-Parlament, għalkemm għadhom relattivament limitati, ġew estiżi fir-reviżjonijiet kostituzzjonali tal-1992 u l-1996 u saħansitra aktar f'dawk tal-2011 u jinkludu kwistjonijiet baġitarji, l-għoti ta' kontijiet, l-interrogazzjoni tal-ministri u t-twaqqif ta' kummissjonijiet ta' inkjesta ad hoc biex jinvestigaw. azzjonijiet tal-gvern. Il-kamra t'isfel tal-Parlament tista' xolji l-gvern permezz ta' vot ta' sfiduċja. L-aħħar elezzjoni parlamentari saret fit-8 ta' Settembru, 2021. Il-parteċipazzjoni tal-votanti f'dawn l-elezzjonijiet kienet stmata li kienet ta' 50.35% tal-votanti reġistrati. === Relazzjonijiet barranin === Il-Marokk huwa membru tan-Nazzjonijiet Uniti u jappartjeni għall-Unjoni Afrikana (UA), il-Lega Għarbija, l-Unjoni tal-Magreb Għarbi (AMU), l-Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Iżlamika (OIC), il-Moviment Mhux Allinjat u l-Komunità tal-Istati Saħel -Saħarjani (CEN_SAD). Ir-relazzjonijiet tal-Marokk ivarjaw ħafna bejn l-istati Afrikani, Għarab u tal-Punent. Il-Marokk kellu rabtiet sodi mal-Punent għal benefiċċji ekonomiċi u politiċi. Franza u Spanja jibqgħu l-imsieħba kummerċjali ewlenin, kif ukoll il-kredituri ewlenin u l-investituri barranin fil-Marokk. Mill-investimenti barranin totali fil-Marokk, l-Unjoni Ewropea tinvesti madwar 73.5%, filwaqt li d-dinja Għarbija tinvesti biss 19.3%. Bosta pajjiżi fir-reġjuni tal-Golf Persjan u tal-Magreb qed isiru aktar involuti fi proġetti ta' żvilupp fuq skala kbira fil-Marokk. Fl-2004, l-amministrazzjoni ta' George W. Bush tat lill-Marokk status ta' alleat ewlieni mhux tan-NATO. Ta' min jinnota li l-Marokk kien l-ewwel pajjiż fid-dinja li rrikonoxxa s-sovranità tal-Istati Uniti, fl-1777. Wara li kiseb l-indipendenza, il-Marokk stabbilixxa rabtiet sodi mal-Istati Uniti, u rċieva għajnuna ekonomika u militari sinifikanti. Din is-sħubija ffjorixxiet matul il-Gwerra Bierda, u l-Marokk sar alleat ewlieni kontra l-espansjoni komunista fl-Afrika ta' Fuq. Bi tpattija, l-Istati Uniti appoġġaw l-ambizzjonijiet territorjali tal-Marokk u l-isforzi tiegħu biex jimmodernizza l-ekonomija tiegħu. Il-Marokk irċieva aktar minn $400 miljun f'għajnuna Amerikana bejn l-1957 u l-1963, u għolliha għall-ħames l-akbar riċevitur ta' għajnuna agrikola Amerikana fl-1966. il-Marokk. Barra minn hekk, il-Marokk huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat (ENP) tal-Unjoni Ewropea, li għandha l-għan li tqarreb l-UE lejn il-ġirien tagħha. Il-Marokk ġie mistoqsi u kkritikat b'mod wiesa' talli appoġġa r-riammissjoni tas-Sirja taħt Assad fil-Lega Għarbija, u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin Nasser Bourita ġie mistoqsi u kkritikat ukoll talli jippromwovi relazzjoni aħjar mad-Ditatorjat ta’ Assad. u kien ukoll mistoqsija u kkritikat b'mod wiesa 'l-laqgħa ta' Ġunju 2023, fil-ġenb tat-13-il konferenza tal-ministri Għarab tal-edukazzjoni organizzata minn ALESCO, il-Ministru tal-Edukazzjoni tas-Sirja ta 'Assad Dr Darem Tabbaa iltaqa' mal-kontroparti tiegħu Chakib Benmoussa , Chakib Benmoussa kien wara mistoqsi u kkritikat. === Militari === [[Stampa:FREMM Mohammed VI - Lorient 2013-05.JPG|daqsminuri|Mohammed VI, frejgata multipurpose FREMM tan-Navy Rjali Marokkina]] Il-militar Marokkin huwa magħmul mill-Forzi Armati Rjali, li jinkludu l-Armata (l-akbar fergħa), in-Navy, l-Air Force, il-Gwardja Rjali, il-Ġendarmerija Rjali u l-Forzi Awżiljarji. Is-sigurtà interna hija ġeneralment effettiva u l-atti ta' vjolenza politika huma rari (b'eċċezzjoni waħda: l-attakki ta' Casablanca tal-2003, li qatlu 45 persuna). In-NU żżomm forza żgħira ta' osservazzjoni fis-Saħara tal-Punent, fejn hemm stazzjonati numru kbir ta' truppi Marokkini. Il-Front Polisario Sahrawi iżomm milizzja attiva ta' madwar 5,000 ġellied fis-Saħara tal-Punent u ilu involut fi gwerer intermittenti mal-forzi Marokkini mis-snin sebgħin. == Kultura == [[Stampa:Moroccan frills.jpg|thumb|Kamra tal-għajxien b'intern Marokkin tradizzjonali.]] Il-Marokk huwa pajjiż b'kultura u ċiviltà rikka. Tul l-istorja tagħha, laqgħet ħafna nies, li kollha influwenzaw l-istruttura soċjali tal-pajjiż. Mill-indipendenza, kien hemm fjoritura vera tal-pittura u l-iskultura, il-mużika popolari, it-teatru tad-dilettanti u ċ-ċinema. It-Teatru Nazzjonali tal-Marokk (imwaqqaf fl-1956) joffri produzzjonijiet regolari tta' xogħlijiet drammatiċi Marokkini u Franċiżi. Fix-xhur tas-sajf, isiru festivals tal-arti u tal-mużika madwar il-pajjiż, inkluż il-Festival tal-Mużika Sagra tad-Dinja f'Fez. Kull reġjun għandu l-ispeċifiċitajiet tiegħu, li għalhekk jikkontribwixxu għall-kultura nazzjonali u l-wirt taċ-ċiviltà. Il-Marokk stabbilixxa fost il-prijoritajiet tiegħu l-protezzjoni tal-wirt divers tiegħu u l-preservazzjoni tal-wirt kulturali tiegħu. Kulturalment, il-Marokk dejjem irnexxielu jgħaqqad il-wirt kulturali Għarbi, Berber u Lhudi ma' influwenzi esterni bħall-Franċiż u l-Ispanjol u, matul l-aħħar deċennji, stili ta' ħajja Anglo-Amerikani. === Arkitettura === [[Stampa:Hassan II mosque, Casablanca 2.jpg|thumb|Il-moskea Hassan II f'Casablanca]] [[Stampa:Ait Benhaddou Qsar (588071549).jpg|thumb|Il-ksar ta' Ait Ben Haddou fil-muntanji tan-Nofsinhar tal-Atlas Għoli]] [[Stampa:P1020151 (9728164447).jpg|thumb|Arkitettura kolonjali f'Casablanca (seklu 20)]] L-arkitettura Marokkina tirrifletti l-ġeografija diversa u l-istorja twila tal-Marokk, immarkata minn mewġiet suċċessivi ta 'settlers permezz tal-migrazzjoni u l-konkwista militari. Dan il-wirt arkitettoniku jinkludi siti Rumani antiki, arkitettura Iżlamika storika, arkitettura vernakulari lokali, arkitettura kolonjali Franċiża tas-seklu 20, u arkitettura moderna. Ħafna mill-arkitettura tradizzjonali tal-Marokk hija mmarkata mill-istil li żviluppa matul il-perjodu Iżlamiku, mis-7 seklu 'l quddiem. Din l-arkitettura kienet parti minn tradizzjoni usa' ta' arkitettura “Moorish” jew Iżlamika tal-Punent, li kkaratterizza kemm il-Magreb (il-Marokk, l-Alġerija u t-Tuneżija) kif ukoll al-Andalus (Spanja Musulmana u l-Portugall). Huwa ħallat influwenzi mill-kultura Amażigh (Berber) fl-Afrika ta' Fuq, Spanja pre-Islamika (Rumani, Biżantini u Visigoth) u kurrenti artistiċi kontemporanji fil-Lvant Nofsani Iżlamiku biex ifassal stil uniku matul is-sekli b’karatteristiċi rikonoxxibbli bħall-arkata taż-żiemel, il-ġonna riad u l-motivi ġeometriċi u arabesk elaborati fl-injam, stokk imnaqqax u madum zellij. Għalkemm l-arkitettura Marokkina Amazigh mhix strettament separata mill-bqija tal-arkitettura Marokkina, ħafna strutturi u stili arkitettoniċi huma assoċjati b'mod distintiv ma 'reġjuni tradizzjonalment Amazigh jew dominati minn Amazigh, bħall-Muntanji Atlas u s-Saħara u r-reġjuni ta' qabel il-Hara. Dawn ir-reġjuni fil-biċċa l-kbira rurali huma mmarkati minn bosta kasbahs (fortizzi) u ksour (villaġġi fortifikati) iffurmati minn ġeografija lokali u strutturi soċjali, li waħda mill-aktar famużi minnhom hija Ait Benhaddou. Dawn huma ġeneralment magħmula minn rammed earth u mżejna b'motifi ġeometriċi lokali. Il-bogħod milli kienu iżolati minn kurrenti artistiċi storiċi oħra li jdawruhom, il-popli Amażigh tal-Marokk (u madwar l-Afrika ta' Fuq) adattaw il-forom u l-ideat tal-arkitettura Iżlamika għall-kundizzjonijiet tagħhom stess u, min-naħa tagħhom, ikkontribwew għall-formazzjoni tal-arti Iżlamika tal-Punent, partikolarment matul id-dominazzjoni politika tagħhom tar-reġjun matul sekli ta' ħakma Almoravid, Almohad u Merinid. L-arkitettura moderna fil-Marokk tinkludi ħafna eżempji ta' Art Deco tal-bidu tas-seklu 20 u arkitettura lokali Neo-Moorish mibnija matul l-okkupazzjoni kolonjali Franċiża u Spanjola tal-pajjiż bejn l-1912 u l-1956 (jew sal-1958 għal Spanja). Fl-aħħar tas-seklu 20, wara li l-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu, xi binjiet ġodda komplew jagħtu ġieħ lill-arkitettura u l-motivi tradizzjonali tal-Marokk (anki meta ddisinjati minn periti barranin), kif eżemplati mill-Mausoleum tar-Re Mohammed V (tlestiet fl-1971) u l- Moskea enormi Hassan II f'Casablanca (tlestiet fl-1993). L-arkitettura modernista hija evidenti wkoll fil-kostruzzjoni kontemporanja, mhux biss fi strutturi komuni ta' kuljum iżda wkoll fi proġetti ta' prestiġju kbar. === Letteratura === [[Stampa:ChraibiDriss.jpg|thumb|Driss Chraibi]] Il-letteratura Marokkina hija miktuba prinċipalment bl-Għarbi, il-Berber, l-Ebrajk u l-Franċiż. Partikolarment taħt l-imperi Almoravid u Almohad, il-letteratura Marokkina kienet relatata mill-qrib mal-letteratura ta' al-Andalus, u kienet taqsam forom poetiċi u letterarji importanti bħaż-zajal, il-muwashshah u l-maqama. Il-letteratura Iżlamika, bħall-eseġeżijiet Koraniċi u xogħlijiet reliġjużi oħra bħal Al-Shifa ta' Qadi Ayyad, kienu influwenti. L-Università ta' al-Qarawiyyin f'Fez kienet ċentru letterarju importanti li ġibed studjużi minn barra, inklużi Maimonides, Ibn al-Khatib u Ibn Khaldun. Taħt id-dinastija Almohad, il-Marokk esperjenza perjodu ta' prosperità u splendore fil-qasam tal-għarfien. L-Almohads bnew il-moskea Kutubiyya f'Marrakech, li kienet fiha xejn inqas minn 25,000 ruħ, iżda kienet famuża wkoll għall-kotba, manuskritti, libreriji u ħwienet tal-kotba tagħha, għalhekk isimha: l-ewwel bazaar tal-kotba fl-istorja. Il-Kalifa Almohad Abu Yakub kellu mħabba kbira għall-ġbir tal-kotba. Huwa waqqaf librerija kbira, li eventwalment ġiet imċaqalqa lejn il-Casbah u kkonvertita f’librerija pubblika. Il-letteratura Marokkina moderna bdiet fis-snin 30. Żewġ fatturi ewlenin taw impetu lill-Marokk biex jixhed it-twelid ta' letteratura moderna. Il-Marokk, bħala protettorat Franċiż u Spanjol, ħalla lill-intellettwali Marokkini l-opportunità li jiskambjaw u jipproduċu xogħlijiet letterarji b’mod ħieles, u jgawdu minn kuntatt ma' letteratura Għarab u Ewropea oħra. Tliet ġenerazzjonijiet ta' kittieba sawru b’mod speċjali l-letteratura Marokkina tas-seklu 20. L-ewwel waħda kienet il-ġenerazzjoni li għexet u kitbet fi żmien il-Protettorat (1912-1956), li l-aktar rappreżentant importanti tagħha kien Mohammed Ben Brahim (1897-1955). It-tieni ġenerazzjoni kienet dik li kellha rwol importanti fit-tranżizzjoni għall-indipendenza ma' kittieba bħal Abdelkrim Ghallab (1919-2006), Allal al-Fassi (1910-1974) u Mohammed al-Mokhtar Soussi (1900-1963). It-tielet ġenerazzjoni hija dik tal-kittieba tas-sittinijiet. Il-letteratura Marokkina mbagħad iffjorixxiet b’kittieba bħal Mohamed Choukri, Driss Chraïbi, Mohamed Zafzaf u Driss El Khouri. Dawn il-kittieba kienu influwenza importanti fuq il-ħafna rumanziera, poeti u drammaturi Marokkini li kienu għadhom ġejjin. Matul is-snin 50 u 60, il-Marokk kien kenn u ċentru artistiku u ġibed kittieba bħal Paul Bowles, Tennessee Williams, u William S. Burroughs. Il-letteratura Marokkina ffjorixxiet b'rumanziera bħal Mohamed Zafzaf u Mohamed Choukri, li kitbu bl-Għarbi, u Driss Chraïbi u Tahar Ben Jelloun, li kitbu bil-Franċiż. Awturi Marokkini importanti oħra jinkludu: Abdellatif Laabi, Abdelkrim Ghallab, Fouad Laroui, Mohammed Berrada u Leila Abouzeid. Oratura (letteratura orali) hija parti integrali mill-kultura Marokkina, kemm jekk bl-Għarbi Marokkin jew Berber. === Mużika === Il-mużika Marokkina hija ta' oriġini Għarbija, Berber u sub-Saħarjana. Il-baned Chaabi b'influwenzi rock huma mifruxa, kif inhi l-mużika trance, b'oriġini storika fil-mużika Iżlamika. Il-Marokk huwa d-dar tal-mużika klassika Andalusa, li tinsab madwar il-majjistral tal-Afrika. Probabbilment ġie żviluppat taħt il-ħakma Għarbija f'Córdoba, u l-invenzjoni tagħha ħafna drabi hija attribwita lill-mużiċist Persjan Ziryab. [[Stampa:Musicians Jilala music in Morocco, 1900.png|thumb|Grupp ta' mużiċisti minn Jilala fl-1900]] Aita huwa stil mużikali Bedouin li jitkanta fil-kampanja. Chaabi (popolari) hija mużika komposta minn bosta varjetajiet li jinżlu mill-forom multipli tal-mużika folkloristika Marokkina. Chaabi kien oriġinarjament imwettaq fis-swieq, iżda issa jinstema 'fi kwalunkwe ċelebrazzjoni jew ġbir. Forom popolari ta' mużika tal-Punent huma dejjem aktar popolari fil-Marokk, bħall-fużjoni, rock, country, metall, u b'mod partikolari hip hop. Il-Marokk ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest tal-1980, fejn ġie fil-pożizzjoni ta' qabel tal-aħħar. === Midja === Iċ-ċinema fil-Marokk għandha storja twila li tmur lura aktar minn seklu, bil-ġbid ta' Le chevrier Marocain ta' Louis Lumière (“Il-Goatherd Marokkin”) fl-1897. Bejn dik id-data u l-1944, ħafna films barranin inġibdu fil-pajjiż, speċjalment f'iż-żona ta' Ouarzazate. Fl-1944, inħoloq iċ-Ċentru Ċinematografiku Marokkin (CCM), l-aġenzija regolatorja tal-films tal-pajjiż. Infetħu wkoll studios fir-Rabat. Fl-1952, Othello ta' Orson Welles rebaħ il-Palma tad-Deheb fil-Festival tal-Films ta' Cannes taħt il-bandiera Marokkina. Madankollu, il-mużiċisti tal-Festival ma daqqewx l-innu nazzjonali tal-Marokk, peress li ħadd ma kien jaf x’kien. Sitt snin wara, Mohammed Ousfour kien se joħloq l-ewwel film Marokkin, Le fils maudit ("The Cursed Son"). Fl-1968 sar l-ewwel Festival tal-Films tal-Mediterran f'Tanġer, li fil-forma attwali tiegħu jsir f’Tetouan. Fl-1982 sar l-ewwel festival nazzjonali tal-films fir-Rabat. Fl-2001, l-ewwel Marrakech International Film Festival (FIFM) sar ukoll f'Marrakech. === Kċina === [[Stampa:Couscous of Fes.JPG|thumb|Kuskus Marokkin]] Il-kċina Marokkina hija meqjusa bħala waħda mill-aktar varjati fid-dinja. Dan huwa riżultat tal-interazzjoni li l-Marokk kellu mad-dinja ta' barra għal sekli sħaħ. Il-kċina Marokkina hija primarjament fużjoni ta’ kċejjen Moorish, Ewropej u Mediterranji. Il-ħwawar jintużaw ħafna fil-kċina Marokkina. Filwaqt li l-ħwawar ġew importati lejn il-Marokk għal eluf ta’ snin, ħafna ingredjenti bħaż-żagħfran minn Tiliouine, mint u żebbuġ minn Meknes, u larinġ u lumi minn Fez, huma mkabbra fid-dar. It-tiġieġ huwa l-aktar laħam ikkunsmat fil-Marokk. L-aktar laħam aħmar ikkunsmat fil-Marokk huwa ċ-ċanga; ħaruf huwa l-favorit, iżda huwa relattivament għali. Il-platt ewlieni Marokkin li ħafna nies huma familjari miegħu huwa l-kuskus, id-delikatezza nazzjonali antika. Iċ-ċanga hija l-aktar laħam aħmar ikkunsmat fil-Marokk, u ġeneralment jittiekel f'tagine ma' ħaxix jew legumi. It-tiġieġ jintuża ħafna wkoll fit-tajini, u wieħed mill-aktar famużi huwa dak bit-tiġieġ, patata u żebbuġ. Il-ħaruf jiġi kkunsmat ukoll, iżda peress li r-razez tan-nagħaġ tal-Majjistral tal-Afrika jaħżnu l-biċċa l-kbira tax-xaħam tagħhom fid-denb, il-ħaruf Marokkin m’għandux it-togħma pikkanti li għandhom il-ħaruf u l-muntun tal-Punent. It-tjur huwa wkoll komuni ħafna u l-użu tal-frott tal-baħar qed jiżdied fl-ikel Marokkin. Barra minn hekk, hemm laħam immellaħ imnixxef u laħam immellħ ippreservat bħal kliia/khlia u "g'did", li jintużaw biex jagħtu togħma lit-tagines jew jintużaw f'"el ghraif", pancake Marokkin mielaħ mitwi. Fost l-aktar platti Marokkini famużi hemm couscous, pastilla (kitba wkoll bsteeya jew bestilla), tajine, tanjia u harira. Għalkemm din tal-aħħar hija soppa, hija meqjusa bħala platt fiha nnifisha u hija serva bħala tali jew bid-dati speċjalment matul ix-xahar tar-Ramadan. Il-konsum tal-majjal huwa pprojbit skont ix-Xarija, il-liġijiet reliġjużi tal-Islam. Parti importanti mill-ikel ta' kuljum huwa l-ħobż. Fil-Marokk, il-ħobż huwa magħmul prinċipalment mis-smid tal-qamħ durum, magħruf bħala khobz. Il-fran huma komuni ħafna fil-Marokk kollu u l-ħobż frisk huwa staple fil-bliet, irħula u rħula kollha. L-aktar komuni huwa ħobż tal-qamħ sħiħ mitħun oħxon jew ħobż tad-dqiq abjad. Hemm ukoll varjetà ta 'flatbreads u flatbreads moqlija. L-iktar xarba popolari hija "atai", tè aħdar bil-weraq tan-nagħniegħ u ingredjenti oħra. It-te jokkupa post importanti ħafna fil-kultura Marokkina u huwa meqjus bħala forma ta 'arti. Jiġi servut mhux biss waqt l-ikliet iżda matul il-ġurnata u huwa fuq kollox xarba tal-ospitalità, normalment serva meta jkun hemm mistednin. Huwa moqdi lill-mistednin u huwa rude li tirrifjutah. === Sport === [[Stampa:Morocco vs Algeria, June 04 2011-10.jpg|thumb|Fannijiet tal-futbol Marokkini]] Il-futbol huwa l-aktar sport popolari fil-pajjiż, popolari fost iż-żgħażagħ urbani b'mod partikolari. Fl-1986, il-Marokk sar l-ewwel pajjiż Għarbi u Afrikan li kkwalifika għat-tieni rawnd tat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA. Il-Marokk ospita t-Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani fl-1988 u se jerġa' jospitaha fl-2025 wara li l-Guinea ospitanti oriġinali tneħħew mid-drittijiet ta’ ospitanti minħabba tħejjijiet insuffiċjenti għall-post. Oriġinarjament il-Marokk kien skedat li jospita t-Tazza tan-Nazzjonijiet Afrikani tal-2015, iżda rrifjuta li jospita t-tournament fid-dati skedati minħabba l-biżgħat dwar it-tifqigħa tal-Ebola fil-kontinent. Il-Marokk għamel sitt tentattivi biex jospita t-Tazza tad-Dinja tal-FIFA iżda tilef ħames darbiet kontra l-Istati Uniti, Franza, il-Ġermanja, l-Afrika t’Isfel u offerta konġunta mill-Kanada, il-Messiku u l-Istati Uniti; Madankollu, il-Marokk se jospitah fl-2030 flimkien mal-Portugall u Spanja, wara li fl-aħħar rebaħ it-tender fis-sitt tentattiv tiegħu. Fl-2022, il-Marokk sar l-ewwel tim Afrikan u Għarbi li wasal sas-semifinali u spiċċa r-raba’ fit-tournament. Fil-Logħob Olimpiku tal-1984, żewġ Marokkini rebħu medalji tad-deheb fl-atletika. Nawal El Moutawakel rebaħ l-400 metru ostakli; Kienet l-ewwel mara minn pajjiż Għarbi jew Iżlamiku li rebħet midalja tad-deheb Olimpika. Saïd Aouita rebaħ il-5000 metru fl-istess logħob. Hicham El Guerrouj rebaħ midalji tad-deheb għall-Marokk fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 fil-1500 metru u l-5000 metru u għandu diversi rekords mondjali fit-tellieqa tal-mili. L-isports tal-ispettaturi fil-Marokk tradizzjonalment iffokaw fuq l-arti taż-żiemel sakemm l-isports Ewropej (futbol, ​​polo, għawm u tennis) ġew introdotti lejn l-aħħar tas-seklu 19. It-tennis u l-golf saru popolari. Diversi plejers professjonali Marokkini kkompetew f'kompetizzjonijiet internazzjonali, u l-pajjiż ressaq l-ewwel tim tiegħu tat-Tazza Davis fl-1999. Il-Marokk kien wieħed mill-pijunieri tal-kontinent fil-basketball, u stabbilixxa wieħed mill-ewwel kampjonati kompetittivi fl-Afrika. Ir-rugby wasal il-Marokk fil-bidu tas-seklu 20, prinċipalment mill-Franċiżi li okkupaw il-pajjiż. Bħala riżultat, ir-rugby Marokkin kien marbut mal-fortuni ta’ Franza, matul l-Ewwel u t-Tieni Gwerra Dinjija, u ħafna plejers Marokkini telqu jiġġieldu. Bħal ħafna nazzjonijiet oħra tal-Magreb, ir-rugby Marokkin kellu t-tendenza li jħares lejn l-Ewropa, aktar milli lejn il-bqija tal-Afrika, għall-ispirazzjoni. Il-kickboxing huwa popolari wkoll fil-Marokk. Marokkin-Olandiż Badr Hari, kickboxer heavyweight u artist marzjali, huwa eks Champion tal-K-1 Heavyweight u finalista tal-K-1 World Grand Prix tal-2008 u 2009. == Gallerija == == Rif == <gallery> Stampa:Rif mountains near Al Hoceima1.jpg|Muntanji Rif ħdejn Al Hoceima. Stampa:Alhoceimarif.jpg|Pajsaġġi fil-Park Nazzjonali ta' Al Hoceima (RIF). Stampa:Alhoceimas.jpg|Il-Belt Al Hoceima kienet il-kapitali tar-Rif fl-1921-1926. Stampa:Chauen.jpg|Veduta ġenerali ta' Chefchaouen. </gallery> Ir-Rif (bl-Għarbi: الريف‎, fil-lingwi Berberi: ⴰⵔⵉⴼ, traduzzjoni: il-Kap, il-kosta) huwa reġjun b’żoni muntanjużi u żoni ħodor fl-Afrika ta’ Fuq, b’kosta fuq il-Mediterran, li jmiss ma’ Tanger u testendi sa Saidia. fuq il-fruntiera mal-Alġerija. Dan ir-reġjun ilu distint mill-bqija tal-Marokk sa minn żmien iż-żewġ protettorati. Ir-Rif kien taħt protettorat Spanjol b'Tetouan bħala l-kapitali tiegħu, u l-bqija tal-Marokk kien taħt protettorat Franċiż b'Rabat bħala l-kapitali tiegħu. Ir-Rif jinkludi tmien provinċji fit-tramuntana tal-Marokk, jiġifieri, it-tmien provinċji li kienu taħt protettorat Spanjol, fosthom: Il-provinċja ta' Fahs-Anyera (41) Il-provinċja ta' Larache (42) Provinċja ta' Chefchaouen (43) Il-provinċja ta' Al Hoceima (45) Provinċja ta' Driuch (76) Il-provinċja ta’ Nador (50). Huwa reġjun tradizzjonalment iżolat u żvantaġġat. Il-lingwa materna tal-parti tal-Lvant tal-Protettorat tar-Rif hija "Riff Berber" jew tarifit (provinċji ta' Al Hoceima, Driuch, Nador) u dik tal-parti tal-punent (provinċji ta' Fahs-Anyera, Larache, Chefchaouen) hija Għarbi djalettali. . Il-Franċiż u l-Ispanjol, li huma l-lingwi barranin ewlenin, għandhom preżenza kbira. Ir-reġjun tar-Rif m'għandux jiġi konfuż mal-muntanji Rif, li jestendu lil hinn mir-reġjun bl-istess isem. L-aktar bliet notevoli huma Chauen, Taunat, Targuís, Al Hoceima (qabel Villa Sanjurjo), Driuch, Melilla, Nador u Kebdana. Parti minn dik iż-żona ġeografika fl-Afrika ta' Fuq tinkludi l-ibliet Spanjoli awtonomi ta' Melilla u Ceuta. Reġjun tar-Rif: Koordinati: 35°N 4°W / 35, -4; Tul: 360km; Għoli massimu Muntanja Tidiguín (2.46 km); Tul 360km; Wisa '80km == Gallerija == [[Stampa:Mezquita en Dajla (Sahara Occidental).jpg|thumb|Moskea f'Dakhla]] <gallery> File:M'diq from above.jpg|Rincón del Medik/M'diq/المضيق/ⵎⴹⵢⴰⵇ (Altitudni Medja: 0 m s.l.m.; Popolazzjoni (2014): 56,227 abitant) File:Bab Mansour1.JPG|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Mausoleum of Moulay Ismail5.JPG|Mausoleum tal-Moulaj Ismagħil, Meknès/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Elhedim.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ Elhedim/Plaza Mayor/Mayor Suare/Pjazza Prinċipali File:Bab El Khemis.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Bab Mansour.jpg|Mequines/Mequínez/Meknès/Meknes/مكناس/ⵎⴻⴾⵏⴰⵙ File:Oujdacol.jpg|Oujda/Uchda/Wuǧda/وجدة File:Oujda.baba sidi abdel wahab.jpg|Abel Wahab., Oujda/Uchda/Wuǧda/وجدة File:Kenitra main pic.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, centru/centro/center File:Kénitra 2014043.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, triqs/calles/streets File:Kénitra 2014005.jpg|Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ, moske/mosque/mezquita File:Sbou River - Corniche Kenitra.jpg|Sbou Xmara, Kenitra/Kénitra/Al-Qunayṭera/القنيطرة/ⵇⵏⵉⵟⵔⴰ File:Mohamed 5 street.jpgTriq Mohamed V| Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Av mohamed 5.jpg|Triq Mohamed V, Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Tetouan city, Morocco in rain.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Jardines de Cagigas 04.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan//تطوان Jardines de Cagigas Gardens/Ġonna File:Av Athens.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Tétouan.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان File:Royal Palace in Tetouan Morocco.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان, Royal Palace/Palacio Real/Palazz Irjali File:Tetuan desde Buanan.jpg|Tetuán/Tétouan/Tetouan/Tetuan/تطوان View/Vista/Viuta for/desde/ta' Buanan File:Le jardin des majorelle 21.JPG|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Le/El jardi´n/The Garden/Ġnien File:Djemaa el Fna.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ejemma el Fna Pjazza/Plaza/Square File:Marrakech banner.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ejemma el Fna Pjazza/Plaza/Square File:Bahia Palace Marrakech Front Courtyard 2009 LL.JPG|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Bahia Palace/Palacio/Palazzio de la Bahía/ File:Pavillon Menaragärten.jpg|Marrakech/Marraquech/Marrakesh/Ciudad de Marruecos/Murrākush/مراكش‎ (Belt ta' Marokk), Ġonna Menara File:Safi 1.png|Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Monuments de Salé.png|Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Larache de nuit (14161711729).jpg|Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:أطلال حصن القبيبات بمدينة العرائش المغربية.jpg|Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Lixus.jpg|Fdalijiet ta' Lixus, Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Larache Medina.jpg|Medina, Larache (Għarbi: العرائش, romanizzat: al-'Ara'ish) File:Salé mosque DSCF6797.jpg|Moskea l-Kbira tal-Bejgħ, Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Sale,BabMrisa.jpg|Il-Bieb Bab el-Mrisa, li jmur mis-snin 1270 matul il-perjodu Marinid bikri, Safí/Safi/Safin/Asfé/أسفي/ⴰⵙⴼⵉ File:Dakhla Peninsula Monument.jpg|Dan il-monument jirrifletti l-forma tal-peniżola Dakhla. File:Military Base, Boujdour.jpg|Cabo Bojador Cape/ra's Būŷadūr/رأس بوجدور File:Dajla-ad-Dajla-Villa Cisneros.png|Villa Cisneros/Dajla o ad-Dajla/الداخلة File:Merzouga, Morocco.jpg|Merzouga File:Morocco Africa Flickr Rosino December 2005 84514010.jpg|Erg Chebbi/عرج شبي File:Erfoud City Center Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Royal-Palace-Erfoud.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Erfoud Tafilalt1.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Cabins at the tifina campground, south of the town of Erfoud, Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Erfoud-Sahara-Morocco.jpg|Erfud/Erfoud/Arfoud/أرفود/ⴰⵔⴼⵓⴷ File:Tafilalet tinghreras est.jpg|Oasis Tingheras (Rissani) Tafilálet/تافيلالت/ⵜⴰⴼⵉⵍⴰⵍⵜ (L'oasis du Tafilalet vu du ksar de Tingheras (Rissani)) File:Saghro.jpeg|Mountajna Jbel Saghro/جبل صغرو/ⴰⴷⵔⴰⵔ ⵏ ⵙⴰⵖⵔⵓ/Adrar Saghro File:Drâa embouchure.JPG|Ix-Xmara Drâa (وادي درعة) File:Oasis in the Draa Valley.jpg|Ix-xmara Drâa (وادي درعة) Oasis File:Massif du Siroua.JPG|Jbel Sirwa o Monte Sirwa o Siroua (Mount Sirwa) File:Atlas-Mountains-Labeled-2.jpg|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Antiatlas westl ortschaft.jpg|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Massif du Siroua.JPG|Pequeño Atlas, Anti Atlas/Little Atlas/Atlas Ftit File:Ayachi wadi.jpg|Mountajna Jbel Ayachi/جبل العياشي File:Tizi'n'Toubkal.jpg|Mnt Toubkal/Tubkal File:Atlas Mountains snow cover.jpg|Mnt Toubkal/Tubkal L-ogħla quċċata ta' Toubqal/The High Peak of Toubkal (El Pico más altod el Monte Toubkal) File:Haut Atlas vu du ciel.jpg|Alto Atlas (High Atlas/Atlas għoli) File:Crossing the High Atlas mountains in Morocco - 45020232664.jpg|Alto Atlas (High Atlas/Atlas għoli) File:Tiznit place2.jpg|Tiznit/تزنيت/ⵜ ⵉ ⵣ ⵏ ⵉ ⵜ File:Agadir oufella.jpg|Agadir/أݣادير/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ File:Oujdacol.jpg|Oujda / Uchda / وجدة File:Oujda.baba sidi abdel wahab.jpg|Oujda / Uchda / وجدة File:Guelmimjustice.JPG|Guelmín, Guelmim, Egleimín, Kulmim, Glimin, Gulimim, Goulimime, Guelmime, Goulmim, Goulimine o Kalmīm,كلميم File:Smara,rooftopE.jpg|Esmara/Smara/Semara/السمارة File:Smara,Zawiya.jpg|Moskea ta' Smara (tard is-seklu 19) riabilitata fl-2010, Esmara/Semara/السمارة File:Tarfaya city.jpg|Cabo Juby/Tarfaya/طرفاية File:ISS008-E-14676 - Lanzarote and Cape Juby.jpg|Lanzarote u Cabo Juby/Cape Juby/Rā's Ŷūbī/رأس جوبي File:Ciudad de Sidi Ifni.jpg|Ifni/Sidi Ifni File:Paseo maritimo de Sidi Ifni (Marruecos).jpg|Sidi Ifni Seafront "Il-Poġġaman", Sidi Ifni (Paseo marítimo de Ifni La Barandilla.). File:Playa de Lagzira en Sidi Ifni (Marruecos).jpg|Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni File:El Gzira beach.jpg|El Gzira Beach/Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni (Playa de Legzira, Ifni) File:شاطئ الجزيرة نواحي سيدي افني.jpg|Bajja tal-Legzira/Lagzira/Gzira, Sidi Ifni (Playa de Legzira, Ifni) File:Boujdour.jpg|Cabo Bojador/Cape Bojador/Boujdour/Budjur File:Ksar es-Seghir.jpg|Ksar es-Seghir/Alcácer-Ceguer </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} [https://web.archive.org/web/20171229223048/http://www.maroc.ma/ Maroc.Ma] [[Kategorija:Mediterran]] [[Kategorija:Marokk]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Afrika]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]] {{Afrika}} glb5amwxlbahh1jfacmlzg3wtyoa3gg 0 20383 317576 314003 2024-11-18T23:21:46Z Sapp0512 19770 /* Ġeografija u ambjent */ 317576 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Ġamajka |isem_nattiv = |isem_komuni = |stampa_bandiera = Flag of Jamaica.svg |stampa_emblema = Coat of Arms of Jamaica.svg |stampa_mappa = Jamaica (orthographic projection).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Ġamajka |ħolqa_emblema = Emblema tal-Ġamajka |ħolqa_demografija = Demografija tal-Ġamajka |mottu_nazzjonali = "Out of Many, One People"<br /> |innu_nazzjonali = ''[[Jamaica, Land We Love]]''<br /><small>"Ġamajka, Art li aħna nħobbu</small><center>[[Stampa:"Jamaica, Land We Love", performed by the United States Navy Band.oga]]</center> |lingwi_uffiċjali = [[Ingliż]]<br />([[Ingliż Ġamajkan]]) |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Kingston, Ġamajka|Kingston]] |l-ikbar_belt = [[Kingston, Ġamajka|Kingston]] |latd=17 |latm=59 |latNS=N |lonġd=76 |lonġm=48 |lonġEW=W |tip_gvern = [[Sistema parlamentari|Demokrazija parlamentari]] taħt [[monarkija kostituzzjonali]] |titlu_kap1 = [[Monarka tal-Ġamajka|Monarka]] |titlu_kap2 = [[Lista ta' Gvernaturi Ġenerali tal-Ġamajka|Gvernatur Ġenerali]] |titlu_kap3 = [[Prim Ministru tal-Ġamajka|Prim Ministru]] |isem_kap1 = [[Reġina Eliżabetta II|Eliżabetta II]] |isem_kap2 = [[Patrick Allen (Ġamajka)|Patrick Allen]] |isem_kap3 = [[Portia Simpson-Miller]] |żona_kklassifika = 166 |poż_erja = 166 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 10,991 |erja_mi_kw = 4,244 |perċentwal_ilma = 1.5 |sena_stima_popolazzjoni = Lulju 2012 |stima_popolazzjoni = 2,889,187 |poż_stima_popolazzjoni = 139 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = |sena_ċensiment_popolazzjoni = |densità_popolazzjoni_km2 = 252 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 656 |poż_densità_popolazzjoni = 49 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2011 |PGD_PSX = $14.807 biljun |poż_PGD_PSX = |PGD_PSX_per_capita = $5,402 |poż_PGD_PSX_per_capita = |sena_IŻU = 2013 |IŻU = {{profitt}} 0.730<ref name="HDI">{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu=Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011 |sena=2011 |pubblikatur=Nazzjonijiet Uniti |data-aċċess=2011-11-05}}</ref> |poż_IŻU = 80 |kategorija_IŻU = <span style="color:#090;">għoli</span> |tip_sovranità = [[Indipendenza]] |avveniment_stabbilit1 = mir-[[Renju Unit]] |data_stabbilit1 = 6 ta' Awwissu, 1962 |valuta = [[Dollaru Ġamajkan]] |kodiċi_valuta = JMD |żona_ħin = |differenza_ħku = -5 |żona_ħin_legali = |differenza_żona_ħin_legali = |cctld = [[.jm]] |kodiċi_telefoniku = +1-876 |sena_PGD_nominali = 2011 |PGD_nominali = $14.807 biljun |poż_PGD_nominali = |PGD_nominali_per_capita = $5,402 |poż_PGD_nominali_per_capita = |noti = }} [[File:View of Kingston.jpg|thumb|Kingston]] Il-'''Ġamajka''' ({{awdjo|En-us-Jamaica.ogg|/dʒəˈmeɪkə/}}) hi [[pajjiż gżira]] li tinsab fil-[[Baħar Karibew]], tinkludi t-tielet l-akbar gżira tal-[[Antilli Kbar]]. Id-daqs tal-gżira hi ta' 10,990 kilometru kwadru fl-erja, 145 kilometru l'bogħod minn nofsinhar ta' [[Kuba]], u 191 kilometru mill-punent ta' [[Ħispanjola]], il-gżira fiha stati nazzjonali tal-[[Ħaiti]] u tar-[[Repubblika Dominikana]]. Il-Ġamajka hija l-ħames l-akbar pajjiż gżira fil-[[Karibew]].<ref>{{ċita web|url=http://www.aneki.com/countries2.php?t=Largest_Countries_in_the_Caribbean&table=fb5&places=2&unit=*&order=desc&dependency=independent&number=5&cntdn=n&r=-201-202-203-204-205-206-207-208-209-210-211-212-116-214-215-216-217-218-219-220&c=caribbean&measures=Country--Total%20Area%20(sq%20km)&units=*--*&decimals=*--* |titlu=Top 5 Largest Countries in the Caribbean |pubblikatur=Aneki.com |data= |data-aċċess=2012-08-06}}</ref> Il-[[poplu indiġenu]], isejjaħ lil pajjiż ''Xaymaca'' bil-[[lingwa Arawakana]]<ref>Kif rappreżentata fl-[[Ortografija Spanjola#Ortografija|Ortografija Spanjola Qadima]], fis-sens li tibda bil-ħoss "sh.</ref> li tfisser "Art tal-Injam u tal-Ilma" jew "Art tar-Rebbiegħa".<ref name=taino>{{ċita web |url=http://www.uctp.org/VocesIndigena.html |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20071016055722/http://www.uctp.org/VocesIndigena.html |arkivju-data=2007-10-16 |titlu=Taíno Dictionary |pubblikatur=The United Confederation of Taíno People |data-aċċess=2007-10-18 |lingwa=Spanjol |url-status=dead }}</ref> In-nies indiġeni Taino tal-gżira gradwalment ġew taħt il-ħakma Spanjola wara l-wasla ta 'Kristoforu Kolombu fl-1494. Ħafna min-nies indiġeni mietu bil-mard, u wara l-Ispanjol ġabu għadd kbir ta' Afrikani fil-Ġamajka bħala skjavi. Il-gżira baqgħet pussess ta' Spanja, taħt l-isem ta' Santiago, sal-1655, meta l-Ingilterra (parti minn dak li kien se jsir ir-Renju tal-Gran Brittanja) rebħitha u semmieha Ġamajka. Sar parti importanti mill-Indi tal-Punent Brittaniċi kolonjali. Taħt il-ħakma kolonjali Brittanika, il-Ġamajka saret esportatur ewlieni taz-zokkor, b'ekonomija ta' pjantaġġuni dipendenti fuq l-importazzjoni kontinwa ta' skjavi Afrikani u d-dixxendenti tagħhom. L-Ingliżi emanċipaw kompletament lill-iskjavi kollha fl-1838, u ħafna liberti għażlu li jkollhom irziezet ta' sussistenza aktar milli jaħdmu fuq pjantaġġuni. Mibda fl-1840s, l-Ingliżi bdew jużaw ħaddiema Ċiniżi u Indjani indentured għax-xogħol tal-pjantaġġuni. Il-Ġamajkani kisbu l-indipendenza mir-Renju Unit fis-6 ta' Awwissu, 1962. B’2.8 miljun ruħ, il-Ġamajka hija t-tielet l-aktar pajjiż popolat li jitkellem bl-Ingliż fl-Ameriki (wara l-Istati Uniti u l-Kanada), u r-raba' pajjiż l-aktar popolat fil-Karibew. Kingston hija l-kapitali u l-akbar belt fil-pajjiż. Il-biċċa l-kbira tal-Ġamajkani huma ta' dixxendenza Afrikana sub-Saħarjana, b'minoranzi sinifikanti Ewropej, Asjatiċi tal-Lvant (prinċipalment Ċiniżi), Indjani, Libaniżi u minoranzi ta' razza mħallta. Minħabba rata għolja ta' emigrazzjoni tax-xogħol mis-sittinijiet, teżisti dijaspora kbira Ġamajkana, partikolarment fil-Kanada, ir-Renju Unit u l-Istati Uniti. Il-pajjiż għandu influwenza globali li tiċħad id-daqs żgħir tiegħu; Kien il-post fejn twieled ir-reliġjon Rastafarian, il-mużika reggae (u ġeneri assoċjati bħad-dub, ska u dancehall), u hija prominenti internazzjonalment fl-isports, inklużi l-cricket, l-isprinting u l-atletika. Il-Ġamajka ġieli ġiet meqjusa bħala s-superpotenza kulturali l-inqas popolata fid-dinja. Il-Ġamajka hija pajjiż bi dħul medju-għoli b'ekonomija dipendenti ħafna fuq it-turiżmu; Għandha medja ta' 4.3 miljun turist fis-sena. Il-pajjiż jaħdem b'mod favorevoli fuq miżuri ta' libertà tal-istampa, governanza demokratika, u benesseri sostenibbli. Il-Ġamajka hija monarkija kostituzzjonali parlamentari bis-setgħa mogħtija lill-Parlament bikamerali tal-Ġamajka, li jikkonsisti f'Senat maħtur u Kamra tad-Deputati eletta direttament. Andrew Holness serva bħala Prim Ministru tal-Ġamajka minn Marzu 2016. Bħala renju tal-Commonwealth, b'Charles III bħala r-re tiegħu, ir-rappreżentant maħtur tal-Kuruna huwa l-Gvernatur-Ġenerali tal-Ġamajka, pożizzjoni li kellu Patrick Allen mill-2009. == Etimoloġija == In-nies indiġeni Taíno sejħu lill-gżira Xaymaca bil-lingwa tagħhom, li tfisser "Art tal-Injam u l-Ilma" jew "Art tal-Nixxiegħat". Ġie ssuġġerit li Yamaye kien isem bikri Taíno għall-gżira kif irreġistrat minn Christopher Columbus. Il-Ġamajkani ħafna drabi jirreferu għall-gżira ta' oriġini tagħhom bħala "yaad," il-kelma tad-djalett Ġamajkana għal tarzna u tfisser dar. Ismijiet kolokwali oħra bħal "Jamrock", "Jamdown" ("Jamdung" fid-djalett Ġamajkan) jew, fil-qosor, "Ja" huma wkoll użati ħafna. == Storja == Il-Ġamajka kienet oriġinarjament kolonizzata mill-Ispanjoli u l-Kolonja ta 'Santiago ġiet ipproklamata b'kapital f'Sasntiago de la Vega. L-Invażjoni tal-Ġamajka seħħet f'Mejju 1655, matul il-Gwerra Anglo-Spanjola tal-1654–1660, meta forza expeditionary Ingliża qabdet il-Ġamajka Spanjola. Kien parti minn pjan ambizzjuż ta’ Oliver Cromwell biex jakkwista kolonji ġodda fl-Amerika, magħrufa bħala Western Design. Għalkemm insedjamenti importanti bħal Santiago de la Vega, illum il-Belt Spanjola, kienu difiżi ħażin u okkupati malajr, ir-reżistenza minn skjavi maħruba, jew maroons Ġamajkani, kompliet fl-intern. Id-disinn tal-Punent kien fil-biċċa l-kbira falliment, iżda l-Ġamajka baqgħet f'idejn l-Ingliżi u ġiet ċeduta formalment minn Spanja fit-Trattat ta' Madrid tal-1670. Il-Kolonja tal-Ġamajka baqgħet pussess Brittaniku sal-indipendenza tagħha fl-1962. == Storja == === Preistorja === M'hemm l-ebda evidenza arkeoloġika tal-preżenza tal-bniedem fil-Ġamajka sa madwar is-sena 500. Grupp magħruf bħala l-"poplu Redware" minħabba li l-fuħħar tagħhom wasal madwar is-sena 600, segwit mit-Tainos madwar is-sena 800, li probabbilment ġew mill-Amerika fin-nofsinhar. Huma kienu jipprattikaw ekonomija agrarja u tas-sajd, u huwa maħsub li fl-aqwa tagħhom kienu jgħoddu madwar 60,000 ruħ, miġbura f’madwar 200 villaġġ immexxija minn kaċikijiet (kapijiet). Il-kosta tan-Nofsinhar tal-Ġamajka kienet l-aktar popolata, speċjalment madwar iż-żona issa magħrufa bħala Old Harbour. Għalkemm ħafna drabi kien maħsub li ġew estinti wara kuntatt mal-Ewropej, it-Taínos fil-fatt kienu għadhom abitati fil-Ġamajka meta l-Ingliżi ħadu l-kontroll tal-gżira fl-1655. Xi wħud ħarbu lejn reġjuni interni, u ingħaqdu mal-komunitajiet maroon Afrikani. Il-Ġamajkan National Heritage Trust qed tipprova ssib u tiddokumenta kwalunkwe evidenza li fadal tat-Taíno. === Dominazzjoni Spanjola (1509-1655) === [[Stampa:Cristobal Columbus20231003 115330.jpg|thumb|Statwa ta' Kristofru Kolombu fil-parroċċa ta' Santa Ana]] [[Stampa:Jamaica 1528.png|thumb|Mappa tal-Ġamajka mill-1528, li kienet maħkuma minn Juan de Esquivel fl-1509.]] Christopher Columbus kien l-ewwel Ewropew li ra l-Ġamajka, talab il-gżira għal Spanja wara li niżel hemmhekk fl-1494 fit-tieni vjaġġ tiegħu lejn l-Ameriki. Il-punt probabbli tal-inżul tagħhom kien Dry Harbour, imsejjaħ Discovery Bay, u l-Bajja ta' Sant'Anna ġiet imgħammda minn Columbus bħala “Saint Gloria”, wara l-ewwel lemħ art. Iktar tard irritorna fl-1503; Madankollu, kien nawfragu u hu u l-ekwipaġġ tiegħu ġew sfurzati jgħixu fil-Ġamajka għal sena waqt li stennew li jiġu salvati. Mil-punent tal-Bajja ta' Sant'Anna hemm is-sit tal-ewwel insedjament Spanjol fuq il-gżira, Sevilja, li twaqqfet fl-1509 minn Juan de Esquivel iżda abbandunata madwar l-1524 minħabba li kienet meqjusa ħażina għas-saħħa. Il-kapitali ġiet imċaqalqa lejn Spanjola Town, li dak iż-żmien kienet imsejħa San Jago de la Vega, madwar l-1534. Sadanittant, it-Taínos bdew imutu f’numru kbir, it-tnejn minn mard introdott mill-Ispanjol. Bħala riżultat, l-Ispanjoli bdew jimportaw skjavi mill-Afrika lejn il-gżira. Ħafna skjavi rnexxielhom jaħarbu, u jiffurmaw komunitajiet awtonomi f'żoni remoti u faċilment difiżi fl-intern tal-Ġamajka, ħallat mat-Taínos li kien fadal; Dawn il-komunitajiet saru magħrufa bħala maroons. Ħafna Lhud ħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex jgħixu fil-gżira. Huma għexu bħala conversos u spiss kienu ppersegwitati minn ħakkiema Spanjoli, u xi wħud irrikorrew għall-piraterija kontra t-tbaħħir mill-Imperu Spanjol. Huwa stmat li fil-bidu tas-seklu 17 mhux aktar minn 2,500 sa 3,000 ruħ kienu jgħixu fil-Ġamajka. === Perjodu Brittaniku bikri === [[File:Jamaica1671ogilby.jpg|thumb|Mappa tas-seklu 17 tal-Ġamajka]] [[Stampa:Morgan,Henry.jpg|thumb|Henry Morgan kien pirata tal-Karibew, privateer, sid tal-pjantaġġuni u slaver; Huwa kien wasal l-ewwel fl-Indi tal-Punent bħala qaddej indentured, bħall-biċċa l-kbira tas-settlers Ingliżi tal-bidu.]] L-Ingliżi bdew jieħdu interess fil-gżira u, wara tentattiv fallut biex jirbħu Santo Domingo fuq Hispaniola, l-Ammirall William Penn u l-Ġeneral Robert Venables mexxew invażjoni tal-Ġamajka fl-1655. Battalji f'Ocho Ríos fl-1657 u Río Nuevo fl-1658 irriżultaw f'invażjoni tal-Ġamajka. telfiet Spanjoli; Fl-1660 il-komunità Maroon taħt it-tmexxija ta' Juan de Bolas bidlet naħat u bdiet tappoġġja lill-Ingliżi. Bl-għajnuna tiegħu, it-telfa Spanjola kienet assigurata. Fl-1661 ġie ffurmat il-gvern ċivili Ingliż u s-suldati ta' Roundhead dawru l-attenzjoni tagħhom lejn il-governanza u r-responsabbiltajiet agrikoli. Meta' l-Ingliżi qabdu l-Ġamajka, il-biċċa l-kbira tas-settlers Spanjoli ħarbu, bl-eċċezzjoni tal-Lhud Spanjoli, li ddeċidew li jibqgħu. Is-sidien tal-iskjavi Spanjoli ħelsu lill-iskjavi tagħhom qabel ma' telqu. Ħafna skjavi mxerrda madwar il-muntanji, ngħaqdu ma' komunitajiet maroon diġà stabbiliti. Matul sekli ta' skjavitù, il-Maroons Ġamajkani stabbilixxew komunitajiet ħielsa fl-intern muntanjuż tal-Ġamajka, fejn żammew il-libertà u l-indipendenza tagħhom għal ġenerazzjonijiet, taħt it-tmexxija ta' mexxejja Maroon bħal Juan de Serras. Intant, l-Ispanjoli gamlu diversi tentattivi biex jer;g[u jaqbdu l-g]ira, li wasslu lill-Ingli]i biex jappo jaw lill-pirati li jattakkaw bastimenti Spanjoli fil-Karibew; Bħala riżultat, il- piraterija saret rampanti fil- Ġamajka, u l- beltta' Port Royal saret famuża għall- illegalità tagħha. Spanja aktar tard irrikonoxxiet il-pussess Ingliż tal-gżira bit-Trattat ta' Madrid (1670). Wara dan, l-awtoritajiet Ingliżi fittxew li jrażżnu l-agħar eċċessi tal-pirati. Fl-1660, il-popolazzjoni tal-Ġamajka kienet madwar 4,500 abjad u 1,500 iswed. Fil-bidu tas-snin 1670, meta l-Ingliżi żviluppaw pjantaġġuni tal-kannamieli taz-zokkor maħduma minn għadd kbir ta' skjavi, l-Afrikani suwed iffurmaw il-maġġoranza tal-popolazzjoni. L-Irlandiżi fil-Ġamajka ffurmaw ukoll parti kbira mill-popolazzjoni inizjali tal-gżira, li jiffurmaw żewġ terzi tal-popolazzjoni bajda fil-gżira fl-aħħar tas-seklu 17, id-doppju tal-popolazzjoni Ingliża. Ġew miġjuba bħala ħaddiema u suldati indentured wara l-konkwista tal-1655. Ħafna mill-Irlandiżi ġew trasportati bil-forza bħala priġunieri politiċi tal-gwerra mill-Irlanda bħala riżultat tal-Gwerer tat-Tliet Renji li kienu għaddejjin. Il-migrazzjoni ta’ għadd kbir ta’ Irlandiżi lejn il-gżira kompliet sas-seklu 18. Ġiet introdotta forma limitata ta’ gvern lokali bil-ħolqien tad-Dar tal-Assemblea Ġamajkana fl-1664; Madankollu, kienet tirrappreżenta biss numru żgħir ta 'sidien ta' pjantaġġuni sinjuri. Fl-1692, il-kolonja tħawwdet minn terremot li rriżulta f’diversi eluf ta’ mwiet u l-qerda kważi sħiħa ta’ Port Royal. === sekli 18-19 === [[Stampa:Duperly (1833) Destruction of the Roehampton Estate January 1832.png|thumb|Pjantaġġun maħruq matul il-Gwerra Battista tal-1831-1832]] Matul is-seklu 18, l-ekonomija żdiedet, ibbażata primarjament fuq iz-zokkor u uċuħ tar-raba 'oħra għall-esportazzjoni bħall-kafè, il-qoton u l-indigo. Dawn l-uċuħ tar-raba' kollha kienu maħduma minn skjavi suwed, li għexu ħajja qasira u spiss brutali mingħajr drittijiet, li kienu proprjetà ta' klassi żgħira ta' pjanti. Fis-seklu 18, l-iskjavi ħarbu u ngħaqdu mal-Maroons f'numru dejjem jikber, li wassal għall-Ewwel Gwerra Maroon (1728-1739/40), li spiċċat fi staġnar. Il-gvern Ingliż talab għall-paċi u ffirma trattati mal-Leeward Maroons immexxija minn Cudjoe u Accompong fl-1739, u mal-Windward Maroons immexxija minn Quao u Queen Nanny fl-1740. Fl-1760 faqqgħet ribelljoni kbira tal-iskjavi, magħrufa bħala Tacky's War, iżda ġiet megħluba mill-Ingliżi u l-alleati Maroon tagħhom. Wara t-tieni kunflitt fl-1795-96, ħafna maroons mill-belt maroon ta' Cudjoe's Town (Trelawny Town) ġew imkeċċija lejn Nova Scotia u aktar tard lejn Sierra Leone. Sal-bidu tas-seklu 19, id-dipendenza tal-Ġamajka fuq ix-xogħol tal-iskjavi u l-ekonomija tal-pjantaġġuni kienet irriżulta li l-popolazzjoni sewda kienet tisboq il-popolazzjoni bajda bi kważi 20 għal 1. Għalkemm l-Ingliżi kienu pprojbixxew l-importazzjoni tal-iskjavi, xi wħud kienu għadhom ġew kuntrabandu mill-Afrika. Waqt li kien qed jippjana l-abolizzjoni tal-iskjavitù, il-Parlament Ingliż għadda liġijiet biex itejjeb il-kundizzjonijiet tal-iskjavi. Huma pprojbixxew l-użu tal-frosti fil-kampanja u t-tqattigħ tan-nisa; Huma infurmaw lil min iħawwel li l-iskjavi kienu se jitħallew istruzzjoni reliġjuża u talbu ġurnata ta' mistrieħ matul kull ġimgħa meta l-iskjavi setgħu jbigħu l-oġġetti tagħhom, u jipprojbixxu s-swieq tal-Ħadd biex jippermettu lill-iskjavi jattendu l-knisja. Il-Kamra tal-Assemblea Ġamajkana kienet irriżentata u rreżistiet il-liġijiet il-ġodda. Il-membri, li s-sħubija tagħhom imbagħad kienet ristretta għal Ġamajkani ta' dixxendenza Ewropea, sostnew li l-iskjavi kienu kuntenti u opponew l-indħil tal-Parlament fl-affarijiet tal-gżira. Is-sidien tal-iskjavi beżgħu minn rewwixti possibbli jekk jittaffew il-kundizzjonijiet. [[Stampa:Hakewill, A Picturesque Tour of the Island of Jamaica, Plate 04.jpg|thumb|Harbour Street, Kingston, madwar l-1820]] L-Ingliżi neħħew il-kummerċ tal-iskjavi fl-1807, iżda mhux l-istituzzjoni nnifisha. Fl-1831 faqqgħet ribelljoni kbira tal-iskjavi, magħrufa bħala l-Gwerra Battista, immexxija mill-predikatur Battista Samuel Sharpe. Ir-ribelljoni rriżultat f'mijiet ta' mwiet u l-qerda ta' ħafna pjantaġġuni, u wasslet għal ritaljazzjoni ħarxa mill-klassi tal-plantokrazija. Bħala riżultat ta' ribelljonijiet bħal dawn, kif ukoll l-isforzi tal-abolizzjonisti, il-Gran Brittanja pprojbixxa l-iskjavitù fl-imperu tagħha fl-1834, u l-emanċipazzjoni sħiħa mill-iskjavitù ġiet iddikjarata fl-1838. Il-popolazzjoni fl-1834 kienet 371,070, li minnhom 15,000 kienu bojod, 5,000 iswed ħielsa; 40,000 persuna ta' kulur "kulur" jew ħielsa (razza mħallta); u 311,070 kienu skjavi. In-nuqqas ta' ħaddiema li rriżulta wassal lill-Ingliżi biex jibdew "jimportaw" impjegati indentured biex jissupplimentaw il-ġabra tax-xogħol, peress li ħafna liberti kienu riluttanti li jaħdmu fuq il-pjantaġġuni. Ħaddiema reklutati mill-Indja bdew jaslu fl-1845, ħaddiema Ċiniżi fl-1854. Ħafna Ġamajkani huma dixxendenti ta'nies mill-Asja t'Isfel u ċ-Ċina. Matul l-20 sena li ġejjin, diversi epidemiji ta' kolera, scarlatina u ġidri laqtu l-gżira, u qat lu kważi 60,000 ruħ (madwar 10 kuljum). Madankollu, fl-1871 iċ-ċensiment irreġistra popolazzjoni ta' 506,154 ruħ, li minnhom 246,573 kienu irġiel u 259,581 mara. It-tiġrijiet tagħhom ġew irreġistrati bħala 13,101 abjad, 100,346 ikkulurit (magħrufa bħala l-klassi Browning), u 392,707 iswed. Kien hemm kriżi ekonomika f'dan il-perjodu, b'ħafna Ġamajkani jgħixu fil-faqar. In-nuqqas ta' sodisfazzjon b'dan, u d-diskriminazzjoni razzjali kontinwa u l-emarġinazzjoni tal-maġġoranza s-sewda, wasslu biex fl-1865 faqqgħet ir-Ribelljoni ta' Morant Bay, immexxija minn Paul Bogle, li ġiet imrażżna mill-Gvernatur John Eyre b’tant brutalità li ġie msejjaħ mill-kariga. post. Is-suċċessur tiegħu, John Peter Grant, wettaq sensiela ta' riformi soċjali, finanzjarji u politiċi filwaqt li kellu l-għan li jżomm il-ħakma Ingliża soda fuq il-gżira, li saret kolonja tal-Kuruna fl-1866. Fl-1872 il-kapitali ġiet imċaqalqa minn Spanjol Town għal Kingston. === Kmieni tas-seklu 20 === Fl-1907, il-Ġamajka ntlaqtet minn terremot li, flimkien man-nar ta' wara, ikkawża qerda konsiderevoli f’Kingston u qatel bejn 800 u 1,000 ruħ. Il-qgħad u l-faqar baqgħu problema għal ħafna Ġamajkani. Bħala riżultat, ħarġu diversi movimenti li jfittxu bidla politika, notevolment l-Assoċjazzjoni Universali tat-Titjib tan-Negri u l-Lega tal-Komunitajiet Afrikani mwaqqfa minn Marcus Garvey fl-1917. Minbarra li fittxew drittijiet politiċi akbar u titjib fil-kundizzjoni tal-ħaddiema, Garvey kien ukoll prominenti. Pan-Afrikanista u avukat tal-moviment Back-to-Africa. Kien ukoll wieħed mill-ispirazzjonijiet ewlenin wara Rastafari, reliġjon mwaqqfa fil-Ġamajka fis-snin tletin li għaqqad il-Kristjaneżmu ma’ teoloġija Afroċentrika ċċentrata fuq il-figura ta’ Haile Selassie, Imperatur tal-Etjopja. Minkejja persekuzzjoni okkażjonali, Rastafari kiber biex sar fidi stabbilita fil-gżira, li aktar tard infirex barra. Id-Depressjoni l-Kbira tas-snin tletin laqtet bil-qawwa lill-Ġamajka. Bħala parti mill-inkwiet tax-xogħol tal-Indi tal-Punent Brittaniċi tal-1934-1939, il-Ġamajka rat bosta strajks, li laħqu l-qofol tagħhom fi strajk fl-1938 li nbidel f'rewwixta. Minħabba f’hekk, il-gvern Ingliż waqqaf kummissjoni biex tinvestiga l-kawżi tal-irvellijiet; ir-rapport tiegħu rrakkomanda riformi politiċi u ekonomiċi fil-kolonji tal-Karibew tal-Gran Brittanja. Fl-1944 twaqqfet Kamra ġdida tad-Deputati, eletta b'vot universali għall-adulti. Matul dan il-perjodu ħarġet is-sistema ta' żewġ partiti tal-Ġamajka, bil-ħolqien tal-Partit Laburista taċ-ċentru-lemin Ġamajka (JLP) taħt Alexander Bustamante u l-xellugi (PNP) taħt Norman Manley. Il-Ġamajka gradwalment kisbet awtonomija mir-Renju Unit. Fl-1958 saret provinċja tal-Federazzjoni tal-Indi tal-Punent, federazzjoni ta' diversi kolonji tal-Karibew Brittaniċi. Madankollu, is-sħubija fil-Federazzjoni wriet diviżjoni u referendum dwar il-kwistjoni ra maġġoranza żgħira tivvota biex titlaq mill-Federazzjoni. Wara li telqet mill-Federazzjoni, il-Ġamajka kisbet l-indipendenza sħiħa fis-6 ta' Awwissu, 1962. Madankollu, l-istat il-ġdid żamm is-sħubija tiegħu fil-Commonwealth tan-Nazzjonijiet (bil-monarka Brittaniku bħala kap ta' stat) u adotta sistema parlamentari fl-istil ta' Westminster. Bustamante, ta' 78 sena, sar l-ewwel Prim Ministru tal-pajjiż. === Era ta' wara l-indipendenza === Tkabbir ekonomiku qawwi, b'medja ta' madwar 6% fis-sena, immarka l-ewwel għaxar snin ta' indipendenza taħt il-gvernijiet konservattivi tal-JLP; dawn kienu mmexxija mill-prim ministri suċċessivi Alexander Bustamante, Donald Sangster (li miet għal kawżi naturali fi żmien xahrejn minn meta ħa l-kariga) u Hugh Shearer. It-tkabbir kien immexxi minn livelli għoljin ta’ investiment privat fil-boksajt/alumina, it-turiżmu, l-industrija tal-manifattura u, sa ċertu punt, is-settur agrikolu. Fl-elezzjoni ġenerali tal-Ġamajkani tal-1967, il-JLP reġa’ kien rebbieħ, fejn rebaħ 33 mit-53 siġġu, filwaqt li l-PNP rebaħ 20 siġġu. Sal-1980, il-prodott gross nazzjonali tal-Ġamajka kien naqas għal 25% taħt il-livell tiegħu tal-1972 Waqt li jfittxu bidla, il-Ġamajkani reġgħu vvutaw lil JLP fl-1980. Fl-2007, il-PNP kien megħlub mill-JLP 32 siġġu għal 28, b'parteċipazzjoni ta' 61.46%. Din l-elezzjoni temmet 18-il sena tal-gvern tal-PNP mistoqsi Il-JLP ta' Holness rebaħ għal ftit l-elezzjoni ġenerali tal-2016, u għeleb lill-PNP ta' Simpson-Miller fil-25 ta' Frar. Il-PNP rebaħ 31 siġġu kontra 32 tal-JLP. Fl-elezzjoni ġenerali tal-2020, Andrew Holness għamel l-istorja għall-JLP billi kiseb it-tieni rebħa konsekuttiva għall-Partit Laburista tal-Ġamajka, fejn rebaħ 49 siġġu. == Gvern u politika == [[Stampa:Parliament.jm.jpg|thumb|Ġewwa l-Parlament Ġamajkan]] Il-Ġamajka hija demokrazija parlamentari u monarkija kostituzzjonali. Il-kap tal-istat huwa r-Re tal-Ġamajka (bħalissa r-Re Karlu III), rappreżentat lokalment mill-Gvernatur Ġenerali tal-Ġamajka. Il-gvernatur ġenerali huwa nominat mill-Prim Ministru tal-Ġamajka u l-Kabinett kollu u mbagħad maħtur formalment mill-monarka. Il-membri kollha tal-Kabinett huma maħtura mill-gvernatur ġenerali fuq parir tal-prim ministru. Il-monarka u l-gvernatur ġenerali jwettqu primarjament funzjonijiet ċerimonjali, minbarra s-setgħat ta' riżerva tagħhom għall-użu f'ċerti sitwazzjonijiet ta' kriżi kostituzzjonali. Il-pożizzjoni tal-monarka kienet suġġett ta' dibattitu kontinwu fil-Ġamajka għal ħafna snin; Bħalissa ż-żewġ partiti politiċi ewlenin huma impenjati li jagħmlu tranżizzjoni għal repubblika bi president wieħed. Il-kostituzzjoni attwali tal-Ġamajka ġiet abbozzata fl-1962 minn kumitat konġunt bipartisan tal-leġiżlatura tal-Ġamajka. Daħlet fis-seħħ bl-Att dwar l-Indipendenza tal-Ġamajka tal-1962, li għadda mill-Parlament tar-Renju Unit, li ta l-indipendenza lill-Ġamajka. Il-Parlament tal-Ġamajka huwa bikamerali u jikkonsisti mill-Kamra tad-Deputati (Kamra t'isfel) u s-Senat (Kamra ta' Fuq). Il-Membri tal-Kamra (magħrufa bħala Membri Parlamentari jew MP) huma eletti direttament, u l-membru tal-Kamra tad-Deputati li, fil-ġudizzju tal-Gvernatur Ġenerali, huwa l-aktar kapaċi li jikkmanda l-fiduċja tal-maġġoranza tal-membri tal-Kamra. dik il-Kamra, tiġi maħtura mill-Gvernatur Ġenerali bħala Prim Ministru. Is-Senaturi jiġu nominati flimkien mill-Prim Ministru u l-Kap Parlamentari tal-Oppożizzjoni u mbagħad jinħatru mill-Gvernatur Ġenerali. Il-ġudikatura tal-Ġamajka topera taħt sistema ta' liġi komuni li ġejja mil-liġi Ingliża u mill-preċedenti tal-Commonwealth. Il-qorti tal-appell finali hija l-Kumitat Ġudizzjarju tal-Kunsill Privat. Il-partit bis-setgħa amministrattiva u leġiżlattiva attwali huwa l-Partit Laburista tal-Ġamajka, wara r-rebħa tiegħu fl-2020. === Militari === Il-Forza tad-Difiża tal-Ġamajka (JDF) hija l-forza militari żgħira iżda professjonali tal-Ġamajka. Il-JDF hija bbażata fuq il-mudell militari Brittaniku b'organizzazzjoni, taħriġ, armi u tradizzjonijiet simili. Ladarba jintgħażlu, il-kandidati għall-uffiċjali jintbagħtu għal wieħed minn bosta korsijiet bażiċi ta 'uffiċjali Brittaniċi jew Kanadiżi, skont il-fergħa militari. Is-suldati ingaġġati jirċievu taħriġ bażiku f’Camp Up Park jew f’JDF Training Depot, Newcastle, it-tnejn f'Sant Andrija. Bħal fil-mudell Brittaniku, l-uffiċjali mhux kummissjonati jirċievu diversi livelli ta' taħriġ professjonali hekk kif jitilgħu fil-gradi. Skejjel militari addizzjonali huma disponibbli għal taħriġ speċjalizzat fil-Kanada, l-Istati Uniti, u r-Renju Unit. Il-JDF huwa direttament imnissel mir-Reġiment tal-West Indies tal-Armata Brittanika, li ġie ffurmat matul l-era kolonjali. Ir-Reġiment tal-Indi tal-Punent intuża b'mod estensiv fl-Imperu Brittaniku kollu għall-pulizija tal-imperu mill-1795 sal-1926. Tieni Gwerra Dinjija. Ir-Reġiment tal-West Indies ġie riformat fl-1958 bħala parti mill-Federazzjoni tal-West Indies, wara x-xoljiment tal-Federazzjoni ġie stabbilit il-JDF. Il-Forza tad-Difiża tal-Ġamajka (JDF) hija magħmula minn Reġiment tal-Infanteria u Korp ta' Riżerva, Ġwienaħ tal-Ajru, flotta tal-Gwardja tal-Kosta u Unità tal-Inġinerija ta' appoġġ. Ir-reġiment tal-infanterija fih l-1, it-2 u t-3 (Riżerva Nazzjonali) battaljuni. Il-JDF Air Wing hija maqsuma fi tliet unitajiet tat-titjira, unità ta 'taħriġ, unità ta' appoġġ u l-JDF Air Wing (Riżerva Nazzjonali). Il-Gwardja tal-Kosta hija maqsuma bejn ekwipaġġi tan-navigazzjoni marittima u ekwipaġġi ta 'appoġġ li jwettqu operazzjonijiet ta' sigurtà marittima u infurzar tal-liġi marittima, kif ukoll operazzjonijiet relatati mad-difiża. Ir-rwol tal-battaljun ta' appoġġ huwa li jipprovdi appoġġ biex iżid in-numri fil-ġlied u jipprovdi taħriġ ta' kompetenza biex jippermetti r-rieda tal-forza. L-1 Reġiment tal-Inġinier ġie ffurmat minħabba domanda akbar għall-inġiniera militari u r-rwol tiegħu huwa li jipprovdi servizzitta'a’ inġinerija meta u fejn ikunu meħtieġa. Il-Kwartieri Ġenerali tal-JDF fih il-Kmandant tal-JDF, l-Istaff Ġenerali, kif ukoll is-sezzjonijiet tal-Intelligence, l-uffiċċju tal-Avukat Imħallef, l-Amministrazzjoni u l-Procurement. F’dawn l-aħħar snin, il-JDF ġie msejjaħ biex jassisti lill-korp tal-pulizija tal-pajjiż, il-Forza tal-Konstabulari tal-Ġamajka (JCF), fil-ġlieda kontra t-traffikar tad-droga u rata ta' kriminalità li qed tiżdied li tinkludi waħda mill-ogħla rati ta’ omiċidju fid-dinja. L-unitajiet tal-JDF iwettqu b'mod attiv rondi armati mal-JCF f'żoni ta' kriminalità għolja u distretti magħrufa għall-gruppi. Kien hemm kontroversja vokali kif ukoll appoġġ għal dan ir-rwol tal-JDF. Fl-2017, il-Ġamajka ffirmat it-trattat tan-NU dwar il-Projbizzjoni tal-Armi Nukleari. Il-Ġamajka hija l-91 pajjiż l-aktar paċifiku fid-dinja, skont l-Indiċi Globali tal-Paċi tal-2024. === Diviżjonijiet amministrattivi === [[File:Jamaica parishes numbered2.png|thumb|Diviżjonijiet amministrattivi]] Il-Ġamajka hija maqsuma f'14-il parroċċa, li huma miġbura fi tliet kontej storiċi li m'għandhom l-ebda rilevanza amministrattiva. Fil-kuntest tal-gvern lokali, il-parroċċi jissejħu "awtoritajiet lokali". Dawn l-awtoritajiet lokali jissejħu wkoll "korporazzjonijiet muniċipali", li huma muniċipalitajiet urbani jew townships. [ 98 ] Kull muniċipalità urbana ġdida għandu jkollha popolazzjoni ta' mill-inqas 50,000, u muniċipalità urbana għandu jkollha numru determinat mill-Ministru tal-Gvern Lokali. Bħalissa m'hemm l-ebda muniċipalitajiet urbani. Il-gvernijiet lokali tal-parroċċi ta' Kingston u St. Andrews huma kkonsolidati bħala l-muniċipalità tal-Belt ta' Kingston u St. Andrew Municipal Corporation. L-aktar muniċipalità ġdida hija Portmore Muniċipalità, maħluqa fl-2003. Filwaqt li tinsab ġeografikament fil-parroċċa ta 'Santa Katarina, hija rregolata b'mod indipendenti. == Ġeografija u ambjent == [[Stampa:Jamaica relief location map.jpg|thumb|left|Mappa Topografika tal Ġamajka]] [[Stampa:Doctors-Cave-Beach.jpg|thumb|Doctor's Cave Beach Club hija destinazzjoni popolari f'Montego Bay.]] [[Stampa:Jm-map.png|thumb|left|Mappa tal Ġamajka]] [[Stampa:Start of the Blue Mountains just north of Kingston, Jamaica.jpg|thumb|Blue Mountains]] Il-Ġamajka hija t-tielet l-akbar gżira fil-Karibew. Hija tinsab bejn latitudnijiet 17° u 19° N, u lonġitudnijiet 76° u 79° W. Il-muntanji jiddominaw l-intern: il-Muntanji Don Figuerero, Santa Cruz, u May Day fil-punent, il-Muntanji Dry Harbour fiċ-ċentru, u l-Muntanji John Crow u l-Muntanji Blu fil-lvant, dawn tal-aħħar fihom il-Blue Mountain Peak, l-ogħla tal-Ġamajka. muntanja f'2,256 m. Huma mdawra minn pjanura kostali dejqa. Il-Ġamajka għandha żewġt ibliet, l-ewwel hija Kingston, iċ-ċentru tal-kapital u tan-negozju, li tinsab fuq il-kosta tan-nofsinhar u t-tieni hija Montego Bay, waħda mill-ibliet l-aktar magħrufa fil-Karibew għat-turiżmu, li tinsab fuq il-kosta tat-tramuntana. Kingston Harbour huwa s-seba' l-akbar port naturali fid-dinja, li kkontribwixxa biex il-belt ġiet innominata kapitali fl-1872. Bliet notevoli oħra jinkludu Portmore, Spanish Town, Savanna la Mar, Mandeville u l-bliet resort ta' Ocho Rios, Port Antonio u Negril. L-attrazzjonijiet turistiċi jinkludu Dunn's River Falls f'St. Ann, YS Falls f'Santa Eliżabetta, il-Blue Lagoon f'Portland, il-krater ta' vulkan rieqed, u Port Royal, post ta' terremot kbir fl-1692 li għen biex jiffurmaw it-tombolo ta' Palisadoes tal- gżira. Fost il-varjetà ta' ekosistemi terrestri, akkwatiċi u tal-baħar hemm foresti tal-franka niexfa u umda, foresti tropikali tropikali, foresti tax-xatt, artijiet mistagħdra, għerien, xmajjar, sodod tal-ħaxix tal-baħar u sikek tal-qroll. L-awtoritajiet rrikonoxxew l-importanza u l-potenzjal enormi tal-ambjent u ħatru wħud mill-aktar żoni "fertili" bħala "protetti." Żoni protetti fuq il-gżira jinkludu l-Cockpit Country, Hellshire Hills u r-riżervi tal-foresti Litchfield. Fl-1992, l-ewwel park tal-baħar tal-Ġamajka, li jkopri kważi 15-il kilometru kwadru (5.8 sq mi), ġie stabbilit f'Montego Bay. Iż-Żona Protetta ta' Portland Bight ġiet innominata fl-1999. Is-sena ta' wara nħoloq il-Park Nazzjonali tal-Muntanji Blue u John Crow, li jinkludi madwar 300 mil kwadru (780 km2) ta' żona ta' deżert li jsostni eluf ta' speċi ta' siġar u felċi u annimali rari. Hemm diversi gżejjer żgħar 'il barra mill-kosta tal-Ġamajka, l-aktar dawk fil-Portland Bight, bħal Pigeon Island, Salt Island, Dolphin Island, Long Island, Great Goat Island u Little Goat Island, u wkoll Lime Cay, li tinsab aktar fil-lvant. Ħafna aktar 'il bogħod, madwar 50-80 km mill-kosta tan-nofsinhar, hemm iċ-ċkejkna Morant Cays u Pedro Cays. === Klima === [[Stampa:Koppen-Geiger Map JAM present.svg|thumb|Klassifikazzjoni tal-Klima tal-Ġamajka Köppen]] Il-klima fil-Ġamajka hija tropikali, b'temp sħun u umdu, għalkemm ir-reġjuni interni ogħla huma aktar moderati. Xi reġjuni tal-kosta tan-Nofsinhar, bħall-Pjanura Liguanea u l-Pjanuri Pedro, huma żoni ta' dell tax-xita relattivament niexfa. Il-Ġamajka tinsab fir-reġjun ewlieni li qed jiżviluppa għall-attività taċ-ċikluni tropikali fl-Atlantiku, u minħabba dan, il-gżira kultant issofri ħsara sinifikanti mill-maltempati. L-uragani Charlie u Gilbert laqtu direttament lill-Ġamajka fl-1951 u fl-1988, rispettivament, u kkawżaw ħsara sinifikanti u ħafna mwiet. Fis-snin 2000, l-uragani Ivan, Dean, u Gustav ġabu wkoll kundizzjonijiet ħorox tat-temp fil-gżira. === Flora u fawna === [[Stampa:Red-billed streamertail( Trochilus polytmus) adult male 2.jpg|thumb|L-għasfur nazzjonali tal-Ġamajka, streamer bil-billed aħmar]] [[Stampa:Epicrates subflavus.jpg|thumb|Boa Ġamajkana]] [[Stampa:Stoplight-parrotfish.jpg|thumb|Pappagall Ġamajkan]] Il-klima tal-Ġamajka hija tropikali u ssostni ekosistemi diversi b'rikkezza kbira ta' pjanti u annimali. Il-ħajja tal-pjanti tagħha nbidlet konsiderevolment matul is-sekli; Meta l-Ispanjoli waslu fl-1494, ħlief għal ikklerjar agrikoli żgħar, il-pajjiż kien densament imsaġar. Is-settlers Ewropej qatgħu siġar kbar tal-injam għall-bini tal-vapuri u l-provvista, u neħħew pjanuri, savannahs, u għoljiet tal-muntanji għal kultivazzjoni agrikola intensiva. Ġew introdotti ħafna pjanti ġodda, inklużi l-kannamieli taz-zokkor, il-banana, u s-siġar taċ-ċitru. Il-Ġamajka hija dar għal madwar 3,000 speċi ta' pjanti tal-fjuri indiġeni (li minnhom aktar minn 1,000 huma endemiċi u 200 huma speċi ta' orkidej), eluf ta' speċi ta' flora li ma tfjoriex, u madwar 20 ġonna botaniċi, li wħud minnhom għandhom diversi mijiet ta' snin. Żoni ta' xita qawwija fihom ukoll stands ta' bambu, felċi, ebony, kawba u rosewood. Il-kakti u pjanti simili minn żoni niexfa jinstabu tul iż-żona kostali tan-Nofsinhar u tal-Lbiċ. Partijiet tal-punent u tal-Lbiċ jikkonsistu f'mergħat kbar, bi stands imxerrda ta' siġar. Il-Ġamajka hija dar għal tliet ekoreġjuni terrestri, il-Foresti Mxarrba Ġamajkani, il-Foresti Niexfa Ġamajkani, u l-Mangrovi tal-Antilli l-Kbar. Kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2019 ta' 5.01/10, u kklassifikah fil-110 post globalment minn 172 pajjiż. Il-fawna tal-Ġamajka, tipika tal-Karibew, tinkludi annimali selvaġġi diversifikati ħafna b'ħafna speċi endemiċi. Bħal gżejjer oċeaniċi oħra, il-mammiferi terrestri huma fil-biċċa l-kbira speċi varji ta’ friefet il-lejl li minnhom mill-inqas tliet speċi endemiċi jinsabu fil-Pajjiż tal-Pitju biss, li waħda minnhom hija fil-periklu. Speċi oħra ta' friefet il-lejl jinkludu friefet il-lejl li jiekol it-tin u friefet il-lejl b’denb tax-xagħar. L-uniku mammiferu indiġenu mhux friefet il-lejl li għadu jeżisti fil-Ġamajka huwa l-hutia Ġamajkana, magħrufa lokalment bħala l-coney. Mammiferi introdotti bħall-ħanżir selvaġġ u l-mongoose żgħira Asjatika huma wkoll komuni. Il-Ġamajka hija wkoll dar għal madwar 50 speċi ta' rettili, l-akbar minnhom huwa l-kukkudrill Amerikan; madankollu, huwa preżenti biss fix-Xmara Negro u xi żoni oħra. Gremxul bħal anoles, iguanas u sriep bħal runners u l-boa Ġamajkani (l-akbar serp fil-gżira), huma komuni f'żoni bħal Cockpit Country. L-ebda waħda mit-tmien speċi ta' sriep indiġeni tal-Ġamajka ma huma velenużi. Il-Ġamajka hija dar għal xi 289 speċi ta' għasafar, li minnhom 27 huma endemiċi, inkluż il-pappagall tal-bekk iswed fil-periklu u s-sewda tal-Ġamajka, li t-tnejn jinstabu biss fil-Pajjiż tal-Kabina tal-Pitju. Hija wkoll id-dar indiġena ta' erba' speċi ta' colibri (li tlieta minnhom ma jinstabu mkien ieħor fid-dinja): il-kolibrì tal-billed iswed, il-mango tal-Ġamajkan, il-kolibrì tal-verbena, u l-kolibrì bil-billed aħmar. Il-kolibrì bil-billed aħmar, magħruf lokalment bħala l-“għasfur tat-tabib”, huwa s-simbolu nazzjonali tal-Ġamajka. Speċi notevoli oħra jinkludu t-tody Ġamajkani u l-flamingo komuni. Speċi waħda ta' fekruna tal-ilma ħelu hija indiġena fil-Ġamajka, il-fekruna tal-Ġamajka. Jinstab biss fil-Ġamajka u xi gżejjer fil-Baħamas. Barra minn hekk, ħafna tipi ta' żrinġijiet huma komuni fuq il-gżira, speċjalment żrinġijiet tas-siġar. L-ilmijiet tal-Ġamajkani fihom riżorsi konsiderevoli tal-ħut tal-ilma ħelu u tal-ilma mielaħ. Il-varjetajiet ewlenin tal-ħut tal-ilma mielaħ huma kingfish, sawrell, kavalli, merlangu, bonito u tonn. Ħut li kultant jidħol f'ambjenti ta' ilma ħelu u estwarji jinkludu snook, grouper, snapper tal-mangrove, u mulet. Ħut li jqattgħu l-biċċa l-kbira ta' ħajjithom fl-ilmijiet friski tal-Ġamajka jinkludu ħafna speċi ta' livebearers, killifish, gobies tal-ilma ħelu, il-mullet tal-muntanji u s-sallura Amerikana. Tilapia ġiet introdotta mill-Afrika għall-akkwakultura u hija komuni ħafna. Id-delfini, il-pappagall u l-lamantin fil-periklu jistgħu jidhru wkoll fl-ilmijiet tal-madwar tal-Ġamajka. L-insetti u invertebrati oħra huma abbundanti, inkluż l-akbar centipede fid-dinja, iċ-ċintipede ġgant tal-Amażonja. Il-Ġamajka hija dar għal madwar 150 speċi ta' friefet u kamla, inklużi 35 speċi indiġeni u 22 sottospeċi. Hija wkoll id-dar nattiva tal-farfett swallowtail Ġamajkan, l-akbar farfett fl-Emisferu tal-Punent. === Ħajja akkwatika === L-ekosistemi tas-sikek tal-qroll huma importanti għaliex jipprovdu lin-nies sors ta’ għajxien, ikel, rikreazzjoni u komposti mediċinali, u jipproteġu l-art li jgħixu fiha. Il-Ġamajka tiddependi fuq l-oċean u l-ekosistema tiegħu għall-iżvilupp tagħha. Madankollu, il-ħajja tal-baħar fil-Ġamajka qed tiġi affettwata wkoll. Jista' jkun hemm ħafna fatturi li jikkontribwixxu biex il-ħajja tal-baħar ma tkunx fl-aqwa saħħa. L-oriġini ġeoloġika tal-Ġamajka, il-karatteristiċi topografiċi u x-xita staġjonali għolja jagħmluha suxxettibbli għal varjetà ta' perikli naturali li jistgħu jaffettwaw l-ambjenti kostali u oċeaniċi. Dawn jinkludu żidiet fil-maltemp, fallimenti fl-inklinazzjonijiet (valangi), terremoti, għargħar, u uragani. Is-sikek tal-qroll fin-Negril Marine Park (NMP), il-Ġamajka, ġew affettwati dejjem aktar mit-tniġġis tan-nutrijenti u l-fjorituri tal-makroalka wara għexieren ta' snin ta' żvilupp intensiv bħala destinazzjoni turistika ewlenija. [[Stampa:RaftShilouette20221019 134124.jpg|thumb|White River Rafting]] Fatturi oħra minn dawk jistgħu jinkludu t-turiżmu: il-Ġamajka hija post turistiku ħafna, il-gżira tattira nies numerużi li jivvjaġġaw hawn minn madwar id-dinja. L-industrija tat-turiżmu Ġamajkana tammonta għal 32% tal-impjiegi totali u 36% tal-PGD tal-pajjiż u tiddependi ħafna fuq ix-xemx, il-baħar u r-ramel, b'dawn l-aħħar żewġ attributi jiddependu fuq ekosistemi b'saħħithom tas-sikek tal-qroll. Minħabba t-turiżmu tal-Ġamajka, żviluppaw studju biex jaraw jekk it-turist ikunx lest li jgħin finanzjarjament jimmaniġġja l-ekosistema tal-baħar tiegħu għax il-Ġamajka waħedha ma tistax tagħmel dan. L-oċean jgħaqqad kull pajjiż fid-dinja, iżda kulħadd u kollox qed jaffettwa l-fluss u l-ħajja fl-oċean. Il-Ġamajka huwa post turistiku ħafna speċifikament għall-bajjiet tagħha. Jekk l-oċeani tagħha ma jkunux qed jiffunzjonaw fl-aħjar tagħhom, allura l-benessri tal-Ġamajka u n-nies li jgħixu hemmhekk se jibda jiddeterjora. Skont l-OECD, l-oċeani jikkontribwixxu $1.5 triljun fis-sena f’valur miżjud għall-ekonomija ġenerali. Pajjiż li qed jiżviluppa li jinsab fuq gżira se jieħu l-biċċa l-kbira tad-dħul tiegħu mill-oċean. === Tniġġis === It-tniġġis ġej minn tnixxija, sistemi tad-drenaġġ, u żibel. Madankollu, dan kollu normalment jispiċċa fl-oċean wara li tkun ix-xita jew l-għargħar. Dak kollu li jispiċċa fl-ilma jibdel il-kwalità u l-bilanċ tal-oċean. Il-kwalità ħażina tal-ilma kostali affettwat b'mod negattiv is-sajd, it-turiżmu u l-marikultura, kif ukoll iddgħajjef is-sostenibbiltà bijoloġika tar-riżorsi ħajjin f'ħabitats oċeaniċi u kostali. Il-Ġamajka timporta u tesporta ħafna oġġetti mill-ilmijiet tagħha. Xi wħud mill-importazzjonijiet li jidħlu fil-Ġamajka jinkludu żejt mhux raffinat u prodotti taż-żejt. Il-problemi jinkludu inċidenti fuq il-baħar; riskju ta' tixrid permezz ta' trasport lokali u internazzjonali ta' żejt u prodotti taż-żejt. It-tixrid taż-żejt jista' jfixkel il-ħajja tal-baħar b'kimiċi li normalment ma' jinstabux fl-oċean. Forom oħra ta' tniġġis iseħħu wkoll fil-Ġamajka. Il-mekkaniżmi tar-rimi ta' skart solidu fil-Ġamajka bħalissa mhumiex adegwati. L-iskart solidu jasal fl-ilma permezz tal-forzi tax-xita. L-iskart solidu jagħmel ħsara wkoll lill-annimali selvaġġi, partikolarment l-għasafar, il-ħut u l-fkieren li jieklu fuq wiċċ l-ilma u jiżbaljaw id-debris f'wiċċ l-ilma għall-ikel. Pereżempju, il-plastik jista' jinqabad fl-għenuq tal-għasafar u l-fkieren, u b'hekk ikun diffiċli għalihom biex jieklu u jieħdu n-nifs hekk kif jibdew jikbru, u b’hekk il-plastik jissikka madwar għonqhom. Biċċiet tal-plastik, metall u ħġieġ jistgħu jiġu żbaljati ma 'ikel li jiekol il-ħut. Kull Ġamajkan jiġġenera 1 kg (2 lb) ta' skart kuljum; 70% biss minn dan jinġabar mill-Awtorità Nazzjonali għall-Ġestjoni tal-Iskart Solidu (NSWMA); it-30% li jifdal jinħaraq jew jintrema f'ravines jew passaġġi tal-ilma. === Politika ambjentali === Qed jiġu stabbiliti politiki biex jgħinu jippreservaw l-oċean u l-ħajja taħt l-ilma. L-għan tal-ġestjoni integrata taż-żona kostali (ICZM) huwa li tittejjeb il-kwalità tal-ħajja tal-komunitajiet umani li jiddependu fuq ir-riżorsi kostali, filwaqt li tinżamm id-diversità bijoloġika u l-produttività tal-ekosistemi kostali. L-iżvilupp ta 'pajjiż sottożviluppat jista' jaffettwa l-ekosistema tal-oċeani minħabba l-kostruzzjoni kollha li ssir biex jiġi żviluppat il-pajjiż. Il-bini żejjed, immexxi minn forzi qawwija tas-suq, kif ukoll il-faqar fost xi setturi tal-popolazzjoni, u l-isfruttament distruttiv jikkontribwixxu għat-tnaqqis tar-riżorsi tal-oċeani u kostali. L-iżvilupp ta' prattiċi li jikkontribwixxu għall-ħajja tan-nies, iżda wkoll għall-ħajja tal-oċean u l-ekosistema tiegħu. Xi wħud minn dawn il-prattiki jinkludu: l-iżvilupp ta' prattiki tas-sajd sostenibbli, l-iżgurar ta' tekniki u prattiki ta' marikultura sostenibbli, ġestjoni sostenibbli tat-trasport marittimu, u l-promozzjoni ta' prattiki ta' turiżmu sostenibbli. == Demografija == === Oriġini etniċi === [[Stampa:Street in Montigo Bay Jamaica Photo D Ramey Logan.jpg|thumb|Montego Bay, it-tieni l-akbar belt tal-Ġamajka]] Tqassim tat-tweġibiet miċ-ċensiment uffiċjali tal-2011 tal-Università tal-West Indies. * Antenati Afrikani 76.3 2,047,668 * Afro-Ewropej 15.1 405,240 * Indjani tal-Lvant u Afro-Indjani tal-Lvant 3.4 91,246 * Kawkasi 3.2 85,878 * Ċiniż 1.2 32,224 * Oħrajn 0.8 21,470 * Total 100.0% 2,683,707 L-għeruq etniċi differenti tal-Ġamajka huma riflessi fil-motto nazzjonali "Minn Ħafna, Nies Wieħed". Dak il-motto ta' “F'ħafna, poplu wieħed” huwa mistoqsi minn ħafna fuq il-gżira, għax il-Ġamajka hija fil-biċċa l-kbira ta' razza waħda u jemmnu li kien hekk minħabba li l-missirijiet fundaturi [awturi tal-kostituzzjoni tal-pajjiż] tal-Ġamajka kienu magħmula minn irġiel min Kienu l-aktar abjad jew membri tal-"klassi kannella," li rrappreżentaw ħażin il-fehmiet tal-maġġoranza tal-popolazzjoni sewda tal-pajjiż. Il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni ta '2,812,000 (stima ta' Lulju 2018) hija ta' dixxendenza Afrikana jew parzjalment Afrikana, u ħafna jistgħu jintraċċaw l-oriġini tagħhom fil-pajjiżi tal-Afrika tal-Punent tal-Gana u n-Niġerja tal-lum. Żoni antenati importanti oħra huma l-Ewropa, l-Asja t'Isfel, u l-Asja tal-Lvant. Huwa rari għall-Ġamajkani li jidentifikaw bir-razza, kif huwa prominenti f'pajjiżi oħra bħall-Istati Uniti, u ħafna mill-Ġamajkani jqisu n-nazzjonalità Ġamajkana bħala identità fiha nnifisha, li jidentifikaw sempliċement bħala "Ġamajkani" irrispettivament mill-etniċità. Studju wieħed sab li t-taħlita medja fil-gżira kienet 78.3% Afrikana Sub-Saħarjana, 16.0% Ewropea, u 5.7% Asjatika tal-Lvant. Studju aktar preċiż imwettaq mill-Università lokali tal-West Indies - il-popolazzjoni tal-Ġamajka hija b'mod aktar preċiż 76.3% ta' dixxendenza Afrikana jew Iswed, 15.1% Afro-Ewropej (jew lokalment imsejjaħ il-bniedem kannella jew klassi Browning), 3, 4% Indjani tal-Lvant u Indjani Afro-Lvant, 3.2% Kawkasi, 1.2% Ċiniżi u 0.8% oħrajn. Il-maroons Ġamajkani ta' Accompong u insedjamenti oħra huma dixxendenti ta' skjavi Afrikani li ħarbu mill-pjantaġġuni lejn l-intern, fejn stabbilixxew il-komunitajiet awtonomi tagħhom stess. Ħafna Maroons għad għandhom it-tradizzjonijiet tagħhom stess u jitkellmu l-lingwa tagħhom stess, magħrufa lokalment bħala Kromanti. L-Asjatiċi jiffurmaw it-tielet l-akbar grupp (wara l-klassi Browning, jiġifieri, dixxendenti tal-mulatti waqt l-iskjavitù u taħlitiet interrazzjali oħra ta' wara l-emanċipazzjoni) u jinkludu Indo-Ġamajkani u Ġamajkani Ċiniżi. Il-biċċa l-kbira huma dixxendenti minn ħaddiema indentured miġjuba mill-gvern kolonjali Brittaniku biex jimlew in-nuqqas ta' ħaddiema wara l-abolizzjoni tal-iskjavitù fl-1838. Flimkien mal-kontropartijiet Indjani tagħhom, il-Ġamajkani Ċiniżi wkoll kellhom rwol integrali fil-komunità u l-istorja mill-Ġamajka. Hemm madwar 20,000 Ġamajkan ta' dixxendenza Lebaniża u Sirjana. Ħafna kienu immigranti Kristjani li ħarbu mill-okkupazzjoni Ottomana tal-Libanu fil-bidu tas-seklu 19. Maż-żmien, id-dixxendenti tiegħu saru politiċi u negozjanti ta' suċċess kbir. L-ewwel mewġa ta 'immigranti Ingliżi waslu fuq il-gżira fl-1655 wara li rebħu l-Ispanjol, u storikament kienu l-grupp dominanti. L-ewwel immigranti Irlandiżi waslu fil-Ġamajka fis-seklu 17 bħala priġunieri tal-gwerra u aktar tard bħala ħaddiema bi kuntratt. L-Iskoċċiżi wkoll kellhom impatt sinifikanti fuq il-gżira. Skont il-gazzetta Scotland Herald, il-Ġamajka għandha aktar nies li jużaw il-kunjomijiet Campbell mill-popolazzjoni tal-Iskozja nnifisha, u l-ogħla persentaġġ ta 'kunjomijiet Skoċċiżi barra mill-Iskozja. Il-kunjomijiet Skoċċiżi jiffurmaw madwar 60% tal-kunjomijiet fid-direttorji tat-telefon Ġamajkani. L-ewwel abitanti Ġamajkani tal-Iskozja kienu "ribelli" eżiljati. Wara ġew segwiti minn negozjanti ambizzjużi li qattgħu żmien bejn il-proprjetà rurali kbar tagħhom fl-Iskozja u l-gżira. Bħala riżultat, ħafna mill-pjantaġġuni tal-iskjavi fuq il-gżira kienu proprjetà ta' rġiel Skoċċiżi, li rriżulta f'numru kbir ta' Ġamajkani ta' razza mħallta ta' antenati Skoċċiżi. Immigrazzjoni għolja mill-Iskozja kompliet sa ferm wara l-indipendenza. [[Stampa:Northern suburbs of Kingston, Jamaica.jpg|thumb|Is-subborgi tat-Tramuntana ta' Kingston, il-kapitali u l-akbar belt tal-Ġamajka]] Hemm ukoll popolazzjoni Ġamajkana sinifikanti ta' dixxendenza Portugiża li hija prinċipalment ta’ wirt Lhudi Sefardi. L-ewwel Lhud waslu bħala esploraturi minn Spanja fis-seklu 15 wara li ġew imġiegħla jagħżlu bejn tkeċċija jew konverżjoni għall-Kristjaneżmu. Numru żgħir minnhom saru sidien tal-iskjavi jew pirati. Il-Ġudaiżmu eventwalment sar influwenti ħafna fil-Ġamajka u llum jista’ jidher f’ħafna ċimiterji Lhud madwar il-pajjiż. Matul l-Olokawst, il-Ġamajka saret kenn għal-Lhud li qed jaħarbu mill-persekuzzjoni fl-Ewropa. Fl-2015, l-immigrazzjoni kienet żdiedet, li ġejja prinċipalment miċ-Ċina, Ħaiti, Kuba, Venezwela u l-Amerika Latina; 20,000 Latin Amerikan għexu fil-Ġamajka. Fl-2016, il-Prim Ministru Andrew Holness issuġġerixxa li ssir it-tieni lingwa uffiċjali tal-Ġamajka Spanjola. Madwar 7,000 Amerikan jgħixu fil-Ġamajka. === Lingwi === Il-Ġamajka hija meqjusa bħala pajjiż bilingwi, b'żewġ lingwi ewlenin użati mill-popolazzjoni. Il-lingwa uffiċjali hija l-Ingliż (Ġamajkan), li "jintuża fl-oqsma kollha tal-ħajja pubblika", inklużi l-gvern, is-sistema legali, il-midja, u l-edukazzjoni. Madankollu, il-lingwa mitkellma prinċipali hija krejola bbażata fl-Ingliż imsejjaħ Patois Ġamajkan (jew Patwa). It-tnejn jeżistu fuq continuum djalett, bil-kelliema jużaw reġistru tat-taħdit differenti skont il-kuntest u ma’ min qed jitkellmu. "Pure" Patois, għalkemm kultant meqjus bħala sempliċi djalett partikolarment aberranti tal-Ingliż, huwa essenzjalment reċiprokament inkomprensibbli mal-Ingliż Standard u huwa l-aħjar meqjus bħala lingwa separata. Stħarriġ tal-2007 mill-Unità tal-Lingwa tal-Ġamajka sab li 17.1 fil-mija tal-popolazzjoni kienet monolingwi bil-Ġamajkan Standard English (JSE), 36.5 fil-mija kienu monolingwi fil-Patois, u 46.4 fil-mija kienu bilingwi, għalkemm stħarriġ preċedenti kien indikaw grad ogħla ta’ bilingwi (sa sa 90 fil-mija). Is-sistema edukattiva Ġamajkana kienet bdiet biss fl-2015 biex toffri struzzjoni formali f'Patois, filwaqt li żammet il-JSE bħala l-lingwa uffiċjali tal-istruzzjoni. Barra minn hekk, xi Ġamajkani jużaw wieħed jew aktar minn dawn li ġejjin: Lingwa tas-Sinjali Ġamajkani (JSL), Lingwa tas-Sinjali Amerikana (ASL), jew il-Lingwa tas-Sinjali tal-Ġamajkani indiġeni (Konchri Sain), li qed tonqos. Kemm JSL kif ukoll ASL qed jissostitwixxu malajr lil Konchri Sain għal diversi raġunijiet. === Emigrazzjoni === Ħafna Ġamajkani emigraw lejn pajjiżi oħra, speċjalment ir-Renju Unit, l-Istati Uniti u l-Kanada. Fil-każ tal-Istati Uniti, madwar 20,000 Ġamajkani jiksbu residenza permanenti kull sena. Kien hemm ukoll emigrazzjoni tal-Ġamajkani lejn pajjiżi oħra tal-Karibew bħal Puerto Rico, il-Gujana u l-Baħamas. Fl-2004 kien stmat li sa 2.5 miljun Ġamajkani u dixxendenti Ġamajkani kienu qed jgħixu barra. Madwar 800,000 Ġamajkani jgħixu fir-Renju Unit, li jagħmluhom bil-bosta l-akbar grupp Afro-Karibew fil-pajjiż. Migrazzjoni fuq skala kbira mill-Ġamajka lejn ir-Renju Unit seħħet prinċipalment fis-snin 50 u 60, meta l-pajjiż kien għadu taħt il-ħakma Brittanika. Hemm komunitajiet Ġamajkani fil-biċċa l-kbira tal-bliet ewlenin fir-Renju Unit. Konċentrazzjonijiet ta 'Ġamajkani espatrijati huma pjuttost konsiderevoli f'bosta bliet fl-Istati Uniti, inklużi New York City, Buffalo, iż-żona metropolitana ta' Miami, Atlanta, Chicago, Orlando, Tampa, Washington, D.C., Philadelphia, Hartford, Providence, u Los Angels. Fil-Kanada, il-popolazzjoni Ġamajkana hija ċċentrata f'Toronto, b'komunitajiet iżgħar fi bliet bħal Hamilton, Montreal, Winnipeg, Vancouver u Ottawa. Il-Kanadiżi Ġamajkani jinkludu madwar 30% tal-popolazzjoni kollha sewda Kanadiża. Grupp notevoli, għalkemm ħafna iżgħar, ta' emigranti huma Ġamajkani fl-Etjopja. Dawn huma l-aktar Rastafarians, li fil-ħarsa tad-dinja teoloġika tagħhom l-Afrika hija l-art imwiegħda, jew "Sijon", jew aktar speċifikament l-Etjopja, minħabba r-reverenza li kellha għall-eks imperatur Etjopjan Haile Selassie. Ħafna jgħixu fil-belt żgħira ta’ Shashamane, madwar 150 mil (240 km) fin-nofsinhar tal-kapitali, Addis Ababa. == Reliġjon == [[Stampa:Mandeville Church by AAlexander.jpg|thumb|left|Mandeville Church (imwaqqfa fl-1816), knisja Anglikana fil-parroċċa ta' Manchester. Il-Kristjaneżmu huwa l-aktar reliġjon importanti fil-Ġamajka.]] Il-Kristjaneżmu huwa l-akbar reliġjon ipprattikata fil-Ġamajka. Madwar 70% huma Protestanti; Kattoliċi Rumani huma biss 2% tal-popolazzjoni. Skont iċ-ċensiment tal-2001, l-akbar denominazzjonijiet Protestanti fil-pajjiż huma l-Knisja ta’ Alla (24%), il-Knisja Avventista tas-Seba' Jum (11%), il-Pentekostali (10%), il-Battista (7%), l-Anglikani. (4%), il-Knisja Magħquda (2%), il-Metodisti (2%), il-Moravi (1%), u l-Plymouth Brethren (1%). Bedwardism huwa forma ta 'Kristjaneżmu indiġeni għall-gżira, kultant meqjusa bħala fidi separata. Il-fidi Nisranija kisbet aċċettazzjoni meta abolizzjonisti Kristjani Brittaniċi u missjunarji Battisti ngħaqdu ma' eks skjavi edukati fil-ġlieda kontra l-iskjavitù. Il-moviment Rastafari għandu 29,026 segwaċi, skont iċ-ċensiment tal-2011, b'25,325 raġel Rastafari u 3,701 mara Rastafari. Il-fidi oriġinat fil-Ġamajka fis-snin tletin u, għalkemm għandha l-għeruq tagħha fil-Kristjaneżmu, għandha fokus qawwi Afrocentric, qisu figuri bħan-nazzjonalista iswed Ġamajkan Marcus Garvey u Haile Selassie, l-eks imperatur tal-Etjopja. Il-moviment Rastafari minn dak iż-żmien infirex madwar id-dinja, speċjalment f'żoni b'dijaspori kbar suwed jew Afrikani. uq il-gżira huma pprattikati diversi twemmin reliġjuż tradizzjonali u prattiċi derivati ​​mill-Afrika, notevolment Kumina, Convince, Myal u Obeah. Reliġjonijiet oħra fil-Ġamajka jinkludu lix-Xhieda ta' Jehovah (2% tal-popolazzjoni), il-fidi Bahá'í, li forsi għandha 8,000 segwaċi u 21 Assemblea Spiritwali Lokali, Mormoniżmu, Buddiżmu u Induiżmu. Il-festival hindu Diwali huwa ċċelebrat kull sena fost il-komunità Indo-Ġamajkana. Hemm ukoll popolazzjoni żgħira ta' madwar 200 Lhudi, li jiddeskrivu lilhom infushom bħala liberali-konservattivi. L-ewwel Lhud fil-Ġamajka jittraċċaw l-għeruq tagħhom fil-bidu tas-seklu 15 fi Spanja u l-Portugall. Kahal Kadosh Shaare Shalom, magħrufa wkoll bħala l-Kongregazzjoni Magħquda tal-Iżraelin, hija sinagoga storika li tinsab fil-belt ta' Kingston. Oriġinarjament mibni fl-1912, huwa l-post ta' qima Lhudi uffiċjali u l-uniku li baqa’ fuq il-gżira. Il-popolazzjoni Lhudija li darba kienet abbundanti kkonvertit volontarjament għall-Kristjaneżmu maż-żmien. Shaare Shalom hija waħda mill-ftit sinagogi fid-dinja li fihom artijiet miksija bir-ramel u hija destinazzjoni turistika popolari. [[Stampa:Hussay Celebration in Jamaica.jpg|thumb|Ċelebrazzjoni storika ta' Ashura fil-Ġamajka, magħrufa lokalment bħala Hussay jew Hosay]] Gruppi żgħar oħra jinkludu l-Musulmani, li jippretendu 5,000 segwaċi. Il-vaganzi Musulmani ta' Asura (magħrufa lokalment bħala Hussay jew Hosay) u Eid ġew iċċelebrati madwar il-gżira għal mijiet ta' snin. Fil-passat, kull pjantaġġuni f'kull parroċċa kienet tiċċelebra lil Hosay. Illum ġie msejjaħ karnival Indjan u forsi huwa magħruf l-aktar fi Clarendon, fejn jiġi ċċelebrat kull Awwissu. Nies tar-reliġjonijiet kollha jattendu l-avveniment, u juru rispett reċiproku. == Edukazzjoni == L-emanċipazzjoni tal-iskjavi ħabbret it-twaqqif ta' sistema edukattiva għall-massa. Qabel l-emanċipazzjoni kien hemm ftit skejjel biex jedukaw lin-nies tal-post u ħafna bagħtu lil uliedhom l-Ingilterra biex jaċċessaw edukazzjoni ta' kwalità. Wara l-emanċipazzjoni, il-Kummissjoni tal-Indi tal-Punent tat somma flus biex tistabbilixxi skejjel primarji, issa magħrufa bħala skejjel ta' kull età. Ħafna minn dawn l-iskejjel ġew stabbiliti mill-knejjes. Din kienet il-ġenesi tas-sistema moderna tal-iskola Ġamajkana. Bħalissa hemm il-kategoriji ta' skejjel li ġejjin: * Tfulija bikrija: edukazzjoni bażika, tat-trabi u privata qabel l-iskola. Grupp ta' età: 2 sa 5 snin. Primarja: proprjetà pubblika u privata (proprjetà privata jissejħu skejjel preparatorji). Etajiet minn 3 sa 12-il sena. * Sekondarja: proprjetà pubblika u privata. Etajiet minn 10 sa 19-il sena. L-iskejjel sekondarji fil-Ġamajka jistgħu jkunu istituzzjonijiet ta' sess wieħed jew ko-edukazzjoni, u ħafna skejjel isegwu l-mudell tradizzjonali tal-iskola sekondarja Ingliża użata fl-Indi tal-Punent Brittaniċi. * Edukazzjoni ogħla: kulleġġi komunitarji, skejjel normali, bil-Kulleġġ tal-Għalliema Mico (bħalissa Il-Kulleġġ Universitarju MICO) huwa l-eqdem, imwaqqaf fl-1836; Shortwood Teachers' College (darba kienet istituzzjoni ta' taħriġ ta' għalliema kollha nisa); ċentri ta' taħriġ vokazzjonali, kulleġġi u universitajiet, proprjetà pubblika u privata. Hemm ħames universitajiet lokali: l-Università tal-West Indies (Mona Campus); l-Università tat-Teknoloġija tal-Ġamajka, li qabel kienet il-Kulleġġ tax-Xjenza u t-Teknoloġija tal-Arti (CAST); Università tal-Karibew tat-Tramuntana, li qabel kienet il-Kulleġġ tal-Indi tal-Punent; l-Università tal-Commonwealth tal-Karibew, li qabel kienet il-Kulleġġ Universitarju tal-Karibew; u l-Università Internazzjonali tal-Karibew. Barra minn hekk, hemm ħafna kulleġġi ta' taħriġ tal-komunità u tal-għalliema. L-edukazzjoni hija ħielsa mit-tfulija sas-sekondarja. Hemm ukoll opportunitajiet għal dawk li ma jaffordjawx edukazzjoni ogħla fil-qasam professjonali, permezz tal-programm tal-Aġenzija Nazzjonali għat-Taħriġ u l-Impjiegi Umani u t-Taħriġ (HEART Trust-NTA), li huwa miftuħ għall-popolazzjoni nazzjonali kollha ta' età u permezz ta' a netwerk wiesa' ta' boroż ta' studju għal universitajiet differenti. == Ekonomija == [[Stampa:Negril-Beach.jpg|thumb|Bajja f'Negril b'lukanda u ristorant.]] [[Stampa:JamesBondBeach2.jpg|thumb|James Bond Beach f'Oracabessa]] Il-Ġamajka hija ekonomija mħallta b'intrapriżi tal-istat u kumpaniji tas-settur privat. Is-setturi ewlenin tal-ekonomija Ġamajkana jinkludu l-agrikoltura, il-minjieri, il-manifattura, it-turiżmu, ir-raffinar taż-żejt, is-servizzi finanzjarji u tal-assigurazzjoni. It-turiżmu u l-minjieri huma s-sorsi ewlenin tal-munita barranija. Nofs l-ekonomija tal-Ġamajka tiddependi fuq is-servizzi, u nofs id-dħul tagħha ġej minn servizzi bħat-turiżmu. Huwa stmat li 4.3 miljun turist barrani jżuru l-Ġamajka kull sena. Skont il-Bank Dinji, il-Ġamajka hija pajjiż bi dħul medju superjuri li, bħall-ġirien tiegħu tal-Karibew, huwa vulnerabbli għall-effetti tat-tibdil fil-klima, għargħar, u uragani. Fl-2018, il-Ġamajka rrappreżentat lill-Komunità tal-Karibew CARICOM fil-laqgħat annwali tal-G20 u l-G7. Fl-2021, il-Ġamajka rrappurtat l-inqas rata ta' qgħad f'50 sena. Bl-appoġġ ta' istituzzjonijiet finanzjarji multilaterali, l-attività tas-settur privat żdiedet u r-rwol tal-forzi tas-suq fl-allokazzjoni tar-riżorsi żdied. Il-gvern segwa programm ta' liberalizzazzjoni u stabbilizzazzjoni ekonomika billi neħħi l-kontrolli tal-kambju, iżżid ir-rata tal-kambju, tnaqqas it-tariffi, stabbilizza d-dollaru Ġamajkan, tnaqqas l-inflazzjoni, u tneħħi r-restrizzjonijiet fuq l-investiment barrani. Saret enfasi fuq iż-żamma ta' dixxiplina fiskali stretta, ftuħ akbar għall-flussi kummerċjali u finanzjarji, il-liberalizzazzjoni tas-suq, u t-tnaqqis tad-daqs tal-gvern. Matul dan il-perjodu, ħafna mill-ekonomija ngħatat lura lill-proprjetà tas-settur privat permezz ta' programmi ta' diżinvestiment u privatizzazzjoni. Iż-żoni ta' kummerċ ħieles ta' Kingston, Montego Bay u Spanish Town jippermettu importazzjonijiet mingħajr dazju, profitti mingħajr taxxa u ripatrijazzjoni ħielsa tal-qligħ mill-esportazzjoni. L-ekonomija tal-Ġamajka kibret b'mod qawwi wara s-snin tal-indipendenza, iżda mbagħad staġnat fis-snin tmenin, minħabba tnaqqis qawwi fil-prezz tal-boksajt u ċaqliq fil-prezz tal-agrikoltura. Is-settur finanzjarju kien fl-inkwiet fl-1994, b'ħafna banek u kumpaniji tal-assigurazzjoni jsofru telf kbir u problemi ta' likwidità. Skont is-Segretarjat tal-Commonwealth, “il-gvern ħoloq il-Financial Sector Adjustment Company (Finsac) f’Jannar 1997 biex jassisti lil dawn il-banek u kumpaniji, ipprovdihom fondi bi skambju għal kapital, u akkwista ishma sostanzjali f’banek, kumpaniji tal-assigurazzjoni u kumpaniji relatati. .." iżda biss exasperat il-problema u wassal lill-pajjiż għal dejn barrani kbir. Mill-2001, ladarba s-saħħa finanzjarja ta' dawn il-banek u l-kumpaniji kienet ġiet restawrata, Finsac ċediethom.” Il-Gvern tal-Ġamajka jibqa' impenjat li jnaqqas l-inflazzjoni, bil-għan fit-tul li jġibha konformi ma' dik tal-imsieħba kummerċjali ewlenin tiegħu. Fl-1996 u fl-1997 kien hemm tnaqqis fil-PGD minħabba l-biċċa l-kbira ta' problemi sinifikanti fis-settur finanzjarju u, fl-1997, nixfa severa mal-gżira kollha (l-agħar f'70 sena) u uragan li naqqas drastikament il-produzzjoni agrikola. Fl-1997 u l-1998, il-PGD nominali kien bejn wieħed u ieħor għoli ta' madwar 8 fil-mija tal-PGD u mbagħad niżel għal 4½ fil-mija tal-PGD fl-1999 u fl-2000. stabbiltà relattiva fis-suq tal-kambju. Riżultati ekonomiċi riċenti juru li l-ekonomija Ġamajkana qed tirkupra. Il-produzzjoni agrikola, mutur ewlieni tat-tkabbir, żdiedet għal 5.5% fl-2001 meta mqabbla mal-perjodu korrispondenti fl-2000, li tindika l-ewwel rata ta 'tkabbir pożittiv fis-settur minn Jannar 1997. Fl-2021, il-Ġamajka rrappurtat żieda ta' 7.9% fil-qamħirrum, 6.1 % fil-pjantaġġini, 10.4 % fil-banana, 2.2 % fl-ananas, 13.3 % fit-taro, 24.9 % % fil-ġewż tal-Indi u 10.6 % fil-produzzjoni tal-ħalib sħiħ. Il-produzzjoni ta' boksajt u alumina żdiedet b'5.5% minn Jannar sa Diċembru 1998, meta mqabbla mal-perjodu korrispondenti fl-1997. Il-produzzjoni ta' boksajt ta' Jannar irreġistrat żieda ta' 7.1% meta mqabbla ma' Jannar 1998 u Alcoa Tippjana li tkompli tespandi l-produzzjoni tal-alumina sal-2009. Il-Ġamajka hija l- il-ħames l-akbar esportatur tal-boksajt fid-dinja, wara l-Awstralja u l-Ginea. Il-pajjiż jesporta wkoll ġebel tal-ġir, li minnu għandu depożiti kbar. Il-gvern bħalissa qed jimplimenta pjanijiet biex iżid l-estrazzjoni tiegħu. L-esportazzjonijiet agrikoli tal-Ġamajka huma zokkor, banana, kawkaw, coconut, melassa, larinġ, lam, grejpfrut, rum, yams, allspice (li minnhom huwa l-akbar esportatur fid-dinja u ta' "l-aktar kwalità eċċezzjonali"), u Blue coffee Mountain, li hija meqjusa bħala marka Gourmet magħrufa mad-dinja kollha. Il-Ġamajka għandha varjetà wiesgħa ta' attivitajiet industrijali u kummerċjali. L-industrija tal-avjazzjoni hija kapaċi twettaq il-biċċa l-kbira tal-manutenzjoni ta' rutina tal-inġenji tal-ajru, ħlief għal tiswijiet strutturali tqal. Hemm ammont konsiderevoli ta 'appoġġ tekniku għat-trasport agrikolu u l-avjazzjoni. Il-Ġamajka għandha ammont konsiderevoli ta 'inġinerija industrijali, manifattura ħafifa, inkluż fabbrikazzjoni tal-metall, soqfa tal-metall u manifattura ta' għamara. Ipproċessar ta 'ikel u xorb, manifattura ta' oġġetti tal-ħġieġ, ipproċessar ta' softwer u dejta, stampar u pubblikazzjoni, sottoskrizzjoni ta' assigurazzjoni, mużika u reġistrazzjoni, u attivitajiet ta' edukazzjoni avvanzata jistgħu jinstabu f'żoni urbani akbar. L-industrija tal-kostruzzjoni Ġamajkana hija kompletament awtosuffiċjenti, bi standards tekniċi professjonali u gwida. Il-kriżi ekonomika globali kellha impatt sinifikanti fuq l-ekonomija Ġamajkana, li rriżultat fi tkabbir ekonomiku negattiv. Il-gvern implimenta Inizjattiva ġdida ta' Ġestjoni tad-Dejn, il-Ġamajka Debt Exchange (JDX), fl-14 ta' Jannar 2010. L-inizjattiva tippermetti lid-detenturi ta' bonds tal-Gvern tal-Ġamajka (GOJ) li jirritornaw strumenti ta' rendiment għoli għal bonds b'rendimenti aktar baxxi u maturitajiet itwal. . L-offerta ġiet aċċettata minn aktar minn 95% tal-istituzzjonijiet finanzjarji lokali u kienet meqjusa bħala suċċess mill-gvern. Grazzi għas-suċċess tal-programm JDX, il-gvern immexxi minn Bruce Golding irnexxielu jiffirma ftehim ta' self mal-IMF fl-4 ta' Frar 2010 fl-ammont ta' 1.27 biljun dollaru. Il-ftehim tas-self għandu tul ta' tliet snin. == Xjenza u teknoloġija == Is-settur tax-Xjenza, it-Teknoloġija u l-Innovazzjoni (SCI) huwa mmexxi mill-Kummissjoni Nazzjonali għax-Xjenza u t-Teknoloġija (NCST) u l-Kunsill tar-Riċerka Xjentifika (SRC). It-tnejn huma taħt id-direzzjoni tal-Ministeru tax-Xjenza, l-Enerġija u t-Teknoloġija. Il-Gvern stabbilixxa aġenda biex jippromwovi l-iżvilupp tax-xjenza u t-teknoloġija fil-Ġamajka. Minkejja xi suċċessi, bħat-tkabbir tal-industrija nutraċewtika, kien diffiċli li r-riżultati jiġu tradotti f'teknoloġiji, prodotti u servizzi nazzjonali, l-aktar minħabba restrizzjonijiet tal-baġit nazzjonali. Madankollu, biż-żieda fl-ispazju fiskali tal-Ġamajka, bħala riżultat tal-programm reċenti tagħha mal-IMF, il-Gvern impenja ruħu li jżid l-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp. Il-Ġamajkani għamlu xi kontribuzzjonijiet xjentifiċi u mediċi notevoli, inkluż l-iskoperta tal-kwashiorkor, it-trattament pijunier għall-anemija pedjatrika taċ-ċelluli sickle, u l-invenzjoni ta' diversi sistemi ta' appoġġ tal-vetturi spazjali. == Infrastruttura == === Trasport === [[Stampa:Halfway Tree Transport Center, Kingston, Jamaica.jpg|thumb|Halfway Tree Transportation Center, Kingston]] L-infrastruttura tat-trasport fil-Ġamajka tikkonsisti minn toroq, ferroviji u trasport bl-ajru, bit-toroq ikunu s-sinsla tas-sistema interna tat-trasport tal-gżira. === Toroq === In-netwerk tat-toroq tal-Ġamajka jikkonsisti fi kważi 21,000 kilometru (13,000 mi) ta' toroq, li minnhom aktar minn 15,000 kilometru (9,300 mi) huma asfaltati. Inħolqot sistema ta' awtostradi, l-ewwel toroq bħal dawn b'aċċess ikkontrollat ​​fuq il-gżira, li tgħaqqad iċ-ċentri tal-popolazzjoni ewlenin tal-gżira. Dan il-proġett s'issa ra t-tlestija ta' 33 kilometru (21 mi) ta' awtostradi. === Ferroviji === Il-ferroviji fil-Ġamajka m'għadhomx l-importanza li qabel kellhom, peress li fil-biċċa l-kbira ġew sostitwiti bit-toroq bħala l-mezz ewlieni tat-trasport. Mill-272 kilometru (169 mil) tal-ferroviji fil-Ġamajka, 57 kilometru (35 mil) biss jibqgħu joperaw, u bħalissa jintużaw għat-trasport tal-boksajt. Fit-13 ta' April, 2011, reġa' beda servizz limitat għall-passiġġieri bejn May Pen, Spanish Town u Linstead. === Trasport bl-ajru === [[Stampa:Montego Bay plane Photo D Ramey Logan.jpg|thumb|left|Ajruplan tal-US Airways li jinżel f'Montego Bay (2013)]] [[Stampa:Norman Manley International Airport.jpg|thumb|Ajruport Internazzjonali Norman Manley (Norman Manley International Airport)]] Hemm tliet ajruporti internazzjonali fil-Ġamajka b'terminals moderni, runways twal u t-tagħmir tan-navigazzjoni meħtieġ biex jakkomodaw l-ajruplani bil-ġett kbar użati fl-ivvjaġġar bl-ajru modern: l-Ajruport Internazzjonali Norman Manley f’Kingston; l-Ajruport Internazzjonali Ian Fleming f'Boscobel, Parroċċa ta' Santa Marija; u l-akbar ajruport u l-aktar traffikużi tal-gżira, l-Ajruport Internazzjonali Sir Donald Sangster fil-belt resort ta' Montego Bay. L-Ajruporti Internazzjonali ta’ Manley u Sangster huma d-dar tal-linja tal-ajru nazzjonali tal-pajjiż, l-Air Jamaica. Barra minn hekk, hemm ajruporti lokali tal-vjaġġaturi f'Tinson Pen (Kingston), Port Antonio u Negril, li jservu titjiriet interni biss. Ħafna ċentri rurali żgħar oħra għandhom airstrips privati ​​fuq pjantaġġuni taz-zokkor jew minjieri tal-boksajt. === Portijiet, navigazzjoni u fanali === Minħabba l-lokazzjoni tagħha fil-Baħar Karibew, fuq ir-rotta tat-tbaħħir lejn il-Kanal tal-Panama u l-prossimità relattiva tagħha għal swieq kbar tal-Amerika ta' Fuq u swieq emerġenti tal-Amerika Latina, il-Ġamajka tirċievi ħafna traffiku tal-kontejners marittimi. It-terminal tal-kontejners tal-Port ta' Kingston għadda minn espansjoni kbira tal-kapaċità f'dawn l-aħħar snin biex jimmaniġġja kemm it-tkabbir diġà realizzat kif ukoll dak ipproġettat għas-snin li ġejjin. Il-Port Ħieles ta' Montego f'Montego Bay jieħu ħsieb ukoll varjetà ta' merkanzija bħal (għalkemm aktar limitata minn) il-Port ta' Kingston, prinċipalment prodotti agrikoli. Hemm diversi portijiet oħra li jinsabu madwar il-gżira, inkluż Port Esquivel f'Santa Katarina (WINDALCO), Rocky Point f'Clarendon, Port Kaiser f'Santa Eliżabetta, Port Rhoades f'Discovery Bay, Reynolds Pier f'Ocho Rios, u Boundbrook Port fil-Port. Antonio . Biex tiffaċilita n-navigazzjoni, il-Ġamajka għandha disa' fanali. Hija miżmuma mill-Awtorità tal-Port tal-Ġamajka, aġenzija tal-Ministeru tat-Trasport u x-Xogħlijiet Pubbliċi. === Enerġija === [[Stampa:Jamaica electricity production.svg|thumb|Produzzjoni tal-elettriku mill-Ġamajka skont is-sors]] [[Stampa:Jamaica renewable electricity production.svg|thumb|Produzzjoni tal-elettriku rinnovabbli fil-Ġamajka skont is-sors]] Il-Ġamajka tiddependi fuq l-importazzjonijiet taż-żejt biex tissodisfa l-ħtiġijiet nazzjonali tal-enerġija tagħha. Bosta siti tat-test ġew esplorati għaż-żejt, iżda ma' nstabu l-ebda kwantitajiet kummerċjalment vijabbli. L-enerġija elettrika tal-Ġamajka hija prodotta minn ġeneraturi tad-diżil (żejt tal-fjuwil) li jinsabu fil-Port il-Qadim. Din il-faċilità ġiet mgħammra wkoll b'kapaċità ta' ħażna u ġenerazzjoni ta' gass naturali likwifikat. Power stations oħra iżgħar (l-aktar proprjetà tal-Jamaica Public Service Company, il-fornitur tal-elettriku tal-gżira) jappoġġjaw il-grilja elettrika tal-gżira, inkluż il-Huns Bay Power Station, il-Bogue Saint James Power Station, l-impjant tal-enerġija Rockfort Saint Andrew u impjanti idroelettriċi żgħar f' Xmara White, Rio Bueno, Xmara Morant, Xmara Iswed (Maggotty) u Xmara Roaring. Wind farm, proprjetà tal-Petroleum Corporation tal-Ġamajka, ġie stabbilit f'Wigton, Manchester. Il-Ġamajka ħadmet b'suċċess reattur nukleari SLOWPOKE-2 ta 'kapaċità ta' 20 kW mill-bidu tas-snin tmenin, iżda m'hemm l-ebda pjanijiet biex tespandi l-enerġija nukleari fil-preżent. Il-Ġamajka timporta madwar 80,000 barmil (13,000 m3) ta' prodotti tal-enerġija taż-żejt mhux raffinat kuljum, inklużi prodotti ta' asfalt u lubrikanti. 20% biss tal-fjuwils importati jintużaw għat-trasport bit-triq, il-bqija jintuża fl-industrija tal-boksajt, il-ġenerazzjoni tal-elettriku u l-avjazzjoni. Ir-raffinerija ta’ Petrojam f’Kingston tipproċessa 30,000 barmil kuljum ta' importazzjoni ta' żejt mhux raffinat f’diversi fjuwils tal-muturi u asfalt. Il-Ġamajka tipproduċi kwantitajiet enormi ta' alkoħol għall-konsum (mill-inqas 5% ta' kontenut ta' ilma), li l-biċċa l-kbira tagħhom tidher li tiġi kkunsmata bħala xarba u l-ebda waħda minnhom ma tintuża bħala fjuwil tal-magni. Jeżistu faċilitajiet biex jirfinaw materja prima ta' etanol idratat f'etanol anidru (0% kontenut ta' ilma), iżda sa kmieni fl-2007 il-proċess deher mhux ekonomiku u l-impjant tal-produzzjoni kien idle. Minn dak iż-żmien il-faċilità ġiet akkwistata minn West Indies Petroleum Ltd. u repurposed għal distillati taż-żejt. === Komunikazzjoni === Il-Ġamajka għandha sistema ta' komunikazzjoni bit-telefon kompletament diġitali b’penetrazzjoni mobbli ta’ aktar minn 95%. Iż-żewġ operaturi mobbli tal-pajjiż, FLOW Jamaica (li qabel kienet LIME, bMobile u Cable u Wireless Jamaica) u Digicel Jamaica, nefqu miljuni fuq titjib u espansjoni tan-netwerk. L-aktar operatur ġdid, Digicel, ingħata liċenzja fl-2001 biex jopera servizzi mobbli fis-suq tat-telekomunikazzjoni li kien għadu kif ġie liberalizzat li darba kien id-dominju esklussiv tal-monopolju eżistenti FLOW (dak iż-żmien Cable and Wireless Jamaica). Digicel għażlet is-sistema mingħajr fili GSM li tintuża aktar, filwaqt li operatur preċedenti, Oceanic (li sar Claro Jamaica u aktar tard ingħaqad ma' Digicel Jamaica fl-2011) għażel l-istandard CDMA. FLOW (li qabel kienet "LIME" - qabel l-għaqda ma' Columbus Communications) li kienet bdiet bl-istandard TDMA, sussegwentement imtejba għal GSM fl-2002, iddekummissjonat TDMA fl-2006 u uża dak l-istandard biss sal-2009, meta LIME nediet in-netwerk 3G tagħha. Iż-żewġ operaturi bħalissa jipprovdu kopertura mal-gżira kollha bit-teknoloġija HSPA+ (3G). Bħalissa, Digicel biss toffri LTE lill-klijenti tagħha filwaqt li FLOW Ġamajka impenjat ruħha li tniedi LTE fil-bliet ta' Kingston u Montego Bay, postijiet fejn bħalissa jinsab in-netwerk LTE ta' Digicel biss, fi żmien qasir. Parteċipant ġdid fis-suq tal-komunikazzjoni tal-Ġamajka, Flow Jamaica, installat kejbil sottomarin ġdid li jgħaqqad il-Ġamajka mal-Istati Uniti. Dan il-kejbil ġdid iġib in-numru totali ta' kejbils taħt il-baħar li jgħaqqdu l-Ġamajka mal-bqija tad-dinja għal erbgħa. Cable and Wireless Communications (il-kumpanija prinċipali ta' LIME) akkwistat il-kumpanija fl-aħħar tal-2014 u ssostitwixxa l-marka LIME tagħha ma' FLOW. FLOW Ġamajka bħalissa għandha l-akbar numru ta' abbonati tal-broadband u tal-cable fil-gżira u għandha wkoll miljun abbonat tal-mowbajl, it-tieni biss wara Digicel (li kellha, fl-aqwa tagħha, aktar minn 2 miljun abbonament mobbli fuq in-netwerk tagħha). Digicel daħlet fis-suq tal-broadband fl-2010 u toffri l-broadband WiMAX, kapaċi sa 6 Mbit/s għal kull abbonat. Biex iżżid is-sehem tal-broadband tagħha wara l-għaqda LIME/FLOW fl-2014, il-kumpanija introduċiet servizz broadband ġdid imsejjaħ Digicel Play, li hija t-tieni offerta FTTH tal-Ġamajka (wara t-tnedija ta' LIME f'komunitajiet magħżula fl-2011). Bħalissa huwa disponibbli biss fil-parroċċi ta' Kingston, Portmore u St Andrew. Joffri veloċitajiet sa 200 Mbit/s downstream, 100 Mbit/s upstream fuq netwerk tal-fibra ottika pura. Il-kompetitur ta' Digicel, FLOW Jamaica, għandu netwerk li jikkonsisti f'ADSL, Coaxial u Fiber to the Home (wiret minn LIME) u joffri biss veloċitajiet sa 100 Mbit/s. FLOW impenjat ruħha li tespandi l-offerta tal-fibra tagħha għal aktar żoni biex tiġġieled id-dħul ta' Digicel fis-suq. Tħabbar li l-Uffiċċji Pubbliċi u r-Regolament tas-Servizzi (OUR), il-Ministeru tax-Xjenza, Teknoloġija, Enerġija u Minjieri (MSTEM) u l-Awtorità għall-Ġestjoni tal-Ispettru (SMA) taw l-approvazzjoni tagħhom għal liċenzja oħra ta' operatur mobbli f’Jannar 2016 L-identità ta’ dan parteċipant ġie determinat fl-20 ta' Mejju, 2016, meta l-Gvern tal-Ġamajka sejjaħ lill-operatur il-ġdid bħala Symbiote Investments Limited li jopera bħala Caricel. Il-kumpanija se tiffoka fuq offerti ta' dejta 4G LTE u se tibda topera fiż-żona metropolitana ta' Kingston u aktar tard se tespandi għall-bqija tal-Ġamajka. == Kultura == === Mużika === [[Stampa:Bob-Marley-in-Concert Zurich 05-30-80.jpg|thumb|Bob Marley, wieħed mill-artisti reggae l-aktar famużi tal-Ġamajka]] Il-kultura Ġamajkana għandha preżenza globali qawwija. Il-ġeneri tal-mużika reggae, ska, mento, rocksteady, dub u, aktar reċentement, dancehall u ragga oriġinaw fl-industrija tar-reġistrazzjoni urbana vibranti u popolari tal-gżira. Dawn min-naħa tagħhom influwenzaw ħafna ġeneri oħra, bħal punk rock (permezz ta' reggae u ska), dub poetry, new wave, two-tone, lovers rock, reggaetón, jungle, drum and bass, dubstep, grime u mużika rap Amerikana. Xi rappers, bħal The Notorious B.I.G., Busta Rhymes, u Heavy D, huma ta' nisel Ġamajkani. Bob Marley huwa probabbilment l-aktar mużiċist Ġamajkan magħruf; mal-band tiegħu The Wailers kellu sensiela ta' suċċessi fis-sittinijiet u s-sebgħinijiet, popolarizzaw ir-reggae internazzjonalment u biegħu miljuni ta' diski. Ħafna artisti oħra magħrufa internazzjonalment twieldu fil-Ġamajka, inklużi Toots Hibbert, Millie Small, Lee "Scratch" Perry, Gregory Isaacs, Half Pint, Protoje, Peter Tosh, Bunny Wailer, Big Youth, Jimmy Cliff, Dennis Brown, Desmond Dekker, Beres. Hammond, Beenie Man, Shaggy, Grace Jones, Shabba Ranks, Super Cat, Buju Banton, Sean Paul, I Wayne, Bounty Killer u ħafna oħrajn. Baned li ġew mill-Ġamajka jinkludu Black Uhuru, Third World Band, Inner Circle, Chalice Reggae Band, Culture, Fab Five u Morgan Heritage. === Letteratura === Il-ġurnalist u awtur HG de Lisser uża pajjiżu bħala l-ambjent għall-bosta rumanzi tiegħu. Imwieled Falmouth, il-Ġamajka, de Lisser ħadem bħala reporter għall-Jamaica Times minn età żgħira u fl-1920 beda jippubblika l-magazine Planters' Punch. The White Witch of Rosehall hija waħda mill-aktar rumanzi magħrufa tagħha. Huwa nħatar president onorarju tal-Assoċjazzjoni tal-Istampa tal-Ġamajka; Ħadem matul il-karriera professjonali tiegħu biex jippromwovi l-industrija taz-zokkor Ġamajkana. Roger Mais, ġurnalist, poeta u drammaturgu, kiteb bosta stejjer, drammi u rumanzi, fosthom The Hills Were Joyful Together (1953), Brother Man (1954), u Black Lightning (1955). Ian Fleming, li kellu dar fil-Ġamajka fejn qatta’ żmien konsiderevoli, uża ripetutament il-gżira bħala ambjent fir-rumanzi tiegħu ta’ James Bond, fosthom Live and Let Die, Doctor No, For Your Eyes Only, The Man with the Gun gold u Octopussy. u The Living Daylights. Marlon James (1970), rumanzier, ippubblika tliet rumanzi: John Crow's Devil (2005), The Book of Night Women (2009) u A Brief History of Seven Killings (2014), rebbieħ tal-Premju Man Booker 2015. === Film === Il-Ġamajka għandha storja fl-industrija tal-films li tmur lura għall-bidu tas-snin sittin Ħarsa lejn iż-żgħażagħ delinkwenti fil-Ġamajka hija ppreżentata fil-film tal-kriminalità mużikali tas-snin sebgħin, The Harder They Come, li għandu Jimmy Cliff bħala mużiċist ta' reggae frustrat (u psikotiku) li jinżel. fi spree kriminalità qtil. Films oħra tal-Ġamajkani notevoli jinkludu Countryman, Rockers, Dancehall Queen, One Love, Shottas, Out the Gate, Third World Cop u Kingston Paradise. Il-Ġamajka spiss tintuża wkoll bħala post tal-iffilmjar, bħall-film ta' James Bond Dr No (1962), Papillon (1973) b'protagonisti Steve McQueen, Cocktail (1988) b'protagonisti lil Tom Cruise, u l-kummiedja Cool Runnings tal-1993, li hija bbażat b’mod laxk fuq l-istorja vera tal-ewwel tim tal-Bobsleigh tal-Ġamajka li qed jipprova jidħol fl-Olimpjadi tax-Xitwa. === Kċina === [[Stampa:Curry Goat with rice and peas (in this case kidney beans).jpg|thumb|Mogħoż tal-kurri Ġamajkan bir-ross u l-piżelli]] Il-gżira hija famuża għall-ħwawar Ġamajkani, il-curries u r-ross u l-piżelli, li huma parti integrali mill-kċina Ġamajkani. Il-Ġamajka hija wkoll dar għall-birra Red Stripe u l-kafè Ġamajkani Blue Mountain. === Simboli nazzjonali === [[Stampa:Jamaica motto.jpg|thumb|Motto Ġamajkani fuq bini ta' Papine High School f'Kingston, il-Ġamajka]] (Mis-Servizz ta' Informazzjoni tal-Ġamajka) * Għasfur nazzjonali: colibri bil-billed aħmar (imsejjaħ ukoll għasfur tat-tabib) (colibri, Trochilus polytmus) * Fjura nazzjonali - palo santo (Guiacum officinale) * Siġra nazzjonali: mahoe blu (Hibiscus elatus) * Frott nazzjonali: ackee (Blighia sapida) * Motto nazzjonali: "F'ħafna, poplu wieħed" === Sport === L-isport huwa parti integrali mill-ħajja nazzjonali fil-Ġamajka u l-atleti tal-gżira għandhom it-tendenza li jwettqu livell ferm ogħla minn dak li normalment ikun mistenni minn pajjiż daqshekk żgħir. Filwaqt li l-aktar sport lokali popolari huwa l-cricket, fix-xena internazzjonali l-Ġamajkani kellhom it-tendenza li jwettqu prestazzjoni partikolarment tajba fl-atletika tal-korsa u l-kamp. Il-pajjiż kien wieħed mill-ospiti tat-Tazza tad-Dinja tal-Cricket 2007 u t-tim tal-cricket tal-West Indies huwa wieħed minn 12-il tim membru sħiħ tal-ICC li qed jipparteċipaw fil-cricket tat-Test internazzjonali. It-tim nazzjonali tal-cricket tal-Ġamajka jikkompeti fuq livell reġjonali u jipprovdi wkoll plejers għat-tim tal-West Indies. Sabina Park huwa l-uniku post tat-Test fil-gżira, iżda Greenfield Stadium jintuża wkoll għall-cricket. [[Stampa:Usain Bolt after 200 m final Beijing 2015.jpg|thumb|Usain Bolt huwa ġeneralment meqjus bħala l-akbar sprinter ta 'kull żmien.]] Mill-indipendenza tagħha, il-Ġamajka pproduċiet b'mod konsistenti atleti ta 'klassi dinjija fl-atletika. Matul l-aħħar sitt deċennji, il-Ġamajka pproduċiet għexieren ta' sprinters ta' klassi dinjija, inkluż iċ-champion Olimpiku u tad-dinja Usain Bolt, detentur tar-rekord dinji fil-100 m tal-irġiel f'9.58 s, u l-200 m tal-irġiel f'19.19 s. Sprinters Ġamajkani notevoli oħra jinkludu Arthur Wint, l-ewwel midalja tad-deheb Olimpika Ġamajkana; Donald Quarrie, Elaine Thompson doppju ċampjin Olimpiku ta' Rio 2016 fil-100m u l-200m, champion Olimpiku u eks-detentur tar-rekord dinji tal-200m; Roy Anthony Bridge, parti mill-Kumitat Olimpiku Internazzjonali; Merlene Ottey Delloreen Ennis-Londra Shelly-Ann Fraser-Pryce, eks champion tad-dinja u darbtejn Olimpiku tal-100m; Kerron Stewart Aleen Bailey Juliet Cuthbert tliet darbiet midalja tad-deheb Olimpika; Veronica Campbell-Brown Sherone Simpson Brigitte Foster-Hylton Yohan Blake Herb McKenley George Rhoden, midalja tad-deheb Olimpika; Deon Hemmings, midalja tad-deheb Olimpika; kif ukoll Asafa Powell, eks detentur tar-rekord dinji tal-100 m u darbtejn finalista Olimpiku tal-100 m u rebbieħa tal-midalja tad-deheb tal-4 × 100 m Olimpiku tal-2008 Sanya Richards-Ross twieldet ukoll fil-Ġamajka. Il-futbol u t-tiġrijiet taż-żwiemel huma sports popolari oħra fil-Ġamajka. It-tim nazzjonali tal-futbol ikkwalifikat għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA tal-1998 kien l-ewwel sport tal-Ġamajka. Illum, it-tiġrijiet taż-żwiemel jipprovdu xogħol għal madwar 20,000 ruħ, inklużi dawk li jrabbu ż-żwiemel, il-grooms u l-ħarrieġa. Barra minn hekk, diversi Ġamajkani huma magħrufa internazzjonalment għas-suċċess tagħhom fit-tlielaq taż-żwiemel, inkluż Richard DePass, li darba kellu l-Guiness Book of World Records għall-biċċa l-kbira tar-rebħiet f’ġurnata waħda, ir-rebbieħ tal-premju Kanadiż George HoSang u r-rebbieħa tal-premjijiet Amerikani Charlie Hussey, Andrew Ramgeet u Barrington. Harvey. It-tlielaq tal-muturi huwa wkoll sport popolari fil-Ġamajka, b'diversi korsi tat-tlielaq tal-muturi u assoċjazzjonijiet tat-tlielaq madwar il-pajjiż. It-tim nazzjonali tal-Bobsleigh Ġamajkan darba kien kontestant serju fl-Olimpjadi tax-Xitwa, u għeleb ħafna timijiet stabbiliti. Iċ-ċess u l-baskitbol jintlagħbu ħafna fil-Ġamajka u huma appoġġjati mill-Federazzjoni taċ-Ċess tal-Ġamajka (JCF) u l-Federazzjoni tal-Basketball tal-Ġamajka (JBF), rispettivament. Netball huwa wkoll popolari ħafna fuq il-gżira, u t-tim nazzjonali tan-netball tal-Ġamajka, imsejjaħ The Sunshine Girls, huwa konsistentement ikklassifikat fl-aqwa ħamsa fid-dinja. Il-kampjonat tar-rugby ilu jintlagħab fil-Ġamajka mill-2006. It-tim tal-kampjonat nazzjonali tar-rugby tal-Ġamajka jikkonsisti minn plejers li jilagħbu fil-Ġamajka u għal klabbs professjonali u semi-professjonali bbażati fir-Renju Unit (partikolarment fis-Super League u l-Kampjonat). F'Novembru 2018, għall-ewwel darba, it-tim tal-kampjonat tar-rugby Ġamajkani kkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tar-Rugby League wara li għeleb lill-Istati Uniti u lill-Kanada. Il-Ġamajka se tilgħab fit-Tazza tad-Dinja tar-Rugby League 2021 fl-Ingilterra. Skont ESPN, l-atleta professjonali Ġamajkan l-aktar imħallas fl-2011 kien Justin Masterson, starting pitcher għat-tim tal-baseball ta' Cleveland Indians fl-Istati Uniti. === Bliet === <gallery> File:View of Kingston.jpg|Kingston File:St.-Jago-de-la-Vega.JPG|Spanish Town/Santiago de la Vega File:JM-ocho rios-hafen-01.jpg|Ocho Rios/Ocho Ríos/Eight Rivers File:Half way tree clock.jpg|Half Way Tree File:May pen town cente 1 galleryfull.jpg|May Pen File:Mandeville-panorama.jpg|Mandeville File:Montego Bay Photo Don Ramey Logan.jpg|Montego Bay File:Great George Street, Savanna-la-Mar 1990 (2).jpg|Savanna-la-Mar File:Garvey Statue.jpg|Saint Ann's Bay File:Waterloo Guest House, Black River, Jamaica.JPG|Black River File:Main Street Port Maria Jamaica 1988.jpg|Port Maria File:Morant Bay, Jamaika.jpg|Morant Bay File:Port antonio2.JPG|Port Antonio File:Duperly (184?) Falmouth taken from the Church Tower.png|Falmouth File:"Lucea and Dolphin Head, Jamaica", early 20th century (imp-cswc-GB-237-CSWC47-LS12-020).jpg|Lucea </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} {{Amerika ta' Fuq}} {{Pajjiżi tal-Commonwealth}} [[Kategorija:Ġamajka| ]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Karibew]] [[Kategorija:Pajjiżi gżejjer]] [[Kategorija:Commonwealth tan-Nazzjonijiet]] [[Kategorija:Monarkiji kostituzzjonali]] 75a6xm6s9zaaz4vky4rcytsf9s32vp3 0 20440 317577 317518 2024-11-18T23:29:44Z Sapp0512 19770 317577 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Repubblika tal-Kolombja |isem_nattiv = ''República de Colombia'' |isem_komuni = Kolombja |stampa_bandiera = Flag of Colombia.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Colombia.svg |stampa_mappa = COL orthographic (San Andrés and Providencia special).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Kolombja |ħolqa_emblema = Emblema tal-Kolombja |ħolqa_demografija = Demografija tal-Kolombja |mottu_nazzjonali = "Libertad y Orden" {{es}}<br /><small>''Libertà u Ordni''</small> |innu_nazzjonali = ''[[¡Oh, Gloria Inmarcesible!]]'' |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Spanjola|Spanjol]]¹ |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Bogotá|Bogotá, DC]] |l-ikbar_belt = [[Bogotá|Bogotá, DC]] |latd=4 |latm=35 |lats=53 |latNS=N |lonġd=74 |lonġm=4 |lonġs=33 |lonġEW=W |tip_gvern = [[Repubblika kostituzzjonali]] [[Sistema presidenzjali|presidenzjali]] [[Stat unitarju|unitarja]] |titlu_kap1 = [[President tal-Kolombja|President]] |titlu_kap2 = [[Viċi-President tal-Kolombja|Viċi-President]] |isem_kap1 = [[:es:Gustavo Petro|Gustavo Petro]] |isem_kap2 = [[:es:Francia Márquez|Francia Márquez]] |żona_kklassifika = 26 |poż_erja = 26 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 1,141,748 |erja_mi_kw = 440,831 |perċentwal_ilma = 8.8 |sena_stima_popolazzjoni = 2012 |stima_popolazzjoni = 47,072,915<ref name="DANE clock">{{ċita web |url=http://www.dane.gov.co/reloj/reloj_animado.php |titlu=Animated clock |pubblikatur=Stat Dipartiment Kolumbjan |data-aċċess=2012-02-04 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120114091321/http://www.dane.gov.co/reloj/reloj_animado.php |arkivju-data=2012-01-14 |url-status=dead }}</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 27 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 42,888,592<ref name="DANE clock" /> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2005 |densità_popolazzjoni_km2 = 40.74 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 105.72 |poż_densità_popolazzjoni = 172 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2012 |PGD_PSX = $502.874 biljun |poż_PGD_PSX = 28 |PGD_PSX_per_capita = $10,791 |poż_PGD_PSX_per_capita = |sena_IŻU = 2013 |IŻU = {{increase}} 0.719<ref>{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/es/datos/mapa/|titlu=Indicadores Internacionales sobre Desarrollo Humano – PNUD|pubblikatur=Hdr.undp.org|data-aċċess=2012-05-14|lingwa=Spanjol}}</ref> |poż_IŻU = 91 |kategorija_IŻU = <span style="color:#090;">għoli</span> |tip_sovranità = [[Indipendenza]] {{nobold|minn [[Spanja]]}} |avveniment_stabbilit1 = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Kolumbjan|Iddikjarata]] |data_stabbilit1 = 20 ta' Lulju, 1810 |avveniment_stabbilit2 = Rikonoxxuta |data_stabbilit2 = 7 ta' Awwissu, 1819 |avveniment_stabbilit3 = Kostituzzjoni attwali |data_stabbilit3 = 4 ta' Lulju, 1991 |valuta = [[Peso tal-Kolombja]] |kodiċi_valuta = COP |żona_ħin = COT (Ħin fil-Kolombja) |differenza_ħku = -5 |żona_ħin_legali = |differenza_żona_ħin_legali = |cctld = [[.co]] |kodiċi_telefoniku = +57 |sena_PGD_nominali = 2012 |PGD_nominali = $366.020 biljun |poż_PGD_nominali = 31 |PGD_nominali_per_capita = $7,854 |poż_PGD_nominali_per_capita = |nota1 = Għalkemm il-Kostituzzjoni Kolumbjana tispeċifika l-Ispanjol bħala l-lingwa uffiċjali fit-territorju kollu tagħha, lingwi oħra huma mitkellma fil-pajjiż (madwar 68 lingwi) huma wkoll uffiċjali. L-Ingliż huwa wkoll uffiċjali ġewwa San Andrés u fil-Gżira Providencia ([http://www.alcaldiabogota.gov.co/sisjur/normas/Norma1.jsp?i=2780 Consulta de la Norma]. Alcaldiabogota.gov.co. 8 ta' Ottubru 2012.) }} [[Stampa:Pico Cristobal Colon.jpg|thumb|Christopher Columbus Peak, oriġinarjament imsejjaħ Gonawindua mill-Kogui, li jinsab fil-Kolombja huwa parti mis-sistema muntanjuża ta 'Sierra Nevada de Santa Marta. B'altitudni ta' 5,775 m 'il fuq mil-livell tal-baħar. n. m., u 42 km biss mill-kosta tal-Karibew, u hija l-ħames l-aktar quċċata prominenti fid-dinja, u l-ogħla quċċata fil-Kolombja]] [[Stampa:Cerros Mavecure, Inirida. - panoramio.jpg|thumb|Mavecure Hills (Cerros Mavecure), Inirida, Guainía]] Il-'''Kolombja''' ({{awdjo|en-us-Colombia.ogg|kəˈlʌmbiə}}), uffiċjalment ir-'''Repubblika tal-Kolombja''' ([[Lingwa Spanjola|Spanjol]]:''República de Colombia''), hija repubblika kostituzzjonali unitarja li tinkludi tnejn u tletin dipartiment. Hi tinsab fil-Majjistral tal-[[Amerika t'Isfel]], u tmiss mal-[[Panama]] fil-Majjistral; fit-Tramuntana tmiss mal-[[Baħar Karibew]]; lejn il-Lvant mal-[[Veneżwela]] u l-[[Brażil]]; fin-Nofsinhar mal-[[Ekwador]] u l-[[Peru]]; u mal-Oċean Paċifiku fil-Punent.{{Ċita web|titlu=Which Countries Border Colombia?|url=https://www.worldatlas.com/articles/what-countries-border-colombia.html|data-aċċess=2022-12-03}} Il-Kolombja hija s-26 l-akbar pajjiż mill-erja u r-raba' l-akbar fl-Amerika t'Isfel. B'aktar minn 46 miljun ruħ, hi mqiegħda fis-[[Lista ta' pajjiżi skont il-popolazzjoni|27 post]] fid-dinja skont il-popolazzjoni u għandha t-tieni l-akbar popolazzjoni li jitkellmu bl-Ispanjol fid-dinja wara l-[[Messiku]]. == Etimoloġija == L-isem "Kolombja" huwa derivat mill-kunjom tan-navigatur Taljan Christopher Columbus (Latin: Christophorus Columbus, Taljan: Cristoforo Colombo, Spanjol: Cristóbal Colón). Kien maħsub bħala referenza għad-Dinja l-Ġdida kollha. L-isem aktar tard ġie adottat mir-Repubblika tal-Kolombja tal-1819, iffurmata mit-territorji ta' l-ex Viċireyalty ta' New Granada (il-Kolombja tal-lum, il-Panama, il-Venezwela, l-Ekwador u l-Majjistral tal-Brażil). Meta l-Venezwela, l-Ekwador u Cundinamarca ġew stabbiliti bħala stati indipendenti, l-ex Dipartiment ta' Cundinamarca adotta l-isem "Repubblika ta' New Granada." New Granada uffiċjalment bidlet isimha fl-1858 għall-Konfederazzjoni Grenadine. Fl-1863 l-isem reġa' nbidel, din id-darba għall-Istati Uniti tal-Kolombja, qabel fl-aħħar adotta l-isem attwali tiegħu – ir-Repubblika tal-Kolombja – fl-1886. Biex jirreferi għal dan il-pajjiż, il-gvern Kolumbjan juża t-termini Kolumbja u Repubblika tal-Kolombja. == Storja == === Era prekolombjana === [[File:Culturas precolombinas de Colombia.png|thumb|left|Mappa tal-post tal-kulturi prekolombjani tal-Kolombja.]] Minħabba l-post fejn jinsab, it-territorju tal-lum tal-Kolombja kien kuritur ta' ċiviltà umana bikrija mill-Mesoamerika u l-Karibew sal-Andes u l-baċir tal-Amażonja. L-eqdem sejbiet arkeoloġiċi ġejjin mis-siti ta' Pubenza u El Totumo fil-Wied ta' Magdalena 100 kilometru (62 mi) fil-Lbiċ ta' Bogotá. Dawn is-siti jmorru għall-perjodu Paleoindian (18,000–8000 QK). Fi Puerto Hormiga u siti oħra, instabu traċċi tal-Perjodu Arkajku (~8000–2000 QK). Il-fdalijiet jindikaw li kien hemm ukoll okkupazzjoni bikrija fir-reġjuni ta' El Abra u Tequendama f'Cundinamarca. L-eqdem fuħħar skopert fl-Ameriki, misjub f’San Jacinto, imur għall-5000–4000 QK. Popli indiġeni abitaw it-territorju li llum huwa l-Kolombja madwar is-sena 12,500 QK It-tribujiet nomadi tal-kaċċaturi u l-ġbir tas-siti ta' El Abra, Tibitó u Tequendama, qrib il-Bogotá tal-lum, kienu jinnegozjaw bejniethom u ma' kulturi oħra fil-wied tax-Xmara Magdalena. F’Novembru 2020, ġie żvelat sit li jinkludi tmien mili (13-il km) ta' pittografi li qed jiġu studjati fis- Serranía de la Lindosa. Antropologi li jaħdmu fis-sit jissuġġerixxu li għandu 12,500 sena (c. 10,480 QK), minħabba l-fawna estinta rappreżentata. Kien matul l-ewwel okkupazzjoni umana magħrufa taż-żona. Bejn 5000 u 1000 QK, tribujiet tal-kaċċaturi li jiġbru t-tranżizzjoni għal soċjetajiet agrarji; Ġew stabbiliti settlements fissi u dehret iċ-ċeramika. Mill-ewwel millennju QK, gruppi ta 'Amerindjani, inklużi l-Muiscas, Zenúes, Quimbayas u Taironas, żviluppaw is-sistema politika ta' kapijiet bi struttura ta 'poter piramidali mmexxija minn kapijiet. Il-Muiscas abitaw prinċipalment fiż-żona ta' dak li issa huwa l-Altiplano Cundiboyacense tad-Dipartimenti ta' Boyacá u Cundinamarca, fejn iffurmaw il-Konfederazzjoni Muisca. Huma kibru qamħ, patata, quinoa, u qoton, u nnegozjaw deheb, żmeraldi, kutri, artiġjanat taċ-ċeramika, koka, u speċjalment melħ tal-blat ma' nazzjonijiet ġirien. It-Taironas għexu fit-Tramuntana tal-Kolombja fil-firxa tal-muntanji iżolati tas-Sierra Nevada de Santa Marta. Il-Quimbayas abitaw reġjuni tal-wied tax-Xmara Cauca bejn il-meded tal-muntanji tal-punent u ċentrali tal-Andes Kolombjani. Ħafna mill-Amerindjani pprattikaw l-agrikoltura u l-istruttura soċjali ta' kull komunità indiġena kienet differenti. Xi gruppi indiġeni bħall- Karibijiet għexu fi stat ta' gwerra permanenti, iżda oħrajn kellhom attitudnijiet inqas bellikużi. === Perjodu kolonjali === [[File:Retrato de Vasco Nuñez de Balboa (1475-1517) - Anónimo.jpg|thumb|Vasco Núñez de Balboa (1475-1517), fundatur ta' Santa María la Antigua del Darién, l-ewwel insedjament Ewropew stabbli fil-kontinent]] Alonso de Ojeda (li kien salpa ma’ Columbus) wasal fil-Peniżola Guajira fl-1499. Esploraturi Spanjoli, immexxija minn Rodrigo de Bastidas, għamlu l-ewwel esplorazzjoni tal-kosta tal-Karibew fl-1500. Christopher Columbus salpa qrib il-Karibew fl-1502. Fl-1508, Vasco Núñez de Balboa akkumpanja spedizzjoni lejn it-territorju permezz tar-reġjun tal-Golf ta 'Urabá u waqqaf il-belt ta' Santa María la Antigua del Darién fl-1510, l-ewwel insedjament stabbli fil-kontinent. Santa Marta twaqqfet fl-1525, u Cartagena fl-1533. Il-konkwistatur Spanjol Gonzalo Jiménez de Quesada mexxa spedizzjoni lejn l-intern f'April 1536, u għammed id-distretti li minnhom għadda "Renju Ġdid ta' Granada". F'Awwissu 1538 huwa waqqaf proviżorjament il-kapitali tiegħu ħdejn il-kap Muisca ta' Muyquytá, u sejħilha "Santa Fe." L-isem malajr akkwista suffiss u kien jismu Santa Fe de Bogotá. Fl-istess perjodu seħħew żewġ vjaġġi notevoli oħra tal-konkwistaturi bikrija lejn l-intern. Sebastián de Belalcázar, rebbieħ ta' Quito, vvjaġġa lejn it-tramuntana u waqqaf Cali, fl-1536, u Popayán, fl-1537; Mill-1536 sal-1539, il-konkwistatur Ġermaniż Nikolaus Federmann qasam il-Pjanuri tal-Lvant u daret il-Kordillera tal-Lvant fit-tfittxija ta' El Dorado, il-"belt tad-deheb." Il-leġġenda u d-deheb se jkollhom rwol ewlieni biex jattiraw Spanjoli u Ewropej oħra lejn New Granada matul is-sekli 16 u 17. Ir-rebħiet għamlu alleanzi frekwenti mal-għedewwa tal-komunitajiet indiġeni differenti. L-alleati indiġeni kienu kruċjali għall-konkwista, kif ukoll għall-ħolqien u ż-żamma tal-imperu. In-nies indiġeni fil-Kolombja esperjenzaw tnaqqis fil-popolazzjoni minħabba l-konkwista, kif ukoll mard Ewrasjatiku, bħall-ġidri, li ma kellhom ebda immunità għalih. Meta tqis l-art bħala abbandunat, il-Kuruna Spanjola biegħet proprjetajiet lin-nies kollha interessati fit-territorji kolonizzati, u ħolqot proprjetà kbar u pussess ta' minjieri. Fis-seklu 16, ix-xjenza nawtika fi Spanja laħqet żvilupp kbir grazzi għal figuri xjentifiċi numerużi mill-Casa de Contratación u x-xjenza nawtika kienet pilastru essenzjali tal-espansjoni Iberika. Fl-1542, ir-reġjun ta' New Granada, flimkien mal-possedimenti Spanjoli l-oħra kollha fl-Amerika t'Isfel, saru parti mill-Viċireyalty tal-Perù, bil-kapitali tiegħu f'Lima. Fl-1547, New Granada saret kaptanja ġenerali separata fi ħdan il-viċireyalty, bil-kapitali tagħha f'Santa Fe de Bogotá. Fl-1549, il-Qorti Rjali nħolqot b'digriet irjali, u New Granada kienet irregolata mill-Qorti Rjali ta 'Santa Fe de Bogotá, li dak iż-żmien kienet tinkludi l-provinċji ta' Santa Marta, Río de San Juan, Popayán, Guayana u Cartagena. Iżda d-deċiżjonijiet importanti ttieħdu mill-kolonja għal Spanja mill-Kunsill tal-Indji. [[File:Defensa de Cartagena de Indias por la escuadra de D. Blas de Lezo, año 1741.jpg|thumb|left|Illustrazzjoni tal-Battalja ta' Cartagena de Indias, rebħa kbira Spanjola fil-Gwerra ta' Widna ta' Jenkins]] Sas-seklu 16, in-negozjanti Ewropej tal-iskjavi kienu bdew iġibu skjavi Afrikani fl-Amerika. Spanja kienet l-unika qawwa Ewropea li ma waqqfitx fabbriki fl-Afrika biex tixtri skjavi; L-Imperu Spanjol, b'kuntrast, kien jiddependi fuq is-sistema tas-Seat, li jagħti lil negozjanti minn nazzjonijiet Ewropej oħra l-liċenzja biex jinnegozjaw ma' popli skjavi fit-territorji tagħhom barra mill-baħar. Din is-sistema ġabet Afrikani fil-Kolombja, għalkemm ħafna tkellmu kontra l-istituzzjoni. Popli indiġeni ma' setgħux jiġu skjavi minħabba li kienu legalment suġġetti tal-Kuruna Spanjola. Biex jipproteġu l-popli indiġeni, l-awtoritajiet kolonjali Spanjoli stabbilixxew diversi forom ta' sjieda u regolamentazzjoni tal-art: resguardos, encomiendas, u haciendas. Madankollu, skuntentizza sigrieta kontra l-Ispanjol kien diġà qed jitfaċċa għall-Kolombjani peress li Spanja pprojbixxa l-kummerċ dirett bejn il-Viċiroyalty tal-Perù, li kienet tinkludi l-Kolombja, u l-Viċiroyalty ta' Spanja l-Ġdida, li kienet tinkludi l-Filippini, is-sors ta' prodotti Asjatiċi bħall-ħarir u l-porċellana li kienu mitluba fl-Ameriki. Il-kummerċ illegali bejn il-Peruvjani, il-Filippini, u l-Messikani kompla bil-moħbi, hekk kif prodotti Asjatiċi ta' kuntrabandu spiċċaw f’Córdoba, il-Kolombja, iċ-ċentru ta' distribuzzjoni għall-importazzjonijiet illegali Asjatiċi, minħabba kollużjoni bejn dawn il-popli kontra l-awtoritajiet ta' Spanja. Huma ssetiljaw u nnegozjaw bejniethom filwaqt li ma obdewx il-monopolju Spanjol infurzat. [[File:Virreinato de la Nueva Granada (proyección ortográfica).svg|thumb|Mappa tal-Vicireyalty ta New Granada (Virreinato de la Nueva Granada) fl-1780.]] Il-Viċi-Reali ta' Granada Ġdida ġie stabbilit fl-1717, imbagħad imneħħi temporanjament u mbagħad reġa' ġie stabbilit fl-1739. Il-kapitali tagħha kienet Santa Fe de Bogotá. Din il-Viċireyalty inkludiet xi provinċji oħra fil-majjistral tal-Amerika t'Isfel li qabel kienu taħt il-ġurisdizzjoni tal-Viċiroyalties ta 'Spanja Ġdida jew tal-Perù u jikkorrispondu prinċipalment mal-Venezwela, l-Ekwador u l-Panama tal-lum. Bogotá saret waħda miċ-ċentri amministrattivi ewlenin tal-possedimenti Spanjoli fid-Dinja l-Ġdida, flimkien ma' Lima u l-Belt tal-Messiku, għalkemm baqgħet inqas żviluppata meta mqabbla ma' dawk iż-żewġt ibliet f'diversi aspetti ekonomiċi u loġistiċi. Il-Gran Brittanja ddikjarat gwerra fuq Spanja fl-1739, u l-belt ta' Cartagena malajr saret mira ta' prijorità għall-Ingliżi. Forza spedizzjonarja Ingliża enormi ntbagħtet biex taqbad il-belt, iżda wara li għamlu rejds inizjali, tifqigħat ta' mard devastanti tfixklu n-numru tagħhom u l-Ingliżi ġew sfurzati jirtiraw. Il-battalja saret waħda mill-aktar rebħiet deċiżivi ta' Spanja fil-kunflitt u żgurat dominanza Spanjola fil-Karibew sal-Gwerra tas-Seba’ Snin. Il-qassis, botaniku u matematiku tas-seklu 18 José Celestino Mutis kien delegat mill-Viciroy Antonio Caballero y Góngora biex iwettaq inventarju tan-natura ta' New Granada. Mibdija fl-1783, din saret magħrufa bħala l-Royal Botanical Expedition lejn New Granada. Huwa kklassifikat pjanti u annimali selvaġġi, u waqqaf l-ewwel osservatorju astronomiku fil-belt ta' Santa Fe de Bogotá. F'Lulju 1801, ix-xjenzat Prussjan Alexander von Humboldt wasal Santa Fe de Bogotá fejn iltaqa' ma' Mutis. Barra minn hekk, mill-espedizzjoni ħarġu figuri storiċi tal-proċess ta' indipendenza fi New Granada, bħall-astronomu Francisco José de Caldas, ix-xjenzat Francisco Antonio Zea, iż-żoologu Jorge Tadeo Lozano u l-pittur Salvador Rizo. === Indipendenza === [[File:AGHRC (1890) - Carta XI - División política de Colombia, 1824.jpg|thumb|Id-dipartimenti tal-Gran Colombia fl-1824]] Mill-konkwista u l-kolonizzazzjoni kien hemm ribelljonijiet kontra l-ħakma Spanjola fl-imperu, iżda l-biċċa l-kbira kienu mgħaffġa jew baqgħu dgħajfa wisq biex ibiddlu s-sitwazzjoni ġenerali. L-aħħar ribelljoni li tfittex l-indipendenza sħiħa minn Spanja ħarġet madwar l-1810 u laħqet il-qofol tagħha fid-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Kolombjana, maħruġa fl-20 ta' Lulju, 1810, il-jum issa ċċelebrat bħala Jum l-Indipendenza tan-nazzjon. Dan il-moviment segwa l-indipendenza ta' Saint-Domingue (il-Ħaiti tal-lum) fl-1804, li pprovda xi appoġġ lil mexxej eventwali ta' din ir-ribelljoni: Simón Bolívar. Francisco de Paula Santander kien ikollu wkoll rwol deċiżiv. Inbeda moviment minn Antonio Nariño, li oppona ċ-ċentraliżmu Spanjol u mexxa l-oppożizzjoni kontra l-Viċirejaltà. Cartagena saret indipendenti ftNovembru 1811. Fl-1811 ġew ipproklamati l-Provinċji Magħquda ta’ New Granada, immexxija minn Camilo Torres Tenorio. It-tfaċċar ta' żewġ kurrenti ideoloġiċi differenti fost il-patrijotti (federaliżmu u ċentraliżmu) taw lok għal perjodu ta' instabbiltà msejjaħ Homeland Boba. Ftit wara li temmew il-Gwerer Napoleoniċi, Ferdinand VII, reċentement irrestawrat fuq it-tron fi Spanja, iddeċieda bla mistenni li jibgħat forzi militari biex jerġgħu jieħdu l-biċċa l-kbira tat-Tramuntana tal-Amerika t'Isfel. Il-viċi-realtà ġiet restawrata taħt Juan de Sámano, li r-reġim tiegħu kkastiga lil dawk li pparteċipaw fil-movimenti patrijottiċi, injora l-sfumaturi politiċi tal-laqgħat. Ir-retribuzzjoni qanqlet ribelljoni mġedda, li, flimkien ma' Spanja mdgħajfa, għamlitha possibbli ribelljoni ta' suċċess immexxija mill-Venezwelan Simón Bolívar, li eventwalment ipproklama l-indipendenza fl-1819. Ir-reżistenza favur l-Ispanjol ġiet megħluba fl-1822 fit-territorju tal-lum ta' il-Kolombja u fl-1823 fil-Venezwela. Matul il-Gwerra tal-Indipendenza, mietu bejn 250 u 400 elf ruħ (12-20% tal-popolazzjoni ta' qabel il-gwerra). [[File:Cambios territoriales de Colombia.gif|thumb|Bidliet territorjali fil-Kolombja mill-1811 sal-1993]] It-territorju tal-Vicireyalty ta' New Granada sar ir-Repubblika tal-Kolombja, organizzata bħala unjoni tat-territorji tal-lum tal-Kolombja, Panama, Ekwador, Venezwela, partijiet tal-Gujana u l-Brażil u fit-tramuntana tax-Xmara Marañón. Il-Kungress ta' Cúcuta fl-1821 adotta kostituzzjoni għar-Repubblika l-ġdida. Simón Bolívar sar l-ewwel president tal-Kolombja, u Francisco de Paula Santander inħatar viċi president. Madankollu, ir-repubblika l-ġdida kienet instabbli u l-Gran Colombia eventwalment waqgħet. Il-Kolombja moderna ġejja minn wieħed mill-pajjiżi li ħarġu wara x-xoljiment tal-Gran Colombia, it-tnejn l-oħra jkunu l-Ekwador u l-Venezwela. Il-Kolombja kienet l-ewwel gvern kostituzzjonali fl-Amerika t'Isfel, u l-partiti Liberali u Konservattivi, imwaqqfa fl-1848 u fl-1849, rispettivament, huma tnejn mill-eqdem partiti politiċi li baqgħu ħajjin fl-Ameriki. L-iskjavitù tneħħa fil-pajjiż fl-1851. Id-diviżjonijiet politiċi u territorjali interni wasslu għax-xoljiment tal-Gran Colombia fl-1830. L-hekk imsejjaħ "Dipartiment ta' Cundinamarca" adotta l-isem "New Granada", li żamm sal-1858 meta saret il-"Konfederazzjoni Granadina". Wara gwerra ċivili ta' sentejn fl-1863, inħolqot l-Istati Uniti tal-Kolombja, li ssir magħrufa bħala r-Repubblika tal-Kolombja fl-1886. Il-qasmiet interni baqgħu bejn il-forzi politiċi bipartisan, xi drabi jaqbdu gwerer ċivili mdemmija ħafna, l-Aktar sinifikanti kienet il-Gwerra ta' Elf Jum (1899-1902), li fiha tilfu ħajjithom bejn 100 u 180 elf Kolumbjan meta l-Partit Liberali, appoġġjat mill-Venezwela, l-Ekwador, in-Nikaragwa u l-Gwatemala, irribella kontra l-gvern nazzjonalista u ħa l-kontroll ta' Santander, billi kien finalment megħlub fl-1902 minn forzi nazzjonalisti. === seklu 20 === L-intenzjonijiet tal-Istati Uniti tal-Amerika li jinfluwenzaw iż-żona (speċjalment il-kostruzzjoni u l-kontroll tal-Kanal tal-Panama) wasslu għas-separazzjoni tad-Dipartiment tal-Panama fl-1903 u t-twaqqif tiegħu bħala nazzjon. L-Istati Uniti ħallsu lill-Kolombja $25,000,000 fl-1921, seba' snin wara t-tlestija tal-kanal, biex tagħmel emendi għar-rwol tal-President Roosevelt fil-ħolqien tal-Panama, u l-Kolombja rrikonoxxiet lill-Panama taħt it-termini tat-Trattat Thomson-Urrutia. Il-Kolombja u l-Perù marru għall-gwerra minħabba tilwim territorjali fil-baċir tal-Amażonja. Il-gwerra ntemmet bi ftehim ta’ paċi nnegozjat mil-Lega tan-Nazzjonijiet. Is-Soċjetà finalment tat iż-żona kkontestata lill-Kolombja f'Ġunju 1934. [[File:Bogotazo.jpg|thumb|Il-Bogotazo fl-1948]] Ftit wara, il-Kolombja kisbet grad ta' stabbiltà politika, li ġiet interrotta minn kunflitt imdemmi li seħħ bejn l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50, perjodu magħruf bħala La Violencia. Il-kawża tagħha kienet primarjament it-tensjoni dejjem tikber bejn iż-żewġ partiti politiċi ewlenin, li sussegwentement qabdet wara l-qtil tal-kandidat presidenzjali liberali Jorge Eliécer Gaitán fid-9 ta’ April 1948. L-irvellijiet li rriżultaw f’Bogotá, magħrufa bħala El Bogotazo, infirxu mal-pajjiż kollu u sostnew. il-[ajja ta’ mill-inqas 180,000 Kolumbjan. Il-Kolombja daħlet fil-Gwerra Koreana meta Laureano Gómez ġie elett president. Kien l-uniku pajjiż tal-Amerika Latina li ngħaqad mal-gwerra bi rwol militari dirett bħala alleat tal-Istati Uniti. Partikolarment importanti kienet ir-reżistenza tat-truppi Kolombjani f'Old Baldy. Il-vjolenza bejn iż-żewġ partiti politiċi naqset l-ewwel meta' Gustavo Rojas keċċa lill-president tal-Kolombja f'kolp ta' stat u nnegozja mal-gwerrilli, u mbagħad taħt il-ġunta militari tal-Ġeneral Gabriel Paris. Wara d-depożizzjoni ta' Rojas, il-Partit Konservattiv Kolumbjan u l-Partit Liberali Kolumbjan qablu li joħolqu l-Front Nazzjonali, koalizzjoni li tmexxi l-pajjiż flimkien. Skont il-ftehim, il-presidenza kienet se talterna bejn konservattivi u liberali kull 4 snin għal 16-il sena; iż-żewġ partiti jkollhom parità fil-pożizzjonijiet elettivi l-oħra kollha. Il-Front Nazzjonali temm "La Violencia", u l-amministrazzjonijiet tal-Front Nazzjonali ppruvaw jistabbilixxu riformi soċjali u ekonomiċi estensivi b'kooperazzjoni mal-Alleanza għall-Progress. Minkejja l-progress f’ċerti setturi, komplew ħafna problemi soċjali u politiċi, u gruppi terroristiċi gwerillieri bħall-FARC, ELN, u M-19 inħolqu formalment biex jiġġieldu l-gvern u l-apparat politiku u d-demokrazija tal-Kolombja. Sa mis-sittinijiet, il-pajjiż sofra minn kunflitt armat asimmetriku ta' intensità baxxa bejn il-forzi tal-gvern, il-gruppi terroristiċi tal-gwerillieri komunisti, u l-paramilitari tal-lemin. Il-kunflitt intensifikat fis-snin disgħin, prinċipalment f'żoni rurali remoti. Diversi organizzazzjonijiet gwerillieri ddeċidew li jiddemobilizzaw wara n-negozjati għall-paċi fl-1989-1994. L-Istati Uniti ilha involuta ħafna fil-kunflitt sa mill-bidu tiegħu, meta fil-bidu tas-sittinijiet il-gvern tal-Istati Uniti għen lill-armata Kolombjana tattakka gwerillieri terroristiċi komunisti fil-Kolombja rurali. Dan bħala parti mill-ġlieda Amerikana kontra l-komuniżmu. Merċenarji u korporazzjonijiet multinazzjonali bħal Chiquita Brands International huma wħud mill-atturi internazzjonali li kkontribwew għall-vjolenza tal-kunflitt. Minn nofs is-snin sebgħin, il-kartelli tad-droga Kolombjani saru produtturi, proċessuri u esportaturi ewlenin ta 'drogi illegali, primarjament marijuana u kokaina. Kostituzzjoni ġdida ġiet promulgata fl-4 ta' Lulju, 1991. Il-bidliet iġġenerati mill-kostituzzjoni l-ġdida huma meqjusa bħala pożittivi mis-soċjetà Kolombjana. === seklu 21 === L-amministrazzjoni tal-President Álvaro Uribe (2002-2010) adottat il-politika ta' sigurtà demokratika li kienet tinkludi kampanja integrata għall-ġlieda kontra t-terroriżmu u r-ribelljoni. Il-pjan ekonomiku tal-gvern ippromwova wkoll il-fiduċja tal-investituri. Bħala parti minn proċess ta' paċi, l-AUC (paramilitari tal-lemin) kienet waqfet tiffunzjona formalment bħala organizzazzjoni. Fi Frar 2008, miljuni ta' Kolumbjani ddimostraw kontra l-FARC u gruppi illegali oħra. Wara negozjati ta' paċi, il-gvern Kolumbjan tal-President Juan Manuel Santos u l-gwerilla tal-FARC-EP ħabbru ftehim finali biex jintemm il-kunflitt. Madankollu, referendum biex jiġi ratifikat il-ftehim ma rnexxiex. Il-gvern Kolumbjan u l-FARC sussegwentement iffirmaw ftehim ta' paċi rivedut f'Novembru 2016, li l-kungress Kolumbjan approva. Fl-2016, il-President Santos ingħata l-Premju Nobel għall-Paċi. Ġurisdizzjoni Speċjali għall-Paċi nħolqot biex tinvestiga, tiċċara, tiġġudika u tikkastiga l-ksur serju tad-drittijiet tal-bniedem u l-ksur serji tal-liġi umanitarja internazzjonali li seħħew matul il-kunflitt armat u tissodisfa d-dritt tal-vittmi għall-ġustizzja. Matul iż-żjara tiegħu fil-Kolombja, il-Papa Franġisku ta ġieħ lill-vittmi tal-kunflitt. F'Ġunju 2018, Iván Duque, il-kandidat tal-partit tal-lemin Ċentru Demokratiku, rebaħ l-elezzjoni presidenzjali. Fis-7 ta' Awwissu, 2018, huwa ħa l-ġurament bħala l-president il-ġdid tal-Kolombja biex jieħu post Juan Manuel Santos. Ir-relazzjonijiet tal-Kolombja mal-Venezwela varjaw minħabba differenzi ideoloġiċi bejn iż-żewġ gvernijiet. Il-Kolombja offriet appoġġ umanitarju bl-ikel u l-mediċina biex itaffi n-nuqqas ta' provvista fil-Venezwela. Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin tal-Kolombja qal li l-isforzi kollha biex tissolva l-kriżi tal-Venezwela jridu jkunu paċifiċi. Il-Kolombja pproponiet l-idea tal-Għanijiet ta' Żvilupp Sostenibbli u n-Nazzjonijiet Uniti adottat dokument finali. Fi Frar 2019, il-President tal-Venezwela Nicolás Maduro qata' r-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Kolombja wara li l-President Kolumbjan Iván Duque għen lill-politiċi tal-oppożizzjoni Venezwelana biex iwasslu għajnuna umanitarja lil pajjiżu. Il-Kolombja rrikonoxxiet lill-mexxej tal-oppożizzjoni Venezwelana Juan Guaidó bħala l-president leġittimu tal-pajjiż. == Ġeografija == [[File:Pico Cristobal Colon.jpg|thumb|left|Pico Cristóbal Colón huwa possibbilment l-ogħla muntanja fil-Kolombja, b'għoli rrappurtat ta '5,775 metru (18,947 pied) u Prominenza ta' 5,509 m (18,074 pied).]] [[File:Mapa de Colombia (topografía).svg|thumb|Mappa topografika tal-Kolombja]] Il-ġeografija tal-Kolombja hija kkaratterizzata mis-sitt reġjuni naturali ewlenin tagħha li jippreżentaw il-karatteristiċi uniċi tagħhom, mir-reġjun muntanjuż tal-Andes; ir-reġjun kostali tal-Paċifiku; ir-reġjun kostali tal-Karibew; il-Pjanuri; ir-reġjun tal-foresti tropikali tal-Amażonja; għaż-żona insulari, li tinkludi gżejjer kemm fl-oċeani Atlantiku kif ukoll fil-Paċifiku. Taqsam il-konfini marittimi tagħha mal-Kosta Rika, Nikaragwa, Ħonduras, Ġamajka, Ħaiti u r-Repubblika Dominikana. Il-Kolombja tmiss fil-majjistral mal-Panama, fil-lvant mal-Venezwela u l-Brażil, u fin-nofsinhar mal-Ekwador u l-Perù; stabbilixxa l-limiti marittimi tiegħu ma' pajjiżi ġirien permezz ta' seba' ftehimiet fil-Baħar Karibew u tlieta fl-Oċean Paċifiku. Hija tinsab bejn latitudnijiet 12°N u 4°S u bejn lonġitudnijiet 67° u 79°W. Fil-lvant tal-Andes hemm is-savana ta' Llanos, parti mill-baċin tax-Xmara Orinoco, u fix-Xlokk estrem, il-ġungla tal-foresti tropikali tal-Amażonja. Flimkien, dawn l-artijiet baxxi jiffurmaw aktar minn nofs it-territorju tal-Kolombja, iżda fihom inqas minn 6% tal-popolazzjoni. Fit-tramuntana, il-kosta tal-Karibew, li fiha 21.9% tal-popolazzjoni u l-lokazzjoni tal-bliet tal-port ewlenin ta' Barranquilla u Cartagena, ġeneralment tikkonsisti fi pjanuri baxxi, iżda fiha wkoll is-Sierra Nevada de Santa Marta, li tinkludi l-ogħla. qċaċet tal-pajjiż (Pico Cristóbal Colón u Pico Simón Bolívar), u d-deżert La Guajira. B'kuntrast, l-artijiet baxxi tal-kosta tal-Paċifiku dejqa u mhux kontinwi, appoġġjati mill-muntanji Serranía de Baudó, huma ftit popolati u mgħottija b'veġetazzjoni densa. Il-port ewlieni tal-Paċifiku huwa Buenaventura. [[File:ISS-42 Colombia’s Santa Marta massif.jpg|thumb|left|Sierra Nevada de Santa Marta tidher mill-ISS]] [[File:Sierra Nevada de Santa Marta desde el espacio.jpg|thumb|Sierra Nevada de Santa Marta tidher mill-ISS]] [[File:Sierra Nevada.JPG|thumb|left|Sierra Nevada de Santa Marta minn Valledupar, il-Kolombja.]] Parti miċ-Ċirku tan-Nar, reġjun tad-dinja suġġett għal terremoti u eruzzjonijiet vulkaniċi, fl-intern tal-Kolombja l-Andes huma l-karatteristika ġeografika predominanti. Il-biċċa l-kbira taċ-ċentri tal-popolazzjoni tal-Kolombja jinsabu f'dawn l-artijiet għolja interni. Lil hinn mill-Massif Kolumbjan (fid-dipartimenti tal-Lbiċ ta' Cauca u Nariño), dawn jaqsmu fi tliet fergħat magħrufa bħala cordilleras (muntanji): il-Kordillera tal-Punent, li tgħaddi biswit il-kosta tal-Paċifiku u tinkludi l-belt ta' Cali; il-Medda tal-Muntanji Ċentrali, li tgħaddi bejn il-widien tax-xmajjar Cauca u Magdalena (fil-punent u l-lvant, rispettivament) u tinkludi l-ibliet ta' Medellín, Manizales, Pereira u l-Armenja; u l-Kordillera tal-Lvant, li testendi grigal sal-peniżola La Guajira u tinkludi Bogotá, Bucaramanga u Cúcuta. Il-qċaċet tal-Kordillera tal-Punent jaqbżu l-4,700 m (15,420 pied), u fil-Kordillera Ċentrali u l-Kordillera tal-Lvant jilħqu l-5,000 m (16,404 pied). F'2,600 m (8,530 pied), Bogotá hija l-ogħla belt tad-daqs tagħha fid-dinja. Ix-xmajjar ewlenin tal-Kolombja huma l-Magdalena, il-Cauca, il-Guaviare, l-Atrato, il-Meta, il-Putumayo u l-Caquetá. Il-Kolombja għandha erba' sistemi ewleninta'ta’ drenaġġ: id-drenaġġ tal-Paċifiku, id-drenaġġ tal-Karibew, il-baċir tal-Orinoko u l-baċir tal-Amażonja. Ix-xmajjar Orinoco u Amazon jimmarkaw limiti mal-Kolombja sal-Venezwela u l-Perù rispettivament. === Fruntiera === Il-fruntiera tal-art mal-Kolombja hija 586 km, Venezwela fruntiera ta' aktar minn 2219 km, Brażil huwa 1645 km, Panama hija 266 km, Il-fruntiera internazzjonali flimkien hija 4716 km. === Klima === [[File:Colombia Köppen.svg|thumb|Mappa tal-Kolombja mill-klassifikazzjoni tal-klima Köppen]] Il-klima tal-Kolombja hija kkaratterizzata minn tropikali, li tippreżenta varjazzjonijiet f'sitt reġjuni naturali u skont l-altitudni, it-temperatura, l-umdità, ir-riħ u l-preċipitazzjoni. Il-Kolombja għandha firxa diversa ta 'żoni klimatiċi, inklużi foresti tropikali tropikali, savannahs, steppi, deżerti u klimi tal-muntanji. Il-klima tal-muntanji hija waħda mill-karatteristiċi uniċi tal-Andes u eżenzjonijiet oħra ta' altitudni għolja fejn il-klima hija determinata mill-altitudni. Taħt 1,000 metru (3,281 pied) altitudni hija ż-żona altitudinal sħuna, fejn it-temperaturi huma ogħla minn 24 °C (75.2 °F). Madwar 82.5% taż-żona totali tal-pajjiż tinsab fiż-żona altitudinal sħuna. Iż-żona altitudinal tal-klima moderata li tinsab bejn 1,001 u 2,000 metru (3,284 u 6,562 pied) hija kkaratterizzata minn temperatura medja li tvarja bejn 17 u 24 °C (62.6 u 75.2 °F). It-temp kiesaħ huwa preżenti bejn 2,001 u 3,000 metru (6,565 u 9,843 pied) u t-temperaturi jvarjaw bejn 12 u 17 °C (53.6 u 62.6 °F). Lil hinn hemm il-kundizzjonijiet alpini taż-żona tal-boskijiet u mbagħad il-mergħat bla siġar tal-qawwi. Fuq 4,000 metru (13,123 pied), fejn it-temperaturi huma taħt l-iffriżar, il-klima hija glaċjali, żona ta 'borra permanenti u silġ. === Bijodiversità u konservazzjoni === Il-Kolombja hija waħda mill-pajjiżi megadiversi fil-bijodiversità, u tokkupa l-ewwel post fl-ispeċi ta 'għasafar. Il-Kolombja hija l-pajjiż bl-akbar bijodiversità fuq il-pjaneta, li għandha l-ogħla rata ta' speċi għal kull żona, kif ukoll l-ogħla numru ta' endemiżmi (speċi li ma jinstabu b'mod naturali imkien ieħor) ta' kwalunkwe pajjiż. Madwar 10% tal-ispeċi tad-Dinja jgħixu fil-Kolombja, inklużi aktar minn 1,900 speċi ta' għasafar, aktar milli fl-Ewropa u l-Amerika ta' Fuq flimkien. Il-Kolombja għandha 10% tal-ispeċijiet ta' mammiferi tad-dinja, 14% tal-ispeċi ta' anfibji tad-dinja u 18% tal-ispeċi ta' għasafar tad-dinja. [[File:Cattleya trianae tipo Baronessa.jpg|thumb|Il-fjura nazzjonali tal-Kolombja, l-orkidea endemika Cattleya trianae, hija msemmija għall-botaniku u tabib Kolumbjan José Jerónimo Triana.]] Fir-rigward tal-pjanti, il-pajjiż għandu bejn 40,000 u 45,000 speċi ta 'pjanti, ekwivalenti għal 10 jew 20% tal-ispeċi totali tad-dinja, li huwa saħansitra aktar notevoli jekk tqis li l-Kolombja hija meqjusa bħala pajjiż ta' daqs intermedju. Il-Kolombja hija t-tieni l-aktar pajjiż bijodiversità fid-dinja, biss wara l-Brażil, li huwa madwar 7 darbiet akbar. Il-Kolombja għandha kważi 2,000 speċi ta 'ħut tal-baħar u hija t-tieni l-aktar pajjiż divers fil-ħut tal-ilma ħelu. Huwa wkoll il-pajjiż bl-aktar speċi endemiċi ta' friefet, huwa l-ewwel fl-ispeċi tal-orkidej, u għandu madwar 7,000 speċi ta' ħanfus. Il-Kolombja hija t-tieni fin-numru ta' speċi ta' anfibji u hija t-tielet l-aktar pajjiż divers fir-rettili u l-pali. Hemm madwar 1,900 speċi ta' molluski u skont l-istimi hemm madwar 300,000 speċi ta' invertebrati fil-pajjiż. Fil-Kolombja hemm 32 bijoma terrestri u 314-il tip ta' ekosistemi. Iż-żoni protetti u s-"Sistema tal-Park Nazzjonali" ikopru żona ta' madwar 14,268,224 ettaru (142,682.24 km 2) u jirrappreżentaw 12.77% tat-territorju Kolumbjan. Meta mqabbla mal-pajjiżi ġirien, ir-rati tad-deforestazzjoni fil-Kolombja għadhom relattivament baxxi. Il-Kolombja kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2018 ta' 8.26/10, u kklassifikaha fil-25 post globalment fost 172 pajjiż. Il-Kolombja hija s-sitt pajjiż fid-dinja bil-kobor tal-provvista totali ta' ilma ħelu rinnovabbli, u għad għandha riżervi kbar ta' ilma ħelu. == Gvern u politika == [[File:Casa de Nariño y Vigilantes.jpg|thumb|Il-Casa de Nariño hija r-residenza uffiċjali u l-post tax-xogħol ewlieni tal-President tal-Kolombja.]] Il-gvern tal-Kolombja jiżviluppa fil-qafas ta' repubblika demokratika presidenzjali parteċipattiva kif stabbilit fil-Kostituzzjoni tal-1991. Skont il-prinċipju tas-separazzjoni tas-setgħat, il-gvern huwa maqsum fi tliet fergħat: il-fergħa eżekuttiva, il-fergħa leġiżlattiva u l-fergħa ġudizzjarja. Bħala kap tal-fergħa eżekuttiva, il-President tal-Kolombja jaġixxi bħala kap tal-Istat u kap tal-Gvern, segwit mill-Viċi President u l-Kunsill tal-Ministri. Il-president jiġi elett b'vot popolari biex iservi mandat wieħed ta' erba' snin (fl-2015, il-Kungress tal-Kolombja approva r-revoka ta' emenda kostituzzjonali tal-2004 li biddlet il-limitu ta' mandat wieħed għall-presidenti għal limitu ta' żewġ mandati). Fil-livell provinċjali, is-setgħa eżekuttiva hija ta' gvernaturi dipartimentali, sindki muniċipali, u amministraturi lokali ta' suddiviżjonijiet amministrattivi iżgħar, bħal corregimientos jew communes. L-elezzjonijiet reġjonali kollha jsiru sena u ħames xhur wara l-elezzjoni presidenzjali. [[File:Capitalio Nacional de Colombia, Bogotá.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali Nazzjonali tal-Kungress]] Il-fergħa leġiżlattiva tal-gvern hija rappreżentata fil-livell nazzjonali mill-Kungress, istituzzjoni bikamerali li tinkludi Kamra tad-Deputati b'166 siġġu u Senat ta' 102 siġġu. Is-Senat jiġi elett fil-livell nazzjonali u l-Kamra tad-Deputati tiġi eletta fid-distretti elettorali. Membri taż-żewġ kmamar huma eletti biex iservu mandati ta' erba' snin xahrejn qabel il-president, ukoll b’vot popolari. [[File:Palacio de Justicia de Colombia, Bogotá.jpg|thumb|Palazz tal-Ġustizzja tal-Kolombja, kwartieri ġenerali u simbolu tal-Fergħa Ġudizzjarja tal-Kolombja]] Il-ġudikatura hija mmexxija minn erba’ qrati għolja, li jikkonsistu mill-Qorti Suprema li tittratta kwistjonijiet kriminali u ċivili, il-Kunsill tal-Istat, li għandu responsabbiltà speċjali għal-liġi amministrattiva u jipprovdi wkoll pariri legali lill-eżekuttiv, il-Qorti Kostituzzjonali, responsabbli biex tiżgura l-integrità tal-kostituzzjoni Kolombjana, u l-Kunsill Superjuri tal-Ġudikatura, responsabbli għall-verifika tal-ġudikatura. Il-Kolombja topera sistema ta' liġi ċivili, li sa mill-1991 ġiet applikata permezz ta' sistema kontradittorja. Minkejja sensiela ta' kontroversji, il-politika ta' sigurtà demokratika żgurat li l-eks President Álvaro Uribe jibqa' popolari fost il-Kolombjani, bil-klassifikazzjoni tal-approvazzjoni tiegħu laħqet il-quċċata ta' 76%, skont stħarriġ fl-2009. Madankollu, wara li serva żewġ mandati, kien kostituzzjonalment ipprojbit milli qed ifittex l-elezzjoni mill-ġdid fl-2010. Fl-elezzjoni tal-20 ta' Ġunju, 2010, l-eks Ministru tad-Difiża Juan Manuel Santos rebaħ b’69% tal-voti kontra t-tieni l-aktar kandidat popolari, Antanas Mockus. Kienet meħtieġa runoff peress li l-ebda kandidat ma rċieva aktar mil-limitu rebbieħ ta' 50% tal-voti. Santos reġa' rebaħ l-elezzjoni bi kważi 51% tal-voti fl-elezzjonijiet tat-tieni rawnd fil-15 ta' Ġunju 2014, u għeleb lir-rivali tiegħu tal-lemin Óscar Iván Zuluaga, li rebaħ 45%. Fl-2018, Iván Duque rebaħ it-tieni rawnd tal-elezzjonijiet b'54% tal-voti. === Affarijiet barranin === [[File:VII Cumbre de la Alianza del Pacífico, Santiago de Cali.jpg|thumb|VII Summit tal-Alleanza tal-Paċifiku: L-eks president tal-Kolombja, Juan Manuel Santos, huwa t-tieni mix-xellug.]] L-affarijiet barranin tal-Kolombja huma inkarigati mill-President, bħala kap tal-Istat, u mmexxija mill-Ministru tal-Affarijiet Barranin. Il-Kolombja għandha missjonijiet diplomatiċi fil-kontinenti kollha. Il-Kolombja kienet waħda mill-erba' membri fundaturi tal-Alleanza tal-Paċifiku, li hija mekkaniżmu ta' integrazzjoni politika, ekonomika u kooperattiva li tippromwovi l-moviment ħieles ta' oġġetti, servizzi, kapital u nies fost il-membri, kif ukoll borża komuni u ambaxxati konġunti f'diversi pajjiżi. Il-Kolombja hija wkoll membru tan-Nazzjonijiet Uniti, l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ, l-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni Ekonomika u l-Iżvilupp, l-Organizzazzjoni tal-Istati Amerikani, l-Organizzazzjoni tal-Istati Ibero-Amerikani, u l-Komunità Andina tan-Nazzjonijiet. Il-Kolombja hija sieħba globali tan-NATO u alleat importanti mhux tan-NATO tal-Istati Uniti. === Militari === [[File:Arc fragata caldas.jpg|thumb|Il-Frejgata tal-Marina Kolombjana ARC Caldas]] Il-fergħa eżekuttiva tal-gvern hija responsabbli għall-ġestjoni tad-difiża tal-Kolombja, bil-president ikun il-kmandant in kap tal-forzi armati. Il-Ministeru tad-Difiża jeżerċita kontroll ta' kuljum tal-forzi armati u tal-Pulizija Nazzjonali tal-Kolombja. Il-Kolombja għandha 455,461 persunal militari attiv. Fl-2016, 3.4% tal-PGD tal-pajjiż mar għall-infiq militari, u poġġih fl-24 post fid-dinja. Il-forzi armati tal-Kolombja huma l-akbar fl-Amerika Latina. Fl-2018, il-Kolombja ffirmat it-trattat tan-NU dwar il-Projbizzjoni tal-Armi Nukleari. L-armata Kolombjana hija maqsuma fi tliet fergħat: l-Armata Nazzjonali Kolombjana; il-Forza Aerospazjali Kolombjana; u l-Navy Kolombjana. Il-Pulizija Nazzjonali tiffunzjona bħala ġendarmerija, li topera indipendentement mill-armata bħala aġenzija tal-infurzar tal-liġi fil-pajjiż kollu. Kull wieħed minnhom jopera bl-apparat tal-intelliġenza tiegħu separat mid-Direttorat Nazzjonali tal-Intelliġenza (DNI). L-Armata Nazzjonali hija magħmula minn diviżjonijiet, brigati, brigati speċjali u unitajiet speċjali, il-Navy Kolombjana mill-Infanteria tal-Baħar, il-Forza Navali tal-Karibew, il-Forza Navali tal-Paċifiku, il-Forza Navali tan-Nofsinhar, il-Forza Navali tal-Lvant, Gwardja tal-Kosta Kolumbjana, Navali L-Avjazzjoni u l-Kmand Speċifiku ta' San Andrés u Providencia u l-Forza Aerospazjali minn 15-il unità tal-ajru. === Diviżjonijiet amministrattivi === Il-Kolombja hija maqsuma fi 32 dipartiment u distrett kapitali, li huwa meqjus bħala dipartiment (Bogotá hija wkoll il-kapitali tad-dipartiment ta' Cundinamarca). Id-dipartimenti huma suddiviżi f'muniċipalitajiet, li kull waħda minnhom hija assenjata sede muniċipali, u l-muniċipalitajiet huma mbagħad suddiviżi f'corregimientos f'żoni rurali u komuni f'żoni urbani. Kull dipartiment għandu gvern lokali b'gvernatur u assemblea eletti direttament għal terminu ta 'erba' snin, u kull muniċipalità hija mmexxija minn sindku u kunsill. Hemm bord amministrattiv lokali elett b'mod popolari f'kull wieħed mill-belt żgħira jew komuni. Minbarra l-kapitali, erba' bliet oħra ġew innominati distretti (fil-fatt muniċipalitajiet speċjali), fuq il-bażi ta' karatteristiċi distintivi speċjali. Dawn huma Barranquilla, Cartagena, Santa Marta u Buenaventura. Xi dipartimenti għandhom suddiviżjonijiet amministrattivi lokali, fejn il-bliet għandhom konċentrazzjoni kbira ta 'popolazzjoni u l-muniċipalitajiet huma qrib xulxin (per eżempju, f'Antioquia u Cundinamarca). Fejn id-dipartimenti għandhom popolazzjoni baxxa (eż. Amazonas, Vaupés u Vichada), jiġu impjegati diviżjonijiet amministrattivi speċjali, bħal "corregimientos departamentales", li huma ibridi ta' muniċipalità u corregimiento. [[File:Mapa de Colombia (departamentos).svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]] Skont il-Kostituzzjoni tal-1991, il-Kolombja hija magħmula minn 32 dipartiment u distrett kapitali. Kull dipartiment huwa maqsum fi muniċipalitajiet. Il-gvernijiet dipartimentali huma maqsuma fi tliet fergħat: gvernatur (elett b'mod popolari kull 4 snin), assemblea dipartimentali (eletta b'mod popolari kull 4 snin) u qrati superjuri. Skont l-IGAC (1996. Dizzjunarju Ġeografiku tal-Kolombja), l-ogħla punt tagħha jitla’ għal madwar 5,775 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, fuq is-summits tewmin ta' Colón u Bolívar, dawn huma l-għoli massimi fit-territorju nazzjonali, filwaqt li l-iktar punt baxx tal- pajjiż huwa l-Oċean Paċifiku u Atlantiku (il-Karibew). ==== Dipartimenti, popolazzjoni u kapital ==== {| class="wikitable sortable" style="width:73%;" ! '''Numru''' ! '''Dipartiment''' ! '''Popolazzjoni (2020)'''<ref name="PopulationProjections">{{ċita web |url= https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/anexos-proyecciones-pob-dptos-area-grupos-de-edad-2018-2023.xlsx |titlu= ¿Cuántos somos? |pubblikatur= Departamento Administrativo Nacional de Estadística (DANE) |data-aċċess= 2020-03-26 |lingwa= Spanjol |arkivju-url= https://web.archive.org/web/20200327040110/https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/anexos-proyecciones-pob-dptos-area-grupos-de-edad-2018-2023.xlsx |arkivju-data= 2020-03-27 |url-status= dead }}</ref> ! '''Popolazzjoni (2018)'''<ref name="PopulationProjections" /> ! '''Popolazzjoni (2005)''' ! '''Kapital''' |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''1''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Bogotá.svg|20px]] [[Bogotá]] |align="center"| 7,743,955 |align="center"| 7,412,566 |align="center"| 6,778,691 |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''2''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Antioquia Department.svg|20px]] [[Antioquia Department|Antioquia]] |align="center"| 6,677,930 |align="center"| 6,407,102 |align="center"| 5,601,507 |align="center"| Medellín |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''3''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Valle del Cauca.svg|20px]] [[Valle del Cauca]] |align="center"| 4,532,152 |align="center"| 4,475,886 |align="center"| 4,052,535 |align="center"| Cali |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''4''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Cundinamarca.svg|20px]] [[Cundinamarca department|Cundinamarca]] |align="center"| 3,242,999 |align="center"| 2,919,060 |align="center"| 2,228,682 |align="center"| Bogotá |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''5''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Atlántico.svg|20px]] [[Atlántico department|Atlántico]] |align="center"| 2,722,128 |align="center"| 2,535,517 |align="center"| 2,112,001 |align="center"| Barranquilla |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''6''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Bolívar (Colombia).svg|20px]] [[Bolívar department|Bolívar]] |align="center"| 2,180,976 |align="center"| 2,070,110 |align="center"| 1,836,640 |align="center"| Cartagena |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''7''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Santander Department.svg|20px]] [[Santander department|Santander]] |align="center"| 2,280,908 |align="center"| 2,184,837 |align="center"| 1,913,444 |align="center"| Bucaramanga |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''8''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Nariño.svg|20px]] [[Nariño department|Nariño]] |align="center"| 1,627,589 |align="center"| 1,630,592 |align="center"| 1,498,234 |align="center"| Pasto |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''9''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Córdoba.svg|20px]] [[Córdoba department|Córdoba]] |align="center"| 1,828,947 |align="center"| 1,784,783 |align="center"| 1,462,909 |align="center"| Montería |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''10''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Tolima.svg|20px]] [[Tolima department|Tolima]] |align="center"| 1,339,998 |align="center"| 1,330,187 |align="center"| 1,312,304 |align="center"| Ibagué |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''11''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Cauca.svg|20px]] [[Cauca department|Cauca]] |align="center"| 1,491,937 |align="center"| 1,464,488 |align="center"| 1,182,022 |align="center"| Popayán |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''12''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Norte de Santander.svg|20px]][[Norte de Santander department|Norte de Santander]] |align="center"| 1,620,318 |align="center"| 1,491,689 |align="center"| 1,208,336 |align="center"| Cúcuta |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''13''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Boyacá Department.svg|20px]] [[Boyacá Department|Boyacá]] |align="center"| 1,242,731 |align="center"| 1,217,376 |align="center"| 1,255,311 |align="center"| Tunja |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''14''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Magdalena.svg|20px]] [[Magdalena department|Magdalena]] |align="center"| 1,427,026 |align="center"| 1,341,746 |align="center"| 1,136,819 |align="center"| Santa Marta |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''15''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Huila.svg|20px]] [[Huila department|Huila]] |align="center"| 1,122,622 |align="center"| 1,100,386 |align="center"| 1,001,476 |align="center"| Neiva |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''16''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Cesar.svg|20px]] [[Cesar department|Cesar]] |align="center"| 1,295,387 |align="center"| 1,200,574 |align="center"| 878,437 |align="center"| Valledupar |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''17''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Caldas.svg|20px]] [[Caldas department|Caldas]] |align="center"| 1,018,453 |align="center"| 998,255 |align="center"| 898,490 |align="center"| Manizales |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''18''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Meta.svg|20px]] [[Meta department|Meta]] |align="center"| 1,063,454 |align="center"| 1,039,722 |align="center"| 713,772 |align="center"| Villavicencio |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''19''' |align="left"|[[Stampa:Flag of La Guajira.svg|20px]] [[La Guajira department|La Guajira]] |align="center"| 965,718 |align="center"| 880,560 |align="center"| 655,943 |align="center"| Riohacha |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''20''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Risaralda.svg|20px]] [[Risaralda department|Risaralda]] |align="center"| 961,055 |align="center"| 943,401 |align="center"| 859,666 |align="center"| Pereira |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''21''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Sucre (Colombia).svg|20px]] [[Sucre department|Sucre]] |align="center"| 949,252 |align="center"| 904,863 |align="center"| 762,263 |align="center"| Sincelejo |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''22''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Quindío.svg|20px]] [[Quindío department|Quindío]] |align="center"| 555,401 |align="center"| 539,904 |align="center"| 518,691 |align="center"| Armenia |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''23''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Chocó.svg|20px]] [[Chocó department|Chocó]] |align="center"| 544,764 |align="center"| 534,826 |align="center"| 388,476 |align="center"| Quibdó |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''24''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Caquetá.svg|20px]] [[Caquetá department|Caquetá]] |align="center"| 410,521 |align="center"| 401,849 |align="center"| 337,932 |align="center"| Florencia |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''25''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Casanare.svg|20px]] [[Casanare department|Casanare]] |align="center"| 435,195 |align="center"| 420,504 |align="center"| 281,294 |align="center"| Yopal |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''26''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Putumayo.svg|20px]] [[Putumayo department|Putumayo]] |align="center"| 359,127 |align="center"| 348,182 |align="center"| 237,197 |align="center"| Mocoa |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''27''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Arauca.svg|20px]] [[Arauca department|Arauca]] |align="center"| 294,206 |align="center"| 262,174 |align="center"| 153,028 |align="center"| Arauca |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''28''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Guaviare.svg|20px]] [[Guaviare department|Guaviare]] |align="center"| 86,657 |align="center"| 82,767 |align="center"| 56,758 |align="center"| San José del Guaviare |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''29''' |align="left"|[[Stampa:Flag of San Andrés y Providencia.svg|20px]] [[Archipelago of San Andrés, Providencia and Santa Catalina|San Andrés y Providencia]] |align="center"| 63,692 |align="center"| 61,280 |align="center"| 59,573 |align="center"| San Andrés |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''30''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Amazonas (Colombia).svg|20px]] [[Amazonas department|Amazonas]] |align="center"| 79,020 |align="center"| 76,589 |align="center"| 46,950 |align="center"| Leticia |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''31''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Vichada.svg|20px]] [[Vichada department|Vichada]] |align="center"| 112,958 |align="center"| 107,808 |align="center"| 44,592 |align="center"| Puerto Carreño |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''32''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Vaupés.svg|20px]] [[Vaupés department|Vaupés]] |align="center"| 44,712 |align="center"| 40,797 |align="center"| 19,943 |align="center"| Mitú |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''33''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Guainía.svg|20px]] [[Guainía department|Guainía]] |align="center"| 50,636 |align="center"| 48,114 |align="center"| 18,797 |align="center"| Inírida |} [[Stampa:Mapa de Colombia (regiones naturales).svg|thumb|Reġjuni naturali tal-Kolombja, differenzjati bil-kulur: Andin, Karibew, Paċifiku, Orinoquía, Amazonia, Insulari]] [[File:Tawantinsuyu (orthographic projection).svg|thumb|El Imperio Inca en su mayor extensión cerca de 1525 (1438–1533/1572) (The Inca Empire at its greatest extent around 1525 (1438–1533/1572)/L-Imperu Inca fl-akbar firxa tiegħu madwar l-1525 (1438–1533/1572)) Tawantinsuyu]] == Ekonomija == [[File:Vista Hacia La Torre Bacatá (242256171).jpeg|thumb|Orizzont tal-skyscrapers ta' Bogotá]] [[File:Colombia GDP by sector in 2017.png|thumb|Il-PDG tal-Kolombja skont is-setturi fl-2017]] [[File:Edificio Bancolombia - luces.jpg|thumb|Il-kwartieri ġenerali ta' Bancolombia f'Medellin]] Storikament ekonomija agrarja, il-Kolombja urbanizzat malajr fis-seklu 20, sa tmiemu 15.8% biss tal-forza tax-xogħol kienet impjegata fl-agrikoltura, li tiġġenera biss 6.6% tal-PGD; 20% tal-forza tax-xogħol kienet impjegata fl-industrija u 65% fis-servizzi, responsabbli għal 33% u 60% tal-PGD rispettivament. Il-produzzjoni ekonomika tal-pajjiż hija ddominata mid-domanda domestika qawwija tagħha. In-nefqa tal-konsum tad-dar hija l-akbar komponent tal-PGD. L-ekonomija tas-suq tal-Kolombja kibret b'mod kostanti fl-aħħar parti tas-seklu 20, bil-prodott gross domestiku (PGD) jiżdied b'rata medja ta' aktar minn 4% fis-sena bejn l-1970 u l-1998. Il-pajjiż sofra riċessjoni fl-1999 (l-ewwel sena sħiħa ta' tkabbir negattiv mid-Depressjoni l-Kbira), u l-irkupru kien twil u bl-uġigħ. Madankollu, it-tkabbir laħaq is-7% fl-2007, wieħed mill-ogħla fl-Amerika Latina. Skont l-istimi tal-Fond Monetarju Internazzjonali, fl-2023, il-PGD (PPP) tal-Kolombja kien ta' US$1 triljun, it-32 fid-dinja u t-tielet fl-Amerika t’Isfel, wara l-Arġentina. L-infiq pubbliku totali jirrappreżenta 28% tal-ekonomija nazzjonali. Id-dejn estern huwa ekwivalenti għal 40% tal-prodott gross domestiku. Klima fiskali b'saħħitha ġiet affermata mill-ġdid b'żieda fil-klassifikazzjonijiet tal-bonds. L-inflazzjoni annwali għalqet l-2017 b'4.09% sena fuq sena (vs. 5.75% sena fuq sena fl-2016). Ir-rata medja nazzjonali tal-qgħad fl-2017 kienet 9.4%, għalkemm l-informalità hija l-akbar problema li qed jiffaċċja s-suq tax-xogħol (id-dħul tal-ħaddiema formali żdied b'24.8% f'5 snin filwaqt li d-dħul tax-xogħol tal-ħaddiema formali informali żdied biss b'9%). Il-Kolombja għandha żoni ħielsa (FTZ), bħaż-Żona Ħielsa tal-Paċifiku, li tinsab f'Valle del Cauca, waħda mill-aktar żoni attraenti għall-investiment barrani. Is-settur finanzjarju kiber b'mod favorevoli minħabba l-likwidità tajba tal-ekonomija, it-tkabbir tal-kreditu u l-prestazzjoni pożittiva tal-ekonomija Kolombjana. Il-Borża Kolombjana permezz tas-Suq Integrat tal-Amerika Latina (MILA) toffri suq reġjonali għall-kummerċ tal-istokks. Il-Kolombja issa hija waħda minn tliet ekonomiji biss b'punteġġ perfett fuq l-Indiċi tal-Qawwa tad-Drittijiet Legali, skont il-Bank Dinji. Il-Kolombja hija rikka fir-riżorsi naturali u tiddependi ħafna fuq l-enerġija u l-esportazzjonijiet tal-minjieri. L-esportazzjonijiet ewlenin tal-Kolombja jinkludu fjuwils minerali, żjut, prodotti tad-distillazzjoni, frott u prodotti agrikoli oħra, zokkor u ħelu, prodotti tal-ikel, plastiks, ħaġar prezzjuż, metalli, prodotti tal-forestrija, kimiċi, farmaċewtiċi, vetturi, prodotti elettroniċi, tagħmir elettriku, fwejjaħ u kożmetiċi, makkinarju, oġġetti manifatturati, tessuti u drappijiet, ħwejjeġ u xedd tas-saqajn, ħġieġ u oġġetti tal-kristall, għamara, bini prefabbrikat, prodotti militari, materjali tad-dar u tal-uffiċċju, tagħmir tal-kostruzzjoni, software, fost oħrajn. L-imsieħba kummerċjali ewlenin huma l-Istati Uniti, iċ-Ċina, l-Unjoni Ewropea u xi pajjiżi tal-Amerika Latina. L-esportazzjonijiet mhux tradizzjonali xprunaw it-tkabbir tal-bejgħ barrani Kolumbjan kif ukoll id-diversifikazzjoni tad-destinazzjonijiet tal-esportazzjoni grazzi għal ftehimiet ġodda ta 'kummerċ ħieles. It-tkabbir ekonomiku reċenti wassal għal żieda konsiderevoli f'miljunarji ġodda, inklużi intraprendituri ġodda, Kolumbjani b'valur nett li jaqbeż il-biljun USD. Il-Gvern qed jiżviluppa wkoll proċess ta' inklużjoni finanzjarja fost l-aktar popolazzjoni vulnerabbli fil-pajjiż. Il-kontribuzzjoni tat-turiżmu għall-PDG kienet ta' US$5,880.3 biljun (2.0% tal-PDG totali) fl-2016. It-turiżmu ġġenera 556,135 impjieg (2.5% tal-impjiegi totali) fl-2016. Żjajjar turisti barranin kienu mbassra li Żdiedu minn 0.6 miljun fl-2007 għal 4 miljuni fl-2017. === Agrikoltura u riżorsi naturali === [[File:Cerrejón mine.JPG|thumb|Cerrejón hija minjiera tal-faħam miftuħa, l-akbar tat-tip tagħha, l-akbar fl-Amerika Latina, u l-għaxar l-akbar fid-dinja.]] Fl-agrikoltura, il-Kolombja hija waħda mill-akbar ħames produtturi fid-dinja ta' kafè, avokado u żejt tal-palm, u waħda mil l-akbar 10 produtturi fid-dinja ta' kannamieli, banana, ananas u kawkaw. Il-pajjiż għandu wkoll produzzjoni konsiderevoli ta'ross, patata u kassava. Għalkemm mhux l-akbar produttur tal-kafè fid-dinja (il-Brażil isostni dan it-titlu), il-pajjiż ilu, għal għexieren ta' snin, kapaċi jwettaq kampanja ta’ kummerċjalizzazzjoni globali biex iżid valur lill-prodott tal-pajjiż. Il-produzzjoni taż-żejt tal-palm Kolombjan hija waħda mill-aktar sostenibbli fuq il-pjaneta, meta mqabbla mal-akbar produtturi eżistenti. Il-Kolombja hija wkoll fost l-akbar 20 produttur fid-dinja taċ-ċanga u tat-tiġieġ. Il-Kolombja hija wkoll it-tieni l-akbar esportatur tal-fjuri fid-dinja, wara l-Olanda. L-agrikoltura Kolombjana temetti 55% tal-emissjonijiet tal-gassijiet serra tal-Kolombja, prinċipalment minħabba d-deforestazzjoni, it-trobbija tal-bhejjem estensiva żżejjed, il-ħtif tal-art u l-agrikoltura illegali. Il-Kolombja hija esportatur ewlieni tal-faħam u ż-żejt – fl-2020, aktar minn 40% tal-esportazzjonijiet tal-pajjiż kienu bbażati fuq dawn iż-żewġ prodotti. Fl-2018 kien il-5 l-akbar esportatur tal-faħam fid-dinja. Fl-2019, il-Kolombja kienet l-20 l-akbar produttur taż-żejt fid-dinja, b'791 elf barmil / jum, li jesporta parti tajba mill-produzzjoni tiegħu - il-pajjiż kien id-19-il l-akbar esportatur taż-żejt fid-dinja fl-2020. Fil-minjieri, il-Kolombja hija l-akbar produttur dinja emerald, u fil-produzzjoni tad-deheb, bejn l-2006 u l-2017, il-pajjiż ipproduċa 15-il tunnellata fis-sena sal-2007, meta' l-produzzjoni tiegħu żdiedet b'mod sinifikanti, u kiser ir-rekord ta' 66.1 tunnellata estratti fl-2012. Fl-2017, estratt 52.2 tunnellata. Bħalissa, il-pajjiż huwa fost l-akbar 25 produttur tad-deheb fid-dinja. === Enerġija u trasport === [[File:Hidrosogamoso, Represa.JPG|thumb|Dam ta' Sogamoso (Presa de Sogamoso)]] [[File:Cartagena2011-Skyline-Habour.jpg|thumb|Port ta' Cartagena]] Il-produzzjoni tal-elettriku fil-Kolombja ġejja prinċipalment minn sorsi tal-enerġija rinnovabbli. 69.93% huwa miksub mill-ġenerazzjoni idroelettrika. L-impenn tal-Kolombja għall-enerġija rinnovabbli ġie rikonoxxut fl-Indiċi tal-Ekonomija Ekoloġika Globali (GGEI) tal-2014, u poġġiha fost l-aqwa 10 nazzjonijiet fid-dinja f'termini ta 'setturi ta' effiċjenza ekoloġika. It-trasport fil-Kolombja huwa regolat fi ħdan il-funzjonijiet tal-Ministeru tat-Trasport u entitajiet bħall-Istitut Nazzjonali tat-Toroq (INVÍAS) inkarigat mill-Awtostradi fil-Kolombja, l-Aerocivil, responsabbli għall-avjazzjoni ċivili u l-ajruporti, l-Aġenzija Nazzjonali tal-Infrastruttura, Inkarigat mill-konċessjonijiet permezzta'ta’ sħubijiet pubbliċi-privati, għad-disinn, il-kostruzzjoni, il-manutenzjoni, l-operat u l-amministrazzjoni tal-infrastruttura tat-trasport, id-Direttorat Ġenerali Marittimu (Dimar) għandu r-responsabbiltà li jikkoordina l-kontroll tat-traffiku marittimu flimkien man-Navy Kolombjana, fost oħrajn, u taħt il- superviżjoni tas-Sovrintendenza tal-Portijiet u t-Trasport. Mill-2021, il-Kolombja kellha 204,389 km (127,001 mi) ta 'toroq, li minnhom 32,280 km (20,058 mi) kienu asfaltati. Fl-aħħar tal-2017, il-pajjiż kellu madwar 2,100 km (1,305 mi) ta 'toroq duplikati. It-trasport ferrovjarju fil-Kolombja huwa kważi għal kollox iddedikat għat-trasport tal-merkanzija u n-netwerk ferrovjarju għandu tul ta '1,700 km ta' binarji potenzjalment attivi. Il-Kolombja għandha 3,960 kilometru ta' pipelines tal-gass, 4,900 kilometru ta' pajpijiet taż-żejt u 2,990 kilometru ta 'pipelines taż-żejt. Il-gvern Kolumbjan ippropona li jinbnew 7,000 kilometru ta' toroq bejn l-2016 u l-2020, li jnaqqas il-ħinijiet tal-ivvjaġġar bi 30% u l-ispejjeż tat-trasport b'20%. Programm ta' konċessjoni ta' toroq b’pedaġġ se jinkludi 40 proġett u huwa parti minn objettiv strateġiku usa' ta' investiment ta' kważi $50 biljun f'infrastruttura tat-trasport, inklużi sistemi ferrovjarji, ir-restawr tan-navigabbiltà tax-Xmara Magdalena, it-titjib tal-faċilitajiet tal-istrutturi tal-port u l-espansjoni tal-El Dorado International. Ajruport. Il-Kolombja hija pajjiż bi dħul medju. === Xjenza u teknoloġija === [[File:CEMSA 271215 01.JPG|thumb|Colciencias hija aġenzija tal-Gvern Kolumbjan li tappoġġja r-riċerka fundamentali u applikata.]] Il-Kolombja għandha aktar minn 3,950 grupp ta 'riċerka fix-xjenza u t-teknoloġija. iNNpulsa, aġenzija tal-gvern li tippromwovi l-intraprenditorija u l-innovazzjoni fil-pajjiż, tipprovdi għotjiet lil startups, minbarra servizzi oħra li hija u l-istituzzjonijiet jipprovdu. Il-Kolombja kklassifikat fis-66 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. Spazji ta' coworking ħarġu biex iservu bħala komunitajiet għal startups kbar u żgħar. Fil-Kolombja, organizzazzjonijiet bħall-Korporazzjoni għar-Riċerka Bijoloġika (CIB) ġew żviluppati b'suċċess biex jappoġġjaw liż-żgħażagħ interessati fix-xogħol xjentifiku. Iċ-Ċentru Internazzjonali għall-Agrikoltura Tropikali bbażat fil-Kolombja jinvestiga l-isfida dejjem tikber tat-tisħin globali u s-sigurtà tal-ikel. Fil-Kolombja, saru invenzjonijiet importanti relatati mal-mediċina, bħall-ewwel pacemaker artifiċjali estern b'elettrodi interni, ivvintat mill-inġinier elettriku Jorge Reynolds Pombo, invenzjoni ta 'importanza kbira għal dawk li jbatu minn insuffiċjenza tal-qalb. Ivvintati wkoll fil-Kolombja kienu l-mikrokeratome u tekniki keratomileusis, li jiffurmaw il-bażi fundamentali ta' dak li issa huwa magħruf bħala LASIK (waħda mill-aktar tekniki importanti għall-korrezzjoni ta' żbalji refrattivi fil-vista) u l-valv Hakim għat-trattament ta' idroċefalu. Il-Kolombja bdiet tinnova fit-teknoloġija militari għall-armata tagħha u armati oħra fid-dinja; speċjalment fid-disinn u l-ħolqien ta' prodotti ta' protezzjoni ballistiċi personali, ħardwer militari, robots militari, bombi, simulaturi u radars. Xi xjenzati Kolombjani notevoli huma Joseph M. Tohme, riċerkatur rikonoxxut għax-xogħol tiegħu fuq id-diversità ġenetika tal-ikel, Manuel Elkin Patarroyo li huwa magħruf għax-xogħol pijunier tiegħu fuq vaċċini sintetiċi għall-malarja, Francisco Lopera li skopra l-"Mutazzjoni Paisa" jew tip ta 'Alzheimer bikri, Rodolfo Llinás magħruf għall-istudju tiegħu tal-proprjetajiet intrinsiċi tan-newroni u t-teorija ta' sindromu li kien biddel il-mod ta' fehim tal-funzjonament tal-moħħ, Jairo Quiroga Puello għaraf għall-istudji tiegħu dwar il-karatterizzazzjoni ta' sintetiċi. sustanzi li jistgħu jintużaw biex jiġġieldu fungi, tumuri, tuberkulożi u anke xi viruses u Ángela Restrepo li stabbiliet dijanjosi u trattamenti preċiżi biex jiġġieldu l-effetti ta 'marda kkawżata minn Paracoccidioides brasiliensis. == Demografija == [[File:Densidad pop col only Colombia.png|thumb|Id-densità tal-popolazzjoni tal-Kolombja fl-2013]] B'popolazzjoni stmata ta '50 miljun ruħ fl-2020, il-Kolombja hija t-tielet l-aktar pajjiż popolat fl-Amerika Latina, wara l-Brażil u l-Messiku. Fil-bidu tas-seklu 20, il-popolazzjoni tal-Kolombja kienet madwar 4 miljuni. Sa mill-bidu tas-snin sebgħin, il-Kolombja esperjenzat tnaqqis kostanti fir-rati ta 'fertilità, mortalità u tkabbir tal-popolazzjoni tagħha. Ir-rata tat-tkabbir tal-popolazzjoni għall-2016 hija stmata li tkun 0.9%. Madwar 26.8% tal-popolazzjoni kellha 15-il sena jew iżgħar, 65.7% kellhom bejn 15 u 64 sena, u 7.4% kellhom aktar minn 65 sena. Il-proporzjon ta' nies anzjani fil-popolazzjoni totali beda jiżdied b'mod sostanzjali. Il-Kolombja hija pproġettata li jkollha popolazzjoni ta’ 55.3 miljun sal-2050. L-istimi tal-popolazzjoni taż-żona li issa hija l-Kolombja jvarjaw bejn 2.5 u 12-il miljun ruħ fl-1500; stimi bejn l-estremi jinkludu ċifri ta’ 6 u 7 miljuni. Bil-konkwista Spanjola, il-popolazzjoni tar-reġjun kienet niżlet għal madwar 1.2 miljun ruħ sal-1600, li jirrappreżenta tnaqqis stmat ta' 52-90%. Sa tmiem il-perjodu kolonjali, kien naqas aktar għal madwar 800,000; Beda jiżdied fil-bidu tas-seklu 19 għal madwar 1.4 miljun, fejn jerġa' jaqa' fil-Gwerra tal-Indipendenza tal-Kolombja għal bejn 1 u 1.2 miljun. Il-popolazzjoni tal-pajjiż ma rkupratx għal-livelli ta' qabel il-konkwista sa' l-1940, kważi 450 sena wara l-quċċata tagħha fis-seklu 16. [[File:Colombia población.png|thumb|Storja tal-popolazzjoni tal-Kolombja]] Il-popolazzjoni hija kkonċentrata fl-artijiet għolja Andin u tul il-kosta tal-Karibew, ukoll id-densitajiet tal-popolazzjoni huma ġeneralment ogħla fir-reġjun Andin. Id-disa' dipartimenti tal-pjanura tal-Lvant, li jinkludu madwar 54% taż-żona tal-Kolombja, għandhom inqas minn 6% tal-popolazzjoni. Tradizzjonalment soċjetà rurali, il-moviment lejn żoni urbani kien qawwi ħafna f'nofs is-seklu 20, u l-Kolombja issa hija waħda mill-aktar pajjiżi urbanizzati fl-Amerika Latina. Il-popolazzjoni urbana żdiedet minn 31% tat-total fl-1938 għal kważi 60% fl-1973, u fl-2014 iċ-ċifra kienet ta' 76%. Il-popolazzjoni ta' Bogotá waħedha żdiedet minn ftit aktar minn 300,000 fl-1938 għal madwar 8 miljuni llum. B'kollox, tnejn u sebgħin belt issa għandhom popolazzjonijiet ta' 100,000 jew aktar (2015). Fl-2012, il-Kolombja kellha l-akbar popolazzjoni spostata internament fid-dinja, stmata għal 4.9 miljun ruħ. L-istennija tal-ħajja kienet 74.8 snin fl-2015 u l-mortalità tat-trabi kienet 13.1 għal kull elf fl-2016. Fl-2015, 94.58% tal-adulti u 98.66% taż-żgħażagħ huma litterati u l-Gvern jonfoq madwar 4.49% tal-PGD tiegħu fuq l-edukazzjoni. === Lingwi === Madwar 99.2% tal-Kolombjani jitkellmu bl-Ispanjol, imsejjaħ ukoll Kastiljan; Fil-pajjiż jintużaw ukoll 65 lingwa Amerindja, żewġ lingwi krejoli, il-lingwa Romani u l-Lingwa tas-Sinjali Kolombjana. L-Ingliż għandu status uffiċjali fl-arċipelagu ta' San Andrés, Providencia u Santa Catalina. Total ta' 101 lingwa fil-Kolombja huma elenkati fid-database Ethnologue, inkluż l-Ispanjol. In-numru speċifiku ta' lingwi mitkellma jvarja ftit, b'xi awturi jikkunsidraw lingwi differenti dak li oħrajn iqisu varjetajiet jew djaletti tal-istess lingwa. L-aħjar stimi jirreġistraw 71 lingwa mitkellma fil-pajjiż illum, li ħafna minnhom jappartjenu lill-familji tal-lingwi Chibcha, Tucano, Bora-Witoto, Guajibo, Arawak, Karibew, Barbaco u Saliban. Bħalissa hemm aktar minn 850,000 kelliem tal-lingwa nattiva. === Gruppi etniċi === Il-Kolombja hija etnikament diversa, in-nies tagħha dixxendenti mill-abitanti indiġeni oriġinali, konkwistaturi Spanjoli, Afrikani oriġinarjament miġjuba fil-pajjiż bħala skjavi, u immigranti tas-seklu 20 mill-Ewropa u l-Lvant Nofsani, kollha jikkontribwixxu għal wirt kulturali divers. Id-distribuzzjoni demografika tirrifletti mudell li huwa influwenzat mill-istorja kolonjali. L-abjad jgħixu madwar il-pajjiż kollu, l-aktar fiċ-ċentri urbani u fl-għoljiet u l-ibliet kostali li qed jikbru. Il-popolazzjonijiet tal-bliet il-kbar jinkludu wkoll il-mestizos. Il-bdiewa Mestizo (nies li jgħixu f'żoni rurali) jgħixu wkoll fl-artijiet għoljiet Andini, fejn xi konkwistaturi Spanjoli mħallta man-nisa tal-kapijiet Amerinjani. Il-mestizos jinkludu artiġjani u negozjanti żgħar li kellhom rwol importanti fl-espansjoni urbana ta' dawn l-aħħar deċennji. Fi studju fl-American Journal of Physical Anthropology, il-Kolombjani għandhom antenati medja ta' 47% DNA Amerindijan, 42% DNA Ewropew, u 11% DNA Afrikan. Iċ-ċensiment tal-2018 irrapporta li l-“popolazzjoni mhux etnika”, komposta minn bojod u mestizos (dawk ta' antenati mħallta Ewropej u Amerindijani), kienet tifforma 87.6% tal-popolazzjoni nazzjonali. 6.7% huma ta' dixxendenza Afrikana. L-Amerindjani Indiġeni jiffurmaw 4.3% tal-popolazzjoni. Ir-Raizals jikkostitwixxu 0.06% tal-popolazzjoni. Palenqueros jikkostitwixxu 0.02% tal-popolazzjoni. 0.01% tal-popolazzjoni huma żingari. Studju minn Latinobarómetro fl-2023 jistma li 50.3% tal-popolazzjoni hija mestizo, 26.4% hija abjad, 9.5% hija indiġena, 9.0% hija iswed, 4.4% hija mulatta u 0.4% hija Ażjatika, dawn l-istimi jkunu ekwivalenti għal madwar 26 miljun ruħ huma mestizo, 14-il miljun huma bojod, 5 miljun huma indiġeni, 5 miljun huma iswed, 2 miljun huma mulatti u 200k huma Asjatiċi. Id-Diviżjoni tal-Investigazzjoni Federali stmat li mis-86% tal-popolazzjoni li mhix meqjusa bħala parti minn xi gruppi etniċi identifikati miċ-ċensiment tal-2006, il-Kolombjani bojod huma primarjament ta' nisel Spanjol, iżda hemm ukoll popolazzjoni kbira ta' Antenati Nofsani ; F'xi żoni hemm kontribut konsiderevoli ta' antenati Ġermaniżi u Taljani. Ħafna mill-popli indiġeni esperjenzaw tnaqqis fil-popolazzjoni matul il-ħakma Spanjola u ħafna oħrajn ġew assorbiti fil-popolazzjoni mestizo, iżda l-bqija bħalissa jirrappreżentaw aktar minn tmenin kultura differenti. Ir-riżervi (resguardos) stabbiliti għall-popli indiġeni jokkupaw 30,571,640 ettaru (305,716.4 km 2) (27% tat-total tal-pajjiż) u huma abitati minn aktar minn 800,000 ruħ. Uħud mill-akbar gruppi indiġeni huma l-Wayuu, il-Paez, il-Pastos, l-Embera, u ż-Zenú. Id-dipartimenti ta' La Guajira, Cauca, Nariño, Córdoba u Sucre għandhom l-akbar popolazzjonijiet indiġeni. L-Organizzazzjoni Indiġena Nazzjonali tal-Kolombja (ONIC), imwaqqfa fl-ewwel Kungress Indiġenu Nazzjonali fl-1982, hija organizzazzjoni li tirrappreżenta l-popli indiġeni tal-Kolombja. Fl-1991, il-Kolombja ffirmat u rratifikat il-liġi internazzjonali attwali dwar il-popli indiġeni, il-Konvenzjoni dwar il-Popli Indiġeni u Tribali, 1989. L-Afrikani tas-Sub-Saħara nġiebu bħala skjavi, prinċipalment fl-artijiet baxxi kostali, fil-bidu tas-seklu 16 u fis-seklu 19. Illum, komunitajiet kbar Afro-Kolombjani jinsabu fuq il-kosta tal-Paċifiku. Ħafna Ġamajkani emigraw prinċipalment lejn il-gżejjer ta’ San Andres u Providencia. Diversi Ewropej oħra u Amerikani ta' Fuq immigraw lejn il-pajjiż fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, inklużi nies mill-ex USSR matul u wara t-Tieni Gwerra Dinjija. Ħafna komunitajiet immigranti stabbilixxew fuq il-kosta tal-Karibew, partikolarment immigranti reċenti mill-Lvant Nofsani u l-Ewropa. Barranquilla (l-akbar belt fil-Karibew Kolumbjan) u bliet oħra tal-Karibew għandhom l-akbar popolazzjonijiet ta' Libaniżi, Palestinjani u Levantini oħra. Hemm ukoll komunitajiet sinifikanti ta' Roma u Lhud. Hemm xejra migratorja importanti tal-Venezweli, minħabba s-sitwazzjoni politika u ekonomika fil-Venezwela. F'Awwissu 2019, il-Kolombja offriet iċ-ċittadinanza lil aktar minn 24,000 tifel u tifla ta' refuġjati Venezwelani li twieldu fil-Kolombja. ==== Gruppi etniċi fil-Kolombja - Ċensiment tal-2018 ==== [[File:Native India village.jpg|thumb|Popolazzjoni fil-ġungla tal-Amażonja fid-dipartiment tal-Amazonas]] * Mestiż - Abjad (87.58%) * Afro-Kolombjani (inklużi mestizos) (6.68%) * Amerindijan (4.31%) * Mhux indikat (1.35%) * Raizal (0.06%) * Palenquero (0.02%) * Romani (0.01%) ==== Gruppi etniċi fil-Kolombja skont il-Latinobarómetro 2023 ==== * Mestiż (50.3%) * Abjad (26.4%) * Amerindijan (9.5%) * Iswed (9.0%) * Mulatto (4.4%) * Ażjatiċi (0.4%) === Reliġjon === [[File:Iglesia de San Agustín 11.JPG|thumb|left|Il-Knisja ta’ San Agustín hija tempju Kolumbjan ta' qima Kattolika ddedikata lil San Agustín de Hipona, tinsab fil-kantuniera ta' Carrera 7 u Calle 7, eżatt fuq wara tal-Dar ta' Nariño (palazz presidenzjali), fil-qalba ta' is-settur tal-belt storika ta' Bogotá u jappartjeni għall-ġurisdizzjoni ekkleżjastika tal-arċidjoċesi ta' Bogotá.]] [[File:Santuario de Las Lajas, Ipiales, Colombia, 2015-07-21, DD 21-23 HDR.jpg|thumb|Is-Santwarju ta' Las Lajas hija knisja bażilika li tinsab fin-nofsinhar tad-Dipartiment ta' Nariño, muniċipalità ta' Ipiales, il-Kolombja. Il-post huwa sit ta' pellegrinaġġ popolari minn meta dehret il-Verġni Marija fl-1754. L-ewwel santwarju nbena madwar l-1750 u ġie mibdul b'wieħed akbar fl-1802 li kien jinkludi pont fuq il-kanyon tax-Xmara Guáitara. It-tempju attwali, fi stil neo-Gotiku, inbena bejn l-1916 u l-1949.]] Id-Dipartiment Amministrattiv Nazzjonali tal-Istatistika (DANE) ma jiġborx statistika reliġjuża u huwa diffiċli li tikseb rapporti preċiżi. Madankollu, skont diversi studji u stħarriġ wieħed, madwar 90% tal-popolazzjoni taderixxi mal-Kristjaneżmu, li l-maġġoranza tagħhom (70.9%–79%) huma Kattoliċi Rumani, filwaqt li minoranza sinifikanti (16.7%) taderixxi mal-Protestantiżmu (prinċipalment evanġeliċi) . Madwar 4.7% tal-popolazzjoni hija atea jew agnostika, filwaqt li 3.5% jgħidu li jemmnu f'Alla iżda ma jsegwux reliġjon speċifika. 1.8% tal-Kolombjani jaderixxu max-Xhieda ta' Jehovah u l-Adventiżmu u inqas minn 1% jaderixxu ma' reliġjonijiet oħra, bħall-Fidi Bahá'í, l-Islam, il-Ġudaiżmu, il-Buddiżmu, il-Mormoniżmu, l-Induiżmu, ir-reliġjonijiet indiġeni, il-moviment Hare Krishna, il-moviment Rastafari, il-Knisja Ortodossa tal-Lvant u studji spiritwali. In-nies li fadal ma' wieġbux jew wieġbu li ma kinux jafu. Minbarra l-istatistika ta' hawn fuq, 35.9% tal-Kolombjani rrappurtaw li ma' pprattikawx il-fidi tagħhom b'mod attiv. 1,519,562 persuna fil-Kolombja, jew madwar 3% tal-popolazzjoni, irrappurtaw li jsegwu reliġjon indiġena. Għalkemm il-Kolombja tibqa' pajjiż predominantement Kattoliku Ruman f’termini tan-numru ta' magħmudijiet, il-kostituzzjoni Kolombjana tal-1991 tiggarantixxi l-libertà tar-reliġjon u d-denominazzjonijiet reliġjużi u l-knejjes kollha huma ugwalment ħielsa quddiem il-liġi. <gallery> File:Capilla Betéitiva.jpg|Betéitiva File:Catedral de Ibague con la gobernacion.JPG|Ibagué File:Catedral Santa Bárbara de Arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:CRISTO REY.JPG|Villavicencio File:LA CATEDRAL DE RIOHACHA - panoramio.jpg|Riohacha File:Catedral Santa Bárbara de Arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:IglesiadePereira.JPG|Pereira File:Iglesia de Cerinza.JPG|Cerinza File:Iglesia Caldas Antioquia.png|Caldas, Antioquia File:Iglesia-san-miguel-arcangel-paipa.jpg|Paipa File:Iglesia de San Antonio Cali 01.JPG|Cali File:Parque e Iglesia de Fredonia.jpg|Fredoni (Colombia), Antioquia File:Vista General Aguadas Caldas.jpg|Aguadas, Antioquia File:Monumento a la Tejedora Aguadeña - 01.jpg|Aguadas, Antioquia File:Iglesia de San José (Venecia) - fachada.jpg|Venecia, Antioquia File:Iglesia de la Inmaculada Concepción, Aguadas - vista desde el Parque Bolívar 03.jpg|Aguadas, Antioquia File:Monumento al Cacique Pipintá - vista 04.jpg|Aguadas, Antioquia File:Iglesia- La Unión.jpg|La Unión, Antioquia File:Iglesia de Nuestra Señora de las Mercedes-Montebello.jpg|Montebello, Antioquia File:Iglesia de Santo Domingo (Santo Domingo, Antioquia) - exterior 3.jpg|Santo Domingo, Antioquia File:Iglesia San Luis Beltran Puerto Nare.jpg|Puerto Nare, Antioquia File:CristoReyCali.jpg|Cali File:Catedral San Jerónimo de Montería en la celebración de los 240 años de la ciudad. .jpg|Montería File:Catedral de Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Iglesia Divino Niño VR feb 2020.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Iglesia Ntra Señra del Rosario VdelR my 2021.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Santiago 2, Norte de Santander.jpg|Knisja, Santiago, Norte de Santander File:Iglesia San Onofre amanecer.jpg|Knisja, San Onofre, Sucre File:Iglesia de San Onofre.jpg|Knisja, Corozal, Sucre File:San Juan de Betulia.jpg|Knisja, Corozal, Sucre File:Yarumal.jpg|Yarumal, Antioquia File:Parque Central. Kiosco de la Retreta. Ansermanuevo, Valle, Colombia.JPG|Ansermanuevo, Valle del Cauca File:Waira, montaña de parapentismo en ansermanuevo, municipio del valle del cauca.jpg|Ansermanuevo, Valle del Cauca File:Nobsa Parque.JPG|Knisja (Iglesia), Nobsa, Boyacá File:Parroquia Santa Ana. Ansermanuevo, Valle, Colombia.JPG|Knisja, Ansermanuevo, Valle del Cauca File:Sancayetano NS jul 2023.jpg|Knisja, San Cayetano, Norte de Santander File:Iglesia de San Onofre (Colombia).png|Knisja, San Onofre, Sucre File:Frente parroquia tolu.jpg|Knisja, Tolú, Sucre File:Basilica de Nra Sra de las Misericordias-exterior.jpg|Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Iglesia san jacinto bolívar.jpg|Knisja, San Jacinto, Bolívar File:Ayapel, Cordoba - Colombia 2.jpg|Knisja, Ayapel, Cordoba File:Toledo parque e iglesia.jpg|Knisja, Toledo, Antioquia File:Iglesia Riogrande Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Parque_Santa_Rosa_de_Osos.JPG|Knisja, Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Nuestra Señora del Rosario-Campamento.jpg|Knisja, Campamento, Antioquia File:Iglesia de San José de la Angostura, 2011.jpg|Knisja, Angostura, Antioquia File:Iglesia de Nuestra Señora de Guadalupe - Guadalupe - exterior - 02.jpg|Knisja, Guadalupe, Antioquia File:Carolina_del_Príncipe-Vista.jpg|Knisja, Carolina del Príncipe, Antioquia File:Iglesia Gomez Plata.jpg|Knisja, Gomez Plata, Antioquia File:Parque Principal de Amalfi.jpg|Knisja, Almafi, Antioquia File:Segovia parque e iglesia.jpg|Knisja, Segovia, Antioquia File:Iglesia de la Sagrada Familia-Caucasia.jpg|Knisja, Caucasia, Antioquia File:Iglesia de la Sagrada Familia-Caucasia.jpg|Knisja, Caucasia, Antioquia File:Iglesia de San Francisco y Santa Clara de Asís-Santa Rosa de Osos.JPG|Knisja, Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Iglesia de San Pablo, Santa Rosa de Osos.jpg|Knisja (Iglesia de San Pablo), Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Iglesia san juan nepomuceno.jpg|Knisja ta' San Ġwann Nepomuceno (Iglesia de San Juan de Nepomuceno), Bolívar File:Capilla Doctrinera. Simiti.jpg|Capilla, Simití, Cartagena File:TumacoBeach.jpg|Tumaco, Nariño File:Chinácota, N.S.jpg|Knisja, Chinácota, Norte de Santander File:Fotografia de la Iglesia de El Carmen de Viboral.jpg|Knisja, El Carmen de Viboral, Antioquia File:Zaragoza wikipedia.jpg|Knisja, Zaragoza, Antioquia File:IGLESIA CATOLICA SAN JUAN PELAYO CORDOBA.jpg|Knisja, San Pelayo, Córdoba File:Playa Rincón.jpg|Rincón del Mar, San Onofre, Sucre File:ErmitaSantaCruz.jpg|Ermita, Montelíbano, Cordoba File:Riosucio-iglesia.jpg|Riosucio, Chocó </gallery> === Saħħa === [[File:Complejo Médico - Hospital Internacional de Colombia HIC.jpg|thumb|Il-Kolombja tmexxi l-klassifika annwali ta’ América Economía tal-aqwa kliniċi u sptarijiet fl-Amerika Latina.]] L-istennija tal-ħajja ġenerali mat-twelid fil-Kolombja hija 79.3 snin (76.7 snin għall-irġiel u 81.9 snin għan-nisa). Ir-riformi tal-kura tas-saħħa wasslu għal titjib massiv fis-sistemi tal-kura tas-saħħa tal-pajjiż, u l-istandards tas-saħħa fil-Kolombja tjiebu ħafna mis-snin tmenin. 1993) għal 96% fl-2012. Fl-2017, il-gvern iddikjara ċentru ta' riċerka u trattament tal-kanċer bħala Proġett ta' Interess Strateġiku Nazzjonali. Studju li sar fl-2016 mir-rivista América Economía ikklassifika 21 istituzzjoni tas-saħħa Kolombjana fost l-44 l-aħjar fl-Amerika Latina, li jirrappreżentaw 48 fil-mija tat-total. Fl-2022, 26 sptar Kolumbjan kienu fost l-aqwa 61 fl-Amerika Latina (42% tat-total). Fl-2023 ukoll, żewġ sptarijiet Kolombjani kienu fost l-aqwa 75 fid-dinja. === Edukazzjoni === L-esperjenza edukattiva ta' ħafna tfal Kolombjani tibda bl-attendenza fi skola qabel l-iskola sal-età ta' ħames snin (Edukazzjoni Preskolastika). L-edukazzjoni bażika hija obbligatorja bil-liġi Din għandha żewġ stadji: Edukazzjoni Bażika Primarja (Educación Basica Primaria) li tmur mill-ewwel sal-ħames grad – tfal minn sitt snin sa għaxar snin, u Edukazzjoni Bażika Sekondarja (Educación Basica Sekondarja), li tmur mis-sitt. għad-disa' grad. L-edukazzjoni bażika hija segwita mill-Edukazzjoni Vokazzjonali Sekondarja (Educación media vocational) li tinkludi l-għaxar u l-ħdax-il grad. Jista' jkollu modalitajiet jew speċjalitajiet differenti ta' taħriġ professjonali (akkademiku, tekniku, kummerċjali, eċċ.) skont il-kurrikulu adottat minn kull skola. [[File:Facultad de Minas - M5.jpg|thumb|Bini M5 – Università Nazzjonali tal-Kolombja, iddisinjat minn Pedro Nel Gómez]] Mat-tlestija b'suċċess tas-snin kollha tal-edukazzjoni bażika u sekondarja, tingħata d-diploma tal-iskola għolja, li tissejjaħ il-baċellerat, minħabba li l-edukazzjoni sekondarja bażika u l-edukazzjoni sekondarja tradizzjonalment jitqiesu flimkien bħala unità msejħa l-baċellerat (is-sitt sal-ħdax-il grad). Studenti fl-aħħar sena tal-edukazzjoni sekondarja tagħhom jagħmlu l-eżami tal-ICFES (issa jismu Sabre 11) biex jaċċessaw l-edukazzjoni ogħla. Din l-edukazzjoni ogħla tinkludi studji professjonali undergraduate, edukazzjoni sekondarja teknika, teknoloġika u professjonali, u studji postgraduate. L-istituzzjonijiet tal-Edukazzjoni Għolja Teknika-vokazzjonali huma miftuħa wkoll għal studenti li għandhom lawrja fl-Arti u n-Negozju. Dan il-lawrja ġeneralment jingħata mis-SENA wara pjan ta' studju ta' sentejn. Gradwati tal-iskola għolja jistgħu jidħlu fi programm ta' karriera professjonali ta' undergraduate offrut minn università; Dawn il-programmi jdumu sa ħames snin (jew inqas għal edukazzjoni teknika, teknoloġika u vokazzjonali intermedja, u studji gradwati), anke sa sitt jew seba' snin għal xi karrieri, bħall-mediċina. Fil-Kolombja, m'hemm l-ebda istituzzjoni bħall-università; L-istudenti jidħlu direttament fi programm ta’ karriera f’università jew istituzzjoni edukattiva oħra biex jiksbu grad professjonali, tekniku jew teknoloġiku. Malli jiggradwaw mill-kulleġġ, l-individwi jirċievu diploma (professjonali, teknika jew teknoloġika) u liċenzja (jekk meħtieġ) biex isegwu l-karriera magħżula tagħhom. Għal xi programmi tal-karriera, l-istudenti jridu jagħmlu t-test Saber-Pro fl-aħħar sena tagħhom ta 'edukazzjoni akkademika undergraduate. L-infiq pubbliku fuq l-edukazzjoni bħala proporzjon tal-prodott gross domestiku fl-2015 kien 4.49%. Dan kien jirrappreżenta 15.05% tan-nefqa totali tal-gvern. Ir-rati gross ta’ reġistrazzjoni fl-edukazzjoni primarja u sekondarja kienu ta’ 113.56% u 98.09% rispettivament. L-istennija tal-ħajja tal-iskola kienet ta’ 14.42 snin. Total ta' 94.58% tal-popolazzjoni ta' 15-il sena 'l fuq kienet irreġistrata bħala litterata, inklużi 98.66% ta' dawk ta' bejn il-15 u l-24 sena. == Kultura == Il-Kolombja tinsab f'salib it-toroq tal-Amerika Latina u l-kontinent Amerikan in ġenerali, u bħala tali ġiet affettwata minn firxa wiesgħa ta' influwenzi kulturali. Influwenzi Indiġeni Amerikani, Spanjoli, u oħrajn Ewropej, Afrikani, Amerikani, tal-Karibew u tal-Lvant Nofsani, kif ukoll influwenzi kulturali oħra tal-Amerika Latina, huma kollha preżenti fil-kultura Kolombjana moderna. Il-migrazzjoni urbana, l-industrijalizzazzjoni, il-globalizzazzjoni u bidliet politiċi, soċjali u ekonomiċi oħra wkoll ħallew il-marka tagħhom. Ħafna simboli nazzjonali, kemm oġġetti kif ukoll temi, ħarġu mit-tradizzjonijiet kulturali diversi tal-Kolombja u huma maħsuba biex jirrappreżentaw dak li l-Kolombja u l-poplu Kolumbjan għandhom komuni. L-espressjonijiet kulturali fil-Kolombja huma promossi mill-gvern permezz tal-Ministeru tal-Kultura. === Letteratura === [[File:Gabriel Garcia Marquez, 2009.jpg|thumb|Ir-rebbieħ tal-Premju Nobel Gabriel García Márquez]] Il-letteratura Kolombjana tmur lura għaż-żminijiet prekolombjani; Eżempju notevoli mill-perjodu huwa l-poeżija epika magħrufa bħala The Legend of Yurupary. Fl-era kolonjali Spanjola, kittieba notevoli jinkludu Juan de Castellanos ( Elegies of Illustrious Men of the Indies ), Hernando Domínguez Camargo u l-poeżija epika tiegħu lil San Injazju ta' Loyola, Pedro Simón u Juan Rodríguez Freyle. Fil-letteratura ta' wara l-indipendenza marbuta mar-Romantizmu, spikkaw Antonio Nariño, José Fernández Madrid, Camilo Torres Tenorio u Francisco Antonio Zea. Fit-tieni nofs tas-seklu 19 u l-bidu tal-20, il-ġeneru letterarju magħruf bħala costumbrismo sar popolari; Kittieba kbar ta' dan il-perjodu kienu Tomás Carrasquilla, Jorge Isaacs u Rafael Pombo (dan tal-aħħar kiteb xogħlijiet notevoli tal-letteratura għat-tfal). F'dak il-perjodu, awturi bħal José Asunción Silva, José Eustasio Rivera, León de Greiff, Porfirio Barba-Jacob u José María Vargas Vila żviluppaw il-moviment modernista. Fl-1872, il-Kolombja waqqfet l-Academia Colombiana de la Lengua, l-ewwel akkademja tal-lingwa Spanjola fl-Amerika. Candelario Obeso kiteb l-innovattivi Cantos Populares de mi Tierra (1877), l-ewwel ktieb ta' poeżija ta' awtur Afro-Kolombjan. Bejn l-1939 u l-1940, ġew ippubblikati seba' kotba ta' poeżija taħt l-isem Piedra y cielo fil-belt ta' Bogotá, li influwenzaw il-pajjiż b’mod sinifikanti; Ġew editjati mill-poeta Jorge Rojas. Fl-għaxar snin ta' wara, Gonzalo Arango waqqaf il-moviment “xejn” bħala reazzjoni għall-vjolenza ta' dak iż-żmien; Kien influwenzat min-nihiliżmu, l-eżistenzjaliżmu u l-ħsieb ta' kittieb kbir ieħor Kolumbjan: Fernando González Ochoa. Matul iż-żieda fil-letteratura Latino-Amerikana, ħarġu kittieba ta' suċċess, immexxija mir-rebbieħ tal-Premju Nobel Gabriel García Márquez u l-opus magnum tiegħu, Mitt Sena ta' Solitudni, Eduardo Caballero Calderón, Manuel Mejía Vallejo u Álvaro Mutis, kittieb li ngħata l-Premju Cervantes. u l-Premju Prince of Asturias għal-Letteratura. === Arti viżwali === [[File:Alonso de Narvaez - Our Lady of Chiquinquira,1562.jpg|thumb|Pittura kolonjali The Virgin of Chiquinquirá (1562) minn Alonso de Narváez. Hija l-Patruna Kattolika tal-Kolombja. It-tila oriġinali tinsab fil-Bażilika tal-Madonna tar-Rużarju ta’ Chiquinquirá.]] [[File:Santiago Martinez Delgado in the colombian congress.jpg|thumb|Mural ta' Santiago Martínez Delgado]] L-arti Kolombjana għandha aktar minn 3000 sena ta' storja. L-artisti Kolombjani qabdu l-kuntest politiku u kulturali li qed jinbidel tal-pajjiż bl-użu ta' varjetà ta' stili u midja. Hemm evidenza arkeoloġika li l-fuħħar kien prodott aktar kmieni fil-Kolombja milli kullimkien ieħor fl-Ameriki, li jmur lura għal 3000 QK. L-ewwel eżempji ta' sengħa tad-deheb ġew attribwiti lill-poplu Tumaco tal-kosta tal-Paċifiku u jmorru għal madwar 325 QK Madwar bejn is-sena 200 QK u 800 AD, il-kultura ta' San Wistin, kaptani tat-tinqix tal-ġebel, daħlet "il-perjodu klassiku" tagħha. Huma waqqfu ċentri ċerimonjali elevati, sarkofaġi, u monoliti kbar tal-ġebel li jirrappreżentaw forom antropomorfiċi u żoomorfi fil-ġebel. L-arti Kolombjana segwiet ix-xejriet ta dak iż-żmien, għalhekk matul is-sekli 16 sa 18, il-Kattoliċiżmu Spanjol kellu influwenza enormi fuq l-arti Kolombjana, u l-istil barokk popolari ġie sostitwit minn Rococo meta l-Bourbon telgħu sal-kuruna Spanjola. Matul dan iż-żmien, fil-kolonja Spanjola, l-aktar pitturi importanti New Granada (Kolombjani) kienu Gregorio Vásquez de Arce y Ceballos, Gaspar de Figueroa, Baltasar Vargas de Figueroa, Baltasar de Figueroa (il-Anzjan), Antonio Acero de la Cruz u Joaquín. Gutiérrez , li x-xogħlijiet tiegħu huma ppreservati. Importanti wkoll Alonso de Narváez li għalkemm twieled fil-Provinċja ta Sivilja, qattata' l-biċċa l-kbira ta' ħajtu fil-Kolombja kolonjali, it-Taljan Angelino Medoro wkoll, għex fil-Kolombja u l-Perù, u ħalla xogħlijiet ta' l-arti ppreservati f’diversi knejjes tal-belt ta' Tunja. F'nofs is-seklu 19, wieħed mill-pitturi l-aktar prominenti kien Ramón Torres Méndez, li pproduċa sensiela ta' pitturi ta' kwalità tajba li wrew in-nies u d-drawwiet tagħhom ta reġjuni Kolombjani differenti. Kienu notevoli wkoll fis-seklu 19 Andrés de Santa María, Pedro José Figueroa, Epifanio Garay, Mercedes Delgado Mallarino, José María Espinosa, Ricardo Acevedo Bernal, fost ħafna oħrajn. Aktar reċentement, l-artisti Kolombjani Pedro Nel Gómez u Santiago Martínez Delgado bdew il-Moviment Murali Kolumbjan fl-1940s, li jippreżentaw il-karatteristiċi neoklassiċi tal-Art Deco. Sa mis-snin ħamsin, l-arti Kolombjana bdiet ikollha perspettiva distintiva, billi vvinta mill-ġdid elementi tradizzjonali taħt kunċetti tas-seklu 20. Eżempji ta' dan huma r-ritratti ta' Greiff ta' Ignacio Gómez Jaramillo, li juru x'tista' tagħmel l-arti Kolombjana b’tekniki ġodda applikati għal suġġetti tipiċi Kolombjani. Carlos Correa, bil-mudell paradigmatiku tiegħu "Still Life in Silence", jgħaqqad l-astrazzjoni ġeometrika u l-kubiżmu. Alejandro Obregón ħafna drabi huwa meqjus bħala missier il-pittura Kolumbjana moderna, u wieħed mill-artisti l-aktar influwenti f'dan il-perjodu, minħabba l-oriġinalità tiegħu, ipinġi pajsaġġi Kolombjani b'użu simboliku u espressjonist tal-annimali, (speċjalment il-kondor Andin). Fernando Botero, Omar Rayo, Enrique Grau, Édgar Negret, David Manzur, Rodrigo Arenas Betancourt, Oscar Murillo, Doris Salcedo u Oscar Muñoz huma wħud mill-artisti Kolombjani prominenti internazzjonalment. L-iskultura Kolombjana mis-sekli 16 sa 18 kienet l-aktar iddedikata għar-rappreżentazzjoni reliġjuża tal-arti ekkleżjastika, influwenzata ħafna mill-iskejjel Spanjoli tal-iskultura sagra. Matul il-perjodu inizjali tar-Repubblika Kolombjana, l-artisti nazzjonali ffukaw fuq il-produzzjoni ta' ritratti skulturi ta' politiċi u figuri pubbliċi, f'xejra neoklassika ċara. Matul is-seklu 20, l-iskultura Kolombjana bdiet tiżviluppa xogħol kuraġġuż u innovattiv bil-għan li tikseb fehim aħjar tas-sensittività nazzjonali. Il-fotografija Kolombjana kienet immarkata bil-wasla tad-daguerreotype. Jean-Baptiste Louis Gros kien dak li ġab il-proċess tad-daguerreotype fil-Kolombja fl-1841. Il-librerija pubblika Piloto għandha l-akbar arkivju ta' negattivi fl-Amerika Latina, b’1.7 miljun ritratt antik li jkopru l-Kolombja mill-1848 sal-2005. L-istampa Kolombjana ppromwoviet ix-xogħol tal-kartunisti. Fl-aħħar deċennji, fanzines, l-Internet u pubblikaturi indipendenti kienu fundamentali għat-tkabbir tal-komiks fil-Kolombja. === Arkitettura === Matul iż-żmien kien hemm varjetà ta' stili arkitettoniċi, minn dawk ta' popli indiġeni għal dawk kontemporanji, inklużi stili kolonjali (militari u reliġjużi), repubblikani, transizzjonali u moderni. [[File:Street Scenes in Cartagena, Colombia (24045961890).jpg|thumb|Gallariji kolonjali fit-toroq ta' Cartagena]] [[File:Catedral-Basílica-de-Nuestra-Señora-de-la-Asunción-de-Popayán-Colombia-1.jpg|thumb|Pjazza ewlenija kolonjali ta' Popayán, Dipartiment ta' Cauca]] [[File:Pila de agua en la Plaza Central en Villa de Leyva, Boyacá, Colombia.jpg|thumb|Villa Kolonjali ta' Leyva, Dipartiment ta' Boyacá]] Żoni ta' abitazzjoni antiki, djar komunali, terrazzi tal-kultivazzjoni, toroq bħas-sistema tat-toroq Inca, ċimiterji, hypogeums u nekropoli huma parti mill-wirt arkitettoniku tal-popli indiġeni. Xi strutturi indiġeni prominenti huma s-sit arkeoloġiku pre-ċeramika u taċ-ċeramika ta' Tequendama, Tierradentro (park li fih l-akbar konċentrazzjoni ta' oqbra maqtul monumentali pre-Kolombjani bi kmamar tal-ġenb), l-akbar ġabra ta' monumenti reliġjużi u skulturi megalitiċi fl-Amerika t'Isfel, li tinsab f'San Agustín, Huila, Ciudad Perdida (sit arkeoloġiku b'serje ta' terrazzi minquxin fil-muntanji, netwerk ta 'mogħdijiet bil-madum u diversi pjazez ċirkolari), u bliet kbar mibnija prinċipalment mill-ġebel, injam, kannamieli u tajn . L-arkitettura matul il-perjodu tal-konkwista u l-kolonizzazzjoni kienet prinċipalment derivata mill-adattament tal-istili Ewropej għall-kundizzjonijiet lokali, u l-influwenza Spanjola, speċjalment Andalusija u Estremadura, tista' tidher faċilment. Meta l-Ewropej waqqfu bliet, saru żewġ affarijiet fl-istess ħin: id-dimensjonar tal-ispazju ġeometriku (kwadru, triq), u l-post ta' punt tanġibbli ta' orjentazzjoni. Il-kostruzzjoni ta 'swar kienet komuni madwar il-Karibew u f'xi bliet ta' ġewwa, minħabba l-perikli maħluqa għall-insedjamenti kolonjali Spanjoli minn pirati Ingliżi, Franċiżi u Olandiżi u gruppi indiġeni ostili. Knejjes, kappelli, skejjel u sptarijiet li jappartjenu għal ordnijiet reliġjużi għandhom influwenza urbana kbira. L-arkitettura Barokka tintuża f'bini militari u spazji pubbliċi. Marcelino Arroyo, Francisco José de Caldas u Domingo de Petrés kienu rappreżentanti kbar tal-arkitettura neoklassika. Il-Capitol Nazzjonali huwa rappreżentant kbir tar-romantiċiżmu. L-injam kien użat ħafna fil-bibien, twieqi, railings u soqfa matul il-kolonizzazzjoni ta 'Antioquia. L-arkitettura tal-Karibew takkwista influwenza Għarbija qawwija. It-Teatru Colón f'Bogotá huwa eżempju proditiku ta' arkitettura tas-seklu 19. Id-djar tal-kampanja b'innovazzjonijiet fil-konċepiment volumetriku huma wħud mill-aqwa eżempji ta' arkitettura repubblikana; L-azzjoni repubblikana fil-belt iffokat fuq id-disinn ta 'tliet tipi ta' spazji: parks bil-foresti, parks urbani żgħar u toroq u l-istil Gotiku kien l-aktar użat għad-disinn tal-knejjes. L-istil Deco, in-neoclassicism modern, l-eklettiżmu folkloriku u r-riżorsi ornamentali tal-Art Deco influwenzaw b'mod sinifikanti l-arkitettura tal-Kolombja, speċjalment matul il-perjodu ta 'tranżizzjoni. Il-moderniżmu ġab teknoloġiji ġodda ta 'kostruzzjoni u materjali ġodda (azzar, konkrit rinfurzat, ħġieġ u materjali sintetiċi) u arkitettura topoloġika u s-sistema ta' ċangaturi mħaffef ukoll għandhom influwenza kbira. L-aktar periti influwenti tal-moviment modern kienu Rogelio Salmona u Fernando Martínez Sanabria. L-arkitettura kontemporanja tal-Kolombja hija mfassla biex tagħti importanza akbar lill-materjali, din l-arkitettura tqis ġeografiji naturali u artifiċjali speċifiċi u hija wkoll arkitettura li tappella għas-sensi. Il-konservazzjoni tal-wirt arkitettoniku u urban tal-Kolombja ġiet promossa f'dawn l-aħħar snin. === Mużika === Il-Kolombja għandha collage vibranti ta' talent li jdoqq spettru sħiħ ta' ritmi. Hija magħrufa bħala l-art ta' elf ritmu, b'madwar 1,024 ritmu folkloristiku. Mużiċisti, kompożituri, produtturi tal-mużika u kantanti mill-Kolombja huma rikonoxxuti internazzjonalment bħal Shakira, Juanes, Carlos Vives u oħrajn. Il-mużika Kolombjana tgħaqqad l-istruttura tal-kitarra u l-kanzunetti influwenzati mill-Ewropa ma' flawtijiet kbar tal-bagalji u strumenti tal-perkussjoni mill-popolazzjoni indiġena, filwaqt li l-istruttura tal-perkussjoni u l-forom taż-żfin tagħha ġejjin mill-Afrika. Il-Kolombja għandha ambjent mużikali divers u dinamiku. [[File:Ejes musicales de Colombia1.png|thumb|left|Reġjuni tal-Kolombja skond il-mużika tradizzjonali tagħhom]] Guillermo Uribe Holguín, figura kulturali importanti fl-Orkestra Sinfonika Nazzjonali tal-Kolombja, Luis Antonio Calvo u Blas Emilio Atehortúa huma wħud mill-akbar esponenti tal-mużika arti. L-Orkestra Filarmonika ta’ Bogotá hija waħda mill-aktar orkestri attivi fil-Kolombja. Il-mużika tal-Karibew għandha ħafna ritmi vibranti, bħal cumbia (daqq bil-maracas, drums, bagpipes u guacharaca), porro (huwa ritmu monotonu iżda ferrieħa), Mapalé (bir-ritmu mgħaġġel tiegħu u ċ-ċapċip kostanti) u vallenato, li oriġinaw fil- parti tat-Tramuntana tal-kosta tal-Karibew (ir-ritmu jindaqq prinċipalment bil-kaxxa, il-guacharaca u l-accordion). Il-mużika tal-kosta tal-Paċifiku, bħall-currulao, hija kkaratterizzata mill-użu qawwi tagħha tat-tnabar (strumenti bħall-marimba indiġena, il-conunos, il-bombo, it-tanbur u l-cuatro guasas jew rattle tubulari). Ritmu importanti tar-reġjun tan-Nofsinhar tal-kosta tal-Paċifiku huwa l-contradanza (użata fl-ispettakli taż-żfin minħabba l-kuluri impressjonanti tal-kostumi). Il-mużika marimba, il-kanzunetti u ż-żfin tradizzjonali tar-reġjun tan-Nofsinhar tal-Paċifiku tal-Kolombja jinsabu fuq il-Lista Rappreżentattiva tal-UNESCO tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-Umanità. Ritmi mużikali importanti tar-Reġjun Andin huma ż-żfin (żfin tal-folklor Andin li ħareġ mit-trasformazzjoni tal-contradanza Ewropea), il-bambuco (daqq bil-kitarra, tiple u mandolina, ir-ritmu jiżfen f'pari), il-hallway (ritmu ispirat f’ il-waltz Awstrijak u ż-“żfin” Kolumbjan, il-lirika ġew komposti minn poeti rinomati), il-guabina (it-tiple, il-bandola u r-requinto huma l-istrumenti bażiċi), is-sanjuanero (oriġina fid-dipartimenti ta' Tolima u Huila , il- ir-ritmu huwa ferħan u mgħaġġel). Apparti dawn ir-ritmi tradizzjonali, il-mużika tas-salsa nfirxet mal-pajjiż kollu, u l-belt ta' Cali hija meqjusa minn ħafna kantanti tas-Salsa bħala ‘The New Salsa Capital of the World’. L-istrumenti li jiddistingwu l-mużika tal-Llanos tal-Lvant huma l-arpa, il-cuatro (tip ta' kitarra b'erba' kordi) u l-maracas. Ritmi importanti ta' dan ir-reġjun huma l-joropo (ritmu mgħaġġel u hemm ukoll zapateo bħala riżultat ta' l-antenati flamenco tiegħu) u l-galerón (daqq ħafna waqt li l-cowboys ikunu qed jaħdmu). Il-mużika tar-reġjun tal-Amażonja hija influwenzata ħafna minn prattiċi reliġjużi indiġeni. Uħud mill-istrumenti mużikali użati huma l-manguaré (strument mużikali tat-tip ċerimonjali, li jikkonsisti f'par tnabar ċilindriċi kbar), il-quena (strument melodiku), ir-ronador, il-congas, il-qniepen u tipi differenti ta' flawtijiet. Il-mużika tal-Arċipelagu ta' San Andrés, Providencia u Santa Katalina ġeneralment tkun akkumpanjata minn mandolina, bass, quijada, kitarra u maracas. Xi ritmi popolari tal-arċipelagu huma Skoċċiżi, calypso, polka u mento. === Kultura popolari === [[File:Statue India Catalina FICCI.JPG|thumb|Il-Cartagena Film Festival huwa l-eqdem avveniment tal-films fl-Amerika Latina. Il-fokus ċentrali tiegħu huwa l-films Ibero-Amerikani.]] It-teatru ġie introdott fil-Kolombja matul il-kolonizzazzjoni Spanjola fl-1550 permezz ta' kumpaniji taż-żarzuela. It-teatru Kolumbjan huwa appoġġjat mill-Ministeru tal-Kultura u serje ta 'organizzazzjonijiet privati ​​u statali. Il-Festival tat-Teatru Ibero-Amerikan ta' Bogotá huwa l-aktar avveniment kulturali importanti fil-Kolombja u wieħed mill-akbar festivals tat-teatru fid-dinja. Avvenimenti teatrali importanti oħra huma: Il-Festival tal-Puppet La Fanfarria (Medellín), Il-Festival tat-Teatru Manizales, Il-Festival tat-Teatru tal-Karibew (Santa Marta) u l-Festival tal-Arti tal-Kultura Popolari “Invażjoni Kulturali” (Bogotá). Għalkemm iċ-ċinema Kolombjana hija żagħżugħa bħala industrija, aktar reċentement l-industrija tal-films kienet qed tikber bl-appoġġ tal-Liġi tal-Films li għaddiet fl-2003. Ħafna festivals tal-films isiru fil-Kolombja, iżda t-tnejn l-aktar importanti huma l-Cartagena Film Festival, li huwa l-eqdem. festival tal-films fl-Amerika Latina, u l-Bogota Film Festival. Xi gazzetti importanti taċ-ċirkolazzjoni nazzjonali huma El Tiempo u El Espectador. It-televiżjoni fil-Kolombja għandha żewġ netwerks tat-televiżjoni privati ​​u tliet netwerks tat-televiżjoni tal-istat b'kopertura nazzjonali, kif ukoll sitt netwerks tat-televiżjoni reġjonali u għexieren ta 'stazzjonijiet tat-televiżjoni lokali. L-istazzjonijiet privati, RCN u Caracol, huma dawk bl-akbar udjenza. L-istazzjonijiet reġjonali u l-gazzetti reġjonali jkopru dipartiment wieħed jew aktar u l-kontenut tagħhom isir f'dawn l-oqsma partikolari. Il-Kolombja għandha tliet netwerks nazzjonali ewlenin tar-radju: Radiodifusora Nacional de Colombia, stazzjon tar-radju nazzjonali tal-istat; Caracol Radio u RCN Radio, netwerks ta' proprjetà privata b'mijiet ta' affiljati. Hemm netwerks nazzjonali oħra, inklużi Cadena Super, Todelar u Colmundo. Mijiet ta' stazzjonijiet tar-radju huma rreġistrati mal-Ministeru tat-Teknoloġija tal-Informazzjoni u l-Komunikazzjoni. === Kċina === [[File:Comidas tipicas colombianas.jpg|thumb|Tranta paisa (fuq) u ajiaco (taħt) huma tnejn mill-aktar platti tradizzjonali fil-pajjiż.]] Il-gastronomija Kolombjana varjata hija influwenzata mill-fawna u l-flora differenti tagħha, kif ukoll it-tradizzjonijiet kulturali tal-gruppi etniċi. Il-platti u l-ingredjenti Kolombjani jvarjaw ħafna skont ir-reġjun. Uħud mill-aktar ingredjenti komuni huma: ċereali bħal ross u qamħ; tuberi bħal patata u kassava; legumi varji; laħmijiet, inklużi ċanga, tiġieġ, majjal u mogħoż; ħut; u frott tal-baħar. Il-kċina Kolombjana fiha wkoll varjetà ta' frott tropikali bħal cape gooseberry, feijoa, arazá, pitahaya, mangostan, granadilla, papaya, guava, tut (tut), lulo, soursop, u frott tal-passjoni. Il-Kolombja hija waħda mill-akbar konsumaturi ta' meraq tal-frott fid-dinja. Fost l-appetizers u sopop l-aktar rappreżentattivi hemm patacones (pjantaġġini ħodor moqlija), sancocho de gallina (soppa tat-tiġieġ bil-ħaxix bl-għeruq) u ajiaco (soppa tal-patata u qamħirrum). L-appetizers u l-ħobż rappreżentattivi huma pandebono, arepas (kejkijiet tal-qamħirrum), aborrajados (pjantaġġini ħelwin moqlija bil-ġobon), torta de choclo, empanadas u almojábanas. Dixxijiet ewlenin rappreżentattivi huma t-tumba paisa, il-lechona tolimense, il-mamona, it-tamales, u l-platti tal-ħut (bħal arroz de lisa), speċjalment fir-reġjuni kostali fejn jittieklu wkoll kibbeh, serum, queso costeño u carimañolas. L-akkumpanjamenti rappreżentattivi huma patatas chorreadas (patata bil-ġobon), pitravi mimlijin b'bajd iebes (pitravi mimlijin b'bajd iebes) u ross bil-ġewż. L-ikel organiku huwa xejra attwali fl-ibliet il-kbar, għalkemm b'mod ġenerali madwar il-pajjiż il-frott u l-ħaxix huma naturali ħafna u friski. Deżerti rappreżentattivi huma buñuelos, custard, kejk María Luisa, sandwich guava (ġelatina tal-gwava), cocadas (blalen tal-ġewż tal-Indi), casquitos de guava (qxur tal-gwava konfettura), pastel de natas, wejfers, mango flan, roscón, millefeuille, delikatezza. abjad, ħelu tal-feijoa, ħelu tal-papajuela, kejk tal-mojicón u sponge cake curuba. Zlazi tipiċi huma hogao (zalza tat-tadam u tal-basal) u chili stil Kolumbjan. Xi xarbiet rappreżentattivi huma kafè (aħmar), xampù, cholado, lulada, ħafur Kolombjan, meraq tal-kannamieli taz-zokkor, aguapanela, aguardiente, ċikkulata sħuna, u meraq tal-frott frisk (spiss magħmul bl-ilma jew bil-ħalib). === Sports === [[File:Rio 2016. Ciclismo BMX-BMX Cycling (29016608602).jpg|thumb|Mariana Pajón hija ċiklist Kolombjana, darbtejn midalja tad-deheb Olimpika u Champion tad-Dinja tal-BMX.]] Tejo huwa l-isport nazzjonali tal-Kolombja u huwa sport tat-tim li jinvolvi li jitfgħu l-projettili biex jolqtu mira. Iżda mill-isports kollha fil-Kolombja, il-futbol huwa l-aktar popolari. Il-Kolombja kienet iċ-champion tal-Copa América tal-2001, li fiha stabbiliet rekord ġdid li ma' ntlaqatx, ma' sofriet l-ebda gowl, u rebħet kull partita. Il-Kolombja ngħatat darbtejn il-premju tal-“plejer tas-sena”. Il-Kolombja hija ċentru għall-iskejters. It-tim nazzjonali huwa qawwa perenni fil-Kampjonati Dinjija tar-Roller Speed ​​​​Skating. Il-Kolombja tradizzjonalment kienet tajba ħafna fiċ-ċikliżmu u numru kbir ta' ċiklisti Kolombjani rebħu f’kompetizzjonijiet ewlenin taċ-ċikliżmu. Il-baseball huwa popolari fi bliet bħal Cartagena u Barranquilla. Ġew plejers tajbin minn dawk l-ibliet, bħal: Orlando Cabrera, Édgar Rentería, li kien champion tas-Serje Dinji fl-1997 u l-2010, u oħrajn li lagħbu fil-Major League Baseball. Il-Kolombja kienet champion dinji tad-dilettanti fl-1947 u fl-1965. Il-boxing huwa wieħed mill-isports li pproduċa l-aktar ċampjins tad-dinja għall-Kolombja. L-isport tal-muturi wkoll jokkupa post importanti fil-preferenzi sportivi tal-Kolombjani; Juan Pablo Montoya huwa sewwieq tat-tlielaq magħruf għar-rebħ ta' 7 avvenimenti tal-Formula Wieħed il-Kolombja eċċella wkoll fl-isports bħall-BMX, il-judo, l-isports tal-isparar, it-taekwondo, il-lotta, l-għadis għoli u l-atletika, u għandu tradizzjoni kbira fil-weight lifting u l-bowling. == Bliet == [[File:RIO MAGDALENA Y OCAENO.JPG|thumb|Bocas de Ceniza, bokka tax-Xmara Magdalena (Río Magdalena) fl-Oċean Atlantiku]] [[File:Bosque andino colombiano antioquia.jpg|thumb|left|Foresti tal-muntanji, Dipartiment ta' Antioquia (Departamento de Antioaquia)]] [[File:CordilleraOccidental4.jpg|thumb|Pajsaġġ tal-Kordillera tal-Punent (Paísaje de la Cordillera Occidental), Dipartiment ta' Antioquia (Departamento de Antioaquia) ç]] [[File:Río Cauca Santa Fe de Antioquia.JPG|thumb|left|Xmara Cauca (Río Cauca) hekk kif tgħaddi minn Santa Fe de Antioquia]] [[Stampa:Lado sur Casa de Nariño.jpg|thumb|'''Palazz Narinjo''', residenza u uffiċċju tal-President tal-Kolombja|260px]] [[Stampa:Cabo San Juan, Colombia.jpg|thumb|Cabo San Juan f'Tayrona Park f'Santa Marta (Kategorija II tal-IUCN).]] [[Stampa:Desierto de La Tatacoa.jpg|thumb|Deżert tat-Tatacoa]] [[Stampa:Vocan Nevado del Huila.JPG|thumb|Nevado del Huila]] [[Stampa:Salto de Bordones, Isnos, Huila - panoramio.jpg|thumb|Salto de Bordones]] [[Stampa:Parque Arqueológico de San Agustín - Deity 2.jpg|thumb|Park Arkeoloġiku ta' San Agustín (Parque Arqueológico de San Agustín)]] [[Stampa:Represa de Betania 4.jpg|thumb|Bethanja Dam (Represa de Betania)]] [[Stampa:Bello horizonte 5.jpg|thumb|Xmara Magdalena (Río Magdalena)]] [[Stampa:Rio Pamplonita.jpg|thumb|Il-Pamplonita hija xmara li tgħaddi f'direzzjoni nofsinhar-tramuntana mid-dipartiment Kolumbjan ta 'Norte de Santander, hija tributarja tax-Xmara Zulia, li min-naħa tagħha hija parti mix-Xmara Catatumbo.]] [[Stampa:Pamplonita en J.G. Durán.JPG|thumb|Il-Pamplonita hija xmara li tgħaddi f'direzzjoni nofsinhar-tramuntana mid-dipartiment Kolumbjan ta 'Norte de Santander, hija tributarja tax-Xmara Zulia, li min-naħa tagħha hija parti mix-Xmara Catatumbo.]] [[Stampa:Muestra Indígena In Situ, monumento arqueológico de San Agustín.JPG|thumb|Sit "La Cháquira" li ppermetta lill-Kultura Agostinjana tistabbilixxi kalendarju agrikolu u ritwali]] [[Stampa:Villa vieja1.jpg|thumb|Kappella ta' Santa Bárbara f’Villavieja, fid-Dipartiment ta' Huila, eks-kappella tal-Ġiżwiti.]] [[Stampa:Paramo el Picacho.JPG|thumb|Páramo el Picacho fil-viċinanza tal-belt ta' Berlin.]] [[Stampa:Guadalupe, Santander, Colombia.JPG|thumb|Panoramika ta' Guadeloupe.]] <gallery> File:BOG17.png|Santafé de Bogotá File:Bogota SkyIine.jpg|Santafé de Bogotá File:Casa Cural de la Catedral 2.jpg|Santafé de Bogotá File:2018 Bogotá - Iglesia de Monserrate desde Germania.jpg|Santafé de Bogotá File:Fachada Capitolio.jpg|Santafé de Bogotá File:BOG Museo del Oro.JPG|Santafé de Bogotá File:2018 Aeropuerto El Dorado de Bogotá - Ventanales del muelle nacional.jpg|Santafé de Bogotá File:Metro de Medellín, Colombia.jpg|Medellín File:Barranquilla - Paseo de Bolívar.jpg|Barranquilla File:Bucaramanga v cu.JPG|Bucaramanga File:Teatro Municipal de Santiago de Cali 01.JPG|Cali File:Oeste de Cali de noche.jpg|Cali File:Monteria 2022.jpg|Montería File:Iglesia de San Antonio Cali 01.JPG|Cali File:CristoReyCali.jpg|Cali File:Catedral San Jerónimo de Montería en la celebración de los 240 años de la ciudad. .jpg|Montería File:Catedral de Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Baluarte de Santiago CTG 11 2019 9804.jpg|Cartagena de Indias File:Panorámica de San José de Cúcuta, Colombia.jpg|San José de Cúcuta File:San Juan de Pasto de noche.jpg|San Juan de Pasto File:Catedral de Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Volcán Galeras - Pasto - Colombia.jpg|San Juan de Pasto File:Plazuela San Andrés-Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Plaza de Nariño, al final de la tarde - panoramio.jpg|San Juan de Pasto File:Catedralpopayan.jpg|Popayán File:Iglesia de Santo Domingo-Popayan.jpg|Popayán File:Popayan bridge.jpg|Popayán File:Centro Histórico 2.JPG|Popayán File:Atardecer en Popayán, Cauca.jpg|Popayán File:CatedralTunja1.jpg|Tunja File:Puente de Boyaca 1.jpg|Tunja File:Tunja02.jpg|Tunja File:Tunja Panoramica Norte.JPG|Tunja File:Valledupar.png|Valledupar File:Calle15valledupar.jpg|Valledupar File:Valledupar 2007 006.jpg|Valledupar File:PanteodelaPatria.JPG|Santa Marta File:Rodadero 2023.jpg|Santa Marta File:Arrecifes.jpg|Santa Marta File:El Morro visto desde Taganga al atardecer.jpg|Santa Marta File:090 Irotama Santa Marta Colombia Sunset.JPG|Santa Marta File:Cityofneiva.png|Neiva File:Ibagué.jpg|Ibagué File:Plaza Bolívar Ibague.jpg|Ibagué File:Biblioteca Universidad de Ibagué.JPG|Ibagué File:Catedral de Ibague con la gobernacion.JPG|Ibagué File:Museo de arte del tolima.JPG|Ibagué File:Monumento a Las Arpas.JPG|Villavicencio File:C8v iSQXoAAEqwr.jpg|Villavicencio File:CRISTO REY.JPG|Villavicencio File:Manizales Montage L.jpg|Manizales File:Plaza Almirante Padilla.JPG|Riohacha File:LA CATEDRAL DE RIOHACHA - panoramio.jpg|Riohacha File:CENTRO COMERCIAL SUCHIMMA (RIOHACHA) - panoramio.jpg|Riohacha File:Antigua Aduana y Actual Secretaría de Cultura de Riohacha.jpg|Riohacha File:Edificio de la Gobernacion de la Guajira.JPG|Riohacha File:Skyline Pereira.jpg|Pereira File:Bolivar desnudo.jpg|Pereira File:IglesiadePereira.JPG|Pereira File:Edificio de Rentas Departamentales.JPG|Pereira File:Estación del Ferrocarril Pereira..JPG|Pereira File:Sincelejoocity.png|Sincelejo File:Ciudad de Quibdo.jpg|Quibdó File:Armenia, Quindío Fotografías Variadas.png|Armenia (Quindío) File:Alcaldía de Yopal, Casanare.jpg|Yopal File:Estadio Santiago de las Atalayas.jpg|Yopal File:Yopal, Casanare - panoramio.jpg|Yopal File:Monumento al joropo, Yopal.JPG|Yopal File:Catedral sanjose yopal.jpg|Yopal File:Palacio de Justicia Florencia.jpg|Florencia, Caquetá File:Plaza Pizarro Florencia.jpg|Florencia, Caquetá File:Catedral Florencia Fachada.JPG|Florencia, Caquetá File:Gustavo Artunduaga FLA.JPG|Florencia, Caquetá File:Terminal de Transporte Florencia.jpg|Florencia, Caquetá File:Mocoa Plaza Central 2013.jpg|Mocoa File:Rio arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Catedral Santa Bárbara de Arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Alcaldía de Arauca y monumento 2.JPG|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Monumento a Simón Bolivar.JPG|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Puerto Carreño, Vichada, Colombia - panoramio.jpg|Puerto Carreño File:Leticia montaje.png|Leticia (Colombia) File:Panoramica 1DSC00027.JPG|San José del Guaviare File:Panorámica de San Andres.JPG|San Andrés/North End File:Procuraduría - panoramio.jpg|Inírida File:Vista aérea de Mitú, Vaupés.jpg|Mitú File:Plaza ppal Belén-Boyacá. A Pulido-Villamarín.jpg|Belén, Boyacá File:Capilla Betéitiva.jpg|Betéitiva File:Panoramica Sogamoso.JPG|Sogamoso File:Parque Santa Rosa de Viterbo.JPG|Santa Rosa de Viterbo, Boyacá File:Tibasosa.jpg|Tibasosa File:El Banco.JPG|El Banco, Magdalena File:Obelisco monumento a Jose Domingo Ortiz.jpg|El Banco, Magdalena File:Calle ortiz y torre de la catedral.JPG|Triq Ortiz (Calle Ortiz), El Banco, Magdalena File:Chalupas en el puerto.JPG|El Banco, Magdalena File:Alcaldia municipal el banco.jpg|Town hall (Ayuntamiento), El Banco, Magdalena File:Gruta de Fatima Colegio Sta Teresa.JPG|Fatima Grotto fl-Iskola Santa Tereża (Gruta de Fátima en el Colegio Santa Teresa), El Banco, Magdalena File:Ahí viene el Samán de la plaza principal de Charalá 08-03-2011.JPG|Charalá, Charalá File:EncinoPanoramicadesdelacruz.jpg|Encino, Santander File:Fuente del Parque Principal de Coromoro en honor a la heroína coromoreña Antonia Santos Plata.jpg|Coromoro File:San Gil Santander - camilogaleano(.)com.jpg|San Gil, Santander File:Puentes en La Pintada 02.jpg|La Pintada, Antioquia File:Perspectiva de la Estación del Ferrocarril Camilo Restrepo. Amagá (Antioquia).JPG|Amagá, Antioquia File:Rio Cauca.JPG|Xmara Cauca, Tarso, Antioquia File:Jericó, Antioquia, Colombia.JPG|Jericó, Antioquia File:VALPARAÍSO ANT.jpg|Valparaíso ANT.jpg, Antioquia File:Támesis "La tierra del siempre volver".jpg|Támesis, Antioquia File:Vista General Aguadas Caldas.jpg|Aguadas, Antioquia File:Monumento a la Tejedora Aguadeña - 01.jpg|Aguadas, Antioquia File:Lacejaant.JPG|La Ceja, Antioquia File:Parque principal del municipio de Marinilla.jpg|Marinilla, Antioquía File:El antiguo Peñol - Miniatura (1).JPG|El Peñol, Antioquia File:Panorámica de Granada.jpg|Granada, Antioquia File:Cocorná -Antioquia - camilogaleano(.)com.jpg|Cocorná, Antioquia File:Fotografia de la Iglesia de El Carmen de Viboral.jpg|El Carmen de Viboral, Antioquia File:Guatape - Antioquia - camilogaleano(.)com.jpg|Guatapé, Antioquiaa File:Sanrafaelant.jpg|San Rafael, Antioquia File:Panoramica Alejandria-Antioquia.jpg|Alejandría, Antioquia File:Parque de San Roque2.JPG|San Roque, Antioquia File:Yolombó - palacio municipal 2.jpg|Yolombó, Antioquia File:Cisneros-Panoramica-Antioquia.jpg|Cisneros, Antioquia File:Concepcion-Ant3.jpg|Concepción, Antioquia File:Parque Diego Echavarría Misas-Barbosa.JPG|Barbosa, Antioquia File:Panorama del centro de Bello.png|Bello, Antioquia File:Copacabana-panorámica.jpg|Copacabana, Antioquia File:Girardota-frontis.jpg|Girardota, Antioquia File:Caracoli-pueblo.jpg|Caracolí, Antioquia File:Iglesia de Maceo.JPG|Maceo, Antioquia File:Entrerrios-Antioquia.jpg|Entrerríos, Antioquia File:San Pedro de los Milagros-parque.JPG|San Pedro de los Milagros, Antioquia File:Vista de San jeronimo - Antioquia.jpg|San Jerónimo, Antioquia File:Fachada Templo del Municipio de San Jeronimo.jpg|San Jerónimo, Antioquia File:Sopetrán panorámica.jpg|Sopetrán, Antioquia File:Calle principal Olaya.JPG|Olaya, Antioquia File:Templo parroquial Belmira.jpg|Belmira, Antioquia File:Casa esquinera en Liborina desde el atrio de la iglesia.jpg|Liborina, Antioquia File:Casco urbano de San Andrés de Cuerquia 01.jpg|San Andrés de Cuerquia, Antioquia File:Iglesia principal de Abejorral Antioquia.jpg|Abejorral, Antioquia File:Calle Medellín, Abejorral - 2.jpg|Abejorral, Antioquia File:Iglesia abejorral.jpg|Abejorral, Antioquia File:Plaza de la independencia .jpg|Abejorral, Antioquia File:Casa campesina vereda chagualal.jpg|Abejorral, Antioquia File:Paisaje abejorral.jpg|Xmara Aurres, Abejorral, Antioquia File:Cafe bar y pasaje comercial. Casas viejas del marco de la plaza. Rionegro (Antioquia).JPG|Rionegro, Antioquia File:Cordova de Arenas Betancur.JPG|Rionegro, Antioquia File:Vista frontal de la Casa de la Convención. Rionegro (Antioquia). Colombia.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Patio de la de la Casa de la Convención. Rionegro (Antioquia). Colombia.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Sala de la independencia.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Mesa d la Convención.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Iglesia de Nra Sra del Perpetuo Socorro-San Jose de la M.jpg|San José de la Montaña File:Parque Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos File:Santa Rosa de Osos sur.jpg|Santa Rosa de Osos File:Basilica de Nra Sra de las Misericordias-exterior.jpg|Santa Rosa de Osos File:Porfirio Barba Jacob de Rodrigo Arenas Betancur.jpg|Santa Rosa de Osos File:Monumento a Pedro Justo Berrío-frente.JPG|Santa Rosa de Osos File:Iglesia Riogrande Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos File:Iglesia de San Francisco y Santa Clara de Asís-Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos File:Iglesia de San Pablo, Santa Rosa de Osos.jpg|Santa Rosa de Osos File:Plaza de Ruiz.jpg|Sonsón File:Sonsón nocturno.jpg|Sonsón File:Parque Gutiérrez González.jpg|Sonsón File:Banderas en balcón Sonsón.jpg|Sonsón File:Sonsón.JPG|Sonsón File:Sonsón - Antioquia.JPG|Sonsón File:Rioarma.JPG|Xmara Arma, Sonsón File:Iglesia de Nuestra Señora del Rosario, Aranzazu - desde la fuente.jpg|Aranzazu, Caldas File:Panorámica San Luis Antioquia.jpg|San Luis, Antioquia File:San Carlos parque.jpg|San Carlos, Antioquia File:Iglesia de Belén (Boyaca).jpg|Belén, Boyacá File:Ambalema 002.jpg|Ambalema, Tolima File:Palomino beach.JPG|Palomino, La Guajira (2547 ab.) File:Guatavita desde el cielo.jpg|Lag ta' Guatavita (Lago de Guatavita) File:Duitama (2007).jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Plaza.jpg|Duitama, Boyacá File:Vista Centro Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Panoramica.JPG|Duitama, Boyacá File:Santa Ana Duitama.JPG|Santa Ana, Duitama, Boyacá File:Sur Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:Vista Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Plaza.jpg|Pjazza tal-Liberaturi (Plaza de los Libertadores), Duitama, Boyacá File:Duitama Vista Centro.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Carrera 16.jpg|Duitama, Boyacá File:Panoramica Centro De Duitama.JPG|Av Las Américas, Duitama, Boyacá File:Av Las Américas.jpg|Duitama, Boyacá File:Ruta Nacional 55-1.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Calle.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Hermosa.jpg|Duitama, Boyacá File:Catedral Principal De Duitama-Boyaca.JPG|Katidral (Catedral), Duitama, Boyacá File:Catedral Duitama San lorenzo.jpg|Katidral ta' St Lorenzo (Catedral de San Lorenzo), Duitama, Boyacá File:RAFAEL REYES.jpg|Duitama, Boyacá File:Panoramica Centro De Duitama.JPG|Duitama, Boyacá File:Uan Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:La Trinidad.JPG|Kappella tat-Trinità (Capilla La Trinidad), Duaitama, Boyacá File:Cultivo de cebolla 2.jpg|Il-kultivazzjoni tal-basal fin-Nofsinhar ta' Duitama (Cultivo de cebolla en el sur de Duitama), Boyacá File:Perspectiva de la Estación del Ferrocarril Camilo Restrepo. Amagá (Antioquia).JPG|Amaguá, Antioquia File:Parque Puente Nacional.JPG|Puente Nacional, Santander File:Emoli 071.jpg|Puente Nacional, Santander File:Iglesia de cachiri.JPG|Knisja tal Madonna ta' La Candelaria. (Iglesia de Nuestra Señora de La Candelaria.), Cachiri File:TemploNuestraSeñoraDeLaCandelaria.png|Knisja (Iglesia), Planeta Rica, Córdoba File:Calle del mercado pn.jpg|Knisja Madonna ta' Lourdes (Iglesia Nuestra Señora De Lourdes), Pueblo Nuevo, Córdoba File:Iglesiacienagadeoro.jpg|Knisja (Iglesia), Ciénaga de Oro, Córdoba File:Iglesia Caceres - Antioquia.jpg|Iglesia (Knisja), Cáceres, Antioquia File:Valdivia-Antioquia.jpg|Iglesia (Knisja), Valdivia, Antioquia File:Iglesia central de El Doncello.jpg|Knisja minn San Francisco (Iglesia de San Francisco), El Doncello, Caquéta File:Iglesia San Fransico de Berastegui.png|Knisja (Iglesia), Berástegui, Ciénaga de Oro, Córdoba File:Monumento en honor a las vendedoras de bollo dulce.jpg|Knisja (Iglesia), Cereté, Córdoba File:Cabecera municipal de El Carmen de Bolívar.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Santuario de Nuestra Señora del Carmen, El Carmen de Bolívar.jpg|Knisja (Iglesia de Nuestra Señora del Carmen tal-Madonna tal-Karmenu), El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Rompiendo el edicto - Manuela Beltrán.JPG|Skultura ta' Manuela Beltrán li tikser l-editt, fiċ-ċentru storiku imwaqqfa fl-1681 (Escultura de Manuela Beltrán rompiendo el edicto, en el casco histórico del Socorro fundado en 1681), Socorro, Dantander File:Abrego 2 NS feb 2021.jpg|Ábrego, Norte de Santander File:Columna de la Libertad de los Esclavos Plaza 29 de mayo.JPG|Ocaña, Norte de Santander File:La playa de belen aerea.JPG|La Playa de Bélen, Norte de Santander File:Sardinata rural NS-Col.jpg|Sardinata File:La Curva, Sardinata NS-Col.jpg|La Curva, Bucarasica File:Paisajes de Villa Caro.jpg|Villa Claro, Norte de Santander File:El majestuoso cielo del condor de los Andes.jpg|Los Andes, Cáchira File:Siete Lagunas, Municipio de Cachira.jpg|Siete Lagunas, Límite Municipios Cáchira y Arboledas File:Laguna Brava, Municipio de Arboledas.jpg|Laguna Brava, Municipio de Arboledas File:Laguna Casadero.JPG|Laguna Casadero, Municipio de Arboledas File:Laguna La Vaca Sisavita.jpg|Laguna La Vaca - Sisavita File:Laguna Verde Silos Mutiscua.JPG|Laguna Verde, Límite Municipios Silos y Mutiscua File:Laguna de Cácota.jpg|Laguna de Cácota, Vereda Mata de Lata, Municipio de Cácota File:Laguna El Toro Sisavita.jpg|Laguna El Toro en el Parque Natural Regional Sisavita, Norte de Santander, Colombia File:El Zulia NS jun 2023.jpg|El Zulia, Norte de Santander File:Reconstruccion de Gramalote.jpg|Nuevo Gramalote, Norte de Santander File:Nuevo Gramalote agt 2021.jpg|Nuevo Gramalote, Norte de Santander File:Barrio Bellavista Los Patios NS.JPG|Bellavista, Los Patios, Norte de Santander File:Puerto Santander.jpg|Puerto Santander, Norte de Santander File:Norte Cúcuta nov 2019.jpg|San Faustino, Cúcuta, Norte de Santander File:Calle 9 in San Martin Colombia.jpg|San Martín, Meta File:Vista panorámica de Paz de Ariporo 2014-01-21 08-43.jpg|Paz de Ariporo, Casanare File:Yopal-Casanare.jpg|Yopal, Casanare File:Monumento al joropo, Yopal.JPG|Yopal, Casanare File:LA NOCHE EN LA TRIADA - Centro Cultural.jpg|Yopal, Casanare File:Avenida Nunchía.jpg|Yopal, Casanare File:Near heaven.jpg|Aguazul, Casanare File:Salazar de las Palmas NdeS.jpeg|Salazar de Las Palmas, Norte de Santander File:Rio Salazar altura Veredas Amarilla y Camponuevo Sur.JPG|Salazar de Las Palmas, Norte de Santander File:Atardecer en la palza principal de Villa de Leyva.jpg|Villa de Leiva, Boyacá File:Villa del Rosario NS, Col.jpeg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Parque Grancolombiano - Cúcuta.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Casa de Francisco de Paula Santander.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Templo lomo.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Casa La Bagatela.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:PuenteMorro.jpg|Pont Morro (Puente Morro), San Andrés de Tumaco (Fondazzjoni Spanjola kienet fl-1610), Nariño File:Los Palmitos (Sucre).jpg|Palazz Muniċipali ta' Los Palmitos, Sucre File:ELCARMENNORTE.jpg|El Carmén, Norte de Santander File:Atardecertumaco.jpg|Pont Morro (Puente Morro), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Arco del morro tumaco.jpg|Arch ta' Morro (Arco del Morro), San Andrés de Tumaco, Nariño File:ParqueColón.jpg|Park ta' Colón (Parque Colón), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Aeropuerto La Florida.jpg|Ajruport ta' Florida (Aeropuerto La Florida), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Playa del Bajito en Tumaco.JPG|Bajito Beach fil-Bajja ta' Tumaco, San Andrés de Tumaco, Nariño File:Tolita-Tumaco gold figure 1st century BC.jpg|Figura prekolombjana mill-kultura Tumaco-La Tolita, seklu 1 AD. File:Lugar de la batalla de cuaspud.png|Cuaspud, Cauca File:Vista de Girón (Santander) en dron 02.jpg|San Juan de Girón (qabel: Villa de los Caballeros de Girón), magħruf aħjar bħala Girón; hija muniċipalità fid-dipartiment ta' Santander, li hija parti miż-żona Metropolitana ta' Bucaramanga fil-Grigal tal-Kolombja. File:Biblioteca Municipal pueblo..jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Panorámica de Ituango - 2.jpg|Ituango, Córdoba File:Vista aérea puerto libertador 1.jpg|Puerto Libertador, Córdoba File:Tarazá casco urbano.jpg|Tarazá, Córdoba File:Banner - Briceño (Antioquia).png|Briceño, Antioquia File:Anorí desde el aire.jpg|Anorí, Antioquia File:Yarumal.jpg|Yarumal, Antioquia File:Embera.JPG|Mutatá, Antioquia File:Lallorona.JPG|Dabeiba, Antioquia File:Casa esquinera en Liborina desde el atrio de la iglesia.jpg|Liborona, Antioquia File:Casco urbano de San Andrés de Cuerquia 01.jpg|San Andrés de Cuerquia, Antioquia File:Alcaldía de Pueblo Nuevo, Córdoba.jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Parq principal.jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Parq principal2.jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Cerro del socorro.jpg|Ciénaga de Oro, Córdoba File:Atardecer en Tibú.jpg|Tibú, Norte de Santander File:Faro del Catatumbo.jpg|Tibú, Norte de Santander File:Convención|Convención, Norte de Santander File:Ciudad de Aguachica César.jpg|Aguachica, César File:Barrio Bellavista Los Patios NS.JPG|Los Patios, Norte de Santander File:Pamplonita NS abr 2024.jpg|Pamplonita, Norte de Santander File:Pamplona,Norte de Santander.PNG|Los Patios, Norte de Santander File:Barrancabermeja, Santander Department, Colombia - panoramio - yesid ferney patiño … (3).jpg|Barrancabermeja, Santander File:Barrancabermeja, Santander Department, Colombia - panoramio - yesid ferney patiño … (1).jpg|Barrancabermeja, Santander File:Museo del petroleo.jpg|Barrancabermeja, Santander File:Panoramica El Carmen de Viboral 2013 - panoramio.jpg|El Carmen de Viboral, Antioquia File:El Carmen de Bolivar.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Macayepo - Casa típica.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Parque Central de El Carmen de Bolívar.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Cerro Cansona.jpg|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Atardecer en Berrugas, sán Onofre, Súcre.JPG|Berrugas, San Onofre, Sucre File:PlayaDelMorro.jpg|Bajja ta' Morro/Morro Beach (Playa del Morro), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Montelibano-Col.jpg|Montelíbano, Cordoba File:MontelíbanoRural.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano1.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano2.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano2.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Parque camión.jpg|Montelíbano, Cordoba File:TerminalMontelíbano.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano4.jpg|Montelíbano, Cordoba File:SenaSanjorge.jpg|Montelíbano, Cordoba File:SenaSanjorge2.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano5.jpg|Montelíbano, Cordoba File:MLIBANO 133.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano6.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano3.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Santuario de Fauna y Flora Los Colorados.jpg|Santwarju tal-Fawna u l-Flora Los Colorados (Santuario de fauna y flora Los Colorados) File:Casacultura san jacinto.jpg|San Jacinto, Bolívar File:Artesanía san jacinto.jpg|San Jacinto, Bolívar File:Gaiteros-sanjacinto.jpg|San Jacinto, Bolívar File:Santa Rosa de Osos sur.jpg|Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Rompiendo el edicto - Manuela Beltrán.JPG|El Socorro, Santander File:Victoria Regia - La Milagrosa - Leticia, Amazonas Colombia - panoramio.jpg|Xmara near Leticia. File:Palacio de San Carlos.JPG|Palacio/Palace/Palazz San Carlos (Santafé de Bogotá) File:Palacio de San Carlos (Bogotá) 03.JPG|Tieqa tal-Palazz San Carlos li minnha ħarab Simón Bolívar mill-attakk. </gallery> <gallery> File:Mapa de Colombia (ríos).svg|Mappa tal xmaras ta' Kolombja File:Río Zulia en.PNG|Xmaras ta' Norte de Santander File:RioSuarez.jpg|Xmara Suárez bejn Boyacá u Santander File:Puente-Rio Magdalena.jpg|Pont fuq ix-Xmara Magdalena li jgħaqqad Barrancabermeja ma Yondó. File:Rio Sogamoso Via Zapatoca.jpg|Xmara Sogamoso, Santander File:Sobrevolando Colombia - En ruta hacia Bucaramanga (8204596774).jpg|Xmajjar Suárez, Chicamocha u Sogamoso fil-Rio Chicamocha on PANACHI 02.JPG Chicamocha File:Cañon del Chicamocha.jpeg|Veduta tal-Canyon ta' Chicamocha, ħdejn il-Park Nazzjonali ta' Chicamocha File:Puente sobre el río El Tarra.jpg|Xmara Tarra, Norte de Santander File:Río Suarez BS Col.jpg|Veduta tax-Xmara Suarez File:RIO SINU.JPG|Veduta tax-Xmara Sinu File:San jorge 1.jpg|Veduta tax-Xmara San Jorge File:MLIBANO 019.jpg|Veduta tax-Xmara San Jorge File:Rio San Jorge.jpg|Veduta tax-Xmara San Jorge File::El Bagre-Antioquia.jpg|Veduta tax-Xmara Nechi File:LAGUNADEFUQUENE.JPG|Il-laguna ta' Fúquene hija korp ta' ilma ħelu li jinsab fil-belt ta' Fúquene, bejn id-dipartimenti ta' Cundinamarca u Boyacá, fil-lvant tal-Andes Kolombjani, f'altitudni ta' 2,540 metru, u f'distanza ta' madwar 80 km mill-belt ta' Bogota </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} {{Amerika t'Isfel}} [[Kategorija:Kolombja]] [[Kategorija:Repubbliki]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Karibew]] [[Kategorija:Pajjiżi fl-Amerika t'Isfel]] 5mmggy3a7ipzoiq8bdx2eujjzp4lnkm 317578 317577 2024-11-18T23:32:35Z Sapp0512 19770 317578 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Repubblika tal-Kolombja |isem_nattiv = ''República de Colombia'' |isem_komuni = Kolombja |stampa_bandiera = Flag of Colombia.svg |stampa_emblema = Coat of arms of Colombia.svg |stampa_mappa = COL orthographic (San Andrés and Providencia special).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Kolombja |ħolqa_emblema = Emblema tal-Kolombja |ħolqa_demografija = Demografija tal-Kolombja |mottu_nazzjonali = "Libertad y Orden" {{es}}<br /><small>''Libertà u Ordni''</small> |innu_nazzjonali = ''[[¡Oh, Gloria Inmarcesible!]]'' |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Spanjola|Spanjol]]¹ |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Bogotá|Bogotá, DC]] |l-ikbar_belt = [[Bogotá|Bogotá, DC]] |latd=4 |latm=35 |lats=53 |latNS=N |lonġd=74 |lonġm=4 |lonġs=33 |lonġEW=W |tip_gvern = [[Repubblika kostituzzjonali]] [[Sistema presidenzjali|presidenzjali]] [[Stat unitarju|unitarja]] |titlu_kap1 = [[President tal-Kolombja|President]] |titlu_kap2 = [[Viċi-President tal-Kolombja|Viċi-President]] |isem_kap1 = [[:es:Gustavo Petro|Gustavo Petro]] |isem_kap2 = [[:es:Francia Márquez|Francia Márquez]] |żona_kklassifika = 26 |poż_erja = 26 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 1,141,748 |erja_mi_kw = 440,831 |perċentwal_ilma = 8.8 |sena_stima_popolazzjoni = 2012 |stima_popolazzjoni = 47,072,915<ref name="DANE clock">{{ċita web |url=http://www.dane.gov.co/reloj/reloj_animado.php |titlu=Animated clock |pubblikatur=Stat Dipartiment Kolumbjan |data-aċċess=2012-02-04 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120114091321/http://www.dane.gov.co/reloj/reloj_animado.php |arkivju-data=2012-01-14 |url-status=dead }}</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 27 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 42,888,592<ref name="DANE clock" /> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2005 |densità_popolazzjoni_km2 = 40.74 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 105.72 |poż_densità_popolazzjoni = 172 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2012 |PGD_PSX = $502.874 biljun |poż_PGD_PSX = 28 |PGD_PSX_per_capita = $10,791 |poż_PGD_PSX_per_capita = |sena_IŻU = 2013 |IŻU = {{increase}} 0.719<ref>{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/es/datos/mapa/|titlu=Indicadores Internacionales sobre Desarrollo Humano – PNUD|pubblikatur=Hdr.undp.org|data-aċċess=2012-05-14|lingwa=Spanjol}}</ref> |poż_IŻU = 91 |kategorija_IŻU = <span style="color:#090;">għoli</span> |tip_sovranità = [[Indipendenza]] {{nobold|minn [[Spanja]]}} |avveniment_stabbilit1 = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Kolumbjan|Iddikjarata]] |data_stabbilit1 = 20 ta' Lulju, 1810 |avveniment_stabbilit2 = Rikonoxxuta |data_stabbilit2 = 7 ta' Awwissu, 1819 |avveniment_stabbilit3 = Kostituzzjoni attwali |data_stabbilit3 = 4 ta' Lulju, 1991 |valuta = [[Peso tal-Kolombja]] |kodiċi_valuta = COP |żona_ħin = COT (Ħin fil-Kolombja) |differenza_ħku = -5 |żona_ħin_legali = |differenza_żona_ħin_legali = |cctld = [[.co]] |kodiċi_telefoniku = +57 |sena_PGD_nominali = 2012 |PGD_nominali = $366.020 biljun |poż_PGD_nominali = 31 |PGD_nominali_per_capita = $7,854 |poż_PGD_nominali_per_capita = |nota1 = Għalkemm il-Kostituzzjoni Kolumbjana tispeċifika l-Ispanjol bħala l-lingwa uffiċjali fit-territorju kollu tagħha, lingwi oħra huma mitkellma fil-pajjiż (madwar 68 lingwi) huma wkoll uffiċjali. L-Ingliż huwa wkoll uffiċjali ġewwa San Andrés u fil-Gżira Providencia ([http://www.alcaldiabogota.gov.co/sisjur/normas/Norma1.jsp?i=2780 Consulta de la Norma]. Alcaldiabogota.gov.co. 8 ta' Ottubru 2012.) }} [[Stampa:Pico Cristobal Colon.jpg|thumb|Christopher Columbus Peak, oriġinarjament imsejjaħ Gonawindua mill-Kogui, li jinsab fil-Kolombja huwa parti mis-sistema muntanjuża ta 'Sierra Nevada de Santa Marta. B'altitudni ta' 5,775 m 'il fuq mil-livell tal-baħar. n. m., u 42 km biss mill-kosta tal-Karibew, u hija l-ħames l-aktar quċċata prominenti fid-dinja, u l-ogħla quċċata fil-Kolombja]] [[Stampa:Cerros Mavecure, Inirida. - panoramio.jpg|thumb|Mavecure Hills (Cerros Mavecure), Inirida, Guainía]] Il-'''Kolombja''' ({{awdjo|en-us-Colombia.ogg|kəˈlʌmbiə}}), uffiċjalment ir-'''Repubblika tal-Kolombja''' ([[Lingwa Spanjola|Spanjol]]:''República de Colombia''), hija repubblika kostituzzjonali unitarja li tinkludi tnejn u tletin dipartiment. Hi tinsab fil-Majjistral tal-[[Amerika t'Isfel]], u tmiss mal-[[Panama]] fil-Majjistral; fit-Tramuntana tmiss mal-[[Baħar Karibew]]; lejn il-Lvant mal-[[Veneżwela]] u l-[[Brażil]]; fin-Nofsinhar mal-[[Ekwador]] u l-[[Peru]]; u mal-Oċean Paċifiku fil-Punent.{{Ċita web|titlu=Which Countries Border Colombia?|url=https://www.worldatlas.com/articles/what-countries-border-colombia.html|data-aċċess=2022-12-03}} Il-Kolombja hija s-26 l-akbar pajjiż mill-erja u r-raba' l-akbar fl-Amerika t'Isfel. B'aktar minn 46 miljun ruħ, hi mqiegħda fis-[[Lista ta' pajjiżi skont il-popolazzjoni|27 post]] fid-dinja skont il-popolazzjoni u għandha t-tieni l-akbar popolazzjoni li jitkellmu bl-Ispanjol fid-dinja wara l-[[Messiku]]. == Etimoloġija == L-isem "Kolombja" huwa derivat mill-kunjom tan-navigatur Taljan Christopher Columbus (Latin: Christophorus Columbus, Taljan: Cristoforo Colombo, Spanjol: Cristóbal Colón). Kien maħsub bħala referenza għad-Dinja l-Ġdida kollha. L-isem aktar tard ġie adottat mir-Repubblika tal-Kolombja tal-1819, iffurmata mit-territorji ta' l-ex Viċireyalty ta' New Granada (il-Kolombja tal-lum, il-Panama, il-Venezwela, l-Ekwador u l-Majjistral tal-Brażil). Meta l-Venezwela, l-Ekwador u Cundinamarca ġew stabbiliti bħala stati indipendenti, l-ex Dipartiment ta' Cundinamarca adotta l-isem "Repubblika ta' New Granada." New Granada uffiċjalment bidlet isimha fl-1858 għall-Konfederazzjoni Grenadine. Fl-1863 l-isem reġa' nbidel, din id-darba għall-Istati Uniti tal-Kolombja, qabel fl-aħħar adotta l-isem attwali tiegħu – ir-Repubblika tal-Kolombja – fl-1886. Biex jirreferi għal dan il-pajjiż, il-gvern Kolumbjan juża t-termini Kolumbja u Repubblika tal-Kolombja. == Storja == === Era prekolombjana === [[File:Culturas precolombinas de Colombia.png|thumb|left|Mappa tal-post tal-kulturi prekolombjani tal-Kolombja.]] Minħabba l-post fejn jinsab, it-territorju tal-lum tal-Kolombja kien kuritur ta' ċiviltà umana bikrija mill-Mesoamerika u l-Karibew sal-Andes u l-baċir tal-Amażonja. L-eqdem sejbiet arkeoloġiċi ġejjin mis-siti ta' Pubenza u El Totumo fil-Wied ta' Magdalena 100 kilometru (62 mi) fil-Lbiċ ta' Bogotá. Dawn is-siti jmorru għall-perjodu Paleoindian (18,000–8000 QK). Fi Puerto Hormiga u siti oħra, instabu traċċi tal-Perjodu Arkajku (~8000–2000 QK). Il-fdalijiet jindikaw li kien hemm ukoll okkupazzjoni bikrija fir-reġjuni ta' El Abra u Tequendama f'Cundinamarca. L-eqdem fuħħar skopert fl-Ameriki, misjub f’San Jacinto, imur għall-5000–4000 QK. Popli indiġeni abitaw it-territorju li llum huwa l-Kolombja madwar is-sena 12,500 QK It-tribujiet nomadi tal-kaċċaturi u l-ġbir tas-siti ta' El Abra, Tibitó u Tequendama, qrib il-Bogotá tal-lum, kienu jinnegozjaw bejniethom u ma' kulturi oħra fil-wied tax-Xmara Magdalena. F’Novembru 2020, ġie żvelat sit li jinkludi tmien mili (13-il km) ta' pittografi li qed jiġu studjati fis- Serranía de la Lindosa. Antropologi li jaħdmu fis-sit jissuġġerixxu li għandu 12,500 sena (c. 10,480 QK), minħabba l-fawna estinta rappreżentata. Kien matul l-ewwel okkupazzjoni umana magħrufa taż-żona. Bejn 5000 u 1000 QK, tribujiet tal-kaċċaturi li jiġbru t-tranżizzjoni għal soċjetajiet agrarji; Ġew stabbiliti settlements fissi u dehret iċ-ċeramika. Mill-ewwel millennju QK, gruppi ta 'Amerindjani, inklużi l-Muiscas, Zenúes, Quimbayas u Taironas, żviluppaw is-sistema politika ta' kapijiet bi struttura ta 'poter piramidali mmexxija minn kapijiet. Il-Muiscas abitaw prinċipalment fiż-żona ta' dak li issa huwa l-Altiplano Cundiboyacense tad-Dipartimenti ta' Boyacá u Cundinamarca, fejn iffurmaw il-Konfederazzjoni Muisca. Huma kibru qamħ, patata, quinoa, u qoton, u nnegozjaw deheb, żmeraldi, kutri, artiġjanat taċ-ċeramika, koka, u speċjalment melħ tal-blat ma' nazzjonijiet ġirien. It-Taironas għexu fit-Tramuntana tal-Kolombja fil-firxa tal-muntanji iżolati tas-Sierra Nevada de Santa Marta. Il-Quimbayas abitaw reġjuni tal-wied tax-Xmara Cauca bejn il-meded tal-muntanji tal-punent u ċentrali tal-Andes Kolombjani. Ħafna mill-Amerindjani pprattikaw l-agrikoltura u l-istruttura soċjali ta' kull komunità indiġena kienet differenti. Xi gruppi indiġeni bħall- Karibijiet għexu fi stat ta' gwerra permanenti, iżda oħrajn kellhom attitudnijiet inqas bellikużi. === Perjodu kolonjali === [[File:Retrato de Vasco Nuñez de Balboa (1475-1517) - Anónimo.jpg|thumb|Vasco Núñez de Balboa (1475-1517), fundatur ta' Santa María la Antigua del Darién, l-ewwel insedjament Ewropew stabbli fil-kontinent]] Alonso de Ojeda (li kien salpa ma’ Columbus) wasal fil-Peniżola Guajira fl-1499. Esploraturi Spanjoli, immexxija minn Rodrigo de Bastidas, għamlu l-ewwel esplorazzjoni tal-kosta tal-Karibew fl-1500. Christopher Columbus salpa qrib il-Karibew fl-1502. Fl-1508, Vasco Núñez de Balboa akkumpanja spedizzjoni lejn it-territorju permezz tar-reġjun tal-Golf ta 'Urabá u waqqaf il-belt ta' Santa María la Antigua del Darién fl-1510, l-ewwel insedjament stabbli fil-kontinent. Santa Marta twaqqfet fl-1525, u Cartagena fl-1533. Il-konkwistatur Spanjol Gonzalo Jiménez de Quesada mexxa spedizzjoni lejn l-intern f'April 1536, u għammed id-distretti li minnhom għadda "Renju Ġdid ta' Granada". F'Awwissu 1538 huwa waqqaf proviżorjament il-kapitali tiegħu ħdejn il-kap Muisca ta' Muyquytá, u sejħilha "Santa Fe." L-isem malajr akkwista suffiss u kien jismu Santa Fe de Bogotá. Fl-istess perjodu seħħew żewġ vjaġġi notevoli oħra tal-konkwistaturi bikrija lejn l-intern. Sebastián de Belalcázar, rebbieħ ta' Quito, vvjaġġa lejn it-tramuntana u waqqaf Cali, fl-1536, u Popayán, fl-1537; Mill-1536 sal-1539, il-konkwistatur Ġermaniż Nikolaus Federmann qasam il-Pjanuri tal-Lvant u daret il-Kordillera tal-Lvant fit-tfittxija ta' El Dorado, il-"belt tad-deheb." Il-leġġenda u d-deheb se jkollhom rwol ewlieni biex jattiraw Spanjoli u Ewropej oħra lejn New Granada matul is-sekli 16 u 17. Ir-rebħiet għamlu alleanzi frekwenti mal-għedewwa tal-komunitajiet indiġeni differenti. L-alleati indiġeni kienu kruċjali għall-konkwista, kif ukoll għall-ħolqien u ż-żamma tal-imperu. In-nies indiġeni fil-Kolombja esperjenzaw tnaqqis fil-popolazzjoni minħabba l-konkwista, kif ukoll mard Ewrasjatiku, bħall-ġidri, li ma kellhom ebda immunità għalih. Meta tqis l-art bħala abbandunat, il-Kuruna Spanjola biegħet proprjetajiet lin-nies kollha interessati fit-territorji kolonizzati, u ħolqot proprjetà kbar u pussess ta' minjieri. Fis-seklu 16, ix-xjenza nawtika fi Spanja laħqet żvilupp kbir grazzi għal figuri xjentifiċi numerużi mill-Casa de Contratación u x-xjenza nawtika kienet pilastru essenzjali tal-espansjoni Iberika. Fl-1542, ir-reġjun ta' New Granada, flimkien mal-possedimenti Spanjoli l-oħra kollha fl-Amerika t'Isfel, saru parti mill-Viċireyalty tal-Perù, bil-kapitali tiegħu f'Lima. Fl-1547, New Granada saret kaptanja ġenerali separata fi ħdan il-viċireyalty, bil-kapitali tagħha f'Santa Fe de Bogotá. Fl-1549, il-Qorti Rjali nħolqot b'digriet irjali, u New Granada kienet irregolata mill-Qorti Rjali ta 'Santa Fe de Bogotá, li dak iż-żmien kienet tinkludi l-provinċji ta' Santa Marta, Río de San Juan, Popayán, Guayana u Cartagena. Iżda d-deċiżjonijiet importanti ttieħdu mill-kolonja għal Spanja mill-Kunsill tal-Indji. [[File:Defensa de Cartagena de Indias por la escuadra de D. Blas de Lezo, año 1741.jpg|thumb|left|Illustrazzjoni tal-Battalja ta' Cartagena de Indias, rebħa kbira Spanjola fil-Gwerra ta' Widna ta' Jenkins]] Sas-seklu 16, in-negozjanti Ewropej tal-iskjavi kienu bdew iġibu skjavi Afrikani fl-Amerika. Spanja kienet l-unika qawwa Ewropea li ma waqqfitx fabbriki fl-Afrika biex tixtri skjavi; L-Imperu Spanjol, b'kuntrast, kien jiddependi fuq is-sistema tas-Seat, li jagħti lil negozjanti minn nazzjonijiet Ewropej oħra l-liċenzja biex jinnegozjaw ma' popli skjavi fit-territorji tagħhom barra mill-baħar. Din is-sistema ġabet Afrikani fil-Kolombja, għalkemm ħafna tkellmu kontra l-istituzzjoni. Popli indiġeni ma' setgħux jiġu skjavi minħabba li kienu legalment suġġetti tal-Kuruna Spanjola. Biex jipproteġu l-popli indiġeni, l-awtoritajiet kolonjali Spanjoli stabbilixxew diversi forom ta' sjieda u regolamentazzjoni tal-art: resguardos, encomiendas, u haciendas. Madankollu, skuntentizza sigrieta kontra l-Ispanjol kien diġà qed jitfaċċa għall-Kolombjani peress li Spanja pprojbixxa l-kummerċ dirett bejn il-Viċiroyalty tal-Perù, li kienet tinkludi l-Kolombja, u l-Viċiroyalty ta' Spanja l-Ġdida, li kienet tinkludi l-Filippini, is-sors ta' prodotti Asjatiċi bħall-ħarir u l-porċellana li kienu mitluba fl-Ameriki. Il-kummerċ illegali bejn il-Peruvjani, il-Filippini, u l-Messikani kompla bil-moħbi, hekk kif prodotti Asjatiċi ta' kuntrabandu spiċċaw f’Córdoba, il-Kolombja, iċ-ċentru ta' distribuzzjoni għall-importazzjonijiet illegali Asjatiċi, minħabba kollużjoni bejn dawn il-popli kontra l-awtoritajiet ta' Spanja. Huma ssetiljaw u nnegozjaw bejniethom filwaqt li ma obdewx il-monopolju Spanjol infurzat. [[File:Virreinato de la Nueva Granada (proyección ortográfica).svg|thumb|Mappa tal-Vicireyalty ta New Granada (Virreinato de la Nueva Granada) fl-1780.]] Il-Viċi-Reali ta' Granada Ġdida ġie stabbilit fl-1717, imbagħad imneħħi temporanjament u mbagħad reġa' ġie stabbilit fl-1739. Il-kapitali tagħha kienet Santa Fe de Bogotá. Din il-Viċireyalty inkludiet xi provinċji oħra fil-majjistral tal-Amerika t'Isfel li qabel kienu taħt il-ġurisdizzjoni tal-Viċiroyalties ta 'Spanja Ġdida jew tal-Perù u jikkorrispondu prinċipalment mal-Venezwela, l-Ekwador u l-Panama tal-lum. Bogotá saret waħda miċ-ċentri amministrattivi ewlenin tal-possedimenti Spanjoli fid-Dinja l-Ġdida, flimkien ma' Lima u l-Belt tal-Messiku, għalkemm baqgħet inqas żviluppata meta mqabbla ma' dawk iż-żewġt ibliet f'diversi aspetti ekonomiċi u loġistiċi. Il-Gran Brittanja ddikjarat gwerra fuq Spanja fl-1739, u l-belt ta' Cartagena malajr saret mira ta' prijorità għall-Ingliżi. Forza spedizzjonarja Ingliża enormi ntbagħtet biex taqbad il-belt, iżda wara li għamlu rejds inizjali, tifqigħat ta' mard devastanti tfixklu n-numru tagħhom u l-Ingliżi ġew sfurzati jirtiraw. Il-battalja saret waħda mill-aktar rebħiet deċiżivi ta' Spanja fil-kunflitt u żgurat dominanza Spanjola fil-Karibew sal-Gwerra tas-Seba’ Snin. Il-qassis, botaniku u matematiku tas-seklu 18 José Celestino Mutis kien delegat mill-Viciroy Antonio Caballero y Góngora biex iwettaq inventarju tan-natura ta' New Granada. Mibdija fl-1783, din saret magħrufa bħala l-Royal Botanical Expedition lejn New Granada. Huwa kklassifikat pjanti u annimali selvaġġi, u waqqaf l-ewwel osservatorju astronomiku fil-belt ta' Santa Fe de Bogotá. F'Lulju 1801, ix-xjenzat Prussjan Alexander von Humboldt wasal Santa Fe de Bogotá fejn iltaqa' ma' Mutis. Barra minn hekk, mill-espedizzjoni ħarġu figuri storiċi tal-proċess ta' indipendenza fi New Granada, bħall-astronomu Francisco José de Caldas, ix-xjenzat Francisco Antonio Zea, iż-żoologu Jorge Tadeo Lozano u l-pittur Salvador Rizo. === Indipendenza === [[File:AGHRC (1890) - Carta XI - División política de Colombia, 1824.jpg|thumb|Id-dipartimenti tal-Gran Colombia fl-1824]] Mill-konkwista u l-kolonizzazzjoni kien hemm ribelljonijiet kontra l-ħakma Spanjola fl-imperu, iżda l-biċċa l-kbira kienu mgħaffġa jew baqgħu dgħajfa wisq biex ibiddlu s-sitwazzjoni ġenerali. L-aħħar ribelljoni li tfittex l-indipendenza sħiħa minn Spanja ħarġet madwar l-1810 u laħqet il-qofol tagħha fid-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Kolombjana, maħruġa fl-20 ta' Lulju, 1810, il-jum issa ċċelebrat bħala Jum l-Indipendenza tan-nazzjon. Dan il-moviment segwa l-indipendenza ta' Saint-Domingue (il-Ħaiti tal-lum) fl-1804, li pprovda xi appoġġ lil mexxej eventwali ta' din ir-ribelljoni: Simón Bolívar. Francisco de Paula Santander kien ikollu wkoll rwol deċiżiv. Inbeda moviment minn Antonio Nariño, li oppona ċ-ċentraliżmu Spanjol u mexxa l-oppożizzjoni kontra l-Viċirejaltà. Cartagena saret indipendenti ftNovembru 1811. Fl-1811 ġew ipproklamati l-Provinċji Magħquda ta’ New Granada, immexxija minn Camilo Torres Tenorio. It-tfaċċar ta' żewġ kurrenti ideoloġiċi differenti fost il-patrijotti (federaliżmu u ċentraliżmu) taw lok għal perjodu ta' instabbiltà msejjaħ Homeland Boba. Ftit wara li temmew il-Gwerer Napoleoniċi, Ferdinand VII, reċentement irrestawrat fuq it-tron fi Spanja, iddeċieda bla mistenni li jibgħat forzi militari biex jerġgħu jieħdu l-biċċa l-kbira tat-Tramuntana tal-Amerika t'Isfel. Il-viċi-realtà ġiet restawrata taħt Juan de Sámano, li r-reġim tiegħu kkastiga lil dawk li pparteċipaw fil-movimenti patrijottiċi, injora l-sfumaturi politiċi tal-laqgħat. Ir-retribuzzjoni qanqlet ribelljoni mġedda, li, flimkien ma' Spanja mdgħajfa, għamlitha possibbli ribelljoni ta' suċċess immexxija mill-Venezwelan Simón Bolívar, li eventwalment ipproklama l-indipendenza fl-1819. Ir-reżistenza favur l-Ispanjol ġiet megħluba fl-1822 fit-territorju tal-lum ta' il-Kolombja u fl-1823 fil-Venezwela. Matul il-Gwerra tal-Indipendenza, mietu bejn 250 u 400 elf ruħ (12-20% tal-popolazzjoni ta' qabel il-gwerra). [[File:Cambios territoriales de Colombia.gif|thumb|Bidliet territorjali fil-Kolombja mill-1811 sal-1993]] It-territorju tal-Vicireyalty ta' New Granada sar ir-Repubblika tal-Kolombja, organizzata bħala unjoni tat-territorji tal-lum tal-Kolombja, Panama, Ekwador, Venezwela, partijiet tal-Gujana u l-Brażil u fit-tramuntana tax-Xmara Marañón. Il-Kungress ta' Cúcuta fl-1821 adotta kostituzzjoni għar-Repubblika l-ġdida. Simón Bolívar sar l-ewwel president tal-Kolombja, u Francisco de Paula Santander inħatar viċi president. Madankollu, ir-repubblika l-ġdida kienet instabbli u l-Gran Colombia eventwalment waqgħet. Il-Kolombja moderna ġejja minn wieħed mill-pajjiżi li ħarġu wara x-xoljiment tal-Gran Colombia, it-tnejn l-oħra jkunu l-Ekwador u l-Venezwela. Il-Kolombja kienet l-ewwel gvern kostituzzjonali fl-Amerika t'Isfel, u l-partiti Liberali u Konservattivi, imwaqqfa fl-1848 u fl-1849, rispettivament, huma tnejn mill-eqdem partiti politiċi li baqgħu ħajjin fl-Ameriki. L-iskjavitù tneħħa fil-pajjiż fl-1851. Id-diviżjonijiet politiċi u territorjali interni wasslu għax-xoljiment tal-Gran Colombia fl-1830. L-hekk imsejjaħ "Dipartiment ta' Cundinamarca" adotta l-isem "New Granada", li żamm sal-1858 meta saret il-"Konfederazzjoni Granadina". Wara gwerra ċivili ta' sentejn fl-1863, inħolqot l-Istati Uniti tal-Kolombja, li ssir magħrufa bħala r-Repubblika tal-Kolombja fl-1886. Il-qasmiet interni baqgħu bejn il-forzi politiċi bipartisan, xi drabi jaqbdu gwerer ċivili mdemmija ħafna, l-Aktar sinifikanti kienet il-Gwerra ta' Elf Jum (1899-1902), li fiha tilfu ħajjithom bejn 100 u 180 elf Kolumbjan meta l-Partit Liberali, appoġġjat mill-Venezwela, l-Ekwador, in-Nikaragwa u l-Gwatemala, irribella kontra l-gvern nazzjonalista u ħa l-kontroll ta' Santander, billi kien finalment megħlub fl-1902 minn forzi nazzjonalisti. === seklu 20 === L-intenzjonijiet tal-Istati Uniti tal-Amerika li jinfluwenzaw iż-żona (speċjalment il-kostruzzjoni u l-kontroll tal-Kanal tal-Panama) wasslu għas-separazzjoni tad-Dipartiment tal-Panama fl-1903 u t-twaqqif tiegħu bħala nazzjon. L-Istati Uniti ħallsu lill-Kolombja $25,000,000 fl-1921, seba' snin wara t-tlestija tal-kanal, biex tagħmel emendi għar-rwol tal-President Roosevelt fil-ħolqien tal-Panama, u l-Kolombja rrikonoxxiet lill-Panama taħt it-termini tat-Trattat Thomson-Urrutia. Il-Kolombja u l-Perù marru għall-gwerra minħabba tilwim territorjali fil-baċir tal-Amażonja. Il-gwerra ntemmet bi ftehim ta’ paċi nnegozjat mil-Lega tan-Nazzjonijiet. Is-Soċjetà finalment tat iż-żona kkontestata lill-Kolombja f'Ġunju 1934. [[File:Bogotazo.jpg|thumb|Il-Bogotazo fl-1948]] Ftit wara, il-Kolombja kisbet grad ta' stabbiltà politika, li ġiet interrotta minn kunflitt imdemmi li seħħ bejn l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50, perjodu magħruf bħala La Violencia. Il-kawża tagħha kienet primarjament it-tensjoni dejjem tikber bejn iż-żewġ partiti politiċi ewlenin, li sussegwentement qabdet wara l-qtil tal-kandidat presidenzjali liberali Jorge Eliécer Gaitán fid-9 ta’ April 1948. L-irvellijiet li rriżultaw f’Bogotá, magħrufa bħala El Bogotazo, infirxu mal-pajjiż kollu u sostnew. il-[ajja ta’ mill-inqas 180,000 Kolumbjan. Il-Kolombja daħlet fil-Gwerra Koreana meta Laureano Gómez ġie elett president. Kien l-uniku pajjiż tal-Amerika Latina li ngħaqad mal-gwerra bi rwol militari dirett bħala alleat tal-Istati Uniti. Partikolarment importanti kienet ir-reżistenza tat-truppi Kolombjani f'Old Baldy. Il-vjolenza bejn iż-żewġ partiti politiċi naqset l-ewwel meta' Gustavo Rojas keċċa lill-president tal-Kolombja f'kolp ta' stat u nnegozja mal-gwerrilli, u mbagħad taħt il-ġunta militari tal-Ġeneral Gabriel Paris. Wara d-depożizzjoni ta' Rojas, il-Partit Konservattiv Kolumbjan u l-Partit Liberali Kolumbjan qablu li joħolqu l-Front Nazzjonali, koalizzjoni li tmexxi l-pajjiż flimkien. Skont il-ftehim, il-presidenza kienet se talterna bejn konservattivi u liberali kull 4 snin għal 16-il sena; iż-żewġ partiti jkollhom parità fil-pożizzjonijiet elettivi l-oħra kollha. Il-Front Nazzjonali temm "La Violencia", u l-amministrazzjonijiet tal-Front Nazzjonali ppruvaw jistabbilixxu riformi soċjali u ekonomiċi estensivi b'kooperazzjoni mal-Alleanza għall-Progress. Minkejja l-progress f’ċerti setturi, komplew ħafna problemi soċjali u politiċi, u gruppi terroristiċi gwerillieri bħall-FARC, ELN, u M-19 inħolqu formalment biex jiġġieldu l-gvern u l-apparat politiku u d-demokrazija tal-Kolombja. Sa mis-sittinijiet, il-pajjiż sofra minn kunflitt armat asimmetriku ta' intensità baxxa bejn il-forzi tal-gvern, il-gruppi terroristiċi tal-gwerillieri komunisti, u l-paramilitari tal-lemin. Il-kunflitt intensifikat fis-snin disgħin, prinċipalment f'żoni rurali remoti. Diversi organizzazzjonijiet gwerillieri ddeċidew li jiddemobilizzaw wara n-negozjati għall-paċi fl-1989-1994. L-Istati Uniti ilha involuta ħafna fil-kunflitt sa mill-bidu tiegħu, meta fil-bidu tas-sittinijiet il-gvern tal-Istati Uniti għen lill-armata Kolombjana tattakka gwerillieri terroristiċi komunisti fil-Kolombja rurali. Dan bħala parti mill-ġlieda Amerikana kontra l-komuniżmu. Merċenarji u korporazzjonijiet multinazzjonali bħal Chiquita Brands International huma wħud mill-atturi internazzjonali li kkontribwew għall-vjolenza tal-kunflitt. Minn nofs is-snin sebgħin, il-kartelli tad-droga Kolombjani saru produtturi, proċessuri u esportaturi ewlenin ta 'drogi illegali, primarjament marijuana u kokaina. Kostituzzjoni ġdida ġiet promulgata fl-4 ta' Lulju, 1991. Il-bidliet iġġenerati mill-kostituzzjoni l-ġdida huma meqjusa bħala pożittivi mis-soċjetà Kolombjana. === seklu 21 === L-amministrazzjoni tal-President Álvaro Uribe (2002-2010) adottat il-politika ta' sigurtà demokratika li kienet tinkludi kampanja integrata għall-ġlieda kontra t-terroriżmu u r-ribelljoni. Il-pjan ekonomiku tal-gvern ippromwova wkoll il-fiduċja tal-investituri. Bħala parti minn proċess ta' paċi, l-AUC (paramilitari tal-lemin) kienet waqfet tiffunzjona formalment bħala organizzazzjoni. Fi Frar 2008, miljuni ta' Kolumbjani ddimostraw kontra l-FARC u gruppi illegali oħra. Wara negozjati ta' paċi, il-gvern Kolumbjan tal-President Juan Manuel Santos u l-gwerilla tal-FARC-EP ħabbru ftehim finali biex jintemm il-kunflitt. Madankollu, referendum biex jiġi ratifikat il-ftehim ma rnexxiex. Il-gvern Kolumbjan u l-FARC sussegwentement iffirmaw ftehim ta' paċi rivedut f'Novembru 2016, li l-kungress Kolumbjan approva. Fl-2016, il-President Santos ingħata l-Premju Nobel għall-Paċi. Ġurisdizzjoni Speċjali għall-Paċi nħolqot biex tinvestiga, tiċċara, tiġġudika u tikkastiga l-ksur serju tad-drittijiet tal-bniedem u l-ksur serji tal-liġi umanitarja internazzjonali li seħħew matul il-kunflitt armat u tissodisfa d-dritt tal-vittmi għall-ġustizzja. Matul iż-żjara tiegħu fil-Kolombja, il-Papa Franġisku ta ġieħ lill-vittmi tal-kunflitt. F'Ġunju 2018, Iván Duque, il-kandidat tal-partit tal-lemin Ċentru Demokratiku, rebaħ l-elezzjoni presidenzjali. Fis-7 ta' Awwissu, 2018, huwa ħa l-ġurament bħala l-president il-ġdid tal-Kolombja biex jieħu post Juan Manuel Santos. Ir-relazzjonijiet tal-Kolombja mal-Venezwela varjaw minħabba differenzi ideoloġiċi bejn iż-żewġ gvernijiet. Il-Kolombja offriet appoġġ umanitarju bl-ikel u l-mediċina biex itaffi n-nuqqas ta' provvista fil-Venezwela. Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin tal-Kolombja qal li l-isforzi kollha biex tissolva l-kriżi tal-Venezwela jridu jkunu paċifiċi. Il-Kolombja pproponiet l-idea tal-Għanijiet ta' Żvilupp Sostenibbli u n-Nazzjonijiet Uniti adottat dokument finali. Fi Frar 2019, il-President tal-Venezwela Nicolás Maduro qata' r-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Kolombja wara li l-President Kolumbjan Iván Duque għen lill-politiċi tal-oppożizzjoni Venezwelana biex iwasslu għajnuna umanitarja lil pajjiżu. Il-Kolombja rrikonoxxiet lill-mexxej tal-oppożizzjoni Venezwelana Juan Guaidó bħala l-president leġittimu tal-pajjiż. == Ġeografija == [[File:Pico Cristobal Colon.jpg|thumb|left|Pico Cristóbal Colón huwa possibbilment l-ogħla muntanja fil-Kolombja, b'għoli rrappurtat ta '5,775 metru (18,947 pied) u Prominenza ta' 5,509 m (18,074 pied).]] [[File:Mapa de Colombia (topografía).svg|thumb|Mappa topografika tal-Kolombja]] Il-ġeografija tal-Kolombja hija kkaratterizzata mis-sitt reġjuni naturali ewlenin tagħha li jippreżentaw il-karatteristiċi uniċi tagħhom, mir-reġjun muntanjuż tal-Andes; ir-reġjun kostali tal-Paċifiku; ir-reġjun kostali tal-Karibew; il-Pjanuri; ir-reġjun tal-foresti tropikali tal-Amażonja; għaż-żona insulari, li tinkludi gżejjer kemm fl-oċeani Atlantiku kif ukoll fil-Paċifiku. Taqsam il-konfini marittimi tagħha mal-Kosta Rika, Nikaragwa, Ħonduras, Ġamajka, Ħaiti u r-Repubblika Dominikana. Il-Kolombja tmiss fil-majjistral mal-Panama, fil-lvant mal-Venezwela u l-Brażil, u fin-nofsinhar mal-Ekwador u l-Perù; stabbilixxa l-limiti marittimi tiegħu ma' pajjiżi ġirien permezz ta' seba' ftehimiet fil-Baħar Karibew u tlieta fl-Oċean Paċifiku. Hija tinsab bejn latitudnijiet 12°N u 4°S u bejn lonġitudnijiet 67° u 79°W. Fil-lvant tal-Andes hemm is-savana ta' Llanos, parti mill-baċin tax-Xmara Orinoco, u fix-Xlokk estrem, il-ġungla tal-foresti tropikali tal-Amażonja. Flimkien, dawn l-artijiet baxxi jiffurmaw aktar minn nofs it-territorju tal-Kolombja, iżda fihom inqas minn 6% tal-popolazzjoni. Fit-tramuntana, il-kosta tal-Karibew, li fiha 21.9% tal-popolazzjoni u l-lokazzjoni tal-bliet tal-port ewlenin ta' Barranquilla u Cartagena, ġeneralment tikkonsisti fi pjanuri baxxi, iżda fiha wkoll is-Sierra Nevada de Santa Marta, li tinkludi l-ogħla. qċaċet tal-pajjiż (Pico Cristóbal Colón u Pico Simón Bolívar), u d-deżert La Guajira. B'kuntrast, l-artijiet baxxi tal-kosta tal-Paċifiku dejqa u mhux kontinwi, appoġġjati mill-muntanji Serranía de Baudó, huma ftit popolati u mgħottija b'veġetazzjoni densa. Il-port ewlieni tal-Paċifiku huwa Buenaventura. [[File:ISS-42 Colombia’s Santa Marta massif.jpg|thumb|left|Sierra Nevada de Santa Marta tidher mill-ISS]] [[File:Sierra Nevada de Santa Marta desde el espacio.jpg|thumb|Sierra Nevada de Santa Marta tidher mill-ISS]] [[File:Sierra Nevada.JPG|thumb|left|Sierra Nevada de Santa Marta minn Valledupar, il-Kolombja.]] Parti miċ-Ċirku tan-Nar, reġjun tad-dinja suġġett għal terremoti u eruzzjonijiet vulkaniċi, fl-intern tal-Kolombja l-Andes huma l-karatteristika ġeografika predominanti. Il-biċċa l-kbira taċ-ċentri tal-popolazzjoni tal-Kolombja jinsabu f'dawn l-artijiet għolja interni. Lil hinn mill-Massif Kolumbjan (fid-dipartimenti tal-Lbiċ ta' Cauca u Nariño), dawn jaqsmu fi tliet fergħat magħrufa bħala cordilleras (muntanji): il-Kordillera tal-Punent, li tgħaddi biswit il-kosta tal-Paċifiku u tinkludi l-belt ta' Cali; il-Medda tal-Muntanji Ċentrali, li tgħaddi bejn il-widien tax-xmajjar Cauca u Magdalena (fil-punent u l-lvant, rispettivament) u tinkludi l-ibliet ta' Medellín, Manizales, Pereira u l-Armenja; u l-Kordillera tal-Lvant, li testendi grigal sal-peniżola La Guajira u tinkludi Bogotá, Bucaramanga u Cúcuta. Il-qċaċet tal-Kordillera tal-Punent jaqbżu l-4,700 m (15,420 pied), u fil-Kordillera Ċentrali u l-Kordillera tal-Lvant jilħqu l-5,000 m (16,404 pied). F'2,600 m (8,530 pied), Bogotá hija l-ogħla belt tad-daqs tagħha fid-dinja. Ix-xmajjar ewlenin tal-Kolombja huma l-Magdalena, il-Cauca, il-Guaviare, l-Atrato, il-Meta, il-Putumayo u l-Caquetá. Il-Kolombja għandha erba' sistemi ewleninta'ta’ drenaġġ: id-drenaġġ tal-Paċifiku, id-drenaġġ tal-Karibew, il-baċir tal-Orinoko u l-baċir tal-Amażonja. Ix-xmajjar Orinoco u Amazon jimmarkaw limiti mal-Kolombja sal-Venezwela u l-Perù rispettivament. === Fruntiera === Il-fruntiera tal-art mal-Kolombja hija 586 km, Venezwela fruntiera ta' aktar minn 2219 km, Brażil huwa 1645 km, Panama hija 266 km, Il-fruntiera internazzjonali flimkien hija 4716 km. === Klima === [[File:Colombia Köppen.svg|thumb|Mappa tal-Kolombja mill-klassifikazzjoni tal-klima Köppen]] Il-klima tal-Kolombja hija kkaratterizzata minn tropikali, li tippreżenta varjazzjonijiet f'sitt reġjuni naturali u skont l-altitudni, it-temperatura, l-umdità, ir-riħ u l-preċipitazzjoni. Il-Kolombja għandha firxa diversa ta 'żoni klimatiċi, inklużi foresti tropikali tropikali, savannahs, steppi, deżerti u klimi tal-muntanji. Il-klima tal-muntanji hija waħda mill-karatteristiċi uniċi tal-Andes u eżenzjonijiet oħra ta' altitudni għolja fejn il-klima hija determinata mill-altitudni. Taħt 1,000 metru (3,281 pied) altitudni hija ż-żona altitudinal sħuna, fejn it-temperaturi huma ogħla minn 24 °C (75.2 °F). Madwar 82.5% taż-żona totali tal-pajjiż tinsab fiż-żona altitudinal sħuna. Iż-żona altitudinal tal-klima moderata li tinsab bejn 1,001 u 2,000 metru (3,284 u 6,562 pied) hija kkaratterizzata minn temperatura medja li tvarja bejn 17 u 24 °C (62.6 u 75.2 °F). It-temp kiesaħ huwa preżenti bejn 2,001 u 3,000 metru (6,565 u 9,843 pied) u t-temperaturi jvarjaw bejn 12 u 17 °C (53.6 u 62.6 °F). Lil hinn hemm il-kundizzjonijiet alpini taż-żona tal-boskijiet u mbagħad il-mergħat bla siġar tal-qawwi. Fuq 4,000 metru (13,123 pied), fejn it-temperaturi huma taħt l-iffriżar, il-klima hija glaċjali, żona ta 'borra permanenti u silġ. === Bijodiversità u konservazzjoni === Il-Kolombja hija waħda mill-pajjiżi megadiversi fil-bijodiversità, u tokkupa l-ewwel post fl-ispeċi ta 'għasafar. Il-Kolombja hija l-pajjiż bl-akbar bijodiversità fuq il-pjaneta, li għandha l-ogħla rata ta' speċi għal kull żona, kif ukoll l-ogħla numru ta' endemiżmi (speċi li ma jinstabu b'mod naturali imkien ieħor) ta' kwalunkwe pajjiż. Madwar 10% tal-ispeċi tad-Dinja jgħixu fil-Kolombja, inklużi aktar minn 1,900 speċi ta' għasafar, aktar milli fl-Ewropa u l-Amerika ta' Fuq flimkien. Il-Kolombja għandha 10% tal-ispeċijiet ta' mammiferi tad-dinja, 14% tal-ispeċi ta' anfibji tad-dinja u 18% tal-ispeċi ta' għasafar tad-dinja. [[File:Cattleya trianae tipo Baronessa.jpg|thumb|Il-fjura nazzjonali tal-Kolombja, l-orkidea endemika Cattleya trianae, hija msemmija għall-botaniku u tabib Kolumbjan José Jerónimo Triana.]] Fir-rigward tal-pjanti, il-pajjiż għandu bejn 40,000 u 45,000 speċi ta 'pjanti, ekwivalenti għal 10 jew 20% tal-ispeċi totali tad-dinja, li huwa saħansitra aktar notevoli jekk tqis li l-Kolombja hija meqjusa bħala pajjiż ta' daqs intermedju. Il-Kolombja hija t-tieni l-aktar pajjiż bijodiversità fid-dinja, biss wara l-Brażil, li huwa madwar 7 darbiet akbar. Il-Kolombja għandha kważi 2,000 speċi ta 'ħut tal-baħar u hija t-tieni l-aktar pajjiż divers fil-ħut tal-ilma ħelu. Huwa wkoll il-pajjiż bl-aktar speċi endemiċi ta' friefet, huwa l-ewwel fl-ispeċi tal-orkidej, u għandu madwar 7,000 speċi ta' ħanfus. Il-Kolombja hija t-tieni fin-numru ta' speċi ta' anfibji u hija t-tielet l-aktar pajjiż divers fir-rettili u l-pali. Hemm madwar 1,900 speċi ta' molluski u skont l-istimi hemm madwar 300,000 speċi ta' invertebrati fil-pajjiż. Fil-Kolombja hemm 32 bijoma terrestri u 314-il tip ta' ekosistemi. Iż-żoni protetti u s-"Sistema tal-Park Nazzjonali" ikopru żona ta' madwar 14,268,224 ettaru (142,682.24 km 2) u jirrappreżentaw 12.77% tat-territorju Kolumbjan. Meta mqabbla mal-pajjiżi ġirien, ir-rati tad-deforestazzjoni fil-Kolombja għadhom relattivament baxxi. Il-Kolombja kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2018 ta' 8.26/10, u kklassifikaha fil-25 post globalment fost 172 pajjiż. Il-Kolombja hija s-sitt pajjiż fid-dinja bil-kobor tal-provvista totali ta' ilma ħelu rinnovabbli, u għad għandha riżervi kbar ta' ilma ħelu. == Gvern u politika == [[File:Casa de Nariño y Vigilantes.jpg|thumb|Il-Casa de Nariño hija r-residenza uffiċjali u l-post tax-xogħol ewlieni tal-President tal-Kolombja.]] Il-gvern tal-Kolombja jiżviluppa fil-qafas ta' repubblika demokratika presidenzjali parteċipattiva kif stabbilit fil-Kostituzzjoni tal-1991. Skont il-prinċipju tas-separazzjoni tas-setgħat, il-gvern huwa maqsum fi tliet fergħat: il-fergħa eżekuttiva, il-fergħa leġiżlattiva u l-fergħa ġudizzjarja. Bħala kap tal-fergħa eżekuttiva, il-President tal-Kolombja jaġixxi bħala kap tal-Istat u kap tal-Gvern, segwit mill-Viċi President u l-Kunsill tal-Ministri. Il-president jiġi elett b'vot popolari biex iservi mandat wieħed ta' erba' snin (fl-2015, il-Kungress tal-Kolombja approva r-revoka ta' emenda kostituzzjonali tal-2004 li biddlet il-limitu ta' mandat wieħed għall-presidenti għal limitu ta' żewġ mandati). Fil-livell provinċjali, is-setgħa eżekuttiva hija ta' gvernaturi dipartimentali, sindki muniċipali, u amministraturi lokali ta' suddiviżjonijiet amministrattivi iżgħar, bħal corregimientos jew communes. L-elezzjonijiet reġjonali kollha jsiru sena u ħames xhur wara l-elezzjoni presidenzjali. [[File:Capitalio Nacional de Colombia, Bogotá.jpg|thumb|Kwartieri ġenerali Nazzjonali tal-Kungress]] Il-fergħa leġiżlattiva tal-gvern hija rappreżentata fil-livell nazzjonali mill-Kungress, istituzzjoni bikamerali li tinkludi Kamra tad-Deputati b'166 siġġu u Senat ta' 102 siġġu. Is-Senat jiġi elett fil-livell nazzjonali u l-Kamra tad-Deputati tiġi eletta fid-distretti elettorali. Membri taż-żewġ kmamar huma eletti biex iservu mandati ta' erba' snin xahrejn qabel il-president, ukoll b’vot popolari. [[File:Palacio de Justicia de Colombia, Bogotá.jpg|thumb|Palazz tal-Ġustizzja tal-Kolombja, kwartieri ġenerali u simbolu tal-Fergħa Ġudizzjarja tal-Kolombja]] Il-ġudikatura hija mmexxija minn erba’ qrati għolja, li jikkonsistu mill-Qorti Suprema li tittratta kwistjonijiet kriminali u ċivili, il-Kunsill tal-Istat, li għandu responsabbiltà speċjali għal-liġi amministrattiva u jipprovdi wkoll pariri legali lill-eżekuttiv, il-Qorti Kostituzzjonali, responsabbli biex tiżgura l-integrità tal-kostituzzjoni Kolombjana, u l-Kunsill Superjuri tal-Ġudikatura, responsabbli għall-verifika tal-ġudikatura. Il-Kolombja topera sistema ta' liġi ċivili, li sa mill-1991 ġiet applikata permezz ta' sistema kontradittorja. Minkejja sensiela ta' kontroversji, il-politika ta' sigurtà demokratika żgurat li l-eks President Álvaro Uribe jibqa' popolari fost il-Kolombjani, bil-klassifikazzjoni tal-approvazzjoni tiegħu laħqet il-quċċata ta' 76%, skont stħarriġ fl-2009. Madankollu, wara li serva żewġ mandati, kien kostituzzjonalment ipprojbit milli qed ifittex l-elezzjoni mill-ġdid fl-2010. Fl-elezzjoni tal-20 ta' Ġunju, 2010, l-eks Ministru tad-Difiża Juan Manuel Santos rebaħ b’69% tal-voti kontra t-tieni l-aktar kandidat popolari, Antanas Mockus. Kienet meħtieġa runoff peress li l-ebda kandidat ma rċieva aktar mil-limitu rebbieħ ta' 50% tal-voti. Santos reġa' rebaħ l-elezzjoni bi kważi 51% tal-voti fl-elezzjonijiet tat-tieni rawnd fil-15 ta' Ġunju 2014, u għeleb lir-rivali tiegħu tal-lemin Óscar Iván Zuluaga, li rebaħ 45%. Fl-2018, Iván Duque rebaħ it-tieni rawnd tal-elezzjonijiet b'54% tal-voti. === Affarijiet barranin === [[File:VII Cumbre de la Alianza del Pacífico, Santiago de Cali.jpg|thumb|VII Summit tal-Alleanza tal-Paċifiku: L-eks president tal-Kolombja, Juan Manuel Santos, huwa t-tieni mix-xellug.]] L-affarijiet barranin tal-Kolombja huma inkarigati mill-President, bħala kap tal-Istat, u mmexxija mill-Ministru tal-Affarijiet Barranin. Il-Kolombja għandha missjonijiet diplomatiċi fil-kontinenti kollha. Il-Kolombja kienet waħda mill-erba' membri fundaturi tal-Alleanza tal-Paċifiku, li hija mekkaniżmu ta' integrazzjoni politika, ekonomika u kooperattiva li tippromwovi l-moviment ħieles ta' oġġetti, servizzi, kapital u nies fost il-membri, kif ukoll borża komuni u ambaxxati konġunti f'diversi pajjiżi. Il-Kolombja hija wkoll membru tan-Nazzjonijiet Uniti, l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ, l-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni Ekonomika u l-Iżvilupp, l-Organizzazzjoni tal-Istati Amerikani, l-Organizzazzjoni tal-Istati Ibero-Amerikani, u l-Komunità Andina tan-Nazzjonijiet. Il-Kolombja hija sieħba globali tan-NATO u alleat importanti mhux tan-NATO tal-Istati Uniti. === Militari === [[File:Arc fragata caldas.jpg|thumb|Il-Frejgata tal-Marina Kolombjana ARC Caldas]] Il-fergħa eżekuttiva tal-gvern hija responsabbli għall-ġestjoni tad-difiża tal-Kolombja, bil-president ikun il-kmandant in kap tal-forzi armati. Il-Ministeru tad-Difiża jeżerċita kontroll ta' kuljum tal-forzi armati u tal-Pulizija Nazzjonali tal-Kolombja. Il-Kolombja għandha 455,461 persunal militari attiv. Fl-2016, 3.4% tal-PGD tal-pajjiż mar għall-infiq militari, u poġġih fl-24 post fid-dinja. Il-forzi armati tal-Kolombja huma l-akbar fl-Amerika Latina. Fl-2018, il-Kolombja ffirmat it-trattat tan-NU dwar il-Projbizzjoni tal-Armi Nukleari. L-armata Kolombjana hija maqsuma fi tliet fergħat: l-Armata Nazzjonali Kolombjana; il-Forza Aerospazjali Kolombjana; u l-Navy Kolombjana. Il-Pulizija Nazzjonali tiffunzjona bħala ġendarmerija, li topera indipendentement mill-armata bħala aġenzija tal-infurzar tal-liġi fil-pajjiż kollu. Kull wieħed minnhom jopera bl-apparat tal-intelliġenza tiegħu separat mid-Direttorat Nazzjonali tal-Intelliġenza (DNI). L-Armata Nazzjonali hija magħmula minn diviżjonijiet, brigati, brigati speċjali u unitajiet speċjali, il-Navy Kolombjana mill-Infanteria tal-Baħar, il-Forza Navali tal-Karibew, il-Forza Navali tal-Paċifiku, il-Forza Navali tan-Nofsinhar, il-Forza Navali tal-Lvant, Gwardja tal-Kosta Kolumbjana, Navali L-Avjazzjoni u l-Kmand Speċifiku ta' San Andrés u Providencia u l-Forza Aerospazjali minn 15-il unità tal-ajru. === Diviżjonijiet amministrattivi === Il-Kolombja hija maqsuma fi 32 dipartiment u distrett kapitali, li huwa meqjus bħala dipartiment (Bogotá hija wkoll il-kapitali tad-dipartiment ta' Cundinamarca). Id-dipartimenti huma suddiviżi f'muniċipalitajiet, li kull waħda minnhom hija assenjata sede muniċipali, u l-muniċipalitajiet huma mbagħad suddiviżi f'corregimientos f'żoni rurali u komuni f'żoni urbani. Kull dipartiment għandu gvern lokali b'gvernatur u assemblea eletti direttament għal terminu ta 'erba' snin, u kull muniċipalità hija mmexxija minn sindku u kunsill. Hemm bord amministrattiv lokali elett b'mod popolari f'kull wieħed mill-belt żgħira jew komuni. Minbarra l-kapitali, erba' bliet oħra ġew innominati distretti (fil-fatt muniċipalitajiet speċjali), fuq il-bażi ta' karatteristiċi distintivi speċjali. Dawn huma Barranquilla, Cartagena, Santa Marta u Buenaventura. Xi dipartimenti għandhom suddiviżjonijiet amministrattivi lokali, fejn il-bliet għandhom konċentrazzjoni kbira ta 'popolazzjoni u l-muniċipalitajiet huma qrib xulxin (per eżempju, f'Antioquia u Cundinamarca). Fejn id-dipartimenti għandhom popolazzjoni baxxa (eż. Amazonas, Vaupés u Vichada), jiġu impjegati diviżjonijiet amministrattivi speċjali, bħal "corregimientos departamentales", li huma ibridi ta' muniċipalità u corregimiento. [[File:Mapa de Colombia (departamentos).svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]] Skont il-Kostituzzjoni tal-1991, il-Kolombja hija magħmula minn 32 dipartiment u distrett kapitali. Kull dipartiment huwa maqsum fi muniċipalitajiet. Il-gvernijiet dipartimentali huma maqsuma fi tliet fergħat: gvernatur (elett b'mod popolari kull 4 snin), assemblea dipartimentali (eletta b'mod popolari kull 4 snin) u qrati superjuri. Skont l-IGAC (1996. Dizzjunarju Ġeografiku tal-Kolombja), l-ogħla punt tagħha jitla’ għal madwar 5,775 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, fuq is-summits tewmin ta' Colón u Bolívar, dawn huma l-għoli massimi fit-territorju nazzjonali, filwaqt li l-iktar punt baxx tal- pajjiż huwa l-Oċean Paċifiku u Atlantiku (il-Karibew). ==== Dipartimenti, popolazzjoni u kapital ==== {| class="wikitable sortable" style="width:73%;" ! '''Numru''' ! '''Dipartiment''' ! '''Popolazzjoni (2020)'''<ref name="PopulationProjections">{{ċita web |url= https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/anexos-proyecciones-pob-dptos-area-grupos-de-edad-2018-2023.xlsx |titlu= ¿Cuántos somos? |pubblikatur= Departamento Administrativo Nacional de Estadística (DANE) |data-aċċess= 2020-03-26 |lingwa= Spanjol |arkivju-url= https://web.archive.org/web/20200327040110/https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/anexos-proyecciones-pob-dptos-area-grupos-de-edad-2018-2023.xlsx |arkivju-data= 2020-03-27 |url-status= dead }}</ref> ! '''Popolazzjoni (2018)'''<ref name="PopulationProjections" /> ! '''Popolazzjoni (2005)''' ! '''Kapital''' |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''1''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Bogotá.svg|20px]] [[Bogotá]] |align="center"| 7,743,955 |align="center"| 7,412,566 |align="center"| 6,778,691 |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''2''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Antioquia Department.svg|20px]] [[Antioquia Department|Antioquia]] |align="center"| 6,677,930 |align="center"| 6,407,102 |align="center"| 5,601,507 |align="center"| Medellín |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''3''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Valle del Cauca.svg|20px]] [[Valle del Cauca]] |align="center"| 4,532,152 |align="center"| 4,475,886 |align="center"| 4,052,535 |align="center"| Cali |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''4''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Cundinamarca.svg|20px]] [[Cundinamarca department|Cundinamarca]] |align="center"| 3,242,999 |align="center"| 2,919,060 |align="center"| 2,228,682 |align="center"| Bogotá |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''5''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Atlántico.svg|20px]] [[Atlántico department|Atlántico]] |align="center"| 2,722,128 |align="center"| 2,535,517 |align="center"| 2,112,001 |align="center"| Barranquilla |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''6''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Bolívar (Colombia).svg|20px]] [[Bolívar department|Bolívar]] |align="center"| 2,180,976 |align="center"| 2,070,110 |align="center"| 1,836,640 |align="center"| Cartagena |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''7''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Santander Department.svg|20px]] [[Santander department|Santander]] |align="center"| 2,280,908 |align="center"| 2,184,837 |align="center"| 1,913,444 |align="center"| Bucaramanga |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''8''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Nariño.svg|20px]] [[Nariño department|Nariño]] |align="center"| 1,627,589 |align="center"| 1,630,592 |align="center"| 1,498,234 |align="center"| Pasto |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''9''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Córdoba.svg|20px]] [[Córdoba department|Córdoba]] |align="center"| 1,828,947 |align="center"| 1,784,783 |align="center"| 1,462,909 |align="center"| Montería |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''10''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Tolima.svg|20px]] [[Tolima department|Tolima]] |align="center"| 1,339,998 |align="center"| 1,330,187 |align="center"| 1,312,304 |align="center"| Ibagué |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''11''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Cauca.svg|20px]] [[Cauca department|Cauca]] |align="center"| 1,491,937 |align="center"| 1,464,488 |align="center"| 1,182,022 |align="center"| Popayán |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''12''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Norte de Santander.svg|20px]][[Norte de Santander department|Norte de Santander]] |align="center"| 1,620,318 |align="center"| 1,491,689 |align="center"| 1,208,336 |align="center"| Cúcuta |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''13''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Boyacá Department.svg|20px]] [[Boyacá Department|Boyacá]] |align="center"| 1,242,731 |align="center"| 1,217,376 |align="center"| 1,255,311 |align="center"| Tunja |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''14''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Magdalena.svg|20px]] [[Magdalena department|Magdalena]] |align="center"| 1,427,026 |align="center"| 1,341,746 |align="center"| 1,136,819 |align="center"| Santa Marta |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''15''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Huila.svg|20px]] [[Huila department|Huila]] |align="center"| 1,122,622 |align="center"| 1,100,386 |align="center"| 1,001,476 |align="center"| Neiva |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''16''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Cesar.svg|20px]] [[Cesar department|Cesar]] |align="center"| 1,295,387 |align="center"| 1,200,574 |align="center"| 878,437 |align="center"| Valledupar |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''17''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Caldas.svg|20px]] [[Caldas department|Caldas]] |align="center"| 1,018,453 |align="center"| 998,255 |align="center"| 898,490 |align="center"| Manizales |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''18''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Meta.svg|20px]] [[Meta department|Meta]] |align="center"| 1,063,454 |align="center"| 1,039,722 |align="center"| 713,772 |align="center"| Villavicencio |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''19''' |align="left"|[[Stampa:Flag of La Guajira.svg|20px]] [[La Guajira department|La Guajira]] |align="center"| 965,718 |align="center"| 880,560 |align="center"| 655,943 |align="center"| Riohacha |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''20''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Risaralda.svg|20px]] [[Risaralda department|Risaralda]] |align="center"| 961,055 |align="center"| 943,401 |align="center"| 859,666 |align="center"| Pereira |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''21''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Sucre (Colombia).svg|20px]] [[Sucre department|Sucre]] |align="center"| 949,252 |align="center"| 904,863 |align="center"| 762,263 |align="center"| Sincelejo |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''22''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Quindío.svg|20px]] [[Quindío department|Quindío]] |align="center"| 555,401 |align="center"| 539,904 |align="center"| 518,691 |align="center"| Armenia |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''23''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Chocó.svg|20px]] [[Chocó department|Chocó]] |align="center"| 544,764 |align="center"| 534,826 |align="center"| 388,476 |align="center"| Quibdó |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''24''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Caquetá.svg|20px]] [[Caquetá department|Caquetá]] |align="center"| 410,521 |align="center"| 401,849 |align="center"| 337,932 |align="center"| Florencia |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''25''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Casanare.svg|20px]] [[Casanare department|Casanare]] |align="center"| 435,195 |align="center"| 420,504 |align="center"| 281,294 |align="center"| Yopal |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''26''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Putumayo.svg|20px]] [[Putumayo department|Putumayo]] |align="center"| 359,127 |align="center"| 348,182 |align="center"| 237,197 |align="center"| Mocoa |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''27''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Arauca.svg|20px]] [[Arauca department|Arauca]] |align="center"| 294,206 |align="center"| 262,174 |align="center"| 153,028 |align="center"| Arauca |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''28''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Guaviare.svg|20px]] [[Guaviare department|Guaviare]] |align="center"| 86,657 |align="center"| 82,767 |align="center"| 56,758 |align="center"| San José del Guaviare |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''29''' |align="left"|[[Stampa:Flag of San Andrés y Providencia.svg|20px]] [[Archipelago of San Andrés, Providencia and Santa Catalina|San Andrés y Providencia]] |align="center"| 63,692 |align="center"| 61,280 |align="center"| 59,573 |align="center"| San Andrés |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''30''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Amazonas (Colombia).svg|20px]] [[Amazonas department|Amazonas]] |align="center"| 79,020 |align="center"| 76,589 |align="center"| 46,950 |align="center"| Leticia |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''31''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Vichada.svg|20px]] [[Vichada department|Vichada]] |align="center"| 112,958 |align="center"| 107,808 |align="center"| 44,592 |align="center"| Puerto Carreño |-bgcolor="#d0e7ff" |align="center"|'''32''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Vaupés.svg|20px]] [[Vaupés department|Vaupés]] |align="center"| 44,712 |align="center"| 40,797 |align="center"| 19,943 |align="center"| Mitú |-bgcolor="#f5faff" |align="center"|'''33''' |align="left"|[[Stampa:Flag of Guainía.svg|20px]] [[Guainía department|Guainía]] |align="center"| 50,636 |align="center"| 48,114 |align="center"| 18,797 |align="center"| Inírida |} [[Stampa:Mapa de Colombia (regiones naturales).svg|thumb|Reġjuni naturali tal-Kolombja, differenzjati bil-kulur: Andin, Karibew, Paċifiku, Orinoquía, Amazonia, Insulari]] [[File:Tawantinsuyu (orthographic projection).svg|thumb|El Imperio Inca en su mayor extensión cerca de 1525 (1438–1533/1572) (The Inca Empire at its greatest extent around 1525 (1438–1533/1572)/L-Imperu Inca fl-akbar firxa tiegħu madwar l-1525 (1438–1533/1572)) Tawantinsuyu]] == Ekonomija == [[File:Vista Hacia La Torre Bacatá (242256171).jpeg|thumb|Orizzont tal-skyscrapers ta' Bogotá]] [[File:Colombia GDP by sector in 2017.png|thumb|Il-PDG tal-Kolombja skont is-setturi fl-2017]] [[File:Edificio Bancolombia - luces.jpg|thumb|Il-kwartieri ġenerali ta' Bancolombia f'Medellin]] Storikament ekonomija agrarja, il-Kolombja urbanizzat malajr fis-seklu 20, sa tmiemu 15.8% biss tal-forza tax-xogħol kienet impjegata fl-agrikoltura, li tiġġenera biss 6.6% tal-PGD; 20% tal-forza tax-xogħol kienet impjegata fl-industrija u 65% fis-servizzi, responsabbli għal 33% u 60% tal-PGD rispettivament. Il-produzzjoni ekonomika tal-pajjiż hija ddominata mid-domanda domestika qawwija tagħha. In-nefqa tal-konsum tad-dar hija l-akbar komponent tal-PGD. L-ekonomija tas-suq tal-Kolombja kibret b'mod kostanti fl-aħħar parti tas-seklu 20, bil-prodott gross domestiku (PGD) jiżdied b'rata medja ta' aktar minn 4% fis-sena bejn l-1970 u l-1998. Il-pajjiż sofra riċessjoni fl-1999 (l-ewwel sena sħiħa ta' tkabbir negattiv mid-Depressjoni l-Kbira), u l-irkupru kien twil u bl-uġigħ. Madankollu, it-tkabbir laħaq is-7% fl-2007, wieħed mill-ogħla fl-Amerika Latina. Skont l-istimi tal-Fond Monetarju Internazzjonali, fl-2023, il-PGD (PPP) tal-Kolombja kien ta' US$1 triljun, it-32 fid-dinja u t-tielet fl-Amerika t’Isfel, wara l-Arġentina. L-infiq pubbliku totali jirrappreżenta 28% tal-ekonomija nazzjonali. Id-dejn estern huwa ekwivalenti għal 40% tal-prodott gross domestiku. Klima fiskali b'saħħitha ġiet affermata mill-ġdid b'żieda fil-klassifikazzjonijiet tal-bonds. L-inflazzjoni annwali għalqet l-2017 b'4.09% sena fuq sena (vs. 5.75% sena fuq sena fl-2016). Ir-rata medja nazzjonali tal-qgħad fl-2017 kienet 9.4%, għalkemm l-informalità hija l-akbar problema li qed jiffaċċja s-suq tax-xogħol (id-dħul tal-ħaddiema formali żdied b'24.8% f'5 snin filwaqt li d-dħul tax-xogħol tal-ħaddiema formali informali żdied biss b'9%). Il-Kolombja għandha żoni ħielsa (FTZ), bħaż-Żona Ħielsa tal-Paċifiku, li tinsab f'Valle del Cauca, waħda mill-aktar żoni attraenti għall-investiment barrani. Is-settur finanzjarju kiber b'mod favorevoli minħabba l-likwidità tajba tal-ekonomija, it-tkabbir tal-kreditu u l-prestazzjoni pożittiva tal-ekonomija Kolombjana. Il-Borża Kolombjana permezz tas-Suq Integrat tal-Amerika Latina (MILA) toffri suq reġjonali għall-kummerċ tal-istokks. Il-Kolombja issa hija waħda minn tliet ekonomiji biss b'punteġġ perfett fuq l-Indiċi tal-Qawwa tad-Drittijiet Legali, skont il-Bank Dinji. Il-Kolombja hija rikka fir-riżorsi naturali u tiddependi ħafna fuq l-enerġija u l-esportazzjonijiet tal-minjieri. L-esportazzjonijiet ewlenin tal-Kolombja jinkludu fjuwils minerali, żjut, prodotti tad-distillazzjoni, frott u prodotti agrikoli oħra, zokkor u ħelu, prodotti tal-ikel, plastiks, ħaġar prezzjuż, metalli, prodotti tal-forestrija, kimiċi, farmaċewtiċi, vetturi, prodotti elettroniċi, tagħmir elettriku, fwejjaħ u kożmetiċi, makkinarju, oġġetti manifatturati, tessuti u drappijiet, ħwejjeġ u xedd tas-saqajn, ħġieġ u oġġetti tal-kristall, għamara, bini prefabbrikat, prodotti militari, materjali tad-dar u tal-uffiċċju, tagħmir tal-kostruzzjoni, software, fost oħrajn. L-imsieħba kummerċjali ewlenin huma l-Istati Uniti, iċ-Ċina, l-Unjoni Ewropea u xi pajjiżi tal-Amerika Latina. L-esportazzjonijiet mhux tradizzjonali xprunaw it-tkabbir tal-bejgħ barrani Kolumbjan kif ukoll id-diversifikazzjoni tad-destinazzjonijiet tal-esportazzjoni grazzi għal ftehimiet ġodda ta 'kummerċ ħieles. It-tkabbir ekonomiku reċenti wassal għal żieda konsiderevoli f'miljunarji ġodda, inklużi intraprendituri ġodda, Kolumbjani b'valur nett li jaqbeż il-biljun USD. Il-Gvern qed jiżviluppa wkoll proċess ta' inklużjoni finanzjarja fost l-aktar popolazzjoni vulnerabbli fil-pajjiż. Il-kontribuzzjoni tat-turiżmu għall-PDG kienet ta' US$5,880.3 biljun (2.0% tal-PDG totali) fl-2016. It-turiżmu ġġenera 556,135 impjieg (2.5% tal-impjiegi totali) fl-2016. Żjajjar turisti barranin kienu mbassra li Żdiedu minn 0.6 miljun fl-2007 għal 4 miljuni fl-2017. === Agrikoltura u riżorsi naturali === [[File:Cerrejón mine.JPG|thumb|Cerrejón hija minjiera tal-faħam miftuħa, l-akbar tat-tip tagħha, l-akbar fl-Amerika Latina, u l-għaxar l-akbar fid-dinja.]] Fl-agrikoltura, il-Kolombja hija waħda mill-akbar ħames produtturi fid-dinja ta' kafè, avokado u żejt tal-palm, u waħda mil l-akbar 10 produtturi fid-dinja ta' kannamieli, banana, ananas u kawkaw. Il-pajjiż għandu wkoll produzzjoni konsiderevoli ta'ross, patata u kassava. Għalkemm mhux l-akbar produttur tal-kafè fid-dinja (il-Brażil isostni dan it-titlu), il-pajjiż ilu, għal għexieren ta' snin, kapaċi jwettaq kampanja ta’ kummerċjalizzazzjoni globali biex iżid valur lill-prodott tal-pajjiż. Il-produzzjoni taż-żejt tal-palm Kolombjan hija waħda mill-aktar sostenibbli fuq il-pjaneta, meta mqabbla mal-akbar produtturi eżistenti. Il-Kolombja hija wkoll fost l-akbar 20 produttur fid-dinja taċ-ċanga u tat-tiġieġ. Il-Kolombja hija wkoll it-tieni l-akbar esportatur tal-fjuri fid-dinja, wara l-Olanda. L-agrikoltura Kolombjana temetti 55% tal-emissjonijiet tal-gassijiet serra tal-Kolombja, prinċipalment minħabba d-deforestazzjoni, it-trobbija tal-bhejjem estensiva żżejjed, il-ħtif tal-art u l-agrikoltura illegali. Il-Kolombja hija esportatur ewlieni tal-faħam u ż-żejt – fl-2020, aktar minn 40% tal-esportazzjonijiet tal-pajjiż kienu bbażati fuq dawn iż-żewġ prodotti. Fl-2018 kien il-5 l-akbar esportatur tal-faħam fid-dinja. Fl-2019, il-Kolombja kienet l-20 l-akbar produttur taż-żejt fid-dinja, b'791 elf barmil / jum, li jesporta parti tajba mill-produzzjoni tiegħu - il-pajjiż kien id-19-il l-akbar esportatur taż-żejt fid-dinja fl-2020. Fil-minjieri, il-Kolombja hija l-akbar produttur dinja emerald, u fil-produzzjoni tad-deheb, bejn l-2006 u l-2017, il-pajjiż ipproduċa 15-il tunnellata fis-sena sal-2007, meta' l-produzzjoni tiegħu żdiedet b'mod sinifikanti, u kiser ir-rekord ta' 66.1 tunnellata estratti fl-2012. Fl-2017, estratt 52.2 tunnellata. Bħalissa, il-pajjiż huwa fost l-akbar 25 produttur tad-deheb fid-dinja. === Enerġija u trasport === [[File:Hidrosogamoso, Represa.JPG|thumb|Dam ta' Sogamoso (Presa de Sogamoso)]] [[File:Cartagena2011-Skyline-Habour.jpg|thumb|Port ta' Cartagena]] Il-produzzjoni tal-elettriku fil-Kolombja ġejja prinċipalment minn sorsi tal-enerġija rinnovabbli. 69.93% huwa miksub mill-ġenerazzjoni idroelettrika. L-impenn tal-Kolombja għall-enerġija rinnovabbli ġie rikonoxxut fl-Indiċi tal-Ekonomija Ekoloġika Globali (GGEI) tal-2014, u poġġiha fost l-aqwa 10 nazzjonijiet fid-dinja f'termini ta 'setturi ta' effiċjenza ekoloġika. It-trasport fil-Kolombja huwa regolat fi ħdan il-funzjonijiet tal-Ministeru tat-Trasport u entitajiet bħall-Istitut Nazzjonali tat-Toroq (INVÍAS) inkarigat mill-Awtostradi fil-Kolombja, l-Aerocivil, responsabbli għall-avjazzjoni ċivili u l-ajruporti, l-Aġenzija Nazzjonali tal-Infrastruttura, Inkarigat mill-konċessjonijiet permezzta'ta’ sħubijiet pubbliċi-privati, għad-disinn, il-kostruzzjoni, il-manutenzjoni, l-operat u l-amministrazzjoni tal-infrastruttura tat-trasport, id-Direttorat Ġenerali Marittimu (Dimar) għandu r-responsabbiltà li jikkoordina l-kontroll tat-traffiku marittimu flimkien man-Navy Kolombjana, fost oħrajn, u taħt il- superviżjoni tas-Sovrintendenza tal-Portijiet u t-Trasport. Mill-2021, il-Kolombja kellha 204,389 km (127,001 mi) ta 'toroq, li minnhom 32,280 km (20,058 mi) kienu asfaltati. Fl-aħħar tal-2017, il-pajjiż kellu madwar 2,100 km (1,305 mi) ta 'toroq duplikati. It-trasport ferrovjarju fil-Kolombja huwa kważi għal kollox iddedikat għat-trasport tal-merkanzija u n-netwerk ferrovjarju għandu tul ta '1,700 km ta' binarji potenzjalment attivi. Il-Kolombja għandha 3,960 kilometru ta' pipelines tal-gass, 4,900 kilometru ta' pajpijiet taż-żejt u 2,990 kilometru ta 'pipelines taż-żejt. Il-gvern Kolumbjan ippropona li jinbnew 7,000 kilometru ta' toroq bejn l-2016 u l-2020, li jnaqqas il-ħinijiet tal-ivvjaġġar bi 30% u l-ispejjeż tat-trasport b'20%. Programm ta' konċessjoni ta' toroq b’pedaġġ se jinkludi 40 proġett u huwa parti minn objettiv strateġiku usa' ta' investiment ta' kważi $50 biljun f'infrastruttura tat-trasport, inklużi sistemi ferrovjarji, ir-restawr tan-navigabbiltà tax-Xmara Magdalena, it-titjib tal-faċilitajiet tal-istrutturi tal-port u l-espansjoni tal-El Dorado International. Ajruport. Il-Kolombja hija pajjiż bi dħul medju. === Xjenza u teknoloġija === [[File:CEMSA 271215 01.JPG|thumb|Colciencias hija aġenzija tal-Gvern Kolumbjan li tappoġġja r-riċerka fundamentali u applikata.]] Il-Kolombja għandha aktar minn 3,950 grupp ta 'riċerka fix-xjenza u t-teknoloġija. iNNpulsa, aġenzija tal-gvern li tippromwovi l-intraprenditorija u l-innovazzjoni fil-pajjiż, tipprovdi għotjiet lil startups, minbarra servizzi oħra li hija u l-istituzzjonijiet jipprovdu. Il-Kolombja kklassifikat fis-66 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023. Spazji ta' coworking ħarġu biex iservu bħala komunitajiet għal startups kbar u żgħar. Fil-Kolombja, organizzazzjonijiet bħall-Korporazzjoni għar-Riċerka Bijoloġika (CIB) ġew żviluppati b'suċċess biex jappoġġjaw liż-żgħażagħ interessati fix-xogħol xjentifiku. Iċ-Ċentru Internazzjonali għall-Agrikoltura Tropikali bbażat fil-Kolombja jinvestiga l-isfida dejjem tikber tat-tisħin globali u s-sigurtà tal-ikel. Fil-Kolombja, saru invenzjonijiet importanti relatati mal-mediċina, bħall-ewwel pacemaker artifiċjali estern b'elettrodi interni, ivvintat mill-inġinier elettriku Jorge Reynolds Pombo, invenzjoni ta 'importanza kbira għal dawk li jbatu minn insuffiċjenza tal-qalb. Ivvintati wkoll fil-Kolombja kienu l-mikrokeratome u tekniki keratomileusis, li jiffurmaw il-bażi fundamentali ta' dak li issa huwa magħruf bħala LASIK (waħda mill-aktar tekniki importanti għall-korrezzjoni ta' żbalji refrattivi fil-vista) u l-valv Hakim għat-trattament ta' idroċefalu. Il-Kolombja bdiet tinnova fit-teknoloġija militari għall-armata tagħha u armati oħra fid-dinja; speċjalment fid-disinn u l-ħolqien ta' prodotti ta' protezzjoni ballistiċi personali, ħardwer militari, robots militari, bombi, simulaturi u radars. Xi xjenzati Kolombjani notevoli huma Joseph M. Tohme, riċerkatur rikonoxxut għax-xogħol tiegħu fuq id-diversità ġenetika tal-ikel, Manuel Elkin Patarroyo li huwa magħruf għax-xogħol pijunier tiegħu fuq vaċċini sintetiċi għall-malarja, Francisco Lopera li skopra l-"Mutazzjoni Paisa" jew tip ta 'Alzheimer bikri, Rodolfo Llinás magħruf għall-istudju tiegħu tal-proprjetajiet intrinsiċi tan-newroni u t-teorija ta' sindromu li kien biddel il-mod ta' fehim tal-funzjonament tal-moħħ, Jairo Quiroga Puello għaraf għall-istudji tiegħu dwar il-karatterizzazzjoni ta' sintetiċi. sustanzi li jistgħu jintużaw biex jiġġieldu fungi, tumuri, tuberkulożi u anke xi viruses u Ángela Restrepo li stabbiliet dijanjosi u trattamenti preċiżi biex jiġġieldu l-effetti ta 'marda kkawżata minn Paracoccidioides brasiliensis. == Demografija == [[File:Densidad pop col only Colombia.png|thumb|Id-densità tal-popolazzjoni tal-Kolombja fl-2013]] B'popolazzjoni stmata ta '50 miljun ruħ fl-2020, il-Kolombja hija t-tielet l-aktar pajjiż popolat fl-Amerika Latina, wara l-Brażil u l-Messiku. Fil-bidu tas-seklu 20, il-popolazzjoni tal-Kolombja kienet madwar 4 miljuni. Sa mill-bidu tas-snin sebgħin, il-Kolombja esperjenzat tnaqqis kostanti fir-rati ta 'fertilità, mortalità u tkabbir tal-popolazzjoni tagħha. Ir-rata tat-tkabbir tal-popolazzjoni għall-2016 hija stmata li tkun 0.9%. Madwar 26.8% tal-popolazzjoni kellha 15-il sena jew iżgħar, 65.7% kellhom bejn 15 u 64 sena, u 7.4% kellhom aktar minn 65 sena. Il-proporzjon ta' nies anzjani fil-popolazzjoni totali beda jiżdied b'mod sostanzjali. Il-Kolombja hija pproġettata li jkollha popolazzjoni ta’ 55.3 miljun sal-2050. L-istimi tal-popolazzjoni taż-żona li issa hija l-Kolombja jvarjaw bejn 2.5 u 12-il miljun ruħ fl-1500; stimi bejn l-estremi jinkludu ċifri ta’ 6 u 7 miljuni. Bil-konkwista Spanjola, il-popolazzjoni tar-reġjun kienet niżlet għal madwar 1.2 miljun ruħ sal-1600, li jirrappreżenta tnaqqis stmat ta' 52-90%. Sa tmiem il-perjodu kolonjali, kien naqas aktar għal madwar 800,000; Beda jiżdied fil-bidu tas-seklu 19 għal madwar 1.4 miljun, fejn jerġa' jaqa' fil-Gwerra tal-Indipendenza tal-Kolombja għal bejn 1 u 1.2 miljun. Il-popolazzjoni tal-pajjiż ma rkupratx għal-livelli ta' qabel il-konkwista sa' l-1940, kważi 450 sena wara l-quċċata tagħha fis-seklu 16. [[File:Colombia población.png|thumb|Storja tal-popolazzjoni tal-Kolombja]] Il-popolazzjoni hija kkonċentrata fl-artijiet għolja Andin u tul il-kosta tal-Karibew, ukoll id-densitajiet tal-popolazzjoni huma ġeneralment ogħla fir-reġjun Andin. Id-disa' dipartimenti tal-pjanura tal-Lvant, li jinkludu madwar 54% taż-żona tal-Kolombja, għandhom inqas minn 6% tal-popolazzjoni. Tradizzjonalment soċjetà rurali, il-moviment lejn żoni urbani kien qawwi ħafna f'nofs is-seklu 20, u l-Kolombja issa hija waħda mill-aktar pajjiżi urbanizzati fl-Amerika Latina. Il-popolazzjoni urbana żdiedet minn 31% tat-total fl-1938 għal kważi 60% fl-1973, u fl-2014 iċ-ċifra kienet ta' 76%. Il-popolazzjoni ta' Bogotá waħedha żdiedet minn ftit aktar minn 300,000 fl-1938 għal madwar 8 miljuni llum. B'kollox, tnejn u sebgħin belt issa għandhom popolazzjonijiet ta' 100,000 jew aktar (2015). Fl-2012, il-Kolombja kellha l-akbar popolazzjoni spostata internament fid-dinja, stmata għal 4.9 miljun ruħ. L-istennija tal-ħajja kienet 74.8 snin fl-2015 u l-mortalità tat-trabi kienet 13.1 għal kull elf fl-2016. Fl-2015, 94.58% tal-adulti u 98.66% taż-żgħażagħ huma litterati u l-Gvern jonfoq madwar 4.49% tal-PGD tiegħu fuq l-edukazzjoni. === Lingwi === Madwar 99.2% tal-Kolombjani jitkellmu bl-Ispanjol, imsejjaħ ukoll Kastiljan; Fil-pajjiż jintużaw ukoll 65 lingwa Amerindja, żewġ lingwi krejoli, il-lingwa Romani u l-Lingwa tas-Sinjali Kolombjana. L-Ingliż għandu status uffiċjali fl-arċipelagu ta' San Andrés, Providencia u Santa Catalina. Total ta' 101 lingwa fil-Kolombja huma elenkati fid-database Ethnologue, inkluż l-Ispanjol. In-numru speċifiku ta' lingwi mitkellma jvarja ftit, b'xi awturi jikkunsidraw lingwi differenti dak li oħrajn iqisu varjetajiet jew djaletti tal-istess lingwa. L-aħjar stimi jirreġistraw 71 lingwa mitkellma fil-pajjiż illum, li ħafna minnhom jappartjenu lill-familji tal-lingwi Chibcha, Tucano, Bora-Witoto, Guajibo, Arawak, Karibew, Barbaco u Saliban. Bħalissa hemm aktar minn 850,000 kelliem tal-lingwa nattiva. === Gruppi etniċi === Il-Kolombja hija etnikament diversa, in-nies tagħha dixxendenti mill-abitanti indiġeni oriġinali, konkwistaturi Spanjoli, Afrikani oriġinarjament miġjuba fil-pajjiż bħala skjavi, u immigranti tas-seklu 20 mill-Ewropa u l-Lvant Nofsani, kollha jikkontribwixxu għal wirt kulturali divers. Id-distribuzzjoni demografika tirrifletti mudell li huwa influwenzat mill-istorja kolonjali. L-abjad jgħixu madwar il-pajjiż kollu, l-aktar fiċ-ċentri urbani u fl-għoljiet u l-ibliet kostali li qed jikbru. Il-popolazzjonijiet tal-bliet il-kbar jinkludu wkoll il-mestizos. Il-bdiewa Mestizo (nies li jgħixu f'żoni rurali) jgħixu wkoll fl-artijiet għoljiet Andini, fejn xi konkwistaturi Spanjoli mħallta man-nisa tal-kapijiet Amerinjani. Il-mestizos jinkludu artiġjani u negozjanti żgħar li kellhom rwol importanti fl-espansjoni urbana ta' dawn l-aħħar deċennji. Fi studju fl-American Journal of Physical Anthropology, il-Kolombjani għandhom antenati medja ta' 47% DNA Amerindijan, 42% DNA Ewropew, u 11% DNA Afrikan. Iċ-ċensiment tal-2018 irrapporta li l-“popolazzjoni mhux etnika”, komposta minn bojod u mestizos (dawk ta' antenati mħallta Ewropej u Amerindijani), kienet tifforma 87.6% tal-popolazzjoni nazzjonali. 6.7% huma ta' dixxendenza Afrikana. L-Amerindjani Indiġeni jiffurmaw 4.3% tal-popolazzjoni. Ir-Raizals jikkostitwixxu 0.06% tal-popolazzjoni. Palenqueros jikkostitwixxu 0.02% tal-popolazzjoni. 0.01% tal-popolazzjoni huma żingari. Studju minn Latinobarómetro fl-2023 jistma li 50.3% tal-popolazzjoni hija mestizo, 26.4% hija abjad, 9.5% hija indiġena, 9.0% hija iswed, 4.4% hija mulatta u 0.4% hija Ażjatika, dawn l-istimi jkunu ekwivalenti għal madwar 26 miljun ruħ huma mestizo, 14-il miljun huma bojod, 5 miljun huma indiġeni, 5 miljun huma iswed, 2 miljun huma mulatti u 200k huma Asjatiċi. Id-Diviżjoni tal-Investigazzjoni Federali stmat li mis-86% tal-popolazzjoni li mhix meqjusa bħala parti minn xi gruppi etniċi identifikati miċ-ċensiment tal-2006, il-Kolombjani bojod huma primarjament ta' nisel Spanjol, iżda hemm ukoll popolazzjoni kbira ta' Antenati Nofsani ; F'xi żoni hemm kontribut konsiderevoli ta' antenati Ġermaniżi u Taljani. Ħafna mill-popli indiġeni esperjenzaw tnaqqis fil-popolazzjoni matul il-ħakma Spanjola u ħafna oħrajn ġew assorbiti fil-popolazzjoni mestizo, iżda l-bqija bħalissa jirrappreżentaw aktar minn tmenin kultura differenti. Ir-riżervi (resguardos) stabbiliti għall-popli indiġeni jokkupaw 30,571,640 ettaru (305,716.4 km 2) (27% tat-total tal-pajjiż) u huma abitati minn aktar minn 800,000 ruħ. Uħud mill-akbar gruppi indiġeni huma l-Wayuu, il-Paez, il-Pastos, l-Embera, u ż-Zenú. Id-dipartimenti ta' La Guajira, Cauca, Nariño, Córdoba u Sucre għandhom l-akbar popolazzjonijiet indiġeni. L-Organizzazzjoni Indiġena Nazzjonali tal-Kolombja (ONIC), imwaqqfa fl-ewwel Kungress Indiġenu Nazzjonali fl-1982, hija organizzazzjoni li tirrappreżenta l-popli indiġeni tal-Kolombja. Fl-1991, il-Kolombja ffirmat u rratifikat il-liġi internazzjonali attwali dwar il-popli indiġeni, il-Konvenzjoni dwar il-Popli Indiġeni u Tribali, 1989. L-Afrikani tas-Sub-Saħara nġiebu bħala skjavi, prinċipalment fl-artijiet baxxi kostali, fil-bidu tas-seklu 16 u fis-seklu 19. Illum, komunitajiet kbar Afro-Kolombjani jinsabu fuq il-kosta tal-Paċifiku. Ħafna Ġamajkani emigraw prinċipalment lejn il-gżejjer ta’ San Andres u Providencia. Diversi Ewropej oħra u Amerikani ta' Fuq immigraw lejn il-pajjiż fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, inklużi nies mill-ex USSR matul u wara t-Tieni Gwerra Dinjija. Ħafna komunitajiet immigranti stabbilixxew fuq il-kosta tal-Karibew, partikolarment immigranti reċenti mill-Lvant Nofsani u l-Ewropa. Barranquilla (l-akbar belt fil-Karibew Kolumbjan) u bliet oħra tal-Karibew għandhom l-akbar popolazzjonijiet ta' Libaniżi, Palestinjani u Levantini oħra. Hemm ukoll komunitajiet sinifikanti ta' Roma u Lhud. Hemm xejra migratorja importanti tal-Venezweli, minħabba s-sitwazzjoni politika u ekonomika fil-Venezwela. F'Awwissu 2019, il-Kolombja offriet iċ-ċittadinanza lil aktar minn 24,000 tifel u tifla ta' refuġjati Venezwelani li twieldu fil-Kolombja. ==== Gruppi etniċi fil-Kolombja - Ċensiment tal-2018 ==== [[File:Native India village.jpg|thumb|Popolazzjoni fil-ġungla tal-Amażonja fid-dipartiment tal-Amazonas]] * Mestiż - Abjad (87.58%) * Afro-Kolombjani (inklużi mestizos) (6.68%) * Amerindijan (4.31%) * Mhux indikat (1.35%) * Raizal (0.06%) * Palenquero (0.02%) * Romani (0.01%) ==== Gruppi etniċi fil-Kolombja skont il-Latinobarómetro 2023 ==== * Mestiż (50.3%) * Abjad (26.4%) * Amerindijan (9.5%) * Iswed (9.0%) * Mulatto (4.4%) * Ażjatiċi (0.4%) === Reliġjon === [[File:Iglesia de San Agustín 11.JPG|thumb|left|Il-Knisja ta’ San Agustín hija tempju Kolumbjan ta' qima Kattolika ddedikata lil San Agustín de Hipona, tinsab fil-kantuniera ta' Carrera 7 u Calle 7, eżatt fuq wara tal-Dar ta' Nariño (palazz presidenzjali), fil-qalba ta' is-settur tal-belt storika ta' Bogotá u jappartjeni għall-ġurisdizzjoni ekkleżjastika tal-arċidjoċesi ta' Bogotá.]] [[File:Santuario de Las Lajas, Ipiales, Colombia, 2015-07-21, DD 21-23 HDR.jpg|thumb|Is-Santwarju ta' Las Lajas hija knisja bażilika li tinsab fin-nofsinhar tad-Dipartiment ta' Nariño, muniċipalità ta' Ipiales, il-Kolombja. Il-post huwa sit ta' pellegrinaġġ popolari minn meta dehret il-Verġni Marija fl-1754. L-ewwel santwarju nbena madwar l-1750 u ġie mibdul b'wieħed akbar fl-1802 li kien jinkludi pont fuq il-kanyon tax-Xmara Guáitara. It-tempju attwali, fi stil neo-Gotiku, inbena bejn l-1916 u l-1949.]] Id-Dipartiment Amministrattiv Nazzjonali tal-Istatistika (DANE) ma jiġborx statistika reliġjuża u huwa diffiċli li tikseb rapporti preċiżi. Madankollu, skont diversi studji u stħarriġ wieħed, madwar 90% tal-popolazzjoni taderixxi mal-Kristjaneżmu, li l-maġġoranza tagħhom (70.9%–79%) huma Kattoliċi Rumani, filwaqt li minoranza sinifikanti (16.7%) taderixxi mal-Protestantiżmu (prinċipalment evanġeliċi) . Madwar 4.7% tal-popolazzjoni hija atea jew agnostika, filwaqt li 3.5% jgħidu li jemmnu f'Alla iżda ma jsegwux reliġjon speċifika. 1.8% tal-Kolombjani jaderixxu max-Xhieda ta' Jehovah u l-Adventiżmu u inqas minn 1% jaderixxu ma' reliġjonijiet oħra, bħall-Fidi Bahá'í, l-Islam, il-Ġudaiżmu, il-Buddiżmu, il-Mormoniżmu, l-Induiżmu, ir-reliġjonijiet indiġeni, il-moviment Hare Krishna, il-moviment Rastafari, il-Knisja Ortodossa tal-Lvant u studji spiritwali. In-nies li fadal ma' wieġbux jew wieġbu li ma kinux jafu. Minbarra l-istatistika ta' hawn fuq, 35.9% tal-Kolombjani rrappurtaw li ma' pprattikawx il-fidi tagħhom b'mod attiv. 1,519,562 persuna fil-Kolombja, jew madwar 3% tal-popolazzjoni, irrappurtaw li jsegwu reliġjon indiġena. Għalkemm il-Kolombja tibqa' pajjiż predominantement Kattoliku Ruman f’termini tan-numru ta' magħmudijiet, il-kostituzzjoni Kolombjana tal-1991 tiggarantixxi l-libertà tar-reliġjon u d-denominazzjonijiet reliġjużi u l-knejjes kollha huma ugwalment ħielsa quddiem il-liġi. <gallery> File:Capilla Betéitiva.jpg|Betéitiva File:Catedral de Ibague con la gobernacion.JPG|Ibagué File:Catedral Santa Bárbara de Arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:CRISTO REY.JPG|Villavicencio File:LA CATEDRAL DE RIOHACHA - panoramio.jpg|Riohacha File:Catedral Santa Bárbara de Arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:IglesiadePereira.JPG|Pereira File:Iglesia de Cerinza.JPG|Cerinza File:Iglesia Caldas Antioquia.png|Caldas, Antioquia File:Iglesia-san-miguel-arcangel-paipa.jpg|Paipa File:Iglesia de San Antonio Cali 01.JPG|Cali File:Parque e Iglesia de Fredonia.jpg|Fredoni (Colombia), Antioquia File:Vista General Aguadas Caldas.jpg|Aguadas, Antioquia File:Monumento a la Tejedora Aguadeña - 01.jpg|Aguadas, Antioquia File:Iglesia de San José (Venecia) - fachada.jpg|Venecia, Antioquia File:Iglesia de la Inmaculada Concepción, Aguadas - vista desde el Parque Bolívar 03.jpg|Aguadas, Antioquia File:Monumento al Cacique Pipintá - vista 04.jpg|Aguadas, Antioquia File:Iglesia- La Unión.jpg|La Unión, Antioquia File:Iglesia de Nuestra Señora de las Mercedes-Montebello.jpg|Montebello, Antioquia File:Iglesia de Santo Domingo (Santo Domingo, Antioquia) - exterior 3.jpg|Santo Domingo, Antioquia File:Iglesia San Luis Beltran Puerto Nare.jpg|Puerto Nare, Antioquia File:CristoReyCali.jpg|Cali File:Catedral San Jerónimo de Montería en la celebración de los 240 años de la ciudad. .jpg|Montería File:Catedral de Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Iglesia Divino Niño VR feb 2020.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Iglesia Ntra Señra del Rosario VdelR my 2021.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Santiago 2, Norte de Santander.jpg|Knisja, Santiago, Norte de Santander File:Iglesia San Onofre amanecer.jpg|Knisja, San Onofre, Sucre File:Iglesia de San Onofre.jpg|Knisja, Corozal, Sucre File:San Juan de Betulia.jpg|Knisja, Corozal, Sucre File:Yarumal.jpg|Yarumal, Antioquia File:Parque Central. Kiosco de la Retreta. Ansermanuevo, Valle, Colombia.JPG|Ansermanuevo, Valle del Cauca File:Waira, montaña de parapentismo en ansermanuevo, municipio del valle del cauca.jpg|Ansermanuevo, Valle del Cauca File:Nobsa Parque.JPG|Knisja (Iglesia), Nobsa, Boyacá File:Parroquia Santa Ana. Ansermanuevo, Valle, Colombia.JPG|Knisja, Ansermanuevo, Valle del Cauca File:Sancayetano NS jul 2023.jpg|Knisja, San Cayetano, Norte de Santander File:Iglesia de San Onofre (Colombia).png|Knisja, San Onofre, Sucre File:Frente parroquia tolu.jpg|Knisja, Tolú, Sucre File:Basilica de Nra Sra de las Misericordias-exterior.jpg|Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Iglesia san jacinto bolívar.jpg|Knisja, San Jacinto, Bolívar File:Ayapel, Cordoba - Colombia 2.jpg|Knisja, Ayapel, Cordoba File:Toledo parque e iglesia.jpg|Knisja, Toledo, Antioquia File:Iglesia Riogrande Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Parque_Santa_Rosa_de_Osos.JPG|Knisja, Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Nuestra Señora del Rosario-Campamento.jpg|Knisja, Campamento, Antioquia File:Iglesia de San José de la Angostura, 2011.jpg|Knisja, Angostura, Antioquia File:Iglesia de Nuestra Señora de Guadalupe - Guadalupe - exterior - 02.jpg|Knisja, Guadalupe, Antioquia File:Carolina_del_Príncipe-Vista.jpg|Knisja, Carolina del Príncipe, Antioquia File:Iglesia Gomez Plata.jpg|Knisja, Gomez Plata, Antioquia File:Parque Principal de Amalfi.jpg|Knisja, Almafi, Antioquia File:Segovia parque e iglesia.jpg|Knisja, Segovia, Antioquia File:Iglesia de la Sagrada Familia-Caucasia.jpg|Knisja, Caucasia, Antioquia File:Iglesia de la Sagrada Familia-Caucasia.jpg|Knisja, Caucasia, Antioquia File:Iglesia de San Francisco y Santa Clara de Asís-Santa Rosa de Osos.JPG|Knisja, Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Iglesia de San Pablo, Santa Rosa de Osos.jpg|Knisja (Iglesia de San Pablo), Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Iglesia san juan nepomuceno.jpg|Knisja ta' San Ġwann Nepomuceno (Iglesia de San Juan de Nepomuceno), Bolívar File:Capilla Doctrinera. Simiti.jpg|Capilla, Simití, Cartagena File:TumacoBeach.jpg|Tumaco, Nariño File:Chinácota, N.S.jpg|Knisja, Chinácota, Norte de Santander File:Iglesia de San José (Venecia) - fachada.jpg|Venecia, Antioquia File:Parque e Iglesia de Fredonia.jpg|Fredonia, Antioquia File:Iglesia de los Santos Ángeles, Angelópolis - fachada 02.jpg|Angelópolis, Antioquia File:Fotografia de la Iglesia de El Carmen de Viboral.jpg|Knisja, El Carmen de Viboral, Antioquia File:Zaragoza wikipedia.jpg|Knisja, Zaragoza, Antioquia File:IGLESIA CATOLICA SAN JUAN PELAYO CORDOBA.jpg|Knisja, San Pelayo, Córdoba File:Playa Rincón.jpg|Rincón del Mar, San Onofre, Sucre File:ErmitaSantaCruz.jpg|Ermita, Montelíbano, Cordoba File:Riosucio-iglesia.jpg|Riosucio, Chocó </gallery> === Saħħa === [[File:Complejo Médico - Hospital Internacional de Colombia HIC.jpg|thumb|Il-Kolombja tmexxi l-klassifika annwali ta’ América Economía tal-aqwa kliniċi u sptarijiet fl-Amerika Latina.]] L-istennija tal-ħajja ġenerali mat-twelid fil-Kolombja hija 79.3 snin (76.7 snin għall-irġiel u 81.9 snin għan-nisa). Ir-riformi tal-kura tas-saħħa wasslu għal titjib massiv fis-sistemi tal-kura tas-saħħa tal-pajjiż, u l-istandards tas-saħħa fil-Kolombja tjiebu ħafna mis-snin tmenin. 1993) għal 96% fl-2012. Fl-2017, il-gvern iddikjara ċentru ta' riċerka u trattament tal-kanċer bħala Proġett ta' Interess Strateġiku Nazzjonali. Studju li sar fl-2016 mir-rivista América Economía ikklassifika 21 istituzzjoni tas-saħħa Kolombjana fost l-44 l-aħjar fl-Amerika Latina, li jirrappreżentaw 48 fil-mija tat-total. Fl-2022, 26 sptar Kolumbjan kienu fost l-aqwa 61 fl-Amerika Latina (42% tat-total). Fl-2023 ukoll, żewġ sptarijiet Kolombjani kienu fost l-aqwa 75 fid-dinja. === Edukazzjoni === L-esperjenza edukattiva ta' ħafna tfal Kolombjani tibda bl-attendenza fi skola qabel l-iskola sal-età ta' ħames snin (Edukazzjoni Preskolastika). L-edukazzjoni bażika hija obbligatorja bil-liġi Din għandha żewġ stadji: Edukazzjoni Bażika Primarja (Educación Basica Primaria) li tmur mill-ewwel sal-ħames grad – tfal minn sitt snin sa għaxar snin, u Edukazzjoni Bażika Sekondarja (Educación Basica Sekondarja), li tmur mis-sitt. għad-disa' grad. L-edukazzjoni bażika hija segwita mill-Edukazzjoni Vokazzjonali Sekondarja (Educación media vocational) li tinkludi l-għaxar u l-ħdax-il grad. Jista' jkollu modalitajiet jew speċjalitajiet differenti ta' taħriġ professjonali (akkademiku, tekniku, kummerċjali, eċċ.) skont il-kurrikulu adottat minn kull skola. [[File:Facultad de Minas - M5.jpg|thumb|Bini M5 – Università Nazzjonali tal-Kolombja, iddisinjat minn Pedro Nel Gómez]] Mat-tlestija b'suċċess tas-snin kollha tal-edukazzjoni bażika u sekondarja, tingħata d-diploma tal-iskola għolja, li tissejjaħ il-baċellerat, minħabba li l-edukazzjoni sekondarja bażika u l-edukazzjoni sekondarja tradizzjonalment jitqiesu flimkien bħala unità msejħa l-baċellerat (is-sitt sal-ħdax-il grad). Studenti fl-aħħar sena tal-edukazzjoni sekondarja tagħhom jagħmlu l-eżami tal-ICFES (issa jismu Sabre 11) biex jaċċessaw l-edukazzjoni ogħla. Din l-edukazzjoni ogħla tinkludi studji professjonali undergraduate, edukazzjoni sekondarja teknika, teknoloġika u professjonali, u studji postgraduate. L-istituzzjonijiet tal-Edukazzjoni Għolja Teknika-vokazzjonali huma miftuħa wkoll għal studenti li għandhom lawrja fl-Arti u n-Negozju. Dan il-lawrja ġeneralment jingħata mis-SENA wara pjan ta' studju ta' sentejn. Gradwati tal-iskola għolja jistgħu jidħlu fi programm ta' karriera professjonali ta' undergraduate offrut minn università; Dawn il-programmi jdumu sa ħames snin (jew inqas għal edukazzjoni teknika, teknoloġika u vokazzjonali intermedja, u studji gradwati), anke sa sitt jew seba' snin għal xi karrieri, bħall-mediċina. Fil-Kolombja, m'hemm l-ebda istituzzjoni bħall-università; L-istudenti jidħlu direttament fi programm ta’ karriera f’università jew istituzzjoni edukattiva oħra biex jiksbu grad professjonali, tekniku jew teknoloġiku. Malli jiggradwaw mill-kulleġġ, l-individwi jirċievu diploma (professjonali, teknika jew teknoloġika) u liċenzja (jekk meħtieġ) biex isegwu l-karriera magħżula tagħhom. Għal xi programmi tal-karriera, l-istudenti jridu jagħmlu t-test Saber-Pro fl-aħħar sena tagħhom ta 'edukazzjoni akkademika undergraduate. L-infiq pubbliku fuq l-edukazzjoni bħala proporzjon tal-prodott gross domestiku fl-2015 kien 4.49%. Dan kien jirrappreżenta 15.05% tan-nefqa totali tal-gvern. Ir-rati gross ta’ reġistrazzjoni fl-edukazzjoni primarja u sekondarja kienu ta’ 113.56% u 98.09% rispettivament. L-istennija tal-ħajja tal-iskola kienet ta’ 14.42 snin. Total ta' 94.58% tal-popolazzjoni ta' 15-il sena 'l fuq kienet irreġistrata bħala litterata, inklużi 98.66% ta' dawk ta' bejn il-15 u l-24 sena. == Kultura == Il-Kolombja tinsab f'salib it-toroq tal-Amerika Latina u l-kontinent Amerikan in ġenerali, u bħala tali ġiet affettwata minn firxa wiesgħa ta' influwenzi kulturali. Influwenzi Indiġeni Amerikani, Spanjoli, u oħrajn Ewropej, Afrikani, Amerikani, tal-Karibew u tal-Lvant Nofsani, kif ukoll influwenzi kulturali oħra tal-Amerika Latina, huma kollha preżenti fil-kultura Kolombjana moderna. Il-migrazzjoni urbana, l-industrijalizzazzjoni, il-globalizzazzjoni u bidliet politiċi, soċjali u ekonomiċi oħra wkoll ħallew il-marka tagħhom. Ħafna simboli nazzjonali, kemm oġġetti kif ukoll temi, ħarġu mit-tradizzjonijiet kulturali diversi tal-Kolombja u huma maħsuba biex jirrappreżentaw dak li l-Kolombja u l-poplu Kolumbjan għandhom komuni. L-espressjonijiet kulturali fil-Kolombja huma promossi mill-gvern permezz tal-Ministeru tal-Kultura. === Letteratura === [[File:Gabriel Garcia Marquez, 2009.jpg|thumb|Ir-rebbieħ tal-Premju Nobel Gabriel García Márquez]] Il-letteratura Kolombjana tmur lura għaż-żminijiet prekolombjani; Eżempju notevoli mill-perjodu huwa l-poeżija epika magħrufa bħala The Legend of Yurupary. Fl-era kolonjali Spanjola, kittieba notevoli jinkludu Juan de Castellanos ( Elegies of Illustrious Men of the Indies ), Hernando Domínguez Camargo u l-poeżija epika tiegħu lil San Injazju ta' Loyola, Pedro Simón u Juan Rodríguez Freyle. Fil-letteratura ta' wara l-indipendenza marbuta mar-Romantizmu, spikkaw Antonio Nariño, José Fernández Madrid, Camilo Torres Tenorio u Francisco Antonio Zea. Fit-tieni nofs tas-seklu 19 u l-bidu tal-20, il-ġeneru letterarju magħruf bħala costumbrismo sar popolari; Kittieba kbar ta' dan il-perjodu kienu Tomás Carrasquilla, Jorge Isaacs u Rafael Pombo (dan tal-aħħar kiteb xogħlijiet notevoli tal-letteratura għat-tfal). F'dak il-perjodu, awturi bħal José Asunción Silva, José Eustasio Rivera, León de Greiff, Porfirio Barba-Jacob u José María Vargas Vila żviluppaw il-moviment modernista. Fl-1872, il-Kolombja waqqfet l-Academia Colombiana de la Lengua, l-ewwel akkademja tal-lingwa Spanjola fl-Amerika. Candelario Obeso kiteb l-innovattivi Cantos Populares de mi Tierra (1877), l-ewwel ktieb ta' poeżija ta' awtur Afro-Kolombjan. Bejn l-1939 u l-1940, ġew ippubblikati seba' kotba ta' poeżija taħt l-isem Piedra y cielo fil-belt ta' Bogotá, li influwenzaw il-pajjiż b’mod sinifikanti; Ġew editjati mill-poeta Jorge Rojas. Fl-għaxar snin ta' wara, Gonzalo Arango waqqaf il-moviment “xejn” bħala reazzjoni għall-vjolenza ta' dak iż-żmien; Kien influwenzat min-nihiliżmu, l-eżistenzjaliżmu u l-ħsieb ta' kittieb kbir ieħor Kolumbjan: Fernando González Ochoa. Matul iż-żieda fil-letteratura Latino-Amerikana, ħarġu kittieba ta' suċċess, immexxija mir-rebbieħ tal-Premju Nobel Gabriel García Márquez u l-opus magnum tiegħu, Mitt Sena ta' Solitudni, Eduardo Caballero Calderón, Manuel Mejía Vallejo u Álvaro Mutis, kittieb li ngħata l-Premju Cervantes. u l-Premju Prince of Asturias għal-Letteratura. === Arti viżwali === [[File:Alonso de Narvaez - Our Lady of Chiquinquira,1562.jpg|thumb|Pittura kolonjali The Virgin of Chiquinquirá (1562) minn Alonso de Narváez. Hija l-Patruna Kattolika tal-Kolombja. It-tila oriġinali tinsab fil-Bażilika tal-Madonna tar-Rużarju ta’ Chiquinquirá.]] [[File:Santiago Martinez Delgado in the colombian congress.jpg|thumb|Mural ta' Santiago Martínez Delgado]] L-arti Kolombjana għandha aktar minn 3000 sena ta' storja. L-artisti Kolombjani qabdu l-kuntest politiku u kulturali li qed jinbidel tal-pajjiż bl-użu ta' varjetà ta' stili u midja. Hemm evidenza arkeoloġika li l-fuħħar kien prodott aktar kmieni fil-Kolombja milli kullimkien ieħor fl-Ameriki, li jmur lura għal 3000 QK. L-ewwel eżempji ta' sengħa tad-deheb ġew attribwiti lill-poplu Tumaco tal-kosta tal-Paċifiku u jmorru għal madwar 325 QK Madwar bejn is-sena 200 QK u 800 AD, il-kultura ta' San Wistin, kaptani tat-tinqix tal-ġebel, daħlet "il-perjodu klassiku" tagħha. Huma waqqfu ċentri ċerimonjali elevati, sarkofaġi, u monoliti kbar tal-ġebel li jirrappreżentaw forom antropomorfiċi u żoomorfi fil-ġebel. L-arti Kolombjana segwiet ix-xejriet ta dak iż-żmien, għalhekk matul is-sekli 16 sa 18, il-Kattoliċiżmu Spanjol kellu influwenza enormi fuq l-arti Kolombjana, u l-istil barokk popolari ġie sostitwit minn Rococo meta l-Bourbon telgħu sal-kuruna Spanjola. Matul dan iż-żmien, fil-kolonja Spanjola, l-aktar pitturi importanti New Granada (Kolombjani) kienu Gregorio Vásquez de Arce y Ceballos, Gaspar de Figueroa, Baltasar Vargas de Figueroa, Baltasar de Figueroa (il-Anzjan), Antonio Acero de la Cruz u Joaquín. Gutiérrez , li x-xogħlijiet tiegħu huma ppreservati. Importanti wkoll Alonso de Narváez li għalkemm twieled fil-Provinċja ta Sivilja, qattata' l-biċċa l-kbira ta' ħajtu fil-Kolombja kolonjali, it-Taljan Angelino Medoro wkoll, għex fil-Kolombja u l-Perù, u ħalla xogħlijiet ta' l-arti ppreservati f’diversi knejjes tal-belt ta' Tunja. F'nofs is-seklu 19, wieħed mill-pitturi l-aktar prominenti kien Ramón Torres Méndez, li pproduċa sensiela ta' pitturi ta' kwalità tajba li wrew in-nies u d-drawwiet tagħhom ta reġjuni Kolombjani differenti. Kienu notevoli wkoll fis-seklu 19 Andrés de Santa María, Pedro José Figueroa, Epifanio Garay, Mercedes Delgado Mallarino, José María Espinosa, Ricardo Acevedo Bernal, fost ħafna oħrajn. Aktar reċentement, l-artisti Kolombjani Pedro Nel Gómez u Santiago Martínez Delgado bdew il-Moviment Murali Kolumbjan fl-1940s, li jippreżentaw il-karatteristiċi neoklassiċi tal-Art Deco. Sa mis-snin ħamsin, l-arti Kolombjana bdiet ikollha perspettiva distintiva, billi vvinta mill-ġdid elementi tradizzjonali taħt kunċetti tas-seklu 20. Eżempji ta' dan huma r-ritratti ta' Greiff ta' Ignacio Gómez Jaramillo, li juru x'tista' tagħmel l-arti Kolombjana b’tekniki ġodda applikati għal suġġetti tipiċi Kolombjani. Carlos Correa, bil-mudell paradigmatiku tiegħu "Still Life in Silence", jgħaqqad l-astrazzjoni ġeometrika u l-kubiżmu. Alejandro Obregón ħafna drabi huwa meqjus bħala missier il-pittura Kolumbjana moderna, u wieħed mill-artisti l-aktar influwenti f'dan il-perjodu, minħabba l-oriġinalità tiegħu, ipinġi pajsaġġi Kolombjani b'użu simboliku u espressjonist tal-annimali, (speċjalment il-kondor Andin). Fernando Botero, Omar Rayo, Enrique Grau, Édgar Negret, David Manzur, Rodrigo Arenas Betancourt, Oscar Murillo, Doris Salcedo u Oscar Muñoz huma wħud mill-artisti Kolombjani prominenti internazzjonalment. L-iskultura Kolombjana mis-sekli 16 sa 18 kienet l-aktar iddedikata għar-rappreżentazzjoni reliġjuża tal-arti ekkleżjastika, influwenzata ħafna mill-iskejjel Spanjoli tal-iskultura sagra. Matul il-perjodu inizjali tar-Repubblika Kolombjana, l-artisti nazzjonali ffukaw fuq il-produzzjoni ta' ritratti skulturi ta' politiċi u figuri pubbliċi, f'xejra neoklassika ċara. Matul is-seklu 20, l-iskultura Kolombjana bdiet tiżviluppa xogħol kuraġġuż u innovattiv bil-għan li tikseb fehim aħjar tas-sensittività nazzjonali. Il-fotografija Kolombjana kienet immarkata bil-wasla tad-daguerreotype. Jean-Baptiste Louis Gros kien dak li ġab il-proċess tad-daguerreotype fil-Kolombja fl-1841. Il-librerija pubblika Piloto għandha l-akbar arkivju ta' negattivi fl-Amerika Latina, b’1.7 miljun ritratt antik li jkopru l-Kolombja mill-1848 sal-2005. L-istampa Kolombjana ppromwoviet ix-xogħol tal-kartunisti. Fl-aħħar deċennji, fanzines, l-Internet u pubblikaturi indipendenti kienu fundamentali għat-tkabbir tal-komiks fil-Kolombja. === Arkitettura === Matul iż-żmien kien hemm varjetà ta' stili arkitettoniċi, minn dawk ta' popli indiġeni għal dawk kontemporanji, inklużi stili kolonjali (militari u reliġjużi), repubblikani, transizzjonali u moderni. [[File:Street Scenes in Cartagena, Colombia (24045961890).jpg|thumb|Gallariji kolonjali fit-toroq ta' Cartagena]] [[File:Catedral-Basílica-de-Nuestra-Señora-de-la-Asunción-de-Popayán-Colombia-1.jpg|thumb|Pjazza ewlenija kolonjali ta' Popayán, Dipartiment ta' Cauca]] [[File:Pila de agua en la Plaza Central en Villa de Leyva, Boyacá, Colombia.jpg|thumb|Villa Kolonjali ta' Leyva, Dipartiment ta' Boyacá]] Żoni ta' abitazzjoni antiki, djar komunali, terrazzi tal-kultivazzjoni, toroq bħas-sistema tat-toroq Inca, ċimiterji, hypogeums u nekropoli huma parti mill-wirt arkitettoniku tal-popli indiġeni. Xi strutturi indiġeni prominenti huma s-sit arkeoloġiku pre-ċeramika u taċ-ċeramika ta' Tequendama, Tierradentro (park li fih l-akbar konċentrazzjoni ta' oqbra maqtul monumentali pre-Kolombjani bi kmamar tal-ġenb), l-akbar ġabra ta' monumenti reliġjużi u skulturi megalitiċi fl-Amerika t'Isfel, li tinsab f'San Agustín, Huila, Ciudad Perdida (sit arkeoloġiku b'serje ta' terrazzi minquxin fil-muntanji, netwerk ta 'mogħdijiet bil-madum u diversi pjazez ċirkolari), u bliet kbar mibnija prinċipalment mill-ġebel, injam, kannamieli u tajn . L-arkitettura matul il-perjodu tal-konkwista u l-kolonizzazzjoni kienet prinċipalment derivata mill-adattament tal-istili Ewropej għall-kundizzjonijiet lokali, u l-influwenza Spanjola, speċjalment Andalusija u Estremadura, tista' tidher faċilment. Meta l-Ewropej waqqfu bliet, saru żewġ affarijiet fl-istess ħin: id-dimensjonar tal-ispazju ġeometriku (kwadru, triq), u l-post ta' punt tanġibbli ta' orjentazzjoni. Il-kostruzzjoni ta 'swar kienet komuni madwar il-Karibew u f'xi bliet ta' ġewwa, minħabba l-perikli maħluqa għall-insedjamenti kolonjali Spanjoli minn pirati Ingliżi, Franċiżi u Olandiżi u gruppi indiġeni ostili. Knejjes, kappelli, skejjel u sptarijiet li jappartjenu għal ordnijiet reliġjużi għandhom influwenza urbana kbira. L-arkitettura Barokka tintuża f'bini militari u spazji pubbliċi. Marcelino Arroyo, Francisco José de Caldas u Domingo de Petrés kienu rappreżentanti kbar tal-arkitettura neoklassika. Il-Capitol Nazzjonali huwa rappreżentant kbir tar-romantiċiżmu. L-injam kien użat ħafna fil-bibien, twieqi, railings u soqfa matul il-kolonizzazzjoni ta 'Antioquia. L-arkitettura tal-Karibew takkwista influwenza Għarbija qawwija. It-Teatru Colón f'Bogotá huwa eżempju proditiku ta' arkitettura tas-seklu 19. Id-djar tal-kampanja b'innovazzjonijiet fil-konċepiment volumetriku huma wħud mill-aqwa eżempji ta' arkitettura repubblikana; L-azzjoni repubblikana fil-belt iffokat fuq id-disinn ta 'tliet tipi ta' spazji: parks bil-foresti, parks urbani żgħar u toroq u l-istil Gotiku kien l-aktar użat għad-disinn tal-knejjes. L-istil Deco, in-neoclassicism modern, l-eklettiżmu folkloriku u r-riżorsi ornamentali tal-Art Deco influwenzaw b'mod sinifikanti l-arkitettura tal-Kolombja, speċjalment matul il-perjodu ta 'tranżizzjoni. Il-moderniżmu ġab teknoloġiji ġodda ta 'kostruzzjoni u materjali ġodda (azzar, konkrit rinfurzat, ħġieġ u materjali sintetiċi) u arkitettura topoloġika u s-sistema ta' ċangaturi mħaffef ukoll għandhom influwenza kbira. L-aktar periti influwenti tal-moviment modern kienu Rogelio Salmona u Fernando Martínez Sanabria. L-arkitettura kontemporanja tal-Kolombja hija mfassla biex tagħti importanza akbar lill-materjali, din l-arkitettura tqis ġeografiji naturali u artifiċjali speċifiċi u hija wkoll arkitettura li tappella għas-sensi. Il-konservazzjoni tal-wirt arkitettoniku u urban tal-Kolombja ġiet promossa f'dawn l-aħħar snin. === Mużika === Il-Kolombja għandha collage vibranti ta' talent li jdoqq spettru sħiħ ta' ritmi. Hija magħrufa bħala l-art ta' elf ritmu, b'madwar 1,024 ritmu folkloristiku. Mużiċisti, kompożituri, produtturi tal-mużika u kantanti mill-Kolombja huma rikonoxxuti internazzjonalment bħal Shakira, Juanes, Carlos Vives u oħrajn. Il-mużika Kolombjana tgħaqqad l-istruttura tal-kitarra u l-kanzunetti influwenzati mill-Ewropa ma' flawtijiet kbar tal-bagalji u strumenti tal-perkussjoni mill-popolazzjoni indiġena, filwaqt li l-istruttura tal-perkussjoni u l-forom taż-żfin tagħha ġejjin mill-Afrika. Il-Kolombja għandha ambjent mużikali divers u dinamiku. [[File:Ejes musicales de Colombia1.png|thumb|left|Reġjuni tal-Kolombja skond il-mużika tradizzjonali tagħhom]] Guillermo Uribe Holguín, figura kulturali importanti fl-Orkestra Sinfonika Nazzjonali tal-Kolombja, Luis Antonio Calvo u Blas Emilio Atehortúa huma wħud mill-akbar esponenti tal-mużika arti. L-Orkestra Filarmonika ta’ Bogotá hija waħda mill-aktar orkestri attivi fil-Kolombja. Il-mużika tal-Karibew għandha ħafna ritmi vibranti, bħal cumbia (daqq bil-maracas, drums, bagpipes u guacharaca), porro (huwa ritmu monotonu iżda ferrieħa), Mapalé (bir-ritmu mgħaġġel tiegħu u ċ-ċapċip kostanti) u vallenato, li oriġinaw fil- parti tat-Tramuntana tal-kosta tal-Karibew (ir-ritmu jindaqq prinċipalment bil-kaxxa, il-guacharaca u l-accordion). Il-mużika tal-kosta tal-Paċifiku, bħall-currulao, hija kkaratterizzata mill-użu qawwi tagħha tat-tnabar (strumenti bħall-marimba indiġena, il-conunos, il-bombo, it-tanbur u l-cuatro guasas jew rattle tubulari). Ritmu importanti tar-reġjun tan-Nofsinhar tal-kosta tal-Paċifiku huwa l-contradanza (użata fl-ispettakli taż-żfin minħabba l-kuluri impressjonanti tal-kostumi). Il-mużika marimba, il-kanzunetti u ż-żfin tradizzjonali tar-reġjun tan-Nofsinhar tal-Paċifiku tal-Kolombja jinsabu fuq il-Lista Rappreżentattiva tal-UNESCO tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-Umanità. Ritmi mużikali importanti tar-Reġjun Andin huma ż-żfin (żfin tal-folklor Andin li ħareġ mit-trasformazzjoni tal-contradanza Ewropea), il-bambuco (daqq bil-kitarra, tiple u mandolina, ir-ritmu jiżfen f'pari), il-hallway (ritmu ispirat f’ il-waltz Awstrijak u ż-“żfin” Kolumbjan, il-lirika ġew komposti minn poeti rinomati), il-guabina (it-tiple, il-bandola u r-requinto huma l-istrumenti bażiċi), is-sanjuanero (oriġina fid-dipartimenti ta' Tolima u Huila , il- ir-ritmu huwa ferħan u mgħaġġel). Apparti dawn ir-ritmi tradizzjonali, il-mużika tas-salsa nfirxet mal-pajjiż kollu, u l-belt ta' Cali hija meqjusa minn ħafna kantanti tas-Salsa bħala ‘The New Salsa Capital of the World’. L-istrumenti li jiddistingwu l-mużika tal-Llanos tal-Lvant huma l-arpa, il-cuatro (tip ta' kitarra b'erba' kordi) u l-maracas. Ritmi importanti ta' dan ir-reġjun huma l-joropo (ritmu mgħaġġel u hemm ukoll zapateo bħala riżultat ta' l-antenati flamenco tiegħu) u l-galerón (daqq ħafna waqt li l-cowboys ikunu qed jaħdmu). Il-mużika tar-reġjun tal-Amażonja hija influwenzata ħafna minn prattiċi reliġjużi indiġeni. Uħud mill-istrumenti mużikali użati huma l-manguaré (strument mużikali tat-tip ċerimonjali, li jikkonsisti f'par tnabar ċilindriċi kbar), il-quena (strument melodiku), ir-ronador, il-congas, il-qniepen u tipi differenti ta' flawtijiet. Il-mużika tal-Arċipelagu ta' San Andrés, Providencia u Santa Katalina ġeneralment tkun akkumpanjata minn mandolina, bass, quijada, kitarra u maracas. Xi ritmi popolari tal-arċipelagu huma Skoċċiżi, calypso, polka u mento. === Kultura popolari === [[File:Statue India Catalina FICCI.JPG|thumb|Il-Cartagena Film Festival huwa l-eqdem avveniment tal-films fl-Amerika Latina. Il-fokus ċentrali tiegħu huwa l-films Ibero-Amerikani.]] It-teatru ġie introdott fil-Kolombja matul il-kolonizzazzjoni Spanjola fl-1550 permezz ta' kumpaniji taż-żarzuela. It-teatru Kolumbjan huwa appoġġjat mill-Ministeru tal-Kultura u serje ta 'organizzazzjonijiet privati ​​u statali. Il-Festival tat-Teatru Ibero-Amerikan ta' Bogotá huwa l-aktar avveniment kulturali importanti fil-Kolombja u wieħed mill-akbar festivals tat-teatru fid-dinja. Avvenimenti teatrali importanti oħra huma: Il-Festival tal-Puppet La Fanfarria (Medellín), Il-Festival tat-Teatru Manizales, Il-Festival tat-Teatru tal-Karibew (Santa Marta) u l-Festival tal-Arti tal-Kultura Popolari “Invażjoni Kulturali” (Bogotá). Għalkemm iċ-ċinema Kolombjana hija żagħżugħa bħala industrija, aktar reċentement l-industrija tal-films kienet qed tikber bl-appoġġ tal-Liġi tal-Films li għaddiet fl-2003. Ħafna festivals tal-films isiru fil-Kolombja, iżda t-tnejn l-aktar importanti huma l-Cartagena Film Festival, li huwa l-eqdem. festival tal-films fl-Amerika Latina, u l-Bogota Film Festival. Xi gazzetti importanti taċ-ċirkolazzjoni nazzjonali huma El Tiempo u El Espectador. It-televiżjoni fil-Kolombja għandha żewġ netwerks tat-televiżjoni privati ​​u tliet netwerks tat-televiżjoni tal-istat b'kopertura nazzjonali, kif ukoll sitt netwerks tat-televiżjoni reġjonali u għexieren ta 'stazzjonijiet tat-televiżjoni lokali. L-istazzjonijiet privati, RCN u Caracol, huma dawk bl-akbar udjenza. L-istazzjonijiet reġjonali u l-gazzetti reġjonali jkopru dipartiment wieħed jew aktar u l-kontenut tagħhom isir f'dawn l-oqsma partikolari. Il-Kolombja għandha tliet netwerks nazzjonali ewlenin tar-radju: Radiodifusora Nacional de Colombia, stazzjon tar-radju nazzjonali tal-istat; Caracol Radio u RCN Radio, netwerks ta' proprjetà privata b'mijiet ta' affiljati. Hemm netwerks nazzjonali oħra, inklużi Cadena Super, Todelar u Colmundo. Mijiet ta' stazzjonijiet tar-radju huma rreġistrati mal-Ministeru tat-Teknoloġija tal-Informazzjoni u l-Komunikazzjoni. === Kċina === [[File:Comidas tipicas colombianas.jpg|thumb|Tranta paisa (fuq) u ajiaco (taħt) huma tnejn mill-aktar platti tradizzjonali fil-pajjiż.]] Il-gastronomija Kolombjana varjata hija influwenzata mill-fawna u l-flora differenti tagħha, kif ukoll it-tradizzjonijiet kulturali tal-gruppi etniċi. Il-platti u l-ingredjenti Kolombjani jvarjaw ħafna skont ir-reġjun. Uħud mill-aktar ingredjenti komuni huma: ċereali bħal ross u qamħ; tuberi bħal patata u kassava; legumi varji; laħmijiet, inklużi ċanga, tiġieġ, majjal u mogħoż; ħut; u frott tal-baħar. Il-kċina Kolombjana fiha wkoll varjetà ta' frott tropikali bħal cape gooseberry, feijoa, arazá, pitahaya, mangostan, granadilla, papaya, guava, tut (tut), lulo, soursop, u frott tal-passjoni. Il-Kolombja hija waħda mill-akbar konsumaturi ta' meraq tal-frott fid-dinja. Fost l-appetizers u sopop l-aktar rappreżentattivi hemm patacones (pjantaġġini ħodor moqlija), sancocho de gallina (soppa tat-tiġieġ bil-ħaxix bl-għeruq) u ajiaco (soppa tal-patata u qamħirrum). L-appetizers u l-ħobż rappreżentattivi huma pandebono, arepas (kejkijiet tal-qamħirrum), aborrajados (pjantaġġini ħelwin moqlija bil-ġobon), torta de choclo, empanadas u almojábanas. Dixxijiet ewlenin rappreżentattivi huma t-tumba paisa, il-lechona tolimense, il-mamona, it-tamales, u l-platti tal-ħut (bħal arroz de lisa), speċjalment fir-reġjuni kostali fejn jittieklu wkoll kibbeh, serum, queso costeño u carimañolas. L-akkumpanjamenti rappreżentattivi huma patatas chorreadas (patata bil-ġobon), pitravi mimlijin b'bajd iebes (pitravi mimlijin b'bajd iebes) u ross bil-ġewż. L-ikel organiku huwa xejra attwali fl-ibliet il-kbar, għalkemm b'mod ġenerali madwar il-pajjiż il-frott u l-ħaxix huma naturali ħafna u friski. Deżerti rappreżentattivi huma buñuelos, custard, kejk María Luisa, sandwich guava (ġelatina tal-gwava), cocadas (blalen tal-ġewż tal-Indi), casquitos de guava (qxur tal-gwava konfettura), pastel de natas, wejfers, mango flan, roscón, millefeuille, delikatezza. abjad, ħelu tal-feijoa, ħelu tal-papajuela, kejk tal-mojicón u sponge cake curuba. Zlazi tipiċi huma hogao (zalza tat-tadam u tal-basal) u chili stil Kolumbjan. Xi xarbiet rappreżentattivi huma kafè (aħmar), xampù, cholado, lulada, ħafur Kolombjan, meraq tal-kannamieli taz-zokkor, aguapanela, aguardiente, ċikkulata sħuna, u meraq tal-frott frisk (spiss magħmul bl-ilma jew bil-ħalib). === Sports === [[File:Rio 2016. Ciclismo BMX-BMX Cycling (29016608602).jpg|thumb|Mariana Pajón hija ċiklist Kolombjana, darbtejn midalja tad-deheb Olimpika u Champion tad-Dinja tal-BMX.]] Tejo huwa l-isport nazzjonali tal-Kolombja u huwa sport tat-tim li jinvolvi li jitfgħu l-projettili biex jolqtu mira. Iżda mill-isports kollha fil-Kolombja, il-futbol huwa l-aktar popolari. Il-Kolombja kienet iċ-champion tal-Copa América tal-2001, li fiha stabbiliet rekord ġdid li ma' ntlaqatx, ma' sofriet l-ebda gowl, u rebħet kull partita. Il-Kolombja ngħatat darbtejn il-premju tal-“plejer tas-sena”. Il-Kolombja hija ċentru għall-iskejters. It-tim nazzjonali huwa qawwa perenni fil-Kampjonati Dinjija tar-Roller Speed ​​​​Skating. Il-Kolombja tradizzjonalment kienet tajba ħafna fiċ-ċikliżmu u numru kbir ta' ċiklisti Kolombjani rebħu f’kompetizzjonijiet ewlenin taċ-ċikliżmu. Il-baseball huwa popolari fi bliet bħal Cartagena u Barranquilla. Ġew plejers tajbin minn dawk l-ibliet, bħal: Orlando Cabrera, Édgar Rentería, li kien champion tas-Serje Dinji fl-1997 u l-2010, u oħrajn li lagħbu fil-Major League Baseball. Il-Kolombja kienet champion dinji tad-dilettanti fl-1947 u fl-1965. Il-boxing huwa wieħed mill-isports li pproduċa l-aktar ċampjins tad-dinja għall-Kolombja. L-isport tal-muturi wkoll jokkupa post importanti fil-preferenzi sportivi tal-Kolombjani; Juan Pablo Montoya huwa sewwieq tat-tlielaq magħruf għar-rebħ ta' 7 avvenimenti tal-Formula Wieħed il-Kolombja eċċella wkoll fl-isports bħall-BMX, il-judo, l-isports tal-isparar, it-taekwondo, il-lotta, l-għadis għoli u l-atletika, u għandu tradizzjoni kbira fil-weight lifting u l-bowling. == Bliet == [[File:RIO MAGDALENA Y OCAENO.JPG|thumb|Bocas de Ceniza, bokka tax-Xmara Magdalena (Río Magdalena) fl-Oċean Atlantiku]] [[File:Bosque andino colombiano antioquia.jpg|thumb|left|Foresti tal-muntanji, Dipartiment ta' Antioquia (Departamento de Antioaquia)]] [[File:CordilleraOccidental4.jpg|thumb|Pajsaġġ tal-Kordillera tal-Punent (Paísaje de la Cordillera Occidental), Dipartiment ta' Antioquia (Departamento de Antioaquia) ç]] [[File:Río Cauca Santa Fe de Antioquia.JPG|thumb|left|Xmara Cauca (Río Cauca) hekk kif tgħaddi minn Santa Fe de Antioquia]] [[Stampa:Lado sur Casa de Nariño.jpg|thumb|'''Palazz Narinjo''', residenza u uffiċċju tal-President tal-Kolombja|260px]] [[Stampa:Cabo San Juan, Colombia.jpg|thumb|Cabo San Juan f'Tayrona Park f'Santa Marta (Kategorija II tal-IUCN).]] [[Stampa:Desierto de La Tatacoa.jpg|thumb|Deżert tat-Tatacoa]] [[Stampa:Vocan Nevado del Huila.JPG|thumb|Nevado del Huila]] [[Stampa:Salto de Bordones, Isnos, Huila - panoramio.jpg|thumb|Salto de Bordones]] [[Stampa:Parque Arqueológico de San Agustín - Deity 2.jpg|thumb|Park Arkeoloġiku ta' San Agustín (Parque Arqueológico de San Agustín)]] [[Stampa:Represa de Betania 4.jpg|thumb|Bethanja Dam (Represa de Betania)]] [[Stampa:Bello horizonte 5.jpg|thumb|Xmara Magdalena (Río Magdalena)]] [[Stampa:Rio Pamplonita.jpg|thumb|Il-Pamplonita hija xmara li tgħaddi f'direzzjoni nofsinhar-tramuntana mid-dipartiment Kolumbjan ta 'Norte de Santander, hija tributarja tax-Xmara Zulia, li min-naħa tagħha hija parti mix-Xmara Catatumbo.]] [[Stampa:Pamplonita en J.G. Durán.JPG|thumb|Il-Pamplonita hija xmara li tgħaddi f'direzzjoni nofsinhar-tramuntana mid-dipartiment Kolumbjan ta 'Norte de Santander, hija tributarja tax-Xmara Zulia, li min-naħa tagħha hija parti mix-Xmara Catatumbo.]] [[Stampa:Muestra Indígena In Situ, monumento arqueológico de San Agustín.JPG|thumb|Sit "La Cháquira" li ppermetta lill-Kultura Agostinjana tistabbilixxi kalendarju agrikolu u ritwali]] [[Stampa:Villa vieja1.jpg|thumb|Kappella ta' Santa Bárbara f’Villavieja, fid-Dipartiment ta' Huila, eks-kappella tal-Ġiżwiti.]] [[Stampa:Paramo el Picacho.JPG|thumb|Páramo el Picacho fil-viċinanza tal-belt ta' Berlin.]] [[Stampa:Guadalupe, Santander, Colombia.JPG|thumb|Panoramika ta' Guadeloupe.]] <gallery> File:BOG17.png|Santafé de Bogotá File:Bogota SkyIine.jpg|Santafé de Bogotá File:Casa Cural de la Catedral 2.jpg|Santafé de Bogotá File:2018 Bogotá - Iglesia de Monserrate desde Germania.jpg|Santafé de Bogotá File:Fachada Capitolio.jpg|Santafé de Bogotá File:BOG Museo del Oro.JPG|Santafé de Bogotá File:2018 Aeropuerto El Dorado de Bogotá - Ventanales del muelle nacional.jpg|Santafé de Bogotá File:Metro de Medellín, Colombia.jpg|Medellín File:Barranquilla - Paseo de Bolívar.jpg|Barranquilla File:Bucaramanga v cu.JPG|Bucaramanga File:Teatro Municipal de Santiago de Cali 01.JPG|Cali File:Oeste de Cali de noche.jpg|Cali File:Monteria 2022.jpg|Montería File:Iglesia de San Antonio Cali 01.JPG|Cali File:CristoReyCali.jpg|Cali File:Catedral San Jerónimo de Montería en la celebración de los 240 años de la ciudad. .jpg|Montería File:Catedral de Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Baluarte de Santiago CTG 11 2019 9804.jpg|Cartagena de Indias File:Panorámica de San José de Cúcuta, Colombia.jpg|San José de Cúcuta File:San Juan de Pasto de noche.jpg|San Juan de Pasto File:Catedral de Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Volcán Galeras - Pasto - Colombia.jpg|San Juan de Pasto File:Plazuela San Andrés-Pasto.jpg|San Juan de Pasto File:Plaza de Nariño, al final de la tarde - panoramio.jpg|San Juan de Pasto File:Catedralpopayan.jpg|Popayán File:Iglesia de Santo Domingo-Popayan.jpg|Popayán File:Popayan bridge.jpg|Popayán File:Centro Histórico 2.JPG|Popayán File:Atardecer en Popayán, Cauca.jpg|Popayán File:CatedralTunja1.jpg|Tunja File:Puente de Boyaca 1.jpg|Tunja File:Tunja02.jpg|Tunja File:Tunja Panoramica Norte.JPG|Tunja File:Valledupar.png|Valledupar File:Calle15valledupar.jpg|Valledupar File:Valledupar 2007 006.jpg|Valledupar File:PanteodelaPatria.JPG|Santa Marta File:Rodadero 2023.jpg|Santa Marta File:Arrecifes.jpg|Santa Marta File:El Morro visto desde Taganga al atardecer.jpg|Santa Marta File:090 Irotama Santa Marta Colombia Sunset.JPG|Santa Marta File:Cityofneiva.png|Neiva File:Ibagué.jpg|Ibagué File:Plaza Bolívar Ibague.jpg|Ibagué File:Biblioteca Universidad de Ibagué.JPG|Ibagué File:Catedral de Ibague con la gobernacion.JPG|Ibagué File:Museo de arte del tolima.JPG|Ibagué File:Monumento a Las Arpas.JPG|Villavicencio File:C8v iSQXoAAEqwr.jpg|Villavicencio File:CRISTO REY.JPG|Villavicencio File:Manizales Montage L.jpg|Manizales File:Plaza Almirante Padilla.JPG|Riohacha File:LA CATEDRAL DE RIOHACHA - panoramio.jpg|Riohacha File:CENTRO COMERCIAL SUCHIMMA (RIOHACHA) - panoramio.jpg|Riohacha File:Antigua Aduana y Actual Secretaría de Cultura de Riohacha.jpg|Riohacha File:Edificio de la Gobernacion de la Guajira.JPG|Riohacha File:Skyline Pereira.jpg|Pereira File:Bolivar desnudo.jpg|Pereira File:IglesiadePereira.JPG|Pereira File:Edificio de Rentas Departamentales.JPG|Pereira File:Estación del Ferrocarril Pereira..JPG|Pereira File:Sincelejoocity.png|Sincelejo File:Ciudad de Quibdo.jpg|Quibdó File:Armenia, Quindío Fotografías Variadas.png|Armenia (Quindío) File:Alcaldía de Yopal, Casanare.jpg|Yopal File:Estadio Santiago de las Atalayas.jpg|Yopal File:Yopal, Casanare - panoramio.jpg|Yopal File:Monumento al joropo, Yopal.JPG|Yopal File:Catedral sanjose yopal.jpg|Yopal File:Palacio de Justicia Florencia.jpg|Florencia, Caquetá File:Plaza Pizarro Florencia.jpg|Florencia, Caquetá File:Catedral Florencia Fachada.JPG|Florencia, Caquetá File:Gustavo Artunduaga FLA.JPG|Florencia, Caquetá File:Terminal de Transporte Florencia.jpg|Florencia, Caquetá File:Mocoa Plaza Central 2013.jpg|Mocoa File:Rio arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Catedral Santa Bárbara de Arauca.jpg|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Alcaldía de Arauca y monumento 2.JPG|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Monumento a Simón Bolivar.JPG|Villa de Santa Bárbara de Arauca File:Puerto Carreño, Vichada, Colombia - panoramio.jpg|Puerto Carreño File:Leticia montaje.png|Leticia (Colombia) File:Panoramica 1DSC00027.JPG|San José del Guaviare File:Panorámica de San Andres.JPG|San Andrés/North End File:Procuraduría - panoramio.jpg|Inírida File:Vista aérea de Mitú, Vaupés.jpg|Mitú File:Plaza ppal Belén-Boyacá. A Pulido-Villamarín.jpg|Belén, Boyacá File:Capilla Betéitiva.jpg|Betéitiva File:Panoramica Sogamoso.JPG|Sogamoso File:Parque Santa Rosa de Viterbo.JPG|Santa Rosa de Viterbo, Boyacá File:Tibasosa.jpg|Tibasosa File:El Banco.JPG|El Banco, Magdalena File:Obelisco monumento a Jose Domingo Ortiz.jpg|El Banco, Magdalena File:Calle ortiz y torre de la catedral.JPG|Triq Ortiz (Calle Ortiz), El Banco, Magdalena File:Chalupas en el puerto.JPG|El Banco, Magdalena File:Alcaldia municipal el banco.jpg|Town hall (Ayuntamiento), El Banco, Magdalena File:Gruta de Fatima Colegio Sta Teresa.JPG|Fatima Grotto fl-Iskola Santa Tereża (Gruta de Fátima en el Colegio Santa Teresa), El Banco, Magdalena File:Ahí viene el Samán de la plaza principal de Charalá 08-03-2011.JPG|Charalá, Charalá File:EncinoPanoramicadesdelacruz.jpg|Encino, Santander File:Fuente del Parque Principal de Coromoro en honor a la heroína coromoreña Antonia Santos Plata.jpg|Coromoro File:San Gil Santander - camilogaleano(.)com.jpg|San Gil, Santander File:Puentes en La Pintada 02.jpg|La Pintada, Antioquia File:Perspectiva de la Estación del Ferrocarril Camilo Restrepo. Amagá (Antioquia).JPG|Amagá, Antioquia File:Rio Cauca.JPG|Xmara Cauca, Tarso, Antioquia File:Jericó, Antioquia, Colombia.JPG|Jericó, Antioquia File:VALPARAÍSO ANT.jpg|Valparaíso ANT.jpg, Antioquia File:Támesis "La tierra del siempre volver".jpg|Támesis, Antioquia File:Vista General Aguadas Caldas.jpg|Aguadas, Antioquia File:Monumento a la Tejedora Aguadeña - 01.jpg|Aguadas, Antioquia File:Lacejaant.JPG|La Ceja, Antioquia File:Parque principal del municipio de Marinilla.jpg|Marinilla, Antioquía File:El antiguo Peñol - Miniatura (1).JPG|El Peñol, Antioquia File:Panorámica de Granada.jpg|Granada, Antioquia File:Cocorná -Antioquia - camilogaleano(.)com.jpg|Cocorná, Antioquia File:Fotografia de la Iglesia de El Carmen de Viboral.jpg|El Carmen de Viboral, Antioquia File:Guatape - Antioquia - camilogaleano(.)com.jpg|Guatapé, Antioquiaa File:Sanrafaelant.jpg|San Rafael, Antioquia File:Panoramica Alejandria-Antioquia.jpg|Alejandría, Antioquia File:Parque de San Roque2.JPG|San Roque, Antioquia File:Yolombó - palacio municipal 2.jpg|Yolombó, Antioquia File:Cisneros-Panoramica-Antioquia.jpg|Cisneros, Antioquia File:Concepcion-Ant3.jpg|Concepción, Antioquia File:Parque Diego Echavarría Misas-Barbosa.JPG|Barbosa, Antioquia File:Panorama del centro de Bello.png|Bello, Antioquia File:Copacabana-panorámica.jpg|Copacabana, Antioquia File:Girardota-frontis.jpg|Girardota, Antioquia File:Caracoli-pueblo.jpg|Caracolí, Antioquia File:Iglesia de Maceo.JPG|Maceo, Antioquia File:Entrerrios-Antioquia.jpg|Entrerríos, Antioquia File:San Pedro de los Milagros-parque.JPG|San Pedro de los Milagros, Antioquia File:Vista de San jeronimo - Antioquia.jpg|San Jerónimo, Antioquia File:Fachada Templo del Municipio de San Jeronimo.jpg|San Jerónimo, Antioquia File:Sopetrán panorámica.jpg|Sopetrán, Antioquia File:Calle principal Olaya.JPG|Olaya, Antioquia File:Templo parroquial Belmira.jpg|Belmira, Antioquia File:Casa esquinera en Liborina desde el atrio de la iglesia.jpg|Liborina, Antioquia File:Casco urbano de San Andrés de Cuerquia 01.jpg|San Andrés de Cuerquia, Antioquia File:Iglesia principal de Abejorral Antioquia.jpg|Abejorral, Antioquia File:Calle Medellín, Abejorral - 2.jpg|Abejorral, Antioquia File:Iglesia abejorral.jpg|Abejorral, Antioquia File:Plaza de la independencia .jpg|Abejorral, Antioquia File:Casa campesina vereda chagualal.jpg|Abejorral, Antioquia File:Paisaje abejorral.jpg|Xmara Aurres, Abejorral, Antioquia File:Cafe bar y pasaje comercial. Casas viejas del marco de la plaza. Rionegro (Antioquia).JPG|Rionegro, Antioquia File:Cordova de Arenas Betancur.JPG|Rionegro, Antioquia File:Vista frontal de la Casa de la Convención. Rionegro (Antioquia). Colombia.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Patio de la de la Casa de la Convención. Rionegro (Antioquia). Colombia.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Sala de la independencia.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Mesa d la Convención.JPG|Kamra tal-Konvenzjoni (Casa de la Convención), Rionegro, Antioquia File:Iglesia de Nra Sra del Perpetuo Socorro-San Jose de la M.jpg|San José de la Montaña File:Parque Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos File:Santa Rosa de Osos sur.jpg|Santa Rosa de Osos File:Basilica de Nra Sra de las Misericordias-exterior.jpg|Santa Rosa de Osos File:Porfirio Barba Jacob de Rodrigo Arenas Betancur.jpg|Santa Rosa de Osos File:Monumento a Pedro Justo Berrío-frente.JPG|Santa Rosa de Osos File:Iglesia Riogrande Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos File:Iglesia de San Francisco y Santa Clara de Asís-Santa Rosa de Osos.JPG|Santa Rosa de Osos File:Iglesia de San Pablo, Santa Rosa de Osos.jpg|Santa Rosa de Osos File:Plaza de Ruiz.jpg|Sonsón File:Sonsón nocturno.jpg|Sonsón File:Parque Gutiérrez González.jpg|Sonsón File:Banderas en balcón Sonsón.jpg|Sonsón File:Sonsón.JPG|Sonsón File:Sonsón - Antioquia.JPG|Sonsón File:Rioarma.JPG|Xmara Arma, Sonsón File:Iglesia de Nuestra Señora del Rosario, Aranzazu - desde la fuente.jpg|Aranzazu, Caldas File:Panorámica San Luis Antioquia.jpg|San Luis, Antioquia File:San Carlos parque.jpg|San Carlos, Antioquia File:Iglesia de Belén (Boyaca).jpg|Belén, Boyacá File:Ambalema 002.jpg|Ambalema, Tolima File:Palomino beach.JPG|Palomino, La Guajira (2547 ab.) File:Guatavita desde el cielo.jpg|Lag ta' Guatavita (Lago de Guatavita) File:Duitama (2007).jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Plaza.jpg|Duitama, Boyacá File:Vista Centro Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Panoramica.JPG|Duitama, Boyacá File:Santa Ana Duitama.JPG|Santa Ana, Duitama, Boyacá File:Sur Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:Vista Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Plaza.jpg|Pjazza tal-Liberaturi (Plaza de los Libertadores), Duitama, Boyacá File:Duitama Vista Centro.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Carrera 16.jpg|Duitama, Boyacá File:Panoramica Centro De Duitama.JPG|Av Las Américas, Duitama, Boyacá File:Av Las Américas.jpg|Duitama, Boyacá File:Ruta Nacional 55-1.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Calle.jpg|Duitama, Boyacá File:Duitama Hermosa.jpg|Duitama, Boyacá File:Catedral Principal De Duitama-Boyaca.JPG|Katidral (Catedral), Duitama, Boyacá File:Catedral Duitama San lorenzo.jpg|Katidral ta' St Lorenzo (Catedral de San Lorenzo), Duitama, Boyacá File:RAFAEL REYES.jpg|Duitama, Boyacá File:Panoramica Centro De Duitama.JPG|Duitama, Boyacá File:Uan Duitama.jpg|Duitama, Boyacá File:La Trinidad.JPG|Kappella tat-Trinità (Capilla La Trinidad), Duaitama, Boyacá File:Cultivo de cebolla 2.jpg|Il-kultivazzjoni tal-basal fin-Nofsinhar ta' Duitama (Cultivo de cebolla en el sur de Duitama), Boyacá File:Perspectiva de la Estación del Ferrocarril Camilo Restrepo. Amagá (Antioquia).JPG|Amaguá, Antioquia File:Parque Puente Nacional.JPG|Puente Nacional, Santander File:Emoli 071.jpg|Puente Nacional, Santander File:Iglesia de cachiri.JPG|Knisja tal Madonna ta' La Candelaria. (Iglesia de Nuestra Señora de La Candelaria.), Cachiri File:TemploNuestraSeñoraDeLaCandelaria.png|Knisja (Iglesia), Planeta Rica, Córdoba File:Calle del mercado pn.jpg|Knisja Madonna ta' Lourdes (Iglesia Nuestra Señora De Lourdes), Pueblo Nuevo, Córdoba File:Iglesiacienagadeoro.jpg|Knisja (Iglesia), Ciénaga de Oro, Córdoba File:Iglesia Caceres - Antioquia.jpg|Iglesia (Knisja), Cáceres, Antioquia File:Valdivia-Antioquia.jpg|Iglesia (Knisja), Valdivia, Antioquia File:Iglesia central de El Doncello.jpg|Knisja minn San Francisco (Iglesia de San Francisco), El Doncello, Caquéta File:Iglesia San Fransico de Berastegui.png|Knisja (Iglesia), Berástegui, Ciénaga de Oro, Córdoba File:Monumento en honor a las vendedoras de bollo dulce.jpg|Knisja (Iglesia), Cereté, Córdoba File:Cabecera municipal de El Carmen de Bolívar.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Santuario de Nuestra Señora del Carmen, El Carmen de Bolívar.jpg|Knisja (Iglesia de Nuestra Señora del Carmen tal-Madonna tal-Karmenu), El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Rompiendo el edicto - Manuela Beltrán.JPG|Skultura ta' Manuela Beltrán li tikser l-editt, fiċ-ċentru storiku imwaqqfa fl-1681 (Escultura de Manuela Beltrán rompiendo el edicto, en el casco histórico del Socorro fundado en 1681), Socorro, Dantander File:Abrego 2 NS feb 2021.jpg|Ábrego, Norte de Santander File:Columna de la Libertad de los Esclavos Plaza 29 de mayo.JPG|Ocaña, Norte de Santander File:La playa de belen aerea.JPG|La Playa de Bélen, Norte de Santander File:Sardinata rural NS-Col.jpg|Sardinata File:La Curva, Sardinata NS-Col.jpg|La Curva, Bucarasica File:Paisajes de Villa Caro.jpg|Villa Claro, Norte de Santander File:El majestuoso cielo del condor de los Andes.jpg|Los Andes, Cáchira File:Siete Lagunas, Municipio de Cachira.jpg|Siete Lagunas, Límite Municipios Cáchira y Arboledas File:Laguna Brava, Municipio de Arboledas.jpg|Laguna Brava, Municipio de Arboledas File:Laguna Casadero.JPG|Laguna Casadero, Municipio de Arboledas File:Laguna La Vaca Sisavita.jpg|Laguna La Vaca - Sisavita File:Laguna Verde Silos Mutiscua.JPG|Laguna Verde, Límite Municipios Silos y Mutiscua File:Laguna de Cácota.jpg|Laguna de Cácota, Vereda Mata de Lata, Municipio de Cácota File:Laguna El Toro Sisavita.jpg|Laguna El Toro en el Parque Natural Regional Sisavita, Norte de Santander, Colombia File:El Zulia NS jun 2023.jpg|El Zulia, Norte de Santander File:Reconstruccion de Gramalote.jpg|Nuevo Gramalote, Norte de Santander File:Nuevo Gramalote agt 2021.jpg|Nuevo Gramalote, Norte de Santander File:Barrio Bellavista Los Patios NS.JPG|Bellavista, Los Patios, Norte de Santander File:Puerto Santander.jpg|Puerto Santander, Norte de Santander File:Norte Cúcuta nov 2019.jpg|San Faustino, Cúcuta, Norte de Santander File:Calle 9 in San Martin Colombia.jpg|San Martín, Meta File:Vista panorámica de Paz de Ariporo 2014-01-21 08-43.jpg|Paz de Ariporo, Casanare File:Yopal-Casanare.jpg|Yopal, Casanare File:Monumento al joropo, Yopal.JPG|Yopal, Casanare File:LA NOCHE EN LA TRIADA - Centro Cultural.jpg|Yopal, Casanare File:Avenida Nunchía.jpg|Yopal, Casanare File:Near heaven.jpg|Aguazul, Casanare File:Salazar de las Palmas NdeS.jpeg|Salazar de Las Palmas, Norte de Santander File:Rio Salazar altura Veredas Amarilla y Camponuevo Sur.JPG|Salazar de Las Palmas, Norte de Santander File:Atardecer en la palza principal de Villa de Leyva.jpg|Villa de Leiva, Boyacá File:Villa del Rosario NS, Col.jpeg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Parque Grancolombiano - Cúcuta.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Casa de Francisco de Paula Santander.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Templo lomo.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:Casa La Bagatela.jpg|Villa del Rosario, Norte de Santander File:PuenteMorro.jpg|Pont Morro (Puente Morro), San Andrés de Tumaco (Fondazzjoni Spanjola kienet fl-1610), Nariño File:Los Palmitos (Sucre).jpg|Palazz Muniċipali ta' Los Palmitos, Sucre File:ELCARMENNORTE.jpg|El Carmén, Norte de Santander File:Atardecertumaco.jpg|Pont Morro (Puente Morro), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Arco del morro tumaco.jpg|Arch ta' Morro (Arco del Morro), San Andrés de Tumaco, Nariño File:ParqueColón.jpg|Park ta' Colón (Parque Colón), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Aeropuerto La Florida.jpg|Ajruport ta' Florida (Aeropuerto La Florida), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Playa del Bajito en Tumaco.JPG|Bajito Beach fil-Bajja ta' Tumaco, San Andrés de Tumaco, Nariño File:Tolita-Tumaco gold figure 1st century BC.jpg|Figura prekolombjana mill-kultura Tumaco-La Tolita, seklu 1 AD. File:Lugar de la batalla de cuaspud.png|Cuaspud, Cauca File:Vista de Girón (Santander) en dron 02.jpg|San Juan de Girón (qabel: Villa de los Caballeros de Girón), magħruf aħjar bħala Girón; hija muniċipalità fid-dipartiment ta' Santander, li hija parti miż-żona Metropolitana ta' Bucaramanga fil-Grigal tal-Kolombja. File:Biblioteca Municipal pueblo..jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Panorámica de Ituango - 2.jpg|Ituango, Córdoba File:Vista aérea puerto libertador 1.jpg|Puerto Libertador, Córdoba File:Tarazá casco urbano.jpg|Tarazá, Córdoba File:Banner - Briceño (Antioquia).png|Briceño, Antioquia File:Anorí desde el aire.jpg|Anorí, Antioquia File:Yarumal.jpg|Yarumal, Antioquia File:Embera.JPG|Mutatá, Antioquia File:Lallorona.JPG|Dabeiba, Antioquia File:Titiribí-panorámica2.jpg|Titiribí, Antioquia File:Casa esquinera en Liborina desde el atrio de la iglesia.jpg|Liborona, Antioquia File:Casco urbano de San Andrés de Cuerquia 01.jpg|San Andrés de Cuerquia, Antioquia File:Alcaldía de Pueblo Nuevo, Córdoba.jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Parq principal.jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Parq principal2.jpg|Pueblo Nuevo, Córdoba File:Cerro del socorro.jpg|Ciénaga de Oro, Córdoba File:Atardecer en Tibú.jpg|Tibú, Norte de Santander File:Faro del Catatumbo.jpg|Tibú, Norte de Santander File:Convención|Convención, Norte de Santander File:Ciudad de Aguachica César.jpg|Aguachica, César File:Barrio Bellavista Los Patios NS.JPG|Los Patios, Norte de Santander File:Pamplonita NS abr 2024.jpg|Pamplonita, Norte de Santander File:Pamplona,Norte de Santander.PNG|Los Patios, Norte de Santander File:Barrancabermeja, Santander Department, Colombia - panoramio - yesid ferney patiño … (3).jpg|Barrancabermeja, Santander File:Barrancabermeja, Santander Department, Colombia - panoramio - yesid ferney patiño … (1).jpg|Barrancabermeja, Santander File:Museo del petroleo.jpg|Barrancabermeja, Santander File:Panoramica El Carmen de Viboral 2013 - panoramio.jpg|El Carmen de Viboral, Antioquia File:El Carmen de Bolivar.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Macayepo - Casa típica.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Parque Central de El Carmen de Bolívar.png|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Cerro Cansona.jpg|El Carmen de Bolívar, Bolívar File:Atardecer en Berrugas, sán Onofre, Súcre.JPG|Berrugas, San Onofre, Sucre File:PlayaDelMorro.jpg|Bajja ta' Morro/Morro Beach (Playa del Morro), San Andrés de Tumaco, Nariño File:Montelibano-Col.jpg|Montelíbano, Cordoba File:MontelíbanoRural.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano1.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano2.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano2.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Parque camión.jpg|Montelíbano, Cordoba File:TerminalMontelíbano.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano4.jpg|Montelíbano, Cordoba File:SenaSanjorge.jpg|Montelíbano, Cordoba File:SenaSanjorge2.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano5.jpg|Montelíbano, Cordoba File:MLIBANO 133.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano6.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Montelíbano3.jpg|Montelíbano, Cordoba File:Santuario de Fauna y Flora Los Colorados.jpg|Santwarju tal-Fawna u l-Flora Los Colorados (Santuario de fauna y flora Los Colorados) File:Casacultura san jacinto.jpg|San Jacinto, Bolívar File:Artesanía san jacinto.jpg|San Jacinto, Bolívar File:Gaiteros-sanjacinto.jpg|San Jacinto, Bolívar File:Santa Rosa de Osos sur.jpg|Santa Rosa de Osos, Antioquia File:Rompiendo el edicto - Manuela Beltrán.JPG|El Socorro, Santander File:Victoria Regia - La Milagrosa - Leticia, Amazonas Colombia - panoramio.jpg|Xmara near Leticia. File:Palacio de San Carlos.JPG|Palacio/Palace/Palazz San Carlos (Santafé de Bogotá) File:Palacio de San Carlos (Bogotá) 03.JPG|Tieqa tal-Palazz San Carlos li minnha ħarab Simón Bolívar mill-attakk. </gallery> <gallery> File:Mapa de Colombia (ríos).svg|Mappa tal xmaras ta' Kolombja File:Río Zulia en.PNG|Xmaras ta' Norte de Santander File:RioSuarez.jpg|Xmara Suárez bejn Boyacá u Santander File:Puente-Rio Magdalena.jpg|Pont fuq ix-Xmara Magdalena li jgħaqqad Barrancabermeja ma Yondó. File:Rio Sogamoso Via Zapatoca.jpg|Xmara Sogamoso, Santander File:Sobrevolando Colombia - En ruta hacia Bucaramanga (8204596774).jpg|Xmajjar Suárez, Chicamocha u Sogamoso fil-Rio Chicamocha on PANACHI 02.JPG Chicamocha File:Cañon del Chicamocha.jpeg|Veduta tal-Canyon ta' Chicamocha, ħdejn il-Park Nazzjonali ta' Chicamocha File:Puente sobre el río El Tarra.jpg|Xmara Tarra, Norte de Santander File:Río Suarez BS Col.jpg|Veduta tax-Xmara Suarez File:RIO SINU.JPG|Veduta tax-Xmara Sinu File:San jorge 1.jpg|Veduta tax-Xmara San Jorge File:MLIBANO 019.jpg|Veduta tax-Xmara San Jorge File:Rio San Jorge.jpg|Veduta tax-Xmara San Jorge File::El Bagre-Antioquia.jpg|Veduta tax-Xmara Nechi File:LAGUNADEFUQUENE.JPG|Il-laguna ta' Fúquene hija korp ta' ilma ħelu li jinsab fil-belt ta' Fúquene, bejn id-dipartimenti ta' Cundinamarca u Boyacá, fil-lvant tal-Andes Kolombjani, f'altitudni ta' 2,540 metru, u f'distanza ta' madwar 80 km mill-belt ta' Bogota </gallery> == Referenzi == {{Referenzi}} {{Amerika t'Isfel}} [[Kategorija:Kolombja]] [[Kategorija:Repubbliki]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Karibew]] [[Kategorija:Pajjiżi fl-Amerika t'Isfel]] p5kfpket09womqnd2ytiytox5qngjkn 0 21229 317555 298875 2024-11-18T16:22:27Z 46.11.124.24 317555 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Joseph Calleja''' (twieled fit-22 ta' Jannar 1968) huwa [[tenur]] Malti. Beda jkanta meta kellu 16-il meta skoprieh it-tenur Brian Cefai u mbagħad kompla jistudja taħt Pawlu Asciak. Ta' 19-il sena għamel id-debutt operistiku tiegħu bħala Macduff fl-opra ''[[Macbeth (opera)|Macbeth]]'' ta' Verdi fit-[[Teatru Astra]] ta' [[Għawdex]] u wara, fl-istess sena rebaħ premju fil-konkors internazzjonali tal-kant Hans Gabor Belvedere. Fl-1998, rebaħ il-konkors internazzjonali tal-kant liriku Enrico Caruso f'Milan u fl-1999 rebaħ il-premju CulturArte fil-konkors internazzjonali tal-opra ''Operalia'' mwaqqaf minn [[Plácido Domingo]].<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=ZqCit0ZO_eo]</ref> Joseph Calleja hu meqjus bħala wieħed mit-tenuri żgħażagħ l-iżjed promettenti tas-seklu 21.<ref>[http://www.guardian.co.uk/music/2012/sep/06/joseph-calleja-tenor-maltas-treasure "Joseph Calleja – the tenor who is Malta's national treasure"] minn Imogen Tilden, ''[[The Guardian]]'', 6 ta' Settembru 2012)</ref> Fit-2 ta' Novembru 2012, l-Università ta' Malta onorat lil Joseph Calleja bid-Dottorat fil-Letteratura Honoris Causa bħala rikonoxximent tal-kisbiet tiegħu bħala tenur ta' fama internazzjonali.<ref>[http://yourmaltaweddingplanner.com/joseph-calleja/index.html "Joseph Calleja – Maltese Tenor"], 18 ta' Diċembru 2012</ref> ==Suċċessi internazzjonali== Fl-Ewropa, Calleja kanta f'ħafna teatri tal-opra fosthom ir-''Royal Opera House'' f'Londra, fil-''Wiener Staatsoper'' ta' Vjenna, fl-''Oper Frankfurt'', id-''Deutsche Oper Berlin'', l-''Opéra national du Rhin'' f'Strasburgu, it-''Teatre Principal'' f'Minorca, il-''Gran Teatre del Liceu'' ta' Barċelona, il-'' Concertgebouw'' f'Amsterdam u ħafna oħrajn. Fl-Istati Uniti, Calleja kanta fil-''Metropolitan Opera'' ta' New York, il-''Houston Grand Opera'', il-''Los Angeles Opera'', is-''Seattle Opera'', il-''Washington National Opera'', u s-''Civic Opera House'' ta' Chicago. Calleja irrekordja żewġ CDs, ma' DeccaClassic, ta' arji mill-opri: ''Tenor Arias'' u ''The Golden Voice''. F'Lulju tal-2011, it-tielet album solo ta' Calleja, ''Joseph Calleja – The Maltese Tenor'' laħaq it-tieni post fil-klassifika Ġermaniża<ref>[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110628/arts-entertainment/calleja-s-album-second-in-german-charts.372873 "Calleja's album second in German charts"], The Times of Malta, Malta, 28 ta' Ġunju 2011</ref> u mill-ewwel laħaq l-ewwel post fil-''Billboard Classical Traditional chart'' tal-Istati Uniti.<ref>[http://www.21cmediagroup.com/mediacenter/newsitem.php?i=797 21C Media Group]</ref> Joseph Calleja kien nominat Artista tas-Sena 2012 tar-rivista ''Gramophone''. Fl-istess sena, Calleja inħatar bħala l-ewwel ambaxxatur kulturali ta' Malta. ==Kunċerti== * Fid-19 ta' Lulju 2009, kanta ma' [[Michael Bolton]]. * F'Lulju 2010, kanta ma' [[Dionne Warwick]] u [[Riccardo Cocciante]] mal-kor tiegħu ta' mitt tifel u tifla. * Fid-9 ta' Lulju 2011, Calleja kanta f'kunċert anwali dedikat għalih mas- [[soprano]] [[Hayley Westenra]] minn [[Christchurch]] u l-kantant Taljan [[Lucio Dalla]] fuq il-Fosos tal-[[Furjana]].<ref>[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110620/arts-entertainment/Musical-giants-come-together.371504 ''Musical giants come together''] The Times of Malta, 2011-06-20</ref> * Fit-8 ta' Diċembru 2011, Calleja kanta fil-kunċert tal-Premju Nobel għall-Paċi tal-2011 f'[[Stokkolma]].<ref>[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20111209/local/standing-ovations-for-calleja-at-nobel-prize-concert.397500 ''Standing ovations for Calleja at Nobel Prize concert''] The Times of Malta, 2011-12-09</ref> * Fit-8 ta' Settembru 2012, Calleja kanta fil-''Last Night of Proms 2012''.<ref>[http://www.bbc.co.uk/proms/whats-on/2012/september-08/14484 ''BBC: "Prom 76: Last Night of the Proms 2012'']</ref> * Fit-18 ta' Jannar 2013, Calleja kanta Pariġi fit-''Théâtre des Champs-Elysées''. * Fil-31 ta' Jannar 2013, Calleja kanta fil-[[Concertgebouw]] f'[[Amsterdam]], mal-''Orquesta Sinfónica de Navarra'', immexxija minn [[Frédéric Chaslin]]. * On 1 August 2013, Calleja kanta ma' [[Zucchero]], [[Rebecca Ferguson]], [[Gianluca Bezzina]], [[Riccardo Cocciante]] u Tenisha. Kien akkumpanjat mill-kor tiegħu. Il-kunċert sar fuq il-Fosos tal-Furjana mal-Orkestra Nazzjonali Maltija mmexxija mill-Mro. Steven Mercurio.<ref>[https://web.archive.org/web/20130825204157/http://euronews.com/2013/08/03/opera-vs-pop-a-summer-concert-in-malta ''Opera vs. pop – A summer concert in Malta''] Euronews 8/3/13</ref> ==Recordings u videos== *2003: DVD ta' ''[[Maria Stuarda]]'', b'Calleja fil-parti ta' Leicester, irrekordjata mill-''Fondazione Orchestra Stabile de Bergamo'' *2004: Diska solo, ''Tenor Arias'', diretta minn [[Riccardo Chailly]] bl-''Orchestra Sinfonica e Coro di Milano'' *2004: "Puccini Discoveries": Cantata ''Cessato il suon dell'armi'', diretta minn Riccardo Chailly mal-''Orchestra Sinfonica e Coro di Milano'' *2005: Diska solo, ''The Golden Voice'', diretta minn [[Carlo Rizzi]] mal-''Academy of St Martin in the Fields'' *2009: CD ta' ''[[I Capuleti e i Montecchi]]'' b'Calleja fil-parti ta' Tebaldo, diretta minn [[Fabio Luisi]] *2010: DVD ta' ''[[Simon Boccanegra]]'' b'Calleja fil-parti ta' Gabriele Adorno b'[[Plácido Domingo]] fil-parti prinċipali; irrekordjata fir-''Royal Opera House''', Covent Garden, Londra *2011: DVD of ''[[La traviata]]'' b'Calleja fil-parti ta' Alfredo Germont, irrekordjata fir-''Royal Opera House''', Covent Garden, Londra (nominata għal ''Grammy'') *2011: Diska solo, ''The Maltese Tenor'', mal-''Orchestre de la Suisse Romande'' *2012: Diska solo, "Be My Love - A Tribute to Mario Lanza", ''BBC Concert Orchestra'' Calleja deher bħala mistieden fl-album ta' Renée Fleming, ''By Request'', fejn kanta l-parti ta' Alfredo fl-aħħar xena tal-ewwel att ta' ''La traviata''. Ir-recording ta' "La donna è mobile" mir-''[[Rigoletto]]'' ta' Verdi jinstema' fis-soundtrack tal-film ta' 2007 ''No Reservations'', li taħdem fih [[Catherine Zeta-Jones]]. ''The Golden Voice'' u ''Tenor Arias'' qalgħu ħafna tifħir kritiku u popolari u t-tejn ġew nominati bħala l-għażla tal-Editur fir-rivista ''Gramophone''. ===Singli=== *2012: "Be My Love" (laħqet ir-raba' post f'''Tracklisten'', il-Klassifika Daniża tas-Singli) == Film == Joseph Calleja jaħdem il-parti tat-tenur [[Enrico Caruso]] fil-film ta' James Gray ''The Immigrant,'' li jaħdmu fih ukoll [[Joaquin Phoenix]] u [[Marion Cotillard]]. == Repertorju == *Zephoris f'''[[Si j'étais roi]]'' ([[Adolphe Adam]]) *Tebaldo f'''[[I Capuleti e i Montecchi]]'' ([[Vincenzo Bellini]]) *Arturo f'''[[I puritani]]'' (Bellini) *Elvino f'''[[La sonnambula]]'' (Bellini) *Lind f'''Isabella'' ([[Azio Corghi]]) *Nemorino f'''[[L'elisir d'amore]]'' ([[Gaetano Donizetti]]) *Edgardo f'''[[Lucia di Lammermoor]]'' (Donizetti) *Leicester f'''[[Maria Stuarda]]'' (Donizetti) *Ernesto f'''[[Don Pasquale]]'' (Donizetti) *Roberto Devereux f'''[[Roberto Devereux]]'' (Donizetti) *Faust f'''[[Faust (opera)|Faust]]'' ([[Charles Gounod]]) *Roméo f'''[[Roméo et Juliette]]'' (Gounod) *Don Ottavio f'''[[Don Giovanni]]'' ([[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]]) *Rodolfo f'''[[La bohème]]'' ([[Giacomo Puccini]]) *Rinuccio f'''[[Gianni Schicchi]]'' (Puccini) *Count Almaviva f'''[[Il barbiere di Siviglia]]'' ([[Gioachino Rossini]]) *Fenton f'''[[Falstaff (opera)|Falstaff]]'' ([[Giuseppe Verdi]]) *Edoardo di Sanval f'''[[Un giorno di regno]]'' (Verdi) *Macduff f'''[[Macbeth (opera)|Macbeth]]'' (Verdi) *The Duke f'''[[Rigoletto]]'' (Verdi) *Alfredo f'''[[La traviata]]'' (Verdi) *Hoffmann f'''[[Les contes d'Hoffmann]]'' ([[Jacques Offenbach]]) * Ruggiero f'''[[La rondine]] ''(Puccini) * Nicias f'''[[Thaïs (opera)|Thaïs]]'' ([[Jules Massenet]]) * Pinkerton f'''[[Madama Butterfly]]'' (Puccini) * Gabriele Adorno f'''[[Simon Boccanegra]]'' (Verdi) * Fritz f'''[[L'amico Fritz]] ''([[Pietro Mascagni]]) * Nadir f'''[[Les pêcheurs de perles]] ''([[Georges Bizet]]) == Referenzi == {{Referenzi}} ==Ħoloq esterni== * {{Sit uffiċjali}} * [http://www.instantencore.com/contributor/bio.aspx?CId=5028711 Bijografija] fuq InstantEncore {{DEFAULTSORT:Calleja, Joseph}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1978]] [[Kategorija:Tenuri Maltin]] a3i3gpgklb2r9rpim76xdhzs44pmzmq 317556 317555 2024-11-18T16:23:47Z 46.11.124.24 317556 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Joseph Calleja''' (twieled fit-22 ta' Jannar 1978) huwa [[tenur]] Malti. Beda jkanta meta kellu 16-il meta skoprieh it-tenur Brian Cefai u mbagħad kompla jistudja taħt Pawlu Asciak. Ta' 19-il sena għamel id-debutt operistiku tiegħu bħala Macduff fl-opra ''[[Macbeth (opera)|Macbeth]]'' ta' Verdi fit-[[Teatru Astra]] ta' [[Għawdex]] u wara, fl-istess sena rebaħ premju fil-konkors internazzjonali tal-kant Hans Gabor Belvedere. Fl-1998, rebaħ il-konkors internazzjonali tal-kant liriku Enrico Caruso f'Milan u fl-1999 rebaħ il-premju CulturArte fil-konkors internazzjonali tal-opra ''Operalia'' mwaqqaf minn [[Plácido Domingo]].<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=ZqCit0ZO_eo]</ref> Joseph Calleja hu meqjus bħala wieħed mit-tenuri żgħażagħ l-iżjed promettenti tas-seklu 21.<ref>[http://www.guardian.co.uk/music/2012/sep/06/joseph-calleja-tenor-maltas-treasure "Joseph Calleja – the tenor who is Malta's national treasure"] minn Imogen Tilden, ''[[The Guardian]]'', 6 ta' Settembru 2012)</ref> Fit-2 ta' Novembru 2012, l-Università ta' Malta onorat lil Joseph Calleja bid-Dottorat fil-Letteratura Honoris Causa bħala rikonoxximent tal-kisbiet tiegħu bħala tenur ta' fama internazzjonali.<ref>[http://yourmaltaweddingplanner.com/joseph-calleja/index.html "Joseph Calleja – Maltese Tenor"], 18 ta' Diċembru 2012</ref> ==Suċċessi internazzjonali== Fl-Ewropa, Calleja kanta f'ħafna teatri tal-opra fosthom ir-''Royal Opera House'' f'Londra, fil-''Wiener Staatsoper'' ta' Vjenna, fl-''Oper Frankfurt'', id-''Deutsche Oper Berlin'', l-''Opéra national du Rhin'' f'Strasburgu, it-''Teatre Principal'' f'Minorca, il-''Gran Teatre del Liceu'' ta' Barċelona, il-'' Concertgebouw'' f'Amsterdam u ħafna oħrajn. Fl-Istati Uniti, Calleja kanta fil-''Metropolitan Opera'' ta' New York, il-''Houston Grand Opera'', il-''Los Angeles Opera'', is-''Seattle Opera'', il-''Washington National Opera'', u s-''Civic Opera House'' ta' Chicago. Calleja irrekordja żewġ CDs, ma' DeccaClassic, ta' arji mill-opri: ''Tenor Arias'' u ''The Golden Voice''. F'Lulju tal-2011, it-tielet album solo ta' Calleja, ''Joseph Calleja – The Maltese Tenor'' laħaq it-tieni post fil-klassifika Ġermaniża<ref>[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110628/arts-entertainment/calleja-s-album-second-in-german-charts.372873 "Calleja's album second in German charts"], The Times of Malta, Malta, 28 ta' Ġunju 2011</ref> u mill-ewwel laħaq l-ewwel post fil-''Billboard Classical Traditional chart'' tal-Istati Uniti.<ref>[http://www.21cmediagroup.com/mediacenter/newsitem.php?i=797 21C Media Group]</ref> Joseph Calleja kien nominat Artista tas-Sena 2012 tar-rivista ''Gramophone''. Fl-istess sena, Calleja inħatar bħala l-ewwel ambaxxatur kulturali ta' Malta. ==Kunċerti== * Fid-19 ta' Lulju 2009, kanta ma' [[Michael Bolton]]. * F'Lulju 2010, kanta ma' [[Dionne Warwick]] u [[Riccardo Cocciante]] mal-kor tiegħu ta' mitt tifel u tifla. * Fid-9 ta' Lulju 2011, Calleja kanta f'kunċert anwali dedikat għalih mas- [[soprano]] [[Hayley Westenra]] minn [[Christchurch]] u l-kantant Taljan [[Lucio Dalla]] fuq il-Fosos tal-[[Furjana]].<ref>[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110620/arts-entertainment/Musical-giants-come-together.371504 ''Musical giants come together''] The Times of Malta, 2011-06-20</ref> * Fit-8 ta' Diċembru 2011, Calleja kanta fil-kunċert tal-Premju Nobel għall-Paċi tal-2011 f'[[Stokkolma]].<ref>[http://www.timesofmalta.com/articles/view/20111209/local/standing-ovations-for-calleja-at-nobel-prize-concert.397500 ''Standing ovations for Calleja at Nobel Prize concert''] The Times of Malta, 2011-12-09</ref> * Fit-8 ta' Settembru 2012, Calleja kanta fil-''Last Night of Proms 2012''.<ref>[http://www.bbc.co.uk/proms/whats-on/2012/september-08/14484 ''BBC: "Prom 76: Last Night of the Proms 2012'']</ref> * Fit-18 ta' Jannar 2013, Calleja kanta Pariġi fit-''Théâtre des Champs-Elysées''. * Fil-31 ta' Jannar 2013, Calleja kanta fil-[[Concertgebouw]] f'[[Amsterdam]], mal-''Orquesta Sinfónica de Navarra'', immexxija minn [[Frédéric Chaslin]]. * On 1 August 2013, Calleja kanta ma' [[Zucchero]], [[Rebecca Ferguson]], [[Gianluca Bezzina]], [[Riccardo Cocciante]] u Tenisha. Kien akkumpanjat mill-kor tiegħu. Il-kunċert sar fuq il-Fosos tal-Furjana mal-Orkestra Nazzjonali Maltija mmexxija mill-Mro. Steven Mercurio.<ref>[https://web.archive.org/web/20130825204157/http://euronews.com/2013/08/03/opera-vs-pop-a-summer-concert-in-malta ''Opera vs. pop – A summer concert in Malta''] Euronews 8/3/13</ref> ==Recordings u videos== *2003: DVD ta' ''[[Maria Stuarda]]'', b'Calleja fil-parti ta' Leicester, irrekordjata mill-''Fondazione Orchestra Stabile de Bergamo'' *2004: Diska solo, ''Tenor Arias'', diretta minn [[Riccardo Chailly]] bl-''Orchestra Sinfonica e Coro di Milano'' *2004: "Puccini Discoveries": Cantata ''Cessato il suon dell'armi'', diretta minn Riccardo Chailly mal-''Orchestra Sinfonica e Coro di Milano'' *2005: Diska solo, ''The Golden Voice'', diretta minn [[Carlo Rizzi]] mal-''Academy of St Martin in the Fields'' *2009: CD ta' ''[[I Capuleti e i Montecchi]]'' b'Calleja fil-parti ta' Tebaldo, diretta minn [[Fabio Luisi]] *2010: DVD ta' ''[[Simon Boccanegra]]'' b'Calleja fil-parti ta' Gabriele Adorno b'[[Plácido Domingo]] fil-parti prinċipali; irrekordjata fir-''Royal Opera House''', Covent Garden, Londra *2011: DVD of ''[[La traviata]]'' b'Calleja fil-parti ta' Alfredo Germont, irrekordjata fir-''Royal Opera House''', Covent Garden, Londra (nominata għal ''Grammy'') *2011: Diska solo, ''The Maltese Tenor'', mal-''Orchestre de la Suisse Romande'' *2012: Diska solo, "Be My Love - A Tribute to Mario Lanza", ''BBC Concert Orchestra'' Calleja deher bħala mistieden fl-album ta' Renée Fleming, ''By Request'', fejn kanta l-parti ta' Alfredo fl-aħħar xena tal-ewwel att ta' ''La traviata''. Ir-recording ta' "La donna è mobile" mir-''[[Rigoletto]]'' ta' Verdi jinstema' fis-soundtrack tal-film ta' 2007 ''No Reservations'', li taħdem fih [[Catherine Zeta-Jones]]. ''The Golden Voice'' u ''Tenor Arias'' qalgħu ħafna tifħir kritiku u popolari u t-tejn ġew nominati bħala l-għażla tal-Editur fir-rivista ''Gramophone''. ===Singli=== *2012: "Be My Love" (laħqet ir-raba' post f'''Tracklisten'', il-Klassifika Daniża tas-Singli) == Film == Joseph Calleja jaħdem il-parti tat-tenur [[Enrico Caruso]] fil-film ta' James Gray ''The Immigrant,'' li jaħdmu fih ukoll [[Joaquin Phoenix]] u [[Marion Cotillard]]. == Repertorju == *Zephoris f'''[[Si j'étais roi]]'' ([[Adolphe Adam]]) *Tebaldo f'''[[I Capuleti e i Montecchi]]'' ([[Vincenzo Bellini]]) *Arturo f'''[[I puritani]]'' (Bellini) *Elvino f'''[[La sonnambula]]'' (Bellini) *Lind f'''Isabella'' ([[Azio Corghi]]) *Nemorino f'''[[L'elisir d'amore]]'' ([[Gaetano Donizetti]]) *Edgardo f'''[[Lucia di Lammermoor]]'' (Donizetti) *Leicester f'''[[Maria Stuarda]]'' (Donizetti) *Ernesto f'''[[Don Pasquale]]'' (Donizetti) *Roberto Devereux f'''[[Roberto Devereux]]'' (Donizetti) *Faust f'''[[Faust (opera)|Faust]]'' ([[Charles Gounod]]) *Roméo f'''[[Roméo et Juliette]]'' (Gounod) *Don Ottavio f'''[[Don Giovanni]]'' ([[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]]) *Rodolfo f'''[[La bohème]]'' ([[Giacomo Puccini]]) *Rinuccio f'''[[Gianni Schicchi]]'' (Puccini) *Count Almaviva f'''[[Il barbiere di Siviglia]]'' ([[Gioachino Rossini]]) *Fenton f'''[[Falstaff (opera)|Falstaff]]'' ([[Giuseppe Verdi]]) *Edoardo di Sanval f'''[[Un giorno di regno]]'' (Verdi) *Macduff f'''[[Macbeth (opera)|Macbeth]]'' (Verdi) *The Duke f'''[[Rigoletto]]'' (Verdi) *Alfredo f'''[[La traviata]]'' (Verdi) *Hoffmann f'''[[Les contes d'Hoffmann]]'' ([[Jacques Offenbach]]) * Ruggiero f'''[[La rondine]] ''(Puccini) * Nicias f'''[[Thaïs (opera)|Thaïs]]'' ([[Jules Massenet]]) * Pinkerton f'''[[Madama Butterfly]]'' (Puccini) * Gabriele Adorno f'''[[Simon Boccanegra]]'' (Verdi) * Fritz f'''[[L'amico Fritz]] ''([[Pietro Mascagni]]) * Nadir f'''[[Les pêcheurs de perles]] ''([[Georges Bizet]]) == Referenzi == {{Referenzi}} ==Ħoloq esterni== * {{Sit uffiċjali}} * [http://www.instantencore.com/contributor/bio.aspx?CId=5028711 Bijografija] fuq InstantEncore {{DEFAULTSORT:Calleja, Joseph}} [[Kategorija:Nies ħajjin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1978]] [[Kategorija:Tenuri Maltin]] ptj1kcqu3w42eih2nl2knpffq65r2hp 0 24889 317575 313729 2024-11-18T21:40:37Z Sapp0512 19770 317575 wikitext text/x-wiki {{stub|ġeografija}} {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Mongolja |isem_nattiv = ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ/Монгол Улс<br />''Mongol Uls'' |isem_komuni = Mongolja |stampa_bandiera = Flag of Mongolia.svg |stampa_emblema = State emblem of Mongolia.svg |stampa_mappa = Mongolia (orthographic projection).svg |deskrizzjoni_mappa = |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Mongolja |ħolqa_emblema = Emblema tal-Mongolja |ħolqa_demografija = Demografija tal-Mongolja |mottu_nazzjonali = |innu_nazzjonali = ''[[Монгол улсын төрийн дуулал]]''<br/><small>''Innu nazzjonali tal-Mongolja''</small><br/><center> </center> |lingwi_uffiċjali = [[Mongoljan]] |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Ulaanbaatar]] |l-ikbar_belt = [[Ulaanbaatar]] |latd=47 |latm=55 |latNS=N |lonġd=106 |lonġm=55 |lonġEW=E |tip_gvern = [[Repubblika]] |titlu_kap1 = [[President tal-Mongolja|President]] |titlu_kap2 = [[Prim Ministru tal-Mongolja|Prim Ministru]] |isem_kap1 = [[Ukhnaagiin Khürelsükh]] |isem_kap2 = [[Luvsannamsrain Oyun-Erdene]] |żona_kklassifika = 18 |poż_erja = 18 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |erja_km2 = 1,566,000 |erja_mi_kw = 605,000 |perċentwal_ilma = 0.67 |sena_stima_popolazzjoni = 2020 |stima_popolazzjoni = 3,278,290<ref>{{cite web|titlu=Mongolia Population (2020)|url=https://www.worldometers.info/world-population/mongolia-population/|editur=Worldometers|lingwa=Ingliż}}</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 134 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 3,168,026<ref>{{cite web|titlu=The World Factbook — Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html|editur=CIA|lingwa=Ingliż|data-aċċess=2020-04-30|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20150703173449/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html|arkivju-data=2015-07-03|url-status=dead}}</ref> |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2020 |densità_popolazzjoni_km2 = 1.97 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 5.1 |poż_densità_popolazzjoni = 238 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |sena_PGD_PSX = 2019 |PGD_PSX = $47 biljun<ref name="imf2">{{ċita web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=77&pr1.y=5&c=948&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|titlu=World Economic Outlook Database, January 2019|editur=Fond Monetarju Internazzjonali}}</ref> |poż_PGD_PSX = 115 |PGD_PSX_per_capita = $14,270<ref name=imf2/> |poż_PGD_PSX_per_capita = 93 |sena_IŻU = 2018 |IŻU = {{increase}} 0.735<ref name="HDI">{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|titlu=Human Development Report 2019|lingwa=Ingliż|data=2019-12-10|editur=United Nations Development Programme|format=pdf}}</ref> |poż_IŻU = 92 |kategorija_IŻU = <span style="color:#008900;">għoli</span> |tip_sovranità = Formazzjoni |avveniment_stabbilit1 = Imperu Xiongnu |data_stabbilit1 = iffurmat 209 QK |avveniment_stabbilit2 = Imperu Mongoljan |data_stabbilit2 = ifforma 1206 |avveniment_stabbilit3 = Dikjarazzjoni ta 'indipendenza mid-dinastija Qing |data_stabbilit3 = 29 ta 'Diċembru, 1911 |avveniment_stabbilit4 = Ir-Repubblika Popolari Mongoljana ġiet stabbilita |data_stabbilit4 = 26 ta ’Novembru, 1924 |avveniment_stabbilit5 = L-indipendenza kienet rikonoxxuta miċ-Ċina |data_stabbilit5 = 5 ta ’Jannar, 1946 |avveniment_stabbilit6 = Kostituzzjoni kurrenti |data_stabbilit6 = 13 ta 'Frar, 1992 |valuta = [[Tögrög]] |kodiċi_valuta = MNT |żona_ħin = |differenza_ħku = +7/+8<br/>+8/+9 |żona_ħin_legali = |differenza_żona_ħin_legali = |cctld = .mn, .мон |kodiċi_telefoniku = +976 |sena_PGD_nominali = 2019 |PGD_nominali = $13.7 biljun<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali = 133 |PGD_nominali_per_capita = $4,151<ref name=imf2/> |poż_PGD_nominali_per_capita = 116 |nota1 }} Il-'''Mongolja''' (bil-[[Mongoljan]]: ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ/Монгол Улс ''Mongol Uls'') huwa [[pajjiż interkjuż]] fl-[[Asja Ċentrali]] u l-[[belt kapitali]] hija [[Ulaanbaatar]]. Il-pajjiż huwa mdawwar mill-[[Russja]] u miċ-[[Ċina]]. Huwa stmat li l-popolazzjoni tal-pajjiż tikkonsisti minn tliet miljun ċittadin. Huwa t-tmintax-il akbar pajjiż fid-[[dinja]] u t-territorju tiegħu jkopri erja ta' 1,566,000 kilometru kwadru (605,000 mil kwadru). == Referenzi == {{Referenzi}} {{Asja}} [[Kategorija:Mongolja| ]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Asja]] js8iowbbj0wdlrbagkc1tgbn2k3p110 0 31127 317571 317382 2024-11-18T20:45:17Z ToniSant 4257 /* Novembru */ +Mistura 317571 wikitext text/x-wiki Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli. ==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024== === Jannar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Haw |[[elPaletti]] |Digital |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240108201542/https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|arkivju-data=2024-01-08|url-status=dead}}</ref> |[[wikidata:Q124354611|Q124354611]] |- |5 |Hey Lover |[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]] |Video |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}</ref> |[[wikidata:Q124354463|Q124354463]] |- |8 |Bloat Drone |[[Lady Lizard]] |Lyric video |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354653|Q124354653]] |- |10 |Feel the Rain |[[Chasing Pandora]] |Single |(reissue) Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Blata |[[Is-Suffarin]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}</ref> | |- |11 |Semgħat id-Daqq (HBIT Remix) |[[Cher Camilleri]] |Remix |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Rejection |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354710|Q124354710]] |- |15 |(Let's Get) High On Love |[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Inkwatru Vojt |[[Liston]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |L-Isbaħ Stlla |[[Adria Twins]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> |[[wikidata:Q124354838|Q124354838]] |- |19 |Let's Talk About Love |[[Michela Galea]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}</ref> |[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> | |- |20 |Let's Talk About Love |Michela Galea |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |20 |Wicked Games |[[Shismu]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |24 |Cloudmaker |[[Oxygyn]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> | |- |25 |Too Sexy |[[Chris Birdd]] |Online |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Chemicals |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |26 |Girls Just Wanna |[[Chess Galea]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |26 |Arrows |[[Kyle George]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |1964 |[[Vince Bongailas]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4hVMkDQmTRgB6E6evErsYd|titlu=1964|kunjom=Bogailas|isem=Vince|data=28 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |29 |Happy Birthday |[[Kayati]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |- |30 |Top Dog |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> | |- |31 |Happy Birthday |Kayati |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |} === Frar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Kieku Nista' |[[Maria Zahra Brincat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |4 |Heatwave |[[Beck]] x [[Zak Walters]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}</ref> | |- |8 |Time Flies |[[Red Electric]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Juliette |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}</ref> |Q |- |9 |Shine |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Warmth |[[Lulu']] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |10 |Inti Biss |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Ħajti |[[Vince Bongailas]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |13 |Forty five...in Process |[[elPaletti]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |13 |Underground |[[Melchior Sultana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/underground|titlu=Underground, by Melchior Sultana|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-28}}</ref> | |- |14 |Sincerely, You |[[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |15 |Birdsong |[[Hannah Theuma|Hannah]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Niġi Għandek |[[Karm Debattista mssp]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |[[Ombra mai fu]] |[[Christine Dalli]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |21 |Kemm Nixtieq li Qed |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |22 |The Wards Outside |[[Sceptocrypt]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sceptocrypt.bandcamp.com/track/the-wards-outside-2024|titlu=The Wards Outside (2024), by sceptocrypt|sit=Sceptocrypt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> | |- |23 |Another Problem Ahead |[[Antares Flare]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> | |- |23 |Sincerely, You |Gaia Cauchi |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Pretend |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/78DmVD6WKuwpzzjWKJQtFm|titlu=Pretend|kunjom=Peach Talk|data=23 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Catharsis |[[Tact]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |27 |Midnight Sun |[[Empire of the Ants]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tyXlqquXdMk|titlu=Midnight Sun|kunjom=Empire of the Ants|data=27 February 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Remember |Vince Bongailas |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iYY-ajN0v_0|titlu=Remember|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=27 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |28 |Out of the Darkness |[[Owen Leuellen]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Waħdi |[[Meadow Strings]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Nostalġija |[[Michelle Micallef|Michelle]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |} === Marzu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Emmint Fik |[[Ema Vella]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Survivor |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |1 |[[Qalu Li Raw]] |[[Coda (grupp mużikali)|Coda]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Ġawhra F'Qalbi |[[Janice Mangion]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |2 |Int u Jien |[[Moths of Renaissance]] |Single |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Tilwin |[[Robert Farrugia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dronarivm.bandcamp.com/album/tilwin|titlu=Tilwin, by Robert Farrugia|sit=DRONARIVM|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |8 |Better Sides of You |[[Dizzy Goku]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}</ref> | |- |8 |The Grief Aftermath |[[Fade Into Obscurity]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://benmifsudjoslin.substack.com/p/the-album-that-took-ten-years-to|titlu=The Album That Took Ten Years to Exist – In Conversation with fade into obscurity|kunjom=Joslin|isem=Ben Mifsud|data=2024-05-25|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fade-into-obscurity.bandcamp.com/album/the-grief-aftermath|titlu=the grief aftermath, by fade into obscurity|sit=fade into obscurity|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> | |- |9 |Il-Baħħ u Jien |[[Christian Arding]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Let You In |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |14 |Language |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej |[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]] |Album |CD biss imħabbra fuq Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Unum Remix Tracks |[[Ġenn]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}</ref> | |- |17 |Count This |Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Survivor |Klinsmann |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |21 |Gardjola |[[Vince Fabri]] |EP |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/vincefabri/sets/gardjola|titlu=GARDJOLA|kunjom=Fabri|isem=Vince|sit=SoundCloud|lingwa=|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |- |22 |Toni Tagħna |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Compound |[[Oxygyn]] |Album |Vinyl only<ref>{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |23 |Happier Now |[[Benny Blue]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |You Want Me |[[Claire Marante]] |Single |YouTube (audio only)<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Hell Bound |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |23 |Fallakka |[[Tarzna (mużika)|Tarzna]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}</ref> | |- |24 |3 Regoli |[[Lokko]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oVk5mFCOOB8|titlu=3 Regoli|kunjom=Lokko|data=24 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Ġranet Sbieħ |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |26 |Out of Outlaws |[[Current Daze]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Tħallinix |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}</ref> | |- |31 |Weġgħet Żgħar |[[TroffaĦamra]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |31 |Soft and Clear |[[Das Birthday Girl]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === April === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Gatt Groove |[[Sfera]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |3 |Kung Fu Karate |[[Brodu]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qH_mxyWmlpQ|titlu=Kung Fu Karate|kunjom=Brodu|data=3 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Time in Bottle |[[Charles Busuttil]] & Fabrizio Fedele |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Meta Jaqa' l-Ħoss |[[One11]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |5 |Saru l-Qamar |[[A Lily]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |5 |Kull Par Għal Paru |[[Maria Zahra Brincat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Causatum |[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Vinyl only | |- |11 |Regional Road |[[DJ Gorg Borg]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Wild Things (a live album) |[[Alexandra Alden]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://alexandraalden.bandcamp.com/album/wild-things-a-live-album|titlu=wild things (a live album), by Alexandra Alden|sit=Alexandra Alden|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-02}}</ref> | |- |15 |Cupid |[[Gaia Cauchi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |Electrify |[[Simon Pulo]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/electrify|titlu=Electrify, by Simon Pulo|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |19 |Kusksu Clan |[[Brodu]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}</ref> | |- |19 |Cut, Paste, Rave N' Roll |[[Dolls for Idols]] |Album (reissue) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/cut-paste-rave-n-roll|titlu=Cut, Paste, Rave N' Roll, by Dolls For Idols|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |23 |Anxiety |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=RWGfOiPaXss|titlu=Anxiety|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=23 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Ugly Duckling |[[Nikita Cardona|Kiita-C]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |What Are We Now? |[[Jon Guelas]] + [[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2COv4MKLGtV2dxtrcQy7RV|titlu=What Are We Now?|kunjom=Guelas|isem=Jon|kunjom2=Cauchi|isem2=Gaia|data=26 April 2024}}</ref> | |- |26 |Infinity |[[Denzel Jo Armani]] feat. [[Drakard]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2GUbAQLUzDBf0MtLbJL8Zf|titlu=Infinity|kunjom=Armani|isem=Denzel Jo|data=26 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Trios, Had To Happen |[[Glen Montanaro]] & [[Carsten Landors]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2q2mYNZw0HNrGwbj7vvQCR|titlu=Trios, Had To Happen|kunjom=Montanaro|isem=Glen|kunjom2=Landors|isem2=Carsten|data=24 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Serquli |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=1F8Q2xmh14M|titlu=Serquli|kunjom=Mifsud|isem=Edward|data=27 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Can't Be Stopped |[[Owen Leuellen]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gfZmT-0Fl24|titlu=Can't Be Stopped|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=29 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Mejju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Peace and Love |[[Manwel T]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/peace-and-love|titlu=Peace And Love, by MANWEL T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |3 |Blame It On Me |[[Wayne]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6dtCCN8dq1r4GI7JDmYs5v|titlu=Blame It On Me|kunjom=_|isem=Wayne|data=3 May 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Heal Me |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9kXvKyaa1Ag|titlu=Heal Me|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3JlXY7yXEaQ|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=5 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |7 |Lost in the Wilderness |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/lost-in-the-wilderness|titlu=Lost In The Wilderness, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |9 |Mhux il-Ħin |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Urhln1wdHnw|titlu=Mhux il-Ħin|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=9 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Cosmic Dance |[[Sound Synthesis]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}</ref> | |- |10 |Ethereal |[[Bahjat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=h_Ieg2_hfnc|titlu=Ethereal|kunjom=Bahjat|data=10 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |10 |Shaw Enuff |[[Tom Caruana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tomcaruana-teasea.bandcamp.com/album/shaw-enuff|titlu=Shaw Enuff, by Tom Caruana|sit=Tom Caruana|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |11 |Mingħajr Kliem (Acoustic) |[[Keith Zammit Mintoff]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=j2ymDQylEF8|titlu=Mingħajr Kliem|kunjom=Zammit Mintoff|isem=Keith|data=11 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Teatime |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mDcHSleCfm0|titlu=Teatime|kunjom=Chasing Pandora|data=13 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Rita |[[Kapitlu Tlettax]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3HlLyw-_LBQ|titlu=Rita|kunjom=Kapitlu Tlettax|data=13 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Lose |[[Sarah Bonnici]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/sarah-bonnici-announces-new-song-days-after-eurovision-performance/|titlu=Sarah Bonnici Announces New Song Days After Eurovision Performance|kunjom=MaltaDaily|data=2024-05-11|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-11}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2Ni0ZV99EezHJeLEP3lbPj|titlu=Lose|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |The Final Chapter |[[Sammy Murgo]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/1kIQtsGtsMRXeUUGoGdUFa|titlu=The Final Chapter|kunjom=Murgo|isem=Sammy|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |16 |ok ok ok |[[Anthea Gatt|Anthea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EkGvj62HdcM|titlu=ok ok ok|kunjom=Gatt|isem=Anthea|data=16 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Alka |[[Tribali]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2pdwv6mDdg9iEmVIMkWGwu|titlu=Alka|kunjom=Tribali|data=17 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta |[[Gabriel Schembri]] u [[Francesco Frendo]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3Z0FRUuHF8E|titlu=Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta|kunjom=Schembri|isem=Gabriel|kunjom2=Frendo|isem2=Francesco|sit=YouTube|lingwa=mt|data-aċċess=18 Mejju 2024}}</ref> | |- |19 |On My Mind |[[Jake Bartolo|Jake]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5_hFAdyZsMo|titlu=On My Mind|kunjom=Bartolo|isem=Jake|data=19 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |About You |[[Kayati]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WYyoXF0RIZ8|titlu=About You|kunjom=Kayati|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q127327719|Q127327719]] |- |23 |Waves |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=FpxaUWyogIA|titlu=Waves|kunjom=Berne|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Raġġ |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/orchestral-progressive-rock-concert-due-staged-astra-theatre.1092057|titlu=Orchestral progressive rock concert to be held at Astra Theatre|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref> | | |- |24 |Blessed |[[Ben Miller]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fwhYzPT_An0|titlu=Blessed|kunjom=Miller|isem=Ben|data=24 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Tagħmel X'Tagħmel |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YW-w2GKE8WA|titlu=Tagħmel X'Tagħmel|kunjom=ONE11|data=28 Mejju 2024|sit=YouTubew|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Easy Love |[[nosnow/noalps]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://nosnownoalps.bandcamp.com/album/easy-love|titlu=Easy Love, by nosnow/noalps|sit=nosnow/noalps|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-31}}</ref> | |- |30 |Sonic Expansion |[[Acidulant]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://gatedrecordings.bandcamp.com/album/sonic-expansion|titlu=Sonic Expansion, by Acidulant|sit=Gated|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |31 |Jewel of the Nile |[[Chris Goa]] & [[George Curmi l-Pusé]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/3QWoSniesuEmIyGhvT9dKU|titlu=Jewel of the Nile|kunjom=Goa|isem=Chris|kunjom2=Curmi l-Pusé|isem2=George|data=31 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ġunju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Jail on My Mind |[[Clinton Walletking]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3yrt4SOJOMY|titlu=Jail on My Mind|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=2 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Bloodstream Waterfall Cannonball |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0eqZtG7bpTo|titlu=Bloodstream Waterfall Cannonball|kunjom=Eyes to Argus|data=6 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Lost in Love |[[Jas Rolyn]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZZBKLkv26RQ|titlu=Lost in Love (Lyric Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Sold Cheap |[[Jim Hickey|Ħelwa]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9bo8vKIwHlQ|titlu=Sold Cheap|kunjom=Hickey|isem=Jim|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Manwel T meets Zion Train |[[Manwel T]] & [[Zion Train]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-zion-train|titlu=MANWEL T meets ZION TRAIN, by Zion Train & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-07}}</ref> | |- |7 |The Upside Down |[[Carlo Muscat]] + [[Tony Tixier]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-upside-down|titlu=The Upside Down, by Carlo Muscat and Tony Tixier|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |10 |Eternità |[[Avenue Sky]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NKCewdEofG4|titlu=Eternità|kunjom=Avenue Sky|data=10 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Memories |[[Micimago]] & [[Ryan Hili]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3VEpQRfJ3ipyGqKZ3VXfQl|titlu=Memories|kunjom=Micimago|kunjom2=Hili|isem2=Ryan|data=12 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Gass Freestyle |[[Owen Leuellen]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XNONFxn-nKY|titlu=Gass Freestyle (Lyric Video)|kunjom=Luellen|isem=Owen|data=12 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lost in Love |Jas Rolyn |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=hbFf0vE-kUo|titlu=Lost in Love (Official Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Over the Moon |[[The Stents]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5JPaxYbGgF0|titlu=Over the Moon|kunjom=The Stents|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lacrime Moët |[[Emma Muscat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XUe_ZRdzUxg|titlu=Lacrime Moët|kunjom=Muscat|isem=Emma|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |14 |Dalgħodu |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0LV4k6anV7w|titlu=Filgħodu|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=14 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |14 |Skarta |[[Il-Majċa]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=1275656930075481|titlu=Skarta|kunjom=Lanzon|isem=Eugenio|data=14 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gone By |[[Franco Tartaglia]] ft. [[Analise Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHaX7NGUwqE|titlu=Gone By|kunjom=Tartaglia|isem=Franco|kunjom2=Mifsud|isem2=Analise|data=15 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |John Doe |[[13 Years Later]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1caEiEBfdjoE4TSItSRcjC|titlu=John Doe|kunjom=13 Years Later|data=17 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |John Doe |13 Years Later |Lyric video<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/13-years-later-lura-fix-xena-muzikali-maltija/|titlu=13 Years Later lura fix-xena mużikali Maltija|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=3824807151070895|titlu=John Doe (lyric video)|kunjom=13 Years Later|data=18 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Just Because |[[Clinton Walletking]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5sJwEHO01SDOTANFJFblvb|titlu=Just Because|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=20 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Better in Pink |[[Jessica Grech]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZAeiUbIWxRw|titlu=Better in Pink|kunjom=Grech|isem=Jessica|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Fir-Ramla l-Ħamra |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VFvoki1xba0|titlu=Fir-Ramla l-Ħamra|kunjom=The JoyGivers|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/03xcH7TU1ISjOlvoZuQUmS|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=22 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |24 |Zabbeth / Vaulderie |[[Zabbeth]] / Vaulderie |Album (split) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://zabbeth.bandcamp.com/album/zabbeth-vaulderie|titlu=Zabbeth/Vaulderie, by ZABBETH, VAULDERIE|sit=ZABBETH|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> | |- |26 |Movin' |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o8ovaSJEbTQ|titlu=Movin'|kunjom=Stafrace|isem=Moira|data=26 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Lulju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Long Wait (Medieval Rework) |[[Robert Farrugia]] & Welleda Muller |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/track/long-wait-medieval-rework|titlu=Long Wait (Medieval Rework), by Robert Farrugia, Welleda Muller|sit=Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |4 |Your Piece (single) |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=p0YR7vjkXFA|titlu=Your Piece|kunjom=Eyes to Argus|data=4 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Alien Grace |[[Alien Grace]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://aliengrace.bandcamp.com/album/alien-grace|titlu=Alien Grace, by Alien Grace|sit=Alien Grace|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |5 |Hero |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=aK6OoqByo2w|titlu=Hero (lyric video)|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=5 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Same Old Story |Midnight (feat. [[Joe Roscoe]] + [[Kevin Paul]]) |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0LW8u0ZiPrkQkXmZN4AXUk|titlu=Same Old Story|kunjom=Midnight|kunjom2=Roscoe|isem2=Joe|kunjom3=Paul|isem3=Kevin|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Aunt Sally (Stop the Abuse) |[[Brian Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q51smTfoDHo|titlu=Aunt Sally (Stop the Abuse)|kunjom=Farrugia|isem=Brian|data=8 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Clouds |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/clouds|titlu=Clouds, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-09}}</ref> | |- |9 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=X9taasy0e2o|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=9 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Rajtek |[[Andrew Zammit]] |Single |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=L2eMfYFfmig|titlu=Rajtek|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=10 Lulju 2024|sit=YouTube (via CDBaby)|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Vjaġġ Sabiħ |[[Kantera]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WUvwshyHIbA|titlu=Vjaġġ Sabiħ|kunjom=Kantera|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Modern Society |[[The Rifffs]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-rifffs-back-new-single.1095200|titlu=The Rifffs are back with a new single|data=2024-07-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-11}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=I2q9HTN2xVw|titlu=Modern Society|kunjom=The Rifffs|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Memphis Mac |[[Memphis Mac]] |Album |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_lYGP-Hr-I_3pb2GlNnHT7F1daFF2rNhaA|titlu=Memphis Mac|kunjom=Memphis Mac|data=12 Lulju 2024|sit=YouTube playlist|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5vaU5mdCAlDjhhyeOCvHhM|titlu=Naddatta|kunjom=Camilleri|isem=Cher|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Something Real |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1diddE3WchZvpyuFUBDCBc|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |12 |Local Popular Songs Vol.1 |[[Capitol K]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://capitolk.bandcamp.com/album/local-popular-song-vol-1|titlu=Local Popular Song Vol.1, by Capitol K|sit=Capitol K|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |17 |Visions of Transcendence |[[Simon Sammut]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.com/shop|titlu=Simon Sammut - Shop|sit=simonsammut.com|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.bandcamp.com/album/visions-of-transcendence|titlu=Visions of Transcendence, by Simon Sammut|sit=Simon Sammut|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-01}}</ref> | |- |18 |Happier |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=eymz8PoA__E|titlu=Happier|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=18 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Reroot |[[Eyes to Argus]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eyestoargus.bandcamp.com/album/reroot|titlu=Reroot, by Eyes to Argus|sit=Eyes to Argus|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |19 |Holding Back |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NrUa5YD2e4JtDJqLD9Jsj|titlu=Holding Back|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=19 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Rajtek |Andrew Zammit |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=011vvxtx9eM|titlu=Rajtek (FILMAT BIL-LIRIKA)|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |19 |Stronger (remix) |[[Krista Šujak]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2Ov68deYV2g|titlu=Stronger (remix)|kunjom=Šujak|isem=Krista|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Manwel T meets Dubmatix |Dubmatix & [[Manwel T]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-dubmatix|titlu=MANWEL T meets DUBMATIX, by Dubmatix & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |25 |You Never Get Enough |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kXlr9ngRH64|titlu=You Never Get Enough|kunjom=Berne|data=25 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Talking Back |[[The Busker]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=GvafexNQJhY|titlu=Talking Back|kunjom=The Busker|data=26 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q128034394|Q128034394]] |- |26 |So Bored |[[Kurt Kind]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/27UNxGrlhJ6sd4woZnp2sa|titlu=So Bored|kunjom=Kind|isem=Kurt|data=26 July 2024|sit=open.spotify.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-03}}</ref> | |- |27 |Salt Water |[[Neil Pantos]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://battibatti.bandcamp.com/album/salt-water|titlu=Salt Water, by Neil Pantos|sit=Battibatti|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> | |- |30 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chercamilleri.bandcamp.com/album/naddatta|titlu=NADDATTA, by Cher Camilleri|sit=Cher Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-30}}</ref>''ħareġ fuq Spotify fit-12 ta' Lulju 2024'' | |} === Awwissu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Paradise |[[Matthew James Borg|Matthew James]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tDG7tOitasw|titlu=Paradise|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=1 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |2 |Anxiety (acoustic) - A Cinematic Experience |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=z1ACfPALm5E|titlu=Anxiety - A Cinematic Experience|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=2 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref><br />''ara verżjoni oħra fit-23 t'April 2024'' | |- |2 |I Confess |[[Megan May]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3P5u7IuXgmCO7XauxgehUV|titlu=I Confess|kunjom=May|isem=Megan|data=2 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey |[[Scallop Studios]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7oSM57SEsFMzeGlN2b7fiq|titlu=The Journey|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey to the Elder of the Shell |Scallop Studios |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Jj9HVa3yPp4|titlu=The Journey to the Elder of the Shell|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |It's Alright |[[Kodin]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rpoX10VLEF8|titlu=It's Alright|kunjom=Kodin|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Thank You |[[Karm Debattista]] mssp |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6nbhjoscup9KG9ubcSkkt9|titlu=Thank you|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |S.W.E.A.T. |[[Kelsey Bellante]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HyQBE1B6LdE|titlu=S.W.E.A.T.|kunjom=Bellante|isem=Kelsey|data=9 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Synthetic Panic |[[Current Daze]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07q96k90hdVLwCnG2wrDcw|titlu=Synthetic Panic|kunjom=Current Daze|data=14 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Medieval [+] Ambient |[[Robert Farrugia]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/album/medieval-ambient|titlu=Medieval [+] Ambient, by Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-21}}</ref> | |- |19 |Modern Society Dub - Manwel T Mix |The Rifffs |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/modern-society-dub-manwel-t-mix|titlu=Modern Society Dub - Manwel T Mix, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-19}}</ref> | |- |19 |Prescription |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nev1jkBr1qM|titlu=Prescription|kunjom=Galea|isem=Chess|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Something Real |[[Klinsmann]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rnOwIpnL7ek|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref>''<br />single maħruġa fit-12 ta' Ġunju 2024'' |Q |- |23 |Love Me |[[Cora Elizabeth Lewis|Cora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2E3EAbuHb9Y|titlu=Love Me|kunjom=Lewis|isem=Cora Elizabeth|data=23 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Once Again |[[Patryk Cutajar]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4tgcDALagk1Y244W4vSU0V|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=24 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Prescription (Acoustic Version) |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=wishPd9gUM4|titlu=Prescription (Acoustic Version)|kunjom=Galea|isem=Chess|data=27 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Losing Sleep |[[Gail Attard|Gail]], [[Glenn Sacco|Sacco]], [[Cathy K]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/losing-sleep-press-release|titlu=Losing Sleep - Press Release|sit=www.melodija.eu|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0oqhANnXDWsvQU4D3EHZmc|titlu=Losing Sleep|kunjom=Sacco|isem=Glenn|kunjom2=Attard|isem2=Gail|kunjom3=Cathy K|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Għidli Min |[[Kapitlu Tlettax]] feat. Jessica |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HKgtUG4_SBc|titlu=Għidli Min|kunjom=Kapitlu Tlettax feat. Jessica|data=28 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Ghost of the Blues |[[Lighthouse (band)|Lighthouse]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NcmZa0JcNlk|titlu=Ghost of the Blues|kunjom=Lighthouse|data=29 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Sometime Soon |[[Ryan Hili]] & [[Timea Farr]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ryan-hili-u-timea-farr-jikkollaboraw-flimikien-bsometime-soon/?_gl=1*1rbxu5c*_up*MQ..*_ga*NzA0MzIwOTIzLjE3MjUwOTExMzQ.*_ga_3GTJ9WD5HH*MTcyNTA5MTEzNC4xLjAuMTcyNTA5MTEzNC42MC4wLjA.|titlu=Ryan Hili u Timea Farr jikkollaboraw flimikien b’Sometime Soon|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6PUEvlWdLJph4YJJ1a4lOE?si=a7e1190459ec4301|titlu=Sometime Soon|kunjom=Hili|isem=Ryan|kunjom2=Farr|isem2=Timea|data=30 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Submission |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ER0F3VN0KzI|titlu=Submission|kunjom=From Sheep to Wolves|data=30 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |31 |Once Again |Patryk Cutajar |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Efb_7qVNZWk|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=31 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Settembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Timeless Romance |[[Geo Debono]] |Video<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Settembru 2024|titlu=Ballata Romantika mill-Kantawtur Geo Debono|url=https://newsbook.com.mt/ballata-romantika-mill-kantawtur-geo-debono/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=l-Z9zM25xr0|titlu=Timeless Romance|kunjom=Debono|isem=Geo|data=1 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Lies |[[Maria Cini]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pyGzL-BRCiY|titlu=Lies|kunjom=Cini|isem=Maria|data=4 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |One and Only |[[Lyndsay Pace|Lyndsay]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DmRIQulS5p8|titlu=One and Only|kunjom=Pace|isem=Lyndsay|data=5 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Celestial Rhymes of Conviction |[[Current Daze]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7DOBpLRnMHhLzPocGqpCmd|titlu=Celestial Rhymes of Conviction|kunjom=Current Daze|data=5 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Red Light |[[Nicole Frendo]] feat. [[Matt Blxck]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Bllnm1M7QXA|titlu=Red Light|kunjom=Frendo|isem=Nicole|kunjom2=Blxck|isem2=Matt|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Nowhere |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/nowhere|titlu=Nowhere|kunjom=Camilleri|isem=Andre|data=7 Settembru 2024|sit=Bandcamp|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Morsa |[[Skald]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.fmt.com.mt/event-details/skald-morsa|titlu=SKALD MORSA|sit=FM Group|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | | |- |17 |Oh No |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no|titlu=Oh No, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-23}}</ref> | |- |18 |20XX (An Open Letter to Myself) |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XbRLHLxS4BM|titlu=20XX|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |Silly Working Mule |[[Charlie Busuttil]] |Single |Audio only on YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://youtube.com/watch?v=EmDCZc-C4Y0?si=Cn_2FKaW4L-U1Guu|titlu=Silly Worrking Mule|kunjom=Busuttil|isem=Charlie|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Nightmares |[[X-Tend]] |Video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=500267416132041|titlu=Nightmares|kunjom=X-Tend|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |One-Time Story |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=V-GnH_4f9CM|titlu=One-Time Story|kunjom=Chasing Pandora|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Ejja |[[Matt Blxck]] X [[Erba']] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EWbFu3yiu6g|titlu=Ejja|kunjom=Black|isem=Matt|kunjom2=Erba'|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |They Say! |[[El Ferr]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1hz7A3kt6RDElGYLX2hZQd|titlu=They Say!|kunjom=El Ferr|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Bobcat |[[Airport Impressions]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3IcNmGumo7tMNuAeo26Che|titlu=Bobcat|kunjom=Airport Impressions|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Destinazzjoni |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q84ryI02YQk|titlu=Destinazzjoni|kunjom=SterjoTipi|data=23 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |Heart of the Med |[[Dean Muscat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1A5HpBOTa2NGLRoJi5tMy6|titlu=Heart of the Med|kunjom=Muscat|isem=Dean|data=23 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Oh No |The Rifffs |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=M0Egaqs7Yco|titlu=Oh No|kunjom=The Rifffs|data=25 Settembru 2025|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Love You Like That |[[Sarah Bonnici]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qam7-18WbLk|titlu=Love You Like That|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=26 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |1984–2024 |[[X-Tend]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7H9R16MpcPgZIPgYC8EEaE|titlu=X-Tend 1984–2024|kunjom=X-Tend|data=26 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Fil-Ħolm |[[1905 (kantawtur)|1905]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/75NDdKAMAk4Ss2Dnv3BPyL|titlu=Fil-Ħolm|kunjom=1905|data=28 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ottubru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Paint Sniffing Survivors |[[Fake Ophelia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vyWZffyw5PI|titlu=Paint Sniffing Survivors|kunjom=Fake Ophelia|data=3 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Paint Sniffing Survivors |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/paint-sniffing-survivors-2|titlu=Paint Sniffing Survivors, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Orqod (that bb mix) |[[Joon]] |SIngle |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://templeofjoon.bandcamp.com/track/orqod-that-bb-remix|titlu=Orqod (that bb Remix), by JOON|sit=JOON|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Boogeyman |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PQiox_Bx49c|titlu=Boogeyman|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |The Weight Of It All |[[Chasing Pandora]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/chasing-pandora-press-release|titlu=Chasing Pandora - press release|kunjom=Team|isem=Melodija|data=2024-09-17|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chasingpandora.bandcamp.com/album/the-weight-of-it-all|titlu=The Weight Of It All, by Chasing Pandora|sit=Chasing Pandora|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> + Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Gx0IGgfi6LJlR8oEU1FCB|titlu=The Weight of It All|kunjom=Chasing Pandora|data=5 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Franklin Calleja |[[Chains]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/franklin-calleja-jniedi-zewg-kanzunetti-godda/|titlu=Franklin Calleja Jniedi Żewġ Kanzunetti Ġodda|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=17 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3SH4jNqS0n7ID1fgMGLvJw|titlu=Chains|kunjom=Calleja|isem=Franklin|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Under Pressure |[[Matthew James Borg|Matthew James]] feat. [[Michela Pace|Michela]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2M6G10L30jMnN1nvkC8R6Y|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Oh No Dub - Manwel T Mix |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no-dub|titlu=Oh No Dub, by The Rifffs MT|sit=The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |14 |Għidli |[[Mike Spiteri]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=my7uhhamNrQ|titlu=Għidli|kunjom=Spiteri|isem=Mike|data=14 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |17 |Under Pressure |Matthew James feat. Michela |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VPRfmDZcmgM|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=17 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Burnt Endz |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=miDdBsCvPSY|titlu=Burnt Endz|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=18 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Spanish Drifter |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/spanish-drifter-2|titlu=Spanish Drifter, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-24}}</ref> | |- |24 |Loaded Gun |[[Eddie Fresco]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=96rFfbdydsQ|titlu=Loaded Gun|kunjom=Fresco|isem=Eddie|data=24 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |The Body Is Only Light |[[Carlo Muscat]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-body-is-only-light|titlu=The Body Is Only Light, by Carlo Muscat|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |25 |Narċissista |[[Kapitlu Tlettax]] ft. [[Maria Christina]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JD9INwMQ64I|titlu=Narċissista|kunjom=Kapitlu Tlettax|kunjom2=Maria Christina|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |25 |Sorry |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nZfIG_px1sE|titlu=Sorry|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en,mt}}</ref> | |- |25 |Help Me |[[Ozzy Lino]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qWnFD_H91Rc|titlu=Help Me|kunjom=Ozzy Lino|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |October Dreams |[[Nicole Magro]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fB5fi7tNj4E|titlu=October Dreams|kunjom=Magro|isem=Nicole|data=27 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |29 |Għawdex Tiegħi |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=MmBRhS2uA_k|titlu=Għawdex Tiegħi|kunjom=The JoyGivers|data=29 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |31 |789 |[[Berne]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6d6fteCNmisZhlqJMs0qer|titlu=789|kunjom=Berne|data=31 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} == Novembru == {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Till I Can Gain Control Again |[[Fake Ophelia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/album/till-i-can-gain-control-again|titlu=Till I Can Gain Control Again, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |1 |Be Still |Fake Ophelia |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_YPvpqV74jM|titlu=Be Still|kunjom=Fake Ophelia|data=1 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |1 |Momento Mori |[[Chellcy Reitsma]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/33HoceNX7wVsK5563S10XE|titlu=Momento Mori|kunjom=Reitsma|isem=Chellcy|data=1 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |The Place Where No One Cries |[[Stephen Galea]] feat. [[Grace Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YhCt50drJ-w|titlu=The Place Where No One Cries|kunjom=Galea|isem=Stephen|kunjom2=Debono|isem2=Grace|data=4 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Ballottra |[[Robert Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_7Vq4fvkVpU|titlu=Ballottra|kunjom=Farrugia|isem=Robert|data=6 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |8 |Paper Boat |[[Klinsmann Coleiro|Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NdZzkMbePy3vUY3X7OegM|titlu=Paper Boat|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=8 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Ħallini |[[Daryl Jaymes]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=br4IJTSLIFw|titlu=Ħallini|kunjom=Jaymes|isem=Daryl|data=9 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |16 |Empire of Filth |[[Orami]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=sCeV2knaSx0|titlu=Empire of Filth|kunjom=Orami|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Grazzi bil-Quddiem |[[Mistura (band)|Mistura]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=asHLVA7aYG8|titlu=Grazzi bil-Quddiem|kunjom=Mistura|data=18 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |} == Diċembru == {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |This World Will Break Your Heart |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/this-world-will-break-your-heart|titlu=This World Will Break Your Heart, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |15 |Gargoyle |[[Orami]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://orami.bandcamp.com/album/gargoyle|titlu=Gargoyle, by Orami|sit=ORAMI|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |} == Referenzi == {{Referenzi|20em}} [[Kategorija:Mużika]] [[Kategorija:Kultura Maltija]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Listi ta' mużika]] 8c63j0yff9oucoau9bxqugtlps0gb8e 0 31195 317566 317036 2024-11-18T20:16:01Z ToniSant 4257 /* Nov */ + 317566 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] netpt4pif0cp81u1mja761e83381ooi 317567 317566 2024-11-18T20:20:10Z ToniSant 4257 /* Novembru */ +ref 317567 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-l-ex-gurnalist-sportiv-mario-meli/|titlu=Imut l-ex ġurnalist sportiv Mario Meli|kunjom=Aquilina|isem=Andrea|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] n7pnij0c7d2r41ftw30plifuzidbxfc 317568 317567 2024-11-18T20:39:25Z ToniSant 4257 /* Novembru */ +refs 317568 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-l-ex-gurnalist-sportiv-mario-meli/|titlu=Imut l-ex ġurnalist sportiv Mario Meli|kunjom=Aquilina|isem=Andrea|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/11/18/former-veteran-sports-journalist-mario-meli-dies-aged-84/|titlu=Former veteran sports journalist Mario Meli dies aged 84|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-11-18|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltasport.mt/malta-sports/malta-mourns-the-passing-of-legendary-sports-journalist-mario-meli-aged-8/|titlu=Malta mourns the passing of legendary sports journalist Mario Meli, aged 84 {{!}} Malta Sport News|kunjom=Pace|isem=Ian|data=2024-11-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] 0u66eej44kcv19jvwatd3yp55s44mn2 317569 317568 2024-11-18T20:42:51Z ToniSant 4257 /* Novembru */ Imut l-eks kunsillier Gian Patist Camilleri 317569 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-l-ex-gurnalist-sportiv-mario-meli/|titlu=Imut l-ex ġurnalist sportiv Mario Meli|kunjom=Aquilina|isem=Andrea|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/11/18/former-veteran-sports-journalist-mario-meli-dies-aged-84/|titlu=Former veteran sports journalist Mario Meli dies aged 84|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-11-18|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltasport.mt/malta-sports/malta-mourns-the-passing-of-legendary-sports-journalist-mario-meli-aged-8/|titlu=Malta mourns the passing of legendary sports journalist Mario Meli, aged 84 {{!}} Malta Sport News|kunjom=Pace|isem=Ian|data=2024-11-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> * 18: Gian Patist Camilleri, ??, attur, bandist, u eks-kunsillier ta' Ħad-Dingli <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kunsillier-gian-patist-camilleri/|titlu=Imut l-eks kunsillier Gian Patist Camilleri|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] 3fbll610w5wxpl08f96zheqr2eywj1p 317570 317569 2024-11-18T20:43:28Z ToniSant 4257 /* Novembru */ +ħolqa 317570 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-l-ex-gurnalist-sportiv-mario-meli/|titlu=Imut l-ex ġurnalist sportiv Mario Meli|kunjom=Aquilina|isem=Andrea|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/11/18/former-veteran-sports-journalist-mario-meli-dies-aged-84/|titlu=Former veteran sports journalist Mario Meli dies aged 84|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-11-18|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltasport.mt/malta-sports/malta-mourns-the-passing-of-legendary-sports-journalist-mario-meli-aged-8/|titlu=Malta mourns the passing of legendary sports journalist Mario Meli, aged 84 {{!}} Malta Sport News|kunjom=Pace|isem=Ian|data=2024-11-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> * 18: [[Gian Patist Camilleri]], ??, attur, bandist, u eks-kunsillier ta' Ħad-Dingli <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kunsillier-gian-patist-camilleri/|titlu=Imut l-eks kunsillier Gian Patist Camilleri|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] 3qhqn5fv15w7dithkw4jsrbkebvih5b 317580 317570 2024-11-19T10:24:48Z Exlibris1987 21808 Added entry Arthur Micallef 317580 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-l-ex-gurnalist-sportiv-mario-meli/|titlu=Imut l-ex ġurnalist sportiv Mario Meli|kunjom=Aquilina|isem=Andrea|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/11/18/former-veteran-sports-journalist-mario-meli-dies-aged-84/|titlu=Former veteran sports journalist Mario Meli dies aged 84|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-11-18|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltasport.mt/malta-sports/malta-mourns-the-passing-of-legendary-sports-journalist-mario-meli-aged-8/|titlu=Malta mourns the passing of legendary sports journalist Mario Meli, aged 84 {{!}} Malta Sport News|kunjom=Pace|isem=Ian|data=2024-11-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> * 18: [[Gian Patist Camilleri]], ??, attur, bandist, u eks-kunsillier ta' Ħad-Dingli <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kunsillier-gian-patist-camilleri/|titlu=Imut l-eks kunsillier Gian Patist Camilleri|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 19: [[Arthur Micallef]], ??, Tenur Furjaniż <ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imut-it-tenur-furjani-arthur-micallef---insellmu-l-memorja-tieg-u|titlu="Imut It-Tenur Furjaniż Arthur Micallef" - Insellmu L-Memorja Tiegħu!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-19}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] e0t7nwtpmuhrpby57r47n5uahyk4m0t 317581 317580 2024-11-19T10:43:17Z Exlibris1987 21808 Added entry Frans Mifsud 317581 wikitext text/x-wiki '''Din hija lista ta' nies notevoli Maltin li mietu fl-2024.''' F'din il-lista jidhru biss ismijiet ta' nies li l-mewt tagħhom hija kkonfermata peremezz ta' rapport/i minn sorsi verifikabbli. Żidiet bla referenza għal sors verifikabbli jitneħħew minn hawn u jitpoġġew fil-[[Diskussjoni:Nies Maltin li mietu fl-2024|paġna ta' diskussjoni]] sakemm jiġu verifikati sew. Dwar kull persuna jinġabru biss dawn id-dettalji hawn: * Data: Isem u Kunjom, età (jew "??" meta din mhux magħrufa), għal xiex inhi magħrufa l-persuna, kawża tal-mewt (m'għandu jiddaħħal xejn meta mhux magħrufa uffiċjalment) - tagħrif ieħor f'każ ta' persuna li mhux inkluża f'Wikidata (eż. data tat-twelid), referenzi (għandu jkun hemm aktar minn waħda f'każ ta' nies aktar notevoli) '''''Nota:''' id-data tal-mewt m'għandix tkun dik ta' meta tħabbret imma ta' meta seħħet.'' ---- == Jannar == * 10: [[Alfred Cachia]], 85, ex-ħaddiem tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/alfred-cachia-10-01-2024|titlu=Alfred Cachia - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-s-sur-alfred-cachia-uffi-jal-ta---ivil-u-bniedem-rispettu-immens---david-casa|titlu="Ħalliena S-Sur Alfred Cachia, Uffiċjal Taċ-Ċivil U Bniedem Rispettuż Immens" - David Casa|kunjom=Cachia|isem=Bradley|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 13: [[Tony Formosa]], 86, ex-kowċ tat-tim nazzjonali tal-futbol Malti <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/former-malta-coach-tony-formosa-dies-aged-86.1077933|titlu=Former Malta coach Tony Formosa dies, aged 86|data=2024-01-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-14}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kowc-nazzjonali-u-gurnalista-sportiv-tony-formosa/|titlu=Imut l-eks kowċ nazzjonali u ġurnalista sportiv Tony Formosa|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-14|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-14}}</ref> * 16: [[Antonio Micallef Trigona]], 71, maġistrat <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/retired-magistrate-antonio-micallef-trigona-dies-aged-71.1078281|titlu=Retired magistrate Antonio Micallef Trigona dies aged 71|data=2024-01-16|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-16}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-magistrate-antonio-micallef-trigona-19532024.1079208|titlu=Appreciation: Magistrate Antonio Micallef Trigona (1953-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-01-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 21: [[Drew Warhurst]], 49, disinjatur tal-moda <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/id-disinjatur-malti-drew-wurhurst-imut-ftit-granet-wara-ommu/|titlu=Id-disinjatur Malti Drew Warhurst imut ftit ġranet wara ommu|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-22|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/emma-muscat-pays-tribute-to-late-designer-drew-warhurst/|titlu=Emma Muscat Pays Tribute To Late Designer Drew Warhurst|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/maltese-designer-drew-warhurst-dies/|titlu=Maltese designer Drew Warhurst dies|kunjom=Rossitto|isem=Andrea|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/malta/tributes-pour-in-for-maltese-fashion-designer-drew-warhurst/|titlu=Tributes Pour In For Maltese Fashion Designer Drew Warhurst|kunjom=Tortell|isem=Ana|data=2024-01-22|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/popular-maltese-fashion-designer-drew-warhurst-dies.1079442|titlu=Popular Maltese fashion designer Drew Warhurst dies|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-01-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://whoswho.mt/en/renowned-fashion-designer-drew-warhurst-passes-away-suddenly|titlu=Renowned fashion designer Drew Warhurst passes away suddenly|kunjom=Tabone|isem=Fabrizio|sit=whoswho.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-22}}</ref> * 23: [[Joe Cassar Delia]], 80, tabib tal-familja u kandidat elettorali tal-Partit Laburista (twieled 22 ta' Dicembru 1943) <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/il-partit-laburista-jsellem-il-memorja-ta-joe-cassar-delia/|titlu=Il-Partit Laburista jsellem il-memorja ta’ Joe Cassar Delia - ONE|data=2024-01-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/partit-laburista-pays-tribute-to-joe-cassar-delia/|titlu=Partit Laburista pays tribute to Joe Cassar Delia|kunjom=Newsroom|isem=T. V. M.|data=2024-01-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-it-tabib-joe-cassar-delia-eks-kandidat-tal-partit-laburista/|titlu=Imut it-tabib Joe Cassar Delia, eks kandidat tal-Partit Laburista|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-23|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-25}}</ref> * 25: [[Piju Spiteri]], 85, xandar u organizzatur <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/01/25/imut-ix-xandar-piju-spiteri/|titlu=Imut ix-xandar Piju Spiteri|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-01-25|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-25}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-piju-spiteri-wiehed-mill-fundaturi-tal-malta-song-festival/|titlu=Imut Piju Spiteri, wieħed mill-fundaturi tal-Malta Song Festival|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-26|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-january-28-2024.1080561|titlu=Announcements – January 28, 2024|data=2024-01-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|titlu=Piju Spiteri Obituary, In Loving Memory Of Piju Spiteri|data=2024-01-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-01-28|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240128123227/https://eternalhonoring.com/piju-spiteri-obituary-in-loving-memory-of-piju-spiteri/|arkivju-data=2024-01-28|url-status=dead}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/appreciation-piju-spiteri.1082481|titlu=Appreciation: Piju Spiteri|kunjom=Mangion|isem=Fabian|data=2024-02-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-08}}</ref> * 29: [[Michael Mock]], 58, illużżjonista <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-01-29/local-news/Magician-Michael-Mock-dies-ages-58-6736258180|titlu=Magician Michael Mock dies, ages 58 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/tributes-pour-in-for-deceased-maltas-got-talent-illusionist-michael-mock/|titlu=Tributes Pour In For Deceased Malta's Got Talent Illusionist Michael Mock|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/malta-got-talent-participant-michael-mock-dies-aged-58.1080822|titlu=Malta's Got Talent participant Michael Mock dies aged 58|data=2024-01-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/maltas-got-talent-michael-mock-passes-away/|titlu=Malta's Got Talent Michael Mock Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-01-29|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=29 Jan 2024|titlu="Għadni Taħt Xokk... Gwidajt Lil Michael Mock Fil-Maġija Meta Kellu Madwar 12-il Sena..." - Vanni Pulé|url=https://www.gwida.mt/mt/g-adni-ta-t-xokk-gwidajt-lil-michael-mock-fil-ma-ija-meta-kellu-madwar-12-il-sena---vanni-pul|pubblikazzjoni=Gwida}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/lifestyle/maltas-got-talent/watch-mentalist-leaves-maltas-got-talent-judges-dumbstruck-with-mind-blowing-closing-act/|titlu=WATCH: Mentalist Leaves Malta's Got Talent Judges Dumbstruck With Mind-Blowing Closing Act|kunjom=Azzopardi|isem=Jean Paul|data=2020-10-05|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2022-11-13/local-news/Getting-to-know-Michael-Mock-6736247424|titlu=Getting to know Michael Mock - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-michael-mock-eks-partecipant-ta-maltas-got-talent/|titlu=Imut Michael Mock, eks parteċipant ta' Malta's Got Talent|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-01-29|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-1-2024.1081248|titlu=Announcements – February 1, 2024|data=2024-02-01|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-01}}</ref> == Frar == * 2: [[Joseph Ellul Vincenti]], 93, perit <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-3-2024.1081722|titlu=Announcements – February 3, 2024|data=2024-02-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.theimperial.com.mt/publications/the-imperial-promotes-active-ageing-through-art/|titlu=The Imperial Promotes Active Ageing Through Art|kunjom=Borg|isem=Carina|data=2022-12-16|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-05}}</ref> * 6: [[Louis Fsadni]], 82, eks kummissarju elettorali u direttur tal-istamperija tal-gvern <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-eks Kummissarju Elettorali Louis Fsadni - ONE|data=2024-02-06|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/02/06/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks membru tal-management tal-Kummissjoni Elettorali Louis Fsadni|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-02-06|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-06}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kummissarju-elettorali-rivoluzzjonarju-louis-fsadni/|titlu=Imut l-eks Kummissarju Elettorali rivoluzzjonarju Louis Fsadni|kunjom=Mamo|isem=Matthew|data=2024-02-06|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-06}}</ref> * 6: [[Sammy Murgo]], 87, sassofonista <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-muzicist-sammy-murgo/|titlu=Imut il-mużiċist Sammy Murgo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-07|sit=Newsbook|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-pijunier-tal-jazz-u-s-sassafonista-leggendarju-sammy-murgo/|titlu=Imut il-pijunier tal-jazz u s-sassofonista leġġendarju Sammy Murgo|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-02-07|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/local-jazz-pioneer-legendary-saxophonist-sammy-murgo-dies.1082418|titlu=Jazz pioneer and legendary saxophonist Sammy Murgo dies|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/tributes-flow-sammy-murgo-an-icon-maltese-jazz-scene-forever.1082496|titlu=Tributes flow for Sammy Murgo, 'an icon of the Maltese jazz scene forever'|kunjom=Galea Debono|isem=Fiona|data=2024-02-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> * 16: [[Cliff d'Ugo]], 74, kitarrista u kantant (twieled 29 ta' Novembru 1949) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-u-muzicist-cliff-dugo/|titlu=Imut il-kantant u mużiċist Cliff D'Ugo|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-16|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-17}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/announcements-february-18-2024.1084552|titlu=Announcements – February 18, 2024|data=2024-02-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-02-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ihalli-d-dinja-l-kantant-u-muzcist-cliff-d-ugo---kien-parti-mill-gruppi-the-boys-u-the-country-brothers|titlu=Iħalli D-Dinja L-Kantant U Mużiċist Cliff D'Ugo - Kien Parti Mill-Gruppi The Boys U The Country Brothers|kunjom=Bellia|isem=Marija|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-19}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/new-forces---malta-mourns-rock-pioneer---mu%C5%BCika-mu%C5%BCika|titlu=New Forces / Malta mourns rock pioneer / Mużika Mużika|kunjom=Team Melodija|isem=|data=2024-02-20|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-21}}</ref> * 18: [[Franklyn Borg]], 41, sewwieq tad-drag racing <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-is-sewwieq-franklyn-borg-tal-malta-drag-racing-association/|titlu=Imut is-sewwieq Franklyn Borg tal-Malta Drag Racing Association|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-18|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-franklyn-borg-tinghata-nhar-is-sibt-fhal-safi/|titlu=L-aħħar tislima lil Franklyn Borg tingħata nhar is-Sibt f'Ħal Safi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-02-21|sit=Newsbook|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/l-a-ar-tislima-lil-franklyn-borg-ting-ata-s-sibt-li-ej-or-ra-al-ta-al-safi|titlu=L-Aħħar Tislima Lil Franklyn Borg Tingħata S-Sibt Li Ġej Ġor-Raħal Ta' Ħal Safi!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-02-22}}</ref> == Marzu == * 4: [[Tony Agius (kantant)|Tony Agius]], 83, kantant <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-tony-agius-kien-kiteb-il-versi-tal-innu-tal-hamrun-spartans/|titlu=Imut Tony Agius; kien kiteb il-versi tal-innu tal-Ħamrun Spartans|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Joe Cutajar]], 83, kantant u mużiċist <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/singer-joe-cutajar-dies-aged-83.1088155|titlu=Watch: Singer Joe Cutajar dies, aged 83|data=2024-03-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/local/veteran-maltese-singer-joe-cutajar-dies-at-83/|titlu=Veteran Maltese Singer Joe Cutajar Dies At 83|kunjom=Sciberras|isem=Clara|data=2024-03-07|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-kantant-joe-cutajar/|titlu=Imut il-kantant Joe Cutajar|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-03-07|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kantant-joe-cuatajr/|titlu=Imut il-Kantant Joe Cutajar|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=7 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/joe-cutajar-se-jinghata-l-ahhar-tislima-fil-belt-valletta//|titlu=Joe Cutajar se jingħata l-aħħar tislima fl-Belt Valletta|kunjom=Frederick|isem=Zammit|data=8 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/03/07/tithabbar-il-mewt-tal-lkantant-joe-cutajar/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-kantant Joe Cutajar|kunjom=Catania|isem=Francesco|data=2024-03-07|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-03-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/music/127976/maltese_jazz_and_cabaret_artist_joe_cutajar_passes_away_at_83|titlu=Maltese jazz and cabaret artist Joe Cutajar passes away at 83|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> * 15: [[Valerie Borg]], 67, eks-kunsilliera tal-Belt Valletta <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/valerie-borg-15-03-2024|titlu=Valerie Borg - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|data=15 Marzu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-eks-kunsilliera-beltija-valerie-borg/|titlu=Tmut l-eks-Kunsilliera Beltija Valerie Borg|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=15 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/t-alli-din-id-dinja-l-unika-kunsilliera-beltija-mara-s-issa---valerie-borg|titlu=Tħalli Din Id-Dinja L-Unika Kunsilliera Beltija Mara S'Issa - Valerie Borg|kunjom=Cachia|isem=Bradley|data=15 Marzu 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-29}}</ref> * 28: [[Louis Cauchi]], 77, ġurnalist <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-gurnalist-louis-cauchi-eks-deputat-editur-ta-l-orizzont/|titlu=Imut il-ġurnalist Louis Cauchi, eks Deputat Editur ta’ L-Orizzont|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 March 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == April == * 1: [[William H. Bannister]], 88, professur tal-[[fiżjoloġija]] <ref>{{Ċita aħbar|data=2024-04-02|titlu=Announcements – April 2, 2024|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-2-2024.1090273|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-04-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-prof-william-h-bannister.1090579|titlu=Appreciation: Prof. William H. Bannister|kunjom=Schembri-Wismayer|isem=Pierre|data=2024-04-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-07}}</ref> * 5: [[John Alfred Gulia]], 86, referee tal-futbol <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-april-9-2024.1090664|titlu=Announcements − April 9, 2024|data=2024-04-09|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> * 10: [[Joseph Sammut (mużiċist)|Joseph Sammut]], 97, surmast fundatur tal-orkestra nazzjonali ta' Malta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/joseph-sammut-founder-malta-philharmonic-orchestra-dies-aged-97.1090766|titlu=Joseph Sammut, founder of Malta Philharmonic Orchestra, dies aged 97|kunjom=Magri|isem=Giulia|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-mro-joseph-sammut-il-fundatur-tal-orkestra-filarmonika/|titlu=Imut Mro Joseph Sammut, il-fundatur tal-Orkestra Filarmonika|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 April 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> == Mejju == * 5: [[Monica Attard]], 74, attriċi u preżentatriċi tar-radju, kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/actor-presenter-monica-attard-dies-aged-74.1091970|titlu=Presenter Monica Attard, an icon of the Maltese stage dies|data=2024-05-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/05/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-05-05|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monika-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=5 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-u-prezentatrici-monica-attard/|titlu=Tmut l-attriċi u preżentatriċi Monica Attard|kunjom=Vassallo|isem=Alvin|data=2024-05-05|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-05-05/local-news/Presenter-actress-Monica-Attard-passes-away-aged-74-6736260827|titlu=Presenter, actress Monica Attard passes away, aged 74 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/129002/actor_and_presenter_monica_attard_passes_away|titlu=Actor and presenter Monica Attard passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/asda-mill-kbar-dalg-odu-xtaqt-li-kienet-olma-mario-micallef-u-atturi-o-ra-jsellmu-l-memorja-ta-monica|titlu=“Ħasda Mill-Kbar Dalgħodu. Xtaqt Li Kienet Ħolma” – Mario Micallef U Atturi Oħra Jsellmu L-Memorja Ta’ Monica|kunjom=Zammit|isem=Nicole|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/wara-snin-tissielet-il-kancer-ommi-issa-sabet-il-paci-bint-monica-attard/|titlu=“Wara snin tissielet il-kanċer, ommi issa sabet il-paċi” – bint Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=6 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/donazzjoni-lil-hospice-flok-fjuri-ghall-funeral-ta-monica-attard/|titlu=Donazzjoni lil Hospice flok fjuri għall-funeral ta’ Monica Attard|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=8 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-may-8-2024.1092075|titlu=Announcements – May 8, 2024|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/monica-kellha-dejjem-tbissima-ghal-kulhadd/|titlu='Monica kellha dejjem tbissima għal kulhadd'|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=10 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 7: [[Paul Mifsud (kritiku tal-mużika)|Paul Mifsud]], 76, ħaddiem fil-ħwienet tad-diski <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-paul-mifsud-tar-record-centre-exotique-u-music-club/|titlu=Imut Paul Mifsud tar-Record Centre, Exotique u Music Club|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=7 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 13: [[Victor Tabone]], 65, DJ (twieled 20 Settembru 1958) <ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/05/13/imut-victor-tabone-wiehed-mill-ewwel-prezentaturi-ta-radio-101/|titlu=Imut Victor Tabone - wieħed mill-ewwel preżentaturi ta' Radio 101|kunjom=Falzon|isem=Julia|data=2024-05-13|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-dj-victor-tabone-ie-or-mill-grupp-tal-1991-li-flimkien-fta-na-radio-101---clyde-puli|titlu="Ħalliena DJ Victor Tabone... Ieħor Mill-Grupp Tal-1991 Li Flimkien Ftaħna Radio 101" - Clyde Puli|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-13}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-prezentatur-victor-tabone/|titlu=Imut l-eks-preżentatur Victor Tabone|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=13 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 21: [[Christopher Busuttil Leaver]], 79, eks-president tal-[[Assoċjazzjoni Maltija tal-Hockey]] (twieled 18 ta' Novembru 1944) <ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/05/21/former-hockey-association-of-malta-president-busuttil-leaver-dies/|titlu=Former Hockey Association of Malta president Busuttil Leaver dies|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-05-21|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-ta-l-ex-president-tal-malta-hockey-association-chris-busuttil-leaver/|titlu=Tħabbret il-mewt ta’ l-ex president tal-Malta Hockey Association Chris Busuttil Leaver - ONE|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imnikktin-afna-li-n-abbru-l-mewt-ta-chris-busuttil-leaver-l-eks-president-tal-hockey-association-malta-il-hockey-association-ta-malta|titlu=“Imnikktin Ħafna Li Nħabbru L-Mewt Ta’ Chris Busuttil Leaver, L-Eks President Tal-Hockey Association Malta” – Il-Hockey Association Ta’ Malta|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2005-09-06/local/The-Story-of-Chris-Busuttil-Leaver-80858|titlu=The Story of Chris Busuttil Leaver - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-05-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-chris-busuttil-leaver-mexxa-l-assocjazzjoni-tal-hockey-ghal-18-il-sena/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver; mexxa l-assoċjazzjoni tal-hockey għal 18-il sena|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Mejju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-chris-busuttil-leaver-eks-president-tal-malta-hockey-association/|titlu=Imut Chris Busuttil Leaver eks President tal-Malta Hockey Association|kunjom=Micallef|isem=Sandro|data=2024-05-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-05-21}}</ref> * 23: [[Connie Mallia]], 96, [[Malta Girl Guides]] Chief Commissioner (twieldet 31 ta' Jannar 1928) <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https://www.facebook.com/MaltaGirlGuides/posts/862388165916677|titlu=In Memoriam : Chief Commissioner Connie Mallia|kunjom=Malta Girl Guides|isem=|data=2024-05-23|sit=www.facebook.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://maltagirlguides.com/guiding-is-love-a-remarkable-encounter-with-ms-connie-mallia/|titlu=» Guiding is Love: A Remarkable Encounter with Ms Connie Mallia|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> == Ġunju == * 14: [[Louis Agius]], 76, President tal-Malta Photographic Society (twieled 5 ta' Jannar 1948)<ref>{{Ċita web|url=https://artisthub.eu/portfolio/louis-agius/|titlu=Louis Agius – The Artist Hub|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/louis.agius.3|titlu=Louis Agius|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> * 26: [[Vinny Vella (mużiċist)|Vinny Vella]], 96, mużiċist u band leader<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-06-26/local-news/Maestro-Vinny-Vella-Sr-passes-away-aged-96-6736262244|titlu=Maestro Vinny Vella Sr passes away, aged 96 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/06/26/il-belt-valletta-issellem-lill-muzicist-vinny-vella/|titlu=Il-Belt Valletta ssellem lill-mużiċist Vinny Vella|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-06-26|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-muzicist-veteran-vinnie-vella-fl-ghomor-ta-96-sena/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-mużiċist veteran Vinnie Vella fl-għomor ta’ 96 sena - ONE|data=2024-06-26|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/alliena-le-enda-mu-ikali-o-ra---vinny-vella-afna-jsellmu-lil-dan-il-mu-i-ist|titlu=“Ħalliena Leġġenda Mużikali Oħra - Vinny Vella” – Ħafna Jsellmu Lil Dan Il-Mużiċist!|kunjom=Calleja Bayliss|isem=Emil|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-maestro-vinny-vella/|titlu=Imut Maestro Vinny Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=26 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/i-feel-nostalgia-for-the-days-when-i-used-to-play-but-every-beginning-has-an-end-vinnie-vella/|titlu='I feel nostalgia for the days when I used to play, but every beginning has an end' – Vinnie Vella|data=2022-10-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/valletta-music-legend-maestro-vinny-vella-dies-aged-96.1094481|titlu=Valletta music legend Maestro Vinny Vella dies aged 96|data=2024-06-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-06-26}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/malta-mourns-vinnie-vella-sr-1928-2024-a-leading-musician-band-leader-and-enterta|titlu=Malta mourns Vinnie Vella Sr. (1928 – 2024) - a leading musician, band leader and entertainer|kunjom=Muscat|isem=Keith|data=2024-06-28|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-28}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-maestro-vinny-vella/|titlu='Kien ikun rieqed, konna ndoqqulu l-mużika u jċaqlaq idejh' – bint Vinny Vella|data=2024-06-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-06-29}}</ref> == Lulju == * 13: [[Tony Pace (saċerdot)|Tony Pace]], 71, għalliem, kittieb, u saċerdot<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-fr-tony-pace-il-qassis-li-dahal-fis-sacerdozju-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Fr Tony Pace, il-qassis li daħal fis-saċerdozju wara li mietet martu|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-07-13|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/fr-tony-pace-passes-away/|titlu=Fr Tony Pace passes away|kunjom=Agius|isem=Monique|data=13 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/is-sacerdoti-jerfghu-t-tebut-ta-dun-tony-pace/|titlu=Is-saċerdoti jerfgħu t-tebut ta’ Dun Tony Pace - ONE|data=2024-07-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-tony-pace-li-dahal-is-seminarju-ta-63-sena-wara-li-mietet-martu/|titlu=Imut Dun Tony Pace li daħal is-seminarju ta’ 63 sena wara li mietet martu|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=13 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-tony-pace-missier-u-nannu-li-erba-snin-ilu-sar-sacerdot/|titlu=Imut Dun Tony Pace… Missier u nannu li erba’ snin ilu sar saċerdot - ONE|data=2024-07-13|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/minn-missier-ghal-father-illum-jaghlaq-67-sena-it-tnejn-isir-sacerdot/|titlu=Minn missier għal Father: illum jagħlaq 67 sena, it-Tnejn isir saċerdot|kunjom=D'Amato|isem=Anton|data=25 Ġunju 2020|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/father-and-son-to-be-ordained-as-priests-man-told-his-wife-of-his-wish-on-her-death-bed/|titlu=Father and son to be ordained as priests – Man told his wife of his wish on her death bed|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-11-12|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/from-pater-to-pulpit-widower-tony-pace-is-to-be-ordained-a-priest-on.801531|titlu=Widower to be ordained a priest on Monday|kunjom=Arena|isem=Jessica|data=2020-06-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> * 18: [[Joseph Vella Bondin]], 89, drammaturgu u mużikologu<ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/joseph-vella-bondin-18-07-2024|titlu=Joseph Vella Bondin - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=18 Lulju 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.apsbank.com.mt/farewell/joseph-vella-bondin/|titlu=Farewell, Joseph Vella Bondin - APS Bank|data=2024-07-19|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-awtur-joseph-vella-bondin-u-huh-john-imutu-ftit-hin-boghod-minn-xulxin/|titlu=L-awtur Joseph Vella Bondin u ħuh John imutu ftit ħin bogħod minn xulxin|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-19-2024.1095541|titlu=Announcements – July 19, 2024|data=2024-07-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-inseparable-brothers-died-three-hours.1095965|titlu=The inseparable brothers who died within three hours of each other|kunjom=Borg|isem=Emma|data=2024-07-28|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> * 21: [[Jaime H. Cremona]], 87, kirurgu tal-ostetrija, president ta' SMOM, ambaxxatur għall-[[Arabja Sawdija]]<ref>{{Ċita web|url=https://stedwards.edu.mt/uncategorized/two-distinguished-edwardians-pass-on-to-eternal-life/|titlu=Two distinguished Edwardians pass on to eternal life|data=22 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref> <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=1029606889166234&set=a.139060911554174|titlu=Jaime H. Cremona - Notice of Death|data=21 July 2024|lingwa=en|data-aċċess=24 July 2024}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-july-21-2024.1095645|titlu=Announcements − July 21, 2024|data=2024-07-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Marco Bartolo]], 62, xenografu, attur, u pittur (twieled 15 ta' Mejju 1962)<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/SFMA1890/posts/855823496596199|titlu=Marco Bartolo RIP|kunjom=Soċjeta' Filarmonika Marija Annunzjata Ħal Balzan A.D. 1890|data=22 Lulju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt|data-aċċess=}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/ohalli-di-n-id-dinja-lartist-marco-bartolo|titlu=Iħalli Din Id-Dinja L-Artist Marco Bartolo|kunjom=Cefai|isem=Charlton|data=22 Lulju 2024|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel/|titlu=Imut Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/07/24/ix-xenografu-marco-bartolo-jinghata-l-ahhar-tislima/|titlu=Ix-xenografu Marco Bartolo jingħata l-aħħar tislima|kunjom=Newsroom|isem=N. E. T.|data=2024-07-24|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-07-24}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-marco-bartolo-ix-xenografu-tat-teatru-manoel-u-artist-balzani/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Marco Bartolo, ix-xenografu tat-Teatru Manoel u artist Balzani - ONE|data=2024-07-24|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-24}}</ref> * 22: [[Winston Hassall]], 75, pittur, kanċer<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/malta-art-world-mourns-death-beloved-painter-winston-hassall.1095866|titlu=Malta’s art world mourns the death of beloved painter Winston Hassall|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> * 23: [[Mark Mallia]], 59, artist, anewriżma<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Sghendo|isem=Luigi|data=2024-07-23|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/artist-mark-mallia-dies-59.1095770|titlu=Artist Mark Mallia dies aged 59|kunjom=Borg|isem=Neville|data=2024-07-23|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-07-23/local-news/Artist-Mark-Mallia-passes-away-at-age-59-6736262930|titlu=Renowned artist Mark Mallia passes away at age 59 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mark-mallia/|titlu=Imut l-artist Mark Mallia|kunjom=Cilia|isem=Mariella|kunjom2=Mifsud|isem2=Claire|data=23 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/local-artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Local Artist Mark Mallia Passes Away|kunjom=MaltaDaily|data=2024-07-23|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/en/artist-mark-mallia-passes-away/|titlu=Artist Mark Mallia passes away|data=23 July 2024|sit=Newsbook|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/art/130386/contemporary_artist_mark_mallia_dies_after_sudden_bout_of_illness|titlu=Contemporary artist Mark Mallia dies after sudden bout of illness|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=23 July 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/persuna-unika-u-habib-ta-qalb-tajba-tinghata-l-ahhar-tislima-lil-mark-mallia/|titlu=“Persuna unika u ħabib ta’ qalb tajba”; tingħata l-aħħar tislima lil Mark Mallia|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=26 Lulju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/l-artist-mark-mallia-jaghti-ghajnejh-bhala-donazzjoni-tal-organi/|titlu=L-artist Mark Mallia jagħti għajnejh bħala donazzjoni tal-organi|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2024-07-27|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> * 29: [[John Caruana]], ??, magħruf bħala Cane', plejer tal-waterpolo ma' San Ġiljan ASC u kowċ tal-waterpolo San Ġiljan ASC Women<ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/san-giljan-aquatic-sports-club-isellmu-l-memorja-ta-john-caruana-li-g-adda-g-all--ajja-ta-dejjem|titlu=San Giljan Aquatic Sports Club Isellmu L-Memorja Ta' John Caruana Li Għadda Għall-Ħajja Ta' Dejjem!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/sangiljanasc/posts/1030555889073682|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-07-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/tithabbar-il-mewt-tal-ex-plejer-u-kowc-tal-waterpolo-john-caruana/|titlu=Titħabbar il-mewt tal-ex plejer u kowċ tal-waterpolo John Caruana - ONE|data=2024-07-29|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-07-31}}</ref> == Awwissu == * 2: [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]], 80, avukat u politiku, deputat mexxej tal-Partit Laburista <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/former-labour-deputy-leader-joe-brincat-dies.1096211|titlu=Former Labour deputy leader, MP, Joe Brincat dies aged 80|data=2024-08-02|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130541/labour_stalwart_joe_brincat_former_deputy_leader_dies_at_80|titlu=Labour stalwart Joe Brincat, former deputy leader, dies at 80|kunjom=Vella|isem=Matthew|data=2 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-eks-ministru-u-eks-deputat-mexxej-laburista-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks ministru u eks Deputat Mexxej Laburista Joe Brincat|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/thabbret-il-mewt-tal-eks-deputat-mexxej-laburista-dr-joe-brincat/|titlu=Tħabbret il-mewt tal-eks Deputat Mexxej Laburista Dr Joe Brincat - ONE|kunjom=Borg|isem=Francesco|data=2024-08-02|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-02/local-news/Former-PL-deputy-leader-Joe-Brincat-dies-aged-80-6736263171|titlu=Former PL deputy leader Joe Brincat dies, aged 80 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/no-more-suffering-tributes-pour-in-for-joe-brincat-former-pl-deputy-leader-who-died-aged-81/|titlu='No More Suffering': Tributes Pour In For Joe Brincat, Former PL Deputy Leader Who Died Aged 81|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-02|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-02}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-deputat-mexxej-tal-pl-joe-brincat/|titlu=Imut l-eks deputat mexxej tal-PL Joe Brincat|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=2 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/it-never-late-show-kindness-thank-dad-showing-us-way.1096273|titlu='It’s never too late… to show kindness. Thank you dad for showing us the way'|kunjom=Brincat|isem=Stephan|data=2024-08-04|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-joe-brincat-19442024.1096294|titlu=Appreciation: Joe Brincat (1944-2024)|kunjom=Said|isem=Mark|data=2024-08-05|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-05}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tinghata-l-ahhar-tislima-lil-joe-brincat-eks-deputat-mexxej-tal-pl/|titlu=Tingħata l-aħħar tislima lil Joe Brincat, eks Deputat Mexxej tal-PL|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=5 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 3: [[Robert Schembri]], 64, inġinier ċivili, waqa' 4 sulari <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/man-64-dies-falling-lift-shaft-sliema.1096272|titlu=Engineer who died after falling down Sliema lift shaft named as Robert Schembri|data=2024-08-03|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-03/local-news/Man-dies-after-falling-down-lift-shaft-6736263226|titlu=Updated: Man dies after falling down lift shaft - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ragel-jitlef-hajtu-wara-waqa-ta-madwar-4-sulari/|titlu=Raġel jitlef ħajtu wara waqa’ ta’ madwar 4 sulari|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/robert-schembri-huwa-r-ragel-li-waqa-u-miet-ftas-sliema/|titlu=Robert Schembri, huwa r-raġel li waqa’ u miet f’Tas-Sliema|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=3 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/ragel-imut-wara-li-waqa-4-sulari-ftas-sliema/|titlu=L-Inġinier Robert Schembri, ir-raġel li waqa' u miet f'Tas-Sliema|kunjom=|isem=|data=2024-08-03|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-03}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-robert-schembri.1097189|titlu=Appreciation – Robert Schembri|kunjom=Zammit Ciantar|isem=Joe|data=2024-08-25|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 9: [[Saviour Seisun]], ??, edukatur <ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/saviour-michael-seisun-09-08-2024|titlu=Saviour Michael Seisun - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|data=9 Awwissu 2024|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-12-2024.1096612|titlu=Announcements – August 12, 2024|data=2024-08-12|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-13-2024.1096651|titlu=Announcements – August 13, 2024|data=2024-08-13|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-15}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://adriangrima.org/2024/08/10/salvu-seisun/|titlu=Salvu Seisun|kunjom=Grima|isem=Adrian|data=2024-08-10|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 11: [[Jean Attard]], 34, attur tat-TV <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/halla-vojt-li-qatt-ma-jista-jigi-sostitwit-jean-attard-attur-minn-becky-imut-fl-eta-ta-34-sena/|titlu=“Ħalla vojt li qatt ma jista’ jiġi sostitwit”: Jean Attard, attur minn Becky imut fl-età ta’ 34 sena|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=11 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/announcements-august-11-2024.1096591|titlu=Announcements – August 11, 2024|data=2024-08-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-13}}</ref> * 18: [[Lorenzo Vella]], 43, kap tal-Kummissjoni Ewropeja Maltija <ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130766/european_civil_servant_lorenzo_vella_passes_away_at_43|titlu=Civil servant Lorenzo Vella, who headed Commission delegation to Malta, passes away at 43|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/lorenzo-vella-head-ec-delegation-malta-dies-aged-43.1096880|titlu=Lorenzo Vella, head of EC delegation to Malta, dies aged 43|data=2024-08-18|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-18/local-news/Lorenzo-Vella-Malta-s-head-of-European-Commission-representation-passes-away-6736263561|titlu=Lorenzo Vella, Malta’s head of European Commission representation, passes away - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-18}}</ref> * 23: [[Hugh Caruana]], 78, kunsillier lokali (Gżira) u eks-plejer u kowċ tal-futbol (twieled 22 t'April 1946) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/footballer-hugh-caruana-dies-aged-78.1097174|titlu=Former footballer, councillor Hugh Caruana dies aged 78|data=23 Awwissu 2024|sit=Times of Malta|lingwa=en}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/08/23/imut-hugh-caruana-eks-plejer-u-kowc-ta-success-u-wicc-familjari-fuq-replay/|titlu=Imut Hugh Caruana, eks plejer u kowċ ta’ suċċess u wiċċ familjari fuq Replay|kunjom=Micallef|isem=Christian|data=23 Awwissu 2024|sit=netnews.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/tithabbar-il-mewt-ta-hugh-caruana-ex-plejer-u-kowc/|titlu=Titħabbar il-mewt ta' Hugh Caruana, ex plejer u kowċ|kunjom=Falzon|isem=Chris|data=2024-08-23|sit=TVMsport|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-23}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-hugh-caruana-eks-footballer-kowc-u-prezentatur/|titlu=Imut Hugh Caruana: eks-footballer, kowċ, u prezentatur|kunjom=Vella|isem=Luke|data=23 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 28: [[Stephen Mangion]], 55, ex-puliżija li miet fl-emerġenza ta' [[Sptar Mater Dei|Mater Dei]], ''cardiac tamponade'' u ''aortic dissection'' <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/jekk-qatt-kont-qed-nistenna-kollox-din-zgur-li-le-imut-stephen-mangion/|titlu=“Jekk qatt kont qed nistenna kollox din żġur li le”; imut Stephen Mangion|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imur-bugigh-fsidru-l-emergenza-ihalluh-jistenna-u-jitlef-hajtu-fil-waiting-area/|titlu=Imur b’uġigħ f’sidru l-Emerġenza, iħalluh jistenna u jitlef ħajtu fil-waiting area|kunjom=Mifsud|isem=Claire|data=28 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/delia-azzopardi-claim-man-dies-ae-waiting-area-reporting-chest-pain.1097355|titlu=Inquiry into man's death at A&E waiting room after complaining of chest pains|kunjom=Ellul|isem=Daniel|kunjom2=Xuereb|isem2=Mario|kunjom3=Calleja|isem3=Claudia|data=2024-08-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/emergency-death-cctv-footage-shows-mangion-drive-hospital.1097458|titlu=Emergency death: CCTV footage shows Mangion did not drive himself to hospital|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/mangion-ma-mietx-barrest-kardijaku-izda-bkumplikazzjonijiet-ohra-tal-qalb/|titlu=Mangion ma mietx b’arrest kardijaku iżda b’kumplikazzjonijiet oħra tal-qalb|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/l-awtopsja-tikkonkludi-li-stephen-mangion-miet-bcardiac-tamponade/|titlu=Min allega li Mangion intalab jistenna wara li kellu uġigħ f’sidru kien fake profile - ONE|kunjom=Falzon|isem=Trischia|data=2024-08-31|sit=ONE.com.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/inquiry-stephen-mangion-death-finds-no-negligence-medical-staff.1097834|titlu=Inquiry into Stephen Mangion’s death finds no negligence by medical staff|kunjom=Xuereb|isem=Mario|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 30: [[Jake Vella]], 15, atleta żgħażugħ li qajjem kuxjenza b'risq l-Assoċjazzjoni tal-Annimali Abbandunati, [[ROHHAD]] <ref>{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/news/news-human-interest/a-loss-for-all-of-malta-15-year-old-hero-jake-vella-dies/|titlu='A Loss For All Of Malta': 15-Year-Old Hero Jake Vella Dies|kunjom=Urpani|isem=David Grech|data=2024-08-30|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-jake-vella/|titlu=Imut Jake Vella|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=30 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/130952/sports_inspiration_jake_vella_passes_away_after_yearslong_battle_with_rare_condition|titlu=Sports inspiration Jake Vella passes away after years-long battle with rare condition|kunjom=Meilak|isem=Nicole|data=30 Awwissu 2024|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/young-athlete-jake-vella-dies-aged-15.1097257|titlu=Young athlete Jake Vella dies, aged 15|kunjom=Zammit|isem=Mark Lawrence|data=2024-08-30|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> * 31: [[Mario Baldacchino]], 55, pittur (magħruf l-iktar għax-xogħolijiet tiegħu marbuta mal-knejjes u festi), kanċer <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-artist-mario-baldacchino/|titlu=Imut l-artist Mario Baldacchino|kunjom=Vella|isem=Luke|data=2024-08-31|sit=Newsbook Malta|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0AGJ4xUTZaEpaDLgB1dYDhMupRSmpjhWCL65dp5DgJLoiewziYYuaiGEkgZgghbTjl&id=100008075116170|titlu=Facebook|kunjom=Kummissjoni Armar San Guzepp|isem=|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> * 31: Dun [[Anġ Seychell]], 91, qassis u fundatur ta' Dar Nazareth <ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-08-31/local-news/Dun-Ang-Seychell-founder-of-Nazareth-Foundation-dies-aged-91-6736263873|titlu=Dun Ang Seychell, founder of Nazareth Foundation, dies aged 91 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/dun-ang-seychell-dies-aged-91.1097476|titlu=Dun Anġ Seychell dies, aged 91|data=2024-08-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=|isem=|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-ang-seychell/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell|kunjom=Vella|isem=Luke|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita ktieb|kunjom=Zammit|isem=Doris|kunjom2=Bonello|isem2=Tonio|sena=2020|titlu=Il-Ħajja u l-Istorja ta’ Dun Anġ Seychell|lingwa=mt|post=Malta|pubblikatur=BDL|isbn=9789995716899}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-dun-ang-seychell-il-fundatur-tal-fondazzjoni-nazzareth/|titlu=Imut Dun Anġ Seychell, il-fundatur ta’ Fondazzjoni Nazzareth - ONE|kunjom=Caruana|isem=Javier|data=2024-08-31|lingwa=mt|data-aċċess=2024-08-31}}</ref> == Settembru == * 10: [[Karl Gouder]], 45, politiku <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/karl-gouder-dies-days-announcing-run-pn-general-secretary-post.1097861|titlu=Karl Gouder dies, days after announcing run for PN general secretary post|data=2024-09-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-09-10/local-news/Former-PN-MP-Karl-Gouder-dies-aged-45-6736264043|titlu=Former PN MP Karl Gouder dies aged 45 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-l-ex-deputat-tal-pn-karl-gouder/|titlu=Imut l-ex Deputat tal-PN Karl Gouder|kunjom=TVMnews|isem=|data=2024-09-10|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-10}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131130/pn_announces_passing_away_of_former_mp_karl_gouder|titlu=Former Nationalist MP Karl Gouder, longtime party stalwart, passes away at 45|kunjom=Vella|isem=Matthew|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-10}}</ref> * 17: [[Stephen Attard]], 58, mużiċist u kompożitur (twieled 1 ta' Jannar 1966) <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/appreciation-mro-stephen-attard-19662024.1098395|titlu=Appreciation: Mro Stephen Attard (1966-2024)|kunjom=Attard|isem=Geoffrey G.|data=2024-09-22|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-22}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/gozocathedral/posts/980329404138086|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-09-24}}</ref> * 21: [[Charles Briffa]], 73, professur tal-kritika letterarja <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/academic-literary-critic-charles-briffa-dies-aged-73.1098382|titlu=Academic and literary critic Charles Briffa dies aged 73|data=2024-09-21|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/news/national/131308/charles_briffa_literary_critic_who_championed_maltese_language_passes_away|titlu=Charles Briffa, literary critic who championed Maltese language, passes away|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-kittieb-u-l-akkademiku-charles-briffa/|titlu=Imut il-kittieb u l-akkademiku Charles Briffa|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=21 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/09/21/imut-il-professur-charles-briffa/|titlu=Imut il-Professur Charles Briffa|kunjom=Cremona|isem=Robert|data=2024-09-21|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-professur-tal-malti-u-kritiku-letterarju-charles-briffa/|titlu=Imut il-professur tal-Malti u kritiku letterarju Charles Briffa|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-09-21|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-09-21}}</ref><ref>{{Ċita aħbar|data=26 Settembru 2024|titlu=Prof. Charles Briffa (1951-2024): kritiku, skular u xandar tal-kelma|url=https://newsbook.com.mt/prof-charles-briffa-1951-2024-kritiku-skular-u-xandar-tal-kelma/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> == Ottubru == * 1: [[Joseph Felix Cachia]], 80, edukatur (twieled 1 ta' Mejju 1944) <ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Cilia|isem=Mariella|data=2 Ottubru 2024|titlu=Imut il-Mellieħi Joseph Felix Cachia|url=https://newsbook.com.mt/imut-il-melliehi-joseph-felix-cachia/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> * 6: [[Polly March]], 77, attriċi u direttur tat-teatru <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/renowned-actor-theatre-director-polly-march-dies.1099112|titlu=Renowned actor, theatre director Polly March dies two weeks before opening night|data=2024-10-07|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.maltatoday.com.mt/arts/cultural_diary/131596/polly_march_celebrated_performer_and_director_passes_away|titlu=Polly March, British actress and doyenne of Maltese theatre, passes away|kunjom=Meilak|isem=Nicole|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-07}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-direttrici-teatrali-polly-march/|titlu=Tmut l-Attriċi u Direttriċi Teatrali Polly Marh|kunjom=Camilleri|isem=Maria Daniela|data=7 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: Dun [[Manwel Curmi]], 87, Fundatur tal-[[Fondazzjoni Arka]] <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/fr-manwel-curmi-founder-gozo-fondazzjoni-arka-dies-aged-94.1100165|titlu=Fr Manwel Curmi, founder of Gozo's Fondazzjoni Arka, dies aged 87|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-dun-manwel-il-fundatur-ta-dar-arka|titlu=Imut Dun Manwel, il-fundatur ta' Dar Arka|kunjom=Muscat|isem=Gavin|data=27 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/imut-il-fundatur-tal-fondazzjoni-arka-dun-manwel-curmi/|titlu=Imut il-fundatur tal-Fondazzjoni Arka, Dun Manwel Curmi|kunjom=Micallef|isem=Gaetano|data=2024-10-27|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/live-il-funeral-ta-dun-manwel-curmi-fundatur-ta-dar-arka/|titlu=“Dun Manwel huwa l-wiċċ sabiħ tal-Knisja u s-saċerdozju” – l-Isqof Anton Teuma|kunjom=Vella|isem=Luke|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 27: [[Terry L. Bencini]], 94, attriċi u kantanta <ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-l-bencini|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry L Bencini|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=27 Ottubru 2024|sit=Newbook|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/tmut-l-attrici-terry-l-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi Terry L. Bencini|kunjom=Cassar|isem=Daphne|data=2024-10-27|sit=TVM|lingwa=mt|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://netnews.com.mt/2024/10/27/tmut-l-attrici-u-kantanta-terry-bencini/|titlu=Tmut l-attriċi u kantanta Terry Bencini|kunjom=Riolo|isem=Chayenne|data=2024-10-27|sit=NETnews|lingwa=mt-MT|data-aċċess=2024-10-27}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 29: [[Lino Ferris]], 72, attur, direttur teatrali, u dramaturgu (twieled 20 ta' Novembru 1951) <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-lino-ferris-pilastru-tat-teatru-salesjan/|titlu=Imut Lino Ferris, pilastru tat-Teatru Salesjan|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=2024-10-29|sit=Newsbook.com.mt|lingwa=mt}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1107918421333948&set=a.511778507614612&type=3&ref=embed_post|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-10-29}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/lino-ferris-29-10-2024|titlu=Lino Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://www.rip.com.mt/obituary/bernardette-ferris-01-11-2024|titlu=Bernardette Ferris - RIP.com.mt|kunjom=Gatt|isem=Thomas|kunjom2=|isem2=|sit=www.rip.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-04}}</ref> == Novembru == * 18: [[Mario Meli]], 84, xandar u ġurnalist tal-isports <ref>{{Ċita web|url=https://one.com.mt/imut-il-gurnalist-sportiv-veteran-mario-meli/|titlu=Imut il-ġurnalist sportiv veteran Mario Meli|kunjom=Bonnici|isem=Mario|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/sport/imut-l-ex-gurnalist-sportiv-mario-meli/|titlu=Imut l-ex ġurnalist sportiv Mario Meli|kunjom=Aquilina|isem=Andrea|data=2024-11-18|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://sport.timesofmalta.com/2024/11/18/former-veteran-sports-journalist-mario-meli-dies-aged-84/|titlu=Former veteran sports journalist Mario Meli dies aged 84|kunjom=Camilleri|isem=Valhmor|data=2024-11-18|sit=SportsDesk|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref><ref>{{Ċita web|url=https://maltasport.mt/malta-sports/malta-mourns-the-passing-of-legendary-sports-journalist-mario-meli-aged-8/|titlu=Malta mourns the passing of legendary sports journalist Mario Meli, aged 84 {{!}} Malta Sport News|kunjom=Pace|isem=Ian|data=2024-11-18|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> * 18: [[Gian Patist Camilleri]], ??, attur, bandist, u eks-kunsillier ta' Ħad-Dingli <ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/imut-l-eks-kunsillier-gian-patist-camilleri/|titlu=Imut l-eks kunsillier Gian Patist Camilleri|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=18 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> * 19: [[Arthur Micallef]], ??, Tenur Furjaniż <ref>{{Ċita web|url=https://www.gwida.mt/mt/imut-it-tenur-furjani-arthur-micallef---insellmu-l-memorja-tieg-u|titlu="Imut It-Tenur Furjaniż Arthur Micallef" - Insellmu L-Memorja Tiegħu!|sit=www.gwida.mt|lingwa=mt|data-aċċess=2024-11-19}}</ref> * 19: [[Frans Mifsud]], 89, Saċerdot Żejtuni, <ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/photo/?fbid=967269575434235&set=a.458795522948312|titlu=Facebook|sit=www.facebook.com|data-aċċess=2024-11-19}}</ref> == Ara aktar == * [[:Kategorija:Mietu fl-2024]] - tinkludi ħoloq għal artikli fil-Wikipedija dwar nies li mietu fl-2024 == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Nies Maltin]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Imwiet f'Malta]] [[Kategorija:Mietu fl-2024|*]] [[Kategorija:Listi ta' mwiet bis-sena]] kkyvtroqiy9n2jlhtg43qg4iw4qcqa9 0 33052 317557 2024-11-18T18:12:24Z ToniSant 4257 artiklu ġdid 317557 wikitext text/x-wiki '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} kcrkhi1i87auuspgjpoxn3xiwidvgup 317558 317557 2024-11-18T18:12:54Z ToniSant 4257 +infobox 317558 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} mx2xa1yacivn0g25hsxfs56r850sa5c 317559 317558 2024-11-18T18:15:45Z ToniSant 4257 added [[Category:Atturi Maltin]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 317559 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] r3tg04bp8g3tln3crylgkwvlshj50pu 317560 317559 2024-11-18T18:15:54Z ToniSant 4257 added [[Category:Xandara Maltin]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 317560 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] [[Kategorija:Xandara Maltin]] jap6p9058rkwzi6dep23joq84oz9jie 317561 317560 2024-11-18T18:16:09Z ToniSant 4257 added [[Category:Kantanti Maltin]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 317561 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] [[Kategorija:Xandara Maltin]] [[Kategorija:Kantanti Maltin]] dskgw5v1sbu2q5hhhxgjhy6d8wt2w3i 317562 317561 2024-11-18T18:16:21Z ToniSant 4257 added [[Category:Twieldu fl-1930]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 317562 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] [[Kategorija:Xandara Maltin]] [[Kategorija:Kantanti Maltin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1930]] 2wht8d0qqj6k66knikf0xmg56s8kl9n 317563 317562 2024-11-18T18:16:34Z ToniSant 4257 added [[Category:Mietu fl-2024]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 317563 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena. == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] [[Kategorija:Xandara Maltin]] [[Kategorija:Kantanti Maltin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1930]] [[Kategorija:Mietu fl-2024]] qvmqaf09kh04qjcltaocuaj4nujw9t6 317564 317563 2024-11-18T18:18:10Z ToniSant 4257 +ref 317564 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet f'Tas-Sliema nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-10-27/local-news/Terry-L-Bencini-stalwart-of-Maltese-theatre-dies-aged-94-6736265273|titlu=Terry L. Bencini, stalwart of Maltese theatre, dies aged 94 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> == Referenzi == {{Referenzi}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] [[Kategorija:Xandara Maltin]] [[Kategorija:Kantanti Maltin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1930]] [[Kategorija:Mietu fl-2024]] ldzm2iz173ezqvj43cauczzujyi3wek 317565 317564 2024-11-18T18:18:45Z ToniSant 4257 /* Referenzi */ +awtorità 317565 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Terry L. Bencini''' M.Q.R. (18 ta' Awwissu 1930 – 27 ta' Ottubru 2024) kienet attriċi u kantanta Maltija. Bencini kienet l-iżgħar minn 14-il aħwa, ulied [[Ġianni Bencini]]. Hija bdiet il-karriera tagħha f'kumpanija teatrali mmexxija minn [[Johnny Navarro]] u [[Charles Izzo]], u aktar tard ingħaqdet mal-kumpanija Ribalta ta' [[Nosi Ghrilando]].<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/terry-l-bencini-stalwart-maltese-theatre-dies-aged-94.1100160|titlu=Terry L. Bencini, a stalwart of Maltese theatre, dies aged 94|data=2024-10-27|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Fl-1948 hija saret membru regolari tal-kast tar-Radju Muskettieri fuq ir-Rediffusion, flimkien ma' [[Charles Clews]], [[Armando Urso]], [[Johnnie Catania]] u [[Ġemma Portelli]]. Hija damet taħdem f'dan il-programm għal 14-il sena, sal-bidu tas-snin sebgħin.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/terry-l-bencini-won-a-beauty-contest-at-92/|titlu=Terry L Bencini – won a beauty contest at 92|kunjom=Preca Taroum|isem=Claire|data=2022-06-25|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Ħadmet ukoll diversi partijiet fuq il-palk, speċjalment xogħolijiet komiċi u operetti. Fost l-aktar popolari f'dan il-qasam tissemma l-favorita tagħha, [[Żeża tal-Flagship]]. Kienet magħrufa sew bħala kantanta versatili, tant li rebħet il-premju għall-aħjar kantanta fl-ewwel edizzjoni tal-[[Malta Song Contest]] fl-1960.<ref name=":1">{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/maltese-stage-icon-terry-bencini-turns-90.812808|titlu=Maltese stage icon Terry Bencini turns 90|data=2020-08-19|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> Hija irtirat mix-xena pubblika fl-1993.<ref name=":1" /> Fl-2007 Terry L. Bencini irċiviet il-[[Midalja għall-Qadi tar-Repubblika|Midalja Għall-Qadi tar-Repubblika]].<ref name=":2">{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/l-ahhar-tislima-lil-terry-l-bencini-tinghata-ghada-ftas-sliema/|titlu=L-aħħar tislima lil Terry L. Bencini tingħata għada f’Tas-Sliema|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=29 Ottubru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> Wara li miet ir-raġel tagħha, Maurice Lubrano, fl-2022, hija marret tgħix fir-residenza tal-anzjani [[The Imperial]] f'Tas-Sliema. Hemmhekk Bencini rebħet konkors tas-sbuħija, fl-eta ta' 92 sena.<ref name=":0" /> Terry u Maurice Lubrana kellhom tlett itfal, Massimo, Andreina u Vanya, disa' neputijiet, u erba' pro-neputijiet.<ref name=":2" /> Bencini mietet f'Tas-Sliema nhar il-Ħadd 27 ta' Ottubru 2024 fl-eta ta' 94 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.independent.com.mt/articles/2024-10-27/local-news/Terry-L-Bencini-stalwart-of-Maltese-theatre-dies-aged-94-6736265273|titlu=Terry L. Bencini, stalwart of Maltese theatre, dies aged 94 - The Malta Independent|sit=www.independent.com.mt|data-aċċess=2024-11-18}}</ref> == Referenzi == {{Referenzi}} {{Awtorità}} {{DEFAULTSORT:Bencini, Terry L.}} [[Kategorija:Atturi Maltin]] [[Kategorija:Xandara Maltin]] [[Kategorija:Kantanti Maltin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1930]] [[Kategorija:Mietu fl-2024]] sod1hs07wtenhpq7wgkec818i5n459t