Wikipedija mtwiki https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali MediaWiki 1.44.0-wmf.6 first-letter Medja Speċjali Diskussjoni Utent Diskussjoni utent Wikipedija Diskussjoni Wikipedija Stampa Diskussjoni stampa MediaWiki Diskussjoni MediaWiki Mudell Diskussjoni mudell Għajnuna Diskussjoni għajnuna Kategorija Diskussjoni kategorija Portal Diskussjoni portal TimedText TimedText talk Module Module talk 0 8321 318429 318400 2024-12-06T19:23:08Z Sapp0512 19770 /* */ 318429 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pajjiż |isem_twil_konvenzjonali = Ukrajna |isem_nattiv = ''Україна'' |isem_komuni = Ukrajna |stampa_bandiera = Flag of Ukraine.svg |stampa_emblema = Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg |stampa_mappa = Europe-Ukraine.svg |deskrizzjoni_mappa = Mappa tal-Ukrajna |ħolqa_bandiera = Bandiera tal-Ukrajna |ħolqa_emblema = Emblema tal-Ukrajna |ħolqa_demografija = Demografija tal-Ukrajna |mottu_nazzjonali = |innu_nazzjonali =<br />"Ще не вмерла України" ([[Lingwa Ukrena|Ukren]])<ref name="anthem">{{ċita web|url=http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=602-15|titlu=Law of Ukraine. State Anthem of Ukraine|data=23 ta' Frar 2013|editur=Verkhovna Rada tal-Ukrajna|data=6 ta' Marzu 2003|lingwa=[[Lingwa Ukrena|Ukren]]}}</ref><br />''[[Shche ne vmerla Ukraina|Shche ne vmerla Ukrayiny]]'' (trażlitterazzjoni)<br />Il-Glorja tal-Ukrajna għadha ma tmermitx<center> </center> |lingwi_uffiċjali = [[Lingwa Ukrena|Ukren]] |gruppi_etniċi = |kapitali = [[Kjiv|Kyiv]] |latd=50 |latm=27 |latNS=N |lonġd=30 |lonġm=30 |lonġEW=E |l-ikbar_belt = [[Kjiv|Kyiv]] |tip_gvern = [[Repubblika]] [[Sistema semi-presidenzjali|semi-presidenzjali]] [[Stat Unitarju|unitarja]] |titlu_kap1 = [[President tal-Ukrajna|President]] |isem_kap1 = [[Volodymyr Zelenskyy]] |titlu_kap2 = [[Prim Ministru tal-Ukrajna|Prim Ministru]] |isem_kap2 = [[Denys Shmyhal]] |titlu_kap3 = [[Ċermen tal-Verkhovna Rada|Kelliem tal-Parlament]] |isem_kap3 = [[Dmytro Razumkov]] |poż_erja = 46 |erja_km2 = 603,628 |erja_mi_kw = 233,090 |perċentwal_ilma = 7 |sena_stima_popolazzjoni = 2012 |stima_popolazzjoni = 44,854,065<ref name="pop">{{ċita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html |titlu=People and Society: Ukraine |editur=CIA World Factbook |aċċessdata=22 ta' April, 2012 |data-aċċess=2013-08-08 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160709035611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html |arkivju-data=2016-07-09 |url-status=dead }}</ref> |poż_stima_popolazzjoni = 28 <!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--> |ċensiment_popolazzjoni = 48,457,102 |sena_ċensiment_popolazzjoni = 2001 |densità_popolazzjoni_km2 = 77 |densità_popolazzjoni_mi_kw = 199 |poż_densità_popolazzjoni = 115 |sena_PGD_PSX = 2012 |PGD_PSX = $344.727 biljun<ref name=imf1>{{ċita web |url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=926&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=&pr.x=10&pr.y=11 |titlu= Report for Selected Countries and Subjects |xogħol= World Economic Outlook Database |editur=International Monetary Fund |data = Ottubru 2012 |aċċessdata= 18 ta' Jannar, 2013}}</ref> |poż_PGD_PSX = |PGD_PSX_per_capita = $7,598<ref name=imf1/> |poż_PGD_PSX_per_capita = |sena_IŻU = 2013 |IŻU = {{increase}} 0.740<ref name="HDI">{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Statistics.pdf |titlu=Human Development Report 2013 |sena=2013 |editur=Ġnus Magħquda |aċċessdata=14 ta' Marzu 2013}}</ref> |poż_IŻU = 78 |kategorija_IŻU = <span style="color:#090;">għoli</span> |tip_sovranità = [[Storja tal-Ukrajna|Formazzjoni]] |avveniment_stabbilit1 = [[Kyivan Rus']] |data_stabbilit1 = 882 |avveniment_stabbilit2 = [[Renju ta' Galizja–Volhynia|Renju ta'<br />Galizja–Volhynia]] |data_stabbilit2 = 1199 |avveniment_stabbilit3 = ''[[Cossack Hetmanate]]'' |data_stabbilit3 = 17 ta' Awwissu 1649 |avveniment_stabbilit4 = [[Repubblika Nazzjonali Ukrena]] |data_stabbilit4 = 7 ta' Novembru 1917 |avveniment_stabbilit5 = [[Repubblika Popolari tal-Ukrajna tal-Punent|Repubblika Nazzjonali Ukrajna tal-Punent]] |data_stabbilit5 = 1 ta' Novembru 1918 |avveniment_stabbilit6 = [[Repubblika Sovjetika Soċjalista Ukrena|SSR Ukrajna]] |data_stabbilit6 = 10 ta' Marzu 1919 |avveniment_stabbilit7 = [[Carpatho-Ukrajna]] |data_stabbilit7 = 8 ta' Ottubru 1938 |avveniment_stabbilit8 = [[Annessjoni Sovjetika tal-Ukrajna tal-Punent (1939–1940)|Annessjoni Sovjetika<br />tal-Ukrajna tal-Punent]] |data_stabbilit8 = 15 ta' Novembru 1939 |avveniment_stabbilit9 = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Ukrajna (1941)|Dikjarazzjoni tal-<br />Indipendenza Ukrajna]] |data_stabbilit9 = 30 ta' Ġunju 1941 |avveniment_stabbilit10 = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna|Indipendenza mill-<br />Unjoni Sovjetika]] |data_stabbilit10 = 24 ta' Awwissu 1991^a |valuta = [[hryvnia]] |kodiċi_valuta = UAH |żona_ħin = [[Ħin Ewropew tal-Lvant|EET]] |differenza_ħku = +2 |żona_ħin_legali = [[Ħin Ewropew tal-Lvant tas-Sajf|EEST]] |differenza_żona_ħin_legali = +3 |cctld = [[.ua]]<br />[[.укр]] |kodiċi_telefoniku = +380 |sena_PGD_nominali = 2012 |PGD_nominali = $180.174 biljun<ref name=imf1/> |poż_PGD_nominali = |PGD_nominali_per_capita = $3,971<ref name=imf1/> |poż_PGD_nominali_per_capita = |nota1 = [[Referendum tal-indipendenza Ukrajna (1991)|Referendum tal-indipendenza]] kien sar fl-1 ta' Diċembru, wara li l-indipendenza Ukrajna kienet finalizzata fis-26 ta' Diċembru. Il-[[Kostituzzjoni tal-Ukrajna|kostituzzjoni attwali]] ġiet adottata fit-28 ta' Ġunju 1996. }} L-'''Ukrajna''' ({{awdjo|en-us-Ukraine.ogg|juːˈkreɪn}}; [[Lingwa Ukrena|Ukren]]:''Україна'', translitterata: ''Ukrayina''), hi nazzjon fl-[[Ewropa tal-Lvant]]. L-Ukrajna għandha fruntieri mal-[[Russja]] lejn il-lvant u grigal, mal-[[Bjelorussja]] għall-majjistral, mal-[[Polonja]], is-[[Slovakkja]] u l-[[Ungerija]] lejn il-punent, mar-[[Rumanija]] u l-[[Moldova]] għall-lbiċ, u mal-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar ta' Azov]] fin-nofsinhar u x-xlokk, rispettivament. Il-pajjiż għandhu erja ta' 603,628&nbsp;km², li huwa l-akbar pajjiż fl-[[Ewropa]].<ref>[http://books.google.com/books?id=owsHh0v-QT4C&pg=PA345&dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22&hl=nl&sa=X&ei=CXJKT4KvCOis0QW9oJWmDg&ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&f=false Global Clinical Trials] by [[Richard Chin]], [[Elsevier]], 2011, ISBN 0-12-381537-1 (page 345)</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=JXPK9Qp8Yu8C&pg=PT88&dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia&hl=nl&sa=X&ei=u3NKT6LYNeWe0QWDkoGlDg&ved=0CG8Q6AEwCQ#v=onepage&q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&f=false Futur ta ' Google Earth] by [[Chandler Evans]], [[BookSurge Publishing]], 2008, ISBN 1-4196-8903-7 (page 174)</ref><ref name="UKRCONSUL">{{ċita web|titlu=Basic facts about Ukraine|url=http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|editur=Ukrainian consul in NY|aċċessdata=10 ta' Novembru 2010|data-aċċess=2013-08-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160326032109/http://ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|arkivju-data=2016-03-26|url-status=dead}}</ref> Skont it-teorija popolari u stabbilita sew, l-istat medjevali ta' [[Kyivan Rus]] ġie stabbilit mill-[[Varanġjani]] fid-9 seklu bħala l-ewwel storja rreġistrata mill-stat tal-[[Slavi tal-Lvant]]. In-nazzjon ħareġ b'saħħtu fil-[[Medju Evu]] iżda ddiżintegra fis-seklu 12. Sa nofs is-seklu 14, it-territorji Ukraini kienu taħt ir-regola ta' tliet poteri esterni: l-[[Orda tad-Deħeb]], il-[[Gran Dukat tal-Litwanja]], u r-[[Renju tal-Polonja (1025–1385)|Renju tal-Polonja]].<ref>{{ċita web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/612921/Ukraine/214508/History |titlu=Ukraine :: History – Britannica Online Encyclopedia |editur=Britannica.com |aċċessdata=31 ta' Ottubru, 2011}}</ref> Wara l-[[Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana]] (1700–1721), l-Ukrajna kienet maqsuma fost numru ta' setgħat reġjonali. Mis-seklu 19, l-akbar parti tal-Ukrajna ġiet integrata fl-[[Imperu Russu]], bil-bqija taħt il-kontroll [[Awstrija-Ungerija|Awstro-Ungeriż]]. F'Novembru tal-2013, beda l-[[Ewromaidan]], sensiela ta' protesti f'[[Kjiv|Kyiv]] u diversi partijiet oħra tal-pajjiż. Dan wassal għal [[Rivoluzzjoni Ukrena tal-2014|rivoluzzjoni]] fejn fiha il-gvern ta' [[Viktor Yanukovych]] ġie mneħħi u floku [[Oleksandr Turchynov]] sar president. Fi Frar tal-2014 bdiet il-[[Kriżi tal-Krimea]], li spiċċat bir-[[Russja]] tieħu kontroll tal-[[Krimea]] u l-belt ta' [[Sevastopol]] f'Marzu, għalkemm dan mhu rikonoxxut mill-ebda pajjiż. Matul il-Medju Evu, l-Ukrajna kienet is-sit ta' espansjoni Slava bikrija u ż-żona aktar tard saret ċentru ewlieni tal-kultura Slava tal-Lvant taħt l-istat ta' Kyiv Rus, li tfaċċat fis-seklu 9. L-istat eventwalment iddiżintegra f'poteri reġjonali rivali u finalment ġie meqrud mill-invażjonijiet Mongoli tas-seklu 13. Iż-żona mbagħad ġiet ikkontestata, maqsuma, u mmexxija minn varjetà ta 'poteri esterni għas-600 sena ta' wara, inklużi l-Commonwealth Pollakk-Litwan, l-Imperu Awstrijak, l-Imperu Ottoman, u t-Tsardom tar-Russja. Il-Cossack Hetmanate qam fiċ-ċentru tal-Ukrajna fis-seklu 17, iżda kien maqsum bejn ir-Russja u l-Polonja, u eventwalment assorbit fl-Imperu Russu. Żviluppa n-nazzjonaliżmu Ukren u, wara r-Rivoluzzjoni Russa fl-1917, ġiet iffurmata r-Repubblika Popolari Ukrajna ta’ ħajja qasira. Il-Bolxeviki kkonsolidaw il-kontroll fuq ħafna mill-imperu preċedenti u stabbilixxew ir-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukraina, li saret repubblika kostitwenti tal-Unjoni Sovjetika meta ġiet iffurmata fl-1922. Fil-bidu tas-snin tletin, miljuni ta' Ukraini mietu fl-Holodomor, bniedem- għamel ġuħ. L-okkupazzjoni Ġermaniża matul it-Tieni Gwerra Dinjija fl-Ukrajna kienet devastanti, b'7 miljun persuna ċivili Ukrajna maqtula, inklużi l-biċċa l-kbira tal-Lhud Ukraini. L-Ukrajna kisbet l-indipendenza tagħha fl-1991 meta l-Unjoni Sovjetika xolt u ddikjarat lilha nnifisha newtrali. Ġiet adottata kostituzzjoni ġdida fl-1996. Sensiela ta' dimostrazzjonijiet tal-massa, magħrufa bħala Euromaidan, wasslet għat-twaqqif ta' gvern ġdid fl-2014 wara rivoluzzjoni. Imbagħad ir-Russja okkupat u annesset unilateralment u illegalment il-peniżola tal-Krimea tal-Ukrajna u l-inkwiet favur ir-Russja laħaq il-qofol tiegħu fi gwerra fid-Donbas bejn separatisti appoġġjati mir-Russi u forzi tal-gvern fil-Lvant tal-Ukrajna. Ir-Russja nediet invażjoni fuq skala sħiħa tal-Ukrajna fl-2022. Minn meta faqqgħet il-gwerra mar-Russja, l-Ukrajna kompliet tfittex rabtiet eqreb mal-Istati Uniti, l-Unjoni Ewropea, u n-NATO. L-Ukrajna hija stat unitarju u s-sistema ta' gvern tagħha hija repubblika semi-presidenzjali. Huwa pajjiż li qed jiżviluppa, l-ifqar fl-Ewropa bil-PGD nominali per capita, u l-korruzzjoni għadha problema kbira. Madankollu, minħabba l-art fertili estensiva tagħha, qabel il-gwerra l-Ukraina kienet waħda mill-akbar esportaturi tal-qamħ fid-dinja. L-Ukrajna hija qawwa medja u l-Forzi Armati Ukrajni huma l-ħames l-akbar forzi armati fid-dinja f'termini ta' persunal attiv u numru totali ta' persunal bit-tmien l-akbar baġit tad-difiża fid-dinja. Il-Forzi Armati Ukrajni joperaw ukoll waħda mill-akbar u l-aktar flotot ta' drone fid-dinja. Huwa membru fundatur tan-Nazzjonijiet Uniti, kif ukoll membru tal-Kunsill tal-Ewropa, l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ u l-OSKE. Qed fil-proċess li tissieħeb fl-Unjoni Ewropea u applika biex tissieħeb fin-NATO. Il-Karpazji huma l-ogħla firxa tal-muntanji fl-Ukrajna. L-ogħla quċċata hija Hoverla (2,061) metri Total tal-fruntieri tal-Ukrajna: 5,581 km, pajjiżi tal-fruntiera (6): Belarus 1,111 km; Ungerija 128 km; Moldova 1,202 km; Polonja 498 km; Rumanija 601 km; Russja 1,944 km, Slovakkja 97 km. == Etimoloġija == L-isem Ukrajna huwa spiss interpretat bħala ġej mit-terminu Slav l-Antik għal 'art tal-fruntiera', kif inhi l-kelma krajina. Interpretazzjoni oħra hija li l-isem Ukraina jfisser "reġjun" jew "pajjiż." == Storja == === Storja bikrija === [[Stampa:Indo-European migrations.jpg|thumb|left|Migrazzjonijiet Indo-Ewropej bikrija mill-isteppi Pontiċi tal-Ukrajna u r-Russja tal-lum]] L-għodda tal-ġebel ta' 1.4 miljun sena minn Korolevo, fil-Punent tal-Ukrajna, huma l-eqdem preżenza ominidi datata b’mod sigur fl-Ewropa. L-issetiljar tal-bnedmin moderni fl-Ukrajna u madwarha tmur lura għal 32,000 QK, b'evidenza tal-kultura Gravettian fil-muntanji tal-Krimea. Madwar 4500 QK, il-kultura Neolitika Cucuteni-Trypillia iffjorixxiet f'żoni wesgħin tal-Ukrajna moderna, inklużi Trypillia u r-reġjun kollu ta' Dnieper-Dniester. L-Ukraina hija meqjusa bħala l-post probabbli tal-ewwel domestikazzjoni taż-żiemel. L-ipoteżi Kurgan tpoġġi lir-reġjun Volga-Dnieper tal-Ukrajna u n-Nofsinhar tar-Russja bħala l-patrija lingwistika tal-Proto-Indo-Ewropej. L-ewwel migrazzjonijiet Indo-Ewropej mill-isteppi Pontiċi fit-tielet millennju QK xerrdu l-antenati pastorali tal-isteppa Yamna u l-lingwi Indo-Ewropej f’partijiet kbar tal-Ewropa. Matul l-Età tal-Ħadid, l-art kienet abitata minn Ċimmerjani, Scythians, u Sarmatians li jitkellmu bl-Iran. Bejn is-700 QK u 200 QK kien parti mir-renju Scythian. Mis-6 seklu QK, kolonji Griegi, Rumani u Biżantini ġew stabbiliti fuq il-kosta tal-Grigal tal-Baħar l-Iswed, bħal f'Tyras, Olbia u Chersonesos. Dawn prosperaw sas-6 seklu wara Kristu. Il-Goti baqgħu fiż-żona, iżda waqgħu taħt il-ħakma tal-Huns li bdew fis-snin 370 Fis-seklu 7, it-territorju li llum huwa l-Lvant tal-Ukrajna kien iċ-ċentru tal-Gran Bulgarija tal-qedem. Fl-aħħar tas-seklu, ħafna mit-tribujiet Bulgari emigraw f'direzzjonijiet differenti u l-Khazars ħadu ħafna mit-territorju. Fis-sekli 5 u 6, l-Ante, poplu Slav bikri, għexu fl-Ukrajna. Migrazzjonijiet mit-territorji tal-Ukrajna tal-lum tul il-Balkani stabbilixxew ħafna nazzjonijiet Slavi tan-Nofsinhar. Migrazzjonijiet lejn it-tramuntana, li laħqu kważi sal-Lag Ilmen, wasslu għall-emerġenza tal-Ilmen Slavs u l-Krivichs. Wara rejd mill-Avari fis-sena 602 u l-kollass tal-Ante Union, ħafna minn dawn il-popli baqgħu ħajjin bħala tribujiet separati sal-bidu tat-2 millennju. === L-età tad-Rus ta' Kyiv === [[Stampa:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132).jpg|thumb|L-aktar firxa Rus ta' Kyiv, 1054-1132]] L-istabbiliment tal-istat ta' Kyiv Rus jibqa’ skur u inċert. L-istat kien jinkludi ħafna mill-Ukraina tal-lum, il-Belarus, u l-parti tal-punent tar-Russja Ewropea. Skont il-Primarja Chronicle, in-nies tar-Rus inizjalment kienu jikkonsistu minn Varangians mill-Iskandinavja. Fl-882, il-prinċep pagan Oleg (Oleh) rebaħ Kyiv minn Askold u Dir u pproklamaha l-kapitali l-ġdida ta' Rus'. Madankollu, storiċi anti-Normanisti jargumentaw li t-tribujiet Slavi tal-Lvant tul il-partijiet tan-Nofsinhar tax-Xmara Dnieper kienu diġà fil-proċess li jiffurmaw stat indipendenti. L-elite Varangian, inkluża d-dinastija Rurik li tmexxi, aktar tard assimilaw fil-popolazzjoni Slava. Kyiv Rus kienet komposta minn diversi prinċipalitajiet immexxija minn kniazes Rurikid interrelatati ("prinċpijiet"), li ħafna drabi ġġieldu bejniethom għall-pussess ta 'Kiev. Matul is-sekli 10 u 11, Kyiv Rus saret l-akbar u l-aktar stat qawwi fl-Ewropa, perjodu magħruf bħala l-Età tad-Deheb tagħha. Beda bir-renju ta 'Vladimir il-Kbir (980-1015), li introduċa l-Kristjaneżmu. Matul ir-renju ta’ ibnu, Yaroslav l-Għerf (1019-1054), Kyiv Rus laħqet il-quċċata tal-iżvilupp kulturali u l-qawwa militari tagħha. L-istat malajr frammenta hekk kif reġgħet żdiedet l-importanza relattiva tas-setgħat reġjonali. Wara qawmien mill-ġdid finali taħt il-ħakma ta 'Vladimir II Monomachus (1113-1125) u ibnu Mstislav (1125-1132), Kyiv Rus' eventwalment iddiżintegrat f'prinċipalitajiet separati wara l-mewt ta 'Mstislav, għalkemm is-sjieda ta' Kyiv xorta Ikollha prestiġju kbir għal għexieren ta 'snin. . Fis-sekli 11 u 12, il-konfederazzjoni nomadika ta’ Kumani u Kipchaks li jitkellmu bit-Turk kienet il-forza dominanti fl-isteppa Pontika fit-tramuntana tal-Baħar l-Iswed. L-invażjonijiet Mongoli ta' nofs is-seklu 13 qerdu Kyiv Rus'; Wara l-assedju ta' Kyiv fl-1240, il-belt ġiet meqruda mill-Mongols. Fit-territorji tal-punent, il-prinċipalitajiet tal-Galicia u Volhynia kienu qamu qabel, u ngħaqdu biex jiffurmaw il-Prinċipat tal-Galicia-Volhynia. Danjel tal-Galicia, iben Ruman il-Kbir, reġa’ għaqqad ħafna mill-Lbiċ tar-Rus’, inklużi Volhynia, Galicia, u Kyiv. Aktar tard kien inkurunat minn mibgħut papali bħala l-ewwel re tal-Galicia-Volhynia (magħruf ukoll bħala r-Renju ta' Rutenja) fl-1253. === Dominazzjoni barranija === [[Stampa:Rzeczpospolita2nar.png|thumb|Il-Commonwealth Pollakka-Litwanja laħqet il-limitu massimu tagħha fl-1619, u tgħaqqad il-fruntieri attwali. Il-Polonja u l-Kuruna Pollakka eżerċitaw is-setgħa fuq ħafna mill-Ukrajna wara l-1569.]] Fl-1349, wara l-Gwerer tal-Galicia-Volhynia, ir-reġjun kien maqsum bejn ir-Renju tal-Polonja u l-Gran Dukat tal-Litwanja. Minn nofs is-seklu 13 sal-aħħar tas-seklu 15, ir-Repubblika ta’ Ġenova waqqfet bosta kolonji fuq il-kosta tat-tramuntana tal-Baħar l-Iswed u bidlithom f'ċentri kummerċjali kbar immexxija mill-konslu, rappreżentant tar-Repubblika. Fl-1430, ir-reġjun ta' Podolia ġie inkorporat fil-Polonja, u l-artijiet tal-Ukrajna tal-lum kienu dejjem aktar stabbiliti mill-Pollakki. Fl-1441, il-prinċep Ġengisidi Haci I Giray waqqaf il-Khanate tal-Krimea fil-peniżola tal-Krimea u l-isteppi tal-madwar; il-Khanate orkestra r-rejds tal-iskjavi tat-Tatar. Matul it-​tliet sekli li ġejjin, il-​kummerċ tal-​iskjavi fil-​Krimea kien se jsarraf madwar żewġ miljun ruħ fir-​reġjun. Fl-1569, l-Unjoni ta' Lublin stabbilixxiet il-Commonwealth Pollakk-Litwan, u ħafna mill-artijiet Ukraini ġew trasferiti mil-Litwanja għall-Kuruna tar-Renju tal-Polonja, u saru de jure territorju Pollakk. Taħt il-pressjonijiet tal-Polonizzazzjoni, ħafna sidien tal-artijiet Ruteni kkonvertew għall-Kattoliċiżmu u ngħaqdu maċ-ċrieki tan-nobbli Pollakk; oħrajn ingħaqdu mal-Knisja Uniate Ruthenian maħluqa ġdida. === Cossack hetmanate === Imċaħħda mill-protetturi indiġeni fost in-nobbli Rutenja, il-bdiewa u l-abitanti tal-bliet bdew ifittxu protezzjoni mill-Cossacks Żaporozhian emerġenti. F'nofs is-seklu 17, kważi-stat militari Borżakk, l-Ospitanti ta 'Zaporozhian, ġie ffurmat minn Bormla ta' Dnieper u bdiewa Ruteni. Il-Polonja ftit li xejn eżerċitat kontroll reali fuq din il-popolazzjoni, iżda sabet li l-Cossacks utli kontra t-Torok u t-Tatari, u t-tnejn kienu xi kultant alleati f'kampanji militari. Madankollu, is-sema ħarxa kontinwa tal-bdiewa Ruteni mis-szlachta Pollakki (ħafna minnhom kienu nobbli Ruteni Polonizzati) u s-soppressjoni tal-Knisja Ortodossa keċċew lill-Bormli. Dawn tal-aħħar ma kellhom l-ebda rekwiżit li jieħdu l-armi kontra dawk li qiesu bħala għedewwa u okkupanti, inkluż il-Knisja Kattolika mar-rappreżentanti lokali tagħha. [[Stampa:Hondius Bohdan Khmelnytsky.jpg|thumb|Hetman Bohdan Khmelnytsky stabbilixxa stat Cossack indipendenti wara r-rewwixta tal-1648 kontra l-Polonja.]] Fl-1648, Bohdan Khmelnytsky mexxa l-akbar rewwixta tal-Cossack kontra l-Commonwealth u r-re Pollakk, li gawdew appoġġ mifrux mill-popolazzjoni lokali. Khmelnytsky waqqaf il-Cossack Hetmanate, li kien jeżisti sal-1764 (xi sorsi jsostnu sa l-1782). Wara li Khmelnytsky sofra telfa qawwija fil-Battalja ta 'Berestechko fl-1651, huwa rrikorriet għat-Tsar Russu għall-għajnuna. Fl-1654, Khmelnytsky kien soġġett għall-Ftehim Pereiaslav, li jifforma alleanza militari u politika mar-Russja li għarfet il-lealtà lejn il-monarka Russu. Wara mewtu, il-Hetmanate ġarrab gwerra devastanti ta' 30 sena bejn ir-Russja, il-Polonja, il-Khanate tal-Krimea, l-Imperu Ottoman u l-Bormlizzi, magħrufa bħala "Il-Rovina" (1657–1686), għall-kontroll tal-Hetmanate tal-Cossack. It-Trattat tal-Paċi Perpetwu bejn ir-Russja u l-Polonja fl-1686 qasam l-artijiet tal-Cossack Hetmanate bejniethom, u naqqas il-parti li fuqha l-Polonja kienet talbet is-sovranità mill-Ukrajna fil-punent tax-Xmara Dnieper. Fl-1686, il-Metropolitan ta' kyiv ġie anness mill-Patrijarkat ta' Moska permezz ta 'ittra sinodali tal-Patrijarka Ekumeniku ta' Kostantinopli Dijonisju IV, u b'hekk poġġa lill-Metropolitan ta 'kyiv taħt l-awtorità ta' Moska. Tentattiv biex ireġġa' lura t-tnaqqis sar mill-hetman Bormak Ivan Mazepa (1639-1709), li eventwalment iddefetta lill-Iżvediżi fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana (1700-1721) f'tentattiv biex jeħles mid-dipendenza Russa, iżda Kien mgħaffeġ fil-Battalja ta’ Poltava (1709). L-awtonomija tal-Hetmanate kienet ristretta ħafna minn Poltava. Fis-snin 1764-1781, Katerina l-Kbira inkorporat ħafna mill-Ukraina ċentrali fl-Imperu Russu, abolit il-Cossack Hetmanate u l-Zaporozhye Sich, u kienet waħda mill-persuni responsabbli għat-trażżin tal-aħħar rewwixta kbira tal-Cossack, il-Koliivshchyna. Wara l-annessjoni tar-Russja tal-Krimea fl-1783, l-artijiet akkwistati ġodda, issa msejħa Novorossiya, infetħu għall-kolonizzazzjoni mir-Russi. L-awtokrazija zarista stabbilixxiet politika ta 'Russifikazzjoni, trażżan l-użu tal-lingwa Ukraina u tillimita l-identità nazzjonali Ukrajna. Il-parti tal-punent tal-Ukrajna tal-lum kienet aktar tard maqsuma bejn ir-Russja u l-Awstrija mmexxija mill-Habsburg wara l-waqgħa tal-Commonwealth Pollakka-Litwana fl-1795. === Seklu 19 u kmieni fl-20 === [[Stampa:Polish troops in Kiev.jpg|thumb|Truppi Pollakki jidħlu f'kyiv f'Mejju 1920 matul il-Gwerra Pollakka-Sovjetika. Wara l-iffirmar tal-Paċi ta' Riga fit-18 ta' Marzu, 1921, il-Polonja ħadet il-kontroll tal-Ukrajna tal-Punent tal-lum, filwaqt li s-Sovjetiċi ħadu l-kontroll tal-Lvant u ċ-ċentru tal-Ukrajna.]] Is-seklu 19 rat iż-żieda tan-nazzjonaliżmu Ukren. Biż-żieda fl-urbanizzazzjoni u l-modernizzazzjoni u tendenza kulturali lejn nazzjonaliżmu romantiku, ħarġet intelligentsia Ukrajna impenjata għall-qawmien mill-ġdid nazzjonali u l-ġustizzja soċjali. Il-poeta qaddej li sar nazzjonalità Taras Shevchenko (1814-1861) u t-teorist politiku Mykhailo Drahomanov (1841-1895) mexxew il-moviment nazzjonalista li qed jikber. Filwaqt li l-kundizzjonijiet għall-iżvilupp tagħha fil-Galizia Awstrijaka taħt l-Habsburgs kienu relattivament ħelwin, il-parti Russa (magħrufa storikament bħala "Little Russia" jew "Nofsinhar tar-Russja") iffaċċjat restrizzjonijiet severi, li waslet biex tipprojbixxi prattikament il-kotba kollha li jaqra ġew ippubblikati bl-Ukrajna fl-1876. L-Ukrajna, bħall-bqija tal-Imperu Russu, ingħaqdet mar-Rivoluzzjoni Industrijali aktar tard mill-biċċa l-kbira tal-Ewropa tal-Punent minħabba li żammet is-serf sal-1861. Minbarra ħdejn l-għelieqi tal-faħam li għadhom kif ġew skoperti tad-Donbas, u f'xi bliet akbar bħal Odessa u Kyiv, L-Ukraina baqgħet fil-biċċa l-kbira ekonomija agrikola u ta' estrazzjoni tar-riżorsi. Il-parti Awstrijaka tal-Ukrajna kienet partikolarment fqira, u ġiegħlet mijiet ta' eluf ta' bdiewa jemigraw, li ħolqu s-sinsla ta' dijaspora Ukrajna estensiva f'pajjiżi bħall-Kanada, l-Istati Uniti, u l-Brażil. Xi wħud mill-Ukraini stabbilixxew ukoll fil-Lvant Imbiegħed. Skont iċ-ċensiment tal-1897, kien hemm 223,000 Ukrain etniku fis-Siberja u 102,000 fl-Asja Ċentrali. 1.6 miljun ruħ oħra emigraw lejn il-Lvant fl-għaxar snin wara li nfetħet il-Ferroviji Trans-Siberjani fl-1906. Iż-żoni tal-Lvant Imbiegħed b'popolazzjonijiet etniċi Ukraini saru magħrufa bħala l-Ukrajna l-Ħadra. L-Ukrajna kienet mgħaddsa fil-kaos mal-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija, u l-ġlied fuq l-art Ukrajna baqa’ jippersisti sal-aħħar tal-1921. Fil-bidu, l-Ukraini kienu maqsuma bejn l-Awstrija-Ungerija, jiġġieldu għall-Poteri Ċentrali, għalkemm il-maġġoranza l-kbira servew fl-Armata Imperjali Russa, li kienet parti mit-Triple Entente, taħt ir-Russja. Meta l-Imperu Russu waqa’, il-kunflitt sar il-Gwerra tal-Indipendenza tal-Ukrajna, bl-Ukraini jiġġieldu flimkien, jew kontra, l-armati l-Aħmar, l-Abjad, l-Iswed u l-Ħodor, bil-Pollakki, l-Ungeriżi (fit-Transcarpathia) u l-Ġermaniżi wkoll jintervjenu f’diversi okkażjonijiet. [[Stampa:Ukrainian national costumes 04.jpg|thumb|Żgħażagħ lebsin il-kostum nazzjonali tal-Ukrajna waqt ċerimonja li tfakkar l-“Att ta' Riunifikazzjoni tar-Repubblika Popolari tal-Ukraina u r-Repubblika Popolari tal-Ukrajna tal-Punent” tat-22 ta' Jannar, 1919, li ssir kull sena fi 22 belt tal-Ukrajna.]] L-ewwel tentattiv biex jinħoloq stat indipendenti, ir-Repubblika tal-Poplu tal-Ukrajna (UNR) li tegħleb lejn ix-xellug, tħabbar minn Mykhailo Hrushevsky, iżda l-perjodu kien ikkawżat minn ambjent politiku u militari estremament instabbli. L-ewwel ġie maħlul f'kolp ta' stat immexxi minn Pavlo Skoropadskyi, li ħalla l-Istat Ukren taħt il-protettorat Ġermaniż, u l-attentat biex tiġi restawrata l-UNR taħt id-Direttorat fl-aħħar falla hekk kif l-armata Ukrajna kienet regolarment maħkuma minn forzi oħra. Ir-Repubblika tal-Poplu tal-Ukrajna tal-Punent u r-Repubblika Hutsul li damu żmien qasir naqsu wkoll li jingħaqdu mal-bqija tal-Ukrajna. Ir-riżultat tal-kunflitt kien rebħa parzjali għat-Tieni Repubblika Pollakka, li annesset il-provinċji tal-Punent tal-Ukrajna, kif ukoll rebħa fuq skala akbar għall-forzi pro-Sovjetiċi, li rnexxielhom iwarrbu l-fazzjonijiet li kien fadal u eventwalment stabbilixxew is-Sovjetika. Ir-Repubblika Soċjalista tal-Ukrajna (l-Ukrajna Sovjetika). Sadanittant, il-Bukovina ta’ llum kienet okkupata mir-Rumanija u r-Rutenja tal-Karpazji ġiet ammessa fiċ-Ċekoslovakkja bħala reġjun awtonomu. Il-kunflitt fuq l-Ukrajna, parti mill-Gwerra Ċivili Russa, qered l-ex Imperu Russu kollu, inkluż l-Ukrajna ċentrali u tal-Lvant. Il-ġlied ħalla aktar minn 1.5 miljun mejta u mijiet ta' eluf ta' bla dar fit-territorju tal-eks Imperu Russu. Il-provinċji tal-Lvant ġew affettwati wkoll minn ġuħ fl-1921. === Perjodu ta' bejn il-gwerer === [[Stampa:HolodomorKharkiv 1933 Wienerberger.jpg|thumb|Bdiewa bil-ġuħ fi triq f'Kharkiv, 1933. Il-kollettivizzazzjoni tal-uċuħ tar-raba' u l-konfiska tagħhom mill-awtoritajiet Sovjetiċi wasslu għal ġuħ kbir fl-Ukrajna Sovjetika magħrufa bħala Holodomor.]] Matul il-perjodu ta' bejn il-gwerra, fil-Polonja, il-Marixxall Józef Piłsudski fittex l-appoġġ tal-Ukrajna billi offra awtonomija lokali bħala mod biex tiġi minimizzata l-influwenza Sovjetika fir-reġjun tal-Lvant ta' Kresy tal-Polonja. Madankollu, dan l-approċċ ġie abbandunat wara l-mewt ta' Piłsudski fl-1935, minħabba l-inkwiet kontinwu fost il-popolazzjoni Ukrena, inkluż il-qtil ta' uffiċjali tal-gvern Pollakk mill-Organizzazzjoni tan-Nazzjonalisti Ukraini (OUN); bil-gvern Pollakk jirrispondi billi jillimita d-drittijiet ta' nies li ddikjaraw in-nazzjonalità Ukrena. Konsegwentement, il-moviment nazzjonalista u militanti taħt l-art Ukrajn, li tfaċċa fl-1920s, kiseb appoġġ usa'. Sadanittant, l-Ukrajna Sovjetika li għadha kif ġiet iffurmata saret waħda mir-repubbliki fundaturi tal-Unjoni Sovjetika. Matul l-1920, taħt il-politika ta' Ukrainization segwita mit-tmexxija komunista nazzjonali ta' Mykola Skrypnyk, it-tmexxija Sovjetika inizjalment ħeġġet qawmien mill-ġdid nazzjonali fil-kultura u l-lingwa Ukrajna. L-Ukrainization kienet parti mill-politika Sovjetika tal-Korenizzazzjoni (litteralment, indiġenizzazzjoni), li kellha l-għan li tippromwovi l-avvanz tal-popli indiġeni, il-lingwa u l-kultura tagħhom fil-gvern tar-repubbliki rispettivi tagħhom. Madwar l-istess żmien, il-mexxej Sovjetiku Vladimir Lenin waqqaf il-Politika Ekonomika Ġdida (NEP), li introduċiet forma ta' soċjaliżmu tas-suq, li ppermettiet xi sjieda privata ta' negozji produttivi żgħar u ta' daqs medju, bit-tama li terġa' tinbena l-Unjoni Sovjetika ta' wara l-gwerra li kellha. ġew meqruda kemm mill-Ewwel Gwerra Dinjija kif ukoll aktar tard mill-gwerra ċivili. L-NEP rnexxielu jirrestawra n-nazzjon li qabel kien mifni bil-gwerra għal-livelli ta' produzzjoni u produzzjoni agrikola ta' qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija f'nofs is-snin għoxrin, ħafna minn dawn tal-aħħar ibbażati fl-Ukrajna.] Dawn il-politiki ġibdu ħafna figuri prominenti tal-UNR ta' qabel, inklużi dawk ta' qabel. Il-mexxej tal-UNR Hrushevsky, biex jirritornaw fl-Ukrajna Sovjetika, fejn ġew aċċettati u pparteċipaw fl-avvanz tax-xjenza u l-kultura Ukrajna. Dan il-perjodu tqassar meta Joseph Stalin sar il-mexxej tal-USSR wara l-mewt ta' Lenin. Stalin elimina n-NEP f'dik li saret magħrufa bħala l-Great Break. Li bdiet fl-aħħar tas-snin 20 u diġà b'ekonomija ppjanata ċentralment, l-Ukrajna Sovjetika pparteċipat fi pjan ta' industrijalizzazzjoni li kkwadrupla l-produzzjoni industrijali tagħha matul it-tletinijiet. Madankollu, bħala konsegwenza tal-politika l-ġdida ta 'Stalin, il-bdiewa Ukrajni sofrew il-konsegwenzi tal-programm ta' kollettivizzazzjoni tal-uċuħ agrikoli. Il-kollettivizzazzjoni kienet parti mill-ewwel pjan ta' ħames snin u kienet infurzata minn truppi regolari u l-pulizija sigrieta magħrufa bħala ċ-Cheka. Dawk li rreżistu ġew arrestati u deportati lejn gulags u kampijiet tax-xogħol. Peress li l-membri tal-irziezet kollettivi kultant ma tħallewx jirċievu qamħ sakemm jintlaħqu kwoti mhux realistiċi, miljuni ta' nies mietu bil-ġuħ f'ġuħ magħruf bħala Holodomor jew il-“Ġuħ il-Kbir”, li ġie rikonoxxut minn xi pajjiżi bħala att ta' ġenoċidju mwettaq minn Joseph Stalin u notevoli Sovjetiċi oħra. Wara l-Gwerra Ċivili Russa u l-kollettivizzazzjoni, il-Kbir Purge, filwaqt li qatlet l-għedewwa politiċi perċepiti ta’ Stalin, irriżulta f’telf profond ta' ġenerazzjoni ġdida ta' intellettwali Ukraini, magħrufa llum bħala r-Rinaxximent Esegwit. === It-Tieni Gwerra Dinjija === [[Stampa:Ukraine-growth.png|thumb|Evoluzzjoni territorjali tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukraina, 1922-1954]] Wara l-invażjoni tal-Polonja f'Settembru 1939, it-truppi Ġermaniżi u Sovjetiċi qasmu t-territorju tal-Polonja. Għalhekk, il-Galizia tal-Lvant u Volhynia bil-popolazzjoni Ukraina tagħhom saru parti mill-Ukrajna. Għall-ewwel darba fl-istorja, in-nazzjon kien magħqud. Saru aktar gwadanni territorjali fl-1940, meta l-SSR tal-Ukrajna inkorporat id-distretti tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar ta' Bessarabia, Bukovina tat-Tramuntana, u r-reġjun ta' Hertsa mit-territorji li l-USSR ġiegħlet lir-Rumanija, għalkemm ċediet il-parti tal-punent tar-Repubblika Soċjalista Sovjetiku Awtonomu għall-SSR tal-Moldova maħluqa ġdida. Dawn il-konkwisti territorjali tal-USSR ġew rikonoxxuti internazzjonalment mit-trattati ta' paċi ta' Pariġi tal-1947. L-armati Ġermaniżi invadew l-Unjoni Sovjetika fit-22 ta' Ġunju, 1941, u bdew kważi erba' snin ta' gwerra totali. L-Assi inizjalment avvanza kontra l-isforzi ddisprati iżda bla suċċess tal-Armata l-Ħamra. Fil-Battalja ta' Kyiv, il-belt ġiet imfaħħra bħala "Belt Eroj", minħabba r-reżistenza ħarxa tagħha. Aktar minn 600,000 suldat Sovjetiku (jew kwart tal-Front tal-Punent Sovjetiku) inqatlu jew ittieħdu priġunieri hemmhekk, u ħafna sofrew trattament ħażin sever. Wara l-konkwista tagħha, il-biċċa l-kbira tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukrajna ġiet organizzata fi ħdan ir-Reichskommissariat Ukraina, bl-intenzjoni li tisfrutta r-riżorsi tagħha u eventwalment l-issetiljar Ġermaniż. Xi Ukraini tal-Punent, li kienu ssieħbu fl-Unjoni Sovjetika biss fl-1939, faħħru lill-Ġermaniżi bħala liberaturi, iżda dan ma damx ħafna peress li n-Nażisti għamlu ftit attentati biex jisfruttaw skuntentizza bil-politika Stalinista. Minflok, in-Nazi ppreservaw is-sistema tal-farms kollettivi, wettqu politiki ġenoċidali kontra l-Lhud, iddeportaw miljuni ta' nies biex jaħdmu fil-Ġermanja, u bdew programm ta' depopolazzjoni biex jippreparaw għall-kolonizzazzjoni Ġermaniża. Huma mblukkaw it-trasport tal-ikel fuq ix-Xmara Dnieper. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-Ukraini ġġieldu fi jew flimkien mal-Armata l-Ħamra u r-reżistenza Sovjetika, tfaċċa moviment indipendenti tal-Armata Insurġenti tal-Ukrajna (UPA, 1942) fil-punent tal-Ukrajna. Inħoloq bħala l-forzi armati tal-Organizzazzjoni klandestina tan-Nazzjonalisti Ukraini (OUN). Iż-żewġ organizzazzjonijiet, l-OUN u l-UPA, appoġġaw l-għan ta' stat Ukren indipendenti fit-territorju b’maġġoranza etnika Ukrajna. Għalkemm dan ġab kunflitt mal-Ġermanja Nażista, xi drabi l-ġwienaħ Melnyk tal-OUN alleat ruħu mal-forzi Nażisti. Minn nofs l-1943 sat-tmiem tal-gwerra, l-UPA wettqet massakri ta' Pollakki etniċi fir-reġjuni ta' Volhynia u tal-Lvant tal-Galizia, u qatlet madwar 100,000 persuna ċivili Pollakka, u qanqlet tpattija. Dawn il-massakri organizzati kienu tentattiv mill-OUN biex jinħoloq stat Ukren omoġenju mingħajr minoranza Pollakka li tgħix fil-fruntieri tagħha, u biex jipprevjeni lill-istat Pollakk ta' wara l-gwerra milli jasserixxi s-sovranità fuq żoni li kienu parti mill-gwerra ta' qabel il-gwerra. Wara l-gwerra, l-UPA kompliet tiġġieled l-USSR sal-1950s. Fl-istess ħin, l-Armata tal-Ħelsien tal-Ukrajna, moviment nazzjonalista ieħor, ġġieled flimkien man-Nazi. [[Stampa:Ruined Kiev in WWII.jpg|thumb|Kyiv ġarrbet ħsarat sinifikanti matul it-Tieni Gwerra Dinjija u kienet okkupata mill-Ġermaniżi mid-19 ta' Settembru, 1941 sas-6 ta' Novembru, 1943.]] B'kollox, in-numru ta' Ukraini etniċi li ġġieldu fil-gradi tal-armata Sovjetika huwa stmat bejn 4.5 miljun u 7 miljun; Nofs l-unitajiet ta' reżistenza tal-gwerillieri partiġġjani favur is-Sovjetika, li kienu jammontaw sa 500,000 suldat fl-1944, kienu wkoll Ukraini. B'mod ġenerali, iċ-ċifri għall-Armata Insurġenti Ukrajna mhumiex affidabbli, b’ċifri li jvarjaw bejn 15,000 u sa 100,000 ġellieda. Il-maġġoranza l-kbira tal-ġlied fit-Tieni Gwerra Dinjija seħħew fuq il-Front tal-Lvant. It-telf totali kkaġunat fuq il-popolazzjoni Ukrajna matul il-gwerra huwa stmat għal 6 miljun, inkluż madwar miljun u nofs Lhudi maqtula mill-Einsatzgruppen, xi drabi bl-għajnuna ta' kollaboraturi lokali. Mit-8.6 miljun telf ta' truppi Sovjetiċi stmati, 1.4 miljun kienu Ukraini etniċi. Jum il-Vitorja huwa ċċelebrat bħala waħda mill-ħdax-il festa nazzjonali tal-Ukrajna. === l-Ukrajna sovjetika ta' wara l-gwerra === Ir-repubblika ġarrbet ħsara kbira mill-gwerra u kienu meħtieġa sforzi sinifikanti biex tirkupra. Inqerdu aktar minn 700 belt u 28,000 raħal. Is-sitwazzjoni marret għall-agħar bil-ġuħ fl-1946-1947, li kienet ikkawżata minn nixfa u qerda tal-infrastruttura fi żmien il-gwerra, li qatlet mill-inqas għexieren ta' eluf ta' nies. Fl-1945, l-SSR Ukrajna saret waħda mill-membri fundaturi tan-Nazzjonijiet Uniti (NU), parti minn ftehim speċjali fil-Konferenza ta' Yalta, u, flimkien mal-Belarus, kellha drittijiet tal-vot fin-NU minkejja li ma kinux indipendenti. Barra minn hekk, l-Ukraina għal darb'oħra espandiet il-fruntieri tagħha billi annesset Zakarpattia, u l-popolazzjoni saret ħafna aktar omoġenizzata minħabba t-trasferimenti tal-popolazzjoni ta 'wara l-gwerra, li ħafna minnhom, bħal fil-każ tal-Ġermaniżi u t-Tatari tal-Krimea, ġew sfurzati. Fl-1 ta 'Jannar 1953, l-Ukraini kienu t-tieni biss wara r-Russi fost "deportati speċjali" adulti, li jammontaw għal 20% tat-total. Wara l-mewt ta' Stalin fl-1953, Nikita Khrushchev sar il-mexxej il-ġdid tal-USSR, li beda l-politika ta' de-Stalinization u Thaw ta' Khrushchev. Matul il-mandat tiegħu bħala kap tal-Unjoni Sovjetika, il-Krimea ġiet trasferita mill-SFSR Russu għall-SSR tal-Ukraina, formalment bħala rigal ta' ħbiberija lill-Ukrajna u għal raġunijiet ekonomiċi. Dan irrappreżenta l-estensjoni finali tat-territorju Ukrajn u fforma l-bażi tal-fruntieri tal-Ukrajna rikonoxxuti internazzjonalment sal-lum. L-Ukrajna kienet waħda mill-aktar repubbliki importanti tal-Unjoni Sovjetika, li rriżultat f'ħafna pożizzjonijiet importanti fl-Unjoni Sovjetika miżmuma mill-Ukraini, inkluż notevolment Leonid Brezhnev, Segretarju Ġenerali tal-Partit Komunista tal-Unjoni Sovjetika mill-1964 sal-1982. Madankollu, hija kien hu u l-maħtur tiegħu fl-Ukrajna, Volodymyr Shcherbytsky, li ppresedu r-Russifikazzjoni estensiva tal-Ukrajna u li kienu strumentali fir-repressjoni ta' ġenerazzjoni ġdida ta' intellettwali Ukraini magħrufa bħala s-Sixtiers. L-Ukraina Sovjetika malajr saret ċentru ewlieni tal-industrija tal-armi Sovjetika u r-riċerka ta 'teknoloġija għolja, għalkemm l-industrija tqila xorta kellha influwenza barra. Il-gvern Sovjetiku investa fi proġetti ta 'enerġija idroelettrika u nukleari biex jissodisfa d-domanda għall-enerġija li kien jinvolvi l-iżvilupp. Madankollu, fis-26 ta 'April, 1986, reattur fl-impjant tal-enerġija nukleari ta' Chernobyl sploda, li rriżulta fid-diżastru ta 'Chernobyl, l-agħar inċident ta' reattur nukleari fl-istorja. === Indipendenza === [[Stampa:RIAN archive 848095 Signing the Agreement to eliminate the USSR and establish the Commonwealth of Independent States.jpg|thumb|Il-President Ukrain Leonid Kravchuk u l-President Russu Boris Yeltsin jiffirmaw il-Ftehim ta' Belavezha, li xolt l-Unjoni Sovjetika, fit-8 ta' Diċembru, 1991.]] Mikhail Gorbachev wettaq politika ta' liberalizzazzjoni limitata tal-ħajja pubblika, magħrufa bħala perestroika, u pprova jirriforma ekonomija staġnata. Dan tal-aħħar fallew, iżda d-demokratizzazzjoni tal-Unjoni Sovjetika qanqlet tendenzi nazzjonalisti u separatisti fost minoranzi etniċi, inklużi Ukraini. Bħala parti mill-hekk imsejħa parata tas-sovranitajiet, fis-16 ta' Lulju, 1990, is-Sovjet Suprem elett tal-SSR tal-Ukraina adotta d-Dikjarazzjoni tas-Sovranità tal-Istat tal-Ukraina. Wara kolp ta' stat fallut minn xi mexxejja komunisti f'Moska biex jiddepożitaw lil Gorbachev, ġiet ipproklamata l-indipendenza assoluta fl-24 ta' Awwissu, 1991. Ġiet approvata minn 92% tal-elettorat Ukren f’referendum fl-1 ta' Diċembru. Il-president il-ġdid tal-Ukrajna, Leonid Kravchuk, iffirma l-Ftehim ta' Belavezha u għamel lill-Ukrajna membru fundatur tal-Commonwealth ta' Stati Indipendenti (CIS) ħafna iktar laxk għalkemm l-Ukrajna qatt ma saret membru sħiħ ta' dan tal-aħħar peress li ma rratifikatx il-fondazzjoni tal-Ukrajna is-CIS. Dawn id-dokumenti ssiġġillaw id-destin tal-Unjoni Sovjetika, li ivvotat formalment it-triq tagħha biex teżisti fis-26 ta' Diċembru. Inizjalment kien maħsub li l-Ukrajna kellha kundizzjonijiet ekonomiċi favorevoli meta mqabbla mar-reġjuni l-oħra tal-Unjoni Sovjetika, għalkemm kienet waħda mill-ifqar repubbliki Sovjetiċi fiż-żmien tax-xoljiment. Madankollu, matul it-tranżizzjoni tiegħu għall-ekonomija tas-suq, il-pajjiż esperjenza tnaqqis ekonomiku aktar profond minn kważi r-repubbliki ta 'qabel Sovjetiċi l-oħra kollha. Matul ir-riċessjoni, bejn l-1991 u l-1999, l-Ukrajna tilfet 60% tal-PGD tagħha u sofriet minn iperinflazzjoni li laħqet il-quċċata ta' 10,000% fl-1993. Is-sitwazzjoni stabbilizzat biss ħafna wara li l-munita l-ġdida, il-hryvnia, waqgħet drastikament fl-aħħar tal-1998, parzjalment bħala konsegwenza tal-inadempjenza tad-dejn Russu aktar kmieni dik is-sena. Il-wirt tal-politiki ekonomiċi tad-disgħinijiet kien il-privatizzazzjoni massiva tal-proprjetà tal-istat li ħolqot klassi ta 'individwi estremament qawwija u għonja magħrufa bħala oligarki. Il-pajjiż imbagħad waqa 'f'serje ta' riċessjonijiet qawwija bħala riżultat tal-kriżi finanzjarja globali tal-2008, il-bidu tal-gwerra Russa-Ukraina fl-2014, u finalment l-invażjoni fuq skala sħiħa mir-Russja li bdiet fl-24 ta' Frar 2022. L-ekonomija tal-Ukraina b'mod ġenerali prestazzjoni baxxa minn meta kisbet l-indipendenza minħabba korruzzjoni mifruxa u ġestjoni ħażina, li, partikolarment fid-disgħinijiet, wasslu għal protesti u strajks organizzati. Il-gwerra mar-Russja żammet irkupru ekonomiku sinifikanti fis-snin 2010, filwaqt li l-isforzi biex tiġi miġġielda l-pandemija tal-COVID-19, li waslet fl-2020, saru ħafna aktar diffiċli minħabba rati baxxi ta’ tilqim u, aktar tard fil-pandemija, minħabba l-invażjoni li għaddejja. Minn perspettiva politika, waħda mill-karatteristiċi li jiddefinixxu l-politika Ukraina hija li għal ħafna mill-ħin kienet maqsuma madwar żewġ kwistjonijiet: ir-relazzjoni bejn l-Ukrajna, il-Punent u r-Russja, u l-qasma klassika tax-xellug-lemin. L-ewwel żewġ presidenti, Kravchuk u Leonid Kuchma, kellhom it-tendenza li jibbilanċjaw viżjonijiet opposti tal-Ukrajna, għalkemm Yushchenko u Yanukovych kienu ġeneralment favur il-Punent u favur ir-Russja, rispettivament. Kien hemm żewġ protesti kbar kontra Yanukovych: ir-Rivoluzzjoni Oranġjo fl-2004, meta għexieren ta' eluf ta' nies ħarġu jipprotestaw kontra l-frodi elettorali favur tiegħu (Yushchenko eventwalment ġie elett president), u oħra fix-xitwa tal-2013/2014, meta aktar nies Huma nġabru fl-Euromaidan biex jopponu r-rifjut ta' Yanukovych li jiffirma l-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Unjoni Ewropea u l-Ukrajna. Fi tmiem il-protesti fil-21 ta' Frar 2014, huwa ħarab mill-Ukrajna u twaqqa' mill-parlament f'dik li tissejjaħ ir-Rivoluzzjoni tad-Dinjità, iżda r-Russja rrifjutat li tirrikonoxxi lill-gvern interim favur il-Punent, u sejħitlu ġunta u ddenunzjat l-avvenimenti. bħala kolp ta' stat sponsorjat mill-Istati Uniti. Għalkemm ir-Russja kienet iffirmat il-memorandum ta' Budapest fl-1994 li qal li l-Ukrajna trid tagħti l-armi nukleari bi skambju għal garanziji ta' sigurtà u integrità territorjali, irreaġixxiet b’mod vjolenti għal dawn l-avvenimenti u bdiet gwerra kontra l-ġar tal-punent tagħha. Fl-aħħar ta' Frar u l-bidu ta' Marzu 2014, annessa l-Krimea billi tuża l-Navy tagħha f'Sevastopol, kif ukoll l-hekk imsejħa irġiel ħodor żgħar; Wara li dan irnexxielu, nieda gwerra prokura fid-Donbas permezz tar-Repubblika Popolari ta' Donetsk u r-Repubblika Popolari ta' Luhansk. L-ewwel xhur tal-kunflitt mas-separatisti appoġġjati mir-Russi kienu bla xkiel, iżda l-forzi Russi bdew invażjoni miftuħa fid-Donbas fl-24 ta' Awwissu,, 2014. Flimkien imbuttaw lit-truppi Ukraini lura lejn il-linja ta' quddiem stabbilita fi Frar 2015, jiġifieri wara li l-Ukrajna truppi rtiraw minn Debaltseve. Il-kunflitt baqa' fi stat kemmxejn iffriżat sas-sigħat bikrin tal-24 ta' Frar, 2022, meta r-Russja pproċediet b'invażjoni kontinwa tal-Ukrajna. It-truppi Russi jikkontrollaw madwar 17% tat-territorju rikonoxxut internazzjonalment tal-Ukrajna, li jikkostitwixxi 94% tal-Oblast ta' Luhansk, 73% tal-Oblast ta' Kherson, 72% tal-Oblast ta' Zaporizhia, 54% tal-Oblast ta' Donetsk u l-Krimea kollha, għalkemm ir-Russja falliet bil-pjan inizjali tagħha, u It-truppi Ukraini rkupraw parti mit-territorju f'kontrooffensivi. Il-kunflitt militari mar-Russja wassal biex il-politika tal-gvern tinbidel lejn il-Punent. Ftit wara li Yanukovych ħarab mill-Ukrajna, il-pajjiż iffirma l-ftehim ta' assoċjazzjoni mal-UE f'Ġunju 2014 u ċ-ċittadini tiegħu ngħataw eżenzjoni mill-viża biex jivvjaġġaw lejn l-Unjoni Ewropea tliet snin wara. F'Jannar 2019, il-Knisja Ortodossa tal-Ukrajna ġiet rikonoxxuta bħala indipendenti minn Moska, bidlet id-deċiżjoni tal-1686 tal-Patrijarka ta' Kostantinopli u tat daqqa ta' ħarta ġdida lill-influwenza ta' Moska fl-Ukrajna. Fl-aħħarnett, f'nofs gwerra fuq skala sħiħa mar-Russja, l-Ukrajna kisbet status ta' kandidat tal-Unjoni Ewropea fit-23 ta' Ġunju, 2022. Kampanja wiesgħa kontra l-korruzzjoni bdiet kmieni fl-2023 bir-riżenji ta' diversi deputati ministri u kapijiet reġjonali waqt riorganizzazzjoni ta' il-gvern. L-Ukrajna qabdet diversi insedjamenti u bliet fir-reġjun ta' Kursk tar-Russja mit-6 ta' Awwissu, 2024 u stabbilixxiet Gvern Militari hemmhekk mill-15 ta' Awwissu 2024. == Ġeografija == [[Stampa:Белокузьминовка.jpg|thumb|left|Muntanji tal-ġibs ħdejn Kramatorsk, Donetsk Oblat, Ukrajna]] [[Stampa:Topographic map of Ukraine (with borders and towns).svg|thumb|Mappa topografika tal-Ukrajna, bi fruntieri, bliet u rħula.]] [[Stampa:Вид правий берег балки Довга. Поселення (Красне, п. 18, «Довгеньке»).jpg|thumb|left|Pajsaġġ ta' Ivanivske, Donetsk Oblast fl-Ukrajna]] [[Stampa:Зимовий вечір в крейдяних горах 01.jpg|thumb|Pajsaġġ ta' Ivanivske, Donetsk Oblast fl-Ukrajna]] L-Ukrajna hija t-tieni l-akbar pajjiż fl-Ewropa, wara r-Russja, u l-akbar pajjiż fl-Ewropa. Hija tinsab bejn il-latitudnijiet 44° u 53° N u lonġitudnijiet 22° u 41° E, u tinsab prinċipalment fil-Pjanura tal-Ewropa tal-Lvant. L-Ukraina tkopri erja ta '603,550 kilometru kwadru (233,030 sq mi), b'kosta ta' 2,782 kilometru (1,729 mi). Il-pajsaġġ tal-Ukrajna jikkonsisti prinċipalment minn steppi fertili (pjanuri bi ftit siġar) u plateaus, qasmu minn xmajjar bħad-Dnieper (Dnipro), is-Severski Donets, id-Dniester u l-Bug tan-Nofsinhar hekk kif joħorġu lejn il-Baħar l-Iswed u l-iżgħar. Il-baħar ta' Azov. Lejn il-Lbiċ, id-delta tad-Danubju tifforma l-fruntiera mar-Rumanija. Ir-reġjuni tal-Ukrajna għandhom karatteristiċi ġeografiċi diversi, li jvarjaw minn artijiet għolja għal artijiet baxxi. L-uniċi muntanji tal-pajjiż huma l-Muntanji Karpazji fil-punent, li minnhom l-ogħla hija Hoverla b'2,061 metru (6,762 pied), u l-Muntanji tal-Krimea, fin-Nofsinhar imbiegħed tul il-kosta. L-Ukrajna għandha wkoll diversi reġjuni muntanjużi, bħall-Plateau Volyn-Podillia (fil-punent) u l-Plateau Qrib Dnieper (fuq ix-xatt tal-lemin tad-Dnieper). Lejn il-lvant jinsabu l-għoljiet tal-Lbiċ tal-Plateau tar-Russja Ċentrali, minn fejn tgħaddi l-fruntiera mar-Russja. Ħdejn il-Baħar Azov hemm il-firxa tal-muntanji ta 'Donets u l-plateau ta' Azov qrib. Is-silġ imdewweb mill-muntanji jitma’ x-xmajjar u l-kaskati tagħhom. Ir-riżorsi naturali importanti tal-Ukrajna jinkludu l-litju, il-gass naturali, il-kawlina, l-injam, u abbundanza ta' art li tinħarat. L-Ukrajna għandha ħafna problemi ambjentali. Xi reġjuni m'għandhomx provvisti adegwati ta' ilma tax-xorb. It-tniġġis ta 'l-arja u l-ilma jolqot il-pajjiż, kif ukoll id-deforestazzjoni u t-tniġġis mir-radjazzjoni fil-grigal mill-inċident fl-1986 fl-impjant nukleari ta' Chernobyl. Il-ħsara ambjentali kkawżata mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna ġiet deskritta bħala ekoċidju, il-qerda tad-Diga Kakhovka, tniġġis qawwi, u miljuni ta 'tunnellati ta' debris ikkontaminati stmati li jiswew aktar minn USD50 biljun għat-tiswija. === Klima === [[Stampa:Koppen-Geiger Map UKR present.svg|thumb|Mappa tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen tal-Ukrajna]] L-Ukrajna tinsab fil-latitudnijiet tan-nofs u ġeneralment għandha klima kontinentali, ħlief għall-kosti tan-Nofsinhar tagħha, li għandhom klimi kesħin semi-aridi u subtropikali umdi. It-temperaturi medji annwali jvarjaw bejn 5.5 u 7 °C (41.9 u 44.6 °F) fit-tramuntana u 11 u 13 °C (51.8 u 55.4 °F) fin-nofsinhar. Il-preċipitazzjoni hija l-ogħla fil-punent u t-tramuntana u l-aktar baxxa fil-lvant u fix-Xlokk. L-Ukrajna tal-Punent, partikolarment fil-Muntanji Karpazji, tirċievi madwar 120 ċentimetru (47.2 in) ta 'preċipitazzjoni kull sena, filwaqt li l-Krimea u ż-żoni kostali tal-Baħar l-Iswed jirċievu madwar 40 ċentimetru (15.7 in). Id-disponibbiltà tal-ilma fil-baċini tax-xmajjar ewlenin hija mistennija tonqos minħabba t-tibdil fil-klima, speċjalment fis-sajf. Dan joħloq riskji għas-settur agrikolu. L-impatti negattivi tat-tibdil fil-klima fuq l-agrikoltura jinħassu l-aktar fin-nofsinhar tal-pajjiż, li għandu klima ta' steppa. Fit-tramuntana, xi għelejjel jistgħu jibbenefikaw minn staġun itwal tat-tkabbir. Il-Bank Dinji ddikjara li l-Ukrajna hija vulnerabbli ħafna għat-tibdil fil-klima. === Bijodiversità === [[Stampa:WLE - 2020 - Ай-Петринська_яйла.jpg|thumb|Veduta mill-inklinazzjoni tal-punent tal-Muntanja Ai-Petri tal-Plateau Ai-Petri, fil-Krimea, indikata mill-gvern tal-Ukrajna bħala sit ta' wirt naturali.]] L-Ukrajna fiha sitt ekoreġjuni terrestri: foresti mħallta tal-Ewropa Ċentrali, kumpless tal-foresti sub-Mediterranji tal-Krimea, steppa tal-foresti tal-Ewropa tal-Lvant, foresti mħallta Pannoniċi, foresti tal-koniferi tal-muntanji tal-Karpazji, u steppa Pontika. Hemm kemmxejn aktar foresta tal-koniferi milli jwaqqgħu l-weraq. Iż-żona l-aktar densa ta' foresti hija Polisia fil-majjistral, b'arżnu, ballut u betula. Hemm 45,000 speċi ta' annimali (l-aktar invertebrati), b'madwar 385 speċi fil-periklu elenkati fil-Ktieb tad-Data l-Aħmar tal-Ukrajna. Artijiet mistagħdra ta' importanza internazzjonali jkopru aktar minn 7,000 kilometru kwadru (2,700 sq mi), u d-Delta tad-Danubju hija importanti għall-konservazzjoni. === Żoni urbani === L-Ukrajna għandha 457 belt, li minnhom 176 huma indikati bħala bliet tal-klassi oblast, 279 bħala bliet minuri tal-klassi raion, u tnejn bħala bliet ta' status legali speċjali. Hemm ukoll 886 insedjament tat-tip urban u 28,552 villaġġ. == Kostituzzjoni == === Kostituzzjoni === [[Stampa:Chart Constitution of Ukraine EN.svg|thumb|Dijagramma tas-sistema politika ta' Ukrajna]] Il-Kostituzzjoni tal-Ukrajna ġiet adottata u ratifikata fil-ħames sessjoni tal-Verkhovna Rada, il-parlament tal-Ukraina, fit-28 ta' Ġunju, 1996. Il-kostituzzjoni ġiet approvata b'315-il vot favur minn 450 vot possibbli (mill-inqas 300 vot favur ) . Il-liġijiet l-oħra kollha u l-atti legali normattivi l-oħra tal-Ukraina għandhom jikkonformaw mal-kostituzzjoni. Id-dritt li tiġi emendata l-kostituzzjoni permezz ta' proċedura leġiżlattiva speċjali huwa esklussivament tal-parlament. L-uniku korp li jista’ jinterpreta l-kostituzzjoni u jiddetermina jekk il-leġiżlazzjoni tikkonformax magħha hija l-Qorti Kostituzzjonali tal-Ukrajna. Mill-1996, il-festa ta' Jum il-Kostituzzjoni ġiet iċċelebrata fit-28 ta' Ġunju. Fis-7 ta' Frar, 2019, il-Verkhovna Rada ivvotat biex temenda l-kostituzzjoni biex tistabbilixxi l-għanijiet strateġiċi tal-Ukrajna bħas-sħubija fl-Unjoni Ewropea u n-NATO. === Gvern === [[Stampa:Владимир Зеленский (51939489510).jpg|thumb|left|President Volodymyr Zelensky]] [[Stampa:Book of Condolence (52366372626)_(cropped).jpg|thumb|Prim Ministru Denys Shmyhal]] Il-president jiġi elett b'vot popolari għal terminu ta' ħames snin u huwa l-kap formali tal-istat. Il-fergħa leġiżlattiva tal-Ukrajna tinkludi l-parlament unikamerali b'450 siġġu, il-Verkhovna Rada. Il-Parlament huwa primarjament responsabbli biex jifforma l-fergħa eżekuttiva u l-Kabinett tal-Ministri, immexxi mill-prim ministru. Il-president iżomm l-awtorità li jinnomina ministri tal-affarijiet barranin u tad-difiża għall-approvazzjoni parlamentari, kif ukoll is-setgħa li jaħtar l-avukat ġenerali u l-kap tas-Servizz tas-Sigurtà. Il-liġijiet, l-atti tal-parlament u l-kabinett, id-digrieti presidenzjali u l-atti tal-parlament tal-Krimea jistgħu jitħassru mill-Qorti Kostituzzjonali jekk jinstabu li jiksru l-kostituzzjoni. Atti regolatorji oħra huma suġġetti għal reviżjoni ġudizzjarja. Il-Qorti Suprema hija l-korp ewlieni tas-sistema tal-qorti ta' ġurisdizzjoni ġenerali. L-awtonomija lokali hija uffiċjalment garantita. Il-kunsilli lokali u s-sindki tal-bliet huma eletti min-nies u jeżerċitaw kontroll fuq il-baġits lokali. Il-kapijiet tal-amministrazzjonijiet reġjonali u distrettwali jinħatru mill-president skont il-proposti tal-prim ministru. === Qrati u infurzar tal-liġi === [[Stampa:Klov_Palace. Listed ID 80-382-0462. - 8 Pylypa Orlyka Street, Pechersk Raion, Kiev. - Pechersk 28 09 13 396.jpg|thumb|Il-Palazz Klovsky, is-sede tal-Qorti Suprema tal-Ukrajna]] Il-liġi marzjali ġiet iddikjarata meta r-Russja invadiet il-pajjiż fi Frar 2022, u għadha fis-seħħ. Il-qrati igawdu minn libertà legali, finanzjarja u kostituzzjonali ggarantita mil-liġi Ukraina mill-2002. L-imħallfin huma fil-biċċa l-kbira protetti tajjeb mit-tkeċċija (ħlief għal kondotta ħażina serja). L-imħallfin tal-qorti jinħatru b'digriet presidenzjali għal terminu inizjali ta' ħames snin, u wara l-pożizzjonijiet tagħhom jiġu kkonfermati għal għomru mill-Kunsill Suprem tal-Ukrajna. Għalkemm għad hemm problemi, is-sistema hija meqjusa li tjiebet ħafna mill-indipendenza tal-Ukrajna fl-1991. Il-Qorti Suprema hija meqjusa bħala korp indipendenti u imparzjali, u f'diversi okkażjonijiet iddeċidiet kontra l-gvern tal-Ukrajna. Il-Proġett tal-Ġustizzja Dinjija jikklassifika lill-Ukrajna fis-66 post minn 99 pajjiż mistħarrġa fl-Indiċi annwali tal-Istat tad-Dritt. Il-prosekuturi fl-Ukrajna għandhom setgħat akbar milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Ewropej. [[Stampa:Будикон уряду України, Київ.JPG|thumb|Il-bini tal-Kabinett tal-Ministri]] L-aġenziji tal-infurzar tal-liġi huma kkontrollati mill-Ministeru tal-Intern. Huma magħmulin prinċipalment mill-forza tal-pulizija nazzjonali u diversi unitajiet u aġenziji speċjalizzati, bħas-servizzi tal-Gwardja tal-Fruntiera tal-Istat u tal-Gwardja tal-Kosta. Aġenziji tal-infurzar tal-liġi, partikolarment il-pulizija, ġew ikkritikati għall-immaniġġjar ħarxa tagħhom tar-Rivoluzzjoni Oranġjo tal-2004. Ħafna eluf ta 'uffiċjali tal-pulizija kienu stazzjonati madwar il-kapital, primarjament biex jiskoraġġixxu dimostranti milli jisfida l-awtorità tal-istat, iżda wkoll biex jipprovdu malajr forza ta' reazzjoni f'każ ta' bżonn; ħafna mill-uffiċjali kienu armati. === Relazzjonijiet barranin === [[Stampa:Batumi International Conference, on 19 July 2021 03 (cropped).jpg|thumb|Il-President tal-Ġeorġja Salomé Zurabishvili, il-President tal-Moldova Maia Sandu, il-President tal-Ukrajna Volodymyr Zelenskyy, u l-President tal-Kunsill Ewropew Charles Michel waqt il-Konferenza Internazzjonali tal-2021 f'Batumi. Fl-2014, l-UE ffirmat ftehimiet ta' assoċjazzjoni mat-tliet pajjiżi.]] L-Ukrajna kienet membru mhux permanenti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1999 sal-2001. Storikament, l-Ukrajna Sovjetika ngħaqdet man-Nazzjonijiet Uniti fl-1945 bħala wieħed mill-membri oriġinali wara kompromess tal-Punent mal-Unjoni Sovjetika. L-Ukrajna għamlet ukoll kontribuzzjonijiet għall-operazzjonijiet taż-żamma tal-paċi tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1992. L-Ukrajna tqis l-integrazzjoni Ewro-Atlantika bħala l-għan ewlieni tagħha tal-politika barranija, iżda fil-prattika dejjem ibbilanċjat ir-relazzjoni tagħha mal-Unjoni Ewropea u l-Istati Uniti b’rabtiet b’saħħithom mar-Russja. Il-Ftehim ta' Sħubija u Kooperazzjoni (PCA) tal-Unjoni Ewropea mal-Ukrajna daħal fis-seħħ fl-1998. L-Unjoni Ewropea (UE) ħeġġet lill-Ukrajna biex timplimenta bis-sħiħ il-PCA qabel ma jibdew id-diskussjonijiet dwar ftehim ta' assoċjazzjoni, maħruġ fis-Summit tal-UE f'Diċembru 1999 f'Ħelsinki , li rrikonoxxa l-aspirazzjonijiet fit-tul tal-Ukrajna iżda ma ddiskutax is-sħubija. Fl-1992, l-Ukraina ngħaqdet mal-Konferenza ta' dak iż-żmien dwar is-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (issa l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (OSCE)), u saret ukoll membru tal-Kunsill ta' Kooperazzjoni tal-Atlantiku tat-Tramuntana. Ir-relazzjonijiet bejn l-Ukrajna u n-NATO huma mill-qrib u l-pajjiż iddikjara l-interess tiegħu fis-sħubija futura. L-Ukrajna hija l-aktar membru attiv tas-Sħubija għall-Paċi (PPP). Il-partiti politiċi ewlenin kollha fl-Ukrajna jappoġġjaw l-integrazzjoni sħiħa u definittiva fl-Unjoni Ewropea. Il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea ġie ffirmat fl-2014. L-Ukrajna żammet rabtiet mill-qrib mal-ġirien kollha tagħha, iżda r-relazzjonijiet bejn ir-Russja u l-Ukrajna ddeterjoraw malajr fl-2014 minħabba l-okkupazzjoni illegali tar-Russja u l-annessjoni tal-Krimea, id-dipendenza tal-enerġija u t-tilwim dwar il-ħlas. [[Stampa:EU DCFTA EFTA.svg|thumb|F'Jannar 2016, l-Ukrajna ngħaqdet maż-Żona ta' Kummerċ Ħieles Profonda u Komprensiva mal-UE (bl-aħdar), maħluqa mill-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea, li witta t-triq tagħha lejn l-integrazzjoni Ewropea.]] Iż-Żona ta' Kummerċ Ħieles Profonda u Komprensiva (DCFTA), li daħlet fis-seħħ f'Jannar 2016 wara r-ratifika tal-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea, tintegra formalment lill-Ukraina fis-Suq Uniku Ewropew u fiż-Żona Ekonomika Ewropea. L-Ukrajna tirċievi aktar appoġġ u assistenza għall-aspirazzjonijiet tagħha ta' sħubija fl-UE mill-Fond Internazzjonali Visegrád tal-Grupp Visegrád, li huwa magħmul mill-membri tal-UE Ċentrali tal-Ewropa: ir-Repubblika Ċeka, il-Polonja, l-Ungerija u s-Slovakkja. Fl-2020, f'Lublin, il-Litwanja, il-Polonja u l-Ukrajna ħolqu l-inizjattiva Trijanglu ta' Lublin, li għandha l-għan li toħloq kooperazzjoni akbar bejn it-tliet pajjiżi storiċi tal-Commonwealth Pollakk-Litwan u tippromwovi l-integrazzjoni u l-adeżjoni tal-Ukrajna mal-UE u n-NATO. Fl-2021, it-Trio ta' Sħubija ġie ffurmat bl-iffirmar ta' memorandum konġunt bejn il-Ministri tal-Affarijiet Barranin tal-Ġeorġja, il-Moldova u l-Ukrajna. It-Trio ta' Assoċjazzjoni huwa format tripartitiku biex isaħħaħ il-kooperazzjoni, il-koordinazzjoni u d-djalogu bejn it-tliet pajjiżi (li ffirmaw il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni mal-UE) mal-Unjoni Ewropea dwar kwistjonijiet ta' interess komuni relatati mal-integrazzjoni Ewropea, kooperazzjoni msaħħa fil-qafas tal- Is-Sħubija tal-Lvant u l-impenn għall-prospett tas-sħubija fl-Unjoni Ewropea. Fl-2021, l-Ukrajna kienet qed tipprepara biex tapplika formalment għas-sħubija fl-UE fl-2024, bil-għan li tissieħeb fl-Unjoni Ewropea fis-snin 30, madankollu, bl-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-President Ukrain Volodymyr Zelenskyy talab li l-pajjiż jiġi ammess fl-2021. UE immedjatament. L-istatus ta' kandidat ingħata f'Ġunju 2022. F'dawn l-aħħar snin, l-Ukraina saħħet b'mod drammatiku r-rabtiet tagħha mal-Istati Uniti u mal-membri l-oħra tan-NATO. === Militari === [[Stampa:UA 25th brigade BMP-1TS 02.jpg|thumb|Truppi Ukraini miexja matul il-Kontroffensiva tal-Lvant tal-Ukrajna tal-2022]] Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, l-Ukrajna wiret forza militari ta' 780,000 raġel fit-territorju tagħha, mgħammra bit-tielet l-akbar armament ta' armi nukleari fid-dinja. Fl-1992, l-Ukrajna ffirmat il-Protokoll ta' Lisbona li fih il-pajjiż qabel li jgħaddi l-armi nukleari kollha lir-Russja għar-rimi u jingħaqad mat-Trattat ta' Non-Proliferazzjoni Nukleari bħala stat ta' armi mhux nukleari. Fl-1996, il-pajjiż kien iddikjara lilu nnifsu ħieles mill-armi nukleari. L-Ukrajna ħadet miżuri konsistenti biex tnaqqas l-armi konvenzjonali. Huwa ffirma t-Trattat dwar il-Forzi Armati Konvenzjonali fl-Ewropa, li pprovda għat-tnaqqis ta 'tankijiet, artillerija u vetturi armati (il-forzi tal-armata tnaqqsu għal 300,000). Il-pajjiż ippjana li jikkonverti l-armata attwali bbażata fuq il-kunskritt f'armata voluntiera professjonali. L-armata attwali tal-Ukrajna tikkonsisti minn 196,600 persunal attiv u madwar 900,000 riservist. [[Stampa:Ukrainian HIMARS in Zaporizhya oblast, early June 2022 (3).jpg|thumb|Lanċjar rokit Amerikan M142 HIMARS fis-servizz fl-Ukrajna, eżempju ta' tagħmir militari barrani riċevut matul il-Gwerra Russo-Ukrajna]] L-Ukrajna kellha rwol dejjem aktar importanti fl-operazzjonijiet taż-żamma tal-paċi. Fl-2014, il-frejgata Ukrajna Hetman Sagaidachniy ingħaqdet mal-Operazzjoni Atalanta tal-Unjoni Ewropea kontra l-piraterija u kienet tagħmel parti mill-Forza Navali tal-UE 'l barra mill-kosta tas-Somalja għal xahrejn. Truppi Ukrajni ġew skjerati fil-Kosovo bħala parti mill-Battaljun Ukrajno-Pollakk. Bejn l-2003 u l-2005, unità Ukraina ġiet skjerata bħala parti mill-forza multinazzjonali fl-Iraq taħt il-kmand Pollakk. Unitajiet militari ta' stati oħra pparteċipaw regolarment f'eżerċizzji militari multinazzjonali mal-forzi Ukraini fl-Ukrajna, inklużi l-forzi militari tal-Istati Uniti. Wara l-indipendenza, l-Ukrajna ddikjarat lilha nnifisha stat newtrali. Il-pajjiż kellu sħubija militari limitata mal-Federazzjoni Russa u pajjiżi oħra tas-CIS u kellu sħubija man-NATO mill-1994. Fis-snin 2000, il-gvern inbidel lejn in-NATO, u l-Pjan ta' Azzjoni NATO-Ukrajna ffirmat fl-2002 stabbilixxa kooperazzjoni aktar profonda man-NATO. alleanza. Aktar tard ġie miftiehem li l-mistoqsija li tissieħeb fin-NATO għandha tiġi mwieġba b’referendum nazzjonali f’xi punt fil-futur. Il-President depost Viktor Yanukovych qies li l-livell ta' kooperazzjoni ta' dak iż-żmien bejn l-Ukrajna u n-NATO kien biżżejjed, u kien kontra li l-Ukrajna tissieħeb fin-NATO. Matul is-summit ta' Bukarest tal-2008, in-NATO ddikjarat li l-Ukrajna eventwalment se ssir membru tan-NATO meta tissodisfa l-kriterji tas-sħubija. Bħala parti mill-modernizzazzjoni wara l-bidu tal-gwerra Russa-Ukraina fl-2014, uffiċjali subalterni tħallew jieħdu aktar inizjattiva u ġiet stabbilita forza ta' difiża territorjali voluntiera. Ħafna pajjiżi fornew diversi armi difensivi, inklużi drones, iżda mhux ajruplani tal-ġlied. Matul l-ewwel ġimgħat tal-invażjoni Russa tal-2022, il-militar kellu diffikultà biex jiddefendi ruħu minn skuar ta' livell għoli, missili, u skuar; iżda l-infanterija ħafifa użat armi immuntati fuq l-ispalla b'mod effettiv biex teqred tankijiet, vetturi korazzati, u ajruplani li jtiru baxx. F’Awwissu tal-2023, uffiċjali Amerikani kkalkulaw li sa 70,000 suldat Ukrain inqatlu u bejn 100,000 u 120,000 midruba waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna. === Diviżjonijiet amministrattivi === [[Stampa:Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg|thumb|Diviżjonijiet amministrattivi]] Is-sistema ta' suddiviżjonijiet tal-Ukrajna tirrifletti l-istatus tal-pajjiż bħala stat unitarju (kif stabbilit fil-kostituzzjoni tal-pajjiż) b'reġimi legali u amministrattivi unifikati għal kull unità. Inklużi Sevastopol u r-Repubblika Awtonoma tal-Krimea li kienu annessi mill-Federazzjoni Russa fl-2014, l-Ukrajna tikkonsisti minn 27 reġjun: erbgħa u għoxrin oblast (provinċja), repubblika awtonoma waħda (Repubblika Awtonoma tal-Krimea) u żewġ bliet ta’ status speċjali: Kyiv, il- kapital, u Sevastopol . L-24 oblast u l-Krimea huma suddiviżi f'136 rajon (distrett) u muniċipalitajiet urbani ta' importanza reġjonali jew unitajiet amministrattivi tat-tieni livell. Il-lokalitajiet popolati fl-Ukraina huma maqsuma f'żewġ kategoriji: urbani u rurali. Il-lokalitajiet urbani popolati huma aktar maqsuma fi bliet u insedjamenti tat-tip urban (invenzjoni amministrattiva Sovjetika), filwaqt li lokalitajiet rurali popolati huma magħmula minn rħula u insedjamenti (terminu użat ħafna). L-ibliet kollha għandhom ċertu grad ta' awtogvernar ibbażat fuq l-importanza tagħhom, bħall-importanza nazzjonali (bħal fil-każ ta' Kiev u Sevastopol), importanza reġjonali (f'kull oblast jew repubblika awtonoma), jew importanza distrettwali (l-oħrajn kollha). ). L-importanza ta’ belt tiddependi fuq diversi fatturi, bħall-popolazzjoni tagħha, l-importanza soċjoekonomika u storika tagħha, u l-infrastruttura tagħha. == Ekonomija == [[Stampa:Міст Патона з нічною архітектурною підсвіткою та панорама Лівого берега.jpg|thumb|[[Kjiv|Kyiv]], iċ-ċentru finanzjarju tal-Ukrajna]] Fl-2021, l-agrikoltura kienet l-akbar settur tal-ekonomija. L-Ukraina hija waħda mill-akbar esportaturi tal-qamħ fid-dinja. Minkejja t-titjib, bħal fil-Moldova, il-korruzzjoni fl-Ukrajna għadha ostaklu biex tissieħeb fl-UE; il-pajjiż ikklassifika 104 minn 180 fuq l-Indiċi tal-Perċezzjonijiet tal-Korruzzjoni għall-2023. Fl-2021, il-PGD per capita tal-Ukrajna fil-parità tas-saħħa tal-akkwist kien ftit aktar minn $14,000. Minkejja li pprovda appoġġ finanzjarju ta' emerġenza, l-IMF stenna li l-ekonomija tikkuntratta drastikament b’35% fl-2022 minħabba l-invażjoni tar-Russja. Stima waħda għall-2022 kienet li l-ispejjeż tar-rikostruzzjoni ta' wara l-gwerra jistgħu jilħqu nofs triljun dollaru. Fl-2021, is-salarju medju fl-Ukrajna laħaq l-ogħla livell, kważi ₴14,300 (US$525) fix-xahar. Madwar 1% tal-Ukraini għexu taħt il-linja nazzjonali tal-faqar fl-2019. Il-qgħad fl-Ukrajna kien 4.5% fl-2019. Fl-2019, 5 sa 15% tal-popolazzjoni Ukrajna kienet ikklassifikata bħala klassi tan-nofs. Fl-2020, id-dejn pubbliku tal-Ukrajna kien madwar 50 % tal-PGD nominali tagħha. Fl-2021, il-prodotti minerali u l-industrija ħafifa kienu setturi importanti. L-Ukraina tipproduċi kważi kull tip ta 'vetturi tat-trasport u vetturi spazjali. L-Unjoni Ewropea hija s-sieħeb kummerċjali ewlieni tal-pajjiż u r-rimessi mill-Ukraini li jaħdmu barra huma importanti. === Agrikoltura === [[Stampa:Spasiv Rivne Oblast Ukraine 4.jpg|thumb|Ħsad tal-qamħ fir-raħal ta' Spasov, Rivne Oblast, Ukraina.]] L-Ukraina hija fost il-produtturi u l-esportaturi agrikoli ewlenin fid-dinja u ħafna drabi hija deskritta bħala l-"breadbasket tal-Ewropa." Matul l-istaġun tal-kummerċjalizzazzjoni internazzjonali tal-qamħ 2020/21 (Lulju-Ġunju), ġie kklassifikat bħala s-sitt l-akbar esportatur tal-qamħ, li jammonta għal disgħa fil-mija tal-kummerċ globali tal-qamħ. Il-pajjiż huwa wkoll esportatur ewlieni globali tal-qamħ, ix-xgħir u ż-żerriegħa tal-kolza. Fl-2020/21, kien jammonta għal 12 fil-mija tal-kummerċ globali fil-qamħirrum u x-xgħir u 14 fil-mija tal-esportazzjonijiet globali taż-żerriegħa tal-kolza. Is-sehem kummerċjali tiegħu huwa saħansitra ogħla fis-settur taż-żejt tal-ġirasol, bil-pajjiż jammonta għal madwar 50 fil-mija tal-esportazzjonijiet globali fl-2020/2021. Skont l-Organizzazzjoni tal-Ikel u l-Agrikoltura tan-Nazzjonijiet Uniti (FAO), minbarra li tikkawża telf ta' ħajjiet u żżid il-ħtiġijiet umanitarji, it-tfixkil probabbli kkawżat mill-gwerra Russo-Ukranjana fuq is-setturi tal-qamħ u ż-żerriegħa taż-żejt tal-Ukrajna Jistgħu jipperikolaw is-sigurtà tal-ikel ta’ ħafna pajjiżi, speċjalment dawk li jiddependu ħafna fuq l-Ukrajna għall-importazzjonijiet tagħhom tal-ikel u l-fertilizzanti. Bosta minn dawn il-pajjiżi jappartjenu għall-grupp ta' pajjiżi l-inqas żviluppati (LDCs), filwaqt li ħafna oħrajn jappartjenu għall-grupp ta' pajjiżi bi dħul baxx b'defiċit alimentari (LIFDCs). Pereżempju, l-Eritrea akkwistat 47 fil-mija tal-importazzjonijiet tagħha tal-qamħ fl-2021 mill-Ukrajna. B'mod ġenerali, aktar minn 30 nazzjon jiddependu fuq l-Ukraina u l-Federazzjoni Russa għal aktar minn 30 fil-mija tal-ħtiġijiet ta 'importazzjoni tal-qamħ tagħhom, ħafna minnhom fl-Afrika ta' Fuq u l-Asja tal-Punent u Ċentrali. === Turiżmu === [[Stampa:Зимова фортеця.jpg|thumb|Kastell ta' Kamianets-Podilskyi, waħda mis-seba' meravilji tal-Ukrajna]] Qabel il-Gwerra Russo-Ukrajna, in-numru ta' turisti li żaru l-Ukrajna kien it-tmien post fl-Ewropa, kif ikklassifikat mill-Organizzazzjoni Dinjija tat-Turiżmu. L-Ukrajna għandha bosta attrazzjonijiet turistiċi: meded ta' muntanji tajbin għall-iskijar, il-mixi u s-sajd; il-kosta tal-Baħar l-Iswed bħala destinazzjoni popolari tas-sajf; riżervi naturali ta' ekosistemi differenti; u knejjes, fdalijiet tal-kastell u monumenti u parks arkitettoniċi oħra. [[Kjiv|Kyiv]], [[Lviv]], Odesa u Kamianets-Podilskyi kienu ċ-ċentri turistiċi ewlenin tal-Ukrajna, kull wieħed joffri ħafna monumenti storiċi u infrastruttura estensiva tal-lukandi. Is-Seba' Wonders tal-Ukrajna u s-Seba' Wonders Naturali tal-Ukrajna huma selezzjonijiet tal-aktar monumenti importanti tal-Ukrajna, magħżula minn esperti Ukraini u vot pubbliku bbażat fuq l-Internet. It-turiżmu kien il-pedament tal-ekonomija tal-Krimea qabel tnaqqis sinifikanti fl-għadd ta’ viżitaturi wara l-okkupazzjoni u l-annessjoni illegali Russa fl-2014. === Trasport === [[Stampa:Скоростной поезд "Хендай".jpg|thumb|Unità multipla HRCS2. It-trasport bil-ferrovija huwa użat ħafna fl-Ukrajna.]] Ħafna toroq u pontijiet ġew meqruda, u l-ivvjaġġar internazzjonali bil-baħar ġie mblukkat mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Qabel dan, kien prinċipalment permezz tal-port ta' Odesa, minn fejn il-laneċ għal Istanbul, Varna u Haifa baħħru regolarment. L-akbar kumpanija tal-laneċ li topera dawn ir-rotot kienet Ukrferry. Hemm aktar minn 1,600 km (1,000 mi) ta 'passaġġi tal-ilma navigabbli fuq 7 xmajjar, prinċipalment fuq id-Danubju, Dnieper u Pripyat. Ix-xmajjar kollha fl-Ukrajna jiffriżaw fix-xitwa, u jillimitaw in-navigazzjoni. In-netwerk ferrovjarju tal-Ukrajna jgħaqqad żoni urbani ewlenin, faċilitajiet tal-port u ċentri industrijali mal-pajjiżi ġirien. L-akbar konċentrazzjoni ta 'ferroviji tinsab fir-reġjun ta' Donbass. L-Ukrajna għadha waħda mill-akbar utenti tal-ferroviji fid-dinja. Ukraine International Airlines hija t-trasportatur tal-bandiera u l-akbar linja tal-ajru, li għandha kwartjieri ġenerali fi Kyiv biċ-ċentru ewlieni tagħha fl-Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv Boryspil. Topera titjiriet domestiċi u internazzjonali tal-passiġġieri u servizzi tal-merkanzija lejn l-Ewropa, il-Lvant Nofsani, l-Istati Uniti, il-Kanada u l-Asja. === Enerġija === [[Stampa:Electricity-prod-source-stacked.svg|thumb|Produzzjoni tal-elettriku minn sorsi fl-Ukrajna]] L-enerġija fl-Ukrajna tiġi prinċipalment mill-gass u l-faħam, segwita mill-enerġija nukleari u mbagħad miż-żejt. L-industrija tal-faħam ġiet affettwata mill-kunflitt. Il-biċċa l-kbira tal-gass u ż-żejt huma importati, iżda mill-2015 il-politika tal-enerġija tat prijorità lid-diversifikazzjoni tal-provvista tal-enerġija. Madwar nofs il-ġenerazzjoni tal-elettriku hija nukleari u kwart huwa faħam. L-akbar impjant tal-enerġija nukleari tal-Ewropa, l-Impjant tal-Enerġija Nukleari ta’ Zaporizhia, jinsab fl-Ukrajna. Is-sussidji għall-fjuwils fossili kienu ta' $ 2.2 biljun fl-2019. Sas-snin 2010, il-fjuwil nukleari kollu tal-Ukrajna kien ġej mir-Russja, iżda issa l-biċċa l-kbira tiegħu le. Parti mill-infrastruttura tal-enerġija ġiet meqruda waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Il-kuntratt għat-tranżitu tal-gass Russu jiskadi fl-aħħar tal-2024. Fil-bidu tal-2022, l-Ukraina u l-Moldova diżakkoppjaw il-grilji tal-enerġija tagħhom mis-Sistema Integrata tal-Enerġija tar-Russja u l-Belarus; u n-Netwerk Ewropew ta' Operaturi tas-Sistema ta' Trażmissjoni tal-Elettriku sinkronizzahom mal-Ewropa kontinentali. === Teknoloġiji tal-informazzjoni === Uffiċjali ewlenin jistgħu jużaw Starlink bħala backup. L-industrija tal-IT ikkontribwiet kważi 5 fil-mija tal-PGD tal-Ukrajna fl-2021 u fl-2022 kompliet kemm ġewwa kif ukoll barra l-pajjiż == Demografija == Qabel l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-pajjiż kellu popolazzjoni stmata ta' aktar minn 41 miljun ruħ u kien it-tmien pajjiż l-aktar popolat fl-Ewropa. Huwa pajjiż urbanizzat ħafna u r-reġjuni industrijali tiegħu fil-Lvant u x-Xlokk huma l-aktar popolati: madwar 67% tal-popolazzjoni totali tiegħu tgħix f'żoni urbani. F'dak iż-żmien, l-Ukrajna kellha densità tal-popolazzjoni ta' 69.5 abitant għal kull kilometru kwadru (180 abitant/mi²) u l-istennija tal-ħajja ġenerali fil-pajjiż mat-twelid kienet ta' 73 sena (68 sena għall-irġiel u 77.8 sena għan-nisa). Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, il-popolazzjoni tal-Ukrajna laħqet il-quċċata ta' madwar 52 miljun fl-1993. Madankollu, minħabba li r-rata tal-mewt tagħha qabżet ir-rata tat-twelid tagħha, l-emigrazzjoni tal-massa, il-kundizzjonijiet tal-għajxien ħżiena u l-kura kura medika ta' kwalità fqira, il-popolazzjoni totali naqset b'6.6 miljun, jew 12.8% mill-istess sena sal-2014. Skont iċ-ċensiment tal-2001, l-Ukraini etniċi kienu jiffurmaw madwar 78% tal-popolazzjoni, filwaqt li r-Russi kienu l-akbar minoranza, li jiffurmaw 17.3% tal-popolazzjoni. Popolazzjonijiet ta' minoranza żgħar kienu jinkludu: Bjelorussi (0.6%), Moldovan (0.5%), Tatari tal-Krimea (0.5%), Bulgari (0.4%), Ungeriżi (0.3%), Rumeni (0.3%), Pollakki (0.3%), Lhud ( 0.3%), Armeni (0.2%), Griegi (0.2%) u Tatari (0.2%). Kien stmat ukoll li kien hemm madwar 10-40,000 Korean fl-Ukrajna, li jgħixu l-aktar fin-nofsinhar tal-pajjiż, li jappartjenu għall-grupp storiku Koryo-saram, kif ukoll madwar 47,600 Roma (għalkemm il-Kunsill tal-Ewropa jistma numru akbar ta' madwar 260,000). Barra l-ex Unjoni Sovjetika, l-akbar sors ta' immigranti deħlin fil-perjodu ta' wara l-indipendenza tal-Ukrajna ġie minn erba’ pajjiżi Asjatiċi, jiġifieri ċ-Ċina, l-Indja, il-Pakistan u l-Afganistan. Fl-aħħar tas-snin 2010, 1.4 miljun Ukrajn ġew spostati internament minħabba l-gwerra f'Donbas, u kmieni fl-2022, aktar minn 4.1 miljun ħarbu mill-pajjiż bħala riżultat tal-invażjoni Russa. ==== Kompożizzjoni etnika tal-popolazzjoni ta' Ukrajna, ċensiment 2001 ==== * Ukraini (77.8%) * Russi (17.3%) * Rumeni (inklużi l-Moldova) (0.8%) * Bjelorussi (0.6%) * Tatari ta' Krimea (0.5%) * Bulgari (0.4%) * Ungeriżi (0.3%) * Poli (0.3%) * oħrajn (2%) === Dijaspora === Id-dijaspora Ukrajna tinkludi Ukraini u d-dixxendenti tagħhom li jgħixu barra l-Ukrajna madwar id-dinja, speċjalment dawk li jżommu xi konnessjoni mal-art tal-antenati tagħhom u jżommu s-sens tal-identità nazzjonali tal-Ukrajna fil-komunità lokali tagħhom stess. Id-dijaspora Ukrajna tinstab f’bosta reġjuni tad-dinja, inklużi stati oħra post-Sovjetiċi, kif ukoll il-Kanada, u pajjiżi oħra bħall-Polonja, l-Istati Uniti, ir-Renju Unit, u l-Brażil. L-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022 ġiegħlet miljuni ta' ċivili Ukraini jirrilokaw f'pajjiżi ġirien. Ħafna minnhom marru fil-Polonja, is-Slovakkja u r-Repubblika Ċeka, u oħrajn stabbilixxew, għall-inqas temporanjament, fl-Ungerija, il-Moldova, il-Ġermanja, Awstrija, Rumanija u pajjiżi Ewropej oħra. === Reliġjon === [[Stampa:80-391-0151 Kyiv St.Sophia's Cathedral RB 18 2 (cropped).jpg|thumb|Il-Katidral ta' Santa Sofia ta' [[Kjiv|Kyiv]], Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, huwa wieħed mill-katidrali Kristjani ewlenin fl-Ukrajna.]] L-Ukrajna għandha t-tieni l-akbar popolazzjoni Ortodossa tal-Lvant fid-dinja, wara r-Russja. Stħarriġ tal-2021 mill-Istitut Internazzjonali tas-Soċjoloġija ta' Kyiv (KIIS) sab li 82% tal-Ukraini ddikjaraw lilhom infushom reliġjużi, filwaqt li 7% kienu atei u 11% oħra sabuha diffiċli biex iwieġbu l-mistoqsija. Il-livell ta' reliġjożità fl-Ukrajna kien irrappurtat li kien l-ogħla fil-Punent tal-Ukrajna (91%) u l-inqas f’Donbas (57%) u fil-Lvant tal-Ukrajna (56%). Fl-2019, 82% tal-Ukraini kienu Insara; li minnhom 72.7% iddikjaraw lilhom infushom Ortodossi tal-Lvant, 8.8% Kattoliċi Griegi Ukrajni, 2.3% Protestanti u 0.9% Kattoliċi tal-Knisja Latina. Insara oħra kienu jinkludu 2.3%. Il-Ġudaiżmu, l-Islam u l-Induiżmu kienu r-reliġjonijiet ta’ 0.2% tal-popolazzjoni kull wieħed. Il-Protestanti huma komunità li qed tikber fl-Ukrajna, li jiffurmaw 1.9% tal-popolazzjoni fl-2016, iżda żdiedu għal 2.2% tal-popolazzjoni fl-2018. <gallery> Stampa:Спасо-Преображенський собор, Одеса DSC8126.jpg|Katidral tat-Trasfigurazzjoni f'Odesa, Odesa Oblast, fl-Ukrajna Stampa:46-101-0548 Lviv Latin Cathedral RB 18.jpg|Il-Bażilika Arċikatidral tal-Assunta tal-Verġni Mqaddsa Marija więtszej Maryi Panny), normalment imsejħa sempliċiment Katidral Latin (Ukrajnjan: Лати́нський). собо́р, Pollakk: Katedra Łacińska) huwa katidral Kattoliku Ruman ta' 14-il seklu f'Lviv, fil-Punent tal-Ukrajna. Stampa:Sobor Sv Yura Lviv.JPG|Il-Katidral ta' San Ġorġ (Ukrajnjan: Собор святого Юра, translit. Sobor sviatoho Yura) huwa katidral barokk-rokokò li jinsab fil-belt ta' Lviv, l-Ukrajna. Stampa:Lviv - Cathedral of Saint George 01.JPG|Il-Katidral ta' San Ġorġ (Ukrajnjan: Собор святого Юра, translit. Sobor sviatoho Yura) huwa katidral barokk-rokokò li jinsab fil-belt ta' Lviv, l-Ukrajna. Stampa:Латинський кафедральний собор 1.jpg|L-Arċidjoċesi ta' Lviv (tal-Latini) (Latin: Archidioecesis Leopolitana Latinorum) (Ukrajnjan: Львівська архідієцезія) hija ġurisdizzjoni ekkleżjastika tal-Knisja Latina jew arċidjoċesi tal-Knisja Kattolika fil-Punent tal-Ukrajna. Stampa:Церква св.Андрія.JPG|Il-Knisja u l-monasteru Bernardine f'Lviv, l-Ukrajna, jinsabu fil-Belt il-Qadima tal-belt, fin-nofsinhar tal-pjazza tas-suq. Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Katidral Oleksandr Nevsky fl-Sloviansk, Donetsk Oblast fl-Ukrajna Stampa:Balaklava - Iglesia de los Doce Apóstoles - panoramio - Wolodymyr Lavrynenko (37).jpg|Il-Knisja tat-Tnax-il Appostlu f'Balaklava, qagħda tal-port qrib Sevastopol, l-Ukrajna. Stampa:Orthodox church in Mykolaivka-Novorosiyska 01.jpg|Knisja ta' Bayramcha, Odesa Oblast fl-Ukrajna Stampa:Николаевская церковь 2, Кулевча.JPG|Knisja ta’ San Nikola fl-Kulevcha, Odesa Oblast fl-Ukrajna Stampa:Троїцька церква (1871), Зоря 01.jpg|Knisja tat-Trinità Qaddisa f'Kamchik, Odesa Oblast fl-Ukrajna Stampa:Церква Св. Миколи 19310.jpg|Knisja ta' San Nikola ta' Mikolaivka, Odesa Oblast, fl-Ukrajna Stampa:Church St Macarius Dzerzhynsk.JPG|thumb|Knisja ta’ San Makarju f’Toretsk, Ukrajna Stampa:Торське-02.jpg|Torske Church, Lyman urban hromada, Kramatorsk Raion, Donetsk Oblast fl-Ukrajna Stampa:Perechyn1.JPG|thumb|Dehra tal-Knisja u ċ-ċentru ta' Perechyn (Ukranjan: Перечин) f'Zakkarpatia Oblast fl-Ukrajna Stampa:Panoramio - V&A Dudush - Строительство храма.jpg|Knisja fl-Kurakhove, Donetsk Oblast fl-Ukrajna </gallery> === Saħħa === Is-sistema tal-kura tas-saħħa tal-Ukrajna hija sussidjata mill-istat u b'xejn għaċ-ċittadini Ukrajni kollha u r-residenti rreġistrati. Madankollu, mhuwiex obbligatorju li tirċievi trattament fi sptar tal-istat peress li hemm diversi kumplessi mediċi privati ​​madwar il-pajjiż. Is-settur pubbliku jimpjega l-maġġoranza tal-professjonisti tas-saħħa, u dawk li jaħdmu f’ċentri mediċi privati ​​normalment iżommu wkoll l-impjieg statali tagħhom, peress li huma meħtieġa jipprovdu kura f’ċentri tas-saħħa pubbliċi fuq bażi regolari. [[Stampa:Міська дитяча лікарня (Кременчук) - 04.JPG|thumb|Isptar Muniċipali tat-Tfal Kremenchuk, Poltava Oblast]] Il-fornituri tas-servizzi mediċi u l-isptarijiet kollha fl-Ukraina huma subordinati għall-Ministeru tas-Saħħa, li jissorvelja u jikkontrolla l-prattika medika ġenerali u huwa responsabbli għall-amministrazzjoni ta 'kuljum tas-sistema tal-kura tas-saħħa. Minkejja dan, l-istandards tal-iġjene u l-kura tal-pazjent naqsu. L-Ukrajna tiffaċċja għadd ta' problemi kbar tas-saħħa pubblika u hija meqjusa li tinsab fi kriżi demografika minħabba r-rata għolja ta' mwiet, ir-rata baxxa tat-twelid u l-emigrazzjoni għolja tagħha. Fattur wieħed li jikkontribwixxi għar-rata għolja ta' mortalità hija rata għolja ta' mortalità fost l-irġiel fl-età tax-xogħol minn kawżi li jistgħu jiġu evitati bħall-avvelenament bl-alkoħol u t-tipjip. Riforma attiva tas-sistema tal-kura tas-saħħa Ukrajna bdiet immedjatament wara l-ħatra ta' Ulana Suprun bħala l-kap tal-Ministeru tas-Saħħa. Bl-għajnuna tad-deputat Pavlo Kovtoniuk, Suprun biddel id-distribuzzjoni tal-finanzi fis-settur tal-kura tas-saħħa għall-ewwel darba. Il-fondi għandhom isegwu l-pazjent. It-tobba tal-kura primarja se jipprovdu kura bażika lill-pazjenti. Il-pazjent ikollu d-dritt li jagħżel wieħed. Is-servizz mediku ta' emerġenza huwa kkunsidrat li huwa ffinanzjat bis-sħiħ mill-Istat. Ir-riforma tal-mediċina ta' emerġenza hija wkoll parti importanti mir-riforma tal-kura tas-saħħa. Barra minn hekk, pazjenti li jbatu minn mard kroniku, li jikkawża għadd kbir ta' diżabilitajiet u mortalità, jirċievu mediċini b’xejn jew bi prezz baxx. === Edukazzjoni === [[Stampa:Universidad Roja de Kiev.jpg|thumb|Universita ta' [[Kjiv|Kyiv]] hija waħda mill-istituzzjonijiet edukattivi aktar importanti fl-Ukraina.]] [[Stampa:Резиденція митрополитів Буковини і Далмації 5.jpg|thumb|Residenza tal-Metropolini ta' Bukovina u Dalmazja, minn Josef Hlávka, 1882, illum Università ta' Chernovtsy]] Skont il-Kostituzzjoni tal-Ukraina, iċ-ċittadini kollha għandhom aċċess għal edukazzjoni b'xejn. L-edukazzjoni sekondarja ġenerali sħiħa hija obbligatorja fl-iskejjel pubbliċi, li jikkostitwixxu l-maġġoranza l-kbira. Edukazzjoni ogħla b'xejn fi stabbilimenti edukattivi pubbliċi u komunali hija pprovduta fuq bażi kompetittiva. Minħabba li l-Unjoni Sovjetika insistiet fuq aċċess sħiħ għall-edukazzjoni għaċ-ċittadini kollha, u dan għadu minnu llum, ir-rata tal-litteriżmu hija stmata għal 99.4%. Mill-2005, il-programm ta' skola ta' ħdax-il sena ġie sostitwit b'wieħed ta' tnax-il sena: l-edukazzjoni primarja ddum erba' snin (li tibda minn sitt snin), l-edukazzjoni medja (sekondarja) iddum ħames snin, u l-edukazzjoni sekondarja għolja ddum tliet snin. Studenti fil-grad 12 jagħmlu eżamijiet tal-gvern, magħrufa wkoll bħala eżamijiet tat-tluq mill-iskola. Dawn l-eżamijiet aktar tard jintużaw għad-dħul fl-università. Fost l-eqdem hemm ukoll l-Università ta' Lviv, imwaqqfa fl-1661. Fis-seklu 19, inħolqu aktar istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla, ibda mill-universitajiet ta' Kharkiv (1805), kyiv (1834), Odessa (1865) u Chernovtsi (1875) u numru ta' istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla professjonali, pereżempju: l-Istitut Storiku u Filoloġiku ta' Nizhyn (oriġinarjament stabbilit bħala l-Gymnasium tax-Xjenzi Ogħla fl-1805), Istitut Veterinarju (1873) u Istitut Teknoloġiku (1885) f’Kharkiv, Politekniku. Istitut fi Kyiv (1898) u Skola Għolja tal-Minjieri (1899) f'Katerynoslav. Tkabbir rapidu segwit fil-perjodu Sovjetiku. Fl-1988, in-numru ta' istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla żdied għal 146 b'aktar minn 850,000 student. Is-sistema ta' edukazzjoni ogħla ta' l-Ukraina tinkludi istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla, faċilitajiet xjentifiċi u metodoloġiċi taħt korpi edukattivi nazzjonali, muniċipali u awtonomi. L-organizzazzjoni tal-edukazzjoni ogħla fl-Ukraina hija mibnija skont l-istruttura tal-edukazzjoni tal-pajjiżi l-aktar żviluppati fid-dinja, kif definit mill-UNESCO u n-NU. L-Ukrajna tipproduċi r-raba’ l-akbar numru ta' gradwati post-sekondarji fl-Ewropa, filwaqt li tikklassifika s-seba' post fil-popolazzjoni. L-edukazzjoni ogħla hija ffinanzjata mill-istat jew mill-privat. Ħafna universitajiet jipprovdu akkomodazzjoni sussidjata għal studenti barra mill-belt. Huwa komuni li l-libreriji jipprovdu l-kotba meħtieġa għall-istudenti kollha rreġistrati. L-universitajiet Ukraini jagħtu żewġ gradi: il-lawrja ta' baċellerat (4 snin) u l-lawrja ta' master (5-6 sena), skont il-proċess ta' Bolonja. Storikament, it-titlu ta' Speċjalist (ġeneralment 5 snin) għadu jingħata; Kien l-uniku grad mogħti mill-universitajiet fi żminijiet Sovjetiċi. L-Ukrajna kklassifikat fil-55 post fl-2023 fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali. == Kultura == [[Stampa:Pysanky2011.JPG|thumb|Kollezzjoni ta' bajd tal-Għid tradizzjonali Ukrain - pysanky. Il-motifi tad-disinn ta' pysanky jmorru lura għall-kulturi Slavi bikrija.]] [[Stampa:Christmas Vertep in Lviv. Photo 256.jpg|thumb|Ċelebrazzjoni tal-Milied Ortodossa f'[[Lviv]].]] Id-drawwiet Ukrajni huma influwenzati ħafna mill-Kristjaneżmu Ortodoss, ir-reliġjon dominanti fil-pajjiż. Ir-rwoli tas-sessi wkoll għandhom tendenza li jkunu aktar tradizzjonali, bin-nanniet għandhom rwol akbar fit-trobbija tat-tfal, milli fil-Punent. Il-kultura tal-Ukrajna ġiet influwenzata wkoll mill-ġirien tal-Lvant u tal-Punent tagħha, li hija riflessa fl-arkitettura, il-mużika u l-arti tagħha. L-era komunista kellha influwenza qawwija fuq l-arti u l-letteratura Ukraina. Fl-1932, Stalin biddel ir-realiżmu soċjalista f'politika statali fl-Unjoni Sovjetika billi ħareġ id-digriet "Dwar ir-Rikostruzzjoni ta' Organizzazzjonijiet Letterarji u Artistiċi." Dan fil-biċċa l-kbira għen il-kreattività. Matul is-snin tmenin, ġie introdott glasnost (ftuħ) u l-artisti u l-kittieba Sovjetiċi kienu għal darb'oħra liberi li jesprimu lilhom infushom kif xtaqu. Fl-2023, il-UNESCO iskritt 8 siti Ukraini fil-Lista tal-Wirt Dinji. L-Ukrajna hija magħrufa wkoll għat-tradizzjonijiet dekorattivi u folkloristiċi tagħha, bħal pittura Petrykivka, fuħħar Kosiv, u kanzunetti Bormla. Bejn Frar 2022 u Marzu 2023, il-UNESCO vverifikat ħsara lil 247 sit, inklużi 107 sit reliġjuż, 89 bini ta' interess artistiku jew storiku, 19-il monument u 12-il librerija. Minn Jannar 2023, iċ-ċentru storiku ta' Odessa ġie iskritt fil-Lista tal-Wirt Dinji fil-Periklu. It-tradizzjoni tal-bajd tal-Għid, magħrufa bħala pysanky, għandha għeruq antiki ħafna fl-Ukrajna. Dawn il-bajd ġew miġbuda b'xama' biex jinħoloq mudell; imbagħad iż-żebgħa ġiet applikata biex tagħti lill-bajd il-kuluri pjaċevoli tagħhom; Iż-żebgħa ma affettwax il-partijiet tal-bajda li qabel kienu mgħottija fix-xama '. Wara li l-bajda kollha kienet miżbugħa, ix-xama 'tneħħa ħalliet biss il-mudell ikkulurit. Din it-tradizzjoni għandha eluf ta' snin u hija ta' qabel il-wasla tal-Kristjaneżmu fl-Ukrajna. Fil-belt ta' Kolomyia, ħdejn l-għoljiet tal-Muntanji Karpazji, il-mużew Pysanka inbena fl-2000, li rebaħ nomina bħala monument tal-Ukrajna moderna fl-2007, bħala parti mill-azzjoni Seba Wonders of Ukraine. Mill-2012, il-Ministeru tal-Kultura tal-Ukrajna fforma l-Inventarju Nazzjonali tal-Elementi tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-Ukrajna, li minn Lulju 2024 jikkonsisti minn 103 elementi. === Libreriji === [[Stampa:Библиотека имени Вернадского.JPG|thumb|Bini prinċipali tal-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna]] Il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukraina hija l-librerija akkademika ewlenija u ċ-ċentru ewlieni tal-informazzjoni xjentifika tal-Ukraina. Matul l-invażjoni Russa tal-Ukrajna tal-2022, ir-Russi ibbumbardjaw il-Librerija Xjentifika Maksymovych tal-Università Nazzjonali Taras Shevchenko Kiev, il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna, il-Librerija Xjentifika Medika Nazzjonali tal-Ukraina, u l-librerija taż-żgħażagħ tal-belt ta' [[Kjiv|Kyiv]]. ==== Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna ==== Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna ([[Lingwa Ukrena|Ukranjan]]: Національна бібліотека України імені В.І. Вернадського), VNLU Iċ-ċentru ewlieni tal-informazzjoni xjentifika tal-Ukrajna, waħda mill-akbar libreriji nazzjonali fid-dinja. Il-bini prinċipali tiegħu jinsab fil-kapitali tal-pajjiż, [[Kjiv|Kyiv]], fil-viċinat Demiivka. Il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna twaqqfet fit-2 ta' Awwissu, 1918 minn Hetman Pavlo Skoropadskyi taħt l-isem "Librerija Nazzjonali tal-Istat tal-Ukrajna" (Natsionalna biblioteka Ukrayinskoyi Derzhavy). Fit-23 ta' Awwissu, 1918, inħoloq il-Kumitat Proviżorju għall-ħolqien tal-Librerija Nazzjonali, immexxi minn Vladimir Vernadsky (Volodymyr Vernadsky). Il-bini attwali nbena bejn l-1975 u l-1989. Għandu 27 sular u erja ta '35,700 m 2. Is-saqaf tiegħu jilħaq 76.7 m u l-antenna tagħha tilħaq 78.6 m 'l fuq mill-art. Kien biss fl-1996 meta l-librerija rċeviet id-denominazzjoni tal-Librerija Nazzjonali tagħha bl-isem attwali tagħha ta' Librerija Nazzjonali Vernadsky. Il-librerija għandha kważi 15-il miljun kopja. Għandu l-aktar kollezzjoni kompluta ta' kitbiet Slavi, arkivji ta' xjenzati prominenti u personalitajiet kulturali tad-dinja u l-Ukrajna. Fost l-azjendi tagħha hemm il-kollezzjoni tal-presidenti tal-Ukrajna, kopji arkivjali ta' dokumenti stampati Ukrajni mill-1917, u l-arkivju tal-Akkademja Nazzjonali tax-Xjenzi tal-Ukrajna. === Letteratura === [[Stampa:Т. Г. Шевченко. Квітень 1859.jpg|thumb|left|Taras Shevchenko]] [[Stampa:Lesya Ukrainka portrait.jpg|thumb|Lesya Ukrainka, waħda mill-kittieba Ukraini l-aktar prominenti]] Il-letteratura Ukrajna għandha l-oriġini tagħha fil-kitbiet ta' Slavonic tal-Knisja l-Qadima, li ntużat bħala lingwa liturġika u letterarja wara l-Kristjanizzazzjoni fis-sekli 10 u 11. Kitbiet oħra ta’ dak iż-żmien jinkludu kronaki, li l-aktar sinifikanti minnhom kienet il-Kronika Primarja. L-attività letterarja ffaċċjat tnaqqis f'daqqa wara l-invażjoni Mongola tar-Rus' ta' Kiev, qabel ma rat qawmien mill-ġdid li beda fis-seklu 14, u avvanzat fis-seklu 16 bl-invenzjoni tal-istampar. Il-Cossacks stabbilixxew soċjetà indipendenti u popolarizzaw tip ġdid ta' poeżija epika, li mmarkat punt għoli tal-letteratura orali Ukraina. Dawn l-iżviluppi ġew ttardjati fis-seklu 17 u fil-bidu tat-18, kif kitbu ħafna awturi Ukraini bir-Russu jew il-Pollakk. Madankollu, fl-aħħar tas-seklu 18, fl-aħħar ħarġet il-lingwa letterarja moderna Ukrajna. Fl-1798, l-era moderna tat-tradizzjoni letterarja Ukraina bdiet bil-pubblikazzjoni ta 'Aeneid minn Ivan Kotliarevsky fil-vernakulari Ukraina. Fis-snin 30, bdiet tiżviluppa letteratura romantika Ukraina u tfaċċat l-iktar figura kulturali famuża tal-pajjiż, il-poeta u pittur romantiku Taras Shevchenko. Filwaqt li Ivan Kotliarevsky huwa meqjus bħala missier il-letteratura vernakulari Ukraina, Shevchenko huwa missier rinaxximent nazzjonali. Fl-1863, l-użu tal-lingwa Ukraina fl-istampa kien ipprojbit mill-Imperu Russu. Din l-attività letterarja naqqset drastikament fiż-żona u kittieba Ukraini kienu mġiegħla jippubblikaw ix-xogħlijiet tagħhom bir-Russu jew ixerrduhom fil-Galicia kkontrollata mill-Awstrija. Il-projbizzjoni qatt ma tneħħiet uffiċjalment, iżda saret skaduta wara r-rivoluzzjoni u l-Bolxeviki telgħu l-poter. Il-letteratura Ukraina kompliet tiffjorixxi fis-snin bikrija Sovjetiċi, meta kważi t-tendenzi letterarji kollha ġew approvati. Dawn il-politiki ffaċċjaw tnaqqis qawwi fis-snin tletin, meta rappreżentanti prominenti, kif ukoll ħafna oħrajn, ġew maqtula mill-NKVD matul il-Kbir Purge. B'mod ġenerali, madwar 223 kittieb ġew repressi minn dak li sar magħruf bħala l-Rinaxximent Esegwit. Dawn ir-ripressjonijiet kienu parti mill-politika implimentata ta' Stalin ta' realiżmu soċjalista. Id-duttrina mhux bilfors irażżan l-użu tal-lingwa Ukraina, iżda kienet teħtieġ lill-kittieba biex isegwu ċertu stil fix-xogħlijiet tagħhom. Il-libertà letterarja kibret fl-aħħar tas-snin 80 u l-bidu tad-disgħinijiet flimkien mat-tnaqqis u l-kollass tal-USSR u r-restawr tal-indipendenza tal-Ukrajna fl-1991. === Arkitettura === [[Stampa:80-391-9007 Kyiv St.Michael's Golden-Domed Monastery RB 18.jpg|thumb|Arkitettura]] L-arkitettura Ukrajna tinkludi l-motifi u l-istili li jinsabu fi strutturi mibnija fl-Ukrajna moderna u minn Ukraini madwar id-dinja. Dawn jinkludu għeruq inizjali li ġew stabbiliti fl-istat ta' Kievan Rus'. Wara l-Kristjanizzazzjoni tar-Rus ta’ Kiev, l-arkitettura Ukraina ġiet influwenzata mill-arkitettura Biżantina. Wara l-invażjoni Mongola ta' Kievan Rus', kompliet tiżviluppa fir-Renju tal-Galicia-Volhynia. Wara l-unjoni mat-Tsardom tar-Russja, l-arkitettura fl-Ukrajna bdiet tiżviluppa f'direzzjonijiet differenti, b'ħafna strutturi fiż-żona tal-Lvant akbar, immexxija mir-Russja, mibnija fl-istili tal-arkitettura Russa ta' dak il-perjodu, filwaqt li r-reġjun tal-punent tal-Galicia żviluppa taħt Influwenzi arkitettoniċi Pollakki u Awstro-Ungeriżi. Motivi nazzjonali Ukrajni eventwalment jintużaw matul il-perjodu tal-Unjoni Sovjetika u fl-Ukrajna indipendenti moderna. Madankollu, ħafna mill-orizzont arkitettoniku kontemporanju tal-Ukrajna huwa ddominat minn Khrushchyovkas ta' stil Sovjetiku, jew bini ta' appartamenti bi prezz baxx. === Knitting u rakkmu === [[Stampa:Rushnyk Ukraine embroidered decorative towels.jpg|thumb|Rushnyk, rakkmu Ukraina]] L-arti tat-tessuti maħduma bl-idejn għandhom rwol importanti fil-kultura Ukrajna, speċjalment fit-tradizzjonijiet tat-tieġ Ukrajni. Ir-rakkmu, l-insiġ u l-bizzilla Ukrajni jintużaw f'ħwejjeġ folkloristiċi tradizzjonali u ċelebrazzjonijiet tradizzjonali. Rakkmu Ukrain ivarja skond ir-reġjun ta' oriġini u d-disinji għandhom storja twila ta' motivi, kompożizzjonijiet, għażliet ta 'kulur u tipi ta' ħjata. L-użu tal-kulur huwa importanti ħafna u għandu għeruq fil-folklor Ukrain. Motivi tar-rakkmu misjuba f'partijiet differenti tal-Ukrajna huma ppreservati fil-Mużew Rushnyk f'Pereiaslav. Il-kostum nazzjonali huwa minsuġ u mżejjen b’attenzjoni kbira. Fir-raħal ta 'Krupove, li jinsab fir-reġjun ta' Rivne, l-insiġ b'newlijiet magħmulin bl-idejn għadu pprattikat. F'din il-belt twieldu żewġ personalitajiet ta' fama internazzjonali fil-qasam tas-snajja nazzjonali: Nina Myhailivna u Uliana Petrivna. === Mużika === [[Stampa:Fedir Stovbynenko - Kozak-bandyryst (1890).jpg|thumb|Borżak mamay idoqq il-kobza]] [[Stampa:Лисенко Микола (cropped).jpg|thumb|Mykola Lysenko huwa ġeneralment meqjus bħala missier il-mużika klassika Ukraina.]] Il-mużika hija parti importanti mill-kultura Ukraina, bi storja twila u ħafna influwenzi. Minn mużika folk tradizzjonali għal rock klassiku u modern, l-Ukrajna pproduċiet diversi mużiċisti rikonoxxuti internazzjonalment, inklużi Kirill Karabits, Okean Elzy u Ruslana. Elementi tal-mużika folkloristika tradizzjonali Ukraina għamlu triqthom fil-mużika tal-Punent u anke fil-jazz modern. Il-mużika Ukraina kultant fiha taħlita mħawda ta' kant eżotiku melismatiku b'armonija ta' kordi. Il-karatteristika ġenerali l-aktar impressjonanti tal-mużika folkloristika etnika Ukraina awtentika hija l-użu estensiv ta' modi minuri jew tasti li jinkorporaw it-tieni intervalli miżjuda. Matul il-perjodu Barokk, il-mużika kellha post ta' importanza konsiderevoli fil-kurrikulu tal-Akkademja Kyiv-Mohyla. Ħafna min-nobbli kienu tas-sengħa fil-mużika u ħafna mexxejja tal-Cossack Ukraini, bħal Mazepa, Paliy, Holovatyj u Sirko, kienu plejers ta' kobza, bandura jew torban. L-ewwel akkademja tal-mużika ddedikata għal din id-dixxiplina twaqqfet f’Hlukhiv fl-1738 u l-istudenti ġew mgħallma jkantaw u jdoqqu l-vjolin u l-bandura minn manuskritti. Bħala riżultat, ħafna mill-kompożituri u artisti tal-bidu fi ħdan l-Imperu Russu kienu etnikament Ukraini, billi twieldu jew edukati f'Hlukhiv jew kienu assoċjati mill-qrib ma 'din l-iskola tal-mużika. Il-mużika klassika Ukraina tvarja konsiderevolment skont jekk il-kompożitur kienx Ukrain etniku li jgħix fl-Ukrajna, kompożitur etniku mhux Ukrain li kien ċittadin tal-Ukrajna, jew parti mid-dijaspora Ukrajna. Minn nofs is-sittinijiet, il-mużika pop influwenzata mill-Punent ilha tikseb popolarità fl-Ukrajna. Tispikka l-kantanta folkloristika u armonjuża Mariana Sadovska. Il-mużika pop u folk Ukraina ħarġet bil-popolarità internazzjonali ta’ gruppi u artisti bħal Vopli Vidoplyasova, Dakh Daughters, Dakha Brakha, Ivan Dorn u Okean Elzy. === Midja === Il-qafas legali Ukrajn dwar il-libertà tal-istampa huwa meqjus bħala "wieħed mill-aktar progressivi fl-Ewropa tal-Lvant." Il-kostituzzjoni u l-liġijiet jipprovdu għal-libertà tal-espressjoni u tal-istampa. L-awtorità regolatorja ewlenija għall-midja tax-xandir hija l-Kunsill Nazzjonali tax-Xandir tat-Televiżjoni u tar-Radju tal-Ukrajna (NTRBCU), li huwa responsabbli biex jagħti liċenzja lill-ħwienet tal-midja u jiżgura l-konformità tagħhom mal-liġi. kyiv tiddomina s-settur tal-midja fl-Ukraina: gazzetti nazzjonali Den, Dzerkalo Tyzhnia, tabloids bħal The Ukrainian Week jew Focus, u t-televiżjoni u r-radju huma bbażati hemmhekk, għalkemm Lviv huwa wkoll ċentru ewlieni tal-midja nazzjonali. L-Aġenzija Nazzjonali tal-Aħbarijiet tal-Ukrajna, Ukrinform, twaqqfet hawn fl-1918. Il-BBC tal-Ukraina beda xxandar fl-1992. Mill-2022, 75% tal-popolazzjoni tuża l-Internet, u l-midja soċjali tintuża ħafna mill-gvern u n-nies. Fl-10 ta 'Marzu, 2024, il-ħallieqa tad-dokumentarju 20 Days in Mariupol ingħataw l-Oscar fil-kategorija "L-Aħjar Film Dokumentarju", l-ewwel Oscar fl-istorja tal-Ukrajna. === Sport === L-Ukrajna bbenefikat ħafna mill-enfasi Sovjetika fuq l-edukazzjoni fiżika. Dawn il-politiki ħallew lill-Ukrajna b'mijiet ta' grawnds, pixxini, gyms, u ħafna faċilitajiet sportivi oħra. L-aktar sport popolari huwa l-futbol. L-aktar kampjonat professjonali importanti huwa l-Vyscha Liha ("premier league"). Ħafna Ukraini lagħbu wkoll mat-tim nazzjonali tal-futbol Sovjetiku, l-aktar ir-rebbieħa tal-Ballun tad-Deheb Ihor Belanov u Oleh Blokhin. Dan il-premju ngħata biss lil wieħed Ukrain wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, Andriy Shevchenko. It-tim nazzjonali ddebutta fit-Tazza tad-Dinja tal-FIFA tal-2006 u wasal sal-kwarti tal-finali qabel ma tilef kontra ċ-champion eventwali, l-Italja. Boxers Ukraini huma fost l-aqwa fid-dinja. Minn mindu sar iċ-champion mhux ikkontestat tal-cruiserweight fl-2018, Oleksandr Usyk rebaħ ukoll it-titli unifikati WBA (Super), IBF, WBO u IBO heavyweight. Din il-proeza għamlitu wieħed minn tliet boxers li għaqqad it-titli mondjali tal-cruiserweight u sar champion dinji tal-heavyweight. L-aħwa Vitali u Wladimir Klitschko huma eks-champions tad-dinja tal-piż tqil li kellhom diversi titli mondjali tul il-karriera tagħhom. Mill-Ukrajna wkoll Vasyl Lomachenko, midalja tad-deheb Olimpika fl-2008 u l-2012. Huwa ċ-champion mondjali unifikat tal-piż ħafif li jorbot ir-rekord għar-rebħ ta' titlu mondjali fl-inqas ġlied professjonali; tlieta. Minn Settembru 2018, huwa kklassifikat bħala l-aqwa boxer attiv fid-dinja, lira għal lira, minn ESPN. Sergey Bubka kellu r-rekord tal-arblu mill-1993 sal-2014; B’saħħa kbira, veloċità u ħiliet ġinnastiċi, ġie magħżul l-aqwa atleta fid-dinja f’diversi okkażjonijiet. Il-basketball kiseb popolarità fl-Ukrajna. Fl-2011, l-Ukrajna kisbet id-dritt li tospita l-EuroBasket 2015. Sentejn wara, it-tim nazzjonali tal-basketball tal-Ukrajna spiċċa fis-sitt post fl-EuroBasket 2013 u kkwalifika għat-Tazza tad-Dinja FIBA ​​għall-ewwel darba fl-istorja tiegħu. Il-parteċipant tal-Euroleague Budivelnyk Kyiv huwa l-iktar klabb tal-basketball professjonali b'saħħtu fl-Ukrajna. Iċ-ċess huwa sport popolari fl-Ukrajna. Ruslan Ponomariov huwa l-eks champion tad-dinja. Hemm madwar 85 Gran Mastru u 198 Master Internazzjonali fl-Ukrajna. Il-kampjonat tar-rugby jintlagħab madwar l-Ukrajna. === Kċina === [[Stampa:Borscht served.jpg|thumb|Borsch Ukrajn bi smetana tal-krema qarsa]] Id-dieta tradizzjonali tal-Ukraina tinkludi tiġieġ, majjal, ċanga, ħut u faqqiegħ. Ukraini wkoll għandhom it-tendenza li jieklu ħafna patata; ċereali; u ħaxix frisk, mgħolli jew imnaddfin. Dixxijiet tradizzjonali popolari huma varenyky (għaġina mgħollija bil-faqqiegħ, patata, sauerkraut, ġobon cottage, ċirasa jew berries), nalysnyky (pancakes bil-ġobon cottage, żerriegħa tal-peprin, faqqiegħ, kavjar jew laħam), kapusnyak (soppa tal-kaboċċi ġeneralment magħmula minn laħam, patata , karrotti, basal, millieġ, pejst tat-tadam, ħwawar u ħwawar friski), borscht aħmar (soppa magħmula minn pitravi, kaboċċi u faqqiegħ jew laħam) u holubtsi (rombli tal-kaboċċi mimlijin bir-ross, karrotti, basla u laħam ikkapuljat). Oġġetti tradizzjonali moħmija jinkludu korovais imżejjen u ħobż tal-Għid tal-paska. L-ispeċjalitajiet Ukraini jinkludu wkoll it-tiġieġ ta' Kyiv u t-torta ta' Kyiv. Ukraini jixorbu compote tal-frott, meraq, ħalib, ryazhanka, ilma minerali, tè u kafè, birra, inbid u horilka. == Kapitali provinċjali ta' Ukrajna skond il-popolazzjoni == <gallery> Stampa:Міст Патона з нічною архітектурною підсвіткою та панорама Лівого берега.jpg|Kyiv (belt bi status speċjali) Stampa:Guveliakin Oleg for wiki Vozdvizjenka 2012 (8).jpg|Kyiv (belt bi status speċjali) Stampa:Музей історії України у Другій світовій війні.jpg|Kyiv (belt bi status speċjali) Stampa:Успенський собор взимку, аерофото.jpg|Kharkiv, Oblast ta' Kharkiv Stampa:Odesa Pushkinska 2 hotel Europeisky DSC 3831 51-101-1045.JPG|Odesa, Oblast ta' Odesa Stampa:Primorskiy-bulvar-7-8-5.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa Stampa:Потьомкінські сходи 11.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa Stampa:Воронцовський маяк 04.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa Stampa:Вид на "Нагірну" частину міста з лівого берегу.jpg|Dnipro, Oblast ta' Dnipro Stampa:Вид на місто зі сторони Південного мосту.jpg|Dnipro, Oblast ta' Dnipro Stampa:Bridge on Ilicha Prospect in Donetsk, 2008.jpg|Donetsk, Oblast ta' Donetsk Stampa:Donezk Zentrum Postisheva.jpg|Donetsk, Oblast ta' Donetsk Stampa:Будинок-башта по проспекту Соборному, 220 вид навскоси.jpg|Zaporizhzhia, Oblast ta' Zaporizhzhia Stampa:Вигляд на північну частину міста з гори Лева.jpg|Lviv, Oblast ta' Lviv Stampa:Лвов Галиција.jpg|Lviv, Oblast ta' Lviv Stampa:Monument To Adam Mickiewicz (237385565).jpeg|Lviv, Oblast ta' Lviv Stampa:Sobornaya-ploshchad.jpg|Mykoláyiv, Oblast ta' Mykoláyiv Stampa:Отель Украина 2.jpg|Lugansk, Oblast ta' Lugansk Stampa:VinnytsiaCityTower.jpg|Vínnitsa, Oblast ta' Vínnitsa Stampa:1356 Памятник затопленным кораблям.jpg|Sevastópol (belt bi status speċjali) Stampa:Balaklava, Sevastopol.jpg|Sevastópol (belt bi status speċjali) Stampa:Simferopol Montage.png|Simferópol, Repubblika Awtonoma tal-Krimea Stampa:Glory monument - Kruhla Square - Poltava - 2.jpg|Poltava, Oblast ta' Poltava Stampa:Літній ранок у Чернігові.jpg|Cherníhiv, Oblast ta' Cherníhiv Stampa:Черкаси.jpg|Cherkasy, Oblast ta' Cherkasy Stampa:71-101-0002 SAM 0814 Cherkasy.jpg|Cherkasy, Oblast ta' Cherkasy Stampa:Khersonkollage.jpg|Kherson, Oblast ta' Kherson Stampa:Mikhail Chekman Park of Culture and Recreation 001.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski Stampa:Хмельницький, вулиця Панаса Мирного, ЖК «.Агора», фото 1.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski Stampa:Стара фортеця.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski Stampa:Міська рада. Ніч.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski Stampa:UkrainianAcademyOfBanking.JPG|Sumy, Oblast ta' Sumy Stampa:Chern-Panorama2.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí Stampa:Architecture-of-Chernivtsi-4.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí Stampa:Німецький Народний Дім.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí Stampa:Готель «Пансіон сіті» Чернівці Університетська, 34.JPG|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí Stampa:Чернівці Кобилянської 2.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí Stampa:Будинок взаємного кредиту (міська рада) .jpg|Zhitómir, Oblast ta' Zhitómir Stampa:Soborna Street in Rivne.jpg|Rivne, Oblast ta' Rivne Stampa:Ratush-01.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk Stampa:Вул. Шашкевича, 2.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk Stampa:Вечір над Білим будинком - Evening over the administrative building - panoramio.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk Stampa:Івано-Франківськ Страчених, 3.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk Stampa:Ivano Frankivsk Halycka SAM 0623 26-101-0575.JPG|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk Stampa:UA-TE Ternopil Buran 18-06-16.JPG|Ternópil, Oblast ta' Ternópil Stampa:Valova-8-14103710.jpg|Ternópil, Oblast ta' Ternópil Stampa:Кінотеатр (нині Український Дім) «Перемога».jpg|Ternópil, Oblast ta' Ternópil Stampa:Фортеця Святої Єлисавети. Місто Кропивницький.jpg|Kropivnitski, Oblast ta' Kropivnitski Stampa:Lisavetgrad Dvortsova 15.jpg|Kropivnitski, Oblast ta' Kropivnitski Stampa:CollageLutsk.jpg|Lutsk, Oblast ta' Volinja Stampa:Ужгородський кафедральний собор, аерофото 2.jpg|Úzhgorod, Oblast ta' Transkarpatija </gallery> == Organizzazzjoni territorjali == [[Stampa:Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]] Id-diviżjonijiet tal-Ukraina huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-Kostituzzjoni tal-Ukraina. L-Ukraina hija stat unitarju bi tliet livelli ta' diviżjonijiet amministrattivi: 27 reġjun (24 oblast (provinċji), żewġt ibliet bi status speċjali ([[Kiev|Kyiv]] u Sebastopol) u repubblika awtonoma waħda), 136 raions (distretti) u 1469 hromadas. Ir-riforma amministrattiva ta' Lulju 2020 għaqqdet il-biċċa l-kbira tal-490 raion wirt u 118-il belt ta' importanza reġjonali ta' qabel l-2020 f'136 raion riorganizzat, jew distrett tal-Ukraina. Il-livell li jmiss taħt raions huma hromadas. Skont l-Artikolu 133 tal-Kostituzzjoni tal-Ukrajna kif emendata, is-sistema ta' organizzazzjoni amministrattiva u territorjali tal-Ukrajna tikkonsisti minn: {| class="wikitable" || Diviżjonijiet amministrattivi tal-Ukrajna ! Livell ta' suddiviżjoni!! Territorju!! Total |- | rowspan="3" | L-ewwel | [[Repubblika Awtonoma tal-Krimea|repubblika awtonoma]] | 1 |- | [[bliet bi status speċjali]] | 2 |- | [[Oblasts of Ukraine|oblasts]] (reġjuni) | 24 |- | It-tieni | [[Raions ta' l-Ukraina|raions]] (distretti) | 136 |- | It-tielet | [[hromada]]s (komunitajiet territorjali) | 1469 |- |} <!-- |- | | colspan="3" | [[Raions fl-ibliet tal-Ukrajna|raions fl-ibliet]] (distretti urbani) | 108 |- | | colspan="3" | [[Postijiet popolati fl-Ukrajna|postijiet popolati]]: 1343 urbani, 28374 rurali | 29717 |} F'riforma fl-2020, il-postijiet popolati kollha fil-pajjiż amministrattiv (ħlief għal żewġt ibliet bi status speċjali, Kyiv u Sevastopol) ġew resubordinati għar-raions. Iċ-ċifra l-ġdida ta' 136 raion tinkludi 10 fir-Repubblika Awtonoma tal-Krimea u f'Sevastopol; Minn Settembru 2023, ir-raions tal-Krimea huma funzjonali. == Referenzi == {{Referenzi}} {{Ewropa}} [[Kategorija:Ukrajna]] [[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991]] [[Kategorija:Pajjiżi tal-Ewropa]] 4fltfblexs5md46g8rpif58iidzof0u 2 25623 318422 318316 2024-12-06T15:27:43Z Trigcly 17859 aġġornament 318422 wikitext text/x-wiki == '''Artikli ġodda (1644)''' == === <u>'''A'''</u> === * [[Aapravasi Ghat]] * [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]] * [[Abbazija ta' Corvey]] * [[Abbazija ta' Fontenay]] * [[Abbazija ta' Lorsch]] * [[Abbazija ta' Pannonhalma]] *[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]] *[[Abbazija ta' Sankt Gallen]] *[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]] *[[Abu al-Fida]] *[[Abu Mena]] *[[Abu Simbel]] *[[Afag Bashirgyzy]] *[[Aflaj tal-Oman]] *[[Afrodisja]] *[[Agostino Carracci]] *[[Agostino Matrenza]] *[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]] *[[Aigai]] *[[Aït Benhaddou]] *[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]] *[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]] *[[Akshata Murthy]] *[[Aksum]] *[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]] *[[Al Zubarah]] *[[Al-Maghtas]] *[[Alatyr]] *[[Albéric Magnard]] *[[Alberobello]] *[[Albi]] *[[Alcalá de Henares]] *[[Alcide d'Orbigny]] *[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]] *[[Alenush Terian]] *[[Aleppo]] *[[Alessandro Scarlatti]] *[[Alessandro Volta]] *[[Alexander Wolszczan]] *[[Alfred Hermann Fried]] *[[Alfred Nobel]] *[[Alfredo Casella]] *[[Alois Dryák]] *[[Alto Douro]] *[[Amazigh Marokkin Standard]] *[[Ambra Sabatini]] *[[Amerigo Vespucci]] *[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]] * [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]] * [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]] *[[Amilcare Ponchielli]] *[[Anastasia Golovina]] *[[Anders Jonas Ångström]] *[[André Citroën]] *[[André Weil]] *[[Anfiteatru ta' El Jem]] *[[Angelina Mango]] * [[Angkor Wat]] * [[Angra do Heroísmo]] * [[Ani]] * [[Anjar]] * [[Anna Brigadere]] *[[Anna Seghers]] *[[Anna Sychravová]] *[[Anne-Sophie Mutter]] *[[Anse aux Meadows]] * [[Antartika]] * [[Anticosti]] *[[Antoine de Jussieu]] *[[Antoine de Saint-Exupéry]] *[[Antoinette Miggiani]] *[[Anton Diabelli]] *[[Anuradhapura]] *[[Aquileia]] *[[Arċipelagu ta' Revillagigedo]] *[[Arċipelagu ta' Vega]] *[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]] *[[Arequipa]] *[[Arġentier]] *[[Arġentier (tad-deheb)]] *[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]] *[[Arkata Trijonfali ta' Orange]] *[[Arkeoloġija]] *[[Arkitett]] *[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]] *[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]] *[[Arles]] *[[Armata tat-Terrakotta]] *[[Arslantepe]] *[[Art tal-Inċens]] *[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]] *[[Artiġjan]] *[[Artijiet Għoljin Ċentrali tas-Sri Lanka]] *[[As-Salt]] *[[Asmara]] * [[Assisi]] * [[Assi Ċentrali ta' Beijing]] * [[Assur]] *[[Asuman Baytop]] *[[Athos]] *[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]] *[[Auschwitz]] *[[Austin Camilleri]] *[[Ávila]] *[[Avukat]] === '''<u>B</u>''' === * [[Baalbek]] * [[Babilonja]] * [[Baċir tal-Lag ta' Uvs]] * [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]] * [[Baeza]] * [[Bagan]] * [[Baħar l-Abjad]] * [[Baħar l-Iswed]] *[[Baħar ta' Wadden]] *[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]] *[[Bajja ta' Dungonab]] *[[Bajja ta' Ha Long]] *[[Bajjad]] *[[Bamberg]] *[[Ban Chiang]] *[[Banská Štiavnica]] *[[Barbier]] *[[Bardejov]] *[[Barokk]] *[[Bartolomé de Escobedo]] *[[Bath, Somerset]] *[[Battaljun Mediku tal-Ospedalieri]] *[[Battir]] *[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]] *[[Baxkortostan]] *[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]] *[[Bażilika ta' San Eġidju]] *[[Beatriz Carrillo]] *[[Beemster]] *[[Béguinage]] *[[Belt Projbita]] *[[Belt Storika tal-Kajr]] *[[Belt ta' Guanajuato]] *[[Belt ta' New York]] *[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]] *[[Bennej]] *[[Bergpark Wilhelmshöhe]] *[[Bernard Grech]] *[[Betlem]] *[[Bidwi]] *[[Bieb il-Belt]] *[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]] *[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]] *[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]] *[[Bliet Antiki tal-Pyu]] *[[Bliet Kapitali u Oqbra tar-Renju Antik ta' Koguryo]] *[[Bobby Charlton]] *[[Bolgar]] *[[Bordeaux]] *[[Borobudur]] *[[Borża ta' Malta]] *[[Bosra]] *[[Bridgetown]] *[[Brook Taylor]] *[[Brú na Bóinne]] *[[Bryggen]] *[[Bucha]] *[[Buddha Ġgantesk ta' Leshan]] *[[Bukhara]] *[[Burt Bacharach]] *[[Buskett]] *[[Butrint]] *[[Byblos]] === '''<u>Ċ/C</u>''' === * [[Cáceres (Spanja)]] * [[Calakmul]] * [[Camagüey]] * [[Camino Real de Tierra Adentro]] * [[Campeche]] * [[Canal du Midi]] * [[Canaletto]] * [[Caral]] * [[Carcassonne]] *[[Carl Bosch]] *[[Carl David Anderson]] *[[Carla Fracci]] *[[Carlo Collodi]] *[[Caroline Mikkelsen]] *[[Casco Viejo, il-Panama]] *[[Castel del Monte, Puglia]] *[[Çatalhöyük]] *[[Causses u Cévennes]] *[[Ċensu Apap]] *[[Ċentru Kulturali ta' Heydar Aliyev]] *[[Ċentru Storiku ta' Lijiang]] *[[Ċentru Storiku ta' Macao]] *[[Český Krumlov]] *[[Ċetta Chevalier]] *[[Chaîne des Puys]] *[[Changdeokgung]] *[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]] *[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]] *[[Charles Nicolle]] *[[Charles Richter]] *[[Charles Xuereb]] *[[Charlie Watts]] *[[Chersonesus Tawrika]] *[[Chichén Itzá]] *[[Chilehaus]] *[[Choirokoitia]] *[[Christiansfeld]] *[[Christopher Polhem]] *[[Cidade Velha]] *[[Cienfuegos]] *[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]] *[[Cinque Terre]] *[[Ċirkewwa]] *[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]] *[[Ċittadella ta' Erbil]] *[[Claude Joseph Rouget de Lisle]] *[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]] *[[Córdoba, Spanja]] *[[Crespi d'Adda]] *[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]] *[[Cristofano Allori]] *[[Cuenca (Spanja)]] *[[Cumalıkızık]] *[[Curzio Maltese]] *[[Cusco]] *[[Cynthia Turner]] *[[Cyrene]] === '''<u>D</u>''' === * [[Daiga Mieriņa]] * [[Damasku]] * [[Daniel Gabriel Fahrenheit]] * [[Danxia]] *[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]] *[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]] *[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]] *[[Delos]] *[[Delphi]] *[[Delta ta' Saloum]] *[[Delta ta' Okavango]] *[[Delta tad-Danubju]] *[[Delta tax-xmara Kızılırmak]] *[[Dengfeng]] *[[Dentist]] *[[Denys Shmyhal]] *[[Déodat Gratet de Dolomieu]] *[[Deżert ta' Badain Jaran]] *[[Deżert ta' Lut]] *[[Deżerta tal-isfarġel]] *[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]] *[[Diaolou]] *[[Diga ta' Karakaya]] *[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]] *[[Dimitrana Ivanova]] *[[Distrett ta' At-Turaif]] *[[Dizzjunarju]] *[[Djalett]] *[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]] *[[Djémila]] *[[Djerba]] *[[Dolċier]] *[[Dolmen ta' Menga]] *[[Dolmen ta' Viera]] *[[Dolomiti]] *[[Domenico Allegri]] *[[Domenico Scarlatti]] *[[Domowina]] *[[Donatello]] *[[Dougga]] *[[Draginja Vuksanović-Stanković]] *[[Dubrovnik]] *[[Durmitor]] * [[Dwejra]] === '''<u>E</u>''' === * [[Edgar Preca]] * [[Edward Sexton]] * [[Edinburgu]] * [[Edward de Bono]] * [[Edwin Hubble]] * [[Efesu]] * [[Eise Eisinga]] *[[Ekonomista]] *[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]] *[[El Escorial]] *[[El Jadida]] *[[El Tajin]] *[[El Torcal]] *[[Eleonora Jenko Groyer]] *[[Elisha Graves Otis]] *[[Elvas]] *[[Emil Nolde]] *[[Emma Andrijewska]] *[[Emma Muscat]] *[[Ernst Schröder]] *[[Esperantoloġija]] *[[Essaouira]] *[[Estrazzjoni terminoloġika]] *[[Ethel Anderson]] *[[Eugenija Šimkūnaitė]] *[[Eugenio Montale]] *[[Eva Ahnert-Rohlfs]] *[[Evelyn Bonaci]] *[[Évora]] *[[Ewropa tal-Lvant]] === '''<u>F</u>''' === * [[Fabbrika ta' Fagus]] * [[Fabbrika ta' Van Nelle]] * [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]] * [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]] * [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]] * [[Fanal ta' Cordouan]] * [[Fanjingshan]] * [[Fasil Ghebbi]] * [[Fatehpur Sikri]] *[[Femminiżmu tar-Rom]] *[[Fenno-Skandinavja]] *[[Fernando Botero]] *[[Ferrara]] *[[Ferruccio Lamborghini]] *[[Festival ta' Sanremo]] *[[Fdalijiet ta' Loropéni]] *[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]] *[[Figolla]] *[[Firenze]] *[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]] *[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]] *[[Flora Martirosian]] *[[Fondoq ta' Ironbridge]] *[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]] *[[Foresti Irkanjani]] *[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]] *[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]] *[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]] *[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]] *[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]] *[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]] *[[Foresti Verġni ta' Komi]] *[[Formazzjonijiet u Għerien Karstiċi Evaporitiċi tar-Reġjun ta' Emilia Romagna]] *[[Forti l-Aħmar]] * [[Forti ta' Agra]] *[[Forti ta' Bahla]] *[[Forti ta' Ġesù]] *[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]] *[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]] *[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]] *[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]] *[[Fortizza ta' Diyarbakır]] *[[Fortizza ta' Hwaseong]] *[[Fortizza ta' Pirot]] *[[Fortizza ta' San Nikola]] *[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]] *[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]] *[[Foss ta' Messel]] *[[Fotografu]] *[[Francesco Guardi]] *[[François-Alphonse Forel]] *[[François Couperin]] *[[François Girardon]] *[[Francois Mauriac]] *[[Franco Migliacci]] *[[Franġisk Zahra]] *[[Frank Drake]] *[[Franz Beckenbauer]] *[[Franz Kafka]] *[[Franz Ritter von Hauer]] *[[Franz von Suppé]] *[[Frédéric Bartholdi]] *[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]] *[[Fritz Albert Lipmann]] * [[Frott]] * [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]] * [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] * [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]] *[[Fuji]] *[[Furnar]] === '''<u>Ġ</u>''' === * [[Ġardinar]] *[[Ġebla ta' Rosetta]] * [[Ġebla tal-Ġeneral]] * [[Ġeoloġija]] * [[Ġeriko tal-Qedem]] * [[Ġerusalemm]] * [[Ġibjun ta' Bovilla]] * [[Ġibjun ta' Kiev]] * [[Ġnien Botaniku ta' Padova]] * [[Ġnien Persjan]] * [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]] * [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]] * [[Ġonna Klassiċi ta' Suzhou]] * [[Ġonna ta' Hevsel]] *[[Ġurnalist]] === '''<u>G</u>''' === * [[Gammelstad]] * [[Gamzigrad]] * [[Gebel Barkal]] * [[Geirangerfjord]] * [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]] *[[Georg Ohm]] *[[Georg von Békésy]] *[[George Gallup]] *[[Georges Bernanos]] *[[Georges J.F. Kohler]] *[[Gerbrand van den Eeckhout]] *[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]] *[[Ghadamès]] *[[Giacomo Barozzi da Vignola]] *[[Giacomo Zanella]] *[[Giampiero Galeazzi]] *[[Gianni Vella]] *[[Gigi Riva]] *[[Giorgia Meloni]] *[[Giorgio Vasari]] *[[Giosuè Carducci]] *[[Giotto]] *[[Giovanni Arduino]] *[[Giovanni Battista Belzoni]] *[[Giovanni Boccaccio]] *[[Giovanni Paisiello]] *[[Giovanni Papini]] *[[Giulio Natta]] *[[Gjirokastër]] *[[Glossarju]] *[[Göbekli Tepe]] *[[Goffredo Mameli]] *[[Golf ta' California]] *[[Gonbad-e Qābus]] *[[Gordion]] *[[Gösta Mittag-Leffler]] *[[Gotiku]] *[[Grand Pré]] *[[Grand-Bassam]] *[[Grand Place, Brussell]] *[[Graz]] *[[Grazia Deledda]] *[[Greenland]] *[[Gregorio Allegri]] *[[Gremxula ta' Malta]] *[[Grotta ta' Chauvet]] *[[Grotti ta' Longmen]] *[[Grotti ta' Yungang]] *[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]] *[[Guillaume Cornelis van Beverloo]] *[[Guimarães]] *[[Gustave Charpentier]] * [[Gżejjer Eolji]] * [[Gżejjer Falkland]] * [[Gżejjer Galapagos]] * [[Gżejjer Solovetsky]] * [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]] * [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]] * [[Gżira Inaċċessibbli]] * [[Gżira ta' Fraser]] * [[Gżira ta' Gorée]] * [[Gżira ta' Henderson]] *[[Gżira ta' Jeju]] *[[Gżira ta' Kunta Kinteh]] *[[Gżira ta' Mozambique]] *[[Gżira ta' Pico]] *[[Gżira ta' Robben]] *[[Gżira ta' Wrangel]] *[[Gżira tal-Mużewijiet]] === '''<u>GĦ</u>''' === * [[Għajn Tuffieħa]] * [[Għalliem]] *[[Għar Dalam]] *[[Għar ta' Altamira]] *[[Għar ta' Gorham]] *[[Għar ta' Karain]] *[[Għar ta' Optymistychna]] *[[Għar tal-Irħam]] *[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]] *[[Għarb]] *[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]] *[[Għerien ta' Ajanta]] *[[Għerien ta' Elephanta]] *[[Għerien ta' Ellora]] *[[Għerien ta' Mogao]] *[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]] *[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]] *[[Għid]] *[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]] *[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]] *[[Għoljiet ta' Donets]] *[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]] === '''<u>H</u>''' === * [[Hagia Sophia]] * [[Hahoe]] * [[Haley Bugeja]] * [[Hallstatt]] * [[Hampi]] *[[Hans Geiger]] *[[Hans Memling]] *[[Hans Spemann]] *[[Harar]] *[[Harry Belafonte]] *[[Hatı Çırpan]] *[[Hatra]] *[[Hattusha]] *[[Hawa Mahal]] *[[Hebron]] *[[Hedeby]] *[[Hegra]] *[[Heinrich Hertz]] *[[Helena Kottler Vurnik]] *[[Henri Fantin-Latour]] *[[Henri Frederic Amiel]] *[[Hermannus Contractus]] *[[Hideki Shirakawa]] *[[Hideki Yukawa]] *[[Hildesheim]] *[[Höga Kusten]] *[[Hoh Xil]] *[[Holašovice]] *[[Hollókő]] *[[Hongcun]] *[[Hospicio Cabañas]] *[[Hospital de Sant Pau]] *[[Hovgården]] *[[Howard Carter]] *[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]] *[[Huangshan]] *[[Hubert de Givenchy]] === '''<u>Ħ</u>''' === * [[Ħaġar ta' Jelling]] *[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]] *[[Ħitan Rumani ta' Lugo]] *[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]] === '''<u>I</u>''' === * [[Ibn Battuta]] * [[ICOMOS]] * [[Idrija]] * [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]] *[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]] *[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]] *[[Inara Luigas]] *[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]] *[[Independence Hall]] *[[Indiċi]] *[[Industrija tal-lavanja f'Wales]] *[[Ingredjent]] *[[Intaljatur]] *[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]] * [[Ipproċessar testwali]] * [[Irdumijiet ta' Bandiagara]] * [[Iremel]] * [[Irħula Antiki ta' Djenné]] * [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]] * [[Irpin]] * [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]] *[[Isabella d'Este]] *[[ISBN]] *[[Istmu Kuronjan]] *[[Ivan Turgenev]] *[[Ivrea]] === '''<u>J</u>''' === * [[Jacinto Benavente]] * [[Jaipur]] *[[Jantar Mantar, Jaipur]] *[[Jarrod Sammut]] *[[Jean Antoine Houdon]] *[[Jean Dieudonné]] *[[Jean Picard]] *[[Jeddah]] *[[Joggins]] *[[Johann Christian Bach]] *[[Johan Jensen]] *[[John Edward Critien]] *[[John Kendrew]] *[[John Strutt Rayleigh]] *[[Jongmyo]] *[[Jørgen Pedersen Gram]] *[[Josef Hoffman]] *[[Joseph Louis Gay-Lussac]] *[[Jože Plečnik]] *[[Jules Pascin]] *[[Julia Malinova]] *[[Julia Sanina]] *[[Júlia Sigmond]] *[[Julio Baghy]] *[[Julius Wagner-Jauregg]] *[[Jum il-Ġifa]] *[[Jum il-Lingwa Erżjana]] *[[Jum l-Ewropa]] *[[Jum Zamenhof]] === '''<u>K</u>''' === * [[Kairouan]] * [[Kaja Kallas]] *[[Kalwaria Zebrzydowska]] *[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]] *[[Kanal il-Kbir (iċ-Ċina)]] *[[Kanal ta' Rideau]] *[[Kanali ta' Amsterdam]] *[[Kandy]] *[[Kappella]] *[[Karavanseraj Persjani]] *[[Karl Ferdinand Braun]] *[[Karl Weierstrass]] *[[Karlskrona]] *[[Karlu III]] *[[Kasbah tal-Alġier]] *[[Kaskati ta' Galdelsha]] *[[Kaskati ta' Vitorja]] *[[Kastell ta' Durham]] *[[Kastell ta' Himeji]] *[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]] *[[Kastell ta' Kronborg]] *[[Kastell ta' Kuressaare]] *[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]] *[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]] *[[Kastell ta' Nesvizh]] *[[Kastell ta' Paphos]] *[[Kastell ta' San Pedro de la Roca]] *[[Kastell ta' Spiš]] *[[Kastell ta' Wartburg]] *[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]] *[[Kastelli ta' Bellinzona]] *[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]] *[[Katarina Vitale]] * [[Katidral]] *[[Katidral ta' Aachen]] *[[Katidral ta' Amiens]] *[[Katidral ta' Bourges]] *[[Katidral ta' Burgos]] *[[Katidral ta' Canterbury]] *[[Katidral ta' Chartres]] *[[Katidral ta' Köln]] *[[Katidral ta' Naumburg]] *[[Katidral ta' Reims]] *[[Katidral ta' Roskilde]] *[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]] *[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]] *[[Katidral ta' Speyer]] *[[Katidral ta' Tournai]] *[[Katidral ta' Zvartnots]] *[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]] *[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]] *[[Katsiaryna Barysevich]] *[[Kauksi Ülle]] *[[Kaunas]] *[[Kavallier ta' Madara]] * [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]] * [[Kawkasu tal-Punent]] *[[Kelma]] *[[Kerkuane]] *[[Kernavė]] *[[Kewkbet is-Safar]] *[[Khiva]] *[[Khor Rori]] *[[Kinderdijk]] *[[Kirurgu]] *[[Kizhi Pogost]] *[[Kladruby nad Labem]] * [[Klima ta' Malta]] * [[Klondike]] * [[Kluane / Wrangell–St. Elias / Bajja tal-Glaċieri / Tatshenshini-Alsek]] * [[Knarik Vardanyan]] * [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]] * [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]] *[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]] *[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]] *[[Knejjes ta' Chiloé]] *[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]] *[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]] *[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]] *[[Knejjes tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Pskov]] *[[Knejjes tal-Moldavja]] *[[Knejjes tal-Paċi]] *[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]] *[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]] *[[Knisja ta' Boyana]] *[[Knisja ta' San Ġwann f'Kaneo]] *[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]] *[[Knisja ta' Santa Margerita]] *[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]] *[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]] *[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]] *[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]] *[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]] *[[Knisja tal-Vitorja]] *[[Koh Ker]] *[[Kok]] *[[Kolomenskoye]] *[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]] *[[Kolonji tal-Benevolenza]] *[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]] * [[Kolossew]] * [[Konso]] *[[Konversazzjoni]] *[[Korfù]] *[[Kosta Ġurassika]] *[[Kosta ta' Amalfi]] *[[Koutammakou]] *[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]] *[[Krak des Chevaliers]] *[[Krakovja]] *[[Krater ta' Logoisk]] *[[Krater ta' Vredefort]] *[[Kremlin ta' Kazan]] *[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]] *[[Kreta]] *[[Krisztina Tóth]] *[[Krzemionki]] *[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]] *[[Kujataa]] *[[Kulangsu]] *[[Kuldīga]] *[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]] *[[Kultura ta' Chaco]] *[[Kultura ta' Chinchorro]] *[[Kultura ta' Liangzhu]] *[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]] *[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]] *[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]] *[[Kumpless tal-Foresti ta' Dong Phayayen-Khao Yai]] *[[Kumpless tal-Foresta ta' Kaeng Krachan]] *[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]] *[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]] *[[Kumpless tal-Muntanji u tat-Tempji ta' Chengde]] *[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]] *[[Kumitat tal-Wirt Dinji]] *[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]] *[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]] *[[Kunvent ta' Spiš]] *[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]] *[[Kunya-Urgench]] *[[Kuruna ta' Zvonimir]] *[[Kutná Hora]] === '''<u>L</u>''' === * [[L-Arti]] * [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]] * [[Lag ta' Baikal]] * [[Lag ta' Laach]] * [[Lag tal-Punent, Hangzhou]] * [[Lagi ta' Ounianga]] * [[Lagi ta' Willandra]] * [[Lake District]] * [[Lamu]] *[[Landier]] *[[Lapponja Żvediża]] *[[Las Médulas]] *[[Lascaux]] *[[Lavaux]] *[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]] *[[Lazzaro Pisani]] *[[Le Corbusier]] *[[Le Havre]] *[[Le Locle]] *[[Leptis Magna]] *[[Lessikoloġija]] * [[Lessiku]] * [[Letoon]] * [[Lev Semenovič Pontrjagin]] * [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]] * [[Leyla Mammadbeyova]] * [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]] *[[Lika Kavzharadze]] *[[Lima]] *[[Lingwa Erżjana]] *[[Lingwa Ġermaniża]] *[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]] *[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]] *[[Linji ta' Nazca]] *[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]] *[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]] *[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]] *[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]] *[[Lista ta' peniżoli]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]] *[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]] *[[Liz Truss]] *[[Loġġa tal-Ħarir]] *[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]] *[[Lorenzo de' Medici]] *[[Lorenzo Gafà]] *[[Lorenzo Valla]] *[[Luang Prabang]] *[[Lübeck]] *[[Lucavsala]] *[[Lucia Piussi]] *[[Lučka Kajfež Bogataj]] *[[Ludmila tal-Boemja]] *[[Ludovico Ariosto]] *[[Ludovico Carracci]] *[[Ludwik Lejzer Zamenhof]] *[[Luigi Boccherini]] *[[Luigi Galvani]] *[[Luigi Pirandello]] *[[Lumbini]] *[[Lunenburg]] *[[Lviv]] *[[Lyon]] *[[Lyubov Panchenko]] === '''<u>M</u>''' === * [[Machu Picchu]] * [[Madinat Al-Zahra]] *[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]] *[[Magda Šaturová-Seppová]] *[[Maison Carrée]] * [[Malta taħt il-Franċiżi]] *[[Maltin]] *[[Måneskin]] *[[Manhush]] *[[Manto Mavrogenous]] *[[Mantova]] *[[Margaret Abela]] *[[Maria De Filippi]] *[[Maria Dobroniega ta' Kiev]] *[[Maria Grollmuß]] *[[Marian Smoluchowski]] *[[Mario Draghi]] *[[Mário Zagallo]] *[[Marrakesh]] *[[Martinu I ta' Sqallija]] *[[Mary Chronopoulou]] *[[Mary Fenech Adami]] *[[Mary Moser]] *[[Masġar tal-Palm ta' Elche]] *[[Maurizio Costanzo]] *[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]] *[[Maymand]] *[[Mbanza Kongo]] *[[Medina ta' Sousse]] *[[Mérida (Spanja)]] *[[Meroe]] *[[Merv]] *[[Meteora]] *[[Michael Refalo]] *[[Michail Glinka]] *[[Mikhail Ostrogradsky]] *[[Milan]] *[[Mileva Filipović]] *[[Mimoza Kusari-Lila]] *[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]] *[[Minaret ta' Jam]] *[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]] *[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]] *[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]] *[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]] *[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]] *[[Mira Alečković]] *[[Mirella Freni]] *[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]] *[[Missjonijiet ta' San Antonio]] *[[Mnajdra]] *[[Modena]] *[[Mogħdija tal-Ġgant]] *[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]] *[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]] *[[Monasteru ta' Alcobaça]] *[[Monasteru ta' Batalha]] *[[Monasteru ta' Ferapontov]] *[[Monasteru ta' Gelati]] *[[Monasteru ta' Geghard]] *[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]] *[[Monasteru ta' Haghpat]] *[[Monasteru ta' Horezu]] *[[Monasteru ta' Hosios Loukas]] *[[Monasteru ta' Maulbronn]] *[[Monasteru ta' Poblet]] *[[Monasteru ta' Rila]] *[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]] *[[Monasteru ta' Santa Katarina]] *[[Monasteru ta' Sopoćani]] *[[Monasteru ta' Studenica]] *[[Monasteru ta' Voroneț]] *[[Monasteru tal-Ġlormini]] *[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]] *[[Monika Kryemadhi]] *[[Mont-Saint-Michel]] *[[Monte Albán]] *[[Monte San Giorgio]] *[[Monte Titano]] *[[Monticello]] * [[Monument]] * [[Monumenti Bojod ta' Vladimir u ta' Suzdal]] * [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]] * [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]] * [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]] * [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]] * [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]] *[[Monumenti Storiċi ta' Nara]] *[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]] *[[Morelia]] *[[Moritz Cantor]] *[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]] *[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]] *[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]] *[[Moskea tat-Tatari]] *[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]] *[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]] *[[Motoori Norinaga]] *[[Mramorje]] *[[Mtskheta]] *[[Muhammad al-Idrisi]] *[[Muħammed]] *[[Muniċipju ta' Bremen]] *[[Muntanja Qingcheng]] *[[Muntanja Wutai]] *[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]] *[[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]] *[[Muntanji tal-Krimea]] *[[Muntanji Wudang]] *[[Muntanji Wuyi]] *[[Mużew ta' Plantin-Moretus]] *[[Mużew ta' Trojja]] *[[Mystras]] === '''<u>N</u>''' === * [[Nærøyfjord]] * [[Nadur]] * [[Nagorno-Karabakh]] * [[Naħla tal-għasel ta' Malta]] * [[Namhansanseong]] * [[Nancy]] *[[Napli]] *[[Naryn-Kala]] *[[Nataliya Kobrynska]] *[[Nea Moni ta' Chios]] *[[Nekropoli ta' Monterozzi]] *[[Nemrut Dağı]] *[[Nessebar]] *[[New Lanark]] *[[New Secret (jott)]] *[[Nexhmije Pagarusha]] *[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]] *[[Nicolas-Joseph Cugnot]] *[[Nicolas Flamel]] *[[Nicolau Coelho]] *[[Nida]] *[[Nika Križnar]] *[[Nikkō]] *[[Nino Ramishvili]] *[[Nisa (Turkmenistan)]] *[[Nisa f’Malta]] *[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]] *[[Nizza]] *[[Norman Morrison]] *[[Nutar]] === '''<u>O</u>''' === * [[Oażi ta' Al-Ahsa]] * [[Olga Tass]] *[[Olimpja]] *[[Ophrys caucasica|''Ophrys caucasica'']] *[[Oplontis]] *[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]] *[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]] *[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]] *[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]] *[[Ortografija Litwana]] *[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]] *[[Osun-Osogbo]] *[[Otto Toeplitz]] === '''<u>P</u>''' === * [[Pablo Neruda]] * [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]] * [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tal-Ewwel Pjantaġġuni tal-Kafè fix-Xlokk ta' Kuba]] * [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]] * [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]] * [[Pajsaġġ Karstiku tan-Nofsinhar taċ-Ċina]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]] * [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]] * [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]] * [[Pajsaġġ Kulturali tal-Għelieqi Mtarrġa tar-Ross ta' Honghe Hani]] * [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]] * [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Zuojiang]] * [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]] * [[Pajsaġġ Kulturali u l-Fdalijiet Arkeoloġiċi tal-Wied ta' Bamiyan]] * [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]] * [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]] * [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]] * [[Pajsaġġi ta' Dauria]] * [[Pál Maléter]] * [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]] *[[Palazz Irjali ta' Caserta]] *[[Palazz Mariinskyi]] *[[Palazz ta' Blenheim]] *[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]] *[[Palazz ta' Drottningholm]] *[[Palazz ta' Fontainebleau]] *[[Palazz ta' Golestan]] *[[Palazz ta' Ishak Paşa]] *[[Palazz ta' Mafra]] *[[Palazz ta' Potala]] *[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]] *[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]] *[[Palazz ta' Versailles]] *[[Palazz tal-Khan]] *[[Palazz tas-Sajf]] *[[Palazz tax-Shirvanshah]] *[[Palazzi Rjali ta' Abomey]] *[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]] *[[Palenque]] *[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]] *[[Palestina]] *[[Palianytsia]] *[[Palmaria]] *[[Palmyra]] *[[Pamukkale]] *[[Panamá Viejo]] *[[Papahānaumokuākea]] *[[Parmigianino]] *[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]] *[[Park Irjali ta' Studley]] *[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]] *[[Park Naturali ta' Dinara]] *[[Park Naturali tal-Pilastri ta' Lena]] *[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]] *[[Park Nazzjonali Olimpiku]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]] *[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]] *[[Park Nazzjonali ta' Alejandro de Humboldt]] *[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]] *[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Carlsbad]] *[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]] *[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]] *[[Park Nazzjonali ta' Comoé]] *[[Park Nazzjonali ta' Desembarco del Granma]] *[[Park Nazzjonali ta' Doñana]] *[[Park Nazzjonali ta' Everglades]] *[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]] *[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]] *[[Park Nazzjonali ta' Garamba]] *[[Park Nazzjonali ta' Great Smoky Mountains]] *[[Park Nazzjonali ta' Gros Morne]] *[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]] *[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]] *[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]] *[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]] *[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]] *[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]] *[[Park Nazzjonali ta' Komodo]] *[[Park Nazzjonali ta' Lahemaa]] *[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]] *[[Park Nazzjonali ta' Lushan]] *[[Park Nazzjonali ta' Mammoth Cave]] *[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]] *[[Park Nazzjonali ta' Mesa Verde]] *[[Park Nazzjonali ta' Miguasha]] *[[Park Nazzjonali ta' Nahanni]] *[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]] *[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]] *[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]] *[[Park Nazzjonali ta' Pirin]] *[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]] *[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]] *[[Park Nazzjonali ta' Salonga]] *[[Park Nazzjonali ta' Sanqingshan]] *[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]] *[[Park Nazzjonali ta' Simien]] *[[Park Nazzjonali ta' Taï]] *[[Park Nazzjonali ta' Teide]] *[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]] *[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]] *[[Park Nazzjonali ta' Virunga]] *[[Park Provinċjali ta' Writing-on-Stone]] *[[Park Nazzjonali ta' Yellowstone]] *[[Park Nazzjonali ta' Yosemite]] *[[Park Nazzjonali tal-Biżonti tal-Boskijiet]] *[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]] *[[Park Nazzjonali tal-Grand Canyon]] *[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]] *[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]] *[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]] *[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]] *[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]] *[[Park Nazzjonali tal-Vulkani ta' Hawaii]] *[[Park Nazzjonali tat-Taġikistan]] *[[Park Provinċjali tad-Dinosawri]] *[[Park Storiku ta' Ayutthaya]] *[[Park Storiku ta' Phu Phrabat]] *[[Park Storiku ta' Si Thep]] *[[Park Storiku ta' Sukhothai]] *[[Park ta' Maloti-Drakensberg]] *[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]] *[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]] *[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]] *[[Parks Internazzjonali tal-Paċi ta' Waterton-tal-Glaċieri]] *[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]] *[[Parks Nazzjonali u Statali tas-Siġar tal-Injam tal-Aħmar]] *[[Parks tal-Muntanji tar-Rockies Kanadiżi]] *[[Parrukkier]] *[[Pasargadae]] *[[Paseo del Prado]] *[[Pattadakal]] *[[Paulo Coelho]] *[[Pavlo Lee]] *[[Pécs]] *[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]] *[[Peña de los Enamorados]] *[[Peniżola]] *[[Pergamon]] *[[Peri-Khan Sofiyeva]] *[[Persepolis]] *[[Peter Carl Fabergé]] *[[Petra]] *[[Petra Brocková]] *[[Petroglifiċi tal-Lag ta' Onega u l-Baħar Abjad]] *[[Philipp Otto Runge]] *[[Philippi]] *[[Pienza]] *[[Piero Angela]] *[[Pierre Fatou]] *[[Pietro Longhi]] *[[Pimachiowin Aki]] *[[Ping Yao]] *[[Pirinej-Monte Perdido]] *[[Pitons]] *[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]] *[[Pjanura ta’ Stari Grad]] *[[Pjanura tal-Ġarer]] *[[Pjazza]] *[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]] * [[Pjazza tal-Mirakli]] *[[Plamer]] *[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]] *[[Pobiti Kamani]] *[[Politika]] *[[Polonnaruwa]] *[[Pont Antik ta’ Mostar]] *[[Pont ta' Forth]] *[[Pont ta' Malabadi]] *[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]] *[[Pont tal-Paċi, Tbilisi]] *[[Pont ta' Vizcaya]] *[[Porfirio Barba-Jacob]] *[[Port ta' Mariupol]] *[[Port ta’ Marsamxett]] *[[Porta Nigra]] *[[Portiċi ta' Bologna]] *[[Porto]] *[[Pożati]] *[[Prambanan]] *[[Professjoni]] *[[Proklos]] *[[Promontorju ta' Putorana]] *[[Provins]] *[[Pu'er]] *[[Puebla (belt)]] *[[Pythagoreion]] === '''<u>Q</u>''' === * [[Qabar ta' Askia]] * [[Qabar ta' Humayun]] * [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]] * [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]] * [[Qabża tal-Biżonti Sfrakassati]] * [[Qal'at al-Bahrain]] * [[Qala (Għawdex)]] * [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]] * [[Qalhat]] * [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]] * [[Quanzhou]] * [[Quedlinburg]] * [[Quito]] * [[Quseir Amra]] * [[Qutb Minar]] === '''<u>R</u>''' === * [[Rachid Chouhal]] * [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]] * [[Rammelsberg]] * [[Ras'ken' Ozks]] * [[Ravenna]] * [[Ravesa Lleshi]] * [[Red Bay]] * [[Regensburg]] * [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]] * [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]] * [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]] *[[Reichenau]] *[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]] *[[Rembrandt]] *[[Renata Scotto]] *[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]] *[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]] *[[Residenza ta' Würzburg]] *[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]] *[[Residenzi tal-Familja Savoia]] *[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]] *[[Rewwixta tal-Qassisin]] *[[Riga]] *[[Risco Caído]] *[[Riversleigh]] *[[Riżerva Ekoloġika ta' Mistaken Point]] *[[Riżerva Forestali ta' Sinharaja]] *[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]] *[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]] *[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]] *[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]] *[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]] *[[Riżerva Naturali ta' Okapi]] *[[Riżerva Naturali ta' Selous]] *[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]] *[[Riżerva Naturali ta' Tigrovaya Balka]] *[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]] *[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]] *[[Riżerva ta' Bijosfera ta' El Pinacate u Gran Desierto de Altar]] *[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Baħar l-Iswed]] *[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]] *[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]] *[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]] *[[Robert Fico]] *[[Robert Wilhelm Bunsen]] *[[Rodi (belt)]] * [[Roi Mata]] * [[Roșia Montană]] * [[Ronald Searle]] * [[Røros]] * [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]] * [[Royal Exhibition Building]] * [[Róža Domašcyna]] *[[Rudolf Diesel]] *[[Ruggiero Leoncavallo]] === '''<u>S</u>''' === * [[Sabratha]] * [[Saeva Dupka]] * [[Safranbolu]] * [[Saint-Émilion]] * [[Sajjied]] *[[Sala taċ-Ċentenarju]] *[[Salamanca]] *[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]] *[[Salme Kann]] *[[Saltaire]] *[[Salvatore Accardo]] *[[Salzburg]] *[[Samantha Cristoforetti]] *[[Samarkanda]] *[[Samarra]] *[[Sambor Prei Kuk]] *[[Samuel Deguara]] *[[San Cristóbal de La Laguna]] *[[San Gimignano]] *[[San Lawrenz (Għawdex)]] *[[San Miguel de Allende]] *[[San Pietruburgu]] *[[Sana'a]] *[[Sanchi]] *[[Sandra Milo]] *[[Sandra Mondaini]] *[[Sandro Botticelli]] *[[Sangiran]] *[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]] *[[Santiago de Compostela]] *[[Santiago de Querétaro]] *[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]] *[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]] *[[Santwarju ta' Itsukushima]] *[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]] *[[Santwarji tal-Għasafar tal-Passa tul il-Kosta tal-Baħar Isfar u l-Golf ta' Bohai]] *[[Santwarji tal-Pandas Ġganteski ta' Sichuan]] *[[Santwarji tan-Natura Selvaġġa ta' Thungyai-Huai Kha Khaeng]] *[[Sarazm]] * [[Saryarka]] * [[Sassi ta' Matera]] *[[Schokland]] *[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]] *[[Sebastian Brant]] *[[Segovia]] *[[Seka Sablić]] *[[Sengħa]] *[[Seokguram]] *[[Seowon]] *[[Severo Ochoa]] *[[Sevil Shhaideh]] *[[Sewell]] *[[SGang Gwaay]] *[[Shahr-e Sukhteh]] *[[Shahrisabz]] *[[Shaken Aimanov]] *[[Shales ta' Maotianshan]] *[[Sheki]] *[[Shennongjia]] *[[Shibam]] *[[Sian Ka'an]] *[[Šibenik]] *[[Sibila Petlevski]] *[[Sidney Webb]] *[[Siega Verde]] *[[Siena]] *[[Sighișoara]] *[[Sigiriya]] *[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]] *[[Sikhote-Alin]] *[[Sinagoga Antika (Erfurt)]] *[[Sinéad O'Connor]] *[[Sintra]] *[[Siracusa]] *[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]] *[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]] *[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]] *[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]] *[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]] *[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]] *[[Sit Storiku Statali tat-Tumbati tal-Ħamrija ta' Cahokia]] * [[Sit ta' Wirt Dinji]] * [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]] *[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]] *[[Sit tar-Raġel ta' Peking f'Zhoukoudian]] *[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]] *[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]] *[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] *[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]] *[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]] *[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]] *[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]] *[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]] *[[Sit Storiku Nazzjonali ta' San Juan]] *[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]] *[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]] *[[Siti tat-Tusi]] *[[Skarpan]] *[[Skellig Michael]] *[[Skogskyrkogården]] *[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]] *[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]] *[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]] *[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]] *[[Skorba]] *[[Skrivan]] *[[Socotra]] *[[Soltaniyeh]] *[[Songo Mnara]] *[[Sophia Loren]] *[[Sophie Germain]] *[[Sophie Liebknecht]] *[[Söyembikä]] *[[Speicherstadt]] *[[Spinalonga]] *[[Sputnik 5]] *[[Stari Ras]] *[[Statwa]] *[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]] *[[Statwa tal-Libertà]] *[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]] *[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]] *[[Stećak]] *[[Stevns Klint]] *[[Stonehenge]] *[[Stone Town]] *[[Su Nuraxi]] *[[Subak]] *[[Sulaiman-Too]] *[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]] *[[Surtsey]] *[[Susa]] *[[Svaneti]] *[[Svetlana Antonovska]] *[[Sviyazhsk]] === '''<u>T</u>''' === * [[Ta' Bakkja]] * [[Ta' Ħaġrat]] * [[Ta' Kandja]] *[[Tabib]] *[[Tadrart Acacus]] *[[Taħdit]] *[[Taishan]] *[[Taj Mahal]] *[[Takht-e Soleyman]] *[[Takkanot Shum]] *[[Tallinn]] *[[Tamgaly]] *[[Tanġier]] *[[Taos Pueblo]] *[[Taputapuātea]] *[[Tarraco]] *[[Tassili n'Ajjer]] *[[Tchogha Zanbil]] *[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]] *[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]] *[[Teatru Rjal]] *[[Teatru Ruman ta' Orange]] *[[Teatru tal-Opri Margravjali]] *[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]] *[[Tebe (Eġittu)]] *[[Tekniku]] *[[Telč]] * [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]] *[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]] *[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]] *[[Tempju ta' Haeinsa]] *[[Tempji ta' Ħal Tarxien]] *[[Tempju ta' Mahabodhi]] *[[Tempju ta' Preah Vihear]] *[[Tempju tal-Ġenna]] *[[Tempju tal-Għar ta' Dambulla]] *[[Tempju u Ċimiterju ta' Konfuċju u l-Villa tal-Familja Kong f'Qufu]] *[[Teotihuacan]] *[[Tequila (Belt)]] * [[Terminoloġija]] * [[Tetiana Ostashchenko]] * [[Tétouan]] *[[Teżawru]] *[[Theobald Boehm]] *[[Theodore Géricault]] *[[Thimlich Ohinga]] *[[Tholos ta' El Romeral]] *[[Thomas à Kempis]] *[[Tian Shan]] * [[Tieqa tad-Dwejra]] * [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]] * [[Tikal]] * [[Timgad]] * [[Tina Turner]] * [[Tinetto]] * [[Tino]] * [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]] *[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]] *[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]] *[[Tinqix fuq il-Blat ta' Dazu]] *[[Tinqix ta' Bisotun]] *[[Tipasa]] *[[Tiryns]] *[[Tiya]] *[[Tlacotalpan]] *[[TNMK]] *[[Tobias Michael Carel Asser]] *[[Toledo]] *[[Tomaso Antonio Vitali]] *[[Tomiri]] *[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]] *[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]] * [[Torri Mmejjel ta' Pisa]] * [[Torri ta' Belém]] *[[Torri ta' Erkole]] *[[Torri ta' Londra]] *[[Torri tax-Xebba (Baku)]] *[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]] *[[Toruń]] *[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]] *[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]] *[[Třebíč]] *[[Trinidad, Kuba]] *[[Trogir]] *[[Trojja]] *[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]] *[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]] *[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]] *[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]] *[[Tsodilo]] *[[Tulou ta' Fujian|''Tulou'' ta' Fujian]] *[[Tumbati Ċerimonjali tal-Ħamrija ta' Hopewell]] *[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]] *[[Tumbati Monumentali tal-Ħamrija ta' Poverty Point]] *[[Turan]] *[[Tutankhamun]] *[[Tyre]] === '''<u>U</u>''' === * [[Úbeda]] * [[Ugo Foscolo]] *[[Uluru]] *[[Um er-Rasas]] *[[UNESCO]] *[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]] *[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]] *[[Università ta' Coimbra]] *[[Unjoni Sovjetika]] *[[Urbino]] *[['Uruq Bani Mu'arid]] *[[Uxmal]] === '''<u>V</u>''' === * [[Val d'Orcia]] *[[Val di Noto]] *[[Valentyna Radzymovska]] *[[Valeria Bruni Tedeschi]] *[[Vallée de Mai]] *[[Vasco da Gama]] *[[Vat Phou]] *[[Velimir Khlebnikov]] *[[Venera 7]] *[[Verona]] *[[Via Appia]] *[[Vincent van Gogh]] *[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]] *[[Villa d'Este]] *[[Villa Romana del Casale]] *[[Villa ta' Adrijanu]] *[[Villa Tugendhat]] *[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]] *[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]] *[[Vilnius]] *[[Visby]] *[[Vitaliy Kim]] *[[Vito Volterra]] *[[Vittorio De Sica]] *[[Vjenna]] *[[Vladimir Ashkenazy]] *[[Vlkolínec]] *[[Volodymyr Zelenskyy]] *[[Volubilis]] *[[Võros]] *[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]] *[[Vulkani ta' Kamchatka]] === '''<u>W</u>''' === * [[Wachau]] * [[Wadi Al-Hitan]] *[[Wadi Rum]] *[[Wales]] *[[Weimar Klassika]] *[[Werrej]] *[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]] *[[Wied t'Isfel tal-Awash]] *[[Wied ta' Kathmandu]] *[[Wied ta' Loire]] *[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]] *[[Wied ta' M'zab]] *[[Wied ta' Qadisha]] *[[Wied ta' Viñales]] *[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]] *[[Wied tat-Tempji]] *[[Wilhelm Grimm]] *[[Wilhelm Röntgen]] *[[Willem de Sitter]] *[[William Boeing]] *[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]] *[[Wismar]] *[[Wolfgang Paul]] === '''<u>X</u>''' === * [[Xanadu]] * [[Xanthos]] * [[Xatt it-Tiben]] *[[Xeff]] *[[Xidi]] *[[Xmara Omo]] *[[Xochicalco]] *[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]] *[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]] *[[Xjenza spazjali]] *[[Xtatol]] === '''<u>Y</u>''' === * [[Yagul]] * [[Yana Zinkevych]] * [[Yangdong]] * [[Yarmak]] * [[Yaroslavl]] * [[Yazd]] * [[Yeni-Kale]] * [[Yin Xu]] * [[Yllka Mujo]] * [[Yogyakarta]] *[[Yuliya Gushchina]] *[[Yuri Lysianskyi]] === '''<u>Ż</u>''' === * [[Żapoteki]] * [[Żiemel Abjad ta' Osmington]] * [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]] *[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]] *[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]] *[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]] *[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]] *[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku ta' Huanglong]] *[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku tal-Wied ta' Jiuzhaigou]] *[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku ta' Wulingyuan]] *[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]] *[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]] *[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]] *[[Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan]] *[[Żoni Storiċi ta' Baekje]] *[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]] *[[Żooloġija]] === '''<u>Z</u>''' === * [[Zabid]] * [[Zacatecas (belt)]] * [[Zagori]] * [[Zamość]] * [[Žatec]] * [[Žehra]] * [[Ziba Ganiyeva]] * [[Zlata Kolarić-Kišur]] *[[Zofia Zamenhof]] *[[Zollverein]] *[[Zond 5]] *[[Zsuzsanna Lorántffy]] n9632r6tnogrjxzooi5jbvn6rvm2epp 0 31127 318424 318321 2024-12-06T16:29:14Z ToniSant 4257 /* Novembru */ +Vinyl Paradise 318424 wikitext text/x-wiki Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli. ==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024== === Jannar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Haw |[[elPaletti]] |Digital |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240108201542/https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|arkivju-data=2024-01-08|url-status=dead}}</ref> |[[wikidata:Q124354611|Q124354611]] |- |5 |Hey Lover |[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]] |Video |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}</ref> |[[wikidata:Q124354463|Q124354463]] |- |8 |Bloat Drone |[[Lady Lizard]] |Lyric video |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354653|Q124354653]] |- |10 |Feel the Rain |[[Chasing Pandora]] |Single |(reissue) Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Blata |[[Is-Suffarin]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}</ref> | |- |11 |Semgħat id-Daqq (HBIT Remix) |[[Cher Camilleri]] |Remix |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Rejection |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354710|Q124354710]] |- |15 |(Let's Get) High On Love |[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Inkwatru Vojt |[[Liston]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |L-Isbaħ Stlla |[[Adria Twins]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> |[[wikidata:Q124354838|Q124354838]] |- |19 |Let's Talk About Love |[[Michela Galea]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}</ref> |[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> | |- |20 |Let's Talk About Love |Michela Galea |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |20 |Wicked Games |[[Shismu]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |24 |Cloudmaker |[[Oxygyn]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> | |- |25 |Too Sexy |[[Chris Birdd]] |Online |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Chemicals |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |26 |Girls Just Wanna |[[Chess Galea]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |26 |Arrows |[[Kyle George]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |1964 |[[Vince Bongailas]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4hVMkDQmTRgB6E6evErsYd|titlu=1964|kunjom=Bogailas|isem=Vince|data=28 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |29 |Happy Birthday |[[Kayati]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |- |30 |Top Dog |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> | |- |31 |Happy Birthday |Kayati |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |} === Frar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Kieku Nista' |[[Maria Zahra Brincat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |4 |Heatwave |[[Beck]] x [[Zak Walters]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}</ref> | |- |8 |Time Flies |[[Red Electric]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Juliette |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}</ref> |Q |- |9 |Shine |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Warmth |[[Lulu']] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |10 |Inti Biss |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Ħajti |[[Vince Bongailas]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |13 |Forty five...in Process |[[elPaletti]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |13 |Underground |[[Melchior Sultana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/underground|titlu=Underground, by Melchior Sultana|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-28}}</ref> | |- |14 |Sincerely, You |[[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |15 |Birdsong |[[Hannah Theuma|Hannah]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Niġi Għandek |[[Karm Debattista mssp]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |[[Ombra mai fu]] |[[Christine Dalli]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |21 |Kemm Nixtieq li Qed |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |22 |The Wards Outside |[[Sceptocrypt]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sceptocrypt.bandcamp.com/track/the-wards-outside-2024|titlu=The Wards Outside (2024), by sceptocrypt|sit=Sceptocrypt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> | |- |23 |Another Problem Ahead |[[Antares Flare]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> | |- |23 |Sincerely, You |Gaia Cauchi |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Pretend |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/78DmVD6WKuwpzzjWKJQtFm|titlu=Pretend|kunjom=Peach Talk|data=23 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Catharsis |[[Tact]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |27 |Midnight Sun |[[Empire of the Ants]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tyXlqquXdMk|titlu=Midnight Sun|kunjom=Empire of the Ants|data=27 February 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Remember |Vince Bongailas |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iYY-ajN0v_0|titlu=Remember|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=27 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |28 |Out of the Darkness |[[Owen Leuellen]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Waħdi |[[Meadow Strings]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Nostalġija |[[Michelle Micallef|Michelle]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |} === Marzu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Emmint Fik |[[Ema Vella]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Survivor |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |1 |[[Qalu Li Raw]] |[[Coda (grupp mużikali)|Coda]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Ġawhra F'Qalbi |[[Janice Mangion]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |2 |Int u Jien |[[Moths of Renaissance]] |Single |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Tilwin |[[Robert Farrugia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dronarivm.bandcamp.com/album/tilwin|titlu=Tilwin, by Robert Farrugia|sit=DRONARIVM|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |8 |Better Sides of You |[[Dizzy Goku]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}</ref> | |- |8 |The Grief Aftermath |[[Fade Into Obscurity]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://benmifsudjoslin.substack.com/p/the-album-that-took-ten-years-to|titlu=The Album That Took Ten Years to Exist – In Conversation with fade into obscurity|kunjom=Joslin|isem=Ben Mifsud|data=2024-05-25|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fade-into-obscurity.bandcamp.com/album/the-grief-aftermath|titlu=the grief aftermath, by fade into obscurity|sit=fade into obscurity|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> | |- |9 |Il-Baħħ u Jien |[[Christian Arding]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Let You In |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |14 |Language |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej |[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]] |Album |CD biss imħabbra fuq Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Unum Remix Tracks |[[Ġenn]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}</ref> | |- |17 |Count This |Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Survivor |Klinsmann |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |21 |Gardjola |[[Vince Fabri]] |EP |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/vincefabri/sets/gardjola|titlu=GARDJOLA|kunjom=Fabri|isem=Vince|sit=SoundCloud|lingwa=|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |- |22 |Toni Tagħna |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Compound |[[Oxygyn]] |Album |Vinyl only<ref>{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |23 |Happier Now |[[Benny Blue]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |You Want Me |[[Claire Marante]] |Single |YouTube (audio only)<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Hell Bound |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |23 |Fallakka |[[Tarzna (mużika)|Tarzna]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}</ref> | |- |24 |3 Regoli |[[Lokko]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oVk5mFCOOB8|titlu=3 Regoli|kunjom=Lokko|data=24 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Ġranet Sbieħ |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |26 |Out of Outlaws |[[Current Daze]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Tħallinix |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}</ref> | |- |31 |Weġgħet Żgħar |[[TroffaĦamra]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |31 |Soft and Clear |[[Das Birthday Girl]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === April === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Gatt Groove |[[Sfera]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |3 |Kung Fu Karate |[[Brodu]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qH_mxyWmlpQ|titlu=Kung Fu Karate|kunjom=Brodu|data=3 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Time in Bottle |[[Charles Busuttil]] & Fabrizio Fedele |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Meta Jaqa' l-Ħoss |[[One11]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |5 |Saru l-Qamar |[[A Lily]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |5 |Kull Par Għal Paru |[[Maria Zahra Brincat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Causatum |[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Vinyl only | |- |11 |Regional Road |[[DJ Gorg Borg]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Wild Things (a live album) |[[Alexandra Alden]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://alexandraalden.bandcamp.com/album/wild-things-a-live-album|titlu=wild things (a live album), by Alexandra Alden|sit=Alexandra Alden|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-02}}</ref> | |- |15 |Cupid |[[Gaia Cauchi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |Electrify |[[Simon Pulo]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/electrify|titlu=Electrify, by Simon Pulo|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |19 |Kusksu Clan |[[Brodu]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}</ref> | |- |19 |Cut, Paste, Rave N' Roll |[[Dolls for Idols]] |Album (reissue) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/cut-paste-rave-n-roll|titlu=Cut, Paste, Rave N' Roll, by Dolls For Idols|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |23 |Anxiety |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=RWGfOiPaXss|titlu=Anxiety|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=23 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Ugly Duckling |[[Nikita Cardona|Kiita-C]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |What Are We Now? |[[Jon Guelas]] + [[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2COv4MKLGtV2dxtrcQy7RV|titlu=What Are We Now?|kunjom=Guelas|isem=Jon|kunjom2=Cauchi|isem2=Gaia|data=26 April 2024}}</ref> | |- |26 |Infinity |[[Denzel Jo Armani]] feat. [[Drakard]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2GUbAQLUzDBf0MtLbJL8Zf|titlu=Infinity|kunjom=Armani|isem=Denzel Jo|data=26 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Trios, Had To Happen |[[Glen Montanaro]] & [[Carsten Landors]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2q2mYNZw0HNrGwbj7vvQCR|titlu=Trios, Had To Happen|kunjom=Montanaro|isem=Glen|kunjom2=Landors|isem2=Carsten|data=24 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Serquli |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=1F8Q2xmh14M|titlu=Serquli|kunjom=Mifsud|isem=Edward|data=27 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Can't Be Stopped |[[Owen Leuellen]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gfZmT-0Fl24|titlu=Can't Be Stopped|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=29 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Mejju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Peace and Love |[[Manwel T]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/peace-and-love|titlu=Peace And Love, by MANWEL T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |3 |Blame It On Me |[[Wayne]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6dtCCN8dq1r4GI7JDmYs5v|titlu=Blame It On Me|kunjom=_|isem=Wayne|data=3 May 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Heal Me |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9kXvKyaa1Ag|titlu=Heal Me|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3JlXY7yXEaQ|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=5 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |7 |Lost in the Wilderness |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/lost-in-the-wilderness|titlu=Lost In The Wilderness, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |9 |Mhux il-Ħin |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Urhln1wdHnw|titlu=Mhux il-Ħin|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=9 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Cosmic Dance |[[Sound Synthesis]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}</ref> | |- |10 |Ethereal |[[Bahjat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=h_Ieg2_hfnc|titlu=Ethereal|kunjom=Bahjat|data=10 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |10 |Shaw Enuff |[[Tom Caruana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tomcaruana-teasea.bandcamp.com/album/shaw-enuff|titlu=Shaw Enuff, by Tom Caruana|sit=Tom Caruana|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |11 |Mingħajr Kliem (Acoustic) |[[Keith Zammit Mintoff]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=j2ymDQylEF8|titlu=Mingħajr Kliem|kunjom=Zammit Mintoff|isem=Keith|data=11 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Teatime |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mDcHSleCfm0|titlu=Teatime|kunjom=Chasing Pandora|data=13 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Rita |[[Kapitlu Tlettax]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3HlLyw-_LBQ|titlu=Rita|kunjom=Kapitlu Tlettax|data=13 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Lose |[[Sarah Bonnici]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/sarah-bonnici-announces-new-song-days-after-eurovision-performance/|titlu=Sarah Bonnici Announces New Song Days After Eurovision Performance|kunjom=MaltaDaily|data=2024-05-11|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-11}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2Ni0ZV99EezHJeLEP3lbPj|titlu=Lose|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |The Final Chapter |[[Sammy Murgo]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/1kIQtsGtsMRXeUUGoGdUFa|titlu=The Final Chapter|kunjom=Murgo|isem=Sammy|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |16 |ok ok ok |[[Anthea Gatt|Anthea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EkGvj62HdcM|titlu=ok ok ok|kunjom=Gatt|isem=Anthea|data=16 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Alka |[[Tribali]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2pdwv6mDdg9iEmVIMkWGwu|titlu=Alka|kunjom=Tribali|data=17 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta |[[Gabriel Schembri]] u [[Francesco Frendo]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3Z0FRUuHF8E|titlu=Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta|kunjom=Schembri|isem=Gabriel|kunjom2=Frendo|isem2=Francesco|sit=YouTube|lingwa=mt|data-aċċess=18 Mejju 2024}}</ref> | |- |19 |On My Mind |[[Jake Bartolo|Jake]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5_hFAdyZsMo|titlu=On My Mind|kunjom=Bartolo|isem=Jake|data=19 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |About You |[[Kayati]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WYyoXF0RIZ8|titlu=About You|kunjom=Kayati|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q127327719|Q127327719]] |- |23 |Waves |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=FpxaUWyogIA|titlu=Waves|kunjom=Berne|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Raġġ |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/orchestral-progressive-rock-concert-due-staged-astra-theatre.1092057|titlu=Orchestral progressive rock concert to be held at Astra Theatre|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref> | | |- |24 |Blessed |[[Ben Miller]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fwhYzPT_An0|titlu=Blessed|kunjom=Miller|isem=Ben|data=24 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Tagħmel X'Tagħmel |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YW-w2GKE8WA|titlu=Tagħmel X'Tagħmel|kunjom=ONE11|data=28 Mejju 2024|sit=YouTubew|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Easy Love |[[nosnow/noalps]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://nosnownoalps.bandcamp.com/album/easy-love|titlu=Easy Love, by nosnow/noalps|sit=nosnow/noalps|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-31}}</ref> | |- |30 |Sonic Expansion |[[Acidulant]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://gatedrecordings.bandcamp.com/album/sonic-expansion|titlu=Sonic Expansion, by Acidulant|sit=Gated|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |31 |Jewel of the Nile |[[Chris Goa]] & [[George Curmi l-Pusé]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/3QWoSniesuEmIyGhvT9dKU|titlu=Jewel of the Nile|kunjom=Goa|isem=Chris|kunjom2=Curmi l-Pusé|isem2=George|data=31 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ġunju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Jail on My Mind |[[Clinton Walletking]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3yrt4SOJOMY|titlu=Jail on My Mind|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=2 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Bloodstream Waterfall Cannonball |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0eqZtG7bpTo|titlu=Bloodstream Waterfall Cannonball|kunjom=Eyes to Argus|data=6 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Lost in Love |[[Jas Rolyn]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZZBKLkv26RQ|titlu=Lost in Love (Lyric Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Sold Cheap |[[Jim Hickey|Ħelwa]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9bo8vKIwHlQ|titlu=Sold Cheap|kunjom=Hickey|isem=Jim|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Manwel T meets Zion Train |[[Manwel T]] & [[Zion Train]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-zion-train|titlu=MANWEL T meets ZION TRAIN, by Zion Train & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-07}}</ref> | |- |7 |The Upside Down |[[Carlo Muscat]] + [[Tony Tixier]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-upside-down|titlu=The Upside Down, by Carlo Muscat and Tony Tixier|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |10 |Eternità |[[Avenue Sky]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NKCewdEofG4|titlu=Eternità|kunjom=Avenue Sky|data=10 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Memories |[[Micimago]] & [[Ryan Hili]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3VEpQRfJ3ipyGqKZ3VXfQl|titlu=Memories|kunjom=Micimago|kunjom2=Hili|isem2=Ryan|data=12 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Gass Freestyle |[[Owen Leuellen]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XNONFxn-nKY|titlu=Gass Freestyle (Lyric Video)|kunjom=Luellen|isem=Owen|data=12 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lost in Love |Jas Rolyn |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=hbFf0vE-kUo|titlu=Lost in Love (Official Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Over the Moon |[[The Stents]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5JPaxYbGgF0|titlu=Over the Moon|kunjom=The Stents|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lacrime Moët |[[Emma Muscat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XUe_ZRdzUxg|titlu=Lacrime Moët|kunjom=Muscat|isem=Emma|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |14 |Dalgħodu |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0LV4k6anV7w|titlu=Filgħodu|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=14 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |14 |Skarta |[[Il-Majċa]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=1275656930075481|titlu=Skarta|kunjom=Lanzon|isem=Eugenio|data=14 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gone By |[[Franco Tartaglia]] ft. [[Analise Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHaX7NGUwqE|titlu=Gone By|kunjom=Tartaglia|isem=Franco|kunjom2=Mifsud|isem2=Analise|data=15 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |John Doe |[[13 Years Later]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1caEiEBfdjoE4TSItSRcjC|titlu=John Doe|kunjom=13 Years Later|data=17 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |John Doe |13 Years Later |Lyric video<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/13-years-later-lura-fix-xena-muzikali-maltija/|titlu=13 Years Later lura fix-xena mużikali Maltija|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=3824807151070895|titlu=John Doe (lyric video)|kunjom=13 Years Later|data=18 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Just Because |[[Clinton Walletking]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5sJwEHO01SDOTANFJFblvb|titlu=Just Because|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=20 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Better in Pink |[[Jessica Grech]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZAeiUbIWxRw|titlu=Better in Pink|kunjom=Grech|isem=Jessica|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Fir-Ramla l-Ħamra |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VFvoki1xba0|titlu=Fir-Ramla l-Ħamra|kunjom=The JoyGivers|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/03xcH7TU1ISjOlvoZuQUmS|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=22 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |24 |Zabbeth / Vaulderie |[[Zabbeth]] / Vaulderie |Album (split) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://zabbeth.bandcamp.com/album/zabbeth-vaulderie|titlu=Zabbeth/Vaulderie, by ZABBETH, VAULDERIE|sit=ZABBETH|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> | |- |26 |Movin' |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o8ovaSJEbTQ|titlu=Movin'|kunjom=Stafrace|isem=Moira|data=26 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Lulju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Long Wait (Medieval Rework) |[[Robert Farrugia]] & Welleda Muller |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/track/long-wait-medieval-rework|titlu=Long Wait (Medieval Rework), by Robert Farrugia, Welleda Muller|sit=Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |4 |Your Piece (single) |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=p0YR7vjkXFA|titlu=Your Piece|kunjom=Eyes to Argus|data=4 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Alien Grace |[[Alien Grace]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://aliengrace.bandcamp.com/album/alien-grace|titlu=Alien Grace, by Alien Grace|sit=Alien Grace|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |5 |Hero |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=aK6OoqByo2w|titlu=Hero (lyric video)|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=5 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Same Old Story |Midnight (feat. [[Joe Roscoe]] + [[Kevin Paul]]) |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0LW8u0ZiPrkQkXmZN4AXUk|titlu=Same Old Story|kunjom=Midnight|kunjom2=Roscoe|isem2=Joe|kunjom3=Paul|isem3=Kevin|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Aunt Sally (Stop the Abuse) |[[Brian Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q51smTfoDHo|titlu=Aunt Sally (Stop the Abuse)|kunjom=Farrugia|isem=Brian|data=8 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Clouds |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/clouds|titlu=Clouds, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-09}}</ref> | |- |9 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=X9taasy0e2o|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=9 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Rajtek |[[Andrew Zammit]] |Single |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=L2eMfYFfmig|titlu=Rajtek|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=10 Lulju 2024|sit=YouTube (via CDBaby)|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Vjaġġ Sabiħ |[[Kantera]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WUvwshyHIbA|titlu=Vjaġġ Sabiħ|kunjom=Kantera|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Modern Society |[[The Rifffs]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-rifffs-back-new-single.1095200|titlu=The Rifffs are back with a new single|data=2024-07-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-11}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=I2q9HTN2xVw|titlu=Modern Society|kunjom=The Rifffs|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Memphis Mac |[[Memphis Mac]] |Album |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_lYGP-Hr-I_3pb2GlNnHT7F1daFF2rNhaA|titlu=Memphis Mac|kunjom=Memphis Mac|data=12 Lulju 2024|sit=YouTube playlist|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5vaU5mdCAlDjhhyeOCvHhM|titlu=Naddatta|kunjom=Camilleri|isem=Cher|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Something Real |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1diddE3WchZvpyuFUBDCBc|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |12 |Local Popular Songs Vol.1 |[[Capitol K]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://capitolk.bandcamp.com/album/local-popular-song-vol-1|titlu=Local Popular Song Vol.1, by Capitol K|sit=Capitol K|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |17 |Visions of Transcendence |[[Simon Sammut]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.com/shop|titlu=Simon Sammut - Shop|sit=simonsammut.com|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.bandcamp.com/album/visions-of-transcendence|titlu=Visions of Transcendence, by Simon Sammut|sit=Simon Sammut|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-01}}</ref> | |- |18 |Happier |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=eymz8PoA__E|titlu=Happier|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=18 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Reroot |[[Eyes to Argus]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eyestoargus.bandcamp.com/album/reroot|titlu=Reroot, by Eyes to Argus|sit=Eyes to Argus|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |19 |Holding Back |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NrUa5YD2e4JtDJqLD9Jsj|titlu=Holding Back|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=19 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Rajtek |Andrew Zammit |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=011vvxtx9eM|titlu=Rajtek (FILMAT BIL-LIRIKA)|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |19 |Stronger (remix) |[[Krista Šujak]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2Ov68deYV2g|titlu=Stronger (remix)|kunjom=Šujak|isem=Krista|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Manwel T meets Dubmatix |Dubmatix & [[Manwel T]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-dubmatix|titlu=MANWEL T meets DUBMATIX, by Dubmatix & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |25 |You Never Get Enough |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kXlr9ngRH64|titlu=You Never Get Enough|kunjom=Berne|data=25 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Talking Back |[[The Busker]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=GvafexNQJhY|titlu=Talking Back|kunjom=The Busker|data=26 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q128034394|Q128034394]] |- |26 |So Bored |[[Kurt Kind]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/27UNxGrlhJ6sd4woZnp2sa|titlu=So Bored|kunjom=Kind|isem=Kurt|data=26 July 2024|sit=open.spotify.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-03}}</ref> | |- |27 |Salt Water |[[Neil Pantos]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://battibatti.bandcamp.com/album/salt-water|titlu=Salt Water, by Neil Pantos|sit=Battibatti|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> | |- |30 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chercamilleri.bandcamp.com/album/naddatta|titlu=NADDATTA, by Cher Camilleri|sit=Cher Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-30}}</ref>''ħareġ fuq Spotify fit-12 ta' Lulju 2024'' | |} === Awwissu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Paradise |[[Matthew James Borg|Matthew James]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tDG7tOitasw|titlu=Paradise|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=1 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |2 |Anxiety (acoustic) - A Cinematic Experience |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=z1ACfPALm5E|titlu=Anxiety - A Cinematic Experience|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=2 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref><br />''ara verżjoni oħra fit-23 t'April 2024'' | |- |2 |I Confess |[[Megan May]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3P5u7IuXgmCO7XauxgehUV|titlu=I Confess|kunjom=May|isem=Megan|data=2 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey |[[Scallop Studios]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7oSM57SEsFMzeGlN2b7fiq|titlu=The Journey|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey to the Elder of the Shell |Scallop Studios |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Jj9HVa3yPp4|titlu=The Journey to the Elder of the Shell|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |It's Alright |[[Kodin]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rpoX10VLEF8|titlu=It's Alright|kunjom=Kodin|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Thank You |[[Karm Debattista]] mssp |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6nbhjoscup9KG9ubcSkkt9|titlu=Thank you|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |S.W.E.A.T. |[[Kelsey Bellante]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HyQBE1B6LdE|titlu=S.W.E.A.T.|kunjom=Bellante|isem=Kelsey|data=9 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Synthetic Panic |[[Current Daze]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07q96k90hdVLwCnG2wrDcw|titlu=Synthetic Panic|kunjom=Current Daze|data=14 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Medieval [+] Ambient |[[Robert Farrugia]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/album/medieval-ambient|titlu=Medieval [+] Ambient, by Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-21}}</ref> | |- |19 |Modern Society Dub - Manwel T Mix |The Rifffs |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/modern-society-dub-manwel-t-mix|titlu=Modern Society Dub - Manwel T Mix, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-19}}</ref> | |- |19 |Prescription |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nev1jkBr1qM|titlu=Prescription|kunjom=Galea|isem=Chess|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Something Real |[[Klinsmann]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rnOwIpnL7ek|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref>''<br />single maħruġa fit-12 ta' Ġunju 2024'' |Q |- |23 |Love Me |[[Cora Elizabeth Lewis|Cora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2E3EAbuHb9Y|titlu=Love Me|kunjom=Lewis|isem=Cora Elizabeth|data=23 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Once Again |[[Patryk Cutajar]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4tgcDALagk1Y244W4vSU0V|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=24 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Prescription (Acoustic Version) |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=wishPd9gUM4|titlu=Prescription (Acoustic Version)|kunjom=Galea|isem=Chess|data=27 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Losing Sleep |[[Gail Attard|Gail]], [[Glenn Sacco|Sacco]], [[Cathy K]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/losing-sleep-press-release|titlu=Losing Sleep - Press Release|sit=www.melodija.eu|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0oqhANnXDWsvQU4D3EHZmc|titlu=Losing Sleep|kunjom=Sacco|isem=Glenn|kunjom2=Attard|isem2=Gail|kunjom3=Cathy K|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Għidli Min |[[Kapitlu Tlettax]] feat. Jessica |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HKgtUG4_SBc|titlu=Għidli Min|kunjom=Kapitlu Tlettax feat. Jessica|data=28 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Ghost of the Blues |[[Lighthouse (band)|Lighthouse]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NcmZa0JcNlk|titlu=Ghost of the Blues|kunjom=Lighthouse|data=29 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Sometime Soon |[[Ryan Hili]] & [[Timea Farr]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ryan-hili-u-timea-farr-jikkollaboraw-flimikien-bsometime-soon/?_gl=1*1rbxu5c*_up*MQ..*_ga*NzA0MzIwOTIzLjE3MjUwOTExMzQ.*_ga_3GTJ9WD5HH*MTcyNTA5MTEzNC4xLjAuMTcyNTA5MTEzNC42MC4wLjA.|titlu=Ryan Hili u Timea Farr jikkollaboraw flimikien b’Sometime Soon|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6PUEvlWdLJph4YJJ1a4lOE?si=a7e1190459ec4301|titlu=Sometime Soon|kunjom=Hili|isem=Ryan|kunjom2=Farr|isem2=Timea|data=30 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Submission |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ER0F3VN0KzI|titlu=Submission|kunjom=From Sheep to Wolves|data=30 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |31 |Once Again |Patryk Cutajar |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Efb_7qVNZWk|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=31 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Settembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Timeless Romance |[[Geo Debono]] |Video<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Settembru 2024|titlu=Ballata Romantika mill-Kantawtur Geo Debono|url=https://newsbook.com.mt/ballata-romantika-mill-kantawtur-geo-debono/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=l-Z9zM25xr0|titlu=Timeless Romance|kunjom=Debono|isem=Geo|data=1 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Lies |[[Maria Cini]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pyGzL-BRCiY|titlu=Lies|kunjom=Cini|isem=Maria|data=4 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |One and Only |[[Lyndsay Pace|Lyndsay]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DmRIQulS5p8|titlu=One and Only|kunjom=Pace|isem=Lyndsay|data=5 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Celestial Rhymes of Conviction |[[Current Daze]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7DOBpLRnMHhLzPocGqpCmd|titlu=Celestial Rhymes of Conviction|kunjom=Current Daze|data=5 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Red Light |[[Nicole Frendo]] feat. [[Matt Blxck]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Bllnm1M7QXA|titlu=Red Light|kunjom=Frendo|isem=Nicole|kunjom2=Blxck|isem2=Matt|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Nowhere |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/nowhere|titlu=Nowhere|kunjom=Camilleri|isem=Andre|data=7 Settembru 2024|sit=Bandcamp|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Morsa |[[Skald]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.fmt.com.mt/event-details/skald-morsa|titlu=SKALD MORSA|sit=FM Group|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | | |- |17 |Oh No |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no|titlu=Oh No, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-23}}</ref> | |- |18 |20XX (An Open Letter to Myself) |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XbRLHLxS4BM|titlu=20XX|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |Silly Working Mule |[[Charlie Busuttil]] |Single |Audio only on YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://youtube.com/watch?v=EmDCZc-C4Y0?si=Cn_2FKaW4L-U1Guu|titlu=Silly Worrking Mule|kunjom=Busuttil|isem=Charlie|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Nightmares |[[X-Tend]] |Video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=500267416132041|titlu=Nightmares|kunjom=X-Tend|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |One-Time Story |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=V-GnH_4f9CM|titlu=One-Time Story|kunjom=Chasing Pandora|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Ejja |[[Matt Blxck]] X [[Erba']] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EWbFu3yiu6g|titlu=Ejja|kunjom=Black|isem=Matt|kunjom2=Erba'|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |They Say! |[[El Ferr]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1hz7A3kt6RDElGYLX2hZQd|titlu=They Say!|kunjom=El Ferr|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Bobcat |[[Airport Impressions]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3IcNmGumo7tMNuAeo26Che|titlu=Bobcat|kunjom=Airport Impressions|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Destinazzjoni |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q84ryI02YQk|titlu=Destinazzjoni|kunjom=SterjoTipi|data=23 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |Heart of the Med |[[Dean Muscat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1A5HpBOTa2NGLRoJi5tMy6|titlu=Heart of the Med|kunjom=Muscat|isem=Dean|data=23 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Oh No |The Rifffs |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=M0Egaqs7Yco|titlu=Oh No|kunjom=The Rifffs|data=25 Settembru 2025|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Love You Like That |[[Sarah Bonnici]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qam7-18WbLk|titlu=Love You Like That|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=26 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |1984–2024 |[[X-Tend]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7H9R16MpcPgZIPgYC8EEaE|titlu=X-Tend 1984–2024|kunjom=X-Tend|data=26 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Fil-Ħolm |[[1905 (kantawtur)|1905]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/75NDdKAMAk4Ss2Dnv3BPyL|titlu=Fil-Ħolm|kunjom=1905|data=28 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ottubru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Paint Sniffing Survivors |[[Fake Ophelia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vyWZffyw5PI|titlu=Paint Sniffing Survivors|kunjom=Fake Ophelia|data=3 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Paint Sniffing Survivors |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/paint-sniffing-survivors-2|titlu=Paint Sniffing Survivors, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Orqod (that bb mix) |[[Joon]] |SIngle |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://templeofjoon.bandcamp.com/track/orqod-that-bb-remix|titlu=Orqod (that bb Remix), by JOON|sit=JOON|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Boogeyman |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PQiox_Bx49c|titlu=Boogeyman|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |The Weight Of It All |[[Chasing Pandora]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/chasing-pandora-press-release|titlu=Chasing Pandora - press release|kunjom=Team|isem=Melodija|data=2024-09-17|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chasingpandora.bandcamp.com/album/the-weight-of-it-all|titlu=The Weight Of It All, by Chasing Pandora|sit=Chasing Pandora|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> + Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Gx0IGgfi6LJlR8oEU1FCB|titlu=The Weight of It All|kunjom=Chasing Pandora|data=5 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Franklin Calleja |[[Chains]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/franklin-calleja-jniedi-zewg-kanzunetti-godda/|titlu=Franklin Calleja Jniedi Żewġ Kanzunetti Ġodda|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=17 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3SH4jNqS0n7ID1fgMGLvJw|titlu=Chains|kunjom=Calleja|isem=Franklin|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Under Pressure |[[Matthew James Borg|Matthew James]] feat. [[Michela Pace|Michela]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2M6G10L30jMnN1nvkC8R6Y|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Oh No Dub - Manwel T Mix |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no-dub|titlu=Oh No Dub, by The Rifffs MT|sit=The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |14 |Għidli |[[Mike Spiteri]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=my7uhhamNrQ|titlu=Għidli|kunjom=Spiteri|isem=Mike|data=14 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |17 |Under Pressure |Matthew James feat. Michela |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VPRfmDZcmgM|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=17 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Burnt Endz |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=miDdBsCvPSY|titlu=Burnt Endz|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=18 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Spanish Drifter |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/spanish-drifter-2|titlu=Spanish Drifter, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-24}}</ref> | |- |22 |This World Will Break Your Heart |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/this-world-will-break-your-heart|titlu=This World Will Break Your Heart, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |24 |Loaded Gun |[[Eddie Fresco]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=96rFfbdydsQ|titlu=Loaded Gun|kunjom=Fresco|isem=Eddie|data=24 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |The Body Is Only Light |[[Carlo Muscat]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-body-is-only-light|titlu=The Body Is Only Light, by Carlo Muscat|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |25 |Narċissista |[[Kapitlu Tlettax]] ft. [[Maria Christina]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JD9INwMQ64I|titlu=Narċissista|kunjom=Kapitlu Tlettax|kunjom2=Maria Christina|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |25 |Sorry |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nZfIG_px1sE|titlu=Sorry|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en,mt}}</ref> | |- |25 |Help Me |[[Ozzy Lino]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qWnFD_H91Rc|titlu=Help Me|kunjom=Ozzy Lino|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Great Escape |[[Alexandra Alden]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=v4fNbIDDHiE|titlu=Great Escape|kunjom=Alden|isem=Alexandra|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |October Dreams |[[Nicole Magro]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fB5fi7tNj4E|titlu=October Dreams|kunjom=Magro|isem=Nicole|data=27 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |29 |Għawdex Tiegħi |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=MmBRhS2uA_k|titlu=Għawdex Tiegħi|kunjom=The JoyGivers|data=29 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |31 |Ruinis Melitensis - Live |[[Saħħar (mużiċist Malti)|Saħħar]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sahhar.bandcamp.com/album/ruinis-melitensis-live|titlu=Ruinis Melitensis - Live, by Saħħar|sit=Saħħar|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-23}}</ref> | |- |31 |789 |[[Berne]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6d6fteCNmisZhlqJMs0qer|titlu=789|kunjom=Berne|data=31 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Novembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Till I Can Gain Control Again |[[Fake Ophelia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/album/till-i-can-gain-control-again|titlu=Till I Can Gain Control Again, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |1 |Be Still |Fake Ophelia |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_YPvpqV74jM|titlu=Be Still|kunjom=Fake Ophelia|data=1 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |1 |Momento Mori |[[Chellcy Reitsma]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/33HoceNX7wVsK5563S10XE|titlu=Momento Mori|kunjom=Reitsma|isem=Chellcy|data=1 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |The Place Where No One Cries |[[Stephen Galea]] feat. [[Grace Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YhCt50drJ-w|titlu=The Place Where No One Cries|kunjom=Galea|isem=Stephen|kunjom2=Debono|isem2=Grace|data=4 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Ballottra |[[Robert Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_7Vq4fvkVpU|titlu=Ballottra|kunjom=Farrugia|isem=Robert|data=6 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |8 |Paper Boat |[[Klinsmann Coleiro|Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NdZzkMbePy3vUY3X7OegM|titlu=Paper Boat|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=8 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Ħallini |[[Daryl Jaymes]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=br4IJTSLIFw|titlu=Ħallini|kunjom=Jaymes|isem=Daryl|data=9 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |A. Voice Memo Covers |Fake Ophelia |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://myfairlsdy.bandcamp.com/album/a-voice-memo-covers|titlu=A. Voice Memo Covers, by Fake Ophelia|sit=My Fair Lsdy Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-23}}</ref> | |- |15 |Illum |[[Dario Bezzina]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2NQ1UYuzwih3MXDcMvIKI3|titlu=Illum|kunjom=Bezzina|isem=Dario|data=15 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |16 |Empire of Filth |[[Orami]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=sCeV2knaSx0|titlu=Empire of Filth|kunjom=Orami|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |All I Need |[[Rita Pace]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/1213113204/videos/878338434465214/|titlu=All I Need|kunjom=Pace|isem=Rita|data=17 Novembru 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Grazzi bil-Quddiem |[[Mistura (band)|Mistura]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=asHLVA7aYG8|titlu=Grazzi bil-Quddiem|kunjom=Mistura|data=18 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |Evil Gnome of Doom |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/evil-gnome-of-doom|titlu=Evil Gnome Of Doom, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-28}}</ref> | |- |22 |Jubal |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HRQer0LrKwk|titlu=Jubal|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Crossfire |[[Marc Storace|Storace]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6eBwCfuNkhOfpU9wkuVzuk|titlu=Crossfire|kunjom=Storace|data=22 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Blue Eyed Angel |[[Mikayla]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o0ltQd9m2wY|titlu=Blue Eyed Angel (lyric video)|kunjom=Bajada|isem=Mikayla|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Cold November |[[Bennie Blue]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/29i3MOWKeFQncfOqmsA56x|titlu=Cold November|kunjom=Bennie Blue|data=22 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Lost In Love (Falar De Amor) |[[Jas Rolyn]] & [[Rafa Mathias]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JAbk7EPJjkQ|titlu=Lost in Love|kunjom=Rolyn|isem=Jas|kunjom2=Mathias|isem2=Rafa|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=es,en}}</ref> | |- |22 |Vade Draconem Maledicte |[[Rising Sunset]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://risingsunset.bandcamp.com/album/vade-draconem-maledicte|titlu=VADE DRACONEM MALEDICTE, by RISING SUNSET|sit=Rising Sunset|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-02}}</ref> | |- |25 |Stolen In The Night |[[Geo Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nj5D7SPeKFk|titlu=Stolen in the Night|kunjom=Debono|isem=Geo|data=25 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |NordTerra |[[Walter Vella]] & [[Glen Montanaro]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/18rm9o5SBB97urqOYoFG3w|titlu=Nordterra|kunjom=Vella|isem=Walter|data=25 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Vinyl Paradise |[[Vinyl Paradise]] |Album |Vinyl,<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/vinyl-paradise-launch-debut-album.1101691|titlu=Vinyl Paradise to launch debut album|kunjom=Release|isem=Press|data=2024-11-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> CD, Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://vinylparadise.bandcamp.com/album/vinyl-paradise|titlu=Vinyl Paradise, by Vinyl Paradise|sit=Vinyl Paradise|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> | |- |30 |Guilty |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/5opzIeytTFA3tOsFdy4Lxn|titlu=Guilty|kunjom=Peach Talk|data=30 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Diċembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Illum u Dejjem, f'Kull Milied |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=lw69DoykDZo|titlu=Illum u Dejjem, f'Kull Milied|kunjom=The JoyGivers|data=1 Diċembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Natalis Notabilis |[[Debbie Scerri]], [[Nicole Vella]], [[Tristan B]], [[Alexia Vella Schembri]], [[Daryl Jaymes]] u [[Miguel Bonello]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=B9eYSUdYkDo|titlu=Natalis Notabilis|data=4 Diċembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gargoyle |[[Orami]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://orami.bandcamp.com/album/gargoyle|titlu=Gargoyle, by Orami|sit=ORAMI|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |} == Referenzi == {{Referenzi|20em}} [[Kategorija:Mużika]] [[Kategorija:Kultura Maltija]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Listi ta' mużika]] fqdrgc4funj5s4579ed7hbgne7fz4qo 318426 318424 2024-12-06T16:44:05Z ToniSant 4257 /* April */ +Kris Critien 318426 wikitext text/x-wiki Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli. ==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024== === Jannar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Haw |[[elPaletti]] |Digital |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240108201542/https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|arkivju-data=2024-01-08|url-status=dead}}</ref> |[[wikidata:Q124354611|Q124354611]] |- |5 |Hey Lover |[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]] |Video |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}</ref> |[[wikidata:Q124354463|Q124354463]] |- |8 |Bloat Drone |[[Lady Lizard]] |Lyric video |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354653|Q124354653]] |- |10 |Feel the Rain |[[Chasing Pandora]] |Single |(reissue) Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Blata |[[Is-Suffarin]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}</ref> | |- |11 |Semgħat id-Daqq (HBIT Remix) |[[Cher Camilleri]] |Remix |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Rejection |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354710|Q124354710]] |- |15 |(Let's Get) High On Love |[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Inkwatru Vojt |[[Liston]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |L-Isbaħ Stlla |[[Adria Twins]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> |[[wikidata:Q124354838|Q124354838]] |- |19 |Let's Talk About Love |[[Michela Galea]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}</ref> |[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> | |- |20 |Let's Talk About Love |Michela Galea |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |20 |Wicked Games |[[Shismu]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |24 |Cloudmaker |[[Oxygyn]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> | |- |25 |Too Sexy |[[Chris Birdd]] |Online |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Chemicals |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |26 |Girls Just Wanna |[[Chess Galea]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |26 |Arrows |[[Kyle George]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |1964 |[[Vince Bongailas]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4hVMkDQmTRgB6E6evErsYd|titlu=1964|kunjom=Bogailas|isem=Vince|data=28 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |29 |Happy Birthday |[[Kayati]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |- |30 |Top Dog |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> | |- |31 |Happy Birthday |Kayati |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |} === Frar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Kieku Nista' |[[Maria Zahra Brincat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |4 |Heatwave |[[Beck]] x [[Zak Walters]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}</ref> | |- |8 |Time Flies |[[Red Electric]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Juliette |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}</ref> |Q |- |9 |Shine |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Warmth |[[Lulu']] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |10 |Inti Biss |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Ħajti |[[Vince Bongailas]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |13 |Forty five...in Process |[[elPaletti]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |13 |Underground |[[Melchior Sultana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/underground|titlu=Underground, by Melchior Sultana|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-28}}</ref> | |- |14 |Sincerely, You |[[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |15 |Birdsong |[[Hannah Theuma|Hannah]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Niġi Għandek |[[Karm Debattista mssp]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |[[Ombra mai fu]] |[[Christine Dalli]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |21 |Kemm Nixtieq li Qed |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |22 |The Wards Outside |[[Sceptocrypt]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sceptocrypt.bandcamp.com/track/the-wards-outside-2024|titlu=The Wards Outside (2024), by sceptocrypt|sit=Sceptocrypt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> | |- |23 |Another Problem Ahead |[[Antares Flare]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> | |- |23 |Sincerely, You |Gaia Cauchi |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Pretend |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/78DmVD6WKuwpzzjWKJQtFm|titlu=Pretend|kunjom=Peach Talk|data=23 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Catharsis |[[Tact]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |27 |Midnight Sun |[[Empire of the Ants]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tyXlqquXdMk|titlu=Midnight Sun|kunjom=Empire of the Ants|data=27 February 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Remember |Vince Bongailas |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iYY-ajN0v_0|titlu=Remember|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=27 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |28 |Out of the Darkness |[[Owen Leuellen]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Waħdi |[[Meadow Strings]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Nostalġija |[[Michelle Micallef|Michelle]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |} === Marzu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Emmint Fik |[[Ema Vella]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Survivor |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |1 |[[Qalu Li Raw]] |[[Coda (grupp mużikali)|Coda]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Ġawhra F'Qalbi |[[Janice Mangion]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |2 |Int u Jien |[[Moths of Renaissance]] |Single |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Tilwin |[[Robert Farrugia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dronarivm.bandcamp.com/album/tilwin|titlu=Tilwin, by Robert Farrugia|sit=DRONARIVM|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |8 |Better Sides of You |[[Dizzy Goku]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}</ref> | |- |8 |The Grief Aftermath |[[Fade Into Obscurity]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://benmifsudjoslin.substack.com/p/the-album-that-took-ten-years-to|titlu=The Album That Took Ten Years to Exist – In Conversation with fade into obscurity|kunjom=Joslin|isem=Ben Mifsud|data=2024-05-25|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fade-into-obscurity.bandcamp.com/album/the-grief-aftermath|titlu=the grief aftermath, by fade into obscurity|sit=fade into obscurity|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> | |- |9 |Il-Baħħ u Jien |[[Christian Arding]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Let You In |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |14 |Language |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej |[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]] |Album |CD biss imħabbra fuq Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Unum Remix Tracks |[[Ġenn]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}</ref> | |- |17 |Count This |Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Survivor |Klinsmann |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |21 |Gardjola |[[Vince Fabri]] |EP |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/vincefabri/sets/gardjola|titlu=GARDJOLA|kunjom=Fabri|isem=Vince|sit=SoundCloud|lingwa=|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |- |22 |Toni Tagħna |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Compound |[[Oxygyn]] |Album |Vinyl only<ref>{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |23 |Happier Now |[[Benny Blue]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |You Want Me |[[Claire Marante]] |Single |YouTube (audio only)<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Hell Bound |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |23 |Fallakka |[[Tarzna (mużika)|Tarzna]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}</ref> | |- |24 |3 Regoli |[[Lokko]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oVk5mFCOOB8|titlu=3 Regoli|kunjom=Lokko|data=24 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Ġranet Sbieħ |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |26 |Out of Outlaws |[[Current Daze]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Tħallinix |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}</ref> | |- |31 |Weġgħet Żgħar |[[TroffaĦamra]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |31 |Soft and Clear |[[Das Birthday Girl]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === April === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Gatt Groove |[[Sfera]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |3 |Kung Fu Karate |[[Brodu]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qH_mxyWmlpQ|titlu=Kung Fu Karate|kunjom=Brodu|data=3 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Time in Bottle |[[Charles Busuttil]] & Fabrizio Fedele |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Meta Jaqa' l-Ħoss |[[One11]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |5 |Saru l-Qamar |[[A Lily]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |5 |Kull Par Għal Paru |[[Maria Zahra Brincat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Causatum |[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Vinyl only | |- |11 |Regional Road |[[DJ Gorg Borg]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Wild Things (a live album) |[[Alexandra Alden]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://alexandraalden.bandcamp.com/album/wild-things-a-live-album|titlu=wild things (a live album), by Alexandra Alden|sit=Alexandra Alden|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-02}}</ref> | |- |15 |Cupid |[[Gaia Cauchi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |Electrify |[[Simon Pulo]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/electrify|titlu=Electrify, by Simon Pulo|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |19 |Kusksu Clan |[[Brodu]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}</ref> | |- |19 |Cut, Paste, Rave N' Roll |[[Dolls for Idols]] |Album (reissue) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/cut-paste-rave-n-roll|titlu=Cut, Paste, Rave N' Roll, by Dolls For Idols|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |19 |Landslide |[[Kris Critien]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2E9M03paz10UkgRcI7DTj7|titlu=Landslide|kunjom=Critien|isem=Kris|data=19 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Anxiety |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=RWGfOiPaXss|titlu=Anxiety|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=23 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Ugly Duckling |[[Nikita Cardona|Kiita-C]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |What Are We Now? |[[Jon Guelas]] + [[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2COv4MKLGtV2dxtrcQy7RV|titlu=What Are We Now?|kunjom=Guelas|isem=Jon|kunjom2=Cauchi|isem2=Gaia|data=26 April 2024}}</ref> | |- |26 |Infinity |[[Denzel Jo Armani]] feat. [[Drakard]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2GUbAQLUzDBf0MtLbJL8Zf|titlu=Infinity|kunjom=Armani|isem=Denzel Jo|data=26 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Trios, Had To Happen |[[Glen Montanaro]] & [[Carsten Landors]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2q2mYNZw0HNrGwbj7vvQCR|titlu=Trios, Had To Happen|kunjom=Montanaro|isem=Glen|kunjom2=Landors|isem2=Carsten|data=24 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Serquli |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=1F8Q2xmh14M|titlu=Serquli|kunjom=Mifsud|isem=Edward|data=27 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Can't Be Stopped |[[Owen Leuellen]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gfZmT-0Fl24|titlu=Can't Be Stopped|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=29 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Mejju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Peace and Love |[[Manwel T]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/peace-and-love|titlu=Peace And Love, by MANWEL T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |3 |Blame It On Me |[[Wayne]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6dtCCN8dq1r4GI7JDmYs5v|titlu=Blame It On Me|kunjom=_|isem=Wayne|data=3 May 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Heal Me |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9kXvKyaa1Ag|titlu=Heal Me|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3JlXY7yXEaQ|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=5 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |7 |Lost in the Wilderness |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/lost-in-the-wilderness|titlu=Lost In The Wilderness, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |9 |Mhux il-Ħin |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Urhln1wdHnw|titlu=Mhux il-Ħin|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=9 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Cosmic Dance |[[Sound Synthesis]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}</ref> | |- |10 |Ethereal |[[Bahjat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=h_Ieg2_hfnc|titlu=Ethereal|kunjom=Bahjat|data=10 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |10 |Shaw Enuff |[[Tom Caruana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tomcaruana-teasea.bandcamp.com/album/shaw-enuff|titlu=Shaw Enuff, by Tom Caruana|sit=Tom Caruana|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |11 |Mingħajr Kliem (Acoustic) |[[Keith Zammit Mintoff]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=j2ymDQylEF8|titlu=Mingħajr Kliem|kunjom=Zammit Mintoff|isem=Keith|data=11 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Teatime |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mDcHSleCfm0|titlu=Teatime|kunjom=Chasing Pandora|data=13 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Rita |[[Kapitlu Tlettax]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3HlLyw-_LBQ|titlu=Rita|kunjom=Kapitlu Tlettax|data=13 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Lose |[[Sarah Bonnici]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/sarah-bonnici-announces-new-song-days-after-eurovision-performance/|titlu=Sarah Bonnici Announces New Song Days After Eurovision Performance|kunjom=MaltaDaily|data=2024-05-11|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-11}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2Ni0ZV99EezHJeLEP3lbPj|titlu=Lose|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |The Final Chapter |[[Sammy Murgo]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/1kIQtsGtsMRXeUUGoGdUFa|titlu=The Final Chapter|kunjom=Murgo|isem=Sammy|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |16 |ok ok ok |[[Anthea Gatt|Anthea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EkGvj62HdcM|titlu=ok ok ok|kunjom=Gatt|isem=Anthea|data=16 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Alka |[[Tribali]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2pdwv6mDdg9iEmVIMkWGwu|titlu=Alka|kunjom=Tribali|data=17 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta |[[Gabriel Schembri]] u [[Francesco Frendo]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3Z0FRUuHF8E|titlu=Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta|kunjom=Schembri|isem=Gabriel|kunjom2=Frendo|isem2=Francesco|sit=YouTube|lingwa=mt|data-aċċess=18 Mejju 2024}}</ref> | |- |19 |On My Mind |[[Jake Bartolo|Jake]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5_hFAdyZsMo|titlu=On My Mind|kunjom=Bartolo|isem=Jake|data=19 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |About You |[[Kayati]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WYyoXF0RIZ8|titlu=About You|kunjom=Kayati|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q127327719|Q127327719]] |- |23 |Waves |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=FpxaUWyogIA|titlu=Waves|kunjom=Berne|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Raġġ |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/orchestral-progressive-rock-concert-due-staged-astra-theatre.1092057|titlu=Orchestral progressive rock concert to be held at Astra Theatre|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref> | | |- |24 |Blessed |[[Ben Miller]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fwhYzPT_An0|titlu=Blessed|kunjom=Miller|isem=Ben|data=24 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Tagħmel X'Tagħmel |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YW-w2GKE8WA|titlu=Tagħmel X'Tagħmel|kunjom=ONE11|data=28 Mejju 2024|sit=YouTubew|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Easy Love |[[nosnow/noalps]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://nosnownoalps.bandcamp.com/album/easy-love|titlu=Easy Love, by nosnow/noalps|sit=nosnow/noalps|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-31}}</ref> | |- |30 |Sonic Expansion |[[Acidulant]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://gatedrecordings.bandcamp.com/album/sonic-expansion|titlu=Sonic Expansion, by Acidulant|sit=Gated|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |31 |Jewel of the Nile |[[Chris Goa]] & [[George Curmi l-Pusé]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/3QWoSniesuEmIyGhvT9dKU|titlu=Jewel of the Nile|kunjom=Goa|isem=Chris|kunjom2=Curmi l-Pusé|isem2=George|data=31 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ġunju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Jail on My Mind |[[Clinton Walletking]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3yrt4SOJOMY|titlu=Jail on My Mind|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=2 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Bloodstream Waterfall Cannonball |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0eqZtG7bpTo|titlu=Bloodstream Waterfall Cannonball|kunjom=Eyes to Argus|data=6 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Lost in Love |[[Jas Rolyn]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZZBKLkv26RQ|titlu=Lost in Love (Lyric Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Sold Cheap |[[Jim Hickey|Ħelwa]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9bo8vKIwHlQ|titlu=Sold Cheap|kunjom=Hickey|isem=Jim|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Manwel T meets Zion Train |[[Manwel T]] & [[Zion Train]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-zion-train|titlu=MANWEL T meets ZION TRAIN, by Zion Train & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-07}}</ref> | |- |7 |The Upside Down |[[Carlo Muscat]] + [[Tony Tixier]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-upside-down|titlu=The Upside Down, by Carlo Muscat and Tony Tixier|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |10 |Eternità |[[Avenue Sky]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NKCewdEofG4|titlu=Eternità|kunjom=Avenue Sky|data=10 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Memories |[[Micimago]] & [[Ryan Hili]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3VEpQRfJ3ipyGqKZ3VXfQl|titlu=Memories|kunjom=Micimago|kunjom2=Hili|isem2=Ryan|data=12 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Gass Freestyle |[[Owen Leuellen]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XNONFxn-nKY|titlu=Gass Freestyle (Lyric Video)|kunjom=Luellen|isem=Owen|data=12 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lost in Love |Jas Rolyn |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=hbFf0vE-kUo|titlu=Lost in Love (Official Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Over the Moon |[[The Stents]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5JPaxYbGgF0|titlu=Over the Moon|kunjom=The Stents|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lacrime Moët |[[Emma Muscat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XUe_ZRdzUxg|titlu=Lacrime Moët|kunjom=Muscat|isem=Emma|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |14 |Dalgħodu |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0LV4k6anV7w|titlu=Filgħodu|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=14 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |14 |Skarta |[[Il-Majċa]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=1275656930075481|titlu=Skarta|kunjom=Lanzon|isem=Eugenio|data=14 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gone By |[[Franco Tartaglia]] ft. [[Analise Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHaX7NGUwqE|titlu=Gone By|kunjom=Tartaglia|isem=Franco|kunjom2=Mifsud|isem2=Analise|data=15 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |John Doe |[[13 Years Later]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1caEiEBfdjoE4TSItSRcjC|titlu=John Doe|kunjom=13 Years Later|data=17 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |John Doe |13 Years Later |Lyric video<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/13-years-later-lura-fix-xena-muzikali-maltija/|titlu=13 Years Later lura fix-xena mużikali Maltija|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=3824807151070895|titlu=John Doe (lyric video)|kunjom=13 Years Later|data=18 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Just Because |[[Clinton Walletking]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5sJwEHO01SDOTANFJFblvb|titlu=Just Because|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=20 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Better in Pink |[[Jessica Grech]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZAeiUbIWxRw|titlu=Better in Pink|kunjom=Grech|isem=Jessica|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Fir-Ramla l-Ħamra |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VFvoki1xba0|titlu=Fir-Ramla l-Ħamra|kunjom=The JoyGivers|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/03xcH7TU1ISjOlvoZuQUmS|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=22 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |24 |Zabbeth / Vaulderie |[[Zabbeth]] / Vaulderie |Album (split) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://zabbeth.bandcamp.com/album/zabbeth-vaulderie|titlu=Zabbeth/Vaulderie, by ZABBETH, VAULDERIE|sit=ZABBETH|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> | |- |26 |Movin' |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o8ovaSJEbTQ|titlu=Movin'|kunjom=Stafrace|isem=Moira|data=26 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Lulju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Long Wait (Medieval Rework) |[[Robert Farrugia]] & Welleda Muller |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/track/long-wait-medieval-rework|titlu=Long Wait (Medieval Rework), by Robert Farrugia, Welleda Muller|sit=Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |4 |Your Piece (single) |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=p0YR7vjkXFA|titlu=Your Piece|kunjom=Eyes to Argus|data=4 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Alien Grace |[[Alien Grace]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://aliengrace.bandcamp.com/album/alien-grace|titlu=Alien Grace, by Alien Grace|sit=Alien Grace|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |5 |Hero |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=aK6OoqByo2w|titlu=Hero (lyric video)|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=5 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Same Old Story |Midnight (feat. [[Joe Roscoe]] + [[Kevin Paul]]) |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0LW8u0ZiPrkQkXmZN4AXUk|titlu=Same Old Story|kunjom=Midnight|kunjom2=Roscoe|isem2=Joe|kunjom3=Paul|isem3=Kevin|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Aunt Sally (Stop the Abuse) |[[Brian Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q51smTfoDHo|titlu=Aunt Sally (Stop the Abuse)|kunjom=Farrugia|isem=Brian|data=8 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Clouds |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/clouds|titlu=Clouds, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-09}}</ref> | |- |9 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=X9taasy0e2o|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=9 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Rajtek |[[Andrew Zammit]] |Single |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=L2eMfYFfmig|titlu=Rajtek|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=10 Lulju 2024|sit=YouTube (via CDBaby)|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Vjaġġ Sabiħ |[[Kantera]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WUvwshyHIbA|titlu=Vjaġġ Sabiħ|kunjom=Kantera|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Modern Society |[[The Rifffs]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-rifffs-back-new-single.1095200|titlu=The Rifffs are back with a new single|data=2024-07-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-11}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=I2q9HTN2xVw|titlu=Modern Society|kunjom=The Rifffs|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Memphis Mac |[[Memphis Mac]] |Album |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_lYGP-Hr-I_3pb2GlNnHT7F1daFF2rNhaA|titlu=Memphis Mac|kunjom=Memphis Mac|data=12 Lulju 2024|sit=YouTube playlist|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5vaU5mdCAlDjhhyeOCvHhM|titlu=Naddatta|kunjom=Camilleri|isem=Cher|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Something Real |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1diddE3WchZvpyuFUBDCBc|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |12 |Local Popular Songs Vol.1 |[[Capitol K]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://capitolk.bandcamp.com/album/local-popular-song-vol-1|titlu=Local Popular Song Vol.1, by Capitol K|sit=Capitol K|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |17 |Visions of Transcendence |[[Simon Sammut]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.com/shop|titlu=Simon Sammut - Shop|sit=simonsammut.com|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.bandcamp.com/album/visions-of-transcendence|titlu=Visions of Transcendence, by Simon Sammut|sit=Simon Sammut|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-01}}</ref> | |- |18 |Happier |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=eymz8PoA__E|titlu=Happier|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=18 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Reroot |[[Eyes to Argus]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eyestoargus.bandcamp.com/album/reroot|titlu=Reroot, by Eyes to Argus|sit=Eyes to Argus|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |19 |Holding Back |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NrUa5YD2e4JtDJqLD9Jsj|titlu=Holding Back|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=19 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Rajtek |Andrew Zammit |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=011vvxtx9eM|titlu=Rajtek (FILMAT BIL-LIRIKA)|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |19 |Stronger (remix) |[[Krista Šujak]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2Ov68deYV2g|titlu=Stronger (remix)|kunjom=Šujak|isem=Krista|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Manwel T meets Dubmatix |Dubmatix & [[Manwel T]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-dubmatix|titlu=MANWEL T meets DUBMATIX, by Dubmatix & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |25 |You Never Get Enough |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kXlr9ngRH64|titlu=You Never Get Enough|kunjom=Berne|data=25 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Talking Back |[[The Busker]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=GvafexNQJhY|titlu=Talking Back|kunjom=The Busker|data=26 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q128034394|Q128034394]] |- |26 |So Bored |[[Kurt Kind]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/27UNxGrlhJ6sd4woZnp2sa|titlu=So Bored|kunjom=Kind|isem=Kurt|data=26 July 2024|sit=open.spotify.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-03}}</ref> | |- |27 |Salt Water |[[Neil Pantos]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://battibatti.bandcamp.com/album/salt-water|titlu=Salt Water, by Neil Pantos|sit=Battibatti|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> | |- |30 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chercamilleri.bandcamp.com/album/naddatta|titlu=NADDATTA, by Cher Camilleri|sit=Cher Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-30}}</ref>''ħareġ fuq Spotify fit-12 ta' Lulju 2024'' | |} === Awwissu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Paradise |[[Matthew James Borg|Matthew James]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tDG7tOitasw|titlu=Paradise|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=1 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |2 |Anxiety (acoustic) - A Cinematic Experience |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=z1ACfPALm5E|titlu=Anxiety - A Cinematic Experience|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=2 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref><br />''ara verżjoni oħra fit-23 t'April 2024'' | |- |2 |I Confess |[[Megan May]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3P5u7IuXgmCO7XauxgehUV|titlu=I Confess|kunjom=May|isem=Megan|data=2 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey |[[Scallop Studios]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7oSM57SEsFMzeGlN2b7fiq|titlu=The Journey|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey to the Elder of the Shell |Scallop Studios |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Jj9HVa3yPp4|titlu=The Journey to the Elder of the Shell|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |It's Alright |[[Kodin]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rpoX10VLEF8|titlu=It's Alright|kunjom=Kodin|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Thank You |[[Karm Debattista]] mssp |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6nbhjoscup9KG9ubcSkkt9|titlu=Thank you|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |S.W.E.A.T. |[[Kelsey Bellante]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HyQBE1B6LdE|titlu=S.W.E.A.T.|kunjom=Bellante|isem=Kelsey|data=9 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Synthetic Panic |[[Current Daze]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07q96k90hdVLwCnG2wrDcw|titlu=Synthetic Panic|kunjom=Current Daze|data=14 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Medieval [+] Ambient |[[Robert Farrugia]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/album/medieval-ambient|titlu=Medieval [+] Ambient, by Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-21}}</ref> | |- |19 |Modern Society Dub - Manwel T Mix |The Rifffs |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/modern-society-dub-manwel-t-mix|titlu=Modern Society Dub - Manwel T Mix, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-19}}</ref> | |- |19 |Prescription |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nev1jkBr1qM|titlu=Prescription|kunjom=Galea|isem=Chess|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Something Real |[[Klinsmann]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rnOwIpnL7ek|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref>''<br />single maħruġa fit-12 ta' Ġunju 2024'' |Q |- |23 |Love Me |[[Cora Elizabeth Lewis|Cora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2E3EAbuHb9Y|titlu=Love Me|kunjom=Lewis|isem=Cora Elizabeth|data=23 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Once Again |[[Patryk Cutajar]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4tgcDALagk1Y244W4vSU0V|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=24 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Prescription (Acoustic Version) |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=wishPd9gUM4|titlu=Prescription (Acoustic Version)|kunjom=Galea|isem=Chess|data=27 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Losing Sleep |[[Gail Attard|Gail]], [[Glenn Sacco|Sacco]], [[Cathy K]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/losing-sleep-press-release|titlu=Losing Sleep - Press Release|sit=www.melodija.eu|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0oqhANnXDWsvQU4D3EHZmc|titlu=Losing Sleep|kunjom=Sacco|isem=Glenn|kunjom2=Attard|isem2=Gail|kunjom3=Cathy K|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Għidli Min |[[Kapitlu Tlettax]] feat. Jessica |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HKgtUG4_SBc|titlu=Għidli Min|kunjom=Kapitlu Tlettax feat. Jessica|data=28 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Ghost of the Blues |[[Lighthouse (band)|Lighthouse]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NcmZa0JcNlk|titlu=Ghost of the Blues|kunjom=Lighthouse|data=29 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Sometime Soon |[[Ryan Hili]] & [[Timea Farr]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ryan-hili-u-timea-farr-jikkollaboraw-flimikien-bsometime-soon/?_gl=1*1rbxu5c*_up*MQ..*_ga*NzA0MzIwOTIzLjE3MjUwOTExMzQ.*_ga_3GTJ9WD5HH*MTcyNTA5MTEzNC4xLjAuMTcyNTA5MTEzNC42MC4wLjA.|titlu=Ryan Hili u Timea Farr jikkollaboraw flimikien b’Sometime Soon|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6PUEvlWdLJph4YJJ1a4lOE?si=a7e1190459ec4301|titlu=Sometime Soon|kunjom=Hili|isem=Ryan|kunjom2=Farr|isem2=Timea|data=30 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Submission |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ER0F3VN0KzI|titlu=Submission|kunjom=From Sheep to Wolves|data=30 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |31 |Once Again |Patryk Cutajar |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Efb_7qVNZWk|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=31 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Settembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Timeless Romance |[[Geo Debono]] |Video<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Settembru 2024|titlu=Ballata Romantika mill-Kantawtur Geo Debono|url=https://newsbook.com.mt/ballata-romantika-mill-kantawtur-geo-debono/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=l-Z9zM25xr0|titlu=Timeless Romance|kunjom=Debono|isem=Geo|data=1 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Lies |[[Maria Cini]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pyGzL-BRCiY|titlu=Lies|kunjom=Cini|isem=Maria|data=4 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |One and Only |[[Lyndsay Pace|Lyndsay]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DmRIQulS5p8|titlu=One and Only|kunjom=Pace|isem=Lyndsay|data=5 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Celestial Rhymes of Conviction |[[Current Daze]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7DOBpLRnMHhLzPocGqpCmd|titlu=Celestial Rhymes of Conviction|kunjom=Current Daze|data=5 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Red Light |[[Nicole Frendo]] feat. [[Matt Blxck]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Bllnm1M7QXA|titlu=Red Light|kunjom=Frendo|isem=Nicole|kunjom2=Blxck|isem2=Matt|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Nowhere |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/nowhere|titlu=Nowhere|kunjom=Camilleri|isem=Andre|data=7 Settembru 2024|sit=Bandcamp|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Morsa |[[Skald]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.fmt.com.mt/event-details/skald-morsa|titlu=SKALD MORSA|sit=FM Group|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | | |- |17 |Oh No |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no|titlu=Oh No, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-23}}</ref> | |- |18 |20XX (An Open Letter to Myself) |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XbRLHLxS4BM|titlu=20XX|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |Silly Working Mule |[[Charlie Busuttil]] |Single |Audio only on YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://youtube.com/watch?v=EmDCZc-C4Y0?si=Cn_2FKaW4L-U1Guu|titlu=Silly Worrking Mule|kunjom=Busuttil|isem=Charlie|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Nightmares |[[X-Tend]] |Video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=500267416132041|titlu=Nightmares|kunjom=X-Tend|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |One-Time Story |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=V-GnH_4f9CM|titlu=One-Time Story|kunjom=Chasing Pandora|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Ejja |[[Matt Blxck]] X [[Erba']] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EWbFu3yiu6g|titlu=Ejja|kunjom=Black|isem=Matt|kunjom2=Erba'|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |They Say! |[[El Ferr]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1hz7A3kt6RDElGYLX2hZQd|titlu=They Say!|kunjom=El Ferr|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Bobcat |[[Airport Impressions]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3IcNmGumo7tMNuAeo26Che|titlu=Bobcat|kunjom=Airport Impressions|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Destinazzjoni |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q84ryI02YQk|titlu=Destinazzjoni|kunjom=SterjoTipi|data=23 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |Heart of the Med |[[Dean Muscat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1A5HpBOTa2NGLRoJi5tMy6|titlu=Heart of the Med|kunjom=Muscat|isem=Dean|data=23 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Oh No |The Rifffs |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=M0Egaqs7Yco|titlu=Oh No|kunjom=The Rifffs|data=25 Settembru 2025|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Love You Like That |[[Sarah Bonnici]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qam7-18WbLk|titlu=Love You Like That|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=26 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |1984–2024 |[[X-Tend]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7H9R16MpcPgZIPgYC8EEaE|titlu=X-Tend 1984–2024|kunjom=X-Tend|data=26 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Fil-Ħolm |[[1905 (kantawtur)|1905]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/75NDdKAMAk4Ss2Dnv3BPyL|titlu=Fil-Ħolm|kunjom=1905|data=28 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ottubru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Paint Sniffing Survivors |[[Fake Ophelia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vyWZffyw5PI|titlu=Paint Sniffing Survivors|kunjom=Fake Ophelia|data=3 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Paint Sniffing Survivors |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/paint-sniffing-survivors-2|titlu=Paint Sniffing Survivors, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Orqod (that bb mix) |[[Joon]] |SIngle |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://templeofjoon.bandcamp.com/track/orqod-that-bb-remix|titlu=Orqod (that bb Remix), by JOON|sit=JOON|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Boogeyman |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PQiox_Bx49c|titlu=Boogeyman|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |The Weight Of It All |[[Chasing Pandora]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/chasing-pandora-press-release|titlu=Chasing Pandora - press release|kunjom=Team|isem=Melodija|data=2024-09-17|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chasingpandora.bandcamp.com/album/the-weight-of-it-all|titlu=The Weight Of It All, by Chasing Pandora|sit=Chasing Pandora|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> + Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Gx0IGgfi6LJlR8oEU1FCB|titlu=The Weight of It All|kunjom=Chasing Pandora|data=5 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Franklin Calleja |[[Chains]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/franklin-calleja-jniedi-zewg-kanzunetti-godda/|titlu=Franklin Calleja Jniedi Żewġ Kanzunetti Ġodda|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=17 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3SH4jNqS0n7ID1fgMGLvJw|titlu=Chains|kunjom=Calleja|isem=Franklin|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Under Pressure |[[Matthew James Borg|Matthew James]] feat. [[Michela Pace|Michela]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2M6G10L30jMnN1nvkC8R6Y|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Oh No Dub - Manwel T Mix |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no-dub|titlu=Oh No Dub, by The Rifffs MT|sit=The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |14 |Għidli |[[Mike Spiteri]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=my7uhhamNrQ|titlu=Għidli|kunjom=Spiteri|isem=Mike|data=14 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |17 |Under Pressure |Matthew James feat. Michela |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VPRfmDZcmgM|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=17 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Burnt Endz |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=miDdBsCvPSY|titlu=Burnt Endz|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=18 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Spanish Drifter |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/spanish-drifter-2|titlu=Spanish Drifter, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-24}}</ref> | |- |22 |This World Will Break Your Heart |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/this-world-will-break-your-heart|titlu=This World Will Break Your Heart, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |24 |Loaded Gun |[[Eddie Fresco]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=96rFfbdydsQ|titlu=Loaded Gun|kunjom=Fresco|isem=Eddie|data=24 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |The Body Is Only Light |[[Carlo Muscat]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-body-is-only-light|titlu=The Body Is Only Light, by Carlo Muscat|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |25 |Narċissista |[[Kapitlu Tlettax]] ft. [[Maria Christina]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JD9INwMQ64I|titlu=Narċissista|kunjom=Kapitlu Tlettax|kunjom2=Maria Christina|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |25 |Sorry |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nZfIG_px1sE|titlu=Sorry|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en,mt}}</ref> | |- |25 |Help Me |[[Ozzy Lino]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qWnFD_H91Rc|titlu=Help Me|kunjom=Ozzy Lino|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Great Escape |[[Alexandra Alden]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=v4fNbIDDHiE|titlu=Great Escape|kunjom=Alden|isem=Alexandra|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |October Dreams |[[Nicole Magro]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fB5fi7tNj4E|titlu=October Dreams|kunjom=Magro|isem=Nicole|data=27 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |29 |Għawdex Tiegħi |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=MmBRhS2uA_k|titlu=Għawdex Tiegħi|kunjom=The JoyGivers|data=29 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |31 |Ruinis Melitensis - Live |[[Saħħar (mużiċist Malti)|Saħħar]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sahhar.bandcamp.com/album/ruinis-melitensis-live|titlu=Ruinis Melitensis - Live, by Saħħar|sit=Saħħar|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-23}}</ref> | |- |31 |789 |[[Berne]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6d6fteCNmisZhlqJMs0qer|titlu=789|kunjom=Berne|data=31 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Novembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Till I Can Gain Control Again |[[Fake Ophelia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/album/till-i-can-gain-control-again|titlu=Till I Can Gain Control Again, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |1 |Be Still |Fake Ophelia |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_YPvpqV74jM|titlu=Be Still|kunjom=Fake Ophelia|data=1 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |1 |Momento Mori |[[Chellcy Reitsma]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/33HoceNX7wVsK5563S10XE|titlu=Momento Mori|kunjom=Reitsma|isem=Chellcy|data=1 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |The Place Where No One Cries |[[Stephen Galea]] feat. [[Grace Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YhCt50drJ-w|titlu=The Place Where No One Cries|kunjom=Galea|isem=Stephen|kunjom2=Debono|isem2=Grace|data=4 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Ballottra |[[Robert Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_7Vq4fvkVpU|titlu=Ballottra|kunjom=Farrugia|isem=Robert|data=6 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |8 |Paper Boat |[[Klinsmann Coleiro|Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NdZzkMbePy3vUY3X7OegM|titlu=Paper Boat|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=8 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Ħallini |[[Daryl Jaymes]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=br4IJTSLIFw|titlu=Ħallini|kunjom=Jaymes|isem=Daryl|data=9 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |A. Voice Memo Covers |Fake Ophelia |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://myfairlsdy.bandcamp.com/album/a-voice-memo-covers|titlu=A. Voice Memo Covers, by Fake Ophelia|sit=My Fair Lsdy Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-23}}</ref> | |- |15 |Illum |[[Dario Bezzina]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2NQ1UYuzwih3MXDcMvIKI3|titlu=Illum|kunjom=Bezzina|isem=Dario|data=15 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |16 |Empire of Filth |[[Orami]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=sCeV2knaSx0|titlu=Empire of Filth|kunjom=Orami|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |All I Need |[[Rita Pace]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/1213113204/videos/878338434465214/|titlu=All I Need|kunjom=Pace|isem=Rita|data=17 Novembru 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Grazzi bil-Quddiem |[[Mistura (band)|Mistura]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=asHLVA7aYG8|titlu=Grazzi bil-Quddiem|kunjom=Mistura|data=18 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |Evil Gnome of Doom |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/evil-gnome-of-doom|titlu=Evil Gnome Of Doom, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-28}}</ref> | |- |22 |Jubal |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HRQer0LrKwk|titlu=Jubal|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Crossfire |[[Marc Storace|Storace]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6eBwCfuNkhOfpU9wkuVzuk|titlu=Crossfire|kunjom=Storace|data=22 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Blue Eyed Angel |[[Mikayla]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o0ltQd9m2wY|titlu=Blue Eyed Angel (lyric video)|kunjom=Bajada|isem=Mikayla|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Cold November |[[Bennie Blue]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/29i3MOWKeFQncfOqmsA56x|titlu=Cold November|kunjom=Bennie Blue|data=22 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Lost In Love (Falar De Amor) |[[Jas Rolyn]] & [[Rafa Mathias]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JAbk7EPJjkQ|titlu=Lost in Love|kunjom=Rolyn|isem=Jas|kunjom2=Mathias|isem2=Rafa|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=es,en}}</ref> | |- |22 |Vade Draconem Maledicte |[[Rising Sunset]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://risingsunset.bandcamp.com/album/vade-draconem-maledicte|titlu=VADE DRACONEM MALEDICTE, by RISING SUNSET|sit=Rising Sunset|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-02}}</ref> | |- |25 |Stolen In The Night |[[Geo Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nj5D7SPeKFk|titlu=Stolen in the Night|kunjom=Debono|isem=Geo|data=25 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |NordTerra |[[Walter Vella]] & [[Glen Montanaro]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/18rm9o5SBB97urqOYoFG3w|titlu=Nordterra|kunjom=Vella|isem=Walter|data=25 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Vinyl Paradise |[[Vinyl Paradise]] |Album |Vinyl,<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/vinyl-paradise-launch-debut-album.1101691|titlu=Vinyl Paradise to launch debut album|kunjom=Release|isem=Press|data=2024-11-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> CD, Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://vinylparadise.bandcamp.com/album/vinyl-paradise|titlu=Vinyl Paradise, by Vinyl Paradise|sit=Vinyl Paradise|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> | |- |30 |Guilty |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/5opzIeytTFA3tOsFdy4Lxn|titlu=Guilty|kunjom=Peach Talk|data=30 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Diċembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Illum u Dejjem, f'Kull Milied |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=lw69DoykDZo|titlu=Illum u Dejjem, f'Kull Milied|kunjom=The JoyGivers|data=1 Diċembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Natalis Notabilis |[[Debbie Scerri]], [[Nicole Vella]], [[Tristan B]], [[Alexia Vella Schembri]], [[Daryl Jaymes]] u [[Miguel Bonello]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=B9eYSUdYkDo|titlu=Natalis Notabilis|data=4 Diċembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gargoyle |[[Orami]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://orami.bandcamp.com/album/gargoyle|titlu=Gargoyle, by Orami|sit=ORAMI|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |} == Referenzi == {{Referenzi|20em}} [[Kategorija:Mużika]] [[Kategorija:Kultura Maltija]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Listi ta' mużika]] 30h7qsdqpz7fnzdxa5hqqelcc41ijzs 318428 318426 2024-12-06T16:47:00Z ToniSant 4257 /* Settembru */ +Landslide 318428 wikitext text/x-wiki Din hija lista ta' attivitajiet mużikali notevoli li ġraw u diski/recordings maħruġa fl-2024. Kull attività jew recording iridu jkunu sostanzjati minn referenza xierqa, u aktar minn waħda, meta dan possibli. ==Diski u recordings oħra maħruġa fl-2024== === Jannar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Haw |[[elPaletti]] |Digital |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|titlu=Haww, by elPaletti|data=2 Jannar 2024|sit=elPaletti|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20240108201542/https://elpaletti.bandcamp.com/track/haww|arkivju-data=2024-01-08|url-status=dead}}</ref> |[[wikidata:Q124354611|Q124354611]] |- |5 |Hey Lover |[[Jay Zinga]] feat. [[Bee (kantanta)|Bee]] |Video |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6d52axydil2aE97ChUJ2Os|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=Spotiify}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WSjbXrsuY7c|titlu=Hey Lover|kunjom=Zinga|isem=Jay|data=5 Jannar 2024|sit=YouTube}}</ref> |[[wikidata:Q124354463|Q124354463]] |- |8 |Bloat Drone |[[Lady Lizard]] |Lyric video |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://ladylizard.bandcamp.com/track/bloat-drone|titlu=Bloat Drone, by Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=Lady Lizard|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-08}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHsJxPy3lJ4|titlu=Bloat Drone|kunjom=Lady Lizard|data=8 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354653|Q124354653]] |- |10 |Feel the Rain |[[Chasing Pandora]] |Single |(reissue) Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7fBZdJ95UVAFQxoHTyayKR?si=936b4f14f3d84d4f|titlu=Feel the Rain|kunjom=Chasing Pandora|data=10 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Blata |[[Is-Suffarin]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://is-suffarin.bandcamp.com/album/blata|titlu=BLATA, by is-Suffarin|sit=is-Suffarin|lingwa=en|data-aċċess=2024-01-19}}</ref> | |- |11 |Semgħat id-Daqq (HBIT Remix) |[[Cher Camilleri]] |Remix |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/hearts-beating-in-time/semghat-id-daqq-hbit-remix|titlu=Semgħet id-Daqq (HBIT remix)|kunjom=Hearts Beating in Time|data=11 Jan 2024|sit=Soundcloud|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Rejection |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PCn5lGT3ONU|titlu=Rejection|kunjom=From Sheep to Wolves|data=11 Jannar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124354710|Q124354710]] |- |15 |(Let's Get) High On Love |[[Ivan Grech]] + [[Faculty of Social Wellbeing]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6S2TR4ZJTvU|titlu=(Let's Get) High On Love|kunjom=Grech|isem=Ivan|kunjom2=Faculty of Social Wellbeing|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Inkwatru Vojt |[[Liston]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0UMTUyaYgiwXTbIjGZO6Ok|titlu=Inkwatru Vojt|kunjom=Liston|data=17 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |L-Isbaħ Stlla |[[Adria Twins]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9U03TKnK46k|titlu=L-Isbaħ Stilla|kunjom=Adria Twins|data=18 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> |[[wikidata:Q124354838|Q124354838]] |- |19 |Let's Talk About Love |[[Michela Galea]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/michela-galea-releases-single.1080087|titlu=Michela Galea releases single|data=2024-01-26|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-01-26}}</ref> |[[Malta Eurovision Song Contest 2024]]<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/news/michela-galea-bkanzunetta-gdida-dwar-l-imhabba/|titlu=Michela Galea b'kanzunetta ġdida dwar l-imħabba|kunjom=Newsroom|isem=minn TVM|data=2024-01-20|lingwa=mt|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2lqvBWwPMV1TDFqhijB2o1|titlu=Let's Talk About Love|kunjom=Galea|isem=Michela|data=19 Jan 2024|sit=Spotify|data-aċċess=2024-01-20}}</ref> | |- |20 |Let's Talk About Love |Michela Galea |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HpkcrVDmLGI|titlu=Let's Talk About Love (lyric video)|kunjom=Galea|isem=Michela|data=20 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |20 |Wicked Games |[[Shismu]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1tOgvZBhbxuGgHXUgIGLOD|titlu=Wicked Games|kunjom=Shismu|data=20 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |24 |Cloudmaker |[[Oxygyn]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/cloudmaker|titlu=Cloudmaker, by Oxygyn|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-07}}</ref> | |- |25 |Too Sexy |[[Chris Birdd]] |Online |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2i3ml0ESJNxPCpsgqfAUZ7|titlu=Too Sexy|kunjom=Birdd|isem=Chris|data=25 January 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Chemicals |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=x1C4XNySXSQ|titlu=Chemicals|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=26 Jan 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |26 |Girls Just Wanna |[[Chess Galea]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/265GykoBua5iJdXa0KVxd4|titlu=Girls Just Wanna|kunjom=Galea|isem=Chess|data=26 Jan 2024|sit=Spotify}}</ref> | |- |26 |Arrows |[[Kyle George]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Vs17SVIAjvtm3IrVqOkcn|titlu=Arrows|kunjom=George|isem=Kyle|data=26 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |1964 |[[Vince Bongailas]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4hVMkDQmTRgB6E6evErsYd|titlu=1964|kunjom=Bogailas|isem=Vince|data=28 Jannar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |29 |Happy Birthday |[[Kayati]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1EICOx1eGebrDCLCTLGuZf|titlu=Happy Birthday|kunjom=Kayati|data=29 Jan 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |- |30 |Top Dog |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/top-dog|titlu=Top Dog, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-08}}</ref> | |- |31 |Happy Birthday |Kayati |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Py-zR_mDMXg|titlu=Happy Birthday (Lyric Video)|kunjom=Kayati|data=31 Jan 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q124472078|Q124472078]] |} === Frar === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Kieku Nista' |[[Maria Zahra Brincat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=f2Z9D5q4AJY|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07qttwtTYv0S1WgfgkDbF8|titlu=Kieku Nista'|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=1 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |4 |Heatwave |[[Beck]] x [[Zak Walters]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://141records.bandcamp.com/track/heatwave|titlu=Heatwave, by Beck X Zack Walters|sit=141 Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-02-10}}</ref> | |- |8 |Time Flies |[[Red Electric]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=25RCl-MOoIU|titlu=Time Flies|kunjom=Red Electric|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Juliette |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rtQynrVbJL8|titlu=Juliette|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=9 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt, en}}</ref> |Q |- |9 |Shine |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4qNSkR1nfdo|titlu=Shine|kunjom=Stafrace|isem=Moira|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |9 |Warmth |[[Lulu']] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=g4uyqi12UKc|titlu=Warmth|kunjom=Lulu'|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7uziHOd5xrvAk4KPHbLXvR|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=9 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |10 |Inti Biss |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-iPQ-a2bvCc|titlu=Inti Biss|kunjom=The JoyGivers|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Ħajti |[[Vince Bongailas]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4X93S80Jm0k8zhsjg8NO3n|titlu=Ħajti|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=13 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> |Q |- |13 |Forty five...in Process |[[elPaletti]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://elpaletti.bandcamp.com/album/forty-five-in-process|titlu=Forty - five ... in Process, by elPaletti|sit=elPaletti|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |13 |Underground |[[Melchior Sultana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/underground|titlu=Underground, by Melchior Sultana|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-28}}</ref> | |- |14 |Sincerely, You |[[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4PGBUbxYrjRS0SgXzHBCXj|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=14 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |15 |Birdsong |[[Hannah Theuma|Hannah]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DYRGab69jKw|titlu=Birdsong|kunjom=Theuma|isem=Hannah|data=15 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Niġi Għandek |[[Karm Debattista mssp]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7mtJUnP3daGM29FfnQSGcP|titlu=Niġi Għandek|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=17 Feb 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |[[Ombra mai fu]] |[[Christine Dalli]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qips0Aeffns|titlu=Ombra mai fu|kunjom=Dalli|isem=Christine|data=18 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |21 |Kemm Nixtieq li Qed |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/kemm-nixtieq-li-qed|titlu=Kemm Nixtieq Li Qed, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |22 |The Wards Outside |[[Sceptocrypt]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sceptocrypt.bandcamp.com/track/the-wards-outside-2024|titlu=The Wards Outside (2024), by sceptocrypt|sit=Sceptocrypt|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> | |- |23 |Another Problem Ahead |[[Antares Flare]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://antaresflare.bandcamp.com/album/another-problem-ahead|titlu=Another Problem Ahead, by Antares Flare|sit=Antares Flare|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> | |- |23 |Sincerely, You |Gaia Cauchi |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=AoOtMeIAX5Q|titlu=Sincerely, You|kunjom=Cauchi|isem=Gaiia|data=12 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Pretend |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/78DmVD6WKuwpzzjWKJQtFm|titlu=Pretend|kunjom=Peach Talk|data=23 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Catharsis |[[Tact]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=dNDakLmSqN0|titlu=Catharsis|kunjom=Tact|data=27 Feb 2024|sit=YouTube}}</ref> | |- |27 |Midnight Sun |[[Empire of the Ants]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tyXlqquXdMk|titlu=Midnight Sun|kunjom=Empire of the Ants|data=27 February 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Remember |Vince Bongailas |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iYY-ajN0v_0|titlu=Remember|kunjom=Bongailas|isem=Vince|data=27 Frar 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |28 |Out of the Darkness |[[Owen Leuellen]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7wJIziSs0vAmRiNXP8Pmvf|titlu=Out of the Darkness|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=28 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Waħdi |[[Meadow Strings]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gS32JfbRprk|titlu=Waħdi|kunjom=Meadow Strings|data=29 Feb 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Nostalġija |[[Michelle Micallef|Michelle]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/michelle-ta-the-mics-bkanzunetta-li-ggedded-ftit-memorji-mill-imghoddi/|titlu=Michelle ta’ The Mics b’kanzunetta li ġġedded ftit memorji mill-imgħoddi|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=12 Marzu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4D6E79Yfg50VNKCICR3ojz|titlu=Nostalġija|kunjom=Micallef|isem=Michelle|data=29 Frar 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |} === Marzu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Emmint Fik |[[Ema Vella]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0Ec8juxOuCyz0x5hPNekgi|titlu=Emmit Fik|kunjom=Vella|isem=Ema|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Survivor |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0zIvYT5f3l2PEYDpy7YHdp|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=1 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |1 |[[Qalu Li Raw]] |[[Coda (grupp mużikali)|Coda]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1IFsblIigWZnrA9C4L0Q33|titlu=Qalu Li Raw|kunjom=Coda|data=1 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |1 |Ġawhra F'Qalbi |[[Janice Mangion]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=6FGTB8VLkiY|titlu=Ġawhra F'Qalbi|kunjom=Mangion|isem=Janice|data=1 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |2 |Int u Jien |[[Moths of Renaissance]] |Single |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/100002832501135/videos/2030575484065207/|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=2 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> / YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2vPe74jfg4U|titlu=Int u Jien|kunjom=Moths of Renaissance|data=3 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Tilwin |[[Robert Farrugia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dronarivm.bandcamp.com/album/tilwin|titlu=Tilwin, by Robert Farrugia|sit=DRONARIVM|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |8 |Better Sides of You |[[Dizzy Goku]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1wbXPTiCZst95aXfw0seN7|titlu=Better Sides of You|kunjom=Goku|isem=Dizzy|data=8 March 2024|sit=Spotify|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-30}}</ref> | |- |8 |The Grief Aftermath |[[Fade Into Obscurity]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://benmifsudjoslin.substack.com/p/the-album-that-took-ten-years-to|titlu=The Album That Took Ten Years to Exist – In Conversation with fade into obscurity|kunjom=Joslin|isem=Ben Mifsud|data=2024-05-25|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fade-into-obscurity.bandcamp.com/album/the-grief-aftermath|titlu=the grief aftermath, by fade into obscurity|sit=fade into obscurity|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-20}}</ref> | |- |9 |Il-Baħħ u Jien |[[Christian Arding]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/video-lghanja-talpoplu-winning-song-launched.1088182|titlu=Video for ‘L-Għanja tal-Poplu’ winning song launched|data=2024-03-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-03-09}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=iFqSQTJYW9k|titlu=Il-Baħħ u Jien|kunjom=Arding|isem=Christian|data=9 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Let You In |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0rHHa995WXIvwkI8uVNjQw|titlu=Let You In|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=10 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |14 |Language |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=zFUJUweNwZ4|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=YouTube}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/12gbdsXbuR9Sb3GhYrc4T3|titlu=Language|kunjom=Berne|data=14 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |L-Akbar Ġrajja: Innijiet b'Rabta mal-Passjoni tal-Mulej |[[Ray Sciberras]] / [[Anselm Sciberras]] - Francesca, Paul, u [[Dorothy Bezzina]] |Album |CD biss imħabbra fuq Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=391963260220667&id=100082209881197|titlu=L-Akbar Ġrajja|kunjom=Kunsill Lokali tal-Ħamrun|data=15 Marzu 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Unum Remix Tracks |[[Ġenn]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://genntheband.bandcamp.com/album/unum-remix-tracks|titlu=unum remix tracks, by ĠENN|sit=ĠENN|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-26}}</ref> | |- |17 |Count This |Soular Plex / [[ONE11]] feat. [[Zion not Zeeyon]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=t--YNHUnv-E|titlu=Soular Plex - Count This|kunjom=ONE11|data=17 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Survivor |Klinsmann |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xVNsDnmiNvk|titlu=Survivor|kunjom=Klinsmann|data=19 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |Q |- |21 |Gardjola |[[Vince Fabri]] |EP |Soundcloud<ref>{{Ċita web|url=https://soundcloud.com/vincefabri/sets/gardjola|titlu=GARDJOLA|kunjom=Fabri|isem=Vince|sit=SoundCloud|lingwa=|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |- |22 |Toni Tagħna |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xROTRzOLMy4|titlu=Toni Tagħna|kunjom=ONE11|data=22 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Compound |[[Oxygyn]] |Album |Vinyl only<ref>{{Ċita web|url=https://shop.trackagescheme.com/event/oxygyn-compound-album-launch/|titlu=OXYGYN {{!}} COMPOUND Album Launch|sit=Trackage Scheme|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |23 |Happier Now |[[Benny Blue]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mYSwo3-GKxk|titlu=Happier Now|kunjom=Benny Blue|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |You Want Me |[[Claire Marante]] |Single |YouTube (audio only)<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=P2veovMHRs0|titlu=You Want Me|kunjom=Marante|isem=Claire|data=23 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Hell Bound |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/hell-bound|titlu=Hell Bound, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-12}}</ref> | |- |23 |Fallakka |[[Tarzna (mużika)|Tarzna]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tarzna.bandcamp.com/album/fallakka|titlu=Fallakka, by Tarzna|sit=Tarzna|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-13}}</ref> | |- |24 |3 Regoli |[[Lokko]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oVk5mFCOOB8|titlu=3 Regoli|kunjom=Lokko|data=24 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Ġranet Sbieħ |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HTimvHYB10E|titlu=Granet Sbieħ|kunjom=SterjoTipi|data=25 Marzu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |26 |Out of Outlaws |[[Current Daze]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VAOLrErc5Xc|titlu=Out of Outlaws|kunjom=Current Daze|data=26 March 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Tħallinix |[[A Lily]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/track/t-allinix|titlu=Tħallinix, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-03-27}}</ref> | |- |31 |Weġgħet Żgħar |[[TroffaĦamra]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://troffahamra.bandcamp.com/album/we-g-at-g-ar|titlu=Weġgħat Żgħar|kunjom=TroffaĦamra|sit=TroffaĦamra|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |31 |Soft and Clear |[[Das Birthday Girl]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://dasbirthdaygirl.bandcamp.com/album/soft-and-clear|titlu=Soft and Clear, by Das Birthday Girl|sit=Das Birthday Girl|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-04}}</ref> / Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/0yxTpTnyZOKm4seKzRcYmM|titlu=Soft and Clear|kunjom=Das Birthday Girl|data=31 Marzu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === April === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Gatt Groove |[[Sfera]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://kreattivita.org/events/|titlu=Events Archive|data=2024-03-16|sit=Fondazzjoni Kreattività|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Or2ERgIhiZDLIYmwklmKN|titlu=Gatt Groove|kunjom=Sfera|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |3 |Kung Fu Karate |[[Brodu]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qH_mxyWmlpQ|titlu=Kung Fu Karate|kunjom=Brodu|data=3 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Time in Bottle |[[Charles Busuttil]] & Fabrizio Fedele |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1m3LqmiKWhLAFuHadsfQ3W|titlu=Time in a Bottle|kunjom=Busuttil|isem=Charles|kunjom2=Fedele|isem2=Fabrizio|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Meta Jaqa' l-Ħoss |[[One11]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/hiphop-rising-star-one11-releases-album.1090697|titlu=Hip-hop rising star ONE11 releases album|data=2024-04-10|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-10}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6XhthGGGFjX8Pfxl5faN7r|titlu=Meta Jaqa' l-Ħoss|kunjom=ONE11|data=4 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |5 |Saru l-Qamar |[[A Lily]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/watch-how-haunting-voices-maltese-emigrants-inspired-new-music.1090158|titlu=Watch: How the haunting voices of Maltese emigrants inspired new music|kunjom=Magr|isem=Giuiia|data=2024-03-31|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-04-01}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/saru-l-qamar|titlu=Saru l-Qamar, by A Lily|sit=Kewn Records|lingwa=mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> | |- |5 |Kull Par Għal Paru |[[Maria Zahra Brincat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/60gHwSfG4KuhUy60ZbE6xv|titlu=Kull Par Għal Paru|kunjom=Zahra Brincat|isem=Maria|data=5 April 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |6 |Causatum |[[Jes Psaila]] - [[The Hinge Project]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.ticketline.com.mt/bookings/Shows.aspx?ProductionId=1093|titlu=Jes Psaila The Hinge Project - 'Causatum' - Album Launch|sit=www.ticketline.com.mt|data-aċċess=2024-03-16}}</ref> |Vinyl only | |- |11 |Regional Road |[[DJ Gorg Borg]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/7x6fH2n7K8d0OnOZPVJk0O|titlu=Regional Road|kunjom=DJ Gorg Borg|data=11 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Wild Things (a live album) |[[Alexandra Alden]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://alexandraalden.bandcamp.com/album/wild-things-a-live-album|titlu=wild things (a live album), by Alexandra Alden|sit=Alexandra Alden|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-02}}</ref> | |- |15 |Cupid |[[Gaia Cauchi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5ptncV5Mn10|titlu=Cupid|kunjom=Cauchi|isem=Gaia|data=15 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |Electrify |[[Simon Pulo]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://profoundsoundmusic.bandcamp.com/album/electrify|titlu=Electrify, by Simon Pulo|sit=Profound Sound Music|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |19 |Kusksu Clan |[[Brodu]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Kusksu Clan, by Brodu|sit=Brodu|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-25}}</ref> | |- |19 |Cut, Paste, Rave N' Roll |[[Dolls for Idols]] |Album (reissue) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://kewnrecords.bandcamp.com/album/cut-paste-rave-n-roll|titlu=Cut, Paste, Rave N' Roll, by Dolls For Idols|sit=Kewn Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |19 |Landslide |[[Kris Critien]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2E9M03paz10UkgRcI7DTj7|titlu=Landslide|kunjom=Critien|isem=Kris|data=19 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Anxiety |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=RWGfOiPaXss|titlu=Anxiety|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=23 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Ugly Duckling |[[Nikita Cardona|Kiita-C]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://brodu.bandcamp.com/album/kusksu-clan|titlu=Ugly Duckling|kunjom=Kiita-C|data=24 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |What Are We Now? |[[Jon Guelas]] + [[Gaia Cauchi]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2COv4MKLGtV2dxtrcQy7RV|titlu=What Are We Now?|kunjom=Guelas|isem=Jon|kunjom2=Cauchi|isem2=Gaia|data=26 April 2024}}</ref> | |- |26 |Infinity |[[Denzel Jo Armani]] feat. [[Drakard]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2GUbAQLUzDBf0MtLbJL8Zf|titlu=Infinity|kunjom=Armani|isem=Denzel Jo|data=26 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Trios, Had To Happen |[[Glen Montanaro]] & [[Carsten Landors]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2q2mYNZw0HNrGwbj7vvQCR|titlu=Trios, Had To Happen|kunjom=Montanaro|isem=Glen|kunjom2=Landors|isem2=Carsten|data=24 April 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Serquli |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=1F8Q2xmh14M|titlu=Serquli|kunjom=Mifsud|isem=Edward|data=27 April 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Can't Be Stopped |[[Owen Leuellen]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=gfZmT-0Fl24|titlu=Can't Be Stopped|kunjom=Leuellen|isem=Owen|data=29 April 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Mejju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Peace and Love |[[Manwel T]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/peace-and-love|titlu=Peace And Love, by MANWEL T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-01}}</ref> | |- |3 |Blame It On Me |[[Wayne]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6dtCCN8dq1r4GI7JDmYs5v|titlu=Blame It On Me|kunjom=_|isem=Wayne|data=3 May 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Heal Me |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9kXvKyaa1Ag|titlu=Heal Me|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Għanja lil Ġużi |[[Amber Bondin|Amber]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3JlXY7yXEaQ|titlu=Għanja lil Ġużi|kunjom=Bondin|isem=Amber|data=5 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |7 |Lost in the Wilderness |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/lost-in-the-wilderness|titlu=Lost In The Wilderness, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |9 |Mhux il-Ħin |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Urhln1wdHnw|titlu=Mhux il-Ħin|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=9 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Cosmic Dance |[[Sound Synthesis]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eudemonia.bandcamp.com/album/cosmic-dance|titlu=Cosmic Dance, by Sound Synthesis|sit=Eudemonia|lingwa=en|data-aċċess=2024-04-15}}</ref> | |- |10 |Ethereal |[[Bahjat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=h_Ieg2_hfnc|titlu=Ethereal|kunjom=Bahjat|data=10 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |10 |Shaw Enuff |[[Tom Caruana]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://tomcaruana-teasea.bandcamp.com/album/shaw-enuff|titlu=Shaw Enuff, by Tom Caruana|sit=Tom Caruana|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |11 |Mingħajr Kliem (Acoustic) |[[Keith Zammit Mintoff]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=j2ymDQylEF8|titlu=Mingħajr Kliem|kunjom=Zammit Mintoff|isem=Keith|data=11 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |13 |Teatime |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=mDcHSleCfm0|titlu=Teatime|kunjom=Chasing Pandora|data=13 May 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Rita |[[Kapitlu Tlettax]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3HlLyw-_LBQ|titlu=Rita|kunjom=Kapitlu Tlettax|data=13 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Lose |[[Sarah Bonnici]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://maltadaily.mt/sarah-bonnici-announces-new-song-days-after-eurovision-performance/|titlu=Sarah Bonnici Announces New Song Days After Eurovision Performance|kunjom=MaltaDaily|data=2024-05-11|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-05-11}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2Ni0ZV99EezHJeLEP3lbPj|titlu=Lose|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |15 |The Final Chapter |[[Sammy Murgo]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/1kIQtsGtsMRXeUUGoGdUFa|titlu=The Final Chapter|kunjom=Murgo|isem=Sammy|data=15 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |16 |ok ok ok |[[Anthea Gatt|Anthea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EkGvj62HdcM|titlu=ok ok ok|kunjom=Gatt|isem=Anthea|data=16 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |Alka |[[Tribali]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/2pdwv6mDdg9iEmVIMkWGwu|titlu=Alka|kunjom=Tribali|data=17 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta |[[Gabriel Schembri]] u [[Francesco Frendo]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3Z0FRUuHF8E|titlu=Il-Ballata tal-Hiblu Tlieta|kunjom=Schembri|isem=Gabriel|kunjom2=Frendo|isem2=Francesco|sit=YouTube|lingwa=mt|data-aċċess=18 Mejju 2024}}</ref> | |- |19 |On My Mind |[[Jake Bartolo|Jake]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5_hFAdyZsMo|titlu=On My Mind|kunjom=Bartolo|isem=Jake|data=19 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |About You |[[Kayati]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WYyoXF0RIZ8|titlu=About You|kunjom=Kayati|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q127327719|Q127327719]] |- |23 |Waves |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=FpxaUWyogIA|titlu=Waves|kunjom=Berne|data=23 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Raġġ |[[Edward Mifsud (mużiċist)|Edward Mifsud]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/orchestral-progressive-rock-concert-due-staged-astra-theatre.1092057|titlu=Orchestral progressive rock concert to be held at Astra Theatre|data=2024-05-08|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-05-08}}</ref> | | |- |24 |Blessed |[[Ben Miller]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fwhYzPT_An0|titlu=Blessed|kunjom=Miller|isem=Ben|data=24 Mejju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Tagħmel X'Tagħmel |[[ONE11]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YW-w2GKE8WA|titlu=Tagħmel X'Tagħmel|kunjom=ONE11|data=28 Mejju 2024|sit=YouTubew|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Easy Love |[[nosnow/noalps]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://nosnownoalps.bandcamp.com/album/easy-love|titlu=Easy Love, by nosnow/noalps|sit=nosnow/noalps|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-31}}</ref> | |- |30 |Sonic Expansion |[[Acidulant]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://gatedrecordings.bandcamp.com/album/sonic-expansion|titlu=Sonic Expansion, by Acidulant|sit=Gated|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-10}}</ref> | |- |31 |Jewel of the Nile |[[Chris Goa]] & [[George Curmi l-Pusé]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/3QWoSniesuEmIyGhvT9dKU|titlu=Jewel of the Nile|kunjom=Goa|isem=Chris|kunjom2=Curmi l-Pusé|isem2=George|data=31 Mejju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ġunju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |2 |Jail on My Mind |[[Clinton Walletking]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=3yrt4SOJOMY|titlu=Jail on My Mind|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=2 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Bloodstream Waterfall Cannonball |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0eqZtG7bpTo|titlu=Bloodstream Waterfall Cannonball|kunjom=Eyes to Argus|data=6 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Lost in Love |[[Jas Rolyn]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZZBKLkv26RQ|titlu=Lost in Love (Lyric Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Sold Cheap |[[Jim Hickey|Ħelwa]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9bo8vKIwHlQ|titlu=Sold Cheap|kunjom=Hickey|isem=Jim|data=7 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Manwel T meets Zion Train |[[Manwel T]] & [[Zion Train]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-zion-train|titlu=MANWEL T meets ZION TRAIN, by Zion Train & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-07}}</ref> | |- |7 |The Upside Down |[[Carlo Muscat]] + [[Tony Tixier]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-upside-down|titlu=The Upside Down, by Carlo Muscat and Tony Tixier|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | |- |10 |Eternità |[[Avenue Sky]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NKCewdEofG4|titlu=Eternità|kunjom=Avenue Sky|data=10 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Memories |[[Micimago]] & [[Ryan Hili]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3VEpQRfJ3ipyGqKZ3VXfQl|titlu=Memories|kunjom=Micimago|kunjom2=Hili|isem2=Ryan|data=12 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Gass Freestyle |[[Owen Leuellen]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XNONFxn-nKY|titlu=Gass Freestyle (Lyric Video)|kunjom=Luellen|isem=Owen|data=12 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lost in Love |Jas Rolyn |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=hbFf0vE-kUo|titlu=Lost in Love (Official Video)|kunjom=Rolyn|isem=Jas|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Over the Moon |[[The Stents]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=5JPaxYbGgF0|titlu=Over the Moon|kunjom=The Stents|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Lacrime Moët |[[Emma Muscat]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XUe_ZRdzUxg|titlu=Lacrime Moët|kunjom=Muscat|isem=Emma|data=13 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=it}}</ref> | |- |14 |Dalgħodu |[[Kym Pepe]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=0LV4k6anV7w|titlu=Filgħodu|kunjom=Pepe|isem=Kym|data=14 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |14 |Skarta |[[Il-Majċa]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=1275656930075481|titlu=Skarta|kunjom=Lanzon|isem=Eugenio|data=14 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gone By |[[Franco Tartaglia]] ft. [[Analise Mifsud]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oHaX7NGUwqE|titlu=Gone By|kunjom=Tartaglia|isem=Franco|kunjom2=Mifsud|isem2=Analise|data=15 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |John Doe |[[13 Years Later]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1caEiEBfdjoE4TSItSRcjC|titlu=John Doe|kunjom=13 Years Later|data=17 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |John Doe |13 Years Later |Lyric video<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/13-years-later-lura-fix-xena-muzikali-maltija/|titlu=13 Years Later lura fix-xena mużikali Maltija|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=23 Ġunju 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=3824807151070895|titlu=John Doe (lyric video)|kunjom=13 Years Later|data=18 Ġunju 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Just Because |[[Clinton Walletking]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5sJwEHO01SDOTANFJFblvb|titlu=Just Because|kunjom=Walletking|isem=Clinton|data=20 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Better in Pink |[[Jessica Grech]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZAeiUbIWxRw|titlu=Better in Pink|kunjom=Grech|isem=Jessica|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |21 |Fir-Ramla l-Ħamra |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VFvoki1xba0|titlu=Fir-Ramla l-Ħamra|kunjom=The JoyGivers|data=21 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |22 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/03xcH7TU1ISjOlvoZuQUmS|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=22 Ġunju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |24 |Zabbeth / Vaulderie |[[Zabbeth]] / Vaulderie |Album (split) |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://zabbeth.bandcamp.com/album/zabbeth-vaulderie|titlu=Zabbeth/Vaulderie, by ZABBETH, VAULDERIE|sit=ZABBETH|lingwa=en|data-aċċess=2024-05-23}}</ref> | |- |26 |Movin' |[[Moira Stafrace]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o8ovaSJEbTQ|titlu=Movin'|kunjom=Stafrace|isem=Moira|data=26 Ġunju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Lulju === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Long Wait (Medieval Rework) |[[Robert Farrugia]] & Welleda Muller |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/track/long-wait-medieval-rework|titlu=Long Wait (Medieval Rework), by Robert Farrugia, Welleda Muller|sit=Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |4 |Your Piece (single) |[[Eyes to Argus]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=p0YR7vjkXFA|titlu=Your Piece|kunjom=Eyes to Argus|data=4 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Alien Grace |[[Alien Grace]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://aliengrace.bandcamp.com/album/alien-grace|titlu=Alien Grace, by Alien Grace|sit=Alien Grace|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |5 |Hero |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=aK6OoqByo2w|titlu=Hero (lyric video)|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=5 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Same Old Story |Midnight (feat. [[Joe Roscoe]] + [[Kevin Paul]]) |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0LW8u0ZiPrkQkXmZN4AXUk|titlu=Same Old Story|kunjom=Midnight|kunjom2=Roscoe|isem2=Joe|kunjom3=Paul|isem3=Kevin|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Aunt Sally (Stop the Abuse) |[[Brian Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q51smTfoDHo|titlu=Aunt Sally (Stop the Abuse)|kunjom=Farrugia|isem=Brian|data=8 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Clouds |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/clouds|titlu=Clouds, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-09}}</ref> | |- |9 |Tlaqna sal-Bajja |[[Deborah C]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=X9taasy0e2o|titlu=Tlaqna sal-Bajja|kunjom=C|isem=Deborah|data=9 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |Rajtek |[[Andrew Zammit]] |Single |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=L2eMfYFfmig|titlu=Rajtek|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=10 Lulju 2024|sit=YouTube (via CDBaby)|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Vjaġġ Sabiħ |[[Kantera]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=WUvwshyHIbA|titlu=Vjaġġ Sabiħ|kunjom=Kantera|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |11 |Modern Society |[[The Rifffs]] |Video<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/the-rifffs-back-new-single.1095200|titlu=The Rifffs are back with a new single|data=2024-07-11|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-07-11}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=I2q9HTN2xVw|titlu=Modern Society|kunjom=The Rifffs|data=11 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Memphis Mac |[[Memphis Mac]] |Album |YouTube audio only<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_lYGP-Hr-I_3pb2GlNnHT7F1daFF2rNhaA|titlu=Memphis Mac|kunjom=Memphis Mac|data=12 Lulju 2024|sit=YouTube playlist|lingwa=en}}</ref> | |- |12 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/5vaU5mdCAlDjhhyeOCvHhM|titlu=Naddatta|kunjom=Camilleri|isem=Cher|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |12 |Something Real |[[Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1diddE3WchZvpyuFUBDCBc|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=12 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> |Q |- |12 |Local Popular Songs Vol.1 |[[Capitol K]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://capitolk.bandcamp.com/album/local-popular-song-vol-1|titlu=Local Popular Song Vol.1, by Capitol K|sit=Capitol K|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-26}}</ref> | |- |17 |Visions of Transcendence |[[Simon Sammut]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.com/shop|titlu=Simon Sammut - Shop|sit=simonsammut.com|data-aċċess=2024-07-27}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://simonsammut.bandcamp.com/album/visions-of-transcendence|titlu=Visions of Transcendence, by Simon Sammut|sit=Simon Sammut|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-01}}</ref> | |- |18 |Happier |[[Shaun Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=eymz8PoA__E|titlu=Happier|kunjom=Farrugia|isem=Shaun|data=18 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Reroot |[[Eyes to Argus]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://eyestoargus.bandcamp.com/album/reroot|titlu=Reroot, by Eyes to Argus|sit=Eyes to Argus|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-08}}</ref> | |- |19 |Holding Back |[[Tara Formosa]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NrUa5YD2e4JtDJqLD9Jsj|titlu=Holding Back|kunjom=Formosa|isem=Tara|data=19 Lulju 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Rajtek |Andrew Zammit |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=011vvxtx9eM|titlu=Rajtek (FILMAT BIL-LIRIKA)|kunjom=Zammit|isem=Andrew|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |19 |Stronger (remix) |[[Krista Šujak]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2Ov68deYV2g|titlu=Stronger (remix)|kunjom=Šujak|isem=Krista|data=19 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Manwel T meets Dubmatix |Dubmatix & [[Manwel T]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://manwelt.bandcamp.com/album/manwel-t-meets-dubmatix|titlu=MANWEL T meets DUBMATIX, by Dubmatix & Manwel T|sit=MANWEL T|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-22}}</ref> | |- |25 |You Never Get Enough |[[Berne]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=kXlr9ngRH64|titlu=You Never Get Enough|kunjom=Berne|data=25 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Talking Back |[[The Busker]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=GvafexNQJhY|titlu=Talking Back|kunjom=The Busker|data=26 Lulju 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> |[[wikidata:Q128034394|Q128034394]] |- |26 |So Bored |[[Kurt Kind]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/27UNxGrlhJ6sd4woZnp2sa|titlu=So Bored|kunjom=Kind|isem=Kurt|data=26 July 2024|sit=open.spotify.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-03}}</ref> | |- |27 |Salt Water |[[Neil Pantos]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://battibatti.bandcamp.com/album/salt-water|titlu=Salt Water, by Neil Pantos|sit=Battibatti|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-28}}</ref> | |- |30 |Naddatta |[[Cher Camilleri]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chercamilleri.bandcamp.com/album/naddatta|titlu=NADDATTA, by Cher Camilleri|sit=Cher Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-07-30}}</ref>''ħareġ fuq Spotify fit-12 ta' Lulju 2024'' | |} === Awwissu === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Paradise |[[Matthew James Borg|Matthew James]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=tDG7tOitasw|titlu=Paradise|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=1 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |2 |Anxiety (acoustic) - A Cinematic Experience |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=z1ACfPALm5E|titlu=Anxiety - A Cinematic Experience|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=2 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref><br />''ara verżjoni oħra fit-23 t'April 2024'' | |- |2 |I Confess |[[Megan May]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3P5u7IuXgmCO7XauxgehUV|titlu=I Confess|kunjom=May|isem=Megan|data=2 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey |[[Scallop Studios]] |EP |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7oSM57SEsFMzeGlN2b7fiq|titlu=The Journey|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |The Journey to the Elder of the Shell |Scallop Studios |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Jj9HVa3yPp4|titlu=The Journey to the Elder of the Shell|kunjom=Scallop Studios|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |It's Alright |[[Kodin]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rpoX10VLEF8|titlu=It's Alright|kunjom=Kodin|data=8 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |8 |Thank You |[[Karm Debattista]] mssp |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6nbhjoscup9KG9ubcSkkt9|titlu=Thank you|kunjom=Debattista|isem=Karm|data=8 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |S.W.E.A.T. |[[Kelsey Bellante]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HyQBE1B6LdE|titlu=S.W.E.A.T.|kunjom=Bellante|isem=Kelsey|data=9 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Synthetic Panic |[[Current Daze]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/07q96k90hdVLwCnG2wrDcw|titlu=Synthetic Panic|kunjom=Current Daze|data=14 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Medieval [+] Ambient |[[Robert Farrugia]] |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://robertfarrugia.bandcamp.com/album/medieval-ambient|titlu=Medieval [+] Ambient, by Robert Farrugia|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-21}}</ref> | |- |19 |Modern Society Dub - Manwel T Mix |The Rifffs |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/modern-society-dub-manwel-t-mix|titlu=Modern Society Dub - Manwel T Mix, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-19}}</ref> | |- |19 |Prescription |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nev1jkBr1qM|titlu=Prescription|kunjom=Galea|isem=Chess|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Something Real |[[Klinsmann]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rnOwIpnL7ek|titlu=Something Real|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=19 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref>''<br />single maħruġa fit-12 ta' Ġunju 2024'' |Q |- |23 |Love Me |[[Cora Elizabeth Lewis|Cora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=2E3EAbuHb9Y|titlu=Love Me|kunjom=Lewis|isem=Cora Elizabeth|data=23 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |24 |Once Again |[[Patryk Cutajar]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/4tgcDALagk1Y244W4vSU0V|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=24 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Prescription (Acoustic Version) |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=wishPd9gUM4|titlu=Prescription (Acoustic Version)|kunjom=Galea|isem=Chess|data=27 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Losing Sleep |[[Gail Attard|Gail]], [[Glenn Sacco|Sacco]], [[Cathy K]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/losing-sleep-press-release|titlu=Losing Sleep - Press Release|sit=www.melodija.eu|lingwa=en|data-aċċess=2024-08-30}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0oqhANnXDWsvQU4D3EHZmc|titlu=Losing Sleep|kunjom=Sacco|isem=Glenn|kunjom2=Attard|isem2=Gail|kunjom3=Cathy K|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Għidli Min |[[Kapitlu Tlettax]] feat. Jessica |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HKgtUG4_SBc|titlu=Għidli Min|kunjom=Kapitlu Tlettax feat. Jessica|data=28 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Ghost of the Blues |[[Lighthouse (band)|Lighthouse]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=NcmZa0JcNlk|titlu=Ghost of the Blues|kunjom=Lighthouse|data=29 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Sometime Soon |[[Ryan Hili]] & [[Timea Farr]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/ryan-hili-u-timea-farr-jikkollaboraw-flimikien-bsometime-soon/?_gl=1*1rbxu5c*_up*MQ..*_ga*NzA0MzIwOTIzLjE3MjUwOTExMzQ.*_ga_3GTJ9WD5HH*MTcyNTA5MTEzNC4xLjAuMTcyNTA5MTEzNC42MC4wLjA.|titlu=Ryan Hili u Timea Farr jikkollaboraw flimikien b’Sometime Soon|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=31 Awwissu 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/6PUEvlWdLJph4YJJ1a4lOE?si=a7e1190459ec4301|titlu=Sometime Soon|kunjom=Hili|isem=Ryan|kunjom2=Farr|isem2=Timea|data=30 Awwissu 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |30 |Submission |[[From Sheep to Wolves]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ER0F3VN0KzI|titlu=Submission|kunjom=From Sheep to Wolves|data=30 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |31 |Once Again |Patryk Cutajar |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Efb_7qVNZWk|titlu=Once Again|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=31 Awwissu 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Settembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Timeless Romance |[[Geo Debono]] |Video<ref>{{Ċita aħbar|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=4 Settembru 2024|titlu=Ballata Romantika mill-Kantawtur Geo Debono|url=https://newsbook.com.mt/ballata-romantika-mill-kantawtur-geo-debono/|pubblikazzjoni=Newsbook}}</ref> |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=l-Z9zM25xr0|titlu=Timeless Romance|kunjom=Debono|isem=Geo|data=1 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |Lies |[[Maria Cini]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pyGzL-BRCiY|titlu=Lies|kunjom=Cini|isem=Maria|data=4 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |One and Only |[[Lyndsay Pace|Lyndsay]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DmRIQulS5p8|titlu=One and Only|kunjom=Pace|isem=Lyndsay|data=5 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Celestial Rhymes of Conviction |[[Current Daze]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7DOBpLRnMHhLzPocGqpCmd|titlu=Celestial Rhymes of Conviction|kunjom=Current Daze|data=5 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |Red Light |[[Nicole Frendo]] feat. [[Matt Blxck]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Bllnm1M7QXA|titlu=Red Light|kunjom=Frendo|isem=Nicole|kunjom2=Blxck|isem2=Matt|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |7 |Nowhere |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/nowhere|titlu=Nowhere|kunjom=Camilleri|isem=Andre|data=7 Settembru 2024|sit=Bandcamp|lingwa=en}}</ref> | |- |14 |Morsa |[[Skald]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.fmt.com.mt/event-details/skald-morsa|titlu=SKALD MORSA|sit=FM Group|lingwa=en|data-aċċess=2024-06-17}}</ref> | | |- |17 |Oh No |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no|titlu=Oh No, by The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-09-23}}</ref> | |- |18 |20XX (An Open Letter to Myself) |[[Myles Azzopardi|Myles]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=XbRLHLxS4BM|titlu=20XX|kunjom=Azzopardi|isem=Myles|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |18 |Silly Working Mule |[[Charlie Busuttil]] |Single |Audio only on YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://youtube.com/watch?v=EmDCZc-C4Y0?si=Cn_2FKaW4L-U1Guu|titlu=Silly Worrking Mule|kunjom=Busuttil|isem=Charlie|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Nightmares |[[X-Tend]] |Video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/watch/?v=500267416132041|titlu=Nightmares|kunjom=X-Tend|data=18 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |One-Time Story |[[Chasing Pandora]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=V-GnH_4f9CM|titlu=One-Time Story|kunjom=Chasing Pandora|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Ejja |[[Matt Blxck]] X [[Erba']] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=EWbFu3yiu6g|titlu=Ejja|kunjom=Black|isem=Matt|kunjom2=Erba'|data=20 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |They Say! |[[El Ferr]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1hz7A3kt6RDElGYLX2hZQd|titlu=They Say!|kunjom=El Ferr|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |20 |Bobcat |[[Airport Impressions]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3IcNmGumo7tMNuAeo26Che|titlu=Bobcat|kunjom=Airport Impressions|data=20 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |23 |Destinazzjoni |[[SterjoTipi]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q84ryI02YQk|titlu=Destinazzjoni|kunjom=SterjoTipi|data=23 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |23 |Heart of the Med |[[Dean Muscat]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/1A5HpBOTa2NGLRoJi5tMy6|titlu=Heart of the Med|kunjom=Muscat|isem=Dean|data=23 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Oh No |The Rifffs |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=M0Egaqs7Yco|titlu=Oh No|kunjom=The Rifffs|data=25 Settembru 2025|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |Love You Like That |[[Sarah Bonnici]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Qam7-18WbLk|titlu=Love You Like That|kunjom=Bonnici|isem=Sarah|data=26 Settembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |26 |1984–2024 |[[X-Tend]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/7H9R16MpcPgZIPgYC8EEaE|titlu=X-Tend 1984–2024|kunjom=X-Tend|data=26 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |Landslide (Acoustic) |[[Kris Critien]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3rDwFUyJxr6iIaXTaEd3V4|titlu=Landslide (Acoustic)|kunjom=Critien|isem=Kris|data=27 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |28 |Fil-Ħolm |[[1905 (kantawtur)|1905]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/75NDdKAMAk4Ss2Dnv3BPyL|titlu=Fil-Ħolm|kunjom=1905|data=28 Settembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Ottubru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |3 |Paint Sniffing Survivors |[[Fake Ophelia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vyWZffyw5PI|titlu=Paint Sniffing Survivors|kunjom=Fake Ophelia|data=3 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Paint Sniffing Survivors |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/paint-sniffing-survivors-2|titlu=Paint Sniffing Survivors, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Orqod (that bb mix) |[[Joon]] |SIngle |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://templeofjoon.bandcamp.com/track/orqod-that-bb-remix|titlu=Orqod (that bb Remix), by JOON|sit=JOON|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-04}}</ref> | |- |4 |Boogeyman |[[Chess Galea]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=PQiox_Bx49c|titlu=Boogeyman|kunjom=Galea|isem=Chess|data=4 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |5 |The Weight Of It All |[[Chasing Pandora]] |Album<ref>{{Ċita web|url=https://www.melodija.eu/post/chasing-pandora-press-release|titlu=Chasing Pandora - press release|kunjom=Team|isem=Melodija|data=2024-09-17|sit=Melodija|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://chasingpandora.bandcamp.com/album/the-weight-of-it-all|titlu=The Weight Of It All, by Chasing Pandora|sit=Chasing Pandora|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-02}}</ref> + Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/4Gx0IGgfi6LJlR8oEU1FCB|titlu=The Weight of It All|kunjom=Chasing Pandora|data=5 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Franklin Calleja |[[Chains]] |Single<ref>{{Ċita web|url=https://newsbook.com.mt/franklin-calleja-jniedi-zewg-kanzunetti-godda/|titlu=Franklin Calleja Jniedi Żewġ Kanzunetti Ġodda|kunjom=Zammit|isem=Frederick|data=17 Settembru 2024|sit=Newsbook|lingwa=mt}}</ref> |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/3SH4jNqS0n7ID1fgMGLvJw|titlu=Chains|kunjom=Calleja|isem=Franklin|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |11 |Under Pressure |[[Matthew James Borg|Matthew James]] feat. [[Michela Pace|Michela]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2M6G10L30jMnN1nvkC8R6Y|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=11 Ottubru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |13 |Oh No Dub - Manwel T Mix |[[The Rifffs]] |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://therifffs.bandcamp.com/track/oh-no-dub|titlu=Oh No Dub, by The Rifffs MT|sit=The Rifffs MT|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |14 |Għidli |[[Mike Spiteri]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=my7uhhamNrQ|titlu=Għidli|kunjom=Spiteri|isem=Mike|data=14 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |17 |Under Pressure |Matthew James feat. Michela |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=VPRfmDZcmgM|titlu=Under Pressure|kunjom=Borg|isem=Matthew James|data=17 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Burnt Endz |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=miDdBsCvPSY|titlu=Burnt Endz|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=18 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |19 |Spanish Drifter |Fake Ophelia |Single |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/track/spanish-drifter-2|titlu=Spanish Drifter, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-24}}</ref> | |- |22 |This World Will Break Your Heart |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/this-world-will-break-your-heart|titlu=This World Will Break Your Heart, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |24 |Loaded Gun |[[Eddie Fresco]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=96rFfbdydsQ|titlu=Loaded Gun|kunjom=Fresco|isem=Eddie|data=24 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |The Body Is Only Light |[[Carlo Muscat]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://carlomuscat.bandcamp.com/album/the-body-is-only-light|titlu=The Body Is Only Light, by Carlo Muscat|sit=Carlo Muscat|lingwa=en|data-aċċess=2024-10-19}}</ref> | |- |25 |Narċissista |[[Kapitlu Tlettax]] ft. [[Maria Christina]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JD9INwMQ64I|titlu=Narċissista|kunjom=Kapitlu Tlettax|kunjom2=Maria Christina|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |25 |Sorry |[[Aidan Cassar|Aidan]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nZfIG_px1sE|titlu=Sorry|kunjom=Cassar|isem=Aidan|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en,mt}}</ref> | |- |25 |Help Me |[[Ozzy Lino]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qWnFD_H91Rc|titlu=Help Me|kunjom=Ozzy Lino|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |Great Escape |[[Alexandra Alden]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=v4fNbIDDHiE|titlu=Great Escape|kunjom=Alden|isem=Alexandra|data=25 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |27 |October Dreams |[[Nicole Magro]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=fB5fi7tNj4E|titlu=October Dreams|kunjom=Magro|isem=Nicole|data=27 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |29 |Għawdex Tiegħi |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=MmBRhS2uA_k|titlu=Għawdex Tiegħi|kunjom=The JoyGivers|data=29 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |31 |Ruinis Melitensis - Live |[[Saħħar (mużiċist Malti)|Saħħar]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://sahhar.bandcamp.com/album/ruinis-melitensis-live|titlu=Ruinis Melitensis - Live, by Saħħar|sit=Saħħar|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-23}}</ref> | |- |31 |789 |[[Berne]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6d6fteCNmisZhlqJMs0qer|titlu=789|kunjom=Berne|data=31 Ottubru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |} === Novembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Till I Can Gain Control Again |[[Fake Ophelia]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://fakeophelia.bandcamp.com/album/till-i-can-gain-control-again|titlu=Till I Can Gain Control Again, by Fake Ophelia|sit=Fake Ophelia|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-01}}</ref> | |- |1 |Be Still |Fake Ophelia |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_YPvpqV74jM|titlu=Be Still|kunjom=Fake Ophelia|data=1 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |1 |Momento Mori |[[Chellcy Reitsma]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/33HoceNX7wVsK5563S10XE|titlu=Momento Mori|kunjom=Reitsma|isem=Chellcy|data=1 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |4 |The Place Where No One Cries |[[Stephen Galea]] feat. [[Grace Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=YhCt50drJ-w|titlu=The Place Where No One Cries|kunjom=Galea|isem=Stephen|kunjom2=Debono|isem2=Grace|data=4 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |6 |Ballottra |[[Robert Farrugia]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_7Vq4fvkVpU|titlu=Ballottra|kunjom=Farrugia|isem=Robert|data=6 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |8 |Paper Boat |[[Klinsmann Coleiro|Klinsmann]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/0NdZzkMbePy3vUY3X7OegM|titlu=Paper Boat|kunjom=Coleiro|isem=Klinsmann|data=8 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |9 |Ħallini |[[Daryl Jaymes]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=br4IJTSLIFw|titlu=Ħallini|kunjom=Jaymes|isem=Daryl|data=9 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |10 |A. Voice Memo Covers |Fake Ophelia |EP |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://myfairlsdy.bandcamp.com/album/a-voice-memo-covers|titlu=A. Voice Memo Covers, by Fake Ophelia|sit=My Fair Lsdy Records|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-23}}</ref> | |- |15 |Illum |[[Dario Bezzina]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/2NQ1UYuzwih3MXDcMvIKI3|titlu=Illum|kunjom=Bezzina|isem=Dario|data=15 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |16 |Empire of Filth |[[Orami]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=sCeV2knaSx0|titlu=Empire of Filth|kunjom=Orami|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |17 |All I Need |[[Rita Pace]] |Lyric video |Facebook<ref>{{Ċita web|url=https://www.facebook.com/1213113204/videos/878338434465214/|titlu=All I Need|kunjom=Pace|isem=Rita|data=17 Novembru 2024|sit=Facebook|lingwa=en}}</ref> | |- |18 |Grazzi bil-Quddiem |[[Mistura (band)|Mistura]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=asHLVA7aYG8|titlu=Grazzi bil-Quddiem|kunjom=Mistura|data=18 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |20 |Evil Gnome of Doom |[[Andre Camilleri]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://andrecamilleri.bandcamp.com/album/evil-gnome-of-doom|titlu=Evil Gnome Of Doom, by Andre Camilleri|sit=Andre Camilleri|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-28}}</ref> | |- |22 |Jubal |[[Patryk Cutajar]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=HRQer0LrKwk|titlu=Jubal|kunjom=Cutajar|isem=Patryk|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Crossfire |[[Marc Storace|Storace]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/6eBwCfuNkhOfpU9wkuVzuk|titlu=Crossfire|kunjom=Storace|data=22 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Blue Eyed Angel |[[Mikayla]] |Lyric video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=o0ltQd9m2wY|titlu=Blue Eyed Angel (lyric video)|kunjom=Bajada|isem=Mikayla|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Cold November |[[Bennie Blue]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/29i3MOWKeFQncfOqmsA56x|titlu=Cold November|kunjom=Bennie Blue|data=22 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |- |22 |Lost In Love (Falar De Amor) |[[Jas Rolyn]] & [[Rafa Mathias]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JAbk7EPJjkQ|titlu=Lost in Love|kunjom=Rolyn|isem=Jas|kunjom2=Mathias|isem2=Rafa|data=22 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=es,en}}</ref> | |- |22 |Vade Draconem Maledicte |[[Rising Sunset]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://risingsunset.bandcamp.com/album/vade-draconem-maledicte|titlu=VADE DRACONEM MALEDICTE, by RISING SUNSET|sit=Rising Sunset|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-02}}</ref> | |- |25 |Stolen In The Night |[[Geo Debono]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nj5D7SPeKFk|titlu=Stolen in the Night|kunjom=Debono|isem=Geo|data=25 Novembru 2024|sit=YouTube|lingwa=en}}</ref> | |- |25 |NordTerra |[[Walter Vella]] & [[Glen Montanaro]] |Album |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/album/18rm9o5SBB97urqOYoFG3w|titlu=Nordterra|kunjom=Vella|isem=Walter|data=25 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=mt}}</ref> | |- |29 |Vinyl Paradise |[[Vinyl Paradise]] |Album |Vinyl,<ref>{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/article/vinyl-paradise-launch-debut-album.1101691|titlu=Vinyl Paradise to launch debut album|kunjom=Release|isem=Press|data=2024-11-29|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> CD, Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://vinylparadise.bandcamp.com/album/vinyl-paradise|titlu=Vinyl Paradise, by Vinyl Paradise|sit=Vinyl Paradise|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> | |- |30 |Guilty |[[Peach Talk]] |Single |Spotify<ref>{{Ċita web|url=https://open.spotify.com/track/5opzIeytTFA3tOsFdy4Lxn|titlu=Guilty|kunjom=Peach Talk|data=30 Novembru 2024|sit=Spotify|lingwa=en}}</ref> | |} === Diċembru === {| class="wikitable" |+ !Data !Titlu !Artist/i !Mod !Referenzi u/jew noti !Wikidata |- |1 |Illum u Dejjem, f'Kull Milied |[[The JoyGivers]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=lw69DoykDZo|titlu=Illum u Dejjem, f'Kull Milied|kunjom=The JoyGivers|data=1 Diċembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |4 |Natalis Notabilis |[[Debbie Scerri]], [[Nicole Vella]], [[Tristan B]], [[Alexia Vella Schembri]], [[Daryl Jaymes]] u [[Miguel Bonello]] |Video |YouTube<ref>{{Ċita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=B9eYSUdYkDo|titlu=Natalis Notabilis|data=4 Diċembru 2024|sit=YouTube|lingwa=mt}}</ref> | |- |15 |Gargoyle |[[Orami]] |Album |Bandcamp<ref>{{Ċita web|url=https://orami.bandcamp.com/album/gargoyle|titlu=Gargoyle, by Orami|sit=ORAMI|lingwa=en|data-aċċess=2024-11-16}}</ref> | |} == Referenzi == {{Referenzi|20em}} [[Kategorija:Mużika]] [[Kategorija:Kultura Maltija]] [[Kategorija:2024 f'Malta]] [[Kategorija:Listi ta' mużika]] 3osz9fdzgalt1lw2blr62hku1lzwm04 0 33110 318410 318277 2024-12-06T14:17:40Z ToniSant 4257 tindif ġenerali 318410 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija|image=[[File:Giuseppe Pace tomb Gozo Cathedral.jpg|245px]]|caption=Qabar ta’ Giuseppe Pace}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace jiġi installat bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == k6kieihv4em5fxn32hny3yll1it8l4t 318411 318410 2024-12-06T14:18:00Z ToniSant 4257 added [[Category:Isqfijiet ta' Għawdex]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318411 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija|image=[[File:Giuseppe Pace tomb Gozo Cathedral.jpg|245px]]|caption=Qabar ta’ Giuseppe Pace}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace jiġi installat bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] 9zbs09xw9cljj38zox2jbj0b3owh0vp 318412 318411 2024-12-06T14:18:09Z ToniSant 4257 added [[Category:Għawdxin]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318412 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija|image=[[File:Giuseppe Pace tomb Gozo Cathedral.jpg|245px]]|caption=Qabar ta’ Giuseppe Pace}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace jiġi installat bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] [[Kategorija:Għawdxin]] ckox2xf8ebgikh08iiuwd5zwvb1ypji 318413 318412 2024-12-06T14:18:29Z ToniSant 4257 added [[Category:Twieldu fl-1890]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318413 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija|image=[[File:Giuseppe Pace tomb Gozo Cathedral.jpg|245px]]|caption=Qabar ta’ Giuseppe Pace}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace jiġi installat bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] [[Kategorija:Għawdxin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1890]] rq9hndcphwkh9oacrktbershcntjofi 318414 318413 2024-12-06T14:18:41Z ToniSant 4257 added [[Category:Mietu fl-1972]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318414 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija|image=[[File:Giuseppe Pace tomb Gozo Cathedral.jpg|245px]]|caption=Qabar ta’ Giuseppe Pace}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace jiġi installat bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] [[Kategorija:Għawdxin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1890]] [[Kategorija:Mietu fl-1972]] ggz5ej5n2hnkpi6urenx6fjcokps8r5 318415 318414 2024-12-06T14:21:17Z ToniSant 4257 /* Mewt */ +awtorità 318415 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace jiġi installat bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> [[File:Giuseppe Pace tomb Gozo Cathedral.jpg|245px|Qabar ta’ Giuseppe Pace]] == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == {{Referenzi}}{{Awtorità}}{{DEFAULTSORT:Pace, Giuseppe}} [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] [[Kategorija:Għawdxin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1890]] [[Kategorija:Mietu fl-1972]] <references /> bqkxr69f2jkfwv9yp2dsde6nvtu2083 318416 318415 2024-12-06T14:40:17Z ToniSant 4257 /* Episkopat */ tindif ħafif 318416 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex]]Huwa kien f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972, meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace waqt iċ-ċeremonja tal-installazzjoni tiegħu bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == {{Referenzi}}{{Awtorità}}{{DEFAULTSORT:Pace, Giuseppe}} [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] [[Kategorija:Għawdxin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1890]] [[Kategorija:Mietu fl-1972]] <references /> 1h8vbk8smn753ep68lgujxfnmts9p0w 318417 318416 2024-12-06T14:41:08Z ToniSant 4257 tindif ħafif 318417 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Giuseppe Pace''' (magħruf ukoll bħala '''Josepho''' jew '''Joseph Pace''') kien [[Isqof t'Għawdex|Isqof ta' Għawdex]]. Huwa okkupa f'din il-kariga wara li [[Mikiel Gonzi]] sar Arċisqof ta' Malta, sal-1972 meta miet. == Storja == Giuseppe Pace twieled [[Rabat (Għawdex)|ir-Rabat]], Għawdex, fit-30 ta’ Mejju, 1890, iben Giovanni Battista Pace u Cecilia Pace, neputija tal-arċisqof ta’ Malta [[Pietro Pace]]. Huwa tgħammed fil-[[Bażilika ta’ San Ġorġ]] fir-Rabat fl-1 ta’ Ġunju 1890 u ngħata l-ismijiet Giuseppe, Antonio, u Giovanni. Studja fis-[[Seminarju ta’ Għawdex]], dak iż-żmien immexxi mill-Ġiżwiti Taljani. Ta’ 16-il sena daħal l-[[Università Rjali ta’ Malta]]. Wara li studja l-Filosofija għal sena f'Malta, mar [[Ruma]] biex ikompli u japprofodizzi fl-istudji tiegħu, fejn iggradwa fil-Filosofija u t-Teoloġija. Ġie ordnat saċerdot jew fl-20 ta’ Diċembru inkella fit-3 ta’ Awwissu 1913.{{Bżonn refererenza}} Fl-1916, ġie nnominat bħala kanonku tal-Kapitlu tal-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral ta’ Għawdex]]. Fl-1919, kompla l-istudji tiegħu f’[[Ruma]], fejn ggradwa b'dottorat fil-[[Liġi Kanonika]]. Fl-1924, [[Michael Gonzi]] inħatar isqof ta’ Għawdex, u Pace ġie magħżul bħala segretarju tiegħu. Fost karigi oħra, serva bħala rettur tas-Seminarju ta’ Għawdex u lettur tat-Teoloġija Dommatika, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Istorja tal-Knisja fi ħdan l-istess seminarju. Inħatar ukoll bħala Arċidjaknu ta’ Għawdex, Prelat Domestiku, u Vigarju Ġenerali ta’ Għawdex. == Episkopat == [[Stampa:Giuseppe Pace, Gozo Bishop 1944-45.jpg|daqsminuri|Giuseppe Pace waqt iċ-ċeremonja tal-installazzjoni tiegħu bħala Isqof ta’ Għawdex fit-8 ta’ April 1945]] F'Novembru tal-1944, il-Papa ħatru bħala [[Isqof ta’ Għawdex]]. Il-konsagrazzjoni tiegħu saret fil-[[Katidral ta' Għawdex|Katidral t’Għawdex]] fis-17 ta’ Diċembru 1944, mill-predeċessur tiegħu, Mikiel Gonzi, li kien laħaq sar [[Arċisqof ta’ Malta]]. Pace ġie installat uffiċjalment bħala Isqof fit-8 ta’ April, 1945.<ref>{{Ċita web|url=https://gcatholic.org/dioceses/diocese/gozo0.htm|titlu=Diocese of Gozo, Malta 🇲🇹|sit=GCatholic|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Mewt == L-isqof Pace miet [[Rabat (Għawdex)|fir-Rabat]], Għawdex, meta li kien għadu fil-kariga, fil-31 ta’ Marzu 1972. Kien ilu saċerdot għal aktar minn 58 sena, u isqof għal aktar minn 27 sena.<ref>{{Ċita web|url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpace.html|titlu=Bishop Joseph Pace [Catholic-Hierarchy]|sit=www.catholic-hierarchy.org|data-aċċess=2024-12-04}}</ref> == Referenzi == {{Referenzi}}{{Awtorità}}{{DEFAULTSORT:Pace, Giuseppe}} [[Kategorija:Isqfijiet ta' Għawdex]] [[Kategorija:Għawdxin]] [[Kategorija:Twieldu fl-1890]] [[Kategorija:Mietu fl-1972]] <references /> f4ealbe8aapqyhaim2ekrz3tb44ybmk 0 33119 318401 2024-12-06T13:09:29Z Exlibris1987 21808 Paġna ġdida : Carlo Diacono 318401 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> jo025g71x32qnyydg6k2nmwdfo3q8ca 318402 318401 2024-12-06T13:12:11Z Exlibris1987 21808 318402 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == c9mgp5tscdcqbninnmk7tlwuqoj7xgo 318403 318402 2024-12-06T13:13:02Z Exlibris1987 21808 added [[Category:Kompożituri Maltin]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318403 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] 7ptvo49z9e07e8bdy24tt47pd8vtkpq 318404 318403 2024-12-06T13:13:16Z Exlibris1987 21808 added [[Category:Nies miż-Żejtun]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318404 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] [[Kategorija:Nies miż-Żejtun]] 7d3y099furl7blruurlz96lw7n6sumv 318405 318404 2024-12-06T13:13:40Z Exlibris1987 21808 added [[Category:Twieldu fl-1876]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318405 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] [[Kategorija:Nies miż-Żejtun]] [[Kategorija:Twieldu fl-1876]] 4rmajpcr45z4nzt5znqw890ym0f0810 318406 318405 2024-12-06T13:13:56Z Exlibris1987 21808 added [[Category:Mietu 1942]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318406 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] [[Kategorija:Nies miż-Żejtun]] [[Kategorija:Twieldu fl-1876]] [[Kategorija:Mietu 1942]] lkgivne2phvnjyc836149scfw4qnfnm 318407 318406 2024-12-06T13:14:08Z Exlibris1987 21808 added [[Category:Każini tal-banda f'Malta]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318407 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] [[Kategorija:Nies miż-Żejtun]] [[Kategorija:Twieldu fl-1876]] [[Kategorija:Mietu 1942]] [[Kategorija:Każini tal-banda f'Malta]] nyr4rqccwdsgj1fir8omamoor5g1vw3 318408 318407 2024-12-06T13:15:42Z Exlibris1987 21808 318408 wikitext text/x-wiki '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] [[Kategorija:Nies miż-Żejtun]] [[Kategorija:Twieldu fl-1876]] [[Kategorija:Każini tal-banda f'Malta]] <references /> [[Kategorija:Mietu fl-1942]] 0dgw9ok2tzjl404cwx9urqixrnikj6w 318409 318408 2024-12-06T13:51:52Z Exlibris1987 21808 Included Infobox 318409 wikitext text/x-wiki {{Infobox bijografija}} '''Carlo Diacono''' (1 ta’ April 1876 – 15 ta’ Ġunju 1942) kien kompożitur u konduttur prominenti Malti, magħruf għall-kontribuzzjonijiet tiegħu kemm fil-mużika sagra kif ukoll sekulari. Imwieled iż-[[Żejtun]], Malta, Diacono sar figura sinifikanti fl-istorja kulturali Maltija.<ref name=":0">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=1992|titlu=Carlo Diacono : mużiċista kbir : ġenju mużikali Malti|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57751|rivista=Festa ta' Sta. Katarina V.M. patrun taż-Żwieten 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=[2 p.]}}</ref> == Ħajja Bikrija u Edukazzjoni == Carlo Diacono twieled iż-Żejtun fl-1 ta’ April 1876. Huwa kien it-tieni iben ta’ [[Orazio Diacono]] (mgħaruf ukoll bħala Grezzju)<ref name=":1">{{Ċita rivista|kunjom1=Camilleri|isem1=Carmel|sena=1996|titlu=Is-surmastrijiet Carlo u Frankie Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/43571|rivista=Programm festiv Santa Marija, Ħ'Attard, 1996|lingwa=Malti|post=Attard|pubblikatur=Soċjetà Mużikali ‘La Stella Levantina’|paġni=123-125}}</ref> u Francesca Saveria imwielda Darmanin. Dawn iżżewġu fl-24 ta' Gunju fil-Kappella ta' l-lspirtu Santu meta Orazio kellu 47 sena <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Joe|sena=2002|titlu=L-antenati Gudjani ta' Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/60133|rivista=Festa [Santa Marija, Gudja,] 2002|lingwa=Malti|post=Gudja|pubblikatur=Parroċċa tal-Gudja|paġni=13-15}}</ref>. Tgħammed l-għada fit-2 ta’ April u ingħata l-ismijiet; Carlo, Gwann Battista, Pietru Pawl, Mario, Antonio, Orazio u Salvatore. Ħuħ il-kbir kien Gio Batta magħruf bħala Tittu u kellhom oħthom Karolina.<ref name=":0" /> Orazio Diacono kien mużiċist prim, u fl-1843 għaqqad orkestra li minnha ħarġet il-[[Għaqda Mużikali Beland]] fl-1861. Għalhekk wieħed jista jgħid li ibnu Carlo wiret it-talent mużikali mingħand missieru. Carlo Diacono wera talent mużikali minn età żgħira u beda jdoqq il-kwartin u l-orgni. T’għaxar snin<ref name=":2">{{Ċita rivista|kunjom1=Parroċċa Santa Katarina|sena=1992|titlu=Egħluq il-50 sena mill-mewt tas-surmast Karlu Diacono|rivista=Iż-Żejtun : festa ta' Santa Katarina V.M., 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=13}}</ref> ħareġ jdoqq l-ewwel darba mal-Banda Beland kien fil-Ġimgħa l-Kbira.<ref name=":0" /> Fl-1887 huwa daħal jistudja il-Liċeo.<ref name=":3">{{Ċita rivista|kunjom1=Għaqda Banda Żejtun|sena=2005|titlu=Carlo Diacono : il-kompożitur Żejtuni li ħabb lil Santa Katerina V.M.|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/57844|rivista=Festa Ċentinarja [Santa Katarina, Żejtun] 2005|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Banda Żejtun|paġni=37}}</ref> Ta’ 15-il sena ikkompona Innu f’ġieħ Santa Katerina fuq versi tal-poeta Żejtuni Dun Mikiel Cassar.<ref name=":3" /> Is-sena ta’ wara f’Novembru tal-1892, ta’ 16-il sena idderiġa idderiega b'xejn il-mużika tal-Quddiesa tat-'Te Deum' u tal-Matutin fil-festa ta' Santa Katerina. Dawn kienu suċċess u bis-saħħa t’hekk beda jingħata iktar servizzi.<ref name=":4">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella Bondin|isem1=Joseph|sena=1992|titlu=Carlo Diacono (1876-1942)|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70655|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=37-67}}</ref> Ta’ 16-il sena beda ukoll jistudja il-mużika taħt il-Mro. [[Paolino Vassallo]] fl-Istitut tal-mużika li kien fetaħ huwa stess.<ref name=":1" /> Dam jistudja miegħu għal għaxar snin u tħarreġ fl-istorja u l-forom tal-muzika, fil-kuntrapunt, fuga, orkestrazzjoni, vuci u pjanu.<ref name=":4" /> Ta’ 20 sena hu ġie ppreżentat fl-Aula Magna ta' l-Universita Rjali mis-Surmast tiegħu Paolino Vassallo fejn kien daqq ir-romanza tiegħu Ad Una Viola.<ref name=":0" /> Diacono iżżewweġ lil Maria Stella Cannataci (17 ta' Awissu 1888 - 25 ta’ Ġunju 1934) fil-15 ta’ Novembru 1908. Din kienet tigi bint l-avvukat Alfonso M. Cannataci u s-Sinjura Adelaide nee De Domenico<ref name=":5">{{Ċita ktieb|kunjom=Kumitat Organizzativ|sena=1967|titlu=Fl-okkażjoni tal-kxif tal-bust tas-Surmast Kompożitur Carlo Diacono, 1876-1942, iż-Żejtun 19 ta' Novembru, 1967|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Kumitat Organizzativ}}</ref> u z-zija tal-Isqof [[Emmanuel Gerada]].<ref name=":6">{{Ċita rivista|kunjom1=Attard|isem1=Mario|sena=2017|titlu=Il-Banda San Ġorġ tfakkar lil wieħed mis-surmastrijiet tagħha : Mro. Carlo Diacono (1876-1942) - 75 sena mill-mewt tiegħu|rivista=Leħen il-Banda San Ġorġ Bormla A.D. 1862 Festa Immakulata Kunċizzjoni 2017|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Soċjetà Filarmonika San Ġorġ|paġni=109-115}}</ref> Huma marru joqgħodu f'dar fi Pjazza l-Kbira ż-Żejtun stess. Huma kellhom 8 ulied, iżda ħamsa minn dawn mietu żgħar.<ref name=":4" /> It-tliet ulied ħajjin huma [[Frankie Diacono]] (1914-1999), Orazio u Marija Adelaide.<ref name=":0" /> == Karriera u Kisbiet == Diacono kellu numru ta’ studenti li kien jgħallem teorija, kompożizzjoni, kant u pjanu. Apparti li kien Maestro di Cappella ta’ diversi parroċċi, kien ukoll direttur tal-kor tas-subien ta' San Gakbu, u ta' dak tax-xebbiet ta' Santu Rokku, t-tnejn fil-Belt, kif ukoll tal-kor tas-Seminaristi u tal-kulleġġ ta' San Alwigi B'Kara. Apparti minn hekk kien eżaminatur tal-pjanu fl-iskola ta' l-Arti I-Belt kif ukoll musical advisor tat-Teatru Rjal.<ref name=":7">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=1992|titlu=Intervista ma Marija Falzon bint Mro. Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/70652|rivista=[Festa Santa Katarina V.M.] Żejtun 1992|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=23, 25}}</ref> Naraw li Diacono kellu taħt idejh id-direzzjoni ta’ żewġ baned. L-ewwel waħda kienet propju dik ta’ Beland, u kien surmast bejn 1892 u 1903. Fl-1893 ktieb l-ewwel żewġ marċi għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" u "Il Trionfo"<ref name=":5" />. Huwa nħatar Direttur Onorarju tal-Banda, meta dan iddeċieda li ma jkompliex.<ref name=":4" /> It-tieni banda li kienet taħt id-direzzjoni tiegħu kienet tal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla. Probabilment dan kien bejn l-1913 u l-1915 u ir-relazzjoni ma din il-banda inbniet propju minħabba Mro. Paolino Vassallo li xi kultant kien jitolbu sabiex jistotwixxih.<ref name=":4" /> Fit-18 ta’ Novembru 1899, permezz tal-Arċipriet Dun Lawrenz Degabriele<ref name=":2" />, inħatar organista fil-Parroċċa taż-Żejtun b’digriet tal-Kurja. Ma din il-kariga kellu onorjarja ta’ 16s 8d. Wara supplika li għamel lil Mons. Pietru Pace, din l-onorarja ġiet irdoppjata fl-1906.<ref name=":4" /> Fl-1904 Diacono kien is-surmast li għallem lil koristi u atturi prinċipali li ħadu sehem fl-opra Frazir ta’ Paolino Vassallo li ttellgħet fit-Teatru Rjal.<ref name=":8">{{Ċita rivista|kunjom1=Bonello|isem1=Joseph|data=4 Settembru 1982|sena=1982|titlu=F'egħluq l-40 sena mill-mewt tal-mużiċista - kompożitur Karlu Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/109839|rivista=Leħen is-Sewwa|lingwa=Malti|post=Malta|pubblikatur=Arċidjoċesi ta' Malta|paġni=8}}</ref> Il-mużika tiegħu ġiet esegwita fil-British Empire Exhibition ġewwa Wembley fl-1924 fejn ġiet ikklassitikata fit-tielet post u mogħtija midalja u ċertifikat. Fis-sena 1938 ġiet esegwita wkoll fil-Bażilika ta' Massenzju ġewwa Ruma, fl-1942 gewwa l-Kajr fl-Egittu, u fl-1957 ġewwa New York fl-Istati Uniti. <ref name=":3" /><ref name=":9">{{Ċita rivista|kunjom1=Vella|isem1=Daniel|sena=2011|titlu=Carlo Diacono - 135 sena mit-twelid tiegħu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/67538|rivista=Festa tas-Salvatur, [Lija], 2011|lingwa=Malti|post=Lija|pubblikatur=Soċjetà Sant’ Andrija - Villa Lija|paġni=117-118}}</ref> Fl-1937 accetta li jidderiġi 35 banda li daqqew flimkien fuq Kastilja u fil-[[Main Guard]] għal okkażjoni tal-Ġubilew tal-Fidda tar-[[Re Ġorġ V]]. <ref name=":3" /> <ref name=":9" /> === '''Cappella Diacono''' === Il-Papa San Piju X, fit-22 ta’ Novembru 1903, xandar ir-riforma tal-mużika ekkleżjastika magħrufa bħala il-Motu Propju<ref name=":4" />. B’din ir-riforma il-Papa xtaq li l-mużika tkun inqas teatrali u iktar addattata għal knisja moderna. Sa dan iż-żmien f’Malta kien hawn żewġ Cappelli tal-mużika prominenti, dik tal-[[Familja Nani]] u tal-[[Familja Buġeja]]. Kien f’dan iż-żmien li Diacono ħataf l-opportunita’ biex jibda jikkomponi mużika skond il-parametri tal-Motu Propju.<ref name=":4" /> Naraw li fl-1904 huwa kiteb disa’ repositorji ġodda waqt il-prietki tat-tliet sighat fil-knisja taż-Żejtun.<ref name=":10">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2016|titlu=Capella Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/55265|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata fil-Belt ta' Bormla, festa 2016|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=84-85}}</ref> Fl-1910 huwa ikkompona żewġ quddiesat skond il-Motu Propju u bgħathom Ruma għall-approvazzjoni. Dawn ġew milqugħa tajjeb ħafna u ntbatu ittri ta’ tifħir u rikonoxximent. Quddiesa minnhom li kitiblu lura fuqha Dun Lorenzi Perosi, il-Maestro tal-[[Kappella Sistina]] tal-Vatican,<ref name=":8" />  saret kunċert fit-[[Teatru Manoel]].<ref name=":0" /> Permezz tal-mużika tiegħu skond il-Motu Propju, Diacono beda jikseb il-fama madwar il-ġżejjer Maltin. Huwa kkompona diversi antifoni li bdew jindaqqu f’diversi parroċċi. <ref name=":10" /> Fl-1920 huwa ġie maħtur Maestro di Cappella tal-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Wara il-mewt ta’ Mro. Paolino Vassallo Diacono, fl-1923,  ġie maħtur bħala Maestro di Cappella tal-Katidral u tal-Kon-Katidral mill-Arċisqof Mauro Caruana.<ref name=":10" />  Kawża t’hekk kellu jmur joqgħod il-Belt Valletta, iżda xorta kien jinżel xi ftit f’raħal twelidu taż-Żejtun.<ref name=":11">{{Ċita rivista|kunjom1=Zahra|isem1=Frans|sena=2002|titlu=60 sena ilu miet Mro. Carlo Diacono : tislima|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/71262|rivista=Festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda Mużikali Beland|paġni=53, 55}}</ref> Wara il-mewt tiegħu, il-Cappella Diacono għaddiet f’idejn ibnu il-Mro Frank Diacono. It-tielet direttur tal-Cappella Diacono kien il-Mro Dun Ġwann Galea. Dun Ġwann Galea baqa d-direttur ta’ din il-Cappella sal-2015, meta eżegwixxa l-aħħar servizz tiegħu fil-festa tal-Immakulata Kunċizzjoni ġewwa Bormla. B’hekk naraw li fl-1 ta’ Jannar 2016, ħa f’idejh id-direzzjoni ir-raba direttur il-Mro. Ray Sciberras li sa ftit xhur qabel kien assistent direttur ta’ Dun Ġwann Galea. L-ewwel servizz ta’ Mro. Sciberras kien fil-parrocca taż-Żejtun ft-okkazjoni tal-400 sena Matriċi.  Apparti minn hekk, Mro. Sciberras fl-2016 inawgura riforma ġdida, dik li l-membri tal-Cappella jkollhom uniformi.<ref name=":10" /> === '''L’Apino''' === Waħda mix-xogħlijiet l-aktar magħrufa u popolari ta’ Diacono hija ''L’Alpino''. Din l-opra fi tlett atti  ittellgħet f’April tal-1918 fit-Teatru Rjal taħt id-direzzjoni tas-Surmast Ettore Perosio.<ref name=":4" /> Din l-opra marret in xena 9 darbiet flimkien ma żewġ Soiree d’Honneur.<ref name=":12">{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2017|titlu=Carlo Diacono, 75 sena minn wara mewtu|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/73033|rivista=Festa ta' Santa Katarina V.M., [Żejtun] 2017|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Parroċċa Santa Katarina|paġni=17, 19}}</ref> Fl-1946, L’Apino ġiet ippreżentata fir-Radio City Opera House, Ħamrun, minn ibnu Frankie.<ref name=":5" /> === '''Oratorju ‘San Paolo’''' === Dan l-oratorju ġie ikkomponut għall-okkazzjoni tal-[[Kungress Ewkaristiku Internazzjonali]] li sar f’Malta fl-1913, b'lirika tal-Bormliż il-Profs. Mons. Giovanni Formosa. Il-ħsieb kien li dan jindaqq fit-Teatru Rjal żda minħabba xi kumplikazzjonjiet ma ndaqqx.<ref name=":0" /> Dan l-oratoju ttella fil-Kon-Katidral ta' San Ġwann nhar il-Ġimgħa, 8 ta' Mejju 2009, għaċ-ċelebrazzjonijiet tas-Sena Pawlina 2008-9. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Aquilina|isem1=Sunny|sena=2009|titlu=Oratorio - San Paolo evangelizza i Maltese : 'San Pawl ihabbar il-Vangelu lil Maltin' kompozizzjoni ta' Mro. Carlo Diacono u lirika tal-Profs. Mons. Giovanni Formosa|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/34629|rivista=Programm tal-festa ta' Marija Immakulata, Belt Cospicua, festa 2009|lingwa=Malti|post=Cospicua|pubblikatur=Kumitat Festa Esterna ta' Marija Immakulata|paġni=60-63}}</ref> === '''Xogħlijiet Magħżula'''<ref name=":5" /> === ==== '''Antifoni''' ==== * Hodie Egressa Est (Bormla, Malta) * Gloriose Virginis Marie (Isla, Malta) * Beata Mater (Marsaxlokk, Malta) * Beata Mater - Madonna tal-Ġilju (Mqabba, Malta) * 'O Salutaris Hostia (Rabat, Malta) * In sepulchrum (Ħaż-Żebbuġ, Malta) * Hodie Philippus (Ħaż-Żebbuġ, Malta) ==== '''Innijiet''' ==== * Adore Te * Innu lil Santa Katerina * A Santa Caterina – (Del Sacri Ministri) ==== '''Kantati''' ==== * Fra le Braccia della Vergine * O Roma Felix * lnviolata * Tota Pulchra * O Sacrum Convivium * L'Ave della Sera * De la Terra del Ciel * Domine Salva Nos Perimus * Ave Verum * Preghiera alla Vergine * A Maria (lnno ai Giovani) * Notte di Natale * Ninni Nanna * Ave Signor * Ave Maria per Voce di * Contralto * La Salveregina * Hosanna Filio David * Padre Nostro * 2 Oremus pro Pontefice * Sei Mio * Con che Fidente Affetto ==== '''Marċi''' ==== * Għall-Banda Beland: "Il Saluto della Sera" (1893) * Għall-Banda Beland: “Il Trionfo” (1893) ==== '''Oratorji''' ==== * San Paolo (1913) - fi tlett atti. * Transitu di S. Antonio - f’att wieħed * Cantico di Frate Sole - f’att wieħed ==== '''Opri''' ==== * L’Alpino (1918) * Villa Azzura (mhux kompluta) == '''Mewt u Legat''' == Carlo Diacono miet nhar il-15 ta’ Ġunju 1942 fit-8.15 ta’ filgħodu, fl-eta’ ta 66 sena. Huwa miet f’nr. 42, Triq il-Kbira, [[Ħal Lija]]<ref name=":3" />, ġewwa d-dar li kienu qed joqgħodu fiha matul it-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]].<ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Debono|isem1=Charles|sena=2002|titlu=60 sena mill-mewt ta’ Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/74184|rivista=L-Armar : festa [Santa Katarina, Żejtun] 2002|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=37-38}}</ref> Il-kawża tal-mewt tiegħu kienet bronkite, minħabba li kellu jqatta iljieli sħaħ fl-umdita ġewwa x-xelters.<ref name=":11" /> Peress li kien Maestro di Cappella tal-Katidral tal-Imdina, huwa kellu dritt li jindifen hemm. Iżda x-xewqa tiegħu kienet li jindifen f’raħal twelidu, iż-Żejtun u hekk sar.<ref name=":12" /> Il-funeral sar l-għada, is-16 ta’ Ġunju fil-Knisja Parrokkjali ta’ Santa Katerina ż-Żejtun.Il-funeral kellu jkun privat u wara il-korteo kellu jibqa sejra għad-difna ġewwa ic-[[Ċimiterju ta’ Santu Rokku]], Iżda ħuħ Tittu, flimkien mal-Arċipriet u xi nies miż-Żejtun irranġaw sabiex jitqiegħed fl-[[Oratorju tas-Sagrament]] biex n-nies jkollhom ċans jagħtu l-aħħar tislima. Wara dan, ir-reffiegħa bdew it-triq biex joħduh għad-difna, iżda dak il-ħin inqala ‘air raid’. Mħeġġin min nies, ir-reffiegħa baqgħu sejrin saċ-ċimiterju u ħallewh fil-kamra apposta li hemm sakemm spiċċa l-air raid.<ref name=":11" /> Xahar wara mewtu saret quddiesa reqiuem fil-Knisja Parrokkjali taż-Żejtun. Il-mużika kienet taħt id-direzzjoni ta’ ibnu, il-Mro Frankie Diacono u fiha ndaqqet Dies lrae. Preżenti għal din il-quddiesa kienu diversi mużiċisti u kantanti li taw is-servizz tagħhom b’xejn, kif ukoll diversi rappreżentanti ta’ diversi baned u knejjes li Carlo Diacono kien Maestro di Cappella jew surmast.<ref name=":11" /> == '''Rikonoxximent''' == Sena wara il-mewt tiegħu, fl-1943, il-poeta nazzjonali [[Dun Karm Psaila]] li kien ammiratur kbir tiegħu, kiteb poeżija bħala tifkira.<ref name=":5" /> Bħala tifkira iż-Żwieten ħasbu biex mafkar fejn kien joqgħod Carlo Diacono f’Misraħ Girgor Bonnici. Dan il-bust tal-bronz sar mill-iskultur [[Ċensu Apap]] u inkixef nhar il-Ħadd 19 ta' Novembru 1967 minn ibnu Frank Diacono.<ref name=":3" /> Fl-istess ġurnata infetħet ukoll eżibizzjoni tal-ħajja u x-xogħolijiet ta’ Carlo Diacono fil-Bini Parrokkjali taż-Żejtun kif ukoll Akkademja Mużiko-Letterarja.<ref name=":5" /> Fl-1992, bħala tifkira tal-50 sena mill-anniversarju tal-mewt tiegħu, il-Kumitat tal-Għaqda Mużikali Beland ikkommisjonat lil artist [[Sandro Debono]] għal bust tas-Surmast Diacono sabiex jitqiegħed f’post prominenti ġewwa s-sede tal-każin.<ref name=":7" /> Għall-okkażjoni tal-140 anniversarju minn twelidu, fi-2016 l-għaqda [[Wirt iż-Żejtun]] ikkummissjonat ir-restawr tal-bust tal-bronż u l-konservazzjoni tal-lapida li hemm miegħu, lil Jane Mary Vella. Meta tlesta r-restawr il-bust u l-lapida inkixfu nhar it-Tlieta. 6 ta' Ġunju 2016. <ref name=":6" /> <ref>{{Ċita web|url=https://plakkastorja.home.blog/the-residence-of-carlo-diacono/|titlu=The residence of Carlo Diacono|lingwa=en|data-aċċess=6 Diċembru 2024}}</ref> <ref>{{Ċita rivista|kunjom1=Abela|isem1=Reuben|sena=2016|titlu=ls-Surmast kompożitur Carlo Diacono|url=https://www.um.edu.mt/library/oar/handle/123456789/76196|rivista=L-Armar : festa Santa Katarina V.M., Żejtun 2016|lingwa=Malti|post=Żejtun|pubblikatur=Għaqda ta’ l-Armar 25 ta’ Novembru|paġni=25-27}}</ref> Fil-Każin tal-Banda Beland ġewwa ż-Żejtun ittellgħet wirja, li-Ħadd, 6 ta' Novembru 2016, li damet miftuħa sas-27 tal-istess xahar ad unur is-Surmast Carlo Diacono.<ref name=":6" /> Fl-2017, Reuben Abela ippublika ktieb fuq il-wirt mużikali ta’ Carlo Diacono fl-okkażżjoni tal-75 sena minn mewtu.<ref>{{Ċita web|url=https://tvmnews.mt/en/news/composer-carlo-diacono-book-75th-anniversary-death/|titlu=Composer Carlo Diacono book on the 75th anniversary of his death|kunjom=Agius|isem=Ritianne|data=2017-07-01|lingwa=en-GB|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Kompożituri Maltin]] [[Kategorija:Nies miż-Żejtun]] [[Kategorija:Twieldu fl-1876]] [[Kategorija:Każini tal-banda f'Malta]] <references /> [[Kategorija:Mietu fl-1942]] 83vr1pqjvutcs0mbwelieah7tnovbpu 0 33120 318418 2024-12-06T15:25:25Z Trigcly 17859 Kontenut inizjali 318418 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === During the British period in Sri Lanka, the history of Kandy and its townscape witnessed a rapid and drastic change and particularly after the Uva Rebellion. Sir Lowry is noted for recording in his Gazetteer "The story of English rule in the Kandyan country during the rebellion of 1818 cannot be related without shame...Hardly a member of the leading families remained alive...Those whom the sword and the gun had spared, cholera and small pox and privations had slain by the hundreds...Others became ignorant and apathetic. Any subsequent development efforts of the government for many years were only attempts begun and abandoned". In 1848 led by Gongalegoda Banda and Puran Appu saw the rebellion known as the Matale Rebellion. Prior to that the city and the country had been under British rule for 32 years, during which the British had expropriated the common land of the peasantry and reduced them to extreme poverty. The Kandyan villagers were forced to abandon their traditional way of life and become wage-workers in the abominable conditions that prevailed on these new estates and plantations that had been introduced. Despite all the pressure exerted by the colonials, the Kandyans refused. This forced the British to bring in hundreds of thousands of Tamil coolies from southern India. The rebellion began on 26 July 1848 with Gongalegoda Banda, crowned as king, and Puran Appu, as prime minister, and their main objective was to capture Kandy back from the British. The Matale Rebellion was a peasant revolt in the hands of the Common people, the Kandyan leadership being totally wiped out after the Uva Rebellion, marked the first step in a transition from the classic feudal form of anti-colonial revolt to modern independence struggles. The leadership was for the first time passed from the Kandyan provinces into the hands of ordinary people or non-aristocrats. In 1944, during World War II, the South East Asia Command of the allies was moved to Kandy, where it remained until the end of the war. === Kandy kontemporanja === It is the second-largest city of the island and the capital of the Central Province of modern Sri Lanka. Its geographic location has made it a major transportation hub in the island: while Kandy being the gateway to the Central Highlands of Sri Lanka, the city can be reached by major motorways in every direction of the island. The railway line from Colombo, the seaport on the western coast runs via Kandy to the farthest point of Badulla in the Central Highlands. The main roads Colombo-Kandy and Kandy-Nuwara Eliya are two of the most scenic roads of Sri Lanka; Colombo-Kandy road passes through the rubber, tea plantations and rice paddies, Kandy-Nuwara Eliya road cuts through paddy fields and seamless tea plantations. Both roads claw their way up winding, rounding over the rings of hills. Currently, feasibility studies are afoot for another highway between Colombo and Kandy via Kadawata and the scenic city of Katugastota. == Ġeografija == === Topografija === Kandy is located in the mountainous and thickly forested interior of the island. The city is located in between multiple mountain ranges including the Knuckles mountain range and the Hanthana Mountain Range, giving the city an elevation of 500 metres (1,600 ft) above sea level. It lies adjacent to the artificial Kandy Lake and south of Udawatta Kele Sanctuary. Today Udawatte Kele is reducing its area. === Klima === In Köppen-Geiger climate classification system, its climate is tropical rainforest (Af). With Kandy located in the centre of the island and in a high elevation, the city has a relatively wetter and cooler temperatures than that of the tropical climate of the rest of the country, especially the coastal regions. Nuwara Eliya is south to it and has a cooler climate due to its higher elevation. Nevertheless, Kandy's climate is still tropical as mean temperatures year round are above 18 °C on average. The city does experience a drier period from January to April. From May through to July and October to December the region experiences its monsoon season, during this time the weather is rough and unstable. From March through the middle of May is the intermonsoonal period, during this time there is light rain and strong humidity. The humidity is generally between 70 % and 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> tgorfk90amqmqk0f4a05yx66exisizn 318419 318418 2024-12-06T15:26:41Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318419 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === During the British period in Sri Lanka, the history of Kandy and its townscape witnessed a rapid and drastic change and particularly after the Uva Rebellion. Sir Lowry is noted for recording in his Gazetteer "The story of English rule in the Kandyan country during the rebellion of 1818 cannot be related without shame...Hardly a member of the leading families remained alive...Those whom the sword and the gun had spared, cholera and small pox and privations had slain by the hundreds...Others became ignorant and apathetic. Any subsequent development efforts of the government for many years were only attempts begun and abandoned". In 1848 led by Gongalegoda Banda and Puran Appu saw the rebellion known as the Matale Rebellion. Prior to that the city and the country had been under British rule for 32 years, during which the British had expropriated the common land of the peasantry and reduced them to extreme poverty. The Kandyan villagers were forced to abandon their traditional way of life and become wage-workers in the abominable conditions that prevailed on these new estates and plantations that had been introduced. Despite all the pressure exerted by the colonials, the Kandyans refused. This forced the British to bring in hundreds of thousands of Tamil coolies from southern India. The rebellion began on 26 July 1848 with Gongalegoda Banda, crowned as king, and Puran Appu, as prime minister, and their main objective was to capture Kandy back from the British. The Matale Rebellion was a peasant revolt in the hands of the Common people, the Kandyan leadership being totally wiped out after the Uva Rebellion, marked the first step in a transition from the classic feudal form of anti-colonial revolt to modern independence struggles. The leadership was for the first time passed from the Kandyan provinces into the hands of ordinary people or non-aristocrats. In 1944, during World War II, the South East Asia Command of the allies was moved to Kandy, where it remained until the end of the war. === Kandy kontemporanja === It is the second-largest city of the island and the capital of the Central Province of modern Sri Lanka. Its geographic location has made it a major transportation hub in the island: while Kandy being the gateway to the Central Highlands of Sri Lanka, the city can be reached by major motorways in every direction of the island. The railway line from Colombo, the seaport on the western coast runs via Kandy to the farthest point of Badulla in the Central Highlands. The main roads Colombo-Kandy and Kandy-Nuwara Eliya are two of the most scenic roads of Sri Lanka; Colombo-Kandy road passes through the rubber, tea plantations and rice paddies, Kandy-Nuwara Eliya road cuts through paddy fields and seamless tea plantations. Both roads claw their way up winding, rounding over the rings of hills. Currently, feasibility studies are afoot for another highway between Colombo and Kandy via Kadawata and the scenic city of Katugastota. == Ġeografija == === Topografija === Kandy is located in the mountainous and thickly forested interior of the island. The city is located in between multiple mountain ranges including the Knuckles mountain range and the Hanthana Mountain Range, giving the city an elevation of 500 metres (1,600 ft) above sea level. It lies adjacent to the artificial Kandy Lake and south of Udawatta Kele Sanctuary. Today Udawatte Kele is reducing its area. === Klima === In Köppen-Geiger climate classification system, its climate is tropical rainforest (Af). With Kandy located in the centre of the island and in a high elevation, the city has a relatively wetter and cooler temperatures than that of the tropical climate of the rest of the country, especially the coastal regions. Nuwara Eliya is south to it and has a cooler climate due to its higher elevation. Nevertheless, Kandy's climate is still tropical as mean temperatures year round are above 18 °C on average. The city does experience a drier period from January to April. From May through to July and October to December the region experiences its monsoon season, during this time the weather is rough and unstable. From March through the middle of May is the intermonsoonal period, during this time there is light rain and strong humidity. The humidity is generally between 70 % and 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] imyg77ehxkmuy1jjutzrinhgqu1ht65 318420 318419 2024-12-06T15:26:56Z Trigcly 17859 added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318420 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === During the British period in Sri Lanka, the history of Kandy and its townscape witnessed a rapid and drastic change and particularly after the Uva Rebellion. Sir Lowry is noted for recording in his Gazetteer "The story of English rule in the Kandyan country during the rebellion of 1818 cannot be related without shame...Hardly a member of the leading families remained alive...Those whom the sword and the gun had spared, cholera and small pox and privations had slain by the hundreds...Others became ignorant and apathetic. Any subsequent development efforts of the government for many years were only attempts begun and abandoned". In 1848 led by Gongalegoda Banda and Puran Appu saw the rebellion known as the Matale Rebellion. Prior to that the city and the country had been under British rule for 32 years, during which the British had expropriated the common land of the peasantry and reduced them to extreme poverty. The Kandyan villagers were forced to abandon their traditional way of life and become wage-workers in the abominable conditions that prevailed on these new estates and plantations that had been introduced. Despite all the pressure exerted by the colonials, the Kandyans refused. This forced the British to bring in hundreds of thousands of Tamil coolies from southern India. The rebellion began on 26 July 1848 with Gongalegoda Banda, crowned as king, and Puran Appu, as prime minister, and their main objective was to capture Kandy back from the British. The Matale Rebellion was a peasant revolt in the hands of the Common people, the Kandyan leadership being totally wiped out after the Uva Rebellion, marked the first step in a transition from the classic feudal form of anti-colonial revolt to modern independence struggles. The leadership was for the first time passed from the Kandyan provinces into the hands of ordinary people or non-aristocrats. In 1944, during World War II, the South East Asia Command of the allies was moved to Kandy, where it remained until the end of the war. === Kandy kontemporanja === It is the second-largest city of the island and the capital of the Central Province of modern Sri Lanka. Its geographic location has made it a major transportation hub in the island: while Kandy being the gateway to the Central Highlands of Sri Lanka, the city can be reached by major motorways in every direction of the island. The railway line from Colombo, the seaport on the western coast runs via Kandy to the farthest point of Badulla in the Central Highlands. The main roads Colombo-Kandy and Kandy-Nuwara Eliya are two of the most scenic roads of Sri Lanka; Colombo-Kandy road passes through the rubber, tea plantations and rice paddies, Kandy-Nuwara Eliya road cuts through paddy fields and seamless tea plantations. Both roads claw their way up winding, rounding over the rings of hills. Currently, feasibility studies are afoot for another highway between Colombo and Kandy via Kadawata and the scenic city of Katugastota. == Ġeografija == === Topografija === Kandy is located in the mountainous and thickly forested interior of the island. The city is located in between multiple mountain ranges including the Knuckles mountain range and the Hanthana Mountain Range, giving the city an elevation of 500 metres (1,600 ft) above sea level. It lies adjacent to the artificial Kandy Lake and south of Udawatta Kele Sanctuary. Today Udawatte Kele is reducing its area. === Klima === In Köppen-Geiger climate classification system, its climate is tropical rainforest (Af). With Kandy located in the centre of the island and in a high elevation, the city has a relatively wetter and cooler temperatures than that of the tropical climate of the rest of the country, especially the coastal regions. Nuwara Eliya is south to it and has a cooler climate due to its higher elevation. Nevertheless, Kandy's climate is still tropical as mean temperatures year round are above 18 °C on average. The city does experience a drier period from January to April. From May through to July and October to December the region experiences its monsoon season, during this time the weather is rough and unstable. From March through the middle of May is the intermonsoonal period, during this time there is light rain and strong humidity. The humidity is generally between 70 % and 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] 1ln1arikawk6s7c161gyzmttsqnivun 318421 318420 2024-12-06T15:27:04Z Trigcly 17859 added [[Category:Sri Lanka]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 318421 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === During the British period in Sri Lanka, the history of Kandy and its townscape witnessed a rapid and drastic change and particularly after the Uva Rebellion. Sir Lowry is noted for recording in his Gazetteer "The story of English rule in the Kandyan country during the rebellion of 1818 cannot be related without shame...Hardly a member of the leading families remained alive...Those whom the sword and the gun had spared, cholera and small pox and privations had slain by the hundreds...Others became ignorant and apathetic. Any subsequent development efforts of the government for many years were only attempts begun and abandoned". In 1848 led by Gongalegoda Banda and Puran Appu saw the rebellion known as the Matale Rebellion. Prior to that the city and the country had been under British rule for 32 years, during which the British had expropriated the common land of the peasantry and reduced them to extreme poverty. The Kandyan villagers were forced to abandon their traditional way of life and become wage-workers in the abominable conditions that prevailed on these new estates and plantations that had been introduced. Despite all the pressure exerted by the colonials, the Kandyans refused. This forced the British to bring in hundreds of thousands of Tamil coolies from southern India. The rebellion began on 26 July 1848 with Gongalegoda Banda, crowned as king, and Puran Appu, as prime minister, and their main objective was to capture Kandy back from the British. The Matale Rebellion was a peasant revolt in the hands of the Common people, the Kandyan leadership being totally wiped out after the Uva Rebellion, marked the first step in a transition from the classic feudal form of anti-colonial revolt to modern independence struggles. The leadership was for the first time passed from the Kandyan provinces into the hands of ordinary people or non-aristocrats. In 1944, during World War II, the South East Asia Command of the allies was moved to Kandy, where it remained until the end of the war. === Kandy kontemporanja === It is the second-largest city of the island and the capital of the Central Province of modern Sri Lanka. Its geographic location has made it a major transportation hub in the island: while Kandy being the gateway to the Central Highlands of Sri Lanka, the city can be reached by major motorways in every direction of the island. The railway line from Colombo, the seaport on the western coast runs via Kandy to the farthest point of Badulla in the Central Highlands. The main roads Colombo-Kandy and Kandy-Nuwara Eliya are two of the most scenic roads of Sri Lanka; Colombo-Kandy road passes through the rubber, tea plantations and rice paddies, Kandy-Nuwara Eliya road cuts through paddy fields and seamless tea plantations. Both roads claw their way up winding, rounding over the rings of hills. Currently, feasibility studies are afoot for another highway between Colombo and Kandy via Kadawata and the scenic city of Katugastota. == Ġeografija == === Topografija === Kandy is located in the mountainous and thickly forested interior of the island. The city is located in between multiple mountain ranges including the Knuckles mountain range and the Hanthana Mountain Range, giving the city an elevation of 500 metres (1,600 ft) above sea level. It lies adjacent to the artificial Kandy Lake and south of Udawatta Kele Sanctuary. Today Udawatte Kele is reducing its area. === Klima === In Köppen-Geiger climate classification system, its climate is tropical rainforest (Af). With Kandy located in the centre of the island and in a high elevation, the city has a relatively wetter and cooler temperatures than that of the tropical climate of the rest of the country, especially the coastal regions. Nuwara Eliya is south to it and has a cooler climate due to its higher elevation. Nevertheless, Kandy's climate is still tropical as mean temperatures year round are above 18 °C on average. The city does experience a drier period from January to April. From May through to July and October to December the region experiences its monsoon season, during this time the weather is rough and unstable. From March through the middle of May is the intermonsoonal period, during this time there is light rain and strong humidity. The humidity is generally between 70 % and 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] [[Kategorija:Sri Lanka]] fi1xeo07vduaipolxovcw7mqfey6fff 318423 318421 2024-12-06T15:29:06Z Trigcly 17859 /* Distretti */ 318423 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === During the British period in Sri Lanka, the history of Kandy and its townscape witnessed a rapid and drastic change and particularly after the Uva Rebellion. Sir Lowry is noted for recording in his Gazetteer "The story of English rule in the Kandyan country during the rebellion of 1818 cannot be related without shame...Hardly a member of the leading families remained alive...Those whom the sword and the gun had spared, cholera and small pox and privations had slain by the hundreds...Others became ignorant and apathetic. Any subsequent development efforts of the government for many years were only attempts begun and abandoned". In 1848 led by Gongalegoda Banda and Puran Appu saw the rebellion known as the Matale Rebellion. Prior to that the city and the country had been under British rule for 32 years, during which the British had expropriated the common land of the peasantry and reduced them to extreme poverty. The Kandyan villagers were forced to abandon their traditional way of life and become wage-workers in the abominable conditions that prevailed on these new estates and plantations that had been introduced. Despite all the pressure exerted by the colonials, the Kandyans refused. This forced the British to bring in hundreds of thousands of Tamil coolies from southern India. The rebellion began on 26 July 1848 with Gongalegoda Banda, crowned as king, and Puran Appu, as prime minister, and their main objective was to capture Kandy back from the British. The Matale Rebellion was a peasant revolt in the hands of the Common people, the Kandyan leadership being totally wiped out after the Uva Rebellion, marked the first step in a transition from the classic feudal form of anti-colonial revolt to modern independence struggles. The leadership was for the first time passed from the Kandyan provinces into the hands of ordinary people or non-aristocrats. In 1944, during World War II, the South East Asia Command of the allies was moved to Kandy, where it remained until the end of the war. === Kandy kontemporanja === It is the second-largest city of the island and the capital of the Central Province of modern Sri Lanka. Its geographic location has made it a major transportation hub in the island: while Kandy being the gateway to the Central Highlands of Sri Lanka, the city can be reached by major motorways in every direction of the island. The railway line from Colombo, the seaport on the western coast runs via Kandy to the farthest point of Badulla in the Central Highlands. The main roads Colombo-Kandy and Kandy-Nuwara Eliya are two of the most scenic roads of Sri Lanka; Colombo-Kandy road passes through the rubber, tea plantations and rice paddies, Kandy-Nuwara Eliya road cuts through paddy fields and seamless tea plantations. Both roads claw their way up winding, rounding over the rings of hills. Currently, feasibility studies are afoot for another highway between Colombo and Kandy via Kadawata and the scenic city of Katugastota. == Ġeografija == === Topografija === Kandy is located in the mountainous and thickly forested interior of the island. The city is located in between multiple mountain ranges including the Knuckles mountain range and the Hanthana Mountain Range, giving the city an elevation of 500 metres (1,600 ft) above sea level. It lies adjacent to the artificial Kandy Lake and south of Udawatta Kele Sanctuary. Today Udawatte Kele is reducing its area. === Klima === In Köppen-Geiger climate classification system, its climate is tropical rainforest (Af). With Kandy located in the centre of the island and in a high elevation, the city has a relatively wetter and cooler temperatures than that of the tropical climate of the rest of the country, especially the coastal regions. Nuwara Eliya is south to it and has a cooler climate due to its higher elevation. Nevertheless, Kandy's climate is still tropical as mean temperatures year round are above 18 °C on average. The city does experience a drier period from January to April. From May through to July and October to December the region experiences its monsoon season, during this time the weather is rough and unstable. From March through the middle of May is the intermonsoonal period, during this time there is light rain and strong humidity. The humidity is generally between 70 % and 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] [[Kategorija:Sri Lanka]] 670qialrm7v40iarfl541edju9mxuys 318425 318423 2024-12-06T16:33:14Z Trigcly 17859 /* Era kolonjali */ żieda kontenut 318425 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref>{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === Matul il-perjodu Brittaniku fis-Sri Lanka, l-istorja ta' Kandy u l-pajsaġġ urban tal-belt esperjenzaw tibdil rapidu u drastiku, b'mod partikolari wara r-Ribelljoni ta' Uva. Sir Lowry huwa magħruf li rreġistra fil-''Gazetteer'' "Il-ġrajja tat-tmexxija tal-Ingliżi f'Kandy matul ir-ribelljoni tal-1818 ma tistax tiġi rrakkontata mingħajr ma tħammarlek wiċċek... Bil-kemm kien għad fadal membru ħaj mill-familji ewlenin... Dawk li ma nqatlux bix-xwabel u bl-armi tan-nar, mietu bil-mijiet bil-[[kolera]] u bil-ġidri r-riħ... Oħrajn baqgħu jgħixu fl-injoranza u fl-apatija. Kwalunkwe sforz sussegwenti ta' żvilupp min-naħa tal-gvern għal bosta snin baqgħu biss tentattivi li nbdew u mbagħad ġew abbandunati". Fl-1848, immexxija minn [[Gongalegoda Banda]] u [[Puran Appu]], kien hemm ribelljoni magħrufa bħala r-Ribelljoni ta' Matale. Qabel dan l-avveniment, il-belt u l-pajjiż kienu ilhom taħt it-tmexxija Brittanika għal 32 sena, u matul dak iż-żmien il-Brittaniċi esproprjaw l-art komuni tar-raħħala u ħallewhom f'faqar estrem. Iċ-ċittadini ta' Kandy kellhom jabbandunaw l-għajxien tradizzjonali tagħhom u saru ħaddiema bil-pagi fil-kundizzjonijiet tal-waħx li kienu jipprevalu fil-proprjetajiet u fil-pjantaġġuni l-ġodda li kien ġew introdotti. Minkejja l-pressjoni kollha li ġiet eżerċitata mill-kolonjalisti, iċ-ċittadini ta' Kandy irrifjutaw. B'hekk il-Brittaniċi kellhom iġibu mijiet ta' eluf ta' ''coolies'' (ħaddiema tas-servitù bil-kuntrattar) Tamil min-Nofsinhar tal-Indja. Ir-ribelljoni bdiet fis-26 ta' Lulju 1848 u Gongalegoda Banda sar re, filwaqt li Puran Appu sar il-Prim Ministru, u l-objettiv prinċipali tagħhom kien li jerġgħu jaħtfu lil Kandy mingħand il-Brittaniċi. Ir-Ribelljoni ta' Matale kienet rewwixta tar-raħħala f'idejn in-nies komuni. In-nies tat-tmexxija ta' Kandy kienu nqerdu għalkollox wara r-Ribelljoni ta' Uva, u dan immarka l-ewwel pass f'tranżizzjoni mis-sistema fewdali klassika tar-rewwixti antikolonjali għat-taqbid modern għall-indipendenza. It-tmexxija għaddiet għall-ewwel darba mill-provinċji ta' Kandy f'idejn in-nies komuni u mhux aristokratiċi. Fl-1944, matul [[it-Tieni Gwerra Dinjija]], il-Kmand tax-Xlokk tal-[[Asja]] tal-alleati ġie ttrasferit lejn Kandy, u baqa' hemmhekk sal-aħħar tal-gwerra. === Kandy kontemporanja === Kandy hija t-tieni l-ikbar belt fil-gżira u hija l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali tas-Sri Lanka moderna. Il-pożizzjoni [[Ġeografija|ġeografika]] tagħha wasslitha biex tkun ċentru ewlieni għat-trasport fil-gżira: Kandy hija ċ-ċentru ta' kollegament mal-[[Artijiet Għoljin Ċentrali tas-Sri Lanka]], u wieħed jista' jasal fil-belt permezz tal-awtostradi ewlenin f'kull direzzjoni tal-gżira. Il-linja ferrovjarja minn [[Kolombo]], il-port marittimu tul il-kosta tal-Punent, tgħaddi minn Kandy u tibqa' sejra sa Badulla fl-Artijiet Għoljin Ċentrali. It-toroq prinċipali Kolombo-Kandy u Kandy-Nuwara Eliya huma tnejn mill-iżjed toroq xeniċi tas-Sri Lanka; it-triq Kolombo-Kandy tgħaddi qalb l-għelieqi u l-pjantaġġuni tal-lastiku, tat-te u tar-ross, filwaqt li t-triq Kandy-Nuwara Eliya tgħaddi minn ġo nofs l-għelieqi tar-ross u l-pjantaġġuni tat-te. Iż-żewġ toroq iserrpu qalb l-għoljiet. Attwalment qed isiru studji ta' fattibbiltà biex tinbena awtostrada oħra bejn Kolombo u Kandy li tgħaddi minn Kadawata u l-belt xenika ta' Katugastota. == Ġeografija == === Topografija === Kandy tinsab fuq ġewwa, fin-naħa muntanjuża u forestali tal-gżira. Il-belt tinsab bejn diversi ktajjen muntanjużi, fosthom il-Katina Muntanjuża ta' Knuckles u l-Katina Muntanjuża ta' Hanthana, u b'hekk il-belt għandha elevazzjoni ta' 500 metru (1,600 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Tinsab biswit il-lag artifiċjali ta' Kandy u fin-Nofsinhar tas-Santwarju ta' Udawatta Kele. Illum il-ġurnata s-Santwarju ta' Udawatte Kele kulma jmur qed jiċkien. === Klima === Skont is-sistema tal-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen-Geiger, il-klima tal-belt hija waħda ta' foresta pluvjali tropikali (''Af''). Peress li Kandy tinsab fiċ-ċentru tal-gżira u f'elevazzjoni għolja, il-belt tgawdi minn temperaturi iktar bierda u jkollha relattivament iktar xita mill-klima tropikali tal-bqija tal-pajjiż, speċjalment ir-reġjuni kostali. Nuwara Eliya tinsab fin-Nofsinhar tagħha u għandha klima iktar friska minħabba l-elevazzjoni ogħla. Minkejja dan, il-klima ta' Kandy xorta waħda hija tropikali u t-temperaturi medji s-sena kollha jkunu iktar minn 18 °C. Il-belt tesperjenza perjodu b'iktar nixfa minn Jannar sa April. Minn Mejju sa Lulju u minn Ottubru sa Diċembru ir-reġjun jesperjenza l-istaġun tal-monsuni, u matul dak iż-żmien it-temp ma jkunx stabbli u spiss ikun hemm il-maltemp. Minn Marzu sa nofs Mejju jkun hemm il-perjodu ta' bejn il-monsuni, u matul dak iż-żmien ikun hemm xita ħafifa u umdità qawwija. L-umdità ġeneralment tkun bejn 70 % u 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] [[Kategorija:Sri Lanka]] bb03mclbnu6wessplvcerkucqztq47j 318427 318425 2024-12-06T16:45:09Z Trigcly 17859 żieda kontenut 318427 wikitext text/x-wiki {{Infobox city}} '''Kandy''' (bis-Singaliż: මහනුවර ''Mahanuwara'', pronunzja: [mahanuʋərə]; bit-Tamil: கண்டி Kandy, pronunzja: [ˈkaɳɖi]) hija belt ewlenija li tinsab fil-Provinċja Ċentrali tas-[[Sri Lanka]]. Kienet l-aħħar [[belt kapitali]] tal-monarkija Singaliża mill-1469 sal-1818, taħt ir-Renju ta' Kandy. Il-belt tinsab qalb l-għoljiet fil-promontorju ta' Kandy, fejn hemm żona ta' pjantaġġuni tropikali, l-iktar tat-te. Kandy hija belt amministrattiva u [[Reliġjon|reliġjuża]] u l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali. F'Kandy hemm it-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-[[Gautama Buddha|Buddha]] (''Sri Dalada Maligawa''), wieħed mill-iżjed postijiet sagri ta' qima fid-dinja [[Buddiżmu|Buddista]]. Il-belt tniżżlet fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1988.<ref name=":0">{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/450|titlu=Sacred City of Kandy - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> Storikament il-mexxejja Buddisti lokali rreżistew it-tkabbir u l-okkupazzjoni kolonjali tal-[[Portugall|Portugiżi]], tal-[[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiżi]] u tal-[[Renju Unit|Brittaniċi]]. == [[Etimoloġija]] == Il-belt u r-reġjun kienu magħrufa b'bosta ismijiet u verżjonijiet differenti ta' dawk l-ismijiet. Xi studjużi jissuġġerixxu li l-isem oriġinali ta' Kandy kien Katubulu Nuwara li issa tinsab qrib Watapuluwa. Madankollu, l-isem storiku iktar popolari kien Senkadagala jew Senkadagalapura, uffiċjalment Senkadagala Siriwardhana Maha Nuwara (jiġifieri "belt kbira ta' Senkadagala li kulma jmur tiddi iktar"), ġeneralment imqassar għal "Maha Nuwara". Skont il-[[folklor]], dan l-isem oriġina minn wieħed mid-diversi sorsi possibbli, li kien isostni li l-belt ingħatat isem Brahmin li kien jismu Senkanda u li kien jgħix f'għar fil-qrib. Sors ieħor isostni li kien hemm reġina ta' [[Vikramabahu III]] li kien jisimha Senkanda, li ngħatat dak l-isem għal ħaġra [[Lewn|kkulurita]] jisimha Senkadagala. Ir-Renju ta' Kandy kien magħruf b'bosta ismijiet ukoll. L-isem mifrux "Kandy", li oriġina matul l-era kolonjali, ġej minn verżjoni Angliċizzata ta' Sinhala Kanda Uda Rata (jiġifieri "l-art ta' fuq il-muntanja") jew Kanda Uda Pas Rata (jiġifieri "l-ħames kontej/pajjiżi ta' fuq il-muntanja"). Il-Portugiżi qassru dan l-isem għal "Candea", u użaw l-isem kemm għar-renju kif ukoll għall-belt kapitali. Bis-Singaliż, Kandy tissejjaħ ''Maha Nuwara'', li tfisser "Belt Kbira" jew "Belt Kapitali", għalkemm spiss dan l-isem jitqassar għal ''Nuwara'' fil-lingwaġġ ta' kuljum. == Storja == === Stabbiliment === Ir-rekords storiċi jissuġġerixxu li Kandy ġiet stabbilita għall-ewwel darba minn Vikramabahu III (1357–1374 [[WK|W.K]].), li kien il-monarka tar-Renju ta' Gampola, fit-Tramuntana tal-belt attwali, u dak iż-żmien kien jisimha ''Senkadagalapura''. === Renju ta' Kandy === [[Sena Sammatha Wickramabahu]] (1473–1511) kien l-ewwel re tar-Renju ta' Kandy. Huwa kien irjali min-nisel irjali ta' Kotte u rrenja f'Kandy daqslikieku kien renju semiindipendenti taħt ir-Renju ta' Kotte, u lill-belt għamilja l-belt kapitali l-ġdida tar-Renju ta' Kandy. Sena Sammatha Wickramabahu ġie segwit minn ibnu [[Jayaweera Astana]] (1511–1551) u mbagħad minn [[Karaliyadde Bandara]] (1551–1581), li ħaditlu postu bintu [[Dona Catherina ta' Kandy]] (1581–1581). Wara Dona Catherina laħaq [[Rajasinha I]]. Madankollu, Rajasinha I ipprefera jirrenja mir-Renju ta' Sitawaka fil-Punent tal-gżira. Perjodu ta' taqbid għall-poter intemm bit-tlugh fit-tron ta' Konappu Bandara li sar magħruf bħala [[Vimaladharmasuriya I]]. Ladarba ħaddan il-Buddiżmu, huwa kompla jikkonsolida l-awtorità tiegħu billi ġab ir-relikwa tas-sinna tal-Buddha lejn Kandy minn post imsejjaħ Delgamuwa. Fl-1592 Kandy saret il-belt kapitali tal-aħħar renju indipendenti fil-gżira, wara li r-reġjuni kostali kien inħakmu mill-Portugiżi. Diversi invażjonijiet mill-Portugiżi ġew irreżistiti, l-iktar magħrufa fosthom fil-kampanja militari ta' Danture. Wara l-Gwerra bejn is-Singaliżi u l-Portugiżi u l-istabbiliment ta' Ceylon Olandiża, it-tentattivi tal-Olandiżi li jaħkmu r-renju sfaw fix-xejn. Ir-renju ttollera preżenza Olandiża mal-kosta tas-Sri Lanka, għalkemm minn żmiem għal żmien kienu jsiru xi attakki. L-iżjed offensiva ambizzjuża seħħet fl-1761, meta r-Re [[Kirti Sri Rajasinha]] attakka u rebaħ il-biċċa l-kbira tal-kosta, u ħalla biss lil Negombo intatta peress li kienet iffortifikata sew. Meta qawwa Olandiża ta' ritaljazzjoni rritornat fuq il-gżira fl-1763, Kirti Sri Rajasinha abbanduna l-kosta u rtira fuq in-naħa ta' ġewwa tal-gżira. Meta l-Olandiżi baqgħu javvanzaw lejn il-ġungli s-sena ta' wara, b'mod kostanti kellhom iħabbtu wiċċhom mal-mard, mas-sħana, man-nuqqas ta' provvisti u mat-tiraturi ta' Kandy, li kienu jkunu moħbijin fil-ġungla u li minħabba fihom l-Olandiżi ġarrbu telfiet kbar. L-Olandiżi bagħtu qawwa iktar adattata f'Jannar 1765, u armaw lit-truppi tagħhom bix-xfafar minflok bl-ixkubetti. Barra minn hekk, użaw uniformijiet u tattiki iktar prattiċi li kienu iktar adattati għall-ġlied fil-ġungla. Inizjalment l-Olandiżi rnexxielhom jaħtfu l-belt kapitali, li ġiet abbandunata, u ċ-ċittadini ta' Kandy irtiraw għal darb'oħra fil-ġungli, u rrifjutaw li jiġġieldu fil-beraħ. Madankollu, l-Olandiżi reġgħu nfnew bil-ġlied kostanti. Fl-1766 ġie ffirmat trattat ta' paċi. L-Olandiżi żammew il-kontroll taż-żoni kostali sal-1796, meta mbagħad ħa l-kontroll ir-Renju Unit (meta n-Netherlands kienu taħt il-kontroll tal-[[Franza|Franċiżi]]) bis-saħħa tal-ittri ta' Kew ta' matul il-gwerer ta' [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]]. Is-sjieda Brittanika ta' dawn l-inħawi ġiet formalizzata bit-Trattat ta' [[Amiens]] fl-1802. Is-sena ta' wara, il-Brittaniċi invadew ukoll lil Kandy f'dik li saret magħrufa bħala l-Ewwel Gwerra ta' Kandy iżda sabu reżistenza. Bħala l-belt kapitali, Kandy kienet bdiet tospita r-relikwa tas-sinna tal-Buddha li tissimbolizza tradizzjoni tas-seklu 4 li kienet marbuta mal-monarkija Singaliża, ladarba l-protettur tar-relikwa kien il-mexxej tal-art. Għalhekk, il-Palazz Irjali u t-Tempju tas-Sinna nbnew qrib xulxin. L-aħħar dinastija renjanti ta' Kandy kienet dik tan-Nayak. Kandy baqgħet indipendenti sal-bidu tas-seklu 19. Fit-Tieni Gwerra ta' Kandy, il-Brittaniċi għamlu invażjoni li ma sabet l-ebda reżistenza u waslu sal-belt fl-10 ta' Frar 1815. L-ewwel darba li s-Sri Lanka sfat f'idejn setgħa barranija kienet f'Kandy bl-iffirmar tal-Konvenzjoni ta' Kandy fl-1815 fis-Sri Dalada Maligawa. Ir-re, Vikrama Rajasinha ta' Kandy, li kien ta' nisel tan-Nofsinhar tal-Indja, iffaċċja oppożizzjoni qawwija mill-kapijiet Singaliżi u fittex li jnaqqas is-setgħu tiegħu. Il-kapijiet Singaliżi rnexxielhom jorganizzaw kolp fejn aċċettaw il-kuruna Brittanika bħala l-monarkija l-ġdida tagħhom. Dan temm iktar minn 2,500 sena ta' monarki Singaliżi u s-sensiela ta' monarki ta' Kandy, u Rajasinha ttieħed bħala priġunier. Sat-2 ta' Marzu 1815, is-sovranità tal-gżira kienet taħt dik tal-[[Imperu Brittaniku]]. Trattat magħruf bħala l-Konvenzjoni ta' Kandy ġie ffirmat bejn il-Brittaniċi u r-Radala (aristrokratiċi ta' Kandy). It-trattat ma ġiex iffirmat mir-re li tneħħa iżda mill-membri tal-qorti tiegħu u minn dinjitarji oħra tar-Renju ta' Kandy. B'dan it-trattat, Kandy irrikonoxxiet lil [[Ġorġ III]] bħala r-re tagħha u saret protettorat Brittaniku. L-aħħar re tar-renju, Sri Vikrama Rajasinha, inħataf u ttieħed bħala priġunier irjali mill-Brittaniċi lejn il-Forti ta' Vellore fin-Nofsinhar tal-Indja flimkien mal-pretendenti kollha tat-tron. Uħud mill-membri tal-familja ġew eżiljati wkoll lejn Tanjore (issa magħrufa bħala Thanjavur, f'Tamil Nadu). Dan il-post fejn marru jgħixu għadu magħruf bħala "Kandy Raja Aranmanai" fil-parti tal-Lvant ta' Thanjavur tul it-triq antika ta' Mariamman Koil. === Era kolonjali === Matul il-perjodu Brittaniku fis-Sri Lanka, l-istorja ta' Kandy u l-pajsaġġ urban tal-belt esperjenzaw tibdil rapidu u drastiku, b'mod partikolari wara r-Ribelljoni ta' Uva. Sir Lowry huwa magħruf li rreġistra fil-''Gazetteer'' "Il-ġrajja tat-tmexxija tal-Ingliżi f'Kandy matul ir-ribelljoni tal-1818 ma tistax tiġi rrakkontata mingħajr ma tħammarlek wiċċek... Bil-kemm kien għad fadal membru ħaj mill-familji ewlenin... Dawk li ma nqatlux bix-xwabel u bl-armi tan-nar, mietu bil-mijiet bil-[[kolera]] u bil-ġidri r-riħ... Oħrajn baqgħu jgħixu fl-injoranza u fl-apatija. Kwalunkwe sforz sussegwenti ta' żvilupp min-naħa tal-gvern għal bosta snin baqgħu biss tentattivi li nbdew u mbagħad ġew abbandunati". Fl-1848, immexxija minn [[Gongalegoda Banda]] u [[Puran Appu]], kien hemm ribelljoni magħrufa bħala r-Ribelljoni ta' Matale. Qabel dan l-avveniment, il-belt u l-pajjiż kienu ilhom taħt it-tmexxija Brittanika għal 32 sena, u matul dak iż-żmien il-Brittaniċi esproprjaw l-art komuni tar-raħħala u ħallewhom f'faqar estrem. Iċ-ċittadini ta' Kandy kellhom jabbandunaw l-għajxien tradizzjonali tagħhom u saru ħaddiema bil-pagi fil-kundizzjonijiet tal-waħx li kienu jipprevalu fil-proprjetajiet u fil-pjantaġġuni l-ġodda li kien ġew introdotti. Minkejja l-pressjoni kollha li ġiet eżerċitata mill-kolonjalisti, iċ-ċittadini ta' Kandy irrifjutaw. B'hekk il-Brittaniċi kellhom iġibu mijiet ta' eluf ta' ''coolies'' (ħaddiema tas-servitù bil-kuntrattar) Tamil min-Nofsinhar tal-Indja. Ir-ribelljoni bdiet fis-26 ta' Lulju 1848 u Gongalegoda Banda sar re, filwaqt li Puran Appu sar il-Prim Ministru, u l-objettiv prinċipali tagħhom kien li jerġgħu jaħtfu lil Kandy mingħand il-Brittaniċi. Ir-Ribelljoni ta' Matale kienet rewwixta tar-raħħala f'idejn in-nies komuni. In-nies tat-tmexxija ta' Kandy kienu nqerdu għalkollox wara r-Ribelljoni ta' Uva, u dan immarka l-ewwel pass f'tranżizzjoni mis-sistema fewdali klassika tar-rewwixti antikolonjali għat-taqbid modern għall-indipendenza. It-tmexxija għaddiet għall-ewwel darba mill-provinċji ta' Kandy f'idejn in-nies komuni u mhux aristokratiċi. Fl-1944, matul [[it-Tieni Gwerra Dinjija]], il-Kmand tax-Xlokk tal-[[Asja]] tal-alleati ġie ttrasferit lejn Kandy, u baqa' hemmhekk sal-aħħar tal-gwerra. === Kandy kontemporanja === Kandy hija t-tieni l-ikbar belt fil-gżira u hija l-belt kapitali tal-Provinċja Ċentrali tas-Sri Lanka moderna. Il-pożizzjoni [[Ġeografija|ġeografika]] tagħha wasslitha biex tkun ċentru ewlieni għat-trasport fil-gżira: Kandy hija ċ-ċentru ta' kollegament mal-[[Artijiet Għoljin Ċentrali tas-Sri Lanka]], u wieħed jista' jasal fil-belt permezz tal-awtostradi ewlenin f'kull direzzjoni tal-gżira. Il-linja ferrovjarja minn [[Kolombo]], il-port marittimu tul il-kosta tal-Punent, tgħaddi minn Kandy u tibqa' sejra sa Badulla fl-Artijiet Għoljin Ċentrali. It-toroq prinċipali Kolombo-Kandy u Kandy-Nuwara Eliya huma tnejn mill-iżjed toroq xeniċi tas-Sri Lanka; it-triq Kolombo-Kandy tgħaddi qalb l-għelieqi u l-pjantaġġuni tal-lastiku, tat-te u tar-ross, filwaqt li t-triq Kandy-Nuwara Eliya tgħaddi minn ġo nofs l-għelieqi tar-ross u l-pjantaġġuni tat-te. Iż-żewġ toroq iserrpu qalb l-għoljiet. Attwalment qed isiru studji ta' fattibbiltà biex tinbena awtostrada oħra bejn Kolombo u Kandy li tgħaddi minn Kadawata u l-belt xenika ta' Katugastota. == Sit ta' Wirt Dinji == [[File:Kandy_WHC.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kandy_WHC.JPG|lemin|daqsminuri|Il-plakka tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'Kandy.]] Il-Belt Sagra ta' Kandy ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1988.<ref name=":0" /> Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iv)''' "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-'''kriterju (vi)''' "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".<ref name=":0" /> == Ġeografija == === Topografija === Kandy tinsab fuq ġewwa, fin-naħa muntanjuża u forestali tal-gżira. Il-belt tinsab bejn diversi ktajjen muntanjużi, fosthom il-Katina Muntanjuża ta' Knuckles u l-Katina Muntanjuża ta' Hanthana, u b'hekk il-belt għandha elevazzjoni ta' 500 metru (1,600 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Tinsab biswit il-lag artifiċjali ta' Kandy u fin-Nofsinhar tas-Santwarju ta' Udawatta Kele. Illum il-ġurnata s-Santwarju ta' Udawatte Kele kulma jmur qed jiċkien. === Klima === Skont is-sistema tal-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen-Geiger, il-klima tal-belt hija waħda ta' foresta pluvjali tropikali (''Af''). Peress li Kandy tinsab fiċ-ċentru tal-gżira u f'elevazzjoni għolja, il-belt tgawdi minn temperaturi iktar bierda u jkollha relattivament iktar xita mill-klima tropikali tal-bqija tal-pajjiż, speċjalment ir-reġjuni kostali. Nuwara Eliya tinsab fin-Nofsinhar tagħha u għandha klima iktar friska minħabba l-elevazzjoni ogħla. Minkejja dan, il-klima ta' Kandy xorta waħda hija tropikali u t-temperaturi medji s-sena kollha jkunu iktar minn 18 °C. Il-belt tesperjenza perjodu b'iktar nixfa minn Jannar sa April. Minn Mejju sa Lulju u minn Ottubru sa Diċembru ir-reġjun jesperjenza l-istaġun tal-monsuni, u matul dak iż-żmien it-temp ma jkunx stabbli u spiss ikun hemm il-maltemp. Minn Marzu sa nofs Mejju jkun hemm il-perjodu ta' bejn il-monsuni, u matul dak iż-żmien ikun hemm xita ħafifa u umdità qawwija. L-umdità ġeneralment tkun bejn 70 % u 79 %.{{Weather box|metric first=yes|single line=yes|location=Kandy|Jan high C=27|Feb high C=28|Mar high C=30|Apr high C=30|May high C=29|Jun high C=28|Jul high C=27|Aug high C=28|Sep high C=28|Oct high C=28|Nov high C=27|Dec high C=27|Jan mean C=23.1|Feb mean C=24.1|Mar mean C=25.4|Apr mean C=25.9|May mean C=25.6|Jun mean C=24.8|Jul mean C=24.3|Aug mean C=24.4|Sep mean C=24.3|Oct mean C=24.3|Nov mean C=24|Dec mean C=23.7|Jan low C=18|Feb low C=18|Mar low C=18|Apr low C=20|May low C=20|Jun low C=20|Jul low C=20|Aug low C=19|Sep low C=19|Oct low C=19|Nov low C=19|Dec low C=18|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=79|Feb precipitation mm=74|Mar precipitation mm=71|Apr precipitation mm=188|May precipitation mm=144|Jun precipitation mm=132|Jul precipitation mm=128|Aug precipitation mm=113|Sep precipitation mm=155|Oct precipitation mm=264|Nov precipitation mm=296|Dec precipitation mm=196|unit rain days=|Jan rain days=6|Feb rain days=5|Mar rain days=8|Apr rain days=14|May rain days=11|Jun rain days=15|Jul rain days=14|Aug rain days=13|Sep rain days=13|Oct rain days=17|Nov rain days=16|Dec rain days=14|Jand sun=7|Febd sun=8|Mard sun=8|Aprd sun=7|Mayd sun=6|Jund sun=6|Juld sun=6|Augd sun=6|Sepd sun=6|Octd sun=6|Novd sun=6|Decd sun=6|source 1=''Weather2Travel'' for highs, lows and sunshine,<ref>{{cite web|title=Best Weather in Kandy, Sri Lanka|url=http://www.weather2travel.com/climate-guides/sri-lanka/kandy.php |publisher=Weather2Travel |access-date=12 November 2013}}</ref> ''Climate-Data.org'' for daily mean temperatures (altitude: 518&nbsp;m)<ref name="Climate-Data.org" />|source 2=''World Climate Guide'',<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimateguide.co.uk/climateguides/srilanka/kandy.php|title=Kandy Climate Guide, Sri Lanka – World Climate Guide|last=www.worldclimateguide.co.uk}}</ref> ''HolidayCheck.com'',<ref>[http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html Temperature Kandy – climate Kandy Sri Lanka (Inside) – weather Kandy] {{webarchive|url=https://archive.today/20130125174835/http://www.holidaycheck.com/climate-wetter_Kandy-ebene_oid-id_5766.html |date=25 January 2013 }}</ref> ''World Climate''<ref>{{cite web|url=http://www.worldclimate.com/cgi-bin/grid.pl?gr=N07E080|title=World Climate: N07E080 – Weather history for travel real estate and education}}</ref>|date=July 2011}} == Tqassim amministrattiv == [[File:SL_Kandy_asv2020-01_img34_Sacred_Tooth_Temple.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:SL_Kandy_asv2020-01_img34_Sacred_Tooth_Temple.jpg|xellug|daqsminuri|It-Tempju tar-Relikwa tas-Sinna tal-Buddha, Kandy.]] Il-belt ta' Kandy tinsab f'elevazzjoni ta' 465 [[metru]] (1,526 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-pjanta tagħha żviluppat madwar żewġ spazji miftuħa: [[pjazza]] rettangolari tawwalija, li fit-tarf tagħha hemm il-binjiet amministrattivi tal-belt kapitali antika, u lag artifiċjali kwadru. Hemm ukoll ġnien pubbliku li jkompli jżid mal-ftuħ tat-tqassim tal-ispazju tal-belt. Kandy issa kibret tant li tinkorpora lil Peradeniya, li tospita l-Università ta' Peradeniya u l-Ġonna [[Botanika|Botaniċi]], Katugastota fit-Tramuntana, u Kundasale, Tennekumbura u Gurudeniya fil-Lvant. === Viċinati === Iċ-Ċentru Storiku ta' Kandy: * Akurana * Ampitiya * Tramuntana ta' Ampitiya * Nofsinhar ta' Ampitiya * Anniwatta * Lvant ta' Aruppola * Asgiriya * Bahirawakanda * Bogambara * Bogodawatta * Bowala * Buwelikada * Dangolla * Deiyannewelle * Kolonja ta' Etamoragodawatta * Punent ta' Gannoruwa * Gelioya * Gampola * Heenagama * Katugastota * Katukele * Kosgaspitiya * Kotugodella * Lewella * Madawala * Mahaiyawa * Malwatta * Mapanawatura * Mavilmada * Menikkumbura * Mulgampola * Navayalatenna * Nittawela * Nuwara Dodanwala * Peradeniya * Polgolla * Siyabalapitiya * Siyambalagastenna * Lvant ta' Suduhumpola * Punent ta' Suduhumpola * Talwatta * Tennekumbura * Udamadapola * Udathalawinna * Watapuluwa * Wattarantenna * Wewelpitiya * Yatiwawala * Wattegama === Distretti === Kandy għandha 24 distrett.<ref>{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20141213203734/http://www.kandymc.org/citypro.asp|titlu=Kandy Munciple Councile|data=2014-12-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-06}}</ref> == Referenzi == [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] [[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]] [[Kategorija:Sri Lanka]] bmjj3dgscywvwcvny50wjtjfxual657