Konkatidral ta' San Ġwann

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mt">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedija</sitename>
    <dbname>mtwiki</dbname>
    <base>https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medja</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Speċjali</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Diskussjoni</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Utent</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Diskussjoni utent</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedija</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Diskussjoni Wikipedija</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Stampa</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Diskussjoni stampa</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Diskussjoni MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Mudell</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Diskussjoni mudell</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Għajnuna</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Diskussjoni għajnuna</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorija</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Diskussjoni kategorija</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Diskussjoni portal</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Konkatidral ta' San Ġwann</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6207</id>
    <revision>
      <id>318829</id>
      <parentid>318727</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T12:41:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>ToniSant mexxa l-paġna [[Il-Konkatidral ta' San Ġwann]] għal [[Konkatidral ta' San Ġwann]]: Titlu aħjar</comment>
      <origin>318726</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10113" sha1="1nab99l91zgi0iukzhu2u68yppc7o73" xml:space="preserve">{{Wikifikazzjoni}}{{Databox}}

Il-'''Konkatidral ta` San Ġwann''' jinsab fil-[[Belt Valletta]] u ġawhra ta[[L-Arti|l-arti]] u tal-istil [[Barokk]]. [[Ordni Militari Sovran ta' Malta|L-Ordni ta' San Ġwann]] bena din il-knisja bħala l-Knisja Konventwali tal-Ordni, jiġifieri din kienet il-knisja prinċipali fejn l-Ordni seta' jamministra s-servizzi reliġjużi. Il-knisja bdiet tinbena fl-1572 fi żmien il-Gran Mastru [[Jean de la Cassière]] fuq id-disinn tal-[[arkitett]] [[Malti]], [[Ġlormu Cassar]]. Il-knisja hija ddedikata lil [[San Ġwann Battista]], il-qaddis patrun tal-Ordni.

== Storja ==
Il-faċċata sempliċi, li għandha kampnar kbir fuq kull naħa, hija awstera u għandha l-karattru ta' fortizza li jirrifletti l-istat sobriju tal-Ordni wara l-[[Assedju ta' Malta (1565)|Assedju l-Kbir]]. In-navata hija twila 53 metru u wiesgħa 15-il metru u għandha [[Kappella|kappelli]] tal-ġenb fuq kull naħa. Dawn il-kappelli kienu assenjati lid-diversi lingwi skont l-anzjanità. Il-lingwi ta' [[Franza]], l-[[Italja]] u [[Aragona]], li kienu predominanti, tqiegħdu l-aktar qrib l-altar.


Kif it-tbexbix tas-[[Seklu XVII|seklu 17]] daħħal l-istil Barokk ġdid, il-[[Gran Mastru Kottoner]] ordna d-dekorazzjoni tal-knisja minn ġewwa. Il-[[Kavallieri]] kienu ħerqana li jħabbtuha mal-knejjes kbar ta' [[Ruma]] u l-karattru pompuż u dimostrattiv tal-era tahom materjal kemm riedu biex jagħmlu dan. L-artist Kalabriż [[Mattia Preti]], li kien ikkummissjonat b'dan ix-xogħol, bidel ġewwa f'ċelebrazzjoni ta' arti Barokka. Huwa l-kuntrast bejn il-faċċata sempliċi u sobrija tal-binja mal-karattru festiv ta' ġewwa li jagħmel lil San Ġwann [[monument]] daqstant uniku.

Il-Gran Mastru [[Manuel Pinto da Fonseca]] għamel donazzjonijiet sostanzjali lill-Knisja Konventwali tal-Ordni, fosthom żewġ qniepen kbar u tqal fonduti mill-Mastru Funditur tal-Ordni, [[Aloisio Bouchut]], fl-1747 u fl-1748; dawn għadhom imdendlin fil-kampnari tal-Konkatidral. Dawn il-qniepen ġew fonduti mill-[[bronż]] ta' żewġ bażiliski li ħallew warajhom it-Torok fl-assedju tal-1565.    

=== Kif il-Knisja Konventwali saret Konkatidral ===
Bosta jikkonfondu għaliex il-Konkatidral ta’ San Ġwann hu msejjaħ hekk - Konkatidral u mhux [[Katidral]]. L-Ordni kien bena l-Knisja Konventwali biex din isservi esklużivament bħala knisja tal-Ordni. L-Isqof ta’ Malta qatt ma kellu xi jeddijiet fuq din il-knisja sakemm l-Ordni baqa’ f’Malta. Meta [[Napuljun I ta' Franza|Napuljun]] keċċa lill-Ordni minn Malta, l-Isqof [[Labini]], immedjatament talab lill-awtoritajiet Franċiżi biex il-knisja ta’ San Ġwann tgħaddi taħt idejh. Din it-talba kienet aċċettata fuq bażi temporanja ta’ sena. Meta mbagħad Malta waqgħet f’idejn l-Ingliżi, dawn ma ridux li l-knisja ta’ San Ġwann tingħata f’idejn l-Isqof ta’ Malta. L-argument tagħhom kien illi jekk il-Knisja Konventwali kienet nbniet mill-Ordni, li kien jiggverna lil Malta, mela l-knisja ta’ San Ġwann kellha bi dritt taqa’ f’idejn l-awtorità governattiva, li f’dan il-każ kienet l-[[Gvernatur Ingliż]]. Biss qatt ma azzardaw li jbiddlu din il-knisja f'waħda Anglikana għax kienu jafu li l-konsegwenzi kienu jkunu kbar.  [[Stampa:HsaraKonKatidral.JPG|thumb|250px|Il-Konkatidral ta’ San Ġwann jeħlisha ħafif mill-ħsara tal-attakki mill-ajru matul [[it-Tieni Gwerra Dinjija]]]]Din il-kwistjoni baqgħet għal bosta snin taħt it-tapit. Sadattant, l-Isqof kellu biża’ kbir li din il-knisja tant prestiġġjuża bir-rikkezzi tagħha xi darba taqa’ f’idejn il-Gvern barrani, li kien ta’ twemmin Anglikan, l-aktar għax issa bdew jiġu l-[[Għalliem|għalliema]] [[Metodiżmu|Metodisti]]. L-Isqof Mattei ra kif għamel u ġab l-approvazzjoni mingħand il-Papa biex din il-knisja taqa’ taħt r-responsabbiltà tiegħu. Bi ftehim mal-Gvernatur Ingliż li aċċetta s-sitwazzjoni, fis-27 ta’ Jannar 1816, il-[[Papa Piju VII]] ta r-rikonoxximent u eleva l-istatus tal-knisja għal dak ta’ “Konkatidral”, jiġifieri Katidral li jaqsam id-dinjità u l-preċedenza onorarja tiegħu mal-Katidral tal-[[Mdina|Imdina]]. Biex ma tinkisirx ir-rieda tajba mal-Gvern Ingliż, b’mod diplomatiku ntlaħaq ftehim li bih l-Gvern Ingliż kellu ċerta setgħa nominali fuq il-Konkatidral. B’hekk fuq il-presbiterju b'mod simboliku, mat-tron tal-Isqof tqiegħed ukoll it-tron irriżervat għall-Gvernatur. Intant, l-awtorità tal-Gvernatur ''vis a vis'' il-Knisja f’Malta kienet tkun manifestata fl-istess Konkatidral f’Jum il-gandlora meta kull sena il-Gvernatur kien jagħmel id-diskors tiegħu lill-kleru minn fuq il-presbiterju. Fi snin aktar riċenti qamu diżgwidi oħra, din id-darba mal-Gvern Malti dwar min kellu d-dritt tal-proprjetà tal-Konkatidral.  

=== It-tibdil ta' xogħol artistiku min-Nazzareni ===
Il-pittur famuż [[Giuseppi Hyzler]] (1787-1858), artist Malti ta’ dixxendenza [[Ġermanja|Ġermaniża]], kien issieħeb ma’ moviment artistiku f'Ruma magħruf bħala n-Nazzareni. Meta ġie lura minn Ruma, fl-1823, hu ħajjar lil bosta artisti Maltin biex isegwu dan l-istil. Hyzler ħadem ħafna ma’ ħuh Vincenzo u mal-assistent tiegħu [[Giuseppe Calleja]], kif ukoll ma’ ħames artisti oħra, l-aktar f’xogħlijiet fil-knejjes. Hyzler kien ħass li l-arti Barokka fil-Konkatidral ta’ San Ġwann kienet frivola u esaġerata, u allura ma kienx għad hemm lokha. B’hekk ħa l-inkarigu li jqaxxar l-induratura tal-ħitan u jneħħi l-[[Skultura|iskultura]] Barokka li kien hemm fil-kappelli u n-navata. Kienu laħaq biss dar il-kappella ta’ Franza, (iddedikata lil [[Pawlu l-Appostlu|San Pawl]]), meta mbagħad ix-xogħol waqaf. 

Tul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Konkatidral ta' San Ġwann ġarrab ħsarat kbar waqt attakk bil-bombi mill-ajru fuq il-Belt Valletta. Parti mill-Anness sofriet l-aktar u l-knisja nnifisha ħelset qerda totali għal ftit. Il-kampnari u l-Sagristija wkoll saritilhom ħsara kbira u l-bieb prinċipali nfaqa' 'l ġewwa. Fortunatament, dak li kien hemm fil-knisja kien diġà ġie trasferit f'post ieħor fil-ħin.

== Intern ==
[[Stampa:Nave of Co-Cathedral of St John, Valletta, showing marble flooring.jpg|daqsminuri|309x309px|L-intern tal-Konkatidral ta' San Ġwann]]
L-intern tal-Konkatidral, il-biċċa kbira huwa magħmul mill-[[pittur]] magħruf Mattia Preti. Suor [[Maria de Dominici]] kienet fost l-artisti u assistenti oħra li ħadmu ma' Preti. L-istil huwa dak [[Barokk]] u l-intern huwa mżejjen ħafna speċjalment fil-faċċata. Preti ħadem fil-ħitan u pinġa l-artali li kellhom xeni mil-ħajja ta' [[San Ġwann]]. Viċin l-entrata prinċipali, wieħed jista' jara' il-monumenti tal-[[Gran Mastru Fra Marc'Antonio Zondadari]].

=== Opri tal-arti ===
[[Stampa:Michelangelo Caravaggio 021.jpg|thumb|left|300px|Il-Qtugħ ir-Ras ta' San Ġwann, 1608.]]
Il-Konkatidral huwa mimli b'xogħlijiet importanti tal-[[arti]] kemm f'dak li hu [[pittura]] kif ukoll skultura. Wieħed mill-aktar xogħlijiet prestiġjużi u importanti huma l-pitturi [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|''l-Qtugħ ir-Ras ta' San Ġwann'']] u ''l-Meditazzjoni ta' San Ġirolamu'', it-tnejn xogħlijiet tal-pittur famuż Michelangelo Merisi da [[Caravaggio|Caravaggio.]] Dawn jinsabu fl-Oratorju. 

==== Caravaggio ====
Caravaggio kien ġie Malta fl-1607. Dan l-artist famuż jibqa’ jissemma bħala l-ewwel u l-aqwa esponent tal-istil ta' arti magħruf bħala il-''chiaroscuro''. Caravaggio jibqa' magħruf ukoll bħala l-artist pijunier tar-[[Realiżmu]]. Hu kien jagħżel il-mudelli tiegħu min-nies kwalunkwe li kien jiltaqa’ magħhom. Fl-arti Karavaġġeska jispiċċa l-idealiżmu tas-sbuħija u l-perfezzjoni tal-figura umana. Minflok tispikka r-realtà bid-difetti u anki l-kruha kollha tagħha. Hekk pereżempju fil-pittura ta’ San Ġirolamu, dan il-karattru hu rrappreżentat b'mod mill-aktar uman, bil-fattizzi li jagħmluh bniedem li kien jeżisti verament. Fil-figura ta' dan il-qaddis ma tidhirx figura iddillistika b'wiċċ b'fattizzi perfetti biex il-qaddis ikun perfett fis-sbuħija tiegħu. F'dan ir-ritratt, il-figura għandha l-ġilda mkemxa tal-pala tal-id. Din għandha tonalità ta' kulur differenti minn dik tad-driegħ bajdanija, bħalma jiġri fir-realtà meta bniedem ikun liebes u protett mix-xemx. Karatteristika oħra importanti tal-pitturi ta’ Caravaggio hi l-kompożizzjoni tal-pittura bis-saħħa tad-dawl bħalma naraw fil-kapulavur tiegħu ''l-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann''. Hawn naraw id-dawl fuq l-iġsma tal-karattri ġej minn sors wieħed, minn naħa ta'  fuq, bħallikieku l-uniku dawl dieħel mit-tieqa hu dak li hemm fis-saqaf tal-oratorju. Fl-arti, dan id-dawl jissejjaħ, ''luce della cantina.''

==== Arazzi Fjammingi ====
Fil-mużew tal-Konkatidral ta’ San Ġwann hemm sett ta' arazzi magħruf bħala “L-Arazzi Fjammingi” li nġieb Malta fl-1701. L-arazzi kienu kkumissjonati mill-Gran Mastru Perellos biex iżejnu l-Knisja Konventwali tal-Ordni ta’ San Ġwann. Dan is-sett hu msejjaħ hekk għaliex kien maħdum minn Judocus de Vos, fil-belt Fjamminga ta’ [[Brussell]]. Is-sett hu magħmul minn ħmistax-il biċċa tapizzerija, kull waħda, 7.5 m b’6.5 m, u minn 14-il panew żgħir (kull wieħed 2 m b’7.5 m). Dan is-sett jittratta t-tema tat-“Trijonf tal-Fidi”. Dawn l-arazzi kienu maħdumin fuq disinn ta’ [[Peter Paul Rubens]] u ta’ [[Nicholas Poussielgue]]. Fl-antik, dawn it-tapizzerji kienu jiddendlu fil-Konkatidral għall-festi ta’ Corpus u ta’ San Ġwann il-Battista, fil-Pentekoste u fl-Imnarja. 

== Illum ==

Illum il-Konkatidral ta’ San Ġwann hu wkoll post fejn isiru avvenimenti kulturali u hu wieħed mill-attrazzjonijiet l-aktar popolari mat-turisti f'Malta. Huwa amministrat mill-Fondazzjoni tal-Konkatidral ta' San Ġwann li twaqqfet fl-2001 biex tiżgura l-konservazzjoni u r-restawr kull fejn u meta jkun meħtieġ, kif ukoll tieħu ħsieb id-dħul u li l-finanzi minn dan id-dħul ikunu sostenibbli.

{{Knejjes Parrokkjali f’Malta}}

[[Kategorija:Katidrali f'Malta]]
[[Kategorija:Belt Valletta]]
[[Kategorija:Ordni Militari Sovran ta' Malta]]</text>
      <sha1>1nab99l91zgi0iukzhu2u68yppc7o73</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8310</id>
    <revision>
      <id>318847</id>
      <parentid>318049</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T02:18:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318847</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88428" sha1="nt4p3ou7c3366477285beq0e9zgitn7" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq
|isem_nattiv                 = ''Република Северна Македонија&lt;br /&gt;Republika Severna Makedonija''
|isem_komuni                 = Maċedonja
|stampa_bandiera             = Flag of the Republic of Macedonia.svg
|stampa_emblema              = Coat of arms of North Macedonia.svg
|stampa_mappa                = Europe-Macedonia.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tar-Repubblika tal-Maċedonja
|ħolqa_emblema               = Emblema tar-Repubblika tal-Maċedonja
|ħolqa_demografija           = Demografija tar-Repubblika tal-Maċedonja
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = &lt;br /&gt;[[Denes nad Makedonija|Денес над Македонија&lt;br /&gt;''Denes nad Makedonija'']]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Illum aktar minn Maċedonja&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Anthem of the Republic of Macedonia (Instrumental).ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Maċedonjana|Maċedonjan]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Skopje]]
|latd=40 |latm=0 |latNS=N |lonġd=21 |lonġm=26 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Skopje]]
|tip_gvern                   = [[Repubblika parlamentari]]
|titlu_kap1                  = [[President tar-Repubblika tal-Maċedonja|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tar-Repubblika tal-Maċedonja|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' Kelliema tal-Assemblea tar-Repubblika tal-Maċedonja|Kelliem tal-Parlament]]
|isem_kap1                   = [[Gordana Siljanovska-Davkova]]
|isem_kap2                   = [[Talat Xhaferi]]
|isem_kap3                   = [[Jovan Mitreski]]
|data_sħubija_UE             = 
|żona_kklassifika            = 148
|poż_erja                    = 148 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 25,713
|erja_mi_kw                  = 9,779
|perċentwal_ilma             = 1.9
|sena_stima_popolazzjoni     = 2011&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.mk/OblastOpsto_en.aspx?id=2 Population] from the State Statistical Office.&lt;/ref&gt;
|stima_popolazzjoni          = 2,058,539
|poż_stima_popolazzjoni      = 146 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 2,022,547&lt;ref name=&quot;stat.gov.mk&quot;&gt;{{ċita web|titlu=Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002 – Book XIII, Skopje, 2005.|editur=State Statistical Office of the Republic of Macedonia|url=http://www.stat.gov.mk/pdf/kniga_13.pdf}}&lt;/ref&gt;
|densità_popolazzjoni_km2    = 80.1
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 210.5
|poż_densità_popolazzjoni    = 122 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $22.147 biljun&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{ċita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=2&amp;pr.y=17&amp;sy=2008&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=962&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |titlu=Maċedonja|editur=International Monetary Fund}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $10,718&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{profitt}} 0.728&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_Table1.pdf |titlu=Human Development Report 2013 |sena=2013 |editur=Nazzjonijiet Uniti }}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 78
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Indipendenza]]
|nota_sovranità              = mill-[[Jugożlavja]]
|avveniment_stabbilit5       = [[Storja tar-Repubblika tal-Maċedonja#Triq għar-Repubblika|Iddikjarata]]
|data_stabbilit5             = 8 ta' Settembru 1991
|avveniment_stabbilit6       = [[Storja tar-Repubblika tal-Maċedonja#Triq għar-Repubblika|Rikonoxxuta uffiċjalment]]
|data_stabbilit6             = 8 ta' April 1993
|valuta                      = [[denar Maċedonjan]]
|kodiċi_valuta               = MKD
|żona_ħin                    = [[Ħin Ewropew Ċentrali|CET]]
|differenza_ħku              = +1
|żona_ħin_legali             = [[Ħin Ewropew Ċentrali tas-Sajf|CEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +2
|cctld                       = [[.mk]]
|kodiċi_telefoniku           = +389
|sena_PGD_nominali           = 2011
|PGD_nominali                = $10.198 biljun&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $4,935&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|noti                        = 
}}
Il-'''Maċedonja ta' Fuq''' ({{awdjo|en-us-Macedonia.ogg|ˌmæsɨˈdoʊniə}} [[Lingwa Maċedonjana|Maċedonjan]]: ''Северна'' ''Македонија''), uffiċjalment ir-'''Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq''' ([[Lingwa Maċedonjana|Maċedonjan]]:''Република Северна Македонија)'', huwa [[pajjiż interkjuż]] li jinsab fil-Punent ċentrali tal-[[Balkani|peniżola Balkana]] fl-[[Ewropa tax-Xlokk]]. Il-pajjiż kien wieħed mill-i[[suċċessjoni tal-istati|stati suċċessuri]] tal-eks [[Repubblika Soċjalista Federali tal-Jugożlavja|Jugożlavja]], li minnha ddikjaraw l-indipendenza fl-1991. Hija saret membru tan-[[Nazzjonijiet Uniti]] f'Settembru tal-1993. Bejn din is-sena sa Frar tal-2019, bħala riżultat ta' [[Tilwima ta' tismija tal-Maċedonja|tilwima mal-Greċja]] fuq l-isem tagħha, kienet iddaħħlet taħt ir-referenza provviżorja tal-'''Eks Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja''',&lt;ref&gt;[http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm United Nations, A/RES/47/225], 8 ta' April 1993&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Riżoluzzjoni tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti 817|Riżoluzzjonijiet tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti 817]] tas-7 ta' April u 845 Ġunju 18 tal-1993, ara [http://www.un.org/Docs/scres/1993/scres93.htm UN resolutions made on 1993]&lt;/ref&gt; xi drabi mqassra bħala ''FYROM'' (mill-Ingliż ''Former Yugoslav Republic of Macedonia'').&lt;ref&gt;FYROM fuq [http://www.google.com/search?q=FYROM&amp;btnGNS=Search+un.org&amp;oi=navquery_searchbox&amp;sa=X&amp;as_sitesearch=un.org&amp;hl=en&amp;client=firefox-a&amp;hs=AKW&amp;rls=org.mozilla%3Ael%3Aofficial un.org]&lt;/ref&gt; F'Ġunju tal-2018, il-Maċedonja u l-Greċja ffirmaw it-Trattat ta' Prespa li rriżolva t-tilwima ta' isem il-pajjiż, fejn il-Maċedonja aċċetta li l-isem uffiċċjali tal-pajjiż isir ir-''Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq''. Dan il-bdil fl-isem beda jieħu effett mit-12 ta' Frar 2019 'il quddiem.

Il-pajjiż huwa mdawwar bl-art, billi jmiss mal-[[Kosovo]] fil-Majjistral, is-[[Serbja]] fit-Tramuntana, il-[[Bulgarija]] fil-Lvant, il-[[Greċja]] fin-Nofsinhar u l-[[Albanija]] fil-Punent.&lt;ref&gt;[http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=288 Ir-Repubblika tal-Maċedonja – Fatti Basiċi], Repubblika tal-Maċedonja, Ministeru tal-affarijiet barranin&lt;/ref&gt; Hija tikkostitwixxi madwar in-nofs tal-akbar [[Maċedonja (reġjun)|reġjun tal-Maċedonja]] ġeografiku, li jinkludi wkoll partijiet tal-Greċja u l-Bulgarija. Il-belt kapital tal-pajjiż hija [[Skopje]], bi 506,926 abitant skont iċ-ċensiment tal-2002. Bliet oħra jinkludu lil [[Bitola]], [[Kumanovo]], [[Prilep]], [[Tetovo]], [[Ohrid]], [[Veles (belt)|Veles]], [[Štip]], [[Kočani]], [[Gostivar]], [[Kavadarci]] u [[Strumica]]. Hija għandha aktar minn 50 lag u sittax-il muntanja ogħla minn 2,000 m (6,562 ft). Il-Maċedonja ta' Fuq hija membru tan-NU u l-[[Kunsill tal-Ewropa]]. Minn Diċembru 2005 kienet ukoll [[Adeżjoni tal-Maċedonja mal-Unjoni Ewropea|kandidat għas-sħubija fl-Unjoni Ewropea]] u [[Adeżjoni tal-Maċedonja man-NATO|applikat għas-sħubija man-NATO]].

Il-Maċedonja ta' Fuq huwa jagħmel madwar it-terz tat-Tramuntana tar-reġjun ġeografiku akbar tal-Maċedonja. Skopje, il-kapitali u l-akbar belt, hija dar għal kwart tal-popolazzjoni tal-pajjiż ta '1.83 miljun. Il-biċċa l-kbira tar-residenti huma Maċedonjani etniċi, poplu Slav tan-Nofsinhar. L-Albaniżi jiffurmaw minoranza sinifikanti ta' madwar 25%, segwiti mit-Torok, ir-Roma, is-Serbi, il-Bosnijaċi, l-Aromani u xi minoranzi oħra.

L-istorja tar-reġjun tibda bir-renju ta' Peonia. Fl-aħħar tas-6 seklu QK, iż-żona ġiet sottomessa mill-Imperu Persjan Akemenidi, u mbagħad inkorporata fir-Renju tal-Maċedonja fir-4 seklu QK. Ir-Repubblika Rumana rebħet ir-reġjun fit-2 seklu QK u għamilha parti mill-akbar provinċja tiegħu, il-Maċedonja. Iż-żona baqgħet parti mill-Imperu Biżantin, iżda spiss kienet attakkata u stabbilita minn tribujiet Slavi li bdew fis-6 seklu E.K. Wara sekli ta' tilwim bejn l-imperi Bulgaru, Biżantin u Serb, kien parti mill-Imperu Ottoman minn nofs is-seklu 14 sal-bidu tas-seklu 20, meta, wara l-Gwerer Balkani tal-1912 u l-1913, it-territorju modern tal-Maċedonja tat-Tramuntana tat-Tramuntana. daħal taħt il-ħakma Serba.

Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, it-territorju kien irregolat mill-Bulgarija, iżda wara t-tmiem tal-gwerra reġa' lura għall-ħakma Serba bħala parti mir-Renju li għadu kif ġie ffurmat tas-Serbi, Kroati u Sloveni. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, reġgħet kienet immexxija mill-Bulgarija; u fl-1945 ġie stabbilit bħala stat kostitwenti tal-Jugoslavja komunista, li baqgħet sas-seċessjoni paċifika tagħha fl-1991. Il-pajjiż sar membru tan-Nazzjonijiet Uniti (NU) fl-1993, iżda bħala riżultat ta’ tilwima mal-Greċja dwar il- isem &quot;Maċedonja&quot;, ġie ammess taħt id-deskrizzjoni provviżorja &quot;dik li kienet ir-Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja&quot; (imqassar bħala &quot;FYROM Macedonia&quot; jew &quot;FYROM&quot;). Fl-2018, it-tilwima ġiet solvuta bi ftehim li l-pajjiż għandu jibdel ismu għal &quot;Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq&quot;. Din il-bidla fl-isem daħlet fis-seħħ kmieni fl-2019.

Il-Maċedonja ta' Fuq hija wkoll membru tan-NATO, il-Kunsill tal-Ewropa, il-Bank Dinji, l-OSCE, is-CEFTA, il-BSEC u d-WTO. Mill-2005, hija kienet ukoll kandidat biex tissieħeb fl-Unjoni Ewropea. Il-Maċedonja tat-Tramuntana hija pajjiż bi dħul medju superjuri kif definit mill-Bank Dinji u għadda minn riforma ekonomika konsiderevoli mill-indipendenza biex tiżviluppa ekonomija miftuħa. Huwa pajjiż li qed jiżviluppa, ikklassifikat fit-82 post fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem; u joffri sigurtà soċjali, sistema ta' kura tas-saħħa universali, u edukazzjoni primarja u sekondarja b'xejn liċ-ċittadini tagħha.

== Ismijiet u etimoloġija == 
L-isem tal-istat ġej mill-kelma Griega Μακεδονία (Makedonía), renju (aktar tard, reġjun) imsemmi mill-Maċedonjani tal-qedem. Ismu, Μακεδόνες (Makedónes), fl-aħħar mill-aħħar ġej mill-aġġettiv Grieg Antik μακεδνός (makednós), li jfisser 'għoli' jew 'koniku', li għandu l-istess għerq bħall-aġġettiv μακρός (makrós, 'twil, għoli, għoli') f' Grieg antik.  Huwa maħsub li l-isem oriġinarjament kien ifisser 'għoli' jew 'għoli', possibilment deskrittiv tal-belt. Skont il-lingwista Robert S.P. Beekes, iż-żewġ termini huma ta' oriġini pre-Grieka u ma jistgħux jiġu spjegati f’termini ta’ morfoloġija Indo-Ewropea. Skont il-lingwista Filip De Decker, l-argumenti ta' Beekes mhumiex sostnuti biżżejjed.

Minbarra l-kwistjoni tal-Maċedonja, l-isem &quot;Maċedonja&quot; intesa fil-biċċa l-kbira bħala denominazzjoni ġeografika matul iż-żminijiet Biżantini u Ottomani, iżda ġie mqajjem mill-movimenti nazzjonalisti Bulgari u Griegi mill-bidu tas-seklu 19 'il quddiem. Ġie mqajjem biss f'nofs is-seklu, biż-żieda tan-nazzjonaliżmu fl-Imperu Ottoman. Sal-bidu tas-seklu 20, ir-reġjun kien diġà kawża nazzjonali, ikkontestata bejn nazzjonalisti Bulgari, Griegi u Serbi. Matul il-perjodu ta 'bejn il-gwerra, l-użu tal-isem &quot;Maċedonja&quot; kien ipprojbit fir-Renju tal-Jugoslavja, minħabba l-politika implimentata ta' Serbanizzazzjoni ta' kelliema Slavi lokali. L-isem &quot;Maċedonja&quot; ġie adottat uffiċjalment għall-ewwel darba fl-aħħar tat-Tieni Gwerra Dinjija mir-Repubblika Soċjalista l-ġdida tal-Maċedonja, li saret waħda mis-sitt pajjiżi kostitwenti tar-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugoslavja. Wara t-tifrik tal-Jugoslavja, din l-entità federali ddikjarat l-indipendenza tagħha u bidlet l-isem uffiċjali tagħha għal &quot;Repubblika tal-Maċedonja&quot; fl-1991. Qabel Ġunju 2018, l-użu tal-isem &quot;Maċedonja&quot; kien is-suġġett ta' tilwima bejn il-Greċja u r-Repubblika tal-Maċedonja ta' dak iż-żmien. il-Maċedonja.

Il-ftehim ta' Prespa ta' Ġunju 2018 ra' lill-pajjiż ibiddel ismu għal &quot;Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq&quot; tmien xhur wara Referendum nazzjonali mhux vinkolanti dwar il-kwistjoni għadda b'approvazzjoni ta' 90%, iżda ma laħaqx il-parteċipazzjoni tal-votanti meħtieġa. f’nofs bojkott, li tħalli d-deċiżjoni finali f’idejn il-parlament li jirratifika r-riżultat. Il-Parlament approva l-bidla fl-isem fid-19 ta' Ottubru, u laħaq il-maġġoranza meħtieġa ta' żewġ terzi meħtieġa biex isiru bidliet kostituzzjonali. Il-vot biex tiġi emendata l-kostituzzjoni u jinbidel l-isem tal-pajjiż għadda fil-11 ta' Jannar, 2019 favur l-emenda. L-emenda daħlet fis-seħħ fit-12 ta' Frar, wara r-ratifika tal-ftehim ta' Prespa u l-Protokoll ta' Adeżjoni tal-Maċedonja ta' Fuq man-NATO mill-Parlament Grieg. Minkejja l-bidla fl-isem, il-biċċa l-kbira taċ-ċittadini u l-biċċa l-kbira tal-midja lokali jirreferu għall-pajjiż b’mod mhux uffiċjali bħala “Maċedonja”.

== Storja ==
=== Storja bikrija === 
[[File:PreMacedon.png|thumb|left|Gruppi etniċi tribali fil-Balkani tan-Nofsinhar qabel l-espansjoni tal-Maċedonja]]
[[File:ta'|thumb|Stobi jew Stoboi (Grieg Antik: Στόβοι, romanizzat: Stóboi; Latin: Stobi; Maċedonjan: Стоби, romanizzat: Stobi), kienet belt antika ta' Paeonia, aktar tard maħkuma mill-Maċedonja, u eventwalment saret il-kapitali tal-provinċja Rumana tal-Maċedonja Salutaris .]]
Il-Maċedonja ta' Fuq tikkorrispondi ġeografikament bejn wieħed u ieħor għar-renju tal-qedem ta' Paeonia, li kien jinsab immedjatament fit-tramuntana tar-renju tal-qedem tal-Maċedonja. Paeonia kienet abitata mill-Paeonians, filwaqt li l-majjistral kienet abitata mid-Dardanians u l-Lbiċ minn tribujiet magħrufa storikament bħala l-Encheleians, Pelagones u Lyncestas; l-aħħar tnejn huma ġeneralment meqjusa bħala tribujiet Molossian tal-grupp Grieg tal-Majjistral, filwaqt li l-ewwel tnejn huma kkunsidrati Illyrians.  Homer isemmi l-qofol tax-Xmara Axios bħala d-dar ta' l-alleati Paeonian ta' Troy.

Fl-aħħar tas-6 seklu QK, il- Persjani Akemenidi taħt il- kmand ta' Darju l- Kbir rebħu lill- Paeonians, u inkorporaw dak li llum huwa l- Maċedonja ta' Fuq fit- territorji vasti tagħhom.  Wara t-telfa fit-tieni invażjoni Persjana tal-Greċja fl-479 QK, il-Persjani finalment irtiraw mit-territorji Ewropej tagħhom, inkluż dak li llum huwa l-Maċedonja ta’ Fuq.

[[File:Ancientbitola.jpg|thumb|left|Heraclea Lyncestis, belt mwaqqfa minn Filippu II tal-Maċedonja fir-4 seklu QK; fdalijiet tal-&quot;Bażilika Żgħira&quot; Biżantina]]

Filippu II tal-Maċedonja assorbi r-reġjuni tal-Maċedonja ta' Fuq (Lynkestis u Pelagonia) u l-parti tan-nofsinhar ta' Paeonia (Deuriopus) fis-saltna tal-Maċedonja fis-sena 356 QK. Iben Filippu Alessandru l-Kbir rebaħ il-kumplament tar-reġjun u inkorporah fl-imperu tiegħu, u wasal fit-tramuntana sa Scupi, iżda l-belt u l-inħawi tal-madwar baqgħu parti mid-Dardania. Wara l-mewt ta' Alessandru, l-armati Ċeltiċi bdew jattakkaw ir-reġjuni tan-Nofsinhar, u jheddu s-saltna tal-Maċedonja. Fl-310 QK, huma attakkaw iż-żona, iżda ġew megħluba.

Ir-Rumani stabbilixxew il-provinċja tal-Maċedonja fl-146 QK. Sa żmien Djoklezjan, il-provinċja kienet ġiet suddiviża bejn il-Maċedonja Prima (&quot;l-ewwel Maċedonja&quot;) fin-nofsinhar, li kienet tinkludi l-biċċa l-kbira tar-renju tal-Maċedonja, u l-Maċedonja Salutaris (li tfisser &quot;Maċedonja b'saħħitha&quot;, magħrufa wkoll bħala Macedonia Secunda, &quot;. it-tieni Maċedonja&quot;) lejn it-tramuntana, li parzjalment kienet tinkludi d-Dardania u l-Paeonia kollha; il-biċċa l-kbira tal-konfini moderni tal-pajjiż jinsabu f'dan tal-aħħar, bil-belt ta' Stobi bħala l-kapitali tagħha. L-espansjoni Rumana ġabet iż-żona ta' Scupi taħt il-ħakma Rumana fi żmien Domizjan (AD 81-96), u waqgħet fi ħdan il-provinċja ta' Moesia. Filwaqt li l-Grieg baqa' l-lingwa dominanti fil-parti tal-Lvant tal-Imperu Ruman, speċjalment fin-nofsinhar tal-Linja Jireček, il-Latin infirex sa ċertu punt fil-Maċedonja.

=== Perjodu medjevali === 
[[File:66-manasses-chronicle.jpg|thumb|left|Minjatura mill-Kronika ta' Manasse, li turi t-telfa ta' Samwel f'idejn Basile II u r-ritorn tas-suldati għomja tiegħu.]]
Tribijiet Slavi stabbilixxew fir-reġjun tal-Balkani, inkluż il-Maċedonja ta' Fuq, lejn l-aħħar tas-6 seklu wara Kristu Kienu mmexxija mill-Avari ta' Pannonia. Is-Slavi ssetiljaw f'postijiet ta' insedjamenti preċedenti u probabbilment aktar tard ingħaqdu ma' popolazzjonijiet lokali biex jiffurmaw komunitajiet imħallta Biżantini-Slavi. Reġistri storiċi jiddokumentaw li f’ċ.  680 ħakkiem Bulgaru jismu Kuber mexxa grupp ta 'l-aktar Kristjani msejħa Sermesianoi, li kienu suġġetti tiegħu, u huma stabbilixxew fir-reġjun ta' Pelagonia. Huwa possibbli li kienu magħmula minn Bulgari, Biżantini, Slavi u anke tribujiet Ġermaniċi. M'hemmx aktar informazzjoni dwar il-ħajja ta' Kuber. Ir-renju ta' Presian jidher li jikkoinċidi mal-estensjoni tal-kontroll Bulgaru fuq it-tribujiet Slavi fil-Maċedonja u madwarha. It-tribujiet Slavi li stabbilixxew fir-reġjun tal-Maċedonja kkonvertiw għall-Kristjaneżmu madwar id-9 seklu matul ir-renju tat-Tsar Boris I tal-Bulgarija. L-Iskola Letterarja Ohrid saret waħda miż-żewġ ċentri kulturali ewlenin tal-Ewwel Imperu Bulgaru, flimkien mal-Iskola Letterarja Preslav. Imwaqqfa f'Ohrid fl-886 minn San Klement ta' Ohrid fuq l-ordni ta' Boris I, l-Iskola Letterarja ta' Ohrid ipparteċipat fit-tixrid ta' l-iskrittura Ċirillika.

[[File:St Sophia (Ohrid).jpg|thumb|left|Knisja ta' Santa Sofia, l-ewwel knisja sinodali tal-Arċisqof ta' Ohrid]]
[[File:Iglesia de San Pantaleón, Ohrid, Macedonia, 2014-04-17, DD 35 HDR.jpg|thumb|Knisja tal-Qaddisin Klement u Panteleimon f'Ohrid]]

Wara l-invażjoni tal-Bulgarija minn Sviatoslav, il-Biżantini ħadu l-kontroll tal-Bulgarija tal-Lvant. Samwel ġie pproklamat Tsar tal-Bulgarija. Hu mexxa l-kapitali lejn Skopje u mbagħad lejn Ohrid, li kienet iċ-ċentru kulturali u militari tal-Lbiċ tal-Bulgarija sa mill-ħakma ta' Boris I. Samwel reġa' stabbilixxa l-poter Bulgaru, iżda wara diversi deċennji ta' kunflitt, fl-1014, l-imperatur Biżantin Basile II għeleb. l-armati tagħhom, u fi żmien erba’ snin il-Biżantini reġgħu reġgħu lura l-kontroll fuq il-Balkani (il-Maċedonja ta' Fuq tal-lum kienet inkluża fi provinċja ġdida, imsejħa l-Bulgarija). Il-grad tal-Patrijarkat Bulgaru awtoċefalu kien imnaqqas minħabba s-sottomissjoni tiegħu lil Kostantinopli u ttrasformat fl-Arċisqof ta' Ohrid. Fl-aħħar tas-seklu 12, it-tnaqqis Biżantin ra r-reġjun ikkontestat minn diversi entitajiet politiċi, inkluża okkupazzjoni qasira Normanna fl-1080s.

Fil-bidu tat-13-il seklu, l-Imperu Bulgaru mill-ġdid ħa l-kontroll tar-reġjun. Imġarrab minn diffikultajiet politiċi, l-imperu ma damx ħafna, u fil-bidu tas-seklu 14 ir-reġjun reġa' lura għall-kontroll Biżantin. Fis-seklu 14, saret parti mill-Imperu Serb. Skopje saret il-kapitali tal-imperu tat-Tsar Stefan Dušan. Wara l-mewt ta' Dušan, deher suċċessur dgħajjef u ġlidiet għall-poter fost in-nobbli reġgħu qasmu l-Balkani. Dawn l-avvenimenti ħabtu mad-dħul tat-Torok Ottomani fl-Ewropa.

=== Perjodu Ottoman ===
Ir-Renju ta' Prilep kien wieħed mill-istati ta' ħajja qasira li ħarġu wara l-kollass tal-Imperu Serb fis-seklu 14, li ttieħed mill-Ottomani fl-aħħar tal-istess seklu. Gradwalment, il-Balkani ċentrali kollha ġew maħkuma mill-Imperu Ottoman u baqgħu taħt il-ħakma tiegħu għal ħames sekli bħala parti mill-provinċja jew Eyalet ta 'Rumelia. L-isem Rumelia (Turk: Rumeli) ifisser &quot;Art tar-Rumani&quot; bit-Tork, li jirreferi għall-artijiet maħkuma mit-Torok Ottomani mill-Imperu Biżantin. Matul is-sekli, l-Eyalet ta' Rumelia naqas fid-daqs permezz ta' riformi amministrattivi, sakemm fis-seklu 19 kien jikkonsisti f'reġjun tal-Albanija ċentrali u tal-punent tal-Maċedonja ta' Fuq bil-kapitali tiegħu f’Manastir jew il-Bitola tal-lum. L-Eyalet ta' Rumelia tneħħa fl-1867 u dak it-territorju tal-Maċedonja sussegwentement sar parti mill-vilayates ta' Manastir, Kosova u Selanik sat-tmiem tal-ħakma Ottomana fl-1912. Mal-bidu tar-Qawmien Nazzjonali Bulgaru fis-seklu 19, bosta riformaturi kienu minn dan ir-reġjun, inklużi l-aħwa Miladinov, Rajko Žinzifov, Joakim Krčovski, Kiril Pejčinoviḱ u oħrajn. L-isqofati ta' Skopje, Debar, Bitola, Ohrid, Veles u Strumica ivvutaw biex jissieħbu fl-Eżarkat Bulgaru wara t-twaqqif tiegħu fl-1870.

=== Perjodu modern === 
==== Awtonoiżmu Maċedonjan ==== 
[[File:Nikola Karev.jpg|thumb|Nikola Karev, kap tal-gvern proviżorju tar-Repubblika ta' Kruševo għal żmien qasir matul ir-rewwixta ta' Ilinden]]
Fl-aħħar tas-seklu 19, bdew jitfaċċaw diversi movimenti li l-għan tagħhom kien it-twaqqif ta’ Maċedonja awtonoma, li tkun tiġbor ir-reġjun kollu tal-Maċedonja; l-ewwel wieħed minn dawn kien il-Kumitat Rivoluzzjonarju Bulgaru tal-Maċedonja u Adrianopli, li aktar tard sar l-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Sigrieta tal-Maċedonja u Adrianopli (SMARO). Fl-1905 ingħatat l-isem mill-ġdid tal-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna tal-Maċedonja u Adrianopli (IMARO) u wara l-Ewwel Gwerra Dinjija l-organizzazzjoni nqasmet fl-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna tal-Maċedonja (IMRO) u l-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna Traċja (ITRO).

Fl-ewwel snin tal-organizzazzjoni, l-eliġibilità għas-sħubija kienet esklussiva għall-Bulgari, iżda aktar tard ġiet estiża għall-abitanti kollha tat-Turkija Ewropea irrispettivament mill-etniċità jew ir-reliġjon. Ħafna mill-membri tagħha kienu Bulgari Maċedonjani. Fl-1903, IMRO organizza r-Rewwixta Ilinden-Preobrazhenie kontra l-Ottomani, li wara xi suċċessi inizjali, inkluż il-formazzjoni tar-Repubblika Kruševo, tgħaffeġ b'ħafna telf ta' ħajjiet. Ir-rewwixta u l-formazzjoni tar-Repubblika Kruševo huma meqjusa bħala l-pedament u l-prekursuri tal-istabbiliment eventwali tal-istat Maċedonjan. Il-mexxejja tar-rewwixta ta' Ilinden huma ċċelebrati bħala eroj nazzjonali fil-Maċedonja ta' Fuq. L-ismijiet tar-rivoluzzjonarji tal-IMRO bħal Gotse Delchev, Pitu Guli, Dame Gruev u Yane Sandanski ġew inklużi fil-lirika tal-innu nazzjonali tal-istat tal-Maċedonja ta' Fuq &quot;Denes nad Makedonija&quot; (&quot;Illum fuq il-Maċedonja&quot;). Il-festa nazzjonali ewlenija tal-Maċedonja ta' Fuq, Jum ir-Repubblika, tiġi ċċelebrata fit-2 ta' Awwissu, Ilinden (Jum Sant’ Elija), il-jum tar-Rewwixta ta' Ilinden.

==== Renju tas-Serbja ====
Wara ż-żewġ Gwerer tal-Balkani tal-1912 u l-1913 u x-xoljiment tal-Imperu Ottoman, il-biċċa l-kbira tat-territorji tiegħu okkupati mill-Ewropa kienu maqsuma bejn il-Greċja, il-Bulgarija u s-Serbja. Kważi t-territorju li kien se jsir il-Maċedonja ta' Fuq ġie anness mis-Serbja skont it-trattat ta' paċi konkluż f'Bukarest. Madankollu, ir-reġjun Strumica għadda f'idejn il-Bulgarija. Wara l-qsim, saret kampanja kontra l-Bulgarija fiż-żoni taħt il-kontroll Serb u Grieg. Is-Serbi għalqu sa 641 skola Bulgara u 761 knisja, filwaqt li l-kleru u l-għalliema esarkisti tkeċċew. L-użu tad-djaletti kollha tal-Maċedonja u tal-Bulgaru standard ġie pprojbit. L-IMRO, flimkien ma' Albaniżi lokali, organizzaw ir-rewwixta ta' Ohrid-Debar kontra l-gvern Serb. Fi ftit jiem ir-ribelli qabdu l-ibliet ta' Gostivar, Struga u Ohrid, u keċċew it-truppi Serbi. Skont ir-rapport tal-Carnegie Endowment for International Peace, armata Serba ta' 100,000 suldat regolari ssopriet ir-rewwixta. Ħafna mietu u għexieren ta' eluf ta' refuġjati ħarbu lejn il-Bulgarija u l-Albanija.

==== L-Ewwel Gwerra Dinjija ==== 
[[File:Balkan Wars Boundaries cleanup.jpg|thumb|Id-diviżjoni tat-territorji Ottomani fl-Ewropa (inkluż ir-reġjun tal-Maċedonja) wara l-Gwerer Balkani skont it-Trattat ta' Bukarest]]
Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-biċċa l-kbira tal-Maċedonja tat-Tramuntana tal-lum kienet parti miż-żona okkupata mill-Bulgari Serbi wara li l-pajjiż kien invadat mill-Poteri Ċentrali fil-ħarifa tal-1915. Ir-reġjun kien magħruf bħala &quot;Żona ta' Spezzjoni Militari tal-Maċedonja&quot; u kien amministrata minn kmandant militari Bulgaru. Immedjatament inbdiet politika ta' Bulgarizzazzjoni tar-reġjun u l-popolazzjoni tiegħu, matul il-perjodu li fih l-IMRO ħarġet minn organizzazzjoni klandestina biex isservi bħala ġendarmerija, tieħu l-kontroll tal-istruttura kollha tal-pulizija, u tinforza l-Bulgarizzazzjoni tar-reġjun.  Skont Robert Gerwarth, il-politika ta' denazzjonalizzazzjoni Bulgara, inkluż l-aspett paramilitari tagħha, kienet kważi identika fl-intenzjoni u fl-eżekuzzjoni tagħha għall-politika Serba li qabilha.

L-użu esklussiv tal-lingwa Bulgara kien permess, iċ-Ċirilliku Serb kien ipprojbit, qassisin Serbi ġew arrestati u deportati, ismijiet li jdoqqu Serbi nbidlu għal dawk Bulgari, għalliema tal-iskejjel iddaħħlu mill-Bulgarija filwaqt li kotba Serbi tneħħew mill-iskejjel u libreriji u nqerdu pubblikament. . Irġiel adulti ntbagħtu f'kampijiet tax-xogħol jew sfurzati jingħaqdu mal-armata Bulgara, rappreżentanti tal-intelliġenza Serba ġew deportati jew eżegwiti. Skont Paul Mojzes, l-għan tal-gvern Bulgaru kien li joħloq territorji Bulgari pur billi jiddenazzjonalizza l-popolazzjoni Slava mhux Bulgara tal-Maċedonja.

[[File:Krushevo 1918.jpg|thumb|Ċelebrazzjoni tar-Rewwixta Ilinden fi Kruševo waqt l-okkupazzjoni Bulgara tan-Nofsinhar tas-Serbja matul l-Ewwel Gwerra Dinjija.]]
==== Jugoslavja ==== 
Wara l-kapitulazzjoni tal-Bulgarija u t-tmiem tal-Ewwel Gwerra Dinjija, iż-żona reġgħet ingħatat il-kontroll ta' Belgrad bħala parti mir-Renju ta' Serbi, Kroati u Sloveni li għadu kif ġie ffurmat u reġgħu ġew introdotti miżuri anti-Bulgari. L-għalliema u l-kleru Bulgari tkeċċew, tneħħew posters u kotba bil-lingwa Bulgara, u l-organizzazzjonijiet Bulgari kollha ġew xolti. Ukoll wara t-Trattat ta' Neuilly-sur-Seine, ir-reġjun ta' Strumica ġie anness mal-Maċedonja Serba fl-1919.

Il-gvern Serb wettaq politika ta' Serbanizzazzjoni sfurzata fir-reġjun, li kienet tinkludi soppressjoni sistematika ta' attivisti Bulgari, tibdil tal-kunjomijiet tal-familja, kolonizzazzjoni interna, sfruttament tal-ħaddiema, u propaganda intensa. Biex jassistu l-implimentazzjoni ta' din il-politika, madwar 50,000 suldat u ġendarmerija Serbi kienu stazzjonati fil-Maċedonja ta' Fuq tal-lum. Fl-1940 madwar 280 kolonja Serba (li jinkludu 4,200 familja) ġew stabbiliti bħala parti mill-programm ta' kolonizzazzjoni interna tal-gvern (il-pjanijiet inizjali talbu li 50,000 familja joqgħodu fil-Maċedonja ta' Fuq tal-lum).

Fl-1929, ir-Renju ingħata l-isem uffiċjalment bħala Renju tal-Jugoslavja u maqsum fi provinċji msejħa banovinas. Is-Serbja tan-Nofsinhar, inkluża l-Maċedonja ta' Fuq kollha ta' llum, saret il-Vardar Banovina tar-Renju tal-Jugoslavja.

L-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna tal-Maċedonja (ORIM) ippromwoviet il-kunċett ta' Maċedonja indipendenti fil-perjodu ta' bejn il-gwerra. Il-mexxejja tagħha, inklużi Todor Alexandrov, Aleksandar Protogerov u Ivan Mihailov, ippromwovew l-indipendenza tat-territorju tal-Maċedonja maqsum bejn is-Serbja u l-Greċja għall-popolazzjoni kollha, irrispettivament mir-reliġjon u l-etniċità. Il-gvern Bulgaru ta' Alexander Malinov fl-1918 offra li jagħti lil Pirin il-Maċedonja għal dak il-għan wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, iżda l-Poteri l-Kbar ma adottawx din l-idea għax is-Serbja u l-Greċja opponewha. Fl-1924, l-International Komunista (Komintern) issuġġeriet li l-partiti komunisti kollha fil-Balkani jadottaw pjattaforma ta '&quot;Maċedonja Magħquda&quot;, iżda s-suġġeriment ġie miċħud mill-komunisti Bulgari u Griegi.

L-IMRO kompliet tniedi gwerra ribelli f'Vardar, il-Maċedonja, flimkien mal-Organizzazzjoni Sigrieta Rivoluzzjonarja taż-Żgħażagħ tal-Maċedonja, li wettqet ukoll attakki ta' gwerillieri kontra l-armata Serba u uffiċjali amministrattivi hemmhekk. Fl-1923 fi Stip, ġiet iffurmata organizzazzjoni paramilitari msejħa l-Assoċjazzjoni kontra l-Banditi Bulgari minn Ċetniki Serbi, rinnegati tal-IMRO u membri tal-Organizzazzjoni Federattiva tal-Maċedonja (MFO) biex jopponu l-IMRO u l-MMTRO. Fid-9 ta' Ottubru, 1934, il-membru tal-IMRO Vlado Chernozemski qatel lil Alessandru I tal-Jugoslavja.

Fil-Vardar tal-Maċedonja Jugoslava u fost id-dijaspora tax-xellug tal-Bulgarija, l-ideat tal-Maċedonja nfirxu matul il-perjodu ta’ bejn il-gwerra u rċevew appoġġ mill-Komintern. Fl-1934, il-Komintern ħareġ riżoluzzjoni speċjali li għall-ewwel darba stabbiliet linji gwida għar-rikonoxximent tal-eżistenza ta' nazzjon u lingwa Maċedonjan indipendenti.

==== It-Tieni Gwerra Dinjija ==== 
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Jugoslavja kienet okkupata mill-poteri tal-Assi mill-1941 sal-1945. Il-Vardar Banovina kienet maqsuma bejn il-Bulgarija u l-Albanija okkupata mill-Italja. Ġew stabbiliti Kumitati ta' Azzjoni Bulgari biex jippreparaw ir-reġjun għall-amministrazzjoni u l-armata l-ġdida Bulgara. Il-kumitati kienu jikkonsistu prinċipalment f'ex membri tal-IMRO u l-Organizzazzjoni Sigriet taż-Żgħażagħ Rivoluzzjonarji tal-Maċedonja (MYSRO), iżda pparteċipaw ukoll xi ex membri tal-IMRO (Unjoni).

Bħala mexxej tal-komunisti Vardar tal-Maċedonja, Metodi Shatorov (&quot;Sharlo&quot;) qaleb mill-Partit Komunista Jugoslav għall-Partit Komunista Bulgaru u rrifjuta li jibda azzjoni militari kontra l-armata Bulgara. L-awtoritajiet Bulgari, taħt pressjoni Ġermaniża, kienu responsabbli għall-ġbir u d-deportazzjoni ta 'aktar minn 7,000 Lhudi fi Skopje u Bitola. Il-ħakma ħarxa tal-forzi tal-okkupazzjoni ħeġġet lil ħafna Maċedonjani fil-Vardar biex jappoġġjaw il-moviment ta’ reżistenza partiġġjana komunista ta' Josip Broz Tito wara l-1943, u ħarġet il-Gwerra ta' Ħelsien Nazzjonali.

F’Vardar il-Maċedonja, wara l-kolp ta' stat Bulgaru tal-1944, it-truppi Bulgari, imdawra minn forzi Ġermaniżi, ġġieldu triqthom lura lejn l-ex fruntieri tal-Bulgarija. Taħt it-tmexxija tal-gvern il-ġdid Bulgaru pro-Sovjetiku, erba' armati, li jammontaw għal 455,000 suldat, ġew mobilizzati u riorganizzati. Ħafna minnhom reġgħu daħlu fil-Jugoslavja okkupata kmieni f'Ottubru 1944 u marru minn Sofia għal Niš, Skopje u Pristina bil-kompitu strateġiku li jimblukkaw l-irtirar tal-forzi Ġermaniżi mill-Greċja. L-armata Bulgara kienet tilħaq l-Alpi fl-Awstrija, u tipparteċipa fit-tkeċċija tal-Ġermaniżi lejn il-punent mill-Jugoslavja u l-Ungerija.

Imġiegħla mill-Unjoni Sovjetika toħloq Federazzjoni Slava tan-Nofsinhar kbira, fl-1946 il-gvern komunista l-ġdid, immexxi minn Georgi Dimitrov, qabel li jgħaddi l-Maċedonja Bulgara f'idejn il-Maċedonja Magħquda. Bil-ftehim ta' Bled, fl-1947 il-Bulgarija kkonfermat formalment l-unifikazzjoni ppjanata tar-reġjun tal-Maċedonja, iżda pposponiet dan l-att sa wara l-formazzjoni tal-Federazzjoni futura. Kienet l-ewwel darba li aċċetta l-eżistenza ta' etniċità u lingwa separata tal-Maċedonja. Wara l-qasma ta' Tito-Stalin, ir-reġjun tal-Maċedonja ta' Pirin baqa' parti mill-Bulgarija u aktar tard il-Partit Komunista Bulgaru rreveda l-fehma tiegħu dwar l-eżistenza ta' nazzjon u lingwa separata tal-Maċedonja.

==== Jugoslavja Soċjalista ==== 
F'Diċembru 1944, l-Assemblea Anti-Faxxista għal-Liberazzjoni Nazzjonali tal-Maċedonja (ASNOM) ipproklamat ir-Repubblika Popolari tal-Maċedonja bħala parti mir-Repubblika Federali Popolari tal-Jugoslavja. L-istat waqqa’ l-kelma “soċjalista” minn ismu fl-1991 meta ssepara b'mod paċifiku mill-Jugoslavja.

Ir-repubblika l-ġdida saret waħda mis-sitt repubbliki tal-federazzjoni Jugoslava. Wara l-bidla fl-isem tal-federazzjoni għar-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugoslavja fl-1963, ir-Repubblika Popolari tal-Maċedonja ngħatat l-isem ukoll mill-ġdid tar-Repubblika Soċjalista tal-Maċedonja.

==== Dikjarazzjoni ta' indipendenza ==== 
Il-Maċedonja ta' Fuq tiċċelebra uffiċjalment it-8 ta' Settembru, 1991 bħala Jum l-Indipendenza (Maċedonjan: Ден на независноста, Den na nezavisnosta), fir-rigward tar-referendum li approva l-indipendenza mill-Jugoslavja. L-anniversarju mill-bidu tar-Rewwixta Ilinden (Jum San Elija) fit-2 ta' Awwissu huwa wkoll iċċelebrat b'mod wiesa' fuq livell uffiċjali bħala Jum ir-Repubblika.

Robert Badinter, bħala kap tal-Kummissjoni tal-Arbitraġġ tal-Konferenza tal-Paċi dwar il-Jugoslavja, irrakkomanda rikonoxximent tal-KE f'Jannar 1992. Fil-15 ta' Jannar 1992, il-Bulgarija kienet l-ewwel pajjiż li rrikonoxxiet l-indipendenza tar-repubblika.

Il-Maċedonja baqgħet fil-paċi matul il-gwerer Jugoslavi tal-bidu tad-disgħinijiet ġew miftiehma xi bidliet żgħar ħafna fil-fruntiera tagħha mal-Jugoslavja biex isolvu problemi bil-linja ta' demarkazzjoni bejn iż-żewġ pajjiżi. Kienet destabilizzata ħafna mill-gwerra tal-Kosovo fl-1999, meta madwar 360,000 refuġjat Albaniż etniku mill-Kosovo ħadu refuġju fil-pajjiż. Huma telqu ftit wara l-gwerra, u nazzjonalisti Albaniżi fuq iż-żewġ naħat tal-fruntiera ħadu l-armi ftit wara biex ifittxu awtonomija jew indipendenza għaż-żoni popolati mill-Albaniżi tal-Maċedonja.

=== seklu 21 ===
==== 2001 ribelljon ====
[[File:2001 Macedonian insurgency map.svg|thumb|Mappa tal-operazzjonijiet matul ir-ribelljoni tal-2001]]
[[File:Aneks kon ramkoven dogovor.jpg|thumb|left|Trattat ta' Ohrid (Охридски рамковен договор/Ohridski ramkoven dogovor/Marrëveshja e Ohrit) fit-13 ta' Awwisu 2001u li temm il-kunflitt etniku armat bejn il-forzi Albaniżi tal-Armata tal-Ħelsien tal-Kosovo u l-Forzi tas-Sigurtà tal-Maċedonja]]
Bejn Frar u Awwissu 2001, seħħ kunflitt bejn il-gvern u r-ribelli etniċi Albaniżi, l-aktar fit-tramuntana u l-punent tal-pajjiż. Il-gwerra ntemmet bl-intervent ta' forza ta' monitoraġġ tan-NATO għall-waqfien mill-ġlied. Skont it-termini tal-Ftehim ta' Ohrid, il-gvern qabel li jiddelega setgħa politika u rikonoxximent kulturali akbar lill-minoranza Albaniża. In-naħa Albaniża qablet li tabbanduna t-talbiet separatisti u tirrikonoxxi bis-sħiħ l-istituzzjonijiet kollha tal-Maċedonja. Barra minn hekk, taħt dan il-ftehim, l-NLA kellha tiżżarma u tagħti l-armi tagħha lil forza tan-NATO. Madankollu, il-forzi tas-sigurtà tal-Maċedonja kellhom żewġ ġlied armati oħra ma' gruppi militanti Albaniżi, fl-2007 u fl-2015 rispettivament.

Fl-2012, faqqgħet tensjonijiet interetniċi fil-Maċedonja, b'inċidenti ta' vjolenza bejn l-Albaniżi u l-Maċedonjani. F'April 2017, folla ta' nazzjonalisti Maċedonjani daħlu fil-Parlament tal-Maċedonja b'reazzjoni għall-elezzjoni ta' Talat Xhaferi, Albaniż etniku u eks kmandant tal-Armata ta' Ħelsien Nazzjonali matul il-kunflitt tal-2001, bħala Speaker tal-Assemblea.

==== Antikitajiet ====
Wara li tela' fil-poter fl-2006, iżda speċjalment mindu l-pajjiż ma stedinx lin-NATO fl-2008, il-gvern tal-VMRO-DPMNE mexa politika ta' “Antikvizatzija” bħala mod kif titfa’ pressjoni fuq il-Greċja, kif ukoll b' l-iskop li tinbena identità interna. Statwi ta' Alessandru l-Kbir u Filippu tal-Maċedonja twaqqfu f’diversi bliet madwar il-pajjiż. Barra minn hekk, ħafna biċċiet ta' infrastruttura pubblika, bħal ajruporti, awtostradi, u grawnds ngħataw l-isem ġdid f'ġieħ Alexander u Philip.

==== It-triq tal-UE u tan-NATO ====
[[File:Потпишување на договорот за македонско-грчкиот спор (17.06.2018, Преспа) (42853677381).jpg|thumb|Iffirmar simboliku tal-ftehim ta' Prespa]]
F'Awwissu 2017, ir-Repubblika tal-Maċedonja ta' dak iż-żmien iffirmat ftehim ta' ħbiberija mal-Bulgarija, bil-għan li ttemm l-&quot;ideoloġija anti-Bulgara&quot; fil-pajjiż u ssolvi problemi storiċi bejn it-tnejn.

Skont il-ftehim ta' Prespa, iffirmat mal-Greċja fis-17 ta' Ġunju, 2018, il-pajjiż qabel li jibdel ismu għar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq u li jieqaf juża pubblikament il-Vergina Sun. Huwa żamm id-demonimo &quot;Maċedonjan&quot;, iżda ċċara li dan huwa distint mill-identità Ellenistika tal-Maċedonja fit-Tramuntana tal-Greċja. Il-ftehim kien jinkludi t-tneħħija ta’ materjal irredentist mill-kotba u l-mapep fiż-żewġ pajjiżi, u r-rikonoxximent uffiċjali tan-NU tal-lingwa Slava Maċedonjana. Issostitwixxa l-Ftehim Interim bilaterali tal-1995.

L-irtirar tal-veto Grieg, flimkien mal-iffirmar tal-ftehim ta' ħbiberija mal-Bulgarija, irriżulta li fis-27 ta' Ġunju l-Unjoni Ewropea approvat il-bidu tan-negozjati ta' adeżjoni, li kienu mistennija li jsiru fl-2019, bil-kundizzjoni li għall-ftehim ta' Prespa jiġu implimentati. Fil-5 ta' Lulju, il-ftehim ta' Prespa ġie ratifikat mill-parlament tal-Maċedonja b'69 deputat jivvutaw favur. Fit-12 ta' Lulju, in-NATO stiednet lill-Maċedonja biex tibda n-negozjati ta' adeżjoni fi sforz biex issir it-30 membru tal-alleanza. Fit-30 ta' Lulju, il-parlament tal-Maċedonja approva pjanijiet biex isir referendum mhux vinkolanti dwar il-bidla tal-isem tal-pajjiż, li sar fit-30 ta' Settembru. Wieħed u disgħin fil-mija tal-votanti vvutaw favur b’parteċipazzjoni ta’ 37%, iżda r-referendum ma sarx minħabba rekwiżit kostituzzjonali ta' 50% ta' votazzjoni.

[[File:North Macedonia Joins NATO.jpg|thumb|left|Il-Maċedonja ta' Fuq tfakkar l-adeżjoni tagħha man-NATO fid-Dipartiment tal-Istat tal-Istati Uniti.]]

Fis-6 ta' Frar, 2019, ir-rappreżentanti permanenti tal-Istati Membri tan-NATO u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin tal-Maċedonja Nikola Dimitrov iffirmaw il-protokoll għall-adeżjoni tal-Maċedonja ta' Fuq man-NATO fi Brussell. Il-protokoll ġie ratifikat fit-8 ta’ Frar mill-parlament Grieg, u b’hekk tlestiet il-prekundizzjonijiet kollha għad-dħul fis-seħħ tal-ftehim ta’ Prespa. Sussegwentement, fit-12 ta’ Frar, il-gvern tal-Maċedonja ħabbar l-attivazzjoni formali tal-emendi kostituzzjonali li effettivament biddlu l-isem tal-pajjiż għall-Maċedonja ta' Fuq u informa lin-Nazzjonijiet Uniti u lill-Istati Membri tagħha b’dan.

F'Marzu 2020, wara li tlesta l-proċess ta' ratifika mill-membri kollha tan-NATO, il-Maċedonja ta' Fuq issieħbet man-NATO, u saret it-30 stat membru. Fl-istess xahar, il-mexxejja tal-Unjoni Ewropea taw formalment l-approvazzjoni lill-Maċedonja ta' Fuq biex jibdew taħditiet biex jissieħbu fl-UE. Fis-17 ta' Novembru 2020, il-Bulgarija rrifjutat li tapprova l-qafas ta' negozjar tal-Unjoni Ewropea għall-Maċedonja ta' Fuq, u b'mod effettiv imblukkat il-bidu uffiċjali tat-taħditiet ta' adeżjoni ma' dan il-pajjiż. L-ispjegazzjoni tan-naħa Bulgara kienet: nuqqas ta' implimentazzjoni tat-trattat ta' ħbiberija tal-2017, diskors ta' mibegħda appoġġjat mill-istat, pretensjonijiet tal-minoranzi u &quot;proċess kontinwu ta' bini ta' nazzjon&quot; ibbażat fuq ċaħda storika tal-identità, il-kultura u l-wirt Bulgaru fir-reġjun usa' tal-Maċedonja . Il-veto rċieva kundanna minn intellettwali miż-żewġ stati u kritika minn osservaturi internazzjonali.

Protesti, organizzati minn partiti tal-oppożizzjoni, faqqgħu f'Lulju 2022 dwar il-proposta Franċiża biex il-Maċedonja ta' Fuq tissieħeb fl-UE. It-taħdidiet ta’ adeżjoni għall-adeżjoni tal-Maċedonja ta' Fuq fl-UE bdew uffiċjalment dak l-istess xahar, wara li l-proposta Franċiża ġiet approvata mill-Assemblea tal-Maċedonja ta' Fuq.

== Ġeografija == 
[[File:North Macedonia relief location map.jpg|thumb|Mappa Topografika tal-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq]]
[[File:Mount Korab, Republic of Macedonia.jpg|thumb|Mount Korab, l-ogħla muntanja fil-Maċedonja ta' Fuq.]]
[[File:Panair Korab.jpg|thumb|left|Il-firxa tal-muntanji Korab.]]
Il-Maċedonja ta' Fuq għandha erja totali ta' 25,436 km² (9,821 sq mi). Hija tinsab bejn latitudnijiet 40° u 43° N, u prinċipalment bejn lonġitudnijiet 20° u 23° E (żona żgħira tinsab fil-lvant ta '23°). Il-Maċedonja ta' Fuq għandha madwar 748 km (465 mi) ta' fruntieri, maqsuma mas-Serbja (62 km jew 39 mi) fit-tramuntana, il-Kosovo (159 km jew 99 mi) fil-majjistral, il-Bulgarija (148 km jew 92 mi) lejn il-lvant , il-Greċja (228 km jew 142 mi) fin-nofsinhar u l-Albanija (151 km jew 94 mi) lejn il-punent. Hija rotta ta' tranżitu għat-tbaħħir ta' oġġetti mill-Greċja, mill-Balkani, lejn l-Ewropa tal-Lvant, tal-Punent u Ċentrali u mill-Bulgarija lejn il-Lvant. Hija parti mir-reġjun akbar tal-Maċedonja, li jinkludi wkoll il-Maċedonja Griega u l-provinċja ta' Blagoevgrad fil-Lbiċ tal-Bulgarija.

Il-Maċedonja tat-Tramuntana hija pajjiż mingħajr kosta, ġeografikament definit b'mod ċar minn wied ċentrali ffurmat mix-Xmara Vardar u inkwadrat tul il-fruntieri tiegħu minn firxiet muntanjużi. It-terren huwa l-aktar imħatteb, li jinsab bejn il-muntanji Šar u Osogovo, li jkopru l-wied tax-Xmara Vardar. Tliet lagi kbar (il-Lag Ohrid, il-Lag Prespa u l-Lag Dojran) jinsabu fuq il-fruntieri tan-Nofsinhar, qasmu mill-fruntieri mal-Albanija u l-Greċja. Ohrid huwa meqjus bħala wieħed mill-eqdem lagi u bijotopi fid-dinja. Ir-reġjun huwa attiv sismikament u kien is-sit ta' terremoti qerrieda fil-passat, l-aktar reċenti fl-1963, meta Skopje ġarrbet ħsara kbira minn terremot kbir, li qatel aktar minn 1,000 ruħ.

Il-Maċedonja ta' Fuq għandha wkoll muntanji pittoreski. Huma jappartjenu għal żewġ meded muntanjużi differenti: l-ewwel hija l-Muntanji Šar li jkomplu għall-grupp muntanjuż Vardar/Pelagonia tal-Punent (Muntanji Baba, Nidže, Kožuf u Jakupica), magħrufa wkoll bħala l-firxa muntanjuża Dinarika. It-tieni firxa hija l-firxa tal-muntanji Osogovo–Belasica, magħrufa wkoll bħala l-firxa tal-muntanji Rhodope. Il-muntanji li jappartjenu għall-Muntanji Šar u l-firxa tal-Punent Vardar/Pelagonia huma iżgħar u ogħla mill-muntanji anzjani tal-grupp muntanjuż Osogovo-Belasica. Il-muntanja Korab tal-Muntanji Šar fuq il-fruntiera Albaniża, f'2,764 m (9,068 pied), hija l-ogħla muntanja fil-Maċedonja ta' Fuq. Fil-Maċedonja ta' Fuq hemm 1,100 sors kbir ta' ilma. Ix-xmajjar jimxu fi tliet baċini differenti: l-Eġew, l-Adrijatiku u l-Baħar l-Iswed.

[[File:Korab (detail).jpg|thumb|Il-muntanja Korab (Albaniż, Maja e Korabit jew Mali i Korabit, Maċedonjan, Голем Кораб, Golem Korab) hija l-ogħla muntanja fl-[[Albanija]] u l-Maċedonja ta' Fuq, is-samit tagħha tifforma l-fruntiera bejn iż-żewġ pajjiżi. Il-Muntanja Korab hija biswit il-Muntanji Šar.]]
[[File:Matka2.jpg|thumb|Canyon Matka]]

Il-baċin Eġew huwa l-akbar. Ikopri 87% tat-territorju tal-Maċedonja ta' Fuq, li huwa 22,075 kilometru kwadru (8,523 sq mi). Vardar, l-akbar xmara f'dan il-baċir, tixxotta 80% tat-territorju jew 20,459 kilometru kwadru (7,899 sq mi). Wied tiegħu għandu rwol importanti fl-ekonomija tal-pajjiż u s-sistema tal-komunikazzjoni. Il-proġett ta' Wied Vardar huwa meqjus bħala kruċjali għall-iżvilupp strateġiku tal-pajjiż. Ix-Xmara Black Drin tifforma l-baċin Adrijatiku, li jkopri erja ta' madwar 3,320 km2 (1,282 mil kwadru), jiġifieri, 13% tat-territorju. Jirċievi l-ilma mill-lagi Prespa u Ohrid. Il-baċir tal-Baħar l-Iswed huwa l-iżgħar b'37 km2 biss (14 sq mi). Hija tkopri n-naħa tat-tramuntana tal-Muntanja Skopska Crna Gora. F'din iż-żona titla' x-Xmara Morava Binačka, li tingħaqad mal-Morava u, aktar tard, mad-Danubju, li tgħaddi fil-Baħar l-Iswed. Il-Maċedonja ta' Fuq għandha madwar ħamsin għadira u tliet lagi naturali: il-Lag Ohrid, il-Lag Prespa u l-Lag Dojran. Fil-Maċedonja ta' Fuq hemm disa’ bliet u resorts mal-baħar: Banište, Banja Bansko, Istibanja, Katlanovo, Kežovica, Kosovrasti, Banja Kočani, Kumanovski Banji u Negorci.

==== Fruntieri ====
Total tal-fruntieri tal-Maċedonja ta' Fuq: 838 km, pajjiżi tal-fruntiera (5): l-Albanija 181 km; Bulgarija 162 km; Greċja 234 km; Kosovo 160 km; Serbja 101 km.

=== Klima === 
[[File:Koppen-Geiger Map MKD present.svg|thumb|Mappa tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen-Geiger għall-Maċedonja ta' Fuq]]
Hemm erba' staġuni fil-pajjiż, bi sjuf sħan u niexfa u xtiewi moderatament kesħin u silġ. Il-firxa tat-temperatura rreġistrata matul is-sena hija bejn -20 °C (-4 °F) fix-xitwa u 40 °C (104 °F) fis-sajf. Temperaturi baxxi tax-xitwa huma influwenzati minn irjieħ tat-Tramuntana, filwaqt li staġuni sħan matul is-sajf jinqalgħu minħabba l-pressjoni subtropikali tal-Baħar Eġew u l-influwenzi klimatiċi tal-Lvant Nofsani, li jikkawżaw perjodi niexfa. Hemm tliet żoni klimatiċi ewlenin fil-pajjiż: kontinentali ħafif fit-tramuntana, Mediterran moderat fin-nofsinhar u muntanjużi f'żoni ta 'altitudni għolja. Tul il-widien tax-xmajjar Vardar u Strumica, fir-reġjuni ta' Gevgelija, Valandovo, Dojran, Strumica u Radoviš, il-klima hija Mediterranja moderata. L-aktar reġjuni sħan huma Demir Kapija u Gevgelija, fejn it-temperatura f'Lulju u Awwissu ta' spiss taqbeż l-40 °C (104 °F).

Il-medja annwali tax-xita tvarja minn 1,700 mm (66.9 in) fiż-żona muntanjuża tal-punent għal 500 mm (19.7 in) fiż-żona tal-Lvant. Hemm livell baxx ta' xita fil-Wied ta' Vardar b'500 mm (19.7 in) ta' ilma fis-sena. Il-klima u d-diversità tat-tisqija jippermettu l-kultivazzjoni ta 'tipi differenti ta' pjanti, inklużi qamħ, qamħ, patata, peprin, karawett u ross Hemm tletin stazzjon tat-temp prinċipali u regolari fil-pajjiż.

=== Bijodiversità === 
[[File:Lynx lynx poing.jpg|thumb|left|Linċi ta' Eurasja (Lynx lynx)]]
[[File:Sarplaninac front.jpg|thumb|Sarplaninac]]
Il-flora tal-Maċedonja ta' Fuq hija rappreżentata minn madwar 210 familja, 920 ġeneru u madwar 3,700 speċi ta' pjanti. L-aktar grupp abbundanti huwa l-pjanti tal-fjuri, b'madwar 3,200 speċi, segwiti minn ħażiż (350 speċi) u felċi (42).

Fitoġeografikament, il-Maċedonja ta' Fuq tappartjeni għall-provinċja Illirja tar-Reġjun Ċirkumboreal fi ħdan ir-Renju Boreali. Skont il-World Wildlife Fund (WWF) u l-Mappa Diġitali tar-Reġjuni Ekoloġiċi Ewropej tal-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent, it-territorju tar-Repubblika jista' jinqasam f'erba' ekoreġjuni terrestri: il-foresti mħallta tal-Muntanji Pindus, il-foresti mħallta tal-Balkani, il-foresti mħallta muntanjużi tar-Rhodope, u l-foresti sclerophyllous u mħallta ta 'l-Eġew u t-Turkija tal-punent. Il-Maċedonja ta' Fuq kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti fl-2019 ta’ 7.42/10, u kklassifikaha fl-40 post globalment minn 172 pajjiż.

Il-fawna indiġena tal-foresti hija abbundanti u tinkludi orsijiet, ċingjali, ilpup, volpijiet, squirils, kamoxxa u ċriev. Il-linċi tinsab, rari ħafna, fil-muntanji tal-punent tal-Maċedonja, filwaqt li ċ-ċriev jista' jinstab fir-reġjun ta' Demir Kapija. Fost l-għasafar tal-foresti, jispikkaw il-blackcap, is-serduq, il-faġan iswed, l-ajkla imperjali u l-kokka tal-foresti.

==== Il-pajjiż għandu erba' parks nazzjonali: ====
&lt;gallery&gt;
File:Mavrovo-Lake-Autumn.jpg|Mavrovo 731 kilometru kwadru
File:Galichitsa.jpg|Galičica 227 kilometru kwadru
File:Mount Pelister MK.jpg|Pelister 125 kilometru kwadru
File:Доброшки Езера (Шар Планина).jpg|Muntanji Šar (stabbiliti 2021) 244 kilometru kwadru
&lt;/gallery&gt;

== Gvern u Politika == 
[[File:Skopje - Parlamentsgebäude der Republik Mazedonien.jpg|thumb|Il-bini tal-Parlament tal-Maċedonja ta' Fuq fi Skopje.]]
Il-Maċedonja ta' Fuq hija demokrazija parlamentari bi gvern eżekuttiv magħmul minn koalizzjoni ta' partiti leġiżlattivi unikamerali (Собрание, Sobranie; Assemblea bl-Ispanjol) u ġudikatura indipendenti b'qorti kostituzzjonali. L-Assemblea hija magħmula minn 120 siġġu u l-membri jiġu eletti kull erba’ snin. Ir-rwol tal-president huwa primarjament ċerimonjali, bil-poter reali jistrieħ f'idejn il-prim ministru. Il-president huwa l-kap kmandant tal-forzi armati tal-istat u l-president tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-Istat. Il-president jiġi elett kull ħames snin u jista’ jiġi elett massimu ta' darbtejn.

Mill-2019, il-funzjonijiet tal-gvern lokali huma maqsuma fost 80 muniċipalità (општини, opštini; singular: општина, opština). Il-kapitali, Skopje, hija rregolata minn grupp ta' għaxar muniċipalitajiet imsejjaħ kollettivament il-&quot;Belt ta' Skopje&quot;. Il-muniċipalitajiet fil-Maċedonja ta' Fuq huma unitajiet ta' gvern awtonomu lokali. Il-muniċipalitajiet ġirien jistgħu jistabbilixxu ftehimiet ta' kooperazzjoni.

Id-diverġenza politika ewlenija tal-pajjiż hija bejn il-partiti politiċi bbażati fil-biċċa l-kbira fuq l-etniċi li jirrappreżentaw il-maġġoranza etnika tal-Maċedonja u l-minoranza Albaniża. Il-kwistjoni tal-bilanċ tal-poter bejn iż-żewġ komunitajiet wasslet għal gwerra qasira fl-2001, u wara ntlaħaq ftehim dwar il-qsim tal-poter. F'Awwissu 2004, il-Parlament għadda liġi li ddefiniet mill-ġdid il-fruntieri lokali u tat awtonomija lokali akbar lill-Albaniżi etniċi f'żoni fejn huma predominanti.

Wara kampanja elettorali mnikkta, il-Maċedonja ta' Fuq esperjenzat bidla fil-gvern relattivament kalma u demokratika fl-elezzjonijiet li saru fil-5 ta' Lulju, 2006. L-elezzjonijiet kienu kkaratterizzati minn rebħa deċiżiva tal-partit taċ-ċentru-lemin VMRO-DPMNE, immexxi minn Nikola Gruevski. Id-deċiżjoni ta' Gruevski li jinkludi l-Partit Demokratiku tal-Albaniżi fil-gvern il-ġdid, minflok il-koalizzjoni Unjoni Demokratika għall-Integrazzjoni - Partit għall-Prosperità Demokratika, li kienet rebħet il-maġġoranza tal-voti Albaniżi, qanqlet protesti f’żoni tal-pajjiż b’numru korrispondenti ta' Albaniżi. popolazzjoni. Aktar tard ġie stabbilit djalogu bejn l-Unjoni Demokratika għall-Integrazzjoni u l-partit fil-gvern VMRO-DMPNE, bħala sforz biex jiġu diskussi tilwim bejn iż-żewġ partijiet u jiġu appoġġjati l-aspirazzjonijiet Ewropej u tan-NATO tal-pajjiż. 

Wara l-elezzjonijiet parlamentari bikrija fl-2008, il-VMRO-DPMNE u l-Unjoni Demokratika għall-Integrazzjoni ffurmaw koalizzjoni governattiva. F'April 2009, l-elezzjonijiet presidenzjali u lokali fil-pajjiż saru b'mod paċifiku, li kien kruċjali għall-aspirazzjonijiet tal-Maċedonja li tissieħeb fl-UE. Il-partit konservattiv fil-gvern VMRO-DPMNE rebaħ rebħa fl-elezzjonijiet lokali u l-kandidat appoġġjat mill-partit, Gjorgi Ivanov, ġie elett bħala l-president il-ġdid.

F'Ġunju 2017, Zoran Zaev tal-Partit Soċjali Demokratiku sar il-Prim Ministru l-ġdid sitt xhur wara elezzjonijiet bikrija. Il-gvern il-ġdid taċ-ċentru-xellug temm 11-il sena ta' gvern konservattiv VMRO-DPMNE immexxi mill-eks Prim Ministru Nikola Gruevski.

Mill-4 ta' Jannar, 2020, l-aġent Prim Ministru tal-Maċedonja ta' Fuq kien Oliver Spasovski u l-Ispeaker tal-Parlament kien Talat Xhaferi. L-elezzjoni ta' Xhaferi ntlaqgħet immedjatament bi protesti mmexxija minn VMRO-DPMNE, li ġew immaniġġjati malajr mill-pulizija.

L-elezzjonijiet parlamentari bikrija saru fil-15 ta' Lulju, 2020. Zoran Zaev ilu għal darb'oħra Prim Ministru tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq minn Awwissu 2020. Stevo Pendarovski ħa l-ġurament bħala President tal-Maċedonja ta' Fuq f'Mejju 2019. Il-Prim Ministru Zoran Zaev ħabbar ir-riżenja tiegħu wara li l-partit tiegħu, l-Unjoni Soċjali Demokratika, sofra telfiet fl-elezzjonijiet lokali f'Ottubru 2021. F'Jannar 2022, Dimitar Kovačevski ġie elett Prim Ministru. Il-kabinett il-ġdid tal-koalizzjoni huwa magħmul mis-Soċjal Demokratiċi ta' Kovačevski u minn żewġ partiti etniċi Albaniżi. Gordana Siljanovska-Davkova ħadet il-kariga fit-12 ta' Mejju, 2024, u saret l-ewwel president mara tal-pajjiż.

Il-Parlament, jew Assemblea (Maċedonjan: Собрание, Sobranie), huwa l-korp leġiżlattiv tal-pajjiż. Jipprepara, jipproponi u jadotta liġijiet. Il-Kostituzzjoni tal-Maċedonja ta' Fuq ilha fis-seħħ minn ftit wara l-indipendenza tar-repubblika fl-1991. Hija tillimita s-setgħa tal-gvernijiet, kemm lokali kif ukoll nazzjonali. Il-militar huwa wkoll limitat mill-kostituzzjoni. Il-kostituzzjoni tgħid li l-Maċedonja ta' Fuq hija stat soċjali ħieles u li Skopje hija l-kapitali. Il-120 membru huma eletti għal terminu ta' erba' snin permezz ta’ elezzjoni ġenerali. Kull ċittadin ta' aktar minn 18-il sena jista' jivvota għal wieħed mill-partiti politiċi. Il-President attwali tal-Parlament huwa Jovan Mitreski mill-2024.

Is-setgħa eżekuttiva fil-Maċedonja ta' Fuq hija eżerċitata mill-Gvern, li l-Prim Ministru tiegħu huwa l-aktar persuna politikament b'saħħitha fil-pajjiż. Il-membri tal-gvern jintgħażlu mill-prim ministru u hemm ministri għal kull fergħa tas-soċjetà. Hemm ministri tal-ekonomija, il-finanzi, it-teknoloġija tal-informazzjoni, is-soċjetà, l-affarijiet interni, l-affarijiet barranin u oqsma oħra. Il-membri tal-Gvern huma eletti għal terminu ta’ erba’ snin. Is-setgħa ġudizzjarja hija eżerċitata mill-qrati, u s-sistema ġudizzjarja hija mmexxija mill-Qorti Ġudizzjarja Suprema, il-Qorti Kostituzzjonali, u l-Kunsill Ġudizzjarju tar-Repubblika. L-assemblea taħtar l-imħallfin.

=== Adeżjoni fl-Unjoni Ewropea === 
L-applikazzjoni tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq għas-sħubija fl-UE ġiet ippreżentata fit-22 ta' Marzu 2004.

Il-[[Kummissjoni Ewropea]] tat opinjoni pożittiva fid-9 ta' Novembru 2005.

F'Diċembru 2005, il-Kunsill Ewropew ta lill-pajjiż l-istatus ta' kandidat.

Fit-18 ta' Frar 2008, il-Kunsill adotta s-Sħubija għall-Adeżjoni riveduta mal-Maċedonja ta' Fuq.

Il-Kummissjoni Ewropea rrakkomandat għall-ewwel darba li jinfetħu negozjati tal-adeżjoni mar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq f'Ottubru 2009. Fl-2015 u fl-2016, ir-rakkomandazzjoni saret suġġetta għall-implimentazzjoni kontinwa tal-ftehim ta' Pržino u suġġetta għall-progress sostanzjali fl-implimentazzjoni tal-“Prijoritajiet Urġenti ta' Riforma”.

F'Ġunju 2018, il-Kunsill adotta konklużjonijiet li fihom qabel li jwieġeb b'mod pożittiv għall-progress li sar mir-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq, u stabbilixxa t-triq biex jinfetħu n-negozjati tal-adeżjoni f'Ġunju 2019, skont il-progress li sar f'ċerti oqsma ewlenin, bħar-riforma ġudizzjarja, ir-riforma tas-servizzi ta' intelligence u tas-sigurtà u r-riforma tal-amministrazzjoni pubblika.

F'Ġunju 2019, il-Kunsill iddiskuta l-komunikazzjoni tal-Kummissjoni Ewropea tad-29 ta' Mejju 2019 dwar il-politika tat-tkabbir tal-UE u r-rapport dwar ir-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq. Fid-dawl taż-żmien limitat disponibbli u l-importanza tal-kwistjoni, huwa ddeċieda li jerġa' lura, sa mhux aktar tard minn Ottubru 2019, għall-kwistjoni tal-ftuħ tan-negozjati tal-adeżjoni mal-pajjiż, bil-ħsieb li tintlaħaq deċiżjoni ċara u sostantiva.

Fil-15 ta' Ottubru 2019, il-Kunsill iddiskuta t-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni fir-rigward tal-Albanija u r-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq. Wara d-diskussjoni, il-presidenza ħarġet konklużjonijiet proċedurali fejn innotat li l-Kunsill ser jiddiskuti l-kwistjoni wara l-Kunsill Ewropew ta' Ottubru.

Il-Kunsill Ewropew tas-17 u t-18 ta' Ottubru 2019 iddeċieda li jerġa' lura għall-kwistjoni tat-tkabbir qabel is-summit UE-Balkani tal-Punent f'Zagreb, f'Mejju 2020.

Fl-24 ta' Marzu, 2020, il-ministri għall-affarijiet Ewropej qablu politikament li jinfetħu n-[[negozjati tal-adeżjoni]] mal-[[Albanija]] u mar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq. Fil-25 ta' Marzu, il-konklużjonijiet dwar it-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u assoċjazzjoni ġew formalment adottati bi proċedura bil-miktub. Fis-26 ta' Marzu, il-membri tal-Kunsill Ewropew approvaw il-konklużjonijiet.

=== Relazzjonijiet barranin === 
Il-Maċedonja ta' Fuq saret Stat Membru tan-NU fit-8 ta' April, 1993, tmintax-il xahar wara l-indipendenza tagħha mill-Jugoslavja. Kien magħruf fin-NU bħala “l-ex Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja”, sakemm it-tilwima li ilha għaddejja mal-Greċja dwar l-isem tal-pajjiż ġiet solvuta.

L-interess ewlieni tal-pajjiż huwa l-integrazzjoni sħiħa fil-proċessi ta' integrazzjoni Ewropej u transatlantiċi.

Il-Maċedonja ta' Fuq hija membru tal-organizzazzjonijiet internazzjonali u reġjonali li ġejjin: FMI (mill-1992), WHO (mill-1993), EBRD (mill-1993), Inizjattiva tal-Ewropa Ċentrali (mill-1993), Kunsill tal-Ewropa (mill-1995), OSKE (mill-1995). 1995 ), SECI (mill-1996), Francophonie (mill-2001), WTO (mill-2003), CEFTA (mill-2006) u NATO (mill-2020).

Fl-2005, il-pajjiż ġie rikonoxxut uffiċjalment bħala stat kandidat għall-Unjoni Ewropea.

Fis-summit tan-NATO ta' Bukarest tal-2008, il-Maċedonja naqset milli tikseb stedina biex tissieħeb mal-organizzazzjoni minħabba li l-Greċja għamlet veto fuq l-inizjattiva wara t-tilwima dwar l-isem. L-Istati Uniti qabel kienet esprimiet appoġġ għal stedina, iżda s-summit imbagħad iddeċieda li jestendi stedina biss bil-kundizzjoni li l-kunflitt tal-isem mal-Greċja jiġi solvut.

F'Marzu 2009, il-Parlament Ewropew esprima l-appoġġ tiegħu għall-kandidatura tal-Maċedonja ta' Fuq għall-UE u talab lill-Kummissjoni Ewropea biex tagħti lill-pajjiż data għall-bidu tan-negozjati ta' adeżjoni fl-aħħar tal-2009. Il-parlament irrakkomanda wkoll it-tneħħija rapida tal- reġim tal-viża għaċ-ċittadini tal-Maċedonja. Qabel il-ftehim ta' Prespa, il-pajjiż ma ngħatax data tal-bidu għan-negozjati ta' adeżjoni bħala riżultat tat-tilwima dwar l-isem. Madankollu, wara l-ftehim ta' Prespa, il-Maċedonja ta' Fuq saret stat membru tan-NATO fis-27 ta' Marzu 2020. Il-pożizzjoni tal-UE kienet simili għal dik tan-NATO peress li r-riżoluzzjoni tat-tilwima bl-isem kienet prekundizzjoni għall-bidu tan-negozjati tal-adeżjoni.

F'Ottubru 2012, il-Kummissarju tat-Tkabbir tal-UE Štefan Füle ippropona li jibdew negozjati ta' adeżjoni mal-pajjiż għar-raba' darba.

=== Militari === 
[[File:Macedonian Soldiers in Kabul.jpg|thumb|Suldati Maċedonjani tar-Reġiment tal-Operazzjonijiet Speċjali f'Kabul, l-Afganistan.]]
L-Armata tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq (ARSM) hija mmexxija mill-Istaff Ġenerali, li taħtu hemm il-Kmand tal-Operazzjonijiet, li l-forzi tiegħu jinkludu l-Brigata tal-Infanteria Mekkanizzata, il-Brigata tal-Ajru, ir-Reġiment tal-Operazzjonijiet Speċjali u diversi battaljuni indipendenti; il-Kmand tat-Taħriġ u d-Duttrina, li jissorvelja wkoll il-Forza ta' Riżerva Militari; u l-Bażi tal-Loġistika. Hemm ukoll Battaljun tal-Gwardja tal-Unur li huwa direttament subordinat għall-Istaff Ġenerali.] L-ARSM għandha 8,000 persunal attiv u 4,850 riservist, kif ukoll baġit militari ta 'US$ 235 miljun fl-2022. Ilha armata voluntiera mill-bidu tagħha. Temmet is-servizz militari obbligatorju tagħha fl-2007. Il-Maċedonja ta' Fuq skjerat truppi fl-Afganistan, il-Bożnja u Ħerzegovina, l-Iraq, il-Kosovo u l-Libanu, bħala parti minn missjonijiet tan-NATO, tal-UE jew tan-NU.

Il-Ministeru tad-Difiża jiżviluppa l-istrateġija tad-difiża tar-Repubblika u jevalwa t-theddid u r-riskji possibbli. Huwa responsabbli wkoll għas-sistema tad-difiża, inklużi t-taħriġ, it-tħejjija, it-tagħmir u l-iżvilupp, u għall-preparazzjoni u l-preżentazzjoni tal-baġit tad-difiża.

=== Organizzazzjoni territorjali ===
[[File:North Macedonia location map.svg|thumb|left|Organizzazzjoni territorjali]]
[[File:Map of urban and rural municipalities of Macedonia es.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]]
Il-pajjiż huwa maqsum f'85 muniċipalità, wara l-aħħar riforma li saret f'Awwissu 2004, li 10 minnhom huma parti minn &quot;Greater Skopje&quot;. Il-pajjiż huwa jaqsam mit-tramuntana għan-nofsinhar mill-firxa tal-muntanji tal-Balkani, bl-aktar żona muntanjuża tkun il-parti tal-punent, li jmiss mal-Albanija.

=== Ekonomija === 
Ikklassifikata bħala r-raba' &quot;l-aħjar stat ta' riforma&quot; minn 178 pajjiż ikklassifikati mill-Bank Dinji fl-2009, il-Maċedonja ta' Fuq għaddiet minn riforma ekonomika konsiderevoli mill-indipendenza. Il-pajjiż żviluppa ekonomija miftuħa bil-kummerċ jammonta għal aktar minn 90% tal-PGD f'dawn l-aħħar snin. Mill-1996, il-Maċedonja ta' Fuq rat tkabbir ekonomiku kostanti, għalkemm bil-mod, bi tkabbir tal-PGD ta' 3.1% fl-2005. Din iċ-ċifra kienet ipproġettata li tiżdied għal medja ta' 5.2% fil-perjodu 2006-2010. Il-gvern wera suċċess fl-isforzi tiegħu biex jiġġieled l-inflazzjoni, b'rata ta 'inflazzjoni ta' 3% biss fl-2006 u 2% fl-2007, u implimenta politiki ffukati fuq l-attrazzjoni tal-investiment barrani u l-promozzjoni tal-iżvilupp ta 'kumpaniji żgħar u ta' daqs medju (SMEs).

[[File:Грозје - Вранец.jpg|thumb|left|Vinja fil-Maċedonja ta' Fuq]]

Il-gvern attwali daħħal sistema ta' taxxa b’rata fissa bil-ħsieb li jagħmel il-pajjiż aktar attraenti għall-investiment barrani. Ir-rata tat-taxxa fissa kienet ta' 12% fl-2007 u kompliet tnaqqas għal 10% fl-2008. Fl-2005 ir-rata tal-qgħad tal-Maċedonja ta' Fuq kienet ta' 37.2% u fl-2006 ir-rata ta' faqar tagħha kienet ta' 22%. Minħabba serje ta' miżuri ta' impjieg, kif ukoll il-proċess ta 'suċċess li jattiraw korporazzjonijiet multinazzjonali, u skont l-Uffiċċju tal-Istatistika tal-Maċedonja ta' Fuq, ir-rata tal-qgħad tal-pajjiż fl-ewwel kwart tal-2015 naqset għal 27.3% . Il-politiki u l-isforzi ta’ investiment dirett barrani tal-Gvern irriżultaw fit-twaqqif ta’ sussidjarji lokali ta’ diversi kumpaniji ewlenin tal-manifattura globali, speċjalment fl-industrija tal-karozzi, bħal: Johnson Controls Inc., Van Hool NV, Johnson Matthey plc, Lear Corp., Visteon Corp., Kostal GmbH, Gentherm Inc., Dräxlmaier Group, Kromberg &amp; Schubert, Marquardt GmbH, Amphenol Corp., Tekno Hose SpA, KEMET Corp., Key Safety Systems Inc., ODW-Elektrik GmbH, eċċ.

F'termini ta' struttura tal-PGD, fl-2013 is-settur tal-manifattura, inklużi t-tħaffir u l-kostruzzjoni, kien jikkostitwixxi l-akbar sehem tal-PDG ta' 21.4 %, żieda minn 21.1 % fl-2012. Is-settur tal-kummerċ, it-trasport u l-akkomodazzjoni jirrappreżenta 18.2 % tal-PDG fl-2013, meta mqabbel għal 16.7% fl-2012, filwaqt li l-agrikoltura tirrappreżenta 9.6%, meta mqabbla ma’ 9.1% is-sena ta' qabel.

F'termini ta' kummerċ barrani, is-settur li kkontribwixxa l-aktar għall-esportazzjonijiet tal-pajjiż fl-2014 kien &quot;prodotti kimiċi u relatati&quot; b'21.4%, segwit mis-settur &quot;makkinarju u tagħmir tat-trasport&quot; b'21. .1%. Is-setturi ewlenin tal-importazzjoni tal-Maċedonja ta' Fuq fl-2014 kienu &quot;oġġetti manifatturati klassifikati prinċipalment skond il-materjal&quot; b'34.2%, &quot;makkinarju u tagħmir tat-trasport&quot; bi 18.7% u &quot;karburanti minerali, lubrikanti u materjali relatati&quot; b'14.4% tal-importazzjonijiet totali. Anke 68.8% tal-kummerċ barrani fl-2014 sar mal-UE, u b'hekk l-Unjoni saret l-akbar sieħba kummerċjali tal-Maċedonja ta' Fuq (23.3% mal-Ġermanja, 7.9% mar-Renju Unit, 7.3% mal-Greċja, 6.2% mal-Italja, eċċ.). Kważi 12 % tal-kummerċ barrani totali fl-2014 sar mal-pajjiżi tal-Balkani tal-Punent. Fl-2007, is-suq tal-IT tal-Maċedonja ta' Fuq żdied bi 63.8% sena wara sena, u b'hekk huwa l-aktar li qed jikber malajr fir-reġjun Adrijatiku.

Il-Maċedonja ta' Fuq għandha waħda mill-ogħla proporzjonijiet ta’ nies f’diffikultà finanzjarja: 72% taċ-ċittadini tagħha jgħidu li jistgħu jkampaw bid-dħul tal-familja tagħhom biss “b’diffikultà” jew “b’diffikultà kbira”, għalkemm il-Maċedonja ta’ Fuq, flimkien mal-Kroazja kienet l-unika waħda. pajjiż fil-Balkani tal-Punent li ma rrapportax żieda f’din l-istatistika. Il-korruzzjoni u sistema legali relattivament ineffettiva jaġixxu wkoll bħala restrizzjonijiet sinifikanti għall-iżvilupp ekonomiku ta' suċċess. Il-Maċedonja ta' Fuq għad għandha wieħed mill-inqas PGD per capita fl-Ewropa. Barra minn hekk, huwa stmat li s-suq griż tal-pajjiż huwa qrib l-20% tal-PGD. Il-PGD per capita PPS kien ta' 36% tal-medja tal-UE fl-2017. B'PGD per capita ta' US$ 9,157 f'parità ta' saħħa tal-akkwist u indiċi tal-iżvilupp uman ta' 0.701.

=== Kummerċ === 
Il-Greċja saret l-aktar sieħeb kummerċjali importanti tal-pajjiż (ara l-investimenti Griegi fil-Maċedonja ta' Fuq). Ħafna kumpaniji Griegi xtraw kumpaniji preċedenti tal-istat fil-Maċedonja ta' Fuq, bħar-raffinerija taż-żejt Okta, il-kumpanija tal-forn Zhito Luks, minjiera tal-irħam fi Prilep, faċilitajiet tat-tessuti f'Bitola, eċċ., u jimpjegaw 20,000 ruħ. Ir-rilokazzjoni ta' kumpaniji lejn il-Maċedonja ta' Fuq fis-settur taż-żejt kienet ikkawżata miż-żieda tal-Greċja fis-swieq taż-żejt.

Sħab ewlenin oħra huma l-Ġermanja, l-Italja, l-Istati Uniti, is-Slovenja u l-Awstrija.

=== Turiżmu === 
[[File:Church of St. John at Kaneo 6.jpg|thumb|Il-Knisja ta' San Ġwann f’Kaneo u l-Lag Ohrid, waħda mill-aktar destinazzjonijiet turistiċi popolari fil-Maċedonja ta' Fuq]]
It-turiżmu għandu rwol importanti fl-ekonomija tal-Maċedonja ta' Fuq, li jammonta għal 6.7% tal-PGD tagħha fl-2016. Id-dħul annwali mit-turiżmu kien stmat għal 38.5 biljun denar (€616 miljun) f'dik is-sena. Wara l-indipendenza tagħha, l-aktar impatt negattiv serju fuq il-prestazzjoni tat-turiżmu seħħ minħabba l-kunflitti armati li seħħew fl-2001. In-numru ta’ viżitaturi barranin ilu jiżdied minn dakinhar, b’żieda ta’ 14.6% fl-2011. Fl-2019, il-Maċedonja ta’ Fuq irċieva 1,184,963 wasla ta’ turisti, li minnhom 757,593 kienu barranin. L-aktar numerużi huma turisti mill-Albanija, il-Greċja u l-Bulgarija, il-Polonja u pajjiżi oħra tal-Ewropa tal-Punent. Il-biċċa l-kbira tat-turisti, madwar 60% tal-miljun turist li żaru l-pajjiż fl-2017, kienu kkonċentrati fi Skopje u r-reġjun tal-Lbiċ tal-pajjiż.

L-aktar fergħat importanti tat-turiżmu huma t-turiżmu tal-lagi, peress li hemm tliet lagi f'Ohrid, Prespa u Dojran u aktar minn 50 lagi glaċjali żgħar ta' daqsijiet differenti, turiżmu tal-muntanji, peress li hemm 16-il muntanja' l fuq minn 2,000 metru. Forom oħra ta' turiżmu jinkludu wkoll it-turiżmu rurali u l-ekoturiżmu, it-turiżmu urban u t-turiżmu kulturali, rappreżentati mill-gastronomija, mużika tradizzjonali, ċelebrazzjonijiet kulturali u siti ta' wirt kulturali.

== Infrastruttura ==
=== Trasport === 
[[File:North Macedonian Highway System.svg|thumb|Mappa tat-toroq kurrenti u ppjanati]]
Il-Maċedonja ta' Fuq (flimkien mal-Montenegro, il-Bożnja u Ħerzegovina u l-Kosovo).

Il-Maċedonja ta' Fuq hija pajjiż mingħajr kosta fiċ-ċentru tal-Peniżola Balkani, u l-kollegamenti ewlenin tat-trasport tal-pajjiż huma dawk li jgħaqqdu partijiet differenti tal-peniżola (kollegamenti trans-Balkani). Partikolarment importanti hija l-konnessjoni bejn it-tramuntana u n-nofsinhar u l-Wied ta' Vardar, li jgħaqqad il-Greċja mal-bqija tal-Ewropa. Mill-2019, kien hemm 10,591 km (6,581 mi) ta' toroq, li minnhom madwar 6,000 km (3,700 mi) kienu asfaltati.

[[File:Автопатска делница Велес - Неготино - Демир Капија.JPG|thumb|left|Rotta Ewropea E75 fil-Maċedonja ta' Fuq]]

Mill-2019, it-tul totali tan-netwerk ferrovjarju tal-Maċedonja ta' Fuq kien ta' 922 km (573 mi). Mħaddma minn Makedonski Železnici, l-iktar linja ferrovjarja importanti hija l-linja fuq il-fruntiera Serba–Kumanovo–Skopje–Veles–Gevgelija–fruntiera Griega. Mill-2001, il-linja tal-ferrovija Beljakovci inbniet—il-fruntiera mal-Bulgarija, li se jkollha konnessjoni diretta Skopje-Sofia. L-aktar ċentru ferrovjarju importanti fil-pajjiż huwa Skopje, filwaqt li t-tnejn l-oħra huma Veles u Kumanovo.

Il-kumpanija tal-istat Post of North Macedonia hija responsabbli għat-trasport postali. Din twaqqfet fl-1992 bħala PTT Macedonia. Fl-1993 ġiet ammessa fl-Unjoni Postali Dinjija. Fl-1997, PTT Macedonia nqasam f'Maċedonjan Telekom u Macedonian Post (aktar tard isem ġdid North Macedonia Post).

F'dak li għandu x'jaqsam mat-trasport bl-ilma, it-traffiku tal-lag biss ġie żviluppat minn Ohrid u l-Lag Prespan, prinċipalment għal skopijiet turistiċi.

Fil-Maċedonja ta' Fuq hemm uffiċjalment 17-il ajruport, li 11 minnhom huma wiċċ solidu. Tnejn huma ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Internazzjonali ta' Skopje u l-Ajruport San Pawl Appostlu ta' Ohrid.

=== Edukazzjoni === 
[[File:Ss. Cyril and Methodius University in Skopje 2.jpg|thumb|Università ta' San Ċirillu u Metodju ta' Skopje.]]
Livelli ogħla ta' edukazzjoni jistgħu jinkisbu f'waħda minn ħames universitajiet statali: l-Università tas-San Ċirillu u Metodju fi Skopje, l-Università ta' San Klement ta' Ohrid f'Bitola, l-Università Goce Delčev fi Štip, l-Università Statali ta' Tetova u l-&quot;San Pawlu l-Appostlu&quot; Università tax-Xjenzi u t-Teknoloġija tal-Informazzjoni f'Ohrid. Hemm numru ta 'istituzzjonijiet universitarji privati, bħall-Università Ewropea, l-Università Slavi fi Sveti Nikole, l-Università ta' l-Ewropa tax-Xlokk u oħrajn. Il-Maċedonja ta' Fuq ġiet ikklassifikata fl-54 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023.

L-Aġenzija tal-Istati Uniti għall-Iżvilupp Internazzjonali ffinanzjat proġett imsejjaħ Macedonia Connects, li għamel il-Maċedonja ta’ Fuq l-ewwel pajjiż fid-dinja b’broadband bla fili. Il-Ministeru tal-Edukazzjoni u x-Xjenzi jirrapporta li 461 skola (primarja u sekondarja) issa huma konnessi mal-Internet. Barra minn hekk, fornitur tas-servizz tal-Internet (On.net), ħoloq netwerk MESH biex jipprovdi servizzi WIFI fl-akbar 11-il belt/raħal fil-pajjiż. Il-librerija nazzjonali tal-Maċedonja ta' Fuq, il-Librerija Nazzjonali u Università &quot;San Klement ta' Ohrid&quot;, tinsab fi Skopje.

== Demografija ==
Ir-riżultati tal-aħħar ċensiment tal-2021 juru popolazzjoni ta' 1,836,713 abitant. Id-densità tal-popolazzjoni tal-pajjiż hija 72.2 abitant għal kull km2 u l-età medja tal-popolazzjoni hija 40.08 snin. Ġew reġistrati 598,632 familja b'numru medju ta' membri għal kull dar ta' 3.06. Il-bilanċ bejn is-sessi fil-pajjiż huwa ta' 50.4% nisa meta mqabbel ma' 49.6% irġiel.

Skont id-dejta taċ-ċensiment tal-2021, l-akbar grupp etniku fil-pajjiż huwa l-Maċedonjani. It-tieni l-akbar grupp huwa l-Albaniżi, li ddominaw ħafna miż-żona tal-majjistral tal-pajjiż. Warahom, it-Torok huma t-tielet l-akbar grupp etniku fil-pajjiż, fejn id-dejta taċ-ċensiment uffiċjali tpoġġihom għal madwar 70,000 u stimi mhux uffiċjali jissuġġerixxu numri bejn 170,000 u 200,000. Xi stimi mhux uffiċjali jindikaw li jista' jkun hemm daqs 260,000 Żingar.

==== Gruppi etniċi fl-2021 ==== 

* Maċedonjani 58.44%
* Albaniżi 24.30%
* DNP/ċaħda 7.20%
* Torok 3.86%
* Roma 2.53%
* Serbi 1.30%
* Bosnijaċi 0.87%
* Rumeni u Megleno-Rumeni 0.47%
* 1.03% ieħor

=== Reliġjon ===
[[File:Манастир Св Ђорђа.JPG|thumb|left|Knisja ta' San Ġorġ f'Kumanovo]]
[[File:Cathedral of the Assumption of Blessed Virgin Mary, Strumica 3.jpg|thumb|Il-Katidral tal-Assunta tal-Verġni Marija hija knisja Kattolika Griega fi Strumica, il-Maċedonja ta' Fuq]]
[[File:Sts. Cyril and Methodius Church (Petralinci) (2).jpg|thumb|left|Il-Knisja tal-Qaddisin Ċirillu u Metodju Kattoliku Grieg li jinsab f'Petralinci, il-Muniċipalità ta' Bosilovo, il-Maċedonja ta' Fuq.]]
[[File:Kalkandelen - Alaca Cami R01.JPG|thumb|il-moskea Šarena Džamija f'Tetovo (lemin)]]
[[File:Манастир Св Ђорђа.JPG|thumb|left|Knisja ta' San Ġorġ f'Kumanovo]]
Il-Kristjaneżmu Ortodoss tal-Lvant huwa l-aktar reliġjon prattikata fil-Maċedonja ta' Fuq, b'46.1% tal-popolazzjoni, li l-maġġoranza l-kbira tagħhom jappartjenu għall-Knisja Ortodossa tal-Maċedonja. Diversi denominazzjonijiet Kristjani oħra jammontaw għal 13.9% tal-popolazzjoni. Il-Musulmani jammontaw għal 32.2% tal-popolazzjoni. Il-Maċedonja ta' Fuq għandha l-ħames l-ogħla proporzjon ta' Musulmani fl-Ewropa, wara l-Kosovo (96%), it-Turkija (90%), l-Albanija (59%), u l-Bosnja u Ħerzegovina (51%). Ħafna mill-Musulmani huma Albaniżi, Torok, Roma jew Bosnijaċi; ftit huma Musulmani Maċedonjani. L-1.4% li jifdal ġew determinati li huma &quot;mhux affiljati&quot; minn stima tal-2010 Pew Research.

Fl-aħħar tal-2011, kien hemm 1,842 knisja u 580 moskea fil-pajjiż. Il-komunitajiet reliġjużi Ortodossi u Iżlamiċi għandhom skejjel reliġjużi sekondarji fi Skopje. Fil-kapitali hemm skola teoloġika Ortodossa. Il-Knisja Ortodossa Maċedonjana għandha ġurisdizzjoni fuq 10 provinċji (sebgħa fil-pajjiż u tlieta barra), għandha 10 isqfijiet u madwar 350 qassis. Fil-provinċji kollha jitgħammdu 30,000 ruħ kull sena.


[[File:Македонска_ханукија_-_מקדוני_חנוכייה_-_Macedonian_Hanukkah_menorah.jpg|thumb|Menorah tal-fidda tas-seklu 19]]

Il-Knisja Kattolika Biżantina tal-Maċedonja għandha madwar 11,000 segwaċi fil-Maċedonja ta' Fuq. Il-Knisja twaqqfet fl-1918 u hija magħmula prinċipalment minn konvertiti għall-Kattoliċiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-Knisja hija ta' rit Biżantin u tinsab f’komunjoni mal-Knejjes Rumani u Kattoliċi tal-Lvant. Il-qima liturġika tagħhom issir bil-Maċedonjan.

Hemm komunità Protestanti żgħira. L-aktar Protestant famuż fil-pajjiż huwa l-mibki President Boris Trajkovski. Kienet tal-komunità Metodista, li hija l-akbar u l-eqdem knisja Protestanti fir-Repubblika, li tmur lura għall-aħħar tas-seklu 19. Mis-snin tmenin, il-komunità Protestanti kibret, parzjalment permezz ta' fiduċja ġdida u parzjalment bl-għajnuna ta' missjunarji ta' barra.

Il-komunità Lhudija tal-pajjiż, li kienet tgħodd madwar 7,200 ruħ lejlet it-Tieni Gwerra Dinjija, inqerdet kważi kompletament matul il-gwerra: 2% biss baqgħu ħajjin mill-Olokawst.

Wara l-ħelsien tagħhom u t-tmiem tal-gwerra, il-maġġoranza għażlu li jemigraw lejn Iżrael. Illum, il-komunità Lhudija tal-pajjiż tammonta għal madwar 200 ruħ, li kważi kollha jgħixu fi Skopje. Ħafna mill- Lhud Maċedonjani huma Sefardi, dixxendenti ta' refuġjati tas-seklu 15 li kienu tkeċċew minn Kastilja, Aragona, u l- Portugall.

==== Reliġjon fil-Maċedonja ta' Fuq (2021) ==== 

* Ortodossija tal-Lvant (46.1%)
* Kattoliċiżmu (0.4%)
* Insara oħra (13.9%)
*Iżlam (32.2%)
* Xejn (0.1%)
* Oħrajn (7.3%)

=== Lingwi === 
[[File:Makedonija - Jezicki sastav po naseljima 2002.gif|thumb|Mappa lingwistika tal-Maċedonja ta' Fuq, ċensiment tal-2002]]
Il-lingwa nazzjonali u uffiċjali fl-aspetti kollha tat-territorju tal-Maċedonja ta' Fuq u fir-relazzjonijiet internazzjonali tagħha hija l-lingwa Maċedonjana. Mill-2019, l-Albaniż huwa ko-uffiċjali fil-livell statali (esklużi d-difiża, il-pulizija ċentrali u l-politika monetarja). Il-Maċedonjan jappartjeni għall-fergħa tal-Lvant tal-grupp tal-lingwi Slavi tan-Nofsinhar, filwaqt li l-Albaniż jokkupa fergħa indipendenti tal-familja tal-lingwi Indo-Ewropea. Fil-muniċipalitajiet fejn mill-inqas 20% tal-popolazzjoni hija parti minn minoranza etnika oħra, dawk il-lingwi individwali jintużaw għal skopijiet uffiċjali fil-gvern lokali, flimkien mal-Maċedonjan u l-Albaniż jew il-Maċedonjan biss.

Il-Maċedonjan huwa relatat mill-qrib mal-Bulgaru Standard u jinftiehem reċiprokament miegħu. Għandu wkoll xi xebh mas-Serbjan Standard u d-djaletti intermedji Torlakian/Shop mitkellma prinċipalment fix-Xlokk tas-Serbja u l-Punent tal-Bulgarija (u minn kelliema mill-grigal imbiegħed tal-pajjiż). Il-lingwa standard ġiet kodifikata fil-perjodu ta' wara t-Tieni Gwerra Dinjija u bniet tradizzjoni letterarja b'saħħitha.

Minbarra l-Maċedonjan u l-Albaniż, il-lingwi minoritarji b’numru konsiderevoli ta' kelliema huma Tork (inkluż Balkan Gagauz), Rumani, Serb/Bosnjan u Aromanjan (inkluż il-Megleno-Rumen). Il-Lingwa tas-Sinjali Maċedonjana hija l-lingwa primarja ta' dawk fil-komunità torox li ma kisbux lingwa orali fit-tfulija.

Skont l-aħħar ċensiment, 1,344,815 ċittadin tal-Maċedonja ta' Fuq iddikjaraw li jitkellmu bil-Maċedonjan, 507,989 iddikjaraw li jitkellmu bl-Albaniż, 71,757 Tork, 38,528 Ruman, 24,773 Serb, 8,560 Bosnijan, 6,884 Aromanjan u lingwa oħra.

== Kultura == 
[[File:Tanec folk ensemble Macedonia 3.jpg|thumb|żeffiena folkloristika]]
Il-Maċedonja ta' Fuq għandha wirt kulturali għani fl-arti, l-arkitettura, il-poeżija u l-mużika. Għandha bosta siti reliġjużi antiki protetti. Il-festivals tal-poeżija, tal-films u tal-mużika jsiru kull sena. Stili mużikali tal-Maċedonja żviluppaw taħt l-influwenza qawwija tal-mużika sagra Biżantina. Il-Maċedonja ta' Fuq għandha numru sinifikanti ta' affreski Biżantini ppriservati, prinċipalment mill-perjodu bejn is-sekli 11 u s-16. Huma ppreservati diversi eluf ta' metru kwadru ta' affreski, li ħafna minnhom jinsabu f'kundizzjoni tajba ħafna u jirrappreżentaw kapolavuri tal-iskola tal-pittura ekkleżjastika tal-Maċedonja.

L-aktar avvenimenti kulturali importanti fil-pajjiż huma l-Festival tas-Sajf ta' Ohrid ta' mużika u teatru klassiku, is-Serati tal-Poeżija Struga, li jġibu flimkien poeti minn aktar minn 50 pajjiż tad-dinja, il-Festival Internazzjonali tal-Kamra f'Bitola, it-Teatru Miftuħ taż-Żgħażagħ u il-Skopje Jazz Festival, eċċ. L-Opra Nazzjonali fetħet fl-1947, imbagħad imsejħa &quot;l-Opra tal-Maċedonja&quot;, bi rappreżentazzjoni ta' Cavalleria rusticana taħt id-direzzjoni ta' Branko Pomorisac. Kull sena, is-Serati tal-Opra ta' Mejju jsiru fi Skopje għal madwar 20 lejl. L-ewwel rappreżentazzjoni tal-opra ta' Mejju kienet it-Tsar Samuil ta' Kiril Makedonski f’Mejju tal-1972.

=== Kċina === 
[[File:Грав во тава(тафче гравче) (3).jpg|thumb|Tavče gravče]]
Il-kċina tal-pajjiż hija rappreżentattiva ta' dik tal-Balkani, u tirrifletti influwenzi tal-Mediterran u tal-Lvant Nofsani (Ottomani), u sa ċertu punt influwenzi Taljani, Ġermaniżi u Ewropej tal-Lvant (speċjalment Ungeriżi). Il-klima relattivament sħuna tal-Maċedonja ta' Fuq tipprovdi kundizzjonijiet eċċellenti ta' tkabbir għal varjetà ta' ħxejjex, ħxejjex aromatiċi u frott. Il-kċina Maċedonjana hija għalhekk partikolarment diversa.

Il-kċina Maċedonjana hija notevoli wkoll għad-diversità u l-kwalità tal-prodotti tal-ħalib tagħha, l-inbejjed u x-xorb alkoħoliku lokali, bħar-rakija. Tavče gravče u mastika huma meqjusa bħala l-platt u x-xarba nazzjonali tal-Maċedonja ta' Fuq, rispettivament. Dixxijiet importanti oħra huma l-insalata Šopska, appetizer u dixx sekondarju li jakkumpanja d-dixx prinċipali, ajvar, bżar mimli, pastrmajlija u oħrajn.

=== Sport === 
[[File:SStandPhilipIIArena.jpg|thumb|Toše Proeski Stadium]]
[[File:HC Vardar in Skopje.jpg|thumb|Ċerimonja ta' merħba għal RK Vardar wara r-rebħ tal-EHF Champions League 2016-17]]
Il-futbol, ​​il-handball u l-baskitbol huma l-aktar sports popolari fil-Maċedonja ta’ Fuq. It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Maċedonja ta' Fuq huwa kkontrollat ​​mill-Federazzjoni tal-Futbol tal-Maċedonja. L-istadium tad-dar tagħhom huwa t-Toše Proeski Arena. F'Novembru 2003, biex jiċċelebra l-ġublew tal-UEFA, Darko Pančev intgħażel bħala l-Plejer tad-Deheb tal-Maċedonja bħala l-aktar plejer li jispikka f'dawn l-aħħar 50 sena. Huwa kien ir-rebbieħ tal-Premju European Golden Boot fl-1991 u huwa magħruf l-aktar talli skorja l-penalty rebbieħ fil-Finali tat-Tazza Ewropea tal-1991, li ta lill-Istilla l-Ħamra Belgrad l-aktar trofew prestiġjuż fil-futbol Ewropew għall-ewwel darba fil-50 sena tiegħu . Fl-2020, it-tim nazzjonali kkwalifika għall-UEFA Euro 2020 (li saret fl-2021), l-ewwel turnament ewlieni tiegħu fl-istorja tal-pajjiż.

Il-handball huwa l-isport ewlieni l-ieħor tat-tim fil-pajjiż. Il-klabbs tal-Maċedonja gawdew suċċess fil-kompetizzjonijiet Ewropej. RK Vardar rebaħ iċ-Champions League tal-EHF 2016–17 u 2018–19, filwaqt li Kometal Gjorče Petrov Skopje rebaħ iċ-Champions League tan-Nisa tal-EHF tal-2002 Il-Kampjonat Ewropew tal-Handball tan-Nisa sar fl-2008 fil-Maċedonja tat-Tramuntana fi Skopje. it-tim nazzjonali tan-nisa spiċċa fis-seba’ post. It-tim nazzjonali tal-irġiel tal-pajjiż deher fil-Kampjonati Ewropej u tad-Dinja diversi drabi, bl-aħjar tmiem tal-ħames post fl-ewwel (2012) u fid-disa’ fl-aħħar (2015).

It-tim nazzjonali tal-basketball tal-Maċedonja ta' Fuq jirrappreżenta l-Maċedonja ta' Fuq fil-basketball internazzjonali. It-tim huwa mmexxi mill-Federazzjoni tal-Basketball tal-Maċedonja ta' Fuq, il-korp li jirregola l-basketball fil-Maċedonja ta’ Fuq li nħoloq fl-1992 u ngħaqad mal-FIBA ​​f'1993. Il-Maċedonja tat-Tramuntana pparteċipat fi tliet EuroBaskets minn dakinhar, bl-aħjar riżultat tagħha jkun ir-raba' post fil-Maċedonja ta' Fuq. 2011. Jilgħab il-logħob domestiku tiegħu fiċ-Ċentru Sportiv Boris Trajkovski fi Skopje. Iżda Antić sar l-ewwel plejer tal-basketball Maċedonjan li lagħab fin-National Basketball Association. Huwa rebaħ ukoll tliet trofej tal-EuroLeague.

Fix-xhur tas-sajf, il-Maratona tal-Għawm ta' Ohrid hija avveniment annwali fuq il-Lag Ohrid u matul ix-xhur tax-xitwa tista' tiskijja fiċ-ċentri tal-isport tax-xitwa tal-Maċedonja ta' Fuq. Il-Maċedonja ta’ Fuq tipparteċipa wkoll fil-Logħob Olimpiku. Il-parteċipazzjoni fil-Logħob hija organizzata mill-Kumitat Olimpiku tal-Maċedonja ta' Fuq. Magomed Ibragimov ikkompeti għall-Maċedonja fil-kompetizzjoni ta' 85 kg freestyle fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2000 u rebaħ il-midalja tal-bronż, li kienet l-ewwel midalja għal pajjiż indipendenti. Shaban Trstena u Shaban Sejdiu twieldu mill-Maċedonja ta’ Fuq, kif ukoll il-boxers Redžep Redžepovski u Ace Rusevski, rebħu medalji Olimpiċi bħala parti mit-tim Olimpiku Jugoslav.

=== Ċinema === 
[[File:Milcho Manchevski.JPG|thumb|Milcho Manchevski huwa direttur tal-films u t-televiżjoni Maċedonjan milqugħ mill-kritika li rebaħ l-Iljun tad-Deheb fil-Festival tal-Films ta' Venezja.]]
L-istorja tal-produzzjoni tal-films fil-pajjiż tmur lura għal aktar minn 110 sena. L-ewwel film li ġie prodott fit-territorju tal-pajjiż attwali nħadem fl-1895 minn Janaki u Milton Manaki f'Bitola. Matul l-aħħar seklu, il-mezz taċ-ċinema rrappreżenta l-istorja, il-kultura u l-ħajja ta 'kuljum tal-poplu Maċedonjan. Matul is-snin, bosta films Maċedonjani ġew ippreżentati f’festivals tal-films madwar id-dinja u bosta minn dawn il-films rebħu premjijiet prestiġjużi. L-ewwel film maċedonjan kien Frosina, maħruġ fl-1952 u taħt id-direzzjoni ta’ Vojislav Nanović.

L-ewwel film full-length bil-kulur kien Miss Stone, film dwar missjunarju Protestant fil-Maċedonja Ottomana. Ġie rilaxxat fl-1958. Il-film li kellu l-aktar qligħ fil-Maċedonja ta’ Fuq kien Bal-Can-Can, li rawh aktar minn 500,000 ruħ fl-ewwel sena tiegħu biss. Fl-1994, il-film ta’ Milcho Manchevski Before the Rain kien nominat għal Oscar fil-kategorija tal-Aħjar Feature Film Internazzjonali. Manchevski jibqa' l-aktar produttur tal-films modern prominenti tal-pajjiż, wara li sussegwentement kiteb u dderieġa Dust and Shadows. Fl-2020, id-dokumentarju Honeyland (2019), immexxi minn Tamara Kotevska u Ljubomir Stefanov, irċieva nominazzjonijiet fil-kategoriji tal-Aħjar Feature Film Internazzjonali u l-Aqwa Feature Dokumentarju fit-92 Premjijiet tal-Akkademja, u b’hekk huwa l-ewwel film ta’ nonfiction li rċieva nomina f’ iż-żewġ kategoriji.

=== Midja === 
L-eqdem gazzetta fil-pajjiż hija Nova Makedonija. Gazzetti u rivisti oħra magħrufa huma: Utrinski vesnik, Dnevnik, Vest, Fokus, Večer, Tea Moderna, Makedonsko Sonce u Koha. L-istazzjon pubbliku huwa Macedonian Radio Television, imwaqqaf fl-1993 mill-Assemblea tal-Maċedonja ta' Fuq. TEKO TV (1989) minn Štip huwa l-ewwel kanal tat-televiżjoni privat fil-pajjiż. Stazzjonijiet privati ​​popolari oħra huma: Sitel, Kanal 5, Telma, Alfa TV u Alsat-M.

=== Simboli === 
* Xemx: Il-bandiera uffiċjali tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq, adottata fl-1995, hija xemx isfar bi tmien raġġi li jestendu sat-truf tal-qasam aħmar.
* Arma: Wara l-indipendenza fl-1991, il-Maċedonja ta' Fuq żammet l-arma adottata fl-1946 mill-Assemblea Popolari tar-Repubblika Popolari tal-Maċedonja fit-tieni sessjoni straordinarja tagħha li saret fis-27 ta' Lulju, 1946, immodifikata aktar tard mill-Artikolu 8 tal-Maċedonja. Kostituzzjoni tar-Repubblika Federattiva Soċjalista tal-Maċedonja. L-arma hija komposta minn girlanda doppja ta’ widnejn tal-qamħ, tabakk u peprin, magħquda b’żigarella bir-rakkmu ta’ kostum folkloristiku tradizzjonali. Fiċ-ċentru tal-imsemmija kamra ċirkolari hemm muntanji, xmajjar, lagi u x-xemx. Dan kollu jingħad li jirrappreżenta “il-ġid ta’ pajjiżna, il-ġlieda tagħna u l-libertà tagħna”.

== Bliet ==
[[File:GUP Skopje 2002 mal.jpg|thumb|Il-pjan ta' tqassim taż-żoni tal-pjan ġeografiku ġenerali tal-belt ta' Skopje, il-Maċedonja ta' Fuq. Iż-żoni urbani differenti taż-żoni huma rappreżentati minn kuluri differenti.]]
[[File:Mk-ohri.png|thumb|Bandiera ta' Ohrid (Охрид)]]
&lt;gallery&gt;
File:03760-Ohrid (16064511578).jpg|Ohrid (Охрид)
File:2011 Ochryda, Antyczny teatr (02).jpg|Ohrid (Охрид)
File:Ohrid vo juli 2007 (96).JPG|Ohrid (Охрид)
File:Куќата на браќата Робевци (Охридска староградска архитектура).jpg|Ohrid (Охрид)
File:Музеј на вода 01.jpg|Mużew fuq l-Ilma, Ohrid (Охрид)
File:Samoilova Ohrid.jpg|Samoilova Kastell ta' Ohrid (Охридскиот замок)
File:Ohrid - panoramio (16).jpg|Ohrid (Охрид)
File:Ohrid by night.jpg|Ohrid bil-lejl. L-isem antik tal-belt kien Lychnidos, li probabbilment ifisser &quot;belt tad-dawl&quot;. (Ġie wkoll imlaqqam bħala Ġerusalemm Balkani, Ġerusalemm tal-Maċedonja, Ġerusalemm ewropea)
File:Црква „Свети Јован Богослов Канео“, The church of Saint John at Kaneo Ohrid 2015.jpg|Il-veduta panoramiċi tal-Knisja ta' San Ġwann (San Juan/Saint Juan) fil Kaneo Ohrid inbniet qabel 1447 għandha pjanta arkitettoniku kurċiformi nbniet fil-forma ta' salib, b'bażi ​​rettangolari. Go fiha-Lago/Lag Ohrid Lake
File:Кочани аериал.JPG|thumb|Kočani (28333 ab)
File:Town of Makedonska Kamenica.JPG|Македонска Каменица/Makedonska Kamenica (11500 hab)
File:Grad Delcevo.JPG|Делчево/Delčevo (5147 ab)
File:Поглед на Радуша 2.jpg|Raduša (Maċedonjan: Радуша, Albaniż: Radushë) huwa raħal fil-Muniċipalità ta' Saraj, il-Maċedonja ta' Fuq. Skont iċ-ċensiment tal-2021, il-belt kellha total ta '1,533 abitant. Il-gruppi etniċi tar-raħal jinkludu: Albaniżi 1,447, Oħrajn 86.
File:Aerial view of Struga, Lake Ohrid &amp; Black Drin (7).jpg|Struga/Струга
File:Flag of Struga Municipality.svg|Bandiera ta' Struga/Струга
File:Coat of arms of Struga Municipality.svg|Tarka ta´Struga/Струга
File:043 MK0080201 Panorama na Aračinovo.jpg|Aračinovo (Maċedonjan: Арачиново, Albaniż: Haraçinë) hija belt u s-sede tal-muniċipalità ta' Aračinovo
File:Куманово.jpg|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Татар Синан Бег Џамија“ 17.jpg|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:View of St. Nikola church in Kumanovo.JPG|Knisja ta' San Nikola, Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:The square of Kumanovo.JPG|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Kumanovo square 3.JPG|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:„Спомен костурница“ 11.jpg|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Zebrnjak, Kumanovo 01.JPG|&quot;Zebrnjak&quot; Monument tas-suldati falluti tal-gwerra tal-Balkani 1912, Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Ruen IMG 4742.jpg|Osogovska Planina / Muntajna Osogovska Mountain
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [https://www.consilium.europa.eu/mt/policies/enlargement/republic-north-macedonia/ Maċedonja ta' Fuq], Kunsill tal-Unjoni Ewropea

{{Ewropa}}
{{NATO}}

[[Kategorija:Maċedonja ta' Fuq]]
[[Kategorija:Pajjiżi interkjużi|Maċedonja]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991|Maċedonja]]
[[Kategorija:Ewropa tal-Lvant]]
[[Kategorija:Balkani]]</text>
      <sha1>nt4p3ou7c3366477285beq0e9zgitn7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318848</id>
      <parentid>318847</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T02:26:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318848</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88897" sha1="tu6vdauik29nmngh0smt36q6rovhy9y" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq
|isem_nattiv                 = ''Република Северна Македонија&lt;br /&gt;Republika Severna Makedonija''
|isem_komuni                 = Maċedonja
|stampa_bandiera             = Flag of the Republic of Macedonia.svg
|stampa_emblema              = Coat of arms of North Macedonia.svg
|stampa_mappa                = Europe-Macedonia.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tar-Repubblika tal-Maċedonja
|ħolqa_emblema               = Emblema tar-Repubblika tal-Maċedonja
|ħolqa_demografija           = Demografija tar-Repubblika tal-Maċedonja
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = &lt;br /&gt;[[Denes nad Makedonija|Денес над Македонија&lt;br /&gt;''Denes nad Makedonija'']]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Illum aktar minn Maċedonja&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Anthem of the Republic of Macedonia (Instrumental).ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Maċedonjana|Maċedonjan]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Skopje]]
|latd=40 |latm=0 |latNS=N |lonġd=21 |lonġm=26 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Skopje]]
|tip_gvern                   = [[Repubblika parlamentari]]
|titlu_kap1                  = [[President tar-Repubblika tal-Maċedonja|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tar-Repubblika tal-Maċedonja|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' Kelliema tal-Assemblea tar-Repubblika tal-Maċedonja|Kelliem tal-Parlament]]
|isem_kap1                   = [[Gordana Siljanovska-Davkova]]
|isem_kap2                   = [[Talat Xhaferi]]
|isem_kap3                   = [[Jovan Mitreski]]
|data_sħubija_UE             = 
|żona_kklassifika            = 148
|poż_erja                    = 148 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 25,713
|erja_mi_kw                  = 9,779
|perċentwal_ilma             = 1.9
|sena_stima_popolazzjoni     = 2011&lt;ref&gt;[http://www.stat.gov.mk/OblastOpsto_en.aspx?id=2 Population] from the State Statistical Office.&lt;/ref&gt;
|stima_popolazzjoni          = 2,058,539
|poż_stima_popolazzjoni      = 146 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 2,022,547&lt;ref name=&quot;stat.gov.mk&quot;&gt;{{ċita web|titlu=Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002 – Book XIII, Skopje, 2005.|editur=State Statistical Office of the Republic of Macedonia|url=http://www.stat.gov.mk/pdf/kniga_13.pdf}}&lt;/ref&gt;
|densità_popolazzjoni_km2    = 80.1
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 210.5
|poż_densità_popolazzjoni    = 122 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $22.147 biljun&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{ċita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=2&amp;pr.y=17&amp;sy=2008&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=962&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |titlu=Maċedonja|editur=International Monetary Fund}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $10,718&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{profitt}} 0.728&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_Table1.pdf |titlu=Human Development Report 2013 |sena=2013 |editur=Nazzjonijiet Uniti }}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 78
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Indipendenza]]
|nota_sovranità              = mill-[[Jugożlavja]]
|avveniment_stabbilit5       = [[Storja tar-Repubblika tal-Maċedonja#Triq għar-Repubblika|Iddikjarata]]
|data_stabbilit5             = 8 ta' Settembru 1991
|avveniment_stabbilit6       = [[Storja tar-Repubblika tal-Maċedonja#Triq għar-Repubblika|Rikonoxxuta uffiċjalment]]
|data_stabbilit6             = 8 ta' April 1993
|valuta                      = [[denar Maċedonjan]]
|kodiċi_valuta               = MKD
|żona_ħin                    = [[Ħin Ewropew Ċentrali|CET]]
|differenza_ħku              = +1
|żona_ħin_legali             = [[Ħin Ewropew Ċentrali tas-Sajf|CEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +2
|cctld                       = [[.mk]]
|kodiċi_telefoniku           = +389
|sena_PGD_nominali           = 2011
|PGD_nominali                = $10.198 biljun&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $4,935&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|noti                        = 
}}
Il-'''Maċedonja ta' Fuq''' ({{awdjo|en-us-Macedonia.ogg|ˌmæsɨˈdoʊniə}} [[Lingwa Maċedonjana|Maċedonjan]]: ''Северна'' ''Македонија''), uffiċjalment ir-'''Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq''' ([[Lingwa Maċedonjana|Maċedonjan]]:''Република Северна Македонија)'', huwa [[pajjiż interkjuż]] li jinsab fil-Punent ċentrali tal-[[Balkani|peniżola Balkana]] fl-[[Ewropa tax-Xlokk]]. Il-pajjiż kien wieħed mill-i[[suċċessjoni tal-istati|stati suċċessuri]] tal-eks [[Repubblika Soċjalista Federali tal-Jugożlavja|Jugożlavja]], li minnha ddikjaraw l-indipendenza fl-1991. Hija saret membru tan-[[Nazzjonijiet Uniti]] f'Settembru tal-1993. Bejn din is-sena sa Frar tal-2019, bħala riżultat ta' [[Tilwima ta' tismija tal-Maċedonja|tilwima mal-Greċja]] fuq l-isem tagħha, kienet iddaħħlet taħt ir-referenza provviżorja tal-'''Eks Repubblika Jugożlava tal-Maċedonja''',&lt;ref&gt;[http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm United Nations, A/RES/47/225], 8 ta' April 1993&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Riżoluzzjoni tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti 817|Riżoluzzjonijiet tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti 817]] tas-7 ta' April u 845 Ġunju 18 tal-1993, ara [http://www.un.org/Docs/scres/1993/scres93.htm UN resolutions made on 1993]&lt;/ref&gt; xi drabi mqassra bħala ''FYROM'' (mill-Ingliż ''Former Yugoslav Republic of Macedonia'').&lt;ref&gt;FYROM fuq [http://www.google.com/search?q=FYROM&amp;btnGNS=Search+un.org&amp;oi=navquery_searchbox&amp;sa=X&amp;as_sitesearch=un.org&amp;hl=en&amp;client=firefox-a&amp;hs=AKW&amp;rls=org.mozilla%3Ael%3Aofficial un.org]&lt;/ref&gt; F'Ġunju tal-2018, il-Maċedonja u l-Greċja ffirmaw it-Trattat ta' Prespa li rriżolva t-tilwima ta' isem il-pajjiż, fejn il-Maċedonja aċċetta li l-isem uffiċċjali tal-pajjiż isir ir-''Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq''. Dan il-bdil fl-isem beda jieħu effett mit-12 ta' Frar 2019 'il quddiem.

Il-pajjiż huwa mdawwar bl-art, billi jmiss mal-[[Kosovo]] fil-Majjistral, is-[[Serbja]] fit-Tramuntana, il-[[Bulgarija]] fil-Lvant, il-[[Greċja]] fin-Nofsinhar u l-[[Albanija]] fil-Punent.&lt;ref&gt;[http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=288 Ir-Repubblika tal-Maċedonja – Fatti Basiċi], Repubblika tal-Maċedonja, Ministeru tal-affarijiet barranin&lt;/ref&gt; Hija tikkostitwixxi madwar in-nofs tal-akbar [[Maċedonja (reġjun)|reġjun tal-Maċedonja]] ġeografiku, li jinkludi wkoll partijiet tal-Greċja u l-Bulgarija. Il-belt kapital tal-pajjiż hija [[Skopje]], bi 506,926 abitant skont iċ-ċensiment tal-2002. Bliet oħra jinkludu lil [[Bitola]], [[Kumanovo]], [[Prilep]], [[Tetovo]], [[Ohrid]], [[Veles (belt)|Veles]], [[Štip]], [[Kočani]], [[Gostivar]], [[Kavadarci]] u [[Strumica]]. Hija għandha aktar minn 50 lag u sittax-il muntanja ogħla minn 2,000 m (6,562 ft). Il-Maċedonja ta' Fuq hija membru tan-NU u l-[[Kunsill tal-Ewropa]]. Minn Diċembru 2005 kienet ukoll [[Adeżjoni tal-Maċedonja mal-Unjoni Ewropea|kandidat għas-sħubija fl-Unjoni Ewropea]] u [[Adeżjoni tal-Maċedonja man-NATO|applikat għas-sħubija man-NATO]].

Il-Maċedonja ta' Fuq huwa jagħmel madwar it-terz tat-Tramuntana tar-reġjun ġeografiku akbar tal-Maċedonja. Skopje, il-kapitali u l-akbar belt, hija dar għal kwart tal-popolazzjoni tal-pajjiż ta '1.83 miljun. Il-biċċa l-kbira tar-residenti huma Maċedonjani etniċi, poplu Slav tan-Nofsinhar. L-Albaniżi jiffurmaw minoranza sinifikanti ta' madwar 25%, segwiti mit-Torok, ir-Roma, is-Serbi, il-Bosnijaċi, l-Aromani u xi minoranzi oħra.

L-istorja tar-reġjun tibda bir-renju ta' Peonia. Fl-aħħar tas-6 seklu QK, iż-żona ġiet sottomessa mill-Imperu Persjan Akemenidi, u mbagħad inkorporata fir-Renju tal-Maċedonja fir-4 seklu QK. Ir-Repubblika Rumana rebħet ir-reġjun fit-2 seklu QK u għamilha parti mill-akbar provinċja tiegħu, il-Maċedonja. Iż-żona baqgħet parti mill-Imperu Biżantin, iżda spiss kienet attakkata u stabbilita minn tribujiet Slavi li bdew fis-6 seklu E.K. Wara sekli ta' tilwim bejn l-imperi Bulgaru, Biżantin u Serb, kien parti mill-Imperu Ottoman minn nofs is-seklu 14 sal-bidu tas-seklu 20, meta, wara l-Gwerer Balkani tal-1912 u l-1913, it-territorju modern tal-Maċedonja tat-Tramuntana tat-Tramuntana. daħal taħt il-ħakma Serba.

Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, it-territorju kien irregolat mill-Bulgarija, iżda wara t-tmiem tal-gwerra reġa' lura għall-ħakma Serba bħala parti mir-Renju li għadu kif ġie ffurmat tas-Serbi, Kroati u Sloveni. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, reġgħet kienet immexxija mill-Bulgarija; u fl-1945 ġie stabbilit bħala stat kostitwenti tal-Jugoslavja komunista, li baqgħet sas-seċessjoni paċifika tagħha fl-1991. Il-pajjiż sar membru tan-Nazzjonijiet Uniti (NU) fl-1993, iżda bħala riżultat ta’ tilwima mal-Greċja dwar il- isem &quot;Maċedonja&quot;, ġie ammess taħt id-deskrizzjoni provviżorja &quot;dik li kienet ir-Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja&quot; (imqassar bħala &quot;FYROM Macedonia&quot; jew &quot;FYROM&quot;). Fl-2018, it-tilwima ġiet solvuta bi ftehim li l-pajjiż għandu jibdel ismu għal &quot;Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq&quot;. Din il-bidla fl-isem daħlet fis-seħħ kmieni fl-2019.

Il-Maċedonja ta' Fuq hija wkoll membru tan-NATO, il-Kunsill tal-Ewropa, il-Bank Dinji, l-OSCE, is-CEFTA, il-BSEC u d-WTO. Mill-2005, hija kienet ukoll kandidat biex tissieħeb fl-Unjoni Ewropea. Il-Maċedonja tat-Tramuntana hija pajjiż bi dħul medju superjuri kif definit mill-Bank Dinji u għadda minn riforma ekonomika konsiderevoli mill-indipendenza biex tiżviluppa ekonomija miftuħa. Huwa pajjiż li qed jiżviluppa, ikklassifikat fit-82 post fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem; u joffri sigurtà soċjali, sistema ta' kura tas-saħħa universali, u edukazzjoni primarja u sekondarja b'xejn liċ-ċittadini tagħha.

== Ismijiet u etimoloġija == 
L-isem tal-istat ġej mill-kelma Griega Μακεδονία (Makedonía), renju (aktar tard, reġjun) imsemmi mill-Maċedonjani tal-qedem. Ismu, Μακεδόνες (Makedónes), fl-aħħar mill-aħħar ġej mill-aġġettiv Grieg Antik μακεδνός (makednós), li jfisser 'għoli' jew 'koniku', li għandu l-istess għerq bħall-aġġettiv μακρός (makrós, 'twil, għoli, għoli') f' Grieg antik.  Huwa maħsub li l-isem oriġinarjament kien ifisser 'għoli' jew 'għoli', possibilment deskrittiv tal-belt. Skont il-lingwista Robert S.P. Beekes, iż-żewġ termini huma ta' oriġini pre-Grieka u ma jistgħux jiġu spjegati f’termini ta’ morfoloġija Indo-Ewropea. Skont il-lingwista Filip De Decker, l-argumenti ta' Beekes mhumiex sostnuti biżżejjed.

Minbarra l-kwistjoni tal-Maċedonja, l-isem &quot;Maċedonja&quot; intesa fil-biċċa l-kbira bħala denominazzjoni ġeografika matul iż-żminijiet Biżantini u Ottomani, iżda ġie mqajjem mill-movimenti nazzjonalisti Bulgari u Griegi mill-bidu tas-seklu 19 'il quddiem. Ġie mqajjem biss f'nofs is-seklu, biż-żieda tan-nazzjonaliżmu fl-Imperu Ottoman. Sal-bidu tas-seklu 20, ir-reġjun kien diġà kawża nazzjonali, ikkontestata bejn nazzjonalisti Bulgari, Griegi u Serbi. Matul il-perjodu ta 'bejn il-gwerra, l-użu tal-isem &quot;Maċedonja&quot; kien ipprojbit fir-Renju tal-Jugoslavja, minħabba l-politika implimentata ta' Serbanizzazzjoni ta' kelliema Slavi lokali. L-isem &quot;Maċedonja&quot; ġie adottat uffiċjalment għall-ewwel darba fl-aħħar tat-Tieni Gwerra Dinjija mir-Repubblika Soċjalista l-ġdida tal-Maċedonja, li saret waħda mis-sitt pajjiżi kostitwenti tar-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugoslavja. Wara t-tifrik tal-Jugoslavja, din l-entità federali ddikjarat l-indipendenza tagħha u bidlet l-isem uffiċjali tagħha għal &quot;Repubblika tal-Maċedonja&quot; fl-1991. Qabel Ġunju 2018, l-użu tal-isem &quot;Maċedonja&quot; kien is-suġġett ta' tilwima bejn il-Greċja u r-Repubblika tal-Maċedonja ta' dak iż-żmien. il-Maċedonja.

Il-ftehim ta' Prespa ta' Ġunju 2018 ra' lill-pajjiż ibiddel ismu għal &quot;Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq&quot; tmien xhur wara Referendum nazzjonali mhux vinkolanti dwar il-kwistjoni għadda b'approvazzjoni ta' 90%, iżda ma laħaqx il-parteċipazzjoni tal-votanti meħtieġa. f’nofs bojkott, li tħalli d-deċiżjoni finali f’idejn il-parlament li jirratifika r-riżultat. Il-Parlament approva l-bidla fl-isem fid-19 ta' Ottubru, u laħaq il-maġġoranza meħtieġa ta' żewġ terzi meħtieġa biex isiru bidliet kostituzzjonali. Il-vot biex tiġi emendata l-kostituzzjoni u jinbidel l-isem tal-pajjiż għadda fil-11 ta' Jannar, 2019 favur l-emenda. L-emenda daħlet fis-seħħ fit-12 ta' Frar, wara r-ratifika tal-ftehim ta' Prespa u l-Protokoll ta' Adeżjoni tal-Maċedonja ta' Fuq man-NATO mill-Parlament Grieg. Minkejja l-bidla fl-isem, il-biċċa l-kbira taċ-ċittadini u l-biċċa l-kbira tal-midja lokali jirreferu għall-pajjiż b’mod mhux uffiċjali bħala “Maċedonja”.

== Storja ==
=== Storja bikrija === 
[[File:PreMacedon.png|thumb|left|Gruppi etniċi tribali fil-Balkani tan-Nofsinhar qabel l-espansjoni tal-Maċedonja]]
[[File:ta'|thumb|Stobi jew Stoboi (Grieg Antik: Στόβοι, romanizzat: Stóboi; Latin: Stobi; Maċedonjan: Стоби, romanizzat: Stobi), kienet belt antika ta' Paeonia, aktar tard maħkuma mill-Maċedonja, u eventwalment saret il-kapitali tal-provinċja Rumana tal-Maċedonja Salutaris .]]
Il-Maċedonja ta' Fuq tikkorrispondi ġeografikament bejn wieħed u ieħor għar-renju tal-qedem ta' Paeonia, li kien jinsab immedjatament fit-tramuntana tar-renju tal-qedem tal-Maċedonja. Paeonia kienet abitata mill-Paeonians, filwaqt li l-majjistral kienet abitata mid-Dardanians u l-Lbiċ minn tribujiet magħrufa storikament bħala l-Encheleians, Pelagones u Lyncestas; l-aħħar tnejn huma ġeneralment meqjusa bħala tribujiet Molossian tal-grupp Grieg tal-Majjistral, filwaqt li l-ewwel tnejn huma kkunsidrati Illyrians.  Homer isemmi l-qofol tax-Xmara Axios bħala d-dar ta' l-alleati Paeonian ta' Troy.

Fl-aħħar tas-6 seklu QK, il- Persjani Akemenidi taħt il- kmand ta' Darju l- Kbir rebħu lill- Paeonians, u inkorporaw dak li llum huwa l- Maċedonja ta' Fuq fit- territorji vasti tagħhom.  Wara t-telfa fit-tieni invażjoni Persjana tal-Greċja fl-479 QK, il-Persjani finalment irtiraw mit-territorji Ewropej tagħhom, inkluż dak li llum huwa l-Maċedonja ta’ Fuq.

[[File:Ancientbitola.jpg|thumb|left|Heraclea Lyncestis, belt mwaqqfa minn Filippu II tal-Maċedonja fir-4 seklu QK; fdalijiet tal-&quot;Bażilika Żgħira&quot; Biżantina]]

Filippu II tal-Maċedonja assorbi r-reġjuni tal-Maċedonja ta' Fuq (Lynkestis u Pelagonia) u l-parti tan-nofsinhar ta' Paeonia (Deuriopus) fis-saltna tal-Maċedonja fis-sena 356 QK. Iben Filippu Alessandru l-Kbir rebaħ il-kumplament tar-reġjun u inkorporah fl-imperu tiegħu, u wasal fit-tramuntana sa Scupi, iżda l-belt u l-inħawi tal-madwar baqgħu parti mid-Dardania. Wara l-mewt ta' Alessandru, l-armati Ċeltiċi bdew jattakkaw ir-reġjuni tan-Nofsinhar, u jheddu s-saltna tal-Maċedonja. Fl-310 QK, huma attakkaw iż-żona, iżda ġew megħluba.

Ir-Rumani stabbilixxew il-provinċja tal-Maċedonja fl-146 QK. Sa żmien Djoklezjan, il-provinċja kienet ġiet suddiviża bejn il-Maċedonja Prima (&quot;l-ewwel Maċedonja&quot;) fin-nofsinhar, li kienet tinkludi l-biċċa l-kbira tar-renju tal-Maċedonja, u l-Maċedonja Salutaris (li tfisser &quot;Maċedonja b'saħħitha&quot;, magħrufa wkoll bħala Macedonia Secunda, &quot;. it-tieni Maċedonja&quot;) lejn it-tramuntana, li parzjalment kienet tinkludi d-Dardania u l-Paeonia kollha; il-biċċa l-kbira tal-konfini moderni tal-pajjiż jinsabu f'dan tal-aħħar, bil-belt ta' Stobi bħala l-kapitali tagħha. L-espansjoni Rumana ġabet iż-żona ta' Scupi taħt il-ħakma Rumana fi żmien Domizjan (AD 81-96), u waqgħet fi ħdan il-provinċja ta' Moesia. Filwaqt li l-Grieg baqa' l-lingwa dominanti fil-parti tal-Lvant tal-Imperu Ruman, speċjalment fin-nofsinhar tal-Linja Jireček, il-Latin infirex sa ċertu punt fil-Maċedonja.

=== Perjodu medjevali === 
[[File:66-manasses-chronicle.jpg|thumb|left|Minjatura mill-Kronika ta' Manasse, li turi t-telfa ta' Samwel f'idejn Basile II u r-ritorn tas-suldati għomja tiegħu.]]
Tribijiet Slavi stabbilixxew fir-reġjun tal-Balkani, inkluż il-Maċedonja ta' Fuq, lejn l-aħħar tas-6 seklu wara Kristu Kienu mmexxija mill-Avari ta' Pannonia. Is-Slavi ssetiljaw f'postijiet ta' insedjamenti preċedenti u probabbilment aktar tard ingħaqdu ma' popolazzjonijiet lokali biex jiffurmaw komunitajiet imħallta Biżantini-Slavi. Reġistri storiċi jiddokumentaw li f’ċ.  680 ħakkiem Bulgaru jismu Kuber mexxa grupp ta 'l-aktar Kristjani msejħa Sermesianoi, li kienu suġġetti tiegħu, u huma stabbilixxew fir-reġjun ta' Pelagonia. Huwa possibbli li kienu magħmula minn Bulgari, Biżantini, Slavi u anke tribujiet Ġermaniċi. M'hemmx aktar informazzjoni dwar il-ħajja ta' Kuber. Ir-renju ta' Presian jidher li jikkoinċidi mal-estensjoni tal-kontroll Bulgaru fuq it-tribujiet Slavi fil-Maċedonja u madwarha. It-tribujiet Slavi li stabbilixxew fir-reġjun tal-Maċedonja kkonvertiw għall-Kristjaneżmu madwar id-9 seklu matul ir-renju tat-Tsar Boris I tal-Bulgarija. L-Iskola Letterarja Ohrid saret waħda miż-żewġ ċentri kulturali ewlenin tal-Ewwel Imperu Bulgaru, flimkien mal-Iskola Letterarja Preslav. Imwaqqfa f'Ohrid fl-886 minn San Klement ta' Ohrid fuq l-ordni ta' Boris I, l-Iskola Letterarja ta' Ohrid ipparteċipat fit-tixrid ta' l-iskrittura Ċirillika.

[[File:St Sophia (Ohrid).jpg|thumb|left|Knisja ta' Santa Sofia, l-ewwel knisja sinodali tal-Arċisqof ta' Ohrid]]
[[File:Iglesia de San Pantaleón, Ohrid, Macedonia, 2014-04-17, DD 35 HDR.jpg|thumb|Knisja tal-Qaddisin Klement u Panteleimon f'Ohrid]]

Wara l-invażjoni tal-Bulgarija minn Sviatoslav, il-Biżantini ħadu l-kontroll tal-Bulgarija tal-Lvant. Samwel ġie pproklamat Tsar tal-Bulgarija. Hu mexxa l-kapitali lejn Skopje u mbagħad lejn Ohrid, li kienet iċ-ċentru kulturali u militari tal-Lbiċ tal-Bulgarija sa mill-ħakma ta' Boris I. Samwel reġa' stabbilixxa l-poter Bulgaru, iżda wara diversi deċennji ta' kunflitt, fl-1014, l-imperatur Biżantin Basile II għeleb. l-armati tagħhom, u fi żmien erba’ snin il-Biżantini reġgħu reġgħu lura l-kontroll fuq il-Balkani (il-Maċedonja ta' Fuq tal-lum kienet inkluża fi provinċja ġdida, imsejħa l-Bulgarija). Il-grad tal-Patrijarkat Bulgaru awtoċefalu kien imnaqqas minħabba s-sottomissjoni tiegħu lil Kostantinopli u ttrasformat fl-Arċisqof ta' Ohrid. Fl-aħħar tas-seklu 12, it-tnaqqis Biżantin ra r-reġjun ikkontestat minn diversi entitajiet politiċi, inkluża okkupazzjoni qasira Normanna fl-1080s.

Fil-bidu tat-13-il seklu, l-Imperu Bulgaru mill-ġdid ħa l-kontroll tar-reġjun. Imġarrab minn diffikultajiet politiċi, l-imperu ma damx ħafna, u fil-bidu tas-seklu 14 ir-reġjun reġa' lura għall-kontroll Biżantin. Fis-seklu 14, saret parti mill-Imperu Serb. Skopje saret il-kapitali tal-imperu tat-Tsar Stefan Dušan. Wara l-mewt ta' Dušan, deher suċċessur dgħajjef u ġlidiet għall-poter fost in-nobbli reġgħu qasmu l-Balkani. Dawn l-avvenimenti ħabtu mad-dħul tat-Torok Ottomani fl-Ewropa.

=== Perjodu Ottoman ===
Ir-Renju ta' Prilep kien wieħed mill-istati ta' ħajja qasira li ħarġu wara l-kollass tal-Imperu Serb fis-seklu 14, li ttieħed mill-Ottomani fl-aħħar tal-istess seklu. Gradwalment, il-Balkani ċentrali kollha ġew maħkuma mill-Imperu Ottoman u baqgħu taħt il-ħakma tiegħu għal ħames sekli bħala parti mill-provinċja jew Eyalet ta 'Rumelia. L-isem Rumelia (Turk: Rumeli) ifisser &quot;Art tar-Rumani&quot; bit-Tork, li jirreferi għall-artijiet maħkuma mit-Torok Ottomani mill-Imperu Biżantin. Matul is-sekli, l-Eyalet ta' Rumelia naqas fid-daqs permezz ta' riformi amministrattivi, sakemm fis-seklu 19 kien jikkonsisti f'reġjun tal-Albanija ċentrali u tal-punent tal-Maċedonja ta' Fuq bil-kapitali tiegħu f’Manastir jew il-Bitola tal-lum. L-Eyalet ta' Rumelia tneħħa fl-1867 u dak it-territorju tal-Maċedonja sussegwentement sar parti mill-vilayates ta' Manastir, Kosova u Selanik sat-tmiem tal-ħakma Ottomana fl-1912. Mal-bidu tar-Qawmien Nazzjonali Bulgaru fis-seklu 19, bosta riformaturi kienu minn dan ir-reġjun, inklużi l-aħwa Miladinov, Rajko Žinzifov, Joakim Krčovski, Kiril Pejčinoviḱ u oħrajn. L-isqofati ta' Skopje, Debar, Bitola, Ohrid, Veles u Strumica ivvutaw biex jissieħbu fl-Eżarkat Bulgaru wara t-twaqqif tiegħu fl-1870.

=== Perjodu modern === 
==== Awtonoiżmu Maċedonjan ==== 
[[File:Nikola Karev.jpg|thumb|Nikola Karev, kap tal-gvern proviżorju tar-Repubblika ta' Kruševo għal żmien qasir matul ir-rewwixta ta' Ilinden]]
Fl-aħħar tas-seklu 19, bdew jitfaċċaw diversi movimenti li l-għan tagħhom kien it-twaqqif ta’ Maċedonja awtonoma, li tkun tiġbor ir-reġjun kollu tal-Maċedonja; l-ewwel wieħed minn dawn kien il-Kumitat Rivoluzzjonarju Bulgaru tal-Maċedonja u Adrianopli, li aktar tard sar l-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Sigrieta tal-Maċedonja u Adrianopli (SMARO). Fl-1905 ingħatat l-isem mill-ġdid tal-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna tal-Maċedonja u Adrianopli (IMARO) u wara l-Ewwel Gwerra Dinjija l-organizzazzjoni nqasmet fl-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna tal-Maċedonja (IMRO) u l-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna Traċja (ITRO).

Fl-ewwel snin tal-organizzazzjoni, l-eliġibilità għas-sħubija kienet esklussiva għall-Bulgari, iżda aktar tard ġiet estiża għall-abitanti kollha tat-Turkija Ewropea irrispettivament mill-etniċità jew ir-reliġjon. Ħafna mill-membri tagħha kienu Bulgari Maċedonjani. Fl-1903, IMRO organizza r-Rewwixta Ilinden-Preobrazhenie kontra l-Ottomani, li wara xi suċċessi inizjali, inkluż il-formazzjoni tar-Repubblika Kruševo, tgħaffeġ b'ħafna telf ta' ħajjiet. Ir-rewwixta u l-formazzjoni tar-Repubblika Kruševo huma meqjusa bħala l-pedament u l-prekursuri tal-istabbiliment eventwali tal-istat Maċedonjan. Il-mexxejja tar-rewwixta ta' Ilinden huma ċċelebrati bħala eroj nazzjonali fil-Maċedonja ta' Fuq. L-ismijiet tar-rivoluzzjonarji tal-IMRO bħal Gotse Delchev, Pitu Guli, Dame Gruev u Yane Sandanski ġew inklużi fil-lirika tal-innu nazzjonali tal-istat tal-Maċedonja ta' Fuq &quot;Denes nad Makedonija&quot; (&quot;Illum fuq il-Maċedonja&quot;). Il-festa nazzjonali ewlenija tal-Maċedonja ta' Fuq, Jum ir-Repubblika, tiġi ċċelebrata fit-2 ta' Awwissu, Ilinden (Jum Sant’ Elija), il-jum tar-Rewwixta ta' Ilinden.

==== Renju tas-Serbja ====
Wara ż-żewġ Gwerer tal-Balkani tal-1912 u l-1913 u x-xoljiment tal-Imperu Ottoman, il-biċċa l-kbira tat-territorji tiegħu okkupati mill-Ewropa kienu maqsuma bejn il-Greċja, il-Bulgarija u s-Serbja. Kważi t-territorju li kien se jsir il-Maċedonja ta' Fuq ġie anness mis-Serbja skont it-trattat ta' paċi konkluż f'Bukarest. Madankollu, ir-reġjun Strumica għadda f'idejn il-Bulgarija. Wara l-qsim, saret kampanja kontra l-Bulgarija fiż-żoni taħt il-kontroll Serb u Grieg. Is-Serbi għalqu sa 641 skola Bulgara u 761 knisja, filwaqt li l-kleru u l-għalliema esarkisti tkeċċew. L-użu tad-djaletti kollha tal-Maċedonja u tal-Bulgaru standard ġie pprojbit. L-IMRO, flimkien ma' Albaniżi lokali, organizzaw ir-rewwixta ta' Ohrid-Debar kontra l-gvern Serb. Fi ftit jiem ir-ribelli qabdu l-ibliet ta' Gostivar, Struga u Ohrid, u keċċew it-truppi Serbi. Skont ir-rapport tal-Carnegie Endowment for International Peace, armata Serba ta' 100,000 suldat regolari ssopriet ir-rewwixta. Ħafna mietu u għexieren ta' eluf ta' refuġjati ħarbu lejn il-Bulgarija u l-Albanija.

==== L-Ewwel Gwerra Dinjija ==== 
[[File:Balkan Wars Boundaries cleanup.jpg|thumb|Id-diviżjoni tat-territorji Ottomani fl-Ewropa (inkluż ir-reġjun tal-Maċedonja) wara l-Gwerer Balkani skont it-Trattat ta' Bukarest]]
Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-biċċa l-kbira tal-Maċedonja tat-Tramuntana tal-lum kienet parti miż-żona okkupata mill-Bulgari Serbi wara li l-pajjiż kien invadat mill-Poteri Ċentrali fil-ħarifa tal-1915. Ir-reġjun kien magħruf bħala &quot;Żona ta' Spezzjoni Militari tal-Maċedonja&quot; u kien amministrata minn kmandant militari Bulgaru. Immedjatament inbdiet politika ta' Bulgarizzazzjoni tar-reġjun u l-popolazzjoni tiegħu, matul il-perjodu li fih l-IMRO ħarġet minn organizzazzjoni klandestina biex isservi bħala ġendarmerija, tieħu l-kontroll tal-istruttura kollha tal-pulizija, u tinforza l-Bulgarizzazzjoni tar-reġjun.  Skont Robert Gerwarth, il-politika ta' denazzjonalizzazzjoni Bulgara, inkluż l-aspett paramilitari tagħha, kienet kważi identika fl-intenzjoni u fl-eżekuzzjoni tagħha għall-politika Serba li qabilha.

L-użu esklussiv tal-lingwa Bulgara kien permess, iċ-Ċirilliku Serb kien ipprojbit, qassisin Serbi ġew arrestati u deportati, ismijiet li jdoqqu Serbi nbidlu għal dawk Bulgari, għalliema tal-iskejjel iddaħħlu mill-Bulgarija filwaqt li kotba Serbi tneħħew mill-iskejjel u libreriji u nqerdu pubblikament. . Irġiel adulti ntbagħtu f'kampijiet tax-xogħol jew sfurzati jingħaqdu mal-armata Bulgara, rappreżentanti tal-intelliġenza Serba ġew deportati jew eżegwiti. Skont Paul Mojzes, l-għan tal-gvern Bulgaru kien li joħloq territorji Bulgari pur billi jiddenazzjonalizza l-popolazzjoni Slava mhux Bulgara tal-Maċedonja.

[[File:Krushevo 1918.jpg|thumb|Ċelebrazzjoni tar-Rewwixta Ilinden fi Kruševo waqt l-okkupazzjoni Bulgara tan-Nofsinhar tas-Serbja matul l-Ewwel Gwerra Dinjija.]]
==== Jugoslavja ==== 
Wara l-kapitulazzjoni tal-Bulgarija u t-tmiem tal-Ewwel Gwerra Dinjija, iż-żona reġgħet ingħatat il-kontroll ta' Belgrad bħala parti mir-Renju ta' Serbi, Kroati u Sloveni li għadu kif ġie ffurmat u reġgħu ġew introdotti miżuri anti-Bulgari. L-għalliema u l-kleru Bulgari tkeċċew, tneħħew posters u kotba bil-lingwa Bulgara, u l-organizzazzjonijiet Bulgari kollha ġew xolti. Ukoll wara t-Trattat ta' Neuilly-sur-Seine, ir-reġjun ta' Strumica ġie anness mal-Maċedonja Serba fl-1919.

Il-gvern Serb wettaq politika ta' Serbanizzazzjoni sfurzata fir-reġjun, li kienet tinkludi soppressjoni sistematika ta' attivisti Bulgari, tibdil tal-kunjomijiet tal-familja, kolonizzazzjoni interna, sfruttament tal-ħaddiema, u propaganda intensa. Biex jassistu l-implimentazzjoni ta' din il-politika, madwar 50,000 suldat u ġendarmerija Serbi kienu stazzjonati fil-Maċedonja ta' Fuq tal-lum. Fl-1940 madwar 280 kolonja Serba (li jinkludu 4,200 familja) ġew stabbiliti bħala parti mill-programm ta' kolonizzazzjoni interna tal-gvern (il-pjanijiet inizjali talbu li 50,000 familja joqgħodu fil-Maċedonja ta' Fuq tal-lum).

Fl-1929, ir-Renju ingħata l-isem uffiċjalment bħala Renju tal-Jugoslavja u maqsum fi provinċji msejħa banovinas. Is-Serbja tan-Nofsinhar, inkluża l-Maċedonja ta' Fuq kollha ta' llum, saret il-Vardar Banovina tar-Renju tal-Jugoslavja.

L-Organizzazzjoni Rivoluzzjonarja Interna tal-Maċedonja (ORIM) ippromwoviet il-kunċett ta' Maċedonja indipendenti fil-perjodu ta' bejn il-gwerra. Il-mexxejja tagħha, inklużi Todor Alexandrov, Aleksandar Protogerov u Ivan Mihailov, ippromwovew l-indipendenza tat-territorju tal-Maċedonja maqsum bejn is-Serbja u l-Greċja għall-popolazzjoni kollha, irrispettivament mir-reliġjon u l-etniċità. Il-gvern Bulgaru ta' Alexander Malinov fl-1918 offra li jagħti lil Pirin il-Maċedonja għal dak il-għan wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, iżda l-Poteri l-Kbar ma adottawx din l-idea għax is-Serbja u l-Greċja opponewha. Fl-1924, l-International Komunista (Komintern) issuġġeriet li l-partiti komunisti kollha fil-Balkani jadottaw pjattaforma ta '&quot;Maċedonja Magħquda&quot;, iżda s-suġġeriment ġie miċħud mill-komunisti Bulgari u Griegi.

L-IMRO kompliet tniedi gwerra ribelli f'Vardar, il-Maċedonja, flimkien mal-Organizzazzjoni Sigrieta Rivoluzzjonarja taż-Żgħażagħ tal-Maċedonja, li wettqet ukoll attakki ta' gwerillieri kontra l-armata Serba u uffiċjali amministrattivi hemmhekk. Fl-1923 fi Stip, ġiet iffurmata organizzazzjoni paramilitari msejħa l-Assoċjazzjoni kontra l-Banditi Bulgari minn Ċetniki Serbi, rinnegati tal-IMRO u membri tal-Organizzazzjoni Federattiva tal-Maċedonja (MFO) biex jopponu l-IMRO u l-MMTRO. Fid-9 ta' Ottubru, 1934, il-membru tal-IMRO Vlado Chernozemski qatel lil Alessandru I tal-Jugoslavja.

Fil-Vardar tal-Maċedonja Jugoslava u fost id-dijaspora tax-xellug tal-Bulgarija, l-ideat tal-Maċedonja nfirxu matul il-perjodu ta’ bejn il-gwerra u rċevew appoġġ mill-Komintern. Fl-1934, il-Komintern ħareġ riżoluzzjoni speċjali li għall-ewwel darba stabbiliet linji gwida għar-rikonoxximent tal-eżistenza ta' nazzjon u lingwa Maċedonjan indipendenti.

==== It-Tieni Gwerra Dinjija ==== 
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Jugoslavja kienet okkupata mill-poteri tal-Assi mill-1941 sal-1945. Il-Vardar Banovina kienet maqsuma bejn il-Bulgarija u l-Albanija okkupata mill-Italja. Ġew stabbiliti Kumitati ta' Azzjoni Bulgari biex jippreparaw ir-reġjun għall-amministrazzjoni u l-armata l-ġdida Bulgara. Il-kumitati kienu jikkonsistu prinċipalment f'ex membri tal-IMRO u l-Organizzazzjoni Sigriet taż-Żgħażagħ Rivoluzzjonarji tal-Maċedonja (MYSRO), iżda pparteċipaw ukoll xi ex membri tal-IMRO (Unjoni).

Bħala mexxej tal-komunisti Vardar tal-Maċedonja, Metodi Shatorov (&quot;Sharlo&quot;) qaleb mill-Partit Komunista Jugoslav għall-Partit Komunista Bulgaru u rrifjuta li jibda azzjoni militari kontra l-armata Bulgara. L-awtoritajiet Bulgari, taħt pressjoni Ġermaniża, kienu responsabbli għall-ġbir u d-deportazzjoni ta 'aktar minn 7,000 Lhudi fi Skopje u Bitola. Il-ħakma ħarxa tal-forzi tal-okkupazzjoni ħeġġet lil ħafna Maċedonjani fil-Vardar biex jappoġġjaw il-moviment ta’ reżistenza partiġġjana komunista ta' Josip Broz Tito wara l-1943, u ħarġet il-Gwerra ta' Ħelsien Nazzjonali.

F’Vardar il-Maċedonja, wara l-kolp ta' stat Bulgaru tal-1944, it-truppi Bulgari, imdawra minn forzi Ġermaniżi, ġġieldu triqthom lura lejn l-ex fruntieri tal-Bulgarija. Taħt it-tmexxija tal-gvern il-ġdid Bulgaru pro-Sovjetiku, erba' armati, li jammontaw għal 455,000 suldat, ġew mobilizzati u riorganizzati. Ħafna minnhom reġgħu daħlu fil-Jugoslavja okkupata kmieni f'Ottubru 1944 u marru minn Sofia għal Niš, Skopje u Pristina bil-kompitu strateġiku li jimblukkaw l-irtirar tal-forzi Ġermaniżi mill-Greċja. L-armata Bulgara kienet tilħaq l-Alpi fl-Awstrija, u tipparteċipa fit-tkeċċija tal-Ġermaniżi lejn il-punent mill-Jugoslavja u l-Ungerija.

Imġiegħla mill-Unjoni Sovjetika toħloq Federazzjoni Slava tan-Nofsinhar kbira, fl-1946 il-gvern komunista l-ġdid, immexxi minn Georgi Dimitrov, qabel li jgħaddi l-Maċedonja Bulgara f'idejn il-Maċedonja Magħquda. Bil-ftehim ta' Bled, fl-1947 il-Bulgarija kkonfermat formalment l-unifikazzjoni ppjanata tar-reġjun tal-Maċedonja, iżda pposponiet dan l-att sa wara l-formazzjoni tal-Federazzjoni futura. Kienet l-ewwel darba li aċċetta l-eżistenza ta' etniċità u lingwa separata tal-Maċedonja. Wara l-qasma ta' Tito-Stalin, ir-reġjun tal-Maċedonja ta' Pirin baqa' parti mill-Bulgarija u aktar tard il-Partit Komunista Bulgaru rreveda l-fehma tiegħu dwar l-eżistenza ta' nazzjon u lingwa separata tal-Maċedonja.

==== Jugoslavja Soċjalista ==== 
F'Diċembru 1944, l-Assemblea Anti-Faxxista għal-Liberazzjoni Nazzjonali tal-Maċedonja (ASNOM) ipproklamat ir-Repubblika Popolari tal-Maċedonja bħala parti mir-Repubblika Federali Popolari tal-Jugoslavja. L-istat waqqa’ l-kelma “soċjalista” minn ismu fl-1991 meta ssepara b'mod paċifiku mill-Jugoslavja.

Ir-repubblika l-ġdida saret waħda mis-sitt repubbliki tal-federazzjoni Jugoslava. Wara l-bidla fl-isem tal-federazzjoni għar-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugoslavja fl-1963, ir-Repubblika Popolari tal-Maċedonja ngħatat l-isem ukoll mill-ġdid tar-Repubblika Soċjalista tal-Maċedonja.

==== Dikjarazzjoni ta' indipendenza ==== 
Il-Maċedonja ta' Fuq tiċċelebra uffiċjalment it-8 ta' Settembru, 1991 bħala Jum l-Indipendenza (Maċedonjan: Ден на независноста, Den na nezavisnosta), fir-rigward tar-referendum li approva l-indipendenza mill-Jugoslavja. L-anniversarju mill-bidu tar-Rewwixta Ilinden (Jum San Elija) fit-2 ta' Awwissu huwa wkoll iċċelebrat b'mod wiesa' fuq livell uffiċjali bħala Jum ir-Repubblika.

Robert Badinter, bħala kap tal-Kummissjoni tal-Arbitraġġ tal-Konferenza tal-Paċi dwar il-Jugoslavja, irrakkomanda rikonoxximent tal-KE f'Jannar 1992. Fil-15 ta' Jannar 1992, il-Bulgarija kienet l-ewwel pajjiż li rrikonoxxiet l-indipendenza tar-repubblika.

Il-Maċedonja baqgħet fil-paċi matul il-gwerer Jugoslavi tal-bidu tad-disgħinijiet ġew miftiehma xi bidliet żgħar ħafna fil-fruntiera tagħha mal-Jugoslavja biex isolvu problemi bil-linja ta' demarkazzjoni bejn iż-żewġ pajjiżi. Kienet destabilizzata ħafna mill-gwerra tal-Kosovo fl-1999, meta madwar 360,000 refuġjat Albaniż etniku mill-Kosovo ħadu refuġju fil-pajjiż. Huma telqu ftit wara l-gwerra, u nazzjonalisti Albaniżi fuq iż-żewġ naħat tal-fruntiera ħadu l-armi ftit wara biex ifittxu awtonomija jew indipendenza għaż-żoni popolati mill-Albaniżi tal-Maċedonja.

=== seklu 21 ===
==== 2001 ribelljon ====
[[File:2001 Macedonian insurgency map.svg|thumb|Mappa tal-operazzjonijiet matul ir-ribelljoni tal-2001]]
[[File:Aneks kon ramkoven dogovor.jpg|thumb|left|Trattat ta' Ohrid (Охридски рамковен договор/Ohridski ramkoven dogovor/Marrëveshja e Ohrit) fit-13 ta' Awwisu 2001u li temm il-kunflitt etniku armat bejn il-forzi Albaniżi tal-Armata tal-Ħelsien tal-Kosovo u l-Forzi tas-Sigurtà tal-Maċedonja]]
Bejn Frar u Awwissu 2001, seħħ kunflitt bejn il-gvern u r-ribelli etniċi Albaniżi, l-aktar fit-tramuntana u l-punent tal-pajjiż. Il-gwerra ntemmet bl-intervent ta' forza ta' monitoraġġ tan-NATO għall-waqfien mill-ġlied. Skont it-termini tal-Ftehim ta' Ohrid, il-gvern qabel li jiddelega setgħa politika u rikonoxximent kulturali akbar lill-minoranza Albaniża. In-naħa Albaniża qablet li tabbanduna t-talbiet separatisti u tirrikonoxxi bis-sħiħ l-istituzzjonijiet kollha tal-Maċedonja. Barra minn hekk, taħt dan il-ftehim, l-NLA kellha tiżżarma u tagħti l-armi tagħha lil forza tan-NATO. Madankollu, il-forzi tas-sigurtà tal-Maċedonja kellhom żewġ ġlied armati oħra ma' gruppi militanti Albaniżi, fl-2007 u fl-2015 rispettivament.

Fl-2012, faqqgħet tensjonijiet interetniċi fil-Maċedonja, b'inċidenti ta' vjolenza bejn l-Albaniżi u l-Maċedonjani. F'April 2017, folla ta' nazzjonalisti Maċedonjani daħlu fil-Parlament tal-Maċedonja b'reazzjoni għall-elezzjoni ta' Talat Xhaferi, Albaniż etniku u eks kmandant tal-Armata ta' Ħelsien Nazzjonali matul il-kunflitt tal-2001, bħala Speaker tal-Assemblea.

==== Antikitajiet ====
Wara li tela' fil-poter fl-2006, iżda speċjalment mindu l-pajjiż ma stedinx lin-NATO fl-2008, il-gvern tal-VMRO-DPMNE mexa politika ta' “Antikvizatzija” bħala mod kif titfa’ pressjoni fuq il-Greċja, kif ukoll b' l-iskop li tinbena identità interna. Statwi ta' Alessandru l-Kbir u Filippu tal-Maċedonja twaqqfu f’diversi bliet madwar il-pajjiż. Barra minn hekk, ħafna biċċiet ta' infrastruttura pubblika, bħal ajruporti, awtostradi, u grawnds ngħataw l-isem ġdid f'ġieħ Alexander u Philip.

==== It-triq tal-UE u tan-NATO ====
[[File:Потпишување на договорот за македонско-грчкиот спор (17.06.2018, Преспа) (42853677381).jpg|thumb|Iffirmar simboliku tal-ftehim ta' Prespa]]
F'Awwissu 2017, ir-Repubblika tal-Maċedonja ta' dak iż-żmien iffirmat ftehim ta' ħbiberija mal-Bulgarija, bil-għan li ttemm l-&quot;ideoloġija anti-Bulgara&quot; fil-pajjiż u ssolvi problemi storiċi bejn it-tnejn.

Skont il-ftehim ta' Prespa, iffirmat mal-Greċja fis-17 ta' Ġunju, 2018, il-pajjiż qabel li jibdel ismu għar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq u li jieqaf juża pubblikament il-Vergina Sun. Huwa żamm id-demonimo &quot;Maċedonjan&quot;, iżda ċċara li dan huwa distint mill-identità Ellenistika tal-Maċedonja fit-Tramuntana tal-Greċja. Il-ftehim kien jinkludi t-tneħħija ta’ materjal irredentist mill-kotba u l-mapep fiż-żewġ pajjiżi, u r-rikonoxximent uffiċjali tan-NU tal-lingwa Slava Maċedonjana. Issostitwixxa l-Ftehim Interim bilaterali tal-1995.

L-irtirar tal-veto Grieg, flimkien mal-iffirmar tal-ftehim ta' ħbiberija mal-Bulgarija, irriżulta li fis-27 ta' Ġunju l-Unjoni Ewropea approvat il-bidu tan-negozjati ta' adeżjoni, li kienu mistennija li jsiru fl-2019, bil-kundizzjoni li għall-ftehim ta' Prespa jiġu implimentati. Fil-5 ta' Lulju, il-ftehim ta' Prespa ġie ratifikat mill-parlament tal-Maċedonja b'69 deputat jivvutaw favur. Fit-12 ta' Lulju, in-NATO stiednet lill-Maċedonja biex tibda n-negozjati ta' adeżjoni fi sforz biex issir it-30 membru tal-alleanza. Fit-30 ta' Lulju, il-parlament tal-Maċedonja approva pjanijiet biex isir referendum mhux vinkolanti dwar il-bidla tal-isem tal-pajjiż, li sar fit-30 ta' Settembru. Wieħed u disgħin fil-mija tal-votanti vvutaw favur b’parteċipazzjoni ta’ 37%, iżda r-referendum ma sarx minħabba rekwiżit kostituzzjonali ta' 50% ta' votazzjoni.

[[File:North Macedonia Joins NATO.jpg|thumb|left|Il-Maċedonja ta' Fuq tfakkar l-adeżjoni tagħha man-NATO fid-Dipartiment tal-Istat tal-Istati Uniti.]]

Fis-6 ta' Frar, 2019, ir-rappreżentanti permanenti tal-Istati Membri tan-NATO u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin tal-Maċedonja Nikola Dimitrov iffirmaw il-protokoll għall-adeżjoni tal-Maċedonja ta' Fuq man-NATO fi Brussell. Il-protokoll ġie ratifikat fit-8 ta’ Frar mill-parlament Grieg, u b’hekk tlestiet il-prekundizzjonijiet kollha għad-dħul fis-seħħ tal-ftehim ta’ Prespa. Sussegwentement, fit-12 ta’ Frar, il-gvern tal-Maċedonja ħabbar l-attivazzjoni formali tal-emendi kostituzzjonali li effettivament biddlu l-isem tal-pajjiż għall-Maċedonja ta' Fuq u informa lin-Nazzjonijiet Uniti u lill-Istati Membri tagħha b’dan.

F'Marzu 2020, wara li tlesta l-proċess ta' ratifika mill-membri kollha tan-NATO, il-Maċedonja ta' Fuq issieħbet man-NATO, u saret it-30 stat membru. Fl-istess xahar, il-mexxejja tal-Unjoni Ewropea taw formalment l-approvazzjoni lill-Maċedonja ta' Fuq biex jibdew taħditiet biex jissieħbu fl-UE. Fis-17 ta' Novembru 2020, il-Bulgarija rrifjutat li tapprova l-qafas ta' negozjar tal-Unjoni Ewropea għall-Maċedonja ta' Fuq, u b'mod effettiv imblukkat il-bidu uffiċjali tat-taħditiet ta' adeżjoni ma' dan il-pajjiż. L-ispjegazzjoni tan-naħa Bulgara kienet: nuqqas ta' implimentazzjoni tat-trattat ta' ħbiberija tal-2017, diskors ta' mibegħda appoġġjat mill-istat, pretensjonijiet tal-minoranzi u &quot;proċess kontinwu ta' bini ta' nazzjon&quot; ibbażat fuq ċaħda storika tal-identità, il-kultura u l-wirt Bulgaru fir-reġjun usa' tal-Maċedonja . Il-veto rċieva kundanna minn intellettwali miż-żewġ stati u kritika minn osservaturi internazzjonali.

Protesti, organizzati minn partiti tal-oppożizzjoni, faqqgħu f'Lulju 2022 dwar il-proposta Franċiża biex il-Maċedonja ta' Fuq tissieħeb fl-UE. It-taħdidiet ta’ adeżjoni għall-adeżjoni tal-Maċedonja ta' Fuq fl-UE bdew uffiċjalment dak l-istess xahar, wara li l-proposta Franċiża ġiet approvata mill-Assemblea tal-Maċedonja ta' Fuq.

== Ġeografija == 
[[File:North Macedonia relief location map.jpg|thumb|Mappa Topografika tal-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq]]
[[File:Mount Korab, Republic of Macedonia.jpg|thumb|Mount Korab, l-ogħla muntanja fil-Maċedonja ta' Fuq.]]
[[File:Panair Korab.jpg|thumb|left|Il-firxa tal-muntanji Korab.]]
Il-Maċedonja ta' Fuq għandha erja totali ta' 25,436 km² (9,821 sq mi). Hija tinsab bejn latitudnijiet 40° u 43° N, u prinċipalment bejn lonġitudnijiet 20° u 23° E (żona żgħira tinsab fil-lvant ta '23°). Il-Maċedonja ta' Fuq għandha madwar 748 km (465 mi) ta' fruntieri, maqsuma mas-Serbja (62 km jew 39 mi) fit-tramuntana, il-Kosovo (159 km jew 99 mi) fil-majjistral, il-Bulgarija (148 km jew 92 mi) lejn il-lvant , il-Greċja (228 km jew 142 mi) fin-nofsinhar u l-Albanija (151 km jew 94 mi) lejn il-punent. Hija rotta ta' tranżitu għat-tbaħħir ta' oġġetti mill-Greċja, mill-Balkani, lejn l-Ewropa tal-Lvant, tal-Punent u Ċentrali u mill-Bulgarija lejn il-Lvant. Hija parti mir-reġjun akbar tal-Maċedonja, li jinkludi wkoll il-Maċedonja Griega u l-provinċja ta' Blagoevgrad fil-Lbiċ tal-Bulgarija.

Il-Maċedonja tat-Tramuntana hija pajjiż mingħajr kosta, ġeografikament definit b'mod ċar minn wied ċentrali ffurmat mix-Xmara Vardar u inkwadrat tul il-fruntieri tiegħu minn firxiet muntanjużi. It-terren huwa l-aktar imħatteb, li jinsab bejn il-muntanji Šar u Osogovo, li jkopru l-wied tax-Xmara Vardar. Tliet lagi kbar (il-Lag Ohrid, il-Lag Prespa u l-Lag Dojran) jinsabu fuq il-fruntieri tan-Nofsinhar, qasmu mill-fruntieri mal-Albanija u l-Greċja. Ohrid huwa meqjus bħala wieħed mill-eqdem lagi u bijotopi fid-dinja. Ir-reġjun huwa attiv sismikament u kien is-sit ta' terremoti qerrieda fil-passat, l-aktar reċenti fl-1963, meta Skopje ġarrbet ħsara kbira minn terremot kbir, li qatel aktar minn 1,000 ruħ.

Il-Maċedonja ta' Fuq għandha wkoll muntanji pittoreski. Huma jappartjenu għal żewġ meded muntanjużi differenti: l-ewwel hija l-Muntanji Šar li jkomplu għall-grupp muntanjuż Vardar/Pelagonia tal-Punent (Muntanji Baba, Nidže, Kožuf u Jakupica), magħrufa wkoll bħala l-firxa muntanjuża Dinarika. It-tieni firxa hija l-firxa tal-muntanji Osogovo–Belasica, magħrufa wkoll bħala l-firxa tal-muntanji Rhodope. Il-muntanji li jappartjenu għall-Muntanji Šar u l-firxa tal-Punent Vardar/Pelagonia huma iżgħar u ogħla mill-muntanji anzjani tal-grupp muntanjuż Osogovo-Belasica. Il-muntanja Korab tal-Muntanji Šar fuq il-fruntiera Albaniża, f'2,764 m (9,068 pied), hija l-ogħla muntanja fil-Maċedonja ta' Fuq. Fil-Maċedonja ta' Fuq hemm 1,100 sors kbir ta' ilma. Ix-xmajjar jimxu fi tliet baċini differenti: l-Eġew, l-Adrijatiku u l-Baħar l-Iswed.

[[File:Korab (detail).jpg|thumb|Il-muntanja Korab (Albaniż, Maja e Korabit jew Mali i Korabit, Maċedonjan, Голем Кораб, Golem Korab) hija l-ogħla muntanja fl-[[Albanija]] u l-Maċedonja ta' Fuq, is-samit tagħha tifforma l-fruntiera bejn iż-żewġ pajjiżi. Il-Muntanja Korab hija biswit il-Muntanji Šar.]]
[[File:Matka2.jpg|thumb|Canyon Matka]]

Il-baċin Eġew huwa l-akbar. Ikopri 87% tat-territorju tal-Maċedonja ta' Fuq, li huwa 22,075 kilometru kwadru (8,523 sq mi). Vardar, l-akbar xmara f'dan il-baċir, tixxotta 80% tat-territorju jew 20,459 kilometru kwadru (7,899 sq mi). Wied tiegħu għandu rwol importanti fl-ekonomija tal-pajjiż u s-sistema tal-komunikazzjoni. Il-proġett ta' Wied Vardar huwa meqjus bħala kruċjali għall-iżvilupp strateġiku tal-pajjiż. Ix-Xmara Black Drin tifforma l-baċin Adrijatiku, li jkopri erja ta' madwar 3,320 km2 (1,282 mil kwadru), jiġifieri, 13% tat-territorju. Jirċievi l-ilma mill-lagi Prespa u Ohrid. Il-baċir tal-Baħar l-Iswed huwa l-iżgħar b'37 km2 biss (14 sq mi). Hija tkopri n-naħa tat-tramuntana tal-Muntanja Skopska Crna Gora. F'din iż-żona titla' x-Xmara Morava Binačka, li tingħaqad mal-Morava u, aktar tard, mad-Danubju, li tgħaddi fil-Baħar l-Iswed. Il-Maċedonja ta' Fuq għandha madwar ħamsin għadira u tliet lagi naturali: il-Lag Ohrid, il-Lag Prespa u l-Lag Dojran. Fil-Maċedonja ta' Fuq hemm disa’ bliet u resorts mal-baħar: Banište, Banja Bansko, Istibanja, Katlanovo, Kežovica, Kosovrasti, Banja Kočani, Kumanovski Banji u Negorci.

==== Fruntieri ====
Total tal-fruntieri tal-Maċedonja ta' Fuq: 838 km, pajjiżi tal-fruntiera (5): l-Albanija 181 km; Bulgarija 162 km; Greċja 234 km; Kosovo 160 km; Serbja 101 km.

=== Klima === 
[[File:Koppen-Geiger Map MKD present.svg|thumb|Mappa tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen-Geiger għall-Maċedonja ta' Fuq]]
Hemm erba' staġuni fil-pajjiż, bi sjuf sħan u niexfa u xtiewi moderatament kesħin u silġ. Il-firxa tat-temperatura rreġistrata matul is-sena hija bejn -20 °C (-4 °F) fix-xitwa u 40 °C (104 °F) fis-sajf. Temperaturi baxxi tax-xitwa huma influwenzati minn irjieħ tat-Tramuntana, filwaqt li staġuni sħan matul is-sajf jinqalgħu minħabba l-pressjoni subtropikali tal-Baħar Eġew u l-influwenzi klimatiċi tal-Lvant Nofsani, li jikkawżaw perjodi niexfa. Hemm tliet żoni klimatiċi ewlenin fil-pajjiż: kontinentali ħafif fit-tramuntana, Mediterran moderat fin-nofsinhar u muntanjużi f'żoni ta 'altitudni għolja. Tul il-widien tax-xmajjar Vardar u Strumica, fir-reġjuni ta' Gevgelija, Valandovo, Dojran, Strumica u Radoviš, il-klima hija Mediterranja moderata. L-aktar reġjuni sħan huma Demir Kapija u Gevgelija, fejn it-temperatura f'Lulju u Awwissu ta' spiss taqbeż l-40 °C (104 °F).

Il-medja annwali tax-xita tvarja minn 1,700 mm (66.9 in) fiż-żona muntanjuża tal-punent għal 500 mm (19.7 in) fiż-żona tal-Lvant. Hemm livell baxx ta' xita fil-Wied ta' Vardar b'500 mm (19.7 in) ta' ilma fis-sena. Il-klima u d-diversità tat-tisqija jippermettu l-kultivazzjoni ta 'tipi differenti ta' pjanti, inklużi qamħ, qamħ, patata, peprin, karawett u ross Hemm tletin stazzjon tat-temp prinċipali u regolari fil-pajjiż.

=== Bijodiversità === 
[[File:Lynx lynx poing.jpg|thumb|left|Linċi ta' Eurasja (Lynx lynx)]]
[[File:Sarplaninac front.jpg|thumb|Sarplaninac]]
Il-flora tal-Maċedonja ta' Fuq hija rappreżentata minn madwar 210 familja, 920 ġeneru u madwar 3,700 speċi ta' pjanti. L-aktar grupp abbundanti huwa l-pjanti tal-fjuri, b'madwar 3,200 speċi, segwiti minn ħażiż (350 speċi) u felċi (42).

Fitoġeografikament, il-Maċedonja ta' Fuq tappartjeni għall-provinċja Illirja tar-Reġjun Ċirkumboreal fi ħdan ir-Renju Boreali. Skont il-World Wildlife Fund (WWF) u l-Mappa Diġitali tar-Reġjuni Ekoloġiċi Ewropej tal-Aġenzija Ewropea għall-Ambjent, it-territorju tar-Repubblika jista' jinqasam f'erba' ekoreġjuni terrestri: il-foresti mħallta tal-Muntanji Pindus, il-foresti mħallta tal-Balkani, il-foresti mħallta muntanjużi tar-Rhodope, u l-foresti sclerophyllous u mħallta ta 'l-Eġew u t-Turkija tal-punent. Il-Maċedonja ta' Fuq kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti fl-2019 ta’ 7.42/10, u kklassifikaha fl-40 post globalment minn 172 pajjiż.

Il-fawna indiġena tal-foresti hija abbundanti u tinkludi orsijiet, ċingjali, ilpup, volpijiet, squirils, kamoxxa u ċriev. Il-linċi tinsab, rari ħafna, fil-muntanji tal-punent tal-Maċedonja, filwaqt li ċ-ċriev jista' jinstab fir-reġjun ta' Demir Kapija. Fost l-għasafar tal-foresti, jispikkaw il-blackcap, is-serduq, il-faġan iswed, l-ajkla imperjali u l-kokka tal-foresti.

==== Il-pajjiż għandu erba' parks nazzjonali: ====
&lt;gallery&gt;
File:Mavrovo-Lake-Autumn.jpg|Mavrovo 731 kilometru kwadru
File:Galichitsa.jpg|Galičica 227 kilometru kwadru
File:Mount Pelister MK.jpg|Pelister 125 kilometru kwadru
File:Доброшки Езера (Шар Планина).jpg|Muntanji Šar (stabbiliti 2021) 244 kilometru kwadru
&lt;/gallery&gt;

== Gvern u Politika == 
[[File:Skopje - Parlamentsgebäude der Republik Mazedonien.jpg|thumb|Il-bini tal-Parlament tal-Maċedonja ta' Fuq fi Skopje.]]
Il-Maċedonja ta' Fuq hija demokrazija parlamentari bi gvern eżekuttiv magħmul minn koalizzjoni ta' partiti leġiżlattivi unikamerali (Собрание, Sobranie; Assemblea bl-Ispanjol) u ġudikatura indipendenti b'qorti kostituzzjonali. L-Assemblea hija magħmula minn 120 siġġu u l-membri jiġu eletti kull erba’ snin. Ir-rwol tal-president huwa primarjament ċerimonjali, bil-poter reali jistrieħ f'idejn il-prim ministru. Il-president huwa l-kap kmandant tal-forzi armati tal-istat u l-president tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-Istat. Il-president jiġi elett kull ħames snin u jista’ jiġi elett massimu ta' darbtejn.

Mill-2019, il-funzjonijiet tal-gvern lokali huma maqsuma fost 80 muniċipalità (општини, opštini; singular: општина, opština). Il-kapitali, Skopje, hija rregolata minn grupp ta' għaxar muniċipalitajiet imsejjaħ kollettivament il-&quot;Belt ta' Skopje&quot;. Il-muniċipalitajiet fil-Maċedonja ta' Fuq huma unitajiet ta' gvern awtonomu lokali. Il-muniċipalitajiet ġirien jistgħu jistabbilixxu ftehimiet ta' kooperazzjoni.

Id-diverġenza politika ewlenija tal-pajjiż hija bejn il-partiti politiċi bbażati fil-biċċa l-kbira fuq l-etniċi li jirrappreżentaw il-maġġoranza etnika tal-Maċedonja u l-minoranza Albaniża. Il-kwistjoni tal-bilanċ tal-poter bejn iż-żewġ komunitajiet wasslet għal gwerra qasira fl-2001, u wara ntlaħaq ftehim dwar il-qsim tal-poter. F'Awwissu 2004, il-Parlament għadda liġi li ddefiniet mill-ġdid il-fruntieri lokali u tat awtonomija lokali akbar lill-Albaniżi etniċi f'żoni fejn huma predominanti.

Wara kampanja elettorali mnikkta, il-Maċedonja ta' Fuq esperjenzat bidla fil-gvern relattivament kalma u demokratika fl-elezzjonijiet li saru fil-5 ta' Lulju, 2006. L-elezzjonijiet kienu kkaratterizzati minn rebħa deċiżiva tal-partit taċ-ċentru-lemin VMRO-DPMNE, immexxi minn Nikola Gruevski. Id-deċiżjoni ta' Gruevski li jinkludi l-Partit Demokratiku tal-Albaniżi fil-gvern il-ġdid, minflok il-koalizzjoni Unjoni Demokratika għall-Integrazzjoni - Partit għall-Prosperità Demokratika, li kienet rebħet il-maġġoranza tal-voti Albaniżi, qanqlet protesti f’żoni tal-pajjiż b’numru korrispondenti ta' Albaniżi. popolazzjoni. Aktar tard ġie stabbilit djalogu bejn l-Unjoni Demokratika għall-Integrazzjoni u l-partit fil-gvern VMRO-DMPNE, bħala sforz biex jiġu diskussi tilwim bejn iż-żewġ partijiet u jiġu appoġġjati l-aspirazzjonijiet Ewropej u tan-NATO tal-pajjiż. 

Wara l-elezzjonijiet parlamentari bikrija fl-2008, il-VMRO-DPMNE u l-Unjoni Demokratika għall-Integrazzjoni ffurmaw koalizzjoni governattiva. F'April 2009, l-elezzjonijiet presidenzjali u lokali fil-pajjiż saru b'mod paċifiku, li kien kruċjali għall-aspirazzjonijiet tal-Maċedonja li tissieħeb fl-UE. Il-partit konservattiv fil-gvern VMRO-DPMNE rebaħ rebħa fl-elezzjonijiet lokali u l-kandidat appoġġjat mill-partit, Gjorgi Ivanov, ġie elett bħala l-president il-ġdid.

F'Ġunju 2017, Zoran Zaev tal-Partit Soċjali Demokratiku sar il-Prim Ministru l-ġdid sitt xhur wara elezzjonijiet bikrija. Il-gvern il-ġdid taċ-ċentru-xellug temm 11-il sena ta' gvern konservattiv VMRO-DPMNE immexxi mill-eks Prim Ministru Nikola Gruevski.

Mill-4 ta' Jannar, 2020, l-aġent Prim Ministru tal-Maċedonja ta' Fuq kien Oliver Spasovski u l-Ispeaker tal-Parlament kien Talat Xhaferi. L-elezzjoni ta' Xhaferi ntlaqgħet immedjatament bi protesti mmexxija minn VMRO-DPMNE, li ġew immaniġġjati malajr mill-pulizija.

L-elezzjonijiet parlamentari bikrija saru fil-15 ta' Lulju, 2020. Zoran Zaev ilu għal darb'oħra Prim Ministru tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq minn Awwissu 2020. Stevo Pendarovski ħa l-ġurament bħala President tal-Maċedonja ta' Fuq f'Mejju 2019. Il-Prim Ministru Zoran Zaev ħabbar ir-riżenja tiegħu wara li l-partit tiegħu, l-Unjoni Soċjali Demokratika, sofra telfiet fl-elezzjonijiet lokali f'Ottubru 2021. F'Jannar 2022, Dimitar Kovačevski ġie elett Prim Ministru. Il-kabinett il-ġdid tal-koalizzjoni huwa magħmul mis-Soċjal Demokratiċi ta' Kovačevski u minn żewġ partiti etniċi Albaniżi. Gordana Siljanovska-Davkova ħadet il-kariga fit-12 ta' Mejju, 2024, u saret l-ewwel president mara tal-pajjiż.

Il-Parlament, jew Assemblea (Maċedonjan: Собрание, Sobranie), huwa l-korp leġiżlattiv tal-pajjiż. Jipprepara, jipproponi u jadotta liġijiet. Il-Kostituzzjoni tal-Maċedonja ta' Fuq ilha fis-seħħ minn ftit wara l-indipendenza tar-repubblika fl-1991. Hija tillimita s-setgħa tal-gvernijiet, kemm lokali kif ukoll nazzjonali. Il-militar huwa wkoll limitat mill-kostituzzjoni. Il-kostituzzjoni tgħid li l-Maċedonja ta' Fuq hija stat soċjali ħieles u li Skopje hija l-kapitali. Il-120 membru huma eletti għal terminu ta' erba' snin permezz ta’ elezzjoni ġenerali. Kull ċittadin ta' aktar minn 18-il sena jista' jivvota għal wieħed mill-partiti politiċi. Il-President attwali tal-Parlament huwa Jovan Mitreski mill-2024.

Is-setgħa eżekuttiva fil-Maċedonja ta' Fuq hija eżerċitata mill-Gvern, li l-Prim Ministru tiegħu huwa l-aktar persuna politikament b'saħħitha fil-pajjiż. Il-membri tal-gvern jintgħażlu mill-prim ministru u hemm ministri għal kull fergħa tas-soċjetà. Hemm ministri tal-ekonomija, il-finanzi, it-teknoloġija tal-informazzjoni, is-soċjetà, l-affarijiet interni, l-affarijiet barranin u oqsma oħra. Il-membri tal-Gvern huma eletti għal terminu ta’ erba’ snin. Is-setgħa ġudizzjarja hija eżerċitata mill-qrati, u s-sistema ġudizzjarja hija mmexxija mill-Qorti Ġudizzjarja Suprema, il-Qorti Kostituzzjonali, u l-Kunsill Ġudizzjarju tar-Repubblika. L-assemblea taħtar l-imħallfin.

=== Adeżjoni fl-Unjoni Ewropea === 
L-applikazzjoni tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq għas-sħubija fl-UE ġiet ippreżentata fit-22 ta' Marzu 2004.

Il-[[Kummissjoni Ewropea]] tat opinjoni pożittiva fid-9 ta' Novembru 2005.

F'Diċembru 2005, il-Kunsill Ewropew ta lill-pajjiż l-istatus ta' kandidat.

Fit-18 ta' Frar 2008, il-Kunsill adotta s-Sħubija għall-Adeżjoni riveduta mal-Maċedonja ta' Fuq.

Il-Kummissjoni Ewropea rrakkomandat għall-ewwel darba li jinfetħu negozjati tal-adeżjoni mar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq f'Ottubru 2009. Fl-2015 u fl-2016, ir-rakkomandazzjoni saret suġġetta għall-implimentazzjoni kontinwa tal-ftehim ta' Pržino u suġġetta għall-progress sostanzjali fl-implimentazzjoni tal-“Prijoritajiet Urġenti ta' Riforma”.

F'Ġunju 2018, il-Kunsill adotta konklużjonijiet li fihom qabel li jwieġeb b'mod pożittiv għall-progress li sar mir-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq, u stabbilixxa t-triq biex jinfetħu n-negozjati tal-adeżjoni f'Ġunju 2019, skont il-progress li sar f'ċerti oqsma ewlenin, bħar-riforma ġudizzjarja, ir-riforma tas-servizzi ta' intelligence u tas-sigurtà u r-riforma tal-amministrazzjoni pubblika.

F'Ġunju 2019, il-Kunsill iddiskuta l-komunikazzjoni tal-Kummissjoni Ewropea tad-29 ta' Mejju 2019 dwar il-politika tat-tkabbir tal-UE u r-rapport dwar ir-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq. Fid-dawl taż-żmien limitat disponibbli u l-importanza tal-kwistjoni, huwa ddeċieda li jerġa' lura, sa mhux aktar tard minn Ottubru 2019, għall-kwistjoni tal-ftuħ tan-negozjati tal-adeżjoni mal-pajjiż, bil-ħsieb li tintlaħaq deċiżjoni ċara u sostantiva.

Fil-15 ta' Ottubru 2019, il-Kunsill iddiskuta t-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni fir-rigward tal-Albanija u r-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq. Wara d-diskussjoni, il-presidenza ħarġet konklużjonijiet proċedurali fejn innotat li l-Kunsill ser jiddiskuti l-kwistjoni wara l-Kunsill Ewropew ta' Ottubru.

Il-Kunsill Ewropew tas-17 u t-18 ta' Ottubru 2019 iddeċieda li jerġa' lura għall-kwistjoni tat-tkabbir qabel is-summit UE-Balkani tal-Punent f'Zagreb, f'Mejju 2020.

Fl-24 ta' Marzu, 2020, il-ministri għall-affarijiet Ewropej qablu politikament li jinfetħu n-[[negozjati tal-adeżjoni]] mal-[[Albanija]] u mar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq. Fil-25 ta' Marzu, il-konklużjonijiet dwar it-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u assoċjazzjoni ġew formalment adottati bi proċedura bil-miktub. Fis-26 ta' Marzu, il-membri tal-Kunsill Ewropew approvaw il-konklużjonijiet.

=== Relazzjonijiet barranin === 
Il-Maċedonja ta' Fuq saret Stat Membru tan-NU fit-8 ta' April, 1993, tmintax-il xahar wara l-indipendenza tagħha mill-Jugoslavja. Kien magħruf fin-NU bħala “l-ex Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja”, sakemm it-tilwima li ilha għaddejja mal-Greċja dwar l-isem tal-pajjiż ġiet solvuta.

L-interess ewlieni tal-pajjiż huwa l-integrazzjoni sħiħa fil-proċessi ta' integrazzjoni Ewropej u transatlantiċi.

Il-Maċedonja ta' Fuq hija membru tal-organizzazzjonijiet internazzjonali u reġjonali li ġejjin: FMI (mill-1992), WHO (mill-1993), EBRD (mill-1993), Inizjattiva tal-Ewropa Ċentrali (mill-1993), Kunsill tal-Ewropa (mill-1995), OSKE (mill-1995). 1995 ), SECI (mill-1996), Francophonie (mill-2001), WTO (mill-2003), CEFTA (mill-2006) u NATO (mill-2020).

Fl-2005, il-pajjiż ġie rikonoxxut uffiċjalment bħala stat kandidat għall-Unjoni Ewropea.

Fis-summit tan-NATO ta' Bukarest tal-2008, il-Maċedonja naqset milli tikseb stedina biex tissieħeb mal-organizzazzjoni minħabba li l-Greċja għamlet veto fuq l-inizjattiva wara t-tilwima dwar l-isem. L-Istati Uniti qabel kienet esprimiet appoġġ għal stedina, iżda s-summit imbagħad iddeċieda li jestendi stedina biss bil-kundizzjoni li l-kunflitt tal-isem mal-Greċja jiġi solvut.

F'Marzu 2009, il-Parlament Ewropew esprima l-appoġġ tiegħu għall-kandidatura tal-Maċedonja ta' Fuq għall-UE u talab lill-Kummissjoni Ewropea biex tagħti lill-pajjiż data għall-bidu tan-negozjati ta' adeżjoni fl-aħħar tal-2009. Il-parlament irrakkomanda wkoll it-tneħħija rapida tal- reġim tal-viża għaċ-ċittadini tal-Maċedonja. Qabel il-ftehim ta' Prespa, il-pajjiż ma ngħatax data tal-bidu għan-negozjati ta' adeżjoni bħala riżultat tat-tilwima dwar l-isem. Madankollu, wara l-ftehim ta' Prespa, il-Maċedonja ta' Fuq saret stat membru tan-NATO fis-27 ta' Marzu 2020. Il-pożizzjoni tal-UE kienet simili għal dik tan-NATO peress li r-riżoluzzjoni tat-tilwima bl-isem kienet prekundizzjoni għall-bidu tan-negozjati tal-adeżjoni.

F'Ottubru 2012, il-Kummissarju tat-Tkabbir tal-UE Štefan Füle ippropona li jibdew negozjati ta' adeżjoni mal-pajjiż għar-raba' darba.

=== Militari === 
[[File:Macedonian Soldiers in Kabul.jpg|thumb|Suldati Maċedonjani tar-Reġiment tal-Operazzjonijiet Speċjali f'Kabul, l-Afganistan.]]
L-Armata tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq (ARSM) hija mmexxija mill-Istaff Ġenerali, li taħtu hemm il-Kmand tal-Operazzjonijiet, li l-forzi tiegħu jinkludu l-Brigata tal-Infanteria Mekkanizzata, il-Brigata tal-Ajru, ir-Reġiment tal-Operazzjonijiet Speċjali u diversi battaljuni indipendenti; il-Kmand tat-Taħriġ u d-Duttrina, li jissorvelja wkoll il-Forza ta' Riżerva Militari; u l-Bażi tal-Loġistika. Hemm ukoll Battaljun tal-Gwardja tal-Unur li huwa direttament subordinat għall-Istaff Ġenerali.] L-ARSM għandha 8,000 persunal attiv u 4,850 riservist, kif ukoll baġit militari ta 'US$ 235 miljun fl-2022. Ilha armata voluntiera mill-bidu tagħha. Temmet is-servizz militari obbligatorju tagħha fl-2007. Il-Maċedonja ta' Fuq skjerat truppi fl-Afganistan, il-Bożnja u Ħerzegovina, l-Iraq, il-Kosovo u l-Libanu, bħala parti minn missjonijiet tan-NATO, tal-UE jew tan-NU.

Il-Ministeru tad-Difiża jiżviluppa l-istrateġija tad-difiża tar-Repubblika u jevalwa t-theddid u r-riskji possibbli. Huwa responsabbli wkoll għas-sistema tad-difiża, inklużi t-taħriġ, it-tħejjija, it-tagħmir u l-iżvilupp, u għall-preparazzjoni u l-preżentazzjoni tal-baġit tad-difiża.

=== Organizzazzjoni territorjali ===
[[File:North Macedonia location map.svg|thumb|left|Organizzazzjoni territorjali]]
[[File:Map of urban and rural municipalities of Macedonia es.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]]
Il-pajjiż huwa maqsum f'85 muniċipalità, wara l-aħħar riforma li saret f'Awwissu 2004, li 10 minnhom huma parti minn &quot;Greater Skopje&quot;. Il-pajjiż huwa jaqsam mit-tramuntana għan-nofsinhar mill-firxa tal-muntanji tal-Balkani, bl-aktar żona muntanjuża tkun il-parti tal-punent, li jmiss mal-Albanija.

=== Ekonomija === 
Ikklassifikata bħala r-raba' &quot;l-aħjar stat ta' riforma&quot; minn 178 pajjiż ikklassifikati mill-Bank Dinji fl-2009, il-Maċedonja ta' Fuq għaddiet minn riforma ekonomika konsiderevoli mill-indipendenza. Il-pajjiż żviluppa ekonomija miftuħa bil-kummerċ jammonta għal aktar minn 90% tal-PGD f'dawn l-aħħar snin. Mill-1996, il-Maċedonja ta' Fuq rat tkabbir ekonomiku kostanti, għalkemm bil-mod, bi tkabbir tal-PGD ta' 3.1% fl-2005. Din iċ-ċifra kienet ipproġettata li tiżdied għal medja ta' 5.2% fil-perjodu 2006-2010. Il-gvern wera suċċess fl-isforzi tiegħu biex jiġġieled l-inflazzjoni, b'rata ta 'inflazzjoni ta' 3% biss fl-2006 u 2% fl-2007, u implimenta politiki ffukati fuq l-attrazzjoni tal-investiment barrani u l-promozzjoni tal-iżvilupp ta 'kumpaniji żgħar u ta' daqs medju (SMEs).

[[File:Грозје - Вранец.jpg|thumb|left|Vinja fil-Maċedonja ta' Fuq]]

Il-gvern attwali daħħal sistema ta' taxxa b’rata fissa bil-ħsieb li jagħmel il-pajjiż aktar attraenti għall-investiment barrani. Ir-rata tat-taxxa fissa kienet ta' 12% fl-2007 u kompliet tnaqqas għal 10% fl-2008. Fl-2005 ir-rata tal-qgħad tal-Maċedonja ta' Fuq kienet ta' 37.2% u fl-2006 ir-rata ta' faqar tagħha kienet ta' 22%. Minħabba serje ta' miżuri ta' impjieg, kif ukoll il-proċess ta 'suċċess li jattiraw korporazzjonijiet multinazzjonali, u skont l-Uffiċċju tal-Istatistika tal-Maċedonja ta' Fuq, ir-rata tal-qgħad tal-pajjiż fl-ewwel kwart tal-2015 naqset għal 27.3% . Il-politiki u l-isforzi ta’ investiment dirett barrani tal-Gvern irriżultaw fit-twaqqif ta’ sussidjarji lokali ta’ diversi kumpaniji ewlenin tal-manifattura globali, speċjalment fl-industrija tal-karozzi, bħal: Johnson Controls Inc., Van Hool NV, Johnson Matthey plc, Lear Corp., Visteon Corp., Kostal GmbH, Gentherm Inc., Dräxlmaier Group, Kromberg &amp; Schubert, Marquardt GmbH, Amphenol Corp., Tekno Hose SpA, KEMET Corp., Key Safety Systems Inc., ODW-Elektrik GmbH, eċċ.

F'termini ta' struttura tal-PGD, fl-2013 is-settur tal-manifattura, inklużi t-tħaffir u l-kostruzzjoni, kien jikkostitwixxi l-akbar sehem tal-PDG ta' 21.4 %, żieda minn 21.1 % fl-2012. Is-settur tal-kummerċ, it-trasport u l-akkomodazzjoni jirrappreżenta 18.2 % tal-PDG fl-2013, meta mqabbel għal 16.7% fl-2012, filwaqt li l-agrikoltura tirrappreżenta 9.6%, meta mqabbla ma’ 9.1% is-sena ta' qabel.

F'termini ta' kummerċ barrani, is-settur li kkontribwixxa l-aktar għall-esportazzjonijiet tal-pajjiż fl-2014 kien &quot;prodotti kimiċi u relatati&quot; b'21.4%, segwit mis-settur &quot;makkinarju u tagħmir tat-trasport&quot; b'21. .1%. Is-setturi ewlenin tal-importazzjoni tal-Maċedonja ta' Fuq fl-2014 kienu &quot;oġġetti manifatturati klassifikati prinċipalment skond il-materjal&quot; b'34.2%, &quot;makkinarju u tagħmir tat-trasport&quot; bi 18.7% u &quot;karburanti minerali, lubrikanti u materjali relatati&quot; b'14.4% tal-importazzjonijiet totali. Anke 68.8% tal-kummerċ barrani fl-2014 sar mal-UE, u b'hekk l-Unjoni saret l-akbar sieħba kummerċjali tal-Maċedonja ta' Fuq (23.3% mal-Ġermanja, 7.9% mar-Renju Unit, 7.3% mal-Greċja, 6.2% mal-Italja, eċċ.). Kważi 12 % tal-kummerċ barrani totali fl-2014 sar mal-pajjiżi tal-Balkani tal-Punent. Fl-2007, is-suq tal-IT tal-Maċedonja ta' Fuq żdied bi 63.8% sena wara sena, u b'hekk huwa l-aktar li qed jikber malajr fir-reġjun Adrijatiku.

Il-Maċedonja ta' Fuq għandha waħda mill-ogħla proporzjonijiet ta’ nies f’diffikultà finanzjarja: 72% taċ-ċittadini tagħha jgħidu li jistgħu jkampaw bid-dħul tal-familja tagħhom biss “b’diffikultà” jew “b’diffikultà kbira”, għalkemm il-Maċedonja ta’ Fuq, flimkien mal-Kroazja kienet l-unika waħda. pajjiż fil-Balkani tal-Punent li ma rrapportax żieda f’din l-istatistika. Il-korruzzjoni u sistema legali relattivament ineffettiva jaġixxu wkoll bħala restrizzjonijiet sinifikanti għall-iżvilupp ekonomiku ta' suċċess. Il-Maċedonja ta' Fuq għad għandha wieħed mill-inqas PGD per capita fl-Ewropa. Barra minn hekk, huwa stmat li s-suq griż tal-pajjiż huwa qrib l-20% tal-PGD. Il-PGD per capita PPS kien ta' 36% tal-medja tal-UE fl-2017. B'PGD per capita ta' US$ 9,157 f'parità ta' saħħa tal-akkwist u indiċi tal-iżvilupp uman ta' 0.701.

=== Kummerċ === 
Il-Greċja saret l-aktar sieħeb kummerċjali importanti tal-pajjiż (ara l-investimenti Griegi fil-Maċedonja ta' Fuq). Ħafna kumpaniji Griegi xtraw kumpaniji preċedenti tal-istat fil-Maċedonja ta' Fuq, bħar-raffinerija taż-żejt Okta, il-kumpanija tal-forn Zhito Luks, minjiera tal-irħam fi Prilep, faċilitajiet tat-tessuti f'Bitola, eċċ., u jimpjegaw 20,000 ruħ. Ir-rilokazzjoni ta' kumpaniji lejn il-Maċedonja ta' Fuq fis-settur taż-żejt kienet ikkawżata miż-żieda tal-Greċja fis-swieq taż-żejt.

Sħab ewlenin oħra huma l-Ġermanja, l-Italja, l-Istati Uniti, is-Slovenja u l-Awstrija.

=== Turiżmu === 
[[File:Church of St. John at Kaneo 6.jpg|thumb|Il-Knisja ta' San Ġwann f’Kaneo u l-Lag Ohrid, waħda mill-aktar destinazzjonijiet turistiċi popolari fil-Maċedonja ta' Fuq]]
It-turiżmu għandu rwol importanti fl-ekonomija tal-Maċedonja ta' Fuq, li jammonta għal 6.7% tal-PGD tagħha fl-2016. Id-dħul annwali mit-turiżmu kien stmat għal 38.5 biljun denar (€616 miljun) f'dik is-sena. Wara l-indipendenza tagħha, l-aktar impatt negattiv serju fuq il-prestazzjoni tat-turiżmu seħħ minħabba l-kunflitti armati li seħħew fl-2001. In-numru ta’ viżitaturi barranin ilu jiżdied minn dakinhar, b’żieda ta’ 14.6% fl-2011. Fl-2019, il-Maċedonja ta’ Fuq irċieva 1,184,963 wasla ta’ turisti, li minnhom 757,593 kienu barranin. L-aktar numerużi huma turisti mill-Albanija, il-Greċja u l-Bulgarija, il-Polonja u pajjiżi oħra tal-Ewropa tal-Punent. Il-biċċa l-kbira tat-turisti, madwar 60% tal-miljun turist li żaru l-pajjiż fl-2017, kienu kkonċentrati fi Skopje u r-reġjun tal-Lbiċ tal-pajjiż.

L-aktar fergħat importanti tat-turiżmu huma t-turiżmu tal-lagi, peress li hemm tliet lagi f'Ohrid, Prespa u Dojran u aktar minn 50 lagi glaċjali żgħar ta' daqsijiet differenti, turiżmu tal-muntanji, peress li hemm 16-il muntanja' l fuq minn 2,000 metru. Forom oħra ta' turiżmu jinkludu wkoll it-turiżmu rurali u l-ekoturiżmu, it-turiżmu urban u t-turiżmu kulturali, rappreżentati mill-gastronomija, mużika tradizzjonali, ċelebrazzjonijiet kulturali u siti ta' wirt kulturali.

== Infrastruttura ==
=== Trasport === 
[[File:North Macedonian Highway System.svg|thumb|Mappa tat-toroq kurrenti u ppjanati]]
Il-Maċedonja ta' Fuq (flimkien mal-Montenegro, il-Bożnja u Ħerzegovina u l-Kosovo).

Il-Maċedonja ta' Fuq hija pajjiż mingħajr kosta fiċ-ċentru tal-Peniżola Balkani, u l-kollegamenti ewlenin tat-trasport tal-pajjiż huma dawk li jgħaqqdu partijiet differenti tal-peniżola (kollegamenti trans-Balkani). Partikolarment importanti hija l-konnessjoni bejn it-tramuntana u n-nofsinhar u l-Wied ta' Vardar, li jgħaqqad il-Greċja mal-bqija tal-Ewropa. Mill-2019, kien hemm 10,591 km (6,581 mi) ta' toroq, li minnhom madwar 6,000 km (3,700 mi) kienu asfaltati.

[[File:Автопатска делница Велес - Неготино - Демир Капија.JPG|thumb|left|Rotta Ewropea E75 fil-Maċedonja ta' Fuq]]

Mill-2019, it-tul totali tan-netwerk ferrovjarju tal-Maċedonja ta' Fuq kien ta' 922 km (573 mi). Mħaddma minn Makedonski Železnici, l-iktar linja ferrovjarja importanti hija l-linja fuq il-fruntiera Serba–Kumanovo–Skopje–Veles–Gevgelija–fruntiera Griega. Mill-2001, il-linja tal-ferrovija Beljakovci inbniet—il-fruntiera mal-Bulgarija, li se jkollha konnessjoni diretta Skopje-Sofia. L-aktar ċentru ferrovjarju importanti fil-pajjiż huwa Skopje, filwaqt li t-tnejn l-oħra huma Veles u Kumanovo.

Il-kumpanija tal-istat Post of North Macedonia hija responsabbli għat-trasport postali. Din twaqqfet fl-1992 bħala PTT Macedonia. Fl-1993 ġiet ammessa fl-Unjoni Postali Dinjija. Fl-1997, PTT Macedonia nqasam f'Maċedonjan Telekom u Macedonian Post (aktar tard isem ġdid North Macedonia Post).

F'dak li għandu x'jaqsam mat-trasport bl-ilma, it-traffiku tal-lag biss ġie żviluppat minn Ohrid u l-Lag Prespan, prinċipalment għal skopijiet turistiċi.

Fil-Maċedonja ta' Fuq hemm uffiċjalment 17-il ajruport, li 11 minnhom huma wiċċ solidu. Tnejn huma ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Internazzjonali ta' Skopje u l-Ajruport San Pawl Appostlu ta' Ohrid.

=== Edukazzjoni === 
[[File:Ss. Cyril and Methodius University in Skopje 2.jpg|thumb|Università ta' San Ċirillu u Metodju ta' Skopje.]]
Livelli ogħla ta' edukazzjoni jistgħu jinkisbu f'waħda minn ħames universitajiet statali: l-Università tas-San Ċirillu u Metodju fi Skopje, l-Università ta' San Klement ta' Ohrid f'Bitola, l-Università Goce Delčev fi Štip, l-Università Statali ta' Tetova u l-&quot;San Pawlu l-Appostlu&quot; Università tax-Xjenzi u t-Teknoloġija tal-Informazzjoni f'Ohrid. Hemm numru ta 'istituzzjonijiet universitarji privati, bħall-Università Ewropea, l-Università Slavi fi Sveti Nikole, l-Università ta' l-Ewropa tax-Xlokk u oħrajn. Il-Maċedonja ta' Fuq ġiet ikklassifikata fl-54 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023.

L-Aġenzija tal-Istati Uniti għall-Iżvilupp Internazzjonali ffinanzjat proġett imsejjaħ Macedonia Connects, li għamel il-Maċedonja ta’ Fuq l-ewwel pajjiż fid-dinja b’broadband bla fili. Il-Ministeru tal-Edukazzjoni u x-Xjenzi jirrapporta li 461 skola (primarja u sekondarja) issa huma konnessi mal-Internet. Barra minn hekk, fornitur tas-servizz tal-Internet (On.net), ħoloq netwerk MESH biex jipprovdi servizzi WIFI fl-akbar 11-il belt/raħal fil-pajjiż. Il-librerija nazzjonali tal-Maċedonja ta' Fuq, il-Librerija Nazzjonali u Università &quot;San Klement ta' Ohrid&quot;, tinsab fi Skopje.

== Demografija ==
Ir-riżultati tal-aħħar ċensiment tal-2021 juru popolazzjoni ta' 1,836,713 abitant. Id-densità tal-popolazzjoni tal-pajjiż hija 72.2 abitant għal kull km2 u l-età medja tal-popolazzjoni hija 40.08 snin. Ġew reġistrati 598,632 familja b'numru medju ta' membri għal kull dar ta' 3.06. Il-bilanċ bejn is-sessi fil-pajjiż huwa ta' 50.4% nisa meta mqabbel ma' 49.6% irġiel.

Skont id-dejta taċ-ċensiment tal-2021, l-akbar grupp etniku fil-pajjiż huwa l-Maċedonjani. It-tieni l-akbar grupp huwa l-Albaniżi, li ddominaw ħafna miż-żona tal-majjistral tal-pajjiż. Warahom, it-Torok huma t-tielet l-akbar grupp etniku fil-pajjiż, fejn id-dejta taċ-ċensiment uffiċjali tpoġġihom għal madwar 70,000 u stimi mhux uffiċjali jissuġġerixxu numri bejn 170,000 u 200,000. Xi stimi mhux uffiċjali jindikaw li jista' jkun hemm daqs 260,000 Żingar.

==== Gruppi etniċi fl-2021 ==== 

* Maċedonjani 58.44%
* Albaniżi 24.30%
* DNP/ċaħda 7.20%
* Torok 3.86%
* Roma 2.53%
* Serbi 1.30%
* Bosnijaċi 0.87%
* Rumeni u Megleno-Rumeni 0.47%
* 1.03% ieħor

=== Reliġjon ===
[[File:Манастир Св Ђорђа.JPG|thumb|left|Knisja ta' San Ġorġ f'Kumanovo]]
[[File:Cathedral of the Assumption of Blessed Virgin Mary, Strumica 3.jpg|thumb|Il-Katidral tal-Assunta tal-Verġni Marija hija knisja Kattolika Griega fi Strumica, il-Maċedonja ta' Fuq]]
[[File:Sts. Cyril and Methodius Church (Petralinci) (2).jpg|thumb|left|Il-Knisja tal-Qaddisin Ċirillu u Metodju Kattoliku Grieg li jinsab f'Petralinci, il-Muniċipalità ta' Bosilovo, il-Maċedonja ta' Fuq.]]
[[File:Kalkandelen - Alaca Cami R01.JPG|thumb|il-moskea Šarena Džamija f'Tetovo (lemin)]]
[[File:Манастир Св Ђорђа.JPG|thumb|left|Knisja ta' San Ġorġ f'Kumanovo]]
Il-Kristjaneżmu Ortodoss tal-Lvant huwa l-aktar reliġjon prattikata fil-Maċedonja ta' Fuq, b'46.1% tal-popolazzjoni, li l-maġġoranza l-kbira tagħhom jappartjenu għall-Knisja Ortodossa tal-Maċedonja. Diversi denominazzjonijiet Kristjani oħra jammontaw għal 13.9% tal-popolazzjoni. Il-Musulmani jammontaw għal 32.2% tal-popolazzjoni. Il-Maċedonja ta' Fuq għandha l-ħames l-ogħla proporzjon ta' Musulmani fl-Ewropa, wara l-Kosovo (96%), it-Turkija (90%), l-Albanija (59%), u l-Bosnja u Ħerzegovina (51%). Ħafna mill-Musulmani huma Albaniżi, Torok, Roma jew Bosnijaċi; ftit huma Musulmani Maċedonjani. L-1.4% li jifdal ġew determinati li huma &quot;mhux affiljati&quot; minn stima tal-2010 Pew Research.

Fl-aħħar tal-2011, kien hemm 1,842 knisja u 580 moskea fil-pajjiż. Il-komunitajiet reliġjużi Ortodossi u Iżlamiċi għandhom skejjel reliġjużi sekondarji fi Skopje. Fil-kapitali hemm skola teoloġika Ortodossa. Il-Knisja Ortodossa Maċedonjana għandha ġurisdizzjoni fuq 10 provinċji (sebgħa fil-pajjiż u tlieta barra), għandha 10 isqfijiet u madwar 350 qassis. Fil-provinċji kollha jitgħammdu 30,000 ruħ kull sena.


[[File:Македонска_ханукија_-_מקדוני_חנוכייה_-_Macedonian_Hanukkah_menorah.jpg|thumb|Menorah tal-fidda tas-seklu 19]]

Il-Knisja Kattolika Biżantina tal-Maċedonja għandha madwar 11,000 segwaċi fil-Maċedonja ta' Fuq. Il-Knisja twaqqfet fl-1918 u hija magħmula prinċipalment minn konvertiti għall-Kattoliċiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-Knisja hija ta' rit Biżantin u tinsab f’komunjoni mal-Knejjes Rumani u Kattoliċi tal-Lvant. Il-qima liturġika tagħhom issir bil-Maċedonjan.

Hemm komunità Protestanti żgħira. L-aktar Protestant famuż fil-pajjiż huwa l-mibki President Boris Trajkovski. Kienet tal-komunità Metodista, li hija l-akbar u l-eqdem knisja Protestanti fir-Repubblika, li tmur lura għall-aħħar tas-seklu 19. Mis-snin tmenin, il-komunità Protestanti kibret, parzjalment permezz ta' fiduċja ġdida u parzjalment bl-għajnuna ta' missjunarji ta' barra.

Il-komunità Lhudija tal-pajjiż, li kienet tgħodd madwar 7,200 ruħ lejlet it-Tieni Gwerra Dinjija, inqerdet kważi kompletament matul il-gwerra: 2% biss baqgħu ħajjin mill-Olokawst.

Wara l-ħelsien tagħhom u t-tmiem tal-gwerra, il-maġġoranza għażlu li jemigraw lejn Iżrael. Illum, il-komunità Lhudija tal-pajjiż tammonta għal madwar 200 ruħ, li kważi kollha jgħixu fi Skopje. Ħafna mill- Lhud Maċedonjani huma Sefardi, dixxendenti ta' refuġjati tas-seklu 15 li kienu tkeċċew minn Kastilja, Aragona, u l- Portugall.

==== Reliġjon fil-Maċedonja ta' Fuq (2021) ==== 

* Ortodossija tal-Lvant (46.1%)
* Kattoliċiżmu (0.4%)
* Insara oħra (13.9%)
*Iżlam (32.2%)
* Xejn (0.1%)
* Oħrajn (7.3%)

=== Lingwi === 
[[File:Makedonija - Jezicki sastav po naseljima 2002.gif|thumb|Mappa lingwistika tal-Maċedonja ta' Fuq, ċensiment tal-2002]]
Il-lingwa nazzjonali u uffiċjali fl-aspetti kollha tat-territorju tal-Maċedonja ta' Fuq u fir-relazzjonijiet internazzjonali tagħha hija l-lingwa Maċedonjana. Mill-2019, l-Albaniż huwa ko-uffiċjali fil-livell statali (esklużi d-difiża, il-pulizija ċentrali u l-politika monetarja). Il-Maċedonjan jappartjeni għall-fergħa tal-Lvant tal-grupp tal-lingwi Slavi tan-Nofsinhar, filwaqt li l-Albaniż jokkupa fergħa indipendenti tal-familja tal-lingwi Indo-Ewropea. Fil-muniċipalitajiet fejn mill-inqas 20% tal-popolazzjoni hija parti minn minoranza etnika oħra, dawk il-lingwi individwali jintużaw għal skopijiet uffiċjali fil-gvern lokali, flimkien mal-Maċedonjan u l-Albaniż jew il-Maċedonjan biss.

Il-Maċedonjan huwa relatat mill-qrib mal-Bulgaru Standard u jinftiehem reċiprokament miegħu. Għandu wkoll xi xebh mas-Serbjan Standard u d-djaletti intermedji Torlakian/Shop mitkellma prinċipalment fix-Xlokk tas-Serbja u l-Punent tal-Bulgarija (u minn kelliema mill-grigal imbiegħed tal-pajjiż). Il-lingwa standard ġiet kodifikata fil-perjodu ta' wara t-Tieni Gwerra Dinjija u bniet tradizzjoni letterarja b'saħħitha.

Minbarra l-Maċedonjan u l-Albaniż, il-lingwi minoritarji b’numru konsiderevoli ta' kelliema huma Tork (inkluż Balkan Gagauz), Rumani, Serb/Bosnjan u Aromanjan (inkluż il-Megleno-Rumen). Il-Lingwa tas-Sinjali Maċedonjana hija l-lingwa primarja ta' dawk fil-komunità torox li ma kisbux lingwa orali fit-tfulija.

Skont l-aħħar ċensiment, 1,344,815 ċittadin tal-Maċedonja ta' Fuq iddikjaraw li jitkellmu bil-Maċedonjan, 507,989 iddikjaraw li jitkellmu bl-Albaniż, 71,757 Tork, 38,528 Ruman, 24,773 Serb, 8,560 Bosnijan, 6,884 Aromanjan u lingwa oħra.

== Kultura == 
[[File:Tanec folk ensemble Macedonia 3.jpg|thumb|żeffiena folkloristika]]
Il-Maċedonja ta' Fuq għandha wirt kulturali għani fl-arti, l-arkitettura, il-poeżija u l-mużika. Għandha bosta siti reliġjużi antiki protetti. Il-festivals tal-poeżija, tal-films u tal-mużika jsiru kull sena. Stili mużikali tal-Maċedonja żviluppaw taħt l-influwenza qawwija tal-mużika sagra Biżantina. Il-Maċedonja ta' Fuq għandha numru sinifikanti ta' affreski Biżantini ppriservati, prinċipalment mill-perjodu bejn is-sekli 11 u s-16. Huma ppreservati diversi eluf ta' metru kwadru ta' affreski, li ħafna minnhom jinsabu f'kundizzjoni tajba ħafna u jirrappreżentaw kapolavuri tal-iskola tal-pittura ekkleżjastika tal-Maċedonja.

L-aktar avvenimenti kulturali importanti fil-pajjiż huma l-Festival tas-Sajf ta' Ohrid ta' mużika u teatru klassiku, is-Serati tal-Poeżija Struga, li jġibu flimkien poeti minn aktar minn 50 pajjiż tad-dinja, il-Festival Internazzjonali tal-Kamra f'Bitola, it-Teatru Miftuħ taż-Żgħażagħ u il-Skopje Jazz Festival, eċċ. L-Opra Nazzjonali fetħet fl-1947, imbagħad imsejħa &quot;l-Opra tal-Maċedonja&quot;, bi rappreżentazzjoni ta' Cavalleria rusticana taħt id-direzzjoni ta' Branko Pomorisac. Kull sena, is-Serati tal-Opra ta' Mejju jsiru fi Skopje għal madwar 20 lejl. L-ewwel rappreżentazzjoni tal-opra ta' Mejju kienet it-Tsar Samuil ta' Kiril Makedonski f’Mejju tal-1972.

=== Kċina === 
[[File:Грав во тава(тафче гравче) (3).jpg|thumb|Tavče gravče]]
Il-kċina tal-pajjiż hija rappreżentattiva ta' dik tal-Balkani, u tirrifletti influwenzi tal-Mediterran u tal-Lvant Nofsani (Ottomani), u sa ċertu punt influwenzi Taljani, Ġermaniżi u Ewropej tal-Lvant (speċjalment Ungeriżi). Il-klima relattivament sħuna tal-Maċedonja ta' Fuq tipprovdi kundizzjonijiet eċċellenti ta' tkabbir għal varjetà ta' ħxejjex, ħxejjex aromatiċi u frott. Il-kċina Maċedonjana hija għalhekk partikolarment diversa.

Il-kċina Maċedonjana hija notevoli wkoll għad-diversità u l-kwalità tal-prodotti tal-ħalib tagħha, l-inbejjed u x-xorb alkoħoliku lokali, bħar-rakija. Tavče gravče u mastika huma meqjusa bħala l-platt u x-xarba nazzjonali tal-Maċedonja ta' Fuq, rispettivament. Dixxijiet importanti oħra huma l-insalata Šopska, appetizer u dixx sekondarju li jakkumpanja d-dixx prinċipali, ajvar, bżar mimli, pastrmajlija u oħrajn.

=== Sport === 
[[File:SStandPhilipIIArena.jpg|thumb|Toše Proeski Stadium]]
[[File:HC Vardar in Skopje.jpg|thumb|Ċerimonja ta' merħba għal RK Vardar wara r-rebħ tal-EHF Champions League 2016-17]]
Il-futbol, ​​il-handball u l-baskitbol huma l-aktar sports popolari fil-Maċedonja ta’ Fuq. It-tim nazzjonali tal-futbol tal-Maċedonja ta' Fuq huwa kkontrollat ​​mill-Federazzjoni tal-Futbol tal-Maċedonja. L-istadium tad-dar tagħhom huwa t-Toše Proeski Arena. F'Novembru 2003, biex jiċċelebra l-ġublew tal-UEFA, Darko Pančev intgħażel bħala l-Plejer tad-Deheb tal-Maċedonja bħala l-aktar plejer li jispikka f'dawn l-aħħar 50 sena. Huwa kien ir-rebbieħ tal-Premju European Golden Boot fl-1991 u huwa magħruf l-aktar talli skorja l-penalty rebbieħ fil-Finali tat-Tazza Ewropea tal-1991, li ta lill-Istilla l-Ħamra Belgrad l-aktar trofew prestiġjuż fil-futbol Ewropew għall-ewwel darba fil-50 sena tiegħu . Fl-2020, it-tim nazzjonali kkwalifika għall-UEFA Euro 2020 (li saret fl-2021), l-ewwel turnament ewlieni tiegħu fl-istorja tal-pajjiż.

Il-handball huwa l-isport ewlieni l-ieħor tat-tim fil-pajjiż. Il-klabbs tal-Maċedonja gawdew suċċess fil-kompetizzjonijiet Ewropej. RK Vardar rebaħ iċ-Champions League tal-EHF 2016–17 u 2018–19, filwaqt li Kometal Gjorče Petrov Skopje rebaħ iċ-Champions League tan-Nisa tal-EHF tal-2002 Il-Kampjonat Ewropew tal-Handball tan-Nisa sar fl-2008 fil-Maċedonja tat-Tramuntana fi Skopje. it-tim nazzjonali tan-nisa spiċċa fis-seba’ post. It-tim nazzjonali tal-irġiel tal-pajjiż deher fil-Kampjonati Ewropej u tad-Dinja diversi drabi, bl-aħjar tmiem tal-ħames post fl-ewwel (2012) u fid-disa’ fl-aħħar (2015).

It-tim nazzjonali tal-basketball tal-Maċedonja ta' Fuq jirrappreżenta l-Maċedonja ta' Fuq fil-basketball internazzjonali. It-tim huwa mmexxi mill-Federazzjoni tal-Basketball tal-Maċedonja ta' Fuq, il-korp li jirregola l-basketball fil-Maċedonja ta’ Fuq li nħoloq fl-1992 u ngħaqad mal-FIBA ​​f'1993. Il-Maċedonja tat-Tramuntana pparteċipat fi tliet EuroBaskets minn dakinhar, bl-aħjar riżultat tagħha jkun ir-raba' post fil-Maċedonja ta' Fuq. 2011. Jilgħab il-logħob domestiku tiegħu fiċ-Ċentru Sportiv Boris Trajkovski fi Skopje. Iżda Antić sar l-ewwel plejer tal-basketball Maċedonjan li lagħab fin-National Basketball Association. Huwa rebaħ ukoll tliet trofej tal-EuroLeague.

Fix-xhur tas-sajf, il-Maratona tal-Għawm ta' Ohrid hija avveniment annwali fuq il-Lag Ohrid u matul ix-xhur tax-xitwa tista' tiskijja fiċ-ċentri tal-isport tax-xitwa tal-Maċedonja ta' Fuq. Il-Maċedonja ta’ Fuq tipparteċipa wkoll fil-Logħob Olimpiku. Il-parteċipazzjoni fil-Logħob hija organizzata mill-Kumitat Olimpiku tal-Maċedonja ta' Fuq. Magomed Ibragimov ikkompeti għall-Maċedonja fil-kompetizzjoni ta' 85 kg freestyle fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2000 u rebaħ il-midalja tal-bronż, li kienet l-ewwel midalja għal pajjiż indipendenti. Shaban Trstena u Shaban Sejdiu twieldu mill-Maċedonja ta’ Fuq, kif ukoll il-boxers Redžep Redžepovski u Ace Rusevski, rebħu medalji Olimpiċi bħala parti mit-tim Olimpiku Jugoslav.

=== Ċinema === 
[[File:Milcho Manchevski.JPG|thumb|Milcho Manchevski huwa direttur tal-films u t-televiżjoni Maċedonjan milqugħ mill-kritika li rebaħ l-Iljun tad-Deheb fil-Festival tal-Films ta' Venezja.]]
L-istorja tal-produzzjoni tal-films fil-pajjiż tmur lura għal aktar minn 110 sena. L-ewwel film li ġie prodott fit-territorju tal-pajjiż attwali nħadem fl-1895 minn Janaki u Milton Manaki f'Bitola. Matul l-aħħar seklu, il-mezz taċ-ċinema rrappreżenta l-istorja, il-kultura u l-ħajja ta 'kuljum tal-poplu Maċedonjan. Matul is-snin, bosta films Maċedonjani ġew ippreżentati f’festivals tal-films madwar id-dinja u bosta minn dawn il-films rebħu premjijiet prestiġjużi. L-ewwel film maċedonjan kien Frosina, maħruġ fl-1952 u taħt id-direzzjoni ta’ Vojislav Nanović.

L-ewwel film full-length bil-kulur kien Miss Stone, film dwar missjunarju Protestant fil-Maċedonja Ottomana. Ġie rilaxxat fl-1958. Il-film li kellu l-aktar qligħ fil-Maċedonja ta’ Fuq kien Bal-Can-Can, li rawh aktar minn 500,000 ruħ fl-ewwel sena tiegħu biss. Fl-1994, il-film ta’ Milcho Manchevski Before the Rain kien nominat għal Oscar fil-kategorija tal-Aħjar Feature Film Internazzjonali. Manchevski jibqa' l-aktar produttur tal-films modern prominenti tal-pajjiż, wara li sussegwentement kiteb u dderieġa Dust and Shadows. Fl-2020, id-dokumentarju Honeyland (2019), immexxi minn Tamara Kotevska u Ljubomir Stefanov, irċieva nominazzjonijiet fil-kategoriji tal-Aħjar Feature Film Internazzjonali u l-Aqwa Feature Dokumentarju fit-92 Premjijiet tal-Akkademja, u b’hekk huwa l-ewwel film ta’ nonfiction li rċieva nomina f’ iż-żewġ kategoriji.

=== Midja === 
L-eqdem gazzetta fil-pajjiż hija Nova Makedonija. Gazzetti u rivisti oħra magħrufa huma: Utrinski vesnik, Dnevnik, Vest, Fokus, Večer, Tea Moderna, Makedonsko Sonce u Koha. L-istazzjon pubbliku huwa Macedonian Radio Television, imwaqqaf fl-1993 mill-Assemblea tal-Maċedonja ta' Fuq. TEKO TV (1989) minn Štip huwa l-ewwel kanal tat-televiżjoni privat fil-pajjiż. Stazzjonijiet privati ​​popolari oħra huma: Sitel, Kanal 5, Telma, Alfa TV u Alsat-M.

=== Simboli === 
* Xemx: Il-bandiera uffiċjali tar-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq, adottata fl-1995, hija xemx isfar bi tmien raġġi li jestendu sat-truf tal-qasam aħmar.
* Arma: Wara l-indipendenza fl-1991, il-Maċedonja ta' Fuq żammet l-arma adottata fl-1946 mill-Assemblea Popolari tar-Repubblika Popolari tal-Maċedonja fit-tieni sessjoni straordinarja tagħha li saret fis-27 ta' Lulju, 1946, immodifikata aktar tard mill-Artikolu 8 tal-Maċedonja. Kostituzzjoni tar-Repubblika Federattiva Soċjalista tal-Maċedonja. L-arma hija komposta minn girlanda doppja ta’ widnejn tal-qamħ, tabakk u peprin, magħquda b’żigarella bir-rakkmu ta’ kostum folkloristiku tradizzjonali. Fiċ-ċentru tal-imsemmija kamra ċirkolari hemm muntanji, xmajjar, lagi u x-xemx. Dan kollu jingħad li jirrappreżenta “il-ġid ta’ pajjiżna, il-ġlieda tagħna u l-libertà tagħna”.

== Bliet ==
[[File:GUP Skopje 2002 mal.jpg|thumb|Il-pjan ta' tqassim taż-żoni tal-pjan ġeografiku ġenerali tal-belt ta' Skopje, il-Maċedonja ta' Fuq. Iż-żoni urbani differenti taż-żoni huma rappreżentati minn kuluri differenti.]]
[[File:Mk-ohri.png|thumb|Bandiera ta' Ohrid (Охрид)]]
&lt;gallery&gt;
File:Vardar Skopje 2.jpg|Skopje
File:Vardar Stone Bridge Skopje.jpg|Skopje
File:03760-Ohrid (16064511578).jpg|Ohrid (Охрид)
File:2011 Ochryda, Antyczny teatr (02).jpg|Ohrid (Охрид)
File:Ohrid vo juli 2007 (96).JPG|Ohrid (Охрид)
File:Куќата на браќата Робевци (Охридска староградска архитектура).jpg|Ohrid (Охрид)
File:Музеј на вода 01.jpg|Mużew fuq l-Ilma, Ohrid (Охрид)
File:Samoilova Ohrid.jpg|Samoilova Kastell ta' Ohrid (Охридскиот замок)
File:Ohrid - panoramio (16).jpg|Ohrid (Охрид)
File:Ohrid by night.jpg|Ohrid bil-lejl. L-isem antik tal-belt kien Lychnidos, li probabbilment ifisser &quot;belt tad-dawl&quot;. (Ġie wkoll imlaqqam bħala Ġerusalemm Balkani, Ġerusalemm tal-Maċedonja, Ġerusalemm ewropea)
File:Црква „Свети Јован Богослов Канео“, The church of Saint John at Kaneo Ohrid 2015.jpg|Il-veduta panoramiċi tal-Knisja ta' San Ġwann (San Juan/Saint Juan) fil Kaneo Ohrid inbniet qabel 1447 għandha pjanta arkitettoniku kurċiformi nbniet fil-forma ta' salib, b'bażi ​​rettangolari. Go fiha-Lago/Lag Ohrid Lake
File:Кочани аериал.JPG|thumb|Kočani (28333 ab)
File:Town of Makedonska Kamenica.JPG|Македонска Каменица/Makedonska Kamenica (11500 hab)
File:Grad Delcevo.JPG|Делчево/Delčevo (5147 ab)
File:Поглед на Радуша 2.jpg|Raduša (Maċedonjan: Радуша, Albaniż: Radushë)
File:Aerial view of Struga, Lake Ohrid &amp; Black Drin (7).jpg|Struga/Струга
File:Flag of Struga Municipality.svg|Bandiera ta' Struga/Струга
File:Coat of arms of Struga Municipality.svg|Tarka ta´Struga/Струга
File:043 MK0080201 Panorama na Aračinovo.jpg|Aračinovo (Maċedonjan: Арачиново, Albaniż: Haraçinë) hija belt u s-sede tal-muniċipalità ta' Aračinovo
File:ЕкспедицијаГрадско73.jpg|Gradsko (Градско)
File:DemirHisar (2).jpg|Demir Hisar (Демир Хисар)
File:Izvori Crna Reka.JPG|Xmara Crna, Demir Hisar (Демир Хисар)
File:Gevgelija 55.JPG|Gevgelija (Гевгелија)
File:Gradska Biblioteka Goce Delcev vo Gevgelija 2.JPG|Gevgelija (Гевгелија)|Gevgelija (Гевгелија)
File:Куманово.jpg|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Татар Синан Бег Џамија“ 17.jpg|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:View of St. Nikola church in Kumanovo.JPG|Knisja ta' San Nikola, Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:The square of Kumanovo.JPG|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Kumanovo square 3.JPG|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:„Спомен костурница“ 11.jpg|Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Zebrnjak, Kumanovo 01.JPG|&quot;Zebrnjak&quot; Monument tas-suldati falluti tal-gwerra tal-Balkani 1912, Kumanovo/Куманово/Кumanovë
File:Ruen IMG 4742.jpg|Osogovska Planina / Muntajna Osogovska Mountain
File:Veles Gorge Vardar Macedonia.jpg|Xmara Vardar
File:River Vardar (2).JPG|Xmara Vardar
File:River Vardar (1).JPG|Xmara Vardar
File:Northwestern Macedonia.png|Maċedonja tal-Majjistral
File:Axios river.jpg|Xmara Vardar
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [https://www.consilium.europa.eu/mt/policies/enlargement/republic-north-macedonia/ Maċedonja ta' Fuq], Kunsill tal-Unjoni Ewropea

{{Ewropa}}
{{NATO}}

[[Kategorija:Maċedonja ta' Fuq]]
[[Kategorija:Pajjiżi interkjużi|Maċedonja]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991|Maċedonja]]
[[Kategorija:Ewropa tal-Lvant]]
[[Kategorija:Balkani]]</text>
      <sha1>tu6vdauik29nmngh0smt36q6rovhy9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ukrajna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8321</id>
    <revision>
      <id>318849</id>
      <parentid>318789</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T02:57:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318849</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="148353" sha1="1mdjc4jq2klmqzmw98jxq9s0awvq1a0" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Ukrajna
|isem_nattiv                 = ''Україна''
|isem_komuni                 = Ukrajna
|stampa_bandiera             = Flag of Ukraine.svg
|stampa_emblema              = Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
|stampa_mappa                = Europe-Ukraine.svg
|deskrizzjoni_mappa          = Mappa tal-Ukrajna
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Ukrajna
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Ukrajna
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Ukrajna
|mottu_nazzjonali            =
|innu_nazzjonali             =&lt;br /&gt;&quot;Ще не вмерла України&quot; ([[Lingwa Ukrena|Ukren]])&lt;ref name=&quot;anthem&quot;&gt;{{ċita web|url=http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=602-15|titlu=Law of Ukraine. State Anthem of Ukraine|data=23 ta' Frar 2013|editur=Verkhovna Rada tal-Ukrajna|data=6 ta' Marzu 2003|lingwa=[[Lingwa Ukrena|Ukren]]}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;''[[Shche ne vmerla Ukraina|Shche ne vmerla Ukrayiny]]'' (trażlitterazzjoni)&lt;br /&gt;Il-Glorja tal-Ukrajna għadha ma tmermitx&lt;center&gt; &lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Ukrena|Ukren]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Kjiv|Kyiv]]
|latd=50 |latm=27 |latNS=N |lonġd=30 |lonġm=30 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Kjiv|Kyiv]]
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Sistema semi-presidenzjali|semi-presidenzjali]] [[Stat Unitarju|unitarja]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Ukrajna|President]]
|isem_kap1                   = [[Volodymyr Zelenskyy]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Ukrajna|Prim Ministru]]
|isem_kap2                   = [[Denys Shmyhal]]
|titlu_kap3                  = [[Ċermen tal-Verkhovna Rada|Kelliem tal-Parlament]]
|isem_kap3                   = [[Dmytro Razumkov]]
|poż_erja                    = 46
|erja_km2                    = 603,628
|erja_mi_kw                  = 233,090
|perċentwal_ilma             = 7
|sena_stima_popolazzjoni     = 2012
|stima_popolazzjoni          = 44,854,065&lt;ref name=&quot;pop&quot;&gt;{{ċita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html |titlu=People and Society: Ukraine |editur=CIA World Factbook |aċċessdata=22 ta' April, 2012 |data-aċċess=2013-08-08 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160709035611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html |arkivju-data=2016-07-09 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|poż_stima_popolazzjoni      = 28 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 48,457,102
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2001
|densità_popolazzjoni_km2    = 77
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 199
|poż_densità_popolazzjoni    = 115
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $344.727 biljun&lt;ref name=imf1&gt;{{ċita web |url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&amp;ey=2017&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=926&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=10&amp;pr.y=11 |titlu= Report for Selected Countries and Subjects |xogħol= World Economic Outlook Database |editur=International Monetary Fund |data = Ottubru 2012 |aċċessdata= 18 ta' Jannar, 2013}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $7,598&lt;ref name=imf1/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{increase}} 0.740&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Statistics.pdf |titlu=Human Development Report 2013 |sena=2013 |editur=Ġnus Magħquda |aċċessdata=14 ta' Marzu 2013}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 78
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Storja tal-Ukrajna|Formazzjoni]]
|avveniment_stabbilit1       = [[Kyivan Rus']]
|data_stabbilit1             = 882
|avveniment_stabbilit2       = [[Renju ta' Galizja–Volhynia|Renju ta'&lt;br /&gt;Galizja–Volhynia]]
|data_stabbilit2             = 1199
|avveniment_stabbilit3       = ''[[Cossack Hetmanate]]''
|data_stabbilit3             = 17 ta' Awwissu 1649
|avveniment_stabbilit4       = [[Repubblika Nazzjonali Ukrena]]
|data_stabbilit4             = 7 ta' Novembru 1917
|avveniment_stabbilit5       = [[Repubblika Popolari tal-Ukrajna tal-Punent|Repubblika Nazzjonali Ukrajna tal-Punent]]
|data_stabbilit5             = 1 ta' Novembru 1918
|avveniment_stabbilit6       = [[Repubblika Sovjetika Soċjalista Ukrena|SSR Ukrajna]]
|data_stabbilit6             = 10 ta' Marzu 1919
|avveniment_stabbilit7       = [[Carpatho-Ukrajna]]
|data_stabbilit7             = 8 ta' Ottubru 1938
|avveniment_stabbilit8       = [[Annessjoni Sovjetika tal-Ukrajna tal-Punent (1939–1940)|Annessjoni Sovjetika&lt;br /&gt;tal-Ukrajna tal-Punent]]
|data_stabbilit8             = 15 ta' Novembru 1939
|avveniment_stabbilit9       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Ukrajna (1941)|Dikjarazzjoni tal-&lt;br /&gt;Indipendenza Ukrajna]]
|data_stabbilit9             = 30 ta' Ġunju 1941
|avveniment_stabbilit10      = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna|Indipendenza mill-&lt;br /&gt;Unjoni Sovjetika]]
|data_stabbilit10            = 24 ta' Awwissu 1991&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;
|valuta                      = [[hryvnia]]
|kodiċi_valuta               = UAH
|żona_ħin                    = [[Ħin Ewropew tal-Lvant|EET]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin Ewropew tal-Lvant tas-Sajf|EEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.ua]]&lt;br /&gt;[[.укр]]
|kodiċi_telefoniku           = +380
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $180.174 biljun&lt;ref name=imf1/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $3,971&lt;ref name=imf1/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       = [[Referendum tal-indipendenza Ukrajna (1991)|Referendum tal-indipendenza]] kien sar fl-1 ta' Diċembru, wara li l-indipendenza Ukrajna kienet finalizzata fis-26 ta' Diċembru. Il-[[Kostituzzjoni tal-Ukrajna|kostituzzjoni attwali]] ġiet adottata fit-28 ta' Ġunju 1996.
}}
L-'''Ukrajna''' ({{awdjo|en-us-Ukraine.ogg|juːˈkreɪn}}; [[Lingwa Ukrena|Ukren]]:''Україна'', translitterata: ''Ukrayina''), hi nazzjon fl-[[Ewropa tal-Lvant]]. L-Ukrajna għandha fruntieri mal-[[Russja]] lejn il-lvant u grigal, mal-[[Bjelorussja]] għall-majjistral, mal-[[Polonja]], is-[[Slovakkja]] u l-[[Ungerija]] lejn il-punent, mar-[[Rumanija]] u l-[[Moldova]] għall-lbiċ, u mal-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar ta' Azov]] fin-nofsinhar u x-xlokk, rispettivament. Il-pajjiż għandhu erja ta' 603,628&amp;nbsp;km², li huwa l-akbar pajjiż fl-[[Ewropa]].&lt;ref&gt;[http://books.google.com/books?id=owsHh0v-QT4C&amp;pg=PA345&amp;dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22&amp;hl=nl&amp;sa=X&amp;ei=CXJKT4KvCOis0QW9oJWmDg&amp;ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&amp;q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&amp;f=false Global Clinical Trials] by [[Richard Chin]], [[Elsevier]], 2011, ISBN 0-12-381537-1 (page 345)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://books.google.com/books?id=JXPK9Qp8Yu8C&amp;pg=PT88&amp;dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia&amp;hl=nl&amp;sa=X&amp;ei=u3NKT6LYNeWe0QWDkoGlDg&amp;ved=0CG8Q6AEwCQ#v=onepage&amp;q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&amp;f=false Futur ta ' Google Earth] by [[Chandler Evans]], [[BookSurge Publishing]], 2008, ISBN 1-4196-8903-7 (page 174)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UKRCONSUL&quot;&gt;{{ċita web|titlu=Basic facts about Ukraine|url=http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|editur=Ukrainian consul in NY|aċċessdata=10 ta' Novembru 2010|data-aċċess=2013-08-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160326032109/http://ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|arkivju-data=2016-03-26|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Skont it-teorija popolari u stabbilita sew, l-istat medjevali ta' [[Kyivan Rus]] ġie stabbilit mill-[[Varanġjani]] fid-9 seklu bħala l-ewwel storja rreġistrata mill-stat tal-[[Slavi tal-Lvant]]. In-nazzjon ħareġ b'saħħtu fil-[[Medju Evu]] iżda ddiżintegra fis-seklu 12. Sa nofs is-seklu 14, it-territorji Ukraini kienu taħt ir-regola ta' tliet poteri esterni: l-[[Orda tad-Deħeb]], il-[[Gran Dukat tal-Litwanja]], u r-[[Renju tal-Polonja (1025–1385)|Renju tal-Polonja]].&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/612921/Ukraine/214508/History |titlu=Ukraine :: History – Britannica Online Encyclopedia |editur=Britannica.com |aċċessdata=31 ta' Ottubru, 2011}}&lt;/ref&gt; Wara l-[[Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana]] (1700–1721), l-Ukrajna kienet maqsuma fost numru ta' setgħat reġjonali. Mis-seklu 19, l-akbar parti tal-Ukrajna ġiet integrata fl-[[Imperu Russu]], bil-bqija taħt il-kontroll [[Awstrija-Ungerija|Awstro-Ungeriż]].

F'Novembru tal-2013, beda l-[[Ewromaidan]], sensiela ta' protesti f'[[Kjiv|Kyiv]] u diversi partijiet oħra tal-pajjiż. Dan wassal għal [[Rivoluzzjoni Ukrena tal-2014|rivoluzzjoni]] fejn fiha il-gvern ta' [[Viktor Yanukovych]] ġie mneħħi u floku [[Oleksandr Turchynov]] sar president. Fi Frar tal-2014 bdiet il-[[Kriżi tal-Krimea]], li spiċċat bir-[[Russja]] tieħu kontroll tal-[[Krimea]] u l-belt ta' [[Sevastopol]] f'Marzu, għalkemm dan mhu rikonoxxut mill-ebda pajjiż.

Matul il-Medju Evu, l-Ukrajna kienet is-sit ta' espansjoni Slava bikrija u ż-żona aktar tard saret ċentru ewlieni tal-kultura Slava tal-Lvant taħt l-istat ta' Kyiv Rus, li tfaċċat fis-seklu 9. L-istat eventwalment iddiżintegra f'poteri reġjonali rivali u finalment ġie meqrud mill-invażjonijiet Mongoli tas-seklu 13. Iż-żona mbagħad ġiet ikkontestata, maqsuma, u mmexxija minn varjetà ta 'poteri esterni għas-600 sena ta' wara, inklużi l-Commonwealth Pollakk-Litwan, l-Imperu Awstrijak, l-Imperu Ottoman, u t-Tsardom tar-Russja. Il-Cossack Hetmanate qam fiċ-ċentru tal-Ukrajna fis-seklu 17, iżda kien maqsum bejn ir-Russja u l-Polonja, u eventwalment assorbit fl-Imperu Russu. Żviluppa n-nazzjonaliżmu Ukren u, wara r-Rivoluzzjoni Russa fl-1917, ġiet iffurmata r-Repubblika Popolari Ukrajna ta’ ħajja qasira. Il-Bolxeviki kkonsolidaw il-kontroll fuq ħafna mill-imperu preċedenti u stabbilixxew ir-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukraina, li saret repubblika kostitwenti tal-Unjoni Sovjetika meta ġiet iffurmata fl-1922. Fil-bidu tas-snin tletin, miljuni ta' Ukraini mietu fl-Holodomor, bniedem- għamel ġuħ. L-okkupazzjoni Ġermaniża matul it-Tieni Gwerra Dinjija fl-Ukrajna kienet devastanti, b'7 miljun persuna ċivili Ukrajna maqtula, inklużi l-biċċa l-kbira tal-Lhud Ukraini.

L-Ukrajna kisbet l-indipendenza tagħha fl-1991 meta l-Unjoni Sovjetika xolt u ddikjarat lilha nnifisha newtrali. Ġiet adottata kostituzzjoni ġdida fl-1996. Sensiela ta' dimostrazzjonijiet tal-massa, magħrufa bħala Euromaidan, wasslet għat-twaqqif ta' gvern ġdid fl-2014 wara rivoluzzjoni. Imbagħad ir-Russja okkupat u annesset unilateralment u illegalment il-peniżola tal-Krimea tal-Ukrajna u l-inkwiet favur ir-Russja laħaq il-qofol tiegħu fi gwerra fid-Donbas bejn separatisti appoġġjati mir-Russi u forzi tal-gvern fil-Lvant tal-Ukrajna. Ir-Russja nediet invażjoni fuq skala sħiħa tal-Ukrajna fl-2022. Minn meta faqqgħet il-gwerra mar-Russja, l-Ukrajna kompliet tfittex rabtiet eqreb mal-Istati Uniti, l-Unjoni Ewropea, u n-NATO.

L-Ukrajna hija stat unitarju u s-sistema ta' gvern tagħha hija repubblika semi-presidenzjali. Huwa pajjiż li qed jiżviluppa, l-ifqar fl-Ewropa bil-PGD nominali per capita, u l-korruzzjoni għadha problema kbira. Madankollu, minħabba l-art fertili estensiva tagħha, qabel il-gwerra l-Ukraina kienet waħda mill-akbar esportaturi tal-qamħ fid-dinja. L-Ukrajna hija qawwa medja u l-Forzi Armati Ukrajni huma l-ħames l-akbar forzi armati fid-dinja f'termini ta' persunal attiv u numru totali ta' persunal bit-tmien l-akbar baġit tad-difiża fid-dinja. Il-Forzi Armati Ukrajni joperaw ukoll waħda mill-akbar u l-aktar flotot ta' drone fid-dinja. Huwa membru fundatur tan-Nazzjonijiet Uniti, kif ukoll membru tal-Kunsill tal-Ewropa, l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ u l-OSKE. Qed fil-proċess li tissieħeb fl-Unjoni Ewropea u applika biex tissieħeb fin-NATO.

Il-Karpazji huma l-ogħla firxa tal-muntanji fl-Ukrajna. L-ogħla quċċata hija Hoverla (2,061) metri

Total tal-fruntieri tal-Ukrajna: 5,581 km, pajjiżi tal-fruntiera (6): Belarus 1,111 km; Ungerija 128 km; Moldova 1,202 km; Polonja 498 km; Rumanija 601 km; Russja 1,944 km, Slovakkja 97 km.

== Etimoloġija ==
L-isem Ukrajna huwa spiss interpretat bħala ġej mit-terminu Slav l-Antik għal 'art tal-fruntiera', kif inhi l-kelma krajina. Interpretazzjoni oħra hija li l-isem Ukraina jfisser &quot;reġjun&quot; jew &quot;pajjiż.&quot;

== Storja ==
=== Storja bikrija ===
[[Stampa:Indo-European migrations.jpg|thumb|left|Migrazzjonijiet Indo-Ewropej bikrija mill-isteppi Pontiċi tal-Ukrajna u r-Russja tal-lum]]
L-għodda tal-ġebel ta' 1.4 miljun sena minn Korolevo, fil-Punent tal-Ukrajna, huma l-eqdem preżenza ominidi datata b’mod sigur fl-Ewropa. L-issetiljar tal-bnedmin moderni fl-Ukrajna u madwarha tmur lura għal 32,000 QK, b'evidenza tal-kultura Gravettian fil-muntanji tal-Krimea. Madwar 4500 QK, il-kultura Neolitika Cucuteni-Trypillia iffjorixxiet f'żoni wesgħin tal-Ukrajna moderna, inklużi Trypillia u r-reġjun kollu ta' Dnieper-Dniester. L-Ukraina hija meqjusa bħala l-post probabbli tal-ewwel domestikazzjoni taż-żiemel. L-ipoteżi Kurgan tpoġġi lir-reġjun Volga-Dnieper tal-Ukrajna u n-Nofsinhar tar-Russja bħala l-patrija lingwistika tal-Proto-Indo-Ewropej. L-ewwel migrazzjonijiet Indo-Ewropej mill-isteppi Pontiċi fit-tielet millennju QK xerrdu l-antenati pastorali tal-isteppa Yamna u l-lingwi Indo-Ewropej f’partijiet kbar tal-Ewropa. Matul l-Età tal-Ħadid, l-art kienet abitata minn Ċimmerjani, Scythians, u Sarmatians li jitkellmu bl-Iran. Bejn is-700 QK u 200 QK kien parti mir-renju Scythian.

Mis-6 seklu QK, kolonji Griegi, Rumani u Biżantini ġew stabbiliti fuq il-kosta tal-Grigal tal-Baħar l-Iswed, bħal f'Tyras, Olbia u Chersonesos. Dawn prosperaw sas-6 seklu wara Kristu. Il-Goti baqgħu fiż-żona, iżda waqgħu taħt il-ħakma tal-Huns li bdew fis-snin 370 Fis-seklu 7, it-territorju li llum huwa l-Lvant tal-Ukrajna kien iċ-ċentru tal-Gran Bulgarija tal-qedem. Fl-aħħar tas-seklu, ħafna mit-tribujiet Bulgari emigraw f'direzzjonijiet differenti u l-Khazars ħadu ħafna mit-territorju.

Fis-sekli 5 u 6, l-Ante, poplu Slav bikri, għexu fl-Ukrajna. Migrazzjonijiet mit-territorji tal-Ukrajna tal-lum tul il-Balkani stabbilixxew ħafna nazzjonijiet Slavi tan-Nofsinhar. Migrazzjonijiet lejn it-tramuntana, li laħqu kważi sal-Lag Ilmen, wasslu għall-emerġenza tal-Ilmen Slavs u l-Krivichs. Wara rejd mill-Avari fis-sena 602 u l-kollass tal-Ante Union, ħafna minn dawn il-popli baqgħu ħajjin bħala tribujiet separati sal-bidu tat-2 millennju.

=== L-età tad-Rus ta' Kyiv ===
[[Stampa:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132).jpg|thumb|L-aktar firxa Rus ta' Kyiv, 1054-1132]]
L-istabbiliment tal-istat ta' Kyiv Rus jibqa’ skur u inċert. L-istat kien jinkludi ħafna mill-Ukraina tal-lum, il-Belarus, u l-parti tal-punent tar-Russja Ewropea. Skont il-Primarja Chronicle, in-nies tar-Rus inizjalment kienu jikkonsistu minn Varangians mill-Iskandinavja. Fl-882, il-prinċep pagan Oleg (Oleh) rebaħ Kyiv minn Askold u Dir u pproklamaha l-kapitali l-ġdida ta' Rus'. Madankollu, storiċi anti-Normanisti jargumentaw li t-tribujiet Slavi tal-Lvant tul il-partijiet tan-Nofsinhar tax-Xmara Dnieper kienu diġà fil-proċess li jiffurmaw stat indipendenti. L-elite Varangian, inkluża d-dinastija Rurik li tmexxi, aktar tard assimilaw fil-popolazzjoni Slava. Kyiv Rus kienet komposta minn diversi prinċipalitajiet immexxija minn kniazes Rurikid interrelatati (&quot;prinċpijiet&quot;), li ħafna drabi ġġieldu bejniethom għall-pussess ta 'Kiev.

Matul is-sekli 10 u 11, Kyiv Rus saret l-akbar u l-aktar stat qawwi fl-Ewropa, perjodu magħruf bħala l-Età tad-Deheb tagħha. Beda bir-renju ta 'Vladimir il-Kbir (980-1015), li introduċa l-Kristjaneżmu. Matul ir-renju ta’ ibnu, Yaroslav l-Għerf (1019-1054), Kyiv Rus laħqet il-quċċata tal-iżvilupp kulturali u l-qawwa militari tagħha. L-istat malajr frammenta hekk kif reġgħet żdiedet l-importanza relattiva tas-setgħat reġjonali. Wara qawmien mill-ġdid finali taħt il-ħakma ta 'Vladimir II Monomachus (1113-1125) u ibnu Mstislav (1125-1132), Kyiv Rus' eventwalment iddiżintegrat f'prinċipalitajiet separati wara l-mewt ta 'Mstislav, għalkemm is-sjieda ta' Kyiv xorta Ikollha prestiġju kbir għal għexieren ta 'snin. . Fis-sekli 11 u 12, il-konfederazzjoni nomadika ta’ Kumani u Kipchaks li jitkellmu bit-Turk kienet il-forza dominanti fl-isteppa Pontika fit-tramuntana tal-Baħar l-Iswed.

L-invażjonijiet Mongoli ta' nofs is-seklu 13 qerdu Kyiv Rus'; Wara l-assedju ta' Kyiv fl-1240, il-belt ġiet meqruda mill-Mongols. Fit-territorji tal-punent, il-prinċipalitajiet tal-Galicia u Volhynia kienu qamu qabel, u ngħaqdu biex jiffurmaw il-Prinċipat tal-Galicia-Volhynia. Danjel tal-Galicia, iben Ruman il-Kbir, reġa’ għaqqad ħafna mill-Lbiċ tar-Rus’, inklużi Volhynia, Galicia, u Kyiv. Aktar tard kien inkurunat minn mibgħut papali bħala l-ewwel re tal-Galicia-Volhynia (magħruf ukoll bħala r-Renju ta' Rutenja) fl-1253.

=== Dominazzjoni barranija ===
[[Stampa:Rzeczpospolita2nar.png|thumb|Il-Commonwealth Pollakka-Litwanja laħqet il-limitu massimu tagħha fl-1619, u tgħaqqad il-fruntieri attwali. Il-Polonja u l-Kuruna Pollakka eżerċitaw is-setgħa fuq ħafna mill-Ukrajna wara l-1569.]]
Fl-1349, wara l-Gwerer tal-Galicia-Volhynia, ir-reġjun kien maqsum bejn ir-Renju tal-Polonja u l-Gran Dukat tal-Litwanja. Minn nofs is-seklu 13 sal-aħħar tas-seklu 15, ir-Repubblika ta’ Ġenova waqqfet bosta kolonji fuq il-kosta tat-tramuntana tal-Baħar l-Iswed u bidlithom f'ċentri kummerċjali kbar immexxija mill-konslu, rappreżentant tar-Repubblika. Fl-1430, ir-reġjun ta' Podolia ġie inkorporat fil-Polonja, u l-artijiet tal-Ukrajna tal-lum kienu dejjem aktar stabbiliti mill-Pollakki. Fl-1441, il-prinċep Ġengisidi Haci I Giray waqqaf il-Khanate tal-Krimea fil-peniżola tal-Krimea u l-isteppi tal-madwar; il-Khanate orkestra r-rejds tal-iskjavi tat-Tatar. Matul it-​tliet sekli li ġejjin, il-​kummerċ tal-​iskjavi fil-​Krimea kien se jsarraf madwar żewġ miljun ruħ fir-​reġjun.

Fl-1569, l-Unjoni ta' Lublin stabbilixxiet il-Commonwealth Pollakk-Litwan, u ħafna mill-artijiet Ukraini ġew trasferiti mil-Litwanja għall-Kuruna tar-Renju tal-Polonja, u saru de jure territorju Pollakk. Taħt il-pressjonijiet tal-Polonizzazzjoni, ħafna sidien tal-artijiet Ruteni kkonvertew għall-Kattoliċiżmu u ngħaqdu maċ-ċrieki tan-nobbli Pollakk; oħrajn ingħaqdu mal-Knisja Uniate Ruthenian maħluqa ġdida.

=== Cossack hetmanate ===
Imċaħħda mill-protetturi indiġeni fost in-nobbli Rutenja, il-bdiewa u l-abitanti tal-bliet bdew ifittxu protezzjoni mill-Cossacks Żaporozhian emerġenti. F'nofs is-seklu 17, kważi-stat militari Borżakk, l-Ospitanti ta 'Zaporozhian, ġie ffurmat minn Bormla ta' Dnieper u bdiewa Ruteni. Il-Polonja ftit li xejn eżerċitat kontroll reali fuq din il-popolazzjoni, iżda sabet li l-Cossacks utli kontra t-Torok u t-Tatari, u t-tnejn kienu xi kultant alleati f'kampanji militari. Madankollu, is-sema ħarxa kontinwa tal-bdiewa Ruteni mis-szlachta Pollakki (ħafna minnhom kienu nobbli Ruteni Polonizzati) u s-soppressjoni tal-Knisja Ortodossa keċċew lill-Bormli. Dawn tal-aħħar ma kellhom l-ebda rekwiżit li jieħdu l-armi kontra dawk li qiesu bħala għedewwa u okkupanti, inkluż il-Knisja Kattolika mar-rappreżentanti lokali tagħha.

[[Stampa:Hondius Bohdan Khmelnytsky.jpg|thumb|Hetman Bohdan Khmelnytsky stabbilixxa stat Cossack indipendenti wara r-rewwixta tal-1648 kontra l-Polonja.]]

Fl-1648, Bohdan Khmelnytsky mexxa l-akbar rewwixta tal-Cossack kontra l-Commonwealth u r-re Pollakk, li gawdew appoġġ mifrux mill-popolazzjoni lokali. Khmelnytsky waqqaf il-Cossack Hetmanate, li kien jeżisti sal-1764 (xi sorsi jsostnu sa l-1782). Wara li Khmelnytsky sofra telfa qawwija fil-Battalja ta 'Berestechko fl-1651, huwa rrikorriet għat-Tsar Russu għall-għajnuna. Fl-1654, Khmelnytsky kien soġġett għall-Ftehim Pereiaslav, li jifforma alleanza militari u politika mar-Russja li għarfet il-lealtà lejn il-monarka Russu.

Wara mewtu, il-Hetmanate ġarrab gwerra devastanti ta' 30 sena bejn ir-Russja, il-Polonja, il-Khanate tal-Krimea, l-Imperu Ottoman u l-Bormlizzi, magħrufa bħala &quot;Il-Rovina&quot; (1657–1686), għall-kontroll tal-Hetmanate tal-Cossack. It-Trattat tal-Paċi Perpetwu bejn ir-Russja u l-Polonja fl-1686 qasam l-artijiet tal-Cossack Hetmanate bejniethom, u naqqas il-parti li fuqha l-Polonja kienet talbet is-sovranità mill-Ukrajna fil-punent tax-Xmara Dnieper. Fl-1686, il-Metropolitan ta' kyiv ġie anness mill-Patrijarkat ta' Moska permezz ta 'ittra sinodali tal-Patrijarka Ekumeniku ta' Kostantinopli Dijonisju IV, u b'hekk poġġa lill-Metropolitan ta 'kyiv taħt l-awtorità ta' Moska. Tentattiv biex ireġġa' lura t-tnaqqis sar mill-hetman Bormak Ivan Mazepa (1639-1709), li eventwalment iddefetta lill-Iżvediżi fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana (1700-1721) f'tentattiv biex jeħles mid-dipendenza Russa, iżda Kien mgħaffeġ fil-Battalja ta' Poltava (1709).

L-awtonomija tal-Hetmanate kienet ristretta ħafna minn Poltava. Fis-snin 1764-1781, Katerina l-Kbira inkorporat ħafna mill-Ukraina ċentrali fl-Imperu Russu, abolit il-Cossack Hetmanate u l-Zaporozhye Sich, u kienet waħda mill-persuni responsabbli għat-trażżin tal-aħħar rewwixta kbira tal-Cossack, il-Koliivshchyna. Wara l-annessjoni tar-Russja tal-Krimea fl-1783, l-artijiet akkwistati ġodda, issa msejħa Novorossiya, infetħu għall-kolonizzazzjoni mir-Russi. L-awtokrazija zarista stabbilixxiet politika ta 'Russifikazzjoni, trażżan l-użu tal-lingwa Ukraina u tillimita l-identità nazzjonali Ukrajna. Il-parti tal-punent tal-Ukrajna tal-lum kienet aktar tard maqsuma bejn ir-Russja u l-Awstrija mmexxija mill-Habsburg wara l-waqgħa tal-Commonwealth Pollakka-Litwana fl-1795.

=== Seklu 19 u kmieni fl-20 ===
[[Stampa:Polish troops in Kiev.jpg|thumb|Truppi Pollakki jidħlu f'kyiv f'Mejju 1920 matul il-Gwerra Pollakka-Sovjetika. Wara l-iffirmar tal-Paċi ta' Riga fit-18 ta' Marzu, 1921, il-Polonja ħadet il-kontroll tal-Ukrajna tal-Punent tal-lum, filwaqt li s-Sovjetiċi ħadu l-kontroll tal-Lvant u ċ-ċentru tal-Ukrajna.]]
Is-seklu 19 rat iż-żieda tan-nazzjonaliżmu Ukren. Biż-żieda fl-urbanizzazzjoni u l-modernizzazzjoni u tendenza kulturali lejn nazzjonaliżmu romantiku, ħarġet intelligentsia Ukrajna impenjata għall-qawmien mill-ġdid nazzjonali u l-ġustizzja soċjali. Il-poeta qaddej li sar nazzjonalità Taras Shevchenko (1814-1861) u t-teorist politiku Mykhailo Drahomanov (1841-1895) mexxew il-moviment nazzjonalista li qed jikber. Filwaqt li l-kundizzjonijiet għall-iżvilupp tagħha fil-Galizia Awstrijaka taħt l-Habsburgs kienu relattivament ħelwin, il-parti Russa (magħrufa storikament bħala &quot;Little Russia&quot; jew &quot;Nofsinhar tar-Russja&quot;) iffaċċjat restrizzjonijiet severi, li waslet biex tipprojbixxi prattikament il-kotba kollha li jaqra ġew ippubblikati bl-Ukrajna fl-1876.

L-Ukrajna, bħall-bqija tal-Imperu Russu, ingħaqdet mar-Rivoluzzjoni Industrijali aktar tard mill-biċċa l-kbira tal-Ewropa tal-Punent minħabba li żammet is-serf sal-1861. Minbarra ħdejn l-għelieqi tal-faħam li għadhom kif ġew skoperti tad-Donbas, u f'xi bliet akbar bħal Odessa u Kyiv, L-Ukraina baqgħet fil-biċċa l-kbira ekonomija agrikola u ta' estrazzjoni tar-riżorsi. Il-parti Awstrijaka tal-Ukrajna kienet partikolarment fqira, u ġiegħlet mijiet ta' eluf ta' bdiewa jemigraw, li ħolqu s-sinsla ta' dijaspora Ukrajna estensiva f'pajjiżi bħall-Kanada, l-Istati Uniti, u l-Brażil. Xi wħud mill-Ukraini stabbilixxew ukoll fil-Lvant Imbiegħed. Skont iċ-ċensiment tal-1897, kien hemm 223,000 Ukrain etniku fis-Siberja u 102,000 fl-Asja Ċentrali. 1.6 miljun ruħ oħra emigraw lejn il-Lvant fl-għaxar snin wara li nfetħet il-Ferroviji Trans-Siberjani fl-1906. Iż-żoni tal-Lvant Imbiegħed b'popolazzjonijiet etniċi Ukraini saru magħrufa bħala l-Ukrajna l-Ħadra.

L-Ukrajna kienet mgħaddsa fil-kaos mal-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija, u l-ġlied fuq l-art Ukrajna baqa’ jippersisti sal-aħħar tal-1921. Fil-bidu, l-Ukraini kienu maqsuma bejn l-Awstrija-Ungerija, jiġġieldu għall-Poteri Ċentrali, għalkemm il-maġġoranza l-kbira servew fl-Armata Imperjali Russa, li kienet parti mit-Triple Entente, taħt ir-Russja. Meta l-Imperu Russu waqa’, il-kunflitt sar il-Gwerra tal-Indipendenza tal-Ukrajna, bl-Ukraini jiġġieldu flimkien, jew kontra, l-armati l-Aħmar, l-Abjad, l-Iswed u l-Ħodor, bil-Pollakki, l-Ungeriżi (fit-Transcarpathia) u l-Ġermaniżi wkoll jintervjenu f’diversi okkażjonijiet.

[[Stampa:Ukrainian national costumes 04.jpg|thumb|Żgħażagħ lebsin il-kostum nazzjonali tal-Ukrajna waqt ċerimonja li tfakkar l-“Att ta' Riunifikazzjoni tar-Repubblika Popolari tal-Ukraina u r-Repubblika Popolari tal-Ukrajna tal-Punent” tat-22 ta' Jannar, 1919, li ssir kull sena fi 22 belt tal-Ukrajna.]]

L-ewwel tentattiv biex jinħoloq stat indipendenti, ir-Repubblika tal-Poplu tal-Ukrajna (UNR) li tegħleb lejn ix-xellug, tħabbar minn Mykhailo Hrushevsky, iżda l-perjodu kien ikkawżat minn ambjent politiku u militari estremament instabbli. L-ewwel ġie maħlul f'kolp ta' stat immexxi minn Pavlo Skoropadskyi, li ħalla l-Istat Ukren taħt il-protettorat Ġermaniż, u l-attentat biex tiġi restawrata l-UNR taħt id-Direttorat fl-aħħar falla hekk kif l-armata Ukrajna kienet regolarment maħkuma minn forzi oħra. Ir-Repubblika tal-Poplu tal-Ukrajna tal-Punent u r-Repubblika Hutsul li damu żmien qasir naqsu wkoll li jingħaqdu mal-bqija tal-Ukrajna.

Ir-riżultat tal-kunflitt kien rebħa parzjali għat-Tieni Repubblika Pollakka, li annesset il-provinċji tal-Punent tal-Ukrajna, kif ukoll rebħa fuq skala akbar għall-forzi pro-Sovjetiċi, li rnexxielhom iwarrbu l-fazzjonijiet li kien fadal u eventwalment stabbilixxew is-Sovjetika. Ir-Repubblika Soċjalista tal-Ukrajna (l-Ukrajna Sovjetika). Sadanittant, il-Bukovina ta’ llum kienet okkupata mir-Rumanija u r-Rutenja tal-Karpazji ġiet ammessa fiċ-Ċekoslovakkja bħala reġjun awtonomu.

Il-kunflitt fuq l-Ukrajna, parti mill-Gwerra Ċivili Russa, qered l-ex Imperu Russu kollu, inkluż l-Ukrajna ċentrali u tal-Lvant. Il-ġlied ħalla aktar minn 1.5 miljun mejta u mijiet ta' eluf ta' bla dar fit-territorju tal-eks Imperu Russu. Il-provinċji tal-Lvant ġew affettwati wkoll minn ġuħ fl-1921.

=== Perjodu ta' bejn il-gwerer ===
[[Stampa:HolodomorKharkiv 1933 Wienerberger.jpg|thumb|Bdiewa bil-ġuħ fi triq f'Kharkiv, 1933. Il-kollettivizzazzjoni tal-uċuħ tar-raba' u l-konfiska tagħhom mill-awtoritajiet Sovjetiċi wasslu għal ġuħ kbir fl-Ukrajna Sovjetika magħrufa bħala Holodomor.]]
Matul il-perjodu ta' bejn il-gwerra, fil-Polonja, il-Marixxall Józef Piłsudski fittex l-appoġġ tal-Ukrajna billi offra awtonomija lokali bħala mod biex tiġi minimizzata l-influwenza Sovjetika fir-reġjun tal-Lvant ta' Kresy tal-Polonja. Madankollu, dan l-approċċ ġie abbandunat wara l-mewt ta' Piłsudski fl-1935, minħabba l-inkwiet kontinwu fost il-popolazzjoni Ukrena, inkluż il-qtil ta' uffiċjali tal-gvern Pollakk mill-Organizzazzjoni tan-Nazzjonalisti Ukraini (OUN); bil-gvern Pollakk jirrispondi billi jillimita d-drittijiet ta' nies li ddikjaraw in-nazzjonalità Ukrena. Konsegwentement, il-moviment nazzjonalista u militanti taħt l-art Ukrajn, li tfaċċa fl-1920s, kiseb appoġġ usa'.

Sadanittant, l-Ukrajna Sovjetika li għadha kif ġiet iffurmata saret waħda mir-repubbliki fundaturi tal-Unjoni Sovjetika. Matul l-1920, taħt il-politika ta' Ukrainization segwita mit-tmexxija komunista nazzjonali ta' Mykola Skrypnyk, it-tmexxija Sovjetika inizjalment ħeġġet qawmien mill-ġdid nazzjonali fil-kultura u l-lingwa Ukrajna. L-Ukrainization kienet parti mill-politika Sovjetika tal-Korenizzazzjoni (litteralment, indiġenizzazzjoni), li kellha l-għan li tippromwovi l-avvanz tal-popli indiġeni, il-lingwa u l-kultura tagħhom fil-gvern tar-repubbliki rispettivi tagħhom.

Madwar l-istess żmien, il-mexxej Sovjetiku Vladimir Lenin waqqaf il-Politika Ekonomika Ġdida (NEP), li introduċiet forma ta' soċjaliżmu tas-suq, li ppermettiet xi sjieda privata ta' negozji produttivi żgħar u ta' daqs medju, bit-tama li terġa' tinbena l-Unjoni Sovjetika ta' wara l-gwerra li kellha. ġew meqruda kemm mill-Ewwel Gwerra Dinjija kif ukoll aktar tard mill-gwerra ċivili. L-NEP rnexxielu jirrestawra n-nazzjon li qabel kien mifni bil-gwerra għal-livelli ta' produzzjoni u produzzjoni agrikola ta' qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija f'nofs is-snin għoxrin, ħafna minn dawn tal-aħħar ibbażati fl-Ukrajna.] Dawn il-politiki ġibdu ħafna figuri prominenti tal-UNR ta' qabel, inklużi dawk ta' qabel. Il-mexxej tal-UNR Hrushevsky, biex jirritornaw fl-Ukrajna Sovjetika, fejn ġew aċċettati u pparteċipaw fl-avvanz tax-xjenza u l-kultura Ukrajna.

Dan il-perjodu tqassar meta Joseph Stalin sar il-mexxej tal-USSR wara l-mewt ta' Lenin. Stalin elimina n-NEP f'dik li saret magħrufa bħala l-Great Break. Li bdiet fl-aħħar tas-snin 20 u diġà b'ekonomija ppjanata ċentralment, l-Ukrajna Sovjetika pparteċipat fi pjan ta' industrijalizzazzjoni li kkwadrupla l-produzzjoni industrijali tagħha matul it-tletinijiet.

Madankollu, bħala konsegwenza tal-politika l-ġdida ta 'Stalin, il-bdiewa Ukrajni sofrew il-konsegwenzi tal-programm ta' kollettivizzazzjoni tal-uċuħ agrikoli. Il-kollettivizzazzjoni kienet parti mill-ewwel pjan ta' ħames snin u kienet infurzata minn truppi regolari u l-pulizija sigrieta magħrufa bħala ċ-Cheka. Dawk li rreżistu ġew arrestati u deportati lejn gulags u kampijiet tax-xogħol. Peress li l-membri tal-irziezet kollettivi kultant ma tħallewx jirċievu qamħ sakemm jintlaħqu kwoti mhux realistiċi, miljuni ta' nies mietu bil-ġuħ f'ġuħ magħruf bħala Holodomor jew il-“Ġuħ il-Kbir”, li ġie rikonoxxut minn xi pajjiżi bħala att ta' ġenoċidju mwettaq minn Joseph Stalin u notevoli Sovjetiċi oħra.

Wara l-Gwerra Ċivili Russa u l-kollettivizzazzjoni, il-Kbir Purge, filwaqt li qatlet l-għedewwa politiċi perċepiti ta’ Stalin, irriżulta f’telf profond ta' ġenerazzjoni ġdida ta' intellettwali Ukraini, magħrufa llum bħala r-Rinaxximent Esegwit.

=== It-Tieni Gwerra Dinjija ===
[[Stampa:Ukraine-growth.png|thumb|Evoluzzjoni territorjali tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukraina, 1922-1954]]
Wara l-invażjoni tal-Polonja f'Settembru 1939, it-truppi Ġermaniżi u Sovjetiċi qasmu t-territorju tal-Polonja. Għalhekk, il-Galizia tal-Lvant u Volhynia bil-popolazzjoni Ukraina tagħhom saru parti mill-Ukrajna. Għall-ewwel darba fl-istorja, in-nazzjon kien magħqud. Saru aktar gwadanni territorjali fl-1940, meta l-SSR tal-Ukrajna inkorporat id-distretti tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar ta' Bessarabia, Bukovina tat-Tramuntana, u r-reġjun ta' Hertsa mit-territorji li l-USSR ġiegħlet lir-Rumanija, għalkemm ċediet il-parti tal-punent tar-Repubblika Soċjalista Sovjetiku Awtonomu għall-SSR tal-Moldova maħluqa ġdida. Dawn il-konkwisti territorjali tal-USSR ġew rikonoxxuti internazzjonalment mit-trattati ta' paċi ta' Pariġi tal-1947.

L-armati Ġermaniżi invadew l-Unjoni Sovjetika fit-22 ta' Ġunju, 1941, u bdew kważi erba' snin ta' gwerra totali. L-Assi inizjalment avvanza kontra l-isforzi ddisprati iżda bla suċċess tal-Armata l-Ħamra. Fil-Battalja ta' Kyiv, il-belt ġiet imfaħħra bħala &quot;Belt Eroj&quot;, minħabba r-reżistenza ħarxa tagħha. Aktar minn 600,000 suldat Sovjetiku (jew kwart tal-Front tal-Punent Sovjetiku) inqatlu jew ittieħdu priġunieri hemmhekk, u ħafna sofrew trattament ħażin sever. Wara l-konkwista tagħha, il-biċċa l-kbira tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukrajna ġiet organizzata fi ħdan ir-Reichskommissariat Ukraina, bl-intenzjoni li tisfrutta r-riżorsi tagħha u eventwalment l-issetiljar Ġermaniż. Xi Ukraini tal-Punent, li kienu ssieħbu fl-Unjoni Sovjetika biss fl-1939, faħħru lill-Ġermaniżi bħala liberaturi, iżda dan ma damx ħafna peress li n-Nażisti għamlu ftit attentati biex jisfruttaw skuntentizza bil-politika Stalinista. Minflok, in-Nazi ppreservaw is-sistema tal-farms kollettivi, wettqu politiki ġenoċidali kontra l-Lhud, iddeportaw miljuni ta' nies biex jaħdmu fil-Ġermanja, u bdew programm ta' depopolazzjoni biex jippreparaw għall-kolonizzazzjoni Ġermaniża. Huma mblukkaw it-trasport tal-ikel fuq ix-Xmara Dnieper.

Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-Ukraini ġġieldu fi jew flimkien mal-Armata l-Ħamra u r-reżistenza Sovjetika, tfaċċa moviment indipendenti tal-Armata Insurġenti tal-Ukrajna (UPA, 1942) fil-punent tal-Ukrajna. Inħoloq bħala l-forzi armati tal-Organizzazzjoni klandestina tan-Nazzjonalisti Ukraini (OUN). Iż-żewġ organizzazzjonijiet, l-OUN u l-UPA, appoġġaw l-għan ta' stat Ukren indipendenti fit-territorju b’maġġoranza etnika Ukrajna. Għalkemm dan ġab kunflitt mal-Ġermanja Nażista, xi drabi l-ġwienaħ Melnyk tal-OUN alleat ruħu mal-forzi Nażisti. Minn nofs l-1943 sat-tmiem tal-gwerra, l-UPA wettqet massakri ta' Pollakki etniċi fir-reġjuni ta' Volhynia u tal-Lvant tal-Galizia, u qatlet madwar 100,000 persuna ċivili Pollakka, u qanqlet tpattija. Dawn il-massakri organizzati kienu tentattiv mill-OUN biex jinħoloq stat Ukren omoġenju mingħajr minoranza Pollakka li tgħix fil-fruntieri tagħha, u biex jipprevjeni lill-istat Pollakk ta' wara l-gwerra milli jasserixxi s-sovranità fuq żoni li kienu parti mill-gwerra ta' qabel il-gwerra. Wara l-gwerra, l-UPA kompliet tiġġieled l-USSR sal-1950s. Fl-istess ħin, l-Armata tal-Ħelsien tal-Ukrajna, moviment nazzjonalista ieħor, ġġieled flimkien man-Nazi.

[[Stampa:Ruined Kiev in WWII.jpg|thumb|Kyiv ġarrbet ħsarat sinifikanti matul it-Tieni Gwerra Dinjija u kienet okkupata mill-Ġermaniżi mid-19 ta' Settembru, 1941 sas-6 ta' Novembru, 1943.]]

B'kollox, in-numru ta' Ukraini etniċi li ġġieldu fil-gradi tal-armata Sovjetika huwa stmat bejn 4.5 miljun u 7 miljun; Nofs l-unitajiet ta' reżistenza tal-gwerillieri partiġġjani favur is-Sovjetika, li kienu jammontaw sa 500,000 suldat fl-1944, kienu wkoll Ukraini. B'mod ġenerali, iċ-ċifri għall-Armata Insurġenti Ukrajna mhumiex affidabbli, b’ċifri li jvarjaw bejn 15,000 u sa 100,000 ġellieda.

Il-maġġoranza l-kbira tal-ġlied fit-Tieni Gwerra Dinjija seħħew fuq il-Front tal-Lvant. It-telf totali kkaġunat fuq il-popolazzjoni Ukrajna matul il-gwerra huwa stmat għal 6 miljun, inkluż madwar miljun u nofs Lhudi maqtula mill-Einsatzgruppen, xi drabi bl-għajnuna ta' kollaboraturi lokali. Mit-8.6 miljun telf ta' truppi Sovjetiċi stmati, 1.4 miljun kienu Ukraini etniċi. Jum il-Vitorja huwa ċċelebrat bħala waħda mill-ħdax-il festa nazzjonali tal-Ukrajna.

=== l-Ukrajna sovjetika ta' wara l-gwerra ===
Ir-repubblika ġarrbet ħsara kbira mill-gwerra u kienu meħtieġa sforzi sinifikanti biex tirkupra. Inqerdu aktar minn 700 belt u 28,000 raħal. Is-sitwazzjoni marret għall-agħar bil-ġuħ fl-1946-1947, li kienet ikkawżata minn nixfa u qerda tal-infrastruttura fi żmien il-gwerra, li qatlet mill-inqas għexieren ta' eluf ta' nies. Fl-1945, l-SSR Ukrajna saret waħda mill-membri fundaturi tan-Nazzjonijiet Uniti (NU), parti minn ftehim speċjali fil-Konferenza ta' Yalta, u, flimkien mal-Belarus, kellha drittijiet tal-vot fin-NU minkejja li ma kinux indipendenti. Barra minn hekk, l-Ukraina għal darb'oħra espandiet il-fruntieri tagħha billi annesset Zakarpattia, u l-popolazzjoni saret ħafna aktar omoġenizzata minħabba t-trasferimenti tal-popolazzjoni ta 'wara l-gwerra, li ħafna minnhom, bħal fil-każ tal-Ġermaniżi u t-Tatari tal-Krimea, ġew sfurzati. Fl-1 ta 'Jannar 1953, l-Ukraini kienu t-tieni biss wara r-Russi fost &quot;deportati speċjali&quot; adulti, li jammontaw għal 20% tat-total.

Wara l-mewt ta' Stalin fl-1953, Nikita Khrushchev sar il-mexxej il-ġdid tal-USSR, li beda l-politika ta' de-Stalinization u Thaw ta' Khrushchev. Matul il-mandat tiegħu bħala kap tal-Unjoni Sovjetika, il-Krimea ġiet trasferita mill-SFSR Russu għall-SSR tal-Ukraina, formalment bħala rigal ta' ħbiberija lill-Ukrajna u għal raġunijiet ekonomiċi. Dan irrappreżenta l-estensjoni finali tat-territorju Ukrajn u fforma l-bażi tal-fruntieri tal-Ukrajna rikonoxxuti internazzjonalment sal-lum. L-Ukrajna kienet waħda mill-aktar repubbliki importanti tal-Unjoni Sovjetika, li rriżultat f'ħafna pożizzjonijiet importanti fl-Unjoni Sovjetika miżmuma mill-Ukraini, inkluż notevolment Leonid Brezhnev, Segretarju Ġenerali tal-Partit Komunista tal-Unjoni Sovjetika mill-1964 sal-1982. Madankollu, hija kien hu u l-maħtur tiegħu fl-Ukrajna, Volodymyr Shcherbytsky, li ppresedu r-Russifikazzjoni estensiva tal-Ukrajna u li kienu strumentali fir-repressjoni ta' ġenerazzjoni ġdida ta' intellettwali Ukraini magħrufa bħala s-Sixtiers.

L-Ukraina Sovjetika malajr saret ċentru ewlieni tal-industrija tal-armi Sovjetika u r-riċerka ta 'teknoloġija għolja, għalkemm l-industrija tqila xorta kellha influwenza barra. Il-gvern Sovjetiku investa fi proġetti ta 'enerġija idroelettrika u nukleari biex jissodisfa d-domanda għall-enerġija li kien jinvolvi l-iżvilupp. Madankollu, fis-26 ta 'April, 1986, reattur fl-impjant tal-enerġija nukleari ta' Chernobyl sploda, li rriżulta fid-diżastru ta 'Chernobyl, l-agħar inċident ta' reattur nukleari fl-istorja. 

=== Indipendenza ===
[[Stampa:RIAN archive 848095 Signing the Agreement to eliminate the USSR and establish the Commonwealth of Independent States.jpg|thumb|Il-President Ukrain Leonid Kravchuk u l-President Russu Boris Yeltsin jiffirmaw il-Ftehim ta' Belavezha, li xolt l-Unjoni Sovjetika, fit-8 ta' Diċembru, 1991.]]
Mikhail Gorbachev wettaq politika ta' liberalizzazzjoni limitata tal-ħajja pubblika, magħrufa bħala perestroika, u pprova jirriforma ekonomija staġnata. Dan tal-aħħar fallew, iżda d-demokratizzazzjoni tal-Unjoni Sovjetika qanqlet tendenzi nazzjonalisti u separatisti fost minoranzi etniċi, inklużi Ukraini. Bħala parti mill-hekk imsejħa parata tas-sovranitajiet, fis-16 ta' Lulju, 1990, is-Sovjet Suprem elett tal-SSR tal-Ukraina adotta d-Dikjarazzjoni tas-Sovranità tal-Istat tal-Ukraina. Wara kolp ta' stat fallut minn xi mexxejja komunisti f'Moska biex jiddepożitaw lil Gorbachev, ġiet ipproklamata l-indipendenza assoluta fl-24 ta' Awwissu, 1991. Ġiet approvata minn 92% tal-elettorat Ukren f’referendum fl-1 ta' Diċembru. Il-president il-ġdid tal-Ukrajna, Leonid Kravchuk, iffirma l-Ftehim ta' Belavezha u għamel lill-Ukrajna membru fundatur tal-Commonwealth ta' Stati Indipendenti (CIS) ħafna iktar laxk għalkemm l-Ukrajna qatt ma saret membru sħiħ ta' dan tal-aħħar peress li ma rratifikatx il-fondazzjoni tal-Ukrajna is-CIS. Dawn id-dokumenti ssiġġillaw id-destin tal-Unjoni Sovjetika, li ivvotat formalment it-triq tagħha biex teżisti fis-26 ta' Diċembru.

Inizjalment kien maħsub li l-Ukrajna kellha kundizzjonijiet ekonomiċi favorevoli meta mqabbla mar-reġjuni l-oħra tal-Unjoni Sovjetika, għalkemm kienet waħda mill-ifqar repubbliki Sovjetiċi fiż-żmien tax-xoljiment. Madankollu, matul it-tranżizzjoni tiegħu għall-ekonomija tas-suq, il-pajjiż esperjenza tnaqqis ekonomiku aktar profond minn kważi r-repubbliki ta 'qabel Sovjetiċi l-oħra kollha. Matul ir-riċessjoni, bejn l-1991 u l-1999, l-Ukrajna tilfet 60% tal-PGD tagħha u sofriet minn iperinflazzjoni li laħqet il-quċċata ta' 10,000% fl-1993. Is-sitwazzjoni stabbilizzat biss ħafna wara li l-munita l-ġdida, il-hryvnia, waqgħet drastikament fl-aħħar tal-1998, parzjalment bħala konsegwenza tal-inadempjenza tad-dejn Russu aktar kmieni dik is-sena. Il-wirt tal-politiki ekonomiċi tad-disgħinijiet kien il-privatizzazzjoni massiva tal-proprjetà tal-istat li ħolqot klassi ta 'individwi estremament qawwija u għonja magħrufa bħala oligarki. Il-pajjiż imbagħad waqa 'f'serje ta' riċessjonijiet qawwija bħala riżultat tal-kriżi finanzjarja globali tal-2008, il-bidu tal-gwerra Russa-Ukraina fl-2014, u finalment l-invażjoni fuq skala sħiħa mir-Russja li bdiet fl-24 ta' Frar 2022. L-ekonomija tal-Ukraina b'mod ġenerali prestazzjoni baxxa minn meta kisbet l-indipendenza minħabba korruzzjoni mifruxa u ġestjoni ħażina, li, partikolarment fid-disgħinijiet, wasslu għal protesti u strajks organizzati. Il-gwerra mar-Russja żammet irkupru ekonomiku sinifikanti fis-snin 2010, filwaqt li l-isforzi biex tiġi miġġielda l-pandemija tal-COVID-19, li waslet fl-2020, saru ħafna aktar diffiċli minħabba rati baxxi ta’ tilqim u, aktar tard fil-pandemija, minħabba l-invażjoni li għaddejja.

Minn perspettiva politika, waħda mill-karatteristiċi li jiddefinixxu l-politika Ukraina hija li għal ħafna mill-ħin kienet maqsuma madwar żewġ kwistjonijiet: ir-relazzjoni bejn l-Ukrajna, il-Punent u r-Russja, u l-qasma klassika tax-xellug-lemin. L-ewwel żewġ presidenti, Kravchuk u Leonid Kuchma, kellhom it-tendenza li jibbilanċjaw viżjonijiet opposti tal-Ukrajna, għalkemm Yushchenko u Yanukovych kienu ġeneralment favur il-Punent u favur ir-Russja, rispettivament. Kien hemm żewġ protesti kbar kontra Yanukovych: ir-Rivoluzzjoni Oranġjo fl-2004, meta għexieren ta' eluf ta' nies ħarġu jipprotestaw kontra l-frodi elettorali favur tiegħu (Yushchenko eventwalment ġie elett president), u oħra fix-xitwa tal-2013/2014, meta aktar nies Huma nġabru fl-Euromaidan biex jopponu r-rifjut ta' Yanukovych li jiffirma l-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Unjoni Ewropea u l-Ukrajna. Fi tmiem il-protesti fil-21 ta' Frar 2014, huwa ħarab mill-Ukrajna u twaqqa' mill-parlament f'dik li tissejjaħ ir-Rivoluzzjoni tad-Dinjità, iżda r-Russja rrifjutat li tirrikonoxxi lill-gvern interim favur il-Punent, u sejħitlu ġunta u ddenunzjat l-avvenimenti. bħala kolp ta' stat sponsorjat mill-Istati Uniti.

Għalkemm ir-Russja kienet iffirmat il-memorandum ta' Budapest fl-1994 li qal li l-Ukrajna trid tagħti l-armi nukleari bi skambju għal garanziji ta' sigurtà u integrità territorjali, irreaġixxiet b’mod vjolenti għal dawn l-avvenimenti u bdiet gwerra kontra l-ġar tal-punent tagħha. Fl-aħħar ta' Frar u l-bidu ta' Marzu 2014, annessa l-Krimea billi tuża l-Navy tagħha f'Sevastopol, kif ukoll l-hekk imsejħa irġiel ħodor żgħar; Wara li dan irnexxielu, nieda gwerra prokura fid-Donbas permezz tar-Repubblika Popolari ta' Donetsk u r-Repubblika Popolari ta' Luhansk. L-ewwel xhur tal-kunflitt mas-separatisti appoġġjati mir-Russi kienu bla xkiel, iżda l-forzi Russi bdew invażjoni miftuħa fid-Donbas fl-24 ta' Awwissu,, 2014. Flimkien imbuttaw lit-truppi Ukraini lura lejn il-linja ta' quddiem stabbilita fi Frar 2015, jiġifieri wara li l-Ukrajna truppi rtiraw minn Debaltseve. Il-kunflitt baqa' fi stat kemmxejn iffriżat sas-sigħat bikrin tal-24 ta' Frar, 2022, meta r-Russja pproċediet b'invażjoni kontinwa tal-Ukrajna. It-truppi Russi jikkontrollaw madwar 17% tat-territorju rikonoxxut internazzjonalment tal-Ukrajna, li jikkostitwixxi 94% tal-Oblast ta' Luhansk, 73% tal-Oblast ta' Kherson, 72% tal-Oblast ta' Zaporizhia, 54% tal-Oblast ta' Donetsk u l-Krimea kollha, għalkemm ir-Russja falliet bil-pjan inizjali tagħha, u It-truppi Ukraini rkupraw parti mit-territorju f'kontrooffensivi.

Il-kunflitt militari mar-Russja wassal biex il-politika tal-gvern tinbidel lejn il-Punent. Ftit wara li Yanukovych ħarab mill-Ukrajna, il-pajjiż iffirma l-ftehim ta' assoċjazzjoni mal-UE f'Ġunju 2014 u ċ-ċittadini tiegħu ngħataw eżenzjoni mill-viża biex jivvjaġġaw lejn l-Unjoni Ewropea tliet snin wara. F'Jannar 2019, il-Knisja Ortodossa tal-Ukrajna ġiet rikonoxxuta bħala indipendenti minn Moska, bidlet id-deċiżjoni tal-1686 tal-Patrijarka ta' Kostantinopli u tat daqqa ta' ħarta ġdida lill-influwenza ta' Moska fl-Ukrajna. Fl-aħħarnett, f'nofs gwerra fuq skala sħiħa mar-Russja, l-Ukrajna kisbet status ta' kandidat tal-Unjoni Ewropea fit-23 ta' Ġunju, 2022. Kampanja wiesgħa kontra l-korruzzjoni bdiet kmieni fl-2023 bir-riżenji ta' diversi deputati ministri u kapijiet reġjonali waqt riorganizzazzjoni ta' il-gvern. L-Ukrajna qabdet diversi insedjamenti u bliet fir-reġjun ta' Kursk tar-Russja mit-6 ta' Awwissu, 2024 u stabbilixxiet Gvern Militari hemmhekk mill-15 ta' Awwissu 2024.

== Ġeografija ==
[[Stampa:Белокузьминовка.jpg|thumb|left|Muntanji tal-ġibs ħdejn Kramatorsk, Donetsk Oblat, Ukrajna]]
[[Stampa:Topographic map of Ukraine (with borders and towns).svg|thumb|Mappa topografika tal-Ukrajna, bi fruntieri, bliet u rħula.]]
[[Stampa:Map of Ukraine political enwiki.png|thumb|left|Mappa tal-Oblasts tal-Ukrajna u ċ-ċentri amministrattivi tagħhom]]
L-Ukrajna hija t-tieni l-akbar pajjiż fl-Ewropa, wara r-Russja, u l-akbar pajjiż fl-Ewropa. Hija tinsab bejn il-latitudnijiet 44° u 53° N u lonġitudnijiet 22° u 41° E, u tinsab prinċipalment fil-Pjanura tal-Ewropa tal-Lvant. L-Ukraina tkopri erja ta '603,550 kilometru kwadru (233,030 sq mi), b'kosta ta' 2,782 kilometru (1,729 mi).

Il-pajsaġġ tal-Ukrajna jikkonsisti prinċipalment minn steppi fertili (pjanuri bi ftit siġar) u plateaus, qasmu minn xmajjar bħad-Dnieper (Dnipro), is-Severski Donets, id-Dniester u l-Bug tan-Nofsinhar hekk kif joħorġu lejn il-Baħar l-Iswed u l-iżgħar. Il-baħar ta' Azov. Lejn il-Lbiċ, id-delta tad-Danubju tifforma l-fruntiera mar-Rumanija. Ir-reġjuni tal-Ukrajna għandhom karatteristiċi ġeografiċi diversi, li jvarjaw minn artijiet għolja għal artijiet baxxi. L-uniċi muntanji tal-pajjiż huma l-Muntanji Karpazji fil-punent, li minnhom l-ogħla hija Hoverla b'2,061 metru (6,762 pied), u l-Muntanji tal-Krimea, fin-Nofsinhar imbiegħed tul il-kosta.

L-Ukrajna għandha wkoll diversi reġjuni muntanjużi, bħall-Plateau Volyn-Podillia (fil-punent) u l-Plateau Qrib Dnieper (fuq ix-xatt tal-lemin tad-Dnieper). Lejn il-lvant jinsabu l-għoljiet tal-Lbiċ tal-Plateau tar-Russja Ċentrali, minn fejn tgħaddi l-fruntiera mar-Russja. Ħdejn il-Baħar Azov hemm il-firxa tal-muntanji ta 'Donets u l-plateau ta' Azov qrib. Is-silġ imdewweb mill-muntanji jitma’ x-xmajjar u l-kaskati tagħhom.

Ir-riżorsi naturali importanti tal-Ukrajna jinkludu l-litju, il-gass naturali, il-kawlina, l-injam, u abbundanza ta' art li tinħarat. L-Ukrajna għandha ħafna problemi ambjentali. Xi reġjuni m'għandhomx provvisti adegwati ta' ilma tax-xorb. It-tniġġis ta 'l-arja u l-ilma jolqot il-pajjiż, kif ukoll id-deforestazzjoni u t-tniġġis mir-radjazzjoni fil-grigal mill-inċident fl-1986 fl-impjant nukleari ta' Chernobyl. Il-ħsara ambjentali kkawżata mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna ġiet deskritta bħala ekoċidju, il-qerda tad-Diga Kakhovka, tniġġis qawwi, u miljuni ta 'tunnellati ta' debris ikkontaminati stmati li jiswew aktar minn USD50 biljun għat-tiswija.

=== Klima ===
[[Stampa:Yenakievo sq lenin.jpg|thumb|left|Xitwa f'Yenákiyeve, Oblast ta' Donestk, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Koppen-Geiger Map UKR present.svg|thumb|Mappa tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen tal-Ukrajna]]
[[Stampa:Зимовий вечір в крейдяних горах 01.jpg|thumb|left|Pajsaġġ ta' Ivanivske, Oblast ta' Donest, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Derkul River.jpg|thumb|left|Pajsaġġ ta' Xmara Derkul, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna]]
L-Ukrajna tinsab fil-latitudnijiet tan-nofs u ġeneralment għandha klima kontinentali, ħlief għall-kosti tan-Nofsinhar tagħha, li għandhom klimi kesħin semi-aridi u subtropikali umdi. It-temperaturi medji annwali jvarjaw bejn 5.5 u 7 °C (41.9 u 44.6 °F) fit-tramuntana u 11 u 13 °C (51.8 u 55.4 °F) fin-nofsinhar. Il-preċipitazzjoni hija l-ogħla fil-punent u t-tramuntana u l-aktar baxxa fil-lvant u fix-Xlokk. L-Ukrajna tal-Punent, partikolarment fil-Muntanji Karpazji, tirċievi madwar 120 ċentimetru (47.2 in) ta' preċipitazzjoni kull sena, filwaqt li l-Krimea u ż-żoni kostali tal-Baħar l-Iswed jirċievu madwar 40 ċentimetru (15.7 in).

Id-disponibbiltà tal-ilma fil-baċini tax-xmajjar ewlenin hija mistennija tonqos minħabba t-tibdil fil-klima, speċjalment fis-sajf. Dan joħloq riskji għas-settur agrikolu. L-impatti negattivi tat-tibdil fil-klima fuq l-agrikoltura jinħassu l-aktar fin-nofsinhar tal-pajjiż, li għandu klima ta' steppa. Fit-tramuntana, xi għelejjel jistgħu jibbenefikaw minn staġun itwal tat-tkabbir. Il-Bank Dinji ddikjara li l-Ukrajna hija vulnerabbli ħafna għat-tibdil fil-klima.

=== Bijodiversità ===
[[Stampa:WLE - 2020 - Ай-Петринська_яйла.jpg|thumb|Veduta mill-inklinazzjoni tal-punent tal-Muntanja Ai-Petri tal-Plateau Ai-Petri, fil-Krimea, indikata mill-gvern tal-Ukrajna bħala sit ta' wirt naturali.]]
L-Ukrajna fiha sitt ekoreġjuni terrestri: foresti mħallta tal-Ewropa Ċentrali, kumpless tal-foresti sub-Mediterranji tal-Krimea, steppa tal-foresti tal-Ewropa tal-Lvant, foresti mħallta Pannoniċi, foresti tal-koniferi tal-muntanji tal-Karpazji, u steppa Pontika. Hemm kemmxejn aktar foresta tal-koniferi milli jwaqqgħu l-weraq. Iż-żona l-aktar densa ta' foresti hija Polisia fil-majjistral, b'arżnu, ballut u betula. Hemm 45,000 speċi ta' annimali (l-aktar invertebrati), b'madwar 385 speċi fil-periklu elenkati fil-Ktieb tad-Data l-Aħmar tal-Ukrajna. Artijiet mistagħdra ta' importanza internazzjonali jkopru aktar minn 7,000 kilometru kwadru (2,700 sq mi), u d-Delta tad-Danubju hija importanti għall-konservazzjoni.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Захід сонця на вершині скелі Соколине Око.jpg|Inżul ix-xemx mill-&quot;Hawkeye Rock&quot;, monument ġeoloġiku naturali &quot;Protyati Kameni&quot; f'Oblast ta' Chernivtsi, Fl-Ukrajna.
Stampa:Ніжний ранковий світло.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Угорські скелі після дощу.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Поля під Касовою горою.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Prut near Hoverla.jpg|Veduta tax-Xmara Prut f'Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Закатные краски над водохранилищем.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Ніч на озері Сиваш.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Ukraine Dnepr bei Cherson.jpg|Ix-Xmara Dnieper f'Kherson, f'Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Rika Ploska vpadaye v Pivdenny Bug, Khmelnitsky, 2005 07 28.jpg|Kors tal-Bug tan-Nofsinhar hekk kif jgħaddi mill-belt ta' Khmelnytskyy, f'Oblast ta' Khmelnytskyy, fl-Ukrajna
Stampa:Ранок в урочищі.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Краса українського поля.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Вид з гори Парашка.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Sielec 009-Sielec 011.jp|Pajsaġġ madwar Sielec, Drohobych Raion fil-Galicia, il-Punent tal-Ukrajna.
Stampa:С. Неслухів-3.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Байрачна діброва. Балка Генералка. Хортиця.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Zakarpatska-Oblast.JPG|Pajsaġġ f'Oblast ta' Transkarpatija, fl-Ukrajna
Stampa:Black Sea Shore.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Novy Svet, Crimea, Sudak Bay from Kush Kaya.jpg|Pajsaġġ f'Repubblika Awtonoma tal-Krimea, fl-Ukrajna
Stampa:Кельменецька бульбона.jpg|Pajsaġġ f'Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Червень,ранок,Верховина.JPG|Pajsaġġ f'Verjovyna, Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Дніпровські схили та Київське Море - 2.jpg|Pajsaġġ f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Вишгород (Vyshhorod) - Історичний ландшафт Вишгорода (пвн. вал).jpg|Pajsaġġ f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Васильевка (2018).jpg|Pajsaġġ f'Vasýlivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Chornogorodka8.jpg|Pajsaġġ ta' Xmara irpín, fl-Ukrajna
Stampa:Кривий Торець.JPG|Pajsaġġ f'Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Lake - panoramio (8).jpg|Pajsaġġ f'Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Федоренко. Авдеевский карьер 01.jpg|Pajsaġġ f'Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:R.Vovcha.jpg|Pajsaġġ f'Xmara Vovcha, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Maryin cliff in Brianka, Ukraine.jpg|Pajsaġġ f'Brianka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Irmino mine's terricone - panoramio.jpg|Pajsaġġ f'Irmino, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Zimogorye.jpg|Pajsaġġ f', Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Світанок, Заказник ботанічний.jpg|Pajsaġġ f'Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Волчанск Волчья против течения IMG 8129.JPG|Pajsaġġ Xmara Vovcha (Wolf), f'Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Балаклейка.jpg|Pajsaġġ Xmara Balakliia, f'Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Limans black sea coast.jpeg|Il-kosta tal-majjistral tal-Baħar l-Iswed u Limanes
Stampa:Tiligul Liman Kalinovka.jpg|Lag Tiligul f'Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Dniepr river in Kyiv.jpg|Delta tax-Xmara Dnipro fl-[[Kjiv|Kyiv]]
Stampa:Dnipro Basin River Town International.png|Baċir tad-drenaġġ tax-Xmara Dnipro
Stampa:Mertvy Donets near Lugansk.jpg|Xmara Donets ħdejn Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:ISS020-E-27185 - View of Ukraine.jpg|Delta tax-Xmara Dnipro
Stampa:Prymors'kyi Blvd, 24, Mariupol', Donetsk_Oblast, Ukraine - panoramio.jpg|азовське море/azovsʹke Baħar ta' Azov (Prymors'kyi Blvd, 24, Mariupol f'Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Ніжний ранковий світло.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Гора меч - panoramio.jpg|Гора меч, Kramatorsk Raion ([[Ukranjan]]: Краматорський район, romanizzat: Kramatorskyi raion)
&lt;/gallery&gt;

=== Żoni urbani ===
L-Ukrajna għandha 457 belt, li minnhom 176 huma indikati bħala bliet tal-klassi oblast, 279 bħala bliet minuri tal-klassi raion, u tnejn bħala bliet ta' status legali speċjali. Hemm ukoll 886 insedjament tat-tip urban u 28,552 villaġġ.

== Kostituzzjoni ==
=== Kostituzzjoni ===
[[Stampa:Chart Constitution of Ukraine EN.svg|thumb|Dijagramma tas-sistema politika ta' Ukrajna]]
Il-Kostituzzjoni tal-Ukrajna ġiet adottata u ratifikata fil-ħames sessjoni tal-Verkhovna Rada, il-parlament tal-Ukraina, fit-28 ta' Ġunju, 1996. Il-kostituzzjoni ġiet approvata b'315-il vot favur minn 450 vot possibbli (mill-inqas 300 vot favur ) . Il-liġijiet l-oħra kollha u l-atti legali normattivi l-oħra tal-Ukraina għandhom jikkonformaw mal-kostituzzjoni. Id-dritt li tiġi emendata l-kostituzzjoni permezz ta' proċedura leġiżlattiva speċjali huwa esklussivament tal-parlament. L-uniku korp li jista’ jinterpreta l-kostituzzjoni u jiddetermina jekk il-leġiżlazzjoni tikkonformax magħha hija l-Qorti Kostituzzjonali tal-Ukrajna. Mill-1996, il-festa ta' Jum il-Kostituzzjoni ġiet iċċelebrata fit-28 ta' Ġunju. Fis-7 ta' Frar, 2019, il-Verkhovna Rada ivvotat biex temenda l-kostituzzjoni biex tistabbilixxi l-għanijiet strateġiċi tal-Ukrajna bħas-sħubija fl-Unjoni Ewropea u n-NATO.

=== Gvern ===
[[Stampa:Владимир Зеленский (51939489510).jpg|thumb|left|President Volodymyr Zelensky]]
[[Stampa:Book of Condolence (52366372626)_(cropped).jpg|thumb|Prim Ministru Denys Shmyhal]]

Il-president jiġi elett b'vot popolari għal terminu ta' ħames snin u huwa l-kap formali tal-istat. Il-fergħa leġiżlattiva tal-Ukrajna tinkludi l-parlament unikamerali b'450 siġġu, il-Verkhovna Rada. Il-Parlament huwa primarjament responsabbli biex jifforma l-fergħa eżekuttiva u l-Kabinett tal-Ministri, immexxi mill-prim ministru. Il-president iżomm l-awtorità li jinnomina ministri tal-affarijiet barranin u tad-difiża għall-approvazzjoni parlamentari, kif ukoll is-setgħa li jaħtar l-avukat ġenerali u l-kap tas-Servizz tas-Sigurtà.

Il-liġijiet, l-atti tal-parlament u l-kabinett, id-digrieti presidenzjali u l-atti tal-parlament tal-Krimea jistgħu jitħassru mill-Qorti Kostituzzjonali jekk jinstabu li jiksru l-kostituzzjoni. Atti regolatorji oħra huma suġġetti għal reviżjoni ġudizzjarja. Il-Qorti Suprema hija l-korp ewlieni tas-sistema tal-qorti ta' ġurisdizzjoni ġenerali. L-awtonomija lokali hija uffiċjalment garantita. Il-kunsilli lokali u s-sindki tal-bliet huma eletti min-nies u jeżerċitaw kontroll fuq il-baġits lokali. Il-kapijiet tal-amministrazzjonijiet reġjonali u distrettwali jinħatru mill-president skont il-proposti tal-prim ministru.

=== Qrati u infurzar tal-liġi ===
[[Stampa:Klov_Palace. Listed ID 80-382-0462. - 8 Pylypa Orlyka Street, Pechersk Raion, Kiev. - Pechersk 28 09 13 396.jpg|thumb|Il-Palazz Klovsky, is-sede tal-Qorti Suprema tal-Ukrajna]]
Il-liġi marzjali ġiet iddikjarata meta r-Russja invadiet il-pajjiż fi Frar 2022, u għadha fis-seħħ. Il-qrati igawdu minn libertà legali, finanzjarja u kostituzzjonali ggarantita mil-liġi Ukraina mill-2002. L-imħallfin huma fil-biċċa l-kbira protetti tajjeb mit-tkeċċija (ħlief għal kondotta ħażina serja). L-imħallfin tal-qorti jinħatru b'digriet presidenzjali għal terminu inizjali ta' ħames snin, u wara l-pożizzjonijiet tagħhom jiġu kkonfermati għal għomru mill-Kunsill Suprem tal-Ukrajna. Għalkemm għad hemm problemi, is-sistema hija meqjusa li tjiebet ħafna mill-indipendenza tal-Ukrajna fl-1991. Il-Qorti Suprema hija meqjusa bħala korp indipendenti u imparzjali, u f'diversi okkażjonijiet iddeċidiet kontra l-gvern tal-Ukrajna. Il-Proġett tal-Ġustizzja Dinjija jikklassifika lill-Ukrajna fis-66 post minn 99 pajjiż mistħarrġa fl-Indiċi annwali tal-Istat tad-Dritt.

Il-prosekuturi fl-Ukrajna għandhom setgħat akbar milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Ewropej.

[[Stampa:Будикон уряду України, Київ.JPG|thumb|Il-bini tal-Kabinett tal-Ministri]]

L-aġenziji tal-infurzar tal-liġi huma kkontrollati mill-Ministeru tal-Intern. Huma magħmulin prinċipalment mill-forza tal-pulizija nazzjonali u diversi unitajiet u aġenziji speċjalizzati, bħas-servizzi tal-Gwardja tal-Fruntiera tal-Istat u tal-Gwardja tal-Kosta. Aġenziji tal-infurzar tal-liġi, partikolarment il-pulizija, ġew ikkritikati għall-immaniġġjar ħarxa tagħhom tar-Rivoluzzjoni Oranġjo tal-2004. Ħafna eluf ta 'uffiċjali tal-pulizija kienu stazzjonati madwar il-kapital, primarjament biex jiskoraġġixxu dimostranti milli jisfida l-awtorità tal-istat, iżda wkoll biex jipprovdu malajr forza ta' reazzjoni f'każ ta' bżonn; ħafna mill-uffiċjali kienu armati.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Batumi International Conference, on 19 July 2021 03 (cropped).jpg|thumb|Il-President tal-Ġeorġja Salomé Zurabishvili, il-President tal-Moldova Maia Sandu, il-President tal-Ukrajna Volodymyr Zelenskyy, u l-President tal-Kunsill Ewropew Charles Michel waqt il-Konferenza Internazzjonali tal-2021 f'Batumi. Fl-2014, l-UE ffirmat ftehimiet ta' assoċjazzjoni mat-tliet pajjiżi.]]
L-Ukrajna kienet membru mhux permanenti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1999 sal-2001. Storikament, l-Ukrajna Sovjetika ngħaqdet man-Nazzjonijiet Uniti fl-1945 bħala wieħed mill-membri oriġinali wara kompromess tal-Punent mal-Unjoni Sovjetika. L-Ukrajna għamlet ukoll kontribuzzjonijiet għall-operazzjonijiet taż-żamma tal-paċi tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1992. 

L-Ukrajna tqis l-integrazzjoni Ewro-Atlantika bħala l-għan ewlieni tagħha tal-politika barranija, iżda fil-prattika dejjem ibbilanċjat ir-relazzjoni tagħha mal-Unjoni Ewropea u l-Istati Uniti b’rabtiet b’saħħithom mar-Russja. Il-Ftehim ta' Sħubija u Kooperazzjoni (PCA) tal-Unjoni Ewropea mal-Ukrajna daħal fis-seħħ fl-1998. L-Unjoni Ewropea (UE) ħeġġet lill-Ukrajna biex timplimenta bis-sħiħ il-PCA qabel ma jibdew id-diskussjonijiet dwar ftehim ta' assoċjazzjoni, maħruġ fis-Summit tal-UE f'Diċembru 1999 f'Ħelsinki , li rrikonoxxa l-aspirazzjonijiet fit-tul tal-Ukrajna iżda ma ddiskutax is-sħubija.

Fl-1992, l-Ukraina ngħaqdet mal-Konferenza ta' dak iż-żmien dwar is-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (issa l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (OSCE)), u saret ukoll membru tal-Kunsill ta' Kooperazzjoni tal-Atlantiku tat-Tramuntana. Ir-relazzjonijiet bejn l-Ukrajna u n-NATO huma mill-qrib u l-pajjiż iddikjara l-interess tiegħu fis-sħubija futura.

L-Ukrajna hija l-aktar membru attiv tas-Sħubija għall-Paċi (PPP). Il-partiti politiċi ewlenin kollha fl-Ukrajna jappoġġjaw l-integrazzjoni sħiħa u definittiva fl-Unjoni Ewropea. Il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea ġie ffirmat fl-2014. L-Ukrajna żammet rabtiet mill-qrib mal-ġirien kollha tagħha, iżda r-relazzjonijiet bejn ir-Russja u l-Ukrajna ddeterjoraw malajr fl-2014 minħabba l-okkupazzjoni illegali tar-Russja u l-annessjoni tal-Krimea, id-dipendenza tal-enerġija u t-tilwim dwar il-ħlas.

[[Stampa:EU DCFTA EFTA.svg|thumb|F'Jannar 2016, l-Ukrajna ngħaqdet maż-Żona ta' Kummerċ Ħieles Profonda u Komprensiva mal-UE (bl-aħdar), maħluqa mill-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea, li witta t-triq tagħha lejn l-integrazzjoni Ewropea.]]

Iż-Żona ta' Kummerċ Ħieles Profonda u Komprensiva (DCFTA), li daħlet fis-seħħ f'Jannar 2016 wara r-ratifika tal-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea, tintegra formalment lill-Ukraina fis-Suq Uniku Ewropew u fiż-Żona Ekonomika Ewropea. L-Ukrajna tirċievi aktar appoġġ u assistenza għall-aspirazzjonijiet tagħha ta' sħubija fl-UE mill-Fond Internazzjonali Visegrád tal-Grupp Visegrád, li huwa magħmul mill-membri tal-UE Ċentrali tal-Ewropa: ir-Repubblika Ċeka, il-Polonja, l-Ungerija u s-Slovakkja.

Fl-2020, f'Lublin, il-Litwanja, il-Polonja u l-Ukrajna ħolqu l-inizjattiva Trijanglu ta' Lublin, li għandha l-għan li toħloq kooperazzjoni akbar bejn it-tliet pajjiżi storiċi tal-Commonwealth Pollakk-Litwan u tippromwovi l-integrazzjoni u l-adeżjoni tal-Ukrajna mal-UE u n-NATO.

Fl-2021, it-Trio ta' Sħubija ġie ffurmat bl-iffirmar ta' memorandum konġunt bejn il-Ministri tal-Affarijiet Barranin tal-Ġeorġja, il-Moldova u l-Ukrajna. It-Trio ta' Assoċjazzjoni huwa format tripartitiku biex isaħħaħ il-kooperazzjoni, il-koordinazzjoni u d-djalogu bejn it-tliet pajjiżi (li ffirmaw il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni mal-UE) mal-Unjoni Ewropea dwar kwistjonijiet ta' interess komuni relatati mal-integrazzjoni Ewropea, kooperazzjoni msaħħa fil-qafas tal- Is-Sħubija tal-Lvant u l-impenn għall-prospett tas-sħubija fl-Unjoni Ewropea. Fl-2021, l-Ukrajna kienet qed tipprepara biex tapplika formalment għas-sħubija fl-UE fl-2024, bil-għan li tissieħeb fl-Unjoni Ewropea fis-snin 30, madankollu, bl-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-President Ukrain Volodymyr Zelenskyy talab li l-pajjiż jiġi ammess fl-2021. UE immedjatament. L-istatus ta' kandidat ingħata f'Ġunju 2022. F'dawn l-aħħar snin, l-Ukraina saħħet b'mod drammatiku r-rabtiet tagħha mal-Istati Uniti u mal-membri l-oħra tan-NATO.

=== Militari ===
[[Stampa:UA flag in liberated Balakliia 01.png|thumb|left|Bandiera tal-Ukrajna ttajjar f'Balakliia meħlusa fit-8 ta' Settembru, 2022]]
[[Stampa:UA 25th brigade BMP-1TS 02.jpg|thumb|Truppi Ukraini miexja matul il-Kontroffensiva tal-Lvant tal-Ukrajna tal-2022]]
[[Stampa:UA TDF in liberated Shevchenkove.jpg|thumb|left|Suldati tal-Forzi tad-Difiża Territorjali tal-Ukrajna ħdejn il-marka tad-dħul miżbugħa mill-ġdid (mill-kuluri tal-bandiera Russa għal dawk Ukrajni) f'Shevchenkove, rilaxxata wara l-kontrooffensiva ta' Kharkiv]]
Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, l-Ukrajna wiret forza militari ta' 780,000 raġel fit-territorju tagħha, mgħammra bit-tielet l-akbar armament ta' armi nukleari fid-dinja. Fl-1992, l-Ukrajna ffirmat il-Protokoll ta' Lisbona li fih il-pajjiż qabel li jgħaddi l-armi nukleari kollha lir-Russja għar-rimi u jingħaqad mat-Trattat ta' Non-Proliferazzjoni Nukleari bħala stat ta' armi mhux nukleari. Fl-1996, il-pajjiż kien iddikjara lilu nnifsu ħieles mill-armi nukleari.

L-Ukrajna ħadet miżuri konsistenti biex tnaqqas l-armi konvenzjonali. Huwa ffirma t-Trattat dwar il-Forzi Armati Konvenzjonali fl-Ewropa, li pprovda għat-tnaqqis ta' tankijiet, artillerija u vetturi armati (il-forzi tal-armata tnaqqsu għal 300,000). Il-pajjiż ippjana li jikkonverti l-armata attwali bbażata fuq il-kunskritt f'armata voluntiera professjonali. L-armata attwali tal-Ukrajna tikkonsisti minn 196,600 persunal attiv u madwar 900,000 riservist.

[[Stampa:Ukrainian HIMARS in Zaporizhya oblast, early June 2022 (3).jpg|thumb|Lanċjar rokit Amerikan M142 HIMARS fis-servizz fl-Ukrajna, eżempju ta' tagħmir militari barrani riċevut matul il-Gwerra Russo-Ukrajna]]

L-Ukrajna kellha rwol dejjem aktar importanti fl-operazzjonijiet taż-żamma tal-paċi. Fl-2014, il-frejgata Ukrajna Hetman Sagaidachniy ingħaqdet mal-Operazzjoni Atalanta tal-Unjoni Ewropea kontra l-piraterija u kienet tagħmel parti mill-Forza Navali tal-UE 'l barra mill-kosta tas-Somalja għal xahrejn. Truppi Ukrajni ġew skjerati fil-Kosovo bħala parti mill-Battaljun Ukrajno-Pollakk. Bejn l-2003 u l-2005, unità Ukraina ġiet skjerata bħala parti mill-forza multinazzjonali fl-Iraq taħt il-kmand Pollakk. Unitajiet militari ta' stati oħra pparteċipaw regolarment f'eżerċizzji militari multinazzjonali mal-forzi Ukraini fl-Ukrajna, inklużi l-forzi militari tal-Istati Uniti.

Wara l-indipendenza, l-Ukrajna ddikjarat lilha nnifisha stat newtrali. Il-pajjiż kellu sħubija militari limitata mal-Federazzjoni Russa u pajjiżi oħra tas-CIS u kellu sħubija man-NATO mill-1994. Fis-snin 2000, il-gvern inbidel lejn in-NATO, u l-Pjan ta' Azzjoni NATO-Ukrajna ffirmat fl-2002 stabbilixxa kooperazzjoni aktar profonda man-NATO. alleanza. Aktar tard ġie miftiehem li l-mistoqsija li tissieħeb fin-NATO għandha tiġi mwieġba b'referendum nazzjonali f'xi punt fil-futur. Il-President depost Viktor Yanukovych qies li l-livell ta' kooperazzjoni ta' dak iż-żmien bejn l-Ukrajna u n-NATO kien biżżejjed, u kien kontra li l-Ukrajna tissieħeb fin-NATO. Matul is-summit ta' Bukarest tal-2008, in-NATO ddikjarat li l-Ukrajna eventwalment se ssir membru tan-NATO meta tissodisfa l-kriterji tas-sħubija.

Bħala parti mill-modernizzazzjoni wara l-bidu tal-gwerra Russa-Ukraina fl-2014, uffiċjali subalterni tħallew jieħdu aktar inizjattiva u ġiet stabbilita forza ta' difiża territorjali voluntiera. Ħafna pajjiżi fornew diversi armi difensivi, inklużi drones, iżda mhux ajruplani tal-ġlied. Matul l-ewwel ġimgħat tal-invażjoni Russa tal-2022, il-militar kellu diffikultà biex jiddefendi ruħu minn skuar ta' livell għoli, missili, u skuar; iżda l-infanterija ħafifa użat armi immuntati fuq l-ispalla b'mod effettiv biex teqred tankijiet, vetturi korazzati, u ajruplani li jtiru baxx. F’Awwissu tal-2023, uffiċjali Amerikani kkalkulaw li sa 70,000 suldat Ukrain inqatlu u bejn 100,000 u 120,000 midruba waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg|thumb|Diviżjonijiet amministrattivi]]
Is-sistema ta' suddiviżjonijiet tal-Ukrajna tirrifletti l-istatus tal-pajjiż bħala stat unitarju (kif stabbilit fil-kostituzzjoni tal-pajjiż) b'reġimi legali u amministrattivi unifikati għal kull unità.

Inklużi Sevastopol u r-Repubblika Awtonoma tal-Krimea li kienu annessi mill-Federazzjoni Russa fl-2014, l-Ukrajna tikkonsisti minn 27 reġjun: erbgħa u għoxrin oblast (provinċja), repubblika awtonoma waħda (Repubblika Awtonoma tal-Krimea) u żewġ bliet ta’ status speċjali: Kyiv, il- kapital, u Sevastopol . L-24 oblast u l-Krimea huma suddiviżi f'136 rajon (distrett) u muniċipalitajiet urbani ta' importanza reġjonali jew unitajiet amministrattivi tat-tieni livell.

Il-lokalitajiet popolati fl-Ukraina huma maqsuma f'żewġ kategoriji: urbani u rurali. Il-lokalitajiet urbani popolati huma aktar maqsuma fi bliet u insedjamenti tat-tip urban (invenzjoni amministrattiva Sovjetika), filwaqt li lokalitajiet rurali popolati huma magħmula minn rħula u insedjamenti (terminu użat ħafna). L-ibliet kollha għandhom ċertu grad ta' awtogvernar ibbażat fuq l-importanza tagħhom, bħall-importanza nazzjonali (bħal fil-każ ta' Kiev u Sevastopol), importanza reġjonali (f'kull oblast jew repubblika awtonoma), jew importanza distrettwali (l-oħrajn kollha). ). L-importanza ta’ belt tiddependi fuq diversi fatturi, bħall-popolazzjoni tagħha, l-importanza soċjoekonomika u storika tagħha, u l-infrastruttura tagħha.

== Ekonomija ==
[[Stampa:Sobrevolando Kiev (8155788725).jpg|thumb|left|Veduta mill-ajru ta' Boryspil – l-ajruport internazzjonali ewlieni tal-pajjiż u ċentru industrijali importanti]]
[[Stampa:Міст Патона з нічною архітектурною підсвіткою та панорама Лівого берега.jpg|thumb|[[Kjiv|Kyiv]], iċ-ċentru finanzjarju tal-Ukrajna]]
[[Stampa:Stakhanov Coal Mine. Administrative Building.JPG|thumb|left|Minjiera tal-Faħam ta' Stakhanov, Svátove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Stakhanov Coal Mine (east side).JPG|thumb|Minjiera tal-Faħam ta' Stakhanov, Svátove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna]]
Fl-2021, l-agrikoltura kienet l-akbar settur tal-ekonomija. L-Ukraina hija waħda mill-akbar esportaturi tal-qamħ fid-dinja. Minkejja t-titjib, bħal fil-Moldova, il-korruzzjoni fl-Ukrajna għadha ostaklu biex tissieħeb fl-UE; il-pajjiż ikklassifika 104 minn 180 fuq l-Indiċi tal-Perċezzjonijiet tal-Korruzzjoni għall-2023. Fl-2021, il-PGD per capita tal-Ukrajna fil-parità tas-saħħa tal-akkwist kien ftit aktar minn $14,000. Minkejja li pprovda appoġġ finanzjarju ta' emerġenza, l-IMF stenna li l-ekonomija tikkuntratta drastikament b’35% fl-2022 minħabba l-invażjoni tar-Russja. Stima waħda għall-2022 kienet li l-ispejjeż tar-rikostruzzjoni ta' wara l-gwerra jistgħu jilħqu nofs triljun dollaru.

Fl-2021, is-salarju medju fl-Ukrajna laħaq l-ogħla livell, kważi ₴14,300 (US$525) fix-xahar. Madwar 1% tal-Ukraini għexu taħt il-linja nazzjonali tal-faqar fl-2019. Il-qgħad fl-Ukrajna kien 4.5% fl-2019. Fl-2019, 5 sa 15% tal-popolazzjoni Ukrajna kienet ikklassifikata bħala klassi tan-nofs. Fl-2020, id-dejn pubbliku tal-Ukrajna kien madwar 50 % tal-PGD nominali tagħha.

Fl-2021, il-prodotti minerali u l-industrija ħafifa kienu setturi importanti. L-Ukraina tipproduċi kważi kull tip ta 'vetturi tat-trasport u vetturi spazjali. L-Unjoni Ewropea hija s-sieħeb kummerċjali ewlieni tal-pajjiż u r-rimessi mill-Ukraini li jaħdmu barra huma importanti.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Mariupol 2007 (124).jpg|Xogħlijiet tal-ħadid u l-azzar Azovstal, Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:АМЗ.JPG|Impjant Metallurġiku Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Швейная фабрика &quot;Брянковчанка&quot;.JPG|Fabbrika tal-ħjata Briankovchanka, Alchevsk, Donetsk Oblast, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Avdijivskij Koksochimicheskij Zavod.JPG|Avdiivka Coke Plant, Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
&lt;/gallery&gt;

=== Agrikoltura ===
[[Stampa:Oil planl svatove.jpg|thumb|left|Impjant taż-żejt, Svátove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])]]
[[Stampa:Spasiv Rivne Oblast Ukraine 4.jpg|thumb|Ħsad tal-qamħ fir-raħal ta' Spasov, Rivne Oblast, Ukraina.]]
[[Stampa:Vovchansk MEZ 02.JPG|thumb|left|Raffineriji taż-żejt tal-ġirasol f'Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])]]
L-Ukraina hija fost il-produtturi u l-esportaturi agrikoli ewlenin fid-dinja u ħafna drabi hija deskritta bħala l-&quot;breadbasket tal-Ewropa.&quot; Matul l-istaġun tal-kummerċjalizzazzjoni internazzjonali tal-qamħ 2020/21 (Lulju-Ġunju), ġie kklassifikat bħala s-sitt l-akbar esportatur tal-qamħ, li jammonta għal disgħa fil-mija tal-kummerċ globali tal-qamħ. Il-pajjiż huwa wkoll esportatur ewlieni globali tal-qamħ, ix-xgħir u ż-żerriegħa tal-kolza. Fl-2020/21, kien jammonta għal 12 fil-mija tal-kummerċ globali fil-qamħirrum u x-xgħir u 14 fil-mija tal-esportazzjonijiet globali taż-żerriegħa tal-kolza. Is-sehem kummerċjali tiegħu huwa saħansitra ogħla fis-settur taż-żejt tal-ġirasol, bil-pajjiż jammonta għal madwar 50 fil-mija tal-esportazzjonijiet globali fl-2020/2021.

Skont l-Organizzazzjoni tal-Ikel u l-Agrikoltura tan-Nazzjonijiet Uniti (FAO), minbarra li tikkawża telf ta' ħajjiet u żżid il-ħtiġijiet umanitarji, it-tfixkil probabbli kkawżat mill-gwerra Russo-Ukranjana fuq is-setturi tal-qamħ u ż-żerriegħa taż-żejt tal-Ukrajna Jistgħu jipperikolaw is-sigurtà tal-ikel ta’ ħafna pajjiżi, speċjalment dawk li jiddependu ħafna fuq l-Ukrajna għall-importazzjonijiet tagħhom tal-ikel u l-fertilizzanti. Bosta minn dawn il-pajjiżi jappartjenu għall-grupp ta' pajjiżi l-inqas żviluppati (LDCs), filwaqt li ħafna oħrajn jappartjenu għall-grupp ta' pajjiżi bi dħul baxx b'defiċit alimentari (LIFDCs). Pereżempju, l-Eritrea akkwistat 47 fil-mija tal-importazzjonijiet tagħha tal-qamħ fl-2021 mill-Ukrajna. B'mod ġenerali, aktar minn 30 nazzjon jiddependu fuq l-Ukraina u l-Federazzjoni Russa għal aktar minn 30 fil-mija tal-ħtiġijiet ta 'importazzjoni tal-qamħ tagħhom, ħafna minnhom fl-Afrika ta' Fuq u l-Asja tal-Punent u Ċentrali.

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Зимова фортеця.jpg|thumb|Kastell ta' Kamianets-Podilskyi, waħda mis-seba' meravilji tal-Ukrajna]]
Qabel il-Gwerra Russo-Ukrajna, in-numru ta' turisti li żaru l-Ukrajna kien it-tmien post fl-Ewropa, kif ikklassifikat mill-Organizzazzjoni Dinjija tat-Turiżmu. L-Ukrajna għandha bosta attrazzjonijiet turistiċi: meded ta' muntanji tajbin għall-iskijar, il-mixi u s-sajd; il-kosta tal-Baħar l-Iswed bħala destinazzjoni popolari tas-sajf; riżervi naturali ta' ekosistemi differenti; u knejjes, fdalijiet tal-kastell u monumenti u parks arkitettoniċi oħra. [[Kjiv|Kyiv]], [[Lviv]], Odesa u Kamianets-Podilskyi kienu ċ-ċentri turistiċi ewlenin tal-Ukrajna, kull wieħed joffri ħafna monumenti storiċi u infrastruttura estensiva tal-lukandi. Is-Seba' Wonders tal-Ukrajna u s-Seba' Wonders Naturali tal-Ukrajna huma selezzjonijiet tal-aktar monumenti importanti tal-Ukrajna, magħżula minn esperti Ukraini u vot pubbliku bbażat fuq l-Internet. It-turiżmu kien il-pedament tal-ekonomija tal-Krimea qabel tnaqqis sinifikanti fl-għadd ta’ viżitaturi wara l-okkupazzjoni u l-annessjoni illegali Russa fl-2014.

=== Trasport ===
[[Stampa:Скоростной поезд &quot;Хендай&quot;.jpg|thumb|left|Unità multipla HRCS2. It-trasport bil-ferrovija huwa użat ħafna fl-Ukrajna.]]
[[Stampa:Terminal F KBP.JPG|thumb|Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv f'Boryspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Boryspil International Airport. Terminal D. 8.jpg|thumb|left|Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv f'Boryspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
Ħafna toroq u pontijiet ġew meqruda, u l-ivvjaġġar internazzjonali bil-baħar ġie mblukkat mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Qabel dan, kien prinċipalment permezz tal-port ta' Odesa, minn fejn il-laneċ għal Istanbul, Varna u Haifa baħħru regolarment. L-akbar kumpanija tal-laneċ li topera dawn ir-rotot kienet Ukrferry. Hemm aktar minn 1,600 km (1,000 mi) ta 'passaġġi tal-ilma navigabbli fuq 7 xmajjar, prinċipalment fuq id-Danubju, Dnieper u Pripyat. Ix-xmajjar kollha fl-Ukrajna jiffriżaw fix-xitwa, u jillimitaw in-navigazzjoni. 

In-netwerk ferrovjarju tal-Ukrajna jgħaqqad żoni urbani ewlenin, faċilitajiet tal-port u ċentri industrijali mal-pajjiżi ġirien. L-akbar konċentrazzjoni ta' ferroviji tinsab fir-reġjun ta' Donbass. L-Ukrajna għadha waħda mill-akbar utenti tal-ferroviji fid-dinja.

Ukraine International Airlines hija t-trasportatur tal-bandiera u l-akbar linja tal-ajru, li għandha kwartjieri ġenerali fi Kyiv biċ-ċentru ewlieni tagħha fl-Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv Boryspil. Topera titjiriet domestiċi u internazzjonali tal-passiġġieri u servizzi tal-merkanzija lejn l-Ewropa, il-Lvant Nofsani, l-Istati Uniti, il-Kanada u l-Asja.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Залізничний вокзал м. Лиман після реставрації.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Liman, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Sloviansk Railway Station.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Дружківка.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kostantínovka, Oblast ta' Druzhkivka, fl-Ukrajna
Stampa:Дом культуры &quot;Химик&quot; 10.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Volnovaha train station.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Volnovaja, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Kiwerce dworzec kolejowy.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kívertsi, Oblast ta' Volinja, fl-Ukrajna
Stampa:Вокзал станції Ясинувата-Пасажирська.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta'  Yasinovátaya, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Polohy Railway Station 03 (YDS 4624).jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Pologi, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Васильевка автовокзал.jpg|Stazzjon tal-Xarabank ta' Vasýlivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Station, Alchevsk, 01072006.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Dolzhanskaya Station.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Вокзал станції Дебальцеве.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Debáltseve, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Rovenki Station-2012.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Rovenky, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Svatovo Railway Station.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Sole tramcar on the Stakhanov-Irmino line - panoramio.jpg|Tram fuq il-linja Kadievka-Irmino, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Mariupol IC train.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Kreminna Railway Station.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Залізничний вокзал міста Попасна та пішохідний мост.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Popasna, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Avdijivka trams juni 2012 (13).JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
&lt;/gallery&gt;

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electricity-prod-source-stacked.svg|thumb|Produzzjoni tal-elettriku minn sorsi fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Kernkraftwerk Saporischschja.JPG|thumb|Impjant nukleari ta' Zaporizhia, Enerhodar, Oblast ta' Zaporizhia, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Shchastia LTES.jpg|thumb|left|Impjant ta' enerġija termali ta' Lugansk (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])]]
L-enerġija fl-Ukrajna tiġi prinċipalment mill-gass u l-faħam, segwita mill-enerġija nukleari u mbagħad miż-żejt. L-industrija tal-faħam ġiet affettwata mill-kunflitt. Il-biċċa l-kbira tal-gass u ż-żejt huma importati, iżda mill-2015 il-politika tal-enerġija tat prijorità lid-diversifikazzjoni tal-provvista tal-enerġija.

Madwar nofs il-ġenerazzjoni tal-elettriku hija nukleari u kwart huwa faħam. L-akbar impjant tal-enerġija nukleari tal-Ewropa, l-Impjant tal-Enerġija Nukleari ta’ Zaporizhia, jinsab fl-Ukrajna. Is-sussidji għall-fjuwils fossili kienu ta' $ 2.2 biljun fl-2019. Sas-snin 2010, il-fjuwil nukleari kollu tal-Ukrajna kien ġej mir-Russja, iżda issa l-biċċa l-kbira tiegħu le.

Parti mill-infrastruttura tal-enerġija ġiet meqruda waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Il-kuntratt għat-tranżitu tal-gass Russu jiskadi fl-aħħar tal-2024.

Fil-bidu tal-2022, l-Ukraina u l-Moldova diżakkoppjaw il-grilji tal-enerġija tagħhom mis-Sistema Integrata tal-Enerġija tar-Russja u l-Belarus; u n-Netwerk Ewropew ta' Operaturi tas-Sistema ta' Trażmissjoni tal-Elettriku sinkronizzahom mal-Ewropa kontinentali.

=== Teknoloġiji tal-informazzjoni ===
Uffiċjali ewlenin jistgħu jużaw Starlink bħala backup. L-industrija tal-IT ikkontribwiet kważi 5 fil-mija tal-PGD tal-Ukrajna fl-2021 u fl-2022 kompliet kemm ġewwa kif ukoll barra l-pajjiż

== Demografija ==
Qabel l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-pajjiż kellu popolazzjoni stmata ta' aktar minn 41 miljun ruħ u kien it-tmien pajjiż l-aktar popolat fl-Ewropa. Huwa pajjiż urbanizzat ħafna u r-reġjuni industrijali tiegħu fil-Lvant u x-Xlokk huma l-aktar popolati: madwar 67% tal-popolazzjoni totali tiegħu tgħix f'żoni urbani. F'dak iż-żmien, l-Ukrajna kellha densità tal-popolazzjoni ta' 69.5 abitant għal kull kilometru kwadru (180 abitant/mi²) u l-istennija tal-ħajja ġenerali fil-pajjiż mat-twelid kienet ta' 73 sena (68 sena għall-irġiel u 77.8 sena għan-nisa).

Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, il-popolazzjoni tal-Ukrajna laħqet il-quċċata ta' madwar 52 miljun fl-1993. Madankollu, minħabba li r-rata tal-mewt tagħha qabżet ir-rata tat-twelid tagħha, l-emigrazzjoni tal-massa, il-kundizzjonijiet tal-għajxien ħżiena u l-kura kura medika ta' kwalità fqira, il-popolazzjoni totali naqset b'6.6 miljun, jew 12.8% mill-istess sena sal-2014.

Skont iċ-ċensiment tal-2001, l-Ukraini etniċi kienu jiffurmaw madwar 78% tal-popolazzjoni, filwaqt li r-Russi kienu l-akbar minoranza, li jiffurmaw 17.3% tal-popolazzjoni. Popolazzjonijiet ta' minoranza żgħar kienu jinkludu: Bjelorussi (0.6%), Moldovan (0.5%), Tatari tal-Krimea (0.5%), Bulgari (0.4%), Ungeriżi (0.3%), Rumeni (0.3%), Pollakki (0.3%), Lhud ( 0.3%), Armeni (0.2%), Griegi (0.2%) u Tatari (0.2%). Kien stmat ukoll li kien hemm madwar 10-40,000 Korean fl-Ukrajna, li jgħixu l-aktar fin-nofsinhar tal-pajjiż, li jappartjenu għall-grupp storiku Koryo-saram, kif ukoll madwar 47,600 Roma (għalkemm il-Kunsill tal-Ewropa jistma numru akbar ta' madwar 260,000).

Barra l-ex Unjoni Sovjetika, l-akbar sors ta' immigranti deħlin fil-perjodu ta' wara l-indipendenza tal-Ukrajna ġie minn erba' pajjiżi Asjatiċi, jiġifieri ċ-Ċina, l-Indja, il-Pakistan u l-Afganistan. Fl-aħħar tas-snin 2010, 1.4 miljun Ukrajn ġew spostati internament minħabba l-gwerra f'Donbas, u kmieni fl-2022, aktar minn 4.1 miljun ħarbu mill-pajjiż bħala riżultat tal-invażjoni Russa.

==== Kompożizzjoni etnika tal-popolazzjoni ta' Ukrajna, ċensiment 2001 ====

* Ukraini (77.8%)
* Russi (17.3%)
* Rumeni (inklużi l-Moldova) (0.8%)
* Bjelorussi (0.6%)
* Tatari ta' Krimea (0.5%)
* Bulgari (0.4%)
* Ungeriżi (0.3%)
* Poli (0.3%)
* oħrajn (2%)

=== Dijaspora ===
Id-dijaspora Ukrajna tinkludi Ukraini u d-dixxendenti tagħhom li jgħixu barra l-Ukrajna madwar id-dinja, speċjalment dawk li jżommu xi konnessjoni mal-art tal-antenati tagħhom u jżommu s-sens tal-identità nazzjonali tal-Ukrajna fil-komunità lokali tagħhom stess. Id-dijaspora Ukrajna tinstab f’bosta reġjuni tad-dinja, inklużi stati oħra post-Sovjetiċi, kif ukoll il-Kanada, u pajjiżi oħra bħall-Polonja, l-Istati Uniti, ir-Renju Unit, u l-Brażil.

L-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022 ġiegħlet miljuni ta' ċivili Ukraini jirrilokaw f'pajjiżi ġirien. Ħafna minnhom marru fil-Polonja, is-Slovakkja u r-Repubblika Ċeka, u oħrajn stabbilixxew, għall-inqas temporanjament, fl-Ungerija, il-Moldova, il-Ġermanja, Awstrija, Rumanija u pajjiżi Ewropej oħra.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Кропивницький. Синагога P1480889.jpg|thumb|left|Sinagoga ta' Kropyvnytskyi, Oblast ta' Kirovograd, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:80-391-0151 Kyiv St.Sophia's Cathedral RB 18 2 (cropped).jpg|thumb|Il-Katidral ta' Santa Sofia ta' [[Kjiv|Kyiv]], Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, huwa wieħed mill-katidrali Kristjani ewlenin fl-Ukrajna.]]
[[Stampa:46-101-0548 Lviv Latin Cathedral RB 18.jpg|thumb|Il-Bażilika Arċikatidral tal-Assunta tal-Verġni Mqaddsa Marija więtszej Maryi Panny), huwa katidral Kattoliku Ruman ta' 14-il seklu f'Lviv, fil-Punent tal-Ukrajna.]]

L-Ukrajna għandha t-tieni l-akbar popolazzjoni Ortodossa tal-Lvant fid-dinja, wara r-Russja. Stħarriġ tal-2021 mill-Istitut Internazzjonali tas-Soċjoloġija ta' Kyiv (KIIS) sab li 82% tal-Ukraini ddikjaraw lilhom infushom reliġjużi, filwaqt li 7% kienu atei u 11% oħra sabuha diffiċli biex iwieġbu l-mistoqsija. Il-livell ta' reliġjożità fl-Ukrajna kien irrappurtat li kien l-ogħla fil-Punent tal-Ukrajna (91%) u l-inqas f'Donbas (57%) u fil-Lvant tal-Ukrajna (56%).

Fl-2019, 82% tal-Ukraini kienu Insara; li minnhom 72.7% iddikjaraw lilhom infushom Ortodossi tal-Lvant, 8.8% Kattoliċi Griegi Ukrajni, 2.3% Protestanti u 0.9% Kattoliċi tal-Knisja Latina. Insara oħra kienu jinkludu 2.3%. Il-Ġudaiżmu, l-Islam u l-Induiżmu kienu r-reliġjonijiet ta’ 0.2% tal-popolazzjoni kull wieħed. Il-Protestanti huma komunità li qed tikber fl-Ukrajna, li jiffurmaw 1.9% tal-popolazzjoni fl-2016, iżda żdiedu għal 2.2% tal-popolazzjoni fl-2018.

Il-President Ukren Volodymyr Zelenskyy qal f'intervista ma' CBN fil-11 ta' Diċembru li l-forzi Russi qatlu 50 qassis u 700 qaddis waqt l-invażjoni [[Russja|Russa]].

Il-qerda tar-[[Russja]] tas-siti kulturali fl-Ukrajna hija parti minn strateġija usa' biex timmina l-identità tal-Ukrajna. Dan l-immirar sistematiku żdied minn meta bdiet l-invażjoni fuq skala sħiħa fi Frar 2022, b'rapporti li jindikaw li aktar minn 1,080 sit ta' wirt kulturali jew ġew meqruda jew saritilhom ħsara minħabba azzjonijiet militari [[Russja|Russi]].

&quot;Ir-Russi jittrattaw knejjes Ukraini differenti bejn wieħed u ieħor bħal skejjel,&quot; qal Zelenskyy. “Kull fejn daħlu fit-territorji tagħna, qerdu skejjel u knejjes. &quot;Sempliċement biex ma tħalli l-ebda traċċa warajha.&quot;

Il-president qal li 50 qassis inqatlu “b’modi differenti.” Żied jgħid li dan il-qtil ma kienx każwali, iżda atti ta' vjolenza intenzjonati kontra ħaddiema reliġjużi li jagħtu prijorità li jaqdu lin-nies u lil Alla fuq il-lealtà lejn il-Patrijarka Ortodoss Russu Kirill.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Спасо-Преображенський собор, Одеса DSC8126.jpg|Katidral tat-Trasfigurazzjoni f'Odesa, Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Кафедральний костел святих Петра і Павла (Луцьк) P1070901.jpg|Katidral tat-San Pietru f'Lutsk, Oblast ta' Lutsk, fl-Ukrajna
Stampa:Кафедральний собор Покрова Пресвятої Богородиці і придільна церква Св. Миколая.jpg|Katidral f'Izmaíl, Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Строящийся новый собор - panoramio.jpg|Katidral f'Kádiivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:St. Nicholas Cathedral, Alchevsk, 280520081212.jpg|Katidral f'Alchevsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Николаевский кафедральный собор в Старобельске.jpg|Katidral f'Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk(2015-06-28)monastur.jpg|Monasteru tat-Starobilsk f'Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Троїцький монастир.jpg|Monasteru tat-Trinità f'Chernihiv, Oblast ta' Chernihiv, fl-Ukrajna
Stampa:Ночной вид на Пятницкую церковь Чернигов.jpg|Knejjes f'Chernihiv, Oblast ta' Chernihiv, fl-Ukrajna
Stampa:Чернігів Стародавній Дитинець Панорама.jpg|Knejjes f'Chernihiv, Oblast ta'  Chernihiv, fl-Ukrajna
Stampa:Дом органной музыки Днепропетровск 1.JPG|Knisja f'Dnipro, Oblast ta' Dniprovestk, fl-Ukrajna
Stampa:Володимир-Волинський - Костел Іоакима і Анни -1-5.jpg|Knisja f'Volodímir, Oblast ta' Volinja, fl-Ukrajna
Stampa:Свято-Троицкий собор (Днепр) ночью Чуприна Вадим. А.jpg|Knisja f'Dnipro, Oblast ta' Dniprovestk, fl-Ukrajna
Stampa:Колегіальний костел Присвятої Діви Марії.jpg|Knisja f'Ivano, Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Ratush-01.jpg|Knisja f'Ivano, Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Успенський собор взимку, аерофото.jpg|Knisja f'Kharkiv, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Свято-Успенський кафедральний собор, Полтава.jpg|Knisja f'Poltava, Oblast ta' Poltava, fl-Ukrajna
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Сампсоневская церковь.jpg|Knisja f'Poltava, Oblast ta' Poltava, fl-Ukrajna
Stampa:56-101-0116 Рівне DSC 6063 Костел святого Антонія.jpg|Knisja f'Rivne, Oblast ta' Rivne, fl-Ukrajna
Stampa:Faine misto-11.jpg|Knisja f'Ternópil, Oblast ta' Ternópil, fl-Ukrajna
Stampa:Kaplytsia-Mykul-tsvyntar-14071240.jpg|Knisja f'Ternópil, Oblast ta' Ternópil, fl-Ukrajna
Stampa:Церква над ставом.jpg|Knisja f'Ternópil, Oblast ta' Ternópil, fl-Ukrajna
Stampa:Ужгородський кафедральний собор, аерофото 2.jpg|Knisja f'Úzhgorod, Oblast ta' Transkarpatija, fl-Ukrajna
Stampa:Главный храм монастыря св. Саввы Освященного.JPG|Knisja f'Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:2014-09-28. Красный Лиман. Церковь Лаврентия Черниговского и Ксении Петербургской 004.jpg|Knisja f'Limán, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Nikopol' Shevchenka 6 Staroobryadova Tserkva 02 (YDS 4914).jpg|Knisja f'Níkopol, Oblast ta' Dniprovestk, fl-Ukrajna
Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Hram Beryslav.jpg|Knisja f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Введенська церква (Берислав) 03.jpg|Knisja f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Hram Beryslav.jpg|Knisja f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Beryslav Chapel in Honour of Crimean War Warriors at their Cementary 04 (YDS 3241).jpg|Kapella f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Krasnoarmiisk church.JPG|Knisja f'Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Slovyansk, Donetsk Oblast, Ukraine - panoramio (39).jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Slovyansk Voskresenska church.jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Krasnoarmiisk church.JPG|Knisja f'Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Миколаївський собор.jpg|Knisja f'Nizhyn, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Новгород-Сіверський. Успенський собор..JPG|Knisja f'Nóvhorod-Síversky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Новгород-Сіверський. Спасо-Преображенський монастир. Вид зі стіни монастиря..JPG|Knisja f'Nóvhorod-Síversky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Прилуки. Історична частина міста. 1.jpg|Knisja f'Nóvhorod-Síversky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Прилуки. Історична частина міста. 1.jpg|Knisja f'Pryluky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Ukraine 157.jpg|Knisja f'Pryluky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Herca Spyrydonivska cerkva.jpg|Knisja ta' San Spiridon f', Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Храм Покрови Пресвятої Богородиці.jpg|Knisja fHlyboka', Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Римо-катольцький костел Матері Божої Страждальної.jpg|Knisja f'Hlyboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Кіцмань Костьол (Матері Божої Цариці).jpg|Knisja f'Kitsman, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Immaculate Conception church in Izmail.jpg|Knisja f'Izmaíl, Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:56-103-0228 Dubno St Elias Church RB 18.jpg|Knisja ta' Sant Elija f'Dubno, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Церковь-в-Вараше.jpg|Knisja f'Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Храм в Кузнецовске.jpg|Knisja f'Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Фасад-храма.-Кузнецовск.jpg|Knisja f'Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Костел Іоана Хрестителя вночі.jpg|Knisja f'Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква св. Марії Магдалини та жіночий монастир в м. Біла Церква.jpg|Knisja f'Bila Tserkva, Oblast ta'Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Вознесенський собор.JPG|Knisja f'Pereyáslav, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Antonius and Theodosius of Pechersk Cathedral 2013-06-18.jpg|Knisja f'Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Васильків. Собор Антонія і Феодосія. 1758 р. Шедевр архітектури бароко.jpg|Knisja f'Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква святих Бориса і Гліба Вишгород 2020.jpg|Knisja f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква святих Бориса і Гліба.jpg|Knisja f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Brov.PNG|Knisja f'Brovarí, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Драмтеатр Маріуполь.jpg|Knisja f'Mariupol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Храм Всех Святых (Бахмут).jpg|Knisja f'Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Миколаївська церква. Дружківка.jpg|Knisja f'Druzhkivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Свято-Успенский храм.jpg|Knisja f'Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:The church of Saint Peter and Paul, Sverdlovsk.JPG|Knisja tal-Qaddisin Pietru u Pawlu, Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Birukovo Church.jpg|Knisja, Krynychne, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:44-129-0014 Свято-Миколаївська церква (мур), смт Борівське, вул. Шкільна (Леніна), 2-А.jpg|Knisja f'Borivske, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Shchastia_Hram.jpg|Knisja, Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Popasna09~.jpg|Knisja Santa Marija Maddalena, Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Shevchenkove Holy Trinity church (3).JPG|Knisja tat-Trinità Qaddisa, Shevchenkove, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:46-101-0548 Lviv Latin Cathedral RB 18.jpg|Il-Bażilika Arċikatidral tal-Assunta tal-Verġni Mqaddsa Marija więtszej Maryi Panny), huwa katidral Kattoliku Ruman ta' 14-il seklu f'Lviv, fil-Punent tal-Ukrajna.
Stampa:Sobor Sv Yura Lviv.JPG|Il-Katidral ta' San Ġorġ  huwa katidral barokk-rokokò li jinsab fil-belt ta' Lviv, l-Ukrajna.
Stampa:Maryinka014.jpg|Knisja tal-Madonna ta' Kazan, Márinka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Lviv - Cathedral of Saint George 01.JPG|Il-Katidral ta' San Ġorġ huwa katidral barokk-rokokò li jinsab fil-belt ta' Lviv, l-Ukrajna.
Stampa:Латинський кафедральний собор 1.jpg|L-Arċidjoċesi ta' Lviv, Oblast ta' Lviv,  fil-Punent tal-Ukrajna.
Stampa:Церква св.Андрія.JPG|Il-Knisja u l-monasteru Bernardine f'Lviv, l-Ukrajna, jinsabu fil-Belt il-Qadima tal-belt, fin-nofsinhar tal-pjazza tas-suq.
Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Katidral Oleksandr Nevsky fl-Sloviansk, Donetsk Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Balaklava - Iglesia de los Doce Apóstoles - panoramio - Wolodymyr Lavrynenko (37).jpg|Il-Knisja tat-Tnax-il Appostlu f'Balaklava, qagħda tal-port qrib Sevastopol, l-Ukrajna.
Stampa:Orthodox church in Mykolaivka-Novorosiyska 01.jpg|Knisja ta' Bayramcha, Odesa Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Николаевская церковь 2, Кулевча.JPG|Knisja ta’ San Nikola fl-Kulevcha, Odesa Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Троїцька церква (1871), Зоря 01.jpg|Knisja tat-Trinità Qaddisa f'Kamchik, Odesa Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Церква Св. Миколи 19310.jpg|Knisja ta' San Nikola ta' Mikolaivka, Odesa Oblast, fl-Ukrajna
Stampa:Church St Macarius Dzerzhynsk.JPG|thumb|Knisja ta' San Makarju f'Toretsk, Ukrajna
Stampa:Торське-02.jpg|Torske Church, Lyman urban hromada, Kramatorsk Raion, Donetsk Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Perechyn1.JPG|Dehra tal-Knisja u ċ-ċentru ta' Perechyn (Ukranjan: Перечин) f'Zakkarpatia Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Строительство храма.jpg|Knisja fl-Kurakhove, Oblast ta' Donetsk fl-Ukrajna
Stampa:ККкаплиця.jpg|Kapella [[Knisja Kattolika|Kattolika]] fl-Kamin-Kashyrski, Oblast ta' Volinja fl-Ukrajna
&lt;/gallery&gt;

=== Saħħa ===
Is-sistema tal-kura tas-saħħa tal-Ukrajna hija sussidjata mill-istat u b'xejn għaċ-ċittadini Ukrajni kollha u r-residenti rreġistrati. Madankollu, mhuwiex obbligatorju li tirċievi trattament fi sptar tal-istat peress li hemm diversi kumplessi mediċi privati ​​madwar il-pajjiż. Is-settur pubbliku jimpjega l-maġġoranza tal-professjonisti tas-saħħa, u dawk li jaħdmu f’ċentri mediċi privati ​​normalment iżommu wkoll l-impjieg statali tagħhom, peress li huma meħtieġa jipprovdu kura f’ċentri tas-saħħa pubbliċi fuq bażi regolari.

[[Stampa:Міська дитяча лікарня (Кременчук) - 04.JPG|thumb|Isptar Muniċipali tat-Tfal Kremenchuk, Oblast ta' Poltava, Ukrajna]]

Il-fornituri tas-servizzi mediċi u l-isptarijiet kollha fl-Ukraina huma subordinati għall-Ministeru tas-Saħħa, li jissorvelja u jikkontrolla l-prattika medika ġenerali u huwa responsabbli għall-amministrazzjoni ta 'kuljum tas-sistema tal-kura tas-saħħa. Minkejja dan, l-istandards tal-iġjene u l-kura tal-pazjent naqsu.

L-Ukrajna tiffaċċja għadd ta' problemi kbar tas-saħħa pubblika u hija meqjusa li tinsab fi kriżi demografika minħabba r-rata għolja ta' mwiet, ir-rata baxxa tat-twelid u l-emigrazzjoni għolja tagħha. Fattur wieħed li jikkontribwixxi għar-rata għolja ta' mortalità hija rata għolja ta' mortalità fost l-irġiel fl-età tax-xogħol minn kawżi li jistgħu jiġu evitati bħall-avvelenament bl-alkoħol u t-tipjip.

Riforma attiva tas-sistema tal-kura tas-saħħa Ukrajna bdiet immedjatament wara l-ħatra ta' Ulana Suprun bħala l-kap tal-Ministeru tas-Saħħa. Bl-għajnuna tad-deputat Pavlo Kovtoniuk, Suprun biddel id-distribuzzjoni tal-finanzi fis-settur tal-kura tas-saħħa għall-ewwel darba. Il-fondi għandhom isegwu l-pazjent. It-tobba tal-kura primarja se jipprovdu kura bażika lill-pazjenti. Il-pazjent ikollu d-dritt li jagħżel wieħed. Is-servizz mediku ta' emerġenza huwa kkunsidrat li huwa ffinanzjat bis-sħiħ mill-Istat. Ir-riforma tal-mediċina ta' emerġenza hija wkoll parti importanti mir-riforma tal-kura tas-saħħa. Barra minn hekk, pazjenti li jbatu minn mard kroniku, li jikkawża għadd kbir ta' diżabilitajiet u mortalità, jirċievu mediċini b’xejn jew bi prezz baxx.

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:UkrainianAcademyOfBanking.JPG|thumb|left|Akkademja Ukraina tal-Banking tal-Bank Nazzjonali ta' Ukrajna, Sumy, Oblast ta' Sumy, Ukrajna]]
[[Stampa:Universidad Roja de Kiev.jpg|thumb|Universita ta' [[Kjiv|Kyiv]] hija waħda mill-istituzzjonijiet edukattivi aktar importanti fl-Ukraina.]]
[[Stampa:Резиденція митрополитів Буковини і Далмації 5.jpg|thumb|Residenza tal-Metropolini ta' Bukovina u Dalmazja, minn Josef Hlávka, 1882, illum Università ta' Chernovtsy]]
[[Stampa:Tavrian state agrotechnological university.JPG|thumb|left|Università Agroteknoloġika Taurida, Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna]]
[[Stampa:Melitopol' Budynok Melitopol's'kogo Povitovogo Z'yizdu Rad 01 Lenina 10 (YDS 6883).JPG|thumb|left|Università Pedagoġika Statali ta' Melitopol, Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna]]
[[Stampa:Tavrian state agrotechnological university, Ukraine, main building at night in national colours.jpg|thumb|Università Agroteknoloġika Taurida, Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna]]
[[Stampa:Starobilsk university.jpg|thumb|left|Università ta' Lugansk fi Starobilsk, Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna]]
[[Stampa:BalakliiaLyceum.jpg|thumb|left|Lyceum, Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna]]
[[Stampa:БОШ№2.JPG|thumb|Skola Primarja Balakliysk, Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna]]
[[Stampa:BalakliiaPedagogicalSchool.jpg|thumb|left|Kulleġġ Pedagoġiku (fergħa tal-Università Pedagoġika ta' Kharkiv), Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna]]

Skont il-Kostituzzjoni tal-Ukrajna, iċ-ċittadini kollha għandhom aċċess għal edukazzjoni b'xejn. L-edukazzjoni sekondarja ġenerali sħiħa hija obbligatorja fl-iskejjel pubbliċi, li jikkostitwixxu l-maġġoranza l-kbira. Edukazzjoni ogħla b'xejn fi stabbilimenti edukattivi pubbliċi u komunali hija pprovduta fuq bażi kompetittiva.

Minħabba li l-Unjoni Sovjetika insistiet fuq aċċess sħiħ għall-edukazzjoni għaċ-ċittadini kollha, u dan għadu minnu llum, ir-rata tal-litteriżmu hija stmata għal 99.4%.  Mill-2005, il-programm ta' skola ta' ħdax-il sena ġie sostitwit b'wieħed ta' tnax-il sena: l-edukazzjoni primarja ddum erba' snin (li tibda minn sitt snin), l-edukazzjoni medja (sekondarja) iddum ħames snin, u l-edukazzjoni sekondarja għolja ddum tliet snin. Studenti fil-grad 12 jagħmlu eżamijiet tal-gvern, magħrufa wkoll bħala eżamijiet tat-tluq mill-iskola. Dawn l-eżamijiet aktar tard jintużaw għad-dħul fl-università.

Fost l-eqdem hemm ukoll l-Università ta' Lviv, imwaqqfa fl-1661. Fis-seklu 19, inħolqu aktar istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla, ibda mill-universitajiet ta' Kharkiv (1805), kyiv (1834), Odessa (1865) u Chernovtsi (1875) u numru ta' istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla professjonali, pereżempju: l-Istitut Storiku u Filoloġiku ta' Nizhyn (oriġinarjament stabbilit bħala l-Gymnasium tax-Xjenzi Ogħla fl-1805), Istitut Veterinarju (1873) u Istitut Teknoloġiku (1885) f’Kharkiv, Politekniku. Istitut fi Kyiv (1898) u Skola Għolja tal-Minjieri (1899) f'Katerynoslav. Tkabbir rapidu segwit fil-perjodu Sovjetiku. Fl-1988, in-numru ta' istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla żdied għal 146 b'aktar minn 850,000 student.

Is-sistema ta' edukazzjoni ogħla ta' l-Ukraina tinkludi istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla, faċilitajiet xjentifiċi u metodoloġiċi taħt korpi edukattivi nazzjonali, muniċipali u awtonomi. L-organizzazzjoni tal-edukazzjoni ogħla fl-Ukraina hija mibnija skont l-istruttura tal-edukazzjoni tal-pajjiżi l-aktar żviluppati fid-dinja, kif definit mill-UNESCO u n-NU.

L-Ukrajna tipproduċi r-raba’ l-akbar numru ta' gradwati post-sekondarji fl-Ewropa, filwaqt li tikklassifika s-seba' post fil-popolazzjoni. L-edukazzjoni ogħla hija ffinanzjata mill-istat jew mill-privat. Ħafna universitajiet jipprovdu akkomodazzjoni sussidjata għal studenti barra mill-belt. Huwa komuni li l-libreriji jipprovdu l-kotba meħtieġa għall-istudenti kollha rreġistrati. L-universitajiet Ukraini jagħtu żewġ gradi: il-lawrja ta' baċellerat (4 snin) u l-lawrja ta' master (5-6 sena), skont il-proċess ta' Bolonja. Storikament, it-titlu ta' Speċjalist (ġeneralment 5 snin) għadu jingħata; Kien l-uniku grad mogħti mill-universitajiet fi żminijiet Sovjetiċi. L-Ukrajna kklassifikat fil-55 post fl-2023 fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Knizka4.jpg|Istitut tal-Inizjazzjoni u x-Xjenzi tal-Istitut Professjonali u Pedagoġiku, Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja]])
Stampa:Симфонічний оркестр та хор АМУ ім.І.Карабиця.jpg|Orkestra Sinfonika u Kor tal-Iskola Għolja tal-Arti Ivan Karabyts Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Вул. Італійська (Апатова), 115.jpg|Pryazovskyi State Technical University, Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna fl-2021 (qabel il-qerda tagħha mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donbass State Technical University main building.jpg|Bini prinċipali ta'l -Università Teknika ta' Dombas, Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna fl-2021 (qabel il-qerda tagħha mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Средняя школа №1 города Антрацит.jpg|Skola #1, Antratsit, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna fl-2021 (qabel il-qerda tagħha mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:School 3 in Vovchansk.JPG|Skola #3, Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja]])
Stampa:|, , Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja]])
&lt;/gallery&gt;

== Kultura ==
[[Stampa:Pysanky2011.JPG|thumb|Kollezzjoni ta' bajd tal-Għid tradizzjonali Ukrain - pysanky. Il-motifi tad-disinn ta' pysanky jmorru lura għall-kulturi Slavi bikrija.]]
[[Stampa:Christmas Vertep in Lviv. Photo 256.jpg|thumb|Ċelebrazzjoni tal-Milied Ortodossa f'[[Lviv]].]]
Id-drawwiet Ukrajni huma influwenzati ħafna mill-Kristjaneżmu Ortodoss, ir-reliġjon dominanti fil-pajjiż. Ir-rwoli tas-sessi wkoll għandhom tendenza li jkunu aktar tradizzjonali, bin-nanniet għandhom rwol akbar fit-trobbija tat-tfal, milli fil-Punent. Il-kultura tal-Ukrajna ġiet influwenzata wkoll mill-ġirien tal-Lvant u tal-Punent tagħha, li hija riflessa fl-arkitettura, il-mużika u l-arti tagħha.

L-era komunista kellha influwenza qawwija fuq l-arti u l-letteratura Ukrajna. Fl-1932, Stalin biddel ir-realiżmu soċjalista f'politika statali fl-Unjoni Sovjetika billi ħareġ id-digriet &quot;Dwar ir-Rikostruzzjoni ta' Organizzazzjonijiet Letterarji u Artistiċi.&quot; Dan fil-biċċa l-kbira għen il-kreattività. Matul is-snin tmenin, ġie introdott glasnost (ftuħ) u l-artisti u l-kittieba Sovjetiċi kienu għal darb'oħra liberi li jesprimu lilhom infushom kif xtaqu.

Fl-2023, il-UNESCO iskritt 8 siti Ukraini fil-Lista tal-Wirt Dinji. L-Ukrajna hija magħrufa wkoll għat-tradizzjonijiet dekorattivi u folkloristiċi tagħha, bħal pittura Petrykivka, fuħħar Kosiv, u kanzunetti Bormla. Bejn Frar 2022 u Marzu 2023, il-UNESCO vverifikat ħsara lil 247 sit, inklużi 107 sit reliġjuż, 89 bini ta' interess artistiku jew storiku, 19-il monument u 12-il librerija. Minn Jannar 2023, iċ-ċentru storiku ta' Odessa ġie iskritt fil-Lista tal-Wirt Dinji fil-Periklu.

It-tradizzjoni tal-bajd tal-Għid, magħrufa bħala pysanky, għandha għeruq antiki ħafna fl-Ukrajna. Dawn il-bajd ġew miġbuda b'xama' biex jinħoloq mudell; imbagħad iż-żebgħa ġiet applikata biex tagħti lill-bajd il-kuluri pjaċevoli tagħhom; Iż-żebgħa ma affettwax il-partijiet tal-bajda li qabel kienu mgħottija fix-xama '. Wara li l-bajda kollha kienet miżbugħa, ix-xama 'tneħħa ħalliet biss il-mudell ikkulurit. Din it-tradizzjoni għandha eluf ta' snin u hija ta' qabel il-wasla tal-Kristjaneżmu fl-Ukrajna. Fil-belt ta' Kolomyia, ħdejn l-għoljiet tal-Muntanji Karpazji, il-mużew Pysanka inbena fl-2000, li rebaħ nomina bħala monument tal-Ukrajna moderna fl-2007, bħala parti mill-azzjoni Seba Wonders of Ukraine.

Mill-2012, il-Ministeru tal-Kultura tal-Ukrajna fforma l-Inventarju Nazzjonali tal-Elementi tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-Ukrajna, li minn Lulju 2024 jikkonsisti minn 103 elementi.

&lt;gallery&gt;
Stampa:46-101-1483 Lviv Opera SAM 7712 Panorama.jpg|thumb|left|Teatru ta' Lviv, Oblast ta' Lviv, Ukrajna
Stampa:P1230516 Вул. Жовтнева, 23.jpg|Teatru ta' Potalva, Oblast ta' Potalva, Ukrajna
Stampa:Кінотеатр (нині Український Дім) «Перемога».jpg|Teatru ta' Ternópil, Oblast ta' Ternópil, Ukrajna
Stampa:Istorichnii myzei Dnipropetrovs'ka.JPG|Mużew f'Dnipro, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Новокаховський Палац культури.jpg|Palazz Ġdid tal-Kultura Kakhovka, Oblast ta' Kherson, Ukrajna
Stampa:ДК - panoramio (1).jpg|Dar tal-Kultura ta' Limán, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Донецький академічний обласний драматичний театр.jpg|Teatru ta' Mariupol, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Дом культуры &quot;Химик&quot; 10.jpg|Dar tal-Kultura ta' Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Дворец культуры им. Октябрьской революции.JPG|Dar tal-Kultura ta' Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Palace of Culture (Sverdlovsk).JPG|Dar tal-Kultura ta' Dovzhansk, Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:ДК им.Горького, Стаханов (вид на центральную площадь).jpg|Dar tal-Kultura ta' Kádiivka, Kádiivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Будинок культури ім. Т.Шевченка.JPG|Dar tal-Kultura ta' Starobilsk, Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Площадь Ленина 052.jpg|Teatru ta' Donetsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Будинок купецького клубу загальний вид на початку вересня 2021р.jpg|Dar tal-Kultura ta' Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Дом культуры - panoramio_(4).jpg|Dar tal-Kultura ta' Shchastia, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Popasna06~.jpg|Dar tal-Kultura ta' Popasna, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna
Stampa:Vovchansk palace of culture.JPG|Dar tal-Kultura ta' Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Izmail palace of culture.jpg|Dar tal-Kultura ta' Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:BalakliiaClub.jpg|Dar tal-Kultura ta' Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Palace of Culture in Selidovo.jpg|Dar tal-Kultura ta' Selydove, Oblast ta' Donestk, Ukrajna
&lt;/gallery&gt;

=== Libreriji ===
[[Stampa:Библиотека имени Вернадского.JPG|thumb|Bini prinċipali tal-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna]]
Il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukraina hija l-librerija akkademika ewlenija u ċ-ċentru ewlieni tal-informazzjoni xjentifika tal-Ukraina.

Matul l-invażjoni Russa tal-Ukrajna tal-2022, ir-Russi ibbumbardjaw il-Librerija Xjentifika Maksymovych tal-Università Nazzjonali Taras Shevchenko Kiev, il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna, il-Librerija Xjentifika Medika Nazzjonali tal-Ukraina, u l-librerija taż-żgħażagħ tal-belt ta' [[Kjiv|Kyiv]].

==== Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna ====
Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna ([[Lingwa Ukrena|Ukranjan]]: Національна бібліотека України імені В.І. Вернадського), VNLU Iċ-ċentru ewlieni tal-informazzjoni xjentifika tal-Ukrajna, waħda mill-akbar libreriji nazzjonali fid-dinja. Il-bini prinċipali tiegħu jinsab fil-kapitali tal-pajjiż, [[Kjiv|Kyiv]], fil-viċinat Demiivka.

Il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna twaqqfet fit-2 ta' Awwissu, 1918 minn Hetman Pavlo Skoropadskyi taħt l-isem &quot;Librerija Nazzjonali tal-Istat tal-Ukrajna&quot; (Natsionalna biblioteka Ukrayinskoyi Derzhavy). Fit-23 ta' Awwissu, 1918, inħoloq il-Kumitat Proviżorju għall-ħolqien tal-Librerija Nazzjonali, immexxi minn Vladimir Vernadsky (Volodymyr Vernadsky).

Il-bini attwali nbena bejn l-1975 u l-1989. Għandu 27 sular u erja ta '35,700 m 2. Is-saqaf tiegħu jilħaq 76.7 m u l-antenna tagħha tilħaq 78.6 m 'l fuq mill-art. Kien biss fl-1996 meta l-librerija rċeviet id-denominazzjoni tal-Librerija Nazzjonali tagħha bl-isem attwali tagħha ta' Librerija Nazzjonali Vernadsky. 

Il-librerija għandha kważi 15-il miljun kopja. Għandu l-aktar kollezzjoni kompluta ta' kitbiet Slavi, arkivji ta' xjenzati prominenti u personalitajiet kulturali tad-dinja u l-Ukrajna. Fost l-azjendi tagħha hemm il-kollezzjoni tal-presidenti tal-Ukrajna, kopji arkivjali ta' dokumenti stampati Ukrajni mill-1917, u l-arkivju tal-Akkademja Nazzjonali tax-Xjenzi tal-Ukrajna.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Т. Г. Шевченко. Квітень 1859.jpg|thumb|left|Taras Shevchenko]]
[[Stampa:Lesya Ukrainka portrait.jpg|thumb|Lesya Ukrainka, waħda mill-kittieba Ukraini l-aktar prominenti]]
Il-letteratura Ukrajna għandha l-oriġini tagħha fil-kitbiet ta' Slavonic tal-Knisja l-Qadima, li ntużat bħala lingwa liturġika u letterarja wara l-Kristjanizzazzjoni fis-sekli 10 u 11. Kitbiet oħra ta’ dak iż-żmien jinkludu kronaki, li l-aktar sinifikanti minnhom kienet il-Kronika Primarja. L-attività letterarja ffaċċjat tnaqqis f'daqqa wara l-invażjoni Mongola tar-Rus' ta' Kiev, qabel ma rat qawmien mill-ġdid li beda fis-seklu 14, u avvanzat fis-seklu 16 bl-invenzjoni tal-istampar.

Il-Cossacks stabbilixxew soċjetà indipendenti u popolarizzaw tip ġdid ta' poeżija epika, li mmarkat punt għoli tal-letteratura orali Ukraina. Dawn l-iżviluppi ġew ttardjati fis-seklu 17 u fil-bidu tat-18, kif kitbu ħafna awturi Ukraini bir-Russu jew il-Pollakk. Madankollu, fl-aħħar tas-seklu 18, fl-aħħar ħarġet il-lingwa letterarja moderna Ukrajna. Fl-1798, l-era moderna tat-tradizzjoni letterarja Ukraina bdiet bil-pubblikazzjoni ta 'Aeneid minn Ivan Kotliarevsky fil-vernakulari Ukraina.

Fis-snin 30, bdiet tiżviluppa letteratura romantika Ukraina u tfaċċat l-iktar figura kulturali famuża tal-pajjiż, il-poeta u pittur romantiku Taras Shevchenko. Filwaqt li Ivan Kotliarevsky huwa meqjus bħala missier il-letteratura vernakulari Ukraina, Shevchenko huwa missier rinaxximent nazzjonali.

Fl-1863, l-użu tal-lingwa Ukraina fl-istampa kien ipprojbit mill-Imperu Russu. Din l-attività letterarja naqqset drastikament fiż-żona u kittieba Ukraini kienu mġiegħla jippubblikaw ix-xogħlijiet tagħhom bir-Russu jew ixerrduhom fil-Galicia kkontrollata mill-Awstrija. Il-projbizzjoni qatt ma tneħħiet uffiċjalment, iżda saret skaduta wara r-rivoluzzjoni u l-Bolxeviki telgħu l-poter.

Il-letteratura Ukraina kompliet tiffjorixxi fis-snin bikrija Sovjetiċi, meta kważi t-tendenzi letterarji kollha ġew approvati. Dawn il-politiki ffaċċjaw tnaqqis qawwi fis-snin tletin, meta rappreżentanti prominenti, kif ukoll ħafna oħrajn, ġew maqtula mill-NKVD matul il-Kbir Purge. B'mod ġenerali, madwar 223 kittieb ġew repressi minn dak li sar magħruf bħala l-Rinaxximent Esegwit. Dawn ir-ripressjonijiet kienu parti mill-politika implimentata ta' Stalin ta' realiżmu soċjalista. Id-duttrina mhux bilfors irażżan l-użu tal-lingwa Ukraina, iżda kienet teħtieġ lill-kittieba biex isegwu ċertu stil fix-xogħlijiet tagħhom.

Il-libertà letterarja kibret fl-aħħar tas-snin 80 u l-bidu tad-disgħinijiet flimkien mat-tnaqqis u l-kollass tal-USSR u r-restawr tal-indipendenza tal-Ukrajna fl-1991.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:46-206-0036.Повітовий суд (мур.jpg|thumb|left|Arkitettura]]
[[Stampa:80-391-9007 Kyiv St.Michael's Golden-Domed Monastery RB 18.jpg|thumb|Arkitettura]]
[[Stampa:Споруди палацового комплексу ВДІАМЗ «Садиба Попова» 2.jpg|thumb|left|Arkitettura]]
L-arkitettura Ukrajna tinkludi l-motifi u l-istili li jinsabu fi strutturi mibnija fl-Ukrajna moderna u minn Ukraini madwar id-dinja. Dawn jinkludu għeruq inizjali li ġew stabbiliti fl-istat ta' Kyivan Rus'. Wara l-Kristjanizzazzjoni tar-Rus ta’ Kiev, l-arkitettura Ukraina ġiet influwenzata mill-arkitettura Biżantina. Wara l-invażjoni Mongola ta' Kievan Rus', kompliet tiżviluppa fir-Renju tal-Galicia-Volhynia.

Wara l-unjoni mat-Tsardom tar-Russja, l-arkitettura fl-Ukrajna bdiet tiżviluppa f'direzzjonijiet differenti, b'ħafna strutturi fiż-żona tal-Lvant akbar, immexxija mir-Russja, mibnija fl-istili tal-arkitettura Russa ta' dak il-perjodu, filwaqt li r-reġjun tal-punent tal-Galicia żviluppa taħt Influwenzi arkitettoniċi Pollakki u Awstro-Ungeriżi. Motivi nazzjonali Ukrajni eventwalment jintużaw matul il-perjodu tal-Unjoni Sovjetika u fl-Ukrajna indipendenti moderna. Madankollu, ħafna mill-orizzont arkitettoniku kontemporanju tal-Ukrajna huwa ddominat minn Khrushchyovkas ta' stil Sovjetiku, jew bini ta' appartamenti bi prezz baxx.

=== Knitting u rakkmu ===
[[Stampa:Rushnyk  Ukraine embroidered decorative towels.jpg|thumb|Rushnyk, rakkmu Ukraina]]
L-arti tat-tessuti maħduma bl-idejn għandhom rwol importanti fil-kultura Ukrajna, speċjalment fit-tradizzjonijiet tat-tieġ Ukrajni. Ir-rakkmu, l-insiġ u l-bizzilla Ukrajni jintużaw f'ħwejjeġ folkloristiċi tradizzjonali u ċelebrazzjonijiet tradizzjonali. Rakkmu Ukrain ivarja skond ir-reġjun ta' oriġini u d-disinji għandhom storja twila ta' motivi, kompożizzjonijiet, għażliet ta 'kulur u tipi ta' ħjata. L-użu tal-kulur huwa importanti ħafna u għandu għeruq fil-folklor Ukrain. Motivi tar-rakkmu misjuba f'partijiet differenti tal-Ukrajna huma ppreservati fil-Mużew Rushnyk f'Pereiaslav.

Il-kostum nazzjonali huwa minsuġ u mżejjen b’attenzjoni kbira. Fir-raħal ta 'Krupove, li jinsab fir-reġjun ta' Rivne, l-insiġ b'newlijiet magħmulin bl-idejn għadu pprattikat. F'din il-belt twieldu żewġ personalitajiet ta' fama internazzjonali fil-qasam tas-snajja nazzjonali: Nina Myhailivna u Uliana Petrivna.

=== Mużika ===
[[Stampa:Fedir Stovbynenko - Kozak-bandyryst (1890).jpg|thumb|Borżak mamay idoqq il-kobza]]
[[Stampa:Лисенко Микола (cropped).jpg|thumb|Mykola Lysenko huwa ġeneralment meqjus bħala missier il-mużika klassika Ukraina.]]
Il-mużika hija parti importanti mill-kultura Ukraina, bi storja twila u ħafna influwenzi. Minn mużika folk tradizzjonali għal rock klassiku u modern, l-Ukrajna pproduċiet diversi mużiċisti rikonoxxuti internazzjonalment, inklużi Kirill Karabits, Okean Elzy u Ruslana. Elementi tal-mużika folkloristika tradizzjonali Ukraina għamlu triqthom fil-mużika tal-Punent u anke fil-jazz modern. Il-mużika Ukraina kultant fiha taħlita mħawda ta' kant eżotiku melismatiku b'armonija ta' kordi. Il-karatteristika ġenerali l-aktar impressjonanti tal-mużika folkloristika etnika Ukraina awtentika hija l-użu estensiv ta' modi minuri jew tasti li jinkorporaw it-tieni intervalli miżjuda.

Matul il-perjodu Barokk, il-mużika kellha post ta' importanza konsiderevoli fil-kurrikulu tal-Akkademja Kyiv-Mohyla. Ħafna min-nobbli kienu tas-sengħa fil-mużika u ħafna mexxejja tal-Cossack Ukraini, bħal Mazepa, Paliy, Holovatyj u Sirko, kienu plejers ta' kobza, bandura jew torban.

L-ewwel akkademja tal-mużika ddedikata għal din id-dixxiplina twaqqfet f’Hlukhiv fl-1738 u l-istudenti ġew mgħallma jkantaw u jdoqqu l-vjolin u l-bandura minn manuskritti. Bħala riżultat, ħafna mill-kompożituri u artisti tal-bidu fi ħdan l-Imperu Russu kienu etnikament Ukraini, billi twieldu jew edukati f'Hlukhiv jew kienu assoċjati mill-qrib ma 'din l-iskola tal-mużika. Il-mużika klassika Ukraina tvarja konsiderevolment skont jekk il-kompożitur kienx Ukrain etniku li jgħix fl-Ukrajna, kompożitur etniku mhux Ukrain li kien ċittadin tal-Ukrajna, jew parti mid-dijaspora Ukrajna.

Minn nofs is-sittinijiet, il-mużika pop influwenzata mill-Punent ilha tikseb popolarità fl-Ukrajna. Tispikka l-kantanta folkloristika u armonjuża Mariana Sadovska. Il-mużika pop u folk Ukraina ħarġet bil-popolarità internazzjonali ta’ gruppi u artisti bħal Vopli Vidoplyasova, Dakh Daughters, Dakha Brakha, Ivan Dorn u Okean Elzy.

=== Midja ===
Il-qafas legali Ukrajn dwar il-libertà tal-istampa huwa meqjus bħala &quot;wieħed mill-aktar progressivi fl-Ewropa tal-Lvant.&quot; Il-kostituzzjoni u l-liġijiet jipprovdu għal-libertà tal-espressjoni u tal-istampa. L-awtorità regolatorja ewlenija għall-midja tax-xandir hija l-Kunsill Nazzjonali tax-Xandir tat-Televiżjoni u tar-Radju tal-Ukrajna (NTRBCU), li huwa responsabbli biex jagħti liċenzja lill-ħwienet tal-midja u jiżgura l-konformità tagħhom mal-liġi.

kyiv tiddomina s-settur tal-midja fl-Ukrajna: gazzetti nazzjonali Den, Dzerkalo Tyzhnia, tabloids bħal The Ukrainian Week jew Focus, u t-televiżjoni u r-radju huma bbażati hemmhekk, għalkemm Lviv huwa wkoll ċentru ewlieni tal-midja nazzjonali. L-Aġenzija Nazzjonali tal-Aħbarijiet tal-Ukrajna, Ukrinform, twaqqfet hawn fl-1918. Il-BBC tal-Ukraina beda xxandar fl-1992. Mill-2022, 75% tal-popolazzjoni tuża l-Internet, u l-midja soċjali tintuża ħafna mill-gvern u n-nies.

Fl-10 ta' Marzu, 2024, il-ħallieqa tad-dokumentarju 20 Days in Mariupol ingħataw l-Oscar fil-kategorija &quot;L-Aħjar Film Dokumentarju&quot;, l-ewwel Oscar fl-istorja tal-Ukrajna.

=== Sport ===
[[Stampa:Lviv Ukraina Stadium12.jpg|thumb|left|Stadium ta' Ukrajna, Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Стадіон Трудові резерви Біла Церква.jpg|thumb|Stadium fil-Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Льодова арена (Біла Церква)2.jpg|thumb|left|White Leopard Ice Rink fil-Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Sloviansk Yuriy Skydanov Stadium 12.jpg|thumb|Stadium ta' Sloviansk, Donetsk Oblast, fl-Ukrajna]]
L-Ukrajna bbenefikat ħafna mill-enfasi Sovjetika fuq l-edukazzjoni fiżika. Dawn il-politiki ħallew lill-Ukrajna b'mijiet ta' grawnds, pixxini, gyms, u ħafna faċilitajiet sportivi oħra. L-aktar sport popolari huwa l-futbol. L-aktar kampjonat professjonali importanti huwa l-Vyscha Liha (&quot;premier league&quot;).

Ħafna Ukraini lagħbu wkoll mat-tim nazzjonali tal-futbol Sovjetiku, l-aktar ir-rebbieħa tal-Ballun tad-Deheb Ihor Belanov u Oleh Blokhin. Dan il-premju ngħata biss lil wieħed Ukrain wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, Andriy Shevchenko. It-tim nazzjonali ddebutta fit-Tazza tad-Dinja tal-FIFA tal-2006 u wasal sal-kwarti tal-finali qabel ma tilef kontra ċ-champion eventwali, l-Italja.

Boxers Ukraini huma fost l-aqwa fid-dinja. Minn mindu sar iċ-champion mhux ikkontestat tal-cruiserweight fl-2018, Oleksandr Usyk rebaħ ukoll it-titli unifikati WBA (Super), IBF, WBO u IBO heavyweight. Din il-proeza għamlitu wieħed minn tliet boxers li għaqqad it-titli mondjali tal-cruiserweight u sar champion dinji tal-heavyweight. L-aħwa Vitali u Wladimir Klitschko huma eks-champions tad-dinja tal-piż tqil li kellhom diversi titli mondjali tul il-karriera tagħhom. Mill-Ukrajna wkoll Vasyl Lomachenko, midalja tad-deheb Olimpika fl-2008 u l-2012. Huwa ċ-champion mondjali unifikat tal-piż ħafif li jorbot ir-rekord għar-rebħ ta' titlu mondjali fl-inqas ġlied professjonali; tlieta. Minn Settembru 2018, huwa kklassifikat bħala l-aqwa boxer attiv fid-dinja, lira għal lira, minn ESPN.

Sergey Bubka kellu r-rekord tal-arblu mill-1993 sal-2014; B’saħħa kbira, veloċità u ħiliet ġinnastiċi, ġie magħżul l-aqwa atleta fid-dinja f'diversi okkażjonijiet.

Il-basketball kiseb popolarità fl-Ukrajna. Fl-2011, l-Ukrajna kisbet id-dritt li tospita l-EuroBasket 2015. Sentejn wara, it-tim nazzjonali tal-basketball tal-Ukrajna spiċċa fis-sitt post fl-EuroBasket 2013 u kkwalifika għat-Tazza tad-Dinja FIBA ​​għall-ewwel darba fl-istorja tiegħu. Il-parteċipant tal-Euroleague Budivelnyk Kyiv huwa l-iktar klabb tal-basketball professjonali b'saħħtu fl-Ukrajna.

Iċ-ċess huwa sport popolari fl-Ukrajna. Ruslan Ponomariov huwa l-eks champion tad-dinja. Hemm madwar 85 Gran Mastru u 198 Master Internazzjonali fl-Ukrajna. Il-kampjonat tar-rugby jintlagħab madwar l-Ukrajna.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Mariupol Mariupol Ice Center Opening 5.jpg|Il-President Volodymyr Zelenskyy fil-ftuħ taċ-Ċentru tas-Silġ ta' Mariupol fit-22 ta' Ottubru 2020 (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Bakhmut Metalurh Stadium 1.jpg|Stadium ta' Metalurh, Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Bakhmut Avanhard Stadium 3.jpg|Stadium ta' Metalurh, Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Стадіон «Сталь» (Алчевськ).jpg|Stadium ta' Stal, Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donetsk Donbass Arena 30.jpg|Stadium ta' Donbas Arena, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donetsk Shakhtar Stadium 1998-1.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Holubivka Shakhtar Stadium 1.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Стадион Шахтер с знаменитого террикона.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donetsk Shakhtar Stadium 1998-1.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Стадион шахтер в Свердловске.jpg|Stadium ta' Dovzhansk, Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Chasiv Yar Avanhard Stadium 5.jpg|Stadium Avanhard, Chásiv Yar, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Kreminna Olimp Stadium 2.jpg|Stadium Olimpus, Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
&lt;/gallery&gt;

=== Kċina ===
[[Stampa:Borscht served.jpg|thumb|left|Borsch Ukrajn bi smetana tal-krema qarsa]]
Id-dieta tradizzjonali tal-Ukraina tinkludi tiġieġ, majjal, ċanga, ħut u faqqiegħ. Ukraini wkoll għandhom it-tendenza li jieklu ħafna patata; ċereali; u ħaxix frisk, mgħolli jew imnaddfin. Dixxijiet tradizzjonali popolari huma varenyky (għaġina mgħollija bil-faqqiegħ, patata, sauerkraut, ġobon cottage, ċirasa jew berries), nalysnyky (pancakes bil-ġobon cottage, żerriegħa tal-peprin, faqqiegħ, kavjar jew laħam), kapusnyak (soppa tal-kaboċċi ġeneralment magħmula minn laħam, patata, karrotti, basal, millieġ, pejst tat-tadam, ħwawar u ħwawar friski), borscht aħmar (soppa magħmula minn pitravi, kaboċċi u faqqiegħ jew laħam) u holubtsi (rombli tal-kaboċċi mimlijin bir-ross, karrotti, basla u laħam ikkapuljat). Oġġetti tradizzjonali moħmija jinkludu korovais imżejjen u ħobż tal-Għid tal-paska. L-ispeċjalitajiet Ukraini jinkludu wkoll it-tiġieġ ta' Kyiv u t-torta ta' Kyiv.

Ukraini jixorbu compote tal-frott, meraq, ħalib, ryazhanka, ilma minerali, tè u kafè, birra, inbid u horilka.

== Kapitali provinċjali ta' Ukrajna skond il-popolazzjoni ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Міст Патона з нічною архітектурною підсвіткою та панорама Лівого берега.jpg|Kyiv (belt bi status speċjali)
Stampa:Guveliakin Oleg for wiki Vozdvizjenka 2012 (8).jpg|Kyiv (belt bi status speċjali)
Stampa:Музей історії України у Другій світовій війні.jpg|Kyiv (belt bi status speċjali)
Stampa:Успенський собор взимку, аерофото.jpg|Kharkiv, Oblast ta' Kharkiv
Stampa:Odesa Pushkinska 2 hotel Europeisky DSC 3831 51-101-1045.JPG|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Primorskiy-bulvar-7-8-5.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Потьомкінські сходи 11.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Воронцовський маяк 04.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Вид на &quot;Нагірну&quot; частину міста з лівого берегу.jpg|Dnipro, Oblast ta' Dnipro
Stampa:Вид на місто зі сторони Південного мосту.jpg|Dnipro, Oblast ta' Dnipro
Stampa:Bridge on Ilicha Prospect in Donetsk, 2008.jpg|Donetsk, Oblast ta' Donetsk
Stampa:Donezk Zentrum Postisheva.jpg|Donetsk, Oblast ta' Donetsk
Stampa:Будинок-башта по проспекту Соборному, 220 вид навскоси.jpg|Zaporizhzhia, Oblast ta' Zaporizhzhia
Stampa:Вигляд на північну частину міста з гори Лева.jpg|Lviv, Oblast ta' Lviv
Stampa:Лвов Галиција.jpg|Lviv, Oblast ta' Lviv
Stampa:Monument To Adam Mickiewicz (237385565).jpeg|Lviv, Oblast ta' Lviv
Stampa:Sobornaya-ploshchad.jpg|Mykoláyiv, Oblast ta' Mykoláyiv
Stampa:Отель Украина 2.jpg|Lugansk, Oblast ta' Lugansk
Stampa:VinnytsiaCityTower.jpg|Vínnitsa, Oblast ta' Vínnitsa
Stampa:1356 Памятник затопленным кораблям.jpg|Sevastópol (belt bi status speċjali)
Stampa:Balaklava, Sevastopol.jpg|Sevastópol (belt bi status speċjali)
Stampa:Simferopol Montage.png|Simferópol, Repubblika Awtonoma tal-Krimea
Stampa:Glory monument - Kruhla Square - Poltava - 2.jpg|Poltava, Oblast ta' Poltava
Stampa:Літній ранок у Чернігові.jpg|Cherníhiv, Oblast ta' Cherníhiv
Stampa:Черкаси.jpg|Cherkasy, Oblast ta' Cherkasy
Stampa:71-101-0002 SAM 0814 Cherkasy.jpg|Cherkasy, Oblast ta' Cherkasy
Stampa:Khersonkollage.jpg|Kherson, Oblast ta' Kherson
Stampa:Mikhail Chekman Park of Culture and Recreation 001.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:Хмельницький, вулиця Панаса Мирного, ЖК «.Агора», фото 1.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:Стара фортеця.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:Міська рада. Ніч.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:UkrainianAcademyOfBanking.JPG|Sumy, Oblast ta' Sumy
Stampa:Chern-Panorama2.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Architecture-of-Chernivtsi-4.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Німецький Народний Дім.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Готель «Пансіон сіті» Чернівці Університетська, 34.JPG|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Чернівці Кобилянської 2.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Будинок взаємного кредиту (міська рада) .jpg|Zhitómir, Oblast ta' Zhitómir
Stampa:Soborna Street in Rivne.jpg|Rivne, Oblast ta' Rivne
Stampa:Ratush-01.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Вул. Шашкевича, 2.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Вечір над Білим будинком - Evening over the administrative building - panoramio.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Івано-Франківськ Страчених, 3.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Ivano Frankivsk Halycka SAM 0623 26-101-0575.JPG|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:UA-TE Ternopil Buran 18-06-16.JPG|Ternópil, Oblast ta' Ternópil
Stampa:Valova-8-14103710.jpg|Ternópil, Oblast ta' Ternópil
Stampa:Кінотеатр (нині Український Дім) «Перемога».jpg|Ternópil, Oblast ta' Ternópil
Stampa:Фортеця Святої Єлисавети. Місто Кропивницький.jpg|Kropivnitski, Oblast ta' Kropivnitski
Stampa:Lisavetgrad Dvortsova 15.jpg|Kropivnitski, Oblast ta' Kropivnitski
Stampa:CollageLutsk.jpg|Lutsk, Oblast ta' Volinja
Stampa:Ужгородський кафедральний собор, аерофото 2.jpg|Úzhgorod, Oblast ta' Transkarpatija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet notevoli ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Вид на р. Інгулець зі Скель МОПРу.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Площадь Освобождения (Кривой Рог).jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:№ 137 Головпоштамп.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Криворізький ботанічний сад - Японский мотив.JPG|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Арт-Майдан у городского театра.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Машина непрерывного литья заготовок.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Залізничний вокзал м. Лиман після реставрації.jpg|Limán, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:LysychanskN12.jpg|Lisichansk, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna
Stampa:Suvorova 20-1.jpg|Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Izmail Suvorova 20.jpg|Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Izmail, Benderska 28.jpg|Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Akkerman-fortress-aerial-2 (cropped).jpg|Bílhorod-Dnistrovskyi, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Mosc dvor slav.jpg|Slavútich, Oblast ta' Kyiv, Ukrajna
Stampa:Володимир-Волинський - Костел Іоакима і Анни -1-5.jpg|Volodímir, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:ККкаплиця.jpg|Kamin-Kashyrski, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:Vovchans'k, Kharkiv Oblast, Ukraine - panoramio (15).jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Волчанск Володарского 19А IMG 8032.JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Леніна100.Вовчанськ.JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Post office.JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Vovchansk Bus Station-3485.jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Vovchansk Bus Station-3485.jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Bus stop (Vovchansk).JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Bohdana Khmelnytskoho Street, Vovchansk (4).jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Меморіальна дошка будинку де народився Олесь Досвітній.jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Центральная улица.JPG|Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:BalakliiaCitySign.jpg|Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:BalakliiaCityHall2.jpg|Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Shevchenkove Raion Administration, Kharkiv Oblast.JPG|Shevchenkove, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:В'їздна арка садиби-2 (Любешів).jpg|Liubeshiv, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:Центральна площа Олешків.jpg|Oleshki, Oblast ta' Kherson, Ukrajna
Stampa:Myru Square in Kramatorsk.jpg|Kramatorsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Житловий будинок, вул. Вчительська (Калініна), 46.jpg|Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Санаторий Юбилейный 2011 - panoramio.jpg|Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Chervonoarmijsk city center (3).JPG|Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Chervonoarmijsk city center (4).JPG|Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Федоренко. Авдеевка 01.jpg|Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Місце революційних подій 1905 року, Покровськ (Красноармійськ), пл. Привокзальна, будинок залізничного вокзалу, Донецька обл.jpg|Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Yenakievo sq lenin.jpg|Yenákiyeve, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Вокзал станції Ясинувата-Пасажирська.jpg|Yasinovátaya, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Town hall, Bolekhiv (1).jpg|Boléjiv, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Ратуша Коломиї.jpg|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Kolomyia City Hall.jpg|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Kolomyia Main Square.JPG|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Kolomyia Old 1.JPG|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Колаж Калуш.jpg|Kálush, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Червень,ранок,Верховина.JPG|Verjovyna, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:73-250-0001 Khotyn Fortress RB 18.jpg|Jotín, Oblast ta' Chernivtsí, Ukrajna
Stampa:-DJI 0351-Edit Panorama1.jpg|Kamianets-Podilski, Oblast ta' Jmelnitski, Ukrajna
Stampa:Zamek w Kamieńcu Podolskim 2019.jpg|Kamianets-Podilski, Oblast ta' Jmelnitski, Ukrajna
Stampa:Zamek w Kamieńcu Podolskim 2019.jpg|Kamianets-Podilski, Oblast ta' Jmelnitski, Ukrajna
Stampa:Корюківка. Меморіал жертвам Корюківської трагедії 1943 року, у якій загинуло біля 7000 мешканців. 1975 р.jpg|Koriúkivka, Oblast ta' Chernihív, Ukrajna
Stampa:Ніжинська міська рада.jpg|Nizhyn, Oblast ta' Chernihív, Ukrajna
Stampa:Hertsa (Herta),former synagogue,now-Culture palace.jpg|Gertsa, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Former synagogue in Hertsa (Herta).jpg|Gertsa, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Глибока Будинок - зразок традиційної народної архітектури.jpg|Jliboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Hliboka 2008.jpg|Jliboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Hliboka Bukowina.jpg|Jliboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Кельменецька бульбона.jpg|Kelmentsí, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Kitsman City Council.jpg|Kitsman, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Заставна.jpg|Zastavna, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Dubno castle 2.jpg|Dubno, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Ст. Сарни - panoramio.jpg|Sarny, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Fontan varash.jpg|Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Гостиница &quot;Вараш&quot;.jpg|Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Жилой-дом-в-Вараше.jpg|Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Bila Tserkva Montage.png|Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Brov.PNG|Brovarí, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Borispil aerea.jpg|Borýspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Книшовий меморіальний парковий комплекс Бориспіль.JPG|Borýspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Sobrevolando Kiev (8155788725).jpg|Borýspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Буча парк1.JPG|Bucha, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:PereyaslavHmelnytskyi-Raion.png|Pereyáslav, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Васильків, Покровська, 2 (1).jpg|Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква святих Бориса і Гліба.jpg|Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Lozova RailwaY Station.jpg|Lozova, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Стара аптека та будинок, де розміщувався ревком.jpg|Severodonetsk, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:Северодонецк с высоты.jpg|Severodonetsk, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna
Stampa:Artemivs'kyi district, Donetsk Oblast, Ukraine - panoramio (31).jpg|Soledar, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Стара вежа (Маріуполь) 1.jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Вежа взимку.jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Вежа влітку.jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Будинки зі шпилем (Маріуполь).jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Панорама міста Артемівськ 77.JPG|Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Бахмутская Земська Управа.jpg|Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Kostyantynivka, Donetsk Oblast, Ukraine - panoramio (1).jpg|Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Вокзал станції Ясинувата-Пасажирська.jpg|Yasinovátaya, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Stakhanov Coal Mine. Administrative Building.JPG|Myrnohrad, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Відвал породи шахти Військвіду в Мирнограді.jpg|Myrnohrad, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Constantinovka Factory.JPG|Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Волноваський районний краєзнавчий музей.jpg|Volnovaja, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Chasiv Yar Avanhard Stadium 5.jpg|Chásiv Yar, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Місто Кремінна.jpg|Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:85 Пішохідні пандуси м Кремінна after.jpg|Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Central square of the city of Selidovo.jpg|Selydove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Novohrodivka|Novohrodivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:|, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Director house, Alchevsk, 05042008956.jpg|Alchevsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Vojsigno de vilaĝo Doneckij (Luganska provinco).jpg|Donetski, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Street Engels (Sverdlovsk).JPG|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Street Engels (Sverdlovsk).JPG|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Cinema is &quot;Victory&quot;.JPG|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Сказка в Дебальцево - panoramio.jpg|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Кв.Центральный..JPG|Holubivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Скверик в центре..JPG|Holubivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Executive Committee building in Khrustalnyi.jpg|Krustalni, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Stakhanov - Cinema Mir.jpg|Kádiivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Первомайск ул.Трудовая (1).jpg|Pervomaisk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Міст Ровеньки.jpg|Rovenki, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Парк Героїв Ровеньки.jpg|Rovenky, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Zimogorye.jpg|Zimogiria, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Площадь перед ДК - panoramio_(1).jpg|Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Город Счастье.jpg|Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk admin house.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk Ремеслене училище.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk fire station.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Плотина Старобельск.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Андріївська церква 2.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:44-240-0014 Особняк (мур.), Сватове, вул. Садова, 47.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Svatove 07.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Oil planl svatove.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:46-206-0036.Повітовий суд (мур.jpg|Busk, Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Kiwerce dworzec kolejowy.jpg|Kívertsi, Oblast ta' Volinja, fl-Ukrajna
Stampa:Fog in Molodogvardeysk.jpg|Otamánivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Irmino prapor.png|Irmino, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Maryinka001.jpg|Márinka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Debaltseve city (16043996648).jpg|Debáltseve, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Fog in Molodogvardeysk.jpg|Debáltseve, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Rubizhne Council (1).JPG|Rubizhne, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Krasnodon or Sorokyne night scene.jpg|Sorókine, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Voznesenivka.jpg|Voznesenivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Melitopol' Vulytsya K.Marksa Budynky K.Marksa 5 (YDS 6835).JPG|Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Энергодар. Вид с трубы ТЭС.jpg|Enerhodar, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna
Stampa:Tokmak Revolutsiyna vul. Torgoviy Budynok Ya.Shal'mana 01 (YDS 8846).JPG|Tokmak, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Polohy Victualling-House (Zayizd) 01 Zhukovskogo lane opposite Cheberka 72 (YDS 4673).jpg|Polohy, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Чоловіча гімназія, м. Пологи, вул. Привокзальна, 17.jpg|Polohy, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Polohy Synagogue 01 Cheberka (Zhovtneva) Str. 72 (YDS 4679).jpg|Polohy, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Споруди палацового комплексу ВДІАМЗ «Садиба Попова» 2.jpg|Vasílivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Vasylivka Gospodarchi Sporudy z kompleksu Maetku 01 Likarnyna 10 (YDS 8906).JPG|Vasílivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Васильевка (2018).jpg|Vasílivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Новокаховський Палац культури.jpg|Nova Kajovka, Oblast ta' Kherson, Ukrajna
Stampa:Kahovka F.Gayenko (Lunacharskogo) Str. 6 Former Girls' Gymnasium Building (YDS 2566).jpg|Kajovka, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Введенська церква (Берислав) 03.jpg|Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Pokrovske District State Administration.jpg|Pokrovske, Oblast ta' Dniprovesk, fl-Ukrajna
Stampa:Administrative center, Radiation Control (11383715816).jpg|Chornóbyl, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Pripyat (38307778522).jpg|Prýp´iat, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
&lt;/gallery&gt;

== Organizzazzjoni territorjali ==
[[Stampa:Zaporizhia Regional Administration.JPG|thumb|left|Il-bini ta 'l-amministrazzjoni reġjonali ta' Zaporiya u l-kunsill reġjonali, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]]
[[Stampa:Pokrovske District State Administration.jpg|thumb|left|Amministrazzjoni Statali tad-Distrett ta' Pokrovske, Oblast ta' Dniprovesk, fl-Ukrajna]]
Id-diviżjonijiet tal-Ukraina huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-Kostituzzjoni tal-Ukraina. L-Ukraina hija stat unitarju bi tliet livelli ta' diviżjonijiet amministrattivi: 27 reġjun (24 oblast (provinċji), żewġt ibliet bi status speċjali ([[Kiev|Kyiv]] u Sebastopol) u repubblika awtonoma waħda), 136 raions (distretti) u 1469 hromadas.

Ir-riforma amministrattiva ta' Lulju 2020 għaqqdet il-biċċa l-kbira tal-490 raion wirt u 118-il belt ta' importanza reġjonali ta' qabel l-2020 f'136 raion riorganizzat, jew distrett tal-Ukraina. Il-livell li jmiss taħt raions huma hromadas.

Skont l-Artikolu 133 tal-Kostituzzjoni tal-Ukrajna kif emendata, is-sistema ta' organizzazzjoni amministrattiva u territorjali tal-Ukrajna tikkonsisti minn:

{| class=&quot;wikitable&quot;
|| Diviżjonijiet amministrattivi tal-Ukrajna
! Livell ta' suddiviżjoni!! Territorju!! Total
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | L-ewwel
| [[Repubblika Awtonoma tal-Krimea|repubblika awtonoma]]
| 1
|-
| [[bliet bi status speċjali]]
| 2
|-
| [[Oblasts of Ukraine|oblasts]] (reġjuni)
| 24
|-
| It-tieni
| [[Raions ta' l-Ukraina|raions]] (distretti)
| 136 
|-
| It-tielet
| [[hromada]]s (komunitajiet territorjali)
| 1469
|-
|}
&lt;!--
|-
|
| colspan=&quot;3&quot; | [[Raions fl-ibliet tal-Ukrajna|raions fl-ibliet]] (distretti urbani)
| 108
|-
|
| colspan=&quot;3&quot; | [[Postijiet popolati fl-Ukrajna|postijiet popolati]]: 1343 urbani, 28374 rurali
| 29717
|}

F'riforma fl-2020, il-postijiet popolati kollha fil-pajjiż amministrattiv (ħlief għal żewġt ibliet bi status speċjali, Kyiv u Sevastopol) ġew resubordinati għar-raions. Iċ-ċifra l-ġdida ta' 136 raion tinkludi 10 fir-Repubblika Awtonoma tal-Krimea u f'Sevastopol; Minn Settembru 2023, ir-raions tal-Krimea huma funzjonali.

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Ewropa}}

[[Kategorija:Ukrajna]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Ewropa]]</text>
      <sha1>1mdjc4jq2klmqzmw98jxq9s0awvq1a0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318850</id>
      <parentid>318849</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:06:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149032" sha1="kjqf70z3fiwdy8io7bs6dqarrbc0kwm" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Ukrajna
|isem_nattiv                 = ''Україна''
|isem_komuni                 = Ukrajna
|stampa_bandiera             = Flag of Ukraine.svg
|stampa_emblema              = Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
|stampa_mappa                = Europe-Ukraine.svg
|deskrizzjoni_mappa          = Mappa tal-Ukrajna
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Ukrajna
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Ukrajna
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Ukrajna
|mottu_nazzjonali            =
|innu_nazzjonali             =&lt;br /&gt;&quot;Ще не вмерла України&quot; ([[Lingwa Ukrena|Ukren]])&lt;ref name=&quot;anthem&quot;&gt;{{ċita web|url=http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=602-15|titlu=Law of Ukraine. State Anthem of Ukraine|data=23 ta' Frar 2013|editur=Verkhovna Rada tal-Ukrajna|data=6 ta' Marzu 2003|lingwa=[[Lingwa Ukrena|Ukren]]}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;''[[Shche ne vmerla Ukraina|Shche ne vmerla Ukrayiny]]'' (trażlitterazzjoni)&lt;br /&gt;Il-Glorja tal-Ukrajna għadha ma tmermitx&lt;center&gt; &lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Ukrena|Ukren]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Kjiv|Kyiv]]
|latd=50 |latm=27 |latNS=N |lonġd=30 |lonġm=30 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Kjiv|Kyiv]]
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Sistema semi-presidenzjali|semi-presidenzjali]] [[Stat Unitarju|unitarja]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Ukrajna|President]]
|isem_kap1                   = [[Volodymyr Zelenskyy]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Ukrajna|Prim Ministru]]
|isem_kap2                   = [[Denys Shmyhal]]
|titlu_kap3                  = [[Ċermen tal-Verkhovna Rada|Kelliem tal-Parlament]]
|isem_kap3                   = [[Dmytro Razumkov]]
|poż_erja                    = 46
|erja_km2                    = 603,628
|erja_mi_kw                  = 233,090
|perċentwal_ilma             = 7
|sena_stima_popolazzjoni     = 2012
|stima_popolazzjoni          = 44,854,065&lt;ref name=&quot;pop&quot;&gt;{{ċita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html |titlu=People and Society: Ukraine |editur=CIA World Factbook |aċċessdata=22 ta' April, 2012 |data-aċċess=2013-08-08 |arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160709035611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html |arkivju-data=2016-07-09 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|poż_stima_popolazzjoni      = 28 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 48,457,102
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2001
|densità_popolazzjoni_km2    = 77
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 199
|poż_densità_popolazzjoni    = 115
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $344.727 biljun&lt;ref name=imf1&gt;{{ċita web |url= http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&amp;ey=2017&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=926&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=10&amp;pr.y=11 |titlu= Report for Selected Countries and Subjects |xogħol= World Economic Outlook Database |editur=International Monetary Fund |data = Ottubru 2012 |aċċessdata= 18 ta' Jannar, 2013}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $7,598&lt;ref name=imf1/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{increase}} 0.740&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Statistics.pdf |titlu=Human Development Report 2013 |sena=2013 |editur=Ġnus Magħquda |aċċessdata=14 ta' Marzu 2013}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 78
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Storja tal-Ukrajna|Formazzjoni]]
|avveniment_stabbilit1       = [[Kyivan Rus']]
|data_stabbilit1             = 882
|avveniment_stabbilit2       = [[Renju ta' Galizja–Volhynia|Renju ta'&lt;br /&gt;Galizja–Volhynia]]
|data_stabbilit2             = 1199
|avveniment_stabbilit3       = ''[[Cossack Hetmanate]]''
|data_stabbilit3             = 17 ta' Awwissu 1649
|avveniment_stabbilit4       = [[Repubblika Nazzjonali Ukrena]]
|data_stabbilit4             = 7 ta' Novembru 1917
|avveniment_stabbilit5       = [[Repubblika Popolari tal-Ukrajna tal-Punent|Repubblika Nazzjonali Ukrajna tal-Punent]]
|data_stabbilit5             = 1 ta' Novembru 1918
|avveniment_stabbilit6       = [[Repubblika Sovjetika Soċjalista Ukrena|SSR Ukrajna]]
|data_stabbilit6             = 10 ta' Marzu 1919
|avveniment_stabbilit7       = [[Carpatho-Ukrajna]]
|data_stabbilit7             = 8 ta' Ottubru 1938
|avveniment_stabbilit8       = [[Annessjoni Sovjetika tal-Ukrajna tal-Punent (1939–1940)|Annessjoni Sovjetika&lt;br /&gt;tal-Ukrajna tal-Punent]]
|data_stabbilit8             = 15 ta' Novembru 1939
|avveniment_stabbilit9       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Ukrajna (1941)|Dikjarazzjoni tal-&lt;br /&gt;Indipendenza Ukrajna]]
|data_stabbilit9             = 30 ta' Ġunju 1941
|avveniment_stabbilit10      = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna|Indipendenza mill-&lt;br /&gt;Unjoni Sovjetika]]
|data_stabbilit10            = 24 ta' Awwissu 1991&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;
|valuta                      = [[hryvnia]]
|kodiċi_valuta               = UAH
|żona_ħin                    = [[Ħin Ewropew tal-Lvant|EET]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin Ewropew tal-Lvant tas-Sajf|EEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.ua]]&lt;br /&gt;[[.укр]]
|kodiċi_telefoniku           = +380
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $180.174 biljun&lt;ref name=imf1/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $3,971&lt;ref name=imf1/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       = [[Referendum tal-indipendenza Ukrajna (1991)|Referendum tal-indipendenza]] kien sar fl-1 ta' Diċembru, wara li l-indipendenza Ukrajna kienet finalizzata fis-26 ta' Diċembru. Il-[[Kostituzzjoni tal-Ukrajna|kostituzzjoni attwali]] ġiet adottata fit-28 ta' Ġunju 1996.
}}
L-'''Ukrajna''' ({{awdjo|en-us-Ukraine.ogg|juːˈkreɪn}}; [[Lingwa Ukrena|Ukren]]:''Україна'', translitterata: ''Ukrayina''), hi nazzjon fl-[[Ewropa tal-Lvant]]. L-Ukrajna għandha fruntieri mal-[[Russja]] lejn il-lvant u grigal, mal-[[Bjelorussja]] għall-majjistral, mal-[[Polonja]], is-[[Slovakkja]] u l-[[Ungerija]] lejn il-punent, mar-[[Rumanija]] u l-[[Moldova]] għall-lbiċ, u mal-[[Baħar l-Iswed]] u l-[[Baħar ta' Azov]] fin-nofsinhar u x-xlokk, rispettivament. Il-pajjiż għandhu erja ta' 603,628&amp;nbsp;km², li huwa l-akbar pajjiż fl-[[Ewropa]].&lt;ref&gt;[http://books.google.com/books?id=owsHh0v-QT4C&amp;pg=PA345&amp;dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22&amp;hl=nl&amp;sa=X&amp;ei=CXJKT4KvCOis0QW9oJWmDg&amp;ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&amp;q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&amp;f=false Global Clinical Trials] by [[Richard Chin]], [[Elsevier]], 2011, ISBN 0-12-381537-1 (page 345)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://books.google.com/books?id=JXPK9Qp8Yu8C&amp;pg=PT88&amp;dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia&amp;hl=nl&amp;sa=X&amp;ei=u3NKT6LYNeWe0QWDkoGlDg&amp;ved=0CG8Q6AEwCQ#v=onepage&amp;q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&amp;f=false Futur ta ' Google Earth] by [[Chandler Evans]], [[BookSurge Publishing]], 2008, ISBN 1-4196-8903-7 (page 174)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UKRCONSUL&quot;&gt;{{ċita web|titlu=Basic facts about Ukraine|url=http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|editur=Ukrainian consul in NY|aċċessdata=10 ta' Novembru 2010|data-aċċess=2013-08-08|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160326032109/http://ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|arkivju-data=2016-03-26|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

Skont it-teorija popolari u stabbilita sew, l-istat medjevali ta' [[Kyivan Rus]] ġie stabbilit mill-[[Varanġjani]] fid-9 seklu bħala l-ewwel storja rreġistrata mill-stat tal-[[Slavi tal-Lvant]]. In-nazzjon ħareġ b'saħħtu fil-[[Medju Evu]] iżda ddiżintegra fis-seklu 12. Sa nofs is-seklu 14, it-territorji Ukraini kienu taħt ir-regola ta' tliet poteri esterni: l-[[Orda tad-Deħeb]], il-[[Gran Dukat tal-Litwanja]], u r-[[Renju tal-Polonja (1025–1385)|Renju tal-Polonja]].&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/612921/Ukraine/214508/History |titlu=Ukraine :: History – Britannica Online Encyclopedia |editur=Britannica.com |aċċessdata=31 ta' Ottubru, 2011}}&lt;/ref&gt; Wara l-[[Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana]] (1700–1721), l-Ukrajna kienet maqsuma fost numru ta' setgħat reġjonali. Mis-seklu 19, l-akbar parti tal-Ukrajna ġiet integrata fl-[[Imperu Russu]], bil-bqija taħt il-kontroll [[Awstrija-Ungerija|Awstro-Ungeriż]].

F'Novembru tal-2013, beda l-[[Ewromaidan]], sensiela ta' protesti f'[[Kjiv|Kyiv]] u diversi partijiet oħra tal-pajjiż. Dan wassal għal [[Rivoluzzjoni Ukrena tal-2014|rivoluzzjoni]] fejn fiha il-gvern ta' [[Viktor Yanukovych]] ġie mneħħi u floku [[Oleksandr Turchynov]] sar president. Fi Frar tal-2014 bdiet il-[[Kriżi tal-Krimea]], li spiċċat bir-[[Russja]] tieħu kontroll tal-[[Krimea]] u l-belt ta' [[Sevastopol]] f'Marzu, għalkemm dan mhu rikonoxxut mill-ebda pajjiż.

Matul il-Medju Evu, l-Ukrajna kienet is-sit ta' espansjoni Slava bikrija u ż-żona aktar tard saret ċentru ewlieni tal-kultura Slava tal-Lvant taħt l-istat ta' Kyiv Rus, li tfaċċat fis-seklu 9. L-istat eventwalment iddiżintegra f'poteri reġjonali rivali u finalment ġie meqrud mill-invażjonijiet Mongoli tas-seklu 13. Iż-żona mbagħad ġiet ikkontestata, maqsuma, u mmexxija minn varjetà ta 'poteri esterni għas-600 sena ta' wara, inklużi l-Commonwealth Pollakk-Litwan, l-Imperu Awstrijak, l-Imperu Ottoman, u t-Tsardom tar-Russja. Il-Cossack Hetmanate qam fiċ-ċentru tal-Ukrajna fis-seklu 17, iżda kien maqsum bejn ir-Russja u l-Polonja, u eventwalment assorbit fl-Imperu Russu. Żviluppa n-nazzjonaliżmu Ukren u, wara r-Rivoluzzjoni Russa fl-1917, ġiet iffurmata r-Repubblika Popolari Ukrajna ta’ ħajja qasira. Il-Bolxeviki kkonsolidaw il-kontroll fuq ħafna mill-imperu preċedenti u stabbilixxew ir-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukraina, li saret repubblika kostitwenti tal-Unjoni Sovjetika meta ġiet iffurmata fl-1922. Fil-bidu tas-snin tletin, miljuni ta' Ukraini mietu fl-Holodomor, bniedem- għamel ġuħ. L-okkupazzjoni Ġermaniża matul it-Tieni Gwerra Dinjija fl-Ukrajna kienet devastanti, b'7 miljun persuna ċivili Ukrajna maqtula, inklużi l-biċċa l-kbira tal-Lhud Ukraini.

L-Ukrajna kisbet l-indipendenza tagħha fl-1991 meta l-Unjoni Sovjetika xolt u ddikjarat lilha nnifisha newtrali. Ġiet adottata kostituzzjoni ġdida fl-1996. Sensiela ta' dimostrazzjonijiet tal-massa, magħrufa bħala Euromaidan, wasslet għat-twaqqif ta' gvern ġdid fl-2014 wara rivoluzzjoni. Imbagħad ir-Russja okkupat u annesset unilateralment u illegalment il-peniżola tal-Krimea tal-Ukrajna u l-inkwiet favur ir-Russja laħaq il-qofol tiegħu fi gwerra fid-Donbas bejn separatisti appoġġjati mir-Russi u forzi tal-gvern fil-Lvant tal-Ukrajna. Ir-Russja nediet invażjoni fuq skala sħiħa tal-Ukrajna fl-2022. Minn meta faqqgħet il-gwerra mar-Russja, l-Ukrajna kompliet tfittex rabtiet eqreb mal-Istati Uniti, l-Unjoni Ewropea, u n-NATO.

L-Ukrajna hija stat unitarju u s-sistema ta' gvern tagħha hija repubblika semi-presidenzjali. Huwa pajjiż li qed jiżviluppa, l-ifqar fl-Ewropa bil-PGD nominali per capita, u l-korruzzjoni għadha problema kbira. Madankollu, minħabba l-art fertili estensiva tagħha, qabel il-gwerra l-Ukraina kienet waħda mill-akbar esportaturi tal-qamħ fid-dinja. L-Ukrajna hija qawwa medja u l-Forzi Armati Ukrajni huma l-ħames l-akbar forzi armati fid-dinja f'termini ta' persunal attiv u numru totali ta' persunal bit-tmien l-akbar baġit tad-difiża fid-dinja. Il-Forzi Armati Ukrajni joperaw ukoll waħda mill-akbar u l-aktar flotot ta' drone fid-dinja. Huwa membru fundatur tan-Nazzjonijiet Uniti, kif ukoll membru tal-Kunsill tal-Ewropa, l-Organizzazzjoni Dinjija tal-Kummerċ u l-OSKE. Qed fil-proċess li tissieħeb fl-Unjoni Ewropea u applika biex tissieħeb fin-NATO.

Il-Karpazji huma l-ogħla firxa tal-muntanji fl-Ukrajna. L-ogħla quċċata hija Hoverla (2,061) metri

Total tal-fruntieri tal-Ukrajna: 5,581 km, pajjiżi tal-fruntiera (6): Belarus 1,111 km; Ungerija 128 km; Moldova 1,202 km; Polonja 498 km; Rumanija 601 km; Russja 1,944 km, Slovakkja 97 km.

== Etimoloġija ==
L-isem Ukrajna huwa spiss interpretat bħala ġej mit-terminu Slav l-Antik għal 'art tal-fruntiera', kif inhi l-kelma krajina. Interpretazzjoni oħra hija li l-isem Ukraina jfisser &quot;reġjun&quot; jew &quot;pajjiż.&quot;

== Storja ==
=== Storja bikrija ===
[[Stampa:Indo-European migrations.jpg|thumb|left|Migrazzjonijiet Indo-Ewropej bikrija mill-isteppi Pontiċi tal-Ukrajna u r-Russja tal-lum]]
L-għodda tal-ġebel ta' 1.4 miljun sena minn Korolevo, fil-Punent tal-Ukrajna, huma l-eqdem preżenza ominidi datata b’mod sigur fl-Ewropa. L-issetiljar tal-bnedmin moderni fl-Ukrajna u madwarha tmur lura għal 32,000 QK, b'evidenza tal-kultura Gravettian fil-muntanji tal-Krimea. Madwar 4500 QK, il-kultura Neolitika Cucuteni-Trypillia iffjorixxiet f'żoni wesgħin tal-Ukrajna moderna, inklużi Trypillia u r-reġjun kollu ta' Dnieper-Dniester. L-Ukraina hija meqjusa bħala l-post probabbli tal-ewwel domestikazzjoni taż-żiemel. L-ipoteżi Kurgan tpoġġi lir-reġjun Volga-Dnieper tal-Ukrajna u n-Nofsinhar tar-Russja bħala l-patrija lingwistika tal-Proto-Indo-Ewropej. L-ewwel migrazzjonijiet Indo-Ewropej mill-isteppi Pontiċi fit-tielet millennju QK xerrdu l-antenati pastorali tal-isteppa Yamna u l-lingwi Indo-Ewropej f’partijiet kbar tal-Ewropa. Matul l-Età tal-Ħadid, l-art kienet abitata minn Ċimmerjani, Scythians, u Sarmatians li jitkellmu bl-Iran. Bejn is-700 QK u 200 QK kien parti mir-renju Scythian.

Mis-6 seklu QK, kolonji Griegi, Rumani u Biżantini ġew stabbiliti fuq il-kosta tal-Grigal tal-Baħar l-Iswed, bħal f'Tyras, Olbia u Chersonesos. Dawn prosperaw sas-6 seklu wara Kristu. Il-Goti baqgħu fiż-żona, iżda waqgħu taħt il-ħakma tal-Huns li bdew fis-snin 370 Fis-seklu 7, it-territorju li llum huwa l-Lvant tal-Ukrajna kien iċ-ċentru tal-Gran Bulgarija tal-qedem. Fl-aħħar tas-seklu, ħafna mit-tribujiet Bulgari emigraw f'direzzjonijiet differenti u l-Khazars ħadu ħafna mit-territorju.

Fis-sekli 5 u 6, l-Ante, poplu Slav bikri, għexu fl-Ukrajna. Migrazzjonijiet mit-territorji tal-Ukrajna tal-lum tul il-Balkani stabbilixxew ħafna nazzjonijiet Slavi tan-Nofsinhar. Migrazzjonijiet lejn it-tramuntana, li laħqu kważi sal-Lag Ilmen, wasslu għall-emerġenza tal-Ilmen Slavs u l-Krivichs. Wara rejd mill-Avari fis-sena 602 u l-kollass tal-Ante Union, ħafna minn dawn il-popli baqgħu ħajjin bħala tribujiet separati sal-bidu tat-2 millennju.

=== L-età tad-Rus ta' Kyiv ===
[[Stampa:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132).jpg|thumb|L-aktar firxa Rus ta' Kyiv, 1054-1132]]
L-istabbiliment tal-istat ta' Kyiv Rus jibqa’ skur u inċert. L-istat kien jinkludi ħafna mill-Ukraina tal-lum, il-Belarus, u l-parti tal-punent tar-Russja Ewropea. Skont il-Primarja Chronicle, in-nies tar-Rus inizjalment kienu jikkonsistu minn Varangians mill-Iskandinavja. Fl-882, il-prinċep pagan Oleg (Oleh) rebaħ Kyiv minn Askold u Dir u pproklamaha l-kapitali l-ġdida ta' Rus'. Madankollu, storiċi anti-Normanisti jargumentaw li t-tribujiet Slavi tal-Lvant tul il-partijiet tan-Nofsinhar tax-Xmara Dnieper kienu diġà fil-proċess li jiffurmaw stat indipendenti. L-elite Varangian, inkluża d-dinastija Rurik li tmexxi, aktar tard assimilaw fil-popolazzjoni Slava. Kyiv Rus kienet komposta minn diversi prinċipalitajiet immexxija minn kniazes Rurikid interrelatati (&quot;prinċpijiet&quot;), li ħafna drabi ġġieldu bejniethom għall-pussess ta 'Kiev.

Matul is-sekli 10 u 11, Kyiv Rus saret l-akbar u l-aktar stat qawwi fl-Ewropa, perjodu magħruf bħala l-Età tad-Deheb tagħha. Beda bir-renju ta 'Vladimir il-Kbir (980-1015), li introduċa l-Kristjaneżmu. Matul ir-renju ta’ ibnu, Yaroslav l-Għerf (1019-1054), Kyiv Rus laħqet il-quċċata tal-iżvilupp kulturali u l-qawwa militari tagħha. L-istat malajr frammenta hekk kif reġgħet żdiedet l-importanza relattiva tas-setgħat reġjonali. Wara qawmien mill-ġdid finali taħt il-ħakma ta 'Vladimir II Monomachus (1113-1125) u ibnu Mstislav (1125-1132), Kyiv Rus' eventwalment iddiżintegrat f'prinċipalitajiet separati wara l-mewt ta 'Mstislav, għalkemm is-sjieda ta' Kyiv xorta Ikollha prestiġju kbir għal għexieren ta 'snin. . Fis-sekli 11 u 12, il-konfederazzjoni nomadika ta’ Kumani u Kipchaks li jitkellmu bit-Turk kienet il-forza dominanti fl-isteppa Pontika fit-tramuntana tal-Baħar l-Iswed.

L-invażjonijiet Mongoli ta' nofs is-seklu 13 qerdu Kyiv Rus'; Wara l-assedju ta' Kyiv fl-1240, il-belt ġiet meqruda mill-Mongols. Fit-territorji tal-punent, il-prinċipalitajiet tal-Galicia u Volhynia kienu qamu qabel, u ngħaqdu biex jiffurmaw il-Prinċipat tal-Galicia-Volhynia. Danjel tal-Galicia, iben Ruman il-Kbir, reġa’ għaqqad ħafna mill-Lbiċ tar-Rus’, inklużi Volhynia, Galicia, u Kyiv. Aktar tard kien inkurunat minn mibgħut papali bħala l-ewwel re tal-Galicia-Volhynia (magħruf ukoll bħala r-Renju ta' Rutenja) fl-1253.

=== Dominazzjoni barranija ===
[[Stampa:Rzeczpospolita2nar.png|thumb|Il-Commonwealth Pollakka-Litwanja laħqet il-limitu massimu tagħha fl-1619, u tgħaqqad il-fruntieri attwali. Il-Polonja u l-Kuruna Pollakka eżerċitaw is-setgħa fuq ħafna mill-Ukrajna wara l-1569.]]
Fl-1349, wara l-Gwerer tal-Galicia-Volhynia, ir-reġjun kien maqsum bejn ir-Renju tal-Polonja u l-Gran Dukat tal-Litwanja. Minn nofs is-seklu 13 sal-aħħar tas-seklu 15, ir-Repubblika ta’ Ġenova waqqfet bosta kolonji fuq il-kosta tat-tramuntana tal-Baħar l-Iswed u bidlithom f'ċentri kummerċjali kbar immexxija mill-konslu, rappreżentant tar-Repubblika. Fl-1430, ir-reġjun ta' Podolia ġie inkorporat fil-Polonja, u l-artijiet tal-Ukrajna tal-lum kienu dejjem aktar stabbiliti mill-Pollakki. Fl-1441, il-prinċep Ġengisidi Haci I Giray waqqaf il-Khanate tal-Krimea fil-peniżola tal-Krimea u l-isteppi tal-madwar; il-Khanate orkestra r-rejds tal-iskjavi tat-Tatar. Matul it-​tliet sekli li ġejjin, il-​kummerċ tal-​iskjavi fil-​Krimea kien se jsarraf madwar żewġ miljun ruħ fir-​reġjun.

Fl-1569, l-Unjoni ta' Lublin stabbilixxiet il-Commonwealth Pollakk-Litwan, u ħafna mill-artijiet Ukraini ġew trasferiti mil-Litwanja għall-Kuruna tar-Renju tal-Polonja, u saru de jure territorju Pollakk. Taħt il-pressjonijiet tal-Polonizzazzjoni, ħafna sidien tal-artijiet Ruteni kkonvertew għall-Kattoliċiżmu u ngħaqdu maċ-ċrieki tan-nobbli Pollakk; oħrajn ingħaqdu mal-Knisja Uniate Ruthenian maħluqa ġdida.

=== Cossack hetmanate ===
Imċaħħda mill-protetturi indiġeni fost in-nobbli Rutenja, il-bdiewa u l-abitanti tal-bliet bdew ifittxu protezzjoni mill-Cossacks Żaporozhian emerġenti. F'nofs is-seklu 17, kważi-stat militari Borżakk, l-Ospitanti ta 'Zaporozhian, ġie ffurmat minn Bormla ta' Dnieper u bdiewa Ruteni. Il-Polonja ftit li xejn eżerċitat kontroll reali fuq din il-popolazzjoni, iżda sabet li l-Cossacks utli kontra t-Torok u t-Tatari, u t-tnejn kienu xi kultant alleati f'kampanji militari. Madankollu, is-sema ħarxa kontinwa tal-bdiewa Ruteni mis-szlachta Pollakki (ħafna minnhom kienu nobbli Ruteni Polonizzati) u s-soppressjoni tal-Knisja Ortodossa keċċew lill-Bormli. Dawn tal-aħħar ma kellhom l-ebda rekwiżit li jieħdu l-armi kontra dawk li qiesu bħala għedewwa u okkupanti, inkluż il-Knisja Kattolika mar-rappreżentanti lokali tagħha.

[[Stampa:Hondius Bohdan Khmelnytsky.jpg|thumb|Hetman Bohdan Khmelnytsky stabbilixxa stat Cossack indipendenti wara r-rewwixta tal-1648 kontra l-Polonja.]]

Fl-1648, Bohdan Khmelnytsky mexxa l-akbar rewwixta tal-Cossack kontra l-Commonwealth u r-re Pollakk, li gawdew appoġġ mifrux mill-popolazzjoni lokali. Khmelnytsky waqqaf il-Cossack Hetmanate, li kien jeżisti sal-1764 (xi sorsi jsostnu sa l-1782). Wara li Khmelnytsky sofra telfa qawwija fil-Battalja ta 'Berestechko fl-1651, huwa rrikorriet għat-Tsar Russu għall-għajnuna. Fl-1654, Khmelnytsky kien soġġett għall-Ftehim Pereiaslav, li jifforma alleanza militari u politika mar-Russja li għarfet il-lealtà lejn il-monarka Russu.

Wara mewtu, il-Hetmanate ġarrab gwerra devastanti ta' 30 sena bejn ir-Russja, il-Polonja, il-Khanate tal-Krimea, l-Imperu Ottoman u l-Bormlizzi, magħrufa bħala &quot;Il-Rovina&quot; (1657–1686), għall-kontroll tal-Hetmanate tal-Cossack. It-Trattat tal-Paċi Perpetwu bejn ir-Russja u l-Polonja fl-1686 qasam l-artijiet tal-Cossack Hetmanate bejniethom, u naqqas il-parti li fuqha l-Polonja kienet talbet is-sovranità mill-Ukrajna fil-punent tax-Xmara Dnieper. Fl-1686, il-Metropolitan ta' kyiv ġie anness mill-Patrijarkat ta' Moska permezz ta 'ittra sinodali tal-Patrijarka Ekumeniku ta' Kostantinopli Dijonisju IV, u b'hekk poġġa lill-Metropolitan ta 'kyiv taħt l-awtorità ta' Moska. Tentattiv biex ireġġa' lura t-tnaqqis sar mill-hetman Bormak Ivan Mazepa (1639-1709), li eventwalment iddefetta lill-Iżvediżi fil-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana (1700-1721) f'tentattiv biex jeħles mid-dipendenza Russa, iżda Kien mgħaffeġ fil-Battalja ta' Poltava (1709).

L-awtonomija tal-Hetmanate kienet ristretta ħafna minn Poltava. Fis-snin 1764-1781, Katerina l-Kbira inkorporat ħafna mill-Ukraina ċentrali fl-Imperu Russu, abolit il-Cossack Hetmanate u l-Zaporozhye Sich, u kienet waħda mill-persuni responsabbli għat-trażżin tal-aħħar rewwixta kbira tal-Cossack, il-Koliivshchyna. Wara l-annessjoni tar-Russja tal-Krimea fl-1783, l-artijiet akkwistati ġodda, issa msejħa Novorossiya, infetħu għall-kolonizzazzjoni mir-Russi. L-awtokrazija zarista stabbilixxiet politika ta 'Russifikazzjoni, trażżan l-użu tal-lingwa Ukraina u tillimita l-identità nazzjonali Ukrajna. Il-parti tal-punent tal-Ukrajna tal-lum kienet aktar tard maqsuma bejn ir-Russja u l-Awstrija mmexxija mill-Habsburg wara l-waqgħa tal-Commonwealth Pollakka-Litwana fl-1795.

=== Seklu 19 u kmieni fl-20 ===
[[Stampa:Polish troops in Kiev.jpg|thumb|Truppi Pollakki jidħlu f'kyiv f'Mejju 1920 matul il-Gwerra Pollakka-Sovjetika. Wara l-iffirmar tal-Paċi ta' Riga fit-18 ta' Marzu, 1921, il-Polonja ħadet il-kontroll tal-Ukrajna tal-Punent tal-lum, filwaqt li s-Sovjetiċi ħadu l-kontroll tal-Lvant u ċ-ċentru tal-Ukrajna.]]
Is-seklu 19 rat iż-żieda tan-nazzjonaliżmu Ukren. Biż-żieda fl-urbanizzazzjoni u l-modernizzazzjoni u tendenza kulturali lejn nazzjonaliżmu romantiku, ħarġet intelligentsia Ukrajna impenjata għall-qawmien mill-ġdid nazzjonali u l-ġustizzja soċjali. Il-poeta qaddej li sar nazzjonalità Taras Shevchenko (1814-1861) u t-teorist politiku Mykhailo Drahomanov (1841-1895) mexxew il-moviment nazzjonalista li qed jikber. Filwaqt li l-kundizzjonijiet għall-iżvilupp tagħha fil-Galizia Awstrijaka taħt l-Habsburgs kienu relattivament ħelwin, il-parti Russa (magħrufa storikament bħala &quot;Little Russia&quot; jew &quot;Nofsinhar tar-Russja&quot;) iffaċċjat restrizzjonijiet severi, li waslet biex tipprojbixxi prattikament il-kotba kollha li jaqra ġew ippubblikati bl-Ukrajna fl-1876.

L-Ukrajna, bħall-bqija tal-Imperu Russu, ingħaqdet mar-Rivoluzzjoni Industrijali aktar tard mill-biċċa l-kbira tal-Ewropa tal-Punent minħabba li żammet is-serf sal-1861. Minbarra ħdejn l-għelieqi tal-faħam li għadhom kif ġew skoperti tad-Donbas, u f'xi bliet akbar bħal Odessa u Kyiv, L-Ukraina baqgħet fil-biċċa l-kbira ekonomija agrikola u ta' estrazzjoni tar-riżorsi. Il-parti Awstrijaka tal-Ukrajna kienet partikolarment fqira, u ġiegħlet mijiet ta' eluf ta' bdiewa jemigraw, li ħolqu s-sinsla ta' dijaspora Ukrajna estensiva f'pajjiżi bħall-Kanada, l-Istati Uniti, u l-Brażil. Xi wħud mill-Ukraini stabbilixxew ukoll fil-Lvant Imbiegħed. Skont iċ-ċensiment tal-1897, kien hemm 223,000 Ukrain etniku fis-Siberja u 102,000 fl-Asja Ċentrali. 1.6 miljun ruħ oħra emigraw lejn il-Lvant fl-għaxar snin wara li nfetħet il-Ferroviji Trans-Siberjani fl-1906. Iż-żoni tal-Lvant Imbiegħed b'popolazzjonijiet etniċi Ukraini saru magħrufa bħala l-Ukrajna l-Ħadra.

L-Ukrajna kienet mgħaddsa fil-kaos mal-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija, u l-ġlied fuq l-art Ukrajna baqa’ jippersisti sal-aħħar tal-1921. Fil-bidu, l-Ukraini kienu maqsuma bejn l-Awstrija-Ungerija, jiġġieldu għall-Poteri Ċentrali, għalkemm il-maġġoranza l-kbira servew fl-Armata Imperjali Russa, li kienet parti mit-Triple Entente, taħt ir-Russja. Meta l-Imperu Russu waqa’, il-kunflitt sar il-Gwerra tal-Indipendenza tal-Ukrajna, bl-Ukraini jiġġieldu flimkien, jew kontra, l-armati l-Aħmar, l-Abjad, l-Iswed u l-Ħodor, bil-Pollakki, l-Ungeriżi (fit-Transcarpathia) u l-Ġermaniżi wkoll jintervjenu f’diversi okkażjonijiet.

[[Stampa:Ukrainian national costumes 04.jpg|thumb|Żgħażagħ lebsin il-kostum nazzjonali tal-Ukrajna waqt ċerimonja li tfakkar l-“Att ta' Riunifikazzjoni tar-Repubblika Popolari tal-Ukraina u r-Repubblika Popolari tal-Ukrajna tal-Punent” tat-22 ta' Jannar, 1919, li ssir kull sena fi 22 belt tal-Ukrajna.]]

L-ewwel tentattiv biex jinħoloq stat indipendenti, ir-Repubblika tal-Poplu tal-Ukrajna (UNR) li tegħleb lejn ix-xellug, tħabbar minn Mykhailo Hrushevsky, iżda l-perjodu kien ikkawżat minn ambjent politiku u militari estremament instabbli. L-ewwel ġie maħlul f'kolp ta' stat immexxi minn Pavlo Skoropadskyi, li ħalla l-Istat Ukren taħt il-protettorat Ġermaniż, u l-attentat biex tiġi restawrata l-UNR taħt id-Direttorat fl-aħħar falla hekk kif l-armata Ukrajna kienet regolarment maħkuma minn forzi oħra. Ir-Repubblika tal-Poplu tal-Ukrajna tal-Punent u r-Repubblika Hutsul li damu żmien qasir naqsu wkoll li jingħaqdu mal-bqija tal-Ukrajna.

Ir-riżultat tal-kunflitt kien rebħa parzjali għat-Tieni Repubblika Pollakka, li annesset il-provinċji tal-Punent tal-Ukrajna, kif ukoll rebħa fuq skala akbar għall-forzi pro-Sovjetiċi, li rnexxielhom iwarrbu l-fazzjonijiet li kien fadal u eventwalment stabbilixxew is-Sovjetika. Ir-Repubblika Soċjalista tal-Ukrajna (l-Ukrajna Sovjetika). Sadanittant, il-Bukovina ta’ llum kienet okkupata mir-Rumanija u r-Rutenja tal-Karpazji ġiet ammessa fiċ-Ċekoslovakkja bħala reġjun awtonomu.

Il-kunflitt fuq l-Ukrajna, parti mill-Gwerra Ċivili Russa, qered l-ex Imperu Russu kollu, inkluż l-Ukrajna ċentrali u tal-Lvant. Il-ġlied ħalla aktar minn 1.5 miljun mejta u mijiet ta' eluf ta' bla dar fit-territorju tal-eks Imperu Russu. Il-provinċji tal-Lvant ġew affettwati wkoll minn ġuħ fl-1921.

=== Perjodu ta' bejn il-gwerer ===
[[Stampa:HolodomorKharkiv 1933 Wienerberger.jpg|thumb|Bdiewa bil-ġuħ fi triq f'Kharkiv, 1933. Il-kollettivizzazzjoni tal-uċuħ tar-raba' u l-konfiska tagħhom mill-awtoritajiet Sovjetiċi wasslu għal ġuħ kbir fl-Ukrajna Sovjetika magħrufa bħala Holodomor.]]
Matul il-perjodu ta' bejn il-gwerra, fil-Polonja, il-Marixxall Józef Piłsudski fittex l-appoġġ tal-Ukrajna billi offra awtonomija lokali bħala mod biex tiġi minimizzata l-influwenza Sovjetika fir-reġjun tal-Lvant ta' Kresy tal-Polonja. Madankollu, dan l-approċċ ġie abbandunat wara l-mewt ta' Piłsudski fl-1935, minħabba l-inkwiet kontinwu fost il-popolazzjoni Ukrena, inkluż il-qtil ta' uffiċjali tal-gvern Pollakk mill-Organizzazzjoni tan-Nazzjonalisti Ukraini (OUN); bil-gvern Pollakk jirrispondi billi jillimita d-drittijiet ta' nies li ddikjaraw in-nazzjonalità Ukrena. Konsegwentement, il-moviment nazzjonalista u militanti taħt l-art Ukrajn, li tfaċċa fl-1920s, kiseb appoġġ usa'.

Sadanittant, l-Ukrajna Sovjetika li għadha kif ġiet iffurmata saret waħda mir-repubbliki fundaturi tal-Unjoni Sovjetika. Matul l-1920, taħt il-politika ta' Ukrainization segwita mit-tmexxija komunista nazzjonali ta' Mykola Skrypnyk, it-tmexxija Sovjetika inizjalment ħeġġet qawmien mill-ġdid nazzjonali fil-kultura u l-lingwa Ukrajna. L-Ukrainization kienet parti mill-politika Sovjetika tal-Korenizzazzjoni (litteralment, indiġenizzazzjoni), li kellha l-għan li tippromwovi l-avvanz tal-popli indiġeni, il-lingwa u l-kultura tagħhom fil-gvern tar-repubbliki rispettivi tagħhom.

Madwar l-istess żmien, il-mexxej Sovjetiku Vladimir Lenin waqqaf il-Politika Ekonomika Ġdida (NEP), li introduċiet forma ta' soċjaliżmu tas-suq, li ppermettiet xi sjieda privata ta' negozji produttivi żgħar u ta' daqs medju, bit-tama li terġa' tinbena l-Unjoni Sovjetika ta' wara l-gwerra li kellha. ġew meqruda kemm mill-Ewwel Gwerra Dinjija kif ukoll aktar tard mill-gwerra ċivili. L-NEP rnexxielu jirrestawra n-nazzjon li qabel kien mifni bil-gwerra għal-livelli ta' produzzjoni u produzzjoni agrikola ta' qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija f'nofs is-snin għoxrin, ħafna minn dawn tal-aħħar ibbażati fl-Ukrajna.] Dawn il-politiki ġibdu ħafna figuri prominenti tal-UNR ta' qabel, inklużi dawk ta' qabel. Il-mexxej tal-UNR Hrushevsky, biex jirritornaw fl-Ukrajna Sovjetika, fejn ġew aċċettati u pparteċipaw fl-avvanz tax-xjenza u l-kultura Ukrajna.

Dan il-perjodu tqassar meta Joseph Stalin sar il-mexxej tal-USSR wara l-mewt ta' Lenin. Stalin elimina n-NEP f'dik li saret magħrufa bħala l-Great Break. Li bdiet fl-aħħar tas-snin 20 u diġà b'ekonomija ppjanata ċentralment, l-Ukrajna Sovjetika pparteċipat fi pjan ta' industrijalizzazzjoni li kkwadrupla l-produzzjoni industrijali tagħha matul it-tletinijiet.

Madankollu, bħala konsegwenza tal-politika l-ġdida ta 'Stalin, il-bdiewa Ukrajni sofrew il-konsegwenzi tal-programm ta' kollettivizzazzjoni tal-uċuħ agrikoli. Il-kollettivizzazzjoni kienet parti mill-ewwel pjan ta' ħames snin u kienet infurzata minn truppi regolari u l-pulizija sigrieta magħrufa bħala ċ-Cheka. Dawk li rreżistu ġew arrestati u deportati lejn gulags u kampijiet tax-xogħol. Peress li l-membri tal-irziezet kollettivi kultant ma tħallewx jirċievu qamħ sakemm jintlaħqu kwoti mhux realistiċi, miljuni ta' nies mietu bil-ġuħ f'ġuħ magħruf bħala Holodomor jew il-“Ġuħ il-Kbir”, li ġie rikonoxxut minn xi pajjiżi bħala att ta' ġenoċidju mwettaq minn Joseph Stalin u notevoli Sovjetiċi oħra.

Wara l-Gwerra Ċivili Russa u l-kollettivizzazzjoni, il-Kbir Purge, filwaqt li qatlet l-għedewwa politiċi perċepiti ta’ Stalin, irriżulta f’telf profond ta' ġenerazzjoni ġdida ta' intellettwali Ukraini, magħrufa llum bħala r-Rinaxximent Esegwit.

=== It-Tieni Gwerra Dinjija ===
[[Stampa:Ukraine-growth.png|thumb|Evoluzzjoni territorjali tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukraina, 1922-1954]]
Wara l-invażjoni tal-Polonja f'Settembru 1939, it-truppi Ġermaniżi u Sovjetiċi qasmu t-territorju tal-Polonja. Għalhekk, il-Galizia tal-Lvant u Volhynia bil-popolazzjoni Ukraina tagħhom saru parti mill-Ukrajna. Għall-ewwel darba fl-istorja, in-nazzjon kien magħqud. Saru aktar gwadanni territorjali fl-1940, meta l-SSR tal-Ukrajna inkorporat id-distretti tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar ta' Bessarabia, Bukovina tat-Tramuntana, u r-reġjun ta' Hertsa mit-territorji li l-USSR ġiegħlet lir-Rumanija, għalkemm ċediet il-parti tal-punent tar-Repubblika Soċjalista Sovjetiku Awtonomu għall-SSR tal-Moldova maħluqa ġdida. Dawn il-konkwisti territorjali tal-USSR ġew rikonoxxuti internazzjonalment mit-trattati ta' paċi ta' Pariġi tal-1947.

L-armati Ġermaniżi invadew l-Unjoni Sovjetika fit-22 ta' Ġunju, 1941, u bdew kważi erba' snin ta' gwerra totali. L-Assi inizjalment avvanza kontra l-isforzi ddisprati iżda bla suċċess tal-Armata l-Ħamra. Fil-Battalja ta' Kyiv, il-belt ġiet imfaħħra bħala &quot;Belt Eroj&quot;, minħabba r-reżistenza ħarxa tagħha. Aktar minn 600,000 suldat Sovjetiku (jew kwart tal-Front tal-Punent Sovjetiku) inqatlu jew ittieħdu priġunieri hemmhekk, u ħafna sofrew trattament ħażin sever. Wara l-konkwista tagħha, il-biċċa l-kbira tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ukrajna ġiet organizzata fi ħdan ir-Reichskommissariat Ukraina, bl-intenzjoni li tisfrutta r-riżorsi tagħha u eventwalment l-issetiljar Ġermaniż. Xi Ukraini tal-Punent, li kienu ssieħbu fl-Unjoni Sovjetika biss fl-1939, faħħru lill-Ġermaniżi bħala liberaturi, iżda dan ma damx ħafna peress li n-Nażisti għamlu ftit attentati biex jisfruttaw skuntentizza bil-politika Stalinista. Minflok, in-Nazi ppreservaw is-sistema tal-farms kollettivi, wettqu politiki ġenoċidali kontra l-Lhud, iddeportaw miljuni ta' nies biex jaħdmu fil-Ġermanja, u bdew programm ta' depopolazzjoni biex jippreparaw għall-kolonizzazzjoni Ġermaniża. Huma mblukkaw it-trasport tal-ikel fuq ix-Xmara Dnieper.

Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-Ukraini ġġieldu fi jew flimkien mal-Armata l-Ħamra u r-reżistenza Sovjetika, tfaċċa moviment indipendenti tal-Armata Insurġenti tal-Ukrajna (UPA, 1942) fil-punent tal-Ukrajna. Inħoloq bħala l-forzi armati tal-Organizzazzjoni klandestina tan-Nazzjonalisti Ukraini (OUN). Iż-żewġ organizzazzjonijiet, l-OUN u l-UPA, appoġġaw l-għan ta' stat Ukren indipendenti fit-territorju b’maġġoranza etnika Ukrajna. Għalkemm dan ġab kunflitt mal-Ġermanja Nażista, xi drabi l-ġwienaħ Melnyk tal-OUN alleat ruħu mal-forzi Nażisti. Minn nofs l-1943 sat-tmiem tal-gwerra, l-UPA wettqet massakri ta' Pollakki etniċi fir-reġjuni ta' Volhynia u tal-Lvant tal-Galizia, u qatlet madwar 100,000 persuna ċivili Pollakka, u qanqlet tpattija. Dawn il-massakri organizzati kienu tentattiv mill-OUN biex jinħoloq stat Ukren omoġenju mingħajr minoranza Pollakka li tgħix fil-fruntieri tagħha, u biex jipprevjeni lill-istat Pollakk ta' wara l-gwerra milli jasserixxi s-sovranità fuq żoni li kienu parti mill-gwerra ta' qabel il-gwerra. Wara l-gwerra, l-UPA kompliet tiġġieled l-USSR sal-1950s. Fl-istess ħin, l-Armata tal-Ħelsien tal-Ukrajna, moviment nazzjonalista ieħor, ġġieled flimkien man-Nazi.

[[Stampa:Ruined Kiev in WWII.jpg|thumb|Kyiv ġarrbet ħsarat sinifikanti matul it-Tieni Gwerra Dinjija u kienet okkupata mill-Ġermaniżi mid-19 ta' Settembru, 1941 sas-6 ta' Novembru, 1943.]]

B'kollox, in-numru ta' Ukraini etniċi li ġġieldu fil-gradi tal-armata Sovjetika huwa stmat bejn 4.5 miljun u 7 miljun; Nofs l-unitajiet ta' reżistenza tal-gwerillieri partiġġjani favur is-Sovjetika, li kienu jammontaw sa 500,000 suldat fl-1944, kienu wkoll Ukraini. B'mod ġenerali, iċ-ċifri għall-Armata Insurġenti Ukrajna mhumiex affidabbli, b’ċifri li jvarjaw bejn 15,000 u sa 100,000 ġellieda.

Il-maġġoranza l-kbira tal-ġlied fit-Tieni Gwerra Dinjija seħħew fuq il-Front tal-Lvant. It-telf totali kkaġunat fuq il-popolazzjoni Ukrajna matul il-gwerra huwa stmat għal 6 miljun, inkluż madwar miljun u nofs Lhudi maqtula mill-Einsatzgruppen, xi drabi bl-għajnuna ta' kollaboraturi lokali. Mit-8.6 miljun telf ta' truppi Sovjetiċi stmati, 1.4 miljun kienu Ukraini etniċi. Jum il-Vitorja huwa ċċelebrat bħala waħda mill-ħdax-il festa nazzjonali tal-Ukrajna.

=== l-Ukrajna sovjetika ta' wara l-gwerra ===
Ir-repubblika ġarrbet ħsara kbira mill-gwerra u kienu meħtieġa sforzi sinifikanti biex tirkupra. Inqerdu aktar minn 700 belt u 28,000 raħal. Is-sitwazzjoni marret għall-agħar bil-ġuħ fl-1946-1947, li kienet ikkawżata minn nixfa u qerda tal-infrastruttura fi żmien il-gwerra, li qatlet mill-inqas għexieren ta' eluf ta' nies. Fl-1945, l-SSR Ukrajna saret waħda mill-membri fundaturi tan-Nazzjonijiet Uniti (NU), parti minn ftehim speċjali fil-Konferenza ta' Yalta, u, flimkien mal-Belarus, kellha drittijiet tal-vot fin-NU minkejja li ma kinux indipendenti. Barra minn hekk, l-Ukraina għal darb'oħra espandiet il-fruntieri tagħha billi annesset Zakarpattia, u l-popolazzjoni saret ħafna aktar omoġenizzata minħabba t-trasferimenti tal-popolazzjoni ta 'wara l-gwerra, li ħafna minnhom, bħal fil-każ tal-Ġermaniżi u t-Tatari tal-Krimea, ġew sfurzati. Fl-1 ta 'Jannar 1953, l-Ukraini kienu t-tieni biss wara r-Russi fost &quot;deportati speċjali&quot; adulti, li jammontaw għal 20% tat-total.

Wara l-mewt ta' Stalin fl-1953, Nikita Khrushchev sar il-mexxej il-ġdid tal-USSR, li beda l-politika ta' de-Stalinization u Thaw ta' Khrushchev. Matul il-mandat tiegħu bħala kap tal-Unjoni Sovjetika, il-Krimea ġiet trasferita mill-SFSR Russu għall-SSR tal-Ukraina, formalment bħala rigal ta' ħbiberija lill-Ukrajna u għal raġunijiet ekonomiċi. Dan irrappreżenta l-estensjoni finali tat-territorju Ukrajn u fforma l-bażi tal-fruntieri tal-Ukrajna rikonoxxuti internazzjonalment sal-lum. L-Ukrajna kienet waħda mill-aktar repubbliki importanti tal-Unjoni Sovjetika, li rriżultat f'ħafna pożizzjonijiet importanti fl-Unjoni Sovjetika miżmuma mill-Ukraini, inkluż notevolment Leonid Brezhnev, Segretarju Ġenerali tal-Partit Komunista tal-Unjoni Sovjetika mill-1964 sal-1982. Madankollu, hija kien hu u l-maħtur tiegħu fl-Ukrajna, Volodymyr Shcherbytsky, li ppresedu r-Russifikazzjoni estensiva tal-Ukrajna u li kienu strumentali fir-repressjoni ta' ġenerazzjoni ġdida ta' intellettwali Ukraini magħrufa bħala s-Sixtiers.

L-Ukraina Sovjetika malajr saret ċentru ewlieni tal-industrija tal-armi Sovjetika u r-riċerka ta 'teknoloġija għolja, għalkemm l-industrija tqila xorta kellha influwenza barra. Il-gvern Sovjetiku investa fi proġetti ta 'enerġija idroelettrika u nukleari biex jissodisfa d-domanda għall-enerġija li kien jinvolvi l-iżvilupp. Madankollu, fis-26 ta 'April, 1986, reattur fl-impjant tal-enerġija nukleari ta' Chernobyl sploda, li rriżulta fid-diżastru ta 'Chernobyl, l-agħar inċident ta' reattur nukleari fl-istorja. 

=== Indipendenza ===
[[Stampa:RIAN archive 848095 Signing the Agreement to eliminate the USSR and establish the Commonwealth of Independent States.jpg|thumb|Il-President Ukrain Leonid Kravchuk u l-President Russu Boris Yeltsin jiffirmaw il-Ftehim ta' Belavezha, li xolt l-Unjoni Sovjetika, fit-8 ta' Diċembru, 1991.]]
Mikhail Gorbachev wettaq politika ta' liberalizzazzjoni limitata tal-ħajja pubblika, magħrufa bħala perestroika, u pprova jirriforma ekonomija staġnata. Dan tal-aħħar fallew, iżda d-demokratizzazzjoni tal-Unjoni Sovjetika qanqlet tendenzi nazzjonalisti u separatisti fost minoranzi etniċi, inklużi Ukraini. Bħala parti mill-hekk imsejħa parata tas-sovranitajiet, fis-16 ta' Lulju, 1990, is-Sovjet Suprem elett tal-SSR tal-Ukraina adotta d-Dikjarazzjoni tas-Sovranità tal-Istat tal-Ukraina. Wara kolp ta' stat fallut minn xi mexxejja komunisti f'Moska biex jiddepożitaw lil Gorbachev, ġiet ipproklamata l-indipendenza assoluta fl-24 ta' Awwissu, 1991. Ġiet approvata minn 92% tal-elettorat Ukren f’referendum fl-1 ta' Diċembru. Il-president il-ġdid tal-Ukrajna, Leonid Kravchuk, iffirma l-Ftehim ta' Belavezha u għamel lill-Ukrajna membru fundatur tal-Commonwealth ta' Stati Indipendenti (CIS) ħafna iktar laxk għalkemm l-Ukrajna qatt ma saret membru sħiħ ta' dan tal-aħħar peress li ma rratifikatx il-fondazzjoni tal-Ukrajna is-CIS. Dawn id-dokumenti ssiġġillaw id-destin tal-Unjoni Sovjetika, li ivvotat formalment it-triq tagħha biex teżisti fis-26 ta' Diċembru.

Inizjalment kien maħsub li l-Ukrajna kellha kundizzjonijiet ekonomiċi favorevoli meta mqabbla mar-reġjuni l-oħra tal-Unjoni Sovjetika, għalkemm kienet waħda mill-ifqar repubbliki Sovjetiċi fiż-żmien tax-xoljiment. Madankollu, matul it-tranżizzjoni tiegħu għall-ekonomija tas-suq, il-pajjiż esperjenza tnaqqis ekonomiku aktar profond minn kważi r-repubbliki ta 'qabel Sovjetiċi l-oħra kollha. Matul ir-riċessjoni, bejn l-1991 u l-1999, l-Ukrajna tilfet 60% tal-PGD tagħha u sofriet minn iperinflazzjoni li laħqet il-quċċata ta' 10,000% fl-1993. Is-sitwazzjoni stabbilizzat biss ħafna wara li l-munita l-ġdida, il-hryvnia, waqgħet drastikament fl-aħħar tal-1998, parzjalment bħala konsegwenza tal-inadempjenza tad-dejn Russu aktar kmieni dik is-sena. Il-wirt tal-politiki ekonomiċi tad-disgħinijiet kien il-privatizzazzjoni massiva tal-proprjetà tal-istat li ħolqot klassi ta 'individwi estremament qawwija u għonja magħrufa bħala oligarki. Il-pajjiż imbagħad waqa 'f'serje ta' riċessjonijiet qawwija bħala riżultat tal-kriżi finanzjarja globali tal-2008, il-bidu tal-gwerra Russa-Ukraina fl-2014, u finalment l-invażjoni fuq skala sħiħa mir-Russja li bdiet fl-24 ta' Frar 2022. L-ekonomija tal-Ukraina b'mod ġenerali prestazzjoni baxxa minn meta kisbet l-indipendenza minħabba korruzzjoni mifruxa u ġestjoni ħażina, li, partikolarment fid-disgħinijiet, wasslu għal protesti u strajks organizzati. Il-gwerra mar-Russja żammet irkupru ekonomiku sinifikanti fis-snin 2010, filwaqt li l-isforzi biex tiġi miġġielda l-pandemija tal-COVID-19, li waslet fl-2020, saru ħafna aktar diffiċli minħabba rati baxxi ta’ tilqim u, aktar tard fil-pandemija, minħabba l-invażjoni li għaddejja.

Minn perspettiva politika, waħda mill-karatteristiċi li jiddefinixxu l-politika Ukraina hija li għal ħafna mill-ħin kienet maqsuma madwar żewġ kwistjonijiet: ir-relazzjoni bejn l-Ukrajna, il-Punent u r-Russja, u l-qasma klassika tax-xellug-lemin. L-ewwel żewġ presidenti, Kravchuk u Leonid Kuchma, kellhom it-tendenza li jibbilanċjaw viżjonijiet opposti tal-Ukrajna, għalkemm Yushchenko u Yanukovych kienu ġeneralment favur il-Punent u favur ir-Russja, rispettivament. Kien hemm żewġ protesti kbar kontra Yanukovych: ir-Rivoluzzjoni Oranġjo fl-2004, meta għexieren ta' eluf ta' nies ħarġu jipprotestaw kontra l-frodi elettorali favur tiegħu (Yushchenko eventwalment ġie elett president), u oħra fix-xitwa tal-2013/2014, meta aktar nies Huma nġabru fl-Euromaidan biex jopponu r-rifjut ta' Yanukovych li jiffirma l-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Unjoni Ewropea u l-Ukrajna. Fi tmiem il-protesti fil-21 ta' Frar 2014, huwa ħarab mill-Ukrajna u twaqqa' mill-parlament f'dik li tissejjaħ ir-Rivoluzzjoni tad-Dinjità, iżda r-Russja rrifjutat li tirrikonoxxi lill-gvern interim favur il-Punent, u sejħitlu ġunta u ddenunzjat l-avvenimenti. bħala kolp ta' stat sponsorjat mill-Istati Uniti.

Għalkemm ir-Russja kienet iffirmat il-memorandum ta' Budapest fl-1994 li qal li l-Ukrajna trid tagħti l-armi nukleari bi skambju għal garanziji ta' sigurtà u integrità territorjali, irreaġixxiet b’mod vjolenti għal dawn l-avvenimenti u bdiet gwerra kontra l-ġar tal-punent tagħha. Fl-aħħar ta' Frar u l-bidu ta' Marzu 2014, annessa l-Krimea billi tuża l-Navy tagħha f'Sevastopol, kif ukoll l-hekk imsejħa irġiel ħodor żgħar; Wara li dan irnexxielu, nieda gwerra prokura fid-Donbas permezz tar-Repubblika Popolari ta' Donetsk u r-Repubblika Popolari ta' Luhansk. L-ewwel xhur tal-kunflitt mas-separatisti appoġġjati mir-Russi kienu bla xkiel, iżda l-forzi Russi bdew invażjoni miftuħa fid-Donbas fl-24 ta' Awwissu,, 2014. Flimkien imbuttaw lit-truppi Ukraini lura lejn il-linja ta' quddiem stabbilita fi Frar 2015, jiġifieri wara li l-Ukrajna truppi rtiraw minn Debaltseve. Il-kunflitt baqa' fi stat kemmxejn iffriżat sas-sigħat bikrin tal-24 ta' Frar, 2022, meta r-Russja pproċediet b'invażjoni kontinwa tal-Ukrajna. It-truppi Russi jikkontrollaw madwar 17% tat-territorju rikonoxxut internazzjonalment tal-Ukrajna, li jikkostitwixxi 94% tal-Oblast ta' Luhansk, 73% tal-Oblast ta' Kherson, 72% tal-Oblast ta' Zaporizhia, 54% tal-Oblast ta' Donetsk u l-Krimea kollha, għalkemm ir-Russja falliet bil-pjan inizjali tagħha, u It-truppi Ukraini rkupraw parti mit-territorju f'kontrooffensivi.

Il-kunflitt militari mar-Russja wassal biex il-politika tal-gvern tinbidel lejn il-Punent. Ftit wara li Yanukovych ħarab mill-Ukrajna, il-pajjiż iffirma l-ftehim ta' assoċjazzjoni mal-UE f'Ġunju 2014 u ċ-ċittadini tiegħu ngħataw eżenzjoni mill-viża biex jivvjaġġaw lejn l-Unjoni Ewropea tliet snin wara. F'Jannar 2019, il-Knisja Ortodossa tal-Ukrajna ġiet rikonoxxuta bħala indipendenti minn Moska, bidlet id-deċiżjoni tal-1686 tal-Patrijarka ta' Kostantinopli u tat daqqa ta' ħarta ġdida lill-influwenza ta' Moska fl-Ukrajna. Fl-aħħarnett, f'nofs gwerra fuq skala sħiħa mar-Russja, l-Ukrajna kisbet status ta' kandidat tal-Unjoni Ewropea fit-23 ta' Ġunju, 2022. Kampanja wiesgħa kontra l-korruzzjoni bdiet kmieni fl-2023 bir-riżenji ta' diversi deputati ministri u kapijiet reġjonali waqt riorganizzazzjoni ta' il-gvern. L-Ukrajna qabdet diversi insedjamenti u bliet fir-reġjun ta' Kursk tar-Russja mit-6 ta' Awwissu, 2024 u stabbilixxiet Gvern Militari hemmhekk mill-15 ta' Awwissu 2024.

== Ġeografija ==
[[Stampa:Белокузьминовка.jpg|thumb|left|Muntanji tal-ġibs ħdejn Kramatorsk, Donetsk Oblat, Ukrajna]]
[[Stampa:Topographic map of Ukraine (with borders and towns).svg|thumb|Mappa topografika tal-Ukrajna, bi fruntieri, bliet u rħula.]]
[[Stampa:Map of Ukraine political enwiki.png|thumb|left|Mappa tal-Oblasts tal-Ukrajna u ċ-ċentri amministrattivi tagħhom]]
L-Ukrajna hija t-tieni l-akbar pajjiż fl-Ewropa, wara r-Russja, u l-akbar pajjiż fl-Ewropa. Hija tinsab bejn il-latitudnijiet 44° u 53° N u lonġitudnijiet 22° u 41° E, u tinsab prinċipalment fil-Pjanura tal-Ewropa tal-Lvant. L-Ukraina tkopri erja ta '603,550 kilometru kwadru (233,030 sq mi), b'kosta ta' 2,782 kilometru (1,729 mi).

Il-pajsaġġ tal-Ukrajna jikkonsisti prinċipalment minn steppi fertili (pjanuri bi ftit siġar) u plateaus, qasmu minn xmajjar bħad-Dnieper (Dnipro), is-Severski Donets, id-Dniester u l-Bug tan-Nofsinhar hekk kif joħorġu lejn il-Baħar l-Iswed u l-iżgħar. Il-baħar ta' Azov. Lejn il-Lbiċ, id-delta tad-Danubju tifforma l-fruntiera mar-Rumanija. Ir-reġjuni tal-Ukrajna għandhom karatteristiċi ġeografiċi diversi, li jvarjaw minn artijiet għolja għal artijiet baxxi. L-uniċi muntanji tal-pajjiż huma l-Muntanji Karpazji fil-punent, li minnhom l-ogħla hija Hoverla b'2,061 metru (6,762 pied), u l-Muntanji tal-Krimea, fin-Nofsinhar imbiegħed tul il-kosta.

L-Ukrajna għandha wkoll diversi reġjuni muntanjużi, bħall-Plateau Volyn-Podillia (fil-punent) u l-Plateau Qrib Dnieper (fuq ix-xatt tal-lemin tad-Dnieper). Lejn il-lvant jinsabu l-għoljiet tal-Lbiċ tal-Plateau tar-Russja Ċentrali, minn fejn tgħaddi l-fruntiera mar-Russja. Ħdejn il-Baħar Azov hemm il-firxa tal-muntanji ta 'Donets u l-plateau ta' Azov qrib. Is-silġ imdewweb mill-muntanji jitma’ x-xmajjar u l-kaskati tagħhom.

Ir-riżorsi naturali importanti tal-Ukrajna jinkludu l-litju, il-gass naturali, il-kawlina, l-injam, u abbundanza ta' art li tinħarat. L-Ukrajna għandha ħafna problemi ambjentali. Xi reġjuni m'għandhomx provvisti adegwati ta' ilma tax-xorb. It-tniġġis ta 'l-arja u l-ilma jolqot il-pajjiż, kif ukoll id-deforestazzjoni u t-tniġġis mir-radjazzjoni fil-grigal mill-inċident fl-1986 fl-impjant nukleari ta' Chernobyl. Il-ħsara ambjentali kkawżata mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna ġiet deskritta bħala ekoċidju, il-qerda tad-Diga Kakhovka, tniġġis qawwi, u miljuni ta 'tunnellati ta' debris ikkontaminati stmati li jiswew aktar minn USD50 biljun għat-tiswija.

=== Klima ===
[[Stampa:Yenakievo sq lenin.jpg|thumb|left|Xitwa f'Yenákiyeve, Oblast ta' Donestk, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Koppen-Geiger Map UKR present.svg|thumb|Mappa tal-klassifikazzjoni tal-klima Köppen tal-Ukrajna]]
[[Stampa:Зимовий вечір в крейдяних горах 01.jpg|thumb|left|Pajsaġġ ta' Ivanivske, Oblast ta' Donest, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Derkul River.jpg|thumb|left|Pajsaġġ ta' Xmara Derkul, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna]]
L-Ukrajna tinsab fil-latitudnijiet tan-nofs u ġeneralment għandha klima kontinentali, ħlief għall-kosti tan-Nofsinhar tagħha, li għandhom klimi kesħin semi-aridi u subtropikali umdi. It-temperaturi medji annwali jvarjaw bejn 5.5 u 7 °C (41.9 u 44.6 °F) fit-tramuntana u 11 u 13 °C (51.8 u 55.4 °F) fin-nofsinhar. Il-preċipitazzjoni hija l-ogħla fil-punent u t-tramuntana u l-aktar baxxa fil-lvant u fix-Xlokk. L-Ukrajna tal-Punent, partikolarment fil-Muntanji Karpazji, tirċievi madwar 120 ċentimetru (47.2 in) ta' preċipitazzjoni kull sena, filwaqt li l-Krimea u ż-żoni kostali tal-Baħar l-Iswed jirċievu madwar 40 ċentimetru (15.7 in).

Id-disponibbiltà tal-ilma fil-baċini tax-xmajjar ewlenin hija mistennija tonqos minħabba t-tibdil fil-klima, speċjalment fis-sajf. Dan joħloq riskji għas-settur agrikolu. L-impatti negattivi tat-tibdil fil-klima fuq l-agrikoltura jinħassu l-aktar fin-nofsinhar tal-pajjiż, li għandu klima ta' steppa. Fit-tramuntana, xi għelejjel jistgħu jibbenefikaw minn staġun itwal tat-tkabbir. Il-Bank Dinji ddikjara li l-Ukrajna hija vulnerabbli ħafna għat-tibdil fil-klima.

=== Bijodiversità ===
[[Stampa:WLE - 2020 - Ай-Петринська_яйла.jpg|thumb|Veduta mill-inklinazzjoni tal-punent tal-Muntanja Ai-Petri tal-Plateau Ai-Petri, fil-Krimea, indikata mill-gvern tal-Ukrajna bħala sit ta' wirt naturali.]]
L-Ukrajna fiha sitt ekoreġjuni terrestri: foresti mħallta tal-Ewropa Ċentrali, kumpless tal-foresti sub-Mediterranji tal-Krimea, steppa tal-foresti tal-Ewropa tal-Lvant, foresti mħallta Pannoniċi, foresti tal-koniferi tal-muntanji tal-Karpazji, u steppa Pontika. Hemm kemmxejn aktar foresta tal-koniferi milli jwaqqgħu l-weraq. Iż-żona l-aktar densa ta' foresti hija Polisia fil-majjistral, b'arżnu, ballut u betula. Hemm 45,000 speċi ta' annimali (l-aktar invertebrati), b'madwar 385 speċi fil-periklu elenkati fil-Ktieb tad-Data l-Aħmar tal-Ukrajna. Artijiet mistagħdra ta' importanza internazzjonali jkopru aktar minn 7,000 kilometru kwadru (2,700 sq mi), u d-Delta tad-Danubju hija importanti għall-konservazzjoni.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Захід сонця на вершині скелі Соколине Око.jpg|Inżul ix-xemx mill-&quot;Hawkeye Rock&quot;, monument ġeoloġiku naturali &quot;Protyati Kameni&quot; f'Oblast ta' Chernivtsi, Fl-Ukrajna.
Stampa:Ніжний ранковий світло.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Угорські скелі після дощу.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Поля під Касовою горою.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Prut near Hoverla.jpg|Veduta tax-Xmara Prut f'Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Закатные краски над водохранилищем.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Ніч на озері Сиваш.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Ukraine Dnepr bei Cherson.jpg|Ix-Xmara Dnieper f'Kherson, f'Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Rika Ploska vpadaye v Pivdenny Bug, Khmelnitsky, 2005 07 28.jpg|Kors tal-Bug tan-Nofsinhar hekk kif jgħaddi mill-belt ta' Khmelnytskyy, f'Oblast ta' Khmelnytskyy, fl-Ukrajna
Stampa:Ранок в урочищі.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Краса українського поля.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Вид з гори Парашка.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Sielec 009-Sielec 011.jp|Pajsaġġ madwar Sielec, Drohobych Raion fil-Galicia, il-Punent tal-Ukrajna.
Stampa:С. Неслухів-3.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Байрачна діброва. Балка Генералка. Хортиця.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Zakarpatska-Oblast.JPG|Pajsaġġ f'Oblast ta' Transkarpatija, fl-Ukrajna
Stampa:Black Sea Shore.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Novy Svet, Crimea, Sudak Bay from Kush Kaya.jpg|Pajsaġġ f'Repubblika Awtonoma tal-Krimea, fl-Ukrajna
Stampa:Кельменецька бульбона.jpg|Pajsaġġ f'Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Червень,ранок,Верховина.JPG|Pajsaġġ f'Verjovyna, Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Дніпровські схили та Київське Море - 2.jpg|Pajsaġġ f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Вишгород (Vyshhorod) - Історичний ландшафт Вишгорода (пвн. вал).jpg|Pajsaġġ f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Васильевка (2018).jpg|Pajsaġġ f'Vasýlivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Chornogorodka8.jpg|Pajsaġġ ta' Xmara irpín, fl-Ukrajna
Stampa:Кривий Торець.JPG|Pajsaġġ f'Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Lake - panoramio (8).jpg|Pajsaġġ f'Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Федоренко. Авдеевский карьер 01.jpg|Pajsaġġ f'Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:R.Vovcha.jpg|Pajsaġġ f'Xmara Vovcha, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Maryin cliff in Brianka, Ukraine.jpg|Pajsaġġ f'Brianka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Irmino mine's terricone - panoramio.jpg|Pajsaġġ f'Irmino, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Zimogorye.jpg|Pajsaġġ f', Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Світанок, Заказник ботанічний.jpg|Pajsaġġ f'Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Волчанск Волчья против течения IMG 8129.JPG|Pajsaġġ Xmara Vovcha (Wolf), f'Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Балаклейка.jpg|Pajsaġġ Xmara Balakliia, f'Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Limans black sea coast.jpeg|Il-kosta tal-majjistral tal-Baħar l-Iswed u Limanes
Stampa:Tiligul Liman Kalinovka.jpg|Lag Tiligul f'Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Dniepr river in Kyiv.jpg|Delta tax-Xmara Dnipro fl-[[Kjiv|Kyiv]]
Stampa:Dnipro Basin River Town International.png|Baċir tad-drenaġġ tax-Xmara Dnipro
Stampa:Mertvy Donets near Lugansk.jpg|Xmara Donets ħdejn Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:ISS020-E-27185 - View of Ukraine.jpg|Delta tax-Xmara Dnipro
Stampa:Prymors'kyi Blvd, 24, Mariupol', Donetsk_Oblast, Ukraine - panoramio.jpg|азовське море/azovsʹke Baħar ta' Azov (Prymors'kyi Blvd, 24, Mariupol f'Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Ніжний ранковий світло.jpg|Pajsaġġ f'Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Гора меч - panoramio.jpg|Гора меч, Kramatorsk Raion ([[Ukranjan]]: Краматорський район, romanizzat: Kramatorskyi raion)
&lt;/gallery&gt;

=== Żoni urbani ===
L-Ukrajna għandha 457 belt, li minnhom 176 huma indikati bħala bliet tal-klassi oblast, 279 bħala bliet minuri tal-klassi raion, u tnejn bħala bliet ta' status legali speċjali. Hemm ukoll 886 insedjament tat-tip urban u 28,552 villaġġ.

== Kostituzzjoni ==
=== Kostituzzjoni ===
[[Stampa:Chart Constitution of Ukraine EN.svg|thumb|Dijagramma tas-sistema politika ta' Ukrajna]]
Il-Kostituzzjoni tal-Ukrajna ġiet adottata u ratifikata fil-ħames sessjoni tal-Verkhovna Rada, il-parlament tal-Ukraina, fit-28 ta' Ġunju, 1996. Il-kostituzzjoni ġiet approvata b'315-il vot favur minn 450 vot possibbli (mill-inqas 300 vot favur ) . Il-liġijiet l-oħra kollha u l-atti legali normattivi l-oħra tal-Ukraina għandhom jikkonformaw mal-kostituzzjoni. Id-dritt li tiġi emendata l-kostituzzjoni permezz ta' proċedura leġiżlattiva speċjali huwa esklussivament tal-parlament. L-uniku korp li jista’ jinterpreta l-kostituzzjoni u jiddetermina jekk il-leġiżlazzjoni tikkonformax magħha hija l-Qorti Kostituzzjonali tal-Ukrajna. Mill-1996, il-festa ta' Jum il-Kostituzzjoni ġiet iċċelebrata fit-28 ta' Ġunju. Fis-7 ta' Frar, 2019, il-Verkhovna Rada ivvotat biex temenda l-kostituzzjoni biex tistabbilixxi l-għanijiet strateġiċi tal-Ukrajna bħas-sħubija fl-Unjoni Ewropea u n-NATO.

=== Gvern ===
[[Stampa:Владимир Зеленский (51939489510).jpg|thumb|left|President Volodymyr Zelensky]]
[[Stampa:Book of Condolence (52366372626)_(cropped).jpg|thumb|Prim Ministru Denys Shmyhal]]

Il-president jiġi elett b'vot popolari għal terminu ta' ħames snin u huwa l-kap formali tal-istat. Il-fergħa leġiżlattiva tal-Ukrajna tinkludi l-parlament unikamerali b'450 siġġu, il-Verkhovna Rada. Il-Parlament huwa primarjament responsabbli biex jifforma l-fergħa eżekuttiva u l-Kabinett tal-Ministri, immexxi mill-prim ministru. Il-president iżomm l-awtorità li jinnomina ministri tal-affarijiet barranin u tad-difiża għall-approvazzjoni parlamentari, kif ukoll is-setgħa li jaħtar l-avukat ġenerali u l-kap tas-Servizz tas-Sigurtà.

Il-liġijiet, l-atti tal-parlament u l-kabinett, id-digrieti presidenzjali u l-atti tal-parlament tal-Krimea jistgħu jitħassru mill-Qorti Kostituzzjonali jekk jinstabu li jiksru l-kostituzzjoni. Atti regolatorji oħra huma suġġetti għal reviżjoni ġudizzjarja. Il-Qorti Suprema hija l-korp ewlieni tas-sistema tal-qorti ta' ġurisdizzjoni ġenerali. L-awtonomija lokali hija uffiċjalment garantita. Il-kunsilli lokali u s-sindki tal-bliet huma eletti min-nies u jeżerċitaw kontroll fuq il-baġits lokali. Il-kapijiet tal-amministrazzjonijiet reġjonali u distrettwali jinħatru mill-president skont il-proposti tal-prim ministru.

=== Qrati u infurzar tal-liġi ===
[[Stampa:Klov_Palace. Listed ID 80-382-0462. - 8 Pylypa Orlyka Street, Pechersk Raion, Kiev. - Pechersk 28 09 13 396.jpg|thumb|Il-Palazz Klovsky, is-sede tal-Qorti Suprema tal-Ukrajna]]
Il-liġi marzjali ġiet iddikjarata meta r-Russja invadiet il-pajjiż fi Frar 2022, u għadha fis-seħħ. Il-qrati igawdu minn libertà legali, finanzjarja u kostituzzjonali ggarantita mil-liġi Ukraina mill-2002. L-imħallfin huma fil-biċċa l-kbira protetti tajjeb mit-tkeċċija (ħlief għal kondotta ħażina serja). L-imħallfin tal-qorti jinħatru b'digriet presidenzjali għal terminu inizjali ta' ħames snin, u wara l-pożizzjonijiet tagħhom jiġu kkonfermati għal għomru mill-Kunsill Suprem tal-Ukrajna. Għalkemm għad hemm problemi, is-sistema hija meqjusa li tjiebet ħafna mill-indipendenza tal-Ukrajna fl-1991. Il-Qorti Suprema hija meqjusa bħala korp indipendenti u imparzjali, u f'diversi okkażjonijiet iddeċidiet kontra l-gvern tal-Ukrajna. Il-Proġett tal-Ġustizzja Dinjija jikklassifika lill-Ukrajna fis-66 post minn 99 pajjiż mistħarrġa fl-Indiċi annwali tal-Istat tad-Dritt.

Il-prosekuturi fl-Ukrajna għandhom setgħat akbar milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Ewropej.

[[Stampa:Будикон уряду України, Київ.JPG|thumb|Il-bini tal-Kabinett tal-Ministri]]

L-aġenziji tal-infurzar tal-liġi huma kkontrollati mill-Ministeru tal-Intern. Huma magħmulin prinċipalment mill-forza tal-pulizija nazzjonali u diversi unitajiet u aġenziji speċjalizzati, bħas-servizzi tal-Gwardja tal-Fruntiera tal-Istat u tal-Gwardja tal-Kosta. Aġenziji tal-infurzar tal-liġi, partikolarment il-pulizija, ġew ikkritikati għall-immaniġġjar ħarxa tagħhom tar-Rivoluzzjoni Oranġjo tal-2004. Ħafna eluf ta 'uffiċjali tal-pulizija kienu stazzjonati madwar il-kapital, primarjament biex jiskoraġġixxu dimostranti milli jisfida l-awtorità tal-istat, iżda wkoll biex jipprovdu malajr forza ta' reazzjoni f'każ ta' bżonn; ħafna mill-uffiċjali kienu armati.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Batumi International Conference, on 19 July 2021 03 (cropped).jpg|thumb|Il-President tal-Ġeorġja Salomé Zurabishvili, il-President tal-Moldova Maia Sandu, il-President tal-Ukrajna Volodymyr Zelenskyy, u l-President tal-Kunsill Ewropew Charles Michel waqt il-Konferenza Internazzjonali tal-2021 f'Batumi. Fl-2014, l-UE ffirmat ftehimiet ta' assoċjazzjoni mat-tliet pajjiżi.]]
L-Ukrajna kienet membru mhux permanenti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1999 sal-2001. Storikament, l-Ukrajna Sovjetika ngħaqdet man-Nazzjonijiet Uniti fl-1945 bħala wieħed mill-membri oriġinali wara kompromess tal-Punent mal-Unjoni Sovjetika. L-Ukrajna għamlet ukoll kontribuzzjonijiet għall-operazzjonijiet taż-żamma tal-paċi tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1992. 

L-Ukrajna tqis l-integrazzjoni Ewro-Atlantika bħala l-għan ewlieni tagħha tal-politika barranija, iżda fil-prattika dejjem ibbilanċjat ir-relazzjoni tagħha mal-Unjoni Ewropea u l-Istati Uniti b’rabtiet b’saħħithom mar-Russja. Il-Ftehim ta' Sħubija u Kooperazzjoni (PCA) tal-Unjoni Ewropea mal-Ukrajna daħal fis-seħħ fl-1998. L-Unjoni Ewropea (UE) ħeġġet lill-Ukrajna biex timplimenta bis-sħiħ il-PCA qabel ma jibdew id-diskussjonijiet dwar ftehim ta' assoċjazzjoni, maħruġ fis-Summit tal-UE f'Diċembru 1999 f'Ħelsinki , li rrikonoxxa l-aspirazzjonijiet fit-tul tal-Ukrajna iżda ma ddiskutax is-sħubija.

Fl-1992, l-Ukraina ngħaqdet mal-Konferenza ta' dak iż-żmien dwar is-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (issa l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (OSCE)), u saret ukoll membru tal-Kunsill ta' Kooperazzjoni tal-Atlantiku tat-Tramuntana. Ir-relazzjonijiet bejn l-Ukrajna u n-NATO huma mill-qrib u l-pajjiż iddikjara l-interess tiegħu fis-sħubija futura.

L-Ukrajna hija l-aktar membru attiv tas-Sħubija għall-Paċi (PPP). Il-partiti politiċi ewlenin kollha fl-Ukrajna jappoġġjaw l-integrazzjoni sħiħa u definittiva fl-Unjoni Ewropea. Il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea ġie ffirmat fl-2014. L-Ukrajna żammet rabtiet mill-qrib mal-ġirien kollha tagħha, iżda r-relazzjonijiet bejn ir-Russja u l-Ukrajna ddeterjoraw malajr fl-2014 minħabba l-okkupazzjoni illegali tar-Russja u l-annessjoni tal-Krimea, id-dipendenza tal-enerġija u t-tilwim dwar il-ħlas.

[[Stampa:EU DCFTA EFTA.svg|thumb|F'Jannar 2016, l-Ukrajna ngħaqdet maż-Żona ta' Kummerċ Ħieles Profonda u Komprensiva mal-UE (bl-aħdar), maħluqa mill-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea, li witta t-triq tagħha lejn l-integrazzjoni Ewropea.]]

Iż-Żona ta' Kummerċ Ħieles Profonda u Komprensiva (DCFTA), li daħlet fis-seħħ f'Jannar 2016 wara r-ratifika tal-Ftehim ta' Assoċjazzjoni bejn l-Ukrajna u l-Unjoni Ewropea, tintegra formalment lill-Ukraina fis-Suq Uniku Ewropew u fiż-Żona Ekonomika Ewropea. L-Ukrajna tirċievi aktar appoġġ u assistenza għall-aspirazzjonijiet tagħha ta' sħubija fl-UE mill-Fond Internazzjonali Visegrád tal-Grupp Visegrád, li huwa magħmul mill-membri tal-UE Ċentrali tal-Ewropa: ir-Repubblika Ċeka, il-Polonja, l-Ungerija u s-Slovakkja.

Fl-2020, f'Lublin, il-Litwanja, il-Polonja u l-Ukrajna ħolqu l-inizjattiva Trijanglu ta' Lublin, li għandha l-għan li toħloq kooperazzjoni akbar bejn it-tliet pajjiżi storiċi tal-Commonwealth Pollakk-Litwan u tippromwovi l-integrazzjoni u l-adeżjoni tal-Ukrajna mal-UE u n-NATO.

Fl-2021, it-Trio ta' Sħubija ġie ffurmat bl-iffirmar ta' memorandum konġunt bejn il-Ministri tal-Affarijiet Barranin tal-Ġeorġja, il-Moldova u l-Ukrajna. It-Trio ta' Assoċjazzjoni huwa format tripartitiku biex isaħħaħ il-kooperazzjoni, il-koordinazzjoni u d-djalogu bejn it-tliet pajjiżi (li ffirmaw il-Ftehim ta' Assoċjazzjoni mal-UE) mal-Unjoni Ewropea dwar kwistjonijiet ta' interess komuni relatati mal-integrazzjoni Ewropea, kooperazzjoni msaħħa fil-qafas tal- Is-Sħubija tal-Lvant u l-impenn għall-prospett tas-sħubija fl-Unjoni Ewropea. Fl-2021, l-Ukrajna kienet qed tipprepara biex tapplika formalment għas-sħubija fl-UE fl-2024, bil-għan li tissieħeb fl-Unjoni Ewropea fis-snin 30, madankollu, bl-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-President Ukrain Volodymyr Zelenskyy talab li l-pajjiż jiġi ammess fl-2021. UE immedjatament. L-istatus ta' kandidat ingħata f'Ġunju 2022. F'dawn l-aħħar snin, l-Ukraina saħħet b'mod drammatiku r-rabtiet tagħha mal-Istati Uniti u mal-membri l-oħra tan-NATO.

=== Militari ===
[[Stampa:UA flag in liberated Balakliia 01.png|thumb|left|Bandiera tal-Ukrajna ttajjar f'Balakliia meħlusa fit-8 ta' Settembru, 2022]]
[[Stampa:UA 25th brigade BMP-1TS 02.jpg|thumb|Truppi Ukraini miexja matul il-Kontroffensiva tal-Lvant tal-Ukrajna tal-2022]]
[[Stampa:UA TDF in liberated Shevchenkove.jpg|thumb|left|Suldati tal-Forzi tad-Difiża Territorjali tal-Ukrajna ħdejn il-marka tad-dħul miżbugħa mill-ġdid (mill-kuluri tal-bandiera Russa għal dawk Ukrajni) f'Shevchenkove, rilaxxata wara l-kontrooffensiva ta' Kharkiv]]
Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, l-Ukrajna wiret forza militari ta' 780,000 raġel fit-territorju tagħha, mgħammra bit-tielet l-akbar armament ta' armi nukleari fid-dinja. Fl-1992, l-Ukrajna ffirmat il-Protokoll ta' Lisbona li fih il-pajjiż qabel li jgħaddi l-armi nukleari kollha lir-Russja għar-rimi u jingħaqad mat-Trattat ta' Non-Proliferazzjoni Nukleari bħala stat ta' armi mhux nukleari. Fl-1996, il-pajjiż kien iddikjara lilu nnifsu ħieles mill-armi nukleari.

L-Ukrajna ħadet miżuri konsistenti biex tnaqqas l-armi konvenzjonali. Huwa ffirma t-Trattat dwar il-Forzi Armati Konvenzjonali fl-Ewropa, li pprovda għat-tnaqqis ta' tankijiet, artillerija u vetturi armati (il-forzi tal-armata tnaqqsu għal 300,000). Il-pajjiż ippjana li jikkonverti l-armata attwali bbażata fuq il-kunskritt f'armata voluntiera professjonali. L-armata attwali tal-Ukrajna tikkonsisti minn 196,600 persunal attiv u madwar 900,000 riservist.

[[Stampa:Ukrainian HIMARS in Zaporizhya oblast, early June 2022 (3).jpg|thumb|Lanċjar rokit Amerikan M142 HIMARS fis-servizz fl-Ukrajna, eżempju ta' tagħmir militari barrani riċevut matul il-Gwerra Russo-Ukrajna]]

L-Ukrajna kellha rwol dejjem aktar importanti fl-operazzjonijiet taż-żamma tal-paċi. Fl-2014, il-frejgata Ukrajna Hetman Sagaidachniy ingħaqdet mal-Operazzjoni Atalanta tal-Unjoni Ewropea kontra l-piraterija u kienet tagħmel parti mill-Forza Navali tal-UE 'l barra mill-kosta tas-Somalja għal xahrejn. Truppi Ukrajni ġew skjerati fil-Kosovo bħala parti mill-Battaljun Ukrajno-Pollakk. Bejn l-2003 u l-2005, unità Ukraina ġiet skjerata bħala parti mill-forza multinazzjonali fl-Iraq taħt il-kmand Pollakk. Unitajiet militari ta' stati oħra pparteċipaw regolarment f'eżerċizzji militari multinazzjonali mal-forzi Ukraini fl-Ukrajna, inklużi l-forzi militari tal-Istati Uniti.

Wara l-indipendenza, l-Ukrajna ddikjarat lilha nnifisha stat newtrali. Il-pajjiż kellu sħubija militari limitata mal-Federazzjoni Russa u pajjiżi oħra tas-CIS u kellu sħubija man-NATO mill-1994. Fis-snin 2000, il-gvern inbidel lejn in-NATO, u l-Pjan ta' Azzjoni NATO-Ukrajna ffirmat fl-2002 stabbilixxa kooperazzjoni aktar profonda man-NATO. alleanza. Aktar tard ġie miftiehem li l-mistoqsija li tissieħeb fin-NATO għandha tiġi mwieġba b'referendum nazzjonali f'xi punt fil-futur. Il-President depost Viktor Yanukovych qies li l-livell ta' kooperazzjoni ta' dak iż-żmien bejn l-Ukrajna u n-NATO kien biżżejjed, u kien kontra li l-Ukrajna tissieħeb fin-NATO. Matul is-summit ta' Bukarest tal-2008, in-NATO ddikjarat li l-Ukrajna eventwalment se ssir membru tan-NATO meta tissodisfa l-kriterji tas-sħubija.

Bħala parti mill-modernizzazzjoni wara l-bidu tal-gwerra Russa-Ukraina fl-2014, uffiċjali subalterni tħallew jieħdu aktar inizjattiva u ġiet stabbilita forza ta' difiża territorjali voluntiera. Ħafna pajjiżi fornew diversi armi difensivi, inklużi drones, iżda mhux ajruplani tal-ġlied. Matul l-ewwel ġimgħat tal-invażjoni Russa tal-2022, il-militar kellu diffikultà biex jiddefendi ruħu minn skuar ta' livell għoli, missili, u skuar; iżda l-infanterija ħafifa użat armi immuntati fuq l-ispalla b'mod effettiv biex teqred tankijiet, vetturi korazzati, u ajruplani li jtiru baxx. F’Awwissu tal-2023, uffiċjali Amerikani kkalkulaw li sa 70,000 suldat Ukrain inqatlu u bejn 100,000 u 120,000 midruba waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg|thumb|Diviżjonijiet amministrattivi]]
Is-sistema ta' suddiviżjonijiet tal-Ukrajna tirrifletti l-istatus tal-pajjiż bħala stat unitarju (kif stabbilit fil-kostituzzjoni tal-pajjiż) b'reġimi legali u amministrattivi unifikati għal kull unità.

Inklużi Sevastopol u r-Repubblika Awtonoma tal-Krimea li kienu annessi mill-Federazzjoni Russa fl-2014, l-Ukrajna tikkonsisti minn 27 reġjun: erbgħa u għoxrin oblast (provinċja), repubblika awtonoma waħda (Repubblika Awtonoma tal-Krimea) u żewġ bliet ta’ status speċjali: Kyiv, il- kapital, u Sevastopol . L-24 oblast u l-Krimea huma suddiviżi f'136 rajon (distrett) u muniċipalitajiet urbani ta' importanza reġjonali jew unitajiet amministrattivi tat-tieni livell.

Il-lokalitajiet popolati fl-Ukraina huma maqsuma f'żewġ kategoriji: urbani u rurali. Il-lokalitajiet urbani popolati huma aktar maqsuma fi bliet u insedjamenti tat-tip urban (invenzjoni amministrattiva Sovjetika), filwaqt li lokalitajiet rurali popolati huma magħmula minn rħula u insedjamenti (terminu użat ħafna). L-ibliet kollha għandhom ċertu grad ta' awtogvernar ibbażat fuq l-importanza tagħhom, bħall-importanza nazzjonali (bħal fil-każ ta' Kiev u Sevastopol), importanza reġjonali (f'kull oblast jew repubblika awtonoma), jew importanza distrettwali (l-oħrajn kollha). ). L-importanza ta’ belt tiddependi fuq diversi fatturi, bħall-popolazzjoni tagħha, l-importanza soċjoekonomika u storika tagħha, u l-infrastruttura tagħha.

== Ekonomija ==
[[Stampa:Sobrevolando Kiev (8155788725).jpg|thumb|left|Veduta mill-ajru ta' Boryspil – l-ajruport internazzjonali ewlieni tal-pajjiż u ċentru industrijali importanti]]
[[Stampa:Міст Патона з нічною архітектурною підсвіткою та панорама Лівого берега.jpg|thumb|[[Kjiv|Kyiv]], iċ-ċentru finanzjarju tal-Ukrajna]]
[[Stampa:Stakhanov Coal Mine. Administrative Building.JPG|thumb|left|Minjiera tal-Faħam ta' Stakhanov, Svátove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Stakhanov Coal Mine (east side).JPG|thumb|Minjiera tal-Faħam ta' Stakhanov, Svátove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna]]
Fl-2021, l-agrikoltura kienet l-akbar settur tal-ekonomija. L-Ukraina hija waħda mill-akbar esportaturi tal-qamħ fid-dinja. Minkejja t-titjib, bħal fil-Moldova, il-korruzzjoni fl-Ukrajna għadha ostaklu biex tissieħeb fl-UE; il-pajjiż ikklassifika 104 minn 180 fuq l-Indiċi tal-Perċezzjonijiet tal-Korruzzjoni għall-2023. Fl-2021, il-PGD per capita tal-Ukrajna fil-parità tas-saħħa tal-akkwist kien ftit aktar minn $14,000. Minkejja li pprovda appoġġ finanzjarju ta' emerġenza, l-IMF stenna li l-ekonomija tikkuntratta drastikament b’35% fl-2022 minħabba l-invażjoni tar-Russja. Stima waħda għall-2022 kienet li l-ispejjeż tar-rikostruzzjoni ta' wara l-gwerra jistgħu jilħqu nofs triljun dollaru.

Fl-2021, is-salarju medju fl-Ukrajna laħaq l-ogħla livell, kważi ₴14,300 (US$525) fix-xahar. Madwar 1% tal-Ukraini għexu taħt il-linja nazzjonali tal-faqar fl-2019. Il-qgħad fl-Ukrajna kien 4.5% fl-2019. Fl-2019, 5 sa 15% tal-popolazzjoni Ukrajna kienet ikklassifikata bħala klassi tan-nofs. Fl-2020, id-dejn pubbliku tal-Ukrajna kien madwar 50 % tal-PGD nominali tagħha.

Fl-2021, il-prodotti minerali u l-industrija ħafifa kienu setturi importanti. L-Ukraina tipproduċi kważi kull tip ta 'vetturi tat-trasport u vetturi spazjali. L-Unjoni Ewropea hija s-sieħeb kummerċjali ewlieni tal-pajjiż u r-rimessi mill-Ukraini li jaħdmu barra huma importanti.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Mariupol 2007 (124).jpg|Xogħlijiet tal-ħadid u l-azzar Azovstal, Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:АМЗ.JPG|Impjant Metallurġiku Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Швейная фабрика &quot;Брянковчанка&quot;.JPG|Fabbrika tal-ħjata Briankovchanka, Alchevsk, Donetsk Oblast, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Avdijivskij Koksochimicheskij Zavod.JPG|Avdiivka Coke Plant, Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
&lt;/gallery&gt;

=== Agrikoltura ===
[[Stampa:Oil planl svatove.jpg|thumb|left|Impjant taż-żejt, Svátove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])]]
[[Stampa:Spasiv Rivne Oblast Ukraine 4.jpg|thumb|Ħsad tal-qamħ fir-raħal ta' Spasov, Rivne Oblast, Ukraina.]]
[[Stampa:Vovchansk MEZ 02.JPG|thumb|left|Raffineriji taż-żejt tal-ġirasol f'Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])]]
L-Ukraina hija fost il-produtturi u l-esportaturi agrikoli ewlenin fid-dinja u ħafna drabi hija deskritta bħala l-&quot;breadbasket tal-Ewropa.&quot; Matul l-istaġun tal-kummerċjalizzazzjoni internazzjonali tal-qamħ 2020/21 (Lulju-Ġunju), ġie kklassifikat bħala s-sitt l-akbar esportatur tal-qamħ, li jammonta għal disgħa fil-mija tal-kummerċ globali tal-qamħ. Il-pajjiż huwa wkoll esportatur ewlieni globali tal-qamħ, ix-xgħir u ż-żerriegħa tal-kolza. Fl-2020/21, kien jammonta għal 12 fil-mija tal-kummerċ globali fil-qamħirrum u x-xgħir u 14 fil-mija tal-esportazzjonijiet globali taż-żerriegħa tal-kolza. Is-sehem kummerċjali tiegħu huwa saħansitra ogħla fis-settur taż-żejt tal-ġirasol, bil-pajjiż jammonta għal madwar 50 fil-mija tal-esportazzjonijiet globali fl-2020/2021.

Skont l-Organizzazzjoni tal-Ikel u l-Agrikoltura tan-Nazzjonijiet Uniti (FAO), minbarra li tikkawża telf ta' ħajjiet u żżid il-ħtiġijiet umanitarji, it-tfixkil probabbli kkawżat mill-gwerra Russo-Ukranjana fuq is-setturi tal-qamħ u ż-żerriegħa taż-żejt tal-Ukrajna Jistgħu jipperikolaw is-sigurtà tal-ikel ta’ ħafna pajjiżi, speċjalment dawk li jiddependu ħafna fuq l-Ukrajna għall-importazzjonijiet tagħhom tal-ikel u l-fertilizzanti. Bosta minn dawn il-pajjiżi jappartjenu għall-grupp ta' pajjiżi l-inqas żviluppati (LDCs), filwaqt li ħafna oħrajn jappartjenu għall-grupp ta' pajjiżi bi dħul baxx b'defiċit alimentari (LIFDCs). Pereżempju, l-Eritrea akkwistat 47 fil-mija tal-importazzjonijiet tagħha tal-qamħ fl-2021 mill-Ukrajna. B'mod ġenerali, aktar minn 30 nazzjon jiddependu fuq l-Ukraina u l-Federazzjoni Russa għal aktar minn 30 fil-mija tal-ħtiġijiet ta 'importazzjoni tal-qamħ tagħhom, ħafna minnhom fl-Afrika ta' Fuq u l-Asja tal-Punent u Ċentrali.

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Зимова фортеця.jpg|thumb|Kastell ta' Kamianets-Podilskyi, waħda mis-seba' meravilji tal-Ukrajna]]
Qabel il-Gwerra Russo-Ukrajna, in-numru ta' turisti li żaru l-Ukrajna kien it-tmien post fl-Ewropa, kif ikklassifikat mill-Organizzazzjoni Dinjija tat-Turiżmu. L-Ukrajna għandha bosta attrazzjonijiet turistiċi: meded ta' muntanji tajbin għall-iskijar, il-mixi u s-sajd; il-kosta tal-Baħar l-Iswed bħala destinazzjoni popolari tas-sajf; riżervi naturali ta' ekosistemi differenti; u knejjes, fdalijiet tal-kastell u monumenti u parks arkitettoniċi oħra. [[Kjiv|Kyiv]], [[Lviv]], Odesa u Kamianets-Podilskyi kienu ċ-ċentri turistiċi ewlenin tal-Ukrajna, kull wieħed joffri ħafna monumenti storiċi u infrastruttura estensiva tal-lukandi. Is-Seba' Wonders tal-Ukrajna u s-Seba' Wonders Naturali tal-Ukrajna huma selezzjonijiet tal-aktar monumenti importanti tal-Ukrajna, magħżula minn esperti Ukraini u vot pubbliku bbażat fuq l-Internet. It-turiżmu kien il-pedament tal-ekonomija tal-Krimea qabel tnaqqis sinifikanti fl-għadd ta’ viżitaturi wara l-okkupazzjoni u l-annessjoni illegali Russa fl-2014.

=== Trasport ===
[[Stampa:Скоростной поезд &quot;Хендай&quot;.jpg|thumb|left|Unità multipla HRCS2. It-trasport bil-ferrovija huwa użat ħafna fl-Ukrajna.]]
[[Stampa:Terminal F KBP.JPG|thumb|Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv f'Boryspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Boryspil International Airport. Terminal D. 8.jpg|thumb|left|Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv f'Boryspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
Ħafna toroq u pontijiet ġew meqruda, u l-ivvjaġġar internazzjonali bil-baħar ġie mblukkat mill-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Qabel dan, kien prinċipalment permezz tal-port ta' Odesa, minn fejn il-laneċ għal Istanbul, Varna u Haifa baħħru regolarment. L-akbar kumpanija tal-laneċ li topera dawn ir-rotot kienet Ukrferry. Hemm aktar minn 1,600 km (1,000 mi) ta 'passaġġi tal-ilma navigabbli fuq 7 xmajjar, prinċipalment fuq id-Danubju, Dnieper u Pripyat. Ix-xmajjar kollha fl-Ukrajna jiffriżaw fix-xitwa, u jillimitaw in-navigazzjoni. 

In-netwerk ferrovjarju tal-Ukrajna jgħaqqad żoni urbani ewlenin, faċilitajiet tal-port u ċentri industrijali mal-pajjiżi ġirien. L-akbar konċentrazzjoni ta' ferroviji tinsab fir-reġjun ta' Donbass. L-Ukrajna għadha waħda mill-akbar utenti tal-ferroviji fid-dinja.

Ukraine International Airlines hija t-trasportatur tal-bandiera u l-akbar linja tal-ajru, li għandha kwartjieri ġenerali fi Kyiv biċ-ċentru ewlieni tagħha fl-Ajruport Internazzjonali ta' Kyiv Boryspil. Topera titjiriet domestiċi u internazzjonali tal-passiġġieri u servizzi tal-merkanzija lejn l-Ewropa, il-Lvant Nofsani, l-Istati Uniti, il-Kanada u l-Asja.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Залізничний вокзал м. Лиман після реставрації.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Liman, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Sloviansk Railway Station.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Дружківка.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kostantínovka, Oblast ta' Druzhkivka, fl-Ukrajna
Stampa:Дом культуры &quot;Химик&quot; 10.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Volnovaha train station.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Volnovaja, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Kiwerce dworzec kolejowy.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kívertsi, Oblast ta' Volinja, fl-Ukrajna
Stampa:Вокзал станції Ясинувата-Пасажирська.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta'  Yasinovátaya, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Polohy Railway Station 03 (YDS 4624).jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Pologi, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Васильевка автовокзал.jpg|Stazzjon tal-Xarabank ta' Vasýlivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Dniprorudne Bus Station.JPG|Stazzjon tal-Xarabank ta' Dniprorudne, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Station, Alchevsk, 01072006.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Dolzhanskaya Station.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Вокзал станції Дебальцеве.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Debáltseve, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Rovenki Station-2012.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Rovenky, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Svatovo Railway Station.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Sole tramcar on the Stakhanov-Irmino line - panoramio.jpg|Tram fuq il-linja Kadievka-Irmino, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Mariupol IC train.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Kreminna Railway Station.JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Залізничний вокзал міста Попасна та пішохідний мост.jpg|Stazzjon tal-ferrovija ta' Popasna, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Avdijivka trams juni 2012 (13).JPG|Stazzjon tal-ferrovija ta' Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])
&lt;/gallery&gt;

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electricity-prod-source-stacked.svg|thumb|Produzzjoni tal-elettriku minn sorsi fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Kernkraftwerk Saporischschja.JPG|thumb|Impjant nukleari ta' Zaporizhia, Enerhodar, Oblast ta' Zaporizhia, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Shchastia LTES.jpg|thumb|left|Impjant ta' enerġija termali ta' Lugansk (meqruda illegalment mir-[[Russja|Russi]])]]
L-enerġija fl-Ukrajna tiġi prinċipalment mill-gass u l-faħam, segwita mill-enerġija nukleari u mbagħad miż-żejt. L-industrija tal-faħam ġiet affettwata mill-kunflitt. Il-biċċa l-kbira tal-gass u ż-żejt huma importati, iżda mill-2015 il-politika tal-enerġija tat prijorità lid-diversifikazzjoni tal-provvista tal-enerġija.

Madwar nofs il-ġenerazzjoni tal-elettriku hija nukleari u kwart huwa faħam. L-akbar impjant tal-enerġija nukleari tal-Ewropa, l-Impjant tal-Enerġija Nukleari ta’ Zaporizhia, jinsab fl-Ukrajna. Is-sussidji għall-fjuwils fossili kienu ta' $ 2.2 biljun fl-2019. Sas-snin 2010, il-fjuwil nukleari kollu tal-Ukrajna kien ġej mir-Russja, iżda issa l-biċċa l-kbira tiegħu le.

Parti mill-infrastruttura tal-enerġija ġiet meqruda waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022. Il-kuntratt għat-tranżitu tal-gass Russu jiskadi fl-aħħar tal-2024.

Fil-bidu tal-2022, l-Ukraina u l-Moldova diżakkoppjaw il-grilji tal-enerġija tagħhom mis-Sistema Integrata tal-Enerġija tar-Russja u l-Belarus; u n-Netwerk Ewropew ta' Operaturi tas-Sistema ta' Trażmissjoni tal-Elettriku sinkronizzahom mal-Ewropa kontinentali.

=== Teknoloġiji tal-informazzjoni ===
Uffiċjali ewlenin jistgħu jużaw Starlink bħala backup. L-industrija tal-IT ikkontribwiet kważi 5 fil-mija tal-PGD tal-Ukrajna fl-2021 u fl-2022 kompliet kemm ġewwa kif ukoll barra l-pajjiż

== Demografija ==
Qabel l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-pajjiż kellu popolazzjoni stmata ta' aktar minn 41 miljun ruħ u kien it-tmien pajjiż l-aktar popolat fl-Ewropa. Huwa pajjiż urbanizzat ħafna u r-reġjuni industrijali tiegħu fil-Lvant u x-Xlokk huma l-aktar popolati: madwar 67% tal-popolazzjoni totali tiegħu tgħix f'żoni urbani. F'dak iż-żmien, l-Ukrajna kellha densità tal-popolazzjoni ta' 69.5 abitant għal kull kilometru kwadru (180 abitant/mi²) u l-istennija tal-ħajja ġenerali fil-pajjiż mat-twelid kienet ta' 73 sena (68 sena għall-irġiel u 77.8 sena għan-nisa).

Wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, il-popolazzjoni tal-Ukrajna laħqet il-quċċata ta' madwar 52 miljun fl-1993. Madankollu, minħabba li r-rata tal-mewt tagħha qabżet ir-rata tat-twelid tagħha, l-emigrazzjoni tal-massa, il-kundizzjonijiet tal-għajxien ħżiena u l-kura kura medika ta' kwalità fqira, il-popolazzjoni totali naqset b'6.6 miljun, jew 12.8% mill-istess sena sal-2014.

Skont iċ-ċensiment tal-2001, l-Ukraini etniċi kienu jiffurmaw madwar 78% tal-popolazzjoni, filwaqt li r-Russi kienu l-akbar minoranza, li jiffurmaw 17.3% tal-popolazzjoni. Popolazzjonijiet ta' minoranza żgħar kienu jinkludu: Bjelorussi (0.6%), Moldovan (0.5%), Tatari tal-Krimea (0.5%), Bulgari (0.4%), Ungeriżi (0.3%), Rumeni (0.3%), Pollakki (0.3%), Lhud ( 0.3%), Armeni (0.2%), Griegi (0.2%) u Tatari (0.2%). Kien stmat ukoll li kien hemm madwar 10-40,000 Korean fl-Ukrajna, li jgħixu l-aktar fin-nofsinhar tal-pajjiż, li jappartjenu għall-grupp storiku Koryo-saram, kif ukoll madwar 47,600 Roma (għalkemm il-Kunsill tal-Ewropa jistma numru akbar ta' madwar 260,000).

Barra l-ex Unjoni Sovjetika, l-akbar sors ta' immigranti deħlin fil-perjodu ta' wara l-indipendenza tal-Ukrajna ġie minn erba' pajjiżi Asjatiċi, jiġifieri ċ-Ċina, l-Indja, il-Pakistan u l-Afganistan. Fl-aħħar tas-snin 2010, 1.4 miljun Ukrajn ġew spostati internament minħabba l-gwerra f'Donbas, u kmieni fl-2022, aktar minn 4.1 miljun ħarbu mill-pajjiż bħala riżultat tal-invażjoni Russa.

==== Kompożizzjoni etnika tal-popolazzjoni ta' Ukrajna, ċensiment 2001 ====

* Ukraini (77.8%)
* Russi (17.3%)
* Rumeni (inklużi l-Moldova) (0.8%)
* Bjelorussi (0.6%)
* Tatari ta' Krimea (0.5%)
* Bulgari (0.4%)
* Ungeriżi (0.3%)
* Poli (0.3%)
* oħrajn (2%)

=== Dijaspora ===
Id-dijaspora Ukrajna tinkludi Ukraini u d-dixxendenti tagħhom li jgħixu barra l-Ukrajna madwar id-dinja, speċjalment dawk li jżommu xi konnessjoni mal-art tal-antenati tagħhom u jżommu s-sens tal-identità nazzjonali tal-Ukrajna fil-komunità lokali tagħhom stess. Id-dijaspora Ukrajna tinstab f’bosta reġjuni tad-dinja, inklużi stati oħra post-Sovjetiċi, kif ukoll il-Kanada, u pajjiżi oħra bħall-Polonja, l-Istati Uniti, ir-Renju Unit, u l-Brażil.

L-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022 ġiegħlet miljuni ta' ċivili Ukraini jirrilokaw f'pajjiżi ġirien. Ħafna minnhom marru fil-Polonja, is-Slovakkja u r-Repubblika Ċeka, u oħrajn stabbilixxew, għall-inqas temporanjament, fl-Ungerija, il-Moldova, il-Ġermanja, Awstrija, Rumanija u pajjiżi Ewropej oħra.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Кропивницький. Синагога P1480889.jpg|thumb|left|Sinagoga ta' Kropyvnytskyi, Oblast ta' Kirovograd, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:80-391-0151 Kyiv St.Sophia's Cathedral RB 18 2 (cropped).jpg|thumb|Il-Katidral ta' Santa Sofia ta' [[Kjiv|Kyiv]], Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, huwa wieħed mill-katidrali Kristjani ewlenin fl-Ukrajna.]]
[[Stampa:46-101-0548 Lviv Latin Cathedral RB 18.jpg|thumb|Il-Bażilika Arċikatidral tal-Assunta tal-Verġni Mqaddsa Marija więtszej Maryi Panny), huwa katidral Kattoliku Ruman ta' 14-il seklu f'Lviv, fil-Punent tal-Ukrajna.]]

L-Ukrajna għandha t-tieni l-akbar popolazzjoni Ortodossa tal-Lvant fid-dinja, wara r-Russja. Stħarriġ tal-2021 mill-Istitut Internazzjonali tas-Soċjoloġija ta' Kyiv (KIIS) sab li 82% tal-Ukraini ddikjaraw lilhom infushom reliġjużi, filwaqt li 7% kienu atei u 11% oħra sabuha diffiċli biex iwieġbu l-mistoqsija. Il-livell ta' reliġjożità fl-Ukrajna kien irrappurtat li kien l-ogħla fil-Punent tal-Ukrajna (91%) u l-inqas f'Donbas (57%) u fil-Lvant tal-Ukrajna (56%).

Fl-2019, 82% tal-Ukraini kienu Insara; li minnhom 72.7% iddikjaraw lilhom infushom Ortodossi tal-Lvant, 8.8% Kattoliċi Griegi Ukrajni, 2.3% Protestanti u 0.9% Kattoliċi tal-Knisja Latina. Insara oħra kienu jinkludu 2.3%. Il-Ġudaiżmu, l-Islam u l-Induiżmu kienu r-reliġjonijiet ta’ 0.2% tal-popolazzjoni kull wieħed. Il-Protestanti huma komunità li qed tikber fl-Ukrajna, li jiffurmaw 1.9% tal-popolazzjoni fl-2016, iżda żdiedu għal 2.2% tal-popolazzjoni fl-2018.

Il-President Ukren Volodymyr Zelenskyy qal f'intervista ma' CBN fil-11 ta' Diċembru li l-forzi Russi qatlu 50 qassis u 700 qaddis waqt l-invażjoni [[Russja|Russa]].

Il-qerda tar-[[Russja]] tas-siti kulturali fl-Ukrajna hija parti minn strateġija usa' biex timmina l-identità tal-Ukrajna. Dan l-immirar sistematiku żdied minn meta bdiet l-invażjoni fuq skala sħiħa fi Frar 2022, b'rapporti li jindikaw li aktar minn 1,080 sit ta' wirt kulturali jew ġew meqruda jew saritilhom ħsara minħabba azzjonijiet militari [[Russja|Russi]].

&quot;Ir-Russi jittrattaw knejjes Ukraini differenti bejn wieħed u ieħor bħal skejjel,&quot; qal Zelenskyy. “Kull fejn daħlu fit-territorji tagħna, qerdu skejjel u knejjes. &quot;Sempliċement biex ma tħalli l-ebda traċċa warajha.&quot;

Il-president qal li 50 qassis inqatlu “b’modi differenti.” Żied jgħid li dan il-qtil ma kienx każwali, iżda atti ta' vjolenza intenzjonati kontra ħaddiema reliġjużi li jagħtu prijorità li jaqdu lin-nies u lil Alla fuq il-lealtà lejn il-Patrijarka Ortodoss Russu Kirill.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Спасо-Преображенський собор, Одеса DSC8126.jpg|Katidral tat-Trasfigurazzjoni f'Odesa, Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Кафедральний костел святих Петра і Павла (Луцьк) P1070901.jpg|Katidral tat-San Pietru f'Lutsk, Oblast ta' Lutsk, fl-Ukrajna
Stampa:Кафедральний собор Покрова Пресвятої Богородиці і придільна церква Св. Миколая.jpg|Katidral f'Izmaíl, Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:Строящийся новый собор - panoramio.jpg|Katidral f'Kádiivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:St. Nicholas Cathedral, Alchevsk, 280520081212.jpg|Katidral f'Alchevsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Николаевский кафедральный собор в Старобельске.jpg|Katidral f'Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk(2015-06-28)monastur.jpg|Monasteru tat-Starobilsk f'Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Троїцький монастир.jpg|Monasteru tat-Trinità f'Chernihiv, Oblast ta' Chernihiv, fl-Ukrajna
Stampa:Ночной вид на Пятницкую церковь Чернигов.jpg|Knejjes f'Chernihiv, Oblast ta' Chernihiv, fl-Ukrajna
Stampa:Чернігів Стародавній Дитинець Панорама.jpg|Knejjes f'Chernihiv, Oblast ta'  Chernihiv, fl-Ukrajna
Stampa:Дом органной музыки Днепропетровск 1.JPG|Knisja f'Dnipro, Oblast ta' Dniprovestk, fl-Ukrajna
Stampa:Володимир-Волинський - Костел Іоакима і Анни -1-5.jpg|Knisja f'Volodímir, Oblast ta' Volinja, fl-Ukrajna
Stampa:Свято-Троицкий собор (Днепр) ночью Чуприна Вадим. А.jpg|Knisja f'Dnipro, Oblast ta' Dniprovestk, fl-Ukrajna
Stampa:Колегіальний костел Присвятої Діви Марії.jpg|Knisja f'Ivano, Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Ratush-01.jpg|Knisja f'Ivano, Oblast ta' Ivano-Frankivsk, fl-Ukrajna
Stampa:Успенський собор взимку, аерофото.jpg|Knisja f'Kharkiv, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:Свято-Успенський кафедральний собор, Полтава.jpg|Knisja f'Poltava, Oblast ta' Poltava, fl-Ukrajna
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Сампсоневская церковь.jpg|Knisja f'Poltava, Oblast ta' Poltava, fl-Ukrajna
Stampa:56-101-0116 Рівне DSC 6063 Костел святого Антонія.jpg|Knisja f'Rivne, Oblast ta' Rivne, fl-Ukrajna
Stampa:Faine misto-11.jpg|Knisja f'Ternópil, Oblast ta' Ternópil, fl-Ukrajna
Stampa:Kaplytsia-Mykul-tsvyntar-14071240.jpg|Knisja f'Ternópil, Oblast ta' Ternópil, fl-Ukrajna
Stampa:Церква над ставом.jpg|Knisja f'Ternópil, Oblast ta' Ternópil, fl-Ukrajna
Stampa:Ужгородський кафедральний собор, аерофото 2.jpg|Knisja f'Úzhgorod, Oblast ta' Transkarpatija, fl-Ukrajna
Stampa:Главный храм монастыря св. Саввы Освященного.JPG|Knisja f'Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:2014-09-28. Красный Лиман. Церковь Лаврентия Черниговского и Ксении Петербургской 004.jpg|Knisja f'Limán, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Nikopol' Shevchenka 6 Staroobryadova Tserkva 02 (YDS 4914).jpg|Knisja f'Níkopol, Oblast ta' Dniprovestk, fl-Ukrajna
Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Hram Beryslav.jpg|Knisja f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Введенська церква (Берислав) 03.jpg|Knisja f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Hram Beryslav.jpg|Knisja f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Beryslav Chapel in Honour of Crimean War Warriors at their Cementary 04 (YDS 3241).jpg|Kapella f'Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Krasnoarmiisk church.JPG|Knisja f'Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Slovyansk, Donetsk Oblast, Ukraine - panoramio (39).jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Slovyansk Voskresenska church.jpg|Knisja f'Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Krasnoarmiisk church.JPG|Knisja f'Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Миколаївський собор.jpg|Knisja f'Nizhyn, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Новгород-Сіверський. Успенський собор..JPG|Knisja f'Nóvhorod-Síversky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Новгород-Сіверський. Спасо-Преображенський монастир. Вид зі стіни монастиря..JPG|Knisja f'Nóvhorod-Síversky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Прилуки. Історична частина міста. 1.jpg|Knisja f'Nóvhorod-Síversky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Прилуки. Історична частина міста. 1.jpg|Knisja f'Pryluky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:2011 - panoramio (269).jpg|Knisja ta' Dormitorju, Dniprorudne, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Ukraine 157.jpg|Knisja f'Pryluky, Oblast ta' Chernihív, fl-Ukrajna
Stampa:Herca Spyrydonivska cerkva.jpg|Knisja ta' San Spiridon f', Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Храм Покрови Пресвятої Богородиці.jpg|Knisja fHlyboka', Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Римо-катольцький костел Матері Божої Страждальної.jpg|Knisja f'Hlyboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Кіцмань Костьол (Матері Божої Цариці).jpg|Knisja f'Kitsman, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Immaculate Conception church in Izmail.jpg|Knisja f'Izmaíl, Oblast ta' Odesa, fl-Ukrajna
Stampa:56-103-0228 Dubno St Elias Church RB 18.jpg|Knisja ta' Sant Elija f'Dubno, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Церковь-в-Вараше.jpg|Knisja f'Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Храм в Кузнецовске.jpg|Knisja f'Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Фасад-храма.-Кузнецовск.jpg|Knisja f'Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Костел Іоана Хрестителя вночі.jpg|Knisja f'Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква св. Марії Магдалини та жіночий монастир в м. Біла Церква.jpg|Knisja f'Bila Tserkva, Oblast ta'Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Вознесенський собор.JPG|Knisja f'Pereyáslav, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Antonius and Theodosius of Pechersk Cathedral 2013-06-18.jpg|Knisja f'Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Васильків. Собор Антонія і Феодосія. 1758 р. Шедевр архітектури бароко.jpg|Knisja f'Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква святих Бориса і Гліба Вишгород 2020.jpg|Knisja f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква святих Бориса і Гліба.jpg|Knisja f'Vyshgorod, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Brov.PNG|Knisja f'Brovarí, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Драмтеатр Маріуполь.jpg|Knisja f'Mariupol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Храм Всех Святых (Бахмут).jpg|Knisja f'Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Миколаївська церква. Дружківка.jpg|Knisja f'Druzhkivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Свято-Успенский храм.jpg|Knisja f'Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:The church of Saint Peter and Paul, Sverdlovsk.JPG|Knisja tal-Qaddisin Pietru u Pawlu, Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Birukovo Church.jpg|Knisja, Krynychne, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:44-129-0014 Свято-Миколаївська церква (мур), смт Борівське, вул. Шкільна (Леніна), 2-А.jpg|Knisja f'Borivske, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Shchastia_Hram.jpg|Knisja, Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Popasna09~.jpg|Knisja Santa Marija Maddalena, Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Shevchenkove Holy Trinity church (3).JPG|Knisja tat-Trinità Qaddisa, Shevchenkove, Oblast ta' Kharkiv, fl-Ukrajna
Stampa:46-101-0548 Lviv Latin Cathedral RB 18.jpg|Il-Bażilika Arċikatidral tal-Assunta tal-Verġni Mqaddsa Marija więtszej Maryi Panny), huwa katidral Kattoliku Ruman ta' 14-il seklu f'Lviv, fil-Punent tal-Ukrajna.
Stampa:Sobor Sv Yura Lviv.JPG|Il-Katidral ta' San Ġorġ  huwa katidral barokk-rokokò li jinsab fil-belt ta' Lviv, l-Ukrajna.
Stampa:Maryinka014.jpg|Knisja tal-Madonna ta' Kazan, Márinka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Lviv - Cathedral of Saint George 01.JPG|Il-Katidral ta' San Ġorġ huwa katidral barokk-rokokò li jinsab fil-belt ta' Lviv, l-Ukrajna.
Stampa:Латинський кафедральний собор 1.jpg|L-Arċidjoċesi ta' Lviv, Oblast ta' Lviv,  fil-Punent tal-Ukrajna.
Stampa:Церква св.Андрія.JPG|Il-Knisja u l-monasteru Bernardine f'Lviv, l-Ukrajna, jinsabu fil-Belt il-Qadima tal-belt, fin-nofsinhar tal-pjazza tas-suq.
Stampa:Церква Олександра Невського Слов'янськ DJI 0096.jpg|Katidral Oleksandr Nevsky fl-Sloviansk, Donetsk Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Balaklava - Iglesia de los Doce Apóstoles - panoramio - Wolodymyr Lavrynenko (37).jpg|Il-Knisja tat-Tnax-il Appostlu f'Balaklava, qagħda tal-port qrib Sevastopol, l-Ukrajna.
Stampa:Orthodox church in Mykolaivka-Novorosiyska 01.jpg|Knisja ta' Bayramcha, Odesa Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Николаевская церковь 2, Кулевча.JPG|Knisja ta’ San Nikola fl-Kulevcha, Odesa Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Троїцька церква (1871), Зоря 01.jpg|Knisja tat-Trinità Qaddisa f'Kamchik, Odesa Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Церква Св. Миколи 19310.jpg|Knisja ta' San Nikola ta' Mikolaivka, Odesa Oblast, fl-Ukrajna
Stampa:Church St Macarius Dzerzhynsk.JPG|thumb|Knisja ta' San Makarju f'Toretsk, Ukrajna
Stampa:Торське-02.jpg|Torske Church, Lyman urban hromada, Kramatorsk Raion, Donetsk Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Perechyn1.JPG|Dehra tal-Knisja u ċ-ċentru ta' Perechyn (Ukranjan: Перечин) f'Zakkarpatia Oblast fl-Ukrajna
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Строительство храма.jpg|Knisja fl-Kurakhove, Oblast ta' Donetsk fl-Ukrajna
Stampa:ККкаплиця.jpg|Kapella [[Knisja Kattolika|Kattolika]] fl-Kamin-Kashyrski, Oblast ta' Volinja fl-Ukrajna
&lt;/gallery&gt;

=== Saħħa ===
Is-sistema tal-kura tas-saħħa tal-Ukrajna hija sussidjata mill-istat u b'xejn għaċ-ċittadini Ukrajni kollha u r-residenti rreġistrati. Madankollu, mhuwiex obbligatorju li tirċievi trattament fi sptar tal-istat peress li hemm diversi kumplessi mediċi privati ​​madwar il-pajjiż. Is-settur pubbliku jimpjega l-maġġoranza tal-professjonisti tas-saħħa, u dawk li jaħdmu f’ċentri mediċi privati ​​normalment iżommu wkoll l-impjieg statali tagħhom, peress li huma meħtieġa jipprovdu kura f’ċentri tas-saħħa pubbliċi fuq bażi regolari.

[[Stampa:Міська дитяча лікарня (Кременчук) - 04.JPG|thumb|Isptar Muniċipali tat-Tfal Kremenchuk, Oblast ta' Poltava, Ukrajna]]

Il-fornituri tas-servizzi mediċi u l-isptarijiet kollha fl-Ukraina huma subordinati għall-Ministeru tas-Saħħa, li jissorvelja u jikkontrolla l-prattika medika ġenerali u huwa responsabbli għall-amministrazzjoni ta 'kuljum tas-sistema tal-kura tas-saħħa. Minkejja dan, l-istandards tal-iġjene u l-kura tal-pazjent naqsu.

L-Ukrajna tiffaċċja għadd ta' problemi kbar tas-saħħa pubblika u hija meqjusa li tinsab fi kriżi demografika minħabba r-rata għolja ta' mwiet, ir-rata baxxa tat-twelid u l-emigrazzjoni għolja tagħha. Fattur wieħed li jikkontribwixxi għar-rata għolja ta' mortalità hija rata għolja ta' mortalità fost l-irġiel fl-età tax-xogħol minn kawżi li jistgħu jiġu evitati bħall-avvelenament bl-alkoħol u t-tipjip.

Riforma attiva tas-sistema tal-kura tas-saħħa Ukrajna bdiet immedjatament wara l-ħatra ta' Ulana Suprun bħala l-kap tal-Ministeru tas-Saħħa. Bl-għajnuna tad-deputat Pavlo Kovtoniuk, Suprun biddel id-distribuzzjoni tal-finanzi fis-settur tal-kura tas-saħħa għall-ewwel darba. Il-fondi għandhom isegwu l-pazjent. It-tobba tal-kura primarja se jipprovdu kura bażika lill-pazjenti. Il-pazjent ikollu d-dritt li jagħżel wieħed. Is-servizz mediku ta' emerġenza huwa kkunsidrat li huwa ffinanzjat bis-sħiħ mill-Istat. Ir-riforma tal-mediċina ta' emerġenza hija wkoll parti importanti mir-riforma tal-kura tas-saħħa. Barra minn hekk, pazjenti li jbatu minn mard kroniku, li jikkawża għadd kbir ta' diżabilitajiet u mortalità, jirċievu mediċini b’xejn jew bi prezz baxx.

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:UkrainianAcademyOfBanking.JPG|thumb|left|Akkademja Ukraina tal-Banking tal-Bank Nazzjonali ta' Ukrajna, Sumy, Oblast ta' Sumy, Ukrajna]]
[[Stampa:Universidad Roja de Kiev.jpg|thumb|Universita ta' [[Kjiv|Kyiv]] hija waħda mill-istituzzjonijiet edukattivi aktar importanti fl-Ukraina.]]
[[Stampa:Резиденція митрополитів Буковини і Далмації 5.jpg|thumb|Residenza tal-Metropolini ta' Bukovina u Dalmazja, minn Josef Hlávka, 1882, illum Università ta' Chernovtsy]]
[[Stampa:Tavrian state agrotechnological university.JPG|thumb|left|Università Agroteknoloġika Taurida, Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna]]
[[Stampa:Melitopol' Budynok Melitopol's'kogo Povitovogo Z'yizdu Rad 01 Lenina 10 (YDS 6883).JPG|thumb|left|Università Pedagoġika Statali ta' Melitopol, Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna]]
[[Stampa:Tavrian state agrotechnological university, Ukraine, main building at night in national colours.jpg|thumb|Università Agroteknoloġika Taurida, Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna]]
[[Stampa:Starobilsk university.jpg|thumb|left|Università ta' Lugansk fi Starobilsk, Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna]]
[[Stampa:BalakliiaLyceum.jpg|thumb|left|Lyceum, Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna]]
[[Stampa:БОШ№2.JPG|thumb|Skola Primarja Balakliysk, Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna]]
[[Stampa:BalakliiaPedagogicalSchool.jpg|thumb|left|Kulleġġ Pedagoġiku (fergħa tal-Università Pedagoġika ta' Kharkiv), Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna]]

Skont il-Kostituzzjoni tal-Ukrajna, iċ-ċittadini kollha għandhom aċċess għal edukazzjoni b'xejn. L-edukazzjoni sekondarja ġenerali sħiħa hija obbligatorja fl-iskejjel pubbliċi, li jikkostitwixxu l-maġġoranza l-kbira. Edukazzjoni ogħla b'xejn fi stabbilimenti edukattivi pubbliċi u komunali hija pprovduta fuq bażi kompetittiva.

Minħabba li l-Unjoni Sovjetika insistiet fuq aċċess sħiħ għall-edukazzjoni għaċ-ċittadini kollha, u dan għadu minnu llum, ir-rata tal-litteriżmu hija stmata għal 99.4%.  Mill-2005, il-programm ta' skola ta' ħdax-il sena ġie sostitwit b'wieħed ta' tnax-il sena: l-edukazzjoni primarja ddum erba' snin (li tibda minn sitt snin), l-edukazzjoni medja (sekondarja) iddum ħames snin, u l-edukazzjoni sekondarja għolja ddum tliet snin. Studenti fil-grad 12 jagħmlu eżamijiet tal-gvern, magħrufa wkoll bħala eżamijiet tat-tluq mill-iskola. Dawn l-eżamijiet aktar tard jintużaw għad-dħul fl-università.

Fost l-eqdem hemm ukoll l-Università ta' Lviv, imwaqqfa fl-1661. Fis-seklu 19, inħolqu aktar istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla, ibda mill-universitajiet ta' Kharkiv (1805), kyiv (1834), Odessa (1865) u Chernovtsi (1875) u numru ta' istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla professjonali, pereżempju: l-Istitut Storiku u Filoloġiku ta' Nizhyn (oriġinarjament stabbilit bħala l-Gymnasium tax-Xjenzi Ogħla fl-1805), Istitut Veterinarju (1873) u Istitut Teknoloġiku (1885) f’Kharkiv, Politekniku. Istitut fi Kyiv (1898) u Skola Għolja tal-Minjieri (1899) f'Katerynoslav. Tkabbir rapidu segwit fil-perjodu Sovjetiku. Fl-1988, in-numru ta' istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla żdied għal 146 b'aktar minn 850,000 student.

Is-sistema ta' edukazzjoni ogħla ta' l-Ukraina tinkludi istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla, faċilitajiet xjentifiċi u metodoloġiċi taħt korpi edukattivi nazzjonali, muniċipali u awtonomi. L-organizzazzjoni tal-edukazzjoni ogħla fl-Ukraina hija mibnija skont l-istruttura tal-edukazzjoni tal-pajjiżi l-aktar żviluppati fid-dinja, kif definit mill-UNESCO u n-NU.

L-Ukrajna tipproduċi r-raba’ l-akbar numru ta' gradwati post-sekondarji fl-Ewropa, filwaqt li tikklassifika s-seba' post fil-popolazzjoni. L-edukazzjoni ogħla hija ffinanzjata mill-istat jew mill-privat. Ħafna universitajiet jipprovdu akkomodazzjoni sussidjata għal studenti barra mill-belt. Huwa komuni li l-libreriji jipprovdu l-kotba meħtieġa għall-istudenti kollha rreġistrati. L-universitajiet Ukraini jagħtu żewġ gradi: il-lawrja ta' baċellerat (4 snin) u l-lawrja ta' master (5-6 sena), skont il-proċess ta' Bolonja. Storikament, it-titlu ta' Speċjalist (ġeneralment 5 snin) għadu jingħata; Kien l-uniku grad mogħti mill-universitajiet fi żminijiet Sovjetiċi. L-Ukrajna kklassifikat fil-55 post fl-2023 fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Knizka4.jpg|Istitut tal-Inizjazzjoni u x-Xjenzi tal-Istitut Professjonali u Pedagoġiku, Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja]])
Stampa:Симфонічний оркестр та хор АМУ ім.І.Карабиця.jpg|Orkestra Sinfonika u Kor tal-Iskola Għolja tal-Arti Ivan Karabyts Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Вул. Італійська (Апатова), 115.jpg|Pryazovskyi State Technical University, Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna fl-2021 (qabel il-qerda tagħha mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donbass State Technical University main building.jpg|Bini prinċipali ta'l -Università Teknika ta' Dombas, Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna fl-2021 (qabel il-qerda tagħha mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Средняя школа №1 города Антрацит.jpg|Skola #1, Antratsit, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna fl-2021 (qabel il-qerda tagħha mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:School 3 in Vovchansk.JPG|Skola #3, Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja]])
Stampa:Индустриальный техникум - panoramio (1).jpg|Istitut tat-taħriġ industrijali, Dniprorudne, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna (Meqruda illegalment mir-[[Russja]])
&lt;/gallery&gt;

== Kultura ==
[[Stampa:Pysanky2011.JPG|thumb|Kollezzjoni ta' bajd tal-Għid tradizzjonali Ukrain - pysanky. Il-motifi tad-disinn ta' pysanky jmorru lura għall-kulturi Slavi bikrija.]]
[[Stampa:Christmas Vertep in Lviv. Photo 256.jpg|thumb|Ċelebrazzjoni tal-Milied Ortodossa f'[[Lviv]].]]
Id-drawwiet Ukrajni huma influwenzati ħafna mill-Kristjaneżmu Ortodoss, ir-reliġjon dominanti fil-pajjiż. Ir-rwoli tas-sessi wkoll għandhom tendenza li jkunu aktar tradizzjonali, bin-nanniet għandhom rwol akbar fit-trobbija tat-tfal, milli fil-Punent. Il-kultura tal-Ukrajna ġiet influwenzata wkoll mill-ġirien tal-Lvant u tal-Punent tagħha, li hija riflessa fl-arkitettura, il-mużika u l-arti tagħha.

L-era komunista kellha influwenza qawwija fuq l-arti u l-letteratura Ukrajna. Fl-1932, Stalin biddel ir-realiżmu soċjalista f'politika statali fl-Unjoni Sovjetika billi ħareġ id-digriet &quot;Dwar ir-Rikostruzzjoni ta' Organizzazzjonijiet Letterarji u Artistiċi.&quot; Dan fil-biċċa l-kbira għen il-kreattività. Matul is-snin tmenin, ġie introdott glasnost (ftuħ) u l-artisti u l-kittieba Sovjetiċi kienu għal darb'oħra liberi li jesprimu lilhom infushom kif xtaqu.

Fl-2023, il-UNESCO iskritt 8 siti Ukraini fil-Lista tal-Wirt Dinji. L-Ukrajna hija magħrufa wkoll għat-tradizzjonijiet dekorattivi u folkloristiċi tagħha, bħal pittura Petrykivka, fuħħar Kosiv, u kanzunetti Bormla. Bejn Frar 2022 u Marzu 2023, il-UNESCO vverifikat ħsara lil 247 sit, inklużi 107 sit reliġjuż, 89 bini ta' interess artistiku jew storiku, 19-il monument u 12-il librerija. Minn Jannar 2023, iċ-ċentru storiku ta' Odessa ġie iskritt fil-Lista tal-Wirt Dinji fil-Periklu.

It-tradizzjoni tal-bajd tal-Għid, magħrufa bħala pysanky, għandha għeruq antiki ħafna fl-Ukrajna. Dawn il-bajd ġew miġbuda b'xama' biex jinħoloq mudell; imbagħad iż-żebgħa ġiet applikata biex tagħti lill-bajd il-kuluri pjaċevoli tagħhom; Iż-żebgħa ma affettwax il-partijiet tal-bajda li qabel kienu mgħottija fix-xama '. Wara li l-bajda kollha kienet miżbugħa, ix-xama 'tneħħa ħalliet biss il-mudell ikkulurit. Din it-tradizzjoni għandha eluf ta' snin u hija ta' qabel il-wasla tal-Kristjaneżmu fl-Ukrajna. Fil-belt ta' Kolomyia, ħdejn l-għoljiet tal-Muntanji Karpazji, il-mużew Pysanka inbena fl-2000, li rebaħ nomina bħala monument tal-Ukrajna moderna fl-2007, bħala parti mill-azzjoni Seba Wonders of Ukraine.

Mill-2012, il-Ministeru tal-Kultura tal-Ukrajna fforma l-Inventarju Nazzjonali tal-Elementi tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-Ukrajna, li minn Lulju 2024 jikkonsisti minn 103 elementi.

&lt;gallery&gt;
Stampa:46-101-1483 Lviv Opera SAM 7712 Panorama.jpg|thumb|left|Teatru ta' Lviv, Oblast ta' Lviv, Ukrajna
Stampa:P1230516 Вул. Жовтнева, 23.jpg|Teatru ta' Potalva, Oblast ta' Potalva, Ukrajna
Stampa:Кінотеатр (нині Український Дім) «Перемога».jpg|Teatru ta' Ternópil, Oblast ta' Ternópil, Ukrajna
Stampa:Istorichnii myzei Dnipropetrovs'ka.JPG|Mużew f'Dnipro, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Новокаховський Палац культури.jpg|Palazz Ġdid tal-Kultura Kakhovka, Oblast ta' Kherson, Ukrajna
Stampa:ДК - panoramio (1).jpg|Dar tal-Kultura ta' Limán, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Донецький академічний обласний драматичний театр.jpg|Teatru ta' Mariupol, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Дом культуры &quot;Химик&quot; 10.jpg|Dar tal-Kultura ta' Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Дворец культуры им. Октябрьской революции.JPG|Dar tal-Kultura ta' Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Palace of Culture (Sverdlovsk).JPG|Dar tal-Kultura ta' Dovzhansk, Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:ДК им.Горького, Стаханов (вид на центральную площадь).jpg|Dar tal-Kultura ta' Kádiivka, Kádiivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Будинок культури ім. Т.Шевченка.JPG|Dar tal-Kultura ta' Starobilsk, Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (Meqruda mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Площадь Ленина 052.jpg|Teatru ta' Donetsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Будинок купецького клубу загальний вид на початку вересня 2021р.jpg|Dar tal-Kultura ta' Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Дом культуры - panoramio_(4).jpg|Dar tal-Kultura ta' Shchastia, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Popasna06~.jpg|Dar tal-Kultura ta' Popasna, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna
Stampa:Vovchansk palace of culture.JPG|Dar tal-Kultura ta' Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Izmail palace of culture.jpg|Dar tal-Kultura ta' Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:BalakliiaClub.jpg|Dar tal-Kultura ta' Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Palace of Culture in Selidovo.jpg|Dar tal-Kultura ta' Selydove, Oblast ta' Donestk, Ukrajna
&lt;/gallery&gt;

=== Libreriji ===
[[Stampa:Библиотека имени Вернадского.JPG|thumb|Bini prinċipali tal-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna]]
Il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukraina hija l-librerija akkademika ewlenija u ċ-ċentru ewlieni tal-informazzjoni xjentifika tal-Ukraina.

Matul l-invażjoni Russa tal-Ukrajna tal-2022, ir-Russi ibbumbardjaw il-Librerija Xjentifika Maksymovych tal-Università Nazzjonali Taras Shevchenko Kiev, il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna, il-Librerija Xjentifika Medika Nazzjonali tal-Ukraina, u l-librerija taż-żgħażagħ tal-belt ta' [[Kjiv|Kyiv]].

==== Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna ====
Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna ([[Lingwa Ukrena|Ukranjan]]: Національна бібліотека України імені В.І. Вернадського), VNLU Iċ-ċentru ewlieni tal-informazzjoni xjentifika tal-Ukrajna, waħda mill-akbar libreriji nazzjonali fid-dinja. Il-bini prinċipali tiegħu jinsab fil-kapitali tal-pajjiż, [[Kjiv|Kyiv]], fil-viċinat Demiivka.

Il-Librerija Nazzjonali Vernadsky tal-Ukrajna twaqqfet fit-2 ta' Awwissu, 1918 minn Hetman Pavlo Skoropadskyi taħt l-isem &quot;Librerija Nazzjonali tal-Istat tal-Ukrajna&quot; (Natsionalna biblioteka Ukrayinskoyi Derzhavy). Fit-23 ta' Awwissu, 1918, inħoloq il-Kumitat Proviżorju għall-ħolqien tal-Librerija Nazzjonali, immexxi minn Vladimir Vernadsky (Volodymyr Vernadsky).

Il-bini attwali nbena bejn l-1975 u l-1989. Għandu 27 sular u erja ta '35,700 m 2. Is-saqaf tiegħu jilħaq 76.7 m u l-antenna tagħha tilħaq 78.6 m 'l fuq mill-art. Kien biss fl-1996 meta l-librerija rċeviet id-denominazzjoni tal-Librerija Nazzjonali tagħha bl-isem attwali tagħha ta' Librerija Nazzjonali Vernadsky. 

Il-librerija għandha kważi 15-il miljun kopja. Għandu l-aktar kollezzjoni kompluta ta' kitbiet Slavi, arkivji ta' xjenzati prominenti u personalitajiet kulturali tad-dinja u l-Ukrajna. Fost l-azjendi tagħha hemm il-kollezzjoni tal-presidenti tal-Ukrajna, kopji arkivjali ta' dokumenti stampati Ukrajni mill-1917, u l-arkivju tal-Akkademja Nazzjonali tax-Xjenzi tal-Ukrajna.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Т. Г. Шевченко. Квітень 1859.jpg|thumb|left|Taras Shevchenko]]
[[Stampa:Lesya Ukrainka portrait.jpg|thumb|Lesya Ukrainka, waħda mill-kittieba Ukraini l-aktar prominenti]]
Il-letteratura Ukrajna għandha l-oriġini tagħha fil-kitbiet ta' Slavonic tal-Knisja l-Qadima, li ntużat bħala lingwa liturġika u letterarja wara l-Kristjanizzazzjoni fis-sekli 10 u 11. Kitbiet oħra ta’ dak iż-żmien jinkludu kronaki, li l-aktar sinifikanti minnhom kienet il-Kronika Primarja. L-attività letterarja ffaċċjat tnaqqis f'daqqa wara l-invażjoni Mongola tar-Rus' ta' Kiev, qabel ma rat qawmien mill-ġdid li beda fis-seklu 14, u avvanzat fis-seklu 16 bl-invenzjoni tal-istampar.

Il-Cossacks stabbilixxew soċjetà indipendenti u popolarizzaw tip ġdid ta' poeżija epika, li mmarkat punt għoli tal-letteratura orali Ukraina. Dawn l-iżviluppi ġew ttardjati fis-seklu 17 u fil-bidu tat-18, kif kitbu ħafna awturi Ukraini bir-Russu jew il-Pollakk. Madankollu, fl-aħħar tas-seklu 18, fl-aħħar ħarġet il-lingwa letterarja moderna Ukrajna. Fl-1798, l-era moderna tat-tradizzjoni letterarja Ukraina bdiet bil-pubblikazzjoni ta 'Aeneid minn Ivan Kotliarevsky fil-vernakulari Ukraina.

Fis-snin 30, bdiet tiżviluppa letteratura romantika Ukraina u tfaċċat l-iktar figura kulturali famuża tal-pajjiż, il-poeta u pittur romantiku Taras Shevchenko. Filwaqt li Ivan Kotliarevsky huwa meqjus bħala missier il-letteratura vernakulari Ukraina, Shevchenko huwa missier rinaxximent nazzjonali.

Fl-1863, l-użu tal-lingwa Ukraina fl-istampa kien ipprojbit mill-Imperu Russu. Din l-attività letterarja naqqset drastikament fiż-żona u kittieba Ukraini kienu mġiegħla jippubblikaw ix-xogħlijiet tagħhom bir-Russu jew ixerrduhom fil-Galicia kkontrollata mill-Awstrija. Il-projbizzjoni qatt ma tneħħiet uffiċjalment, iżda saret skaduta wara r-rivoluzzjoni u l-Bolxeviki telgħu l-poter.

Il-letteratura Ukraina kompliet tiffjorixxi fis-snin bikrija Sovjetiċi, meta kważi t-tendenzi letterarji kollha ġew approvati. Dawn il-politiki ffaċċjaw tnaqqis qawwi fis-snin tletin, meta rappreżentanti prominenti, kif ukoll ħafna oħrajn, ġew maqtula mill-NKVD matul il-Kbir Purge. B'mod ġenerali, madwar 223 kittieb ġew repressi minn dak li sar magħruf bħala l-Rinaxximent Esegwit. Dawn ir-ripressjonijiet kienu parti mill-politika implimentata ta' Stalin ta' realiżmu soċjalista. Id-duttrina mhux bilfors irażżan l-użu tal-lingwa Ukraina, iżda kienet teħtieġ lill-kittieba biex isegwu ċertu stil fix-xogħlijiet tagħhom.

Il-libertà letterarja kibret fl-aħħar tas-snin 80 u l-bidu tad-disgħinijiet flimkien mat-tnaqqis u l-kollass tal-USSR u r-restawr tal-indipendenza tal-Ukrajna fl-1991.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:46-206-0036.Повітовий суд (мур.jpg|thumb|left|Arkitettura]]
[[Stampa:80-391-9007 Kyiv St.Michael's Golden-Domed Monastery RB 18.jpg|thumb|Arkitettura]]
[[Stampa:Споруди палацового комплексу ВДІАМЗ «Садиба Попова» 2.jpg|thumb|left|Arkitettura]]
L-arkitettura Ukrajna tinkludi l-motifi u l-istili li jinsabu fi strutturi mibnija fl-Ukrajna moderna u minn Ukraini madwar id-dinja. Dawn jinkludu għeruq inizjali li ġew stabbiliti fl-istat ta' Kyivan Rus'. Wara l-Kristjanizzazzjoni tar-Rus ta’ Kiev, l-arkitettura Ukraina ġiet influwenzata mill-arkitettura Biżantina. Wara l-invażjoni Mongola ta' Kievan Rus', kompliet tiżviluppa fir-Renju tal-Galicia-Volhynia.

Wara l-unjoni mat-Tsardom tar-Russja, l-arkitettura fl-Ukrajna bdiet tiżviluppa f'direzzjonijiet differenti, b'ħafna strutturi fiż-żona tal-Lvant akbar, immexxija mir-Russja, mibnija fl-istili tal-arkitettura Russa ta' dak il-perjodu, filwaqt li r-reġjun tal-punent tal-Galicia żviluppa taħt Influwenzi arkitettoniċi Pollakki u Awstro-Ungeriżi. Motivi nazzjonali Ukrajni eventwalment jintużaw matul il-perjodu tal-Unjoni Sovjetika u fl-Ukrajna indipendenti moderna. Madankollu, ħafna mill-orizzont arkitettoniku kontemporanju tal-Ukrajna huwa ddominat minn Khrushchyovkas ta' stil Sovjetiku, jew bini ta' appartamenti bi prezz baxx.

=== Knitting u rakkmu ===
[[Stampa:Rushnyk  Ukraine embroidered decorative towels.jpg|thumb|Rushnyk, rakkmu Ukraina]]
L-arti tat-tessuti maħduma bl-idejn għandhom rwol importanti fil-kultura Ukrajna, speċjalment fit-tradizzjonijiet tat-tieġ Ukrajni. Ir-rakkmu, l-insiġ u l-bizzilla Ukrajni jintużaw f'ħwejjeġ folkloristiċi tradizzjonali u ċelebrazzjonijiet tradizzjonali. Rakkmu Ukrain ivarja skond ir-reġjun ta' oriġini u d-disinji għandhom storja twila ta' motivi, kompożizzjonijiet, għażliet ta 'kulur u tipi ta' ħjata. L-użu tal-kulur huwa importanti ħafna u għandu għeruq fil-folklor Ukrain. Motivi tar-rakkmu misjuba f'partijiet differenti tal-Ukrajna huma ppreservati fil-Mużew Rushnyk f'Pereiaslav.

Il-kostum nazzjonali huwa minsuġ u mżejjen b’attenzjoni kbira. Fir-raħal ta 'Krupove, li jinsab fir-reġjun ta' Rivne, l-insiġ b'newlijiet magħmulin bl-idejn għadu pprattikat. F'din il-belt twieldu żewġ personalitajiet ta' fama internazzjonali fil-qasam tas-snajja nazzjonali: Nina Myhailivna u Uliana Petrivna.

=== Mużika ===
[[Stampa:Fedir Stovbynenko - Kozak-bandyryst (1890).jpg|thumb|Borżak mamay idoqq il-kobza]]
[[Stampa:Лисенко Микола (cropped).jpg|thumb|Mykola Lysenko huwa ġeneralment meqjus bħala missier il-mużika klassika Ukraina.]]
Il-mużika hija parti importanti mill-kultura Ukraina, bi storja twila u ħafna influwenzi. Minn mużika folk tradizzjonali għal rock klassiku u modern, l-Ukrajna pproduċiet diversi mużiċisti rikonoxxuti internazzjonalment, inklużi Kirill Karabits, Okean Elzy u Ruslana. Elementi tal-mużika folkloristika tradizzjonali Ukraina għamlu triqthom fil-mużika tal-Punent u anke fil-jazz modern. Il-mużika Ukraina kultant fiha taħlita mħawda ta' kant eżotiku melismatiku b'armonija ta' kordi. Il-karatteristika ġenerali l-aktar impressjonanti tal-mużika folkloristika etnika Ukraina awtentika hija l-użu estensiv ta' modi minuri jew tasti li jinkorporaw it-tieni intervalli miżjuda.

Matul il-perjodu Barokk, il-mużika kellha post ta' importanza konsiderevoli fil-kurrikulu tal-Akkademja Kyiv-Mohyla. Ħafna min-nobbli kienu tas-sengħa fil-mużika u ħafna mexxejja tal-Cossack Ukraini, bħal Mazepa, Paliy, Holovatyj u Sirko, kienu plejers ta' kobza, bandura jew torban.

L-ewwel akkademja tal-mużika ddedikata għal din id-dixxiplina twaqqfet f’Hlukhiv fl-1738 u l-istudenti ġew mgħallma jkantaw u jdoqqu l-vjolin u l-bandura minn manuskritti. Bħala riżultat, ħafna mill-kompożituri u artisti tal-bidu fi ħdan l-Imperu Russu kienu etnikament Ukraini, billi twieldu jew edukati f'Hlukhiv jew kienu assoċjati mill-qrib ma 'din l-iskola tal-mużika. Il-mużika klassika Ukraina tvarja konsiderevolment skont jekk il-kompożitur kienx Ukrain etniku li jgħix fl-Ukrajna, kompożitur etniku mhux Ukrain li kien ċittadin tal-Ukrajna, jew parti mid-dijaspora Ukrajna.

Minn nofs is-sittinijiet, il-mużika pop influwenzata mill-Punent ilha tikseb popolarità fl-Ukrajna. Tispikka l-kantanta folkloristika u armonjuża Mariana Sadovska. Il-mużika pop u folk Ukraina ħarġet bil-popolarità internazzjonali ta’ gruppi u artisti bħal Vopli Vidoplyasova, Dakh Daughters, Dakha Brakha, Ivan Dorn u Okean Elzy.

=== Midja ===
Il-qafas legali Ukrajn dwar il-libertà tal-istampa huwa meqjus bħala &quot;wieħed mill-aktar progressivi fl-Ewropa tal-Lvant.&quot; Il-kostituzzjoni u l-liġijiet jipprovdu għal-libertà tal-espressjoni u tal-istampa. L-awtorità regolatorja ewlenija għall-midja tax-xandir hija l-Kunsill Nazzjonali tax-Xandir tat-Televiżjoni u tar-Radju tal-Ukrajna (NTRBCU), li huwa responsabbli biex jagħti liċenzja lill-ħwienet tal-midja u jiżgura l-konformità tagħhom mal-liġi.

kyiv tiddomina s-settur tal-midja fl-Ukrajna: gazzetti nazzjonali Den, Dzerkalo Tyzhnia, tabloids bħal The Ukrainian Week jew Focus, u t-televiżjoni u r-radju huma bbażati hemmhekk, għalkemm Lviv huwa wkoll ċentru ewlieni tal-midja nazzjonali. L-Aġenzija Nazzjonali tal-Aħbarijiet tal-Ukrajna, Ukrinform, twaqqfet hawn fl-1918. Il-BBC tal-Ukraina beda xxandar fl-1992. Mill-2022, 75% tal-popolazzjoni tuża l-Internet, u l-midja soċjali tintuża ħafna mill-gvern u n-nies.

Fl-10 ta' Marzu, 2024, il-ħallieqa tad-dokumentarju 20 Days in Mariupol ingħataw l-Oscar fil-kategorija &quot;L-Aħjar Film Dokumentarju&quot;, l-ewwel Oscar fl-istorja tal-Ukrajna.

=== Sport ===
[[Stampa:Lviv Ukraina Stadium12.jpg|thumb|left|Stadium ta' Ukrajna, Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Стадіон Трудові резерви Біла Церква.jpg|thumb|Stadium fil-Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Льодова арена (Біла Церква)2.jpg|thumb|left|White Leopard Ice Rink fil-Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Sloviansk Yuriy Skydanov Stadium 12.jpg|thumb|Stadium ta' Sloviansk, Donetsk Oblast, fl-Ukrajna]]
L-Ukrajna bbenefikat ħafna mill-enfasi Sovjetika fuq l-edukazzjoni fiżika. Dawn il-politiki ħallew lill-Ukrajna b'mijiet ta' grawnds, pixxini, gyms, u ħafna faċilitajiet sportivi oħra. L-aktar sport popolari huwa l-futbol. L-aktar kampjonat professjonali importanti huwa l-Vyscha Liha (&quot;premier league&quot;).

Ħafna Ukraini lagħbu wkoll mat-tim nazzjonali tal-futbol Sovjetiku, l-aktar ir-rebbieħa tal-Ballun tad-Deheb Ihor Belanov u Oleh Blokhin. Dan il-premju ngħata biss lil wieħed Ukrain wara x-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, Andriy Shevchenko. It-tim nazzjonali ddebutta fit-Tazza tad-Dinja tal-FIFA tal-2006 u wasal sal-kwarti tal-finali qabel ma tilef kontra ċ-champion eventwali, l-Italja.

Boxers Ukraini huma fost l-aqwa fid-dinja. Minn mindu sar iċ-champion mhux ikkontestat tal-cruiserweight fl-2018, Oleksandr Usyk rebaħ ukoll it-titli unifikati WBA (Super), IBF, WBO u IBO heavyweight. Din il-proeza għamlitu wieħed minn tliet boxers li għaqqad it-titli mondjali tal-cruiserweight u sar champion dinji tal-heavyweight. L-aħwa Vitali u Wladimir Klitschko huma eks-champions tad-dinja tal-piż tqil li kellhom diversi titli mondjali tul il-karriera tagħhom. Mill-Ukrajna wkoll Vasyl Lomachenko, midalja tad-deheb Olimpika fl-2008 u l-2012. Huwa ċ-champion mondjali unifikat tal-piż ħafif li jorbot ir-rekord għar-rebħ ta' titlu mondjali fl-inqas ġlied professjonali; tlieta. Minn Settembru 2018, huwa kklassifikat bħala l-aqwa boxer attiv fid-dinja, lira għal lira, minn ESPN.

Sergey Bubka kellu r-rekord tal-arblu mill-1993 sal-2014; B’saħħa kbira, veloċità u ħiliet ġinnastiċi, ġie magħżul l-aqwa atleta fid-dinja f'diversi okkażjonijiet.

Il-basketball kiseb popolarità fl-Ukrajna. Fl-2011, l-Ukrajna kisbet id-dritt li tospita l-EuroBasket 2015. Sentejn wara, it-tim nazzjonali tal-basketball tal-Ukrajna spiċċa fis-sitt post fl-EuroBasket 2013 u kkwalifika għat-Tazza tad-Dinja FIBA ​​għall-ewwel darba fl-istorja tiegħu. Il-parteċipant tal-Euroleague Budivelnyk Kyiv huwa l-iktar klabb tal-basketball professjonali b'saħħtu fl-Ukrajna.

Iċ-ċess huwa sport popolari fl-Ukrajna. Ruslan Ponomariov huwa l-eks champion tad-dinja. Hemm madwar 85 Gran Mastru u 198 Master Internazzjonali fl-Ukrajna. Il-kampjonat tar-rugby jintlagħab madwar l-Ukrajna.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Mariupol Mariupol Ice Center Opening 5.jpg|Il-President Volodymyr Zelenskyy fil-ftuħ taċ-Ċentru tas-Silġ ta' Mariupol fit-22 ta' Ottubru 2020 (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Bakhmut Metalurh Stadium 1.jpg|Stadium ta' Metalurh, Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Bakhmut Avanhard Stadium 3.jpg|Stadium ta' Metalurh, Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Стадіон «Сталь» (Алчевськ).jpg|Stadium ta' Stal, Alchevsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (meqrud illegalment mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donetsk Donbass Arena 30.jpg|Stadium ta' Donbas Arena, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donetsk Shakhtar Stadium 1998-1.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Holubivka Shakhtar Stadium 1.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Panoramio - V&amp;A Dudush - Стадион Шахтер с знаменитого террикона.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Donetsk Shakhtar Stadium 1998-1.jpg|Stadium Shakhtar, Donetsk, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Стадион шахтер в Свердловске.jpg|Stadium ta' Dovzhansk, Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Chasiv Yar Avanhard Stadium 5.jpg|Stadium Avanhard, Chásiv Yar, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Kreminna Olimp Stadium 2.jpg|Stadium Olimpus, Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
&lt;/gallery&gt;

=== Kċina ===
[[Stampa:Borscht served.jpg|thumb|left|Borsch Ukrajn bi smetana tal-krema qarsa]]
Id-dieta tradizzjonali tal-Ukraina tinkludi tiġieġ, majjal, ċanga, ħut u faqqiegħ. Ukraini wkoll għandhom it-tendenza li jieklu ħafna patata; ċereali; u ħaxix frisk, mgħolli jew imnaddfin. Dixxijiet tradizzjonali popolari huma varenyky (għaġina mgħollija bil-faqqiegħ, patata, sauerkraut, ġobon cottage, ċirasa jew berries), nalysnyky (pancakes bil-ġobon cottage, żerriegħa tal-peprin, faqqiegħ, kavjar jew laħam), kapusnyak (soppa tal-kaboċċi ġeneralment magħmula minn laħam, patata, karrotti, basal, millieġ, pejst tat-tadam, ħwawar u ħwawar friski), borscht aħmar (soppa magħmula minn pitravi, kaboċċi u faqqiegħ jew laħam) u holubtsi (rombli tal-kaboċċi mimlijin bir-ross, karrotti, basla u laħam ikkapuljat). Oġġetti tradizzjonali moħmija jinkludu korovais imżejjen u ħobż tal-Għid tal-paska. L-ispeċjalitajiet Ukraini jinkludu wkoll it-tiġieġ ta' Kyiv u t-torta ta' Kyiv.

Ukraini jixorbu compote tal-frott, meraq, ħalib, ryazhanka, ilma minerali, tè u kafè, birra, inbid u horilka.

== Kapitali provinċjali ta' Ukrajna skond il-popolazzjoni ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Міст Патона з нічною архітектурною підсвіткою та панорама Лівого берега.jpg|Kyiv (belt bi status speċjali)
Stampa:Guveliakin Oleg for wiki Vozdvizjenka 2012 (8).jpg|Kyiv (belt bi status speċjali)
Stampa:Музей історії України у Другій світовій війні.jpg|Kyiv (belt bi status speċjali)
Stampa:Успенський собор взимку, аерофото.jpg|Kharkiv, Oblast ta' Kharkiv
Stampa:Odesa Pushkinska 2 hotel Europeisky DSC 3831 51-101-1045.JPG|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Primorskiy-bulvar-7-8-5.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Потьомкінські сходи 11.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Воронцовський маяк 04.jpg|Odesa, Oblast ta' Odesa
Stampa:Вид на &quot;Нагірну&quot; частину міста з лівого берегу.jpg|Dnipro, Oblast ta' Dnipro
Stampa:Вид на місто зі сторони Південного мосту.jpg|Dnipro, Oblast ta' Dnipro
Stampa:Bridge on Ilicha Prospect in Donetsk, 2008.jpg|Donetsk, Oblast ta' Donetsk
Stampa:Donezk Zentrum Postisheva.jpg|Donetsk, Oblast ta' Donetsk
Stampa:Будинок-башта по проспекту Соборному, 220 вид навскоси.jpg|Zaporizhzhia, Oblast ta' Zaporizhzhia
Stampa:Вигляд на північну частину міста з гори Лева.jpg|Lviv, Oblast ta' Lviv
Stampa:Лвов Галиција.jpg|Lviv, Oblast ta' Lviv
Stampa:Monument To Adam Mickiewicz (237385565).jpeg|Lviv, Oblast ta' Lviv
Stampa:Sobornaya-ploshchad.jpg|Mykoláyiv, Oblast ta' Mykoláyiv
Stampa:Отель Украина 2.jpg|Lugansk, Oblast ta' Lugansk
Stampa:VinnytsiaCityTower.jpg|Vínnitsa, Oblast ta' Vínnitsa
Stampa:1356 Памятник затопленным кораблям.jpg|Sevastópol (belt bi status speċjali)
Stampa:Balaklava, Sevastopol.jpg|Sevastópol (belt bi status speċjali)
Stampa:Simferopol Montage.png|Simferópol, Repubblika Awtonoma tal-Krimea
Stampa:Glory monument - Kruhla Square - Poltava - 2.jpg|Poltava, Oblast ta' Poltava
Stampa:Літній ранок у Чернігові.jpg|Cherníhiv, Oblast ta' Cherníhiv
Stampa:Черкаси.jpg|Cherkasy, Oblast ta' Cherkasy
Stampa:71-101-0002 SAM 0814 Cherkasy.jpg|Cherkasy, Oblast ta' Cherkasy
Stampa:Khersonkollage.jpg|Kherson, Oblast ta' Kherson
Stampa:Mikhail Chekman Park of Culture and Recreation 001.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:Хмельницький, вулиця Панаса Мирного, ЖК «.Агора», фото 1.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:Стара фортеця.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:Міська рада. Ніч.jpg|Jmelnitski, Oblast ta' Jmelnitski
Stampa:UkrainianAcademyOfBanking.JPG|Sumy, Oblast ta' Sumy
Stampa:Chern-Panorama2.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Architecture-of-Chernivtsi-4.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Німецький Народний Дім.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Готель «Пансіон сіті» Чернівці Університетська, 34.JPG|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Чернівці Кобилянської 2.jpg|Chernivtsí, Oblast ta' Chernivtsí
Stampa:Будинок взаємного кредиту (міська рада) .jpg|Zhitómir, Oblast ta' Zhitómir
Stampa:Soborna Street in Rivne.jpg|Rivne, Oblast ta' Rivne
Stampa:Ratush-01.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Вул. Шашкевича, 2.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Вечір над Білим будинком - Evening over the administrative building - panoramio.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Івано-Франківськ Страчених, 3.jpg|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:Ivano Frankivsk Halycka SAM 0623 26-101-0575.JPG|Ivano-Frankivsk, Oblast ta' Ivano-Frankivsk
Stampa:UA-TE Ternopil Buran 18-06-16.JPG|Ternópil, Oblast ta' Ternópil
Stampa:Valova-8-14103710.jpg|Ternópil, Oblast ta' Ternópil
Stampa:Кінотеатр (нині Український Дім) «Перемога».jpg|Ternópil, Oblast ta' Ternópil
Stampa:Фортеця Святої Єлисавети. Місто Кропивницький.jpg|Kropivnitski, Oblast ta' Kropivnitski
Stampa:Lisavetgrad Dvortsova 15.jpg|Kropivnitski, Oblast ta' Kropivnitski
Stampa:CollageLutsk.jpg|Lutsk, Oblast ta' Volinja
Stampa:Ужгородський кафедральний собор, аерофото 2.jpg|Úzhgorod, Oblast ta' Transkarpatija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet notevoli ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Вид на р. Інгулець зі Скель МОПРу.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Площадь Освобождения (Кривой Рог).jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:№ 137 Головпоштамп.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Криворізький ботанічний сад - Японский мотив.JPG|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Арт-Майдан у городского театра.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Машина непрерывного литья заготовок.jpg|Kryvyi Rih, Oblast ta' Dnipropetrovsk, Ukrajna
Stampa:Залізничний вокзал м. Лиман після реставрації.jpg|Limán, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:LysychanskN12.jpg|Lisichansk, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna
Stampa:Suvorova 20-1.jpg|Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Izmail Suvorova 20.jpg|Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Izmail, Benderska 28.jpg|Izmaíl, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Akkerman-fortress-aerial-2 (cropped).jpg|Bílhorod-Dnistrovskyi, Oblast ta' Odesa, Ukrajna
Stampa:Mosc dvor slav.jpg|Slavútich, Oblast ta' Kyiv, Ukrajna
Stampa:Володимир-Волинський - Костел Іоакима і Анни -1-5.jpg|Volodímir, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:ККкаплиця.jpg|Kamin-Kashyrski, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:Vovchans'k, Kharkiv Oblast, Ukraine - panoramio (15).jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Волчанск Володарского 19А IMG 8032.JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Леніна100.Вовчанськ.JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Post office.JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Vovchansk Bus Station-3485.jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Vovchansk Bus Station-3485.jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Bus stop (Vovchansk).JPG|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Bohdana Khmelnytskoho Street, Vovchansk (4).jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Меморіальна дошка будинку де народився Олесь Досвітній.jpg|Vovchansk, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Центральная улица.JPG|Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:BalakliiaCitySign.jpg|Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:BalakliiaCityHall2.jpg|Balakliia, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Shevchenkove Raion Administration, Kharkiv Oblast.JPG|Shevchenkove, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:В'їздна арка садиби-2 (Любешів).jpg|Liubeshiv, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:Центральна площа Олешків.jpg|Oleshki, Oblast ta' Kherson, Ukrajna
Stampa:Myru Square in Kramatorsk.jpg|Kramatorsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Житловий будинок, вул. Вчительська (Калініна), 46.jpg|Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Санаторий Юбилейный 2011 - panoramio.jpg|Slóviansk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Chervonoarmijsk city center (3).JPG|Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Chervonoarmijsk city center (4).JPG|Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Федоренко. Авдеевка 01.jpg|Avdiivka, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Місце революційних подій 1905 року, Покровськ (Красноармійськ), пл. Привокзальна, будинок залізничного вокзалу, Донецька обл.jpg|Pokrovsk, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Yenakievo sq lenin.jpg|Yenákiyeve, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Вокзал станції Ясинувата-Пасажирська.jpg|Yasinovátaya, Oblast ta' Donetsk, Ukrajna
Stampa:Town hall, Bolekhiv (1).jpg|Boléjiv, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Ратуша Коломиї.jpg|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Kolomyia City Hall.jpg|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Kolomyia Main Square.JPG|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Kolomyia Old 1.JPG|Kolomyia, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Колаж Калуш.jpg|Kálush, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:Червень,ранок,Верховина.JPG|Verjovyna, Oblast ta' Ivano-Frankivsk​, Ukrajna
Stampa:73-250-0001 Khotyn Fortress RB 18.jpg|Jotín, Oblast ta' Chernivtsí, Ukrajna
Stampa:-DJI 0351-Edit Panorama1.jpg|Kamianets-Podilski, Oblast ta' Jmelnitski, Ukrajna
Stampa:Zamek w Kamieńcu Podolskim 2019.jpg|Kamianets-Podilski, Oblast ta' Jmelnitski, Ukrajna
Stampa:Zamek w Kamieńcu Podolskim 2019.jpg|Kamianets-Podilski, Oblast ta' Jmelnitski, Ukrajna
Stampa:Корюківка. Меморіал жертвам Корюківської трагедії 1943 року, у якій загинуло біля 7000 мешканців. 1975 р.jpg|Koriúkivka, Oblast ta' Chernihív, Ukrajna
Stampa:Ніжинська міська рада.jpg|Nizhyn, Oblast ta' Chernihív, Ukrajna
Stampa:Hertsa (Herta),former synagogue,now-Culture palace.jpg|Gertsa, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Former synagogue in Hertsa (Herta).jpg|Gertsa, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Глибока Будинок - зразок традиційної народної архітектури.jpg|Jliboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Hliboka 2008.jpg|Jliboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Hliboka Bukowina.jpg|Jliboka, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Кельменецька бульбона.jpg|Kelmentsí, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Kitsman City Council.jpg|Kitsman, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Заставна.jpg|Zastavna, Oblast ta' Chernivtsí, fl-Ukrajna
Stampa:Dubno castle 2.jpg|Dubno, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Ст. Сарни - panoramio.jpg|Sarny, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Fontan varash.jpg|Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Гостиница &quot;Вараш&quot;.jpg|Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Жилой-дом-в-Вараше.jpg|Varash, Oblast ta' Sumy, fl-Ukrajna
Stampa:Bila Tserkva Montage.png|Bila Tserkva, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Brov.PNG|Brovarí, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Borispil aerea.jpg|Borýspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Книшовий меморіальний парковий комплекс Бориспіль.JPG|Borýspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Sobrevolando Kiev (8155788725).jpg|Borýspil, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Буча парк1.JPG|Bucha, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Центральная аллея - panoramio (1).jpg|Dniprorudne, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Dniprorudne, Zaporiz'ka oblast, Ukraine - panoramio (3).jpg|Dniprorudne, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:База Горняк.jpg|Dniprorudne, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:PereyaslavHmelnytskyi-Raion.png|Pereyáslav, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Васильків, Покровська, 2 (1).jpg|Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Церква святих Бориса і Гліба.jpg|Vasylkiv, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Lozova RailwaY Station.jpg|Lozova, Oblast ta' Kharkiv, Ukrajna
Stampa:Стара аптека та будинок, де розміщувався ревком.jpg|Severodonetsk, Oblast ta' Volinja, Ukrajna
Stampa:Северодонецк с высоты.jpg|Severodonetsk, Oblast ta' Lugansk, Ukrajna
Stampa:Artemivs'kyi district, Donetsk Oblast, Ukraine - panoramio (31).jpg|Soledar, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Стара вежа (Маріуполь) 1.jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Вежа взимку.jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Вежа влітку.jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Будинки зі шпилем (Маріуполь).jpg|Mariúpol, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Панорама міста Артемівськ 77.JPG|Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Бахмутская Земська Управа.jpg|Bakhmut, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Kostyantynivka, Donetsk Oblast, Ukraine - panoramio (1).jpg|Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Вокзал станції Ясинувата-Пасажирська.jpg|Yasinovátaya, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Stakhanov Coal Mine. Administrative Building.JPG|Myrnohrad, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Відвал породи шахти Військвіду в Мирнограді.jpg|Myrnohrad, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Constantinovka Factory.JPG|Kostantínovka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Волноваський районний краєзнавчий музей.jpg|Volnovaja, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Chasiv Yar Avanhard Stadium 5.jpg|Chásiv Yar, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna (ħsara serjament mir-[[Russja|Russi]])
Stampa:Місто Кремінна.jpg|Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:85 Пішохідні пандуси м Кремінна after.jpg|Kreminná, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Central square of the city of Selidovo.jpg|Selydove, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Novohrodivka|Novohrodivka, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:|, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Director house, Alchevsk, 05042008956.jpg|Alchevsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Vojsigno de vilaĝo Doneckij (Luganska provinco).jpg|Donetski, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Street Engels (Sverdlovsk).JPG|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Street Engels (Sverdlovsk).JPG|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Cinema is &quot;Victory&quot;.JPG|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Сказка в Дебальцево - panoramio.jpg|Dovzhansk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Кв.Центральный..JPG|Holubivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Скверик в центре..JPG|Holubivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Executive Committee building in Khrustalnyi.jpg|Krustalni, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Stakhanov - Cinema Mir.jpg|Kádiivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Первомайск ул.Трудовая (1).jpg|Pervomaisk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Міст Ровеньки.jpg|Rovenki, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Парк Героїв Ровеньки.jpg|Rovenky, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Zimogorye.jpg|Zimogiria, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Площадь перед ДК - panoramio_(1).jpg|Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Город Счастье.jpg|Shchastia, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk admin house.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk Ремеслене училище.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Starobilsk fire station.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Плотина Старобельск.jpg|Starobilsk, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Андріївська церква 2.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:44-240-0014 Особняк (мур.), Сватове, вул. Садова, 47.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Svatove 07.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Oil planl svatove.jpg|Svátove, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:46-206-0036.Повітовий суд (мур.jpg|Busk, Oblast ta' Lviv, fl-Ukrajna
Stampa:Kiwerce dworzec kolejowy.jpg|Kívertsi, Oblast ta' Volinja, fl-Ukrajna
Stampa:Fog in Molodogvardeysk.jpg|Otamánivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Irmino prapor.png|Irmino, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Maryinka001.jpg|Márinka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Debaltseve city (16043996648).jpg|Debáltseve, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Fog in Molodogvardeysk.jpg|Debáltseve, Oblast ta' Donetsk, fl-Ukrajna
Stampa:Rubizhne Council (1).JPG|Rubizhne, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Krasnodon or Sorokyne night scene.jpg|Sorókine, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Voznesenivka.jpg|Voznesenivka, Oblast ta' Lugansk, fl-Ukrajna
Stampa:Melitopol' Vulytsya K.Marksa Budynky K.Marksa 5 (YDS 6835).JPG|Melitópol, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Энергодар. Вид с трубы ТЭС.jpg|Enerhodar, Oblast ta' Zaporiya, Ukrajna
Stampa:Tokmak Revolutsiyna vul. Torgoviy Budynok Ya.Shal'mana 01 (YDS 8846).JPG|Tokmak, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Polohy Victualling-House (Zayizd) 01 Zhukovskogo lane opposite Cheberka 72 (YDS 4673).jpg|Polohy, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Чоловіча гімназія, м. Пологи, вул. Привокзальна, 17.jpg|Polohy, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Polohy Synagogue 01 Cheberka (Zhovtneva) Str. 72 (YDS 4679).jpg|Polohy, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Споруди палацового комплексу ВДІАМЗ «Садиба Попова» 2.jpg|Vasílivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Vasylivka Gospodarchi Sporudy z kompleksu Maetku 01 Likarnyna 10 (YDS 8906).JPG|Vasílivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Васильевка (2018).jpg|Vasílivka, Oblast ta' Zaporiya, fl-Ukrajna
Stampa:Новокаховський Палац культури.jpg|Nova Kajovka, Oblast ta' Kherson, Ukrajna
Stampa:Kahovka F.Gayenko (Lunacharskogo) Str. 6 Former Girls' Gymnasium Building (YDS 2566).jpg|Kajovka, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Введенська церква (Берислав) 03.jpg|Berislav, Oblast ta' Kherson, fl-Ukrajna
Stampa:Pokrovske District State Administration.jpg|Pokrovske, Oblast ta' Dniprovesk, fl-Ukrajna
Stampa:Administrative center, Radiation Control (11383715816).jpg|Chornóbyl, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
Stampa:Pripyat (38307778522).jpg|Prýp´iat, Oblast ta' Kyiv, fl-Ukrajna
&lt;/gallery&gt;

== Organizzazzjoni territorjali ==
[[Stampa:Zaporizhia Regional Administration.JPG|thumb|left|Il-bini ta 'l-amministrazzjoni reġjonali ta' Zaporiya u l-kunsill reġjonali, fl-Ukrajna]]
[[Stampa:Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg|thumb|Organizzazzjoni territorjali]]
[[Stampa:Pokrovske District State Administration.jpg|thumb|left|Amministrazzjoni Statali tad-Distrett ta' Pokrovske, Oblast ta' Dniprovesk, fl-Ukrajna]]
Id-diviżjonijiet tal-Ukraina huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-Kostituzzjoni tal-Ukraina. L-Ukraina hija stat unitarju bi tliet livelli ta' diviżjonijiet amministrattivi: 27 reġjun (24 oblast (provinċji), żewġt ibliet bi status speċjali ([[Kiev|Kyiv]] u Sebastopol) u repubblika awtonoma waħda), 136 raions (distretti) u 1469 hromadas.

Ir-riforma amministrattiva ta' Lulju 2020 għaqqdet il-biċċa l-kbira tal-490 raion wirt u 118-il belt ta' importanza reġjonali ta' qabel l-2020 f'136 raion riorganizzat, jew distrett tal-Ukraina. Il-livell li jmiss taħt raions huma hromadas.

Skont l-Artikolu 133 tal-Kostituzzjoni tal-Ukrajna kif emendata, is-sistema ta' organizzazzjoni amministrattiva u territorjali tal-Ukrajna tikkonsisti minn:

{| class=&quot;wikitable&quot;
|| Diviżjonijiet amministrattivi tal-Ukrajna
! Livell ta' suddiviżjoni!! Territorju!! Total
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | L-ewwel
| [[Repubblika Awtonoma tal-Krimea|repubblika awtonoma]]
| 1
|-
| [[bliet bi status speċjali]]
| 2
|-
| [[Oblasts of Ukraine|oblasts]] (reġjuni)
| 24
|-
| It-tieni
| [[Raions ta' l-Ukraina|raions]] (distretti)
| 136 
|-
| It-tielet
| [[hromada]]s (komunitajiet territorjali)
| 1469
|-
|}
&lt;!--
|-
|
| colspan=&quot;3&quot; | [[Raions fl-ibliet tal-Ukrajna|raions fl-ibliet]] (distretti urbani)
| 108
|-
|
| colspan=&quot;3&quot; | [[Postijiet popolati fl-Ukrajna|postijiet popolati]]: 1343 urbani, 28374 rurali
| 29717
|}

F'riforma fl-2020, il-postijiet popolati kollha fil-pajjiż amministrattiv (ħlief għal żewġt ibliet bi status speċjali, Kyiv u Sevastopol) ġew resubordinati għar-raions. Iċ-ċifra l-ġdida ta' 136 raion tinkludi 10 fir-Repubblika Awtonoma tal-Krimea u f'Sevastopol; Minn Settembru 2023, ir-raions tal-Krimea huma funzjonali.

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Ewropa}}

[[Kategorija:Ukrajna]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Ewropa]]</text>
      <sha1>kjqf70z3fiwdy8io7bs6dqarrbc0kwm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Iżrael</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20710</id>
    <revision>
      <id>318851</id>
      <parentid>318679</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:20:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <comment>/* Trasport */</comment>
      <origin>318851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117910" sha1="m7yiqw6ns95y6gbnmv451wtmloruod0" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|left|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>m7yiqw6ns95y6gbnmv451wtmloruod0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318852</id>
      <parentid>318851</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:22:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bliet importanti oħra */</comment>
      <origin>318852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117972" sha1="2jrecrvyyrry4zfneqa0a39919uw7fb" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|left|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>2jrecrvyyrry4zfneqa0a39919uw7fb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318853</id>
      <parentid>318852</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:23:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ekonomija */</comment>
      <origin>318853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117955" sha1="eknblmt6o4vmimwtfoxumnozykptwff" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|left|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Port ta' Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>eknblmt6o4vmimwtfoxumnozykptwff</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318854</id>
      <parentid>318853</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:25:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <comment>/* Demografija */</comment>
      <origin>318854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118050" sha1="ajqfgdn5q5nhz1otd9xy8xjjs260aua" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|left|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Port ta' Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>ajqfgdn5q5nhz1otd9xy8xjjs260aua</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318855</id>
      <parentid>318854</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:26:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ekonomija */</comment>
      <origin>318855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118114" sha1="s07exl3xhdfnm4qrk8umedch329uqvy" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|left|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Port ta' Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|daqsminuri|left|Ayalon Highway, Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Ranat gan.jpg|daqsminuri|Ramat Gan, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>s07exl3xhdfnm4qrk8umedch329uqvy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318856</id>
      <parentid>318855</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:30:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118278" sha1="2zz5tbbpxa4j3fh8tlsievroe88xvp8" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|left|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Port ta' Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|daqsminuri|left|Ayalon Highway, Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Ranat gan.jpg|daqsminuri|Ramat Gan, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Bengurion nil.jpeg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:NazarethIllitCityHall.jpg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:Strauss elite in Nazarth illit.jpg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>2zz5tbbpxa4j3fh8tlsievroe88xvp8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318857</id>
      <parentid>318856</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:35:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118380" sha1="46i550w8cy6x0si6hslm5c86asnn2m3" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:GENERAL VIEW OF RAMAT GAN. העיר רמת גן.D25-073.jpg|daqsminuri|Ramat Gan mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Port ta' Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|daqsminuri|left|Ayalon Highway, Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Ranat gan.jpg|daqsminuri|Ramat Gan, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|left|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|left|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Bengurion nil.jpeg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:NazarethIllitCityHall.jpg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:Strauss elite in Nazarth illit.jpg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>46i550w8cy6x0si6hslm5c86asnn2m3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318858</id>
      <parentid>318857</parentid>
      <timestamp>2024-12-15T03:44:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sapp0512</username>
        <id>19770</id>
      </contributor>
      <origin>318858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119585" sha1="4hidmru81rpwupzn13p2k8g7iy55k2z" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Stat tal-Iżrael
|isem_nattiv                 = מְדִינַת יִשְׂרָאֵל {{nobold|([[Ebrajk|Ebrajk]])}}&lt;br /&gt;دَوْلَة إِسْرَائِيل {{nobold|([[Lingwa Għarbija|Għarbi]])}}
|isem_komuni                 = Iżrael
|stampa_bandiera             = Flag of Israel.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Israel.svg
|stampa_mappa                = ISR orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Iżrael
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Iżrael
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Iżrael
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             = ''[[Hatikvah]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''It-tama''&lt;/small&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:Hatikvah instrumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;small&gt;''התקווה''&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Ebrajk|Ebrajk (עִברִית)]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Ġerusalemm]]
|l-ikbar_belt                = [[Ġerusalemm]]
|latd=31 |latm=47 |latNS=N |lonġd=35 |lonġm=13 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Federazzjoni|federali]] [[Sistema parlamentari|parlamentari]] [[Repubblika kostituzzjonali|kostituzzjonali]]
|titlu_kap1                  = [[President tal-Iżrael|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Iżrael|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Lista ta' kelliema Knesset|Kelliem ta' ''Knesset'']]
|titlu_kap4                  = [[Qorti Suprema tal-Iżrael#Presidenti|President tal-Qorti Suprema]]
|isem_kap1                   = [[Reuven Rivlin]] (ראובן ריבלין)
|isem_kap2                   = [[Naftali Bennett]] (נפתלי בנט)
|isem_kap3                   = [[Mickey Levy]] (מיקי לוי)
|isem_kap4                   =[[Esther Hayut]] (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
|żona_kklassifika            = 153
|poż_erja                    = 153 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 20,770 \ 22,072
|erja_mi_kw                  = 8,019 \ 8,522
|perċentwal_ilma             = 2
|sena_stima_popolazzjoni     = 2013
|stima_popolazzjoni          = 8,134,100
|poż_stima_popolazzjoni      = 97 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 7,412,200
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2008
|densità_popolazzjoni_km2    = 359
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 930
|poż_densità_popolazzjoni    = 35 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $248.719 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 49
|PGD_PSX_per_capita          = $32,312
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 26
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{increase}} 0.900&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011|sena=2011|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|aċċessdata=2013-01-25}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 16
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza {{nobold|minn [[Palestina Mandatorja]]}}
|avveniment_stabbilit1       = [[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza Iżraeljana|Dikjarazzjoni]]
|data_stabbilit1             = 14 ta' Mejju 1948
|valuta                      = [[Xekel ġdid tal-Iżrael|Xekel ġdid (שֶׁקֶל חָדָשׁ)]] 
|kodiċi_valuta               = ILS
|żona_ħin                    = [[Ħin Standard tal-Iżrael|IST]]
|differenza_ħku              = +2
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-Sajf tal-Iżrael|IDT]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +3
|cctld                       = [[.il]]
|kodiċi_telefoniku           = +972
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $240.894 biljun
|poż_PGD_nominali            = 43
|PGD_nominali_per_capita     = $31,296
|poż_PGD_nominali_per_capita = 26
|nota1                       = 
}}
'''Iżrael''', uffiċjalment l-'''Istat ta' Iżrael''' (bl-[[Ebrajk]]: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל; bl-[[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: دولة إِسرائيل) huwa [[Sistema parlamentari|demokrazija parlamentari]] fil-[[Lvant Nofsani]], fuq il-kosta tax-Xlokk tal-[[Baħar Mediterran]]. Il-pajjiż imiss mal-[[Libanu]] fit-Tramuntana, is-[[Sirja]] fil-Grigal, il-[[Ġordan]] u ċ-[[Ċisġordanja]] fil-Lvant, l-[[Eġittu]] u l-[[Medda ta' Gaża]] fil-Lbiċ, u l-[[Golf ta' Aqaba]] fil-[[Baħar l-Aħmar]] fin-Nofsinhar, u jinkludi diversi karatteristiċi [[Ġeografija|ġeografiċi]] fiż-żona relattivament żgħira tiegħu. Fil-[[Liġijiet bażiċi tal-Iżrael|Liġijiet bażiċi]], Iżrael jiddefinixxi ruħu bħala [[Stat Lhudi u Demokratiku]].&lt;ref name=freedomhouse2008&gt;{{ċita web|url=http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2008/israel |xogħol=Freedom in the World |titlu=Iżrael |editur=Freedom House |sena=2008 |aċċessdata=20 ta' Marzu 2012}}&lt;/ref&gt;

Il-post taħt il-livell tal-baħar fl-[[Asja]], fil-Lvant Nofsani u fid-Dinja jinsab fil-Wied tal-Ġordan, li jilħaq 430 metru taħt il-livell tal-baħar.

L-istorja ta' Iżrael tibda meta [[Ġerusalemm]] titwaqqaf bħala l-[[Belt kapitali|kapitali]] tar-Renju tal-Lhudija, li aktar tard ġiet vassalizzata mill-[[Imperu Ruman]] u aktar tard annessa bħala l-Provinċja Primarja tal-[[Palestina]], li aktar tard ġiet taħt il-kontroll [[Biżantini|Biżantin]] bħala parti mid-Djoċesi tal-Lvant, aktar tard fis-snin 630. Imbagħad Iżrael inqabad mill-[[Iżlam|Musulmani]] li laqqmuha Jund Filastin bħala Provinċja tal-Kaliffat tal-Umajjad, l-Abbasidi u l-Fatimidi, imbagħad fis-seklu 11 mill-ewwel [[Kruċjata]] ssir ikkontrollata mir-Renju ta' Ġerusalemm (1099–1187; 1192–129), imbagħad reġa' waqa' taħt il-ħakma Musulmana mas-Sultanat Ajjubid tal-Eġittu (1171–1260a/1341), mas-Sultanat Mamluk (bl-Għarbi: سلطنة المماليك; Salṭanat al-Mamālīk; 1250–1517), fit-22 ta' Jannar 1517 ġie anness mill-Imperu Ruman wara t-Tieni Gwerra Ottomana-Mamluk u sseparata mill-Eġittu u fl-aħħar intrebaħ mill-alleati (ir-[[Renju Unit]] u [[Franza]]) fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] f'Diċembru 1917 u ġie ddikjarat bħala kolonja Brittanika sal-1 ta' Jannar 1948, meta ġie pproklamat l-Istat ta' Iżrael.

== Etimoloġija ==
Wara l-ħolqien tiegħu fl-1948, il-pajjiż adotta formalment l-isem tal-Istat ta' Iżrael (l-Ebrajk: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'elⓘ [mediˈnat jisʁaˈʔel]; Għarbi: َسَس َة َس َس: ئِيل, Dawlat Isrāʼīl ,[dawlat ʔisraːˈʔiːl]) wara Oħrajn proposti ġew ikkunsidrati ismijiet, inklużi Land of Israel (Eretz Israel), Ever (mill-antenat Eber), Sijon, u Lhudija, iżda ġew miċħuda. L-isem Iżrael ġie ssuġġerit minn Ben-Gurion u approvat b'vot ta' 6 kontra 3. Fl-ewwel ġimgħat wara t-twaqqif, il-gvern għażel it-terminu Iżraeljan biex jinnomina ċittadin tal-istat Iżraeljan.

L-ismijiet Land of Israel u Children of Israel storikament intużaw biex jirreferu għas-Saltna biblika ta' Iżrael u l-poplu Lhudi kollu rispettivament. L-isem Iżrael (Lhud: Yīsrāʾēl; Settanta Grieg: Ἰσραήλ, Iżrael, &quot;Hu (Alla) jippersisti/jirregola&quot;, għalkemm wara Hosegħa 12:4 huwa spiss interpretat bħala &quot;jiġġieled ma 'Alla&quot;) jirreferi għall-patrijarka Ġakobb, li, skond il-Bibbja Ebrajka, irċieva l-isem wara li rnexxielha tiġġieled mal-anġlu tal-Mulej. L-eqdem artifact arkeoloġiku magħruf li jsemmi l-kelma Iżrael bħala kollettiv hija l-Merneptah Stele mill-Eġittu tal-qedem (li tmur għall-aħħar tas-seklu 13 QK).

== Storja ==
=== Preistorja ===
Il-preżenza bikrija tal-ominidi fil-Levant, fejn jinsab Iżrael, tmur lura għal mill-inqas 1.5 miljun sena skont is-sit preistoriku ta' Ubeidiya. L-ominidi ta' Skhul u Qafzeh, li jmorru lura għal 120,000 sena ilu, huma wħud mill-ewwel traċċi ta' bnedmin anatomikament moderni barra l-Afrika. Il-kultura Natufian ħarġet fl-għaxar millennju QK, segwita mill-kultura Ghassulian madwar 4,500 QK.

=== Età tal-Bronż u Età tal-Ħadid ===
[[Stampa:Merneptah Steli (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Merneptah Stele (seklu 13 QK). Ħafna mill- arkeoloġi bibliċi jittraduċu sett ta' ġeroglifi bħala Iżrael, l- ewwel darba li l- isem jidher fir- rekord.]]
[[Stampa:Silwan-inscr.jpg|daqsminuri|left|Il-Lintel ta' Shebna, li jappartjeni għall-qabar ta' qaddej irjali.Siloam, 7 seklu QK]]
[[Stampa:Psalms Scroll (cropped).jpg|daqsminuri|Is-Scroll tas-Salmi l-Kbir (11Q5), wieħed mid-981 test tar-Rolls tal-Baħar Mejjet huma sett ta' manuskritti antiki Lhud mill-perjodu tat-Tieni Tempju. Ġew skoperti fuq perjodu ta' 10 snin, bejn l-1946 u l-1956, fl-Għerien ta' Qumran ħdejn Ein Feshkha, fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Baħar il-Mejjet Li jmorru mit-3 seklu Q.E.K]]
L-ewwel referenzi għall-“Kangħanin” u “Kangħan” jidhru fit-testi Eġizzjani u tal-Lvant Qarib (c. 2000 QK); Dawn il-popolazzjonijiet kienu strutturati bħala bliet-stati politikament indipendenti. Matul l-Età tal-Bronż Tard (1550-1200 QK), partijiet kbar ta 'Kanan iffurmaw stati vassalli tar-Renju Ġdid ta' l-Eġittu. Bħala riżultat tal-kollass tal-Bronż Tard, Kanaan waqa' f'kaos u l-kontroll Eġizzjan fuq ir-reġjun waqa'.

Poplu msejjaħ Iżrael jidher l-ewwel fuq il-Merneptah Stele, iskrizzjoni Eġizzjana antika li tmur għal madwar l-1200 QK. L-antenati ta' l-Iżraelin huma maħsuba li kienu jinkludu popli tal-qedem li jitkellmu bil-Semitiku indiġeni f'din iż-żona.  Ir- rakkonti arkeoloġiċi moderni jissuġġerixxu li l- Iżraelin u l- kultura tagħhom ġew mill- popli Kangħanin permezz tal- iżvilupp ta' reliġjon monolatrista—u aktar tard monoteista—iffukata fuq Yahweh. Huma tkellmu forma arkajka tal- Ebrajk, magħrufa bħala Ebrajk Bibliku. Madwar l-​istess żmien, il-​Filistin qagħdu fil-​pjanura tal-​kosta tan-​nofsinhar 

L-arkeoloġija moderna naqset fil-biċċa l-kbira tan-narrattiva fit-Torah u minflok tqis in-narrattiva bħala l-ħrafa nazzjonali tal-Iżraelin. Madankollu, xi elementi ta' dawn it-tradizzjonijiet jidhru li għandhom għeruq storiċi. Hemm dibattitu dwar l-eżistenza l-aktar bikrija tas-Saltji ta' Iżrael u Ġuda u l-firxa u l-qawwa tagħhom. Filwaqt li mhuwiex ċar jekk qatt kienx hemm Renju Unit ta 'Iżrael, l-istoriċi u l-arkeoloġi jaqblu li r-Renju tat-Tramuntana ta' Iżrael kien jeżisti madwar 900 QK u s-Saltna ta' Ġuda madwar is-sena 850 QK Is-Saltna ta' Iżrael kienet l-aktar prospera mit-tnejn u malajr saret qawwa reġjonali, bil-kapitali tagħha fis-Samarija; Matul id-dinastija Omrida, huwa kkontrolla s-Samarija, il-Galilija, il-Wied ta' fuq tal-Ġordan, Sharon, u partijiet kbar tat-Transjordan.

Is-Saltna ta' Iżrael ġiet maħkuma madwar is-sena 720 QK mill-Imperu Neo-Assirja. Is-​Saltna ta' Ġuda, taħt il-​ħakma Davidika bil-​kapitali tagħha f'[[Ġerusalemm]], iktar tard saret stat klijent l-​ewwel ta' l-​Imperu Neo-Assirja u mbagħad ta' l-​Imperu Neo-Babiloniku. Huwa stmat li l-popolazzjoni tar-reġjun kienet madwar 400,000 fl-Età tal-Ħadid II. Fl-587/6 QK. Wara rewwixta f’Ġuda, is- Sultan Nabukodonosor II assedja u qered lil Ġerusalemm u t- Tempju ta' Salamun, xolta s- saltna, u eżilja ħafna mill- elite Lhudija lejn Babilonja.

=== Antikità klassika ===
[[Stampa:Ktovet recov AA.jpg|daqsminuri|left|Il-Możajk Reḥob ([[Ebrajk]]: כשוט רחוב, romanizzat: k'tovet rechov, magħruf ukoll bħala l-Iskrizzjoni Tel Rehov u l-Baraita ta' -Kofini), huwa mużajk mill-aħħar tat-3 sas-6 seklu WK. skopert fl-1973.]]
Wara li qabad Babilonja fl-539 QK, Ċiru l-Kbir, fundatur tal-Imperu Akemenidi, ħareġ proklama li tippermetti lill-popolazzjoni Lhudija eżiljata terġa' lura lejn Ġuda. Il-bini tat-Tieni Tempju tlesta madwar is-sena 520 QK. L-Akemenidi ħakmu r-reġjun bħala l-provinċja ta' Yehud Medinata. Fl-332 QK, Alessandru l-Kbir tal-Maċedonja rebaħ ir-reġjun bħala parti mill-kampanja tiegħu kontra l-Imperu Akemenidi. Wara mewtu, iż-żona kienet ikkontrollata mill-Imperji Ptolemajk u Seleucid bħala parti minn Coele-Sirja. Matul is-sekli ta' wara, l-Ellenizzazzjoni tar-reġjun ikkawżat tensjonijiet kulturali li waslu fl-ogħla livell matul ir-renju ta' Antjoku IV, li wasslu għar-Rivolta tal-Makkabej tal-167 QK. L-inkwiet ċivili dgħajjef il-gvern Seleucid u fl-aħħar tas-seklu 2 tfaċċa r-Renju Hasmonean semi-awtonomu tal-Lhudija, li eventwalment kiseb indipendenza sħiħa u jespandi f'reġjuni ġirien.

[[Stampa:Israel-2013-Aerial_21-Masada.jpg|daqsminuri|Veduta tal-Fortizza Masada li tagħti fuq il-Baħar Mejjet, li kienet ix-xena ta' assedju Ruman fl-1 seklu.]]
[[Stampa:Pesher Habakkuk Scroll.JPG|daqsminuri|left|Skroll tal-Baħar Mejjet: Profezija ta' Ħabakkuk, Qumran, c. 75 QK]]

Ir-Repubblika Rumana invadiet ir-reġjun fis-sena 63 QK, l-ewwel ħa l-kontroll tas-Sirja u mbagħad intervjeni fil-Gwerra Ċivili Hasmonean. Il-ġlied bejn il-fazzjonijiet pro-Rumani u dawk favur il-Parti fil-Lhudija wassal għall-installazzjoni ta' Erodi l-Kbir bħala vassall dinastiku ta' Ruma. Fis-sena 6, iż-żona kienet annessa bħala l-provinċja Rumana tal-Lhudija; It- tensjonijiet mal- gvern Ruman wasslu għal serje ta' gwerer Ġudeo- Rumani, li rriżultaw f’qerda mifruxa. L-Ewwel Gwerra Lhudija-Rumana (66-73 AD) irriżulta fil-qerda ta 'Ġerusalemm u t-Tieni Tempju u porzjon konsiderevoli tal-popolazzjoni nqatlet jew imċaqalqa.

It-tieni rewwixta magħrufa bħala r-Rivolta ta' Bar Kochba (132-136 AD) inizjalment ippermettiet lil-Lhud biex jiffurmaw stat indipendenti, iżda r-Rumani għerqu r-ribelljoni b'mod brutali, qerdu u depopolaw il-kampanja tal-Lhudija. Ġerusalemm reġgħet inbniet bħala kolonja Rumana (Aelia Capitolina), u l-provinċja tal-Lhudija ngħatat l-isem ġdid tas-Sirja Palestina. Il- Lhud tkeċċew mid- distretti ta' madwar Ġerusalemm.  Madankollu, kien hemm preżenza żgħira kontinwa Lhudija u l-Galilija saret iċ-ċentru reliġjuż tagħha.

=== Antikità tard u żminijiet medjevali ===
[[Stampa:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|daqsminuri|200px|It-3 seklu Kfar Bar'am Sinagoga fil-Galilija]]
[[Stampa:Aleppo Codex (Deut).jpg|daqsminuri|left|150px|Il-Codex Aleppo jew Aleppo Codex ([[Ebrajk]]: כֶּתֶר אֲרָם צוֹבָא, Keter Aram Tsova) huwa l-eqdem u l-aktar manuskritt tat-Tanaj, madwar terz jinkludi kważi t-Torah kollha. Il-kodex inkiteb fil-belt ta' Tiberija fl-10 seklu wara Kristu. (madwar 930 A.D.) taħt il-ħakma tal-Kalifat Abbasid]]
[[Stampa:Chateau Neuf Fortress in Upper Galilee, Israel.jpg|daqsminuri|Il-Fortizza ta' Honin (&quot;Chateau-Nef&quot;), li nbniet matul il-perjodu tal-Kruċjati, tinsab ħdejn Margaliot.]]
Il-Kristjaneżmu bikri ċċaqlaq il-paganiżmu Ruman fir-4 seklu wara Kristu, b'Kostantin iħaddan u jippromwovi r-reliġjon Nisranija u Teodosju I jagħmilha r-reliġjon tal-istat. Għaddew sensielata' liġijiet li jiddiskriminaw kontra l- Lhud u l- Ġudaiżmu, u l- Lhud kienu ppersegwitati kemm mill- knisja kif ukoll mill- awtoritajiet. Ħafna Lhud kienu emigraw lejn komunitajiet tad-dijaspora li qed jiffjorixxu, filwaqt li fil-livell lokali kien hemm kemm immigrazzjoni Nisranija kif ukoll konverżjoni lokali. F’nofs is-seklu 5, kien hemm maġġoranza Kristjana. Lejn l-aħħar tas-seklu 5, faqqgħu rewwixti Samaritani, li baqgħu għaddejjin sal-aħħar tas-seklu 6 u rriżultaw fi tnaqqis kbir fil-popolazzjoni Samaritana. Wara l-konkwista Sassanid ta' Ġerusalemm u r-rewwixta Lhudija għal żmien qasir kontra Erakliju fis-sena 614 AD, l-Imperu Biżantin ikkonsolida mill-ġdid il-kontroll taż-żona fl-628.

Fis-sena 634-641 AD, il-kalifat Rashidun rebaħ il-Levant. Matul is-sitt sekli li ġejjin, il-kontroll tar-reġjun ġie trasferit bejn il-kalifati Umayyad, Abbasid, Fatimid, u sussegwentement id-dinastiji Seleucid u Ayyubid. Il-popolazzjoni naqset b'mod drammatiku matul il-ftit sekli ta' wara, waqgħet minn madwar 1 miljun matul il-perjodi Rumani u Biżantini għal madwar 300,000 fil-perjodu Ottoman bikri, u kien hemm proċess kostanti ta' Arabizzazzjoni u Iżlamizzazzjoni. It-tmiem tas-seklu 11 ġab miegħu l-Kruċjati, rejds sanzjonati mill-Papa minn kruċjati Kristjani bil-ħsieb li jeħilsu lil Ġerusalemm u l-Art Imqaddsa mill-kontroll Musulmani u jistabbilixxu Stati Kruċjati. L-Ayyubids saqu lura lill-kruċjati qabel ma l-ħakma Musulmana ġiet restawrata bis-sħiħ mis-sultani Mamluk tal-Eġittu fl-1291.

=== L-era moderna ===
[[Stampa:Ramleh.jpg|daqsminuri|left|Ramla, ritratt ta' Félix Bonfils qabel l-1885 (1850s aprox).]]
[[Stampa:Jews at Western Wall by Felix Bonfils, 1870s.jpg|daqsminuri|Lhud fil-Ħajt tal-Punent fl-1870]]
Fl-1516, l-Imperu Ottoman rebaħ ir-reġjun u ħakem bħala parti mis-Sirja Ottomana. Saru żewġ inċidenti vjolenti kontra l-Lhud, l-attakki ta' Safed tal-1517 u l-attakki ta' Hebron tal-1517, wara li t-Torok Ottomani keċċew lill-Mamluks matul il-Gwerra Ottomana-Mamluk. Taħt l-Imperu Ottoman, il-Levant kien pjuttost kożmopolitana, b’libertajiet reliġjużi għall-Insara, il-Musulmani u l-Lhud. Fl-1561, is-sultan Ottoman stieden lil Lhud Sefardi li kienu qed jaħarbu mill-Inkwiżizzjoni Spanjola biex joqgħodu u jibnu mill-ġdid il-belt ta' Tiberija.

Taħt is-sistema tal-millieġ tal-Imperu Ottoman, l-Insara u l-Lhud kienu kkunsidrati dhimmi (li tfisser &quot;protetti&quot;) taħt il-liġi Ottomana bi skambju għal-lealtà lejn l-istat u l-ħlas tat-taxxa jizya. Is-suġġetti Ottomani mhux Musulmani ffaċċjaw restrizzjonijiet ġeografiċi u tal-istil tal-ħajja, għalkemm dawn mhux dejjem kienu infurzati. Is-sistema tal-millieġ organizzat lil dawk li mhumiex Musulmani f'komunitajiet awtonomi fuq il-bażi tar-reliġjon.

[[Stampa:THEODOR_HERZL_AT_THE_FIRST_ZIONIST_CONGRESS_IN_BASEL_ON_25.8.1897._תאודור_הרצל_בקונגרס_הציוני_הראשון_-_1897.8.25.jpg|daqsminuri|L-Ewwel Kungress Żjonista (1897) f'Basel, Isvizzera]]

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Palestina mill-ħakma Ottomana sal-bidu tal-moviment Zionist, magħruf bħala l-Ancient Yishuv, kienet tinkludi minoranza u varja fid-daqs. Matul is- seklu 16, komunitajiet Lhud ħadu l- għeruq fl- Erba' Bliet Qaddisa—Ġerusalemm, Tiberija, Ħebron, u Safed—u fl-1697, Rabbi Yehuda Hachasid mexxa grupp ta' 1,500 Lhudi lejn Ġerusalemm. Rewwixta Druze fl-1660 kontra l-Ottomani qerdet lil Safed u Tiberias. Fit-tieni nofs tas-seklu 18, il-Lhud tal-Lvant tal-Ewropa li opponew il-Hasidiżmu, magħruf bħala l-Perushim, stabbilixxew fil-Palestina.

Fl-aħħar tas-seklu 18, ix-xejk Għarbi lokali Zahir al-Umar ħoloq emirat indipendenti de facto fil-Galilija. It-tentattivi Ottomani biex jissottomettu lix-xejk fallew. Wara l-mewt ta' Zahir, l-Ottomani reġgħu ħadu l-kontroll taż-żona. Fl-1799, il-Gvernatur Jazzar Pasha reġġa' attakk fuq Acre mit-truppi ta' Napuljun, u wassal lill-Franċiżi jabbandunaw il-kampanja tas-Sirja. Fl-1834, rewwixta mill-bdiewa Għarab Palestinjani kontra l-konskrizzjoni Eġizzjana u l-politika tat-taxxa ta' Muhammad Ali ġiet imrażżna; L-armata ta' Muhammad Ali rtirat u l-gvern Ottoman ġie stabbilit mill-ġdid bl-appoġġ Brittaniku fl-1840. Ir-riformi Tanzimat ġew implimentati fl-Imperu Ottoman kollu.

L-ewwel mewġa ta' migrazzjoni Lhudija moderna lejn il-Palestina mmexxija mill-Ottomani, magħrufa bħala l-Ewwel Aliyah, bdiet fl-1881, meta l-Lhud ħarbu mill-pogroms fl-Ewropa tal-Lvant. Il-Liġijiet ta' Mejju tal-1882 żiedu d-diskriminazzjoni ekonomika kontra l-Lhud u rrestrinġu fejn setgħu jgħixu. B’reazzjoni, ħa l-forma taż-Żjoniżmu politiku, moviment li fittex li jistabbilixxi stat Lhudi fil-Palestina, biex b’hekk joffri soluzzjoni għall-kwistjoni Lhudija tal-istati Ewropej.

It-Tieni Aliyah (1904-1914) bdiet wara l-pogrom ta' Kishinev; Xi 40,000 Lhudi stabbilixxew fil-Palestina, għalkemm kważi nofs eventwalment telqu. Kemm l-ewwel u t-tieni mewġ ta' immigranti kienu primarjament Lhud Ortodossi. It-Tieni Aliyah inkludiet gruppi Sionisti soċjalisti li stabbilixxew il-moviment tal-kibbutz ibbażat fuq l-idea li tiġi stabbilita ekonomija Lhudija separata bbażata esklussivament fuq ix-xogħol Lhudi. Dawk mit-Tieni Aliyah li saru mexxejja tal-Yishuv fid-deċennji ta' wara emmnu li l-ekonomija tas-settlers Lhud m'għandhiex tiddependi fuq ix-xogħol Għarbi. Dan ikun sors dominanti ta' antagoniżmu mal-popolazzjoni Għarbija, bl-ideoloġija nazzjonalista l-ġdida ta' Yishuv tiddomina l-ideoloġija soċjalista tagħha. Għalkemm l-immigranti tat-Tieni Aliyah fil-biċċa l-kbira fittxew li joħolqu insedjamenti agrikoli komunali Lhud, Tel Aviv ġiet stabbilita bħala l-ewwel belt Lhudija ppjanata fl-1909. F'dan il-perjodu ħarġu milizzji Lhud armati, l-ewwel waħda kienet Bar-Giora fl-1907. Sentejn wara, l-akbar Hashomer. twaqqfet biex tissostitwiha.

=== Mandat Brittaniku fuq il-Palestina ===
L-isforzi ta' Chaim Weizmann biex jikseb appoġġ Brittaniku għall-moviment Żjonista fl-aħħar irriżulta fid-Dikjarazzjoni Balfour, li ddikjarat appoġġ Brittaniku għall-ħolqien ta' “dar nazzjonali” Lhudija fil-Palestina. L-interpretazzjoni ta' Weizmann tad-dikjarazzjoni kienet li n-negozjati dwar il-futur tal-pajjiż kellhom isiru direttament bejn il-Gran Brittanja u l-Lhud, bl-esklużjoni tal-Għarab. Fis-snin ta' wara, ir-relazzjonijiet bejn il-Lhud u l-Għarab fil-Palestina ddeterjoraw b'mod drammatiku.

Fl-1918, il-Leġjun Lhudi, prinċipalment voluntiera Żjonisti, għenu fil-konkwista Ingliża tal-Palestina. Fl-1920, it-territorju kien maqsum bejn il-Gran Brittanja u Franza taħt is-sistema tal-mandat, u ż-żona amministrata mill-Ingliżi (inkluż l-Iżrael modern) ingħatat l-isem ta' Mandat Brittaniku tal-Palestina. L-oppożizzjoni Għarbija għall-ħakma Brittanika u l-immigrazzjoni Lhudija wasslet għall-irvellijiet tal-Palestina tal-1920 u l-formazzjoni ta' milizzja Lhudija magħrufa bħala l-Haganah bħala riżultat ta' Hashomer, li minnha l-paramilitari Irgun u Lehi aktar tard infirdu. Fl-1922, il-Lega tan-Nazzjonijiet tat lill-Gran Brittanja l-Mandat għall-Palestina taħt termini li kienu jinkludu d-Dikjarazzjoni Balfour bil-wegħda tagħha lil-Lhud, u b'dispożizzjonijiet simili rigward l-Għarab Palestinjani. Il-popolazzjoni taż-żona kienet prinċipalment Għarbija u Musulmana: il-Lhud kienu jirrappreżentaw madwar 11%, u l-Insara Għarab madwar 9.5% tal-popolazzjoni.

[[Stampa:PikiWiki Israel 8742 Pioneers in Kibbutz Ein Harod.jpg|daqsminuri|left|Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) fil-bidu tas-snin għoxrin]]
[[Stampa:&quot;Jews and Arabs in Grim Struggle for Holy Land&quot; article (1938).jpg|daqsminuri|“Lhud u Għarab fi ġlieda iebsa għall-Art Imqaddsa”, artiklu mill-1938]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 12820 Architecture of Israel.jpg|daqsminuri|left|Id-Dar tal-Poplu f'Givat Ada fl-1926]]
[[Stampa:Kfar Saba 1929.jpg|daqsminuri|Pavimentar ta' triq f'Kfar Saba, 1929]]
[[Stampa:כפר סבא - פנורמה - פרדסים צעירים.-JNF044195.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1930]]
[[Stampa:Ghaffir force Kfar Saba 1933.jpg|daqsminuri|Pulizija ta' Kfar Saba, 1933]]
[[Stampa:כפר סבא - התאחדות הנהגים &quot;השרון&quot;.-JNF044331.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1936]]
[[Stampa:GENERAL VIEW OF RAMAT GAN. העיר רמת גן.D25-073.jpg|daqsminuri|Ramat Gan mill-1936]]
[[Stampa:שכונת אליעזר - סלילת כביש בשכונת אליעזר ליד כפר סבא-JNF036039.jpeg|daqsminuri|left|Kfar Saba mill-1938]]
[[Stampa:Zoltan Kluger. Ain Harod.jpg|daqsminuri|Ritratti mill-ajru ta' Ein Harod ([[Ebrajk]]; עין חרוד) minn Zoltan Kluger, 1937-1938]]
[[Stampa:נימראה הנקודה מספר ימים לאחר העליה של נירים בנגב-JNF025061.jpeg|daqsminuri|left|Il-Kibbutz ta' Nirim fl-1 ta' Ottubru, 1946]]

It-Tielet Alija (1919-1923) u r-Raba' Alija (1924-1929) ġabu 100,000 Lhudi addizzjonali fil-Palestina. Iż-żieda tan-Naziżmu u l-persekuzzjoni dejjem tiżdied tal-Lhud fl-Ewropa tas-snin tletin wasslu għall-Ħames Aliyah, b'influss ta' kwart ta' miljun Lhudi. Din kienet waħda mill-kawżi ewlenin tar-Rivolta Għarbija tal-1936-39, li ġiet imrażżna mill-forzi tas-sigurtà Brittaniċi u l-milizzji Żjonisti. Inqatlu diversi mijiet ta' ħaddiema tas-sigurtà Brittaniċi u Lhudija. Inqatlu 5,032 Għarbi, ndarbu 14,760 u nżammu 12,622. Huwa stmat li għaxra fil-mija tal-popolazzjoni Għarbija Palestinjana maskili adulti nqatlu, ndarbu, ntbagħtu l-ħabs jew eżiljati.

L-Ingliżi introduċew restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni Lhudija lejn il-Palestina bil-White Paper tal-1939. Bil-pajjiżi madwar id-dinja jwarrbu lir-refuġjati Lhud li qed jaħarbu mill-Olokawst, ġie organizzat moviment taħt l-art magħruf bħala Aliyah Bet biex iġib il-Lhud fil-Palestina. Fi tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, 31% tal-popolazzjoni totali tal-Palestina kienet Lhudija. Ir-Renju Unit sab ruħu jiffaċċja ribelljoni Lhudija minħabba restrizzjonijiet fuq l-immigrazzjoni u kunflitt kontinwu mal-komunità Għarbija dwar il-livelli ta' capping. Il-Haganah ngħaqdet mal-Irgun u Lehi fi ġlieda armata kontra l-ħakma Brittanika. L-Haganah ippruvat ġġib għexieren ta' eluf ta' refuġjati Lhud u superstiti tal-Olokawst lejn il-Palestina bid-dgħajsa fi programm imsejjaħ Aliyah Bet. Il-biċċa l-kbira tal-vapuri ġew interċettati mir-Royal Navy u r-refuġjati tpoġġew f'kampijiet ta' detenzjoni f’Atlit u Ċipru.

[[Stampa:נקודה חדשה לפליטים ע&quot;י שכונת אליעזר בכפר-סבא-JNF014323.jpeg|daqsminuri|left|Akkomodazzjoni għall-immigranti f'Kfar Saba, 1945]]

[[Stampa:UN Palestine Partition Versions 1947.jpg|daqsminuri|Mappa tan-NU: &quot;Pjan ta' diviżjoni tal-Palestina b'unjoni ekonomika&quot;]]

Fit-22 ta' Lulju, 1946, l-Irgun ibbumbardja l-kwartieri ġenerali amministrattivi Brittaniċi għall-Palestina, u qatel 91 persuna. L-attakk kien reazzjoni għall-Operazzjoni Agatha (serje ta' rejds, inkluż wieħed fuq l-Aġenzija Lhudija, mill-Ingliżi) u kien l-aktar fatali dirett kontra l-Ingliżi matul l-era tal-Mandat. Ir-ribelljoni Lhudija kompliet matul l-1946 u l-1947 minkejja l-isforzi miftiehma tal-Armata Brittanika u l-Korp tal-Pulizija Palestinjan biex irażżnuha. L-isforzi Brittaniċi biex jimmedjaw soluzzjoni negozjata mar-rappreżentanti Lhud u Għarab fallew ukoll, peress li l-Lhud ma kinux lesti jaċċettaw xi soluzzjoni li ma kinitx tinvolvi stat Lhudi u ssuġġeriet qsim tal-Palestina fi stati Lhud u Għarab, filwaqt li l-Għarab kienu sod li Stat Lhudi fi kwalunkwe parti tal-Palestina kien inaċċettabbli u li l-unika soluzzjoni kienet Palestina unifikata taħt il-ħakma Għarbija. Fi Frar 1947, l-Ingliżi rreferew il-kwistjoni tal-Palestina lin-Nazzjonijiet Uniti li għadhom kif ġew iffurmati.

Fil-15 ta' Mejju, 1947, l-Assemblea Ġenerali tan-NU ddeċidiet li jinħoloq Kumitat Speċjali &quot;biex jipprepara... rapport dwar il-kwistjoni tal-Palestina.&quot; Ir-Rapport tal-Kumitat ippropona pjan biex jissostitwixxi l-Mandat Brittaniku bi &quot;Stat Għarbi indipendenti, Stat Lhudi indipendenti u l-Belt ta' Ġerusalemm l-aħħar li tkun taħt Sistema ta' Trusteeship Internazzjonali.&quot; Sadanittant, ir-ribelljoni Lhudija kompliet u laħqet il-quċċata f’Lulju tal-1947, b'serje ta' rejds ta' gwerillieri mifruxa li laħqu l-qofol tagħhom fl-Affair tas-Surġenti, li fiha l-Irgun ħadu żewġ surġenti Ingliżi ostaġġi bħala tentattiv ta' pressjoni kontra l-eżekuzzjoni ppjanata ta' tliet operazzjonijiet tal-Irgun. Wara li twettqu l-eżekuzzjonijiet, l-Irgun qatel liż-żewġ suldati Ingliżi, dendlu ġisimhom mas-siġar, u ħallew booby trap fuq il-post li weġġa’ suldat Ingliż wieħed. L-inċident qajjem rabja kbira fir-Renju Unit. F'Settembru 1947, il-Kabinett Ingliż iddeċieda li jevakwa l-Palestina peress li l-Mandat ma kienx għadu sostenibbli.

Fid-29 ta' Novembru, 1947, l-Assemblea Ġenerali adottat ir-Riżoluzzjoni 181 (II). Il-pjan mehmuż mar-riżoluzzjoni kien essenzjalment dak propost fir-rapport tat-3 ta' Settembru. L-Aġenzija Lhudija, ir-rappreżentant rikonoxxut tal-komunità Lhudija, aċċettat il-pjan, li alloka 55-56% tal-Palestina Mandatorja għal-Lhud. F'dak iż-żmien, il-Lhud kienu madwar terz tal-popolazzjoni u kellhom madwar 6-7% tal-art. L-Għarab kienu jagħmlu l-maġġoranza u kellhom madwar 20% tal-art, bil-bqija f'idejn l-awtoritajiet tal-Mandat jew sidien tal-art barranin. Il-Lega Għarbija u l-Kumitat Għoli Għarbi tal-Palestina ċaħduha fuq il-bażi li l-pjan ta' qsim ipprivileġġa l-interessi Ewropej fuq dawk tal-Palestinjani, u indikaw li kienu se jirrifjutaw kwalunkwe pjan ta' qsim ieħor. Fl-1 ta' Diċembru, 1947, il-Kumitat Għoli Għarbi pproklama strajkta'ta’ tlett ijiem u faqqgħet irvellijiet f'Ġerusalemm. Is-sitwazzjoni wasslet għal gwerra ċivili. Is-Segretarju Kolonjali Arthur Creech Jones ħabbar li l-Mandat Brittaniku kien se jintemm fil-15 ta' Mejju, 1948, u dak iż-żmien l-Ingliżi kienu se jevakwaw. Meta milizzji u gruppi Għarab attakkaw żoni Lhud, huma primarjament iffaċċjaw il-Ħagana, kif ukoll il-gruppi iżgħar Irgun u Lehi. F'April 1948, il-Haganah marret fuq l-offensiva. Bejn l-1947 u l-1949, 750,000 Għarbi Palestinjan ħarbu jew tkeċċew, l-aktar bħala riżultat ta' tkeċċija minn forzi Żjonisti u, aktar tard, Iżraeljani.

=== Istat tal-Iżrael ===
[[Stampa:Flickr_-_Government_Press_Office_(GPO)_-_Ben_Gurion_(Left)_Signing_the_Declaration_of_Independence.jpg|daqsminuri|left|Ben Gurion (xellug) jiffirma d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mmexxija minn Moshe Sharett]]
[[Stampa:Israel -Independence May 14, 1948.jpg|daqsminuri|Folla li tiċċelebra quddiem il-Mużew ta' Tel Aviv, li jinsab f'16 Rothschild Boulevar]]
[[Stampa:Israel ind mus.JPG|daqsminuri|left|Sala tal-Indipendenza tal-Iżrael, 16 Rothschild Boulevard, Tel Aviv, 2007]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20755 The Palmach.jpg|daqsminuri|L-Operazzjoni Yebusi kienet waħda mill-operazzjonijiet ta' difiża tal-Gwerra tal-Indipendenza. L-operazzjoni saret fil-limiti tal-belt ta' [[Ġerusalemm]] u l-inħawi ta' madwarha, bejn it-22 ta' April u l-4 ta' Mejju, 1948.]]
[[Stampa:Declaration of State of Israel 1948.jpg|daqsminuri|David Ben-Gurion li jiddikjara l-ħolqien ta' Iżrael fl-14 ta' Mejju, 1948]]	
Fl-14 ta' Mejju, 1948, jum qabel l-iskadenza tal-Mandat Brittaniku, David Ben-Gurion, il-kap tal-Aġenzija Lhudija, iddikjara “l-istabbiliment ta' stat Lhudi f'Eretz-Iżrael”. L-unika referenza fit-test tad-Dikjarazzjoni għall-fruntieri tal-istat il-ġdid hija l-użu tat-terminu Eretz-Iżrael (&quot;L-Art ta' Iżrael&quot;).  L-għada, l-armati ta' erba' pajjiżi Għarab – l-Eġittu, is-Sirja, it-Transjordan u l-Iraq – daħlu f'dak li kien il-Mandat Brittaniku tal-Palestina, u bdiet il-Gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948; Kontinġenti mill-Jemen, il-Marokk, l-Arabja Sawdija u s-Sudan ingħaqdu fil-gwerra. L-iskop apparenti tal-invażjoni kien li jipprevjeni l-istabbiliment tal-istat Lhudi. Il-Lega Għarbija ddikjarat li l-invażjoni kienet immirata biex terġa’ lura l-ordni u tevita aktar tixrid ta' demm.

Wara sena ta' ġlied, ġie ddikjarat waqfien mill-ġlied u ġew stabbiliti fruntieri temporanji, magħrufa bħala l-Linja l-Ħadra. Il-Ġordan annessa dak li sar magħruf bħala x-Xatt tal-Punent, inkluż Ġerusalemm tal-Lvant, u l-Eġittu okkupa l-Medda ta' Gaża. Aktar minn 700,000 Palestinjan tkeċċew jew ħarbu, li bl-Għarbi kienet issir magħrufa bħala n-Nakba (“katastrofi”). L-avvenimenti wasslu wkoll għall-qerda tas-soċjetà, il-kultura, l-identità, id-drittijiet politiċi u l-aspirazzjonijiet nazzjonali tal-maġġoranza tal-popolazzjoni predominantement Għarbija tal-Palestina. Xi 156,000 baqgħu u saru ċittadini Għarab ta' Iżrael.

[[Stampa:Kibbutz Nirim.jpg|daqsminuri|left|Kibbutz Nirim. Ritratt mill-ajru mill-arkivju Palmach.]]
[[Stampa:Operation Horev.jpg|daqsminuri|left|Forzi tal-Operazzjoni Horev ħdejn il-qsim ta' Nitzana]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 20823 The Palmach.jpg|daqsminuri|Konvoj korazzat qabel ma jidħol fis-Sinaj fl-Operazzjoni Horev (1948)]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 21416 The Palmach.JPG|daqsminuri|left|Assalt tas-saqajn u tneħħija ta' pożizzjonijiet f'qafas okkupat ta' sinjali ta' irtir mid-9 Battaljun waqt l-Operazzjoni Horev]]
[[Stampa:Raising the Ink Flag at Umm Rashrash (Eilat) (3x4).jpg|daqsminuri|Tlugħ tal-Bandiera tal-Linka fl-10 ta' Marzu, 1949, li timmarka t-tmiem tal-gwerra tal-1948]]

Iżrael ġie ammess bħala membru tan-NU fil-11 ta' Mejju, 1949. Fl-ewwel snin tal-istat, il-moviment Żjonista Laburista mmexxi mill-Prim Ministru David Ben-Gurion iddomina l-politika Iżraeljana. L-immigrazzjoni lejn l-Iżrael matul l-aħħar tas-snin 40 u l-bidu tas-snin 50 kienet assistita mid-Dipartiment tal-Immigrazzjoni Iżraeljan u l-Mossad LeAliyah Bet (lit. &quot;Istitut għall-Immigrazzjoni B&quot;), sponsorjati minn organizzazzjoni mhux governattiva. Dawn tal-aħħar ħadu sehem f'operazzjonijiet klandestini f'pajjiżi, partikolarment fil-Lvant Nofsani u l-Ewropa tal-Lvant, fejn il-ħajja tal-Lhud kienet maħsuba li kienet fil-periklu u l-ħarba kienet diffiċli. Il-Mossad LeAliyah Bet ġiet xolta fl-1953. L-immigrazzjoni saret skont il-Pjan ta' Miljun. Xi immigranti kellhom twemmin Żjonista jew ġew ifittxu l-wegħda ta' ħajja aħjar, filwaqt li oħrajn marru biex jaħarbu mill-persekuzzjoni jew ġew imkeċċija.

[[Stampa:PikiWiki Israel 6558 Settlements in Israel.jpg|daqsminuri|Skola fi Sderot, kmieni fis-snin ħamsin]]

Influss ta' superstiti tal-Olokawst u Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani lejn Iżrael matul l-ewwel tliet snin żied in-numru ta' Lhud minn 700,000 għal 1,400,000. Sal-1958, il-popolazzjoni kienet żdiedet għal żewġ miljuni. Bejn l-1948 u l-1970, madwar 1,150,000 refuġjat Lhudi rrisistemaw fl-Iżrael.  Xi immigranti ġodda waslu bħala refuġjati u kienu miżmuma f'kampijiet temporanji magħrufa bħala ma'abarot; Sal-1952, aktar minn 200,000 ruħ kienu jgħixu f'dawn l-ibliet tat-tinda. Il-Lhud ta' oriġini Ewropea ħafna drabi kienu trattati b'mod aktar favorevoli mil-Lhud mill-pajjiżi tal-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq: unitajiet ta' akkomodazzjoni riżervati għal dawn tal-aħħar ta' spiss kienu riallokati għal dawk tal-ewwel, u għalhekk il-Lhud reċentement waslu minn artijiet Għarab ġeneralment spiċċaw joqogħdu aktar fit-tul f'kampijiet ta' tranżitu. Matul dan il-perjodu, l-ikel, il-ħwejjeġ u l-għamara ġew razzjonati f'dak li sar magħruf bħala l-perjodu tal-awsterità. Il-ħtieġa li tiġi solvuta l-kriżi wasslet lil Ben-Gurion biex jiffirma ftehim ta' riparazzjoni mal-Ġermanja tal-Punent li qanqal protesti tal-massa minn Lhud rrabjati għall-idea li Iżrael jista' jaċċetta kumpens monetarju għall-Olokawst.

Matul is-snin ħamsin, Iżrael kien spiss attakkat minn fedayeen Palestinjani, kważi dejjem immiraw lejn iċ-ċivili, l-aktar mill-Medda ta' Gaża okkupata mill-Eġizzjani, li wasslu għal diversi operazzjonijiet ta' ritaljazzjoni Iżraeljani. Fl-1956, ir-Renju Unit u Franza ppruvaw jerġgħu jieħdu l-kontroll tal-Kanal ta' Suez, li l-Eġittu kien nazzjonalizza. L-imblokk kontinwu tal-Kanal ta' Suez u l-Istrett ta' Tiran għat-tbaħħir Iżraeljan, flimkien ma' żieda fl-attakki tal-fedayeen kontra l-popolazzjoni tan-Nofsinhar ta' Iżrael u dikjarazzjonijiet Għarab reċenti ta' theddid, wasslu lill-Iżrael biex jattakka l-Eġittu. L-Iżrael ingħaqad ma' alleanza sigrieta mar-Renju Unit u Franza u invada l-Peniżola tas-Sinaj fil-Kriżi ta' Suez, iżda kien ippressat min-NU biex jirtira bi skambju għal garanziji tad-drittijiet tan-navigazzjoni Iżraeljani. Il-gwerra rriżultat fi tnaqqis sinifikanti fl-infiltrazzjoni tal-fruntiera Iżraeljana.

Mill-1964, il-pajjiżi Għarab, imħassba dwar il-pjanijiet Iżraeljani li jiddevjaw l-ilmijiet tax-Xmara Ġordan lejn il-pjanura tal-kosta, kienu qed jippruvaw jiddevjaw l-ilma prinċipali biex iċaħħdu lill-Iżrael mir-riżorsi tal-ilma, u kkawżaw tensjonijiet bejn Iżrael minn naħa, u s-Sirja u l-Libanu. fuq l-oħra. Nazzjonalisti Għarab immexxija mill-President Eġizzjan Gamal Abdel Nasser irrifjutaw li jirrikonoxxu lill-Iżrael u talbu għall-qerda tiegħu. Sal-1966, ir-relazzjonijiet bejn l-Iżraeljani u l-Għarab kienu marru għall-agħar sal-punt li nqalgħu battalji bejn il-forzi Iżraeljani u Għarab.

[[Stampa:SixDaysWar Montage.png|daqsminuri|left|il-gwerra sitt ijiem]]
[[Stampa:Israeli tanks advancing on the Golan Heights. June 1967. D327-098.jpg|daqsminuri|Tankijiet Iżraeljani javvanzaw fuq l-Għoljiet tal-Golan. Ġunju 1967]]
[[Stampa:Ammunition Hill Museum Exhibits P1010036.JPG|daqsminuri|left|Ġlied fl-Għolja tal-Mmunizzjon matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.]]
[[Stampa:Flickr_-_Israel_Defense_Forces_-_Life_of_Lt._Gen._Yitzhak_Rabin,_7th_IDF_Chief_of_Staff_in_photos_(14).jpg|daqsminuri|Moshe Dayan, Yitzhak Rabin u Uzi Narkis fil-Bieb tal-Iljun. Mil-lemin għax-xellug: il-Kap tal-Persunal Yitzhak Rabin, il-Ministru tad-Difiża Moshe Dayan u l-Ġeneral tal-Kmand Ċentrali Uzi Narkis jidħlu fil-Belt il-Qadima ta' [[Ġerusalemm]] mill-Bieb tal-Iljun wara l-Battalja ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Six Day War Territories.svg|daqsminuri|left|Territorju okkupat mill-Iżrael: qabel il-Gwerra tas-Sitt Ijiem bl-isfar, Wara l-gwerra bl-oranġjo (Il-Peniżola tas-Sinai ġiet ritornata lill-Eġittu fl-1982).]]

F'Mejju 1967, l-Eġittu kkonċentra l-armata tiegħu ħdejn il-fruntiera ma' Iżrael, keċċa lill-għassa tal-paċi tan-NU, stazzjonati fil-Peniżola tas-Sinaj sa mill-1957, u mblokka l-aċċess ta' Iżrael għall-Baħar l-Aħmar. Stati Għarab oħra mmobilizzaw il-forzi tagħhom. Iżrael tenna li dawn l-azzjonijiet kienu casus belli u nieda attakk preventiv kontra l-Eġittu f'Ġunju. Il-Ġordan, is-Sirja u l-Iraq attakkaw lill-Iżrael. Fil-Gwerra tas-Sitt Ijiem, Iżrael qabad u okkupa x-Xatt tal-Punent mill-Ġordan, il-Medda ta' Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, u l-Għoljiet tal-Golan mis-Sirja. Il-​konfini ta' Ġerusalemm ġew estiżi, u nkorporaw Ġerusalemm tal-​Lvant. Il-Linja l-Ħadra tal-1949 saret il-konfini amministrattiva bejn l-Iżrael u t-territorji okkupati.

Wara l-gwerra tal-1967 u r-riżoluzzjoni tat-&quot;Tliet Le&quot; tal-Lega Għarbija, Iżrael iffaċċja attakki minn Eġizzjani fil-Peniżola tas-Sinaj matul il-Gwerra tal-Attrizzjoni tal-1967-1970, u minn gruppi Palestinjani li jattakkaw Iżraeljani fit-territorji okkupati, globalment u fl-Iżrael. L-aktar importanti fost il-gruppi Palestinjani u Għarab kienet l-Organizzazzjoni għall-Ħelsien tal-Palestina (PLO), stabbilita fl-1964, li inizjalment impenjat ruħha għal &quot;ġlieda armata bħala l-uniku mod biex teħles lill-patrija.&quot; Fl-aħħar tas-snin sittin u l-bidu tas-sebgħinijiet, gruppi Palestinjani nedew attakki kontra miri Iżraeljani u Lhud madwar id-dinja, inkluż massakru ta' atleti Iżraeljani fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1972 fi Munich. Il-gvern Iżraeljan wieġeb b'kampanja ta' qtil kontra l-organizzaturi tal-massakru, bumbardament, u attakk fuq il-kwartieri ġenerali tal-PLO fil-Libanu.

Fis-6 ta' Ottubru, 1973, l-armati Eġizzjani u Sirjani nedew attakk sorpriża kontra l-forzi Iżraeljani fil-Peniżola tas-Sinaj u l-Għoljiet tal-Golan, u bdew il-Gwerra ta' Yom Kippur. Il-gwerra ntemmet fil-25 ta' Ottubru b'Iżrael iwarrab il-forzi Eġizzjani u Sirjani iżda jsofri telf kbir. Investigazzjoni interna ħelset lill-gvern mir-responsabbiltà għal fallimenti qabel u matul il-gwerra, iżda r-rabja pubblika ġiegħlet lill-Prim Ministru Golda Meir jirriżenja. F'Lulju tal-1976, ajruplan tal-passiġġieri nħataf fuq titjira minn Iżrael għal Franza minn gwerilli Palestinjani; Commandos Iżraeljani salvaw 102 mill-106 ostaġġ Iżraeljan.

L-elezzjonijiet tal-Knesset tal-1977 immarkaw punt ta' bidla kbira fl-istorja politika Iżraeljana, hekk kif il-partit Likud ta' Menachem Begin ħa l-kontroll tal-Partit Laburista. Aktar tard dik is-sena, il-President Eġizzjan Anwar El Sadat għamel vjaġġ lejn Iżrael u tkellem quddiem il-Knesset f’dak li kien l-ewwel rikonoxximent ta' Iżrael minn kap ta' stat Għarbi. Sadat u Begin iffirmaw il-Ftehim ta’ Camp David (1978) u t-trattat ta' paċi bejn l-Eġittu u l-Iżrael (1979). Bi skambju, Iżrael irtira mill-Peniżola tas-Sinaj u qabel li jidħol f’negozjati dwar l-awtonomija Palestinjana fix-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża.

Fil-11 ta' Marzu, 1978, rejd ta' gwerillieri tal-PLO mil-Libanu wassal għall-Massakru tal-Highway tal-Kosta. Iżrael irrisponda billi nieda invażjoni tan-Nofsinhar tal-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO. Il-biċċa l-kbira tal-ġellieda tal-PLO irtiraw, iżda l-Iżrael kien kapaċi jassigura n-Nofsinhar tal-Libanu sakemm forza tan-NU u l-armata Libaniża setgħu jieħdu l-kontroll. Il-PLO dalwaqt reġgħet bdiet ir-ribelljoni tagħha kontra l-Iżrael, u l-Iżrael wettaq bosta attakki ta' ritaljazzjoni.

Sadanittant, il-gvern ta' Begin ipprovda inċentivi għall-Iżraeljani biex joqgħodu fix-Xatt tal-Punent okkupat, u żied il-frizzjoni mal-Palestinjani hemmhekk. Il-Liġi ta' Ġerusalemm (1980) kienet maħsuba minn xi wħud li jaffermaw mill-ġdid l-annessjoni ta' Ġerusalemm ta' Iżrael fl-1967 b'digriet tal-gvern, u reġgħet bdiet il-kontroversja internazzjonali dwar l-istatus tal-belt. L-ebda leġiżlazzjoni Iżraeljana ma ddefiniet it-territorju ta' Iżrael u l-ebda liġi ma kienet tinkludi speċifikament lil Ġerusalemm tal-Lvant fiha. Fl-1981 l-Iżrael effettivament annessa l-Għoljiet tal-Golan. Diversi mewġiet ta' Lhud Etjopjani emigraw lejn Iżrael mis-snin tmenin, filwaqt li bejn l-1990 u l-1994, l-immigrazzjoni minn stati post-Sovjetiċi żiedet il-popolazzjoni ta' Iżrael bi tnax fil-mija.

Fis-7 ta' Ġunju, 1981, waqt il-Gwerra Iran-Iraq, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet l-uniku reattur nukleari tal-Iraq, li dak iż-żmien kien qed jinbena, sabiex jipprevjeni l-programm tal-armi nukleari tal-Iraq. Wara sensiela ta' attakki tal-PLO fl-1982, Iżrael invada l-Libanu biex jeqred il-bażijiet tal-PLO.

Fl-1992, Yitzhak Rabin sar Prim Ministru wara elezzjoni li fiha l-partit tiegħu sejjaħ għal kompromess mal-ġirien ta' Iżrael. Is-sena ta' wara, Shimon Peres f’isem l-Iżrael u Mahmoud Abbas f’isem il-PLO, iffirmaw il-Ftehimiet ta' Oslo, li taw lill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana (PNA) id-dritt li tirregola partijiet tax-Xatt tal-Punent u l-Medda ta' Gaża. Il-PLO għarfet ukoll id-dritt ta' Iżrael li jeżisti u wiegħed li jtemm it-terroriżmu. Fl-1994, ġie ffirmat it-trattat ta' paċi bejn l-Iżrael u l-Ġordan, li għamel il-Ġordan it-tieni pajjiż Għarbi li nnormalizza r-relazzjonijiet ma' Iżrael. L-appoġġ pubbliku Għarbi għall-Ftehimiet ġie mħassra mill-kontinwazzjoni tal-insedjamenti u l-punti ta' kontroll Iżraeljani, u l-kundizzjonijiet ekonomiċi li qed jiddeterjoraw. L-appoġġ pubbliku Iżraeljan għall-Ftehimiet naqas wara l-attakki suwiċida Palestinjani. F’Novembru tal-1995, Yitzhak Rabin kien maqtul minn Yigal Amir, Lhudi tal-lemin estrem li oppona l-Ftehim.

Matul il-mandat ta’ Benjamin Netanyahu lejn l-aħħar tad-disgħinijiet, Iżrael qabel li jirtira minn Hebron, għalkemm dan qatt ma ġie ratifikat jew implimentat, u ffirma l-Memorandum ta' Wye River, li jagħti kontroll akbar lill-ANP. Ehud Barak, elett Prim Ministru fl-1999, irtira l-forzi tiegħu min-Nofsinhar tal-Libanu u mexxa negozjati maċ-Chairman tal-PA Yasser Arafat u l-President tal-Istati Uniti Bill Clinton fis-Summit ta' Camp David tal-2000 offra pjan għat-twaqqif ta’ stat Palestinjan l-Istrixxa ta’ Gaża kollha u aktar minn 90% tax-Xatt tal-Punent b’Ġerusalemm bħala kapital kondiviż. Kull naħa tat tort lill-oħra għall-falliment tat-taħditiet.

==== seklu 21 ====
Fl-aħħar tas-sena 2000, wara żjara kontroversjali mill-mexxej tal-Likud Ariel Sharon fuq il-Muntanja tat-Tempju, bdiet it-Tieni Intifada, li damet erba' snin u nofs. L-attakki suwiċida kienu karatteristika rikorrenti. Xi kummentaturi jsostnu li l-Intifada kienet ippjanata minn qabel minn Arafat minħabba l-falliment tat-taħditiet għall-paċi. Sharon saret Prim Ministru fl-elezzjoni tal-2001; Huwa wettaq il-pjan tiegħu li jirtira unilateralment mill-Medda ta' Gaża u mexxa l-kostruzzjoni tal-barriera Iżraeljana fix-Xatt tal-Punent, u temm l-Intifada. Bejn l-2000 u l-2008, inqatlu 1,063 Iżraeljan, 5,517 Palestinjan u 64 ċittadin barrani.

Fl-2006, attakk tal-artillerija tal-Hezbollah fuq komunitajiet tal-fruntiera fit-Tramuntana ta' Iżrael u l-ħtif transkonfinali ta' żewġ suldati Iżraeljani ppreċipitaw it-Tieni Gwerra tal-Libanu ta' xahar. Fl-2007, il-Forza tal-Ajru Iżraeljana qerdet reattur nukleari fis-Sirja. Fl-2008, waqfien mill-ġlied bejn il-Ħamas u l-Iżrael waqa’, li rriżulta fil-Gwerra ta’ Gaża ta’ tliet ġimgħat. F'dik li l-Iżrael iddeskriva bħala reazzjoni għal aktar minn mitt attakk bil-rokits Palestinjani fuq bliet fin-Nofsinhar ta’ Iżrael, Iżrael nieda operazzjoni fil-Medda ta’ Gaża fl-2012, li damet tmint ijiem. L-Iżrael beda operazzjoni oħra f'Gaża wara eskalazzjoni ta' attakki bir-rokits mill-Ħamas f'Lulju 2014. F'Mejju 2021, seħħ rawnd ieħor ta' ġlied f'Gaża u f'Iżrael, li damet ħdax-il jum.

Fis-snin 2010, ġiet stabbilita kooperazzjoni reġjonali dejjem tikber bejn l-Iżrael u l-pajjiżi tal-Lega Għarbija, li laħqet il-qofol tagħha fl-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Abraham. Is-sitwazzjoni tas-sigurtà Iżraeljana nbidlet mill-kunflitt tradizzjonali Għarbi-Iżraeljan għall-kunflitt prokura bejn l-Iran u l-Iżrael u l-konfrontazzjoni diretta mal-Iran matul il-gwerra ċivili Sirjana. Fis-7 ta' Ottubru, 2023, gruppi militanti Palestinjani f’Gaża, immexxija mill-Ħamas, nedew sensiela ta' attakki terroristiċi kkoordinati kontra l-Iżrael, li wasslu għall-bidu tal-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas. Dakinhar, madwar 1,300 Iżraeljan, fil-biċċa l-kbira ċivili, inqatlu f'komunitajiet qrib il-fruntiera tal-Istrixxa ta' Gaża u waqt festival tal-mużika. Aktar minn 200 ostaġġ inħatfu u ttieħdu fil-Medda ta' Gaża.

Wara li keċċa lit-terroristi mit-territorju tiegħu, Iżrael nieda waħda mill-aktar kampanji distruttivi ta' bombi fl-istorja moderna u invada Gaża fis-27 ta' Ottubru bl-għanijiet iddikjarati li jeqred il-Ħamas u jeħles lill-ostaġġi. Il-ħames gwerra tal-kunflitt Gaża-Iżrael mill-2008, u l-akbar konfrontazzjoni militari fir-reġjun mill-Gwerra ta' Yom Kippur fl-1973.

== Gvern u politika ==
[[Stampa:HaKirya.jpg|daqsminuri|left|Il-Kirya huwa kumpless fiċ-ċentru ta' Tel Aviv-Jaffa, użati mill-IDF, il-Ministeru tad-Difiża, ministeri tal-gvern u korpi oħra tal-stat.]]
[[Stampa:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|daqsminuri|Il-Knesset, il-parlament ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Herzliya new city hall.jpg|daqsminuri|left|Belt Hall tal-Muniċipalità ta' Herzliya]]
[[Stampa:JerusalemMunicipalityP4190026.JPG|daqsminuri|Bell Hall tal-Muniċipalità ta' [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61144 kfar saba at night.jpg|daqsminuri|left|Kfar Saba City Hall]]
[[Stampa:Ramat Han006.jpg|daqsminuri|left|Il-Kwartieri Ġenerali tal-Kunsill Reġjonali ta' Ramat HaNegev (l-[[Ebrajk]]: מועצה אזורית רמת הנגב, lit. 'Kunsill Reġjonali tan-Negev Heights')]]
L-Iżrael għandu sistema parlamentari, rappreżentanza proporzjonali u vot universali. Membru parlamentari appoġġat minn maġġoranza parlamentari jsir Prim Ministru; Dan normalment ikun il-president tal-akbar partit. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u l-kabinett. Il-president huwa l-kap tal-istat, b'dmirijiet limitati u fil-biċċa l-kbira ċerimonjali.

Iżrael huwa mmexxi minn parlament ta' 120 membru, magħruf bħala l-Knesset. Is-sħubija fil-Knesset hija bbażata fuq rappreżentanza proporzjonali tal-partiti politiċi, b'limitu elettorali ta' 3.25%, li fil-prattika rriżultat fi gvernijiet ta' koalizzjoni. Ir-residenti tal-insedjamenti Iżraeljani fix-Xatt tal-Punent huma eliġibbli biex jivvutaw u wara l-elezzjonijiet tal-2015, 10 mill-120 membru tal-Knesset (8%) huma mix-Xatt tal-Punent. ] L-elezzjonijiet parlamentari huma skedati kull erba' snin, iżda koalizzjonijiet instabbli jew vot ta' sfiduċja jistgħu jxolji gvern qabel. L-ewwel partit immexxi mill-Għarab ġie stabbilit fl-1988 u mill-2022, il-partiti mmexxija mill-Għarab għandhom madwar 10% tas-siġġijiet. Il-Liġi Bażika: Il-Knesset (1958) u l-emendi tagħha jipprevjenu lista tal-partit milli toħroġ fl-elezzjonijiet tal-Knesset jekk l-għanijiet jew l-azzjonijiet tagħha jinkludu &quot;ċ-ċaħda tal-eżistenza tal-Istat tal-Iżrael bħala l-Istat tal-poplu Lhudi.&quot;

Il-Liġijiet Bażiċi ta' Iżrael jiffunzjonaw bħala kostituzzjoni mhux kodifikata. Fihom, Iżrael huwa definit bħala Stat Lhudi u demokratiku, u bħala l-istat-nazzjon esklussivament tal-poplu Lhudi. Fl-2003, il-Knesset bdiet tabbozza kostituzzjoni uffiċjali bbażata fuq dawn il-liġijiet.

Iżrael m'għandu l-ebda reliġjon uffiċjali, iżda d-definizzjoni tal-istat bħala &quot;Lhudi u demokratiku&quot; toħloq konnessjoni qawwija mal-Ġudaiżmu. Fid-19 ta' Lulju, 2018, il-Knesset għaddiet Liġi Bażika li tikkaratterizza l-Istat ta' Iżrael primarjament bħala &quot;stat nazzjon tal-poplu Lhudi&quot;, u l-Ebrajk bħala l-lingwa uffiċjali tiegħu. L-abbozz jattribwixxi status speċjali indefinit lill-lingwa Għarbija. L-istess abbozz jagħti lill-Lhud dritt uniku għall-awtodeterminazzjoni nazzjonali u jqis l-iżvilupp tal-insedjamenti Lhud fil-pajjiż bħala &quot;interess nazzjonali&quot;, li jagħti s-setgħa lill-gvern biex &quot;jieħu miżuri biex jinkoraġġixxi, jippromwovi u jimplimenta dan l-interess&quot;.

=== Diviżjonijiet amministrattivi ===
[[Stampa:Distritos Israel.PNG|daqsminuri|Organizzazzjoni territorjali]]
L-Istat ta' Iżrael huwa maqsum f’sitt distretti amministrattivi ewlenin, magħrufa bħala mehozot ([[Ebrajk]]: מחוזות; sg.: mahoz): id-distretti Ċentrali, Ħaifa, Ġerusalemm, Tramuntana, Nofsinhar u Tel Aviv, kif ukoll iż-żona tal-Lhudija u s-Samarija f'Xatt tal-Punent. Id-distretti huma aktar maqsuma fi ħmistax-il sottodistrett magħrufa bħala nafot ([[Ebrajk]]: נפות; sg.: nafa), li mbagħad huma maqsuma f'ħamsin reġjun naturali.

=== Liġi taċ-Ċittadinanza Iżraeljana ===
Iż-żewġ liġijiet ewlenin relatati maċ-ċittadinanza Iżraeljana huma l-Liġi tar-Ritorn tal-1950 u l-Liġi taċ-Ċittadinanza tal-1952. Il-Liġi tar-Ritorn tagħti lill-Lhud id-dritt bla restrizzjonijiet li jemigraw lejn l-Iżrael u jiksbu ċittadinanza Iżraeljana. Persuni mwielda fil-pajjiż jirċievu ċittadinanza bi dritt tat-twelid jekk mill-inqas wieħed mill-ġenituri tagħhom ikun ċittadin.

Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi n-nazzjonalità Lhudija bħala distinta min-nazzjonalità Iżraeljana, u l-Qorti Suprema ta' Iżrael iddeċidiet li m'hemm l-ebda ħaġa bħal nazzjonalità Iżraeljana. Il-liġi Iżraeljana tiddefinixxi ċittadin Lhudi bħala kwalunkwe persuna li tipprattika l-Ġudaiżmu u d-dixxendenti tagħhom. Il-leġiżlazzjoni ddefiniet lill-Iżrael bħala l-istat nazzjonali tal-poplu Lhudi mill-2018.

=== Relazzjonijiet barranin ===
[[Stampa:Hutz.JPG|daqsminuri|left|Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan f'[[Ġerusalemm]].]]
[[File:Foreign relations of Israel (map).png|thumb|Relazzjonijiet diplomatiċi]]
[[Stampa:Israeli Flag UN.jpg|daqsminuri|left|Bandiera Iżraeljana fil-bini tan-Nazzjonijiet Uniti fi New York]]
L-Iżrael iżomm relazzjonijiet diplomatiċi ma' 165 stat membru tan-NU, kif ukoll mas-Santa Sede, il-Kosovo, il-Gżejjer Cook u Niue. Għandha 107 missjoni diplomatika; Pajjiżi li magħhom m'għandux relazzjonijiet diplomatiċi jinkludu l-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Musulmani. Sitta mit-tnejn u għoxrin nazzjon tal-Lega Għarbija nnormalizzaw ir-relazzjonijiet mal-Iżrael. L-Iżrael għadu formalment fi stat ta' gwerra mas-Sirja, status li jmur lura mingħajr interruzzjoni għall-1948. Ilu fi stat formali simili ta' gwerra mal-Libanu sa mit-tmiem tal-Gwerra Ċivili Libaniża fl-2000, u l-fruntiera bejn l-Iżrael u l-Libanu. Il-Libanu għadu ma jaqbilx ma' trattat.

L-Istati Uniti u l-Unjoni Sovjetika kienu l-ewwel żewġ pajjiżi li rrikonoxxew l-Istat ta 'Iżrael, wara li ddikjaraw ir-rikonoxximent tagħhom bejn wieħed u ieħor simultanjament. Ir-relazzjonijiet diplomatiċi mal-Unjoni Sovjetika tkissru fl-1967, wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem. L-Istati Uniti tqis lill-Iżrael bħala &quot;l-aktar sieħeb affidabbli fil-Lvant Nofsani,&quot; ibbażat fuq &quot;valuri demokratiċi komuni, affinitajiet reliġjużi u interessi tas-sigurtà.&quot; L-Istati Uniti pprovdew $ 68 biljun f'assistenza militari u $ 32 biljun f'sussidji lill-Iżrael mill-1967 taħt l-Att dwar l-Assistenza Barranija (perjodu li jibda fl-1962), aktar minn kwalunkwe pajjiż ieħor matul dak il-perjodu sa l-2003. Il-biċċa l-kbira tal-Amerikani mistħarrġa kellhom ukoll konsistentement favorevoli. fehmiet ta' Iżrael. Ir-Renju Unit huwa meqjus li għandu relazzjoni naturali mal-Iżrael minħabba l-Mandat għall-Palestina. Fl-2007, il-Ġermanja kienet ħallset 25 biljun ewro f'riparazzjonijiet lill-istat Iżraeljan u s-superstiti individwali tal-Olokawst Iżraeljan. L-Iżrael huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat tal-Unjoni Ewropea.

Il-politiki tajbin ta' Iżrael u l-kooperazzjoni lejn il-Vjetnam mill-2009 ġew ikkontestati u miċħuda mill-Iżrael, l-migranti Vjetnamiżi u l-attivisti Vjetnamiżi minħabba r-repressjoni u l-awtoritarjaniżmu li l-Vjetnam jimponi fuq il-popolazzjoni tiegħu stess.

==== Għajnuna barranija ====
L-Iżrael għandu storja li jipprovdi għajnuna barranija ta' emerġenza u rispons umanitarju għal diżastri madwar id-dinja. Fl-1955 Iżrael beda l-programm ta' għajnuna barranija tiegħu f'Burma. Il-fokus tal-programm sussegwentement inbidel għall-Afrika. L-isforzi umanitarji ta' Iżrael bdew uffiċjalment fl-1957, bit-twaqqif ta' Mashav, l-Aġenzija Iżraeljana għall-Kooperazzjoni Internazzjonali għall-Iżvilupp. F'dan il-perjodu bikri, għalkemm l-għajnuna tal-Iżrael kienet tirrappreżenta biss perċentwal żgħir tal-għajnuna totali lill-Afrika, il-programm tiegħu kien effettiv fil-ħolqien ta' rieda tajba; Madankollu, wara l-gwerra tal-1967 ir-relazzjonijiet marru għall-agħar. Il-programm ta' għajnuna barranija ta' Iżrael sussegwentement biddel il-fokus tiegħu lejn l-Amerika Latina. Sa mill-aħħar tas-snin sebgħin, l-għajnuna barranija ta' Iżrael naqset gradwalment, għalkemm f'dawn l-aħħar snin Iżrael fittex li jerġa' jagħti l-għajnuna lill-Afrika. Hemm gruppi oħra ta' rispons umanitarju u ta' emerġenza Iżraeljani li jaħdmu mal-gvern ta' Iżrael, inkluż IsraAid, programm konġunt immexxi minn organizzazzjonijiet Iżraeljani u gruppi Lhud Amerikani, ZAKA, The Fast Israeli Rescue and Search Team, Israeli Flying Aid, Save a Child's Heart u Latet. Bejn l-1985 u l-2015, l-Iżrael bagħat 24 delegazzjoni tal-unità tat-tiftix u s-salvataġġ tal-IDF, il-Kmand tal-Front Intern, fi 22 pajjiż. Il-pajjiż ġie kklassifikat fit-38 post fl-2018 World Giving Index.

=== Militari ===
[[Stampa:Oser. Tayessey HaEmek 071.jpg|thumb|left|Emek Jezreel ta' Mitzpoor, l-iskwadra Emek fuq Mt. Carmel]]
[[Stampa:The Southern Lions. Squadron 116. I.jpg|thumb|Ġettijiet tal-ġlied F-35 tal-Forza tal-Ajru Iżraeljana]]
Il-Forzi tad-Difiża Iżraeljani (IDF) huma l-uniku fergħa militari tal-forzi tas-sigurtà Iżraeljani u huma mmexxija mill-Kap tal-Persunal tagħha, ir-Ramatkal, subordinat għall-Kabinett. L-IDF hija magħmula mill-armata, il-forza tal-ajru u l-flotta. Huma twaqqfu matul il-gwerra Għarbija-Iżraeljana tal-1948 permezz tal-konsolidazzjoni ta 'organizzazzjonijiet paramilitari, prinċipalment il-Haganah. L-IDF tibbaża wkoll fuq ir-riżorsi tad-Direttorat tal-Intelliġenza Militari (Aman). L-IDF ipparteċipat f'diversi gwerer u kunflitti fuq il-fruntieri ewlenin, u b'hekk għamlitha waħda mill-aktar forzi armati mħarrġa fil-ġlied fid-dinja.

Ħafna mill-Iżraeljani huma reklutati fl-età ta' 18-il sena. L-irġiel iservu sentejn u tmien xhur u n-nisa sentejn. Wara servizz obbligatorju, l-irġiel Iżraeljani jingħaqdu mal-forzi ta' riżerva u tipikament jagħmlu sa diversi ġimgħat ta' servizz ta' riżerva kull sena sakemm ikollhom erbgħin. Ħafna nisa huma eżenti mis-servizz ta' riservazzjoni. Iċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael (ħlief Druze) u dawk involuti fi studji reliġjużi full-time huma eżenti, għalkemm l-eżenzjoni ta' studenti tal-yeshiva kienet sors ta' kontroversja. Alternattiva għal dawk li jirċievu eżenzjonijiet għal diversi raġunijiet hija Sherut Leumi, jew servizz nazzjonali, li jinvolvi programm ta' servizz taħt oqfsa ta' benesseri soċjali. Minoranza żgħira ta' Għarab Iżraeljani wkoll voluntiera fl-armata. Bħala riżultat tal-programm ta' reklutaġġ tagħha, l-IDF iżżomm madwar 176,500 truppi attivi u 465,000 riservist, li jagħti lill-Iżrael wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja ta' ċittadini mħarrġa militari.

[[Stampa:IDF Air Defense fighters during Operation Guardian of the Walls, May 2021. I.jpg|thumb|Iron Dome hija l-ewwel sistema ta' difiża tal-missili kontra l-artillerija operattiva fid-dinja.]]
[[Stampa:MisradHabitahonSymbol.svg|daqsminuri|Ministeru tad-Difiża (Iżrael) (משרד הביטחון)]]
[[Stampa:Kirya 19122009.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali tal-Ministeru tad-Difiża (Iżrael)]]

Il-militar jiddependi ħafna fuq sistemi ta' armi ta' teknoloġija għolja ddisinjati u manifatturati fl-Iżrael, kif ukoll xi importazzjonijiet barranin. Il-missila Arrow hija waħda mill-ftit sistemi operazzjonali ta 'missili anti-ballistiċi fid-dinja. Is-serje Python ta' missili mill-ajru għall-ajru ħafna drabi titqies bħala waħda mill-aktar armi kruċjali fl-istorja militari tagħha. Il-missili Spike tal-Iżrael hija waħda mill-missili ggwidati kontra t-tank l-aktar esportati fid-dinja. Is-sistema ta' difiża tal-ajru kontra l-missili tal-Iron Dome tal-Iżrael kisbet akklamazzjoni globali wara li interċettat mijiet ta' rokits sparati minn militanti Palestinjani mill-Medda ta' Gaża. Mill-Gwerra ta' Yom Kippur, Iżrael żviluppa netwerk ta' satelliti ta' tkixxif. Il-programm Ofeq għamel lill-Iżrael wieħed minn seba' pajjiżi li kapaċi jniedu satelliti bħal dawn.

L-Iżrael huwa mifhum li għandu armi nukleari u, skont rapport tal-1993, armi kimiċi u bijoloġiċi ta' qerda tal-massa. Is-sottomarini Dolphin tan-Navy Iżraeljana huma maħsuba li huma armati b'missili nukleari li joffru kapaċità tat-tieni attakk. Mill-Gwerra tal-Golf fl-1991, id-djar kollha fl-Iżrael għandu jkollhom kamra sigura rinfurzata, Merkhav Mugan, li ma' jgħaddix minn sustanzi kimiċi u bijoloġiċi.

Mill-ħolqien ta' Iżrael, l-infiq militari għamel parti sinifikanti tal-prodott domestiku gross tal-pajjiż, u laħaq il-quċċata ta' 30.3% tal-PGD fl-1975. Mill-2021, l-Iżrael ikklassifika fil-15-il post fid-dinja għall-infiq militari totali, b'24.3 biljun dollaru, u l- is-sitt fl-infiq tad-difiża bħala perċentwal tal-PGD, b’5.2%. Mill-1974, l-Istati Uniti kienet kontributur partikolarment notevoli ta 'għajnuna militari. Taħt memorandum ta 'ftehim iffirmat fl-2016, l-Istati Uniti hija mistennija li tipprovdi lill-pajjiż b'$ 3.8 biljun fis-sena, jew madwar 20% tal-baġit tad-difiża tal-Iżrael, mill-2018 sal-2028. L-Iżrael ikklassifika fid-disa' fid-dinja fl-esportazzjoni tal-armi fl-2022. tal-esportazzjonijiet tal-armi tal-Iżrael mhumiex iddikjarati għal raġunijiet ta' sigurtà.

=== Sistema legali ===
[[File:Israel Supreme Court.jpg|thumb|Il-Qorti Suprema tal-Iżrael, Givat Ram, [[Ġerusalemm]]]]
[[File:PikiWiki Israel 8854 meona(tarshiha) police station.jpg|thumb|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
[[File:Maalot-Tarshiha police station 5.jpg|thumb|left|Għassa tal-Pulizija ta' Mouna, ħdejn Ma'alot-Tarshiha]]
L-Iżrael għandu sistema ġudizzjarja bi tliet livelli. Fl-aktar livell baxx hemm il-qrati tal-maġistrati, li jinsabu fil-biċċa l-kbira tal-bliet fil-pajjiż. Fuqhom hemm il-qrati distrettwali, li jservu bħala qrati tal-appell u qrati tal-ewwel istanza; Huma jinsabu f'ħamsa mis-sitt distretti ta' Iżrael. It-tielet u l-ogħla livell huwa l-Qorti Suprema, li tinsab f'Ġerusalemm; Isservi dmir doppju bħala l-ogħla qorti tal-appell u l-High Court of Justice. Fir-rwol tal-aħħar, il-Qorti Suprema tiddeċiedi bħala qorti tal-prim'istanza, li tippermetti lill-individwi, kemm ċittadini kif ukoll mhux ċittadini, jippreżentaw petizzjonijiet kontra d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet tal-istat.

Is-sistema legali ta' Iżrael tgħaqqad tliet tradizzjonijiet legali: il-liġi komuni Ingliża, il-liġi ċivili, u l-liġi Lhudija. Huwa bbażat fuq il-prinċipju ta' stare decisis (preċedent) u huwa sistema kontradittorja. Il-każijiet tal-qorti jiġu deċiżi minn imħallfin professjonali mingħajr ebda rwol għall-ġurija.

Iż-żwieġ u d-divorzju huma taħt il-ġurisdizzjoni tal-qrati reliġjużi: Lhudija, Musulmani, Drużi u Kristjani. L-elezzjoni tal-imħallfin issir minn kumitat tal-għażla ppresedut mill-ministru tal-ġustizzja. Il-Liġi Bażika tal-Iżrael: Id-Dinjità u l-Libertà tal-Bniedem tfittex li tiddefendi d-drittijiet u l-libertajiet tal-bniedem fl-Iżrael. Il-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti u l-organizzazzjoni Iżraeljana tad-drittijiet tal-bniedem Adalah enfasizzaw li din il-liġi fil-fatt ma fihax dispożizzjoni ġenerali dwar l-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni. Bħala riżultat tal-&quot;Liġi tal-Enclave&quot;, porzjonijiet kbar tal-liġi ċivili Iżraeljana japplikaw għall-insedjamenti Iżraeljani u għar-residenti Iżraeljani fit-territorji.

== Ġeografija ==
[[Stampa:BetLoya.jpg|daqsminuri|left|Yehuda Plains]]
[[Stampa:סיבוב_סעד_-_1998.jpg|daqsminuri|Ara fuq Highway, Kunsill Reġjonali ta' Sha'ar HaNegev, Distrett tan-Nofsinhar]]
[[Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Karmel ([[Ebrajk]]: הַר הַכַּרְמֶל, romanizzat: Har haKarmel; Għarbi: جبل مار إلياس, romanizzat: Jabal Mār Ilyās, lit. ' Mount Saint Elias/Elijah'), fil-medda ta' muntanji tal-kosta tat-tramuntana tal-Mediterran Iżrael.]]
[[Stampa:Banias spring1.JPG|daqsminuri|Banias Waterfall, Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 1363 Lake Kinneret Sea of Galilee Israel_כנרת.jpg|daqsminuri|left|Lag Kinneret, Baħar tal-Galilja]]
[[Stampa:Judea 2 by David Shankbone.jpg|daqsminuri|Id-Deżert tal-Lhudija jew Deżert tal-Lhudija ([[Ebrajk]]: מִדְבַּר יְהוּדָה, romanizzat: Midbar Yehuda)]]
[[Stampa:Satellite image of Israel in January 2003.jpg|daqsminuri|left|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien matul il-ġurnata.]]
[[Stampa:Israel at night.jpg|daqsminuri|Immaġini bis-satellita ta' Iżrael u territorji ġirien bil-lejl.]]
[[Stampa:Israel relief location map.svg|daqsminuri|left|Mappa Topografika ta' Iżrael]]
[[Stampa:Soil moisture and climate change.svg|daqsminuril|240px|Projezzjonijiet mis-Sitt Rapport ta' Valutazzjoni tal-IPCC juru biċ-ċar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq l-Iżrael anke b'2 gradi ta' tisħin.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|left|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:NorthCoastLine.JPG|daqsminuri|Ir-Riżerva Naturali ta' Rosh Hanakara hija riserva naturali li tinsab fit-tarf tat-tramuntana tal-kosta tal-Mediterran ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Nahal Dishon 11.jpg|daqsminuri|left|Il-Galilija ta' Fuq huwa reġjun fit-Tramuntana ta' Iżrael.]]
[[Stampa:Flickr - Israel Defense Forces - The Golan Heights.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan bis-siġar tal-ewkaliptu u l-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
[[Stampa:Meron 124PAN.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|left|Wied tal-Kibbutz Merom Golan]]
[[Stampa:ParkGolda1.jpg|daqsminuri|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 48644 Geography of Israel.jpg|daqsminuri|left|Park ta' Golda, Negev]]
[[Stampa:Nachal Aviv (4).JPG|daqsminuri|Nahal Obiv huwa nixxiegħa li tgħaddi lejn il-Lvant tal-Galilija ta' Fuq.]]
[[Stampa:JPF-Jezreel Valley and Mount Tabor.JPG|daqsminuri|left|Veduta ta' Wied Ġeżrejl u Muntanja Tabor minn Megiddo]]
Iżrael jinsab fiż-żona tal-Levant tan-Nofs Qamar Fertili. Il-pajjiż jinsab fit-tarf tal-lvant tal-Baħar Mediterran, u għandu fruntieri fit-tramuntana mal-Libanu, fil-grigal mas-Sirja, fil-lvant mal-Ġordan u x-Xatt tal-Punent, u fil-Lbiċ mal-Eġittu u l-Medda ta' Gaża. Hija tinsab bejn latitudnijiet 29° u 34° N u lonġitudnijiet 34° u 36° E.

It-territorju sovran ta' Iżrael (skond il-linji ta' demarkazzjoni tal-Ftehim ta' l-Armistizju ta' l-1949 u esklużi t-territorji kollha maqbuda mill-Iżrael matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem ta 'l-1967) huwa ta' madwar 20,770 kilometru kwadru (8,019 sq mi), li minnhom tnejn fil-mija huma ilma. Madankollu, Iżrael tant hu dejjaq (100 km fl-aktar punt wiesa', meta mqabbel ma' 400 km mit-tramuntana għan-nofsinhar) li ż-żona ekonomika esklussiva fil-Mediterran hija d-doppju tal-art tal-pajjiż. L-erja totali taħt il-liġi Iżraeljana, inklużi Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan, hija ta' 22,072 kilometru kwadru (8,522 sq mi), u l-erja totali taħt il-kontroll Iżraeljan, inkluż territorju kkontrollat ​​mill-militar u parzjalment immexxi mill-Palestinjani, hija x-Xatt tal-Punent, hija 27,799. kilometri kwadri (10,733 sq mi).

Minkejja ċ-ċokon tiegħu, Iżrael huwa dar għal varjetà ta' forom ta' art, mid-Deżert tan-Negev fin-Nofsinhar sal-Wied fertili ta' Jezreel fl-intern, il-meded muntanjużi tal-Galilija, Karmel u lejn il-Golan fit-tramuntana. Il-pjanura kostali Iżraeljana fuq ix-xtut tal-Mediterran hija dar għall-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tan-nazzjon. Lejn il-lvant tas-Central Highlands tinsab il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, parti żgħira mill-Wied tal-Kbir ta' 6,500 kilometru (4,039 mi). Ix-Xmara Ġordan tgħaddi tul il-Wied tar-Rift tal-Ġordan, mill-Muntanja Hermon minn ġol-Wied ta' Ħula u l-Baħar ta' Galilea sal-Baħar Mejjet, l-iktar punt baxx fuq il-wiċċ tad-Dinja. Aktar fin-nofsinhar tinsab l-Araba, li tispiċċa fil-Golf ta' Eilat, parti mill-Baħar l-Aħmar. Makhtesh, jew &quot;ċirki ta 'erożjoni&quot;, huma uniċi għan-Negev u l-Peniżola tas-Sinaj, l-akbar huwa l-Makhtesh Ramon b'tul ta' 38 km. Iżrael għandu l-ogħla numru ta' speċi ta' pjanti għal kull metru kwadru tal-pajjiżi tal-baċir tal-Mediterran. L-Iżrael fih erba 'ekoreġjuni terrestri: foresti tal-weraq wiesa' tal-koniferi-sklerofilli tal-Lvant tal-Mediterran, foresti tal-koniferi tal-weraq tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Anatolja, Deżert Għarbi, u Deżert tal-Arbuxxelli tal-Mesopotami.

Il-foresti ammontaw għal 8.5% tal-art tal-pajjiż fl-2016, sa minn 2% fl-1948, bħala riżultat ta' programm ta' tħawwil tal-foresti fuq skala kbira mill-Fond Nazzjonali Lhudi.

==== Widien u Muntanji ====
&lt;gallery&gt;
Stampa:Hermonsnow.jpg|Il-Muntanja Hermon tidher minn fuq il-Muntanja Bental
Stampa:NahalRefaimJaffaJerusalemOldRailroadJan272023 01.jpg|Veduta tal-Muntanji tal-Lhudija qrib Ġerusalemm
Stampa:Caiobadner - mount carmel.JPG|Il-ponta tan-nofsinhar tal-Muntanja Karmeli fi nżul ix-xemx, kif tidher mid-daħla tal-Kibbutz Ma'agan Michael, Iżrael
Stampa:Ravens in Kadita.jpg|daqsminuri|left|Il-muntanja Kanaan hija muntanja fit-Tramuntana ta' Iżrael, fil-majjistral tal-Baħar ta' Galilea.
Stampa:Burnt mt meiron.JPG|daqsminuri|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Mountmeron.JPG|daqsminuri|left|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:Meron VIew.jpg|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Merom Golan, 2023.jpg|daqsminuri|Wied tal-Kibbutz Merom Golan
Stampa:MeronMountainPanorama.png|Il-Muntanja Meiron hija r-raba' l-ogħla fl-Iżrael kollu kemm hu tinsab bejn Safed u Ma’alot Tarshiha u l-quċċata tagħha titla' sa għoli ta' 1,204 metru ‘l fuq mil-livell tal-baħar.
Stampa:Almog IL2 Movil.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Harrari059 (1).jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Beit Netofa Flodded zoom.jpg|Wied ta' Beit Netupa, Il-Galilija t'isfel, it-Tramuntana ta' Iżrael
Stampa:Kibbutz sasa.jpg|Panorama madwar Kibbutz Sasa
Stampa:Afula aerial photo.JPG|Ritratt mill-ajru ta' Afula f'Wied Jezreel, Mejju 2013.
Stampa:JezreelValley.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:Emek.jpg|Wied ta' Ġiżrejl fil-Galilija
Stampa:YizraelFog.jpg|Ċpar fil-Wied Megiddo
Stampa:AFULA &amp; GIVAT HAMORE.jpg|Afula u Givat HaMorah
Stampa:Avivim 6882.jpg|Moshav ta' Avivim (אביבים), iħares lejn in-nofsinhar. Fl-isfond tista’ tara l-firxa tal-muntanji Libaniżi li fiċ-ċentru tagħha hemm il-belt ta' Itron.
&lt;/gallery&gt;

=== Tettonika u sismiċità ===
[[Stampa:Northern slope of Mount Meron.jpg|daqsminuri|L-għoljiet tat-Tramuntana tal-Muntanja Meron]]
Il-Wied tal-Ġordan Rift huwa r-riżultat ta' movimenti tettoniċi fi ħdan is-sistema Dead Sea Transformer Fault (DSF). Id-DSF jifforma l-konfini tat-trasformazzjoni bejn il-Pjanċa Afrikana lejn il-punent u l-Pjanċa Għarbija lejn il-Lvant. L-Għoljiet tal-Golan u l-Ġordan kollu huma parti mill-Pjanċa Għarbija, filwaqt li l-Galilija, ix-Xatt tal-Punent, il-pjanura tal-kosta u n-Negev flimkien mal-Peniżola tas-Sinai jinsabu fuq il-Pjanċa Afrikana. Dan l-arranġament tectonic iwassal għal attività sismika relattivament għolja. Is-segment kollu tal-Wied tal-Ġordan huwa maħsub li nqasam ripetutament, pereżempju matul l-aħħar żewġ terremoti kbar tul din l-istruttura f'749 u 1033. Id-defiċit ta' żlieq li akkumula mill-avveniment tal-1033 huwa biżżejjed biex jikkawża terremot ta' M w ~ 7.4.

L-aktar terremoti katastrofiċi magħrufa seħħew fis-sena 31 QK, 363, 749 u 1033 AD, jiġifieri, bejn wieħed u ieħor kull 400 sena. Terremoti distruttivi li jikkawżaw telf serju ta' ħajjiet iseħħu madwar kull 80 sena. Filwaqt li hemm regolamenti stretti tal-bini u strutturi mibnija reċentement huma reżistenti għat-terremoti, mill-2007 ħafna bini pubbliku, kif ukoll 50,000 bini residenzjali, ma' laħqux l-istandards il-ġodda u kienu &quot;mistennija li jikkollassaw&quot; jekk ġew esposti għal terremot qawwi .

=== Klima ===
[[Stampa:Bental mountain.JPG|daqsminuri|left|Veduta mit-tramuntana sal-Muntanja Bantel b'kappa tas-silġ. Fit-tagħrif miksub tal-immaġni tista' tara l-Ġibjun ta' Bantel]]
It-temperaturi fl-Iżrael ivarjaw ħafna, speċjalment matul ix-xitwa. Iż-żoni kostali, bħal dawk f'Tel Aviv u Ħaifa, għandhom klima tipika Mediterranja bi xtiewi friski u b’xita u sjuf twal u sħan. Iż-żona ta' Beersheba u n-Negev tat-Tramuntana għandhom klima semi-arida bi sjuf sħan, xtiewi friski u inqas ġranet tax-xita. Iż-żoni tan-Nofsinhar ta' Negev u Arava għandhom klima deżert bi sjuf sħan ħafna u niexfa u xtiewi ħfief bi ftit jiem ta' xita. L-ogħla temperatura fid-dinja barra l-Afrika u l-Amerika ta' Fuq fl-2021, 54 °C (129 °F), ġiet irreġistrata fl-1942 f'Kibbutz Tirat Zvi fil-Wied tax-Xmara Ġordan tat-Tramuntana. Ir-reġjuni muntanjużi jistgħu jkunu riħ u kesħin, u żoni f'altitudni ta' 750 metru (2,460 pied) jew ogħla (l-istess elevazzjoni bħal Ġerusalemm) tipikament jirċievu mill-inqas borra waħda fis-sena. Minn Mejju sa Settembru, ix-xita fl-Iżrael hija skarsa.

Fl-Iżrael hemm erba' reġjuni fitoġeografiċi differenti, minħabba l-post tal-pajjiż bejn iż-żoni moderati u tropikali. Għal din ir-raġuni, il-flora u l-fawna huma estremament diversi. Hemm 2,867 speċi magħrufa ta' pjanti fl-Iżrael. Minnhom, mill-inqas 253 speċi huma introdotti u mhux indiġeni.  Hemm 380 riżerva naturali Iżraeljana.

B'riżorsi tal-ilma skarsi, l-Iżrael żviluppa diversi teknoloġiji li jiffrankaw l-ilma, inkluż l-irrigazzjoni bil-qtar. L-ammont konsiderevoli ta' dawl tax-xemx disponibbli għall-enerġija solari jagħmel l-Iżrael n-nazzjon ewlieni fl-użu tal-enerġija solari per capita: prattikament kull dar tuża pannelli solari biex issaħħan l-ilma. Il-Ministeru tal-Ħarsien Ambjentali Iżraeljan irrapporta li t-tibdil fil-klima &quot;se jkollu impatt deċiżiv fuq l-oqsma kollha tal-ħajja,&quot; partikolarment għall-popolazzjonijiet vulnerabbli.

== Ekonomija ==
[[Stampa:השטרות החדשים של ישראל.jpg|daqsminuri|left|Karti tal-flus Shekel ġodda (Serje Attwali Ċ)]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped).jpg|daqsminuri|Id-distrett tal-iskambju tad-djamanti f'Ramat Gan]]
[[Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|daqsminuri|left|Tel Aviv, iċ-ċentru ekonomiku tal-Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|daqsminuri|Port ta' Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|daqsminuri|left|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|daqsminuri|[[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 61141 kfar saba - weizman street.jpg|daqsminuri|left|Triq tax-xiri ta' Weizan f'Weizman, Kfar Saba]]
[[Stampa:Tel Aviv Stock Exchange - New Building Lobby 1.jpg|daqsminuri|Borża ta' Tel Aviv]]
[[Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|daqsminuri|left|Ayalon Highway, Tel Aviv, Iżrael]]
[[Stampa:Malha mall 1.jpg|daqsminuri|Malha Shopping Center, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Ranat gan.jpg|daqsminuri|Ramat Gan, Iżrael]]
L-Iżrael huwa meqjus bħala l-aktar pajjiż avvanzat fl-Asja tal-Punent u fil-Lvant Nofsani fl-iżvilupp ekonomiku u industrijali. Minn Ottubru 2023, l-IMF stmat il-PGD ta' Iżrael għal $521.7 biljun u l-PGD ta' Iżrael per capita għal $53.2 elf (klassifika fit-13-il globalment). Huwa t-tielet l-aktar pajjiż sinjur fl-Asja bi dħul nominali per capita. Iżrael għandu l-ogħla ġid medju per capita fil-Lvant Nofsani. The Economist ikklassifika lill-Iżrael bħala r-raba 'l-aktar ekonomija ta' suċċess fost il-pajjiżi żviluppati sal-2022. Għandu l-aktar biljunarji fil-Lvant Nofsani u t-18 l-aktar fid-dinja. F'dawn l-aħħar snin, Iżrael kellu waħda mill-ogħla rati ta't kabbir fid-dinja żviluppata. Fl-2010, ingħaqad mal-OECD. Il-pajjiż huwa kklassifikat fl-20 post fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali tal-Forum Ekonomiku Dinji u fil-35 post fl-Indiċi tal-Faċilità ta' Doing Business tal-Bank Dinji. L-Iżrael ikklassifika wkoll fil-ħames post fid-dinja għall-proporzjon ta' nies f'impjiegi b'ħiliet għolja.

Minkejja riżorsi naturali limitati, l-iżvilupp intensiv tas-setturi agrikoli u industrijali matul l-aħħar deċennji għamel lill-Iżrael fil-biċċa l-kbira awtosuffiċjenti fil-produzzjoni tal-ikel apparti mill-qamħ u ċ-ċanga. L-importazzjonijiet lejn l-Iżrael, li jammontaw għal $96.5 biljun fl-2020, jinkludu materja prima, tagħmir militari, oġġetti ta' investiment, djamanti mhux maħduma, karburanti, qmuħ u oġġetti tal-konsumatur. Esportazzjonijiet ewlenin jinkludu makkinarju, tagħmir, softwer, djamanti maqtugħin, prodotti agrikoli, kimiċi, tessuti u ħwejjeġ; Fl-2020, l-esportazzjonijiet Iżraeljani laħqu $114 biljun. Il-Bank ta' Iżrael għandu $201 biljun f'riżervi ta' kambju barrani, is-17-il l-ogħla fid-dinja. Mis-snin sebgħin, Iżrael irċieva għajnuna militari mill-Istati Uniti, kif ukoll assistenza ekonomika fil-forma ta' garanziji ta' self, li jammontaw għal madwar nofs id-dejn barrani ta' Iżrael. Iżrael għandu wieħed mill-inqas djun esterni fid-dinja żviluppata, u huwa sellief f'termini ta' dejn estern nett (assi vs obbligazzjonijiet barra), li fl-2015 laħaq bilanċ favorevoli ta' $69 biljun.

Iżrael għandu t-tieni l-akbar numru ta' startups wara l-Istati Uniti, u t-tielet l-akbar numru ta' kumpaniji elenkati fuq in-NASDAQ. Huwa l-mexxej dinji fin-numru ta' startups per capita. Iżrael ġie msejjaħ bħala &quot;Nazzjon Start-Up.&quot; u Microsoft bnew l-ewwel faċilitajiet ta' riċerka u żvilupp barranin tagħhom fl-Iżrael, u korporazzjonijiet multinazzjonali ta' teknoloġija għolja oħra fetħu ċentri ta' riċerka u żvilupp fil-pajjiż.

Il-ġranet assenjati għall-ġurnata tax-xogħol fl-Iżrael huma mill-Ħadd sal-Ħamis (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' ħamest ijiem), jew il-Ġimgħa (għal ġimgħa ta 'xogħol ta' sitt ijiem). Fl-osservanza tax-Xabbat, f'postijiet fejn il-Ġimgħa hija ġurnata tax-xogħol u l-maġġoranza tal-popolazzjoni hija Lhudija, il-Ġimgħa hija &quot;ġurnata qasira.&quot; Tressqu diversi proposti biex il-ġimgħa tax-xogħol tiġi aġġustata għal dik tal-maġġoranza tad-dinja.

=== Xjenza u teknoloġija ===
[[Stampa:Emergencyroom.jpg|daqsminuri|left|Shamir Medical Center, li sal-2017 kien jissejjaħ &quot;Assaf Harofeh Medical Center&quot;, huwa sptar fil-kumpless Zirifin.]]
[[Stampa:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|daqsminuri|Matam High-Tech Park f'Haifa]]
[[Stampa:PikiWiki Israel 13319 Soroka Hospital in Beersheba.jpg|daqsminuri|left|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Soroka Medical Center Aerial View.JPG|daqsminuri|Ċentru Mediku ta 'l-Università ta' Soroka]]
[[Stampa:Kaplan Medical Center Aerial View.jpg|daqsminuri|left|Veduta mill-Ajru Kaplan Medical Center]]
[[Stampa:AshdodAssutaMC.jpg|daqsminuri|L-Isptar Universitarju Assuta Ashdod]]
L-iżvilupp ta 'l-Iżrael ta' teknoloġiji avvanzati fis-softwer, il-komunikazzjonijiet u x-xjenzi tal-ħajja qajjem paraguni ma' Silicon Valley. L-Iżrael huwa l-ewwel fid-dinja fl-infiq fuq ir-riċerka u l-iżvilupp bħala perċentwal tal-PGD. Huwa jikklassifika fl-14-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023, u l-ħames fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Bloomberg tal-2019 Iżrael għandu 140 xjenzat, tekniku u inġinier għal kull 10,000 impjegat, l-ogħla numru fid-dinja. L-Iżrael ipproduċa sitt xjenzati rebbieħa tal-Premju Nobel mill-2004 u spiss ġie kklassifikat bħala wieħed mill-pajjiżi bl-ogħla proporzjonijiet ta' artikoli xjentifiċi per capita. L-universitajiet Iżraeljani huma fost l-aqwa 50 università fid-dinja fix-xjenza tal-kompjuter (Technion u l-Università ta' Tel Aviv), il-matematika (l-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm), u l-kimika (Weizmann Institute of Sciences).

Fl-2012, l-Iżrael kien ikklassifikat fid-disa' fid-dinja mill-Indiċi tal-Kompetittività Spazjali Futron. L-Aġenzija Spazjali Iżraeljana tikkoordina l-programmi kollha ta' riċerka spazjali Iżraeljani b'għanijiet xjentifiċi u kummerċjali, u fasslet u bniet mill-inqas 13-il satellita kummerċjali, ta' riċerka u spy. Uħud mis-satelliti tal-Iżrael huma kklassifikati fost l-aktar sistemi spazjali avvanzati fid-dinja. Shavit hija vettura tal-varar fl-ispazju prodotta mill-Iżrael biex tniedi satelliti żgħar f'orbita baxxa tad-Dinja. Tnediet għall-ewwel darba fl-1988, u b'hekk l-Iżrael kien it-tmien nazzjon li għandu kapaċità ta' tnedija fl-ispazju. Fl-2003, Ilan Ramon sar l-ewwel astronawta ta' Iżrael, li serva fuq il-missjoni fatali ta' l-ispazju ta' Columbia.

In-nuqqas ta' ilma attwali xpruna l-innovazzjoni fit-tekniki ta' konservazzjoni tal-ilma, u modernizzazzjoni agrikola sostanzjali, irrigazzjoni bil-qtar, ġiet ivvintata fl-Iżrael. Iżrael huwa wkoll fuq quddiem teknoloġiku tad-desalinizzazzjoni u r-riċiklaġġ tal-ilma. L-Impjant tad-Desalinizzazzjoni ta' Sorek huwa l-akbar faċilità tad-desalinizzazzjoni tar-reverse osmosis tal-ilma baħar fid-dinja. Fl-2014, il-programmi tad-desalinizzazzjoni tal-Iżrael ipprovdew madwar 35% tal-ilma tax-xorb tal-Iżrael u huma mistennija li jfornu 70% sal-2050. Fl-2015, aktar minn 50 fil-mija tal-ilma għad-djar, l-agrikoltura u l-industrija Iżraeljani Huwa prodott artifiċjalment. Fl-2011, l-industrija tat-teknoloġija tal-ilma tal-Iżrael kienet tiswa madwar $2 biljun fis-sena b'esportazzjonijiet annwali ta' prodotti u servizzi fl-għexieren ta' miljuni ta 'dollari. Bħala riżultat ta' innovazzjonijiet fit-teknoloġija tar-reverse osmosis, l-Iżrael se jsir esportatur nett ta' l-ilma.

[[Stampa:Solar dish at Ben-Gurion National Solar Energy Center in Israel.jpg|daqsminuri|L-akbar dixx paraboliku solari fid-dinja fiċ-Ċentru Nazzjonali tal-Enerġija Solari Ben-Gurion]]

=== Enerġija ===
[[Stampa:Electric Turbines And The Hermon.JPG|daqsminuri|left|Turbini tar-riħ għall-produzzjoni tal-elettriku fil-Wied tal-Għoli tal-Golan Iżraeljan, bil-Muntanja Hermon fl-isfond.]]
Iżrael beda jipproduċi gass naturali mill-oqsma tal-gass offshore tiegħu stess fl-2004. Fl-2009, riżerva tal-gass naturali, Tamar, instabet ħdejn il-kosta ta' Iżrael. It-tieni riżerva, Leviathan, ġiet skoperta fl-2010. Ir-riżervi tal-gass naturali f'dawn iż-żewġ oqsma jistgħu jagħmlu l-enerġija ta 'Iżrael sigura għal aktar minn 50 sena. Fl-2013, l-Iżrael beda l-produzzjoni kummerċjali ta' gass naturali mill-għalqa ta' Tamar. Mill-2014, l-Iżrael ipproduċa aktar minn 7.5 biljun metru kubu (bcm) ta' gass naturali kull sena. L-Iżrael kellu 199 biljun bcm ta 'riżervi ta' gass naturali ppruvati mill-2016. Il-qasam tal-gass Leviathan beda l-produzzjoni fl-2019.

Ketura Sun hija l-ewwel qasam solari kummerċjali ta 'Iżrael. Mibnija fl-2011 minn Arava Power Company, il-qasam jikkonsisti fi 18,500 pannell fotovoltajku manifatturati minn Suntech, li se jipproduċu madwar 9 gigawatt-siegħa (GWh) ta' elettriku fis-sena. Matul l-għoxrin sena li ġejjin, il-qasam se jiffranka l-produzzjoni ta 'madwar 125,000 tunnellata metrika ta' dijossidu tal-karbonju.

=== Trasport ===
[[Stampa:The Israeli Ministry of Transport.JPG|daqsminuri|left|Kwartieri ġenerali ta' Ministeru tat-Trasport, Infrastruttura Nazzjonali u Sigurtà]]
[[Stampa:461 Highway Israel.jpg|daqsminuri|Highway 461, f'Yeuda]]
[[Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|daqsminuri|left|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)]]
[[Stampa:4X-ECC LLBG 09-05-2014b.jpg|daqsminuri|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Avi]]
[[Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|daqsminuri|Pont ta' Chords, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
Iżrael għandu 19,224 kilometru (11,945 mil) ta' toroq pavimentati u 3 miljun vettura bil-mutur. In-numru ta' vetturi bil-mutur għal kull 1,000 ruħ huwa 365, relattivament baxx fost il-pajjiżi żviluppati. Il-pajjiż jimmira li 30% tal-vetturi fit-toroq tiegħu jkunu elettriċi sal-2030.

L-Iżrael għandu 5,715 xarabank fuq rotot skedati, operati minn diversi trasportaturi, l-akbar u l-eqdem minnhom huwa Egged, li jaqdi l-biċċa l-kbira tal-pajjiż. Il-ferroviji jestendu fuq 1,277 kilometru (793 mi) u huma operati mill-Ferroviji tal-Iżrael tal-istat. Wara investimenti sinifikanti li bdew fil-bidu u nofs id-disgħinijiet, in-numru ta' passiġġieri tal-ferrovija fis-sena kiber minn 2.5 miljun fl-1990 għal 53 miljun fl-2015; Il-ferroviji jittrasportaw 7.5 miljun tunnellata ta' merkanzija fis-sena.

L-Iżrael huwa moqdi minn tliet ajruporti internazzjonali: l-Ajruport Ben Gurion, iċ-ċentru ewlieni tal-pajjiż għall-ivvjaġġar bl-ajru internazzjonali; Ajruport Ramon; u l-Ajruport ta' Haifa. Ben Gurion, l-akbar ajruport ta' Iżrael, ittratta aktar minn 21.1 miljun passiġġier fl-2023. Il-pajjiż għandu tliet portijiet ewlenin: il-Port ta' Haifa, l-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, fuq il-kosta tal-Mediterran, il-Port ta' Ashdod; u l-Port iżgħar ta' Eilat fuq il-Baħar l-Aħmar.

&lt;gallery&gt;
Stampa:Ben-gurion-airport-terminal--september-2012.jpg|Ajruport Internazzjonali Ben Gurion (IATA: TLV, ICAO: LLBG), Tel Aviv
Stampa:Haifa Airport terminal 2013.jpg|L-Ajruport ta' Haifa ([[Ebrajk]]: נְמַל הַתְּעוּפָה חֵיפָה, Namal HaTe'ufa Haifa) (IATA: HFA, ICAO: LLHA)
Stampa:תחנת שדרות ביום הפתיחה.jpg|Stazzjon tal-ferrovija Sderot (Sderot Railway Station)
Stampa:KeturaJunctionMar172022.jpg|Highway 40 ([[Ebrajk]]: כביש 40) hija awtostrada interurbana tramuntana-nofsinhar fl-Iżrael. Fi 302 km fit-tul, hija t-tieni l-itwal triq fl-Iżrael
Stampa:Kfar Malal Ein Hay street.jpg|Triq f'Kfar Malal (l-[[Ebrajk]]: כְּפַר מַלָּ &quot;ל) hija moshav agrikolu fir-reġjun ta' Sharon fiċ-ċentru ta' Iżrael.
&lt;/gallery&gt;

=== Turiżmu ===
[[Stampa:Kfar Saba spring in the city.JPG|daqsminuri|left|Rebbiegħa fil-park taċ-ċentru tal-belt ta' Kfar Sava]]
[[Stampa:Ein Bokek - Dead Sea2.jpg|daqsminuri|Ein Bokek jirrikorru fuq ix-xtut tal-Baħar Mejjet]]
It-turiżmu, speċjalment it-turiżmu reliġjuż, huwa industrija ewlenija fl-Iżrael, u l-bajjiet tal-pajjiż, siti arkeoloġiċi, siti storiċi u bibliċi oħra, u ġeografija unika wkoll jattiraw turisti. Il-problemi tas-sigurtà tal-Iżrael ħadu effett fuq l-industrija, iżda n-numri tat-turisti qed jerġgħu lura. Fl-2017, rekord ta' 3.6 miljun turist żaru l-Iżrael, li pproduċew tkabbir ta' 25 fil-mija mill-2016 u kkontribwew NIS 20 biljun għall-ekonomija Iżraeljana.

=== Proprjetà immobbli ===
Il-prezzijiet tad-djar fl-Iżrael huma fl-ogħla terz tal-pajjiżi kollha, b'medja ta' 150 salarju meħtieġa biex jinxtara appartament. Mill-2022, hemm madwar 2.7 miljun proprjetà fl-Iżrael, b'żieda annwali ta 'aktar minn 50,000. Madankollu, id-domanda għall-akkomodazzjoni taqbeż il-provvista, b'nuqqas ta' madwar 200,000 appartament mill-2021. B'riżultat ta' dan, fl-2021 il-prezzijiet tad-djar żdiedu b’5.6%. Fl-2021, l-Iżraeljani ħadu rekord ta' NIS 116.1 biljun f'ipoteki, żieda ta' 50% mill-2020.

== Demografija ==
[[Stampa:אירוע עפיפונים בקיבוץ 2020.jpg|daqsminuri|left|Iżraeljani fis-Kibbutz Sufa, Iżrael]]
[[Stampa:Aliyah 1948-2015.png|daqsminuri|Immigrazzjoni lejn l-Iżrael bejn l-1948 u l-2015. Iż-żewġ qċaċet seħħew fl-1949 u fl-1990.]]
[[Stampa:Kfar Saba new district.JPG|daqsminuri|left|Bini li qed jinbena f'Kfar Saba, Iżrael]]
[[Stampa:Densidad poblacion Israel.png|daqsminuri|left|Densità tal-popolazzjoni skont ir-reġjun ġeografiku, is-sottodistrett u d-distrett.]]
[[Stampa:Aerial view of Acre 1.jpg|daqsminuri|Acre huwa wieħed mill-eqdem siti abitati kontinwament fi Iżrael.]]
Iżrael għandu l-akbar popolazzjoni Lhudija fid-dinja u huwa l-uniku pajjiż fejn il-Lhud huma maġġoranza. Mill-31 ta' Mejju, 2024, il-popolazzjoni ta' Iżrael kienet madwar 9,907,100. Fl-2022, il-gvern irreġistra 73.6% tal-popolazzjoni bħala Lhud, 21.1% bħala Għarab, u 5.3% bħala &quot;Oħrajn&quot; (insara mhux Għarab u nies li m'għandhomx reliġjon reġistrata). Matul l-aħħar għaxar snin, għadd kbir ta' ħaddiema migranti mir-Rumanija, it-Tajlandja, iċ-Ċina, l-Afrika u l-Amerika t'Isfel stabbilixxew fl-Iżrael. In-numri eżatti mhumiex magħrufa, peress li ħafna minnhom jgħixu fil-pajjiż illegalment, iżda l-istimi jvarjaw minn 166,000 għal 203,000. Sa Ġunju 2012, madwar 60,000 immigrant Afrikan kienu daħlu fl-Iżrael. Madwar 93% tal-Iżraeljani jgħixu f'żoni urbani. 90% tal-Iżraeljani Palestinjani joqogħdu f'139 belt u bliet b'popolazzjoni densa kkonċentrati fir-reġjuni tal-Galilija, Trijanglu u Negev, bl-10% li jifdal fi bliet u distretti mħallta. L-OECD fl-2016 stmat l-istennija tal-ħajja medja għal 82.5 snin, is-sitt l-ogħla fid-dinja. L-istennija tal-għomor tal-Għarab Iżraeljani hija 3 sa 4 snin lura u ogħla milli fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi Għarab u Musulmani.  Il-pajjiż għandu l-ogħla rata' ta' fertilità fl-OECD u l-unika waħda ogħla miċ-ċifra ta' sostituzzjoni ta' 2.1.  Iż-żamma tal-popolazzjoni ta' Iżrael mill-1948 hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew ogħla, meta mqabbla ma' pajjiżi oħra b'immigrazzjoni tal-massa.

Madwar 80% tal-Lhud Iżraeljani twieldu fl-Iżrael, 14% huma immigranti mill-Ewropa u l-Amerika, u 6% huma immigranti mill-Asja u l-Afrika. Lhud mill-Ewropa u l-ex Unjoni Sovjetika u d-dixxendenti tagħhom imwielda fl-Iżrael, inklużi Lhud Ashkenazi, jiffurmaw madwar 44% tal-Lhud Iżraeljani. Lhud minn pajjiżi Għarab u Musulmani u d-dixxendenti tagħhom, inklużi Mizrahi u Lhud Sefardi, jiffurmaw il-biċċa l-kbira tal-bqija tal-popolazzjoni Lhudija. Ir-rati ta' żwieġ bejn l-Lhud jaqbżu l-35% u studji reċenti jissuġġerixxu li l-perċentwal ta' Iżraeljani dixxendenti minn Lhud Sefardi u Ashkenazi qed jiżdied b’0.5 fil-mija kull sena, b’aktar minn 25% tat-tfal tal-iskola issa joriġinaw mit-tnejn. Madwar 4% tal-Iżraeljani (300,000), etnikament definiti bħala &quot;oħrajn&quot;, huma ta' dixxendenza Russa ta' oriġini Lhudija jew minn familji li mhumiex Lhud taħt il-liġi rabbinika, iżda li kienu eliġibbli għaċ-ċittadinanza taħt il-Liġi tar-Ritorn.

In-numru totali ta' Iżraeljani lil hinn mill-Linja l-Ħadra huwa aktar minn 600,000 (≈10% tal-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana). Mill-2016, 399,300 Iżraeljan għexu fl-insedjamenti tax-Xatt tal-Punent, inklużi dawk li qabel it-twaqqif tal-Istat ta 'Iżrael u ġew stabbiliti mill-ġdid wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem, fi bliet bħal Hebron u l-blokk Gush Etzion. Barra minn hekk, kien hemm aktar minn 200,000 Lhudi jgħixu f'Ġerusalemm tal-​Lvant, u 22,000 fl-​Għoljiet tal-​Golan. Madwar 7,800 Iżraeljan għexu f’insedjamenti fil-Medda ta’ Gaża, magħrufa bħala Gush Katif, sakemm ġew evakwati mill-gvern bħala parti mill-pjan ta' diżimpenn tiegħu tal-2005.

L-Għarab Iżraeljani (inkluża l-popolazzjoni Għarbija ta' Ġerusalemm tal-Lvant u l-Għoljiet tal-Golan) jinkludu 21.1% tal-popolazzjoni jew 1,995,000 ruħ.  Fi stħarriġ tal-2017, 40% taċ-ċittadini Għarab ta' Iżrael identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Għarab f'Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Għarab ta' Iżrael&quot;, 15% identifikaw lilhom infushom bħala &quot;Palestinjani&quot;, 8.9% bħala &quot;Palestinjani fl-Iżrael&quot; jew &quot;ċittadini Palestinjani ta' Iżrael&quot;. Iżrael&quot;, u 8.7% bħala &quot;Għarab&quot;; Stħarriġ wieħed sab li 60% tal-Għarab Iżraeljani għandhom ħarsa pożittiva tal-istat.

=== Żoni urbani ewlenin ===
[[Stampa:KatamonimFeb102023 04.jpg|daqsminuri|left|Gonenim (jew &quot;Katmonim&quot;) huwa lokal fil-Lbiċ ta' Ġerusalemm. Il-popolazzjoni madwar 23,800 ruħ.]]
[[Stampa:Tel Aviv Panorama.jpg|daqsminuri|Veduta taż-żona metropolitana ta' Tel Aviv]]
Iżrael għandu erba' żoni metropolitani ewlenin: Gush Dan (żona metropolitana ta' Tel Aviv; popolazzjoni 3,854,000), Ġerusalemm (popolazzjoni 1,253,900), Haifa (924,400), u Beersheba (377,100).

L-akbar muniċipalità ta' Iżrael, fil-popolazzjoni u l-erja, hija Ġerusalemm b'981,711 residenti f'żona ta' 125 kilometru kwadru (48 sq mi). Tel Aviv u Haifa jikklassifikaw bħala l-ibliet l-aktar popolati li jmiss fl-Iżrael, b’popolazzjonijiet ta’ 474,530 u 290,306, rispettivament. Il-belt (prinċipalment Haredi) ta' Bnei Brak hija l-aktar belt b'popolazzjoni densa fl-Iżrael u waħda mill-aqwa 10 bliet l-aktar popolati fid-dinja.

Iżrael għandu 16-il belt b'aktar minn 100,000 abitant. Fl-2018, il-Ministeru tal-Intern kien ta l-istatus ta' &quot;muniċipalitajiet&quot; (jew &quot;bliet&quot;) lil 77 lokalità Iżraeljana, li erbgħa minnhom jinsabu fix-Xatt tal-Punent.

=== Lingwa ===
[[Stampa:שלט_רחוב_יהודה_(3777232251).jpg|daqsminuri|Sinjali tat-toroq bl-Ebrajk, Għarbi u Ingliż]]
Il-lingwa uffiċjali ta' Iżrael hija l-Ebrajk. L-Ebrajk huwa l-lingwa primarja tal-istat u huwa mitkellem kuljum mill-maġġoranza tal-popolazzjoni.  L-Għarbi kien ukoll lingwa uffiċjali ta’ Iżrael; Fl-2018 l-Għarbi għandu status speċjali fl-istat. L-Għarbi huwa mitkellem mill-minoranza Għarbija, u l-Ebrajk huwa mgħallem fl-iskejjel Għarab.

Il-Franċiż huwa mitkellem minn madwar 700,000 Iżraeljan, l-aktar li joriġinaw minn Franza u l-Afrika ta’ Fuq (ara Lhud Magrebi). L-Ingliż kien lingwa uffiċjali matul il-perjodu tal-Mandat; Hija tilfet dan l-istatus wara l-istabbiliment ta 'Iżrael, iżda żżomm rwol komparabbli ma' dak ta' lingwa uffiċjali. Ħafna Iżraeljani jikkomunikaw raġonevolment tajjeb bl-Ingliż, peress li ħafna programmi televiżivi huma mxandra bl-Ingliż bis-sottotitoli u l-lingwa hija mgħallma mill-ewwel gradi tal-iskola primarja. L-universitajiet Iżraeljani joffru korsijiet bl-Ingliż fuq suġġetti varji.

=== Reliġjon ===
[[Stampa:98228 the largest synagogue in rehovot PikiWiki Israel.jpg|daqsminuri|left|L-akbar sinagoga f'Rehovot, Iżrael]]
[[Stampa:Acre - Akko 3- Synagogue - Or Torah (6658882973).jpg|daqsminuri|Is-Sinagoga ta' Acre, Iżrael]]
[[Stampa:Elifelet 6908.jpg|daqsminuri|left|Is-Sinagoga ta' Elifalet, Iżrael]]
[[Stampa:Westernwall2.jpg|daqsminuri|Il-Koppla tal-Blata u l-Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]]]]
[[Stampa:Church of the Holy Sepulchre by Gerd Eichmann (cropped).jpg|daqsminuri|left|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].]]
[[Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|daqsminuri|Ħajt tal-Punent, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:The Bahai Temple in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|left|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Haifa 5694-1.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Bahai Garden in Haifa Israel.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Baha'i arc from archives.jpg|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Centre for Study of Texts IMG 0905.JPG|daqsminuri|Ħarsa lejn is-Santwarju, Haifa, Iżrael]]
[[Stampa:Shrine Bab North West.jpg|daqsminuri|Santwarju tal-Báb f'Ħaifa, Iżrael]]
L-affiljazzjoni reliġjuża tal-popolazzjoni Iżraeljana fl-2022 kienet 73.6% Lhudija, 18.1% Musulmana, 1.9% Kristjana, u 1.6% Druze. L-4.8% li jifdal kienu jinkludu reliġjonijiet bħas-Samaritaniżmu u l-Baha'i, kif ukoll &quot;mhux klassifikati reliġjużi&quot;.

L-affiljazzjoni reliġjuża tal-Lhud Iżraeljani tvarja ħafna: stħarriġ tal-2016 minn Pew Research jindika li 49% jidentifikaw bħala Hiloni (sekulari), 29% bħala Masorti (tradizzjonali), 13% bħala Dati (reliġjużi), u 9% bħala Haredi (ultra)-Ortodossa). Il-Lhud Haredi huma mistennija li jiffurmaw aktar minn 20% tal-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael sal-2028.

Il-Musulmani jikkostitwixxu l-akbar minoranza reliġjuża fl-Iżrael, li jirrappreżentaw madwar 17.6% tal-popolazzjoni. Madwar 2% tal-popolazzjoni hija Kristjana u 1.6% hija Druze. Il-popolazzjoni Kristjana tinkludi primarjament Insara Għarab u Insara Aramajk, iżda tinkludi wkoll immigranti post-Sovjetiċi, ħaddiema barranin, u segwaċi tal-Ġudaiżmu Messjaniku, meqjusa mill-biċċa l-kbira tal-Insara u Lhud bħala forma ta' Kristjaneżmu. Membri ta' ħafna gruppi reliġjużi oħra, inklużi Buddisti u Ħindu, iżommu preżenza fl-Iżrael, għalkemm f'numru żgħir.  Minn aktar minn miljun immigrant mill-ex Unjoni Sovjetika, madwar 300,000 huma meqjusa bħala mhux Lhud mir-Rabbinat Ewlieni ta' Iżrael.

Iżrael jinkludi parti sinifikanti mill-Art Imqaddsa, reġjun ta 'importanza sinifikanti għar-reliġjonijiet Abrahamiċi kollha. Il-belt ta' Ġerusalemm hija ta' importanza partikolari għal-Lhud, il-Musulmani u l-Insara peress li hija dar għal siti li huma ċentrali għat-twemmin reliġjuż tagħhom, bħall-Belt il-Qadima li tinkorpora l-Ħajt tal-Punent u l-Muntanja tat-Tempju (precint tal-moskea ta' Al- Aqsa) u l-Knisja tas-Santu Sepulkru.  Postijiet oħra ta' importanza reliġjuża huma Nazaret (sit tal-Lunzjata ta' Marija), Tiberija u Safed (tnejn mill-Erbgħa Bliet Mqaddsa tal-Ġudaiżmu), il-Moskea l-Bajda fir-Ramla (santwarju tal-profeta Saleh) u l-Knisja ta' San Ġorġ u il-Moskea ta' Al-Khadr, Lod (qabar ta' San Ġorġ jew Al Khidr). Bosta postijiet oħra ta' interess reliġjuż jinsabu fix-Xatt tal-Punent, fosthom il-Qabar ta' Ġużeppi, il-post fejn twieled Ġesù, il-Qabar ta' Rakel, u l-Għar tal-Patrijarki. Iċ-ċentru amministrattiv tal-Fidi Bahá'í u s-Santwarju tal-Báb jinsabu fiċ-Ċentru Dinji Bahá'í f'Ħaifa; il-mexxej tal-fidi huwa midfun f'Acre. Il-Moskea Mahmood hija affiljata mal-moviment riformista Ahmadiyya. Kababir, il-viċinat imħallat Lhudi u Aħmadi ta' Ħajfa, huwa wieħed mill-ftit tat-tip tiegħu fil-pajjiż.

=== Katidrali, knejjes u Moansteri Kristjani ===
&lt;gallery&gt;
Stampa:Jerusalem Holy Sepulchre BW 19.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]]
Stampa:The Church of the Holy Sepulchre-Jerusalem.JPG|Il-Knisja tas-Santu Sepulkru, magħrufa wkoll bħala l-Knisja tal-Qawmien, hija knisja tar-raba' seklu fil-Kwartier Kristjan ta' [[Ġerusalemm]].
Stampa:Nazareth Verkündigungbasilika Church of Annunciation (34257296024).jpg||Il-Knisja tal-Lunzjata ([[Latin]]: Basilica Annuntiationis, [[Ebrajk]]: כנסיית הבשורה), kultant imsejħa wkoll bħala l-Bażilika tal-Lunzjata, hija knisja Kattolika f'Nazaret, fit-Tramuntana ta' Iżrael.
Stampa:Nazaret Verkuendigungsbasilika BW 16.JPG|Bażilika tal-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Sina0414.jpg|Knisja Sinagoga, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Josefskirche BW 2.JPG|Knisja ta' San Ġużepp ([[Ebrajk]]: כנסיית יוסף הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Mensa0382.jpg|Il-Knisja ta' Mensa Christi ([[Ebrajk]]: כנסיית מנזה כריסטי), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selezian front.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Selsian0347.jpg|Bażilika ta' Ġesù Adolexxent ([[Ebrajk]]: ישו הנער u כנסייה הסלזיאנית), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Synagogenkirche BW 4.JPG|Il-Knisja Kattolika Griega ta' Nazaret jew il-Lunzjata, Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG|Il-Knisja Ortodossa Griega tal-Lunzjata ([[Ebrajk]]: כנסיית גבריאל הקדוש), Nazaret, Iżrael
Stampa:Nazareth Christ church 1.jpg|Knisja ta' Kristu ([[Ebrajk]]: כנסיית המשיח), Nazaret, Iżrael
Stampa:Netofa204.jpg|Knisja ta' Lauret Netufa
Stampa:PikiWiki Israel 12865 st. simon monastery in katamon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:Bell tower st.simon.jpg|Monasteru ta' San Xmun, [[Ġerusalemm]], Iżrael
Stampa:97600 stella maris monastery_PikiWiki_Israel.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Stella Maris Monastery 07 Best.jpg|Monasteru ta' Stella Maris, Haifa, Iżrael
Stampa:Capernaum.jpg|Knisja tat-12-il, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 17.JPG|Appostlu Il-monasteru Franġiskan, Kafarnahum, Iżrael
Stampa:Kafarnaum BW 23.jpg|Il-fdalijiet tal-Knisja ta' San Pietru u l-Knisja l-Ġdida, Kafarnahum, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

=== Edukazzjoni ===
[[Stampa:University of Haifa, Israel.jpg|daqsminuri|left|L-Università ta' Haifa ([[Ebrajk]]: אוניברסיטת חיפה) f'Rosh Carmel u maġenbha, il-laboratorji ta' riċerka tal-kumpanija IBM]]
[[Stampa:Giv'at Shmuel High School.jpg|daqsminuri|Skola Għolja tal-Istat f'Givat Shmuel]]
[[Stampa:Brain research labs-Bar Ilan university.jpg|daqsminuri|left|Ċentru ta' Riċerka tal-Moħħ Multidixxiplinari tal-Università ta' Bar-Ilan]]
[[Stampa:TechnologyGarden.JPG|daqsminuri|Park tat-Teknoloġija ta' [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Jerusalem de noche.jpg|daqsminuri|left|Park tat-teknoloġija f'Har Hotzvim, [[Ġerusalemm]], Iżrael]]
[[Stampa:Avivim 6896.jpg|daqsminuri|Il-Librerija Moshav Avivim]]
L-edukazzjoni hija apprezzata ħafna fil-kultura Iżraeljana u kienet meqjusa bħala element fundamentali tal-Iżraelin tal-qedem. Fl-2015, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fost il-membri tal-OECD għall-perċentwal ta' nies ta' bejn 25 u 64 sena li kisbu edukazzjoni ogħla, b'49% meta mqabbel mal-medja tal-OECD ta' 35%. Fl-2012, il-pajjiż ikklassifika fit-tielet post fin-numru ta' lawrji akkademiċi per capita (20 fil-mija tal-popolazzjoni).

L-Iżrael għandu stennija tal-ħajja skolastika ta' 16-il sena u rata ta' litteriżmu ta' 97.8%. Il-Liġi tal-Edukazzjoni tal-Istat (1953) stabbilixxiet ħames tipi ta' skejjel: stat sekulari, stat reliġjuż, ultra-Ortodossi, skejjel ta' settlement komunali, u skejjel Għarab. L-iskejjel pubbliċi sekulari huma l-akbar grupp tal-iskejjel u jattendu għalihom il-maġġoranza tal-istudenti Lhud u mhux Għarab. Ħafna mill-Għarab jibagħtu lil uliedhom fi skejjel fejn l-Għarbi huwa l-lingwa tal-istruzzjoni. L-edukazzjoni hija obbligatorja għat-tfal bejn it-tliet snin u t-tmintax-il sena. L-iskola hija maqsuma fi tliet livelli: skola primarja (gradi 1 sa 6), skola medja (gradi 7 sa 9), u skola sekondarja (gradi 10 sa 12) li jilħqu l-qofol tagħhom fl-eżamijiet tal-matrikola ta' Bagrut. Il-ħakma tas-suġġetti ewlenin bħall-matematika, il-lingwa Ebrajka, il-letteratura Ebrajka u ġenerali, il-[[lingwa Ingliża]], l-istorja, il-kitba biblika, u ċ-ċivika hija meħtieġa biex tirċievi ċertifikat Bagrut.

Il-popolazzjoni Lhudija ta' Iżrael iżżomm livell relattivament għoli ta' kisba edukattiva, bi ftit inqas minn nofs il-Lhud Iżraeljani kollha (46%) li għandhom lawrji post-sekondarji. Il-Lhud Iżraeljani (fost dawk 'il fuq minn 25) għandhom medja ta' 11.6 snin ta' skola, li jagħmluhom wieħed mill-aktar gruppi reliġjużi edukati fid-dinja.  Fl-iskejjel Għarab, Kristjani u Drużi, l-eżami tal-istudji bibliċi jinbidel b’eżami dwar il-wirt Musulman, Kristjan jew Druze. Fl-2020, 68.7% tal-istudenti kollha Iżraeljani tat-tnax-il grad kisbu ċertifikat tal-matrikola.

[[Stampa:MountScopusDec032022_03.jpg|daqsminuri|Mount Scopus Campus tal-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm]]

L-Iżrael għandu tradizzjoni ta' edukazzjoni ogħla fejn l-edukazzjoni universitarja ta' kwalità tagħha kienet fil-biċċa l-kbira responsabbli biex tistimula l-iżvilupp ekonomiku modern tan-nazzjon. L-Iżrael għandu disa’ universitajiet pubbliċi sussidjati mill-istat u 49 kulleġġ privat. L-Università Ebrajka ta' Ġerusalemm hija d-dar tal-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael, l-akbar repożitorju fid-dinja ta' Judaica u Hebraica. It-Technion u l-Università Ebrajka jikklassifikaw b'mod konsistenti fost l-aqwa 100 università fid-dinja skont il-klassifikazzjoni ARWU. Universitajiet ewlenin oħra jinkludu l-Istitut tax-Xjenza Weizmann, l-Università ta 'Tel Aviv, l-Università Ben-Gurion tan-Negev, l-Università ta' Bar-Ilan, l-Università ta' Haifa, u l-Università Miftuħa tal-Iżrael.

== Kultura ==
Id-diversità kulturali ta' Iżrael hija dovuta għall-popolazzjoni diversa tiegħu: Lhud minn diversi komunitajiet tad-dijaspora ġabu magħhom it-tradizzjonijiet kulturali u reliġjużi tagħhom. Influwenzi Għarab huma preżenti f'ħafna sferi kulturali, li jinsabu fl-arkitettura, il-mużika u l-kċina Iżraeljani. Iżrael huwa l-uniku pajjiż fejn il-ħajja ddur madwar il-kalendarju Ebrajk. Il-vaganzi huma determinati mill-festi Lhud. Il-jum uffiċjali tal-mistrieħ huwa s-Sibt, is-Sabbath Lhudi.

=== Letteratura ===
[[Stampa:Agnon.jpg|daqsminuri|Shmuel Yosef Agnon, rebbieħ tal-Premju Nobel fil-Letteratura]]
Il-letteratura Iżraeljana hija primarjament poeżija u proża miktuba bl-Ebrajk, bħala parti mill-qawmien mill-ġdid tal-Ebrajk bħala lingwa mitkellma minn nofs is-seklu 19, għalkemm korp żgħir ta' letteratura huwa ppubblikat f'lingwi oħra. Bil-liġi, żewġ kopji tal-materjal stampat kollu ppubblikat fl-Iżrael għandhom jiġu depożitati fil-Librerija Nazzjonali ta' Iżrael. Fl-2001, il-liġi ġiet emendata biex tinkludi reġistrazzjonijiet awdjo u vidjo, u mezzi oħra mhux stampati. Fl-2016, 89 fil-mija mis-7,300 ktieb trasferiti għal-librerija kienu bl-Ebrajk.

Fl-1966, Shmuel Yosef Agnon qasam il-Premju Nobel fil-Letteratura mal-awtur Lhudi Ġermaniż Nelly Sachs. Poeti Iżraeljani notevoli jinkludu Yehuda Amichai, Nathan Alterman, Leah Goldberg, u Rachel Bluwstein. Rumanziera Iżraeljani kontemporanji ta' fama internazzjonali jinkludu Amos Oz, Etgar Keret, u David Grossman.

=== Mużika u żfin ===
[[Stampa:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|daqsminuri|Orkestra Filarmonika ta' Iżrael immexxija minn Zubin Mehta]]
Il-mużika Iżraeljana tinkludi mużika Mizrahi u Sefardita, melodiji Hasidic, mużika Griega, jazz, u pop rock. L-Orkestra Filarmonika tal-Iżrael ilha topera għal aktar minn sebgħin sena u tesegwixxi aktar minn mitejn kunċert kull sena. Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman u Ofra Haza huma fost mużiċisti milqugħin internazzjonalment imwielda fl-Iżrael. L-Iżrael ipparteċipa fil-Eurovision Song Contest kważi kull sena mill-1973, rebaħ il-kompetizzjoni erba' darbiet u ospitaha darbtejn. Eilat ospita l-festival tal-mużika internazzjonali tiegħu stess, il-Festival tal-Jazz tal-Baħar l-Aħmar, kull sajf mill-1987. Il-kanzunetti folkloristiċi kanoniċi tan-nazzjon huma magħrufa bħala &quot;Kanzunetti tal-Land ta 'Iżrael.&quot;

=== Ċinema u teatru ===
Għaxar films Iżraeljani ġew nominati għall-Aqwa Film b'Lingwa Barranija fl-Akkademja Awards.

Iżrael iżomm xena teatrali vibranti, li ssegwi t-tradizzjoni qawwija tat-teatru Jiddix tal-Ewropa tal-Lvant. Imwaqqfa fl-1918, it-Teatru Habima ta 'Tel Aviv huwa l-eqdem kumpanija teatrali nazzjonali u tar-repertorju ta' Iżrael. Teatri oħra huma l-Ohel, il-Cameri u l-Gesher.

=== Arti ===
L-arti Lhudija Iżraeljana ġiet influwenzata b'mod partikolari mill-Kabbala, it-Talmud u ż-Zohar. Moviment artistiku ieħor li kellu rwol prominenti fis-seklu 20 kien l-Iskola ta' Pariġi. Fl-aħħar tad-19 u l-bidu tas-seklu 20, l-arti tal-Yishuv kienet iddominata minn xejriet artistiċi li joħorġu minn Bezalel. Mill-1920, ix-xena tal-arti lokali kienet influwenzata ħafna mill-arti Franċiża moderna, introdotta għall-ewwel darba minn Isaac Frenkel Frenel. Il-kaptani Lhud ta' l-iskola ta' Pariġi, bħal Soutine, Kikoine, Frenkel, Chagall influwenzaw bil-qawwa l-iżvilupp aktar tard ta 'l-arti Iżraeljana. L-iskultura Iżraeljana kienet ispirata mill-iskultura Ewropea moderna, kif ukoll mill-arti Mesopotamjana, Assirjana u lokali. Roaring Lion ta' Avraham Melnikov, Alexander Zaid ta' David Polus, u l-iskultura Kubista ta' Ze'ev Ben Zvi jagħtu eżempju ta' wħud mill-kurrenti differenti tal-iskultura Iżraeljana.

Temi komuni fl-arti Iżraeljana huma l-ibliet mistiċi ta' Safed u Ġerusalemm, il-kultura tal-kafetterija boemja ta' Tel Aviv, pajsaġġi agrikoli, stejjer bibliċi, u gwerra. Illum, l-arti Iżraeljana daħlet fl-arti ottika, l-arti tal-intelliġenza artifiċjali, l-arti diġitali, u l-użu tal-melħ fl-iskultura.

=== Arkitettura ===
[[Stampa:מוזיאון_הבאוהאוס1.jpg|daqsminuri|Mużew Bauhaus, Tel Aviv]]
Minħabba l-immigrazzjoni tal-periti Lhud, l-arkitettura fl-Iżrael saret tirrifletti stili differenti. Fil-bidu tas-seklu 20, periti Lhud fittxew li jgħaqqdu l-arkitettura tal-Punent u tal-Lvant billi jipproduċu bini li juri varjetà wiesgħa ta 'stili mdewba. L-istil eklettiku ċeda għall-istil modernista Bauhaus bl-influss ta' periti Lhud Ġermaniżi (inkluż Erich Mendelsohn) ħarbu mill-persekuzzjoni Nażista. Il-Belt l-Bajda ta' Tel Aviv hija sit ta' wirt tal-UNESCO. Wara l-indipendenza, ġew ikkummissjonati diversi proġetti tal-gvern, ħafna minnhom mibnija fi stil brutalist b'enfasi kbira fuq l-użu tal-konkrit u l-akklimatizzazzjoni għall-klima tad-deżert ta' Iżrael.

Bosta ideat ġodda, bħall-Belt tal-Ġnien, ġew implimentati fl-ibliet Iżraeljani; Il-pjan Geddes ta' Tel Aviv sar famuż internazzjonalment għad-disinn rivoluzzjonarju tiegħu u l-adattament tiegħu għall-klima lokali. Id-disinn tal-kibbutz wasal ukoll biex jirrifletti l-ideoloġija, bħall-ippjanar tal-kibbutz ċirkolari Nahalal ta' Richard Kauffmann.

=== Midja ===
Il-midja Iżraeljana hija diversa u tirrifletti l-ispettru tal-udjenzi Iżraeljani. Gazzetti notevoli jinkludu ċ-ċentrista Yedioth Ahronoth, u ċ-ċentru-lemin Israel Hayom. Hemm diversi stazzjonijiet televiżivi ewlenin li jservu udjenzi differenti, bħall-Kan 33 bil-lingwa Għarbija. Ir-rapport tal-2024 ta' Freedom House ikkonkluda li l-midja Iżraeljana hija &quot;vibranti u ħielsa li tikkritika l-politika tal-gvern.&quot; Fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2024 ta' Reporters Without Borders, Iżrael ikklassifika fil-101 ​​post minn 180 pajjiż, it-tieni fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq. Reporters Without Borders innutaw li l-Forzi tad-Difiża Iżraeljani qatlu aktar minn 100 ġurnalist f’Gaza. Mill-gwerra bejn l-Iżrael u l-Ħamas, Iżrael kien &quot;jipprova jrażżan rapporti li joħorġu mill-enklavi assedjata hekk kif id-diżinformazzjoni tinfiltra l-ekosistema tal-midja tiegħu stess.&quot;

=== Mużewijiet ===
[[Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|daqsminuri|Shrine of the Book, repożitorju tar-Rolls tal-Baħar Mejjet f'Ġerusalemm]]
Il-Mużew ta' Iżrael f'Ġerusalemm huwa wieħed mill-istituzzjonijiet kulturali l-aktar importanti ta' Iżrael u huwa d-dar tar-Rolli tal-Baħar Mejjet, flimkien ma' kollezzjoni estensiva ta' arti Lhudija u Ewropea. Il-Mużew Nazzjonali tal-Olokawst tal-Iżrael, Yad Vashem, huwa l-arkivju ċentrali tad-dinja għall-informazzjoni relatata mal-Olokawst. ANU – Mużew tal-Poplu Lhudi fil-kampus tal-Università ta' Tel Aviv, huwa mużew interattiv iddedikat għall-istorja tal-komunitajiet Lhud madwar id-dinja.

L-Iżrael għandu l-ogħla numru ta' mużewijiet per capita. Diversi mużewijiet Iżraeljani huma ddedikati għall-kultura Iżlamika, inkluż il-Mużew Rockefeller u l-Istitut L.A. Mayer tal-Arti Iżlamika, it-tnejn f'Ġerusalemm. Il-Rockefeller jispeċjalizza fi fdalijiet arkeoloġiċi mill-istorja tal-Lvant Nofsani. Hija wkoll dar għall-ewwel kranju fossili ominidi misjub fl-Asja tal-Punent, imsejjaħ Galilee Man.

=== Kċina ===
[[Stampa:Food in Israel.jpg|daqsminuri|Ikla li tinkludi falafel, hummus, fries u insalata Iżraeljana.]]
Il-kċina Iżraeljana tinkludi platti lokali, kif ukoll kċina Lhudija miġjuba fil-pajjiż minn immigranti. Partikolarment mill-aħħar tas-snin sebgħin, żviluppat kċina fużjoni Iżraeljana. Il-kċina Iżraeljana adottat, u qed tkompli tadatta, elementi tal-istili tat-tisjir Mizrahi, Sefardi, u Ashkenazi. Jinkorpora ħafna ikel tradizzjonalment ikkunsmat fil-kċejjen Levantini, Għarbi, tal-Lvant Nofsani u tal-Mediterran, bħal falafel, hummus, shakshouka, couscous u za'atar. Schnitzel, pizza, hamburgers, Fries, ross, u insalata huma komuni fl-Iżrael.

Madwar nofs il-popolazzjoni Lhudija Iżraeljana tgħid li żżomm ikel kosher id-dar. Ir-ristoranti kosher jammontaw għal madwar kwart tat-total fl-2015. Flimkien ma’ ħut, fniek u ngħam mhux kosher, il-majjal, spiss imsejjaħ &quot;laħam abjad&quot; fl-Iżrael, jiġi prodott u kkunsmat, għalkemm huwa pprojbit kemm mill-Ġudaiżmu kif ukoll għal Iżlam.

=== Sports ===
[[Stampa:Ramat Gan Ramat Gan Stadium 3.jpg|daqsminuri|left|Ramat Gan Stadium (li qabel kien jissejjaħ National Stadium) huwa grawnd tal-futbol li jinsab f'Ramat Gan, li għandu 41,583 siġġu. L-istadium ġie inawgurat fl-1950]]
[[Stampa:ירוק_עולה.jpg|daqsminuri|Il-partitarji ta' Maccabi Haifa FC fis-Sammy Ofer Stadium fil-Belt ta' Haifa]]
[[Stampa:WikiAir IL-13-05 A18.JPG|daqsminuri|left|In-Netanya Stadium ([[Ebrajk]]: אצטדיון נתניה), komunement magħruf bħala The Diamond Stadium, huwa grawnd b'ħafna użu f'Netanya, l-Iżrael.]]
[[Stampa:Netanya-Stadium 39 (cropped 2).jpg|daqsminuri|In-Netanya Stadium ([[Ebrajk]]: אצטדיון נתניה). Jintuża bħala l-art tad-dar permanenti ta 'Maccabi Netanya, u ntuża bħala l-art tad-dar temporanja ta' Hapoel Hadera.]]
L-aktar sports popolari għall-ispettaturi fl-Iżrael huma l-futbol u l-basketball. Il-Premier League Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-futbol tal-pajjiż, u l-Premier League tal-Baskitbol Iżraeljan huwa l-kampjonat ewlieni tal-basketball. Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv u Beitar Jerusalem huma l-akbar klabbs tal-futbol. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa u Hapoel Tel Aviv ikkompetew fil-UEFA Champions League u Hapoel Tel Aviv waslu sal-kwarti tal-finali tat-Tazza UEFA. Iżrael ospita u rebaħ it-Tazza tal-Asja AFC tal-1964; Fl-1970, it-tim nazzjonali tal-futbol tal-Iżrael ikkwalifika għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, l-unika darba li pparteċipa fit-Tazza tad-Dinja. Il-Logħob Ażjatiku tal-1974, li saru f’Tehran, kienu l-aħħar Logħob Ażjatiku li l-Iżrael ħa sehem fihom, milquta minn pajjiżi Għarab li rrifjutaw li jikkompetu mal-Iżrael. L-Iżrael kien eskluż mil-Logħob Asjatiku tal-1978 u minn dak iż-żmien ma kkompetix f'avvenimenti sportivi Asjatiċi. Fl-1994, il-UEFA qablet li tammetti lill-Iżrael u t-timijiet tal-futbol tagħha issa jikkompetu fl-Ewropa. Maccabi Tel Aviv BC rebaħ il-kampjonat Ewropew tal-basketball sitt darbiet.

L-Iżrael rebaħ disa' midalji Olimpiċi mill-ewwel rebħa tiegħu fl-1992, inkluża midalja tad-deheb fil-Windsurfing fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2004 Iżrael rebaħ aktar minn 100 midalja tad-deheb fil-Logħob Paralimpiku u jinsab fl-20 post fl-ammont ta' midalji ta' kull żmien . Il-Logħob Paralimpiku tas-Sajf tal-1968 kien ospitat mill-Iżrael. Il-Logħob tal-Maccabee, avveniment ta' stil Olimpiku għall-atleti Lhud u Iżraeljani, fetaħ fis-snin tletin u minn dakinhar ilu jsir kull erba’ snin. Il-Krav Maga, arti marzjali żviluppata minn difensuri tal-ghettos Lhud waqt il-ġlieda kontra l-faxxiżmu fl-Ewropa, tintuża mill-forzi tas-sigurtà u l-pulizija Iżraeljani.

Iċ-ċess huwa sport importanti ħafna fl-Iżrael. Hemm ħafna grandmasters Iżraeljani u plejers taċ-ċess Iżraeljani rebħu bosta kampjonati tad-dinja taż-żgħar. Iżrael jospita kampjonat internazzjonali annwali u ospita l-Kampjonat Dinji taċ-Ċess tat-Timijiet fl-2005.

== Bliet kapitali tad-Distretti ta' Iżrael skond il-popolazzjoni ==

&lt;gallery&gt;
Stampa:Collage Jerusalem.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:TechnologyGarden.JPG|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem de noche.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Dome of the Rock seen from the Mount of Olives (12395649153) (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:המצודה בלילה.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:הרברט סמואל ירושלים.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Old city walls and mamilla ave. at night - as seen from &quot;Rooftop&quot; restauran - Jerusalem, Israel.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Jerusalem Chords Bridge 5 (cropped).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:East Jerusalem - The Old City - 171 (4261730886).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:16-03-30-Klagemauer Jerusalem RalfR-DSCF7704.jpg|[[Ġerusalemm]], Distrett ta' Ġerusalemm
Stampa:Panorama of Tel Aviv.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Skyline of Tel Aviv (34324506705).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Promenade panoramics.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv Port Lowshot.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv SPOT 1083.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Sarona CBD 01 (cropped).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Entamu del bulevar Rothschild.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Rabin Squre eco pool.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Tel Aviv-Yafo (12275871006).jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:PikiWiki Israel 68164 port of jaffa.jpg|Tel Aviv, Distrett ta' Tel Aviv
Stampa:Pic haifa.png|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Western Haifa from the air.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Downtown Haifa including the port and the sail tower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:הדרהכרמל1.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:South Nosh.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa Bay.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa PB090050.JPG|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:PikiWiki Israel 76755 haifa lights in the evening (cropped).jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:SailTower.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Israel Electric Company Building - Hof HaCarmel - Haifa.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Hadar and Carmel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Bat Galim neighborhood and Haifa Bay.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:98082 polytechnic PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:97600 stella maris monastery PikiWiki Israel.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Haifa 5694-1.jpg|Haifa, Distrett ta' Haifa
Stampa:Be'er Sheva at night.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beer Sheba Israel IMG 6795.JPG|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Kikar Hamitnadvim, Beersheba.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:בית המושל באר שבע.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Beersheba City Hall 6.jpg|Beerseba, Distrett ta' Nofsinhar
Stampa:Habsora from selezian.jpg|Nazaret, Distrett tat-Tramuntana
Stampa:RamleviewS.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Dzjuarisj1.jpg|Ramla, Distrett taċ-Ċentru
Stampa:Ariel085.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel047.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel3.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:PikiWiki Israel 33888 snow in Ariel 2013.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:MaaleAdummim red-roof.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University - Lower Campus.JPG|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel University Center cropped.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel Universtity dormitory.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
Stampa:Ariel030.jpg|Ariel, Distrett tal-Lhudija u s-Samarija
&lt;/gallery&gt;

== Bliet importanti oħra ==
&lt;gallery&gt;
Stampa:Ayalon Highway, Tel Aviv (cropped new).jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Ranat gan.jpg|Ramat Gan, Iżrael
Stampa:Bengurion nil.jpeg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:Rehovot Aerial View.jpg|Rehovot, Iżrael
Stampa:Park HaMada Rehovot-Ness Ziona.jpg|Rehovot, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 13823 Rehovot Mall and Municipality FIXd.jpg|Rehovot, Iżrael
Stampa:98228 the largest synagogue in rehovot PikiWiki Israel.jpg|Rehovot, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 61974 a tour of rehovot.jpg|Rehovot, Iżrael
Stampa:Rehovot winter puddle panorama from the air.jpg|Rehovot, Iżrael
Stampa:20201130 153836 מבט מלמעלה על שלולית החורף בנתניה.jpg|Netanya, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 19342 Seas City Mall in Netanya.JPG|Netanya, Iżrael
Stampa:KIKATZNETDAY.JPG|Netanya, Iżrael
Stampa:Bengurion nil.jpeg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:Strauss elite in Nazarth illit.jpg|Nof HaGalil, Iżrael
Stampa:View of Acre Harbor.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acre - Akko 6 - the fishing port (6658890981).jpg|Acre, Iżrael
Stampa:Acco Acre 08.jpg|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 6727 Acre.JPG|Acre, Iżrael
Stampa:PikiWiki Israel 40924 Yanchik Hill near kibbutz Nir Am.JPG|Sderot, Iżrael
Stampa:Sderot Shelter.JPG|Sderot, Iżrael
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Iżrael| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Baħar Mediterran]]</text>
      <sha1>4hidmru81rpwupzn13p2k8g7iy55k2z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ħobż Malti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24587</id>
    <revision>
      <id>318831</id>
      <parentid>318810</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T12:51:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <comment>ritratt aħjar</comment>
      <origin>318831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3132" sha1="lvzl12r0uob0xm5hnz07b2yeegxedj8" xml:space="preserve">[[Stampa:Ħobż Malti.jpg|daqsminuri|Ħobż Malti għadu ħiereġ mill-forn]]
Il-'''ħobż Malti''' huwa ħobż bil-qoxra tqarmeċ minn [[Malta]], ġeneralment moħmi f'forn tal-[[injam]]. Jista' jittiekel bħala akkumpanjament għall-ikel u b'varjetà ta' mili; il-mod tipiku u favorit biex tikkonsmah huwa il-ħobż biż-żejt, il-ħobż imdellek biż-żejt taż-żebbuġa, fejn il-ħobż jindilek bit-tadam jew jindilek bil-kunserva tat-tadam, miblul biż-żejt taż-żebbuġa u mimli b'għażla jew b'taħlita ta' tonn, żebbuġ, kappar, basal, [[bigilla]] u [[ġbejna|ġbejniet]]. 

== Ħal Qormi ==
[[Ħal Qormi]] hija l-belt ewlenija għall-produzzjoni tal-ħobż f'Malta, b'diversi fran mifruxa fi kważi kull rokna. Matul il-ħakma tal-[[Ordni ta' San Ġwann|Kavallieri ta' San Ġwann]], kien magħruf bħala Casal Fornaro li jfisser il-belt tal-[[Furnar|furnara]].&lt;ref&gt;{{Ċita rivista|titlu= Social Aspects of Maltese Nicknames|kunjom1=Cassar Pullicino |isem1=J. |paġni=66-94|rivista=Scientia|volum=22|numru=2|data=1956|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; Illum il-ġurnata hemm festival li jsir kull sena, ''Lejl f'Casal Fornaro'', li jseħħ f'Ħal Qormi fit-tielet Sibt ta' Ottubru. 

== Ir-rwol tal-ħobż fil-politika Maltija ==
Uħud mill-ewwel rakkonti deskrittivi ta' Malta jinnutaw id-dipendenza tal-abitanti tal-gżira fuq il-ħobż għas-sopravivenza.&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|kunjom1=Quentin d'Autun|isem1=Jean|titlu=The Earliest Description of Malta|traduttur-kunjom1=Vella|traduttur-isem1=Horatio C. R.|data=1980|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; L-impatt tal-liberalizzazzjoni tal-gvern kolonjali [[Renju Unit|Brittaniku]] tal-importazzjoni tal-qamħ fl-1837 u n-nuqqas tiegħu li jipprovdi provvisti bażiċi tal-ikel wara l-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] huma ż-żewġ fatturi prinċipali marbuta mal-[[Sette Giugno|irvellijiet tas-Sette Giugno]].&lt;ref&gt;{{ċita rivista|kunjom1=Kliewer|isem1=Greta|titlu=Maltese Bread: a changing symbol of the island's identity|rivista=OMERTAA: Journal of Applied Anthropology|data=2008|paġni=211-218|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|kunjom1=Blouet|isem1=Brian|titlu=The Story of Malta|pubblikatur=Progress Press|data=2004|lingwa=en|paġni=188-189}}&lt;/ref&gt;
== Il-ħobż fl-ilsien Malti ==
Hemm numru ta' qwiel u idjomi fil-[[lingwa Maltija]] relatati mal-ħobż bħala l-bażi tas-sopravivenza.&lt;ref&gt;{{ċita ktieb|kunjom1=Cassar|isem1=Carmel|titlu=Fenkata: An emblem of Maltese peasant resistance? |data=1994|pubblikatur=Ministry for Youth and the Arts|lingwa=en}}&lt;/ref&gt; 

* Ħobżu maħbuż, tfisser li l-persuna għandha kulma għandha bżonn.
* Tilef ħobżu, tfisser li persuna tilfet ix-xogħol tagħha.
* X'ħobż jiekol dan?, espressjoni użata meta tixtieq tistaqsi dwar il-karattru ta' persuna.
* Jeħtieġu bħall-ħobż li jiekol, użata meta persuna għandha bżonn kbir ta' xi ħaġa.
* Ħaġa li fiha biċċa ħobż ġmielha, użata biex tiddeskrivi sforz li jqalla' profitt.
* Ma fihiex ħobż, użata biex tiddeskrivi xi ħaġa li ma tqallax profitt jew persuna b'nuqqas ta' kwalitajiet tajbin.

== Referenzi ==
{{Referenzi}}
[[Kategorija:Kċina Maltija]]
[[Kategorija:Ħobż]]</text>
      <sha1>lvzl12r0uob0xm5hnz07b2yeegxedj8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sirja</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24920</id>
    <revision>
      <id>318833</id>
      <parentid>318590</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T17:10:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>257</id>
      </contributor>
      <comment>[[c:COM:CDC|Bot]]: sostituzzjoni tal-istampa minn Coat_of_arms_of_Syria_(2024–2024).svg għal Coat_of_arms_of_Syria_(2024-present).svg</comment>
      <origin>318833</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5601" sha1="qrzhn79dz2t2wxpdidvmvrgk04gudhr" xml:space="preserve">{{stub|ġeografija}}
{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Sirja
|isem_nattiv                 = سُورِيَا&lt;br /&gt;''Sūriyā''
|isem_komuni                 = Sirja
|stampa_bandiera             = Flag of the Syrian revolution.svg
|stampa_emblema              = Coat of arms of Syria (2024-present).svg
|stampa_mappa                = Syria - Location Map (2013) - SYR - UNOCHA.svg
|deskrizzjoni_mappa          =
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tas-Sirja
|ħolqa_emblema               = Emblema tas-Sirja
|ħolqa_demografija           = Demografija tas-Sirja
|mottu_nazzjonali            =
|innu_nazzjonali             = 
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Damascus]]
|l-ikbar_belt                = [[Damascus]]
|latd=33 |latm=30 |latNS=N |lonġd=36 |lonġm=18 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Gvern transitorju]]
|titlu_kap1                  = [[President tas-Sirja|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tas-Sirja|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[Viċi Presidenti tas-Sirja|Viċi Presidenti]]
|titlu_kap4                  = 
|isem_kap1                   = (Vakanti)
|isem_kap2                   = [[Mohammed al-Bashir]]
|isem_kap3                   = (Vakanti)
|isem_kap4                   = 
|żona_kklassifika            = 87
|poż_erja                    = 87 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 185,180
|erja_mi_kw                  = 71,500
|perċentwal_ilma             = 1.1
|sena_stima_popolazzjoni     = Lulju 2020
|stima_popolazzjoni          = {{decrease}} 19,398,448&lt;ref name=&gt;{{ċita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|titlu=Syria — The World Factbook|pubblikatur=CIA|data-aċċess=2020-05-02|lingwa=Ingliż|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171229122345/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|arkivju-data=2017-12-29|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|poż_stima_popolazzjoni      = 65 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 21,018,834
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2010
|densità_popolazzjoni_km2    = 118.3
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 306.4
|poż_densità_popolazzjoni    = 70 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2015
|PGD_PSX                     = $50.28 biljun&lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{ċita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|titlu=Syria|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|lingwa=Ingliż|data-aċċess=2020-05-02|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20171229122345/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|arkivju-data=2017-12-29|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $2,900&lt;ref name=&quot;CIA&quot;/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2018
|IŻU                         = {{increase}} 0.549&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|titlu=Human Development Report 2019|lingwa=Ingliż|data=2019-12-10|pubblikatur=United Nations Development Programme|format=pdf}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 154
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#e0584e;white-space:nowrap;&quot;&gt;bax&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Stabbiliment
|avveniment_stabbilit1       = Ir-Renju Għarbi tas-Sirja
|data_stabbilit1             = 8 ta' Marzu 1920
|avveniment_stabbilit2       = Stat tas-Sirja taħt mandat Franċiż
|data_stabbilit2             = 1 ta' Diċembru 1924
|avveniment_stabbilit3       = Ir-Repubblika Sirjana
|data_stabbilit3             = 14 ta' Mejju 1930
|avveniment_stabbilit4       = Indipendenza ''De jure''
|data_stabbilit4             = 24 ta' Ottubru 1945
|avveniment_stabbilit5       = Indipendenza ''De facto''
|data_stabbilit5             = 17 ta' April 1946
|avveniment_stabbilit6       = Ħalla r-Repubblika Għarbija Magħquda
|data_stabbilit6             = 28 ta' Settembru 1961
|avveniment_stabbilit7       = Partit Ba'ath jieħu l-poter
|data_stabbilit7             = 8 ta' Marzu 1963
|avveniment_stabbilit8       = Ir-reġim Baathist twaqqa'
|data_stabbilit8             = 8 ta' Diċembru 2024
|valuta                      = [[Lira Sirjana]]
|kodiċi_valuta               = SYP
|żona_ħin                    = [[Ħin tal-Ewropa tal-Lvant|ĦEL]]/[[Ħin tas-Sajf Ewropew tal-Lvant|ĦSEL]]
|differenza_ħku              = +2/+3
|żona_ħin_legali             = 
|differenza_żona_ħin_legali  =
|cctld                       = .sy سوريا.
|kodiċi_telefoniku           = +963
|sena_PGD_nominali           = 2014
|PGD_nominali                = $24.6 biljun&lt;ref name=CIA/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 167
|PGD_nominali_per_capita     = $831&lt;ref name=CIA/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       
}}
[[File:(Banyas demonstration) مظاهرات بانياس جمعة الغضب - 29 نيسان 2011.jpg|daqsminuri|Dimostrazzjoni fil-belt ta' Banyas, is-Sirja fil-Ġimgħa ta' rabja fid-29 ta' April, 2011.]]
Is-'''Sirja''' ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: سوريا‎ ''Sūriyā'') huwa pajjiż fl-Asja tal-Punent bil-belt kapitali tagħha tkun Damascus. Il-popolazzjoni tal-pajjiż hija stmata li tikkonsisti 19-il miljun ċittadin. Huwa l-akbar tmenin seba-il pajjiż fid-dinja, it-territorju tiegħu jkopri erja ta' 185,180 kilometru kwadru (71,500 mi kw).

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Sirja| ]]</text>
      <sha1>qrzhn79dz2t2wxpdidvmvrgk04gudhr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Utent:Trigcly</title>
    <ns>2</ns>
    <id>25623</id>
    <revision>
      <id>318838</id>
      <parentid>318826</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:10:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <origin>318838</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48900" sha1="1o9ekkioirfix7z85qborsds9xrbrov" xml:space="preserve">== '''Artikli ġodda (1660)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Aapravasi Ghat]]
* [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]]
* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
* [[Abbazija ta' Pannonhalma]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Mena]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Afag Bashirgyzy]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]]
*[[Aigai]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Akshata Murthy]]
*[[Aksum]]
*[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]]
*[[Al Zubarah]]
*[[Al-Maghtas]]
*[[Alatyr]]
*[[Albéric Magnard]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcalá de Henares]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Aleppo]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alexander Wolszczan]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alois Dryák]]
*[[Alto Douro]]
*[[Amazigh Marokkin Standard]]
*[[Ambra Sabatini]]
*[[Amerigo Vespucci]]
*[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
*[[Anfiteatru ta' El Jem]]
*[[Angelina Mango]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Angra do Heroísmo]]
* [[Ani]]
* [[Anjar]]
* [[Anna Brigadere]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
*[[Anse aux Meadows]]
* [[Antartika]]
* [[Anticosti]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Anuradhapura]]
*[[Aquileia]]
*[[Arċipelagu ta' Revillagigedo]]
*[[Arċipelagu ta' Vega]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arequipa]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkata Trijonfali ta' Orange]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Art tal-Inċens]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
*[[Artijiet Għoljin Ċentrali tas-Sri Lanka]]
*[[As-Salt]]
*[[Asmara]]
* [[Assisi]]
* [[Assi Ċentrali ta' Beijing]]
* [[Assur]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Athos]]
*[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Ávila]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Baalbek]]
* [[Babilonja]]
* [[Baċir tal-Lag ta' Uvs]]
* [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]]
* [[Baeza]]
* [[Bagan]]
* [[Baħar l-Abjad]]
* [[Baħar l-Iswed]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]]
*[[Bajja ta' Dungonab]]
*[[Bajja ta' Ha Long]]
*[[Bajjad]]
*[[Bamberg]]
*[[Ban Chiang]]
*[[Banská Štiavnica]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Barokk]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Bath, Somerset]]
*[[Battaljun Mediku tal-Ospedalieri]]
*[[Battir]]
*[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Béguinage]]
*[[Belt Projbita]]
*[[Belt Storika tal-Kajr]]
*[[Belt ta' Guanajuato]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bergpark Wilhelmshöhe]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Betlem]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]]
*[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]]
*[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]]
*[[Bliet Antiki tal-Pyu]]
*[[Bliet Kapitali u Oqbra tar-Renju Antik ta' Koguryo]]
*[[Bobby Charlton]]
*[[Bolgar]]
*[[Bordeaux]]
*[[Borobudur]]
*[[Borża ta' Malta]]
*[[Bosra]]
*[[Bridgetown]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Brú na Bóinne]]
*[[Bryggen]]
*[[Bucha]]
*[[Buddha Ġgantesk ta' Leshan]]
*[[Bukhara]]
*[[Burt Bacharach]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]
*[[Byblos]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Cáceres (Spanja)]]
* [[Calakmul]]
* [[Camagüey]]
* [[Camino Real de Tierra Adentro]]
* [[Campeche]]
* [[Canal du Midi]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
* [[Carcassonne]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carl David Anderson]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Carlo Collodi]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Casco Viejo, il-Panama]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Causses u Cévennes]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Ċentru Kulturali ta' Heydar Aliyev]]
*[[Ċentru Storiku ta' Lijiang]]
*[[Ċentru Storiku ta' Macao]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Changdeokgung]]
*[[Chankillo]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charles Richter]]
*[[Charles Xuereb]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chavín]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Chilehaus]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Cidade Velha]]
*[[Cienfuegos]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċirkewwa]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Ċittadella ta' Erbil]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]]
*[[Córdoba, Spanja]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cuenca (Spanja)]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Curzio Maltese]]
*[[Cusco]]
*[[Cynthia Turner]]
*[[Cyrene]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daiga Mieriņa]]
* [[Damasku]]
* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
* [[Danxia]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]]
*[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]]
*[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]]
*[[Delos]]
*[[Delphi]]
*[[Delta ta' Saloum]]
*[[Delta ta' Okavango]]
*[[Delta tad-Danubju]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dengfeng]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Deżert ta' Badain Jaran]]
*[[Deżert ta' Lut]]
*[[Deżerta tal-isfarġel]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diaolou]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dimitrana Ivanova]]
*[[Distrett ta' At-Turaif]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Djémila]]
*[[Djerba]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Allegri]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Donatello]]
*[[Dougga]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edgar Preca]]
* [[Edward Sexton]]
* [[Edinburgu]]
* [[Edward de Bono]]
* [[Edwin Hubble]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]]
*[[El Escorial]]
*[[El Jadida]]
*[[El Tajin]]
*[[El Torcal]]
*[[Eleonora Jenko Groyer]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Elvas]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Essaouira]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Ethel Anderson]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Évora]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
* [[Fanjingshan]]
* [[Fasil Ghebbi]]
* [[Fatehpur Sikri]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Fernando Botero]]
*[[Ferrara]]
*[[Ferruccio Lamborghini]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Fdalijiet ta' Loropéni]]
*[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]]
*[[Figolla]]
*[[Firenze]]
*[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Irkanjani]]
*[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]]
*[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]]
*[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
*[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]]
*[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]]
*[[Foresti Verġni ta' Komi]]
*[[Formazzjonijiet u Għerien Karstiċi Evaporitiċi tar-Reġjun ta' Emilia Romagna]]
*[[Forti l-Aħmar]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Forti ta' Galle]]
*[[Forti ta' Ġesù]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fortizza ta' Hwaseong]]
*[[Fortizza ta' Pirot]]
*[[Fortizza ta' San Nikola]]
*[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]]
*[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]]
*[[Foss ta' Messel]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[François Girardon]]
*[[Francois Mauriac]]
*[[Franco Migliacci]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Frank Drake]]
*[[Franz Beckenbauer]]
*[[Franz Kafka]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Franz von Suppé]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Fuji]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġeriko tal-Qedem]]
* [[Ġerusalemm]]
* [[Ġibjun ta' Bovilla]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġnien Persjan]]
* [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]]
* [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]]
* [[Ġonna Klassiċi ta' Suzhou]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Gamzigrad]]
* [[Gebel Barkal]]
* [[Geirangerfjord]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[Georg von Békésy]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Gerbrand van den Eeckhout]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Ghadamès]]
*[[Giacomo Barozzi da Vignola]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Gigi Riva]]
*[[Giorgia Meloni]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giotto]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Boccaccio]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Goffredo Mameli]]
*[[Golf ta' California]]
*[[Gonbad-e Qābus]]
*[[Gordion]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Gotiku]]
*[[Grand Pré]]
*[[Grand-Bassam]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Greenland]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grotti ta' Longmen]]
*[[Grotti ta' Yungang]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Guimarães]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
* [[Gżejjer Solovetsky]]
* [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]]
* [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]]
* [[Gżira Inaċċessibbli]]
* [[Gżira ta' Fraser]]
* [[Gżira ta' Gorée]]
* [[Gżira ta' Henderson]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira ta' Kunta Kinteh]]
*[[Gżira ta' Mozambique]]
*[[Gżira ta' Pico]]
*[[Gżira ta' Robben]]
*[[Gżira ta' Wrangel]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Gorham]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar ta' Optymistychna]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]]
*[[Għarb]]
*[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]
*[[Għerien ta' Ajanta]]
*[[Għerien ta' Elephanta]]
*[[Għerien ta' Ellora]]
*[[Għerien ta' Mogao]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għid]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hahoe]]
* [[Haley Bugeja]]
* [[Hallstatt]]
* [[Hampi]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Harar]]
*[[Harry Belafonte]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hatra]]
*[[Hattusha]]
*[[Hawa Mahal]]
*[[Hebron]]
*[[Hedeby]]
*[[Hegra]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Helena Kottler Vurnik]]
*[[Henri Fantin-Latour]]
*[[Henri Frederic Amiel]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hideki Shirakawa]]
*[[Hideki Yukawa]]
*[[Hildesheim]]
*[[Höga Kusten]]
*[[Hoh Xil]]
*[[Holašovice]]
*[[Hollókő]]
*[[Hongcun]]
*[[Hospicio Cabañas]]
*[[Hospital de Sant Pau]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Huangshan]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]
*[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ibn Battuta]]
* [[ICOMOS]]
* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Independence Hall]]
*[[Indiċi]]
*[[Industrija tal-lavanja f'Wales]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irdumijiet ta' Bandiagara]]
* [[Iremel]]
* [[Irħula Antiki ta' Djenné]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
* [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
* [[Jaipur]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jarrod Sammut]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Jeddah]]
*[[Joggins]]
*[[Johann Christian Bach]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Josef Hoffman]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Jules Pascin]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Julia Sanina]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julio Baghy]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]
*[[Jum Zamenhof]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kairouan]]
* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kanal il-Kbir (iċ-Ċina)]]
*[[Kanal ta' Rideau]]
*[[Kanali ta' Amsterdam]]
*[[Kandy]]
*[[Kappella]]
*[[Karavanseraj Persjani]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Karlskrona]]
*[[Karlu III]]
*[[Kasbah tal-Alġier]]
*[[Kaskati ta' Galdelsha]]
*[[Kaskati ta' Vitorja]]
*[[Kastell ta' Durham]]
*[[Kastell ta' Himeji]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta' Kuressaare]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Nesvizh]]
*[[Kastell ta' Paphos]]
*[[Kastell ta' San Pedro de la Roca]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Amiens]]
*[[Katidral ta' Bourges]]
*[[Katidral ta' Burgos]]
*[[Katidral ta' Canterbury]]
*[[Katidral ta' Chartres]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Reims]]
*[[Katidral ta' Roskilde]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katidral ta' Speyer]]
*[[Katidral ta' Tournai]]
*[[Katidral ta' Zvartnots]]
*[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Katsiaryna Barysevich]]
*[[Kauksi Ülle]]
*[[Kaunas]]
*[[Kavallier ta' Madara]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
* [[Kawkasu tal-Punent]]
*[[Kelma]]
*[[Kerkuane]]
*[[Kernavė]]
*[[Kewkbet is-Safar]]
*[[Khiva]]
*[[Khor Rori]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kizhi Pogost]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
* [[Klondike]]
* [[Kluane / Wrangell–St. Elias / Bajja tal-Glaċieri / Tatshenshini-Alsek]]
* [[Knarik Vardanyan]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]]
*[[Knejjes ta' Chiloé]]
*[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Pskov]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]]
*[[Knisja ta' Boyana]]
*[[Knisja ta' San Ġwann f'Kaneo]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja ta' Santa Margerita]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Koh Ker]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonji tal-Benevolenza]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
* [[Konso]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Koutammakou]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krak des Chevaliers]]
*[[Krakovja]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Krater ta' Vredefort]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Kreta]]
*[[Krisztina Tóth]]
*[[Krzemionki]]
*[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]]
*[[Kujataa]]
*[[Kulangsu]]
*[[Kuldīga]]
*[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]]
*[[Kultura ta' Chaco]]
*[[Kultura ta' Chinchorro]]
*[[Kultura ta' Liangzhu]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]]
*[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]]
*[[Kumpless tal-Foresti ta' Dong Phayayen-Khao Yai]]
*[[Kumpless tal-Foresta ta' Kaeng Krachan]]
*[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
*[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]]
*[[Kumpless tal-Muntanji u tat-Tempji ta' Chengde]]
*[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]]
*[[Kumitat tal-Wirt Dinji]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kunya-Urgench]]
*[[Kuruna ta' Zvonimir]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]]
* [[Lag ta' Baikal]]
* [[Lag ta' Laach]]
* [[Lag tal-Punent, Hangzhou]]
* [[Lagi ta' Ounianga]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
* [[Lake District]]
* [[Lamu]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Le Corbusier]]
*[[Le Havre]]
*[[Le Locle]]
*[[Leptis Magna]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Lev Semenovič Pontrjagin]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Levuka]]
* [[Leyla Mammadbeyova]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lima]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Lingwa Ġermaniża]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
*[[Liz Truss]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Gafà]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Luang Prabang]]
*[[Lübeck]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lucia Piussi]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludmila tal-Boemja]]
*[[Ludovico Ariosto]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Ludwik Lejzer Zamenhof]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Galvani]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lunenburg]]
*[[Lviv]]
*[[Lyon]]
*[[Lyubov Panchenko]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
* [[Madinat Al-Zahra]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
*[[Magda Šaturová-Seppová]]
*[[Maison Carrée]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Margaret Abela]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Maria Grollmuß]]
*[[Marian Smoluchowski]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Mário Zagallo]]
*[[Marrakesh]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Chronopoulou]]
*[[Mary Fenech Adami]]
*[[Mary Moser]]
*[[Masġar tal-Palm ta' Elche]]
*[[Maurizio Costanzo]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Maymand]]
*[[Mbanza Kongo]]
*[[Medina ta' Sousse]]
*[[Mérida (Spanja)]]
*[[Meroe]]
*[[Merv]]
*[[Meteora]]
*[[Michael Refalo]]
*[[Michail Glinka]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mileva Filipović]]
*[[Mimoza Kusari-Lila]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minaret ta' Jam]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]]
*[[Missjonijiet ta' San Antonio]]
*[[Mnajdra]]
*[[Modena]]
*[[Mogħdija tal-Ġgant]]
*[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]]
*[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]]
*[[Monasteru ta' Alcobaça]]
*[[Monasteru ta' Batalha]]
*[[Monasteru ta' Ferapontov]]
*[[Monasteru ta' Gelati]]
*[[Monasteru ta' Geghard]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru ta' Haghpat]]
*[[Monasteru ta' Horezu]]
*[[Monasteru ta' Hosios Loukas]]
*[[Monasteru ta' Maulbronn]]
*[[Monasteru ta' Poblet]]
*[[Monasteru ta' Rila]]
*[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]]
*[[Monasteru ta' Santa Katarina]]
*[[Monasteru ta' Sopoćani]]
*[[Monasteru ta' Studenica]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Mont-Saint-Michel]]
*[[Monte Albán]]
*[[Monte San Giorgio]]
*[[Monte Titano]]
*[[Monticello]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Bojod ta' Vladimir u ta' Suzdal]]
* [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]]
* [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]]
*[[Morelia]]
*[[Moritz Cantor]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]]
*[[Moskea tat-Tatari]]
*[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]]
*[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Mramorje]]
*[[Mtskheta]]
*[[Muhammad al-Idrisi]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanja Qingcheng]]
*[[Muntanja Wutai]]
*[[Muntanji Blu u John Crow]]
*[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]]
*[[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Muntanji Wudang]]
*[[Muntanji Wuyi]]
*[[Mużew ta' Plantin-Moretus]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nærøyfjord]]
* [[Nadur]]
* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Namhansanseong]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Naryn-Kala]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nea Moni ta' Chios]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[Nessebar]]
*[[New Lanark]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolas Flamel]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nida]]
*[[Nika Križnar]]
*[[Nikkō]]
*[[Nino Ramishvili]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Nizza]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Oażi ta' Al-Ahsa]]
* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Ophrys caucasica|''Ophrys caucasica'']]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]]
*[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Osun-Osogbo]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pablo Neruda]]
* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tal-Ewwel Pjantaġġuni tal-Kafè fix-Xlokk ta' Kuba]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Karstiku tan-Nofsinhar taċ-Ċina]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]]
* [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tal-Għelieqi Mtarrġa tar-Ross ta' Honghe Hani]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tal-Kafè tal-Kolombja]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Zuojiang]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u l-Fdalijiet Arkeoloġiċi tal-Wied ta' Bamiyan]]
* [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
* [[Pajsaġġi ta' Dauria]]
* [[Pál Maléter]]
* [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz Mariinskyi]]
*[[Palazz ta' Blenheim]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta' Fontainebleau]]
*[[Palazz ta' Golestan]]
*[[Palazz ta' Ishak Paşa]]
*[[Palazz ta' Mafra]]
*[[Palazz ta' Potala]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazz ta' Versailles]]
*[[Palazz tal-Khan]]
*[[Palazz tas-Sajf]]
*[[Palazz tax-Shirvanshah]]
*[[Palazzi Rjali ta' Abomey]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Palmaria]]
*[[Palmyra]]
*[[Pamukkale]]
*[[Panamá Viejo]]
*[[Papahānaumokuākea]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Arkeoloġiku Nazzjonali ta' Tierradentro]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' San Agustín]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Naturali ta' Dinara]]
*[[Park Naturali tal-Pilastri ta' Lena]]
*[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]]
*[[Park Nazzjonali Olimpiku]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]]
*[[Park Nazzjonali ta' Alejandro de Humboldt]]
*[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Carlsbad]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chiribiquete]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Comoé]]
*[[Park Nazzjonali ta' Desembarco del Granma]]
*[[Park Nazzjonali ta' Doñana]]
*[[Park Nazzjonali ta' Everglades]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garamba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Great Smoky Mountains]]
*[[Park Nazzjonali ta' Gros Morne]]
*[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]]
*[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lahemaa]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]]
*[[Park Nazzjonali ta' Los Katíos]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lushan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Mammoth Cave]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manú]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]]
*[[Park Nazzjonali ta' Mesa Verde]]
*[[Park Nazzjonali ta' Miguasha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Morne Trois Pitons]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nahanni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]]
*[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]]
*[[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rio Abiseo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Salonga]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sanqingshan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]]
*[[Park Nazzjonali ta' Simien]]
*[[Park Nazzjonali ta' Taï]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]]
*[[Park Nazzjonali ta' Virunga]]
*[[Park Provinċjali ta' Writing-on-Stone]]
*[[Park Nazzjonali ta' Yellowstone]]
*[[Park Nazzjonali ta' Yosemite]]
*[[Park Nazzjonali tal-Biżonti tal-Boskijiet]]
*[[Park Nazzjonali tal-Fortizza tal-Għolja ta' Brimstone]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Grand Canyon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]]
*[[Park Nazzjonali tal-Vulkani ta' Hawaii]]
*[[Park Nazzjonali tat-Taġikistan]]
*[[Park Provinċjali tad-Dinosawri]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park Storiku ta' Phu Phrabat]]
*[[Park Storiku ta' Si Thep]]
*[[Park Storiku ta' Sukhothai]]
*[[Park ta' Maloti-Drakensberg]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]]
*[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]]
*[[Parks Internazzjonali tal-Paċi ta' Waterton-tal-Glaċieri]]
*[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]]
*[[Parks Nazzjonali u Statali tas-Siġar tal-Injam tal-Aħmar]]
*[[Parks tal-Muntanji tar-Rockies Kanadiżi]]
*[[Parrukkier]]
*[[Pasargadae]]
*[[Paseo del Prado]]
*[[Pattadakal]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pécs]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Peri-Khan Sofiyeva]]
*[[Persepolis]]
*[[Peter Carl Fabergé]]
*[[Petra]]
*[[Petra Brocková]]
*[[Petroglifiċi tal-Lag ta' Onega u l-Baħar Abjad]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Philippi]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pimachiowin Aki]]
*[[Ping Yao]]
*[[Pirinej-Monte Perdido]]
*[[Pitons]]
*[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjanura tal-Ġarer]]
*[[Pjazza]]
*[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]]
*[[Pobiti Kamani]]
*[[Politika]]
*[[Polonnaruwa]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont tal-Paċi, Tbilisi]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta' Mariupol]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Porto]]
*[[Pożati]]
*[[Prambanan]]
*[[Professjoni]]
*[[Proklos]]
*[[Promontorju ta' Putorana]]
*[[Provins]]
*[[Pu'er]]
*[[Puebla (belt)]]
*[[Pythagoreion]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qabar ta' Askia]]
* [[Qabar ta' Humayun]]
* [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
* [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
* [[Qabża tal-Biżonti Sfrakassati]]
* [[Qal'at al-Bahrain]]
* [[Qala (Għawdex)]]
* [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]]
* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quanzhou]]
* [[Quedlinburg]]
* [[Quito]]
* [[Quseir Amra]]
* [[Qutb Minar]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Rachid Chouhal]]
* [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]]
* [[Rammelsberg]]
* [[Ras'ken' Ozks]]
* [[Ravenna]]
* [[Ravesa Lleshi]]
* [[Red Bay]]
* [[Regensburg]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
* [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza ta' Würzburg]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Risco Caído]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Ekoloġika ta' Mistaken Point]]
*[[Riżerva Forestali ta' Sinharaja]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]]
*[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta' Okapi]]
*[[Riżerva Naturali ta' Selous]]
*[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
*[[Riżerva Naturali ta' Tigrovaya Balka]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva ta' Bijosfera ta' El Pinacate u Gran Desierto de Altar]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Baħar l-Iswed]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]]
*[[Robert Fico]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
*[[Rodi (belt)]]
* [[Roi Mata]]
* [[Roșia Montană]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Røros]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Royal Exhibition Building]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Sabratha]]
* [[Saeva Dupka]]
* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]]
*[[Salme Kann]]
*[[Saltaire]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[Samarra]]
*[[Sambor Prei Kuk]]
*[[Samuel Deguara]]
*[[San Cristóbal de La Laguna]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Lawrenz (Għawdex)]]
*[[San Miguel de Allende]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sana'a]]
*[[Sanchi]]
*[[Sandra Milo]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]]
*[[Santa Cruz de Mompox]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santiago de Querétaro]]
*[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju tal-Fawna u tal-Flora ta' Malpelo]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
*[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]]
*[[Santwarji tal-Għasafar tal-Passa tul il-Kosta tal-Baħar Isfar u l-Golf ta' Bohai]]
*[[Santwarji tal-Pandas Ġganteski ta' Sichuan]]
*[[Santwarji tan-Natura Selvaġġa ta' Thungyai-Huai Kha Khaeng]]
*[[Sarazm]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Segovia]]
*[[Seka Sablić]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Sevil Shhaideh]]
*[[Sewell]]
*[[SGang Gwaay]]
*[[Shahr-e Sukhteh]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Shaken Aimanov]]
*[[Shales ta' Maotianshan]]
*[[Sheki]]
*[[Shennongjia]]
*[[Shibam]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Šibenik]]
*[[Sibila Petlevski]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siega Verde]]
*[[Siena]]
*[[Sighișoara]]
*[[Sigiriya]]
*[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]]
*[[Sikhote-Alin]]
*[[Sinagoga Antika (Erfurt)]]
*[[Sinéad O'Connor]]
*[[Sintra]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]]
*[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
*[[Sit Storiku Statali tat-Tumbati tal-Ħamrija ta' Cahokia]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
* [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Sit tar-Raġel ta' Peking f'Zhoukoudian]]
*[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]]
*[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]]
*[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Sit Storiku Nazzjonali ta' San Juan]]
*[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]]
*[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]]
*[[Siti tat-Tusi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]]
*[[Skorba]]
*[[Skrivan]]
*[[Socotra]]
*[[Soltaniyeh]]
*[[Songo Mnara]]
*[[Sophia Loren]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Sophie Liebknecht]]
*[[Söyembikä]]
*[[Speicherstadt]]
*[[Spinalonga]]
*[[Sputnik 5]]
*[[Stari Ras]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Stone Town]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Subak]]
*[[Sulaiman-Too]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]
*[[Surtsey]]
*[[Susa]]
*[[Svaneti]]
*[[Svetlana Antonovska]]
*[[Sviyazhsk]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Ħaġrat]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Tadrart Acacus]]
*[[Taħdit]]
*[[Taishan]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Takht-e Soleyman]]
*[[Takkanot Shum]]
*[[Tallinn]]
*[[Tamgaly]]
*[[Tanġier]]
*[[Taos Pueblo]]
*[[Taputapuātea]]
*[[Tarraco]]
*[[Tassili n'Ajjer]]
*[[Tchogha Zanbil]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru Ruman ta' Orange]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
*[[Tebe (Eġittu)]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempji ta' Ħal Tarxien]]
*[[Tempju ta' Mahabodhi]]
*[[Tempju ta' Preah Vihear]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
*[[Tempju tal-Għar ta' Dambulla]]
*[[Tempju u Ċimiterju ta' Konfuċju u l-Villa tal-Familja Kong f'Qufu]]
*[[Teotihuacan]]
*[[Tequila (Belt)]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
* [[Tétouan]]
*[[Teżawru]]
*[[Theobald Boehm]]
*[[Theodore Géricault]]
*[[Thimlich Ohinga]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
* [[Timgad]]
* [[Tina Turner]]
* [[Tinetto]]
* [[Tino]]
* [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]]
*[[Tinqix fuq il-Blat ta' Dazu]]
*[[Tinqix ta' Bisotun]]
*[[Tipasa]]
*[[Tiryns]]
*[[Tiya]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Toledo]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Tomiri]]
*[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Torri ta' Londra]]
*[[Torri tax-Xebba (Baku)]]
*[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]]
*[[Toruń]]
*[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]]
*[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]]
*[[Třebíč]]
*[[Trinidad, Kuba]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tsodilo]]
*[[Tulou ta' Fujian|''Tulou'' ta' Fujian]]
*[[Tumbati Ċerimonjali tal-Ħamrija ta' Hopewell]]
*[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]]
*[[Tumbati Monumentali tal-Ħamrija ta' Poverty Point]]
*[[Turan]]
*[[Tutankhamun]]
*[[Tyre]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Úbeda]]
* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]]
*[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]]
*[[Università ta' Coimbra]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[['Uruq Bani Mu'arid]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Vasco da Gama]]
*[[Vat Phou]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Via Appia]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]]
*[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Vlkolínec]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Volubilis]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]
*[[Vulkani ta' Kamchatka]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
* [[Wadi Al-Hitan]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Wales]]
*[[Weimar Klassika]]
*[[Werrej]]
*[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]]
*[[Wied t'Isfel tal-Awash]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Loire]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied ta' M'zab]]
*[[Wied ta' Qadisha]]
*[[Wied ta' Viñales]]
*[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wismar]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xanadu]]
* [[Xanthos]]
* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xidi]]
*[[Xmara Omo]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]]
*[[Xjenza spazjali]]
*[[Xtatol]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yagul]]
* [[Yana Zinkevych]]
* [[Yangdong]]
* [[Yarmak]]
* [[Yaroslavl]]
* [[Yazd]]
* [[Yeni-Kale]]
* [[Yin Xu]]
* [[Yllka Mujo]]
* [[Yogyakarta]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żapoteki]]
* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
* [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku ta' Huanglong]]
*[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku tal-Wied ta' Jiuzhaigou]]
*[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku ta' Wulingyuan]]
*[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]]
*[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]]
*[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]]
*[[Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zabid]]
* [[Zacatecas (belt)]]
* [[Zagori]]
* [[Zamość]]
* [[Žatec]]
* [[Žehra]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
* [[Zlata Kolarić-Kišur]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]
*[[Zsuzsanna Lorántffy]]</text>
      <sha1>1o9ekkioirfix7z85qborsds9xrbrov</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318845</id>
      <parentid>318838</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:45:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <origin>318845</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48924" sha1="skgl2otd3tkuxrtfklhx06n3ev8j88z" xml:space="preserve">== '''Artikli ġodda (1661)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Aapravasi Ghat]]
* [[Aasivissuit-Nipisat: Territorju tal-Kaċċa tal-Inuit bejn is-Silġ u l-Baħar]]
* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
* [[Abbazija ta' Pannonhalma]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Mena]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Afag Bashirgyzy]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Ahwar tan-Nofsinhar tal-Iraq]]
*[[Aigai]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Akshata Murthy]]
*[[Aksum]]
*[[Al Qal'a ta' Beni Hammad]]
*[[Al Zubarah]]
*[[Al-Maghtas]]
*[[Alatyr]]
*[[Albéric Magnard]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcalá de Henares]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Aleppo]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alexander Wolszczan]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alois Dryák]]
*[[Alto Douro]]
*[[Amazigh Marokkin Standard]]
*[[Ambra Sabatini]]
*[[Amerigo Vespucci]]
*[[Amerigo Vespucci (vapur għoli)|''Amerigo Vespucci'' (vapur għoli)]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
*[[Anfiteatru ta' El Jem]]
*[[Angelina Mango]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Angra do Heroísmo]]
* [[Ani]]
* [[Anjar]]
* [[Anna Brigadere]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
*[[Anse aux Meadows]]
* [[Antartika]]
* [[Anticosti]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Anuradhapura]]
*[[Aquileia]]
*[[Arċipelagu ta' Revillagigedo]]
*[[Arċipelagu ta' Vega]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arequipa]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkata Trijonfali ta' Orange]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura Mudéjar ta' Aragona]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Art tal-Inċens]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
*[[Artijiet Għoljin Ċentrali tas-Sri Lanka]]
*[[As-Salt]]
*[[Asmara]]
* [[Assisi]]
* [[Assi Ċentrali ta' Beijing]]
* [[Assur]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Athos]]
*[[Attrazzjonijiet Ewlenin tar-Renju Antik ta' Saba f'Marib]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Ávila]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Baalbek]]
* [[Babilonja]]
* [[Baċir tal-Lag ta' Uvs]]
* [[Baċir tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Nord-Pas de Calais]]
* [[Baeza]]
* [[Bagan]]
* [[Baħar l-Abjad]]
* [[Baħar l-Iswed]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Baħar tar-Ramel tan-Namibja]]
*[[Bajja ta' Dungonab]]
*[[Bajja ta' Ha Long]]
*[[Bajjad]]
*[[Bamberg]]
*[[Ban Chiang]]
*[[Banská Štiavnica]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Barokk]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Bath, Somerset]]
*[[Battaljun Mediku tal-Ospedalieri]]
*[[Battir]]
*[[Bauhaus u s-Siti tal-Moviment f'Weimar, f'Dessau u f'Bernau]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Béguinage]]
*[[Belt Projbita]]
*[[Belt Storika tal-Kajr]]
*[[Belt ta' Guanajuato]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bergpark Wilhelmshöhe]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Betlem]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Binjiet Gotiċi Vittorjani u tal-Art Deco ta' Mumbai]]
*[[Binjiet Tradizzjonali tal-Asante]]
*[[Blat Imkenni ta' Bhimbetka]]
*[[Bliet Antiki tal-Pyu]]
*[[Bliet Kapitali u Oqbra tar-Renju Antik ta' Koguryo]]
*[[Bobby Charlton]]
*[[Bolgar]]
*[[Bordeaux]]
*[[Borobudur]]
*[[Borża ta' Malta]]
*[[Bosra]]
*[[Bridgetown]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Brú na Bóinne]]
*[[Bryggen]]
*[[Bucha]]
*[[Buddha Ġgantesk ta' Leshan]]
*[[Bukhara]]
*[[Burt Bacharach]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]
*[[Byblos]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Cáceres (Spanja)]]
* [[Calakmul]]
* [[Camagüey]]
* [[Camino Real de Tierra Adentro]]
* [[Campeche]]
* [[Canal du Midi]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
* [[Carcassonne]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carl David Anderson]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Carlo Collodi]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Casco Viejo, il-Panama]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Causses u Cévennes]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Ċentru Kulturali ta' Heydar Aliyev]]
*[[Ċentru Storiku ta' Lijiang]]
*[[Ċentru Storiku ta' Macao]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Changdeokgung]]
*[[Chankillo]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles-Amédée-Philippe van Loo]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charles Richter]]
*[[Charles Xuereb]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chavín]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Chilehaus]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Cidade Velha]]
*[[Cienfuegos]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċirkewwa]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Ċittadella ta' Erbil]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Climats u Terroirs ta' Bourgogne]]
*[[Córdoba, Spanja]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Ċrieki tal-Ġebel tas-Senegambja]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cuenca (Spanja)]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Curzio Maltese]]
*[[Cusco]]
*[[Cynthia Turner]]
*[[Cyrene]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daiga Mieriņa]]
* [[Damasku]]
* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
* [[Danxia]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder|Dar ta' Rietveld Schröder]]
*[[Dar tat-Twelid ta' Martin Luteru]]
*[[Dar u Studjo ta' Luis Barragán]]
*[[Delos]]
*[[Delphi]]
*[[Delta ta' Saloum]]
*[[Delta ta' Okavango]]
*[[Delta tad-Danubju]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dengfeng]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Deżert ta' Badain Jaran]]
*[[Deżert ta' Lut]]
*[[Deżerta tal-isfarġel]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diaolou]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dimitrana Ivanova]]
*[[Distrett ta' At-Turaif]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Djémila]]
*[[Djerba]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Allegri]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Donatello]]
*[[Dougga]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edgar Preca]]
* [[Edward Sexton]]
* [[Edinburgu]]
* [[Edward de Bono]]
* [[Edwin Hubble]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[Ekosistema u Relitt tal-Pajsaġġ Kulturali ta' Lopé-Okanda]]
*[[El Escorial]]
*[[El Jadida]]
*[[El Tajin]]
*[[El Torcal]]
*[[Eleonora Jenko Groyer]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Elvas]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Essaouira]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Ethel Anderson]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Évora]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fabbriki tal-Wied ta' Derwent]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
* [[Fanjingshan]]
* [[Fasil Ghebbi]]
* [[Fatehpur Sikri]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Fernando Botero]]
*[[Ferrara]]
*[[Ferruccio Lamborghini]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Fdalijiet ta' Loropéni]]
*[[Fiera Internazzjonali ta' Rachid Karami f'Tripoli]]
*[[Figolla]]
*[[Firenze]]
*[[Fjord tas-Silġ ta' Ilulissat]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Irkanjani]]
*[[Foresti Muntanjużi ta' Odzala-Kokoua]]
*[[Foresti Sagri ta' Kaya tal-Mijikenda]]
*[[Foresti tas-Siġar tar-Rand ta' Madeira]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
*[[Foresti Tropikali tal-Atsinanana]]
*[[Foresti Tropikali u Artijiet Mistagħdra Kolkiċi]]
*[[Foresti Verġni ta' Komi]]
*[[Formazzjonijiet u Għerien Karstiċi Evaporitiċi tar-Reġjun ta' Emilia Romagna]]
*[[Forti l-Aħmar]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Forti ta' Galle]]
*[[Forti ta' Ġesù]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortijiet u Kastelli tal-Ghana]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fortizza ta' Hwaseong]]
*[[Fortizza ta' Pirot]]
*[[Fortizza ta' San Nikola]]
*[[Fortizzi ta' Dacia fil-Muntanji Orăștie]]
*[[Fortizzi Tondi tal-Vikingi]]
*[[Foss ta' Messel]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[François Girardon]]
*[[Francois Mauriac]]
*[[Franco Migliacci]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Frank Drake]]
*[[Franz Beckenbauer]]
*[[Franz Kafka]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Franz von Suppé]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Friedrich Georg Wilhelm von Struve]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani Ġermaniċi t'Isfel]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Fuji]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġeriko tal-Qedem]]
* [[Ġerusalemm]]
* [[Ġibjun ta' Bovilla]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġnien Persjan]]
* [[Ġonna Botaniċi Rjali ta' Kew]]
* [[Ġonna Botaniċi ta' Singapore]]
* [[Ġonna Klassiċi ta' Suzhou]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Gamzigrad]]
* [[Gebel Barkal]]
* [[Geirangerfjord]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[Georg von Békésy]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Gerbrand van den Eeckhout]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Ghadamès]]
*[[Giacomo Barozzi da Vignola]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Gigi Riva]]
*[[Giorgia Meloni]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giotto]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Boccaccio]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Goffredo Mameli]]
*[[Golf ta' California]]
*[[Gonbad-e Qābus]]
*[[Gordion]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Gotiku]]
*[[Grand Pré]]
*[[Grand-Bassam]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Greenland]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grotti ta' Longmen]]
*[[Grotti ta' Yungang]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Guimarães]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
* [[Gżejjer Solovetsky]]
* [[Gżejjer tal-Blat]]
* [[Gżejjer tal-Qroll ta' Aldabra]]
* [[Gżejjer tan-Nofsinhar u Ibħra Awstrali Franċiżi]]
* [[Gżira Inaċċessibbli]]
* [[Gżira ta' Fraser]]
* [[Gżira ta' Gorée]]
* [[Gżira ta' Henderson]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira ta' Kunta Kinteh]]
*[[Gżira ta' Mozambique]]
*[[Gżira ta' Pico]]
*[[Gżira ta' Robben]]
*[[Gżira ta' Wrangel]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Gorham]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar ta' Optymistychna]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għar tas-Silġ ta' Dobšiná]]
*[[Għarb]]
*[[Għerien Karstiċi ta' Aggtelek u tas-Slovakkja]]
*[[Għerien ta' Ajanta]]
*[[Għerien ta' Elephanta]]
*[[Għerien ta' Ellora]]
*[[Għerien ta' Mogao]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għid]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hahoe]]
* [[Haley Bugeja]]
* [[Hallstatt]]
* [[Hampi]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Harar]]
*[[Harry Belafonte]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hatra]]
*[[Hattusha]]
*[[Hawa Mahal]]
*[[Hebron]]
*[[Hedeby]]
*[[Hegra]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Helena Kottler Vurnik]]
*[[Henri Fantin-Latour]]
*[[Henri Frederic Amiel]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hideki Shirakawa]]
*[[Hideki Yukawa]]
*[[Hildesheim]]
*[[Höga Kusten]]
*[[Hoh Xil]]
*[[Holašovice]]
*[[Hollókő]]
*[[Hongcun]]
*[[Hospicio Cabañas]]
*[[Hospital de Sant Pau]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Huangshan]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]
*[[Ħsad tal-Perli fil-Bahrain]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ibn Battuta]]
* [[ICOMOS]]
* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Impjanti tan-Nitrat tal-Potassju ta' Humberstone u ta' Santa Laura]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Independence Hall]]
*[[Indiċi]]
*[[Industrija tal-lavanja f'Wales]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irdumijiet ta' Bandiagara]]
* [[Iremel]]
* [[Irħula Antiki ta' Djenné]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
* [[Irziezet Imżejnin ta' Hälsingland]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
* [[Jaipur]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jarrod Sammut]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Jeddah]]
*[[Joggins]]
*[[Johann Christian Bach]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Josef Hoffman]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Jules Pascin]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Julia Sanina]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julio Baghy]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]
*[[Jum Zamenhof]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kairouan]]
* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kanal il-Kbir (iċ-Ċina)]]
*[[Kanal ta' Rideau]]
*[[Kanali ta' Amsterdam]]
*[[Kandy]]
*[[Kappella]]
*[[Karavanseraj Persjani]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Karlskrona]]
*[[Karlu III]]
*[[Kasbah tal-Alġier]]
*[[Kaskati ta' Galdelsha]]
*[[Kaskati ta' Vitorja]]
*[[Kastell ta' Durham]]
*[[Kastell ta' Himeji]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta' Kuressaare]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Nesvizh]]
*[[Kastell ta' Paphos]]
*[[Kastell ta' San Pedro de la Roca]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Augustusburg u Falkenlust fi Brühl]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Kastelli u Swar tal-Irħula tar-Re Dwardu fi Gwynedd]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Amiens]]
*[[Katidral ta' Bourges]]
*[[Katidral ta' Burgos]]
*[[Katidral ta' Canterbury]]
*[[Katidral ta' Chartres]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Reims]]
*[[Katidral ta' Roskilde]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katidral ta' Speyer]]
*[[Katidral ta' Tournai]]
*[[Katidral ta' Zvartnots]]
*[[Katina Muntanjuża ta' Ennedi]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Katsiaryna Barysevich]]
*[[Kauksi Ülle]]
*[[Kaunas]]
*[[Kavallier ta' Madara]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
* [[Kawkasu tal-Punent]]
*[[Kelma]]
*[[Kerkuane]]
*[[Kernavė]]
*[[Kewkbet is-Safar]]
*[[Khiva]]
*[[Khor Rori]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kizhi Pogost]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
* [[Klondike]]
* [[Kluane / Wrangell–St. Elias / Bajja tal-Glaċieri / Tatshenshini-Alsek]]
* [[Knarik Vardanyan]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Ivanovo]]
* [[Knejjes Imħaffrin fil-Blat ta' Lalibela]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes Rumaneski Katalani tal-Vall de Boí]]
*[[Knejjes ta' Chiloé]]
*[[Knejjes tal-Injam ta' Maramureș]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Iskola tal-Arkitettura ta' Pskov]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja Antika ta' Petäjävesi]]
*[[Knisja ta' Boyana]]
*[[Knisja ta' San Ġwann f'Kaneo]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja ta' Santa Margerita]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja tal-Injam ta' Urnes]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġi ta' Wies]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Koh Ker]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonji tal-Benevolenza]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
* [[Konso]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Koutammakou]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krak des Chevaliers]]
*[[Krakovja]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Krater ta' Vredefort]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Kreta]]
*[[Krisztina Tóth]]
*[[Krzemionki]]
*[[Ksour Antiki ta' Ouadane, Chinguetti, Tichitt u Oualata]]
*[[Kujataa]]
*[[Kulangsu]]
*[[Kuldīga]]
*[[Kulleġġ Navali Rjali Antik]]
*[[Kultura ta' Chaco]]
*[[Kultura ta' Chinchorro]]
*[[Kultura ta' Liangzhu]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kumpless ta' W-Arly-Pendjari]]
*[[Kumpless tal-Bażar Storiku ta' Tabriz]]
*[[Kumpless tal-Foresti ta' Dong Phayayen-Khao Yai]]
*[[Kumpless tal-Foresta ta' Kaeng Krachan]]
*[[Kumpless tal-Kastell ta' Mir]]
*[[Kumpless tal-Khānegāh u tas-Santwarju tax-Xejikk Safi al-din f'Ardabil]]
*[[Kumpless tal-Muntanji u tat-Tempji ta' Chengde]]
*[[Kumplessi Monastiċi Armeni tal-Iran]]
*[[Kumitat tal-Wirt Dinji]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Kristu f'Tomar]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kunya-Urgench]]
*[[Kuruna ta' Zvonimir]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[L-Ewwel Mara jew Raġel ta' Malta]]
* [[Lag ta' Baikal]]
* [[Lag ta' Laach]]
* [[Lag tal-Punent, Hangzhou]]
* [[Lagi ta' Ounianga]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
* [[Lake District]]
* [[Lamu]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Le Corbusier]]
*[[Le Havre]]
*[[Le Locle]]
*[[Leptis Magna]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Lev Semenovič Pontrjagin]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Levuka]]
* [[Leyla Mammadbeyova]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lima]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Lingwa Ġermaniża]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linja Ferrovjarja Trans-Iranjana]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' kumpaniji elenkati fil-Borża ta' Malta]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Andorra]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Iżrael]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Kuba]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Madagascar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'San Marino]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Franza]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fi Spanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċilì]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fid-Danimarka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bangladesh]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belarussja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Belġju]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Brażil]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bulgarija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Filippini]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Finlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġappun]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġermanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Ġordan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Georgia]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Greċja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Jemen]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kambodja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kanada]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Karibew]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kirgistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kolombja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Korea ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Laos]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lussemburgu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Lvant tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Malażja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Marokk]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mauritania]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Messiku]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Moldova]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Mongolja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Myanmar]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Pakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Palestina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Portugall]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Punent tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Vjetnam]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nepal]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Netherlands]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Nofsinhar tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fin-Norveġja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Renju Unit]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Rumanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fir-Russja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Serbja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sirja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovakkja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Sri Lanka]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Taġikistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tajlandja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tanzanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Asja u fl-Asja Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tramuntana tal-Ewropa]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Tuneżija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkmenistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fix-Xlokk tal-Asja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afganistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Afrika t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Albanija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka Ċentrali]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka t'Isfel]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Amerka ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arabja Sawdija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Arġentina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Armenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ażerbajġan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Eġittu]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Etjopja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Indoneżja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Irlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Għarab]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Istati Uniti]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżlanda]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvezja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iżvizzera]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ungerija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Użbekistan]]
*[[Liz Truss]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Gafà]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Luang Prabang]]
*[[Lübeck]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lucia Piussi]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludmila tal-Boemja]]
*[[Ludovico Ariosto]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Ludwik Lejzer Zamenhof]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Galvani]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lunenburg]]
*[[Lviv]]
*[[Lyon]]
*[[Lyubov Panchenko]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
* [[Madinat Al-Zahra]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
*[[Magda Šaturová-Seppová]]
*[[Maison Carrée]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Margaret Abela]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Maria Grollmuß]]
*[[Marian Smoluchowski]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Mário Zagallo]]
*[[Marrakesh]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Chronopoulou]]
*[[Mary Fenech Adami]]
*[[Mary Moser]]
*[[Masġar tal-Palm ta' Elche]]
*[[Maurizio Costanzo]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Maymand]]
*[[Mbanza Kongo]]
*[[Medina ta' Sousse]]
*[[Mérida (Spanja)]]
*[[Meroe]]
*[[Merv]]
*[[Meteora]]
*[[Michael Refalo]]
*[[Michail Glinka]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mileva Filipović]]
*[[Mimoza Kusari-Lila]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minaret ta' Jam]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Faħam ta' Ombilin]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Missjonijiet Franġiskani fis-Sierra Gorda ta' Querétaro]]
*[[Missjonijiet ta' San Antonio]]
*[[Mnajdra]]
*[[Modena]]
*[[Mogħdija tal-Ġgant]]
*[[Monasteri fuq ix-xaqlibiet ta' Popocatépetl]]
*[[Monasteri ta' Yuso u ta' Suso]]
*[[Monasteru ta' Alcobaça]]
*[[Monasteru ta' Batalha]]
*[[Monasteru ta' Ferapontov]]
*[[Monasteru ta' Gelati]]
*[[Monasteru ta' Geghard]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru ta' Haghpat]]
*[[Monasteru ta' Horezu]]
*[[Monasteru ta' Hosios Loukas]]
*[[Monasteru ta' Maulbronn]]
*[[Monasteru ta' Poblet]]
*[[Monasteru ta' Rila]]
*[[Monasteru ta' San Ġwann it-Teologu]]
*[[Monasteru ta' Santa Katarina]]
*[[Monasteru ta' Sopoćani]]
*[[Monasteru ta' Studenica]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Mont-Saint-Michel]]
*[[Monte Albán]]
*[[Monte San Giorgio]]
*[[Monte Titano]]
*[[Monticello]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Bojod ta' Vladimir u ta' Suzdal]]
* [[Monumenti Buddisti fl-inħawi ta' Hōryū-ji]]
* [[Monumenti Paleokristjani u Biżantini ta' Thessaloniki]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Monumenti ta' Oviedo u tar-Renju tal-Asturjas]]
*[[Morelia]]
*[[Moritz Cantor]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Moskea tal-Ġimgħa ta' Esfahan]]
*[[Moskea tat-Tatari]]
*[[Moskej bi stil Sudaniż fit-Tramuntana tal-Kosta tal-Avorju]]
*[[Moskej tal-Pilastri tal-Injam tal-Anatolja Medjevali]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Mramorje]]
*[[Mtskheta]]
*[[Muhammad al-Idrisi]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanja Qingcheng]]
*[[Muntanja Wutai]]
*[[Muntanji Blu u John Crow]]
*[[Muntanji Makhonjwa ta' Barberton]]
*[[Muntanji tad-Deheb ta' Altai]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Muntanji Wudang]]
*[[Muntanji Wuyi]]
*[[Mużew ta' Plantin-Moretus]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nærøyfjord]]
* [[Nadur]]
* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Namhansanseong]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Naryn-Kala]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nea Moni ta' Chios]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[Nessebar]]
*[[New Lanark]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolas Flamel]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nida]]
*[[Nika Križnar]]
*[[Nikkō]]
*[[Nino Ramishvili]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Nizza]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Oażi ta' Al-Ahsa]]
* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Ophrys caucasica|''Ophrys caucasica'']]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Oqbra Rjali tad-Dinastija Joseon]]
*[[Oqbra tar-Rejiet ta' Buganda f'Kasubi]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Osun-Osogbo]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pablo Neruda]]
* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tal-Ewwel Pjantaġġuni tal-Kafè fix-Xlokk ta' Kuba]]
* [[Pajsaġġ Arkeoloġiku tas-Sassanidi fil-Provinċja ta' Fars]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Karstiku tan-Nofsinhar taċ-Ċina]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' ǂKhomani]]
* [[Pajsaġġi Kulturali ta' Bassari, Fula u Bedik]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Gedeo]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Hawraman/Uramanat]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Le Morne]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta' Sukur]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tal-Għelieqi Mtarrġa tar-Ross ta' Honghe Hani]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tal-Kafè tal-Kolombja]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tinqix fuq il-Blat f'Gobustan]]
* [[Pajsaġġ Kulturali tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Zuojiang]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u Botaniku ta' Richtersveld]]
* [[Pajsaġġ Kulturali u l-Fdalijiet Arkeoloġiċi tal-Wied ta' Bamiyan]]
* [[Pajsaġġ tal-Kaċċa Medjevali fit-Tramuntana ta' Zealand]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
* [[Pajsaġġi ta' Dauria]]
* [[Pál Maléter]]
* [[Palazz Irjali ta' Aranjuez]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz Mariinskyi]]
*[[Palazz ta' Blenheim]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta' Fontainebleau]]
*[[Palazz ta' Golestan]]
*[[Palazz ta' Ishak Paşa]]
*[[Palazz ta' Mafra]]
*[[Palazz ta' Potala]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazz ta' Versailles]]
*[[Palazz tal-Khan]]
*[[Palazz tas-Sajf]]
*[[Palazz tax-Shirvanshah]]
*[[Palazzi Rjali ta' Abomey]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Palmaria]]
*[[Palmyra]]
*[[Pamukkale]]
*[[Panamá Viejo]]
*[[Papahānaumokuākea]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Arkeoloġiku Nazzjonali ta' Tierradentro]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' Hili]]
*[[Park Arkeoloġiku ta' San Agustín]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Naturali ta' Dinara]]
*[[Park Naturali tal-Pilastri ta' Lena]]
*[[Park Nazzjonali Impenetrabbli ta' Bwindi]]
*[[Park Nazzjonali Olimpiku]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Trakai]]
*[[Park Nazzjonali ta' Alejandro de Humboldt]]
*[[Park Nazzjonali ta' Banc d'Arguin]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Carlsbad]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chiribiquete]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Comoé]]
*[[Park Nazzjonali ta' Desembarco del Granma]]
*[[Park Nazzjonali ta' Doñana]]
*[[Park Nazzjonali ta' Everglades]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garamba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Great Smoky Mountains]]
*[[Park Nazzjonali ta' Gros Morne]]
*[[Park Nazzjonali ta' Hortobágy]]
*[[Park Nazzjonali ta' Huascarán]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ichkeul]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ivindo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kahuzi-Biega]]
*[[Park Nazzjonali ta' Kilimanjaro]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lahemaa]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lorentz]]
*[[Park Nazzjonali ta' Los Katíos]]
*[[Park Nazzjonali ta' Lushan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Mammoth Cave]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manú]]
*[[Park Nazzjonali ta' Manovo-Gounda St Floris]]
*[[Park Nazzjonali ta' Mesa Verde]]
*[[Park Nazzjonali ta' Miguasha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Morne Trois Pitons]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nahanni]]
*[[Park Nazzjonali ta' Niokolo-Koba]]
*[[Park Nazzjonali ta' Nyungwe]]
*[[Park Nazzjonali ta' Þingvellir]]
*[[Park Nazzjonali ta' Pirin]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
*[[Park Nazzjonali ta' Rio Abiseo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Salonga]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sanqingshan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Serengeti]]
*[[Park Nazzjonali ta' Simien]]
*[[Park Nazzjonali ta' Taï]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali ta' Vatnajökull]]
*[[Park Nazzjonali ta' Virunga]]
*[[Park Provinċjali ta' Writing-on-Stone]]
*[[Park Nazzjonali ta' Yellowstone]]
*[[Park Nazzjonali ta' Yosemite]]
*[[Park Nazzjonali tal-Biżonti tal-Boskijiet]]
*[[Park Nazzjonali tal-Fortizza tal-Għolja ta' Brimstone]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Grand Canyon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lag tal-Malawi]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanja tal-Kenja]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Bale]]
*[[Park Nazzjonali tal-Muntanji ta' Rwenzori]]
*[[Park Nazzjonali tal-Vulkani ta' Hawaii]]
*[[Park Nazzjonali tat-Taġikistan]]
*[[Park Provinċjali tad-Dinosawri]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park Storiku ta' Phu Phrabat]]
*[[Park Storiku ta' Si Thep]]
*[[Park Storiku ta' Sukhothai]]
*[[Park ta' Maloti-Drakensberg]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Park tal-Art Mistagħdra ta' iSimangaliso]]
*[[Park Trinazzjonali ta' Sangha]]
*[[Parks Internazzjonali tal-Paċi ta' Waterton-tal-Glaċieri]]
*[[Parks Nazzjonali tal-Lag ta' Turkana]]
*[[Parks Nazzjonali u Statali tas-Siġar tal-Injam tal-Aħmar]]
*[[Parks tal-Muntanji tar-Rockies Kanadiżi]]
*[[Parrukkier]]
*[[Pasargadae]]
*[[Paseo del Prado]]
*[[Pattadakal]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pécs]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Peri-Khan Sofiyeva]]
*[[Persepolis]]
*[[Peter Carl Fabergé]]
*[[Petra]]
*[[Petra Brocková]]
*[[Petroglifiċi tal-Lag ta' Onega u l-Baħar Abjad]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Philippi]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pimachiowin Aki]]
*[[Ping Yao]]
*[[Pirinej-Monte Perdido]]
*[[Pitons]]
*[[Pitons, Cirques u Rdumijiet tal-Gżira ta' Réunion]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjanura tal-Ġarer]]
*[[Pjazza]]
*[[Pjazza ta' Naqsh-e Jahan]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Planetarju Rjali ta' Eise Eisinga]]
*[[Pobiti Kamani]]
*[[Politika]]
*[[Polonnaruwa]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont tal-Paċi, Tbilisi]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta' Mariupol]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Porto]]
*[[Pożati]]
*[[Prambanan]]
*[[Professjoni]]
*[[Proklos]]
*[[Promontorju ta' Putorana]]
*[[Provins]]
*[[Pu'er]]
*[[Puebla (belt)]]
*[[Pythagoreion]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qabar ta' Askia]]
* [[Qabar ta' Humayun]]
* [[Qabar Traċjan ta' Kazanlak]]
* [[Qabar Traċjan ta' Sveshtari]]
* [[Qabża tal-Biżonti Sfrakassati]]
* [[Qal'at al-Bahrain]]
* [[Qala (Għawdex)]]
* [[Qalba Neolitika tal-Gżejjer Orkney]]
* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quanzhou]]
* [[Quedlinburg]]
* [[Quito]]
* [[Quseir Amra]]
* [[Qutb Minar]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Rachid Chouhal]]
* [[Raħal Storiku ta' St. George u l-Fortifikazzjonijiet Relatati, Bermuda]]
* [[Rammelsberg]]
* [[Ras'ken' Ozks]]
* [[Ravenna]]
* [[Ravesa Lleshi]]
* [[Red Bay]]
* [[Regensburg]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
* [[Reġjun tal-Inbid ta' Tokaj]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza ta' Würzburg]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Risco Caído]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Ekoloġika ta' Mistaken Point]]
*[[Riżerva Forestali ta' Sinharaja]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tal-Muntanja ta' Nimba]]
*[[Riżerva Naturali Stretta tat-Tsingy ta' Bemaraha]]
*[[Riżervi Naturali ta' Air u ta' Ténéré]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta' Okapi]]
*[[Riżerva Naturali ta' Selous]]
*[[Riżerva Naturali ta' Srebarna]]
*[[Riżerva Naturali ta' Tigrovaya Balka]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva ta' Bijosfera ta' El Pinacate u Gran Desierto de Altar]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera ta' Tehuacán-Cuicatlán]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Baħar l-Iswed]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera tal-Friefet Monarki]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Riżerva tal-Fawna ta' Dja]]
*[[Robert Fico]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
*[[Rodi (belt)]]
* [[Roi Mata]]
* [[Roșia Montană]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Røros]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Royal Exhibition Building]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Sabratha]]
* [[Saeva Dupka]]
* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salini Rjali ta' Arc-et-Senans]]
*[[Salme Kann]]
*[[Saltaire]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[Samarra]]
*[[Sambor Prei Kuk]]
*[[Samuel Deguara]]
*[[San Cristóbal de La Laguna]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Lawrenz (Għawdex)]]
*[[San Miguel de Allende]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sana'a]]
*[[Sanchi]]
*[[Sandra Milo]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Sansa, il-Monasteri Buddisti tal-Muntanji tal-Korea t'Isfel]]
*[[Santa Cruz de Mompox]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santiago de Querétaro]]
*[[Santwarju Nazzjonali tal-Għasafar ta' Djoudj]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju tal-Fawna u tal-Flora ta' Malpelo]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
*[[Santwarju tal-Balieni ta' El Vizcaino]]
*[[Santwarji tal-Għasafar tal-Passa tul il-Kosta tal-Baħar Isfar u l-Golf ta' Bohai]]
*[[Santwarji tal-Pandas Ġganteski ta' Sichuan]]
*[[Santwarji tan-Natura Selvaġġa ta' Thungyai-Huai Kha Khaeng]]
*[[Sarazm]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Segovia]]
*[[Seka Sablić]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Sevil Shhaideh]]
*[[Sewell]]
*[[SGang Gwaay]]
*[[Shahr-e Sukhteh]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Shaken Aimanov]]
*[[Shales ta' Maotianshan]]
*[[Sheki]]
*[[Shennongjia]]
*[[Shibam]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Šibenik]]
*[[Sibila Petlevski]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siega Verde]]
*[[Siena]]
*[[Sighișoara]]
*[[Sigiriya]]
*[[Siġra tal-ballut ta' Tamme-Lauri]]
*[[Sikhote-Alin]]
*[[Sinagoga Antika (Erfurt)]]
*[[Sinéad O'Connor]]
*[[Sintra]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema Idrawlika Storika ta' Shushtar]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sistema tat-Toroq tal-Inka]]
*[[Sit arkeoloġiku ta' Al-Balid|Sit Arkeoloġiku ta' Al-Balid]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
*[[Sit Storiku Statali tat-Tumbati tal-Ħamrija ta' Cahokia]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
* [[Sit ta' Wirt Industrijali ta' Rjukan-Notodden]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Sit tar-Raġel ta' Peking f'Zhoukoudian]]
*[[Siti tad-Dolmens ta' Gochang, Hwasun u Ganghwa]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Bat, Al-Khutm u Al-Ayn]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Ewlenin tal-Estrazzjoni fil-Wallonja]]
*[[Siti Funebri u Mfakar tal-Ewwel Gwerra Dinjija (il-Front tal-Punent)]]
*[[Siti Metallurġiċi Antiki tal-Burkina Faso]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Sit Storiku Nazzjonali ta' San Juan]]
*[[Siti tal-Fossili tal-Ominidi tal-Afrika t'Isfel]]
*[[Siti tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Kondoa]]
*[[Siti tat-Tusi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skojjattlu tal-art ta' Tian Shan]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Skoll tal-Qroll tal-Belize]]
*[[Skorba]]
*[[Skrivan]]
*[[Socotra]]
*[[Soltaniyeh]]
*[[Songo Mnara]]
*[[Sophia Loren]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Sophie Liebknecht]]
*[[Söyembikä]]
*[[Speicherstadt]]
*[[Spinalonga]]
*[[Sputnik 5]]
*[[Stari Ras]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Stone Town]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Subak]]
*[[Sulaiman-Too]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]
*[[Surtsey]]
*[[Susa]]
*[[Svaneti]]
*[[Svetlana Antonovska]]
*[[Sviyazhsk]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Ħaġrat]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Tadrart Acacus]]
*[[Taħdit]]
*[[Taishan]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Takht-e Soleyman]]
*[[Takkanot Shum]]
*[[Tallinn]]
*[[Tamgaly]]
*[[Tanġier]]
*[[Taos Pueblo]]
*[[Taputapuātea]]
*[[Tarraco]]
*[[Tassili n'Ajjer]]
*[[Tchogha Zanbil]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru Ruman ta' Orange]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
*[[Tebe (Eġittu)]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempji ta' Ħal Tarxien]]
*[[Tempju ta' Mahabodhi]]
*[[Tempju ta' Preah Vihear]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
*[[Tempju tal-Għar ta' Dambulla]]
*[[Tempju u Ċimiterju ta' Konfuċju u l-Villa tal-Familja Kong f'Qufu]]
*[[Teotihuacan]]
*[[Tequila (Belt)]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
* [[Tétouan]]
*[[Teżawru]]
*[[Theobald Boehm]]
*[[Theodore Géricault]]
*[[Thimlich Ohinga]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
* [[Timgad]]
* [[Tina Turner]]
* [[Tinetto]]
* [[Tino]]
* [[Tinqix fuq il-Blat f'Alta]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tinqix fuq il-Blat fir-Reġjun ta' Ha'il]]
*[[Tinqix fuq il-Blat ta' Dazu]]
*[[Tinqix ta' Bisotun]]
*[[Tipasa]]
*[[Tiryns]]
*[[Tiya]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Toledo]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Tomiri]]
*[[Toroq tal-Ħarir: il-Kuritur ta' Zarafshan-Karakum]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Torri ta' Londra]]
*[[Torri tax-Xebba (Baku)]]
*[[Torrijiet residenzjali tas-Svan|Torrijiet Residenzjali tas-Svan]]
*[[Toruń]]
*[[Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco]]
*[[Tpittir fuq il-Blat tal-Baċir Mediterran Iberiku]]
*[[Třebíč]]
*[[Trinidad, Kuba]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tsodilo]]
*[[Tulou ta' Fujian|''Tulou'' ta' Fujian]]
*[[Tumbati Ċerimonjali tal-Ħamrija ta' Hopewell]]
*[[Tumbati Funebri ta' Dilmun]]
*[[Tumbati Monumentali tal-Ħamrija ta' Poverty Point]]
*[[Turan]]
*[[Tutankhamun]]
*[[Tyre]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Úbeda]]
* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku]]
*[[Università ta' Al-Qarawiġin|Università ta' Al-Qarawijin]]
*[[Università ta' Coimbra]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[['Uruq Bani Mu'arid]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Vasco da Gama]]
*[[Vat Phou]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Via Appia]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Villaġġi Antiki tat-Tramuntana tas-Sirja]]
*[[Villaġġi bil-Knejjes Iffortifikati f'Transilvanja]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Vlkolínec]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Volubilis]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]
*[[Vulkani ta' Kamchatka]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
* [[Wadi Al-Hitan]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Wales]]
*[[Weimar Klassika]]
*[[Werrej]]
*[[Wied Superjuri tar-Renu Nofsani]]
*[[Wied t'Isfel tal-Awash]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Loire]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied ta' M'zab]]
*[[Wied ta' Qadisha]]
*[[Wied ta' Viñales]]
*[[Wied tal-Fondoq il-Kbir]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wismar]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xanadu]]
* [[Xanthos]]
* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xidi]]
*[[Xmara Omo]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]]
*[[Xjenza spazjali]]
*[[Xtatol]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yagul]]
* [[Yana Zinkevych]]
* [[Yangdong]]
* [[Yarmak]]
* [[Yaroslavl]]
* [[Yazd]]
* [[Yeni-Kale]]
* [[Yin Xu]]
* [[Yllka Mujo]]
* [[Yogyakarta]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żapoteki]]
* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
* [[Żona Kulturali ta' Ḥimā]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku ta' Huanglong]]
*[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku tal-Wied ta' Jiuzhaigou]]
*[[Żona ta' Interess Xeniku u Storiku ta' Wulingyuan]]
*[[Żona ta' Konservazzjoni ta' Ngorongoro]]
*[[Żona tat-Tpittir fuq il-Blat ta' Chongoni]]
*[[Żoni Protetti tar-Reġjun tal-Fjuri tal-Kap]]
*[[Żoni Protetti tat-Tliet Xmajjar Paralleli ta' Yunnan]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żoni Storiċi ta' Gyeongju]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zabid]]
* [[Zacatecas (belt)]]
* [[Zagori]]
* [[Zamość]]
* [[Žatec]]
* [[Žehra]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
* [[Zlata Kolarić-Kišur]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]
*[[Zsuzsanna Lorántffy]]</text>
      <sha1>skgl2otd3tkuxrtfklhx06n3ev8j88z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mudell:PaġnaPrinċipali/Avvenimenti</title>
    <ns>10</ns>
    <id>25872</id>
    <revision>
      <id>318832</id>
      <parentid>317968</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T15:52:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>aġġornament ħafif</comment>
      <origin>318832</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1127" sha1="1m9t9nlehkacg44kxa86atwr2haxpsl" xml:space="preserve">&lt;div class=&quot;main-box-section&quot;&gt;Taħriġ għal edituri ġodda tal-Wikipedija&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;main-box-content&quot;&gt;[[Stampa:We_Can_Edit.jpg|180px|lemin|Trid issir editur tal-Wikipedija?]]'''Trid issir editur tal-Wikipedija?''' Il-kontributuri regolari tal-Wikipedija jissejħu edituri. Editorjalment, din l-enċiklopedija hija miftuħa u ħielsa għal kollox. Xorta waħda hemm bżonn jitħaddmu linji gwida biex is-servizz ikun ta' livell mistenni minn sors t'informazzjoni affidabbli. Jekk tixtieq titgħallem kif ittejjeb il-Wikipedija — sew bil-Malti kif ukoll b'lingwi oħra — tista' tattendi xi waħda mis-sessjonijiet ta' taħriġ online bla ħlas organizati minn [[meta:Wikimedia Community User Group Malta|Wikimedia Community Malta]].&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;main-footer&quot;&gt; 
* '''[http://wikimalta.org/wpk IRREĠISTRA ISSA: WikiProġett KAŻINI]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;''taħriġ f'Jannar - aktar tagħrif dalwaqt&lt;/small&gt;
Ara wkoll: [[commons:Commons:Wiki_Loves_Earth_2024_in_Malta|Wiki Loves Earth]] + [[commons:Commons:Wiki_Loves_Folklore_2024_in_Malta|Folklore]] + [[commons:Wiki_Loves_Monuments_2024_winners#Malta|Monuments]]&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>1m9t9nlehkacg44kxa86atwr2haxpsl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Formula 1</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27587</id>
    <revision>
      <id>318846</id>
      <parentid>283464</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T20:52:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>181.3.89.57</ip>
      </contributor>
      <origin>318846</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9541" sha1="pttiz8i4bou3xx78rnfxxt0szqccrg5" xml:space="preserve">
[[Stampa:New era F1 logo.png|daqsminuri|252px|Il-logo tal-Formula Wieħed]]
[[Stampa:Mercedes W 196 mit 3-l-Motor (Fangio) 1986-08-16.jpg|daqsminuri|252px|Immaġni tal-Mercedes Benz W196 li biha Juan Manuel Fangio rebaħ it-titli tal-1954 u tal-1955.]]
[[Stampa:Max Verstappen - Nagy Futam 2018 (2) - 26977010587.jpg|daqsminuri|252px|[[Max Verstappen]] rebaħ l-ewwel kampjonat tiegħu u sar l-ewwel ċampjin Olandiż fil-Formula Wieħed fl-istaġun li għadda wara li għeleb is-seba' darbiet ċampjin [[Lewis Hamilton]] fl-aħħar tellieqa]]{{Wikifikazzjoni}}
Il-'''Formula Wieħed''' (magħruf ukoll bħala '''Formula 1''', '''Formula One''' jew '''F1''') huwa tip ta’ [[motorsport]]. It-timijiet jikkompetu f’serje ta’ tiġrijiet tal-Grand Prix, li jsiru f’pajjiżi differenti madwar id-dinja. Uħud mill-aktar tiġrijiet popolari jsiru f'[[Monako]], il-[[Ġappun]], l-[[Italja]] u l-[[Renju Unit|Inglilterra]]. Il-karozzi jgħaġġlu ħafna, u jilħqu veloċitajiet sa 350 kilometru fis-siegħa (220 mil fis-siegħa). Il-kampjonat intrebaħ bosta drabi minn timijiet differenti bħall-[[McLaren]], [[Ferrari]] u [[Williams]]. It-timijiet jistgħu jikkonsistu minn 600 persuna, li kollha jingħaqdu flimkien kull tmiem il-ġimgħa tat-tellieqa, u bl-użu ta' kull kompetenza individwali tagħhom jippruvaw jiksbu l-aħjar riżultat - ir-rebħa. Is-sewwieq u t-tim rebbieħ jiksbu ħamsa u għoxrin punt kull wieħed lejn il-Kampjonat tas-Sewwieqa u tal-Kostrutturi. It-timijiet jikkonsistu minn sewwieqa, sewwieqa tal-ittestjar, prinċipal tat-tim, mekkaniċi, inġiniera, u disinjaturi. Ir-rebħ ta’ tellieqa teħtieġ pożizzjoni tajba ta’ kwalifika, strateġija bla difetti, pitstops perfetti u karozza veloċi. Jekk ikollok l-aktar poles (l-ewwel post) fi staġun tirċievi trofew. Din ġiet miżjuda fl-2014.

Is-sewwieqa jitħallsu salarji u flus kbar biex jirriskjaw ħajjithom kull darba li jidħlu fil-karozza bħala pilota tal-F1. Bħal kull tip ta’ tlielaq tal-[[Motorsport]], il-perikli assoċjati mal-Formula Wieħed huma kbar. Għalhekk, hemm ħafna miżuri ta' sikurezza. Is-sewwieqa jilbsu 4 saffi ta' lbies li ma jħallux in-nar jgħaddi. Dawn magħmulin minn materjal reżistenti għan-nar imsejjaħ Nomex. L-Elmu jew Helmet tas-sewwieqa għandu jkun kapaċi jirreżisti fjamma ta' 800 grad Celsius għal mill-inqas 45 sekonda, kif ukoll forzi kbar ta gravita'. L-elmi tant huma b'saħħithom li jistgħu jinstaqu minn fuqhom minn trakkijiet mingħajr ma ssirilhom ebda ħsara. Il-fibra tal-karbonju hija l-materjal ideali għall-karozzi tal-Formula Wieħed, peress li hija ħafifa u b'saħħitha. Mill-2018, ġiet implimentata il-'Halo' li tkun fuq il-kabina tas-sewwieq u tipproteġihom minn kull tip ta' affarijiet jew biċċiet ta' karozza li tista tolqot lis-sewwieq f'rasu. Minħabba dan, il-karozzi huma għaljin ħafna biex jinbnew u jissewwew. Id-disinn tal-karozzi jvarja minn tim għal tim. Kull tim għandu żewġ daħliet fil-kampjonat, li jfisser żewġ karozzi biex jibnu, wieħed għal kull sewwieq. It-tajers provduti huma Pirelli - li jassiguraw li kull karozza jkollha t-tajer it-tajjeb għall-kundizzjonijiet tat-temp differenti. Is-sewqan fix-xita huwa meqjus bħala ħila importanti fil-Formula Wieħed, peress li l-karozzi jkunu aktar diffiċli biex jinstaqu.

L-assoċjazzjoni li tmexxi l-Formula Wieħed, l-FIA, hija bbażata fi Franza. Għalkemm il-Formula Wieħed huwa ‘negozju ta’ biljun dollaru’, tnaqqis fil-figuri ta’ telespettaturi u attendenza fit-tiġrijiet wassal lill-FIA biex tagħmel numru ta’ bidliet fir-regoli f’dawn l-aħħar snin. Dawn il-bidliet huma maħsuba biex jagħmlu t-tiġrijiet aktar interessanti, sabiex aktar nies jaraw l-F1 fuq it-televiżjoni.

== Tiġrijiet tal-Formula Wieħed ==
Grand Prix tal-Formula Wieħed huwa avveniment tal-karozzi. Il-Grand Prix isir fi tmiem il-ġimgħa. Hemm żewġ sessjonijiet ta’ prattika nhar il-Ġimgħa. Nhar is-Sibt, ikun hemm sessjoni oħra ta’ prattika, u mbagħad is-sessjoni ta’ kwalifikazzjoni warajha. It-tellieqa ssir nhar il-Ħadd. Il-Grand Prix tal-Formula Wieħed jitmexxew taħt ir-regoli u l-kontroll tal-[[Fédération Internationale de l'Automobile|Fédération Internationale de l'Automobile (FIA)]]. Tipikament, serje ta’ kategroiji inqas tal-FIA, bħall-[[Formula 2|Formula Tnejn]], jiġru wkoll matul il-weekend.

It-tiġrija nnifisha ssir il-Ħadd wara nofsinhar (il-Ħadd bil-lejl f'[[Singapor]], il-[[Baħrejn]] u [[Emirati Għarab Magħquda|Abu Dhabi]]). Tletin minuta qabel il-ħin tat-tellieqa, il-karozzi jitlestu fuq it-trakka. Jistgħu jagħmlu bosta dawriet ta' tisħin jekk jixtiequ. Meta jkunu lesti, huma jingħaqdu fuq il-grid tal-bidu fl-ordni li kkwalifikaw. Fil-ħin tat-tellieqa, aħdar jixgħel biex jibda d-dawra tal-formazzjoni. Id-dawra tal-formazzjoni hija dawra bil-mod madwar iċ-ċirkwit. Il-karozzi jsaħħnu l-magni u t-tajers, u s-sistemi kollha jiġu kkontrollati. Il-karozzi jirritornaw lejn il-post tal-grid assenjat tagħhom u jieqfu. Il-bidu jissejjaħ bidu wieqaf (standing start).

Is-sistema tad-dawl tal-bidu hija sett ta' ħames dwal ħomor immuntati fuq il-linja tal-bidu/finitura. Id-dwal ħomor jixegħlu wieħed kull darba, sakemm il-ħames dwal ħomor ikunu mixgħula. Imbagħad hemm dewmien qasir ta' ftit sekondi. Imbagħad id-dwal ħomor jintfew u tibda t-tellieqa. Id-dewmien huwa differenti kull darba biex iżomm lis-sewwieqa milli jobsru meta se tibda t-tellieqa.
[[Stampa:2015 Malaysian GP opening lap.jpg|daqsminuri|236x236px|Bidu ta’ tiġrija tal-F1]]
It-tul tat-tiġrija huwa mill-inqas 305 kilometru. L-inqas dawriet meħtieġa biex tiġri mill-inqas 305 km hija determinata għal kull ċirkwit. L-unika tiġrija li hija differenti hija ta' [[Monako]]. Hemmhekk, it-tellieqa hija stabbilita għal 78 dawra għal 206.5 km.

Il-ħin tat-tiġrija ma jistax jaqbeż is-sagħtejn. Wara sagħtejn, it-tellieqa tintemm meta l-karozza fl-ewwel post tgħaddi l-linja finali. It-tiġrija tista' wkoll titwaqqaf fil-qosor tad-distanza sħiħa għal raġunijiet ta' sigurtà jekk il-kundizzjonijiet ikunu ħżiena.

It-timijiet m'għadhomx jitħallew jagħtu l-fjuwil lill-karozzi tagħhom waqt it-tiġrija. Il-karozzi jridu jibdew it-tellieqa b’biżżejjed fjuwil biex itemmu d-distanza sħiħa tat-tellieqa.

Fil-passat, iż-żieda tal-fjuwil fil-karozza waqt il-pitstops kienet permessa. L-ammont ta’ fjuwil li tim kien iżid fil-karozza kien parti mill-istrateġija tat-tiġrija. Inqas fjuwil jagħmel il-karozza eħfef u għalhekk tkun aktar mgħaġġla. Iżda aktar pit stops ikunu meħtieġa biex jiżdied il-fjuwil.

== Sistema tal-Punti ==
Il-punti jingħataw lis-sewwieqa u t-timijiet skont fejn jispiċċaw it-tellieqa. Ir-rebbieħ jirċievi 25 punt, it-tieni post 18-il punt, bi 15, 12, 10, 8, 6, 4, 2 u 1 punt għall-pożizzjonijiet 3 sa 10 u punt bonus għal min jagħmel l-iktar dawra veloċi għal kull sewwieq li jispiċċa. f’pożizzjoni ta’ punti (L-ewwel sal-għaxar). Jekk tiġrija titwaqqaf qabel ma tkun tlestiet 75% tad-distanza tat-tiġrija skedata, il-punti mogħtija jinqatgħu bin-nofs. Jekk żewġ sewwieqa jew aktar jispiċċaw fl-istess pożizzjoni, il-premjijiet u l-punti jingħaddu flimkien u jinqasmu b’mod ugwali għal dawk is-sewwieqa kollha li jkunu ndaqs. Il-kostrutturi jirċievu punti kif ukoll is-sewwieqa. Kull kostruttur jirċievi l-istess ammont ta 'punti li ż-żewġ sewwieqa tagħhom qalgħu.

Ir-rebbieħ tal-Kampjonat tas-Sewwieq annwali huwa s-sewwieq bl-aktar punti. L-istess jgħodd għall-Kampjonat tal-Kostrutturi. Jekk żewġ sewwieqa jew aktar (jew kostrutturi) għandhom l-istess numru ta' punti, tintuża sistema tie breaker. Dak li għandu l-aktar rebħ huwa kklassifikat ogħla. Jekk in-numru ta’ rebħiet ikun l-istess, imur għal dak li spiċċa l-aktar fit-tieni post, it-tielet, eċċ.

Fil-passat, intużaw sistemi oħra ta' punti. Barra minn hekk, ma kienx hemm tiġrijiet matul l-istaġun daqs illum. Fis-snin bikrija, kien hemm staġuni b'seba' tiġrijiet biss. Meta l-F1 bdiet fl-1950, ingħataw biss tmien punti lir-rebbieħ. Għall-ewwel għaxar snin tal-F1, ingħata punt addizzjonali għall-iktar dawra mgħaġġla, li reġgħet ġiet miżjuda mill-ġdid fl-2019.
== Sewwieqa tal-Formula Wieħed ==
B'kollox kien hemm 770 sewwieq tal-Formula Wieħed minn 40 nazzjonalità differenti li pparteċipaw f’mill-inqas waħda mill-1,054 tiġrija tal-Kampjonat tad-Dinja tal-FIA mill-ewwel avveniment, il-Grand Prix Brittaniku tal-1950. (Sa Abu Dhabi 2021)

Is-seba’ darbiet champions [[Michael Schumacher]] u [[Lewis Hamilton]] għandhom ir-rekord tal-aktar kampjonati. Hamilton għandu wkoll ir-rekord tal-aktar rebħiet b’101, l-aktar pole positions b’101, l-aktar punti b’4096.5, u l-aktar podju b’179. [[Kimi Räikkönen]] ipparteċipa f’aktar Grands Prix minn ħaddieħor (350) u għandu wkoll rekord tal-aktar Grand Prix li beda (346). Ir-[[Renju Unit]] huwa l-aktar pajjiż rappreżentat, li pproduċa 163 sewwieq.

Ħafna minn dawn is-sewwieqa jekk mhux kollha jibdew minn kategoriji baxxi, bħall-karting, meta jkunu għadhom tfal, sakemm jilħqu kategoriji għoljin u eventwalment jiġu promossi għall-F1. Mill-2015, is-sewwieqa jridu jkollhom mill-inqas 18-il sena biex ikunu jistgħu jikkompetu fil-Formula Wieħed, skont is-Super License. Dan sar wara li [[Max Verstappen]] ingħaqad mal-F1 fl-età ta’ 16-il sena biss, li wassal lill-FIA biex tibdel ir-regoli.

[[Kategorija:Sport]]
[[Kategorija:Tlielaq tal-karozzi]]</text>
      <sha1>pttiz8i4bou3xx78rnfxxt0szqccrg5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Oċeanja</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30723</id>
    <revision>
      <id>318839</id>
      <parentid>318732</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:12:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Referenzi */</comment>
      <origin>318839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44284" sha1="5hfh22pzl5nviehj2c0xrri6h44vx7i" xml:space="preserve">[[Stampa:Sydney Opera House - Dec 2008.jpg|daqsminuri|279x279px|It-Teatru tal-Opri ta' Sydney billejl.]]
L-Organizzazzjoni tan-[[Ġnus Magħquda|Nazzjonijiet Uniti]] għall-[[Edukazzjoni]], ix-[[Xjenza]] u l-[[Kultura]] ([[UNESCO]]) iddeżinjat 37 [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO fl-[[Oċeanja]]. Din fiha 14-il pajjiż, fosthom il-[[Gżejjer Marshall]], il-[[Gżejjer Solomon]], [[New Zealand]], [[Vanwatu|Vanuatu]], l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] ([[Hawaii]]), ir-[[Renju Unit]] (il-[[Gżejjer Pitcairn]]), [[Papwa Gwinea l-Ġdida|Papua New Guinea]], [[Franza]] ([[New Caledonia]] u l-[[Polineżja Franċiża]]), [[Fiġi]], l-[[Stati Federati tal-Mikroneżja|Istati Federati tal-Mikroneżja]], [[Kiribati]], iċ-[[Ċili|Ċilì]] ([[Rapa Nui]]), [[Palaw|Palau]], u l-maġġoranza tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li jinsabu fl-[[Awstralja]].

L-ewwel tliet Siti ta' Wirt Dinji mir-reġjun kienu l-[[Skoll il-Kbir tal-Qroll|Iskoll il-Kbir tal-Qroll]], il-[[Park Nazzjonali ta' Kakadu]] u l-[[Lagi ta' Willandra]], li tniżżlu fl-1981, tliet snin wara l-ħolqien tal-lista.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.australiangeographic.com.au/journal/australias-world-heritage-sites.htm|titlu=Australia's World Heritage sites - Australian Geographic|data=2013-10-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-09-06|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20131005153445/http://www.australiangeographic.com.au/journal/australias-world-heritage-sites.htm|arkivju-data=2013-10-05|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Ir-reġjun fih l-ikbar tliet Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fid-dinja: iż-[[Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix]], [[Papahānaumokuākea]], u l-Iskoll il-Kbir tal-Qroll. Barra minn hekk, iż-[[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]] hija waħda mill-uniċi żewġ siti li jissodisfaw saħansitra seba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO minn għaxra (is-sit l-ieħor huwa l-[[Muntanja Tai]] fiċ-[[Ċina]]).

Kull sena, il-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO jista' jiddeżinja siti ġodda fil-lista, jew ineħħi s-siti li ma jissodisfawx iktar il-kriterji tal-għażla tal-UNESCO. L-UNESCO tiddeżinja s-siti abbażi ta' għaxar kriterji tal-għażla; kull sit irid jissodisfa mill-inqas wieħed mill-għaxar kriterji. Il-kriterji (i) sa (vi) huma kulturali, filwaqt li l-kriterji (vii) sa (x) huma naturali. Is-siti &quot;mħallta&quot; huma siti li jissodisfaw kriterji bħala sit kulturali u bħala sit naturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/criteria/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - The Criteria for Selection|data=2016-06-12|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-17|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20160612152223/https://whc.unesco.org/en/criteria/|arkivju-data=2016-06-12|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/nominations/|titlu=World Heritage List Nominations. UNESCO.|sit=web.archive.org|lingwa=en|data-aċċess=|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20100627033420/http://whc.unesco.org/en/nominations/|arkivju-data=2010-06-27|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

Il-Kumitat tal-Wirt Dinji jista' jispeċifika wkoll li sit jinsab fil-periklu, u jikkwota &quot;kundizzjonijiet li jheddu l-istess karatteristiċi tal-għażla tal-UNESCO li wasslu biex is-sit jitniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://whc.unesco.org/en/158/|titlu=UNESCO World Heritage Centre - World Heritage in Danger|data=2021-01-13|sit=web.archive.org|data-aċċess=2023-09-06|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20210113072850/http://whc.unesco.org/en/158/|arkivju-data=2021-01-13|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; Fl-2013, il-[[Kumitat tal-Wirt Dinji]] żied il-[[Lvant ta' Rennel]] fil-lista ta' siti fil-periklu minħabba t-theddida tal-attivitajiet tal-qtugħ tas-siġar li kienet qed ixxekkel il-valur universali straordinarju tas-sit.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/news/1034/|titlu=World Heritage Committee inscribes East Rennell on the List of World Heritage in Danger|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;

== Siti ta' Wirt Dinji ==
NB: * Siti transnazzjonali (bl-asterisk)
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Sit
!Ritratt
!Post
!Kriterji tal-Għażla
!Sena tad-deżinjazzjoni
!Deskrizzjoni
|-
![[Park Nazzjonali ta' Kakadu]]
|[[Stampa:Kakadu_2432.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kakadu_2432.jpg|alt=Waterfall falling over rocky escarpment|224x224px]]
|Territorju tat-Tramuntana
|i, vi, vii, ix, x (imħallat)
|1981
|L-[[Aboriġini]] Awstraljani ilhom jgħixu f'Kakadu għal iktar minn 50,000 sena. It-tinqix fuq il-blat u t-tpittir fl-għerien li jmorru lura eluf ta' snin jagħtu ħjiel dwar il-ħajja tas-soċjetajiet [[Preistorja|preistoriċi]] tal-kaċċaturi-ġemmiegħa, b'tradizzjonijiet li għadhom jeżistu sal-lum. L-arti fuq il-blat turi [[Bniedem|bnedmin]] u [[Annimal|annimali]], inkluż xi speċijiet li ilhom estinti. Mill-perspettiva naturali, il-park iħaddan firxa wiesgħa ta' ekosistemi, fosthom boskijiet tas-savanna, foresti fil-beraħ, pjanuri tal-għargħar, mangrovji, artijiet imtajna tal-mareat, kosti, u foresti tal-monsoons. L-artijiet mistagħdra huma protetti bħala siti ta' [[Ramsar]]. Il-park jospitaw bosta speċijiet ta' [[Għasfur|għasafar]], rettili u ħut. Saru modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit fl-1987, fl-1992 u fl-2011. Fl-istampa jidhru l-[[Kaskati ta' Jim Jim]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/147/|titlu=Kakadu National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
|[[Stampa:Coral_Outcrop_Flynn_Reef.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coral_Outcrop_Flynn_Reef.jpg|alt=Different types of corals, underwater photo|150x150px]]
|Queensland
|vii, viii, ix, x (naturali)
|1981
|L-Iskoll il-Kbir tal-Qroll, estiż fuq 2,000 km (1,200 mil) tul il-kosta ta' Queensland, huwa l-ikbar sistema ta' skoll tal-qroll fid-dinja u l-iżjed wieħed estensiv. Jikkonsisti minn madwar 2,500 skoll tal-qroll individwali u mijiet ta' gżejjer u qaliet tar-ramel. L-Iskoll il-Kbir tal-Qroll huwa rikk fil-[[bijodiversità]] tal-ispeċijiet tal-baħar, b'400 tip ta' qroll, 1,500 speċi ta' ħut, u 4,000 tip ta' mollusk. Fih jgħixu wkoll speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni bħad-[[dugongu]] u l-fekruna l-ħadra tal-baħar. L-Iskoll il-Kbir tal-Qroll ilu jinbidel tul il-millenji. Il-bidliet fil-livell tal-baħar matul il-glaċjazzjoni Kwarternarja jidhru fil-qroll l-antik. Illum il-ġurnata, l-iskoll tal-qroll qed jissawwar bl-erożjoni u bit-[[tibdil fil-klima]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/154/|titlu=Great Barrier Reef|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Lagi ta' Willandra|Reġjun tal-Lagi ta' Willandra]]
|[[Stampa:Willandra_Lakes.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Willandra_Lakes.png|alt=Aerial photograph of dried lake beds, with numbers indicating individual lakes|187x187px]]
|New South Wales
|iii, viii (imħallat)
|1981
|Ir-reġjun fih fost l-eqdem evidenza ta' okkupazzjoni tal-bniedem modern 'il barra mill-[[Afrika]]. Il-lagi kienu jeżistu matul il-Plejstoċen u nixfu madwar 18,500 sena ilu; minn dak iż-żmien 'l hawn, iż-żona ma tantx ġiet disturbata. L-arkeologi sabu l-fdalijiet tal-kremazzjoni li jmorru lura għal madwar 40,000 sena ilu, kif ukoll għodod bikrin tal-ġebel, u fossili ta' marsupjali ġganteski. Is-sedimenti tal-lagi jagħtu ħjiel dwar it-tibdil fil-klima u l-ambjent fl-aħħar 100,000 sena, b'ċikli ta' perjodi glaċjali u interglaċjali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/167/|titlu=Willandra Lakes Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja]]
|[[Stampa:Cradle_mountain_foothills_-_tasmania.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cradle_mountain_foothills_-_tasmania.jpg|alt=Landscape with mountains and shrubs|150x150px]]
|Tażmanja
|iii, iv, vi, vii, viii, ix, x (imħallat)
|1982
|Oriġinarjament is-sit kien imsejjaħ bħala l-Parks Nazzjonali tal-Punent taż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja u mbagħad saru erba' modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit, l-aħħar waħda fl-2013. Is-sit ikopri parti mdaqqsa tal-gżira tat-Tażmanja. Il-pajsaġġ issawwar mill-glaċjazzjoni Kwaternarja u l-art issa hija miksija b'foresti tropikali miti. Hemm bosta formazzjonijiet karstiċi fuq l-art. L-ammont kbir ta' xita li tinżel jirriżulta f'sistemi kbar ta' xmajjar. Abbażi tal-iskavi fl-[[Għar ta' Kutikina]], l-Aboriġini Awstraljani ilhom jgħixu fl-inħawi mill-inqas minn 21,000 sena ilu.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/181/|titlu=Tasmanian Wilderness|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
!Grupp ta' Gżejjer tal-[[Gżira ta' Lord Howe]]
|[[Stampa:Balls_Pyramid,_Lord_Howe_Marine_Park_1008.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Balls_Pyramid,_Lord_Howe_Marine_Park_1008.jpg|alt=A pyramidal-shaped islet|150x150px]]
|New South Wales
|vii, x (naturali)
|1982
|Il-grupp ta' gżejjer u gżejriet vulkaniċi madwar 570 kilometru (350 mil) lil hinn mill-art kontinentali għandu bijodiversità rikka u jospita diversi speċijiet endemiċi, bħall-gallozza tal-Gżira ta' such as the Lord Howe. Il-fażmid tal-Gżira ta' Lord Howe, l-ikbar insett b'għamla ta' zokk żgħir, kien maħsub li kien estint iżda reċentement ġie skopert mill-ġdid fuq il-gżejra tal-Piramida ta' Ball (fl-istampa). Il-gżejjer huma siti importanti fejn ibejtu l-għasafar, fosthom il-kangu ta' Providence u l-għasfur tat-tropiċi ta' denbu aħmar. L-ilmijiet ta' madwar il-gżejjer isostnu l-iżjed skolli tal-qroll fin-Nofsinhar u jirrappreżentaw punt fejn hemm speċijiet tropikali u miti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/186/|titlu=Lord Howe Island Group|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Foresti Tropikali ta' Gondwana|Foresti Tropikali ta' Gondwana tal-Awstralja]]
|[[Stampa:Box_Log_Falls.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Box_Log_Falls.jpg|alt=A waterfall in a rainforest|200x200px]]
|New South Wales, Queensland
|viii, ix, x (naturali)
|1986
|Is-sit jinkludi 41 żona protetta (fl-istampa jidher il-[[Park Nazzjonali ta' Lamington]]), l-iktar tul il-Ponta l-Kbira fil-Grigal tal-Awstralja. Mill-perspettiva [[Ġeoloġija|ġeoloġika]], iż-żona toħroġ fid-dieher il-proċessi bħall-ħolqien ta' marġni kontinentali ġodda wara t-tifrik u s-separazzjoni tas-superkontinent ta'  [[Gondwana]]. Il-foresti subtropikali jospitaw speċijiet ta' pjanti, bħal felċi, li kienu prominenti fis-siġar karboniferi jew ''Araucarias'' li oriġinaw fil-[[Ġurassiku]]. Peress li l-foresti tropikali huma frammentati, id-distanza bejniethom qed tikkontribwixxi għall-ispeċjazzjoni tal-ispeċijiet ta' annimali u ta' pjanti. Modifika sinifikanti fiż-żona ta' lqugħ saret fl-1994.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/368/|titlu=Gondwana Rainforests of Australia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Uluru|Park Nazzjonali ta' Uluṟu-Kata Tjuṯa]]
|[[Stampa:UluruClip3ArtC1941.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:UluruClip3ArtC1941.jpg|alt=Aerial photo of Uluru and Kata Tjuta rock formations|150x150px]]
|Territorju tat-Tramuntana
|v, vi, vii, viii (imħallat)
|1987
|Il-pajsaġġ kulturali huwa dominat mill-ġebel ramli monolitiku ta' Uluru (fuq quddiem fl-istampa) u l-formazzjoni tal-blat ta' Kata Tjuta (fl-isfond fl-istampa) li huma sinifikanti spiritwalment għall-poplu Aṉangu, u jiffurmaw parti mis-sistema tat-twemmin tat-''tjukurpa''. Iż-żewġ formazzjonijiet huma magħrufa wkoll għas-sbuħija xenika tagħhom. Mill-perspettiva ġeoloġika, iż-żewġ formazzjonijiet joħorġu fid-dieher proċessi kajmana ta' erożjoni b'għamla ta' xehda. Oriġinarjament imniżżel bħala l-Park Nazzjonali ta' Uluru, is-sit ġie mmodifikat fl-1994 biex jitqiesu wkoll il-kriterji kulturali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/447/|titlu=Uluru-Kata Tjuta National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
|[[Stampa:Daintree_National_Park.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Daintree_National_Park.jpg|alt=Dense rainforest scene, with a small pool surrounded by ferns and moss-laden rocks|150x150px]]
|Queensland
|vii, viii, ix, x (naturali)
|1987
|Is-sit ikopri madwar 450 kilometru (280 mil) ta' foresti tropikali mifruxa tul il-Medda Diviżorja l-Kbira. Il-foresti, li ilhom jippersistu minn żmien Gondwana, fihom livell eċċezzjonali ta' bijodiversità, b'iżjed minn 500 speċi endemika u bl-ogħla konċentrazzjoni ta' speċijiet ta' pjanti primittivi fid-dinja, fosthom felċi u ċikadi. Fost l-annimali, hemm bosta speċijiet ta' għasafar u ta' marsupjali. Permezz tal-foresti tal-mangrovji jiffurmaw kontinwità terrestri mal-Iskoll il-Kbir tal-Qroll. Fl-istampa jidher il-[[Park Nazzjonali ta' Daintree]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/486/|titlu=Wet Tropics of Queensland|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Bajja tal-Klieb il-Baħar]], il-Punent tal-Awstralja
|[[Stampa:Stromatolites_in_Sharkbay.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Stromatolites_in_Sharkbay.jpg|alt=Scattered small black mounds growing in an area of shallows by the sea|150x150px]]
|Punent tal-Awstralja
|vii, viii, ix, x (naturali)
|1991
|Is-saff tal-qiegħ tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar għandu l-ikbar żona ta' mergħat tal-ħaxix tal-baħar u l-iżjed waħda rikka fid-dinja, fejn jgħixu d-dugongi fil-periklu ta' estinzjoni. Il-Pixxina ipersalina ta' Hamelin (fl-istampa) fiha l-iżjed kolonja abbundanti u diversifikata ta' [[Stromatolit|stromatoliti]] ħajjin fid-dinja, li jipprovdu wħud mill-iżjed rekords bikrin ta' ħajja fid-Dinja. Fuq l-art, iż-żona tirrappreżenta l-punt fejn jiltaqgħu l-veġetazzjoni Eremea arida, dominata minn speċijiet ta' akaċja, u l-veġetazzjoni miti tal-Lbiċ, dominata minn speċijiet ta' ewkaliptu. Iż-żona tospita speċijiet mhedda bħall-boodie, il-walibi ħamrani, il-walibi tal-istrixxi, il-ġurdien ta' Gould, u l-bandicoot tal-istrixxi tal-Punent.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/578/|titlu=Shark Bay, Western Australia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
!K’gari ([[Gżira ta' Fraser]])
|[[Stampa:Fraser_Island_view_from_Indian_Head.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fraser_Island_view_from_Indian_Head.jpg|alt=A grassy hilltop overlooking a shallow sand beach, with thick forests in the backgroun|150x150px]]
|Queensland
|vii, viii, ix (naturali)
|1992
|B'tul ta' 122 kilometru (76 mil), il-Gżira ta' Fraser hija l-ikbar gżira tar-ramel fid-dinja. Fiha bosta lagi tal-ilma ħelu u għaram tar-ramel li jilħqu l-240 metru (790 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Huwa l-unika post fid-dinja fejn il-foresti tropikali għoljin jikbru fuq ir-ramel. Il-proċess tal-formazzjoni tal-ħamrija tat-tip ''podzol'', li f'xi postijiet tifforma saffi ħoxnin 25 metru (82 pied), huwa uniku wkoll.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/630/|titlu=K&amp;rsquo;gari &amp;#x28;Fraser Island&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]] ([[Riversleigh]] / [[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte|Naracoorte]])
|[[Stampa:Thylacoleo_skeleton_in_Naracoorte_Caves.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Thylacoleo_skeleton_in_Naracoorte_Caves.jpg|alt=Upright reconstruction of a Thylacoleo skeleton inside Naracoorte Caves, its shadow cast against the cave wall|150x150px]]
|Nofsinhar tal-Awstralja, Queensland
|viii, ix (naturali)
|1994
|Iż-żewġ siti jipprovdu wħud mill-aqwa ġabriet ta' fossili li joħorġu fid-dieher l-[[evoluzzjoni]] unika tal-[[Mammiferu|mammiferi]] fl-Awstralja, li rriżultat minn kważi iżolament sħiħ għal 35 miljun sena. L-iżjed sit antik ta' Riversleigh għandu fossili minn 30 sa 10 miljun sena ilu (Ċenożojku nofsani), li jiddokumentaw il-bidliet minn foresti tropikali għal foresti nexfin u boskijiet. Is-sit ta' Naracoorte għandu fossili tal-megafawna tal-Plestjoċen, inkluż it-''Thylacoleo'' (fl-istampa) u ''Thylacine'' li ġie estint reċentement. Ir-rekord tal-fossili jitrikkeb mal-wasla tal-bnedmin fl-Awstralja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/698/|titlu=Australian Fossil Mammal Sites &amp;#x28;Riversleigh &amp;#x2f; Naracoorte&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Gżira ta' Heard|Gżejjer ta' Heard]] [[Gżira ta' McDonald|u ta' McDonald]]
|[[Stampa:ISS018-E-038182_lrg.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ISS018-E-038182_lrg.jpg|alt=Satellite image of a snow-covered volcanic peak, with a glacier running straight into the ocean|150x150px]]
|Territorju tal-Gżejjer ta' Heard u ta' McDonald
|viii, ix (naturali)
|1997
|Dawn iż-żewġ gżejjer għandhom l-unika żewġ vulkani attivi fir-reġjun sub-[[Antartika|Antartiku]], u tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO għall-valur tagħhom għar-riċerka fil-glaċjoloġija u fil-proċessi ġeomorfiċi, b'mod partikolari l-vulkaniżmu bl-iżbroffar tal-irmied u l-formazzjoni tal-qoxra oċeanika u kontinentali. Il-Gżira ta' Heard hija miksija primarjament bil-glaċieri (immaġni satellitari fl-istampa). Minħabba kemm huma remoti, l-ekosistema tagħhom ma ġietx imfixkla, u ma hemm l-ebda storja ta' impatt uman sinifikanti jew ta' xi speċi introdotta.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/577/|titlu=Heard and McDonald Islands|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Gżira ta' Macquarie]]
|[[Stampa:MacquarieIslandLusiBAY.JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:MacquarieIslandLusiBAY.JPG|alt=Large rookery of king penguins, both adult and young, on a pebbled beach, with grassy hills in background|150x150px]]
|Tażmanja
|vii, viii (naturali)
|1997
|Il-gżira tinsab bejn wieħed u ieħor f'nofs triq bejn l-Awstralja u l-Antartika fuq iż-Żona tal-Qasma ta' Macquarie. Il-gżira hija l-unika post fid-dinja fejn il-blat mis-saff ta' taħt il-qoxra (mantell) tad-Dinja qed jiġi espost attivament 'il fuq mil-livell tal-baħar fi proċess tettoniku li għadu għaddej. Dan jippermetti lir-riċerkaturi jistudjaw is-sekwenza tal-livelli tal-qoxra tad-Dinja sa 6 kilometri (3.7 mili) taħt il-qiegħ tal-oċean. Il-gżira hija post importanti għat-tnissil tal-pingwini imperjali, tal-pingwini rjali (fl-istampa), ta' erba' speċijiet ta' albatross, u tal-iljunfanti tal-baħar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/629/|titlu=Macquarie Island|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu|Żona l-Kbira tal-Muntanji l-Blu]]
|[[Stampa:Blue_mountains_-_three_sisters.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Blue_mountains_-_three_sisters.jpg|alt=Rugged sandstone cliff face with three large pinnacles, surrounded by a forested valley|150x150px]]
|New South Wales
|ix, x (naturali)
|2000
|Il-promontorju tal-ġebel ramli huwa miksi bil-foresti tas-siġar tal-ewkaliptu u joħroġ fid-dieher l-adattament evoluzzjonarju tal-[[Ġeneru (tassonomija)|ġeneru]] għal ħabitats differenti, b'foresti tropikali u b'foresti nexfin tal-isklerofilla, b'artijiet imtajna, b'artijiet mistagħdra, bi bwar tal-ħaxix, u b'artijiet bil-linjotuberi. Fl-inħawi hemm parti sostanzjali tal-bijodiversità Awstraljana, kemm bħala speċijiet ta' annimali kif ukoll bħala speċijiet ta' pjanti. Is-sit jinkludi wkoll l-unika siti tat-tkabbir ta' speċijiet relitti antiki tal-''Pherosphaera fitzgeraldii'' u tal-''Wollemia''. Fl-istampa tidher il-formazzjoni tal-blat imsejħa t-Tliet Aħwa Bniet.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/917/|titlu=Greater Blue Mountains Area|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali ta' Purnululu]]
|[[Stampa:Purnululu2.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Purnululu2.jpg|alt=Large red sandstone rock formation surrounded by shrubbery and open plains|150x150px]]
|Punent tal-Awstralja
|viii, ix (naturali)
|2003
|Il-park nazzjonali mbiegħed, ġestit bħala żona naturali selvaġġa, jinkludi l-[[Katina Muntanjuża ta' Bungle Bungle]] (fl-istampa), promontorju Devonjan li ġarrab erożjoni kbira u ssawwar bħala pajsaġġ drammatiku ta' torrijiet koniċi tal-ġebel ramli. Huwa wieħed mill-ikbar networks ta' formazzjonijiet karstiċi tal-ġebel ramli fid-dinja. Huwa importanti għall-fehim tal-proċessi tal-erożjoni u tal-formazzjoni ta' blat karstiku koniku. Il-promontorju jilħaq 250 metru (820 pied) 'il fuq mill-bwar tal-ħaxix tas-savanna tal-madwar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1094/|titlu=Purnululu National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Royal Exhibition Building]] u l-[[Ġonna ta' Carlton]]
|[[Stampa:Royal_exhibition_building_tulips_straight.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Royal_exhibition_building_tulips_straight.jpg|alt=Large cream-coloured building with central dome and grand arched entrance, fronted by flowered gardens and a tiered fountain|150x150px]]
|Victoria
|ii (kulturali)
|2004
|Mibnija biex tospita l-Fiera Internazzjonali ta' Melbourne fl-1880, ir-Royal Exhibition Building (fl-istampa) u l-ġonna tal-madwar jirrappreżentaw l-moviment tal-fieri internazzjonali tas-seklu 19 u tal-bidu tas-seklu 20, li kienu vetrini ta' innovazzjonijiet teknoloġiċi u ta' żvilupp tan-nazzjonijiet kollha. Il-kumpless ġie ddisinjat minn [[Joseph Reed]] u ospita wkoll il-Wirja Ċentenarja ta' Melbourne tal-1888. Dawn kienu l-ikbar żewġ avvenimenti internazzjonali fl-Awstralja kolonjali. Saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit fl-2010.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1131/|titlu=Royal Exhibition Building and Carlton Gardens|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Teatru tal-Opri ta' Sydney]]
|[[Stampa:Sydney_Opera_House_Sails_edit02.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sydney_Opera_House_Sails_edit02.jpg|alt=Beige and white building with seven peaked roofs, sitting on a promontory surrounded by water|150x150px]]
|New South Wales
|i (kulturali)
|2007
|It-Teatru tal-Opri, li jinsab fit-tarf ta' [[peniżola]] ppuntata lejn il-Port ta' [[Sydney]], huwa kapulavur tal-arkitettura tas-seklu 20. Ġie ddisinjat mill-[[arkitett]] [[Danimarka|Daniż]] [[Jørn Utzon]] u ġie inawgurat fl-1973. Il-binja hija sinifikanti kemm minħabba d-disinn bla preċedent kif ukoll minħabba l-innovazzjoni teknoloġika matul il-kostruzzjoni tagħha. Il-kumpless huwa magħmul minn tliet gruppi ta' strutturi interkonnessi qishom qxur tal-baħar, li jsaqqfu żewġ swali tal-ispettakli u ristorant.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/166/|titlu=Sydney Opera House|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
|[[Stampa:Freo_prison_WMAU_gnangarra-131.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Freo_prison_WMAU_gnangarra-131.jpg|alt=A large white prison building with many windows|150x150px]]
|New South Wales, Gżira ta' Norfolk, Tażmanja, Punent tal-Awstralja
|iv, vi (kulturali)
|2010
|Fis-sekli 18 u 19, l-[[Imperu Brittaniku]] ttrasporta madwar 166,000 [[raġel]], [[mara]], tifel u tifla lejn il-kolonji penitenzjarji fl-Awstralja. Minbarra piena u riabilitazzjoni, il-persuni fis-siti penitenzjarji kienu soġġetti għal xogħol sfurzat biex jibnu l-infrastruttura kolonjali. Kienu jirrappreżentaw ukoll sors sinifikanti tal-popolazzjoni ta' oriġini [[Ewropa|Ewropea]]. Fl-istess ħin, dan wassal biex il-popolazzjoni Aboriġena tiġi spustjata iktar 'il ġewwa fl-art kontinentali. Is-sit huwa magħmul minn ħdax-il komponent madwar l-Awstralja; fl-istampa jidher il-[[Ħabs ta' Fremantle]] f'[[Perth]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1306/|titlu=Australian Convict Sites|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Kosta ta' Ningaloo]]
|[[Stampa:Whale_shark_Australia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Whale_shark_Australia.jpg|alt=Side-on view of a spotted whale shark in cloudy blue water|150x150px]]
|Punent tal-Awstralja
|vii, x (naturali)
|2011
|L-ilmijiet kostali ta' Ningaloo fihom wieħed mill-itwal skolli tal-qroll qrib il-kosta. Minbarra l-iżjed minn 300 speċi ta' qroll, hemm ukoll bosta speċijiet ta' ħut, molluski u krustaċji. Kull sena, mijiet ta' klieb il-baħar balieni (fl-istampa) jikkongregaw fl-inħawi biex jieklu matul il-perjodi b'żieda ta' produttività. Il-komponent terrestri tas-sit huwa mmarkat minn karatteristiċi karstiċi tal-[[ġebla tal-ġir]], b'mod partikolari għerien li jsostnu diversità ta' speċijiet ta' annimali li jgħixu taħt l-art.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1369/|titlu=Ningaloo Coast|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Pajsaġġ Kulturali ta' Budj Bim]]
|[[Stampa:Budj_Bim_‐_Mt_Eccles_National_Park,_Victoria,_Australia_28.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Budj_Bim_%E2%80%90_Mt_Eccles_National_Park,_Victoria,_Australia_28.jpg|alt=Lake with trees growing on the shore|150x150px]]
|Victoria
|iii, v (kulturali)
|2019
|Il-pajsaġġ kulturali tal-vulkan ta' Budj Bim issawwar mill-poplu Gunditjmara matul iktar minn sitt millenji. Il-flussi tal-[[lava]], prodotti minn żbroffar, iffurmaw il-bażi ta' wieħed mill-eqdem eżempji ta' akkwakultura fid-dinja. In-nies bnew sensiela ta' reċinti, digi u kanali, biex jidderieġu l-ilma mil-lagi sabiex jonsbu u jaħsdu s-sallura tal-pinen qosra (jew ''kooyang'') li tpassi mix-xmara kull sena.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1577/|titlu=Budj Bim Cultural Landscape|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sit tat-Test Nukleari tal-Gżejjer tal-Qroll ta' Bikini]]
|[[File:BikiniAtoll.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BikiniAtoll.jpg|alt=Black-and-white snapshot of a large atomic mushroom cloud rising from the ocean|150x150px]]
|Katina ta' Ralik, il-[[Gżejjer Marshall]]
&lt;small&gt;{{coord|11.6|165.380556|format=dms|name=Bikini Atoll Nuclear Test Site}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(iv), (vi)
|2010
|Total ta' 67 test bl-armi nukleari twettqu mill-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] bejn l-1946 u l-1958, inkluż id-detonazzjoni tal-ewwel bomba tal-[[idroġenu]] fl-1952. It-testijiet kellhom konsegwenzi sinifikanti fuq is-saħħa tal-ambjent u tal-abitanti tal-madwar. L-effetti sekondarji mill-isplużjoni ta' Castle Bravo fl-1954 wasslu għall-iżjed kontaminazzjoni radjoloġika sinifikanti fl-istorja tal-Istati Uniti. Is-sit fih bosta fdalijiet viżibbli tal-effetti tal-ittestjar nukleari.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1339/|titlu=Bikini Atoll Nuclear Test Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
!Dominju tal-Kap [[Roi Mata]]
|[[File:Fele's_Cave.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Fele's_Cave.jpg|alt=Covered opening to Fels Cave on Lelepa Island, where Roy Mata died in 1265|150x150px]]
|Shefa, [[Vanwatu|Vanuatu]]
&lt;small&gt;{{coord|-17.628069|168.177719|format=dms|name=Chief Roi Mata's Domain}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(iii), (v), (vi)
|2008
|Is-sit jikkonsisti minn tliet komponenti fuq il-gżejjer ta' Efate, Lelepa u Artok li huma assoċjati ma' Roi Mata, kap ewlieni tas-seklu 13 li wettaq riformi soċjali li baqgħu rilevanti għas-soċjetà lokali kontemporanja. Is-sit jinkludi r-residenza tiegħu fl-insedjament abbandunat ta' Mangaas, is-sit ta' [[Mewt|mewtu]] fil-gżira ta' Lelepa, u s-sit fejn indifen fil-gżira ta' Artok.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1280/|titlu=Chief Roi Mata&amp;rsquo;s Domain|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Lvant ta' Rennell]]
|[[File:Dugout_canoe_Rennell.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Dugout_canoe_Rennell.jpg|alt=Man paddling a wooden dugout canoe on a flat lagoon surrounded by palm trees|150x150px]]
|Rennell u Bellona,
il-[[Gżejjer Solomon]]
&lt;small&gt;{{coord|-11.683330|160.333330|format=dms|name=East Rennell}}&lt;/small&gt;
|naturali:
(ix)
|1998
|Il-[[Gżira ta' Rennell]] hija l-ikbar gżira tal-qroll olzata fid-dinja. Hija miksija bil-foresti u fiha livelli għoljin ta' endemiżmu. Il-parti tan-Nofsinhar tal-gżira tal-qroll tinsab madwar il-laguna preċedenti tagħha, Te Nggano, li issa hija l-ikbar lag fl-[[Oċean Paċifiku]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/854/|titlu=East Rennell|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali tal-Vulkani ta' Hawaii]]
|[[File:Pāhoehoe_and_Aa_flows_at_Hawaii.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:P%C4%81hoehoe_and_Aa_flows_at_Hawaii.jpg|alt=Aerial photograph of volcanic rock, with black cold lava split by a bright river of red lava|150x150px]]
|Hawaii,
l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]
&lt;small&gt;{{coord|19.400833|-155.123611|format=dms|name=Hawaii Volcanoes National Park}}&lt;/small&gt;
|naturali:
(viii)
|1987
|Il-park jinsab fuq il-gżira ta' Hawaii u fih tnejn mill-iżjed vulkani attivi fid-dinja: [[Kilauea]] u [[Mauna Loa]]. Peress li l-attività vulkanika faċilment tista' tiġi osservata, iż-żona pprovdiet ħjiel [[Xjenza|xjentifiku]] rigward il-proċessi tal-vulkaniżmu, inkluż it-twelid tal-gżejjer ta' Hawaii.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/409/|titlu=Hawaii Volcanoes National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Gżira ta' Henderson]]
|[[Stampa:HendersonISS004-E-6793.PNG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:HendersonISS004-E-6793.PNG|183x183px]]
|[[Gżira ta' Henderson]], il-Gżejjer Pitcairn, ir-[[Renju Unit]], l-[[Oċean Paċifiku]]
24.35°S 128.31°W
|naturali: (vii), (x)
|1988
|Il-gżira hija gżira tal-qroll fin-Nofsinhar tal-Oċean Paċifiku, b'[[ekoloġija]] li kważi qatt ma ntmisset mill-bniedem. L-iżolament tagħha joħroġ fid-dieher id-dinamiki tal-[[evoluzzjoni]]. Hemm għaxar speċijiet endemiċi ta' pjanti u erba' speċijiet endemiċi ta' annimali fil-gżira.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/487/|titlu=Henderson Island|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-15}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Sit Agrikolu Bikri ta' Kuk]]
|[[File:Kuk_New_Guinea_2002.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kuk_New_Guinea_2002.jpg|alt=Satellite image of a green valley dominated by farming and agriculture|150x150px]]
|Artijiet Għoljin tal-Punent, [[Papwa Gwinea l-Ġdida|Papua New Guinea]]
&lt;small&gt;{{coord|-5.783711|144.331722|format=dms|name=Kuk Early Agricultural Site}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(iii), (iv)
|2008
|L-istħarriġiet [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] fl-Art Imtajna ta' Kuk ipprovdew evidenza ta' sistemi primittivi ta' irrigazzjoni u ta' kultivazzjoni ta' madwar 9,000 sena ilu, u b'hekk huwa wieħed mill-iżjed siti bikrin għall-iżvilupp tal-agrikoltura fid-dinja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/887/|titlu=Kuk Early Agricultural Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-06}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia|Laguni ta' New Caledonia: Diversità tal-Iskoll tal-Qroll u Ekosistemi Assoċjati]]
|[[File:Lagoons_and_Reefs_of_New_Caledonia_May_10,_2001.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lagoons_and_Reefs_of_New_Caledonia_May_10,_2001.jpg|alt=Satellite image of the tip of a large island fringed by barrier reefs, with different hues of blue showing the immediate difference in water depth created by the reefs|150x150px]]
|New Caledonia, [[Franza]]
|naturali: (vii), (ix), (x)
|2008
|Diversità ta' ekosistemi fl-Iskoll tal-Qroll ta' New Caledonia.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1115/|titlu=Lagoons of New Caledonia&amp;#x3a; Reef Diversity and Associated Ecosystems|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-18}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Levuka|Raħal Portwali Storiku ta' Levuka]]
|[[File:BeachStreetLevuka.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:BeachStreetLevuka.jpg|alt=|150x150px]]
|Diviżjoni tal-Lvant, [[Fiġi]]
&lt;small&gt;{{coord|-17.683378|178.834533|format=dms|name=Levuka Historical Port Town}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(ii), (iv)
|2013
|Ir-raħal ta' Levuka, max-xatt tal-Lvant ta' Ovalau, kien l-ewwel sit ta' insedjament Ewropew f'Fiġi, u sar l-ewwel kapitali kolonjali Brittanika ta' Fiji fl-1874. Il-bosta binjiet ippreservati tajjeb ta' dak iż-żmien, jagħmluh eżempju eċċellenti ta' port kolonjali żviluppat matul l-aħħar tas-seklu 19 fin-Nofsinhar tal-Paċifiku.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399/|titlu=Levuka Historical Port Town|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Nan Madol]], Ċentru Ċerimonjali tal-Lvant tal-[[Stati Federati tal-Mikroneżja|Mikroneżja]]
|[[File:Nan_madol.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Nan_madol.jpg|alt=The ruins of Nan Madol on the island of Pohnpei|150x150px]]
|Pohnpei, [[Stati Federati tal-Mikroneżja|l-Istati Federati tal-Mikroneżja]]
&lt;small&gt;{{coord|6.83972222|158.33083333|format=dms|name=Nan Madol}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(i), (iii), (iv), (vi)
|2016
|Nan Madol hija sensiela ta' iktar minn 100 gżejra lil hinn mill-kosta tax-Xlokk ta' Pohnpei li nbnew b'ħitan tal-bażalt u b'ħaġar tal-qroll. Dawn il-gżejjer fihom il-fdalijiet ta' palazzi, tempji, oqbra u binjiet residenzjali tal-ġebel li nbnew bejn l-1200 u l-1500 [[WK|W.K]]. Dawn il-fdalijiet jirrappreżentaw iċ-ċentru ċerimonjali tad-dinastija Saudeleur, perjodu vibranti fil-kultura tal-Gżira tal-Paċifiku. L-iskala enormi tal-binjiet, is-sofistikazzjoni teknika tagħhom u l-konċentrazzjoni ta' strutturi megalitiċi jixhdu prattiki soċjali u [[Reliġjon|reliġjużi]] kumplessi tas-soċjetajiet tal-gżira ta' dak il-perjodu. Is-sit tniżżel ukoll fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-periklu minħabba theddidiet, l-iktar marbuta mal-qagħda tal-mogħdijiet tal-ilma, li qed jikkontribwixxu għat-tkabbir bla kontroll tal-mangrovji u li qed jimminaw il-binjiet eżistenti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1503/|titlu=Nan Madol&amp;#x3a; Ceremonial Centre of Eastern Micronesia|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Gżejjer Sub-Antartiċi ta' New Zealand]]
|[[File:Southern_Buller's_Albatross.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Southern_Buller's_Albatross.jpg|alt=An albatross, white with grey wings and long yellow beak, nesting amid grass|150x150px]]
|Gżejjer Periferiċi,
[[New Zealand]]
&lt;small&gt;{{coord|-50.75|166.104444|format=dms|name=New Zealand Sub-Antarctic Islands}}&lt;/small&gt;
|naturali:
(ix), (x)
|1998
|Il-gżejjer jinkludu l-Gżejjer Antipodes, Auckland, Bounty, Campbell u The Snares. Il-gżejjer huma magħrufa għad-diversità u għad-densità ta' organiżmi selvaġġi, b'livelli għoljin ta' endemiżmu. Huma s-sit kritiku tat-tnissil għal firxa ta' speċijiet, u jospitaw kolonji enormi tat-tnissil ta' għasafar tal-baħar, pingwini kif ukoll iljuni tal-baħar.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/877/|titlu=New Zealand Sub-Antarctic Islands|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Papahānaumokuākea]]
|[[File:Heterocentrotus_mammilatus.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Heterocentrotus_mammilatus.jpg|alt=Red pencil urchin submerged in shallow, glassy water, on a bed of coral|150x150px]]
|Hawaii,
l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]]
&lt;small&gt;{{coord|25|21|N|170|9|W|type:landmark|name=Papahānaumokuākea}}&lt;/small&gt;
|imħallat:
(iii), (vi) (viii), (ix), (x)
|2010
|Din il-katina ta' gżejjer ġiet iffurmata minn sensiela ta' avvenimenti vulkaniċi. Issostni kważi 7,000 speċi tal-baħar, kwart minnhom endemiċi, u hija kritika għall-għajxien ta' diversi speċijiet fil-periklu ta' estinzjoni. Il-gżejjer huma spiritwalment sinifikanti għal bosta ċittadini nattivi ta' Hawaii, peress li huma assoċjati mal-kunċett ta' rabta bejn il-[[bniedem]] u n-natura. Żewġ gżejjer fihom santwarji ppreservati tajjeb.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1326/|titlu=Papah&amp;#x101;naumoku&amp;#x101;kea|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Żona Protetta tal-Gżejjer Phoenix]]
|[[File:Rotjan_-_Enderbury_Day_1_-_2nd_half_(62).JPG|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rotjan_-_Enderbury_Day_1_-_2nd_half_(62).JPG|alt=Bed of colourful assorted corals, with view looking up to the surface scattered with fish|150x150px]]
|Gżejjer Phoenix,
[[Kiribati]]
&lt;small&gt;{{coord|-3.649722|-172.8575|format=dms|name=Phoenix Islands Protected Area}}&lt;/small&gt;
|naturali:
(vii), (ix)
|2010
|Din ir-riżerva tinkludi l-Gżejjer Phoenix, li huma gżejjer inospitabbli u b'popolazzjoni ċkejkna, u tipproteġi waħda mill-ikbar żoni oċeaniċi selvaġġi fid-dinja. Tkopri varjetà ta' ħabitats tal-baħar, u tifforma post tat-tnissil ewlieni tul ir-rotot tal-passa ta' diversi speċijiet tal-baħar u ta' għasafar tal-baħar. Titqies ta' importanza vitali għall-evalwazzjoni tal-konsegwenzi tat-[[tibdil fil-klima]] fuq il-livelli tal-baħar u s-saħħa tal-iskolli tal-qroll.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1325/|titlu=Phoenix Islands Protected Area|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali ta' Rapa Nui]]
|[[File:AhuTongariki.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:AhuTongariki.jpg|alt=Row of six large stone statues with elongated heads on a grassy slope|150x150px]]
|Isla de Pascua,
iċ-[[Ċili|Ċilì]]
&lt;small&gt;{{coord|-27.116667|-109.366667|format=dms|name=Rapa Nui National Park}}&lt;/small&gt;
|kulturali:
(i), (iii), (v)
|1995
|Dan il-park ikopri kważi nofs il-gżira ta' Rapa Nui u joħroġ fid-dieher il-pajsaġġ kulturali uniku prodott miċ-ċivilizzazzjoni iżolata ta' Rapa Nui. L-iżjed karatteristiċi rikonoxxibbli tiegħu huma l-[[Statwa|istatwi]] magħrufa bħala ''moai'' kif ukoll is-santwarji ċerimonjali magħrufa bħala ''ahu''. Il-park tniżżel fil-lista ta' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bħala &quot;fenomenu kulturali notevoli&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/715/|titlu=Rapa Nui National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Gżejjer tal-Blat|Laguna tan-Nofsinhar tal-Gżejjer tal-Blat]]
|[[File:Jellyfish_Lake_aerial_(March_2008).jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Jellyfish_Lake_aerial_(March_2008).jpg|alt=Aerial view of Jellyfish Lake|150x150px]]
|Koror, [[Palaw|Palau]]
&lt;small&gt;{{coord|7.246925|134.3525|format=dms|name=Rock Islands Southern Lagoon}}&lt;/small&gt;
|imħallat:
(iii), (v), (vii), (ix), (x)
|2012
|Il-Laguna tan-Nofsinhar tal-Gżejjer tal-Blat tkopri 100,200 ettaru u 445 gżira mhux abitata tal-[[ġebla tal-ġir]] ta' oriġini vulkanika. Bosta mill-gżejjer għandhom għamliet uniċi qishom ta' faqqiegħ f'laguni turkważ imdawra bi skolli tal-qroll. Dan is-sit fih iktar minn 385 speċi ta' qroll u tipi differenti ta' ħabitats. Is-sit iħaddan l-ikbar konċentrazzjoni ta' lagi tal-baħar fid-dinja, li huma korpi iżolati tal-ilma baħar isseparati mill-oċean permezz tal-art.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1386/|titlu=Rock Islands Southern Lagoon|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
!''Marae'' ta' [[Taputapuatea]]
|[[File:Taputapu_marae_Raiatea_little_man.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Taputapu_marae_Raiatea_little_man.jpg|alt=Weathered grey stone bust with a palm frond crown.  Grey rocks with white and in between them in the background.|nofs|150x150px]]
|[[Polineżja Franċiża]], [[Franza]]
|kulturali: (iii), (iv), (vi)
|2017
|Is-sit jinkludi żewġ widien bil-foresti, parti minn laguna u skoll tal-qroll, u medda ta' oċean miftuħ. Fil-qalba tas-sit hemm il-kumpless tal-''marae'' ta' Taputapuātea, ċentru [[Politika|politiku]], ċerimonjali u funebri tal-Polineżja. Taputapuātea hija xhieda eċċezzjonali ta' 1,000 sena taċ-ċivilizzazzjoni tal-''mā'ohi''.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1529/|titlu=Taputapu&amp;#x101;tea|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-08-18}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Te Wahipounamu]] – il-Lbiċ ta' [[New Zealand]]
|[[File:Milford_Sheerdown_Peak.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Milford_Sheerdown_Peak.jpg|alt=Rocky mountain covered in forest, with part of a tree in the foreground infringing the view|150x150px]]
|Gżira tan-Nofsinhar,
[[New Zealand]]
&lt;small&gt;{{coord|-45.036028|167.319611|format=dms|name=Te Wahipounamu – South West New Zealand}}&lt;/small&gt;
|naturali: (vii), (viii), (ix), (x)
|1990
|Is-sit huwa pajsaġġ muntanjuż ta' qċaċet u ta' fjordi msawwar minn eluf ta' snin ta' tħaffir glaċjali. Iż-żona tinkorpora diversi parks nazzjonali u hija l-iżjed żona naturali selvaġġa mhux mimsusa fi New Zealand. Is-sit jospita l-aqwa turija eżistenti ta' organiżmi selvaġġi ħajjin ta' oriġini minn Gondwana, il-biċċa l-kbira minnhom tassew rari u uniċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/551/|titlu=Te Wahipounamu &amp;ndash; South West New Zealand|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|-
![[Park Nazzjonali ta' Tongariro]]
|[[File:Ruapehu_Crater_Lake_n.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ruapehu_Crater_Lake_n.jpg|alt=Frozen lake in the cradle of a snow-capped mountain with jagged rocky peaks|150x150px]]
|Ruapehu,
[[New Zealand]]
&lt;small&gt;{{coord|-39.290833|175.562222|format=dms|name=Tongariro National Park}}&lt;/small&gt;
|imħallat:
(vi), (vii), (viii)
|1990
|Il-park tniżżel fil-lista ta' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO għall-importanza ġeoloġika u kulturali straordinarja tiegħu. Fih firxa wiesgħa u diversifikata ta' karatteristiċi vulkaniċi. Ħafna mill-qċaċet tiegħu huma sagri għall-[[Māori]], peress li s-sistema tat-twemmin tradizzjonali tagħhom tassoċja l-muntanji mal-antenati tal-qedem tagħhom.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/421/|titlu=Tongariro National Park|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
|}

== Ara wkoll ==

* [[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstralja]]

== Referenzi ==

[[Kategorija:Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Oċeanja]]
&lt;references /&gt;{{Listi ta' Siti ta' Wirt Dinji}}</text>
      <sha1>5hfh22pzl5nviehj2c0xrri6h44vx7i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chavín</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33146</id>
    <revision>
      <id>318828</id>
      <parentid>318827</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T12:02:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>żieda kontenut</comment>
      <origin>318828</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19493" sha1="ggtxxuwunq1odaik2pqtr41zxah0xnd" xml:space="preserve">[[Stampa:Chavín de Huántar.JPG|daqsminuri|Chavín de Huántar.]]
'''Chavín de Huántar''', fil-qosor '''Chavín''', huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] fil-[[Perù]], li jinkludi fdalijiet u artefatti li nbnew saħansitra fl-1200 [[Ante Christum natum|Q.K]]., u li kienu okkupati sal-ħabta tal-400–500 Q.K. mill-[[kultura]] ta' Chavín, li kienet kultura ewlenija ta' qabel l-[[Inka]]. Is-sit jinsab fir-Reġjunt ta' Ancash, 434 kilometru (270 mil) fit-Tramuntana ta' [[Lima]], f'elevazzjoni ta' 3,180 [[metru]] (10,430 pied), fil-Lvant tal-Cordillera Blanca fil-bidu tal-Wied ta' Conchucos.

Chavín de Huántar tniżżel fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fl-1985.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/330|titlu=Chavín Archaeological Site - UNESCO}}&lt;/ref&gt; Uħud mill-artefatti mis-sit arkeoloġiku ta' Chavín jinsabu għall-wiri fil-[[Mużew]] tan-Nazzjon f'Lima u fil-Mużew Nazzjonali ta' Chavín f'Chavín stess.

L-okkupazzjoni f'Chavín de Huántar ġiet datata bir-radjukarbonju li tmur lura mill-inqas għat-3000 Q.K., u l-attività fiċ-ċentru ċerimonjali kienet issir primarjament lejn l-aħħar tat-tieni millenju, u matul nofs l-ewwel millenju Q.K. Filwaqt li l-popolazzjoni pjuttost kbira kienet ibbażata fuq ekonomija agrikola, il-pożizzjoni tal-belt tul l-ilmijiet tax-xmara Marañón, bejn il-kosta u l-ġungla, għamlitha post ideali għat-tixrid u għall-ġbir kemm tal-ideat kif ukoll tal-oġġetti materjali. Dan is-sit arkeoloġiku huwa ċentru ċerimonjali kbir li kixef ħafna informazzjoni dwar il-kultura ta' Chavín. Is-sit arkeoloġiku ta' Chavín de Huántar serva bħala post fejn kienu jinġabru n-nies tar-reġjun għall-qima. It-trasformazzjoni taċ-ċentru f'monument li jiddomina l-wied wasslet biex isir post ta' importanza panreġjonali. In-nies kienu jżuru Chavín de Huántar bħala ċentru: biex jattendu u jipparteċipaw fir-ritwali, jikkonsultaw l-oraklu jew jidħlu f'xi setta.&lt;ref&gt;Burger, Richard L (2008). &quot;Chavín de Huántar and Its Sphere of Influence&quot;. In Silverman, Helaine; Isbell, William (eds.). ''Chavín de Huántar and itItsphere of Influence''. ''Handbook of South American Archaeology''. Vol. Sphere of Influence. Springer. doi:10.1007/978-0-387-74907-5_35. ISBN &lt;bdi&gt;978-0-387-74906-8&lt;/bdi&gt;. pp. 681-706.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Kembel, Silvia Rodriguez; Rick, John W (2004). &quot;'''4''' Building authority at Chavín de Huántar: Models of social organization and development in the initial period and early horizon&quot;. In Silverman, Helaine (ed.). ''Andean archaeology''. Wiley / Blackwell. pp. 51–76. ISBN &lt;bdi&gt;978-0631234005&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Is-sejbiet f'Chavín de Huántar jindikaw li l-instabbiltà soċjali u r-rewwixti bdew ifeġġu bejn il-500 u t-300 Q.K., fl-istess żmien li l-kultura ta' Chavín inġenerali bdiet tmajna. Is-siti ċerimonjali l-kbar ġew abbandunati, uħud lanqas tlestew, u ġew sostitwiti b'villaġġi u b'art agrikola. F'Chavín de Huántar, mhux iktar tard mill-500 Q.K., villaġġ żgħir ħa post il-[[Pjazza]] Ċirkolari. Il-pjazza ġiet okkupata minn suċċessjoni ta' gruppi kulturali u r-residenti użaw il-ġebel mill-binjiet u mit-tinqix fuq il-blat preċedenti biex jibnu l-ħitan għad-djar tagħhom. Diversi artijiet fuq xulxin minn okkupazzjonijiet differenti jindikaw li l-villaġġ kien okkupat b'mod kontinwu sas-snin 40 tas-seklu 20.

== Deskrizzjoni ==
[[File:Chavin-small.png|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chavin-small.png|daqsminuri|271x271px|Mappa tal-influwenza tal-poplu Chavín  u s-sit ta' Chavín de Huántar.]]
Iċ-ċivilizzazzjoni ta' Chavín kienet iċċentrata fis-sit ta' Chavín de Huántar, iċ-ċentru [[Reliġjon|reliġjuż]] tal-poplu ta' Chavín u l-[[belt kapitali]] [[politika]]. It-tempju huwa piramida enormi b'quċċata ċatta mdawra bi pjattaformi iktar baxxi. Għandu pjanta ta' pjazza b'għamla tal-ittra U bi pjazza ċirkolari iktar baxxa fiċ-ċentru. In-naħa ta' ġewwa tal-ħitan tat-tempju huma mżejna bl-i[[Skultura|skulturi]] u bit-tinqix. Fl-aqwa tiegħu, is-sit arkeoloġiku ta' Chavín de Huántar kien jintuża bħala ċentru reliġjuż għaċ-ċerimonji u għall-avvenimenti, u x'aktarx kien jospita oraklu. Is-sit fih għadd ta' strutturi ewlenin, fosthom it-Tempji A, B, Ċ u D, l-inħawi u l-binjiet iddeżinjati bħala l-Pjazza Ewlenija, il-Pjazza Ċirkolari, it-Tempju l-Antik u t-Tempju l-Ġdid. L-aħħar żewġ deżinjazzjonijiet instab li mhumiex korretti fid-dawl tal-avvanzi reċenti fir-riċerka.

Is-sit arkeoloġiku ta' Chavín de Huántar inbena tul bosta stadji minn qabel l-1200 Q.K., u l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni saret sas-750 Q.K. Is-sit baqa' jintuża bħala ċentru ċerimonjali sal-ħabta tal-500 Q.K., iżda l-funzjoni reliġjuża primarja tiegħu ntemmet qabel l-400 Q.K. Kulma jmur is-sit ġie okkupat minn residenti komuni tat-tradizzjoni kulturali distinta ta' Huaraz.

Milli jidher il-&quot;Pjazza Ċirkolari&quot; kienet meqjusa bħala spazju fil-beraħ sagru u importanti għar-ritwali fi ħdan ċentru ċerimonjali. Qabel it-800 u s-700 Q.K., dan is-sit kellu għadd ta' funzjonijiet, inkluż bħala atriju biex wieħed jaċċessa t-Tempju A mit-taraġ tat-Tramuntana tat-tempju.
[[File:Chavin_circular_plaza_cyark.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chavin_circular_plaza_cyark.jpg|xellug|daqsminuri|250x250px|Il-Pjazza Ċirkolari ta' Chavín fl-2005.]]
Fil-perjodu klassiku, wara s-700 Q.K., il-pjazza kienet konfinata minn tliet naħat mit-Tempji A, B u Ċ. Il-pjazza għandha għamla ċirkolari għalkollox u għandha dijametru qrib l-20 [[metru]] (66 pied), b'art pavimentata b'ġebel b'għamla ta' mħaded tad-dijatomit [[isfar]]. Milli jidher linja ċentrali ta' blokok tal-[[ġebla tal-ġir]] ta' [[lewn]] [[iswed]] tinsab tul l-assi arkitettoniku mil-Lvant għall-Punent tagħha. Il-ħitan tal-pjazza nbnew bil-ġebel maqtugħ, prinċipalment granit, ta' wisa' varjabbli. L-iżjed żewġ meded wesgħin ġew imnaqqxa f'għamla ta' arki qrib it-taraġ tal-Punent u f'żewġ pari ta' ġebliet terminali maġenb it-taraġ tal-Lvant.

It-&quot;Tempju l-Antik&quot;, li jmur lura għall-[[Storja|istorja]] bikrija tas-sit, kien struttura li tħares 'il ġewwa u kien magħmul primarjament minn passaġġi mibnija madwar pjazza jew spazju miftuħ ċirkolari. L-istruttura kien fiha obeliski u monumenti tal-ġebel b'tinqix ta' riljievi bil-ġagwari, bil-kajmani u b'forom oħra b'karatteristiċi antropomorfiċi. Il-Gallerija ta' Lanzón, li tinsab fiċ-ċentru nett, kien fiha skultura tal-Lanzón, li huwa maħsub li kienet divinità suprema ta' Chavín de Huántar. Il-figura hija antropomorfika, b'ras ta' felin u b'ġisem ta' [[bniedem]]. Instabu diversi affarijiet, fosthom tkaħħil, lida, bronji li kienu jintużaw bħala strument [[Mużika|mużikali]], u bosta oġġetti oħra. Ħafna minn dawn l-artefatti għandhom disinn jew tiżjin antropomorfiku u huwa maħsub li huma assoċjati mar-ritwali ta' Chavín.

It-&quot;Tempju l-Ġdid&quot;, li nbena bejn il-500 u l-200 Q.K., huwa bbażat ukoll fuq disinn ta' gallerija u ta' pjazza u kien fih ukoll bosta skulturi bir-riljievi. Id-divinità ta' Lanzón li nstabet f'dan it-&quot;tempju&quot; kellha qoxra tal-baħar ''Strombus'' f'idha l-leminija u qoxra tal-baħar ''Spondylus'' (li kienet meqjusa li kellha proprjetajiet sagri) f'idha x-xellugija.
[[File:Chavin_lanzon_stela_cyark.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chavin_lanzon_stela_cyark.jpg|xellug|daqsminuri|250x250px|L-Istele ta' Lanzón f'Chavín, ritratt minn filmat mid-''data'' b'laser scan miġbura minn CyArk.]]
Id-disinn arkitettoniku ta' Chavín de Huántar inbidel maż-żmien u l-iżvilupp tat-tempju l-ġdid żdied ma' dak tat-tempju l-antik. Il-bidliet kienu ferm iktar kumplessi milli sempliċi stadju wieħed ta' rinnovazzjoni. Rinnovazzjonijiet żgħar kienu jsiru b'mod konsistenti tul iż-żmien tal-kultura ta' Chavín, u ntemmu għall-ħabta tal-500 Q.K., meta tlesta t-tempju l-ġdid. B'disinn iktar sempliċi minn dak tat-tempju l-antik, Chavín de Huántar ingħata disinn ta' ċentru ċerimonjali b'għamla tal-ittra U, flimkien ma' pjazza ċirkolari iktar baxxa li kienet tipika ta' bosta insedjamenti kostali fil-perjodu bikri.

Wara li tlesta t-tempju l-ġdid, Chavín de Huántar xorta kellu disinn ta' ċentru ċerimonjali b'għamla tal-ittra U. Ir-rinnovazzjonijiet kabbru s-sit b'mod konsiderevoli u żiedu pjazza rettangolari ikbar u iktar baxxa. L-objettiv prinċipali tar-rinnovazzjonijiet milli jidher kien li iktar nies setgħu jinġabru f'post wieħed.
[[File:Estela.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Estela.jpg|xellug|daqsminuri|250x250px|Dettall ta' inċiżjoni fuq il-blat magħrufa bħala l-Istele ta' Raimondi, x'aktarx mis-sit ta' Chavín de Huántar.]]
L-iskavi tas-siti funebri wasslu għal evidenza ta' klassi żgħira tal-elit, b'oqbra li kien fihom oġġetti funebri elaborati, b'metalli prezzjużi, tessuti kkuluriti u affarijiet oħra ta' valur. Il-biċċa l-kbira tad-difniet kienu iktar sempliċi, u l-katavri kienu jindifnu f'fosos baxxi, imlibbsin ilbies tal-qoton u akkumpanjati b'għadd ta' għodod sempliċi.

L-istil lokali bħala arti u tiżjin kien jinkludi parċmini, kurvi sempliċi, linji dritti u xbihat ta' [[Annimal|annimali]] selvaġġi. L-iskultura ta' Chavín normalment kienet tkun tal-granit [[abjad]] u tal-ġebla tal-ġir sewda. Instabu wkoll lida u mehrież imnaqqxin tal-ġebel, bronji, tubi u spatuli tal-għadam, spatuli tal-metall imżejna bl-istil ta' Chavín, u diversi tessuti inkluż tapizzeriji. Instabu bosta bċejjeċ tal-fuħħar b'varjetà ta' forom differenti, inkluż fliexken u skutelli, imżejna b'firxa wiesgħa ta' elementi distintivi.

== Struttura soċjali ==
F'Chavin de Huantar, il-belt u ż-żoni rurali madwar iċ-ċentri ċerimonjali jindikaw inugwaljanzi soċjali. Iktar ġojjellerija tad-deheb, bċejjeċ taċ-ċeramika u ikliet ta' kwalità ogħla kienu disponibbli fil-belt fil-Lvant tat-tempju milli fil-villaġġ lejn il-Punent. Investigazzjonijiet li saru mill-arkeologi juru li n-nies fiż-żewġ naħat tax-xmara kienu artisti li kienu joħolqu l-ġojjellerija u oġġetti oħra mnaqqxa mill-għadam. Mill-qxur tal-baħar ''Spondylus'', magħrufa bħala oġġetti prezzjużi ta' dak iż-żmien, kienu jsiru ż-żibeġ min-nies li kienu jgħixu qrib it-tempji. Dan donnu jimplika li l-artisti x'aktarx li kellhom status soċjali għoli. In-nies li kienu jgħixu iktar qrib it-tempji kienu jingħataw l-ifjen laħam, normalment laħam tal-lama. Dan il-laħam kien jingħata mir-residenti tal-komunitajiet tal-madwar f'altitudnijiet għoljin. B'kuntrast ma' dan, dawk li kienu jgħixu fiż-żoni rurali kienu jieklu ikel ta' kwalità inferjuri u kienu jużaw għodod tas-selċi, filwaqt li dawk li kienu jgħixu fiż-żoni urbani kienu jimportaw l-ossidjana ta' kwalità għolja biex joħolqu xfafar iktar jaqtgħu. Il-laħam tal-lama jista' jitqies li kien jiġi moqli ffriżat biex jiġi prodott iċ-''charqui'' li x'aktarx li ispira l-''beef jerkies''. Il-laħam tal-lama kien estremament importanti għax kien jittiekel minn kważi l-abitanti kollha taż-żona. Dawk li kienu jgħixu fin-naħa tal-Punent tar-raħal kienu jieklu annimali iżgħar u iktar preġjati minn dawk fil-Lvant tar-raħal li kienu jieklu laħam ta' kwalità inferjuri. Dawn l-eżempji ċari ta' ġerarkiji soċjali juru d-differenzi bejn in-nies li kienu jgħixu fir-raħal u dawk li kienu jgħixu fiż-żoni rurali. Filwaqt li dawn id-differenzi soċjali huma evidenti, impossibbli li wieħed jgħid kemm minn din l-ordni soċjali nbidlet f'sistema ta' klassijiet b'livelli differenti.&lt;ref&gt;Quilter, Jeffery (2022). ''The Ancient Central Andes'' (Second ed.). Routledge World Archaeology. p. 147. ISBN &lt;bdi&gt;9780367481513&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

== Importanza ==
[[File:Chavin_-_Août_2007.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chavin_-_Ao%C3%BBt_2007.jpg|daqsminuri|El Castillo, parti mill-fdalijiet ta' Chavín de Huántar.]]
Is-sit ġie deskritt mill-arkeologu Peruvjan tal-bidu tas-seklu 20 [[Julio C. Tello]] bħala &quot;art twelid il-kultura tal-[[L-Amerika t'Isfel|Amerka t'Isfel]]&quot;, b'rikonoxximent għall-importanza tiegħu bħala ċentru tal-poter għall-kultura ta' Chavín, li skontu kienet l-eqdem fl-artijiet għoljin. Chavín de Huántar jinsab fit-Tramuntana tal-belt kapitali moderna ta' Lima fil-konfluwenza ta' żewġ xmajjar: Mosna u Huanchecsa. Dan is-sit kien jippermetti aċċess faċli bix-xmajjar u fl-istess ħin aċċess limitat għall-barranin.

Madankollu, skoperti u skavi mill-aħħar tas-seklu 20 stabbilew li Norte Chico, magħruf ukoll bħala [[Caral|Caral-Supe]], kien eqdem u kien is-sit tal-ewwel ċivilizzazzjoni fl-Amerki u f'dak li issa huwa l-Perù. Ġie datat li jmur lura għal 5,000 sena ilu, u kien ikopri erja tul erba' widien tax-xmajjar, madwar 100 mil fit-Tramuntana ta' Lima.

Chavín de Huántar jinsab f'wied fil-konfluwenza tax-xmajjar Mosna u Huanchecsa u fil-qrib hemm il-widien b'altitudni għolja. B'hekk, in-nies ta' Chavín de Huántar setgħu jkabbru għelejjel tal-artijiet baxxi bħall-qamħirrum kif ukoll għelejjel tal-artijiet għoljin bħall-patata. In-nies kienu jrabbu wkoll il-lama fl-artijiet għoljin għall-ikel u biex jużawhom bħala annimali tat-trasport, biex jerfgħu tagħbijiet tqal tul ix-xaqlibiet weqfin tal-għoljiet.

L-importanza reliġjuża ta' Chavín de Huántar ġiet ispirata mill-[[ġeografija]] tas-sit. Il-konfluwenza taż-żewġ xmajjar kbar tqieset li kellha importanza spiritwali f'bosta kulturi. B'mod simili, Chavín de Huántar żviluppa bħala ċentru ċerimonjali reliġjuż. Il-konfluwenza ta' żewġ xmajjar tissejjaħ teknikament bħala ''tinkuy'', li tista' tiġi ddefinita bħala l-punt fejn jiltaqgħu b'mod armonjuż żewġ forzi opposti. Chavín de Huántar x'aktarx li kien post fejn kienu jiltaqgħu l-forzi naturali u kożmiċi. Huwa magħruf li fl-inħawi hemm għadd ta' fawwariet termali naturali u veduta mill-isbaħ tal-quċċata ta' Wantsan, li jaf żiedu l-importanza reliġjuża tas-sit.

== Prattiki reliġjużi bikrin ==
L-arkeologi għadhom jiddibattu dwar il-prattiki reliġjużi li x'aktarx kienu jsiru matul il-perjodu ewlieni ta' Chavín de Huántar. Fis-snin 70 tas-seklu 20, il-Peruvjan [[Luis Lumbreras]] żar is-sit u tgħallem l-istorja bil-formm mir-raħħala lokali. Huma jemmnu li l-[[kelma]] &quot;Chavín&quot; ġejja mill-kelma bil-[[Quechua]], ''chaupin'', li tfisser &quot;ċentru&quot;, li tesprimi l-importanza tas-sit għall-komunitajiet indiġeni lokali ta' dak iż-żmien. Wara li wettaq investigazzjoni fis-sit, Lumbreas ħareġ bit-teorija li l-elit fil-komunitajiet jaf żviluppaw ir-ritwali fis-sit. Huwa kien jemmen ukoll li jaf ipperswadew lis-segwaċi tagħhom lejn it-tempju sabiex jippreservaw l-istruttura politika u soċjali tagħhom.

== Mis-seklu 21 sal-preżent ==
Fil-bidu tas-seklu 21, [[John Rick]] u t-tim tiegħu mill-Università ta' Stanford waslu għal konklużjonijiet simili dwar l-iżvilupp tal-prattiki reliġjużi. Rick ħareġ bit-teorija li dawk li kienu l-iktar imlaħħqin (tipikament patrijiet) fit-tempju kienu jużaw tekniki apposta, oġġetti materjali u karatteristiċi arkitettoniċi elaborati biex jipperswadu u jkollhom is-segwaċi. Dawn it-teoriji jaf huma evidenza li t-tempju u l-patrijiet ta' ġo fih kellhom poter kbir fuq il-komunitajiet lokali fl-aqwa żmien tat-tempju.&lt;ref&gt;Sayre, Matthew Paul (2010). ''Life Across the River: Agricultural, Ritual, and Production Practices at Chavín de Huántar, Peru'' (PhD diss.). UC Berkeley. p. 62.&lt;/ref&gt;

Rick studja s-sit ukoll bl-iskennjar bil-laser sabiex jipprova jiddetermina jekk kienx &quot;ippjanat mill-elit jew irriżultax minn xi twemmin reliġjuż partikolari&quot;. It-teknika ntużat biex jinħolqu blueprints diġitali. Peress li d-dettalji bħall-kollokazzjoni tat-taraġ baqgħu kostant tul ġenerazzjonijiet sħaħ ta' [[Bennej|bennejja]], is-sit jaf kien eżempju bikri ħafna tal-użu ta' kodiċi standardizzat tal-kostruzzjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20190604025144/https://www.sfgate.com/business/article/INNOVATIONS-Laser-mapping-tool-traces-ancient-2579950.php|titlu=INNOVATIONS / Laser mapping tool traces ancient sites / Device made for contractors helps archaeologists create first-ever digital blueprints - SFGate|data=2019-06-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

Mill-2004, il-Fond Globali għall-Wirt beda x-xogħol ta' konservazzjoni f'dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Dan ix-xogħol kellu l-għan ukoll li jappoġġa t-taħriġ u l-iżvilupp lokali tal-ħiliet fost ir-residenti. Skont il-Fond Globali għall-Wirt, ix-xogħol kien jinvolvi:&lt;blockquote&gt;l-istabbilizzazzjoni tal-monumenti primarji, it-tiswija tal-istrutturi ta' taħt l-art, id-dokumentazzjoni tas-sit bi strumenti ta' preċiżjoni kbira, is-sejbien ta' strutturi ta' taħt l-art b'teknoloġiji mhux intrużivi, l-iżvelar, il-valutazzjoni u meta jkun xieraq it-tneħħija ta' strutturi ta' wara l-kultura ta' Chavín biex tiġi żvelata l-arkitettura oriġinali; il-katalogar tal-artefatti, u t-titjib tal-faċilitajiet tal-interpretazzjoni tas-sit, filwaqt li l-komunità lokali kienet involuta permezz tat-taħriġ fil-konservazzjoni u fl-[[Artiġjan|artiġjanat]], l-impjiegi, l-imprenditorija turistika u l-konsultazzjonijiet regolari rigward il-ġestjoni tas-sit u tal-madwar tiegħu&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20090411071408/https://www.globalheritagefund.org/where/chavin.html|titlu=Global Heritage Fund - Where We Work - Chavìn de Huantar, Peru|data=2009-04-11|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;CyArk għamlet slideshow, mapep u preżentazzjonijiet multimedjali tridimensjonali disponibbli rigward Chavín de Huántar, ibbażati fuq l-iskennjar bil-laser tal-2005–2006 u l-proġett tal-preservazzjoni diġitali.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20140630221532/https://archive.cyark.org/chavn-de-huntar-intro|titlu=Chavín de Huántar Intro|data=2014-06-30|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Risvetski, John (2006). &quot;Laser Scanning for Cultural Heritage Applications&quot;. ''Professional Surveyor Magazine''. '''26.'''&lt;/ref&gt;

Fl-2018, it-tim ta' Rick uża robots li jingranaw fuq erba' roti biex iwettqu t-tiftix fit-tempju. Dawn skoprew 30 mina kif ukoll diversi oqbra ta' nies midfuna taħt il-blat. Riċerka ulterjuri hija meħtieġa biex jiġu studjati l-fdalijiet umani u kwalunkwe oġġett funebri assoċjat.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20180821180548/https://www.efe.com/efe/english/technology/robots-reveal-possible-3-000-year-old-human-sacrifices-in-peru/50000267-3725785|titlu=Robots reveal possible 3,000-year-old human sacrifices in Peru {{!}} Science &amp; Technology {{!}} English edition {{!}} Agencia EFE|data=2018-08-21|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Is-Sit Arkeoloġiku ta' Chavín ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1985.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fil-Perù]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Perù]]</text>
      <sha1>ggtxxuwunq1odaik2pqtr41zxah0xnd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Il-Konkatidral ta' San Ġwann</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33147</id>
    <redirect title="Konkatidral ta&#039; San Ġwann" />
    <revision>
      <id>318830</id>
      <timestamp>2024-12-14T12:41:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ToniSant</username>
        <id>4257</id>
      </contributor>
      <comment>ToniSant mexxa l-paġna [[Il-Konkatidral ta' San Ġwann]] għal [[Konkatidral ta' San Ġwann]]: Titlu aħjar</comment>
      <origin>318830</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42" sha1="5c8jh1sf0c8b8w52njg0cbh532qdhkg" xml:space="preserve">#RINDIRIZZA [[Konkatidral ta' San Ġwann]]</text>
      <sha1>5c8jh1sf0c8b8w52njg0cbh532qdhkg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Levuka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33148</id>
    <revision>
      <id>318834</id>
      <timestamp>2024-12-14T18:06:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <origin>318834</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12180" sha1="8m4rc8btzy9tdt5davilky9p0beg1ff" xml:space="preserve">{{Infobox city}}

'''Levuka''' (pronunzja lokali: [leβuka]) huwa raħal tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira ta' Ovalau, fil-Provinċja ta' Lomaiviti, fid-Diviżjoni tal-Lvant ta' [[Fiġi]]. Qabel l-1877, ir-raħal kien il-[[belt kapitali]] ta' Fiġi. Skont l-aħħar ċensiment li sar fl-2007, ir-raħal ta' Levuka kellu popolazzjoni ta' 1,131 ruħ (b'żieda ta' 3,266 ruħ li jgħixu fiż-żona periurbana kif definit mill-Uffiċċju tal-Istatistika), u madwar nofs it-8,360 abitant ta' Ovalau. Huwa ċ-ċentru ekonomiku u l-ikbar fost l-24 insedjament tal-gżira. Wara li kien ilu li ġie nnominat bħala sit indikattiv għexieren ta' snin qabel, ir-raħal storiku ta' Levuka tniżżel fil-lista ta' [[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] f'Ġunju 2013, bis-saħħa tar-rikonoxximent tax-xhieda eċċezzjonali bħala raħal portwali kolonjali fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399|titlu=Levuka Historical Port Town - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Ir-raħal modern ta' Levuka ġie stabbilit għall-ħabta tal-1820 minn insedjaturi u kummerċjanti [[Ewropa|Ewropej]] bħala l-ewwel raħal modern fil-gżejjer ta' Fiġi, u sar port u post kummerċjali importanti. L-insedjaturi li kienu jagħmlu parti mill-popolazzjoni ta' Levuka kienu kummerċjanti, missjunarji, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri, spekulaturi u vagabondi, kif ukoll negozjanti rispettabbli. Fl-1840 l-Ispedizzjoni ta' Esplorazzjoni tal-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] żaret ir-raħal.&lt;ref&gt;Stanton, William (1975). ''The Great United States Exploring Expedition''. Berkeley: University of California Press. p. 190. ISBN &lt;bdi&gt;0520025571&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Matul nofs is-seklu 19, ir-raħal malajr kien qed isir ċentru kummerċjali għall-kummerċ tal-bużżi. Il-patrijiet [[Santa Marija|Marjani]], immexxija minn Patri [[Jean-Baptiste Bréhéret]], stabbilew missjoni f'Levuka fl-1858, u l-missjonijiet ta' Wesley inbnew fl-istess żmien. Il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, l-Iskola tal-Kunvent Marjan u żewġ knejjes [[Metodiżmu|Metodisti]] għadhom jeżistu sal-lum. Sal-1870, ir-raħal kellu popolazzjoni ta' iktar minn 2,000 ruħ.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399/documents/|titlu=Levuka Historical Port Town (Fiji): No. 1399 - ICOMOS|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Meta l-ewwel stat nazzjon modern ta' Fiġi, ir-Renju ta' Fiġi, ġie stabbilit fl-1871, [[Seru Epenisa Cakobau]] ġie inkurunat re f'Levuka. Wara li Fiġi ġie anness bħala kolonja [[Renju Unit|Brittanika]] fl-1874, Levuka baqgħet il-belt kapitali sal-1877, meta l-amministrazzjoni mbagħad ġiet ittrasferita lejn [[Suva]], għalkemm it-trasferiment ma kienx uffiċjali qabel l-1882. It-trasferiment tqanqal minn tħassib li l-għoljiet għoljin 600 metru, ħafna minnhom bl-irdumijiet, madwar Levuka ma kinux jippermettu iktar tkabbir.&lt;ref&gt;Schurman, Dewey (June 1994). &quot;Fiji: A Tale of Two Islands&quot;. ''Islands Magazine''. Vol. 14, no. 3. pp. 104–113.&lt;/ref&gt;
[[File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|xellug|daqsminuri|Triq il-Bajja, Levuka, Fiġi.]]
Levuka huwa famuż għal bosta &quot;primati&quot; ta' Fiġi. Kien is-sit tal-ewwel bank, uffiċċju postali, skola, klabb bil-membri privati, sptar, muniċipju u gvern muniċipali ta' Fiġi. L-ewwel gazzetta ta' Fiġi, il-''Fiji Times'', li għadha topera sal-lum, ġiet stabbilita f'Levuka Fl-1869. Il-Lukanda Rjali ta' Levuka hija l-eqdem lukanda fin-Nofsinhar tal-Paċifiku li għadha topera. L-istoriċi ma aċċertawx l-età eżatta, iżda r-rekords juru li kienet teżisti diġà fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 19. L-Iskola Pubblika ta' Levuka, li nfetħet fl-1879, kienet l-ewwel skola pubblika f'Fiġi u bosta mill-mexxejja ta' Fiġi matul is-snin ta' qabel u ta' wara l-indipendenza tal-pajjiż fl-1970 ingħataw l-[[edukazzjoni]] tagħhom hemmhekk. L-eqdem loġġa tal-Mażuni fin-Nofsinhar tal-Paċifiku, Lodge Polynesia 562 SC, tinstab ukoll f'Levuka u ġiet stabbilita fl-1875. F'Levuka kien hemm ukoll l-ewwel sistema pubblika tal-elettriku ta' Fiġi, li bdiet topera fl-1927, tlett ijiem qabel l-elettrifikazzjoni tal-belt kapitali Suva.

=== Nirien ===
[[File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|daqsminuri|In-nirien jeqirdu l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO.]]
Il-biċċa l-kbira tal-wirt uniku ta' Levuka jinsab fl-arkitettura tal-[[injam]] tiegħu li huwa vulnerabbli ferm li jieħu n-nar. Il-Loġġa tal-Mażuni, l-unika binja Neo-Rumaneska ta' Levuka&lt;ref&gt;Lilley, Ian (2006), ''Archaeology of Oceania : Australia and the Pacific Islands''. Blackwell, Malden, MA.&lt;/ref&gt; ngħatat in-nar matul il-perjodu tal-illegalità u l-irvelli wara l-kolp ta' Fiġi fis-sena 2000.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131004233625/http://www.fijitimes.com/story.aspx?ref=archive&amp;id=106217|titlu=Fire warning - Fiji Times Online|data=2013-10-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Hemm ħafna kontroversja dwar il-fratellanza tal-Mażuni f'Fiġi, tant li r-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] [[Kristjaneżmu|Kristjani]] tradizzjonali dominanti jqisu li l-Mażuni jaduraw lix-[[xitan]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://davidlansing.com/satanic-rituals-at-the-masonic-lodge/|titlu=Satanic rituals at the Masonic Lodge {{!}} davidlansing.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Il-Loġġa kien fiha artefatti storiċi imprezzabbli u rekords tal-[[Storja|istorja]] ta' Levuka li jmorru lura għall-1875. Dawk li taw in-nar lill-binja baqgħu qatt ma ġew identifikati u mtellgħin il-qorti.&lt;ref&gt;Patterson, R.T. (1975) ''The history of Lodge Polynesia no. 562 S.C.'', Levuka, Fiji.&lt;/ref&gt;

Fl-2008, l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO f'Levuka, li kien jinsab qrib it-triq prinċipali tar-raħal, inqered bin-nar ikkawżat matul xi xogħlijiet ta' manutenzjoni bl-iwweldjar. Fis-snin iktar reċenti, il-Lukanda antika ta' Mavida u l-Ħanut tal-Merċa antik tul it-triq prinċipali ta' Levuka nħarqu wkoll. Il-Binja tal-Merċa kienet tospita l-Bank ta' Westpac, il-linja tal-ajru Air Fiji u supermarket, u peress li kellha iktar minn 100 sena, kienet tagħmel parti mis-sit indikattiv propost dak iż-żmien biex isir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Hemm ħafna għajdut dwar in-nirien iżda qatt ma ttella' ħadd il-qorti. F'April 2010, l-Uffiċjal Ewlieni tal-Awtorità tat-Tifi tan-Nar ta' Levuka ġie kkwotat fil-gazzetta nazzjonali li qal li Levuka kien: &quot;...suxxettibbli li jieħu n-nar fi kwalunkwe mument...&quot;, u fl-artiklu tal-gazzetta jisħaq li ma kien hemm l-ebda idranti għat-tifi tan-nar fir-raħal u li prattikament l-ebda binja ma kellha estinturi jew sistemi ta' allarm f'każ ta' nirien.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.fijitimes.com/story.aspx?id=144807|titlu=Levuka hazard - Fiji Times Online|sit=www.fijitimes.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Ir-Raħal Portwali Storiku ta' Levuka ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2013.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona [[Kultura|kulturali]] fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-[[arti]] [[Monument|monumentali]], l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Attivitajiet ekonomiċi ==
[[File:ChurchLevuka.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChurchLevuka.jpg|lemin|daqsminuri|231x231px|Il-Knisja tal-[[Qalb]] Imqaddsa f'Triq il-Bajja.]]
L-istatus ta' Levuka bħala punt ta' waqfien għall-bastimenti oċeaniċi li kienu jaqsmu l-Paċifiku ntemm fis-snin 50 tas-seklu 20, u dan hedded ir-raħal b'estinzjoni ekonomika. Madankollu, fl-1964, il-Kumpanija tas-Sajd tal-Paċifiku (PAFCO) ġiet stabbilita minn ditta [[Ġappun|Ġappuniża]], u speċjalizzat fl-iffriżar u fit-trasport tat-tonn taż-żejt tal-landa, l-iktar lejn is-swieq fl-Ewropa u fil-[[Kanada]]. Fl-1976 infetaħ impjant tal-laned, b'kooperazzjoni konġunta bejn PAFCO u l-gvern, u dan huwa l-ikbar impjegatur privat fil-gżira ta' Ovalau. L-iktar minħabba l-iżolament ta' Levuka, it-turiżmu jaqdi rwol minuri biss fl-ekonomija ta' Levuka/Ovalau.

== Governanza u politika ==
Levuka ġie inkorporat bħala raħal mill-1877 u jitmexxa minn kunsill lokali magħmul minn tmien membri, li jiġu eletti għal mandati ta' tliet snin. L-elezzjonijiet muniċipali tat-22 ta' Ottubru 2005 irriżultaw f'telfa għall-SDL tas-Sindku uxxenti [[Taniela Bulivou]], u l-Partit tal-Bilanċ rebaħ sitt siġġijiet minn tmienja. Il-kunsill il-ġdid tella' lil [[George Gibson]] minflok Bulivou; il-mandat ta' sindku jdum sena, iżda jista' jiġi estiż kemm-il darba. Il-kunsill dan l-aħħar ġie sospiż mill-gvern temporanju ta' Fiġi u ttella' amministratur lokali, [[Napolionio Masirewa]].

== Attrazzjonijiet ==
Fin-naħa tat-Tramuntana ta' Levuka hemm il-villaġġ tradizzjonali ta' Levuka, Fiġi. Il-kap tal-villaġġ, bit-titlu ta' ''Tui Levuka'', huwa dixxendent dirett tal-kap li laqa' l-ewwel insedjaturi Ewropej. F'ġieħ l-antenat tiegħu, huwa magħruf ukoll bħala ''&quot;Tamana na vavalagi&quot;'' (Missier l-Ewropej). Fin-naħa tan-Nofsinhar tar-raħal hemm il-villaġġ ta' Nasova, fejn ir-Re Seru Epenisa Cakobau ffirma l-Patt taċ-Ċessjoni, li permezz tiegħu ċeda l-gżejjer lill-Gran Brittanja fl-10 ta' Ottubru 1874.

Iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka, li jospita fergħa tal-[[Mużew]] ta' Fiġi, librerija pubblika, ċentru tal-[[Artiġjan|artiġjanat]], skola tan-nuna, court tal-isquash u sala tal-laqgħat, jokkupa ħanut rinnovat li nbena fl-1878 minn Morris Hedstrom, kumpanija kummerċjali stabbilita f'Levuka fi żmien bikri u li għadha topera f'Fiġi. Morris Hedstrom ta l-binja lill-Fond Fiduċjarju Nazzjonali ta' Fiġi fl-1980. Biswit iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka hemm il-Baċir tar-Reġina, b'fond massimu ta' tmien metri. Ġie mmodernizzat fis-snin 90 tas-seklu 20, u jintuża l-iktar mill-opri tal-baħar lokali, għalkemm xi kultant jużawh ukoll xi bastimenti barranin. Levuka huwa wieħed mit-tliet portijiet uffiċjali tad-dħul f'Fiġi (it-tnejn l-oħra huma Suva u Lautoka).

Attrazzjonijiet magħrufa oħra jinkludu l-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, legat tal-Patrijiet Marjani li waslu fil-gżira fl-1858, il-Klabb ta' Ovalau, waħda mill-eqdem organizzazzjonijiet soċjali fil-Paċifiku, u l-Muniċipju ta' Levuka, li jospita l-Kunsill Lokali ta' Levuka. Dan inbena fl-1898 f'ġieħ il-Ġublew tad-Djamanti tar-[[Reġina Vitorja]].

== Nies notevoli ==

* [[Hereward Kesteven]] – xjenzat [[Mediċina|mediku]] mill-[[Awstralja]];
* [[Graeme Leung]] – [[avukat]] u eks President tal-Assoċjazzjoni tal-Liġi ta' Fiġi;
* [[Maria Liku]] – atleta [[Logħob Olimpiku|Olimpika]] tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[John Maynard Hedstrom]] – membru tal-Kunsill Leġiżlattiv u fundatur ta' Morris Hedstrom;
* [[Katharine Susannah Prichard]] – rumanziera Awstraljana u membru tal-Partit [[Komuniżmu|Komunista]] Awstraljan; twieldet f'Levuka f'Diċembru 1883;
* [[Dave Solomon]] – plejer tar-rugby union;
* [[Manueli Tulo]] – atleta Olimpiku tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[Alfred Wendt]] – plejer tal-cricket minn Fiġi;
* [[Ratu Josefa Celua]] – miet f'Levuka;
* [[Eileen Cikamatana]] – atleta tal-erfigħ tal-piżijiet li rebħet medalja tad-deheb għal Fiġi fil-Logħob tal-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]] tal-2018.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://fijivillage.com/news/Cikamatana--granted-Australian-citizenship-and-to-represent-Austraila-29rs5k/|titlu=Cikamatana granted Australian citizenship and to represent Austraila|kunjom=fijivillage|sit=www.fijivillage.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>8m4rc8btzy9tdt5davilky9p0beg1ff</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318835</id>
      <parentid>318834</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:07:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318835</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12226" sha1="by4brqca56aha2p4io2a9ou27oft201" xml:space="preserve">{{Infobox city}}

'''Levuka''' (pronunzja lokali: [leβuka]) huwa raħal tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira ta' Ovalau, fil-Provinċja ta' Lomaiviti, fid-Diviżjoni tal-Lvant ta' [[Fiġi]]. Qabel l-1877, ir-raħal kien il-[[belt kapitali]] ta' Fiġi. Skont l-aħħar ċensiment li sar fl-2007, ir-raħal ta' Levuka kellu popolazzjoni ta' 1,131 ruħ (b'żieda ta' 3,266 ruħ li jgħixu fiż-żona periurbana kif definit mill-Uffiċċju tal-Istatistika), u madwar nofs it-8,360 abitant ta' Ovalau. Huwa ċ-ċentru ekonomiku u l-ikbar fost l-24 insedjament tal-gżira. Wara li kien ilu li ġie nnominat bħala sit indikattiv għexieren ta' snin qabel, ir-raħal storiku ta' Levuka tniżżel fil-lista ta' [[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] f'Ġunju 2013, bis-saħħa tar-rikonoxximent tax-xhieda eċċezzjonali bħala raħal portwali kolonjali fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399|titlu=Levuka Historical Port Town - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Ir-raħal modern ta' Levuka ġie stabbilit għall-ħabta tal-1820 minn insedjaturi u kummerċjanti [[Ewropa|Ewropej]] bħala l-ewwel raħal modern fil-gżejjer ta' Fiġi, u sar port u post kummerċjali importanti. L-insedjaturi li kienu jagħmlu parti mill-popolazzjoni ta' Levuka kienu kummerċjanti, missjunarji, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri, spekulaturi u vagabondi, kif ukoll negozjanti rispettabbli. Fl-1840 l-Ispedizzjoni ta' Esplorazzjoni tal-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] żaret ir-raħal.&lt;ref&gt;Stanton, William (1975). ''The Great United States Exploring Expedition''. Berkeley: University of California Press. p. 190. ISBN &lt;bdi&gt;0520025571&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Matul nofs is-seklu 19, ir-raħal malajr kien qed isir ċentru kummerċjali għall-kummerċ tal-bużżi. Il-patrijiet [[Santa Marija|Marjani]], immexxija minn Patri [[Jean-Baptiste Bréhéret]], stabbilew missjoni f'Levuka fl-1858, u l-missjonijiet ta' Wesley inbnew fl-istess żmien. Il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, l-Iskola tal-Kunvent Marjan u żewġ knejjes [[Metodiżmu|Metodisti]] għadhom jeżistu sal-lum. Sal-1870, ir-raħal kellu popolazzjoni ta' iktar minn 2,000 ruħ.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399/documents/|titlu=Levuka Historical Port Town (Fiji): No. 1399 - ICOMOS|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Meta l-ewwel stat nazzjon modern ta' Fiġi, ir-Renju ta' Fiġi, ġie stabbilit fl-1871, [[Seru Epenisa Cakobau]] ġie inkurunat re f'Levuka. Wara li Fiġi ġie anness bħala kolonja [[Renju Unit|Brittanika]] fl-1874, Levuka baqgħet il-belt kapitali sal-1877, meta l-amministrazzjoni mbagħad ġiet ittrasferita lejn [[Suva]], għalkemm it-trasferiment ma kienx uffiċjali qabel l-1882. It-trasferiment tqanqal minn tħassib li l-għoljiet għoljin 600 metru, ħafna minnhom bl-irdumijiet, madwar Levuka ma kinux jippermettu iktar tkabbir.&lt;ref&gt;Schurman, Dewey (June 1994). &quot;Fiji: A Tale of Two Islands&quot;. ''Islands Magazine''. Vol. 14, no. 3. pp. 104–113.&lt;/ref&gt;
[[File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|xellug|daqsminuri|Triq il-Bajja, Levuka, Fiġi.]]
Levuka huwa famuż għal bosta &quot;primati&quot; ta' Fiġi. Kien is-sit tal-ewwel bank, uffiċċju postali, skola, klabb bil-membri privati, sptar, muniċipju u gvern muniċipali ta' Fiġi. L-ewwel gazzetta ta' Fiġi, il-''Fiji Times'', li għadha topera sal-lum, ġiet stabbilita f'Levuka Fl-1869. Il-Lukanda Rjali ta' Levuka hija l-eqdem lukanda fin-Nofsinhar tal-Paċifiku li għadha topera. L-istoriċi ma aċċertawx l-età eżatta, iżda r-rekords juru li kienet teżisti diġà fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 19. L-Iskola Pubblika ta' Levuka, li nfetħet fl-1879, kienet l-ewwel skola pubblika f'Fiġi u bosta mill-mexxejja ta' Fiġi matul is-snin ta' qabel u ta' wara l-indipendenza tal-pajjiż fl-1970 ingħataw l-[[edukazzjoni]] tagħhom hemmhekk. L-eqdem loġġa tal-Mażuni fin-Nofsinhar tal-Paċifiku, Lodge Polynesia 562 SC, tinstab ukoll f'Levuka u ġiet stabbilita fl-1875. F'Levuka kien hemm ukoll l-ewwel sistema pubblika tal-elettriku ta' Fiġi, li bdiet topera fl-1927, tlett ijiem qabel l-elettrifikazzjoni tal-belt kapitali Suva.

=== Nirien ===
[[File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|daqsminuri|In-nirien jeqirdu l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO.]]
Il-biċċa l-kbira tal-wirt uniku ta' Levuka jinsab fl-arkitettura tal-[[injam]] tiegħu li huwa vulnerabbli ferm li jieħu n-nar. Il-Loġġa tal-Mażuni, l-unika binja Neo-Rumaneska ta' Levuka&lt;ref&gt;Lilley, Ian (2006), ''Archaeology of Oceania : Australia and the Pacific Islands''. Blackwell, Malden, MA.&lt;/ref&gt; ngħatat in-nar matul il-perjodu tal-illegalità u l-irvelli wara l-kolp ta' Fiġi fis-sena 2000.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131004233625/http://www.fijitimes.com/story.aspx?ref=archive&amp;id=106217|titlu=Fire warning - Fiji Times Online|data=2013-10-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Hemm ħafna kontroversja dwar il-fratellanza tal-Mażuni f'Fiġi, tant li r-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] [[Kristjaneżmu|Kristjani]] tradizzjonali dominanti jqisu li l-Mażuni jaduraw lix-[[xitan]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://davidlansing.com/satanic-rituals-at-the-masonic-lodge/|titlu=Satanic rituals at the Masonic Lodge {{!}} davidlansing.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Il-Loġġa kien fiha artefatti storiċi imprezzabbli u rekords tal-[[Storja|istorja]] ta' Levuka li jmorru lura għall-1875. Dawk li taw in-nar lill-binja baqgħu qatt ma ġew identifikati u mtellgħin il-qorti.&lt;ref&gt;Patterson, R.T. (1975) ''The history of Lodge Polynesia no. 562 S.C.'', Levuka, Fiji.&lt;/ref&gt;

Fl-2008, l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO f'Levuka, li kien jinsab qrib it-triq prinċipali tar-raħal, inqered bin-nar ikkawżat matul xi xogħlijiet ta' manutenzjoni bl-iwweldjar. Fis-snin iktar reċenti, il-Lukanda antika ta' Mavida u l-Ħanut tal-Merċa antik tul it-triq prinċipali ta' Levuka nħarqu wkoll. Il-Binja tal-Merċa kienet tospita l-Bank ta' Westpac, il-linja tal-ajru Air Fiji u supermarket, u peress li kellha iktar minn 100 sena, kienet tagħmel parti mis-sit indikattiv propost dak iż-żmien biex isir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Hemm ħafna għajdut dwar in-nirien iżda qatt ma ttella' ħadd il-qorti. F'April 2010, l-Uffiċjal Ewlieni tal-Awtorità tat-Tifi tan-Nar ta' Levuka ġie kkwotat fil-gazzetta nazzjonali li qal li Levuka kien: &quot;...suxxettibbli li jieħu n-nar fi kwalunkwe mument...&quot;, u fl-artiklu tal-gazzetta jisħaq li ma kien hemm l-ebda idranti għat-tifi tan-nar fir-raħal u li prattikament l-ebda binja ma kellha estinturi jew sistemi ta' allarm f'każ ta' nirien.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.fijitimes.com/story.aspx?id=144807|titlu=Levuka hazard - Fiji Times Online|sit=www.fijitimes.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Ir-Raħal Portwali Storiku ta' Levuka ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2013.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona [[Kultura|kulturali]] fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-[[arti]] [[Monument|monumentali]], l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Attivitajiet ekonomiċi ==
[[File:ChurchLevuka.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChurchLevuka.jpg|lemin|daqsminuri|231x231px|Il-Knisja tal-[[Qalb]] Imqaddsa f'Triq il-Bajja.]]
L-istatus ta' Levuka bħala punt ta' waqfien għall-bastimenti oċeaniċi li kienu jaqsmu l-Paċifiku ntemm fis-snin 50 tas-seklu 20, u dan hedded ir-raħal b'estinzjoni ekonomika. Madankollu, fl-1964, il-Kumpanija tas-Sajd tal-Paċifiku (PAFCO) ġiet stabbilita minn ditta [[Ġappun|Ġappuniża]], u speċjalizzat fl-iffriżar u fit-trasport tat-tonn taż-żejt tal-landa, l-iktar lejn is-swieq fl-Ewropa u fil-[[Kanada]]. Fl-1976 infetaħ impjant tal-laned, b'kooperazzjoni konġunta bejn PAFCO u l-gvern, u dan huwa l-ikbar impjegatur privat fil-gżira ta' Ovalau. L-iktar minħabba l-iżolament ta' Levuka, it-turiżmu jaqdi rwol minuri biss fl-ekonomija ta' Levuka/Ovalau.

== Governanza u politika ==
Levuka ġie inkorporat bħala raħal mill-1877 u jitmexxa minn kunsill lokali magħmul minn tmien membri, li jiġu eletti għal mandati ta' tliet snin. L-elezzjonijiet muniċipali tat-22 ta' Ottubru 2005 irriżultaw f'telfa għall-SDL tas-Sindku uxxenti [[Taniela Bulivou]], u l-Partit tal-Bilanċ rebaħ sitt siġġijiet minn tmienja. Il-kunsill il-ġdid tella' lil [[George Gibson]] minflok Bulivou; il-mandat ta' sindku jdum sena, iżda jista' jiġi estiż kemm-il darba. Il-kunsill dan l-aħħar ġie sospiż mill-gvern temporanju ta' Fiġi u ttella' amministratur lokali, [[Napolionio Masirewa]].

== Attrazzjonijiet ==
Fin-naħa tat-Tramuntana ta' Levuka hemm il-villaġġ tradizzjonali ta' Levuka, Fiġi. Il-kap tal-villaġġ, bit-titlu ta' ''Tui Levuka'', huwa dixxendent dirett tal-kap li laqa' l-ewwel insedjaturi Ewropej. F'ġieħ l-antenat tiegħu, huwa magħruf ukoll bħala ''&quot;Tamana na vavalagi&quot;'' (Missier l-Ewropej). Fin-naħa tan-Nofsinhar tar-raħal hemm il-villaġġ ta' Nasova, fejn ir-Re Seru Epenisa Cakobau ffirma l-Patt taċ-Ċessjoni, li permezz tiegħu ċeda l-gżejjer lill-Gran Brittanja fl-10 ta' Ottubru 1874.

Iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka, li jospita fergħa tal-[[Mużew]] ta' Fiġi, librerija pubblika, ċentru tal-[[Artiġjan|artiġjanat]], skola tan-nuna, court tal-isquash u sala tal-laqgħat, jokkupa ħanut rinnovat li nbena fl-1878 minn Morris Hedstrom, kumpanija kummerċjali stabbilita f'Levuka fi żmien bikri u li għadha topera f'Fiġi. Morris Hedstrom ta l-binja lill-Fond Fiduċjarju Nazzjonali ta' Fiġi fl-1980. Biswit iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka hemm il-Baċir tar-Reġina, b'fond massimu ta' tmien metri. Ġie mmodernizzat fis-snin 90 tas-seklu 20, u jintuża l-iktar mill-opri tal-baħar lokali, għalkemm xi kultant jużawh ukoll xi bastimenti barranin. Levuka huwa wieħed mit-tliet portijiet uffiċjali tad-dħul f'Fiġi (it-tnejn l-oħra huma Suva u Lautoka).

Attrazzjonijiet magħrufa oħra jinkludu l-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, legat tal-Patrijiet Marjani li waslu fil-gżira fl-1858, il-Klabb ta' Ovalau, waħda mill-eqdem organizzazzjonijiet soċjali fil-Paċifiku, u l-Muniċipju ta' Levuka, li jospita l-Kunsill Lokali ta' Levuka. Dan inbena fl-1898 f'ġieħ il-Ġublew tad-Djamanti tar-[[Reġina Vitorja]].

== Nies notevoli ==

* [[Hereward Kesteven]] – xjenzat [[Mediċina|mediku]] mill-[[Awstralja]];
* [[Graeme Leung]] – [[avukat]] u eks President tal-Assoċjazzjoni tal-Liġi ta' Fiġi;
* [[Maria Liku]] – atleta [[Logħob Olimpiku|Olimpika]] tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[John Maynard Hedstrom]] – membru tal-Kunsill Leġiżlattiv u fundatur ta' Morris Hedstrom;
* [[Katharine Susannah Prichard]] – rumanziera Awstraljana u membru tal-Partit [[Komuniżmu|Komunista]] Awstraljan; twieldet f'Levuka f'Diċembru 1883;
* [[Dave Solomon]] – plejer tar-rugby union;
* [[Manueli Tulo]] – atleta Olimpiku tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[Alfred Wendt]] – plejer tal-cricket minn Fiġi;
* [[Ratu Josefa Celua]] – miet f'Levuka;
* [[Eileen Cikamatana]] – atleta tal-erfigħ tal-piżijiet li rebħet medalja tad-deheb għal Fiġi fil-Logħob tal-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]] tal-2018.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://fijivillage.com/news/Cikamatana--granted-Australian-citizenship-and-to-represent-Austraila-29rs5k/|titlu=Cikamatana granted Australian citizenship and to represent Austraila|kunjom=fijivillage|sit=www.fijivillage.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]</text>
      <sha1>by4brqca56aha2p4io2a9ou27oft201</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318836</id>
      <parentid>318835</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:07:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji fil-Fiġi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318836</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12271" sha1="nj4txcotx2rp9cw0zwpzim7q9jpcxzt" xml:space="preserve">{{Infobox city}}

'''Levuka''' (pronunzja lokali: [leβuka]) huwa raħal tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira ta' Ovalau, fil-Provinċja ta' Lomaiviti, fid-Diviżjoni tal-Lvant ta' [[Fiġi]]. Qabel l-1877, ir-raħal kien il-[[belt kapitali]] ta' Fiġi. Skont l-aħħar ċensiment li sar fl-2007, ir-raħal ta' Levuka kellu popolazzjoni ta' 1,131 ruħ (b'żieda ta' 3,266 ruħ li jgħixu fiż-żona periurbana kif definit mill-Uffiċċju tal-Istatistika), u madwar nofs it-8,360 abitant ta' Ovalau. Huwa ċ-ċentru ekonomiku u l-ikbar fost l-24 insedjament tal-gżira. Wara li kien ilu li ġie nnominat bħala sit indikattiv għexieren ta' snin qabel, ir-raħal storiku ta' Levuka tniżżel fil-lista ta' [[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] f'Ġunju 2013, bis-saħħa tar-rikonoxximent tax-xhieda eċċezzjonali bħala raħal portwali kolonjali fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399|titlu=Levuka Historical Port Town - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Ir-raħal modern ta' Levuka ġie stabbilit għall-ħabta tal-1820 minn insedjaturi u kummerċjanti [[Ewropa|Ewropej]] bħala l-ewwel raħal modern fil-gżejjer ta' Fiġi, u sar port u post kummerċjali importanti. L-insedjaturi li kienu jagħmlu parti mill-popolazzjoni ta' Levuka kienu kummerċjanti, missjunarji, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri, spekulaturi u vagabondi, kif ukoll negozjanti rispettabbli. Fl-1840 l-Ispedizzjoni ta' Esplorazzjoni tal-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] żaret ir-raħal.&lt;ref&gt;Stanton, William (1975). ''The Great United States Exploring Expedition''. Berkeley: University of California Press. p. 190. ISBN &lt;bdi&gt;0520025571&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Matul nofs is-seklu 19, ir-raħal malajr kien qed isir ċentru kummerċjali għall-kummerċ tal-bużżi. Il-patrijiet [[Santa Marija|Marjani]], immexxija minn Patri [[Jean-Baptiste Bréhéret]], stabbilew missjoni f'Levuka fl-1858, u l-missjonijiet ta' Wesley inbnew fl-istess żmien. Il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, l-Iskola tal-Kunvent Marjan u żewġ knejjes [[Metodiżmu|Metodisti]] għadhom jeżistu sal-lum. Sal-1870, ir-raħal kellu popolazzjoni ta' iktar minn 2,000 ruħ.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399/documents/|titlu=Levuka Historical Port Town (Fiji): No. 1399 - ICOMOS|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Meta l-ewwel stat nazzjon modern ta' Fiġi, ir-Renju ta' Fiġi, ġie stabbilit fl-1871, [[Seru Epenisa Cakobau]] ġie inkurunat re f'Levuka. Wara li Fiġi ġie anness bħala kolonja [[Renju Unit|Brittanika]] fl-1874, Levuka baqgħet il-belt kapitali sal-1877, meta l-amministrazzjoni mbagħad ġiet ittrasferita lejn [[Suva]], għalkemm it-trasferiment ma kienx uffiċjali qabel l-1882. It-trasferiment tqanqal minn tħassib li l-għoljiet għoljin 600 metru, ħafna minnhom bl-irdumijiet, madwar Levuka ma kinux jippermettu iktar tkabbir.&lt;ref&gt;Schurman, Dewey (June 1994). &quot;Fiji: A Tale of Two Islands&quot;. ''Islands Magazine''. Vol. 14, no. 3. pp. 104–113.&lt;/ref&gt;
[[File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|xellug|daqsminuri|Triq il-Bajja, Levuka, Fiġi.]]
Levuka huwa famuż għal bosta &quot;primati&quot; ta' Fiġi. Kien is-sit tal-ewwel bank, uffiċċju postali, skola, klabb bil-membri privati, sptar, muniċipju u gvern muniċipali ta' Fiġi. L-ewwel gazzetta ta' Fiġi, il-''Fiji Times'', li għadha topera sal-lum, ġiet stabbilita f'Levuka Fl-1869. Il-Lukanda Rjali ta' Levuka hija l-eqdem lukanda fin-Nofsinhar tal-Paċifiku li għadha topera. L-istoriċi ma aċċertawx l-età eżatta, iżda r-rekords juru li kienet teżisti diġà fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 19. L-Iskola Pubblika ta' Levuka, li nfetħet fl-1879, kienet l-ewwel skola pubblika f'Fiġi u bosta mill-mexxejja ta' Fiġi matul is-snin ta' qabel u ta' wara l-indipendenza tal-pajjiż fl-1970 ingħataw l-[[edukazzjoni]] tagħhom hemmhekk. L-eqdem loġġa tal-Mażuni fin-Nofsinhar tal-Paċifiku, Lodge Polynesia 562 SC, tinstab ukoll f'Levuka u ġiet stabbilita fl-1875. F'Levuka kien hemm ukoll l-ewwel sistema pubblika tal-elettriku ta' Fiġi, li bdiet topera fl-1927, tlett ijiem qabel l-elettrifikazzjoni tal-belt kapitali Suva.

=== Nirien ===
[[File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|daqsminuri|In-nirien jeqirdu l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO.]]
Il-biċċa l-kbira tal-wirt uniku ta' Levuka jinsab fl-arkitettura tal-[[injam]] tiegħu li huwa vulnerabbli ferm li jieħu n-nar. Il-Loġġa tal-Mażuni, l-unika binja Neo-Rumaneska ta' Levuka&lt;ref&gt;Lilley, Ian (2006), ''Archaeology of Oceania : Australia and the Pacific Islands''. Blackwell, Malden, MA.&lt;/ref&gt; ngħatat in-nar matul il-perjodu tal-illegalità u l-irvelli wara l-kolp ta' Fiġi fis-sena 2000.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131004233625/http://www.fijitimes.com/story.aspx?ref=archive&amp;id=106217|titlu=Fire warning - Fiji Times Online|data=2013-10-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Hemm ħafna kontroversja dwar il-fratellanza tal-Mażuni f'Fiġi, tant li r-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] [[Kristjaneżmu|Kristjani]] tradizzjonali dominanti jqisu li l-Mażuni jaduraw lix-[[xitan]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://davidlansing.com/satanic-rituals-at-the-masonic-lodge/|titlu=Satanic rituals at the Masonic Lodge {{!}} davidlansing.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Il-Loġġa kien fiha artefatti storiċi imprezzabbli u rekords tal-[[Storja|istorja]] ta' Levuka li jmorru lura għall-1875. Dawk li taw in-nar lill-binja baqgħu qatt ma ġew identifikati u mtellgħin il-qorti.&lt;ref&gt;Patterson, R.T. (1975) ''The history of Lodge Polynesia no. 562 S.C.'', Levuka, Fiji.&lt;/ref&gt;

Fl-2008, l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO f'Levuka, li kien jinsab qrib it-triq prinċipali tar-raħal, inqered bin-nar ikkawżat matul xi xogħlijiet ta' manutenzjoni bl-iwweldjar. Fis-snin iktar reċenti, il-Lukanda antika ta' Mavida u l-Ħanut tal-Merċa antik tul it-triq prinċipali ta' Levuka nħarqu wkoll. Il-Binja tal-Merċa kienet tospita l-Bank ta' Westpac, il-linja tal-ajru Air Fiji u supermarket, u peress li kellha iktar minn 100 sena, kienet tagħmel parti mis-sit indikattiv propost dak iż-żmien biex isir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Hemm ħafna għajdut dwar in-nirien iżda qatt ma ttella' ħadd il-qorti. F'April 2010, l-Uffiċjal Ewlieni tal-Awtorità tat-Tifi tan-Nar ta' Levuka ġie kkwotat fil-gazzetta nazzjonali li qal li Levuka kien: &quot;...suxxettibbli li jieħu n-nar fi kwalunkwe mument...&quot;, u fl-artiklu tal-gazzetta jisħaq li ma kien hemm l-ebda idranti għat-tifi tan-nar fir-raħal u li prattikament l-ebda binja ma kellha estinturi jew sistemi ta' allarm f'każ ta' nirien.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.fijitimes.com/story.aspx?id=144807|titlu=Levuka hazard - Fiji Times Online|sit=www.fijitimes.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Ir-Raħal Portwali Storiku ta' Levuka ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2013.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona [[Kultura|kulturali]] fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-[[arti]] [[Monument|monumentali]], l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Attivitajiet ekonomiċi ==
[[File:ChurchLevuka.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChurchLevuka.jpg|lemin|daqsminuri|231x231px|Il-Knisja tal-[[Qalb]] Imqaddsa f'Triq il-Bajja.]]
L-istatus ta' Levuka bħala punt ta' waqfien għall-bastimenti oċeaniċi li kienu jaqsmu l-Paċifiku ntemm fis-snin 50 tas-seklu 20, u dan hedded ir-raħal b'estinzjoni ekonomika. Madankollu, fl-1964, il-Kumpanija tas-Sajd tal-Paċifiku (PAFCO) ġiet stabbilita minn ditta [[Ġappun|Ġappuniża]], u speċjalizzat fl-iffriżar u fit-trasport tat-tonn taż-żejt tal-landa, l-iktar lejn is-swieq fl-Ewropa u fil-[[Kanada]]. Fl-1976 infetaħ impjant tal-laned, b'kooperazzjoni konġunta bejn PAFCO u l-gvern, u dan huwa l-ikbar impjegatur privat fil-gżira ta' Ovalau. L-iktar minħabba l-iżolament ta' Levuka, it-turiżmu jaqdi rwol minuri biss fl-ekonomija ta' Levuka/Ovalau.

== Governanza u politika ==
Levuka ġie inkorporat bħala raħal mill-1877 u jitmexxa minn kunsill lokali magħmul minn tmien membri, li jiġu eletti għal mandati ta' tliet snin. L-elezzjonijiet muniċipali tat-22 ta' Ottubru 2005 irriżultaw f'telfa għall-SDL tas-Sindku uxxenti [[Taniela Bulivou]], u l-Partit tal-Bilanċ rebaħ sitt siġġijiet minn tmienja. Il-kunsill il-ġdid tella' lil [[George Gibson]] minflok Bulivou; il-mandat ta' sindku jdum sena, iżda jista' jiġi estiż kemm-il darba. Il-kunsill dan l-aħħar ġie sospiż mill-gvern temporanju ta' Fiġi u ttella' amministratur lokali, [[Napolionio Masirewa]].

== Attrazzjonijiet ==
Fin-naħa tat-Tramuntana ta' Levuka hemm il-villaġġ tradizzjonali ta' Levuka, Fiġi. Il-kap tal-villaġġ, bit-titlu ta' ''Tui Levuka'', huwa dixxendent dirett tal-kap li laqa' l-ewwel insedjaturi Ewropej. F'ġieħ l-antenat tiegħu, huwa magħruf ukoll bħala ''&quot;Tamana na vavalagi&quot;'' (Missier l-Ewropej). Fin-naħa tan-Nofsinhar tar-raħal hemm il-villaġġ ta' Nasova, fejn ir-Re Seru Epenisa Cakobau ffirma l-Patt taċ-Ċessjoni, li permezz tiegħu ċeda l-gżejjer lill-Gran Brittanja fl-10 ta' Ottubru 1874.

Iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka, li jospita fergħa tal-[[Mużew]] ta' Fiġi, librerija pubblika, ċentru tal-[[Artiġjan|artiġjanat]], skola tan-nuna, court tal-isquash u sala tal-laqgħat, jokkupa ħanut rinnovat li nbena fl-1878 minn Morris Hedstrom, kumpanija kummerċjali stabbilita f'Levuka fi żmien bikri u li għadha topera f'Fiġi. Morris Hedstrom ta l-binja lill-Fond Fiduċjarju Nazzjonali ta' Fiġi fl-1980. Biswit iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka hemm il-Baċir tar-Reġina, b'fond massimu ta' tmien metri. Ġie mmodernizzat fis-snin 90 tas-seklu 20, u jintuża l-iktar mill-opri tal-baħar lokali, għalkemm xi kultant jużawh ukoll xi bastimenti barranin. Levuka huwa wieħed mit-tliet portijiet uffiċjali tad-dħul f'Fiġi (it-tnejn l-oħra huma Suva u Lautoka).

Attrazzjonijiet magħrufa oħra jinkludu l-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, legat tal-Patrijiet Marjani li waslu fil-gżira fl-1858, il-Klabb ta' Ovalau, waħda mill-eqdem organizzazzjonijiet soċjali fil-Paċifiku, u l-Muniċipju ta' Levuka, li jospita l-Kunsill Lokali ta' Levuka. Dan inbena fl-1898 f'ġieħ il-Ġublew tad-Djamanti tar-[[Reġina Vitorja]].

== Nies notevoli ==

* [[Hereward Kesteven]] – xjenzat [[Mediċina|mediku]] mill-[[Awstralja]];
* [[Graeme Leung]] – [[avukat]] u eks President tal-Assoċjazzjoni tal-Liġi ta' Fiġi;
* [[Maria Liku]] – atleta [[Logħob Olimpiku|Olimpika]] tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[John Maynard Hedstrom]] – membru tal-Kunsill Leġiżlattiv u fundatur ta' Morris Hedstrom;
* [[Katharine Susannah Prichard]] – rumanziera Awstraljana u membru tal-Partit [[Komuniżmu|Komunista]] Awstraljan; twieldet f'Levuka f'Diċembru 1883;
* [[Dave Solomon]] – plejer tar-rugby union;
* [[Manueli Tulo]] – atleta Olimpiku tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[Alfred Wendt]] – plejer tal-cricket minn Fiġi;
* [[Ratu Josefa Celua]] – miet f'Levuka;
* [[Eileen Cikamatana]] – atleta tal-erfigħ tal-piżijiet li rebħet medalja tad-deheb għal Fiġi fil-Logħob tal-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]] tal-2018.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://fijivillage.com/news/Cikamatana--granted-Australian-citizenship-and-to-represent-Austraila-29rs5k/|titlu=Cikamatana granted Australian citizenship and to represent Austraila|kunjom=fijivillage|sit=www.fijivillage.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fil-Fiġi]]</text>
      <sha1>nj4txcotx2rp9cw0zwpzim7q9jpcxzt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318837</id>
      <parentid>318836</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:07:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Fiġi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12292" sha1="him1ptpn7ypk1nmpoxvyiabd72k7wao" xml:space="preserve">{{Infobox city}}

'''Levuka''' (pronunzja lokali: [leβuka]) huwa raħal tul il-kosta tal-Lvant tal-gżira ta' Ovalau, fil-Provinċja ta' Lomaiviti, fid-Diviżjoni tal-Lvant ta' [[Fiġi]]. Qabel l-1877, ir-raħal kien il-[[belt kapitali]] ta' Fiġi. Skont l-aħħar ċensiment li sar fl-2007, ir-raħal ta' Levuka kellu popolazzjoni ta' 1,131 ruħ (b'żieda ta' 3,266 ruħ li jgħixu fiż-żona periurbana kif definit mill-Uffiċċju tal-Istatistika), u madwar nofs it-8,360 abitant ta' Ovalau. Huwa ċ-ċentru ekonomiku u l-ikbar fost l-24 insedjament tal-gżira. Wara li kien ilu li ġie nnominat bħala sit indikattiv għexieren ta' snin qabel, ir-raħal storiku ta' Levuka tniżżel fil-lista ta' [[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] f'Ġunju 2013, bis-saħħa tar-rikonoxximent tax-xhieda eċċezzjonali bħala raħal portwali kolonjali fil-[[Oċean Paċifiku|Paċifiku]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399|titlu=Levuka Historical Port Town - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Storja ==
Ir-raħal modern ta' Levuka ġie stabbilit għall-ħabta tal-1820 minn insedjaturi u kummerċjanti [[Ewropa|Ewropej]] bħala l-ewwel raħal modern fil-gżejjer ta' Fiġi, u sar port u post kummerċjali importanti. L-insedjaturi li kienu jagħmlu parti mill-popolazzjoni ta' Levuka kienu kummerċjanti, missjunarji, [[Bennej|bennejja]] tal-vapuri, spekulaturi u vagabondi, kif ukoll negozjanti rispettabbli. Fl-1840 l-Ispedizzjoni ta' Esplorazzjoni tal-[[Stati Uniti|Istati Uniti]] żaret ir-raħal.&lt;ref&gt;Stanton, William (1975). ''The Great United States Exploring Expedition''. Berkeley: University of California Press. p. 190. ISBN &lt;bdi&gt;0520025571&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Matul nofs is-seklu 19, ir-raħal malajr kien qed isir ċentru kummerċjali għall-kummerċ tal-bużżi. Il-patrijiet [[Santa Marija|Marjani]], immexxija minn Patri [[Jean-Baptiste Bréhéret]], stabbilew missjoni f'Levuka fl-1858, u l-missjonijiet ta' Wesley inbnew fl-istess żmien. Il-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, l-Iskola tal-Kunvent Marjan u żewġ knejjes [[Metodiżmu|Metodisti]] għadhom jeżistu sal-lum. Sal-1870, ir-raħal kellu popolazzjoni ta' iktar minn 2,000 ruħ.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1399/documents/|titlu=Levuka Historical Port Town (Fiji): No. 1399 - ICOMOS|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Meta l-ewwel stat nazzjon modern ta' Fiġi, ir-Renju ta' Fiġi, ġie stabbilit fl-1871, [[Seru Epenisa Cakobau]] ġie inkurunat re f'Levuka. Wara li Fiġi ġie anness bħala kolonja [[Renju Unit|Brittanika]] fl-1874, Levuka baqgħet il-belt kapitali sal-1877, meta l-amministrazzjoni mbagħad ġiet ittrasferita lejn [[Suva]], għalkemm it-trasferiment ma kienx uffiċjali qabel l-1882. It-trasferiment tqanqal minn tħassib li l-għoljiet għoljin 600 metru, ħafna minnhom bl-irdumijiet, madwar Levuka ma kinux jippermettu iktar tkabbir.&lt;ref&gt;Schurman, Dewey (June 1994). &quot;Fiji: A Tale of Two Islands&quot;. ''Islands Magazine''. Vol. 14, no. 3. pp. 104–113.&lt;/ref&gt;
[[File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Beach_street_levuka_war_memorial.jpg|xellug|daqsminuri|Triq il-Bajja, Levuka, Fiġi.]]
Levuka huwa famuż għal bosta &quot;primati&quot; ta' Fiġi. Kien is-sit tal-ewwel bank, uffiċċju postali, skola, klabb bil-membri privati, sptar, muniċipju u gvern muniċipali ta' Fiġi. L-ewwel gazzetta ta' Fiġi, il-''Fiji Times'', li għadha topera sal-lum, ġiet stabbilita f'Levuka Fl-1869. Il-Lukanda Rjali ta' Levuka hija l-eqdem lukanda fin-Nofsinhar tal-Paċifiku li għadha topera. L-istoriċi ma aċċertawx l-età eżatta, iżda r-rekords juru li kienet teżisti diġà fil-bidu tas-snin 60 tas-seklu 19. L-Iskola Pubblika ta' Levuka, li nfetħet fl-1879, kienet l-ewwel skola pubblika f'Fiġi u bosta mill-mexxejja ta' Fiġi matul is-snin ta' qabel u ta' wara l-indipendenza tal-pajjiż fl-1970 ingħataw l-[[edukazzjoni]] tagħhom hemmhekk. L-eqdem loġġa tal-Mażuni fin-Nofsinhar tal-Paċifiku, Lodge Polynesia 562 SC, tinstab ukoll f'Levuka u ġiet stabbilita fl-1875. F'Levuka kien hemm ukoll l-ewwel sistema pubblika tal-elettriku ta' Fiġi, li bdiet topera fl-1927, tlett ijiem qabel l-elettrifikazzjoni tal-belt kapitali Suva.

=== Nirien ===
[[File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pafco_Fire_Cold_Storage_Plant.jpg|daqsminuri|In-nirien jeqirdu l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO.]]
Il-biċċa l-kbira tal-wirt uniku ta' Levuka jinsab fl-arkitettura tal-[[injam]] tiegħu li huwa vulnerabbli ferm li jieħu n-nar. Il-Loġġa tal-Mażuni, l-unika binja Neo-Rumaneska ta' Levuka&lt;ref&gt;Lilley, Ian (2006), ''Archaeology of Oceania : Australia and the Pacific Islands''. Blackwell, Malden, MA.&lt;/ref&gt; ngħatat in-nar matul il-perjodu tal-illegalità u l-irvelli wara l-kolp ta' Fiġi fis-sena 2000.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20131004233625/http://www.fijitimes.com/story.aspx?ref=archive&amp;id=106217|titlu=Fire warning - Fiji Times Online|data=2013-10-04|sit=web.archive.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Hemm ħafna kontroversja dwar il-fratellanza tal-Mażuni f'Fiġi, tant li r-[[Reliġjon|reliġjonijiet]] [[Kristjaneżmu|Kristjani]] tradizzjonali dominanti jqisu li l-Mażuni jaduraw lix-[[xitan]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://davidlansing.com/satanic-rituals-at-the-masonic-lodge/|titlu=Satanic rituals at the Masonic Lodge {{!}} davidlansing.com|lingwa=en-US|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt; Il-Loġġa kien fiha artefatti storiċi imprezzabbli u rekords tal-[[Storja|istorja]] ta' Levuka li jmorru lura għall-1875. Dawk li taw in-nar lill-binja baqgħu qatt ma ġew identifikati u mtellgħin il-qorti.&lt;ref&gt;Patterson, R.T. (1975) ''The history of Lodge Polynesia no. 562 S.C.'', Levuka, Fiji.&lt;/ref&gt;

Fl-2008, l-Impjant tat-Tkessiħ ta' PAFCO f'Levuka, li kien jinsab qrib it-triq prinċipali tar-raħal, inqered bin-nar ikkawżat matul xi xogħlijiet ta' manutenzjoni bl-iwweldjar. Fis-snin iktar reċenti, il-Lukanda antika ta' Mavida u l-Ħanut tal-Merċa antik tul it-triq prinċipali ta' Levuka nħarqu wkoll. Il-Binja tal-Merċa kienet tospita l-Bank ta' Westpac, il-linja tal-ajru Air Fiji u supermarket, u peress li kellha iktar minn 100 sena, kienet tagħmel parti mis-sit indikattiv propost dak iż-żmien biex isir Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Hemm ħafna għajdut dwar in-nirien iżda qatt ma ttella' ħadd il-qorti. F'April 2010, l-Uffiċjal Ewlieni tal-Awtorità tat-Tifi tan-Nar ta' Levuka ġie kkwotat fil-gazzetta nazzjonali li qal li Levuka kien: &quot;...suxxettibbli li jieħu n-nar fi kwalunkwe mument...&quot;, u fl-artiklu tal-gazzetta jisħaq li ma kien hemm l-ebda idranti għat-tifi tan-nar fir-raħal u li prattikament l-ebda binja ma kellha estinturi jew sistemi ta' allarm f'każ ta' nirien.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.fijitimes.com/story.aspx?id=144807|titlu=Levuka hazard - Fiji Times Online|sit=www.fijitimes.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Ir-Raħal Portwali Storiku ta' Levuka ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2013.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona [[Kultura|kulturali]] fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-[[arti]] [[Monument|monumentali]], l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-[[bniedem]]&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Attivitajiet ekonomiċi ==
[[File:ChurchLevuka.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:ChurchLevuka.jpg|lemin|daqsminuri|231x231px|Il-Knisja tal-[[Qalb]] Imqaddsa f'Triq il-Bajja.]]
L-istatus ta' Levuka bħala punt ta' waqfien għall-bastimenti oċeaniċi li kienu jaqsmu l-Paċifiku ntemm fis-snin 50 tas-seklu 20, u dan hedded ir-raħal b'estinzjoni ekonomika. Madankollu, fl-1964, il-Kumpanija tas-Sajd tal-Paċifiku (PAFCO) ġiet stabbilita minn ditta [[Ġappun|Ġappuniża]], u speċjalizzat fl-iffriżar u fit-trasport tat-tonn taż-żejt tal-landa, l-iktar lejn is-swieq fl-Ewropa u fil-[[Kanada]]. Fl-1976 infetaħ impjant tal-laned, b'kooperazzjoni konġunta bejn PAFCO u l-gvern, u dan huwa l-ikbar impjegatur privat fil-gżira ta' Ovalau. L-iktar minħabba l-iżolament ta' Levuka, it-turiżmu jaqdi rwol minuri biss fl-ekonomija ta' Levuka/Ovalau.

== Governanza u politika ==
Levuka ġie inkorporat bħala raħal mill-1877 u jitmexxa minn kunsill lokali magħmul minn tmien membri, li jiġu eletti għal mandati ta' tliet snin. L-elezzjonijiet muniċipali tat-22 ta' Ottubru 2005 irriżultaw f'telfa għall-SDL tas-Sindku uxxenti [[Taniela Bulivou]], u l-Partit tal-Bilanċ rebaħ sitt siġġijiet minn tmienja. Il-kunsill il-ġdid tella' lil [[George Gibson]] minflok Bulivou; il-mandat ta' sindku jdum sena, iżda jista' jiġi estiż kemm-il darba. Il-kunsill dan l-aħħar ġie sospiż mill-gvern temporanju ta' Fiġi u ttella' amministratur lokali, [[Napolionio Masirewa]].

== Attrazzjonijiet ==
Fin-naħa tat-Tramuntana ta' Levuka hemm il-villaġġ tradizzjonali ta' Levuka, Fiġi. Il-kap tal-villaġġ, bit-titlu ta' ''Tui Levuka'', huwa dixxendent dirett tal-kap li laqa' l-ewwel insedjaturi Ewropej. F'ġieħ l-antenat tiegħu, huwa magħruf ukoll bħala ''&quot;Tamana na vavalagi&quot;'' (Missier l-Ewropej). Fin-naħa tan-Nofsinhar tar-raħal hemm il-villaġġ ta' Nasova, fejn ir-Re Seru Epenisa Cakobau ffirma l-Patt taċ-Ċessjoni, li permezz tiegħu ċeda l-gżejjer lill-Gran Brittanja fl-10 ta' Ottubru 1874.

Iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka, li jospita fergħa tal-[[Mużew]] ta' Fiġi, librerija pubblika, ċentru tal-[[Artiġjan|artiġjanat]], skola tan-nuna, court tal-isquash u sala tal-laqgħat, jokkupa ħanut rinnovat li nbena fl-1878 minn Morris Hedstrom, kumpanija kummerċjali stabbilita f'Levuka fi żmien bikri u li għadha topera f'Fiġi. Morris Hedstrom ta l-binja lill-Fond Fiduċjarju Nazzjonali ta' Fiġi fl-1980. Biswit iċ-Ċentru Komunitarju ta' Levuka hemm il-Baċir tar-Reġina, b'fond massimu ta' tmien metri. Ġie mmodernizzat fis-snin 90 tas-seklu 20, u jintuża l-iktar mill-opri tal-baħar lokali, għalkemm xi kultant jużawh ukoll xi bastimenti barranin. Levuka huwa wieħed mit-tliet portijiet uffiċjali tad-dħul f'Fiġi (it-tnejn l-oħra huma Suva u Lautoka).

Attrazzjonijiet magħrufa oħra jinkludu l-Knisja tal-Qalb Imqaddsa, legat tal-Patrijiet Marjani li waslu fil-gżira fl-1858, il-Klabb ta' Ovalau, waħda mill-eqdem organizzazzjonijiet soċjali fil-Paċifiku, u l-Muniċipju ta' Levuka, li jospita l-Kunsill Lokali ta' Levuka. Dan inbena fl-1898 f'ġieħ il-Ġublew tad-Djamanti tar-[[Reġina Vitorja]].

== Nies notevoli ==

* [[Hereward Kesteven]] – xjenzat [[Mediċina|mediku]] mill-[[Awstralja]];
* [[Graeme Leung]] – [[avukat]] u eks President tal-Assoċjazzjoni tal-Liġi ta' Fiġi;
* [[Maria Liku]] – atleta [[Logħob Olimpiku|Olimpika]] tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[John Maynard Hedstrom]] – membru tal-Kunsill Leġiżlattiv u fundatur ta' Morris Hedstrom;
* [[Katharine Susannah Prichard]] – rumanziera Awstraljana u membru tal-Partit [[Komuniżmu|Komunista]] Awstraljan; twieldet f'Levuka f'Diċembru 1883;
* [[Dave Solomon]] – plejer tar-rugby union;
* [[Manueli Tulo]] – atleta Olimpiku tal-erfigħ tal-piżijiet minn Fiġi;
* [[Alfred Wendt]] – plejer tal-cricket minn Fiġi;
* [[Ratu Josefa Celua]] – miet f'Levuka;
* [[Eileen Cikamatana]] – atleta tal-erfigħ tal-piżijiet li rebħet medalja tad-deheb għal Fiġi fil-Logħob tal-[[Commonwealth tan-Nazzjonijiet|Commonwealth]] tal-2018.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://fijivillage.com/news/Cikamatana--granted-Australian-citizenship-and-to-represent-Austraila-29rs5k/|titlu=Cikamatana granted Australian citizenship and to represent Austraila|kunjom=fijivillage|sit=www.fijivillage.com|lingwa=en|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Kulturali]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji fil-Fiġi]]
[[Kategorija:Fiġi]]</text>
      <sha1>him1ptpn7ypk1nmpoxvyiabd72k7wao</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gżejjer tal-Blat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33149</id>
    <revision>
      <id>318840</id>
      <timestamp>2024-12-14T18:42:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <origin>318840</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6683" sha1="jqvby2xfdhukir701fiyg3iohftxbgk" xml:space="preserve">[[Stampa:Ngerukewid-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-'''Gżejjer tal-Blat''' ta' [[Palaw|Palau]], magħrufa wkoll bħala '''Chelbacheb''', huma ġabra ta' diversi mijiet ta' sikek tal-qroll u tal-[[ġebla tal-ġir]] fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau bejn [[Koror]] u Peleliu, li issa ġew inkorporati bħala parti mill-Istat ta' Koror. B'kollox hemm bejn 250 u 300 gżira fil-grupp skont sorsi differenti, b'erja aggregata ta' 42 kilometru kwadru (16-il mil kwadru) u għoli massimu ta' 207 metri (679 pied). Il-gżejjer tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala sit imħallat ([[Kultura|kulturali]] u naturali) fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1386/|titlu=Rock Islands Southern Lagoon - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== [[Ġeografija]] ==
[[Stampa:Rock IslandsUNESCOmap.png|daqsminuri|Mappa tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-Gżejjer tal-Blat bil-kemm huma popolati u huma famużi għall-bajjiet, għal-laguni [[Ikħal|blu]], u għall-għamliet strambi qishom ta' umbrella ta' ħafna mill-gżejjer stess. Bosta mill-gżejjer għandhom għamla ta' umbrella jew ta' faqqiegħ, b'bażi iktar dejqa fil-punt intermareali. Dan twettaq permezz tal-erożjoni u l-komunità densa ta' sponoż, bivalvi, kitoni, bebbux, rizzi u organiżmi oħra li jieklu l-iktar l-algi.&lt;ref&gt;Murphy, Richard C. (2002). ''Coral Reefs: Cities Under The Seas''. The Darwin Press, Inc. pp. 60–61. ISBN &lt;bdi&gt;0-87850-138-X&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Barra minn hekk, il-gżejjer issawru tul iż-żmien mit-temp, mir-riħ u mill-veġetazzjoni. Gżejjer notevoli fil-grupp ta' gżejjer huma:

* Eil Malk (Mecherchar)
* Ngeruktabel
* Ulong
* Bablomekang (Abappaomogan)
* Bukrrairong (Kamori)
* Oilouch
* Ongael
* Ngebedangel (Ngobasangel)
* Ngerukewid (Orukuizu)
* Ngeanges
* Ngeteklou (Gologugeul)
* Tlutkaraguis (Adorius)

== Ambjent ==

=== Żona Importanti tal-[[Għasfur|Għasafar]] ===
Sit ta' 4,912-il ettaru li jinkludi l-Gżejjer tal-Blat ġie ddeżinjat bħala Żona Importanti tal-Għasafar mill-BirdLife International għax isostni popolazzjonijiet sħaħ tal-biċċa l-kbira tal-għasafar endemiċi ta' Palau, fosthom il-megapodi tal-[[Mikronesja|Mikroneżja]], il-ħamiem tal-art ta' Palau, il-ħamiem imperjali tal-Mikroneżja, il-ħamiem tal-[[frott]] ta' Palau, ir-ronduni żgħar, l-għasafar ta' San Martin, il-miżomeli tal-Mikroneżja, l-għasafar ta' binhar, il-bgħula ta' denbhom imrewħa ta' Palau, iż-żanżarelli, il-bgħula tal-arbuxxelli, il-psiepes ġganteski, skuri u ċitrini, u l-isturnelli tal-Mikroneżja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://datazone.birdlife.org/site/factsheet/rock-islands-iba-palau|titlu=Rock Islands (Palau) IBA {{!}} Summary {{!}} BirdLife International|sit=datazone.birdlife.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Turiżmu ==
Il-gżejjer u l-iskolli tal-qroll tal-madwar jinkludu l-iżjed siti turistiċi popolari, fosthom ir-Rokna Blu, il-Ħofor Blu, il-Fliegu [[Ġermanja|Ġermaniż]], il-Gżira ta' Ngermeaus, il-Lag famuż tal-Bram, wieħed minn bosta lagi bl-ilma baħar fil-Gżejjer tal-Blat li jospita diversi tipi ta' bram li ma jagħmlux ħsara lill-[[bniedem]] u li jinsabu f'Palau biss. Il-Gżejjer tal-Blat huma fost l-iżjed destinazzjonijiet popolari mal-bugħaddasa f'Palau, u joffru wħud mill-iżjed siti tal-għadis b'diversità fid-[[Id-Dinja|dinja]], b'għadis mal-iskolli, b'għadis imkaxkar mill-kurrent qawwi, b'għadis mar-rajja ġganteski u mal-klieb il-baħar, u b'għadis fil-laguni baxxi, fl-għerien ta' taħt il-baħar u taħt l-irdumijiet weqfin. Fost l-attrazzjonijiet turistiċi hemm ukoll il-Bajja tad-Dniefel, fejn għadd ta' veterinarji u ħarrieġa jagħtu tagħrif lill-mistednin dwar id-dniefel.

== Demografija ==
L-uniku post abitat fil-gżejjer huwa magħruf bħala l-Bajja tad-Dniefel (f'Ngeruktabel, 5 kilometri minn Koror). F'dan il-post hemm il-Park Akkwatiku Nazzjonali ta' Palau, u jospita l-kwartieri ġenerali tar-rangers tal-park ta' Palau.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Gżejjer tal-Blat fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; il-'''kriterju (v)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli&quot;; il-'''kriterju (vii)''' &quot;Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali&quot;; il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|Aerial view of Rock Islands.
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|View of Rock Islands from the lagoon.
File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|Divers descending next to the mast of the Japanese tanker Iro.
File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|An Anemonefish on the wreck of the Japanese tanker Iro.
File:1907_aquaimages.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1907_aquaimages.jpg|One of the many Rock Islands.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>jqvby2xfdhukir701fiyg3iohftxbgk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318841</id>
      <parentid>318840</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:43:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji Mħallta]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318841</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6728" sha1="31g3g1j6o1011xyhw4wkupzk6sl3d2s" xml:space="preserve">[[Stampa:Ngerukewid-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-'''Gżejjer tal-Blat''' ta' [[Palaw|Palau]], magħrufa wkoll bħala '''Chelbacheb''', huma ġabra ta' diversi mijiet ta' sikek tal-qroll u tal-[[ġebla tal-ġir]] fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau bejn [[Koror]] u Peleliu, li issa ġew inkorporati bħala parti mill-Istat ta' Koror. B'kollox hemm bejn 250 u 300 gżira fil-grupp skont sorsi differenti, b'erja aggregata ta' 42 kilometru kwadru (16-il mil kwadru) u għoli massimu ta' 207 metri (679 pied). Il-gżejjer tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala sit imħallat ([[Kultura|kulturali]] u naturali) fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1386/|titlu=Rock Islands Southern Lagoon - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== [[Ġeografija]] ==
[[Stampa:Rock IslandsUNESCOmap.png|daqsminuri|Mappa tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-Gżejjer tal-Blat bil-kemm huma popolati u huma famużi għall-bajjiet, għal-laguni [[Ikħal|blu]], u għall-għamliet strambi qishom ta' umbrella ta' ħafna mill-gżejjer stess. Bosta mill-gżejjer għandhom għamla ta' umbrella jew ta' faqqiegħ, b'bażi iktar dejqa fil-punt intermareali. Dan twettaq permezz tal-erożjoni u l-komunità densa ta' sponoż, bivalvi, kitoni, bebbux, rizzi u organiżmi oħra li jieklu l-iktar l-algi.&lt;ref&gt;Murphy, Richard C. (2002). ''Coral Reefs: Cities Under The Seas''. The Darwin Press, Inc. pp. 60–61. ISBN &lt;bdi&gt;0-87850-138-X&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Barra minn hekk, il-gżejjer issawru tul iż-żmien mit-temp, mir-riħ u mill-veġetazzjoni. Gżejjer notevoli fil-grupp ta' gżejjer huma:

* Eil Malk (Mecherchar)
* Ngeruktabel
* Ulong
* Bablomekang (Abappaomogan)
* Bukrrairong (Kamori)
* Oilouch
* Ongael
* Ngebedangel (Ngobasangel)
* Ngerukewid (Orukuizu)
* Ngeanges
* Ngeteklou (Gologugeul)
* Tlutkaraguis (Adorius)

== Ambjent ==

=== Żona Importanti tal-[[Għasfur|Għasafar]] ===
Sit ta' 4,912-il ettaru li jinkludi l-Gżejjer tal-Blat ġie ddeżinjat bħala Żona Importanti tal-Għasafar mill-BirdLife International għax isostni popolazzjonijiet sħaħ tal-biċċa l-kbira tal-għasafar endemiċi ta' Palau, fosthom il-megapodi tal-[[Mikronesja|Mikroneżja]], il-ħamiem tal-art ta' Palau, il-ħamiem imperjali tal-Mikroneżja, il-ħamiem tal-[[frott]] ta' Palau, ir-ronduni żgħar, l-għasafar ta' San Martin, il-miżomeli tal-Mikroneżja, l-għasafar ta' binhar, il-bgħula ta' denbhom imrewħa ta' Palau, iż-żanżarelli, il-bgħula tal-arbuxxelli, il-psiepes ġganteski, skuri u ċitrini, u l-isturnelli tal-Mikroneżja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://datazone.birdlife.org/site/factsheet/rock-islands-iba-palau|titlu=Rock Islands (Palau) IBA {{!}} Summary {{!}} BirdLife International|sit=datazone.birdlife.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Turiżmu ==
Il-gżejjer u l-iskolli tal-qroll tal-madwar jinkludu l-iżjed siti turistiċi popolari, fosthom ir-Rokna Blu, il-Ħofor Blu, il-Fliegu [[Ġermanja|Ġermaniż]], il-Gżira ta' Ngermeaus, il-Lag famuż tal-Bram, wieħed minn bosta lagi bl-ilma baħar fil-Gżejjer tal-Blat li jospita diversi tipi ta' bram li ma jagħmlux ħsara lill-[[bniedem]] u li jinsabu f'Palau biss. Il-Gżejjer tal-Blat huma fost l-iżjed destinazzjonijiet popolari mal-bugħaddasa f'Palau, u joffru wħud mill-iżjed siti tal-għadis b'diversità fid-[[Id-Dinja|dinja]], b'għadis mal-iskolli, b'għadis imkaxkar mill-kurrent qawwi, b'għadis mar-rajja ġganteski u mal-klieb il-baħar, u b'għadis fil-laguni baxxi, fl-għerien ta' taħt il-baħar u taħt l-irdumijiet weqfin. Fost l-attrazzjonijiet turistiċi hemm ukoll il-Bajja tad-Dniefel, fejn għadd ta' veterinarji u ħarrieġa jagħtu tagħrif lill-mistednin dwar id-dniefel.

== Demografija ==
L-uniku post abitat fil-gżejjer huwa magħruf bħala l-Bajja tad-Dniefel (f'Ngeruktabel, 5 kilometri minn Koror). F'dan il-post hemm il-Park Akkwatiku Nazzjonali ta' Palau, u jospita l-kwartieri ġenerali tar-rangers tal-park ta' Palau.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Gżejjer tal-Blat fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; il-'''kriterju (v)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli&quot;; il-'''kriterju (vii)''' &quot;Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali&quot;; il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|Aerial view of Rock Islands.
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|View of Rock Islands from the lagoon.
File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|Divers descending next to the mast of the Japanese tanker Iro.
File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|An Anemonefish on the wreck of the Japanese tanker Iro.
File:1907_aquaimages.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1907_aquaimages.jpg|One of the many Rock Islands.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Mħallta]]</text>
      <sha1>31g3g1j6o1011xyhw4wkupzk6sl3d2s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318842</id>
      <parentid>318841</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:43:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji f'Palau]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318842</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6771" sha1="a3nlr60etnp44o71ugsf87ssrshdsgc" xml:space="preserve">[[Stampa:Ngerukewid-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-'''Gżejjer tal-Blat''' ta' [[Palaw|Palau]], magħrufa wkoll bħala '''Chelbacheb''', huma ġabra ta' diversi mijiet ta' sikek tal-qroll u tal-[[ġebla tal-ġir]] fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau bejn [[Koror]] u Peleliu, li issa ġew inkorporati bħala parti mill-Istat ta' Koror. B'kollox hemm bejn 250 u 300 gżira fil-grupp skont sorsi differenti, b'erja aggregata ta' 42 kilometru kwadru (16-il mil kwadru) u għoli massimu ta' 207 metri (679 pied). Il-gżejjer tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala sit imħallat ([[Kultura|kulturali]] u naturali) fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1386/|titlu=Rock Islands Southern Lagoon - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== [[Ġeografija]] ==
[[Stampa:Rock IslandsUNESCOmap.png|daqsminuri|Mappa tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-Gżejjer tal-Blat bil-kemm huma popolati u huma famużi għall-bajjiet, għal-laguni [[Ikħal|blu]], u għall-għamliet strambi qishom ta' umbrella ta' ħafna mill-gżejjer stess. Bosta mill-gżejjer għandhom għamla ta' umbrella jew ta' faqqiegħ, b'bażi iktar dejqa fil-punt intermareali. Dan twettaq permezz tal-erożjoni u l-komunità densa ta' sponoż, bivalvi, kitoni, bebbux, rizzi u organiżmi oħra li jieklu l-iktar l-algi.&lt;ref&gt;Murphy, Richard C. (2002). ''Coral Reefs: Cities Under The Seas''. The Darwin Press, Inc. pp. 60–61. ISBN &lt;bdi&gt;0-87850-138-X&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Barra minn hekk, il-gżejjer issawru tul iż-żmien mit-temp, mir-riħ u mill-veġetazzjoni. Gżejjer notevoli fil-grupp ta' gżejjer huma:

* Eil Malk (Mecherchar)
* Ngeruktabel
* Ulong
* Bablomekang (Abappaomogan)
* Bukrrairong (Kamori)
* Oilouch
* Ongael
* Ngebedangel (Ngobasangel)
* Ngerukewid (Orukuizu)
* Ngeanges
* Ngeteklou (Gologugeul)
* Tlutkaraguis (Adorius)

== Ambjent ==

=== Żona Importanti tal-[[Għasfur|Għasafar]] ===
Sit ta' 4,912-il ettaru li jinkludi l-Gżejjer tal-Blat ġie ddeżinjat bħala Żona Importanti tal-Għasafar mill-BirdLife International għax isostni popolazzjonijiet sħaħ tal-biċċa l-kbira tal-għasafar endemiċi ta' Palau, fosthom il-megapodi tal-[[Mikronesja|Mikroneżja]], il-ħamiem tal-art ta' Palau, il-ħamiem imperjali tal-Mikroneżja, il-ħamiem tal-[[frott]] ta' Palau, ir-ronduni żgħar, l-għasafar ta' San Martin, il-miżomeli tal-Mikroneżja, l-għasafar ta' binhar, il-bgħula ta' denbhom imrewħa ta' Palau, iż-żanżarelli, il-bgħula tal-arbuxxelli, il-psiepes ġganteski, skuri u ċitrini, u l-isturnelli tal-Mikroneżja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://datazone.birdlife.org/site/factsheet/rock-islands-iba-palau|titlu=Rock Islands (Palau) IBA {{!}} Summary {{!}} BirdLife International|sit=datazone.birdlife.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Turiżmu ==
Il-gżejjer u l-iskolli tal-qroll tal-madwar jinkludu l-iżjed siti turistiċi popolari, fosthom ir-Rokna Blu, il-Ħofor Blu, il-Fliegu [[Ġermanja|Ġermaniż]], il-Gżira ta' Ngermeaus, il-Lag famuż tal-Bram, wieħed minn bosta lagi bl-ilma baħar fil-Gżejjer tal-Blat li jospita diversi tipi ta' bram li ma jagħmlux ħsara lill-[[bniedem]] u li jinsabu f'Palau biss. Il-Gżejjer tal-Blat huma fost l-iżjed destinazzjonijiet popolari mal-bugħaddasa f'Palau, u joffru wħud mill-iżjed siti tal-għadis b'diversità fid-[[Id-Dinja|dinja]], b'għadis mal-iskolli, b'għadis imkaxkar mill-kurrent qawwi, b'għadis mar-rajja ġganteski u mal-klieb il-baħar, u b'għadis fil-laguni baxxi, fl-għerien ta' taħt il-baħar u taħt l-irdumijiet weqfin. Fost l-attrazzjonijiet turistiċi hemm ukoll il-Bajja tad-Dniefel, fejn għadd ta' veterinarji u ħarrieġa jagħtu tagħrif lill-mistednin dwar id-dniefel.

== Demografija ==
L-uniku post abitat fil-gżejjer huwa magħruf bħala l-Bajja tad-Dniefel (f'Ngeruktabel, 5 kilometri minn Koror). F'dan il-post hemm il-Park Akkwatiku Nazzjonali ta' Palau, u jospita l-kwartieri ġenerali tar-rangers tal-park ta' Palau.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Gżejjer tal-Blat fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; il-'''kriterju (v)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli&quot;; il-'''kriterju (vii)''' &quot;Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali&quot;; il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|Aerial view of Rock Islands.
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|View of Rock Islands from the lagoon.
File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|Divers descending next to the mast of the Japanese tanker Iro.
File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|An Anemonefish on the wreck of the Japanese tanker Iro.
File:1907_aquaimages.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1907_aquaimages.jpg|One of the many Rock Islands.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Mħallta]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji f'Palau]]</text>
      <sha1>a3nlr60etnp44o71ugsf87ssrshdsgc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318843</id>
      <parentid>318842</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:44:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Gżejjer]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318843</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6795" sha1="0ljybd4zqggbu6n1gwmh8izbkhg1ewf" xml:space="preserve">[[Stampa:Ngerukewid-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-'''Gżejjer tal-Blat''' ta' [[Palaw|Palau]], magħrufa wkoll bħala '''Chelbacheb''', huma ġabra ta' diversi mijiet ta' sikek tal-qroll u tal-[[ġebla tal-ġir]] fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau bejn [[Koror]] u Peleliu, li issa ġew inkorporati bħala parti mill-Istat ta' Koror. B'kollox hemm bejn 250 u 300 gżira fil-grupp skont sorsi differenti, b'erja aggregata ta' 42 kilometru kwadru (16-il mil kwadru) u għoli massimu ta' 207 metri (679 pied). Il-gżejjer tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala sit imħallat ([[Kultura|kulturali]] u naturali) fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1386/|titlu=Rock Islands Southern Lagoon - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== [[Ġeografija]] ==
[[Stampa:Rock IslandsUNESCOmap.png|daqsminuri|Mappa tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-Gżejjer tal-Blat bil-kemm huma popolati u huma famużi għall-bajjiet, għal-laguni [[Ikħal|blu]], u għall-għamliet strambi qishom ta' umbrella ta' ħafna mill-gżejjer stess. Bosta mill-gżejjer għandhom għamla ta' umbrella jew ta' faqqiegħ, b'bażi iktar dejqa fil-punt intermareali. Dan twettaq permezz tal-erożjoni u l-komunità densa ta' sponoż, bivalvi, kitoni, bebbux, rizzi u organiżmi oħra li jieklu l-iktar l-algi.&lt;ref&gt;Murphy, Richard C. (2002). ''Coral Reefs: Cities Under The Seas''. The Darwin Press, Inc. pp. 60–61. ISBN &lt;bdi&gt;0-87850-138-X&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Barra minn hekk, il-gżejjer issawru tul iż-żmien mit-temp, mir-riħ u mill-veġetazzjoni. Gżejjer notevoli fil-grupp ta' gżejjer huma:

* Eil Malk (Mecherchar)
* Ngeruktabel
* Ulong
* Bablomekang (Abappaomogan)
* Bukrrairong (Kamori)
* Oilouch
* Ongael
* Ngebedangel (Ngobasangel)
* Ngerukewid (Orukuizu)
* Ngeanges
* Ngeteklou (Gologugeul)
* Tlutkaraguis (Adorius)

== Ambjent ==

=== Żona Importanti tal-[[Għasfur|Għasafar]] ===
Sit ta' 4,912-il ettaru li jinkludi l-Gżejjer tal-Blat ġie ddeżinjat bħala Żona Importanti tal-Għasafar mill-BirdLife International għax isostni popolazzjonijiet sħaħ tal-biċċa l-kbira tal-għasafar endemiċi ta' Palau, fosthom il-megapodi tal-[[Mikronesja|Mikroneżja]], il-ħamiem tal-art ta' Palau, il-ħamiem imperjali tal-Mikroneżja, il-ħamiem tal-[[frott]] ta' Palau, ir-ronduni żgħar, l-għasafar ta' San Martin, il-miżomeli tal-Mikroneżja, l-għasafar ta' binhar, il-bgħula ta' denbhom imrewħa ta' Palau, iż-żanżarelli, il-bgħula tal-arbuxxelli, il-psiepes ġganteski, skuri u ċitrini, u l-isturnelli tal-Mikroneżja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://datazone.birdlife.org/site/factsheet/rock-islands-iba-palau|titlu=Rock Islands (Palau) IBA {{!}} Summary {{!}} BirdLife International|sit=datazone.birdlife.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Turiżmu ==
Il-gżejjer u l-iskolli tal-qroll tal-madwar jinkludu l-iżjed siti turistiċi popolari, fosthom ir-Rokna Blu, il-Ħofor Blu, il-Fliegu [[Ġermanja|Ġermaniż]], il-Gżira ta' Ngermeaus, il-Lag famuż tal-Bram, wieħed minn bosta lagi bl-ilma baħar fil-Gżejjer tal-Blat li jospita diversi tipi ta' bram li ma jagħmlux ħsara lill-[[bniedem]] u li jinsabu f'Palau biss. Il-Gżejjer tal-Blat huma fost l-iżjed destinazzjonijiet popolari mal-bugħaddasa f'Palau, u joffru wħud mill-iżjed siti tal-għadis b'diversità fid-[[Id-Dinja|dinja]], b'għadis mal-iskolli, b'għadis imkaxkar mill-kurrent qawwi, b'għadis mar-rajja ġganteski u mal-klieb il-baħar, u b'għadis fil-laguni baxxi, fl-għerien ta' taħt il-baħar u taħt l-irdumijiet weqfin. Fost l-attrazzjonijiet turistiċi hemm ukoll il-Bajja tad-Dniefel, fejn għadd ta' veterinarji u ħarrieġa jagħtu tagħrif lill-mistednin dwar id-dniefel.

== Demografija ==
L-uniku post abitat fil-gżejjer huwa magħruf bħala l-Bajja tad-Dniefel (f'Ngeruktabel, 5 kilometri minn Koror). F'dan il-post hemm il-Park Akkwatiku Nazzjonali ta' Palau, u jospita l-kwartieri ġenerali tar-rangers tal-park ta' Palau.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Gżejjer tal-Blat fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; il-'''kriterju (v)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli&quot;; il-'''kriterju (vii)''' &quot;Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali&quot;; il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|Aerial view of Rock Islands.
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|View of Rock Islands from the lagoon.
File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|Divers descending next to the mast of the Japanese tanker Iro.
File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|An Anemonefish on the wreck of the Japanese tanker Iro.
File:1907_aquaimages.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1907_aquaimages.jpg|One of the many Rock Islands.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Mħallta]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji f'Palau]]
[[Kategorija:Gżejjer]]</text>
      <sha1>0ljybd4zqggbu6n1gwmh8izbkhg1ewf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318844</id>
      <parentid>318843</parentid>
      <timestamp>2024-12-14T18:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Palau]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <origin>318844</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6816" sha1="pn84y4394d8h9qhdbjzweelo4oqi7zk" xml:space="preserve">[[Stampa:Ngerukewid-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|daqsminuri|Veduta mill-ajru tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-'''Gżejjer tal-Blat''' ta' [[Palaw|Palau]], magħrufa wkoll bħala '''Chelbacheb''', huma ġabra ta' diversi mijiet ta' sikek tal-qroll u tal-[[ġebla tal-ġir]] fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau bejn [[Koror]] u Peleliu, li issa ġew inkorporati bħala parti mill-Istat ta' Koror. B'kollox hemm bejn 250 u 300 gżira fil-grupp skont sorsi differenti, b'erja aggregata ta' 42 kilometru kwadru (16-il mil kwadru) u għoli massimu ta' 207 metri (679 pied). Il-gżejjer tniżżlu fil-lista tas-[[Sit ta' Wirt Dinji|Siti ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] bħala sit imħallat ([[Kultura|kulturali]] u naturali) fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1386/|titlu=Rock Islands Southern Lagoon - UNESCO|sit=whc.unesco.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== [[Ġeografija]] ==
[[Stampa:Rock IslandsUNESCOmap.png|daqsminuri|Mappa tal-Gżejjer tal-Blat.]]
Il-Gżejjer tal-Blat bil-kemm huma popolati u huma famużi għall-bajjiet, għal-laguni [[Ikħal|blu]], u għall-għamliet strambi qishom ta' umbrella ta' ħafna mill-gżejjer stess. Bosta mill-gżejjer għandhom għamla ta' umbrella jew ta' faqqiegħ, b'bażi iktar dejqa fil-punt intermareali. Dan twettaq permezz tal-erożjoni u l-komunità densa ta' sponoż, bivalvi, kitoni, bebbux, rizzi u organiżmi oħra li jieklu l-iktar l-algi.&lt;ref&gt;Murphy, Richard C. (2002). ''Coral Reefs: Cities Under The Seas''. The Darwin Press, Inc. pp. 60–61. ISBN &lt;bdi&gt;0-87850-138-X&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; Barra minn hekk, il-gżejjer issawru tul iż-żmien mit-temp, mir-riħ u mill-veġetazzjoni. Gżejjer notevoli fil-grupp ta' gżejjer huma:

* Eil Malk (Mecherchar)
* Ngeruktabel
* Ulong
* Bablomekang (Abappaomogan)
* Bukrrairong (Kamori)
* Oilouch
* Ongael
* Ngebedangel (Ngobasangel)
* Ngerukewid (Orukuizu)
* Ngeanges
* Ngeteklou (Gologugeul)
* Tlutkaraguis (Adorius)

== Ambjent ==

=== Żona Importanti tal-[[Għasfur|Għasafar]] ===
Sit ta' 4,912-il ettaru li jinkludi l-Gżejjer tal-Blat ġie ddeżinjat bħala Żona Importanti tal-Għasafar mill-BirdLife International għax isostni popolazzjonijiet sħaħ tal-biċċa l-kbira tal-għasafar endemiċi ta' Palau, fosthom il-megapodi tal-[[Mikronesja|Mikroneżja]], il-ħamiem tal-art ta' Palau, il-ħamiem imperjali tal-Mikroneżja, il-ħamiem tal-[[frott]] ta' Palau, ir-ronduni żgħar, l-għasafar ta' San Martin, il-miżomeli tal-Mikroneżja, l-għasafar ta' binhar, il-bgħula ta' denbhom imrewħa ta' Palau, iż-żanżarelli, il-bgħula tal-arbuxxelli, il-psiepes ġganteski, skuri u ċitrini, u l-isturnelli tal-Mikroneżja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://datazone.birdlife.org/site/factsheet/rock-islands-iba-palau|titlu=Rock Islands (Palau) IBA {{!}} Summary {{!}} BirdLife International|sit=datazone.birdlife.org|data-aċċess=2024-12-14}}&lt;/ref&gt;

== Turiżmu ==
Il-gżejjer u l-iskolli tal-qroll tal-madwar jinkludu l-iżjed siti turistiċi popolari, fosthom ir-Rokna Blu, il-Ħofor Blu, il-Fliegu [[Ġermanja|Ġermaniż]], il-Gżira ta' Ngermeaus, il-Lag famuż tal-Bram, wieħed minn bosta lagi bl-ilma baħar fil-Gżejjer tal-Blat li jospita diversi tipi ta' bram li ma jagħmlux ħsara lill-[[bniedem]] u li jinsabu f'Palau biss. Il-Gżejjer tal-Blat huma fost l-iżjed destinazzjonijiet popolari mal-bugħaddasa f'Palau, u joffru wħud mill-iżjed siti tal-għadis b'diversità fid-[[Id-Dinja|dinja]], b'għadis mal-iskolli, b'għadis imkaxkar mill-kurrent qawwi, b'għadis mar-rajja ġganteski u mal-klieb il-baħar, u b'għadis fil-laguni baxxi, fl-għerien ta' taħt il-baħar u taħt l-irdumijiet weqfin. Fost l-attrazzjonijiet turistiċi hemm ukoll il-Bajja tad-Dniefel, fejn għadd ta' veterinarji u ħarrieġa jagħtu tagħrif lill-mistednin dwar id-dniefel.

== Demografija ==
L-uniku post abitat fil-gżejjer huwa magħruf bħala l-Bajja tad-Dniefel (f'Ngeruktabel, 5 kilometri minn Koror). F'dan il-post hemm il-Park Akkwatiku Nazzjonali ta' Palau, u jospita l-kwartieri ġenerali tar-rangers tal-park ta' Palau.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Gżejjer tal-Blat fil-Laguna tan-Nofsinhar ta' Palau ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2012.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; il-'''kriterju (v)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli&quot;; il-'''kriterju (vii)''' &quot;Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali&quot;; il-'''kriterju (ix)''' &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi [[Ekoloġija|ekoloġiċi]] u [[Bijoloġija|bijoloġiċi]] kontinwi sinifikanti fl-[[evoluzzjoni]] u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' [[Annimal|annimali]] terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar&quot;; u l-'''kriterju (x)''' &quot;Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-[[Bijodiversità|diversità bijoloġika]], inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-[[xjenza]] jew tal-konservazzjoni&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Gallerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-aerial-view-Luka-Peternel.jpg|Aerial view of Rock Islands.
File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Rock-Islands-Palau-1-2016-sea-view-Luka-Peternel.jpg|View of Rock Islands from the lagoon.
File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Divers_descending_next_to_the_mast_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|Divers descending next to the mast of the Japanese tanker Iro.
File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Anenomefish_on_the_wreck_of_the_Japanese_tanker_Iro,_Palau_Islands,_Micronesia.jpg|An Anemonefish on the wreck of the Japanese tanker Iro.
File:1907_aquaimages.jpg|ħolqa=https://en.wikipedia.org/wiki/File:1907_aquaimages.jpg|One of the many Rock Islands.
&lt;/gallery&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji Mħallta]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji f'Palau]]
[[Kategorija:Gżejjer]]
[[Kategorija:Palau]]</text>
      <sha1>pn84y4394d8h9qhdbjzweelo4oqi7zk</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>