Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.43.0-wmf.2 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió 0 4299 2436573 2436466 2024-04-25T17:45:15Z Nicolas Eynaud 6858 /* Metallurgia */ wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Elementbox_header | number=47 | symbol=Ag | name=argent| left=[[palladi]] | right=[[cadmi]] | above=[[coire|Cu]] | below=[[aur|Au]] | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_series | [[metal de transicion|metals de transicion]] }} {{Elementbox_groupperiodblock | group=11 | period=5 | block=d }} {{Elementbox_appearance_img | Ag,47| lustrous white metal }} {{Elementbox_atomicmass_gpm | [[1 E-25 kg|107.8682(2)]] }} {{Elementbox_econfig | &#91;[[krypton|Kr]]&#93; 4d¹⁰ 5s¹ }} {{Elementbox_epershell | 2, 8, 18, 18, 1 }} {{Elementbox_section_physicalprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_phase | [[solid]] }} {{Elementbox_density_gpcm3nrt | 10.49 }} {{Elementbox_densityliq_gpcm3mp | 9.320 }} {{Elementbox_meltingpoint | k=1234.93 | c=961.78 | f=1763.2 }} {{Elementbox_boilingpoint | k=2435 | c=2162 | f=3924 }} {{Elementbox_heatfusion_kjpmol | 11.28 }} {{Elementbox_heatvaporiz_kjpmol | 258 }} {{Elementbox_heatcapacity_jpmolkat25 | 25.350 }} {{Elementbox_vaporpressure_katpa | 1283 | 1413 | 1575 | 1782 | 2055 | 2433 | comment= }} {{Elementbox_section_atomicprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_crystalstruct | cubica de fàcia centrada }} {{Elementbox_oxistates | 1<br />(oxid [[amfotèr]]) }} {{Elementbox_electroneg_pauling | 1.93 }} {{Elementbox_ionizationenergies3 | 731.0 | 2070 | 3361 }} {{Elementbox_atomicradius_pm | [[1 E-10 m|160]] }} {{Elementbox_atomicradiuscalc_pm | [[1 E-10 m|165]] }} {{Elementbox_covalentradius_pm | [[1 E-10 m|153]] }} {{Elementbox_vanderwaalsrad_pm | [[1 E-10 m|172]] }} {{Elementbox_section_miscellaneous | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_magnetic | [[diamagnetism|diamagnetic]] }} {{Elementbox_eresist_ohmmat20 | 15.87 n}} {{Elementbox_thermalcond_wpmkat300k | 429 }} {{Elementbox_thermaldiff_wpmkat300k | 174 }} {{Elementbox_thermalexpansion_umpmkat25 | 18.9 }} {{Elementbox_speedofsound_rodmpsatrt | 2680 }} {{Elementbox_youngsmodulus_gpa | 83 }} {{Elementbox_shearmodulus_gpa | 30 }} {{Elementbox_bulkmodulus_gpa | 100 }} {{Elementbox_poissonratio | 0.37 }} {{Elementbox_mohshardness | 2.5 }} {{Elementbox_vickershardness_mpa | 251 }} {{Elementbox_brinellhardness_mpa | 24.5 }} {{Elementbox_cas_number | 7440-22-4 }} {{Elementbox_isotopes_begin | isotopesof=argent | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=105 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E6 s|41.2 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=105 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.344, 0.280,<br /> 0.644, 0.443 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=106[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 8.28 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=106 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.511, 0.717,<br /> 1.045, 0.450 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=107 | sym=Ag | na=51.839% | n=60 }} {{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=108[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E10 s|418 y]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=108 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[isomeric transition|IT]] | de2=0.109 | pn2=108 | ps2=Ag | dm3=[[gamma ray|γ]] | de3=0.433, 0.614,<br /> 0.722 | pn3= | ps3=-}} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=109 | sym=Ag | na=48.161% | n=62 }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=111 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 7.45 d]] | dm1=[[beta decay|β^-]] | de1=1.036, 0.694 | pn1=111 | ps1=[[cadmium|Cd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.342 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_end}} {{Elementbox_footer | color1=#ffc0c0 | color2=black }} L’'''argent''' es un [[element quimic]] ([[Lista dels elements per simbòl|simbòl]] : Ag) de [[numèro atomic]] 47, de [[massa moleculara]] 107,87, de [[massa volumica]] 10,50 g/cm³ e de [[temperatura de fusion]] 961,78°C. Dins lei [[condicions normalas de temperatura e de pression]], se presenta sota la forma d'un [[metal|metau]] [[blanc]] e pesant. Conegut dempuei l'[[Antiquitat]] Auta, l'argent fa partida dei [[metal|metaus]] [[Metal preciós|preciós]]. A d'aplicacions divèrsas, mai es subretot utilizat per la fabricacion de pèças de [[moneda]], de joièus, de conductors [[electricitat|electrics]] e termics e per fabricar lei solucions e reactius permetent de realizar de [[Fotografia|fotografias]] argenticas. La produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas en [[2011]], principalament en provenéncia de [[Mexic]], de [[Peró]], de [[Republica Populara de China|China]], d'[[Austràlia]] e de [[Chile]]. == Istòria == === De la Preïstòria a l'Antiquitat === Present dins la natura a l'estat natiu, l'argent foguèt extrach per l'[[Homo sapiens|èsser uman]] tre la [[Preïstòria]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mary Elvira Weeks e Henry L. Leichester, ''Discovery of the Elements'', Easton, Journal of Chemical Education, 1968, p. 4.</ref>. Leis utilizacions pus ancianas conegudas a l'ora d'ara foguèron l'òbra de populacions [[Anatolia|anatolianas]] e [[Sardenha|sardas]] durant lo [[Millenni III abC|millenari III avC]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Histoire de l'humanité'', vol. 2, Unesco, 2001, p. 512.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Maria Grazia Melis, « Silver in Neolithic and Eneolithic Sardinia », dins H. Meller, R. Risch e E. Pernicka (dir.), ''Metalle der Macht – Frühes Gold und Silber'', Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 2004.</ref>. Puei, l'usatge d'aqueu [[metal|metau]] se difusèt ai regions vesinas ([[Mesopotamia]], [[Creta]], [[Grècia]]... etc.) amb lo desvolopament dei premierei [[civilizacion]]s. Durant lo periòde classic de l'Antiquitat Grèga, lei minas de [[Laurion]] venguèron un important centre de la produccion mondiala, especialament entre [[Sègle VI abC|600]] e [[Sègle III abC|300 avC]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Esplechadas fins au [[sègle I apC]], foguèron pauc a cha pauc remplaçadas en [[Euròpa]] per lei [[Mina (jaç)|minas]] dubèrtas en [[Hispania]] per lei [[Empèri Roman|Romans]]. Aquò permetèt a l'[[Empèri roman|Empèri Roman]] de dispausar d'una importanta quantitat d'argent, amb benlèu {{formatnum:10000}} [[tona]]s en circulacion, que foguèt un dei factors de l'estabilitat de sa [[moneda]]<ref>Aquò representava un volum quatre a cinc còps pus important que lo volum en circulacion dins l'[[Euròpa]] [[Edat Mejana|medievala]] e dins lo [[Califat Abbassida]] en [[800]] (C.C Patterson, « Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times », ''The Economic History Review'', 1972, vol. 25, n° 2 ; François de Callataÿ, « The Greco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks », ''Journal of Roman Archaeology'', 2005, n° 18, pp. 361-372).</ref>. En [[Asia]], l'origina de la produccion d'argent es mens ben coneguda, mai d'esplechas minieras ancianas son atestadas en [[Republica Populara de China|China]], en [[Índia]] e en [[Japon]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008, pp. 16-19.</ref>. En particular, [[Republica Populara de China|China]] metèt pauc a cha pauc en plaça una [[economia]] basada sus de monedas d'argent. Desvolopèt de produccions localas, mai importèt tanben de gròssei quantitats gràcias a seis exportacions de [[seda]]. === La produccion medievala === La disparicion de l'[[Empèri Roman]] aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la produccion d'argent amb la sarradura de mai d'una [[mina (jaç)|mina]] fins au periòde de [[Carlesmanhe]]. En parallèl, a partir deis invasions aràbias, la preeponderància dei minas [[Peninsula Iberica|ibericas]] dins la produccion mondiala demeniguèt. Foguèron remplaçadas en [[Euròpa]] per de minas situadas en [[Alemanha]] e pus generalament en [[Euròpa Centrala]]. Fòrça minas d'aquelei regions èran conegudas per lei Romans, mai l'esplecha venguèt pus importanta a partir de [[750]]. Vèrs [[1200]], la màger part d'aquelei jaciments èran agotats, mai quauquei minas pus ricas foguèron l'objècte d'una esplecha fins a la [[Revolucion Industriala]]. Generalament, lei minaires s'interessavan a de [[minerau]]<nowiki/>s concentrats que permetián una separacion simpla dau [[metau]]. Pasmens, de progrès [[Tecnologia|tecnologics]] permetèron tanben de melhorar lei [[Tecnica|tecnicas]] d'extraccion. === Lo periòde dei minas sud-americanas === L'arribada deis [[Euròpa|Europèus]] en [[America]] e la descubèrta dei venas d'argent gigantas d'aqueu [[continent]] revolucionèron lo monde de la produccion d'argent. D'efiech, entre [[1500]] e [[1800]], lei [[mina (jaç)|minas]] de [[Bolívia]] ([[Potosí]]), de [[Peró]] e de [[Mexic]] ([[Zacatecas]], [[Guanajuato]] e [[Taxco]]) assegurèron 85 % de la produccion mondiala. Lo nom d'[[Argentina]] provèn tanben dau metau<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Aqueu flux d'argent venguèt la fònt de la richessa de l'Empèri Coloniau Espanhòu e permetèt a l'Empèri Chinés de trobar lo metau necessari a la fabricacion de sa [[moneda]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Richard von Glahn, « Myth and Reality of China's Seventeenth Century Monetary Crisis », ''Journal of Economic History'', vol. 56, n° 2, 1996, pp. 429-454.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Dennis O. Flynn e Arturo Giraldez, « Born with a "Silver Spoon" », ''Journal of World History'', n° 2, 1995, p. 210.</ref>. === L'industria miniera de l'argent dempuei lo sègle XIX === Au començament dau sègle XIX, lei jaciments [[America dau Sud|sud-americans]] de l'epòca [[Espanha|espanhòla]] comencèron de declinar. Foguèron remplaçats per de minas descubèrtas ais [[USA|Estats Units]] (« [[Silver Rush]] »), en [[Chile]] e en [[Austràlia]]. En parallèl, la concentracion de l'argent en [[RPC|China]] foguèt una dei causas dei [[Guèrras de l'Òpi]] ([[1839]]-[[1842]] e [[1856]]-[[1860]]). Vencuda, [[RPC|China]] intrèt dins una fasa de declin e deguèt pagar d'importanteis indemnitats de guèrra. Aquò entraïnèt una sortida d'argent en defòra dau país. Dins lo corrent dau sègle XX, lei progrès miniers permetèron d'esplechar de jaciments pauc concentrats onte l'argent es sovent un produch segondari de l'extraccion d'un autre [[metau]]. Aquò permetèt de mantenir una produccion importanta en [[America dau Sud]] e favorizèt una renaissença de la produccion dins d'ancianei regions argentifèras<ref>Uei, aperaquí 60% de la produccion d'argent vèn de minas de [[plomb]], de [[zinc]], de [[coire]] ò d'[[aur]] onte l'argent es un produch segondari.</ref>. Ansin, a la fin dau sègle XX, [[Mexic]], [[Peró]], [[Bolívia]], [[Polonha]], [[Russia]], [[Austràlia]] e [[Republica Populara de China|China]] representavan la màger part de la produccion mondiala. <gallery> Fichièr:Argent natiu.png|{{center|[[Argent natiu]]}} Fichièr:Lavrion499.JPG|{{center|Vestigis d'una taula de netejatge dei minas [[Antiquitat|anticas]] de [[Laurion]]}} Fichièr:Silver mining in Kutná Hora 1490s.jpg|{{center|Pintura representant lei minas d'argent de [[Kutná Hora]] dins lo corrent deis [[ans 1490]]}} Fichièr:Cerro ricco.jpg|{{center|Montanha de Cerro Ricco qu'assostava lei principalei minas d'argent de [[Potosí]]}} Fichièr:Mining on the Comstock.jpg|{{center|Representacion de la mina d'argent [[USA|estatsunidenca]] de [[Comstock Lode]] durant la segonda mitat dau sègle XIX}} Fichièr:Mines 5.jpg|{{center|Usinas d'extraccion [[França|francesas]] installadas ai minas de [[Laurion]] a la fin dau sègle XIX}} Fichièr:Mine argent Cobalt Ontario 1918.jpg|{{center|Mina [[Canadà|canadenca]] de la vila de [[Cobalt (Canadà)|Cobalt]] en [[1918]]}} Fichièr:Martha Mine 1.jpg|{{center|[[Martha Mine]], mina modèrna d'[[aur]] e d'argent de [[Nòva Zelanda]]}} </gallery> == Quimia == === Caracteristicas === ==== Caracteristicas fisicas ==== [[Fichièr:Two five ounce silver APMEX bars by Gage Skidmore.jpg|thumb|right|[[Lingòt]]s d'argent pur a 99,9 %.]] L'argent es un [[metal|metau]] fòrça [[ductilitat|ductile]] e [[malleabilitat|malleable]] que tèn una [[duretat]] febla e una [[densitat]] importanta. Es [[blanc]] argentat, mai sa superficia pòu rapidament s'ennegrir en preséncia de sulfurs<ref>Aqueu fenomèn es a l'origina de l'ennegriment de la vaissèla d'argent.</ref>. Es un bòn materiau reflector de la [[lutz]] visibla que presenta una [[reflexivitat]] superiora a l'[[alumini]] per totei lei [[longor d'onda|longors d'onda]] dau domeni visible superioras a 450 nm. A tanben de proprietats conductritz [[electricitat|electricas]] e [[Conduccion termica|termicas]] excepcionalas que son lei pus importantas dau grop dei [[metal|metaus]]. A pression atmosferica, sa densitat de 10,50 a 20 °C<ref name="Lide CRC 2009">'''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion.</ref>. Sa temperatura de fusion es ben definit amb una valor de 961,78° C fixada per lo [[Burèu Internacionau dei Pes e dei Mesuras]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Procès-verbaux du Comité international des poids et mesures'', 78{{a}} session, 1989, pp. T1-T21.</ref>. En revènge, plusors temperaturas de bolhiment son presentas dins la literatura scientifica coma {{formatnum:2162}}° C<ref name="Lide CRC 2009"/> ò {{formatnum:2212}}° C<ref>'''[[Alemand|(de)]]''' GESTIS-Stoffdatenbank, intrada « Silber, Pulver », consultada lo 24 d'abriu de 2024, [https://gestis.dguv.de/data?name=008350].</ref>. ==== Caracteristicas quimicas ==== L'argent es un metau, inoxidable per l'[[oxigèn]] de l'[[aire]] e insoluble dins l'[[aiga]], que forma principalament dei [[compausat quimic|compausats]] monovalents. Es atacat per lei sulfurs, especialament lo [[sulfur d'idrogèn]], çò qu'entraïna un ennegriment caracteristic de sa superficia. Pòu tanben èsser dissòut per l'[[acid nitric]], l'[[acid sulfuric]] caud, l'[[aiga règia]], l'[[acid cromic]], divèrsei solucions de [[permanganat]]s, l'[[acid persulfuric]], l'[[acid selenic]] e lei [[solucion (quimia)|solucions]] aquosas d'[[alogèn]]s liures. Sei compausats principaus son l'[[oxid d'argent]] Ag₂O soluble dins l'[[amoniac]], lo [[clorur d'argent]] AgCl e lo [[bromur d'argent]] AgBr qu'èran utilizats en [[fotografia]] per sei proprietats de descomposicion fotoluminosa<ref>'''[[anglés|(en)]]''' N. N. Greenwood e A. Earnshaw, ''Chemistry of the elements'', Oxford Oxfordshire New York, Pergamon Press, 1984, pp. 1185–1187.</ref>, lo [[sulfur d'argent]] Ag₂S e lo [[nitrat d'argent]] AgNO₃ qu'es un oxidant utilizat en argentariá. De compausats de nombre d'oxidacion +II, +III e +IV existisson mai son rars. Se pòu citar lo [[difluorur d'argent]] AgF₂ qu'es utilizat coma agent de fluoracion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Günter Siegemund, Werner Schwertfeger, Andrew Feiring, Bruce Smart, Fred Behr, Herward Vogel e Blaine McKusick, ''Fluorine Compounds'', Organic, Wiley-VCH Verlag GmbH & Co, coll. « Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry », 2000.</ref>. ==== Isotòps ==== L'argent tèn 38 [[isotòp]]s coneguts de [[nombre de massa]] variant entre 93 e 130. Dos son estables, l'argent-107 e l'argent-109. Forman la màger part de l'argent naturau dins lei proporcions 51,8/48,2%. Quauqueis isotòps an de periòdes radioactius superiors a quauquei jorns (Ag-105 e Ag-111), mai an pas d'aplicacions. ==== Ocurréncia ==== L'argent es un element rar. Dins la natura, se troba sota forma nativa, sota forma d'[[aliatge]] amb d'autrei [[metal|metaus]] ([[aur]], [[coire]]... etc.) e sota forma de compausats metallics [[sofre|sofrats]] ò [[clòr|clorats]]. Sei [[Minerau|mineraus]] principaus son l'[[argentita]], la [[galena]] argentifèra e la [[cloroargita]]. Lei jaciments principaus se tròban (ò se trobavan) ais [[USA|Estats Units d'America]], en [[Mexic]], en [[Peró]], en [[Grècia]], en [[Euròpa]] [[Euròpa Centrala|Centrala]], en [[Russia]] e en [[Austràlia]]. === Metallurgia === [[Metal|Metau]] [[Metal preciós|preciós]] e [[industria|industriau]], l'argent a una [[metallurgia]] desvolopada e anciana. Lo metòde d'extraccion chausit varia en foncion dei [[metal|metaus]] que li son associats dins lo [[minerau]]. Coma la produccion miniera es pas sufisenta per respòndre a la demanda, i a tanben de procès de [[reciclatge]]. ==== Procès de produccion ==== {{veire|Procès Parkes}} Dins lei [[minerau]]s de [[plomb]]-[[zinc]], l'argent a l'estat liquid se dissòut preferencialament (amb l'[[aur]] e lo [[coire]]) dins lo [[zinc]]. Per aumentar aquela tendància, de [[zinc]] es apondut a la mescla. Aquò entraïna la formacion de l'aliatge Ag₂Zn₃ qu'es solid e que flòta a la superficia dau banh. Puei, lo [[zinc]] es eliminat per caufatge sota vuege e reciclat. Aqueu procès permet d'obtenir un aliatge d'[[aur]] et d'argent dich daurat qu'es separat per [[electrolisi]]. Lo [[catòde]] es fach d'[[acièr|acier]] inoxidable ò d'argent e l'[[electrolit]] de nitrat de coire ò d'argent en preséncia d'[[acid nitric]]. Lo daurat es plaçat a l'[[anòde]]. L'argent se depausa sus lo catòde e totei leis autreis autrei metaus demoran insolubles. Dins lei mineraus de [[zinc]], l'argent es isolat amb lo [[plomb]] gràcias a una operacion de [[lixiviacion]] dins l'[[acid sulfuric]]. Aquò entraïna la formacion d'un residú insoluble d'argent e de plomb qu'es per la seguida tractat segon lo [[procès Parkes]]. Dins lei mineraus de [[coire]], leis operacions de purificacion dau coire per electrolisi entraïnan la formacion de fanjas anodicas. Après filtracion, aquelei fanjas permèton d'obtenir un daurat qu'es purificat segon lei darriereis etapas dau [[procès Parkes]]. {{veire|Procès Merrill-Crowe}} Enfin, dins lei mineraus d'[[aur]], l'argent es extrach per [[cianuracion]]. Puei, l'[[aur]] es absorbit sus carbon actiu mentre que l'argent es isolat gràcias a l'addicion de podra de [[zinc]]. Aquò entraïna la formacion de particulas de zinc cubèrtas d'argent (e un pauc d'[[aur]]) que son tractadas amb una mescla d'[[acid cloridric]] e de [[peroxid d'idrogèn]]. L'[[aur]] e lo [[zinc]] rèstan en solucion mai l'argent precipita sota la forma de clorur d'argent. ==== Procès de reciclatge ==== Divèrsei procès de reciclatge, sovent relativament complèx, existisson. S'interessan principalament ai produchs informatics qu'utilizan d'aliatges de metaus nobles per melhorar la conduccion e ai fotografias argenticas. D'efèct, un film e un [[papièr|papier]] emulsionat pòu tenir 2 a 15 gramas d'argent per quilograma e un fixator de 4 a 7 gramas per litre. Lei films e lei [[papièr|papier]]s son donc cremats ò netejats dins una solucion caud de [[soda]] e d'[[etanòl]] que permet de recuperar 95% de l'argent de la matèria premiera. Lei fixators son purificats per [[electrolisi]], çò que permet de recuperar l'argent au [[catòde]] e de renovelar lo fixator. == Produccion e aplicacions == === Produccion === L'argent es un [[metal|metau]] preciós e relativament rar que sa produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas (761,6 milions d'[[onça]]s<ref>L'[[onça]] es una unitat anciana que demora fòrça utilizada per lo comèrci d'argent.</ref>) en [[2011]]. De cinc parts quatre venián de la produccion miniera e lo rèsta dau [[reciclatge]]. Lo [[metal|metau]] pòu èsser extrach de minas d'argent mai, gràcias a son còst, es tanben sovent esplechat coma produch segondari dins de minas inicialament destinadas a l'extraccion d'un autre metau. Ansin, totjorn en [[2011]], solament 40% de la produccion miniera èra eissit de minas principalament dedicadas a la produccion argentifèra còntra 30% en provenéncia de minas de [[plomb]]-[[zinc]], 20% de minas de [[coire]], 7% de minas d'[[aur]] e 3% de minas de minerau d'[[alumini]]. Lei jaciments principaus se situan en [[America]] e plusors país d'aqueu [[continent]] dominan la produccion : [[Mexic]] (1{{èr}} reng mondiau amb {{formatnum:4752}} t), [[Peró]] ({{formatnum:3415}} t, 2{{e}}), [[Chile]] ({{formatnum:1309}} t, 5{{e}}), [[Bolívia]] ({{formatnum:1213}} t, 8{{e}}), leis [[USA|Estats Units d'America]] ({{formatnum:1119}} t, 9{{e}}) e [[Argentina]] (703 t, 10{{e}}). En fòra dei regions [[america]]nas, quatre estats an una produccion importanta : [[Republica Populara de China|China]] ({{formatnum:3231}} t, 3{{e}}), [[Austràlia]] ({{formatnum:1713}} t, 4{{e}}), [[Polonha]] ({{formatnum:1269}} t, 6{{e}}) e [[Russia]] ({{formatnum:1213}} t, 7{{e}}). === Aplicacions === ==== Moneda ==== [[File:Ecu d'argent de Louis XIII le Juste.jpg|thumb|right|Escut d'argent batut durant lo rèine de [[Loís XIII de França|Loís XIII]].]] L'argent es utilizat dempuei l'[[Antiquitat]] per la fabricacion de pèças siá sota sa forma nativa siá sota la forma d'un aliatge. Fins a la demenicion de la produccion dei grands jaciments americans au començament dau sègle XIX, mai d'un país utilizava d'estandards d'argent siá coma estandard unic ([[Republica Populara de China|China]]... etc.) siá dins l'encastre d'un sistèma bimetallic amb l'[[aur]] (l’[[Empèri Roman]], [[USA|Estats Units]], [[França]]... etc.). Ansin, dins mai d'un lengatge ([[francés]], [[espanhòu]], [[occitan]], [[sanscrit]]... etc.), lo mòt argent designa tant lo metau que lei sòus. Dins lo corrent dau sègle XIX, lo bimetallisme foguèt pauc a pauc abandonat au profiech de l'adopcion d'estandard d'[[aur]] ([[monometallisme]]) que foguèron a son torn abandonats durant lo sègle XX. L'utilizacion d'argent per la fabricacion de pèças usualas demeniguèron lentament pendent aqueu periòde. Per exemple, lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] abandonèt aquela practica après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Pasmens, a l'ora d'ara, son usatge demòra frequent per la produccion de medalhas ò de pèças de colleccion. ==== Joielariá ==== [[File:SilverChainWornbyaWoman.png|thumb|right|Joièu d'argent descubèrt per d'[[arqueologia|arqueològs]] en [[Siria]].]] La [[joielariá]] es una activitat qu'utiliza tradicionalament de quantitats importantas d'argent. D'efèct, l'aspèct lusent d'aqueu metau, sa valor importanta e sa [[malleabilitat]] permèton de fabricar de [[joièu]]s presats. [[Istòria|Istoricament]], lei fabres trabalhant l'argent trabalhavan tanben leis autrei metaus nobles car la fabricacion de [[joièu]]s solids necessita d'utilizar d'aliatges d'aquelei metaus. A l'ora d'ara, leis aliatges pus frequents son l'[[argent sterling]] (92,5% d'argent e 7,5% de [[coire]], l'[[argent Britannia]] (95,8% d'argent e 4,16% d'autrei metaus<ref>Generalament, lo rèsta es unicament compausat de [[coire]].</ref>) e l'[[argent sterling Argentinium]] (93,5% d'argent e 6,5% de [[coire]] e de [[germani]]). Per lei placatges d'argent, s'utiliza d'aliatges d'argent quasi pur (99% minimom). Enfin, l'argent intra sovent dins leis aliatges d'[[aur]] per li donar una color blanca. ==== Fotografia e electronica ==== Lo sector de la [[fotografia]] foguèt durant lo sègle XX un consumator fòrça important d'argent car la fotografia argentica a besonh de nitrats e d'alogenuras d'argent {{formatnum:8304}},6 tonas en [[1999]]). Pasmens, dempuei l'aparicion e la generalizacion de la fotografia numerica, aquel usatge a conegut un declin important car la fotografia argentica es d'ara endavant sovent limitada a d'usatges professionaus e a la radiografia. Ansin, se la fotografia demòra encara un mercat important per lei productors d'argent ({{formatnum:2500}} tonas en [[2013]]), la consumacion a demenit de 70% entre [[1999]] e [[2013]]. En [[electronica]], l'argent es utilizat per sei proprietats conductritz superioras au [[coire]] dins d'aparelhs de qualitat auta. D'un biais anecdotic, durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], una partida dei cablatges deis installacions dau [[Projècte Manhattan]] èra facha d'argent en causa de la manca de [[coire]]. ==== Aiga potabla ==== L'argent es utilizat dins certanei procès de produccion d'[[aiga potabla]] car, en preséncia d'[[oxigèn]], a de proprietats bactericidas e anti-algas. En particular, es fòrça eficaç per protegir lei filtres. En despiech dau còst de l'utilizacion d'argent, l'interès d'un tal sistèma es de pas necessitar de [[clòr]] qu'es un [[gas]] toxic. Lei sistèmas de purificacion d'aiga utilizant d'argent pòdon de còps se trobar dins d'endrechs sensibles coma d'espitaus ò d'escòlas. ==== Miraus ==== L'argent pòu èsser utilizat dins la fabricacion de miraus gràcias a sei proprietats de reflexivitat de la [[lutz]] visibla. Pasmens, en causa dau còst dau metau, aquel usatge es sovent limitat a de produccions de qualitat superiora e a d'aplicacions tecnologicas avançadas ([[telescòpi]]s... etc.). De mai, lo jaç d'argent dau mirau dèu èsser protegit còntra l'ennegriment. ==== Medecina ==== L'argent pòu èsser utilizat en medecina per lei mètges e per lei dentistas. Per lei premiers, certanei saus d'argent an de proprietats antisepticas e presentan pas de toxicitat per l'organisme uman. Per lei segonds, es possible de far d'[[Amalgama (quimica)|amalgama]]s d'argent destinats a la fabricacion de protèsis dentàrias. ==== Autreis usatges ==== L'argent a mai d'una aplicacion menora. Dins certanei país, principalament en [[Orient Mejan]], es utilizat coma colorant alimentari. Dins lo sector dau textil, pòu servir a protegir lei vèstits còntra la [[mosidura]] gràcias a sei proprietats fongicidas e bactericidas. En [[quimia]], es utilizat coma catalisaire dins certanei [[reaccion quimica|reaccions quimicas]]. Enfin, en [[economia]], es utilizat coma possibilitat d'investiment gràcias a sa valor auta. == Toxicologia == L'argent es una substància toxica e polluenta per l'environament qu'es ben suportada per l'organisme uman. D'efèct, es un produch fòrça toxic per lei [[fungi|bolet]]s, per mai d'un [[bactèri]], per lei [[larva]]s de [[mollusc]] e per leis animaus de [[sang]] freg. Lo lindau de pollucion es relativament feble e fixat a 0,4 ng/l. En revènge, en l'òme, l'argent es una substància gaire toxica que pòu èsser bioacumulada en quantitats importantas. En dessota d'un certan limit, aqueu metau sembla pas d'aver d'efècts negatius sus la santat. Pasmens, un excès tròp important pòu entraïnar una [[malautiá]] fòrça rara, dicha [[argirisme]], que dona una coloracion blava ò grisa au pèu e que pòu causar de lesions cerebralas grèvas. Lo limit d'aparicion d'aquela malautiá es desconegut mai sembla situat a l'entorn de dòsis mensualas d'un a quatre gramas d'argent durant plusors mes. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Aur]]. * [[Coire]]. * [[Metal|Metau]]. * [[Metau preciós]]. </div> === Bibliografia === '''Donadas generalas sus lei proprietats de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion, 2804 p. '''Proprietats deis isotòps de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot and O. Bersillon, « The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties », ''Nuclear Physics A'', vol. 729,‎ 2003, pp. 3–128. * '''[[anglés|(en)]]''' N. E. Holden e D. R. Lide (dir.), ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press, 85{{a}} edicion, 2004. * '''[[anglés|(en)]]''' J. R. de Laeter, J. K. Böhlke, P. De Bièvre, H. Hidaka, H. S. Peiser, K. J. R. Rosman e P. D. P. Taylor, « Atomic weights of the elements. Review 2000 (IUPAC Technical Report) », eePure and Applied Chemistryee, vol. 75, n° 6,‎ 2003, pp. 683–800. * '''[[anglés|(en)]]''' M. E. Wieser, « Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) », ''Pure and Applied Chemistry'', vol. 78, n° 11,‎ 2006, pp. 2051–2066. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Element quimic]] niuvp41iqhagdyxwkg2aydl593ul5nv 2436574 2436573 2024-04-25T17:54:37Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Elementbox_header | number=47 | symbol=Ag | name=argent| left=[[palladi]] | right=[[cadmi]] | above=[[coire|Cu]] | below=[[aur|Au]] | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_series | [[metal de transicion|metals de transicion]] }} {{Elementbox_groupperiodblock | group=11 | period=5 | block=d }} {{Elementbox_appearance_img | Ag,47| lustrous white metal }} {{Elementbox_atomicmass_gpm | [[1 E-25 kg|107.8682(2)]] }} {{Elementbox_econfig | &#91;[[krypton|Kr]]&#93; 4d¹⁰ 5s¹ }} {{Elementbox_epershell | 2, 8, 18, 18, 1 }} {{Elementbox_section_physicalprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_phase | [[solid]] }} {{Elementbox_density_gpcm3nrt | 10.49 }} {{Elementbox_densityliq_gpcm3mp | 9.320 }} {{Elementbox_meltingpoint | k=1234.93 | c=961.78 | f=1763.2 }} {{Elementbox_boilingpoint | k=2435 | c=2162 | f=3924 }} {{Elementbox_heatfusion_kjpmol | 11.28 }} {{Elementbox_heatvaporiz_kjpmol | 258 }} {{Elementbox_heatcapacity_jpmolkat25 | 25.350 }} {{Elementbox_vaporpressure_katpa | 1283 | 1413 | 1575 | 1782 | 2055 | 2433 | comment= }} {{Elementbox_section_atomicprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_crystalstruct | cubica de fàcia centrada }} {{Elementbox_oxistates | 1<br />(oxid [[amfotèr]]) }} {{Elementbox_electroneg_pauling | 1.93 }} {{Elementbox_ionizationenergies3 | 731.0 | 2070 | 3361 }} {{Elementbox_atomicradius_pm | [[1 E-10 m|160]] }} {{Elementbox_atomicradiuscalc_pm | [[1 E-10 m|165]] }} {{Elementbox_covalentradius_pm | [[1 E-10 m|153]] }} {{Elementbox_vanderwaalsrad_pm | [[1 E-10 m|172]] }} {{Elementbox_section_miscellaneous | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_magnetic | [[diamagnetism|diamagnetic]] }} {{Elementbox_eresist_ohmmat20 | 15.87 n}} {{Elementbox_thermalcond_wpmkat300k | 429 }} {{Elementbox_thermaldiff_wpmkat300k | 174 }} {{Elementbox_thermalexpansion_umpmkat25 | 18.9 }} {{Elementbox_speedofsound_rodmpsatrt | 2680 }} {{Elementbox_youngsmodulus_gpa | 83 }} {{Elementbox_shearmodulus_gpa | 30 }} {{Elementbox_bulkmodulus_gpa | 100 }} {{Elementbox_poissonratio | 0.37 }} {{Elementbox_mohshardness | 2.5 }} {{Elementbox_vickershardness_mpa | 251 }} {{Elementbox_brinellhardness_mpa | 24.5 }} {{Elementbox_cas_number | 7440-22-4 }} {{Elementbox_isotopes_begin | isotopesof=argent | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=105 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E6 s|41.2 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=105 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.344, 0.280,<br /> 0.644, 0.443 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=106[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 8.28 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=106 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.511, 0.717,<br /> 1.045, 0.450 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=107 | sym=Ag | na=51.839% | n=60 }} {{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=108[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E10 s|418 y]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=108 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[isomeric transition|IT]] | de2=0.109 | pn2=108 | ps2=Ag | dm3=[[gamma ray|γ]] | de3=0.433, 0.614,<br /> 0.722 | pn3= | ps3=-}} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=109 | sym=Ag | na=48.161% | n=62 }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=111 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 7.45 d]] | dm1=[[beta decay|β^-]] | de1=1.036, 0.694 | pn1=111 | ps1=[[cadmium|Cd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.342 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_end}} {{Elementbox_footer | color1=#ffc0c0 | color2=black }} L’'''argent''' es un [[element quimic]] ([[Lista dels elements per simbòl|simbòl]] : Ag) de [[numèro atomic]] 47, de [[massa moleculara]] 107,87, de [[massa volumica]] 10,50 g/cm³ e de [[temperatura de fusion]] 961,78°C. Dins lei [[condicions normalas de temperatura e de pression]], se presenta sota la forma d'un [[metal|metau]] [[blanc]] e pesant. Conegut dempuei l'[[Antiquitat]] Auta, l'argent fa partida dei [[metal|metaus]] [[Metal preciós|preciós]]. A d'aplicacions divèrsas, mai es subretot utilizat per la fabricacion de pèças de [[moneda]], de joièus, de conductors [[electricitat|electrics]] e termics e per fabricar lei solucions e reactius permetent de realizar de [[Fotografia|fotografias]] argenticas. La produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas en [[2011]], principalament en provenéncia de [[Mexic]], de [[Peró]], de [[Republica Populara de China|China]], d'[[Austràlia]] e de [[Chile]]. == Istòria == === De la Preïstòria a l'Antiquitat === Present dins la natura a l'estat natiu, l'argent foguèt extrach per l'[[Homo sapiens|èsser uman]] tre la [[Preïstòria]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mary Elvira Weeks e Henry L. Leichester, ''Discovery of the Elements'', Easton, Journal of Chemical Education, 1968, p. 4.</ref>. Leis utilizacions pus ancianas conegudas a l'ora d'ara foguèron l'òbra de populacions [[Anatolia|anatolianas]] e [[Sardenha|sardas]] durant lo [[Millenni III abC|millenari III avC]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Histoire de l'humanité'', vol. 2, Unesco, 2001, p. 512.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Maria Grazia Melis, « Silver in Neolithic and Eneolithic Sardinia », dins H. Meller, R. Risch e E. Pernicka (dir.), ''Metalle der Macht – Frühes Gold und Silber'', Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 2004.</ref>. Puei, l'usatge d'aqueu [[metal|metau]] se difusèt ai regions vesinas ([[Mesopotamia]], [[Creta]], [[Grècia]]... etc.) amb lo desvolopament dei premierei [[civilizacion]]s. Durant lo periòde classic de l'Antiquitat Grèga, lei minas de [[Laurion]] venguèron un important centre de la produccion mondiala, especialament entre [[Sègle VI abC|600]] e [[Sègle III abC|300 avC]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Esplechadas fins au [[sègle I apC]], foguèron pauc a cha pauc remplaçadas en [[Euròpa]] per lei [[Mina (jaç)|minas]] dubèrtas en [[Hispania]] per lei [[Empèri Roman|Romans]]. Aquò permetèt a l'[[Empèri roman|Empèri Roman]] de dispausar d'una importanta quantitat d'argent, amb benlèu {{formatnum:10000}} [[tona]]s en circulacion, que foguèt un dei factors de l'estabilitat de sa [[moneda]]<ref>Aquò representava un volum quatre a cinc còps pus important que lo volum en circulacion dins l'[[Euròpa]] [[Edat Mejana|medievala]] e dins lo [[Califat Abbassida]] en [[800]] (C.C Patterson, « Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times », ''The Economic History Review'', 1972, vol. 25, n° 2 ; François de Callataÿ, « The Greco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks », ''Journal of Roman Archaeology'', 2005, n° 18, pp. 361-372).</ref>. En [[Asia]], l'origina de la produccion d'argent es mens ben coneguda, mai d'esplechas minieras ancianas son atestadas en [[Republica Populara de China|China]], en [[Índia]] e en [[Japon]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008, pp. 16-19.</ref>. En particular, [[Republica Populara de China|China]] metèt pauc a cha pauc en plaça una [[economia]] basada sus de monedas d'argent. Desvolopèt de produccions localas, mai importèt tanben de gròssei quantitats gràcias a seis exportacions de [[seda]]. === La produccion medievala === La disparicion de l'[[Empèri Roman]] aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la produccion d'argent amb la sarradura de mai d'una [[mina (jaç)|mina]] fins au periòde de [[Carlesmanhe]]. En parallèl, a partir deis invasions aràbias, la preeponderància dei minas [[Peninsula Iberica|ibericas]] dins la produccion mondiala demeniguèt. Foguèron remplaçadas en [[Euròpa]] per de minas situadas en [[Alemanha]] e pus generalament en [[Euròpa Centrala]]. Fòrça minas d'aquelei regions èran conegudas per lei Romans, mai l'esplecha venguèt pus importanta a partir de [[750]]. Vèrs [[1200]], la màger part d'aquelei jaciments èran agotats, mai quauquei minas pus ricas foguèron l'objècte d'una esplecha fins a la [[Revolucion Industriala]]. Generalament, lei minaires s'interessavan a de [[minerau]]<nowiki/>s concentrats que permetián una separacion simpla dau [[metau]]. Pasmens, de progrès [[Tecnologia|tecnologics]] permetèron tanben de melhorar lei [[Tecnica|tecnicas]] d'extraccion. === Lo periòde dei minas sud-americanas === L'arribada deis [[Euròpa|Europèus]] en [[America]] e la descubèrta dei venas d'argent gigantas d'aqueu [[continent]] revolucionèron lo monde de la produccion d'argent. D'efiech, entre [[1500]] e [[1800]], lei [[mina (jaç)|minas]] de [[Bolívia]] ([[Potosí]]), de [[Peró]] e de [[Mexic]] ([[Zacatecas]], [[Guanajuato]] e [[Taxco]]) assegurèron 85 % de la produccion mondiala. Lo nom d'[[Argentina]] provèn tanben dau metau<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Aqueu flux d'argent venguèt la fònt de la richessa de l'Empèri Coloniau Espanhòu e permetèt a l'Empèri Chinés de trobar lo metau necessari a la fabricacion de sa [[moneda]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Richard von Glahn, « Myth and Reality of China's Seventeenth Century Monetary Crisis », ''Journal of Economic History'', vol. 56, n° 2, 1996, pp. 429-454.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Dennis O. Flynn e Arturo Giraldez, « Born with a "Silver Spoon" », ''Journal of World History'', n° 2, 1995, p. 210.</ref>. === L'industria miniera de l'argent dempuei lo sègle XIX === Au començament dau sègle XIX, lei jaciments [[America dau Sud|sud-americans]] de l'epòca [[Espanha|espanhòla]] comencèron de declinar. Foguèron remplaçats per de minas descubèrtas ais [[USA|Estats Units]] (« [[Silver Rush]] »), en [[Chile]] e en [[Austràlia]]. En parallèl, la concentracion de l'argent en [[RPC|China]] foguèt una dei causas dei [[Guèrras de l'Òpi]] ([[1839]]-[[1842]] e [[1856]]-[[1860]]). Vencuda, [[RPC|China]] intrèt dins una fasa de declin e deguèt pagar d'importanteis indemnitats de guèrra. Aquò entraïnèt una sortida d'argent en defòra dau país. Dins lo corrent dau sègle XX, lei progrès miniers permetèron d'esplechar de jaciments pauc concentrats onte l'argent es sovent un produch segondari de l'extraccion d'un autre [[metau]]. Aquò permetèt de mantenir una produccion importanta en [[America dau Sud]] e favorizèt una renaissença de la produccion dins d'ancianei regions argentifèras<ref>Uei, aperaquí 60% de la produccion d'argent vèn de minas de [[plomb]], de [[zinc]], de [[coire]] ò d'[[aur]] onte l'argent es un produch segondari.</ref>. Ansin, a la fin dau sègle XX, [[Mexic]], [[Peró]], [[Bolívia]], [[Polonha]], [[Russia]], [[Austràlia]] e [[Republica Populara de China|China]] representavan la màger part de la produccion mondiala. <gallery> Fichièr:Argent natiu.png|{{center|[[Argent natiu]]}} Fichièr:Lavrion499.JPG|{{center|Vestigis d'una taula de netejatge dei minas [[Antiquitat|anticas]] de [[Laurion]]}} Fichièr:Silver mining in Kutná Hora 1490s.jpg|{{center|Pintura representant lei minas d'argent de [[Kutná Hora]] dins lo corrent deis [[ans 1490]]}} Fichièr:Cerro ricco.jpg|{{center|Montanha de Cerro Ricco qu'assostava lei principalei minas d'argent de [[Potosí]]}} Fichièr:Mining on the Comstock.jpg|{{center|Representacion de la mina d'argent [[USA|estatsunidenca]] de [[Comstock Lode]] durant la segonda mitat dau sègle XIX}} Fichièr:Mines 5.jpg|{{center|Usinas d'extraccion [[França|francesas]] installadas ai minas de [[Laurion]] a la fin dau sègle XIX}} Fichièr:Mine argent Cobalt Ontario 1918.jpg|{{center|Mina [[Canadà|canadenca]] de la vila de [[Cobalt (Canadà)|Cobalt]] en [[1918]]}} Fichièr:Martha Mine 1.jpg|{{center|[[Martha Mine]], mina modèrna d'[[aur]] e d'argent de [[Nòva Zelanda]]}} </gallery> == Quimia == === Caracteristicas === ==== Caracteristicas fisicas ==== [[Fichièr:Two five ounce silver APMEX bars by Gage Skidmore.jpg|thumb|right|[[Lingòt]]s d'argent pur a 99,9 %.]] L'argent es un [[metal|metau]] fòrça [[ductilitat|ductile]] e [[malleabilitat|malleable]] que tèn una [[duretat]] febla e una [[densitat]] importanta. Es [[blanc]] argentat, mai sa superficia pòu rapidament s'ennegrir en preséncia de sulfurs<ref>Aqueu fenomèn es a l'origina de l'ennegriment de la vaissèla d'argent.</ref>. Es un bòn materiau reflector de la [[lutz]] visibla que presenta una [[reflexivitat]] superiora a l'[[alumini]] per totei lei [[longor d'onda|longors d'onda]] dau domeni visible superioras a 450 nm. A tanben de proprietats conductritz [[electricitat|electricas]] e [[Conduccion termica|termicas]] excepcionalas que son lei pus importantas dau grop dei [[metal|metaus]]. A pression atmosferica, sa densitat de 10,50 a 20 °C<ref name="Lide CRC 2009">'''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion.</ref>. Sa temperatura de fusion es ben definit amb una valor de 961,78° C fixada per lo [[Burèu Internacionau dei Pes e dei Mesuras]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Procès-verbaux du Comité international des poids et mesures'', 78{{a}} session, 1989, pp. T1-T21.</ref>. En revènge, plusors temperaturas de bolhiment son presentas dins la literatura scientifica coma {{formatnum:2162}}° C<ref name="Lide CRC 2009"/> ò {{formatnum:2212}}° C<ref>'''[[Alemand|(de)]]''' GESTIS-Stoffdatenbank, intrada « Silber, Pulver », consultada lo 24 d'abriu de 2024, [https://gestis.dguv.de/data?name=008350].</ref>. ==== Caracteristicas quimicas ==== L'argent es un metau, inoxidable per l'[[oxigèn]] de l'[[aire]] e insoluble dins l'[[aiga]], que forma principalament dei [[compausat quimic|compausats]] monovalents. Es atacat per lei sulfurs, especialament lo [[sulfur d'idrogèn]], çò qu'entraïna un ennegriment caracteristic de sa superficia. Pòu tanben èsser dissòut per l'[[acid nitric]], l'[[acid sulfuric]] caud, l'[[aiga règia]], l'[[acid cromic]], divèrsei solucions de [[permanganat]]s, l'[[acid persulfuric]], l'[[acid selenic]] e lei [[solucion (quimia)|solucions]] aquosas d'[[alogèn]]s liures. Sei compausats principaus son l'[[oxid d'argent]] Ag₂O soluble dins l'[[amoniac]], lo [[clorur d'argent]] AgCl e lo [[bromur d'argent]] AgBr qu'èran utilizats en [[fotografia]] per sei proprietats de descomposicion fotoluminosa<ref>'''[[anglés|(en)]]''' N. N. Greenwood e A. Earnshaw, ''Chemistry of the elements'', Oxford Oxfordshire New York, Pergamon Press, 1984, pp. 1185–1187.</ref>, lo [[sulfur d'argent]] Ag₂S e lo [[nitrat d'argent]] AgNO₃ qu'es un oxidant utilizat en argentariá. De compausats de nombre d'oxidacion +II, +III e +IV existisson mai son rars. Se pòu citar lo [[difluorur d'argent]] AgF₂ qu'es utilizat coma agent de fluoracion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Günter Siegemund, Werner Schwertfeger, Andrew Feiring, Bruce Smart, Fred Behr, Herward Vogel e Blaine McKusick, ''Fluorine Compounds'', Organic, Wiley-VCH Verlag GmbH & Co, coll. « Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry », 2000.</ref>. ==== Isotòps ==== L'argent tèn 38 [[isotòp]]s coneguts de [[nombre de massa]] variant entre 93 e 130. Dos son estables, l'argent-107 e l'argent-109. Forman la màger part de l'argent naturau dins lei proporcions 51,8/48,2%. Quauqueis isotòps an de periòdes radioactius superiors a quauquei jorns (Ag-105 e Ag-111), mai an pas d'aplicacions. ==== Ocurréncia ==== L'argent es un element rar. Dins la natura, se troba sota forma nativa, sota forma d'[[aliatge]] amb d'autrei [[metal|metaus]] ([[aur]], [[coire]]... etc.) e sota forma de compausats metallics [[sofre|sofrats]] ò [[clòr|clorats]]. Sei [[Minerau|mineraus]] principaus son l'[[argentita]], la [[galena]] argentifèra e la [[cloroargita]]. Lei jaciments principaus se tròban (ò se trobavan) ais [[USA|Estats Units d'America]], en [[Mexic]], en [[Peró]], en [[Grècia]], en [[Euròpa]] [[Euròpa Centrala|Centrala]], en [[Russia]] e en [[Austràlia]]. === Metallurgia === [[Metal|Metau]] [[Metal preciós|preciós]] e [[industria|industriau]], l'argent a una [[metallurgia]] desvolopada e anciana. Lo metòde d'extraccion chausit varia en foncion dei [[metal|metaus]] que li son associats dins lo [[minerau]]. Coma la produccion miniera es pas sufisenta per respòndre a la demanda, i a tanben de procès de [[reciclatge]]. ==== Procès de produccion ==== {{veire|Procès Parkes}} Dins lei [[minerau]]s de [[plomb]]-[[zinc]], l'argent a l'estat liquid se dissòut preferencialament (amb l'[[aur]] e lo [[coire]]) dins lo [[zinc]]. Per aumentar aquela tendància, de [[zinc]] es apondut a la mescla. Aquò entraïna la formacion de l'aliatge Ag₂Zn₃ qu'es solid e que flòta a la superficia dau banh. Puei, lo [[zinc]] es eliminat per caufatge sota vuege e reciclat. Aqueu procès permet d'obtenir un aliatge d'[[aur]] et d'argent dich daurat qu'es separat per [[electrolisi]]. Lo [[catòde]] es fach d'[[acièr|acier]] inoxidable ò d'argent e l'[[electrolit]] de nitrat de coire ò d'argent en preséncia d'[[acid nitric]]. Lo daurat es plaçat a l'[[anòde]]. L'argent se depausa sus lo catòde e totei leis autreis autrei metaus demoran insolubles. Dins lei mineraus de [[zinc]], l'argent es isolat amb lo [[plomb]] gràcias a una operacion de [[lixiviacion]] dins l'[[acid sulfuric]]. Aquò entraïna la formacion d'un residú insoluble d'argent e de plomb qu'es per la seguida tractat segon lo [[procès Parkes]]. Dins lei mineraus de [[coire]], leis operacions de purificacion dau coire per electrolisi entraïnan la formacion de fanjas anodicas. Après filtracion, aquelei fanjas permèton d'obtenir un daurat qu'es purificat segon lei darriereis etapas dau [[procès Parkes]]. {{veire|Procès Merrill-Crowe}} Enfin, dins lei mineraus d'[[aur]], l'argent es extrach per [[cianuracion]]. Puei, l'[[aur]] es absorbit sus carbon actiu mentre que l'argent es isolat gràcias a l'addicion de podra de [[zinc]]. Aquò entraïna la formacion de particulas de zinc cubèrtas d'argent (e un pauc d'[[aur]]) que son tractadas amb una mescla d'[[acid cloridric]] e de [[peroxid d'idrogèn]]. L'[[aur]] e lo [[zinc]] rèstan en solucion mai l'argent precipita sota la forma de clorur d'argent. ==== Procès de reciclatge ==== Divèrsei procès de reciclatge, sovent relativament complèx, existisson. S'interessan principalament ai produchs informatics qu'utilizan d'aliatges de metaus nobles per melhorar la conduccion e ai fotografias argenticas. D'efèct, un film e un [[papièr|papier]] emulsionat pòu tenir 2 a 15 gramas d'argent per quilograma e un fixator de 4 a 7 gramas per litre. Lei films e lei [[papièr|papier]]s son donc cremats ò netejats dins una solucion caud de [[soda]] e d'[[etanòl]] que permet de recuperar 95% de l'argent de la matèria premiera. Lei fixators son purificats per [[electrolisi]], çò que permet de recuperar l'argent au [[catòde]] e de renovelar lo fixator. == Produccion e aplicacions == === Produccion === L'argent es un [[metal|metau]] preciós e relativament rar que sa produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas (761,6 milions d'[[onça]]s<ref>L'[[onça]] es una unitat anciana que demora fòrça utilizada per lo comèrci d'argent.</ref>) en [[2011]]. De cinc parts quatre venián de la produccion miniera e lo rèsta dau [[reciclatge]]. Lo [[metal|metau]] pòu èsser extrach de minas d'argent mai, gràcias a son còst, es tanben sovent esplechat coma produch segondari dins de minas inicialament destinadas a l'extraccion d'un autre metau. Ansin, totjorn en [[2011]], solament 40% de la produccion miniera èra eissit de minas principalament dedicadas a la produccion argentifèra còntra 30% en provenéncia de minas de [[plomb]]-[[zinc]], 20% de minas de [[coire]], 7% de minas d'[[aur]] e 3% de minas de minerau d'[[alumini]]. Lei jaciments principaus se situan en [[America]] e plusors país d'aqueu [[continent]] dominan la produccion : [[Mexic]] (1{{èr}} reng mondiau amb {{formatnum:4752}} t), [[Peró]] ({{formatnum:3415}} t, 2{{e}}), [[Chile]] ({{formatnum:1309}} t, 5{{e}}), [[Bolívia]] ({{formatnum:1213}} t, 8{{e}}), leis [[USA|Estats Units d'America]] ({{formatnum:1119}} t, 9{{e}}) e [[Argentina]] (703 t, 10{{e}}). En fòra dei regions [[america]]nas, quatre estats an una produccion importanta : [[Republica Populara de China|China]] ({{formatnum:3231}} t, 3{{e}}), [[Austràlia]] ({{formatnum:1713}} t, 4{{e}}), [[Polonha]] ({{formatnum:1269}} t, 6{{e}}) e [[Russia]] ({{formatnum:1213}} t, 7{{e}}). === Aplicacions === ==== Moneda ==== [[File:Ecu d'argent de Louis XIII le Juste.jpg|thumb|right|Escut d'argent batut durant lo rèine de [[Loís XIII de França|Loís XIII]].]] L'argent es utilizat dempuei l'[[Antiquitat]] per la fabricacion de pèças siá sota sa forma nativa siá sota la forma d'un aliatge. Fins a la demenicion de la produccion dei grands jaciments americans au començament dau sègle XIX, mai d'un país utilizava d'estandards d'argent siá coma estandard unic ([[Republica Populara de China|China]]... etc.) siá dins l'encastre d'un sistèma bimetallic amb l'[[aur]] (l’[[Empèri Roman]], [[USA|Estats Units]], [[França]]... etc.). Ansin, dins mai d'un lengatge ([[francés]], [[espanhòu]], [[occitan]], [[sanscrit]]... etc.), lo mòt argent designa tant lo metau que lei sòus. Dins lo corrent dau sègle XIX, lo bimetallisme foguèt pauc a pauc abandonat au profiech de l'adopcion d'estandard d'[[aur]] ([[monometallisme]]) que foguèron a son torn abandonats durant lo sègle XX. L'utilizacion d'argent per la fabricacion de pèças usualas demeniguèron lentament pendent aqueu periòde. Per exemple, lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] abandonèt aquela practica après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Pasmens, a l'ora d'ara, son usatge demòra frequent per la produccion de medalhas ò de pèças de colleccion. ==== Joielariá ==== [[File:SilverChainWornbyaWoman.png|thumb|right|Joièu d'argent descubèrt per d'[[arqueologia|arqueològs]] en [[Siria]].]] La [[joielariá]] es una activitat qu'utiliza tradicionalament de quantitats importantas d'argent. D'efèct, l'aspèct lusent d'aqueu metau, sa valor importanta e sa [[malleabilitat]] permèton de fabricar de [[joièu]]s presats. [[Istòria|Istoricament]], lei fabres trabalhant l'argent trabalhavan tanben leis autrei metaus nobles car la fabricacion de [[joièu]]s solids necessita d'utilizar d'aliatges d'aquelei metaus. A l'ora d'ara, leis aliatges pus frequents son l'[[argent sterling]] (92,5% d'argent e 7,5% de [[coire]], l'[[argent Britannia]] (95,8% d'argent e 4,16% d'autrei metaus<ref>Generalament, lo rèsta es unicament compausat de [[coire]].</ref>) e l'[[argent sterling Argentinium]] (93,5% d'argent e 6,5% de [[coire]] e de [[germani]]). Per lei placatges d'argent, s'utiliza d'aliatges d'argent quasi pur (99% minimom). Enfin, l'argent intra sovent dins leis aliatges d'[[aur]] per li donar una color blanca. ==== Fotografia e electronica ==== Lo sector de la [[fotografia]] foguèt durant lo sègle XX un consumator fòrça important d'argent car la fotografia argentica a besonh de nitrats e d'alogenuras d'argent {{formatnum:8304}},6 tonas en [[1999]]). Pasmens, dempuei l'aparicion e la generalizacion de la fotografia numerica, aquel usatge a conegut un declin important car la fotografia argentica es d'ara endavant sovent limitada a d'usatges professionaus e a la radiografia. Ansin, se la fotografia demòra encara un mercat important per lei productors d'argent ({{formatnum:2500}} tonas en [[2013]]), la consumacion a demenit de 70% entre [[1999]] e [[2013]]. En [[electronica]], l'argent es utilizat per sei proprietats conductritz superioras au [[coire]] dins d'aparelhs de qualitat auta. D'un biais anecdotic, durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], una partida dei cablatges deis installacions dau [[Projècte Manhattan]] èra facha d'argent en causa de la manca de [[coire]]. ==== Aiga potabla ==== L'argent es utilizat dins certanei procès de produccion d'[[aiga potabla]] car, en preséncia d'[[oxigèn]], a de proprietats bactericidas e anti-algas. En particular, es fòrça eficaç per protegir lei filtres. En despiech dau còst de l'utilizacion d'argent, l'interès d'un tal sistèma es de pas necessitar de [[clòr]] qu'es un [[gas]] toxic. Lei sistèmas de purificacion d'aiga utilizant d'argent pòdon de còps se trobar dins d'endrechs sensibles coma d'espitaus ò d'escòlas. ==== Miraus ==== L'argent pòu èsser utilizat dins la fabricacion de miraus gràcias a sei proprietats de reflexivitat de la [[lutz]] visibla. Pasmens, en causa dau còst dau metau, aquel usatge es sovent limitat a de produccions de qualitat superiora e a d'aplicacions tecnologicas avançadas ([[telescòpi]]s... etc.). De mai, lo jaç d'argent dau mirau dèu èsser protegit còntra l'ennegriment. ==== Medecina ==== L'argent pòu èsser utilizat en medecina per lei mètges e per lei dentistas. Per lei premiers, certanei saus d'argent an de proprietats antisepticas e presentan pas de toxicitat per l'organisme uman. Per lei segonds, es possible de far d'[[Amalgama (quimica)|amalgama]]s d'argent destinats a la fabricacion de protèsis dentàrias. ==== Autreis usatges ==== L'argent a mai d'una aplicacion menora. Dins certanei país, principalament en [[Orient Mejan]], es utilizat coma colorant alimentari. Dins lo sector dau textil, pòu servir a protegir lei vèstits còntra la [[mosidura]] gràcias a sei proprietats fongicidas e bactericidas. En [[quimia]], es utilizat coma catalisaire dins certanei [[reaccion quimica|reaccions quimicas]]. Enfin, en [[economia]], es utilizat coma possibilitat d'investiment gràcias a sa valor auta. == Toxicologia == L'argent es una substància toxica e polluenta per l'environament qu'es ben suportada per l'organisme uman. D'efèct, es un produch fòrça toxic per lei [[fungi|bolet]]s, per mai d'un [[bactèri]], per lei [[larva]]s de [[mollusc]] e per leis animaus de [[sang]] freg. Lo lindau de pollucion es relativament feble e fixat a 0,4 ng/l. En revènge, en l'òme, l'argent es una substància gaire toxica que pòu èsser bioacumulada en quantitats importantas. En dessota d'un certan limit, aqueu metau sembla pas d'aver d'efècts negatius sus la santat. Pasmens, un excès tròp important pòu entraïnar una [[malautiá]] fòrça rara, dicha [[argirisme]], que dona una coloracion blava ò grisa au pèu e que pòu causar de lesions cerebralas grèvas. Lo limit d'aparicion d'aquela malautiá es desconegut mai sembla situat a l'entorn de dòsis mensualas d'un a quatre gramas d'argent durant plusors mes. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Aur]]. * [[Coire]]. * [[Metal|Metau]]. * [[Metau preciós]]. </div> === Bibliografia === '''Donadas generalas sus lei proprietats de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion, 2804 p. '''Metallurgia e reciclatge de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' A. Bahr e T. Priesemann, « Recovery of silver from refractory ores », ''XVIth International Mineral Processing Congress'', Ed. Forssberg, Elsevier Science Publishers, 1988, pp. 1121-1135. * '''[[anglés|(en)]]''' S. A. Bolorunduro e D. B. Dreisinger, ''Silver recovery from zinc-lead-iron complex sulphide oxydation'', Lo Cap, Proceedings XXII IMPC, 2003, pp. 1268-1277. * '''[[anglés|(en)]]''' R. W. Boyle, « The geochemistry of silver and its deposits : with notes on geochemical prospecting for the element », ''Bulletin - Geological Survey of Canada'', n° 160, 1968, pp. 230-259. '''Proprietats deis isotòps de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot and O. Bersillon, « The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties », ''Nuclear Physics A'', vol. 729,‎ 2003, pp. 3–128. * '''[[anglés|(en)]]''' N. E. Holden e D. R. Lide (dir.), ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press, 85{{a}} edicion, 2004. * '''[[anglés|(en)]]''' J. R. de Laeter, J. K. Böhlke, P. De Bièvre, H. Hidaka, H. S. Peiser, K. J. R. Rosman e P. D. P. Taylor, « Atomic weights of the elements. Review 2000 (IUPAC Technical Report) », eePure and Applied Chemistryee, vol. 75, n° 6,‎ 2003, pp. 683–800. * '''[[anglés|(en)]]''' M. E. Wieser, « Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) », ''Pure and Applied Chemistry'', vol. 78, n° 11,‎ 2006, pp. 2051–2066. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Element quimic]] nm00key7wond3he1z49xh3wlff29glh 2436576 2436574 2024-04-25T17:58:17Z Nicolas Eynaud 6858 /* Procès de produccion */ wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Elementbox_header | number=47 | symbol=Ag | name=argent| left=[[palladi]] | right=[[cadmi]] | above=[[coire|Cu]] | below=[[aur|Au]] | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_series | [[metal de transicion|metals de transicion]] }} {{Elementbox_groupperiodblock | group=11 | period=5 | block=d }} {{Elementbox_appearance_img | Ag,47| lustrous white metal }} {{Elementbox_atomicmass_gpm | [[1 E-25 kg|107.8682(2)]] }} {{Elementbox_econfig | &#91;[[krypton|Kr]]&#93; 4d¹⁰ 5s¹ }} {{Elementbox_epershell | 2, 8, 18, 18, 1 }} {{Elementbox_section_physicalprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_phase | [[solid]] }} {{Elementbox_density_gpcm3nrt | 10.49 }} {{Elementbox_densityliq_gpcm3mp | 9.320 }} {{Elementbox_meltingpoint | k=1234.93 | c=961.78 | f=1763.2 }} {{Elementbox_boilingpoint | k=2435 | c=2162 | f=3924 }} {{Elementbox_heatfusion_kjpmol | 11.28 }} {{Elementbox_heatvaporiz_kjpmol | 258 }} {{Elementbox_heatcapacity_jpmolkat25 | 25.350 }} {{Elementbox_vaporpressure_katpa | 1283 | 1413 | 1575 | 1782 | 2055 | 2433 | comment= }} {{Elementbox_section_atomicprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_crystalstruct | cubica de fàcia centrada }} {{Elementbox_oxistates | 1<br />(oxid [[amfotèr]]) }} {{Elementbox_electroneg_pauling | 1.93 }} {{Elementbox_ionizationenergies3 | 731.0 | 2070 | 3361 }} {{Elementbox_atomicradius_pm | [[1 E-10 m|160]] }} {{Elementbox_atomicradiuscalc_pm | [[1 E-10 m|165]] }} {{Elementbox_covalentradius_pm | [[1 E-10 m|153]] }} {{Elementbox_vanderwaalsrad_pm | [[1 E-10 m|172]] }} {{Elementbox_section_miscellaneous | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_magnetic | [[diamagnetism|diamagnetic]] }} {{Elementbox_eresist_ohmmat20 | 15.87 n}} {{Elementbox_thermalcond_wpmkat300k | 429 }} {{Elementbox_thermaldiff_wpmkat300k | 174 }} {{Elementbox_thermalexpansion_umpmkat25 | 18.9 }} {{Elementbox_speedofsound_rodmpsatrt | 2680 }} {{Elementbox_youngsmodulus_gpa | 83 }} {{Elementbox_shearmodulus_gpa | 30 }} {{Elementbox_bulkmodulus_gpa | 100 }} {{Elementbox_poissonratio | 0.37 }} {{Elementbox_mohshardness | 2.5 }} {{Elementbox_vickershardness_mpa | 251 }} {{Elementbox_brinellhardness_mpa | 24.5 }} {{Elementbox_cas_number | 7440-22-4 }} {{Elementbox_isotopes_begin | isotopesof=argent | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=105 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E6 s|41.2 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=105 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.344, 0.280,<br /> 0.644, 0.443 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=106[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 8.28 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=106 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.511, 0.717,<br /> 1.045, 0.450 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=107 | sym=Ag | na=51.839% | n=60 }} {{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=108[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E10 s|418 y]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=108 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[isomeric transition|IT]] | de2=0.109 | pn2=108 | ps2=Ag | dm3=[[gamma ray|γ]] | de3=0.433, 0.614,<br /> 0.722 | pn3= | ps3=-}} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=109 | sym=Ag | na=48.161% | n=62 }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=111 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 7.45 d]] | dm1=[[beta decay|β^-]] | de1=1.036, 0.694 | pn1=111 | ps1=[[cadmium|Cd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.342 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_end}} {{Elementbox_footer | color1=#ffc0c0 | color2=black }} L’'''argent''' es un [[element quimic]] ([[Lista dels elements per simbòl|simbòl]] : Ag) de [[numèro atomic]] 47, de [[massa moleculara]] 107,87, de [[massa volumica]] 10,50 g/cm³ e de [[temperatura de fusion]] 961,78°C. Dins lei [[condicions normalas de temperatura e de pression]], se presenta sota la forma d'un [[metal|metau]] [[blanc]] e pesant. Conegut dempuei l'[[Antiquitat]] Auta, l'argent fa partida dei [[metal|metaus]] [[Metal preciós|preciós]]. A d'aplicacions divèrsas, mai es subretot utilizat per la fabricacion de pèças de [[moneda]], de joièus, de conductors [[electricitat|electrics]] e termics e per fabricar lei solucions e reactius permetent de realizar de [[Fotografia|fotografias]] argenticas. La produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas en [[2011]], principalament en provenéncia de [[Mexic]], de [[Peró]], de [[Republica Populara de China|China]], d'[[Austràlia]] e de [[Chile]]. == Istòria == === De la Preïstòria a l'Antiquitat === Present dins la natura a l'estat natiu, l'argent foguèt extrach per l'[[Homo sapiens|èsser uman]] tre la [[Preïstòria]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mary Elvira Weeks e Henry L. Leichester, ''Discovery of the Elements'', Easton, Journal of Chemical Education, 1968, p. 4.</ref>. Leis utilizacions pus ancianas conegudas a l'ora d'ara foguèron l'òbra de populacions [[Anatolia|anatolianas]] e [[Sardenha|sardas]] durant lo [[Millenni III abC|millenari III avC]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Histoire de l'humanité'', vol. 2, Unesco, 2001, p. 512.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Maria Grazia Melis, « Silver in Neolithic and Eneolithic Sardinia », dins H. Meller, R. Risch e E. Pernicka (dir.), ''Metalle der Macht – Frühes Gold und Silber'', Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 2004.</ref>. Puei, l'usatge d'aqueu [[metal|metau]] se difusèt ai regions vesinas ([[Mesopotamia]], [[Creta]], [[Grècia]]... etc.) amb lo desvolopament dei premierei [[civilizacion]]s. Durant lo periòde classic de l'Antiquitat Grèga, lei minas de [[Laurion]] venguèron un important centre de la produccion mondiala, especialament entre [[Sègle VI abC|600]] e [[Sègle III abC|300 avC]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Esplechadas fins au [[sègle I apC]], foguèron pauc a cha pauc remplaçadas en [[Euròpa]] per lei [[Mina (jaç)|minas]] dubèrtas en [[Hispania]] per lei [[Empèri Roman|Romans]]. Aquò permetèt a l'[[Empèri roman|Empèri Roman]] de dispausar d'una importanta quantitat d'argent, amb benlèu {{formatnum:10000}} [[tona]]s en circulacion, que foguèt un dei factors de l'estabilitat de sa [[moneda]]<ref>Aquò representava un volum quatre a cinc còps pus important que lo volum en circulacion dins l'[[Euròpa]] [[Edat Mejana|medievala]] e dins lo [[Califat Abbassida]] en [[800]] (C.C Patterson, « Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times », ''The Economic History Review'', 1972, vol. 25, n° 2 ; François de Callataÿ, « The Greco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks », ''Journal of Roman Archaeology'', 2005, n° 18, pp. 361-372).</ref>. En [[Asia]], l'origina de la produccion d'argent es mens ben coneguda, mai d'esplechas minieras ancianas son atestadas en [[Republica Populara de China|China]], en [[Índia]] e en [[Japon]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008, pp. 16-19.</ref>. En particular, [[Republica Populara de China|China]] metèt pauc a cha pauc en plaça una [[economia]] basada sus de monedas d'argent. Desvolopèt de produccions localas, mai importèt tanben de gròssei quantitats gràcias a seis exportacions de [[seda]]. === La produccion medievala === La disparicion de l'[[Empèri Roman]] aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la produccion d'argent amb la sarradura de mai d'una [[mina (jaç)|mina]] fins au periòde de [[Carlesmanhe]]. En parallèl, a partir deis invasions aràbias, la preeponderància dei minas [[Peninsula Iberica|ibericas]] dins la produccion mondiala demeniguèt. Foguèron remplaçadas en [[Euròpa]] per de minas situadas en [[Alemanha]] e pus generalament en [[Euròpa Centrala]]. Fòrça minas d'aquelei regions èran conegudas per lei Romans, mai l'esplecha venguèt pus importanta a partir de [[750]]. Vèrs [[1200]], la màger part d'aquelei jaciments èran agotats, mai quauquei minas pus ricas foguèron l'objècte d'una esplecha fins a la [[Revolucion Industriala]]. Generalament, lei minaires s'interessavan a de [[minerau]]<nowiki/>s concentrats que permetián una separacion simpla dau [[metau]]. Pasmens, de progrès [[Tecnologia|tecnologics]] permetèron tanben de melhorar lei [[Tecnica|tecnicas]] d'extraccion. === Lo periòde dei minas sud-americanas === L'arribada deis [[Euròpa|Europèus]] en [[America]] e la descubèrta dei venas d'argent gigantas d'aqueu [[continent]] revolucionèron lo monde de la produccion d'argent. D'efiech, entre [[1500]] e [[1800]], lei [[mina (jaç)|minas]] de [[Bolívia]] ([[Potosí]]), de [[Peró]] e de [[Mexic]] ([[Zacatecas]], [[Guanajuato]] e [[Taxco]]) assegurèron 85 % de la produccion mondiala. Lo nom d'[[Argentina]] provèn tanben dau metau<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Aqueu flux d'argent venguèt la fònt de la richessa de l'Empèri Coloniau Espanhòu e permetèt a l'Empèri Chinés de trobar lo metau necessari a la fabricacion de sa [[moneda]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Richard von Glahn, « Myth and Reality of China's Seventeenth Century Monetary Crisis », ''Journal of Economic History'', vol. 56, n° 2, 1996, pp. 429-454.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Dennis O. Flynn e Arturo Giraldez, « Born with a "Silver Spoon" », ''Journal of World History'', n° 2, 1995, p. 210.</ref>. === L'industria miniera de l'argent dempuei lo sègle XIX === Au començament dau sègle XIX, lei jaciments [[America dau Sud|sud-americans]] de l'epòca [[Espanha|espanhòla]] comencèron de declinar. Foguèron remplaçats per de minas descubèrtas ais [[USA|Estats Units]] (« [[Silver Rush]] »), en [[Chile]] e en [[Austràlia]]. En parallèl, la concentracion de l'argent en [[RPC|China]] foguèt una dei causas dei [[Guèrras de l'Òpi]] ([[1839]]-[[1842]] e [[1856]]-[[1860]]). Vencuda, [[RPC|China]] intrèt dins una fasa de declin e deguèt pagar d'importanteis indemnitats de guèrra. Aquò entraïnèt una sortida d'argent en defòra dau país. Dins lo corrent dau sègle XX, lei progrès miniers permetèron d'esplechar de jaciments pauc concentrats onte l'argent es sovent un produch segondari de l'extraccion d'un autre [[metau]]. Aquò permetèt de mantenir una produccion importanta en [[America dau Sud]] e favorizèt una renaissença de la produccion dins d'ancianei regions argentifèras<ref>Uei, aperaquí 60% de la produccion d'argent vèn de minas de [[plomb]], de [[zinc]], de [[coire]] ò d'[[aur]] onte l'argent es un produch segondari.</ref>. Ansin, a la fin dau sègle XX, [[Mexic]], [[Peró]], [[Bolívia]], [[Polonha]], [[Russia]], [[Austràlia]] e [[Republica Populara de China|China]] representavan la màger part de la produccion mondiala. <gallery> Fichièr:Argent natiu.png|{{center|[[Argent natiu]]}} Fichièr:Lavrion499.JPG|{{center|Vestigis d'una taula de netejatge dei minas [[Antiquitat|anticas]] de [[Laurion]]}} Fichièr:Silver mining in Kutná Hora 1490s.jpg|{{center|Pintura representant lei minas d'argent de [[Kutná Hora]] dins lo corrent deis [[ans 1490]]}} Fichièr:Cerro ricco.jpg|{{center|Montanha de Cerro Ricco qu'assostava lei principalei minas d'argent de [[Potosí]]}} Fichièr:Mining on the Comstock.jpg|{{center|Representacion de la mina d'argent [[USA|estatsunidenca]] de [[Comstock Lode]] durant la segonda mitat dau sègle XIX}} Fichièr:Mines 5.jpg|{{center|Usinas d'extraccion [[França|francesas]] installadas ai minas de [[Laurion]] a la fin dau sègle XIX}} Fichièr:Mine argent Cobalt Ontario 1918.jpg|{{center|Mina [[Canadà|canadenca]] de la vila de [[Cobalt (Canadà)|Cobalt]] en [[1918]]}} Fichièr:Martha Mine 1.jpg|{{center|[[Martha Mine]], mina modèrna d'[[aur]] e d'argent de [[Nòva Zelanda]]}} </gallery> == Quimia == === Caracteristicas === ==== Caracteristicas fisicas ==== [[Fichièr:Two five ounce silver APMEX bars by Gage Skidmore.jpg|thumb|right|[[Lingòt]]s d'argent pur a 99,9 %.]] L'argent es un [[metal|metau]] fòrça [[ductilitat|ductile]] e [[malleabilitat|malleable]] que tèn una [[duretat]] febla e una [[densitat]] importanta. Es [[blanc]] argentat, mai sa superficia pòu rapidament s'ennegrir en preséncia de sulfurs<ref>Aqueu fenomèn es a l'origina de l'ennegriment de la vaissèla d'argent.</ref>. Es un bòn materiau reflector de la [[lutz]] visibla que presenta una [[reflexivitat]] superiora a l'[[alumini]] per totei lei [[longor d'onda|longors d'onda]] dau domeni visible superioras a 450 nm. A tanben de proprietats conductritz [[electricitat|electricas]] e [[Conduccion termica|termicas]] excepcionalas que son lei pus importantas dau grop dei [[metal|metaus]]. A pression atmosferica, sa densitat de 10,50 a 20 °C<ref name="Lide CRC 2009">'''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion.</ref>. Sa temperatura de fusion es ben definit amb una valor de 961,78° C fixada per lo [[Burèu Internacionau dei Pes e dei Mesuras]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Procès-verbaux du Comité international des poids et mesures'', 78{{a}} session, 1989, pp. T1-T21.</ref>. En revènge, plusors temperaturas de bolhiment son presentas dins la literatura scientifica coma {{formatnum:2162}}° C<ref name="Lide CRC 2009"/> ò {{formatnum:2212}}° C<ref>'''[[Alemand|(de)]]''' GESTIS-Stoffdatenbank, intrada « Silber, Pulver », consultada lo 24 d'abriu de 2024, [https://gestis.dguv.de/data?name=008350].</ref>. ==== Caracteristicas quimicas ==== L'argent es un metau, inoxidable per l'[[oxigèn]] de l'[[aire]] e insoluble dins l'[[aiga]], que forma principalament dei [[compausat quimic|compausats]] monovalents. Es atacat per lei sulfurs, especialament lo [[sulfur d'idrogèn]], çò qu'entraïna un ennegriment caracteristic de sa superficia. Pòu tanben èsser dissòut per l'[[acid nitric]], l'[[acid sulfuric]] caud, l'[[aiga règia]], l'[[acid cromic]], divèrsei solucions de [[permanganat]]s, l'[[acid persulfuric]], l'[[acid selenic]] e lei [[solucion (quimia)|solucions]] aquosas d'[[alogèn]]s liures. Sei compausats principaus son l'[[oxid d'argent]] Ag₂O soluble dins l'[[amoniac]], lo [[clorur d'argent]] AgCl e lo [[bromur d'argent]] AgBr qu'èran utilizats en [[fotografia]] per sei proprietats de descomposicion fotoluminosa<ref>'''[[anglés|(en)]]''' N. N. Greenwood e A. Earnshaw, ''Chemistry of the elements'', Oxford Oxfordshire New York, Pergamon Press, 1984, pp. 1185–1187.</ref>, lo [[sulfur d'argent]] Ag₂S e lo [[nitrat d'argent]] AgNO₃ qu'es un oxidant utilizat en argentariá. De compausats de nombre d'oxidacion +II, +III e +IV existisson mai son rars. Se pòu citar lo [[difluorur d'argent]] AgF₂ qu'es utilizat coma agent de fluoracion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Günter Siegemund, Werner Schwertfeger, Andrew Feiring, Bruce Smart, Fred Behr, Herward Vogel e Blaine McKusick, ''Fluorine Compounds'', Organic, Wiley-VCH Verlag GmbH & Co, coll. « Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry », 2000.</ref>. ==== Isotòps ==== L'argent tèn 38 [[isotòp]]s coneguts de [[nombre de massa]] variant entre 93 e 130. Dos son estables, l'argent-107 e l'argent-109. Forman la màger part de l'argent naturau dins lei proporcions 51,8/48,2%. Quauqueis isotòps an de periòdes radioactius superiors a quauquei jorns (Ag-105 e Ag-111), mai an pas d'aplicacions. ==== Ocurréncia ==== L'argent es un element rar. Dins la natura, se troba sota forma nativa, sota forma d'[[aliatge]] amb d'autrei [[metal|metaus]] ([[aur]], [[coire]]... etc.) e sota forma de compausats metallics [[sofre|sofrats]] ò [[clòr|clorats]]. Sei [[Minerau|mineraus]] principaus son l'[[argentita]], la [[galena]] argentifèra e la [[cloroargita]]. Lei jaciments principaus se tròban (ò se trobavan) ais [[USA|Estats Units d'America]], en [[Mexic]], en [[Peró]], en [[Grècia]], en [[Euròpa]] [[Euròpa Centrala|Centrala]], en [[Russia]] e en [[Austràlia]]. === Metallurgia === [[Metal|Metau]] [[Metal preciós|preciós]] e [[industria|industriau]], l'argent a una [[metallurgia]] desvolopada e anciana. Lo metòde d'extraccion chausit varia en foncion dei [[metal|metaus]] que li son associats dins lo [[minerau]]. Coma la produccion miniera es pas sufisenta per respòndre a la demanda, i a tanben de procès de [[reciclatge]]. ==== Procès de produccion ==== {{veire|Procès Parkes|Procès Merrill-Crowe}} Dins lei [[minerau]]s de [[plomb]]-[[zinc]], l'argent a l'estat liquid se dissòut preferencialament (amb l'[[aur]] e lo [[coire]]) dins lo [[zinc]]. Per aumentar aquela tendància, de [[zinc]] es apondut a la mescla. Aquò entraïna la formacion de l'aliatge Ag₂Zn₃ qu'es solid e que flòta a la superficia dau banh. Puei, lo [[zinc]] es eliminat per caufatge sota vuege e reciclat. Aqueu procès permet d'obtenir un aliatge d'[[aur]] et d'argent dich daurat qu'es separat per [[electrolisi]]. Lo [[catòde]] es fach d'[[acièr|acier]] inoxidable ò d'argent e l'[[electrolit]] de nitrat de coire ò d'argent en preséncia d'[[acid nitric]]. Lo daurat es plaçat a l'[[anòde]]. L'argent se depausa sus lo catòde e totei leis autreis autrei metaus demoran insolubles. Dins lei mineraus de [[zinc]], l'argent es isolat amb lo [[plomb]] gràcias a una operacion de [[lixiviacion]] dins l'[[acid sulfuric]]. Aquò entraïna la formacion d'un residú insoluble d'argent e de plomb qu'es per la seguida tractat segon lo [[procès Parkes]]. Dins lei mineraus de [[coire]], leis operacions de purificacion dau coire per electrolisi entraïnan la formacion de fanjas anodicas. Après filtracion, aquelei fanjas permèton d'obtenir un daurat qu'es purificat segon lei darriereis etapas dau [[procès Parkes]]. Enfin, dins lei mineraus d'[[aur]], l'argent es extrach per [[cianuracion]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mike D. Adams, ''Advances in Gold Ore Processing'', Elsevier, coll. « Developments in mineral processing » (n° 15), 2005, pp. XXXVII-XLII.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. Paul Hampton, « Zinc cementation - The Merril-Crowe process », dins Andrew L. Mular, Doug N. Halbe e Derek John Barratt, ''Mineral processing plant design, practice and control : proceedings'', vol. 2, Society for Mining, Metallurgy and Exploration (SME), 2002, pp. 1663-1679.</ref>. Puei, l'[[aur]] es absorbit sus carbon actiu mentre que l'argent es isolat gràcias a l'addicion de podra de [[zinc]]. Aquò entraïna la formacion de particulas de zinc cubèrtas d'argent (e un pauc d'[[aur]]) que son tractadas amb una mescla d'[[acid cloridric]] e de [[peroxid d'idrogèn]]. L'[[aur]] e lo [[zinc]] rèstan en solucion mai l'argent precipita sota la forma de clorur d'argent. ==== Procès de reciclatge ==== Divèrsei procès de reciclatge, sovent relativament complèx, existisson. S'interessan principalament ai produchs informatics qu'utilizan d'aliatges de metaus nobles per melhorar la conduccion e ai fotografias argenticas. D'efèct, un film e un [[papièr|papier]] emulsionat pòu tenir 2 a 15 gramas d'argent per quilograma e un fixator de 4 a 7 gramas per litre. Lei films e lei [[papièr|papier]]s son donc cremats ò netejats dins una solucion caud de [[soda]] e d'[[etanòl]] que permet de recuperar 95% de l'argent de la matèria premiera. Lei fixators son purificats per [[electrolisi]], çò que permet de recuperar l'argent au [[catòde]] e de renovelar lo fixator. == Produccion e aplicacions == === Produccion === L'argent es un [[metal|metau]] preciós e relativament rar que sa produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas (761,6 milions d'[[onça]]s<ref>L'[[onça]] es una unitat anciana que demora fòrça utilizada per lo comèrci d'argent.</ref>) en [[2011]]. De cinc parts quatre venián de la produccion miniera e lo rèsta dau [[reciclatge]]. Lo [[metal|metau]] pòu èsser extrach de minas d'argent mai, gràcias a son còst, es tanben sovent esplechat coma produch segondari dins de minas inicialament destinadas a l'extraccion d'un autre metau. Ansin, totjorn en [[2011]], solament 40% de la produccion miniera èra eissit de minas principalament dedicadas a la produccion argentifèra còntra 30% en provenéncia de minas de [[plomb]]-[[zinc]], 20% de minas de [[coire]], 7% de minas d'[[aur]] e 3% de minas de minerau d'[[alumini]]. Lei jaciments principaus se situan en [[America]] e plusors país d'aqueu [[continent]] dominan la produccion : [[Mexic]] (1{{èr}} reng mondiau amb {{formatnum:4752}} t), [[Peró]] ({{formatnum:3415}} t, 2{{e}}), [[Chile]] ({{formatnum:1309}} t, 5{{e}}), [[Bolívia]] ({{formatnum:1213}} t, 8{{e}}), leis [[USA|Estats Units d'America]] ({{formatnum:1119}} t, 9{{e}}) e [[Argentina]] (703 t, 10{{e}}). En fòra dei regions [[america]]nas, quatre estats an una produccion importanta : [[Republica Populara de China|China]] ({{formatnum:3231}} t, 3{{e}}), [[Austràlia]] ({{formatnum:1713}} t, 4{{e}}), [[Polonha]] ({{formatnum:1269}} t, 6{{e}}) e [[Russia]] ({{formatnum:1213}} t, 7{{e}}). === Aplicacions === ==== Moneda ==== [[File:Ecu d'argent de Louis XIII le Juste.jpg|thumb|right|Escut d'argent batut durant lo rèine de [[Loís XIII de França|Loís XIII]].]] L'argent es utilizat dempuei l'[[Antiquitat]] per la fabricacion de pèças siá sota sa forma nativa siá sota la forma d'un aliatge. Fins a la demenicion de la produccion dei grands jaciments americans au començament dau sègle XIX, mai d'un país utilizava d'estandards d'argent siá coma estandard unic ([[Republica Populara de China|China]]... etc.) siá dins l'encastre d'un sistèma bimetallic amb l'[[aur]] (l’[[Empèri Roman]], [[USA|Estats Units]], [[França]]... etc.). Ansin, dins mai d'un lengatge ([[francés]], [[espanhòu]], [[occitan]], [[sanscrit]]... etc.), lo mòt argent designa tant lo metau que lei sòus. Dins lo corrent dau sègle XIX, lo bimetallisme foguèt pauc a pauc abandonat au profiech de l'adopcion d'estandard d'[[aur]] ([[monometallisme]]) que foguèron a son torn abandonats durant lo sègle XX. L'utilizacion d'argent per la fabricacion de pèças usualas demeniguèron lentament pendent aqueu periòde. Per exemple, lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] abandonèt aquela practica après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Pasmens, a l'ora d'ara, son usatge demòra frequent per la produccion de medalhas ò de pèças de colleccion. ==== Joielariá ==== [[File:SilverChainWornbyaWoman.png|thumb|right|Joièu d'argent descubèrt per d'[[arqueologia|arqueològs]] en [[Siria]].]] La [[joielariá]] es una activitat qu'utiliza tradicionalament de quantitats importantas d'argent. D'efèct, l'aspèct lusent d'aqueu metau, sa valor importanta e sa [[malleabilitat]] permèton de fabricar de [[joièu]]s presats. [[Istòria|Istoricament]], lei fabres trabalhant l'argent trabalhavan tanben leis autrei metaus nobles car la fabricacion de [[joièu]]s solids necessita d'utilizar d'aliatges d'aquelei metaus. A l'ora d'ara, leis aliatges pus frequents son l'[[argent sterling]] (92,5% d'argent e 7,5% de [[coire]], l'[[argent Britannia]] (95,8% d'argent e 4,16% d'autrei metaus<ref>Generalament, lo rèsta es unicament compausat de [[coire]].</ref>) e l'[[argent sterling Argentinium]] (93,5% d'argent e 6,5% de [[coire]] e de [[germani]]). Per lei placatges d'argent, s'utiliza d'aliatges d'argent quasi pur (99% minimom). Enfin, l'argent intra sovent dins leis aliatges d'[[aur]] per li donar una color blanca. ==== Fotografia e electronica ==== Lo sector de la [[fotografia]] foguèt durant lo sègle XX un consumator fòrça important d'argent car la fotografia argentica a besonh de nitrats e d'alogenuras d'argent {{formatnum:8304}},6 tonas en [[1999]]). Pasmens, dempuei l'aparicion e la generalizacion de la fotografia numerica, aquel usatge a conegut un declin important car la fotografia argentica es d'ara endavant sovent limitada a d'usatges professionaus e a la radiografia. Ansin, se la fotografia demòra encara un mercat important per lei productors d'argent ({{formatnum:2500}} tonas en [[2013]]), la consumacion a demenit de 70% entre [[1999]] e [[2013]]. En [[electronica]], l'argent es utilizat per sei proprietats conductritz superioras au [[coire]] dins d'aparelhs de qualitat auta. D'un biais anecdotic, durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], una partida dei cablatges deis installacions dau [[Projècte Manhattan]] èra facha d'argent en causa de la manca de [[coire]]. ==== Aiga potabla ==== L'argent es utilizat dins certanei procès de produccion d'[[aiga potabla]] car, en preséncia d'[[oxigèn]], a de proprietats bactericidas e anti-algas. En particular, es fòrça eficaç per protegir lei filtres. En despiech dau còst de l'utilizacion d'argent, l'interès d'un tal sistèma es de pas necessitar de [[clòr]] qu'es un [[gas]] toxic. Lei sistèmas de purificacion d'aiga utilizant d'argent pòdon de còps se trobar dins d'endrechs sensibles coma d'espitaus ò d'escòlas. ==== Miraus ==== L'argent pòu èsser utilizat dins la fabricacion de miraus gràcias a sei proprietats de reflexivitat de la [[lutz]] visibla. Pasmens, en causa dau còst dau metau, aquel usatge es sovent limitat a de produccions de qualitat superiora e a d'aplicacions tecnologicas avançadas ([[telescòpi]]s... etc.). De mai, lo jaç d'argent dau mirau dèu èsser protegit còntra l'ennegriment. ==== Medecina ==== L'argent pòu èsser utilizat en medecina per lei mètges e per lei dentistas. Per lei premiers, certanei saus d'argent an de proprietats antisepticas e presentan pas de toxicitat per l'organisme uman. Per lei segonds, es possible de far d'[[Amalgama (quimica)|amalgama]]s d'argent destinats a la fabricacion de protèsis dentàrias. ==== Autreis usatges ==== L'argent a mai d'una aplicacion menora. Dins certanei país, principalament en [[Orient Mejan]], es utilizat coma colorant alimentari. Dins lo sector dau textil, pòu servir a protegir lei vèstits còntra la [[mosidura]] gràcias a sei proprietats fongicidas e bactericidas. En [[quimia]], es utilizat coma catalisaire dins certanei [[reaccion quimica|reaccions quimicas]]. Enfin, en [[economia]], es utilizat coma possibilitat d'investiment gràcias a sa valor auta. == Toxicologia == L'argent es una substància toxica e polluenta per l'environament qu'es ben suportada per l'organisme uman. D'efèct, es un produch fòrça toxic per lei [[fungi|bolet]]s, per mai d'un [[bactèri]], per lei [[larva]]s de [[mollusc]] e per leis animaus de [[sang]] freg. Lo lindau de pollucion es relativament feble e fixat a 0,4 ng/l. En revènge, en l'òme, l'argent es una substància gaire toxica que pòu èsser bioacumulada en quantitats importantas. En dessota d'un certan limit, aqueu metau sembla pas d'aver d'efècts negatius sus la santat. Pasmens, un excès tròp important pòu entraïnar una [[malautiá]] fòrça rara, dicha [[argirisme]], que dona una coloracion blava ò grisa au pèu e que pòu causar de lesions cerebralas grèvas. Lo limit d'aparicion d'aquela malautiá es desconegut mai sembla situat a l'entorn de dòsis mensualas d'un a quatre gramas d'argent durant plusors mes. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Aur]]. * [[Coire]]. * [[Metal|Metau]]. * [[Metau preciós]]. </div> === Bibliografia === '''Donadas generalas sus lei proprietats de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion, 2804 p. '''Metallurgia e reciclatge de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' A. Bahr e T. Priesemann, « Recovery of silver from refractory ores », ''XVIth International Mineral Processing Congress'', Ed. Forssberg, Elsevier Science Publishers, 1988, pp. 1121-1135. * '''[[anglés|(en)]]''' S. A. Bolorunduro e D. B. Dreisinger, ''Silver recovery from zinc-lead-iron complex sulphide oxydation'', Lo Cap, Proceedings XXII IMPC, 2003, pp. 1268-1277. * '''[[anglés|(en)]]''' R. W. Boyle, « The geochemistry of silver and its deposits : with notes on geochemical prospecting for the element », ''Bulletin - Geological Survey of Canada'', n° 160, 1968, pp. 230-259. '''Proprietats deis isotòps de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot and O. Bersillon, « The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties », ''Nuclear Physics A'', vol. 729,‎ 2003, pp. 3–128. * '''[[anglés|(en)]]''' N. E. Holden e D. R. Lide (dir.), ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press, 85{{a}} edicion, 2004. * '''[[anglés|(en)]]''' J. R. de Laeter, J. K. Böhlke, P. De Bièvre, H. Hidaka, H. S. Peiser, K. J. R. Rosman e P. D. P. Taylor, « Atomic weights of the elements. Review 2000 (IUPAC Technical Report) », eePure and Applied Chemistryee, vol. 75, n° 6,‎ 2003, pp. 683–800. * '''[[anglés|(en)]]''' M. E. Wieser, « Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) », ''Pure and Applied Chemistry'', vol. 78, n° 11,‎ 2006, pp. 2051–2066. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Element quimic]] gl2mtamzx87wyj3rmjx4lz47rwnoove 2436578 2436576 2024-04-25T18:01:00Z Nicolas Eynaud 6858 /* Procès de produccion */ wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Elementbox_header | number=47 | symbol=Ag | name=argent| left=[[palladi]] | right=[[cadmi]] | above=[[coire|Cu]] | below=[[aur|Au]] | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_series | [[metal de transicion|metals de transicion]] }} {{Elementbox_groupperiodblock | group=11 | period=5 | block=d }} {{Elementbox_appearance_img | Ag,47| lustrous white metal }} {{Elementbox_atomicmass_gpm | [[1 E-25 kg|107.8682(2)]] }} {{Elementbox_econfig | &#91;[[krypton|Kr]]&#93; 4d¹⁰ 5s¹ }} {{Elementbox_epershell | 2, 8, 18, 18, 1 }} {{Elementbox_section_physicalprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_phase | [[solid]] }} {{Elementbox_density_gpcm3nrt | 10.49 }} {{Elementbox_densityliq_gpcm3mp | 9.320 }} {{Elementbox_meltingpoint | k=1234.93 | c=961.78 | f=1763.2 }} {{Elementbox_boilingpoint | k=2435 | c=2162 | f=3924 }} {{Elementbox_heatfusion_kjpmol | 11.28 }} {{Elementbox_heatvaporiz_kjpmol | 258 }} {{Elementbox_heatcapacity_jpmolkat25 | 25.350 }} {{Elementbox_vaporpressure_katpa | 1283 | 1413 | 1575 | 1782 | 2055 | 2433 | comment= }} {{Elementbox_section_atomicprop | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_crystalstruct | cubica de fàcia centrada }} {{Elementbox_oxistates | 1<br />(oxid [[amfotèr]]) }} {{Elementbox_electroneg_pauling | 1.93 }} {{Elementbox_ionizationenergies3 | 731.0 | 2070 | 3361 }} {{Elementbox_atomicradius_pm | [[1 E-10 m|160]] }} {{Elementbox_atomicradiuscalc_pm | [[1 E-10 m|165]] }} {{Elementbox_covalentradius_pm | [[1 E-10 m|153]] }} {{Elementbox_vanderwaalsrad_pm | [[1 E-10 m|172]] }} {{Elementbox_section_miscellaneous | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_magnetic | [[diamagnetism|diamagnetic]] }} {{Elementbox_eresist_ohmmat20 | 15.87 n}} {{Elementbox_thermalcond_wpmkat300k | 429 }} {{Elementbox_thermaldiff_wpmkat300k | 174 }} {{Elementbox_thermalexpansion_umpmkat25 | 18.9 }} {{Elementbox_speedofsound_rodmpsatrt | 2680 }} {{Elementbox_youngsmodulus_gpa | 83 }} {{Elementbox_shearmodulus_gpa | 30 }} {{Elementbox_bulkmodulus_gpa | 100 }} {{Elementbox_poissonratio | 0.37 }} {{Elementbox_mohshardness | 2.5 }} {{Elementbox_vickershardness_mpa | 251 }} {{Elementbox_brinellhardness_mpa | 24.5 }} {{Elementbox_cas_number | 7440-22-4 }} {{Elementbox_isotopes_begin | isotopesof=argent | color1=#ffc0c0 | color2=black }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=105 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E6 s|41.2 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=105 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.344, 0.280,<br /> 0.644, 0.443 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=106[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 8.28 d]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=106 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.511, 0.717,<br /> 1.045, 0.450 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=107 | sym=Ag | na=51.839% | n=60 }} {{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=108[[nuclear isomer|m]] | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E10 s|418 y]] | dm1=[[electron capture|ε]] | de1=- | pn1=108 | ps1=[[palladium|Pd]] | dm2=[[isomeric transition|IT]] | de2=0.109 | pn2=108 | ps2=Ag | dm3=[[gamma ray|γ]] | de3=0.433, 0.614,<br /> 0.722 | pn3= | ps3=-}} {{Elementbox_isotopes_stable | mn=109 | sym=Ag | na=48.161% | n=62 }} {{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=111 | sym=Ag | na=[[synthetic radioisotope|syn]] | hl=[[1 E5 s| 7.45 d]] | dm1=[[beta decay|β^-]] | de1=1.036, 0.694 | pn1=111 | ps1=[[cadmium|Cd]] | dm2=[[gamma ray|γ]] | de2=0.342 | pn2= | ps2=- }} {{Elementbox_isotopes_end}} {{Elementbox_footer | color1=#ffc0c0 | color2=black }} L’'''argent''' es un [[element quimic]] ([[Lista dels elements per simbòl|simbòl]] : Ag) de [[numèro atomic]] 47, de [[massa moleculara]] 107,87, de [[massa volumica]] 10,50 g/cm³ e de [[temperatura de fusion]] 961,78°C. Dins lei [[condicions normalas de temperatura e de pression]], se presenta sota la forma d'un [[metal|metau]] [[blanc]] e pesant. Conegut dempuei l'[[Antiquitat]] Auta, l'argent fa partida dei [[metal|metaus]] [[Metal preciós|preciós]]. A d'aplicacions divèrsas, mai es subretot utilizat per la fabricacion de pèças de [[moneda]], de joièus, de conductors [[electricitat|electrics]] e termics e per fabricar lei solucions e reactius permetent de realizar de [[Fotografia|fotografias]] argenticas. La produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas en [[2011]], principalament en provenéncia de [[Mexic]], de [[Peró]], de [[Republica Populara de China|China]], d'[[Austràlia]] e de [[Chile]]. == Istòria == === De la Preïstòria a l'Antiquitat === Present dins la natura a l'estat natiu, l'argent foguèt extrach per l'[[Homo sapiens|èsser uman]] tre la [[Preïstòria]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mary Elvira Weeks e Henry L. Leichester, ''Discovery of the Elements'', Easton, Journal of Chemical Education, 1968, p. 4.</ref>. Leis utilizacions pus ancianas conegudas a l'ora d'ara foguèron l'òbra de populacions [[Anatolia|anatolianas]] e [[Sardenha|sardas]] durant lo [[Millenni III abC|millenari III avC]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Histoire de l'humanité'', vol. 2, Unesco, 2001, p. 512.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Maria Grazia Melis, « Silver in Neolithic and Eneolithic Sardinia », dins H. Meller, R. Risch e E. Pernicka (dir.), ''Metalle der Macht – Frühes Gold und Silber'', Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, 2004.</ref>. Puei, l'usatge d'aqueu [[metal|metau]] se difusèt ai regions vesinas ([[Mesopotamia]], [[Creta]], [[Grècia]]... etc.) amb lo desvolopament dei premierei [[civilizacion]]s. Durant lo periòde classic de l'Antiquitat Grèga, lei minas de [[Laurion]] venguèron un important centre de la produccion mondiala, especialament entre [[Sègle VI abC|600]] e [[Sègle III abC|300 avC]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Esplechadas fins au [[sègle I apC]], foguèron pauc a cha pauc remplaçadas en [[Euròpa]] per lei [[Mina (jaç)|minas]] dubèrtas en [[Hispania]] per lei [[Empèri Roman|Romans]]. Aquò permetèt a l'[[Empèri roman|Empèri Roman]] de dispausar d'una importanta quantitat d'argent, amb benlèu {{formatnum:10000}} [[tona]]s en circulacion, que foguèt un dei factors de l'estabilitat de sa [[moneda]]<ref>Aquò representava un volum quatre a cinc còps pus important que lo volum en circulacion dins l'[[Euròpa]] [[Edat Mejana|medievala]] e dins lo [[Califat Abbassida]] en [[800]] (C.C Patterson, « Silver Stocks and Losses in Ancient and Medieval Times », ''The Economic History Review'', 1972, vol. 25, n° 2 ; François de Callataÿ, « The Greco-Roman Economy in the Super Long-Run: Lead, Copper, and Shipwrecks », ''Journal of Roman Archaeology'', 2005, n° 18, pp. 361-372).</ref>. En [[Asia]], l'origina de la produccion d'argent es mens ben coneguda, mai d'esplechas minieras ancianas son atestadas en [[Republica Populara de China|China]], en [[Índia]] e en [[Japon]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Andreas Brumby et al., « Silver, Silver Compounds, and Silver Alloys », ''Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry'', Weinheim, Wiley-VCH, 2008, pp. 16-19.</ref>. En particular, [[Republica Populara de China|China]] metèt pauc a cha pauc en plaça una [[economia]] basada sus de monedas d'argent. Desvolopèt de produccions localas, mai importèt tanben de gròssei quantitats gràcias a seis exportacions de [[seda]]. === La produccion medievala === La disparicion de l'[[Empèri Roman]] aguèt de consequéncias fòrça negativas sus la produccion d'argent amb la sarradura de mai d'una [[mina (jaç)|mina]] fins au periòde de [[Carlesmanhe]]. En parallèl, a partir deis invasions aràbias, la preeponderància dei minas [[Peninsula Iberica|ibericas]] dins la produccion mondiala demeniguèt. Foguèron remplaçadas en [[Euròpa]] per de minas situadas en [[Alemanha]] e pus generalament en [[Euròpa Centrala]]. Fòrça minas d'aquelei regions èran conegudas per lei Romans, mai l'esplecha venguèt pus importanta a partir de [[750]]. Vèrs [[1200]], la màger part d'aquelei jaciments èran agotats, mai quauquei minas pus ricas foguèron l'objècte d'una esplecha fins a la [[Revolucion Industriala]]. Generalament, lei minaires s'interessavan a de [[minerau]]<nowiki/>s concentrats que permetián una separacion simpla dau [[metau]]. Pasmens, de progrès [[Tecnologia|tecnologics]] permetèron tanben de melhorar lei [[Tecnica|tecnicas]] d'extraccion. === Lo periòde dei minas sud-americanas === L'arribada deis [[Euròpa|Europèus]] en [[America]] e la descubèrta dei venas d'argent gigantas d'aqueu [[continent]] revolucionèron lo monde de la produccion d'argent. D'efiech, entre [[1500]] e [[1800]], lei [[mina (jaç)|minas]] de [[Bolívia]] ([[Potosí]]), de [[Peró]] e de [[Mexic]] ([[Zacatecas]], [[Guanajuato]] e [[Taxco]]) assegurèron 85 % de la produccion mondiala. Lo nom d'[[Argentina]] provèn tanben dau metau<ref>'''[[anglés|(en)]]''' John Emsley, ''Nature's building blocks: an A-Z guide to the elements'', Oxford University Press, 2011, pp. 492-498.</ref>. Aqueu flux d'argent venguèt la fònt de la richessa de l'Empèri Coloniau Espanhòu e permetèt a l'Empèri Chinés de trobar lo metau necessari a la fabricacion de sa [[moneda]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Richard von Glahn, « Myth and Reality of China's Seventeenth Century Monetary Crisis », ''Journal of Economic History'', vol. 56, n° 2, 1996, pp. 429-454.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Dennis O. Flynn e Arturo Giraldez, « Born with a "Silver Spoon" », ''Journal of World History'', n° 2, 1995, p. 210.</ref>. === L'industria miniera de l'argent dempuei lo sègle XIX === Au començament dau sègle XIX, lei jaciments [[America dau Sud|sud-americans]] de l'epòca [[Espanha|espanhòla]] comencèron de declinar. Foguèron remplaçats per de minas descubèrtas ais [[USA|Estats Units]] (« [[Silver Rush]] »), en [[Chile]] e en [[Austràlia]]. En parallèl, la concentracion de l'argent en [[RPC|China]] foguèt una dei causas dei [[Guèrras de l'Òpi]] ([[1839]]-[[1842]] e [[1856]]-[[1860]]). Vencuda, [[RPC|China]] intrèt dins una fasa de declin e deguèt pagar d'importanteis indemnitats de guèrra. Aquò entraïnèt una sortida d'argent en defòra dau país. Dins lo corrent dau sègle XX, lei progrès miniers permetèron d'esplechar de jaciments pauc concentrats onte l'argent es sovent un produch segondari de l'extraccion d'un autre [[metau]]. Aquò permetèt de mantenir una produccion importanta en [[America dau Sud]] e favorizèt una renaissença de la produccion dins d'ancianei regions argentifèras<ref>Uei, aperaquí 60% de la produccion d'argent vèn de minas de [[plomb]], de [[zinc]], de [[coire]] ò d'[[aur]] onte l'argent es un produch segondari.</ref>. Ansin, a la fin dau sègle XX, [[Mexic]], [[Peró]], [[Bolívia]], [[Polonha]], [[Russia]], [[Austràlia]] e [[Republica Populara de China|China]] representavan la màger part de la produccion mondiala. <gallery> Fichièr:Argent natiu.png|{{center|[[Argent natiu]]}} Fichièr:Lavrion499.JPG|{{center|Vestigis d'una taula de netejatge dei minas [[Antiquitat|anticas]] de [[Laurion]]}} Fichièr:Silver mining in Kutná Hora 1490s.jpg|{{center|Pintura representant lei minas d'argent de [[Kutná Hora]] dins lo corrent deis [[ans 1490]]}} Fichièr:Cerro ricco.jpg|{{center|Montanha de Cerro Ricco qu'assostava lei principalei minas d'argent de [[Potosí]]}} Fichièr:Mining on the Comstock.jpg|{{center|Representacion de la mina d'argent [[USA|estatsunidenca]] de [[Comstock Lode]] durant la segonda mitat dau sègle XIX}} Fichièr:Mines 5.jpg|{{center|Usinas d'extraccion [[França|francesas]] installadas ai minas de [[Laurion]] a la fin dau sègle XIX}} Fichièr:Mine argent Cobalt Ontario 1918.jpg|{{center|Mina [[Canadà|canadenca]] de la vila de [[Cobalt (Canadà)|Cobalt]] en [[1918]]}} Fichièr:Martha Mine 1.jpg|{{center|[[Martha Mine]], mina modèrna d'[[aur]] e d'argent de [[Nòva Zelanda]]}} </gallery> == Quimia == === Caracteristicas === ==== Caracteristicas fisicas ==== [[Fichièr:Two five ounce silver APMEX bars by Gage Skidmore.jpg|thumb|right|[[Lingòt]]s d'argent pur a 99,9 %.]] L'argent es un [[metal|metau]] fòrça [[ductilitat|ductile]] e [[malleabilitat|malleable]] que tèn una [[duretat]] febla e una [[densitat]] importanta. Es [[blanc]] argentat, mai sa superficia pòu rapidament s'ennegrir en preséncia de sulfurs<ref>Aqueu fenomèn es a l'origina de l'ennegriment de la vaissèla d'argent.</ref>. Es un bòn materiau reflector de la [[lutz]] visibla que presenta una [[reflexivitat]] superiora a l'[[alumini]] per totei lei [[longor d'onda|longors d'onda]] dau domeni visible superioras a 450 nm. A tanben de proprietats conductritz [[electricitat|electricas]] e [[Conduccion termica|termicas]] excepcionalas que son lei pus importantas dau grop dei [[metal|metaus]]. A pression atmosferica, sa densitat de 10,50 a 20 °C<ref name="Lide CRC 2009">'''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion.</ref>. Sa temperatura de fusion es ben definit amb una valor de 961,78° C fixada per lo [[Burèu Internacionau dei Pes e dei Mesuras]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Procès-verbaux du Comité international des poids et mesures'', 78{{a}} session, 1989, pp. T1-T21.</ref>. En revènge, plusors temperaturas de bolhiment son presentas dins la literatura scientifica coma {{formatnum:2162}}° C<ref name="Lide CRC 2009"/> ò {{formatnum:2212}}° C<ref>'''[[Alemand|(de)]]''' GESTIS-Stoffdatenbank, intrada « Silber, Pulver », consultada lo 24 d'abriu de 2024, [https://gestis.dguv.de/data?name=008350].</ref>. ==== Caracteristicas quimicas ==== L'argent es un metau, inoxidable per l'[[oxigèn]] de l'[[aire]] e insoluble dins l'[[aiga]], que forma principalament dei [[compausat quimic|compausats]] monovalents. Es atacat per lei sulfurs, especialament lo [[sulfur d'idrogèn]], çò qu'entraïna un ennegriment caracteristic de sa superficia. Pòu tanben èsser dissòut per l'[[acid nitric]], l'[[acid sulfuric]] caud, l'[[aiga règia]], l'[[acid cromic]], divèrsei solucions de [[permanganat]]s, l'[[acid persulfuric]], l'[[acid selenic]] e lei [[solucion (quimia)|solucions]] aquosas d'[[alogèn]]s liures. Sei compausats principaus son l'[[oxid d'argent]] Ag₂O soluble dins l'[[amoniac]], lo [[clorur d'argent]] AgCl e lo [[bromur d'argent]] AgBr qu'èran utilizats en [[fotografia]] per sei proprietats de descomposicion fotoluminosa<ref>'''[[anglés|(en)]]''' N. N. Greenwood e A. Earnshaw, ''Chemistry of the elements'', Oxford Oxfordshire New York, Pergamon Press, 1984, pp. 1185–1187.</ref>, lo [[sulfur d'argent]] Ag₂S e lo [[nitrat d'argent]] AgNO₃ qu'es un oxidant utilizat en argentariá. De compausats de nombre d'oxidacion +II, +III e +IV existisson mai son rars. Se pòu citar lo [[difluorur d'argent]] AgF₂ qu'es utilizat coma agent de fluoracion<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Günter Siegemund, Werner Schwertfeger, Andrew Feiring, Bruce Smart, Fred Behr, Herward Vogel e Blaine McKusick, ''Fluorine Compounds'', Organic, Wiley-VCH Verlag GmbH & Co, coll. « Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry », 2000.</ref>. ==== Isotòps ==== L'argent tèn 38 [[isotòp]]s coneguts de [[nombre de massa]] variant entre 93 e 130. Dos son estables, l'argent-107 e l'argent-109. Forman la màger part de l'argent naturau dins lei proporcions 51,8/48,2%. Quauqueis isotòps an de periòdes radioactius superiors a quauquei jorns (Ag-105 e Ag-111), mai an pas d'aplicacions. ==== Ocurréncia ==== L'argent es un element rar. Dins la natura, se troba sota forma nativa, sota forma d'[[aliatge]] amb d'autrei [[metal|metaus]] ([[aur]], [[coire]]... etc.) e sota forma de compausats metallics [[sofre|sofrats]] ò [[clòr|clorats]]. Sei [[Minerau|mineraus]] principaus son l'[[argentita]], la [[galena]] argentifèra e la [[cloroargita]]. Lei jaciments principaus se tròban (ò se trobavan) ais [[USA|Estats Units d'America]], en [[Mexic]], en [[Peró]], en [[Grècia]], en [[Euròpa]] [[Euròpa Centrala|Centrala]], en [[Russia]] e en [[Austràlia]]. === Metallurgia === [[Metal|Metau]] [[Metal preciós|preciós]] e [[industria|industriau]], l'argent a una [[metallurgia]] desvolopada e anciana. Lo metòde d'extraccion chausit varia en foncion dei [[metal|metaus]] que li son associats dins lo [[minerau]]. Coma la produccion miniera es pas sufisenta per respòndre a la demanda, i a tanben de procès de [[reciclatge]]. ==== Procès de produccion ==== {{veire|Procès Parkes|Procès Merrill-Crowe}} Dins lei [[minerau]]s de [[plomb]]-[[zinc]], l'argent a l'estat liquid se dissòut preferencialament (amb l'[[aur]] e lo [[coire]]) dins lo [[zinc]]. Per aumentar aquela tendància, de [[zinc]] es apondut a la mescla. Aquò entraïna la formacion de l'aliatge Ag₂Zn₃ qu'es solid e que flòta a la superficia dau banh. Puei, lo [[zinc]] es eliminat per caufatge sota vuege e reciclat. Aqueu procès permet d'obtenir un aliatge d'[[aur]] et d'argent dich daurat qu'es separat per [[electrolisi]]. Lo [[catòde]] es fach d'[[acièr|acier]] inoxidable ò d'argent e l'[[electrolit]] de nitrat de coire ò d'argent en preséncia d'[[acid nitric]]. Lo daurat es plaçat a l'[[anòde]]. L'argent se depausa sus lo catòde e totei leis autreis autrei metaus demoran insolubles. Dins lei mineraus de [[zinc]], l'argent es isolat amb lo [[plomb]] gràcias a una operacion de [[lixiviacion]] dins l'[[acid sulfuric]]. Aquò entraïna la formacion d'un residú insoluble d'argent e de plomb qu'es per la seguida tractat segon lo [[procès Parkes]]. Dins lei mineraus de [[coire]], leis operacions de purificacion dau coire per electrolisi entraïnan la formacion de fanjas anodicas. Après filtracion, aquelei fanjas permèton d'obtenir un daurat qu'es purificat segon lei darriereis etapas dau [[procès Parkes]]. Enfin, dins lei mineraus d'[[aur]], l'argent es extrach per [[cianuracion]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mike D. Adams, ''Advances in Gold Ore Processing'', Elsevier, coll. « Developments in mineral processing » (n° 15), 2005, pp. XXXVII-XLII.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. Paul Hampton, « Zinc cementation - The Merril-Crowe process », dins Andrew L. Mular, Doug N. Halbe e Derek John Barratt, ''Mineral processing plant design, practice and control : proceedings'', vol. 2, Society for Mining, Metallurgy and Exploration (SME), 2002, pp. 1663-1679.</ref>. Puei, l'[[aur]] es absorbit sus carbon actiu mentre que l'argent es isolat gràcias a l'addicion de podra de [[zinc]]. Aquò entraïna la formacion de particulas de zinc cubèrtas d'argent (e un pauc d'[[aur]]) que son tractadas amb una mescla d'[[acid cloridric]] e de [[peroxid d'idrogèn]]. L'[[aur]] e lo [[zinc]] rèstan en solucion mai l'argent precipita sota la forma de [[clorur d'argent]]. ==== Procès de reciclatge ==== Divèrsei procès de reciclatge, sovent relativament complèx, existisson. S'interessan principalament ai produchs informatics qu'utilizan d'aliatges de metaus nobles per melhorar la conduccion e ai fotografias argenticas. D'efèct, un film e un [[papièr|papier]] emulsionat pòu tenir 2 a 15 gramas d'argent per quilograma e un fixator de 4 a 7 gramas per litre. Lei films e lei [[papièr|papier]]s son donc cremats ò netejats dins una solucion caud de [[soda]] e d'[[etanòl]] que permet de recuperar 95% de l'argent de la matèria premiera. Lei fixators son purificats per [[electrolisi]], çò que permet de recuperar l'argent au [[catòde]] e de renovelar lo fixator. == Produccion e aplicacions == === Produccion === L'argent es un [[metal|metau]] preciós e relativament rar que sa produccion mondiala èra de {{formatnum:23689}} tonas (761,6 milions d'[[onça]]s<ref>L'[[onça]] es una unitat anciana que demora fòrça utilizada per lo comèrci d'argent.</ref>) en [[2011]]. De cinc parts quatre venián de la produccion miniera e lo rèsta dau [[reciclatge]]. Lo [[metal|metau]] pòu èsser extrach de minas d'argent mai, gràcias a son còst, es tanben sovent esplechat coma produch segondari dins de minas inicialament destinadas a l'extraccion d'un autre metau. Ansin, totjorn en [[2011]], solament 40% de la produccion miniera èra eissit de minas principalament dedicadas a la produccion argentifèra còntra 30% en provenéncia de minas de [[plomb]]-[[zinc]], 20% de minas de [[coire]], 7% de minas d'[[aur]] e 3% de minas de minerau d'[[alumini]]. Lei jaciments principaus se situan en [[America]] e plusors país d'aqueu [[continent]] dominan la produccion : [[Mexic]] (1{{èr}} reng mondiau amb {{formatnum:4752}} t), [[Peró]] ({{formatnum:3415}} t, 2{{e}}), [[Chile]] ({{formatnum:1309}} t, 5{{e}}), [[Bolívia]] ({{formatnum:1213}} t, 8{{e}}), leis [[USA|Estats Units d'America]] ({{formatnum:1119}} t, 9{{e}}) e [[Argentina]] (703 t, 10{{e}}). En fòra dei regions [[america]]nas, quatre estats an una produccion importanta : [[Republica Populara de China|China]] ({{formatnum:3231}} t, 3{{e}}), [[Austràlia]] ({{formatnum:1713}} t, 4{{e}}), [[Polonha]] ({{formatnum:1269}} t, 6{{e}}) e [[Russia]] ({{formatnum:1213}} t, 7{{e}}). === Aplicacions === ==== Moneda ==== [[File:Ecu d'argent de Louis XIII le Juste.jpg|thumb|right|Escut d'argent batut durant lo rèine de [[Loís XIII de França|Loís XIII]].]] L'argent es utilizat dempuei l'[[Antiquitat]] per la fabricacion de pèças siá sota sa forma nativa siá sota la forma d'un aliatge. Fins a la demenicion de la produccion dei grands jaciments americans au començament dau sègle XIX, mai d'un país utilizava d'estandards d'argent siá coma estandard unic ([[Republica Populara de China|China]]... etc.) siá dins l'encastre d'un sistèma bimetallic amb l'[[aur]] (l’[[Empèri Roman]], [[USA|Estats Units]], [[França]]... etc.). Ansin, dins mai d'un lengatge ([[francés]], [[espanhòu]], [[occitan]], [[sanscrit]]... etc.), lo mòt argent designa tant lo metau que lei sòus. Dins lo corrent dau sègle XIX, lo bimetallisme foguèt pauc a pauc abandonat au profiech de l'adopcion d'estandard d'[[aur]] ([[monometallisme]]) que foguèron a son torn abandonats durant lo sègle XX. L'utilizacion d'argent per la fabricacion de pèças usualas demeniguèron lentament pendent aqueu periòde. Per exemple, lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] abandonèt aquela practica après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Pasmens, a l'ora d'ara, son usatge demòra frequent per la produccion de medalhas ò de pèças de colleccion. ==== Joielariá ==== [[File:SilverChainWornbyaWoman.png|thumb|right|Joièu d'argent descubèrt per d'[[arqueologia|arqueològs]] en [[Siria]].]] La [[joielariá]] es una activitat qu'utiliza tradicionalament de quantitats importantas d'argent. D'efèct, l'aspèct lusent d'aqueu metau, sa valor importanta e sa [[malleabilitat]] permèton de fabricar de [[joièu]]s presats. [[Istòria|Istoricament]], lei fabres trabalhant l'argent trabalhavan tanben leis autrei metaus nobles car la fabricacion de [[joièu]]s solids necessita d'utilizar d'aliatges d'aquelei metaus. A l'ora d'ara, leis aliatges pus frequents son l'[[argent sterling]] (92,5% d'argent e 7,5% de [[coire]], l'[[argent Britannia]] (95,8% d'argent e 4,16% d'autrei metaus<ref>Generalament, lo rèsta es unicament compausat de [[coire]].</ref>) e l'[[argent sterling Argentinium]] (93,5% d'argent e 6,5% de [[coire]] e de [[germani]]). Per lei placatges d'argent, s'utiliza d'aliatges d'argent quasi pur (99% minimom). Enfin, l'argent intra sovent dins leis aliatges d'[[aur]] per li donar una color blanca. ==== Fotografia e electronica ==== Lo sector de la [[fotografia]] foguèt durant lo sègle XX un consumator fòrça important d'argent car la fotografia argentica a besonh de nitrats e d'alogenuras d'argent {{formatnum:8304}},6 tonas en [[1999]]). Pasmens, dempuei l'aparicion e la generalizacion de la fotografia numerica, aquel usatge a conegut un declin important car la fotografia argentica es d'ara endavant sovent limitada a d'usatges professionaus e a la radiografia. Ansin, se la fotografia demòra encara un mercat important per lei productors d'argent ({{formatnum:2500}} tonas en [[2013]]), la consumacion a demenit de 70% entre [[1999]] e [[2013]]. En [[electronica]], l'argent es utilizat per sei proprietats conductritz superioras au [[coire]] dins d'aparelhs de qualitat auta. D'un biais anecdotic, durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], una partida dei cablatges deis installacions dau [[Projècte Manhattan]] èra facha d'argent en causa de la manca de [[coire]]. ==== Aiga potabla ==== L'argent es utilizat dins certanei procès de produccion d'[[aiga potabla]] car, en preséncia d'[[oxigèn]], a de proprietats bactericidas e anti-algas. En particular, es fòrça eficaç per protegir lei filtres. En despiech dau còst de l'utilizacion d'argent, l'interès d'un tal sistèma es de pas necessitar de [[clòr]] qu'es un [[gas]] toxic. Lei sistèmas de purificacion d'aiga utilizant d'argent pòdon de còps se trobar dins d'endrechs sensibles coma d'espitaus ò d'escòlas. ==== Miraus ==== L'argent pòu èsser utilizat dins la fabricacion de miraus gràcias a sei proprietats de reflexivitat de la [[lutz]] visibla. Pasmens, en causa dau còst dau metau, aquel usatge es sovent limitat a de produccions de qualitat superiora e a d'aplicacions tecnologicas avançadas ([[telescòpi]]s... etc.). De mai, lo jaç d'argent dau mirau dèu èsser protegit còntra l'ennegriment. ==== Medecina ==== L'argent pòu èsser utilizat en medecina per lei mètges e per lei dentistas. Per lei premiers, certanei saus d'argent an de proprietats antisepticas e presentan pas de toxicitat per l'organisme uman. Per lei segonds, es possible de far d'[[Amalgama (quimica)|amalgama]]s d'argent destinats a la fabricacion de protèsis dentàrias. ==== Autreis usatges ==== L'argent a mai d'una aplicacion menora. Dins certanei país, principalament en [[Orient Mejan]], es utilizat coma colorant alimentari. Dins lo sector dau textil, pòu servir a protegir lei vèstits còntra la [[mosidura]] gràcias a sei proprietats fongicidas e bactericidas. En [[quimia]], es utilizat coma catalisaire dins certanei [[reaccion quimica|reaccions quimicas]]. Enfin, en [[economia]], es utilizat coma possibilitat d'investiment gràcias a sa valor auta. == Toxicologia == L'argent es una substància toxica e polluenta per l'environament qu'es ben suportada per l'organisme uman. D'efèct, es un produch fòrça toxic per lei [[fungi|bolet]]s, per mai d'un [[bactèri]], per lei [[larva]]s de [[mollusc]] e per leis animaus de [[sang]] freg. Lo lindau de pollucion es relativament feble e fixat a 0,4 ng/l. En revènge, en l'òme, l'argent es una substància gaire toxica que pòu èsser bioacumulada en quantitats importantas. En dessota d'un certan limit, aqueu metau sembla pas d'aver d'efècts negatius sus la santat. Pasmens, un excès tròp important pòu entraïnar una [[malautiá]] fòrça rara, dicha [[argirisme]], que dona una coloracion blava ò grisa au pèu e que pòu causar de lesions cerebralas grèvas. Lo limit d'aparicion d'aquela malautiá es desconegut mai sembla situat a l'entorn de dòsis mensualas d'un a quatre gramas d'argent durant plusors mes. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Aur]]. * [[Coire]]. * [[Metal|Metau]]. * [[Metau preciós]]. </div> === Bibliografia === '''Donadas generalas sus lei proprietats de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' David R. Lide, ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press Inc, 2009, 90{{a}} edicion, 2804 p. '''Metallurgia e reciclatge de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' A. Bahr e T. Priesemann, « Recovery of silver from refractory ores », ''XVIth International Mineral Processing Congress'', Ed. Forssberg, Elsevier Science Publishers, 1988, pp. 1121-1135. * '''[[anglés|(en)]]''' S. A. Bolorunduro e D. B. Dreisinger, ''Silver recovery from zinc-lead-iron complex sulphide oxydation'', Lo Cap, Proceedings XXII IMPC, 2003, pp. 1268-1277. * '''[[anglés|(en)]]''' R. W. Boyle, « The geochemistry of silver and its deposits : with notes on geochemical prospecting for the element », ''Bulletin - Geological Survey of Canada'', n° 160, 1968, pp. 230-259. '''Proprietats deis isotòps de l'argent :''' * '''[[anglés|(en)]]''' G. Audi, A. H. Wapstra, C. Thibault, J. Blachot and O. Bersillon, « The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties », ''Nuclear Physics A'', vol. 729,‎ 2003, pp. 3–128. * '''[[anglés|(en)]]''' N. E. Holden e D. R. Lide (dir.), ''CRC Handbook of Chemistry and Physics'', CRC Press, 85{{a}} edicion, 2004. * '''[[anglés|(en)]]''' J. R. de Laeter, J. K. Böhlke, P. De Bièvre, H. Hidaka, H. S. Peiser, K. J. R. Rosman e P. D. P. Taylor, « Atomic weights of the elements. Review 2000 (IUPAC Technical Report) », eePure and Applied Chemistryee, vol. 75, n° 6,‎ 2003, pp. 683–800. * '''[[anglés|(en)]]''' M. E. Wieser, « Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report) », ''Pure and Applied Chemistry'', vol. 78, n° 11,‎ 2006, pp. 2051–2066. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Element quimic]] e1wu9zemo4g5vpojgye4vrend0km3uc 0 4372 2436528 2433346 2024-04-25T14:07:44Z Dijòus12 54800 Prononciacion wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Lenga | lenga = Deutsch | en occitan = Alemand | país = [[Alemanha]], [[Soïssa]], [[Àustria]] e en comunautats dins 37 autres païses | regions = [[Euròpa]] Centrala | personas = {{formatnum:123527178}} (1{{èra}} e segonda lenga) | n = 9 | tipologia = | fam1 = [[Lengas indoeuropèas]] | fam2 = [[Lengas germanicas]] | fam3 = [[Lengas germanicas occidentalas]] | fam4 = [[Alemand superior]] | status = {{Alemanha}}<br>{{Àustria}}<br>{{Belgica}}<br>{{Soïssa}}<br>{{Liechtenstein}}<br>{{Luxemborg}}<br>{{Itàlia}} :[[Trentin-Aut Adige]] :[[Friol-Venècia Júlia]]<br> [[Union Europèa]] | mòstra = '''Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans, Artikel 1'''<br/>Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen. |imatge = Legal status of German in the world.svg |legenda = [[Fichièr:Legal status of German in Europe.svg|250px]] {{legenda|#ffcc00|Lenga (co)oficiala majoritària}} {{legenda|#d98575|Lenga (co)oficiala minoritària}} {{legenda|#7373d9|L'alemand (o una varietat d'alemand) es una lenga minoritària legalament reconeguda dins lo país}} {{legenda|#30efe3|L'alemand (o una varietat d'alemand) es parlat per una minoritat apreciabla, mas sens cap de reconeissença legala}} |avís = AFI }} L{{'}}'''alemand''' (autonim: ''Deutsch'', {{AFI|[dɔjtʃ]|De-Deutsch.ogg|pron}})<ref>{{Ref-web|url=https://www.dwds.de/wb/Deutsch|títol=Deutsch|òbra=Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache|lenga=de}}</ref> es una [[lenga]] [[lengas germanicas|germanica]] del grop occidental. Es la lenga qu{{'}}a lo nombre pus grand de locutors natius de l{{'}}[[Union Europèa]] (120 milions), e ocupa la 9{{ena}} plaça dins lo classament mondial de las lengas per nombre de locutors. I a fòrça dialèctes locals, qui se despartisson en dos grops: Alemand bas (''Niederdeutsch'' o ''Plattdeutsch''), e Alemand naut (''Hochdeutsch''). L{{'}}alemand naut es la basa per la lenga estandartizada d{{'}}Alemanha e d{{'}}[[Àustria]]. L{{'}}alemand foguet tanben parlat en diversas colonias en [[America]] (p.e. en [[Pensilvània]]) e [[Africa]] (p.e. [[Namibia]]). Uèi, existisson de comunitats alemandas en [[Russia]] e [[Cazacstan]]. == Istòria == L{{'}}istòria de la lenga alemanda se despartartís en quatre periòdes: * 750–1050: ''Althochdeutsch'' (Alemand ancian) * 1050–1350: ''Mittelhochdeutsch'' (Alemand mejan) * 1350–1650: ''Frühneuhochdeutsch'' (Alemand premodèrne) * depuès 1650: ''Neuhochdeutsch'' (Alemand modèrne) Dempuèi 1900, fòrças paraulas [[Anglés|anglesas]] s{{'}}integrèron dins l{{'}}alemand. == Prononciacion == === Vocalas === * '''a''': [{{IPA|aː}}] en sillabas tonas, [{{IPA|a}}] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''ä, ae''': [{{IPA|ɛː}}] en sillabas tonas; dins fòrça varietats alemandas i a pas de diferéncia amb '''e''' ([{{IPA|eː}}]): Käse [{{'}}kɛ:zə] o [{{'}}ke:zə]. [{{IPA|ɛ}}] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''e''': [{{IPA|eː}}] en sillabas tonas, [e], [ɛ] oder [ə] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas; [ɐ] dins la combinason -er finala, muda dins las combinasons -el, -em, -en finalas (prononciacion del mot ''Sattel'' coma ''Zatl''). * '''i''': [i:] en sillabas tonas, [ɪ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''o''': [o:] (coma lo francés ''bureau'') en sillabas tonas, [ɔ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''ö, oe''': [øː] (coma lo francés ''heureux'') en sillabas tonas, [œ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''u''': coma o occitana, [uː] en sillabas tonas, [ʊ] abans una consonanta dobla e en sollabas atonas * '''ü, ue, y''': coma u occitana, [yː] en sillabas tonas, [ʏ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas Y pòt èsser [j] o coma '''i''' en anglés. * '''äu, eu''': [ɔɪ] coma òi, jamai eu * '''ei, ey, ay, ai''': [aɪ] * '''ie''': [i:] long, pas coma la -ie- occitana. Una vocala + h es prononciada ''longa'': -ah- [a:], -eh- [e:] etc. === Consonantas === * '''c''': [k] abans ''a, o, u'' e consonantas, [ts] abans ''e, i'' * '''ch''': [ç] (coma una version fòrta de la ''j'') '''après''' ''e, i'' o vocala + r (p.e. ''Kirche''); [x] (coma ''j'' espanhòl) '''après''' a, o, u; [ç] o [k] en posicion iniciala. * '''chs''': veire ''x'' * '''g''': fort en tots cases. * '''h''': [h] * '''j''': [j] coma la ''i'' consonantica; [d͡ʒ] dins los mots d{{'}}origina francesa o anglesa (coma la ''j'' occitana, pas coma la ''j'' francesa!). * '''k''': [k] * '''qu''': [kv] o [kw], coma la combinason "qü" occitan e espanhòl. * '''r''': muda après una vocala, mas la vocala es prononciada obèrta e a la direccion de la [ɐ]: ''Mord'' [{{'}}mɔɐt]. * '''s''': [z] iniciala e entre doas vocalas (levat de las varietats sudalemandas); [s] abans las consonantas e en posicion finala. * '''sch''': [ʃ], coma ch francés. * '''sp, st''' en posicion iniciala: ''s'' es prononciat coma sch. * '''v''': coma ''f'' * '''w''': coma ''v'' occitana * '''x''': ks, la vocala abans ''-x'' e ''-chs'' es cort (''Sex'' [sɛks]). la vocala abans -ks es longa (''Keks'' [ke:ks]) * '''z''': ts b, d, g, son ''fòrts'' en posicion finala. k, p, t, son aspiradas (una pichona ''h'' après la letra). === Tension sillabica === == Gramatica == === Substantiu e Declinason === I a quatre cases: [[Nominatiu|Nominativ]], [[Genitiu|Genitiv]], [[Datiu|Dativ]], [[Acusatiu|Akkusativ]]. === Genres e articles === I a tres genres en alemand: feminin, masculin e neutre. {| class="wikitable" | '''''Singular''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | Masculin ! style="background-color:#FFDEAD;" | Feminin ! style="background-color:#FFDEAD;" | Neutre | '''''Plural''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | Masculin / Feminin / Neutre |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | der | die | das ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | die |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | des | der | des ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | der |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | dem | der | dem ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | den |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | den | die | das ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | die |- | '''''Singular''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | masculin ! style="background-color:#FFDEAD;" | feminin ! style="background-color:#FFDEAD;" | neutre |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | ein | eine | ein |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | eines | einer | eines |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | einem | einer | einem |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | einen | eine | ein |} === Adjectiu === === Vèrb === En alemand, i a de ''vèrbs fòrts'' (vèrbs irregulars) e de ''vèrbs febles'' (vèrbs regulars). De vèrbs fòrts importants Verbs son ''sein'' (èsser) e ''haben'' (aver). Exemple d{{'}}un vèrb regular : ''Präsens'' (present): {| class="wikitable" |- ! - !! Pronom !! Verb |- | (Infinitiu) || - || wink'''en''' |- | 1sg || ich || wink'''e''' |- | 2sg || du || wink'''st''' |- | 3sg || er, sie, es || wink'''t''' |- | 1pl || wir || wink'''en''' |- | 2pl || ihr || wink'''t''' |- | 3pl || sie (plural) || wink'''en''' |} Exemple d'un vèrb regular en ''Präteritum'' (passat simple): {| class="wikitable" |- ! - !! Pronom !! Verb |- | (Infinitiu) || - || wink'''en''' |- | 1sg || ich || wink'''te''' |- | 2sg || du || wink'''test''' |- | 3sg || er, sie, es || wink'''te''' |- | 1pl || wir || wink'''ten''' |- | 2pl || ihr || wink'''tet''' |- | 3pl || sie (plural) || wink'''ten''' |} Dins qualques cases, i a una mutacion de la raiç del mot: '''''Wink'''en'' passa a ''ge'''wunk'''en'' al participi passat. '''''schwimm'''en'' passa a ''(ich) '''schwamm''''' al Präteritum e a ''ge'''schwomm'''en'' al participi passat. Aquesta mutacion vocalica es un sistèma complex. === Advèrb === {{...}} === Sintaxi === {{...}} == Dialectologia e modalitats estandardas == {{...}} == Distribucion mondiala == {{...}} == Situacion juridica == {{...}} == Nòtas e referéncias == {{Wikiccionari|de|alemand}} [[Categoria:Inventari de lengas]] [[Categoria:Lenga germanica]] [[Categoria:Lenga d'Alemanha]] 56wgip2o4exqjdt7nfpxybmtaguzb27 2436529 2436528 2024-04-25T14:07:57Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Lenga | lenga = Deutsch | en occitan = Alemand | país = [[Alemanha]], [[Soïssa]], [[Àustria]] e en comunautats dins 37 autres païses | regions = [[Euròpa]] Centrala | personas = {{formatnum:123527178}} (1{{èra}} e segonda lenga) | n = 9 | tipologia = | fam1 = [[Lengas indoeuropèas]] | fam2 = [[Lengas germanicas]] | fam3 = [[Lengas germanicas occidentalas]] | fam4 = [[Alemand superior]] | status = {{Alemanha}}<br>{{Àustria}}<br>{{Belgica}}<br>{{Soïssa}}<br>{{Liechtenstein}}<br>{{Luxemborg}}<br>{{Itàlia}} :[[Trentin-Aut Adige]] :[[Friol-Venècia Júlia]]<br> [[Union Europèa]] | mòstra = '''Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans, Artikel 1'''<br/>Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen. |imatge = Legal status of German in the world.svg |legenda = [[Fichièr:Legal status of German in Europe.svg|250px]] {{legenda|#ffcc00|Lenga (co)oficiala majoritària}} {{legenda|#d98575|Lenga (co)oficiala minoritària}} {{legenda|#7373d9|L'alemand (o una varietat d'alemand) es una lenga minoritària legalament reconeguda dins lo país}} {{legenda|#30efe3|L'alemand (o una varietat d'alemand) es parlat per una minoritat apreciabla, mas sens cap de reconeissença legala}} |avís = AFI }} L{{'}}'''alemand''' (autonim: ''Deutsch'', {{AFI|[dɔjtʃ]|De-Deutsch.ogg|pron}})<ref>{{Ref-web|url=https://www.dwds.de/wb/Deutsch|títol=Deutsch|òbra=Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache|lenga=de}}</ref> es una [[lenga]] [[lengas germanicas|germanica]] del grop occidental. Es la lenga qu{{'}}a lo nombre pus grand de locutors natius de l{{'}}[[Union Europèa]] (120 milions), e ocupa la 9{{ena}} plaça dins lo classament mondial de las lengas per nombre de locutors. I a fòrça dialèctes locals, qui se despartisson en dos grops: Alemand bas (''Niederdeutsch'' o ''Plattdeutsch''), e Alemand naut (''Hochdeutsch''). L{{'}}alemand naut es la basa per la lenga estandartizada d{{'}}Alemanha e d{{'}}[[Àustria]]. L{{'}}alemand foguet tanben parlat en diversas colonias en [[America]] (p.e. en [[Pensilvània]]) e [[Africa]] (p.e. [[Namibia]]). Uèi, existisson de comunitats alemandas en [[Russia]] e [[Cazacstan]]. == Istòria == L{{'}}istòria de la lenga alemanda se despartartís en quatre periòdes: * 750–1050: ''Althochdeutsch'' (Alemand ancian) * 1050–1350: ''Mittelhochdeutsch'' (Alemand mejan) * 1350–1650: ''Frühneuhochdeutsch'' (Alemand premodèrne) * depuès 1650: ''Neuhochdeutsch'' (Alemand modèrne) Dempuèi 1900, fòrças paraulas [[Anglés|anglesas]] s{{'}}integrèron dins l{{'}}alemand. == Prononciacion == === Vocalas === * '''a''': [{{IPA|aː}}] en sillabas tonas, [{{IPA|a}}] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''ä, ae''': [{{IPA|ɛː}}] en sillabas tonas; dins fòrça varietats alemandas i a pas de diferéncia amb '''e''' ([{{IPA|eː}}]): Käse [{{'}}kɛ:zə] o [{{'}}ke:zə]. [{{IPA|ɛ}}] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''e''': [{{IPA|eː}}] en sillabas tonas, [e], [ɛ] oder [ə] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas; [ɐ] dins la combinason -er finala, muda dins las combinasons -el, -em, -en finalas (prononciacion del mot ''Sattel'' coma ''Zatl''). * '''i''': [i:] en sillabas tonas, [ɪ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''o''': [o:] (coma lo francés ''bureau'') en sillabas tonas, [ɔ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''ö, oe''': [øː] (coma lo francés ''heureux'') en sillabas tonas, [œ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''u''': coma o occitana, [uː] en sillabas tonas, [ʊ] abans una consonanta dobla e en sollabas atonas * '''ü, ue, y''': coma u occitana, [yː] en sillabas tonas, [ʏ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas Y pòt èsser [j] o coma '''i''' en anglés. * '''äu, eu''': [ɔɪ] coma òi, jamai eu * '''ei, ey, ay, ai''': [aɪ] * '''ie''': [i:] long, pas coma la -ie- occitana. Una vocala + h es prononciada ''longa'': -ah- [a:], -eh- [e:] etc. === Consonantas === * '''c''': [k] abans ''a, o, u'' e consonantas, [ts] abans ''e, i'' * '''ch''': [ç] (coma una version fòrta de la ''j'') '''après''' ''e, i'' o vocala + r (p.e. ''Kirche''); [x] (coma ''j'' espanhòl) '''après''' a, o, u; [ç] o [k] en posicion iniciala. * '''chs''': veire ''x'' * '''g''': fort en tots cases. * '''h''': [h] * '''j''': [j] coma la ''i'' consonantica; [d͡ʒ] dins los mots d{{'}}origina francesa o anglesa (coma la ''j'' occitana, pas coma la ''j'' francesa!). * '''k''': [k] * '''qu''': [kv] o [kw], coma la combinason "qü" occitan e espanhòl. * '''r''': muda après una vocala, mas la vocala es prononciada obèrta e a la direccion de la [ɐ]: ''Mord'' [{{'}}mɔɐt]. * '''s''': [z] iniciala e entre doas vocalas (levat de las varietats sudalemandas); [s] abans las consonantas e en posicion finala. * '''sch''': [ʃ], coma ch francés. * '''sp, st''' en posicion iniciala: ''s'' es prononciat coma sch. * '''v''': coma ''f'' * '''w''': coma ''v'' occitana * '''x''': ks, la vocala abans ''-x'' e ''-chs'' es cort (''Sex'' [sɛks]). la vocala abans -ks es longa (''Keks'' [ke:ks]) * '''z''': ts b, d, g, son ''fòrts'' en posicion finala. k, p, t, son aspiradas (una pichona ''h'' après la letra). === Tension sillabica === == Gramatica == === Substantiu e Declinason === I a quatre cases: [[Nominatiu|Nominativ]], [[Genitiu|Genitiv]], [[Datiu|Dativ]], [[Acusatiu|Akkusativ]]. === Genres e articles === I a tres genres en alemand: feminin, masculin e neutre. {| class="wikitable" | '''''Singular''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | Masculin ! style="background-color:#FFDEAD;" | Feminin ! style="background-color:#FFDEAD;" | Neutre | '''''Plural''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | Masculin / Feminin / Neutre |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | der | die | das ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | die |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | des | der | des ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | der |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | dem | der | dem ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | den |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | den | die | das ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | die |- | '''''Singular''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | masculin ! style="background-color:#FFDEAD;" | feminin ! style="background-color:#FFDEAD;" | neutre |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | ein | eine | ein |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | eines | einer | eines |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | einem | einer | einem |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | einen | eine | ein |} === Adjectiu === === Vèrb === En alemand, i a de ''vèrbs fòrts'' (vèrbs irregulars) e de ''vèrbs febles'' (vèrbs regulars). De vèrbs fòrts importants Verbs son ''sein'' (èsser) e ''haben'' (aver). Exemple d{{'}}un vèrb regular : ''Präsens'' (present): {| class="wikitable" |- ! - !! Pronom !! Verb |- | (Infinitiu) || - || wink'''en''' |- | 1sg || ich || wink'''e''' |- | 2sg || du || wink'''st''' |- | 3sg || er, sie, es || wink'''t''' |- | 1pl || wir || wink'''en''' |- | 2pl || ihr || wink'''t''' |- | 3pl || sie (plural) || wink'''en''' |} Exemple d'un vèrb regular en ''Präteritum'' (passat simple): {| class="wikitable" |- ! - !! Pronom !! Verb |- | (Infinitiu) || - || wink'''en''' |- | 1sg || ich || wink'''te''' |- | 2sg || du || wink'''test''' |- | 3sg || er, sie, es || wink'''te''' |- | 1pl || wir || wink'''ten''' |- | 2pl || ihr || wink'''tet''' |- | 3pl || sie (plural) || wink'''ten''' |} Dins qualques cases, i a una mutacion de la raiç del mot: '''''Wink'''en'' passa a ''ge'''wunk'''en'' al participi passat. '''''schwimm'''en'' passa a ''(ich) '''schwamm''''' al Präteritum e a ''ge'''schwomm'''en'' al participi passat. Aquesta mutacion vocalica es un sistèma complex. === Advèrb === {{...}} === Sintaxi === {{...}} == Dialectologia e modalitats estandardas == {{...}} == Distribucion mondiala == {{...}} == Situacion juridica == {{...}} == Nòtas e referéncias == {{Wikiccionari|de|alemand}} [[Categoria:Inventari de lengas]] [[Categoria:Lenga germanica]] [[Categoria:Lenga d'Alemanha]] 354b5hrjfhqkt7d4wjkzzz1byg8j7f2 2436530 2436529 2024-04-25T14:11:02Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Lenga | lenga = Deutsch | en occitan = Alemand | país = [[Alemanha]], [[Soïssa]], [[Àustria]] e en comunautats dins 37 autres païses | regions = [[Euròpa]] Centrala | personas = {{formatnum:123527178}} (1{{èra}} e segonda lenga) | n = 9 | tipologia = | fam1 = [[Lengas indoeuropèas]] | fam2 = [[Lengas germanicas]] | fam3 = [[Lengas germanicas occidentalas]] | fam4 = [[Alemand superior]] | status = {{Alemanha}}<br>{{Àustria}}<br>{{Belgica}}<br>{{Soïssa}}<br>{{Liechtenstein}}<br>{{Luxemborg}}<br>{{Itàlia}} :[[Trentin-Aut Adige]] :[[Friol-Venècia Júlia]]<br> [[Union Europèa]] | mòstra = '''Article primier de la Declaracion dei Drechs Umans, Artikel 1'''<br/>Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen. |imatge = Legal status of German in the world.svg |legenda = [[Fichièr:Legal status of German in Europe.svg|250px]] {{legenda|#ffcc00|Lenga (co)oficiala majoritària}} {{legenda|#d98575|Lenga (co)oficiala minoritària}} {{legenda|#7373d9|L'alemand (o una varietat d'alemand) es una lenga minoritària legalament reconeguda dins lo país}} {{legenda|#30efe3|L'alemand (o una varietat d'alemand) es parlat per una minoritat apreciabla, mas sens cap de reconeissença legala}} |avís = AFI |academia=cap d'institucion}} L{{'}}'''alemand''' (autonim: ''Deutsch'', {{AFI|[dɔjtʃ]|De-Deutsch.ogg|pron}})<ref>{{Ref-web|url=https://www.dwds.de/wb/Deutsch|títol=Deutsch|òbra=Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache|lenga=de}}</ref> es una [[lenga]] [[lengas germanicas|germanica]] del grop occidental. Es la lenga qu{{'}}a lo nombre pus grand de locutors natius de l{{'}}[[Union Europèa]] (120 milions), e ocupa la 9{{ena}} plaça dins lo classament mondial de las lengas per nombre de locutors. I a fòrça dialèctes locals, qui se despartisson en dos grops: Alemand bas (''Niederdeutsch'' o ''Plattdeutsch''), e Alemand naut (''Hochdeutsch''). L{{'}}alemand naut es la basa per la lenga estandartizada d{{'}}Alemanha e d{{'}}[[Àustria]]. L{{'}}alemand foguet tanben parlat en diversas colonias en [[America]] (p.e. en [[Pensilvània]]) e [[Africa]] (p.e. [[Namibia]]). Uèi, existisson de comunitats alemandas en [[Russia]] e [[Cazacstan]]. == Istòria == L{{'}}istòria de la lenga alemanda se despartartís en quatre periòdes: * 750–1050: ''Althochdeutsch'' (Alemand ancian) * 1050–1350: ''Mittelhochdeutsch'' (Alemand mejan) * 1350–1650: ''Frühneuhochdeutsch'' (Alemand premodèrne) * depuès 1650: ''Neuhochdeutsch'' (Alemand modèrne) Dempuèi 1900, fòrças paraulas [[Anglés|anglesas]] s{{'}}integrèron dins l{{'}}alemand. == Prononciacion == === Vocalas === * '''a''': [{{IPA|aː}}] en sillabas tonas, [{{IPA|a}}] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''ä, ae''': [{{IPA|ɛː}}] en sillabas tonas; dins fòrça varietats alemandas i a pas de diferéncia amb '''e''' ([{{IPA|eː}}]): Käse [{{'}}kɛ:zə] o [{{'}}ke:zə]. [{{IPA|ɛ}}] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''e''': [{{IPA|eː}}] en sillabas tonas, [e], [ɛ] oder [ə] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas; [ɐ] dins la combinason -er finala, muda dins las combinasons -el, -em, -en finalas (prononciacion del mot ''Sattel'' coma ''Zatl''). * '''i''': [i:] en sillabas tonas, [ɪ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''o''': [o:] (coma lo francés ''bureau'') en sillabas tonas, [ɔ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''ö, oe''': [øː] (coma lo francés ''heureux'') en sillabas tonas, [œ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas * '''u''': coma o occitana, [uː] en sillabas tonas, [ʊ] abans una consonanta dobla e en sollabas atonas * '''ü, ue, y''': coma u occitana, [yː] en sillabas tonas, [ʏ] abans una consonanta dobla e en sillabas atonas Y pòt èsser [j] o coma '''i''' en anglés. * '''äu, eu''': [ɔɪ] coma òi, jamai eu * '''ei, ey, ay, ai''': [aɪ] * '''ie''': [i:] long, pas coma la -ie- occitana. Una vocala + h es prononciada ''longa'': -ah- [a:], -eh- [e:] etc. === Consonantas === * '''c''': [k] abans ''a, o, u'' e consonantas, [ts] abans ''e, i'' * '''ch''': [ç] (coma una version fòrta de la ''j'') '''après''' ''e, i'' o vocala + r (p.e. ''Kirche''); [x] (coma ''j'' espanhòl) '''après''' a, o, u; [ç] o [k] en posicion iniciala. * '''chs''': veire ''x'' * '''g''': fort en tots cases. * '''h''': [h] * '''j''': [j] coma la ''i'' consonantica; [d͡ʒ] dins los mots d{{'}}origina francesa o anglesa (coma la ''j'' occitana, pas coma la ''j'' francesa!). * '''k''': [k] * '''qu''': [kv] o [kw], coma la combinason "qü" occitan e espanhòl. * '''r''': muda après una vocala, mas la vocala es prononciada obèrta e a la direccion de la [ɐ]: ''Mord'' [{{'}}mɔɐt]. * '''s''': [z] iniciala e entre doas vocalas (levat de las varietats sudalemandas); [s] abans las consonantas e en posicion finala. * '''sch''': [ʃ], coma ch francés. * '''sp, st''' en posicion iniciala: ''s'' es prononciat coma sch. * '''v''': coma ''f'' * '''w''': coma ''v'' occitana * '''x''': ks, la vocala abans ''-x'' e ''-chs'' es cort (''Sex'' [sɛks]). la vocala abans -ks es longa (''Keks'' [ke:ks]) * '''z''': ts b, d, g, son ''fòrts'' en posicion finala. k, p, t, son aspiradas (una pichona ''h'' après la letra). === Tension sillabica === == Gramatica == === Substantiu e Declinason === I a quatre cases: [[Nominatiu|Nominativ]], [[Genitiu|Genitiv]], [[Datiu|Dativ]], [[Acusatiu|Akkusativ]]. === Genres e articles === I a tres genres en alemand: feminin, masculin e neutre. {| class="wikitable" | '''''Singular''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | Masculin ! style="background-color:#FFDEAD;" | Feminin ! style="background-color:#FFDEAD;" | Neutre | '''''Plural''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | Masculin / Feminin / Neutre |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | der | die | das ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | die |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | des | der | des ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | der |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | dem | der | dem ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | den |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | den | die | das ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | die |- | '''''Singular''''' ! style="background-color:#FFDEAD;" | masculin ! style="background-color:#FFDEAD;" | feminin ! style="background-color:#FFDEAD;" | neutre |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Nominatiu | ein | eine | ein |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Genitiu | eines | einer | eines |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Datiu | einem | einer | einem |- ! style="background-color:#FFDEAD;" | Acusatiu | einen | eine | ein |} === Adjectiu === === Vèrb === En alemand, i a de ''vèrbs fòrts'' (vèrbs irregulars) e de ''vèrbs febles'' (vèrbs regulars). De vèrbs fòrts importants Verbs son ''sein'' (èsser) e ''haben'' (aver). Exemple d{{'}}un vèrb regular : ''Präsens'' (present): {| class="wikitable" |- ! - !! Pronom !! Verb |- | (Infinitiu) || - || wink'''en''' |- | 1sg || ich || wink'''e''' |- | 2sg || du || wink'''st''' |- | 3sg || er, sie, es || wink'''t''' |- | 1pl || wir || wink'''en''' |- | 2pl || ihr || wink'''t''' |- | 3pl || sie (plural) || wink'''en''' |} Exemple d'un vèrb regular en ''Präteritum'' (passat simple): {| class="wikitable" |- ! - !! Pronom !! Verb |- | (Infinitiu) || - || wink'''en''' |- | 1sg || ich || wink'''te''' |- | 2sg || du || wink'''test''' |- | 3sg || er, sie, es || wink'''te''' |- | 1pl || wir || wink'''ten''' |- | 2pl || ihr || wink'''tet''' |- | 3pl || sie (plural) || wink'''ten''' |} Dins qualques cases, i a una mutacion de la raiç del mot: '''''Wink'''en'' passa a ''ge'''wunk'''en'' al participi passat. '''''schwimm'''en'' passa a ''(ich) '''schwamm''''' al Präteritum e a ''ge'''schwomm'''en'' al participi passat. Aquesta mutacion vocalica es un sistèma complex. === Advèrb === {{...}} === Sintaxi === {{...}} == Dialectologia e modalitats estandardas == {{...}} == Distribucion mondiala == {{...}} == Situacion juridica == {{...}} == Nòtas e referéncias == {{Wikiccionari|de|alemand}} [[Categoria:Inventari de lengas]] [[Categoria:Lenga germanica]] [[Categoria:Lenga d'Alemanha]] 3eob84kg7ic4jfnt4z3xwzvqf454g2j 0 4374 2436523 2412889 2024-04-25T12:59:23Z Raphael1256 33805 wikitext text/x-wiki {{Infobox Subdivision administrativa}} {{Patrimòni Mondial de l'Unesco (indicador)}} '''Tarragona''' es una cuitat e lo capluòc de la [[Comarcas de Catalonha|comarca]] [[Catalonha|catalana]] de [[Tarragonés]] e de la [[Tarragona (província)|província]] omonima. La ciutat foguèt tanben capitala de la [[província romana|província]] [[Empèri Roman|romana]] [[Tarraconensis]] (Tarragonesa), e es per aquesta rason que ten dins son patrimòni actual de vestigis arqueologics e monuments remarcables que datan d'aquela epòca (coma l'[[Anfiteatre de Tarragona|anfiteatre]] o sas [[muralhas de Tarragona|muralhas]]. Teniá {{formatnum:155563}} abitants en 2009 e {{formatnum:675000}} abitants dins l'airal metropolitan. == Geografia == La vila se situa sus la còsta de la [[mar Mediterranèa]], en riba esquèrra de l'embocadura del flum [[Francolí]]. == Transports == Lo pòrt de Tarragona es lo primièr pòrt de merças d'Espanha. L'[[Aeropòrt de Tarragona-Reus]] es situat à [[Reus]] e dispausa de vint e set linhas rzgularas internacionalas e nacionales, la vila dispausa d'une gara TGV ([[gara de Camp de Tarragona]]) e d'une gara centrala desservissent pels trens regionals e de grandas linhas. == Embessonatges == * [[Avinhon]] * [[Alghero]] {{Itàlia}} * [[Orleans]] {{França}} * [[Stafford]] {{Anglatèrra}} * [[Klagenfurt]] {{Àustria}} * [[Pompèi]] {{Itàlia}} == Ligams extèrnes == {{commons|Category:Tarragona}} * [http://www.tarragona.cat/ Pagina web de la Comuna] * [https://web.archive.org/web/20081211170839/http://www.municat.net:8000/omunicat/owa/mun_p01.dad_ens?via=0&cod=4314820002&err=0 Informacion de la Generalitat de Catalonha] * [http://www.idescat.es/territ/BasicTerr?TC=3&V0=1&V1=43148 Informacion de l'Institut d'Estadística de Catalunya] * [https://web.archive.org/web/20131001234004/http://www.lesnostresimatges.org/ Les nostres imatges de Tarragona, pagina amb d'imatges de Tarragona, las fèstas, etc.] * [https://web.archive.org/web/20070311173918/http://telecentres.ajtarragona.es/wikimedia/ Tàrraco Wiki] * [https://web.archive.org/web/20070208112647/http://www.tinetdigital.org/ Notícies de la demarcació de Tarragona] * [https://web.archive.org/web/20070201231628/http://tinetagenda.org/ Agenda d'actes de la demarcació de Tarragona] * [http://www.tarracovirtual.turincon.com/ Web amb informació de la Tàrraco Imperial] * [https://web.archive.org/web/20080505052609/http://www.xagatarragona.cat/ xagatarragona.cat informacion culturala e istorica de Tarragona] {{Portal Catalonha}} {{Patrimòni Mondial de l'Unesco en Espanha}} {{Municipis de|43}} jhe9y95smsasqvudrw72vebx51mhlhu 2436542 2436523 2024-04-25T15:11:09Z 90.1.115.42 wikitext text/x-wiki {{Infobox Subdivision administrativa}} {{Patrimòni Mondial de l'Unesco (indicador)}} '''Tarragona''' es lo capluòc de la [[Comarcas de Catalonha|comarca]] [[Catalonha|catalana]] de [[Tarragonés]] e de la [[Tarragona (província)|província]] omonima. La vila foguèt tanben capitala de la [[província romana|província]] [[Empèri Roman|romana]] [[Tarraconensis]] (Tarragonesa), e es per aquesta rason que ten dins son patrimòni actual de vestigis arqueologics e monuments remarcables que datan d'aquela epòca (coma l'[[Anfiteatre de Tarragona|anfiteatre]] o sas [[muralhas de Tarragona|muralhas]]. Teniá {{formatnum:155563}} abitants en 2009 e {{formatnum:675000}} abitants dins l'airal metropolitan. == Geografia == La vila se situa sus la còsta de la [[mar Mediterranèa]], en riba esquèrra de l'embocadura del flum [[Francolí]]. == Transports == Lo pòrt de Tarragona es lo primièr pòrt de merças d'Espanha. L'[[Aeropòrt de Tarragona-Reus]] es situat à [[Reus]] e dispausa de vint e set linhas rzgularas internacionalas e nacionales, la vila dispausa d'une gara TGV ([[gara de Camp de Tarragona]]) e d'une gara centrala desservissent pels trens regionals e de grandas linhas. == Embessonatges == * [[Avinhon]] * [[Alghero]] {{Itàlia}} * [[Orleans]] {{França}} * [[Stafford]] {{Anglatèrra}} * [[Klagenfurt]] {{Àustria}} * [[Pompèi]] {{Itàlia}} == Ligams extèrnes == {{commons|Category:Tarragona}} * [http://www.tarragona.cat/ Pagina web de la Comuna] * [https://web.archive.org/web/20081211170839/http://www.municat.net:8000/omunicat/owa/mun_p01.dad_ens?via=0&cod=4314820002&err=0 Informacion de la Generalitat de Catalonha] * [http://www.idescat.es/territ/BasicTerr?TC=3&V0=1&V1=43148 Informacion de l'Institut d'Estadística de Catalunya] * [https://web.archive.org/web/20131001234004/http://www.lesnostresimatges.org/ Les nostres imatges de Tarragona, pagina amb d'imatges de Tarragona, las fèstas, etc.] * [https://web.archive.org/web/20070311173918/http://telecentres.ajtarragona.es/wikimedia/ Tàrraco Wiki] * [https://web.archive.org/web/20070208112647/http://www.tinetdigital.org/ Notícies de la demarcació de Tarragona] * [https://web.archive.org/web/20070201231628/http://tinetagenda.org/ Agenda d'actes de la demarcació de Tarragona] * [http://www.tarracovirtual.turincon.com/ Web amb informació de la Tàrraco Imperial] * [https://web.archive.org/web/20080505052609/http://www.xagatarragona.cat/ xagatarragona.cat informacion culturala e istorica de Tarragona] {{Portal Catalonha}} {{Patrimòni Mondial de l'Unesco en Espanha}} {{Municipis de|43}} 0mpvne65zifz0z3jfx6kn8jelm45i7j 10 5012 2436565 2382067 2024-04-25T17:09:02Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki <span style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;" title="En {{{1}}}">({{{1}}})</span><noinclude> {{Documentacion}} </noinclude> fey9lyxleachh4x4wg0x82myq9zwztw 2436566 2436565 2024-04-25T17:10:45Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki <span style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;" title="En {{#invoke:lenga/V2|nom|{{lc:{{{1}}}}}}}">({{{1}}})</span><noinclude> {{Documentacion}} </noinclude> o2mvko3u88xvwaz78atpsljnw2nf5u3 4 12599 2436589 2428965 2024-04-25T20:21:32Z MediaWiki message delivery 18686 /* Votez maintenant pour sélectionner les membres de la première U4C */ seccion novèla wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ {{/Entèsta}} == Do you use Wikidata in Wikimedia sibling projects? Tell us about your experiences == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''Note: Apologies for cross-posting and sending in English.'' Hello, the '''[[m:WD4WMP|Wikidata for Wikimedia Projects]]''' team at Wikimedia Deutschland would like to hear about your experiences using Wikidata in the sibling projects. If you are interested in sharing your opinion and insights, please consider signing up for an interview with us in this '''[https://wikimedia.sslsurvey.de/Wikidata-for-Wikimedia-Interviews Registration form]'''.<br> ''Currently, we are only able to conduct interviews in English.'' The front page of the form has more details about what the conversation will be like, including how we would '''compensate''' you for your time. For more information, visit our ''[[m:WD4WMP/AddIssue|project issue page]]'' where you can also share your experiences in written form, without an interview.<br>We look forward to speaking with you, [[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] ([[m:User talk:Danny Benjafield (WMDE)|talk]]) 08:53, 5 January 2024 (UTC) </div> <!-- Message mandat per User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WD4WMP/ScreenerInvite&oldid=26027495 --> == Reusing references: Can we look over your shoulder? == ''Apologies for writing in English.'' The Technical Wishes team at Wikimedia Deutschland is planning to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. For our research, we are looking for wiki contributors willing to show us how they are interacting with references. * The format will be a 1-hour video call, where you would share your screen. [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ More information here]. * Interviews can be conducted in English, German or Dutch. * [[mw:WMDE_Engineering/Participate_in_UX_Activities#Compensation|Compensation is available]]. * Sessions will be held in January and February. * [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ Sign up here if you are interested.] * Please note that we probably won’t be able to have sessions with everyone who is interested. Our UX researcher will try to create a good balance of wiki contributors, e.g. in terms of wiki experience, tech experience, editing preferences, gender, disability and more. If you’re a fit, she will reach out to you to schedule an appointment. We’re looking forward to seeing you, [[m:User:Thereza Mengs (WMDE)| Thereza Mengs (WMDE)]] <!-- Message mandat per User:Thereza Mengs (WMDE)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=25956752 --> == Feminism and Folklore 2024 == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2024|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Utilizaire:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discussion Utilizaire:MediaWiki message delivery|d]]) 18 genièr de 2024 a 07.26 (UTC) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore 2024]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2024 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2024|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' -- [[Utilizaire:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Discussion Utilizaire:MediaWiki message delivery|d]]) 18 genièr de 2024 a 07.26 (UTC) </div></div> <!-- Message mandat per User:Tiven2240@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=23942484 --> == <span lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote sur la Charte du Comité de Coordination du Code de Conduite Universel</span> == <div lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens|Vous trouverez ce message traduit dans d'autres langues sur Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Bonjour à toutes et à tous, Je m'adresse à vous aujourd'hui pour vous annoncer que la période de vote pour la charte du [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Comité de Coordination du Code de Conduite Universel]] (U4C) est désormais ouverte. Les membres de la communauté peuvent [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|voter et faire part de leurs commentaires sur la charte via SecurePoll]] jusqu'au '''2 février 2024'''. Celles et ceux d’entre vous qui ont exprimé leur opinion lors de l'élaboration des [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Lignes directrices pour l'application du CCU]] seront familiers avec ce processus. La [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|version actuelle de la charte du Comité de Coordination du Code de Conduite Universel]] est disponible sur Meta-Wiki avec plusieurs traductions. Veuillez lire la charte, procédez au vote et relayez cette annonce auprès des membres de votre communauté. Je vous affirme que le Comité de Construction de l'U4C se réjouit de votre participation. Au nom de l’équipe du projet de CCU,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 19 genièr de 2024 a 18.08 (UTC) <!-- Message mandat per User:RamzyM (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 --> == <span lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Derniers jours pour voter concernant la Charte du Comité de Coordination du Code de Conduite Universel</span> == <div lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder|Vous trouverez ce message traduit dans d'autres langues sur Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Bonjour à toutes et à tous, Je m'adresse à vous aujourd'hui pour vous rappeler que la période de vote pour la charte du [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Comité de coordination du Code de conduite universel]] (U4C) se terminera le '''2 février 2024'''. Les membres de la communauté peuvent [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|voter et faire part de leurs commentaires sur la charte via SecurePoll]].. Ceux d'entre vous qui ont exprimé leur opinion lors de l'élaboration des [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Lignes directrices pour l'application du CdCU]] seront familiers avec ce processus. La [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|version actuelle de la charte de l’U4C]] est disponible sur Meta-Wiki avec plusieurs traductions. Lisez la charte, votez et relayez cette annonce auprès des membres de votre communauté. Je vous affirme que le Comité de Construction de l'U4C se réjouit de votre participation. Au nom de l’équipe du projet de CCU,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 31 genièr de 2024 a 17.00 (UTC) <!-- Message mandat per User:RamzyM (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=25853527 --> == <span lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Annonce des résultats du vote de ratification de la charte du comité de coordination du CdCU</span> == <div lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results|Ce message est également traduit dans d'autres langues sur Méta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Chers tous, Merci à tous d'avoir suivi les progrès du Code de conduite universel. Je vous écris aujourd'hui pour vous annoncer le résultat du [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|vote de ratification]] sur la [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Charte du Comité de coordination du Code de conduite universel]]. 1746 personnes ont voté lors de ce vote de ratification, 1249 ayant soutenu la charte et 420 ne l'ayant pas soutenue. Le processus de vote de ratification a permis aux personnes ayant voté de fournir des commentaires sur la charte. Un rapport sur les statistiques de vote et un résumé des commentaires des votants seront publiés sur Meta-wiki dans les semaines à venir. Vous recevrez prochainement des informations sur les prochaines étapes. Au nom de l’équipe du projet de CdCU,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 12 febrièr de 2024 a 18.23 (UTC) <!-- Message mandat per User:RamzyM (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26160150 --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024: We are back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[File:UCDM 2024 general.jpg|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the forth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from 1st until 31st March 2024. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive prizes.<br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/UCDM 2024|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[:m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]]) </div> <!-- Message mandat per User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26166467 --> == <span lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Le rapport de la ratification de la Charte U4C et l'appel à candidatures U4C sont désormais disponibles</span> == <div lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates| Ce message est également traduit dans d'autres langues sur Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Bonjour, Je vous écris aujourd'hui pour vous communiquer deux informations importantes. Premièrement, le [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Vote results| rapport des commentaires du Comité de coordination du Code de conduite universel (U4C) sur la ratification de la Charte]] est maintenant disponible. Deuxièmement, l'appel à candidatures pour l'U4C est désormais ouvert jusqu'au 1er avril 2024. Le [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Comité de coordination du Code de Conduite Universel]] (U4C) est un groupe mondial qui se consacre à la mise en œuvre équitable et cohérente du Code de Conduite Universel. Les membres de la communauté sont invités à soumettre leur candidature à l'U4C. Pour plus d'informations et pour connaître les responsabilités de l'U4C, veuillez [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|voir la charte de l'U4C]]. La charte prévoit 16 sièges pour l'U4C : huit sièges réservés à la communauté et huit autres aux régions pour garantir que l'U4C soit représentatif de la diversité du mouvement. Pour en savoir plus et soumettre votre candidature, cliquez sur [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|Meta-wiki]]. Au nom de l'équipe du projet UCoC,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 5 març de 2024 a 16.25 (UTC) <!-- Message mandat per User:RamzyM (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26276337 --> == Creacion de la pagina [[Wikipèdia:Guèrra d'edicion]] == Adieussatz, coma lei conflictes de modificacions son mai e mai nombrós (mai que mai en causa de l'insercion d'infobox novèlas, mai tanben per d'autrei motius), prepausi de crear e validar lo contengut de la pagina [[Wikipèdia:Guèrra d'edicion]]. Es un contengut classic sus lei projèctes pus importants. Leis objectius son : * de dispausar d'una definicion clara de la guèrra d'edicion. * de dispausar d'una basa "juridica" clara per sancionar lei comportaments geinants per lo projècte. * de dispausar d'un procès clar de resolucion dau conflicte. Pensi que la discussion deu s'organizar en doas fasas : * premier, discussion dau tèxte, emendaments eventuaus e cèrca d'un consensus. Se lo consensus es pas possible, faudrà definir diferentei versions segon lei tendàncias observadas. * puei, vòte de ratificacion, probablament per una presa de decision, de la version definitiva. La discussion es sus aquela pagina : [[Discussion Wikipèdia:Guèrra d'edicion]]. Coralament, --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 7 març de 2024 a 18.44 (UTC) == <span lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Sélection 2024 du conseil d'administration de la Fondation Wikimédia</span> == <div lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> : ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| Vous trouverez ce message traduit dans d'autres langues sur Meta-wiki.]]'' : ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Chers tous et toutes, Cette année, le mandat de 4 (quatre) membres du conseil d'administration de la Fondation Wikimédia, sélectionnés par la communauté et les affiliés, arrivera à son terme [1]. Le conseil d'administration invite l'ensemble du mouvement à participer au processus de sélection de cette année et à voter pour pourvoir ces sièges. Le [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Comité des élections]] supervisera ce processus avec le soutien du personnel de la Fondation [2]. La Commission de gouvernance du Conseil a créé un groupe de travail sur la sélection des membres du Conseil, composé de Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins et Shani Evenstein Sigalov, qui ne peuvent candidater au processus de sélection des membres du Conseil sélectionnés par la communauté et les affiliés pour l'année 2024 [3]. Ce groupe est chargé de superviser le processus de sélection des membres du conseil d'administration pour 2024 et de tenir le conseil d'administration informé. Pour plus de détails sur les rôles du comité des élections, du conseil d'administration et du personnel, cliquez ici [4]. Voici les dates clés prévues : * Mai 2024 : Appel à candidatures et appel à questions * Juin 2024 : Les affiliés votent pour présélectionner 12 candidatures (pas de présélection si 15 candidatures ou moins se présentent) [5]. * Juin-août 2024 : Période de la campagne * Fin août / début septembre 2024 : Période de vote communautaire de deux semaines * Octobre-novembre 2024 : Examen des antécédents des candidates et candidats sélectionnés * Réunion du conseil d'administration en décembre 2024 : L'entrée en fonction du nouveau conseil d'administration Pour en savoir plus sur le processus de sélection de 2024 - y compris le calendrier détaillé, le processus de candidature, les règles de la campagne et les critères d'éligibilité des personnes qui votent -, consultez [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|cette page Meta-wiki]], et préparez votre plan. '''Bénévoles pour les élections''' Une autre façon de participer au processus de sélection de 2024 est de devenir bénévole pour les élections. Les bénévoles pour les élections sont un pont entre le comité des élections et leur communauté respective. Ils veillent à ce que leur communauté soit représentée en la mobilisant pour qu'elle aille voter. Pour en savoir plus sur le programme et les modalités d'adhésion, consultez cette [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]]. Meilleures salutations, [[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (président du comité de gouvernance, groupe de travail sur la sélection du conseil d'administration) [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] Même si le seuil idéal est de 12 candidates et candidats pour 4 sièges à pourvoir, la procédure de présélection sera déclenchée s'il y a plus de 15 candidatures, car les 1 à 3 personnes éliminées pourraient se sentir exclues et cela représenterait beaucoup de travail pour les affiliés de mener à bien la procédure de présélection pour n'éliminer que 1 à 3 personnes de la liste des candidatures.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]12 març de 2024 a 19.57 (UTC) <!-- Message mandat per User:MPossoupe (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26349432 --> == <span lang="ca" dir="ltr" class="mw-content-ltr">La vostra wiki estarà aviat només en mode lectura</span> == <div lang="ca" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="server-switch"/><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Llegiu aquest missatge en una altra llengua]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] La [[foundation:|Fundació Wikimedia]] canviarà el trànsit entre els seus centres de dades. Això garantirà que la Viquipèdia i les altres wikis de Wikimedia romanguin disponibles fins i tot si es produeix un desastre. Tot el trànsit es durà el '''{{#time:j xg|2024-03-20|ca}}'''. La prova començarà a les '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2024-03-20T14:00|en}} {{#time:H:i e|2024-03-20T14:00}}]'''. Malauradament, a causa de limitacions de [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]] cal limitar la possibilitat d'editar durant el canvi. Ens disculpem per aquesta disrupció, i estem treballant per minimitzar-la en el futur. '''Durant una estona, podreu llegir, però no pas editar les wikis durant una estona breu.''' *No podreu editar durant com a màxima una hora el {{#time:l j xg Y|2024-03-20|ca}}. *Si proveu d'editar o desar canvis durant aquestes interrupcions, veureu un missatge d'error. Esperem que no es perdi cap edició durant aquest període de temps, però no us ho podem garantir. Si veieu el missatge d'error, espereu fins que tot torni a funcionar. Llavors hauríeu de poder desar la vostra edició. Tot i així, us recomanem que primer feu una còpia dels vostres canvis, per si un cas. ''Altres efectes'': *Els treballs automàtics de rerefons aniran més lents, i alguns es podrien aturar. Potser els enllaços vermells no s'actualitzaran tan ràpidament com és habitual. Si creeu un article que ja ha estat enllaçat en algun altre lloc, l'enllaç pot mantenir-se en vermell més estona de l'habitual. Alguns ''scripts'' de llarga durada s'hauran d'aturar. * Esperem que les implementacions de codi es produeixin com qualsevol altra setmana. No obstant això, algun codi concret es podria congelar puntualment si l'operació ho requereix. * [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] no estarà disponible durant uns 90 minuts. Aquest projecte es podria ajornar si fos necessari. Podeu [[wikitech:Switch_Datacenter|llegir la planificació a wikitech.wikimedia.org]]. Es comunicarà qualsevol canvi a la planificació. Hi haurà més notificacions sobre aquest tema. Es mostrarà un avís a totes les wikis de la Fundació Wikimedia 30 minuts abans que tingui lloc aquesta operació. '''Si us plau, compartiu aquesta informació amb la vostra comunitat viquimedista.'''</div><section end="server-switch"/> </div> [[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]], 15 març de 2024 a 00.01 (UTC) <!-- Message mandat per User:Trizek (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=25636619 --> == <span lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Votez maintenant pour sélectionner les membres de la première U4C</span> == <div lang="fr" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|Ce message est également traduit dans d'autres langues sur Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Salut à tous et à toutes, Je vous écris pour vous informer que la période de vote pour le Comité de coordination du Code de conduite universel (U4C) est ouverte jusqu'au 9 mai 2024. Lisez les informations sur la page [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024| de vote sur Meta-wiki]] pour en savoir plus sur le vote et l'éligibilité des personnes votantes. Le comité de coordination du code de conduite universel (U4C) est un groupe mondial qui se consacre à la mise en œuvre équitable et cohérente du code de conduite universel. Les membres de la communauté ont été invités à soumettre leur candidature à l'U4C. Pour plus d'informations et pour connaître les responsabilités de l'U4C, veuillez [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|consulter la charte U4C]]. Veuillez partager ce message avec les membres de votre communauté afin qu'ils puissent également participer. Au nom de l’équipe du projet de CdCU,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 25 abril de 2024 a 20.21 (UTC) <!-- Message mandat per User:RamzyM (WMF)@metawiki en utilizant la lista a https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 --> tieg8h9axnrhi2d1n2atoebnvfrgap5 0 19765 2436568 2423034 2024-04-25T17:25:21Z Nicolas Eynaud 6858 Lo modèl "Blòc de citacion" es plus adaptat a una citacion d'aqueu tipe. wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{omon|Auvèrnhe}}{{Infobox País d'Occitània|nom auto=Auvèrnhe/Auvèrnha|escut=Blason_de_l'Auvergne.svg|bandièra=Flag_of_Auvergne.svg|panorama=Quelques_puys.jpg|Estat=[[França]]|capitala=[[Clarmont-Ferrand]]|principalas_vilas=[[Embèrt]], [[Orlhac]], [[Briude]], [[Clarmont-Ferrand]], [[Soire]], [[Riam]], [[Sant Flor]], [[Tièrn]], [[Vichèi]]|Gentilici=auvernhat -ata, auvernhàs -assa|dialècte=occitan ([[auvernhat]])|localizacion=Mapa històric d'Alvèrnia.png}} '''Auvèrnhe''', o '''Auvèrnha'''<ref>''« La nòrma eslablis la forma '''''Auvèrnha''''' ([[TDF]]; [[Alibèrt]] 1935, 419) o eventua-lament ''Auvèrni'' au masculin (Alibèrt 1935, 419). Pasmens leis occitanis-tas auvernhats preferisson dempuei leis ans 1990 la forma ''Auvèrnhe'' au masculin, totjorn ben viva dins la lenga modèma. reabilitada gracias au trabalh de Cristian Airelèir e Joan Pèire Chambon. Aquò nos sarra dau venerable ''Alvèrnhe'' qu’es omnipresent dins la lenga classica. La question que se pausa es de saber se podrem gardar a costat lo femenin ''Auvèrnha'' que sembla pas escandalòs a respiech dau latin ''Alvernia''. Lo diccionari de Bonaud (1999) l’omis lei doas formas »'', Domergue Sumien</ref>, z-es una region istorica d{{'}}[[Occitània]], au còr dau [[Massís Centrau]]. Contunha aperaquí le territòri dau pòble gallés daus [[arvèrnes]]. Fuguèt un ensems de senhoriás a l{{'}}[[Edat Mejana|Atge Mejan]], puèi fuguèt una província dau [[Regim Ancian]] (dins le reiaume de França). Sa capitala istorica z-es [[Clarmont-Ferrand]]. Le gentilici z-es '''auvernhat -a''' o '''auvernhàs -assa''' (de l{{'}}occitan ancian ''alvernhatz''), '''auvernhasc -a'''. ==Geografia== L{{'}}Auvèrnha istorica englòba mas los departaments dau [[Puèi de Doma]], dau [[Chantau]], l{{'}}oèst dau departament dau [[Naut Léger]] (parçan de [[Brivadés]]) e maitot una petita partida dau mitan d'[[Alèir (departament)|Alèir]]. La region istorica englòba pas [[Borbonés]] e [[Velai]], que son de regions tradicionalament distintas (pasmens fasan partida de l{{'}}[[Auvèrnhe (administratiu)|Auvèrnhe administratiu]] actuau). Region dau [[Massís Centrau]], l'Auvèrnha z-es limitada a l’oèst per le [[Lemosin]] e las [[gòrjas de Dordonha]], e a l’èst per los [[monts de Forés]], sa bordura meridionala z-es jalonada per [[Aubrac]] e [[Marjarida]]. Au centre, [[Alèir (riu)|Alèir]] forma un ais orientat nòrd-sud long dauquel s’estendon las vastas planas de [[Limanha]]. Un daus caractèrs mai originaus z-es la preséncia de massís volcanics remarcablament conservats. [[File:País_d'Auvèrnhe_carta-oc.svg|right|thumb|250px|Los país d'Auvèrnha]] ==Istòria== ===Le país arvèrne=== L'Auvèrnha deu son nom au pòble gallés daus arvèrnes, que z-èra una de las tribús mai poderosas e mai richas de la Gàllia antica. En mai d'una totala autonomia agricòla, gràcias a la granda plana fertila de Limanha, practicavan l'elevatge dins las pradas de mejana montanha. Los bòscs bailavan l'energia necessària per la ceramica e la metallurgia. [[Lesós]] fuguèt a l'epòca galloromana v-un daus mai grands centres de produccion de [[terralha]]s d'Euròpa. L'expleitacion de nombrosas minas d'òr, d'argent e d'autres metaus (expleitats dempuèi 400 ab JC au minimum)<ref>{{Ligam web|titre=|url=http://www.lezoux.com/|site=www.lezoux.com|títol=Archéologie à Lezoux|lenga=fr|consultat lo=29-01-2017}}</ref> permiguèt de faire de la metallurgia, de la [[farga|farja]] e d'orfebrariá (en particular le trabalh dau coire) una granda especialitat arvèrna. Dins la ''[[Guèrra de las Gàllias]]'' de [[Juli Cesar|Cesar]], [[Vercingetorix]] z-es descrit embei "una granda armadura faita de nombrosas peças d'argent assembladas e que miralhava le solelh". Los Arvèrnes batián la sieuna moneda pròpria e multiplicavan los eschamges comerciaus embei las tribús vesinas (mens de {{nobr|15 monedas}} conegudas per {{nobr|57 pòbles}} gallés). Au centre dau monde gallés, desvolopèron un comèrci èst-oèst e nòrd-sud font d'una granda richessa. La lhor poissança militara s’apiejava sus un territòri de mau aténher per una armada poderosa, car enrodat de montanhas (levat au nòrd que se dorbrissiá sobre las planas dau centre de Gàllia). Enfin, i z-aviá a la cimada dau [[Puèi de Doma (mont)|Puèi de Doma]] un santuari d'una importància màger per mai d'una nacion gallesa que lai se retrobavan. Segon las donadas arqueologicas actualas, la capitala daus Arvèrnes a la fin dau segond atge dau fèrre seriá [[Corent]]<ref>{{Ligam web|langue=|titre=|url=http://www.luern.fr/index.php?mod=menu&act=sinformer&id=5|site=www.luern.fr||títol=Laboratoire Universitaire d'Enseignement et de recherche en archéologie nationale|lenga=fr}}</ref>{{,}}<ref>{{Ligam web|url=http://arafa.fr/fr/|títol=Association pour la recherche sur l'âge du fer en Auvergne|lenga=fr|site=arafa.fr}} </ref>. Un daus luòcs istorics d'Auvèrnha es aquel de la [[Sètge de Gergòvia|batalha de Gergòvia]], situat a {{Unitat|12 km}} au sud de [[Clarmont-Farrand]]<ref>{{Romanas|Deberge}}, Y. </ref>, ente Vercingetorix batèt [[Juli Cesar]] en [[-52|52 ab. J.-C.]], davant de le persègre embei los sieus cavalèirs e las sieunas tropas vèrs le nòrd. La victòria romana a [[Sètge d'Alèsia|Alèsia]] ([[Alise-Sainte-Reine]]) en [[Borgonha]] intervenguèt fòrça mai tard, après que las legions de Cesar foguèsson avitalhats per d'autres pòbles gallés. === L'Auvèrnha romana === [[Fichièr:Ruines du Temple de Mercure.jpg|vignette|Temple de Mercuri a la cimada dau [[Puèi de Doma (mont)|Puèi de Doma]].]] Après sa victòria sobre los Arvèrnes, Cesar inicièt una politica abila que los associèt au poder. Los dos sègles que seguiguèron la colonizacion correspondon a un periòde de patz e de prosperitat. L’Auvèrnha fasiá partit de la província d’[[Gàllia Aquitània|Aquitània]], los quauques romans que s'i venon installar son liau assimilats, los mòdes de vida arvèrnes e romans son paucs differents e facilitan l’associacion. Le latin s’impausa tardivament sobre la lenga gallesa. La capitala galloromana, Augustonemetum, pren le nom d’Arvernis au sègle III. A la fin dau sègle III o au sègle IV, Sant Austremòni evangeliza l'Auvèrnha. A aquela epòca, la província z-es amenaçada per la butada daus pòbles germanics e l'aflaquiment de l'empèri En 469, l’autoritat de Roma z-es totjorn reconeguda mas la província z-es encerclada per los burgondis e los [[visigòts]]. Aquestes, menats per le rei [[Euric]], desbondan sobre le país en 471. Sidòni Apollinar, onzen avèsque d'Auvèrnha, mena la resisténcia e la defensa d'Arvernis pendent quatre ans au costat d'Ecdicius, son biau-fraire. Baila un riche tesmonhatge sobre l'Auvèrnha a la fin de l'Antiquitat. ===Moien Atge=== En 475, maugrat una resisténcia victoriosa, l'Auvèrnha es laissada per Roma aus visigòts per fin de conservar la [[Provença]], mai pròcha geograficament e culturalament dau còr de l'Empèri. L'Auvèrnha fuguèt integrada au [[reialme visigòt|reiaume visigòt]] d'[[Euric]] e ne'n venguèt una region-clau dont la capitala [[Clarmont-Farrand|Clarmont]] aqueriguèt un estatut important. Abilament, nomenèt un arvèrne catolic, Victorius, coma comte d'Auvèrnha e daus ducs de las províncias d'Aquitània<ref>{{Romanas|Ridogon}}, R., extrach 31.</ref> e desliurèt Sidòni Apollinar, que retrobèt son sètge episcopau après doas annadas de captivitat. A la seguida dau decès de Victor, z-es nomenat per [[Alaric II]] un novèl comte d'Auvèrnha : [[ Apollinar de Clarmont|Apollinar]], garçon de Sidòni. Aqueste z-a la charja d'una part importanta de l'armada visigotica e combat embei biaucòp d'auvernhats dins le camp dau [[reialme visigòt|rei visigòt]] Alaric II durant la batalha contra los [[francs]] a [[batalha de Vouillé|Vouillé ]]<ref>{{Romanas|Boudartchouk}}, J.-L., p.158-165.</ref>. Desfait, le reiaume visigòt de Tolosa tomba e l'Auvèrnha passa sos la dominacion de [[Clodovèu I|Clovís]], le rei daus francs. L'Auvèrnha resistèt maitot per las accions de l'aristocracia provisigota coma ne'n tesmonha la revòlta de Placidina e Arcade. L'Auvèrnha fuguèt conquistada militarament per Teuderic en 536 e restachada politicament a Austràsia pendent un sègle. ==Toponimia== Le nom d''''Auvèrnha''' o '''Auvèrnhe''' ven dau nom dau pòble gallés daus Arvèrnes. Las atestacion son ''ecclesia Arvernicae'' en [[Sègle VI|511]], ''pagus Arvernicus'' e ''pago Alvernio'' au [[sègle IX]], ''Arverniam'' au [[sègle X]] (davant [[Sègle X|966]]), ''Alvernhe'' entre [[Sègle XI|1071]] e [[Sègle XII|1127]], ''Alverniam'' entre [[Sègle XI|1095]] e [[Sègle XII|1151]] e ''Auvernha'' e ''Auvergne'' au [[sègle XII]].<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié e Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des pays occitans'', éditions Sud Ouest, Mayenne, 2007, p. 91-92 ; 110 e 176.</ref> I a mai d'una prononciacion dins la lenga modèrna, [øˈvaʁɲɔ], [uˈvaʁɲɔ], [oˈvɛʁɲɔ], [oˈvɛʁɲə], [ɔwˈvɛʁɲə], etc. Dins le diccionari de [[Piare Bonaud|Bonaud]] trobèm las fòrmas ''Euvarnhà'', ''Euviarnhà'', ''Uvarnhà'', ''Auvernhà'', ''Ouvarnhà'', ''Ouvernhà'' e ''Auvernhe''.<ref>Pierre Bonnaud, ''Nouveau Dictionnaire Général Français-Auvergnat'', éditions Créer, Saint-Étienne, 1999, p. 54.</ref> ==Galariá== <gallery> Image:Come pariou.jpg|Los [[monts Domas]] o la Chadena daus Puèis Image:Clermont vu du puy de dome.jpg|Veguda de [[Clarmont-Farrand]] dempuèi le [[Puèi de Doma (mont)|Puèi de Doma]] Image:Montferrand apothicaire.jpg|La maison de l{{'}}Apoticari, vès Montfarrand ([[Clarmont-Farrand]]) Image:Clermont auvergne2.jpg|L{{'}}aeropòrt de vès [[Clarmont-Farrand]] Image:CantalMounts.jpg|Los [[Cantal (montanha)|monts de Cantal]] Image:Thiers chateau Pirou.jpg|La viala vèlha vès [[Tièrn]] Image:Brioude pont.JPEG|Le pas d{{'}}[[Alèir (riu)|Alèir]] vès [[Briude]] Image:Festival 2005 (2).JPG|Lo festenau d{{'}}[[Orlhac]] Image:Orcival JPG03.jpg|[[l-Orcivau]] Image:Issoire JPG01.jpg|La glèisa romanica de Sant Astremòni vès [[Soire]] Image:Saint Nectaire Eglise.jpg|La glèisa romanica de vès [[Sent Nectaire]] </gallery> == Bibliografia == * {{Ligam web|lenga=fr|autor=Jean-Luc Boudartchouk|títol=Processus politiques de déromanisation dans l’entité gothe des Gaules, le regnum tolosanum (413-508)|editor=Archéopages - archéologie et société|a=Hors-Série n°3 - Nouveaux champs de la recherche archéologique|data=2012|issn=2269-9872|url =https://journals.openedition.org/archeopages/713|pages=}} * {{Ligam web|nom=Yann|cognòm=Deberge|títol=Témoignages de la Guerre des Gaules dans le bassin clermontois, nouveaux apports|editor=Revue archéologique du centre de la France|tome=53|annada=2014|issn=1951-6207|url =http://racf.revues.org/2071|consulté le=27 avril 2017}} * {{Cite book|títol=L’occitan, lenga fantasmada : l’exemple de la toponimia.|url=https://books.openedition.org/pulm/1024|cognòm=Sumien|nom=Domergue|editor=Universitat Pau Valèri – Montpelhier III}} == Nòtas e referéncias == <references /> {{RegOc}} {{RegFr}} {{Portal|Auvèrnhe}} [[Categoria:Província istorica francesa]] [[Categoria:Auvèrnhe (Occitània)]] 3yw5tahg5gnu7j0xez783zaoxmcn918 0 23107 2436527 2436512 2024-04-25T13:55:10Z Dijòus12 54800 Anullacion de las modificacions [[Special:Diff/2436512|2436512]] de [[Special:Contributions/185.79.101.57|185.79.101.57]] ([[User talk:185.79.101.57|discussion]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Fichièr:Jimbo at Fosdem cropped.jpg|thumb|250px|Jimbo Wales a una conferéncia a FOSDEM 2005 a [[Brussèlas|Brussèlas, Belgica]]]] [[Fichièr:2014-03-14 CeBIT Global Conferences, Jimmy Wales, Founder Wikipedia, (26) On stage showing the world for Wikipedia Zero (500 millions), while Brent Goff is still listening.jpg|thumb|Jimmy Wales en 2014 a las Conferéncias Globalas CeBIT]] '''Jimmy Donal Wales''', mai conegut coma '''Jimbo Wales''' ([[Huntsville]], 7 d'agost de [[1966]]) es un entrepreneire d'[[Internet]], conegut internacionalament per encausa qu'es un dels fondadors, amb [[Larry Sanger]] de la [[Wikipèdia]]. Son ròtle e son discors al sen d'aquesta enciclopèdia liura son criticats durament per mantun membre del forum de critica wikipedian [[Wikipediocracy]]. == Biografia == Jimmy Wales nasquèt a Huntsville, ([[Alabama]]), [[Estats Units]] en 1966. Estudièt a l'[[escòla Randolph]] e mai tard se diplomèt en finanças a l'[[Universitat d'Auburn]] (Alabama). Amassa amb Larry Sanger, Wales fondèt la [[Wikipèdia]], una enciclopèdia basada sul concèpte [[wiki]] e lo modèl de [[programacion liura]]. Es actualament lo president de la [[Fondacion Wikimèdia]], una fondacion sens tòca lucrativa situada a [[Tampa]] ([[Florida]]). Wales es un admirador de l'[[objectivisme]], la filosofia desvolopada per la filosòfa e escrivana russoamericana [[Ayn Rand]]. Del temps qu'estudiava a l'Universitat, foguèt proprietari e moderador d'una lista de corrièr sonada "Discussion moderada en Filosofia Objectivista". == Vejatz tanben == * [[:en:User:Jimbo Wales|Sa pagina d'utilizaire sus la Wikipèdia en anglés]] == Ligams extèrnes == {{commons|category:Jimbo_Wales|Jimmy Wales}} * [http://www.jimmywales.com Jimmy Wales (pagina personala)] * [https://web.archive.org/web/20041011192814/http://blog.jimmywales.com/ Jimmy Wales (blòg personal)] * [http://www.usatoday.com/tech/news/techinnovations/2003-06-30-wiki_x.htm Entrevista a USA Today] * [https://web.archive.org/web/20050714021725/http://www.msnbc.msn.com/id/6298340/site/newsweek/ Article de Newsweek] * [http://www.bbc.co.uk/spanish/specials/1746_wikipedia/index.shtml Entrevista de Bbc.com en espanhòl] * [https://web.archive.org/web/20090104124453/http://rous.redbarn.org/objectivism/mail-lists.html Lista extrèmament desactualizada de Mailing sus l'objectivisme] {{commons|Jimmy Wales}} [[Categoria:Wikipèdia]] bsca59z1h5wigwxzu32lc3srg89cqsf 0 24125 2436525 2436510 2024-04-25T13:53:47Z Dijòus12 54800 Anullacion de las modificacions [[Special:Diff/2436510|2436510]] de [[Special:Contributions/90.1.115.42|90.1.115.42]] ([[User talk:90.1.115.42|discussion]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox Geografia politica | gentilici = lillés<br/>lillesa | imatge = Lille Collage.jpg | legenda = D'aut en bas, e d'esquèrra a dreita: la torre de Lilla, de las torres d'Euralille, la Carrièra de la Clé dins la Vius Lilla, la plaça del General de Gaulle, Les Tulipes de Shangri-La, la pòrta de París amb lo campanal de l'Ostal de la comuna e la gara de Lille-Flandres. }} '''Lilla'''<ref name="CLO">{{Ref-web|url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf|títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana|pagina=127|lenga=oc}}</ref> (''Lille'' en [[francés]]; ''Rijssel'' en [[neerlandés]]) es una vila de França, capluòc de la region administrativa dels [[Auts de França]] e del departament del [[Nòrd (departament europèu)|Nòrd]]. == Eraldica == {{Blasonament |imatge=Blason_ville_fr_Lille_(Nord).svg |descript=De golas a la [[flor de liri]] [[Liri de Florença|florençada]] d'argent. |tèxte=Lo [[blason]] de Lilla data de l'an [[1199]]. Pòrta alara una flor de liri a cinc fuèlhas o petals. La flor de liri a tres brancas apareis en [[1235]] sus la carta de [[Joana de Flandra]].<ref>{{Ref-web|url=http://fbecuwe.free.fr/blasonLille.htm|títol=Les armes de la ville de Lille |nom=François|cognòm=Becuwe|site=fbecuwe.free.fr9}}</ref> Aquelas armas figurarián la vila, ''lilia'' en [[latin]] significant liri, florençat per rampelar l'[[irís de las paluns|irís d'aiga]] que possava dins las paluns qu'entornejavan la vila.<ref>{{Ref-web|url=http://www.mamet-dom.net/CaBl/Bl_Lille.htm|títol=Lille, de gueules à la fleur de lys florencée d'argent|nom=Dominique |cognòm=Mamet|site=mamet-dom.net}}</ref> Son dessenh actual data de [[1926]]. }} ==Geografia== === Situacion === [[Fichièr:Cathédrale Notre-Dame-de-la-Treille de Lille 12.jpg|thumb|230px|left|La catedrala de Lilla.]] [[Fichièr:Molinel-neige.jpg|thumb|left|220px|[[Ivèrn]] a Lilla.]] Lilla es situada dins lo nòrd de França al centre del departament de [[Departament del Nòrd (França)|Nòrd]], a una desena de quilomètres de la frontièira franco-bèlga. De par sa proximitat amb [[Belgica]], Lille se trapa tanben tota pròcha de la frontièra lingüistica que, al nòrd de la vila, separa la [[region flamenca]] de la [[region walona]]. Aital, per exemple, lo pòst-frontièra de [[Menin]] es flamenc, mentre que los de [[Comines-Warneton]] e de [[Mouscron]] son walofòns. La vila s'es establida dins la val de [[Deûle]] que plusors braces, uèi cobèrts en major part, traversan la vila. Navegat dempuèi l'epòca galloromana, lo [[riu]], amenatjat recentament en [[canal (via d'aiga)|canal]] de grand gabarit, traversa la vila del sud-oèst cap al nòrd per rejónher la [[Lys (riu)|Lys]]. ==Istòria== {{...}} ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 59350 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= 1973 |Fin= 2001 |Identitat= [[Pierre Mauroy]] |Partit= [[Partit Socialista (França)|PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= 2001 |Fin= |Identitat= [[Martine Aubry]] |Partit= PS |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 59350 |1793=66761 |1800=54756 |1806=61467 |1821=64291 |1831=69073 |1836=72005 |1841=72537 |1846=75430 |1851=75795 |1856=78641 |1861=131727 |1866=154749 |1872=158117 |1876=162775 |1881=178144 |1886=188272 |1891=201211 |1896=216276 |1901=210696 |1906=205602 |1911=217807 |1921=200952 |1926=201921 |1931=201568 |1936=200575 |1946=188871 |1954=194616 |1962=193096 |1968=190546 |1975=172280 |1982=168424 |1990=172142 |1999=184657 |2004= |2005= |2006=226014 |2007=225 789 |2008=225 784 |2009=226827 |cassini=19581 |senscomptesdobles=1962 }} En 2009, Lilla aviá una populacion de 226.827 abitants dins sos limits administratius,<ref>{{Ref-web|url=http://www.insee.fr/fr/bases-de-donnees/esl/comparateur.asp?codgeo=com-59350|títol=Insee - Chiffres clés : Commune de Lille (59350)|editor=Insee (Institut national de la statistique et des études économiques)|luòc=Paris|data=27 de febrièr de 2000}}</ref><ref>{{Ref-web|url=http://fr.eurometropolis.eu/qui-sommes-nous/territoire.html|títol=EUROMÉTROPOLE : Territoire|editor=Agéncia de l'Eurometropòla|luòc=Courtrai}}</ref><ref>{{Ref-web|nom=Eric|cognòm=Bocquet|url=http://www.eurometropolis.eu|títol=EUROMETROPOLIS : Eurometropolis Lille-Kortrijk-Tournai, the 1st european cross-bordrer metropolis|editor=Agéncia de l'Eurometropòla|location=Courtrai}}</ref> e de 1 015 744 abitants per son aira urbana aital classada cinquena de França après [[París]], [[Lion]], [[Marselha]] e [[Tolosa]]. == Patrimòni == == Lilleses celèbres == ==Referéncias== <references/> {{Vilas França 100 000 ab}} {{Metropòli europèa de Lilla}} {{Comunas del Nòrd}} [[Categoria:Vila francesa de mai de 100 000 abitants]] [[Categoria:Prefectura]] [[Categoria:Prefectura de region]] [[Categoria:Comuna del Nòrd]] [[Categoria:Patrimòni Mondial en França]] [[Categoria:Vila universitària francesa]] [[Categoria:Capitala Europèa de la Cultura]] eju106lch9nbkrlthhzqagb2awfxc0n 10 24886 2436541 134905 2024-04-25T14:51:58Z EmausBot 6397 Robot: Robòt : repara una dobla redireccion cap a [[Modèl:Sostítol]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Modèl:Sostítol]] 22479yr6l3wcsc1yxzp9vkk36gfdbsp 10 25329 2436537 2436066 2024-04-25T14:39:52Z Dijòus12 54800 Locutors wikitext text/x-wiki <includeonly> {{Infobox General |títol-exterior-estil = {{colors genericas|cultura}}; padding:1px; padding: 3.3px; text-align:center |sostítolestil = {{colors genericas|cultura}} |entèstaestil = {{colors genericas|cultura}} |labelestil = width:45%; background:#eeeeee |data65estil = padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; |data68estil = font-size:90%; |inferior-estil = background-color:#E7E7FF;padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; |títol-exterior = <span style="float:left; margin-left: 3px;">[[Fichièr:Octicons-comment.svg|20px|Infotaula de lenga|link=]]</span>{{{nom|{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}}}} |sostítol = {{#invoke:Wikidadas |claim | property=P1705 | formatting=text | separator=&nbsp;—&nbsp; | conjunction=&nbsp;—&nbsp; |item={{{item|}}} |value={{{lenga|}}} }} |label1 = Parlat en |data1 = {{{país|}}} |label2 = Region |data2 = {{{regions|{{{region|}}}}}} |label3 = [[Lista de las lengas per nombre total de locutors|Locutors]] |data3 = {{{personas|{{{locutors|{{{locutors1|}}}}}}}}}{{#if:{{{locutors2|}}}|<br/>{{{locutors2}}}}} |label4 = Classament |data4 = {{#if:{{{n|}}} | {{{n}}}{{ena}}}} |label5 = [[Tipologia de las lengas|Tipologia]] |data5 = {{{tipologia|}}} |label6 = [[Sistèma d'escritura]] |data6 = {{{escritura|}}} |label7 = [[Lengas per familha|Classificacion lingüistica]] |data7 = {{#if:{{{fam1|}}} | {{{fam1}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:1.35em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam2|}}} | {{{fam2}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam3|}}} | {{{fam3}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam4|}}} | {{{fam4}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam5|}}} | {{{fam5}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam6|}}} | {{{fam6}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam7|}}} | {{{fam7}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam8|}}} | {{{fam8}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam9|}}} | {{{fam9}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam10|}}} | {{{fam10}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam11|}}} | {{{fam11}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam12|}}} | {{{fam12}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam13|}}} | {{{fam13}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam14|}}} | {{{fam14}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam15|}}} | {{{fam15}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"> <li>'''{{SIDNAMN}}''' </li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{en occitan|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul> |entèsta11 = {{#if: {{{status|}}}{{{reconegut|}}}{{{minoritats|}}}{{{institucion|}}}{{{academia|}}}| Estatut oficial}} |label12 = [[Lista de las lengas oficialas|Oficial]] de |data12 = {{{status|}}} |label13 = Reconegut en |data13 = {{{reconegut|}}} |label14 = Minoritats significativas |data14 = {{{minoritats|}}} |label15 = Acadèmia |data15 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1018 | value= {{{institucion|{{{academia|}}}}}} }} <!---*Nivèl de vulnerabilitat*---> |entèsta20 = {{#if:{{{vulnerabilitat|}}}{{#Property:P1999}}|Estatut de conservacion}} |data21 = {{#if:{{{vulnerabilitat|}}}{{#Property:P1999}}|{{Estatut lenga|insercion=yes|1={{{vulnerabilitat|{{#Property:P1999}}}}}}}}} <!---*Còdis e nòrmas d'atribucion*---> |entèsta50 = Còdis lingüistics |label51 = [[ISO 639-1]] |data51 = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P218|formatting=<code>$1</code>|item={{{item|}}}|value={{{iso1|}}}}} |label52 = [[ISO 639-2]] |data52 = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P219|formatting=<code>$1</code>|item={{{item|}}}|separator=&nbsp;|conjunction=&nbsp;|value={{{iso2|}}}}}{{#if:{{{iso2b|}}}|{{#if:{{{iso2|}}}|<br/>}}<code>{{{iso2b|}}}</code> (B)}}{{#if:{{{iso2t|}}}|{{#if:{{{iso2|}}}{{{iso2b|}}}|<br/>}}<kbd>{{{iso2t}}}</code> (T)}} |label53 = [[ISO 639-3]] |data53 = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P220|formatting=<code>$1</code>|item={{{item|}}}|separator=&nbsp;|conjunction=&nbsp;|value={{{iso3|}}}}} |label54 = ISO 639-5 |data54 = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P1798|value={{{iso5|}}}| list=false}} |label55 = ISO 639-6 |data55 = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P221|value={{{iso6|}}}|list=false}}{{#if:{{{iso6p|}}}|{{#if:{{{iso6|}}}|<br/>}}<code>{{{iso6p|}}}</code> (P)}} |label56 = Ethnologue |data56 = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P1627|formatting=<code>[http://www.ethnologue.com/language/$1 $1]</code>|item={{{item|}}}|value={{{ethnologue|}}}}} |label57 = Glottolog |data57 = {{#if:{{#Property:P1394}}|{{#invoke:Wikidadas|claim|property=P1394|formatting=<code>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/$1 $1]</code>|item={{{item|}}}|value={{{glottolog|}}}}}}} |label58 = Linguasphere |data58 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1396 | value= {{{linguasphere|}}} | list=false | formatting=[http://www.hortensj-garden.org/index.php?tnc=1&tr=lsr&nid=$1 $1] }} |label59 = ASCL |data59 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1251 | value= {{{ascl|}}} | list=false }} |label60 = Linguist List |data60 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1232 | value= {{{linguist_list|}}} | list=false | formatting=[http://multitree.org/codes/$1 $1] }} |label61 = UNESCO |data61 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2355 | value= {{{unesco|}}} | list=false | formatting=[http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-$1.html $1] }} |label62 = IETF |data62 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P305 | value= {{{ietf|}}} | list=false }} |label63 = Endangered |data63 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2192 | value= {{{endangered|}}} | list=false | formatting=[http://www.endangeredlanguages.com/lang/$1 $1] }} <!---*Mòstra e mapa*---> |entèsta64 = {{#if:{{{mòstra|}}}| Mòstra}} |data65 = {{#if:{{{mòstra|}}}|{{{mòstra}}}}} |entèsta66 = {{#if:{{{imatge|}}}| Mapa}} |data67 = {{#invoke:InfoboxImatge | InfoboxImage | image={{#invoke:Wikidadas | claim | property= P1846 or P242 or P1943 | value={{{imatge|}}} | list=false }} |size=300x300px}} |data68 = {{#if: {{{legenda|}}} {{{imatge|}}}|{{{legenda|}}} |{{#invoke:Wikidadas |claim|property= P1846 or P242 or P1943 | qualifier=P2096 | list=false }} }} |inferior = {{#if:{{{avís|}}} | '''Aquel article conten de simbòls [[AFI]].''' Sens presa en carga apropriada de l'apercebut, riscatz de veire de punts d'interrogacion, de las casas o d'autres simbòls en plaça de caractèrs [[Unicode]]. Per un guida d'introduccion als simbòls AFI, consultatz [[Ajuda:AFI]].}} }}</includeonly><noinclude> {{Documentacion}}[[Categoria:Infotaulas de lingüistica]] </noinclude> hrhlfmot96m7yubbn6ipdw3w791l6a4 0 31611 2436591 2282500 2024-04-25T22:16:15Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infobox Escrivan | nom = Anfós Daudet | imatge =File:Alphonse Daudet 2.jpg | talha imatge = | legenda = | nom de naissença = | nom aliàs = | data de naissença = [[13 de mai]] de [[1840]] | luòc de naissença = [[Nimes]], [[Lengadòc]] | data de decès = [[16 de decembre]] de [[1897]] | luòc de decès = [[París]], [[França]] | activitat = [[Literatura|Escrivan]], [[poèta]], [[contaire]] e [[autor dramatic]] | lenga = [[francés]] | genre = | movement = | distincions = <!-- Listar las donadas de las seccions çaiaprèp entre las balisas <div></div> E levetz pas las balisas <!- -> que quand las seccions son completadas --> <!-- | òbra = <div> * </div> --> <!-- | complement = <div> * </div> --> }} '''Anfós Daudet''' (''Alphonse Daudet'' en [[francés]]; [[Nimes]], [[13 de mai]] de [[1840]]- [[París]], [[16 de decembre]] de [[1897]]) foguèt un [[escrivan]], [[poèta]], [[contaire]] e [[autor dramatic]] [[occitan]] qu'escriguèt son òbra en francés. == Biografia== Anfós Daudet nasquèt a Nimes en 1840 dins una familha de classa mejana, mas pro amonedada que son paire fasiá negòci de [[seda]]. La familha Daudet èra reialista e catolica dins un encastre pro favorable al protestantisme e a las idèas republicanas. Per encausa de sa santat fragila, lo jove Anfós passèt la màger part de son enfància a [[Besoça]], un vilatjon situat al nòrd de la granda vila ont aprenguèt l'occitan, lenga que son paire mespresava. Après que seguiguèt lei cors d'una escòla religiosa "Les frères de la Doctrine Chrétienne" (tre 1846) e puèi de l'institucion Canivet a Nimes (tre 1848), intrèt en seisena au licèu Ampère. En 1855 leis estudis d'Anfós se deguèron arrestar abans lo [[bachilierat]] per encausa de la ruina de son paire. Venguèt puèi mèstre d'estudis au collègi d'[[Alès]]. Aquela experiéncia pesuga li inspirèt lo primièr roman, ''Le Petit Chose'' en 1868. Dins aquest roman, s'i trovan faits reals e inventats, coma la mòrt de son fraire. Daudet rejonh puèi son fraire a París e i fa una vida bohèmia. Publica lo 1859 un reculh de verses, ''Les Amoureuses''. L'an seguent, rescontrèt [[Frederic Mistral]], qu'admirava fòrça dempuèi qu'aviá legit ''[[Mirèlha]]'', que veniá far la promocion de son òbra a París. Los dos escrivans venguèron amics e l'an seguent Daudet passèt l'estiu en cò de Mistral. Daudet èra un abituat de quauques salons literaris, collaborèt a mai d'un jornau, coma per exemple ''Paris-Journal'', ''L'Universel'' e ''Le Figaro''. En 1861, venguèt secretari dau [[Charles de Morny|duc de Morny]] (1811-1865), lo frairastre de Napoleon III e president dau Còs Legislatiu. Aquel trabalh li laissèt fòrça temps liure, que empleguèt per escriure contes e cronicas. Pasmens lo duc se moriguèt subran en [[1865]]: l'eveniment marquèt un cambiament decisiu dins la carrièra d'Anfós. Aprèp aqueste eveniment, Daudet s'avodèt a l'escritura, pas que coma cronicaire dau jornal ''[[Le Figaro]]'' mas tanben coma romancièr. Puèi, aprèp aver fait un viatge en [[Provença]], Anfós comencèt a escriure lei primièrs tèxtes que seràn part dei ''[[Lettres de mon moulin]]''. Coneguèt son primièr succès en [[1862]]-[[1865]], amb la ''Dernière Idole'', pèça montada à l'Odéon e escricha en collaboration amb Ernest Manuel - lo pseudonim d'[[Ernest Lépine]]. Mai tard, obtenguèt, per lo director dau journal ''L'Événement'', l'autorizacion de las publicar coma fulheton durant tot l'estiu de [[1866]], sos lo títol de ''Chroniques provençales''. [[Fichièr:Representacionl'Arlésienne.jpg|thumb|350px|Representacion de l'''Arlésienne'' a l'Odéon a París (França)]] Cèrtes de sei racontes dei ''[[Lettres de mon moulin]]'' son demorats demest leis istòrias mai popularas de la literatura francesa, coma ''[[La Chèvre de monsieur Seguin]]'', ''[[Les Trois Messes basses]]'' o ''[[L'Élixir du Révérend Père Gaucher]]''. Lo premier vrai roman d'Alphonse Daudet foguèt ''[[Le Petit Chose]]'' qu'escriguèt en [[1868]]. Es un [[roman autobiografic]] per Anfós que i evòca son passat de mèstre d'estudi au collègi d'[[Alès]]. Lo [[1874]] Alfós decidiguet d'escriure romans ''de mœurs'' coma: ''[[Fromont jeune et Risler aîné]]'' mas tanben ''Jack'' ([[1876]]), ''Le Nabab'' ([[1877]]) – del que Morny seriá lo "modèle" – ''[[les Rois en exil]]'' (1879), ''[[Numa Roumestan]]'' (1881) o ''[[L'Immortel]]'' ([[1883]]). Durant aquests travalhs de romancièr e de dramaturg (escriguèt dètz-e-sèt pèças), oblidèt pas pasmens son prètzfach de contaire: escriguèt en [[1872]] ''[[Tartarin de Tarascon]]'', que foguèt son personnage mitic. ''[[Contes du lundi]]'' ([[1873]]), un recuèlh de contes sus la [[Guèrra Francoprussiana]], testimonia tanben de son estrambòrd per aqueste genre e per lei racontes meravilhós. ' Puèi Daudet patiguèt las premièras atacas d'una malautiá incurable de la mesolha espinala, lo [[tabes dorsalis]], una complicacion neurologica de la [[sifilis]]. Contunhèt pr'aquò de publicar de libres fins a 1895. Defuntèt lo 16 de decembre 1897 a [[París]], a l'age de 57 ans. Foguèt enterrat au [[cementèri dau Père-Lachaise]] a París. == Òbras premieras == === Romans === * ''[[Le Petit Chose]]''. Hetzel, [[1868]]. [https://web.archive.org/web/20071202054346/http://www.fbls.net/DAUDETPETITCHOSE1.htm] * ''[[Tartarin de Tarascon]]'', [[1872]]. [https://web.archive.org/web/20071202080847/http://www.fbls.net/Daudettartarin1.htm] * ''Le Nabab''. Charpentier, [[1877]] === Recuelh de contes e de nòvas === * ''Les Lettres de mon moulin'' (''[[Lei letras de mon molin]]'' o ''Li letro de moun moulin''), 1870. [https://web.archive.org/web/20071201081538/http://www.fbls.net/Daudetcontemoulin1.htm] * ''[[Les Contes du lundi]]'' (''Lei Còntes dau diluns''), 1873 === Nòvas === * "Promenades en Afrique". ''Le Monde illustré'', [[27 de decembre]] de [[1862]]. * "La mula de Cadi". ''Le Monde illustré'', 3 e 10 de genier de [[1863]] * "Le Bon Dieu de Chemillé qui n'est ni pour ni contre" (legenda de Torena). ''L'Événement'', [[21 de julhet]] de [[1872]]. [https://web.archive.org/web/20070808094419/http://bmlisieux.com/litterature/daudet/bondieu.htm Texte en ligne] * "Le Singe". ''L'Eveniment'', [[12 d'aost]] de [[1872]]. [http://www.bmlisieux.com/litterature/daudet/singe.htm] * "Le père Achille". ''L'Eveniment'', [[19 d'aost]] de [[1872]]. [http://www.bmlisieux.com/litterature/daudet/perachil.htm] * "Salvette et Bernadou". ''Le Bien public'', [[21 de genier]] de [[1873]]. [https://web.archive.org/web/20071210165334/http://www.bmlisieux.com/litterature/daudet/salvette.htm] * "Le Cabecilla". ''Le Bien public'', [[22 d'abriu]] de [[1873]]. [https://web.archive.org/web/20071022042540/http://www.bmlisieux.com/litterature/daudet/cabecila.htm] * "Wood'stown" (conte fantastique). ''Le Bien public'', [[27 de mai]] de [[1873]]. [https://web.archive.org/web/20071215003419/http://www.bmlisieux.com/litterature/daudet/woodston.htm] === Teatre === * ''La Dernière Idole'', drama en un acte e en pròsa, amb [[Ernest Lépine]]. [[París]], Teatre de l’Odeon, [[4 de febrier]] de [[1862]]. Pèça dintrada au repertòri de la [[Comédie-Française]] en [[1904]]. * ''Les Absents'', musica de Poise. [[París]], Opera-Comic, [[26 d'octobre]] de [[1864]]. * ''L'Œillet blanc'', amb [[Ernest Lépine]]. París, Théâtre-Français, [[8 d'abriu]] de [[1865]]. * ''Frère aîné'', amb [[Ernest Lépine]]. París, Teatre dau Vaudeville, [[19 de decembre]] de [[1867]] * ''Lise Tavernier''. París, L'Ambigu, [[29 de genier]] de [[1872]]. * ''L'Arlésienne'' (''l'Arlatenca''), pèça de teatre en tres actes, d'après la nòva de Daudet, musica de [[Georges Bizet]]. París, Teatre dau Vaudeville, [[1er d'octobre]] de [[1872]] * ''Fromont Jeune et Risler Aîné'', adapt. dau roman de Daudet per Daudet e Belot. París, Teatre dau Vaudeville, [[16 de setembre]] de [[1876]] * ''Jack'', d'après lo roman de Daudet. París, Teatre de l'Odeon, [[11 de genier]] de [[1881]]. * ''Le Nabab''. París, Teatre dau Vaudeville, [[30 de genier]] de [[1880]]. {{Portal Provença}} [[Categoria:Escrivan provençau]] [[Categoria:Personalitat provençala]] [[Categoria:Naissença en 1840]] [[Categoria:Decès en 1897]] 6n08e61pkmliq7oaljxgw0yxt078iw5 0 39263 2436635 2431250 2024-04-26T10:08:14Z Kwamikagami 7816 wikitext text/x-wiki <!--Article redigit en provençau--> {{1000 fondamentals}} [[Imatge:Galileo Ida n Dactyl.jpg|thumb|200px|right|Asteroïde Ida e son satellit Dactyl]] Un '''asteroïde''' ({{AFI-oc|asteɾuˈiðe|pron}}; del grèc ancian: ἀστεροειδής) es un objècte solid, compausat majoritàriament de [[ròca]]s e de [[metal]]s, de talha pus pichona qu'una [[planeta]] e, qu'a la diferéncia d'una [[cometa]], vira a l'entorn dau [[Solelh|Soleu]] sus una [[orbita]] feblament [[ellipsa|elliptica]]. Son principalament concentrats entre leis orbitas de [[Mart (planeta)|Mart]] e de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Serián de rèstas dau disc protoplanetaris que mau capitèron de s'assemblar per formar una [[planeta]] en causa de l'influéncia gravitacionala de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. == Orbitas e grops d'asteroïdes == Divèrsei grops d'asteroïdes diferents son coneguts dins lo [[Sistèma Solar]]. Lo principau es aqueu de la [[Cencha Principala]] onte se tròba la màger part deis asteroïdes. Dins aquò, aqueu grop es pas unic e d'autreis existisson, especialament leis asteroïdes troians de l'orbita de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]] amb quauquei centenaus de còrs recensats, leis asteroïdes troians de [[Mart (planeta)|Mart]] o encara leis asteroïdes crosant l'orbita terrèstra. === Cencha Principala === La Cencha Principala tèn probablament de milions d'asteroïdes dont environ 200 an un diamètre superior a 200 quilomètres e entre 1,1 e 1,9 milions un diamètre pus grand qu'un quilomètre<ref name="Yeomans 2007">D. K. Yeomans, ''« JPL Small-Body Database Search Engine »'', NASA JPL, 26 d'abriu de 2007.</ref> <ref>European Space Agency (April 4, 2002). "New study reveals twice as many asteroids as previously believed". Press release. [https://web.archive.org/web/20230306222828/https://spaceref.com/press-release/new-study-reveals-twice-as-many-asteroids-as-previously-believed/]</ref>. Representan la màger part deis asteroïdes coneguts. Aquelei còrs an una excentricitat inferiora a 0,4 amb una enclinasion mens auta que 30°. Son maximom de distribucion se situa per una excentricitat de 0,07 e una enclinason egala a 4°<ref name="Williams 2007">G. Williams, ''« Distribution of the Minor Planets »'', Minor Planets Center, 3 d'abriu de 2007.</ref>. Ansin, un asteroïde mejan de la [[Cencha Principala]] tèn una orbita quasi circulara. La [[Cencha Principala]] tèn divèrsei zonas diferentas desseparadas per de lacunas. Ansin, lo tèrme de « Cencha Principala » es sovent utilizat per designar especificament la region centrala onte la concentracion d'asteroïde es pus importanta. Es situada entre lei lacunas de Kirkwood, es a dire entre 2,06 e 3,27 UA a respèct dau [[Soleu]]. 93,4% deis asteroïdes recensats i orbitan. Lei lacunas principalas son situadas per lei resonàncias 3:1, 5:2, 7:3, e 2:1 amb l'orbita de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Ansin, i a ges d'asteroïde realizant dos torns dau [[Soleu]] durant una orbita de la [[Jupitèr (planeta)|planeta joviana]]. La [[massa]] deis objèctes de la Cencha Principala es estimada entre 3,0 e 3,6.10²¹, siá 0,04% de la massa [[Luna|lunara]]. [[(1) Cères|Cères]] representa 32% d'aquela massa, [[(4) Vesta|Vesta]] 9%, [[(2) Pallas|Pallas]] 7%, [[10 Igea|Hygiea]] 3%, [[(511) Davida|Davida]] 1,2%, [[(704) Interamnia|Interamnia]] 1,0% e [[(52) Euròpa|Euròpa]] 0,9%<ref name="Krasinsky 2002">Krasinsky, G. A. (July 2002). "Hidden Mass in the Asteroid Belt". Icarus 158 (1): 98–105. doi:10.1006/icar.2002.6837</ref> <ref name="Pitjeva 2004">Pitjeva, E. V. (2004). ''"Estimations of masses of the largest asteroids and the main asteroid belt from ranging to planets, Mars orbiters and landers"''. 35{{e}} "COSPAR Scientific Assembly". Paris, França. pp. 2014. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2004cosp.meet.2014P]</ref>. === Asteroïdes troians de Jupitèr === {{veire|Troian (astronomia)}} [[File:Asteroïdes troians.png|thumb|Esquèma generau dau Sistèma Solar mostrant la cencha principala e leis asteroïdes troians de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]].]] Leis asteroïdes troians de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]] son d'asteroïdes orbitant vèrs lei ponchs de Lagrange L₄ e L₅ de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Lor nom vèn dei dos camps de la guèrra de l'epopèia d'[[Omèr]] entre lei Troians (ponch L₄) e lei Grècs (ponch L₅). Son orbita es situada entre 5,05 e 5,35 UA amb una enclinason importanta a respèct dau plan orbital de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Lo nombre d'asteroïdes d'aqueu tipe amb una talha superiora a un quilomètre es estimat entre 1 e 2 milions, siá un nombre similar a la Centura principala. Pasmens, coma leis asteroïdes troians de Jupitèr son fòrça sorns, lor deteccion es relativament dificila<ref>Hewitt, David C.; Trujillo, Chadwick A.; Luu, Jane X. (2000). "Population and size distribution of small Jovian Trojan asteroids". The Astronomical journal 120: 1140–7. doi:10.1086/301453</ref>. Ansin, solament {{formatnum:2603}} asteroïdes troians e {{formatnum:1473}} grècs èran coneguts en abriu de [[2010]]. === Autreis asteroïdes === D'autrei grops d'asteroïdes pus pichons existisson dins lo [[Sistèma Solar]]. Ansin, [[Mart (planeta)|Mart]] e [[Neptun (planeta)|Neptun]] tènon egalament deis asteroïdes troians dichs respectivament, e per analogia amb [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]], troians de [[Mart (planeta)|Mart]] e troians de [[Neptun (planeta)|Neptun]]. En revenge, [[Mercuri (planeta)|Mercuri]], [[Vènus (planeta)|Vènus]] e la [[Tèrra]] an ges d'asteroïde troian, probablament en causa de la proximitat dau [[Soleu]]. Es tanben lo cas per [[Saturne (planeta)|Saturne]] e per [[Uranus (planeta)|Uranus]] que subisson l'influéncia de la gravitat de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Certanei planetas tènon d'asteroïdes dins lor sistèma de satellits. Per exemple, [[Mart (planeta)|Mart]] tèn doas lunas fòrça pichonas irregularas e craterizadas que son probablament d'asteroïdes capturats per gravitat. [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]] a egalament un nombre important d'asteroïdes satellits. Enfin, [[Saturne (planeta)|Saturne]], [[Uranus (planeta)|Uranus]] e [[Neptun (planeta)|Neptun]] an tanben de còrs pichons e irregulars dins sei sistèmas mai l'origina d'aquelei còrs (asteroïdes, cometas...) es desconeguda. Enfin, un autre grop relativament important per leis astronòms es l'ensems deis asteroïdes crosant l'orbita terrèstra. Aqueu grop es particularament susvelhat en causa dau risque d'impacte amb la [[Tèrra]]. Tendriá entre 500 e {{formatnum:1000}} còrs d'un diamètre superior a un quilomètre. == Caracteristicas fisicas == === Talha === La talha deis objèctes de la Cencha Principala varia fòrtament de quasi {{formatnum:1000}} quilomètres per lo pus grand a quauquei mètres. Lo pus grand, [[(1) Cères|Cères]] a una forma esferica amb un diamètre d'environ {{formatnum:975}} km. Representa un tèrç de la massa de la [[Cencha Principala]] e es classat dins la categoria dei [[Planeta nana|planetas nanas]]. Dos autreis asteroïdes an tanben una forma esferica amb una estructura intèrna au mens parcialament diferenciada<ref>Schmidt, B.; Russell, C. T.; Bauer, J. M.; Li, J.; McFadden, L. A.; Mutchler, M.; Parker, J. W.; Rivkin, A. S.; Stern, S. A.; Thomas, P. C. (2007). "Hubble Space Telescope Observations of 2 Pallas". American Astronomical Society, DPS meeting #39 39: 485. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007DPS....39.3519S].</ref>. Dins aquò, sei formas son generalament pus pichonas e fòrça irregularas : {|class=wikitable align=center |+Nombre aproximatiu N d'asteroïdes amb un diamètre superior a D |- !D |100 m || 300 m || 500 m || 1&nbsp;km || 3&nbsp;km || 5&nbsp;km || 10&nbsp;km || 30&nbsp;km || 50&nbsp;km || 100&nbsp;km || 200&nbsp;km || 300&nbsp;km || 500&nbsp;km || 900&nbsp;km |- !N | ~{{formatnum:25000000}} || {{formatnum:4000000}} || {{formatnum:2000000}} || {{formatnum:750000}} || {{formatnum:200000}} || {{formatnum:90000}} || {{formatnum:10000}} || 1100 || 600 || 200 || 30 || 5 || 3 || 1 |} === Composicion === [[Fichièr:Cères - Estructura intèrna.png|thumb|Representacion de l'estructura intèrna de [[(1) Cères|Cères]].]] La composicion e l'estructura intèrna deis asteroïdes son mau conegudas e probablament fòrça variadas. [[(1) Cères|Cères]] tendriá un nuclèu rocassós cubèrt per una crosta de glaç e [[(4) Pallas|Pallas]] un nuclèu [[metal]]lic, un mantèu d'[[olivina]] e una crosta basaltica<ref>''steroid or Mini-Planet? Hubble Maps the Ancient Surface of Vesta'', 19 d'abriu de 1995, [http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/20/image/]</ref>. Dins aquò, la màger part deis asteroïdes seriá facha de còrs non diferenciats. [[(10) Hygiea|Hygiea]] seriá lo pus grand d'aquela categoria. Enfin, un nombre important serián compausats d'un assemblatge de brigas feblament liats per gravitat. Certaneis asteroïdes presentan de traças de moleculas [[Quimia organica|organicas]] o d'[[aminoacid]]s. === Classificacion === Leis asteroïdes son generalament classats en foncion de dos paramètres principaus que son sei caracteristicas orbitalas e son espèctre. ==== Classificacion orbitala ==== La màger part deis asteroïdes son devesidas en grops e familhas en foncion de sei caracteristicas orbitalas que son fòrtament influenciadas per [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Lei noms d'aqueleis ensems provènon generalament dau premier asteroïde de la categoria descubèrt. Lei grops son d'associacions relativament lascas mai lei familhas indican una origina comuna a partir d'un asteroïde pus ancian e desenant au mens parcialament destruch<ref>Zappalà, V. (1995). "Asteroid families: Search of a 12,487-asteroid sample using two different clustering techniques". Icarus 116: 291–314. doi:10.1006/icar.1995.1127</ref>. De mai, a l'ora d'ara, lei familhas conegudas son unicament situadas dins la [[Cencha Principala]] e aperaquí 30 a 35% deis asteroïdes fan partida d'una familha. Lei grops principaus son : {| border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Grop || [[Semiaxe major]]<br />(ua) || Excentricitat || Enclinason<br />(°) || Resonància || Remarcas |- align="right" | align="left" | [[Grop d'Hungaria|Hungaria]] || 1,78 - 2 || < 0,18 || 16 - 34 || 2:9 || align="left" | Dich segon [[(434) Hungaria]], situé juste à l'extérieur de l'orbite de Mars |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Grop de Phocea|Phocea]] || 2,25 - 2,5 || > 0,1 || 18 - 32 || 1:4 || align="left" | Dich segon [[(25) Phocea]] |- align="right" | align="left" | Centura principala I || 2,3 - 2,5 || || < 18 || || |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Grop d'Alinda|Alinda]] || 2,5 || 0,4 - 0,65 || || 1:3 || align="left" | Dich segon [[(887) Alinda]] |- align="right" | align="left" | [[Grop de Pallas|Pallas]] || 2,5 - 2,82 || || 33 - 38 || || align="left" | Dich segon [[(2) Pallas]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | Centura principala II || 2,5 - 2,706 || || < 33 || || |- align="right" | align="left" | Centura principala IIb || 2,706 - 2,82 || || < 33 || || |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | Centura principala IIIa || 2,82 - 3,03 || < 0,35 || < 30 || || |- align="right" | align="left" | [[Grop Griqua|Griqua]] || 3,1 - 3,27 || > 0,35 || || || align="left" | Orbitas fòrtament enclinadas. Un desenau d'objèctes solament son coneguts, [[(1362) Griqua]] e [[(8373) Stephengould]] essent lei pus grands |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | Centura principala IIIb || 3,03 - 3,27 || < 0,35 || < 30 || || |- align="right" | align="left" | [[Grop de Cybele|Cybele]] || 3,27 - 3,7 || < 0,3 || < 25 || 4:7 || align="left" | Dich segon [[(65) Cybele]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha d'Hilda|Hilda]] || 3,7 - 4,2 || > 0.07 || < 20 || 2:3 || align="left" | Dich segon [[(153) Hilda]] |- align="right" | align="left" | [[Grop Thulé|Thulé]] || || || || 3:4 || align="left" | Aqueu grop podriá tenir solament [[(279) Thulé]]. D'efèct, la zona entre 4,05 e 5,0 UA sembla vueja levat de [[(279) Thulé]] e de cinc còrs amb d'orbitas instablas. |} D'autra part, lei familhas principalas que se destrian a l'interior dei grops son : {| border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Familha || [[Semiaxe major]]<br />(ua) || Excentricitat || Enclinason<br />(°) || Nombre de<br />membres coneguts || Asteroïde d'origina |- align="right" | align="left" | [[Familha d'Adeona|Adeona]] || || || || 65 || [[(145) Adeona]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha d'Astrid|Astrid]] || || || || 10 || [[(1128) Astrid]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Bower|Bower]]<br />[[Famille d'Endimion|Endimion]] || || || || 10 - 15 || [[(1639) Bower]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Brasilia|Brasilia]] || || || || 14 || [[(293) Brasilia]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Cères|Cères]]<br />[[Famille de Minerve|Minerve]] || || || || 88 || [[(1) Cères]]<br />[[(93) Minerve]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Clòris|Clòris]] || || || || 24 || [[(410) Clòris]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Dora|Dora]] || || || || 78 || [[(668) Dora]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha d'Erigone|Erigone]] || || || || 45 || [[(163) Erigone]] |- align="right" | align="left" | [[Familha d'Eos|Eos]] || 2,99 - 3.03 || 0,01 - 0,13 || 8 - 12 || 480 || [[(221) Eos]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha d'Eunomie|Eunomie]] || 2,5 - 2,75 || 0,1 - 0,2 || 13 - 20 || 370 || [[(15) Eunomie]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Flore|Flore]]<br />[[Famille d'Ariadne|Ariadne]] || 2,1 - 2,3 || || < 11 || 590 || [[(8) Flore]]<br />[[(43) Ariane]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha d'Hygiea|Hygiea]] || || || || 150 || [[(10) Hygiea]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Karin|Karin]] || || || || 39 || [[(832) Karin]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Coronis|Coronis]] || 2,83 - 2,91 || < 0,11 || < 3,5 || 310 || [[(158) Coronis]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Lydia|Lydia]] || || || || 38 || [[(110) Lydia]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Maria|Maria]] || 2,5 - 2,706 || || 12 - 17 || 80 || [[(170) Maria]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Massalia|Massalia]] || || || || 47 || [[(20) Massalia]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Meliboea|Meliboea]] || || || || 15 || [[(137) Meliboea]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Merxia|Merxia]] || || || || 25 - 30 || [[(808) Merxia]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Misa|Misa]] || || || || 26 || [[(569) Misa]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Näema|Näema]] || || || || 6 o 7 || [[(845) Näema]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Némésis|Némésis]]<br />[[Familha de Concordia|Concordia]] || || || || 29 || [[(128) Némésis]]<br />[[(58) Concordia]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Nysa|Nysa]]<br />[[Famille d'Hertha|Hertha]] || 2,41 - 2,5 || 0,12 - 0.21 || 1,5 - 4,3 || 375 || [[(44) Nysa]]<br />[[(135) Hertha]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Rafita|Rafita]] || || || || 22 || [[(1644) Rafita]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Thémis|Thémis]] || 3,08 - 3,24|| 0,09 - 0,22 || < 3 || 535 || [[(24) Thémis]] |- {{linha grisa}} align="right" | align="left" | [[Familha de Veritas|Veritas]]<br />[[Famille d'Ondine|Ondine]] || || || || 29 || [[(490) Veritas]]<br />[[(92) Ondine]] |- align="right" | align="left" | [[Familha de Vesta|Vesta]] || || || || 235 || [[(4) Vesta]] |} ==== Classificacion espectrala ==== En [[1975]], leis astronòms Clark R. Chapman, David Morrison e Ben Zellner desvolopèron la premiera classificacion deis asteroïdes en foncion de la composicion supausada de la superficia<ref>Chapman, C. R. (1975). "Surface properties of asteroids: A synthesis of polarimetry, radiometry, and spectrophotometry". Icarus 25: 104–130. doi:10.1016/0019-1035(75)90191-8.</ref>. Aqueu sistèma tèn tres categorias : * la classa C per leis asteroïdes sorns e fachs de compausats carbonats. Representa 75% deis asteroïdes coneguts. * la classa S per leis objèctes fachs de silicats que son environ 17% dau totau. * la classa U per leis asteroïdes que fan pas partida dei categorias C o S. D'autrei classas existisson; foguèron creadas a mesura dei descubèrtas successivas mai, uei, s'utiliza doas classificacions principalas. La premiera es la classificacion Tholen basada sus l'estudi dei colors deis asteroïdes durant leis annadas 1980<ref>Tholen, D. J. (March 8–11, 1988). "Asteroid taxonomic classifications". Asteroids II; Proceedings of the Conference. Tucson, AZ: University of Arizona Press. pp. 1139–1150. [http://adsabs.harvard.edu/abs/1989aste.conf.1139T]</ref>. La segonda es lo sistèma SMASS (per l'anglés ''« Small Main-Belt Asteroid Spectroscopic Survey »'') qu'es una modificacion de la classificacion Tholen. Lei dos sistèmas tènon tres classas principalas que son lei classas C, S e X, amb lo tipe X que regropa leis asteroïdes metallics, e divèrsei classas menoras<ref>Bus, S. J. (2002). "Phase II of the Small Main-belt Asteroid Spectroscopy Survey: A feature-based taxonomy". Icarus 158: 146. doi:10.1006/icar.2002.6856</ref>. ===== Classificacion de Tholen ===== [[Fichièr:Meteorita - Meteorita metallica.png|thumb|[[Fotografia]] d'una meteorit metallic compausada de [[fèrre]] e de [[niquèl]] que dèu aver una composicion relativament similara a aquela de certaneis asteroïdes [[metal]]lics.]] La classificacion de Tholen tèn 14 classas d'asteroïdes : * Lo grop C que regropa leis asteroïdes amb una superficia facha de compausats [[carbòni|carbonats]] : ** Lo tipe B es una forma rara d'asteroïde principalament situada dins lei zonas exterioras de la Centura principala. Es dominat per la familha de [[(2) Vesta|Vesta]]. Lor albedo es generalament pus aut que lo rèsta deis asteroïdes de la classa C. De donadas espectroscopicas mòstran la preséncia de silicats, de [[mineraus]] idratats similars ais argielas, de sulfits, de [[polimèr]]s [[Quimia organica|organics]] e de magnetit. ** Lo tipe F es egalament fòrça rar. Dins aquò, aqueu tipe presenta pas de traças de [[minerau]]s idratats. ** Lo tipe G es gaire frequent mai es lo tipe de [[(1) Cères|Cères]]. Lor espèctre mòstra la preséncia de [[minerau]]s similars au [[mica]]. ** Lo tipe C es fòrça present puei que representa 75% deis asteroïdes coneguts. Lor composicion es pròcha dei meteorits dau tipe condrita e tèn de [[minerau]]s idratats. L'albedo deis asteroïdes d'aqueu tipe es fòrça sorn e situat entre 0,03 e 0,1. * Lo tipe S domina lei regions interioras de la Centura principala vèrs 2,2 UA e son relativament frequent dins lei zonas centralas a l'entorn de 3 UA. Representa 17% deis asteroïdes coneguts. An un albedo mejan entre 0,10 e 0,22 e certanei son donc de còps visibles dempuei la Tèrra amb un pòrtavista. Seis espèctres mòstran la preséncia de [[mineral]]s silicats. D'exemples son [[(3) Juno|Juno]] o [[(15) Eunomia]]. * Lo grop X : ** Lo tipe M an un albedo mejan entre 0,1 e 0,2. Lor composicion seriá parcialament metallica mai la preséncia de silicats o de minerals idratats es tanben senhalada<ref>A.S. Rivkin et al. (2000). "The nature of M-class asteroids from 3-micron observations". Icarus 145: 351. doi:10.1006/icar.2000.6354</ref> <ref>D.F. Lupishko et al. (1982). "UBV photometry of the M-type asteroids 16 Psyche and 22 Kalliope". Solar System Research 16: 75. [http://adsabs.harvard.edu/abs/1982AVest..16..101L]</ref>. Ansin, l'asteroïde [[(16) Psyche]] es dau tipe M e probablament metallic. En revenge, [[(21) Lutetia]], egalament dau tipe M es pas o gaire metallic segon lei mesuras de la sonda ''[[Rosetta]]''. ** Lo tipe E sembla identic au tipe M mai sei membres an un albedo pus important amb de valors superioras a 0,3. Aqueleis asteroïdes forman un grop important de la [[Cencha Principala]] dich [[grop d'Hungaria]]<ref>McSween, Harry Y. (1999). Meteorites and their parent planets. Cambridge, UK: Cambridge University Press. pp. 168. ISBN 0-521-58751-4. [http://books.google.com/?id=BtNJoP5HlU8C&pg=PA168&dq=%22E-type+asteroid%22+%22Hungaria+asteroids%22]</ref>. Autrament, lor nombre es puslèu feble. ** lo tipe F a un albedo fòrça sorn, totjorn inferior a 0,1. Leis asteroïdes d'aqueu tipe an una superficia que seriá roja e facha de [[molecula]]s [[Quimia organica|organicas]] dau tipe dau kerogèn<ref>De Pater, Imke; Lissauer, Jack Jonathan (2001). Planetary Sciences. Cambridge University Press. p. 353. ISBN 0-521-48219-4.</ref> <ref>hrenfreund, Pascale (2004). International Space Science Institute. ed. Astrobiology: Future Perspectives. Springer Science & Business. p. 159. ISBN 1-4020-2304-9.</ref>. Aquelei son situats dins lei regions exterioras de la Centura principala. * lo tipe A es un tipe menor. Solament 17 còrs d'aquela classa son coneguts. Seis espèctres mòstran una preséncia importanta d'[[olivina]] e aqueleis asteroïdes serián de fragments dau mantèu d'un asteroïde diferenciat. Lo principau asteroïde d'aquela classa es [[(446) Aeternitas]] descubèrt en [[1899]]. * Lo tipe D es un tipe menor amb un albedo fòrça bas e la preséncia probabla de moleculas organicas e d'[[aiga]] dins sei jaç interiors. Podrián èsser d'objèctes capturats de la Centura de Kuiper<ref>William B. McKinnon, 2008, "On The Possibility Of Large KBOs Being Injected Into The Outer Asteroid Belt". American Astronomical Society, DPS meeting #40, #38.03</ref>. Son situats dins lei partidas exterioras de la Centura principala. * Lo tipe T es un tipe menor e fòrça rar present dins lei zonas interioras de la Centura principala. Sa natura es desconeguda. * Lo tipe Q es un tipe menor caracterizat per la preséncia d'[[olivina]] e de [[piroxèn]]. * Lo tipe R es un tipe menor amb un [[albedo]] moderadament lusent. Son espèctre mòstra la preséncia d'[[olivina]], de [[piroxèn]] e de [[plagiòclasi]]. * Lo tipe V es un tipe menor. Es dominat per lei còrs de la familha de [[(4) Vesta|Vesta]], l'asteroïde pus brilhant de la Centura principala. Son situats entre 2,18 UA e la lacuna de Kirkwood per la resonància 3:1 amb [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]] vèrs 2,50 UA. La màger part d'aquelei còrs serián de fragments de Vesta. D'efèct, Vesta tèn un cratèr d'impacte fòrça important a la superficia de son emisfèri sud<ref>S. J. Bus and R. P. Binzel (2002). "Phase II of the Small Main-belt Asteroid Spectroscopy Survey: A feature-based taxonomy". Icarus 158: 146. doi:10.1006/icar.2002.6856</ref>. De mai, levat de Vesta, lei membres d'aqueu grop an de talhas pichonas, rarament superioras a {{unitat|10|km}}. ===== Classificacion SMASS ===== Aquela classificacion tèn 24 tipes, relativament similars au sistèma Tholen : * Lo grop C regropa totjorn leis asteroïdes mostrant de compausats carbonats : ** Lo tipe B inclutz lei tipes B e F de la classificacion de Tholen. ** Lo tipe C es identic au sistèma de Tholen. ** Lei tipes Cg, Ch e Cgh semblan lo tipe G de Tholen. ** Lo tipe Cb es una transicion entre lei tipes C e B. * Lo grop S regropa totjorn leis asteroïdes amb de silicats : ** Lo tipe A. ** Lo tipe Q. ** Lo tipe R. ** Lo tipe K es un tipe novèu amb un albedo fòrça feble. D'exemples son leis asteroïdes [[(181) Eucharis]] e [[(221) Eos]]. ** Lo tipe L es un tipe novèu. Un exemple es [[(83) Beatrix]]. ** Lo tipe S es similar au tipe S de Tholen. ** Lei tipes Sa, Sq, Sr, S e Sl son de tipes de transicion entre lo tipe S e lei tipes dau grop. * Lo grop X regropa leis asteroïdes metallics : ** Lo tipe X regropa lei tipes M, E e P de Tholen. ** Lei tipes Xe, Xc e Xk son de tipes de transicions. * Lei tipes T, D e V son identics a aquelei de la classificacion de Tholen. * Lo tipe Ld es un tipe novèu e pròche dau tipe L. D'exemples son [[(387) Aquitania]] e [[(980) Anacostia]]. * Lo tipe O es tanben un tipe novèu e menor. Un exemple es [[(3628) Boznemcová]]. == Formacion == Se supausa que la formacion de la Centura principala e deis asteroïdes es similara a l'ensems dau [[Sistèma Solar]] fins a la formacion de [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. D'efèct, la massa de la planeta giganta e sei resonàncias aurián causat l'eliminacion de 99% dei còrs de la Centura. De simulacions informaticas mòstran que la formacion deis asteroïdes pus grands que {{unitat|120|km}} se formèron durant aqueu periòde. Dos asteroïdes, [[(1) Cères|Cères]] e [[(4) Pallas|Pallas]] agantèron una talha sufisenta per aver una estructura intèrna diferenciada amb un nuclèu au mens parcialament metallic, un mantèu e una crosta<ref>Kerrod, Robin (2000). Asteroids, Comets, and Meteors. Lerner Publications Co.. ISBN 0-585-31763-1.</ref>. == Descubèrta, apelacions e exploracion == === Descubèrta === Lo premier asteroïde conegut foguèt descubèrt en [[1801]] per [[Giuseppe Piazzi]], director de l'observatòri de [[Palèrme]], durant una observacion dins la constellacion dau [[Taure (constellacion)|Taure]]. L'orbita foguèt calculada per [[Carl Friedrich Gauss]] e lei calculs placèron l'objècte novèu a una distància entre [[Mart (planeta)|Mart]] e [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Piazzi nomèt sa descubèrta [[(1) Cères|Cères]]. Puei, entre [[1802]] e [[1807]], tres autrei còrs foguèron trobats e dichs [[(2) Pallas|Pallas]], [[(3) Juno|Juno]] e [[(4) Vesta|Vesta]]. Après, lei recèrcas foguèron abandonadas fins a la descubèrta de [[(5) Astraea|Astraea]] en [[1845]] per Karl Ludwig Hencke. En julhet de [[1868]], se conoissiá cent asteroïdes, mila en novembre de [[1921]] e {{formatnum:10000}} en octòbre de [[1989]]. === Apelacions e estatuts === {| class="wikitable" style="float: right; margin-right: 0px; margin-left: 1em;" |- ! Asteroïdes || Simbòl |- | [[(1) Cères|Cères]] || [[Fichièr:Ceres symbol (fixed width).svg|24px|Old planetary symbol of Ceres]] |- | [[(2) Pallas]] || [[Fichièr:Pallas symbol (fixed width).svg|24px|Old symbol of Pallas]] |- | [[(3) Juno]] || [[Fichièr:Juno symbol (fixed width).svg|24px|Old symbol of Juno]] |- | [[(4) Vesta]] || [[Fichièr:Vesta symbol (original, fixed width).svg|24px|Old symbol of Vesta]] [[Fichièr:Vesta symbol (fixed width).svg|24px|Modern astrological symbol of Vesta]] |- | [[(5) Astraea]] || [[Fichièr:Astraea symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(6) Hebe]] || [[Fichièr:Hebe symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(7) Iris]] || [[Fichièr:Iris symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(8) Flora]] || [[Fichièr:Flora symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(9) Metis]] || [[Fichièr:Metis symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(10) Hygiea]] || [[Fichièr:Hygiea symbol (original, fixed width).svg|24px]] [[Fichièr:Hygiea symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(11) Parthenope]] || [[Fichièr:Parthenope symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(12) Victoria]] || [[Fichièr:Victoria symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(13) Egeria]] || [[Fichièr:Egeria symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(14) Irene]] || [[Fichièr:Irene symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(15) Eunomia]] || [[Fichièr:Eunomia symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(16) Psyche]] || [[Fichièr:Psyche symbol (elaborate, fixed width).svg|24px]] |- | [[(28) Bellona]] || [[Fichièr:Bellona symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(35) Leukothea]] || [[Fichièr:Leukothea symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(37) Fides]] || [[Fichièr:Fides symbol (fixed width).svg|24px]] |- | [[(2060) Quiron]] || [[Fichièr:Chiron symbol (fixed width).svg|24px]] |} Lei premiers asteroïdes foguèron considerats coma de [[planeta]]s e recebèt lo nom d'una divinitat de la [[mitologia]] grèga e un simbòl. En [[1851]], 14 asteroïdes tenguèron un simbòl. La notacion modèrna deis asteroïdes amb un sistèma de nombre foguèt creada en [[1854]] per [[Johann Franz Encke]]. En [[1867]], aquela classificacion foguèt estenduda per [[(1) Cères|Cères]] e leis autreis asteroïdes descubèrts entre [[1802]] e [[1807]]. Puei, solament quauqueis asteroïdes obtenguèron un simbòl. Lei quatre premiers asteroïdes descubèrts foguèron considerats coma de planetas fins ais annadas 1850. Puei, lo nombre important d'asteroïdes novèus mostrèt qu'aquelei còrs èran solament lei premiers elements d'una classa novèla d'objèctes dau [[Sistèma Solar]]. Fins a [[1977]], totei leis asteroïdes coneguts èran situats entre [[Mart (planeta)|Mart]] e [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Dins aquò, la descubèrta de [[(2060) Quiron]], entre [[Saturne (planeta)|Saturne]] e [[Uranus (planeta)|Uranus]], un debat acomencèt a prepaus de la natura d'aquela classa d'objèctes. Foguèt egalament lo cas per leis objèctes situats après l'orbita de [[Neptun (planeta)|Neptun]]. Ansin, lo tèrme d'''asteroïdes'' es de còps utilizat per designar aquelei còrs. Pasmens, lei còrs dau tipe de [[(2060) Quiron|Quiron]] presentan divèrsei proprietats similaras ai [[cometa]]s. Son donc pas normalament d'asteroïdes e aquela apelacion es restacada ais objèctes dau [[Sistèma Solar]] intèrne. Enfin, en [[2006]], l'asteroïde [[(1) Cères|Cères]], pus grand objècte de la Centura principala, venguèt oficialament una planeta nana dau fach de sa talha e de sa forma esferica. D'autreis asteroïdes podrián tanben venir de planetas nanas quand lor forma serà precisada. === Exploracion === L'observacion deis asteroïdes dempuei la Tèrra es relativament malaisada en causa de l'alunchament e de la talha pichona dei butas. Ansin, leis informacions e leis observacions pus detalhadas s'obtengudas amb de sondas espacialas. La premiera fòto d'un asteroïde foguèt realizada per la sonda ''[[Mariner 9]]'' en [[1971]]. Observèt lei satellits de [[Mart (planeta)|Mart]], [[Fobos (satellit)|Fobos]] e [[Deimos (satellit)|Deimos]], que son probablament d'asteroïdes capturats per la gravitat de la planeta. Lei sondas ''[[Voyager 1]]'' e ''[[Voyager 2|2]]'' capitèron de fòtos similaras amb lei satellits dei planetas gigantas coma [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. La mission ''[[Galileo (sonda espaciala)|Galileo]]'', en transit per [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]], foguèt la premiera sonda que veguèt d'asteroïdes de la Centura principala en [[1991]] e [[1993]] amb lei susvoladas de [[(951) Gaspra]] e dau sistèma de [[(243) Ida]] e de son satellit Dactyl. Puei, en [[1997]] e [[2001]], una autra mission [[Estats Units d'America|estatsunidenca]], ''[[NEAR Shoemaker]]'', orbitèt a l'entorn de [[(253) Mathilde]] puei capitèt lo premier aterratge sus un asteroïde a la superficia de [[(433) Èros]]. Un autre aterratge foguèt capitat per la sonda japonesa ''[[Hayabusa]]'' sus l'asteroïde [[(25143) Itokawa]] en setembre de 2005 e de mòstras foguèron mandadas vèrs la Tèrra. Enfin, d'autreis asteroïdes foguèron observats per de sondas en transit. Ansin, l'ensems dei missions espacialas qu'observèron d'asteroïdes de la Centura principala son : * [[Fichièr:Flag of the United States.svg|25px]] ''[[Galileo (sonda espaciala)|Galileo]]'', en transit per [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]] : susvoladas de [[(951) Gaspra]] ([[1991]]) e [[(243) Ida]] ([[1993]]). * [[Fichièr:Flag of the United States.svg|25px]] ''[[NEAR Shoemaker]]'' : orbitas a l'entorn de [[(253) Mathilde]] ([[1997]]) puei aterratge sus [[(433) Èros]] ([[2000]]-[[2001]]). * [[Fichièr:Flag of the United States.svg|25px]] ''[[Deep Space 1]]'' : susvolada de [[(9969) Braille]] ([[1999]]). * [[Fichièr:Flag of the United States.svg|25px]] ''[[Stardust]]'' : susvolada de [[(5535) Annefrank]] ([[2001]]). * [[Fichièr:Flag of Japan.svg|25px]] ''[[Hayabusa]]'' : observacions en orbita puei aterratge sus [[(25143) Itokawa]] ([[2005]]). * [[Fichièr:Flag of Europe.svg|25px]] ''[[Rosetta]]'' : susvoladas de [[(2867) Šteins]] ([[2008]]) e [[(21) Lutetia]] ([[2010]]). == Observacion == L'observacion deis asteroïdes dempuei la Tèrra es fòrça malaisada e mai lei telescòpis pus grands, coma lo [[telescòpi espacial Hubble]], veson un nombre feble de detalhs. Solament un asteroïde, [[(4) Vesta|Vesta]], es visible a l'uelh nus se lei condicions d'observacions son bònas. Ansin, la màger part deis esfòrç s'orientan vèrs la deteccion deis asteroïdes, especialament aquelei que son pròches de la Tèrra. Unei còla amb d'aparelhs automatics trabalhan donc a lor recensament. Lei principalas son <ref>''Minor Planet Discovery Sites'', 3 de decembre de [[2010]], [http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/MPDiscSites.html]</ref>: * la còla Lincoln Near-Earth Asteroid Research (LINEAR) qu'aviá descubèrt {{formatnum:118685}} asteroïdes en decembre de 2010. * la còla The Near-Earth Asteroid Tracking (NEAT). * la còla Spacewatch. * la còla Lowell Observatory Near-Earth-Object Search (LONEOS). * la còla Catalina Sky Survey (CSS). * la còla Campo Imperatore Near-Earth Objects Survey (CINEOS). * la còla Japanese Spaceguard Association. * la còla Asiago-DLR Asteroid Survey (ADAS). == Referéncias == <references/> {{SistèmaSolar}} [[Categoria:Asteroïde|*]] p8ut39i4bu83o7c2r1w014uo4wmwqtm 10 40946 2436567 2369253 2024-04-25T17:12:43Z Dijòus12 54800 Resumit automatic : contengut remplaçat per « {{Sospagina de documentacion}} == Sintaxi == * <code><nowiki>{{</nowiki>Indicacion de lenga|''ISO-1''}}</code> ». wikitext text/x-wiki {{Sospagina de documentacion}} == Sintaxi == * <code><nowiki>{{</nowiki>Indicacion de lenga|''ISO-1''}}</code> lc7urx81oi3dzogg5mkjwebt9xb9ghw 0 53993 2436524 2235317 2024-04-25T13:15:34Z Martin Macha 2111 41985 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Fichièr:Flag of the President of Malta.svg|thumb|right|100px|Bandièra del president de Malta.]] Lo president es lo [[cap d'Estat]] de [[Malta]]. La carga foguèt creada lo [[13 de decembre]] de [[1974]] quand [[Elisabeta II del Reialme Unit|Elisabeta II]] daissèt d'èsser la reina de Malta e [[Anthony Mamo]] daissèt d'èsser governador general e devenguèt lo primièr president del país. Coma los monarcas britanics, lo President de Malta es un cap d'Estat constitucional; lo poder executiu rèsta en las mans del [[Lista dels primièrs ministres de Malta|primièr ministre]]. Lo President es elegit per una Cambra de Representants ([[maltés]] ''Kamra tar-Rappreżentanti'') unicamerala. La primièra femna qu'ocupèt la carga de president foguèt [[Agatha Barbara]], anciana ministra del Trabalh. Lo president actual es [[Myriam Spiteri Debono]], dempuèi lo [[4 d'abril]] de [[2024]]. Vaquí la lista dels presidents de [[Malta]] dempuèi [[1974]]. {| class="wikitable" width="90%" |-bgcolor="cccccc" ! Nom ! Imatge ! Començament del govèrn ! Fin del govèrn |- | [[Anthony Mamo]] || [[Fichièr:Sir_Anthony_Mamo.jpg|50px]] || [[13 de decembre]] de [[1974]] || [[27 de decembre]] de [[1976]] |- | [[Anton Buttigieg]] || [[Fichièr:Dr._Anton_Buttigieg.jpg|50px]] || [[27 de decembre]] de [[1976]] || [[27 de decembre]] de [[1981]] |- | [[Albert Hyzler]] || [[Fichièr:Dr._Albert_V._Hyzler.jpg|50px]] || [[27 de decembre]] de [[1981]] || [[15 de febrièr]] de [[1982]] |- | [[Agatha Barbara]] || [[Fichièr:Ms Agatha Barbara.jpg|50px]] || [[15 de febrièr]] de [[1982]] || [[15 de febrièr]] de [[1987]] |- | [[Paul Xuereb]] || [[Fichièr:Mr Paul Xuereb.jpg|50px]] || [[15 de febrièr]] de [[1987]] || [[4 d'abril]] de [[1989]] |- | [[Ċensu Tabone]] || [[Fichièr:Dr. Censu Tabone.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[1989]] || [[4 d'abril]] de [[1994]] |- | [[Ugo Mifsud Bonnici]] || [[Fichièr:Dr_Ugo_Mifsud_Bonnici.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[1994]] || [[4 d'abril]] de [[1999]] |- | [[Guido de Marco]] || [[Fichièr:Guido de Marco 2003 crop.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[1999]] || [[4 d'abril]] de [[2004]] |- | [[Edward Fenech Adami]] || [[Fichièr:Edward Fenech Adami.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[2004]] || [[4 d'abril]] de [[2009]] |- | [[George Abela]] || [[Fichièr:George Abela.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[2009]] || [[4 d'abril]] de [[2014]] |- | [[Marie-Louise Coleiro Preca]] || [[Fichièr:Marie-Louise_Coleiro_Preca.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[2014]] || [[4 d'abril]] de [[2019]] |- | [[George Vella]] || [[Fichièr:Sebastian_Kurz_George_Vella_Federica_Mogherini_April_2017_(34279674916)_(cropped).jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[2019]] || [[4 d'abril]] de [[2024]] |- | [[Myriam Spiteri Debono]] || [[Fichièr:Myriam_spiteri_debono_smiling_at_2024.jpg|50px]] || [[4 d'abril]] de [[2024]] || uèi |} ==Vejatz tanben== * [[Lista dels primièrs ministres de Malta]] [[Categoria:President de Malta| ]] [[Categoria:Lista de caps d'Estat|Malta]] o8h79zhunn74nj1im6b7jw5mlzf3ofu 0 60948 2436603 2259263 2024-04-26T05:38:26Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica=Botanica |carta=Botanica |legenda=Flor de cocorda }} {{1000 fondamentals}} [[File:Blume mit Schmetterling und Biene 1uf.JPG|thumb]] Una '''flor''' (var. '''hlor''', '''eslor''') es l'organ reproductiu caracteristic de las plantas espermatofitas. La foncion de la flor es de produsir de [[grana]]s a travèrs de la reproduccion sexuala. Per las plantas, las granas son la generacion seguenta, e constituisson lo principal mejan per las espècias de se perpetuar e se propagar. Totes los espermatofits an de flors que produsisson de [[grana]]s, mas l'organizacion intèrna de la flor es fòrça diferenta entre los dos principals grops d'espermatofits: los [[gimnospèrmes]] e los [[angiospèrmes]]. Los gimnospèrmes pòdon aver de flors que s'amassan en [[còne]]s, o la flor pòt èsser un [[còn]] de [[fuèlha]]s fertilas. Per contra, una flor tipica d'angiospèrma se compausa de quatre tipes de fuèlhas modificadas, tant estructuralament coma fisiologicament, per produsir e protegir los gamets: [[sepal]]s, [[petal]]s, [[estamina]]s e [[carpèl]]. Aprèp la fertilitzacion, la flor dona, per transformacion d'unas de sas partidas, un [[fruch]] que conten las granas. Lo grop de las angiospèrmas, amb mai de {{formatnum:250000}} espècias, es lo linhatge evolutiu de la màger part de la flòra terrèstre existenta. La flor es la caracteristica definissent lo grop e es probablament un factor clau dins son succès evolutiu. [[imatge:Schema cycle angiosperme.JPG|left|300px|thumb|La flor dins lo cicle de reproduccion]] La flor es un objècte important pels èssers umans. A travèrs de l'istòria e de las diferentas culturas, la flor a totjorn agut una plaça dins las societats umanas, siá per sa beutat intrinseca o son simbolisme. En fach, se cultivan d'espècias per obténer de flors dempuèi mai de 5000 ans, e aquel art se transformèt en una indústria en expansion contunha: la [[floricultura]]. {{Wiktionary|flor}} {{Portal botanica}} [[Categoria:Flor|*]] 4w6zty986ht9wklkp3n7aowkia0qau3 10 64740 2436558 2420131 2024-04-25T16:35:00Z Joanoto Sant-casal 52801 Joanoto Sant-casal a desplaçat la pagina [[Modèl:Infobox Grop Etnic]] cap a [[Modèl:Infobox Grop etnic]] wikitext text/x-wiki {{Infobox General | títol-estil = {{colors genericas|cultura}}; | entèstaestil = {{colors genericas|cultura}}; | labelestil = width:45%; background:#eeeeee | imatgeestil = width:100%; | títol = <span style="float:left;">[[Fichièr:Female_icon.svg|22px|Infotaula de grop uman|link=]]</span>{{{nom|{{PAGENAME}}}}} | imatge1 = {{#if:{{{imatge|}}}|[[Fichièr:{{{imatge}}}|300x300px]]|{{#if:{{#Property:P18}}{{#Property:P1801}}|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P18 OR P1801|formatting=[[Fichièr:$1|300x300px]]|list=false}}|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P18 OR P1801|formatting=[[Fichièr:$1|300x300px]]|list=false}}}}}} |imatge-legenda1 = {{{legenda|}}} | imatge2 = {{#if:{{{bandièra|}}}|[[Fichièr:{{{bandièra}}}|bordadura|190x200px]]|{{#if:{{#Property:P41}}|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P41|formatting=[[Fichièr:$1|bordadura|190x200px]]|list=false}}|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P41|formatting=[[Fichièr:$1|bordadura|190x200px]]|list=false}}}}}} |imatge-legenda2 = {{{legenda_bandièra|}}} | label1 = Tipe | data1 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P31 OR P279| value={{{tipe|}}} }} | label2 = Populacion totala | data2 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P1082 |qualifier =P585 | value={{{popdata|}}} | list=false |formatting=table |rowformat= $0 $1 | rowsubformat1=($1)|colformat0=unitcode |colformat1=Y}} | label3 = Lenga | data3 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P2936 OR P1412 OR P103 OR P407 | value={{{lenga|}}} }} | label4 = Religion | data4 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P140 | value={{{religion|}}} }} | label5 = Part de | data5 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P361 | value={{{part_de|}}} }} | label6 = [[Eponim]] | data6 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P138 | value={{{eponim|}}} }} | label7 = Periòde | data7 = {{{periode|}}} | label8 = Grops connèxes | data8 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P466 | value={{{relacions|}}} }} | label9 = Superfícia | data9 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P2046 | value={{{superficia|}}} | formatting=unitcode }} | entèsta16 = {{#if:{{{luoc_origina|}}}{{#property:P131|from={{{item|}}}}} {{#property:P276|from={{{item|}}}}} {{#property:P17|from={{{item|}}}}} {{#property:P495|from={{{item|}}}}} | Geografia }} | label17 = Originari de | data17 = {{if empty | {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P131 OR P740 | value={{{luoc_origina|}}} }} | {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P276 }} }} | label18 = Estat | data18 = {{if empty| {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P17 | value={{{estat|}}} }} | {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P495 value={{{estat|}}} }} }} | label19 = Continent | data19 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P30 | value={{{continent|}}} }} | label30 = Començament | data30 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P580 | value={{{començament|}}} }} | label32 = Fin | data32 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P582 | value={{{fin|}}} }} | entèsta48 = {{#if:{{{regions|}}}{{{region1|}}} | Regions amb poblacions significatives}} | data49 = {{{regions|}}} |entèsta50 = {{{tablehdr|}}} |label51 = {{{region1|}}} |data51 = {{{pop1|}}}{{{ref1|}}} |label52 = {{{region2|}}} |data52 = {{{pop2|}}}{{{ref2|}}} |label53 = {{{region3|}}} |data53 = {{{pop3|}}}{{{ref3|}}} |label54 = {{{region4|}}} |data54 = {{{pop4|}}}{{{ref4|}}} |label55 = {{{region5|}}} |data55 = {{{pop5|}}}{{{ref5|}}} |label56 = {{{region6|}}} |data56 = {{{pop6|}}}{{{ref6|}}} |label57 = {{{region7|}}} |data57 = {{{pop7|}}}{{{ref7|}}} |label58 = {{{region8|}}} |data58 = {{{pop8|}}}{{{ref8|}}} |label59 = {{{region9|}}} |data59 = {{{pop9|}}}{{{ref9|}}} |label60 = {{{region10|}}} |data60 = {{{pop10|}}}{{{ref10|}}} |label61 = {{{region11|}}} |data61 = {{{pop11|}}}{{{ref11|}}} |label62 = {{{region12|}}} |data62 = {{{pop12|}}}{{{ref12|}}} |label63 = {{{region13|}}} |data63 = {{{pop13|}}}{{{ref13|}}} |label64 = {{{region14|}}} |data64 = {{{pop14|}}}{{{ref14|}}} |label65 = {{{region15|}}} |data65 = {{{pop15|}}}{{{ref15|}}} |label66 = {{{region16|}}} |data66 = {{{pop16|}}}{{{ref16|}}} |label67 = {{{region17|}}} |data67 = {{{pop17|}}}{{{ref17|}}} |label68 = {{{region18|}}} |data68 = {{{pop18|}}}{{{ref18|}}} |label69 = {{{region19|}}} |data69 = {{{pop19|}}}{{{ref19|}}} |label70 = {{{region20|}}} |data70 = {{{pop20|}}}{{{ref20|}}} |label71 = {{{region21|}}} |data71 = {{{pop21|}}}{{{ref21|}}} |label72 = {{{region22|}}} |data72 = {{{pop22|}}}{{{ref22|}}} |label73 = {{{region23|}}} |data73 = {{{pop23|}}}{{{ref23|}}} |label74 = {{{region24|}}} |data74 = {{{pop24|}}}{{{ref24|}}} |label75 = {{{region25|}}} |data75 = {{{pop25|}}}{{{ref25|}}} |label76 = {{{region26|}}} |data76 = {{{pop26|}}}{{{ref26|}}} |label77 = {{{region27|}}} |data77 = {{{pop27|}}}{{{ref27|}}} |label78 = {{{region28|}}} |data78 = {{{pop28|}}}{{{ref28|}}} |label79 = {{{region29|}}} |data79 = {{{pop29|}}}{{{ref29|}}} |label80 = {{{region30|}}} |data80 = {{{pop30|}}}{{{ref30|}}} |label81 = {{{region31|}}} |data81 = {{{pop31|}}}{{{ref31|}}} |label82 = {{{region32|}}} |data82 = {{{pop32|}}}{{{ref32|}}} | label83 = {{Infobox General/Insercion | labelestil = width:45%; background:#eeeeee | data3 = {{#if:{{#property:P242|from={{{item|}}}}}{{#property:P1846|from={{{item|}}}}} | Mapa de distribucion }} | data5 = {{#invoke:Wikidades | claim | formatting=table | list=false | property=P242 or P1846 | qualifier =P2096 |rowsubformat1=<br/>$1 | rowformat = [[Fichièr:$0|300x300px]]$1 | item={{{item|}}} | value={{{mapa|}}} }} | label6 = Precedit per | data6 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P155 | value={{{precedit|}}} }} | label7 = Seguit per | data7 = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P156 | value={{{seguit|}}} }} }} }}<noinclude> {{documentacion}}[[Categoria:Infotaulas de cultura]]</noinclude> sf9r77ze4k2d66p0qdwmjy3gpmokwjs 10 78994 2436538 2419644 2024-04-25T14:40:29Z Dijòus12 54800 /* Sintaxi */ wikitext text/x-wiki {{Sospagina de documentacion}} {{Wikidatapowered}} Aquel modèl es destinat a descriure una lenga. Utiliza en màger part las donadas de [[Wikidata]]. ==Sintaxi== <pre> {{Infobox Lenga |nom = |en occitan = |lenga = |imatge = |mapa = |imatge-legenda = |mapa-legenda = |país = |regions = |personas = |locutors = |locutors1 = |locutors2 = |tipologia = |fam1 = |fam2 = |fam3 = |fam4 = |fam5 = |fam6 = |fam7 = |fam8 = |fam9 = |fam10 = |fam11 = |fam12 = |fam13 = |fam14 = |fam15 = |escritura = |vulnerabilitat = |status = |reconegut = |minoritats = |institucion = |academia = |iso1 = |iso2 = |iso2b = |iso2t = |iso3 = |iso5 = |iso6 = |iso6p = |ethnologue = |glottolog = |linguasphere = |ascl = |linguist_list = |unesco = |ietf = |endangered = }} </pre> ==Exemples== * [[Occitan]] * [[Catalan]] * [[Anglés]] ==Sintaxi== <pre>{{Infobox Lenga | lenga = | país = | regions = | personas = | n = | tipologia = | familha = | status = | academia = | iso-1 = | iso-2 = | iso-3 = | iso-6 = | iso-6P = | grop = | mòstra = Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme | espandida = | tipe = }}</pre> ==Paramètres== * '''1''' = ''paramètre1'' – descripcion (obligatòri/opcional, per defaut ''valor'') * '''nom1param''' = ''valor1'' – descripcion (obligatòri/opcional, per defaut ''valor'') * '''iso-1''' e '''iso-2''' = Còde de lenga de cercar sus [http://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/code_list.php Còdes iso-1 e iso-2] * '''iso-3''' = Còde de lenga de cercar sus [http://www.sil.org/iso639-3/codes.asp Còdes iso-3] * '''iso-6''' e '''iso-6P''' = Còde de lenga de cercar sus [http://www.geolang.com/iso639-6/ Còdes iso-6 (lenga individuala) e iso-6P (macrolenga)] ==Exemple== {| style="border-collapse: collapse;" | valign="top" | <pre style="white-space: pre-wrap;">{{Infobox Lenga | lenga = Español (Espanhòu) | país = [[Espanha]], [[Mexic]], [[Argentina]], [[Sahara Occidentau]] e 20 autres païses (principals) | regions = [[Euròpa]], [[America]] (principals) | personas = 330 milions (1èra lenga); 420 milions (1èra e segonda lenga) | n = 2 | tipologia = {{SVO}} + {{vso min}} {{Tipologia Caen|SPN}} | familha = [[lengas indoeuropèas]] > [[lengas romanicas]] > [[iberoromanic]] > [[castelhan]] | status = [[Argentina]], [[Bolívia]], [[Chile]], [[Colómbia]], [[Còsta Rica]], [[Cuba]], [[Eqüator (país)|Eqüator]], [[Espanha]], [[Estats Units]] ([[Puerto Rico]], [[Nòu Mexic]]), [[Guatemala]], [[Guinèa Eqüatoriala]], [[Mexic]], [[Honduras]], [[Panamà]], [[Paraguai]], Lo [[Salvador]], [[Peró]], [[Republica Dominicana]], [[Sahara Occidental]], [[Uruguai]], [[Veneçuèla]], l'[[Organizacion de las Nacions Unidas]] e l'[[Union Europèa]] | academia = [[Real Academia Española|Reiala Acadèmia Espanhòla]] ''([[Real Academia Española]])'' | iso-1 = es |iso-2=spa |iso-3=spa |iso-6=spa |iso-6P=ibnc | grop = [[lengas indoeuropèas|Indoeuropèu]] | mòstra = Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme <br /><br /> '''Artículo 1'''<br /><br /> Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y, dotados como están de razón y conciencia, deben comportarse fraternalmente los unos con los otros. | espandida=I (lenga individuala)|tipe=L (lenga viva) }}</pre> | valign="top" | {{Infobox Lenga | lenga = Español (Espanhòu) | país = [[Espanha]], [[Mexic]], [[Argentina]], [[Sahara Occidentau]] e 20 autres païses (principals) | regions = [[Euròpa]], [[America]] (principals) | personas = 330 milions (1èra lenga); 420 milions (1èra e segonda lenga) | n = 2 | tipologia = {{SVO}} + {{vso min}} {{Tipologia Caen|SPN}} | familha = [[lengas indoeuropèas]] > [[lengas romanicas]] > [[iberoromanic]] > [[castelhan]] | status = [[Argentina]], [[Bolívia]], [[Chile]], [[Colómbia]], [[Còsta Rica]], [[Cuba]], [[Eqüator (país)|Eqüator]], [[Espanha]], [[Estats Units]] ([[Puerto Rico]], [[Nòu Mexic]]), [[Guatemala]], [[Guinèa Eqüatoriala]], [[Mexic]], [[Honduras]], [[Panamà]], [[Paraguai]], Lo [[Salvador]], [[Peró]], [[Republica Dominicana]], [[Sahara Occidental]], [[Uruguai]], [[Veneçuèla]], l'[[Organizacion de las Nacions Unidas]] e l'[[Union Europèa]] | academia = [[Real Academia Española|Reiala Acadèmia Espanhòla]] ''([[Real Academia Española]])'' | iso-1 = es |iso-2=spa |iso-3=spa |iso-6=spa |iso-6P=ibnc | grop = [[lengas indoeuropèas|Indoeuropèu]] | mòstra = Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme <br /><br /> '''Artículo 1'''<br /><br /> Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y, dotados como están de razón y conciencia, deben comportarse fraternalmente los unos con los otros. | espandida=I (lenga individuala)|tipe=L (lenga viva) | carta = }} |} <includeonly> <!-- Categorias pel [[Modèl:{{sub</includeonly><includeonly>st:BASEPAGENAME}}]]--> {{DEFAULTSORT:{{subst:BASEPAGENAME}}}}<!-- de remplaçar se lo nom del modèl a d'accents --> [[Categoria:Espaci Modèl<!-- RECERCATZ UNA SOSCATEGORIA APROPRIADA -->]] <!-- Interwikis pel [[Modèl:{{sub</includeonly><includeonly>st:BASEPAGENAME}}]]--> [[ca:Template:Llengua]] [[cs:Šablona:Infobox jazyk]] [[cy:Nodyn:Gwybodlen Iaith]] [[de:Vorlage:Infobox Sprache]] [[el:Πρότυπο:Πληροφορίες γλώσσας]] [[en:Template:Infobox Language]] [[eo:Ŝablono:Informkesto lingvo]] [[es:Plantilla:Idioma]] [[eu:Txantiloi:Hizkuntza infotaula]] [[fi:Malline:Kieli]] [[fr:Modèle:Langue]] [[fy:Berjocht:Taaltabel]] [[hu:Sablon:Nyelv]] [[io:Template:Linguo]] [[it:Template:lingua]] [[ja:Template:言語]] [[la:Formula:Lingua]] [[li:Sjabloon:Taal]] [[pl:Szablon:Język]] [[pt:Predefinição:Língua]] [[ru:Шаблон:Язык]] [[sl:Template:Language]] [[sv:Mall:språk]] [[th:Template:กล่องข้อมูล ภาษา]] [[tr:Şablon:Dil]] [[tt:Template:Tel]] [[vi:Tiêu bản:Tóm tắt về ngôn ngữ]] [[zh:Template:Infobox Language]] </includeonly> daw5sk1hf603cgqiyhagzy1sj4v0oss 0 80386 2436595 2378906 2024-04-26T02:39:27Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Avena | nom2 = ''Avène'' | imatge = Avène.JPG | descripcion = Lo centre ancian d'Avena. | lògo = cap | escut = Blason_ville_fr_Avène_(Hérault).svg | escais = | region = {{Occitània (Region)}} | departament = {{Erau}} | arrondiment = [[Besièrs]] (dempuèi 2017 <ref>http://www.herault.gouv.fr/Actualites/Infos/Modification-des-limites-des-3-arrondissements-du-departement-de-l-Herault</ref>) | canton = [[canton de Clarmont d'Erau|Clarmont d'Erau]] ([[Canton de Lunaç|Lunaç]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de Grand Òrb|CC de Grand Òrb]] | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | cp = 34260 | insee = 34019 | cònsol = Serge Castan | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = avenòl, avenòla | latitud = 43.7580555556 | longitud = 3.1 | alt mej = 330 | alt mini = 294 | alt maxi = 978 | km² = 62.65 |}} '''Avena'''<ref name=Achard>https://books.google.com/books?id=YL0iAQAAIAAJ&focus=searchwithinvolume&q=Av%C3%A8ne</ref><ref name="AB">http://oc-carbonne.fr/parladissa-andrieu-bernat-los-forabandits-de-val/</ref><ref>https://www.jfbrun.eu/lengadoc/lexfroc.htm</ref><ref>https://www.yumpu.com/fr/document/read/16129215/la-fara-ales-troces-causits-universite-de-provence</ref><ref>https://docplayer.fr/119511699-Recuelh-lexicografic-de-mots-occitans-e-franceses-tirats-de-textes-administratius-dels-segles-xiv-xv-xvi-xvii-xviii-airals-gardenc-e-eravenc.html</ref><ref>https://lacampanadeniana.blogspot.com/2017/</ref><ref>https://web.archive.org/web/20221004095213/https://www.aigamarina.fr/romans-et-nouvelles/31-davena-en-gardon-de-l-avene-au-gardon.html</ref> o '''Avèna'''<ref name="AB"/><ref name = gdes/><ref>https://www.oocities.org/toponimiaoccitana/34c.html</ref><ref>https://web.archive.org/web/20220709000348/https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/1040/occitans-e-economia-i-peire-fabre-un-occitan-entrepreneire</ref> (''Aveno, Abeno'' en [[grafia mistralenca]]<ref>https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0202.jpg</ref>; ''Avène'' en [[francés]]) es una [[comuna francesa|comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] situada dins lo [[departaments franceses|departament]] d'[[Erau (departament)|Erau]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Lengadòc-Rosselhon]]</small>. Lo gentilici es '''avenòl -òla'''<ref name=Achard/>. ==Geografia== Avena es situada dins los [[cantons nauts d'Erau]], dins la val nauta d'[[Òrb]] prèp lo departament d'[[Avairon]]. Lo vilatge fa partida dels tres vilatges termals d'Erau, amb [[Los Banhs de Balaruc]] e [[l'Amalon]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 34019.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Avena | nord = [[Selhas e Rocosèls]] | nord-est = | est = [[Jaucèls]] | sud-est = [[Lo Bosquet d'Òrb]] <br> [[Lunaç (Lengadòc)|Lunaç]] | sud = [[Camplong]] | sud-ouest = [[Graisseçac]] | ouest = [[Melagas]] <br /><small>([[Avairon (departament)|Avairon]])</small> | nord-ouest = [[Tauriac de Camarés]] <br /><small>([[Avairon (departament)|Avairon]])</small> }} ==Toponimia== ===Avèna=== La prononciacion es [ă'vèno] o [ă'bèno] (segon Desjardins [s'agís en realitat de G. Deslandes], Revue Internationale d'Onomastique, IX-3, p. 188 <ref name = gdes>https://www.persee.fr/doc/rio_0048-8151_1957_num_9_3_1592</ref>). Las fòrmas ancianas son : ''ecclesiam S. Martini de Avena'' en 1135, ''de Avena'' en 1153, 1178, 1216, 1247-48, ''castrum et forcia de Avena'' en 1193, ''parrochia de Lavena'' en 1214, ''castro de Avena'' en 1247-48, ''de Avena'' en 1323, 1361, ''manso de Lavenis'' en 1392, ''coseigneur d'Avena'' en 1529, ''prieur d'Avene et Rieussec'' en 1571, ''Avenes'' en 1622, ''Avenne'' en 1740-60, ''Avene'' en 1740-60, 1771, 1774-75 (mapa de Cassini)<ref name = frh>Frank R. Hamlin, ''Toponymie de l'Hérault, Dictionnaire Topographique et Étymologique'', Éditions du Beffroi e Études Héraultaises, 2000, p. 23</ref>. </br> Avena es tanben lo nom de mai d'un riu ([[Avairon (departament)|Avairon]], [[Gard (departament)|Gard]], etc) e lo jonhent del riu ''l'Avenette'' (en francés, doncas normalament Aveneta) e d'[[Òrb]] es a l'oèst del vilatge, mas aquò pròva pas, ni que lo riu se disiá ''Avena'', ni que ''Avena'' es un nom ancian d'Òrb; simplament lo nom del riu pòt venir del nom del vilatge. Empacha pas que Avena siá un idronime a l'origina. Es explicat d'un biais diferent pels especialistas. Pel nom del vilatge, [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] i vei ''Avena (villa)'', d'un nom latin d'òme ''Avenus'' (o ''Avanus'') <ref name="Albert Dauzat 1984, p. 41"/>. Los Féniés plaçan la raiç ''*ab-'' implicitament dins lo preceltic <ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 35</ref>. Segon [[Xavier Delamarre|Delamarre]], Avena seriá lo resultat de ''abenā'' <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 327 e 38</ref>. Delamarre explica ''Avena'' pel gallic; ''*ab-'' o ''*ap-'' seriá un mot indoeuropèu del genre animat, « las aigas », consideradas coma d'èssers que agissan (article ''abona, abu-''); Delamarre admet que d'unes mots de la familha d' ''abona'' pòdon èsser crosats amb de preceltic <ref>Xavier Delamarre, ''Dictionnaire de la Langue gauloise'', ed. Errance, 2na edicion, 2008, p. 29-30</ref>. </br> Segon [[Frank R. Hamlin|Hamlin]], ''Avèna'' es un idronime, benlèu de tipe « font », d'origina prelatina e format sul meteis radical que lo mot occitan ''avenc'', mas amb lo sufixe ''-enna''. Aquel tipe de nom an poscut patir de l'influéncia del paronime ''avena'' « civada »; justament Avèna es pas qu'a 10 km de [[Selhas e Rocosèls|Selhas]], vengut del latin vulgar ''siligo'' « segal »<ref name = frh/>; mas es pauc probable per aqueste ''Avèna'', pr'amor de la dubertura de la vocala tonica. *Fòrmas ancianas tiradas del diccionari topografic d'Eugène Thomas (1865) : ''Avenna'' en [[1115]]; ''Eccl. S. Martini de Avena'' en [[1135]]; ''Avene'' en [[1518]]; ''dans l’archiprêtré de Boussagues, sous le vocable de S. Martinus'' en [[1780]]; ''Avenne'' en [[1760]]<ref name="DicoTopo">https://dicotopo.cths.fr/places/P32226892</ref><ref name="Albert Dauzat 1984, p. 41">Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 41</ref>{{,}}<ref>Xavier Delamarre, ''Dictionnaire de la Langue gauloise'', ed. Errance, 2na edicion, 2008, p. 37-38</ref>.<br/> ===Rovinhac=== Rovinhac es sus la mapa de Cassini coma parròquia sucursala.</br> La prononciacion es [rubi'ɲak]. Las fòrmas ancianas son : ''ecclesiam S. Petri de Rovinacco'' en 1135, ''de Riviniaco'' en 1153, ''de Rovinaco'' en 1178, ''de Ruviniaco'' en 1216, ''de Roumhaco'' en 1323, ''de Rovinhaco'' en 1351, ''de Ruviniaco'' en 1361, ''Rovinhac'' en 1571, ''Rovigna'' en 1613, ''Rovinhac'' en 1648, ''l'eglise de Rouvignac'' en 1740-60, ''Roubignac'' en 1759, ''Roubiniac'' en 1770-72 (mapa de Cassini), ''Rouvignac'' en 1780<ref name = haml>Frank R. Hamlin, ''Toponymie de l'Hérault, Dictionnaire Topographique et Étymologique'', Éditions du Beffroi e Études Héraultaises, 2000, p. 344</ref>.</br> ''Rovinhac'' es lo nom d'una proprietat qu'aviá per mèstre ''Rubinius'' (segon d'exemples semblables fornits per Dauzat e Rostaing<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 578, a ''Rouvignies''</ref>), atestat, o ''Rubenius'' segon [[Frank R. Hamlin]]<ref name = haml/>. Rovinhac es d'origina antica, format de ''Rubinius'', atestat, o ''Rubenius'' (idem), amb lo sufixe celtic ''-*acon''. I a un autre ''Rovinhac'', dins la comuna d'[[Auton (Erau)|Auton]], tanben parròquia sucursala sus la mapa de Cassini e tanben d'autres dins lo departament; cap d'eles es pas comuna, fòrça son abandonats o redusits a una glèisa sola. Azard ? ===Truscaç=== La prononciacion es [trüs'kas]. Las fòrmas ancianas son : ''villa quae dicitur Truscads'' en 909, ''mansi illius qui dicitur Truscaz'' en 1167 (identificacion malsegura), ''Trusquas'' en 1644, ''Truscas'' en 1759, 1740-60, 1770-72 (mapa de Cassini). Segon [[Frank R. Hamlin|Hamlin]], lo nom es escur<ref>Frank R. Hamlin, ''Toponymie de l'Hérault, Dictionnaire Topographique et Étymologique'', Éditions du Beffroi e Études Héraultaises, 2000, p. 409</ref>. ==Istòria== ==Masatges e bòrias<ref>Dins aquesta seccion, los noms autentics dels masatges son pas completament assegurats; demandan d'informacions complementàrias, e eventualament de correccions.</ref>== *Bres *Sadde *Serviès *Lo Coral *La Rode Baissa *Truscas *Vinas *Sant Barthélemy *Las planas *Los banhs d'Avena *Rovinhac *Bel desert *Font bina *La mandrièra ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee=34019 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2016]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Serge Castan |Partit=divèrs esquèrra |Qualitat= retirat de quadre}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2016 |Identitat= Guy Caballé|Partit= [[PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton de [[Lunaç]]; es ara del canton de [[Clarmont d'Erau]]. ==Demografia== {{Demografia |insee=34019 |1793=1172 |1800=1187 |1806=1381 |1821=1343 |1831=1407 |1836=1438 |1841=1252 |1846=1238 |1851=1207 |1856=1256 |1861=1226 |1866=1208 |1872=1146 |1876=1084 |1881=1121 |1886=1147 |1891=976 |1896=992 |1901=951 |1906=1076 |1911=924 |1921=902 |1926=966 |1931=730 |1936=681 |1946=826 |1954=724 |1962=582 |1968=457 |1975=430 |1982=259 |1990=269 |1999=275 |2004= |2005= |2006=289 |2007= |cassini=2142 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr34|0}} la populacion èra de {{popfr34|019}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr34|019}}/62.65) round 2}}}} ab/km². ==Luòcs e monuments== *La glèisa romanica Sant Andrieu de Riusec del sègle XII *La glèisa Sant Pèire de Rovinhac (sXII) *La glèisa Sant Maria de Vinas (sXII) *La glèisa Sant Antòni de Serviès (1715) *La glèisa Sant Barthelemy (1135) *La glèisa de Truscas (sXIX) *La glèisa Sant Martin d'Avena (modèrna) *La glèisa del pont sus [[Òrb]] (sXIII) ==Personalitats ligadas amb la comuna== *Miquèl Galabru a passat la seuna enfantesa a Avena ==Veire tanben== * [[Comunas d'Erau]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas d'Erau}} [[Categoria:Comuna d'Erau]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] 3vy5imiyj6nutb58h9jfi7s9loxanqk 0 81169 2436590 2275901 2024-04-25T20:56:43Z CommonsDelinker 245 Bòt: A remplaçat [[:Imatge:Blason_brévillers.svg]] per [[:Imatge:Blason_ville_fr_Brévillers_62.svg]] ([[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · correct case + filename meeting the blazon-project's guidelin wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França |carta=fr | nom2= Brévillers | nomcomuna = Brévillers | lògo= | imatge=cap | descripcion= | escut= Blason ville fr Brévillers 62.svg | escais= | region ist = | parçan= | sitweb= | cp= 62140 | arrondiment= [[Arrondiment de Montreuil|Montreuil]] | canton= [[Canton de Hesdin|Hesdin]] | insee = 62175 | cònsol = Georgette Houwelyks | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) |alt mej= |longitud= 2.0275 |latitud= 50.347222222 | alt mini = 60 | alt maxi = 130 | km² = 3.03 }} '''Brévillers''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Pas de Calais (departament)|Pas de Calais]] e la [[regions francesas|region]] dels [[Nauts de França]]. ==Geografia== ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Brévillers]]'''Brévillers'''}} {{Image label|x=0.354740935652|y=0.563290337994|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 449 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Capelle-lès-Hesdin]] (1,5km)}}}} {{Image label|x=0.381211348056|y=0.714198789031|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 156 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Guigny]] (2,1km)}}}} {{Image label|x=0.767220956899|y=0.652149207648|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 354 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Le Quesnoy-en-Artois]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.728636545194|y=0.268884877388|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 384 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sainte-Austreberthe (Pas de Calais)|Sainte-Austreberthe]] (2,7km)}}}} {{Image label|x=0.525254667325|y=0.157433284794|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1249 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Marconnelle]] (2,9km)}}}} {{Image label|x=0.689744866698|y=0.144751362838|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|12px|Comuna amb 2409 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Hesdin]] (3,4km)}}}} {{Image label|x=0.488400382846|y=0.935862324127|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 226 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Regnauville]] (3,7km)}}}} {{Image label|x=0.810463224615|y=0.162021319988|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1155 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Marconne]] (3,9km)}}}} {{Image label|x=0.674843437647|y=0.93268599207|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 161 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Chériennes]] (3,9km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 62175 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Georgette Houwelyks|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 62175 |1793=188 |1800=184 |1806=171 |1821=162 |1831=156 |1836=164 |1841=173 |1846=156 |1851=149 |1856=143 |1861=151 |1866=140 |1872=139 |1876=135 |1881=122 |1886=113 |1891=137 |1896=145 |1901=145 |1906=129 |1911=133 |1921=135 |1926=139 |1931=137 |1936=137 |1946=139 |1954=128 |1962=105 |1968=111 |1975=131 |1982=120 |1990=119 |1999=107 |2004= |2005= |2006=122 |2007=125 |2008=140 |2009=145 |cassini=5865 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas del Pas de Calais}} [[Categoria:Comuna del Pas de Calais]] lx8q9ae68a3lcymkyyi17gqm7kh1uco 0 103638 2436628 2436380 2024-04-26T07:50:15Z 77.152.53.218 Aubinhac toponimia wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Sant Just | nom2 = ''Bellevue-la-Montagne'' | imatge = Bellevue-la-Montagne - Rue village.jpg | descripcion = Charrèira deu borg amb la gleisa en renovacion e l'ostal de comuna au fons. | lògo = | escut = | escais = | region ist = {{Velai}} {{Lengadòc}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment delh Puèi de Velai|Lo Puèi de Velai]] | canton = [[canton de Sant Pàulhan|Sant Pàulhan]] ([[Canton d'Alègre|Alègre]] davant 2015) | intercom = [[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] | insee = 43026 | sitweb = | cp = 43350 | cònsol = Michel Filère | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | latitud = 45.2216666667 | longitud = 3.82083333333 | alt mini = 600 | alt mej = | alt maxi = 1061 | km² = 32.74 |}} '''Sant Just'''{{bdtopoc|}} (''Bellevue-la-Montagne'' en [[francés]]) z-es una [[comuna francesa|comuna]] [[Velai|velaiesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Naut Léger]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]], <small>ancianament d'[[Auvèrnhe (region)|Auvèrnhe]]</small>. ==Geografia== === Comunas vesinas === <div style="position: relative; float:left; 450px; line-height:80%; width:35em;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left|Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.490|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Sant Just (Naut_Léger)]] '''Sant Just'''}} {{Image label|x=0.553013818326|y=0.230037338246|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 504 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Chomelh|Chaumelh]] <br/>(4,7 km)}}}} {{Image label|x=0.498543405061|y=0.12034161644|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 205 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Beaune-sur-Arzon]] <br/>(6,6 km)}}}} {{Image label|x=0.537408125951|y=0.894712852157|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 303 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Saint-Geneys-près-Saint-Paulien]] <br/>(6,6 km)}}}} {{Image label|x=0.871875273259|y=0.325653477926|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 502 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sent Pèire delh Champ]] <br/>(6,8 km)}}}} {{Image label|x=0.182850294578|y=0.753838536959|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 448 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Ciaus d'Alègre]] <br/>(7,1 km)}}}} {{Image label|x=0.923195603426|y=0.711005508996|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1435 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vorèi]] <br/>(7,9 km)}}}} </div>{{clear|left}} ===Perimètre delh territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Sant Just | nord = [[Chomelh|Chaumelh]] | nord-est = [[Sent Pèire delh Champ]] | est = | sud-est = [[Vorèi]] | sud = ''[[Saint-Geneys-près-Saint-Paulien]]'' | sud-ouest = [[Ciaus d'Alègre]] | ouest = [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] | nord-ouest = [[Felinas (Naut Léger)|Felinas]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''Ugo de Saint Just'', vas 1175, ''Castellum de S. Justo'', en 1222, ''Ecclesia S. Justi'', en 1252, ''Parochia S. Justi prope Allegrium'', en 1475, ''Sanct Just'', en 1507, ''S. Just-près-Chomelis'', sus la mapa de Cassini, al sègle XVIII, ''Bellevue-la-Montagne'', en 1793. Per decret deu 10 d'aost de 1896, la comuna chamgèt lo nom de ''Saint-Just-près-Chomelix'' a ''Bellevue-la-Montagne'' <ref name = "gallica.bnf.fr">https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f73.image ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 24</ref>.</br> Sant Just èra lo nom d'un evesque de [[Lion]], al sègle IV e d'un evesque d'[[La Seu d'Urgèl|Urgell]], al sègle VI <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 608</ref>{{,}}<ref>https://nominis.cef.fr/contenus/saint/8079/Saint-Just-de-Lyon.html</ref>. ===Aubinhac=== Las fòrmas ancianas son ''Albinac'' en 1252, ''Albiniac'' en 1263, ''Dal Byniac'' en 1263, ''Del Binhac'' en 1355, ''Aubunhacum'' en 1482, ''Albinhat'' en 1550, ''Aubigniat'' en 1616, ''Aubigna'' (mapa de Cassini) alh secle XVIII <ref>Augustin Chassaing, Antoine Jacotin ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 10-11 https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f59.image </ref>.</br> ''Aubinhac'' ven delh nom latin d'òme ''Albinius'', ambelh sufixe ''-acum'' <ref>Jean Arsac, ''Les noms de lieux en Velay'', ed. des Cahiers de la Haute-Loire, 2023 (reedicion), p. 130</ref>{{,}}<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 9, a ''Albinhac''</ref>. == Istòria == * En 1789, Sant Just èra de la província d'Auvèrnhe, de l'eleccion de [[Briude]], de la subdelegacion de [[La Chaa Dieu]] e delh ressòrt delh presidial de [[Riam]]. Sa gleisa parochala, [[diocèsi delh Puèi de Velai]] e archipreirat de [[Sant Pàulhan]], èra delh vocable de Sant Just; lo comandor de Montredond presentava a la cura <ref name = "gallica.bnf.fr"/>. == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 43026 |Títol= Lista delhs cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= abrial de [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Michel Filère |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= 2014 |Identitat= Jean-Claude Recipon |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Davant la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra delh [[canton d'Alègre]]; es avòra delh [[canton de Sant Pàulhan]]. == Demografia == {{Demografia |insee= 43026 |1793=1310 |1800=1133 |1806=1365 |1821=1424 |1831=1536 |1836=1651 |1841=1616 |1846=1609 |1851=1547 |1856=1415 |1861=1563 |1866=1582 |1872=1607 |1876=1653 |1881=1695 |1886=1433 |1891=1410 |1896=1720 |1901=1758 |1906=1544 |1911=1576 |1921=1370 |1926=1280 |1931=1256 |1936=1149 |1946=1054 |1954=893 |1962=775 |1968=687 |1975=580 |1982=521 |1990=487 |1999=479 |2004=504 |cassini=32766 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr43|0}} la populacion èra de {{popfr43|026}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr43|026}}/32.74) round 2}}}} ab/km². == Luòcs e monuments == <gallery> Bellevue-la-Montagne - Mairie.jpg|L'ostal de comuna Bellevue-la-Montagne - Rue village.jpg|Charrèira delh borg </gallery> {{messatge galariá}} == Personalitats ligadas amb la comuna == == Veire tanben == ==Ligams extèrnes== * [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-43026 Sent Just sobelh site de l'Insee] ==Nòtas== <references/> {{Multibendèl|Portal Velai|Portal Lengadòc}} [[Categoria:Comuna de Velai]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] [[Categoria:Comuna del Naut Léger]] {{Comunas del Naut Léger}} 4jqsjlczuvju690cu7cwkajvniu01gp 0 103655 2436606 2436511 2024-04-26T06:36:23Z 77.152.53.218 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Ciaus d'Alègre | nom2=Céaux-d'Allègre | imatge= Céaux-d'Allègre - Vue (1).jpg | descripcion= Vista delh borg | lògo= | escut= | escais= | region ist = {{Velai}} {{Lengadòc}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment delh Puèi de Velai|Lo Puèi de Velai]] | canton = [[canton de Sant Pàulhan|Sant Pàulhan]] ([[Canton d'Alègre|Alègre]] davant 2015) | intercom = [[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] | insee = 43043 | sitweb= | cp = 43270 | cònsol = Maguy Masse | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | longitud= 3.74805555556 | latitud= 45.1819444444 | alt mini = 834 | alt mej = | alt maxi = 1144 | km² = 32.41 }} '''Ciaus d'Alègre'''{{bdtopoc|}} (''Céaux-d'Allègre'' en [[francés]]) z-es una [[comuna]] [[Occitània|occitana]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Naut Léger]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]], <small>ancianament d'[[Auvèrnhe (region)|Auvèrnhe]]</small>. ==Geografia== === Comunas vesinas === <div style="position: relative; float:left; 450px; line-height:80%; width:35em;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left|Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.490|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Ciaus d'Alègre]] '''Ciaus d'Alègre'''}} {{Image label|x=0.345720107105|y=0.39523722558|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1008 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] <br/>(3,4 km)}}}} {{Image label|x=0.373882735727|y=0.260544998105|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 411 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Monlet]] <br/>(4,9 km)}}}} {{Image label|x=0.312748849097|y=0.720450148932|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 373 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vernassal]] <br/>(5,1 km)}}}} {{Image label|x=0.617970582285|y=0.830548694311|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 259 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Lissac (Naut Léger)|Lissac]] <br/>(5,8 km)}}}} {{Image label|x=0.872593083047|y=0.647473377498|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 303 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Saint-Geneys-près-Saint-Paulien]] <br/>(6,6 km)}}}} {{Image label|x=0.852971946963|y=0.259363108732|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 499 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sant Just (Naut Léger)|Sant Just]] <br/>(7,1 km)}}}} {{Image label|x=0.807840796112|y=0.80563489197|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|12px|Comuna amb 2254 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sant Pàulhan]] <br/>(7,3 km)}}}} {{Image label|x=0.162015581324|y=0.770030734607|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 152 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Fins-Sent-Genèis]] <br/>(7,6 km)}}}} </div><br clear=left> ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Ciaus d'Alègre | nord = | nord-est = [[Sant Just (Naut Léger)|Sant Just]] | est = [[Saint-Geneys-près-Saint-Paulien]] | sud-est = [[Sant Pàulhan]] | sud = [[Lissac (Naut Léger)|Lissac]] | sud-ouest = [[Vernassal]] | ouest = | nord-ouest = [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''ad Celtos'', au sègle XII [aquò seriá una latinizacion fantasiosa], ''Ecclesia de Ceus'', en 1252, ''Ecclesia de Seus'', en 1390, ''Ceaulx'', en 1401, ''Ceaux'', en 1618, ''Siaulx'', en 1561, ''Seaulx'', en 1616, ''Cyaux en Auvernhe'', en 1625, ''Oppidum Situlense'', au sègle XVII, ''Oppidum Situla'', al sègle XVIII, ''Ceaux-près-d'Alegre'', sus la mapa de Cassini (sègle XVIII) <ref name = dicto>Augustin Chassaing, Antoine Jacotin ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 50 https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f99.image </ref>. Lo nom vendriá de ''cellis'', ablatiu-locatiu plural de ''cella'', « ermitatge ». Es probablament pas un ''celsus'', « naut » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 158</ref>. Lo nom occitan es probablament ''*Ciaus'' dempueis lo sègle XVI, après un passatge per ''*Ceaus'' (1401). La vocalizacion de ''-l'' (''cellis'' > ''*Cels'' > ''Ceus'') saguèt aboriva (1252). ''Situla'' o ''situlus'' (fòrmas dels sègles XVII e XVIII), an lo sens de « ferrat, selha », en francés ''seau'', mot que sembla representat per aquela fòrma francesa deu toponime... ===Duminhac=== Aquò's un chastèl arroeinat e un vialatge. Las fòrmas ancianas son ''Duminac'' en 1259, ''Duminhac'' en 1331, ''Duminhacum'' en 1401, ''Duminiac'' alh secle XVIII (mapa de Cassini), ''Dumignac'' en 1820 <ref>Augustin Chassaing, Antoine Jacotin ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 108 https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f157.image </ref>. Segon Joan Arçac, ''Duminhac'' vendriá de ''Dûminius'', derivat delh latin ''dûmus'', nom d'escais o nom d'origina; ''dûmus'' a lo sens de « boisson, bartàs » <ref>Jean Arsac, ''Les noms de lieux en Velay'', ed. des Cahiers de la Haute-Loire, 2023 (reedicion), p. 145</ref>. Improbable. </br> Segon [[Xavier Delamarre]], ''Duminhac'' vendriá delh nom celtic d'òme (inatestat) ''*Duminius''. Cf. ''dumion'', « costet, costalàs, terme, suc ». Mas i a tanben un nom celtic d'òme ''Dumnios'', atestat. ''Dumn-'' pòt èsser una fòrma assimilada de ''Dubn-''. <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 143, 144, 296</ref>, que se seriá poscut devolopar en ''*Duminios'' per se conservar. Cf. tanben ''dubus'', ''dubis'', « negre »<ref>Xavier Delamarre, ''Dictionnaire de la Langue gauloise'', ed. Errance, 2na edicion, 2008, p. 152</ref>. ==Istòria== * En 1789, Ceu d'Alègre èra de la [[diocèsi del Puèi de Velai]], de l'archipreirat de [[Sant Pàulhan]], de la província d'Auvèrnhe, de l'eleccion de [[Briude]], de la subdelegacion de [[La Chas-Dieu]] e deu ressòrt de [[Riam]] <ref>https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f99.image ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 50</ref> ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 43043 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Maguy Masse |Partit= divèrs dreita |Qualitat= emplegada }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat=Pierre Malhomme |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Davant la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del [[canton d'Alègre]]; es avòra del [[canton de Sant Pàulhan]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 43043 |1793=1294 |1800=1307 |1806=1355 |1821=1377 |1831=1495 |1836=1515 |1841=1535 |1846=1609 |1851=1614 |1856=1440 |1861=1415 |1866=1452 |1872=1440 |1876=1600 |1881=1471 |1886=516 |1891=489 |1896=1380 |1901=1319 |1906=1318 |1911=1301 |1921=1053 |1926=1009 |1931=970 |1936=919 |1946=870 |1954=807 |1962=771 |1968=676 |1975=621 |1982=511 |1990=428 |1999=412 |cassini=7295 |senscomptesdobles=1962}} * La baissa de populacion en 1886 e 1891 es contemporanèa d'un aument d'importància comparabla a [[Fins-Sent-Genèis]]. S'agís pas d'un eschamge de territòris perqué las doás comunas se confronton pas. S'agís pas tanpauc de trabalhs per la construccion de la linha [[Sent Jòrgi d'Aurac]]-[[Lo Puèi de Velai]], achabada en 1874. * En {{popfr43|0}} la populacion èra de {{popfr43|043}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr43|043}}/32.41) round 2}}}} ab/km². ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Ligams extèrnes== * [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-43043 Ciaus sobelh site de l'Insee] ==Nòtas== <references/> {{Portal Velai}} {{Comunas de| insee = 43043 }} [[Categoria:Comuna de Velai]] [[Categoria:Comuna del Naut Léger]] 56abucf1k1tmfwzkcrv5xrsmb4ibnwx 0 103707 2436631 2436381 2024-04-26T08:30:31Z 77.152.53.218 divèrs wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Fins-Sent-Genèis | nom2=Fix-Saint-Geneys | imatge= Fix-Saint-Geneys_La_gare_vers_1910.jpg | descripcion= La gara vas 1910 | lògo= cap | escut= | escais= | region ist= {{Velai}} {{Auvèrnhe}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment deu Puèi de Velai|Lo Puèi de Velai]] | canton = [[canton de Sant Pàulhan|Sant Pàulhan]] ([[Canton d'Alègre|Alègre]] davant 2015) | intercom = [[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] | insee = 43095 | sitweb= | cp = 43320 | cònsol = Jean-François Gallien | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | longitud= 3.66833333333 | latitud= 45.1436111111 | alt mini = 951 | alt mej = | alt maxi = 1195 | km² = 7.91 }} '''Fins-Sent-Genèis'''{{bdtopoc|}} (''Fix-Saint-Geneys'' en [[francés]]) z-es una [[comuna]] de [[Velai]] e d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] delh [[Naut Léger]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]], <small>ancianament d'[[Auvèrnhe (region)|Auvèrnhe]]</small>. ==Geografia== === Comunas vesinas === <div style="position: relative; float:left; 450px; line-height:80%; width:35em;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left|Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.490|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Fins-Sent-Genèis]] '''Fins-Sent-Genèis'''}} {{Image label|x=0.759143500089|y=0.427271625558|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 373 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vernassal]] <br/>(2,7 km)}}}} {{Image label|x=0.34289453632|y=0.784087373261|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 327 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vissac e Auteirac]] <br/>(3,5 km)}}}} {{Image label|x=0.190020490195|y=0.533533827118|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 98 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Senta Gènia de Vilanòva]] <br/>(3,5 km)}}}} {{Image label|x=0.730309553208|y=0.809924205869|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 225 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vazeilles-Limandre]] <br/>(4,0 km)}}}} {{Image label|x=0.296747055124|y=0.122098200372|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 39 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Varenas de Sent Onorat]] <br/>(4,7 km)}}}} {{Image label|x=0.142417414015|y=0.23127527306|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 132 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Jax (Naut Léger)|Jacs]] <br/>(5,0 km)}}}} </div><br clear=left> ===Perimètre delh territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Fins-Sent-Genèis | nord = [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] | nord-est = | est = [[Vernassal]] | sud-est = ''[[Vazeilles-Limandre]]'' | sud = | sud-ouest = [[Vissac e Auteirac]] | ouest = [[Senta Gènia de Vilanòva]] | nord-ouest = [[Varenas de Sent Onorat]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''ecclesia... S. Juliani... in comitatu Velavensi... in vicaria Civitatis vetulae'', en latin, en 943, ''In villa quae dicitur Fimum Canis in pago Vellaico'', en latin, vas 985, ''in eodem Vellaico, in pago quem Fimes vocant, unam ecclesiam in honore S. Juliani dedicatam'', en latin, en 993, ''Ecclesia de Fix'', vas 1343, ''S. Julien-de-Fis'', en 1379, ''S. Julien-de-Fiz'', en 1401, ''Parochia S. Juliani de Finis, dioc. S. Flori'', en 1458, ''Fix-d'Auvergne'', en 1790, ''Fix-Villeneuve'', nomenclatura oficiala, en 1802 (per Fins lo Bas), ''Villa de Fis'', en 1272, ''Ecclesia S. Genezii de Fys'', en 1326, ''S. Genez-de-Fiz'', en 1401, ''Fix-de-Velai'', en 1790, ''Gineys-de-Fix'', en 1794 (per Fins lo Naut) <ref name = dicto>https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f170.image ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 121</ref>. ''Fins'' ven del latin ''finis'', « limit » que serviá per de luòcs plaçats a la fronteira de doás ciutats galas <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 281</ref>. ===Vairac=== Las fòrmas ancianas son ''Veyrac'' en 1461, ''Veyracum'' en 1474 <ref>Augustin Chassaing, Antoine Jacotin ''Dictionnaire topographique... de la Haute-Loire'', 1907, p. 294 https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f343.image</ref>.</br> ''Vairac'' ven delh nom latin d'òme ''Varius'', ambelh sufixe ''-acum'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 693, a ''Vairé'', per d'autres luòcs</ref> ==Istòria== Jos l'Ancian Regime, i aguèt doas parròquias a Fins, la una en [[Brivadés]] (Auvernhe) e l'autra en [[Velai]] (e [[Senta Gènia de Vilanòva]] èra pas parròcha). La mapa Cassini mòstra ''Fix le Haut'' e ''Fix le Bas'' en los inversant <ref>https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f170.image ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 121</ref>. La correspondéncia es doncas : * sud-oèst, Fins lo Bas, glèisa de Sent Julian, [[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], [[diocèsi de Sant Flor]], archipreirat de [[Lanjac]]; lo prior de Sant Pèire lo Monastièr delh Puèi presentava a la cura; * nòrd-èst, Fins lo Naut, glèisa de Sent Genèis, [[Velai]], [[diocèsi delh Puèi de Velai]], archipreirat de [[Sent Pàulhan]]; l'avesque delh Puèi presentava a la cura (empacha pas qu'al civil Fins lo Naut èra de la província d'Auvèrnhe, de l'eleccion de Briude, de la subdelegacion de [[La Chaa Dieu]] e delh ressòrt delh presidial de [[Riam]])<ref name = dicto/>. </br> En 1860, lo barri de Fins ''Bas'', los vilatges o chastèls de La Bastida, ''Veyrac'' (o Vairac?), ''Aubaron'', situats al sud o al sud-oèst de Fins, qu'apartenián a la comuna de Vilanòva saguèron estachats a Fins. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 43095 |Títol= Lista delhs cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Jean-François Gallien |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Jean-Paul Bérard |Partit= divèrs dreita |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Davant la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra delh [[canton d'Alègre]]; es avòra delh [[canton de Sant Pàulhan]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 43095 |1793=144 |1800=169 |1806=192 |1821=201 |1831=215 |1836=270 |1841=259 |1846=246 |1851=231 |1856=244 |1861=591 |1866=594 |1872=1163 |1876=538 |1881=532 |1886=1442 |1891=1541 |1896=525 |1901=475 |1906=472 |1911=443 |1921=393 |1926=404 |1931=401 |1936=433 |1946=377 |1954=319 |1962=304 |1968=269 |1975=229 |1982=190 |1990=173 |1999=138 |2005=150 |max=1541 |cassini=31851 |senscomptesdobles=1962}} * L'aument de populacion de 1861 s'explica per l'estachament de Fins ''Bas'', qu'aparteniá a la comuna de Senta Gènia de Vilanòva. Lo de 1886 e 1891 es contemporanèu d'una baissa d'importància comparabla a [[Ceu d'Alègre]]; s'agís pas d'un eschamge de territòris perqué las doás comunas se tòchan pas. S'agís pas tanpauc de trabalhs per la construccion de la linha [[Sent Jòrgi d'Aurac]]-[[Lo Puèi de Velai]], achabada en 1874. * En {{popfr43|0}} la populacion èra de {{popfr43|095}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr43|095}}/7.91) round 2}}}} ab/km². ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Ligams extèrnes== * [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-43095 Fins Sent Genèis sobelh site de l'Insee] ==Nòtas== <references/> {{Multibendèl|Portal Auvèrnhe|Portal Velai}} {{Comunas de| insee = 43095 }} [[Categoria:Comuna de Velai]] [[Categoria:Comuna d'Auvèrnhe]] [[Categoria:Comuna del Naut Léger]] i549fiqeak644iuvl1jx1crn3d62cpz 2436632 2436631 2024-04-26T08:31:54Z 77.152.53.218 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Fins-Sent-Genèis | nom2=Fix-Saint-Geneys | imatge= Fix-Saint-Geneys_La_gare_vers_1910.jpg | descripcion= La gara vas 1910 | lògo= cap | escut= | escais= | region ist= {{Velai}} {{Auvèrnhe}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment delh Puèi de Velai|Lo Puèi de Velai]] | canton = [[canton de Sant Pàulhan|Sant Pàulhan]] ([[Canton d'Alègre|Alègre]] davant 2015) | intercom = [[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] | insee = 43095 | sitweb= | cp = 43320 | cònsol = Jean-François Gallien | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | longitud= 3.66833333333 | latitud= 45.1436111111 | alt mini = 951 | alt mej = | alt maxi = 1195 | km² = 7.91 }} '''Fins-Sent-Genèis'''{{bdtopoc|}} (''Fix-Saint-Geneys'' en [[francés]]) z-es una [[comuna]] de [[Velai]] e d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] delh [[Naut Léger]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]], <small>ancianament d'[[Auvèrnhe (region)|Auvèrnhe]]</small>. ==Geografia== === Comunas vesinas === <div style="position: relative; float:left; 450px; line-height:80%; width:35em;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left|Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.490|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Fins-Sent-Genèis]] '''Fins-Sent-Genèis'''}} {{Image label|x=0.759143500089|y=0.427271625558|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 373 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vernassal]] <br/>(2,7 km)}}}} {{Image label|x=0.34289453632|y=0.784087373261|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 327 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vissac e Auteirac]] <br/>(3,5 km)}}}} {{Image label|x=0.190020490195|y=0.533533827118|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 98 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Senta Gènia de Vilanòva]] <br/>(3,5 km)}}}} {{Image label|x=0.730309553208|y=0.809924205869|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 225 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vazeilles-Limandre]] <br/>(4,0 km)}}}} {{Image label|x=0.296747055124|y=0.122098200372|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 39 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Varenas de Sent Onorat]] <br/>(4,7 km)}}}} {{Image label|x=0.142417414015|y=0.23127527306|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 132 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Jax (Naut Léger)|Jacs]] <br/>(5,0 km)}}}} </div><br clear=left> ===Perimètre delh territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Fins-Sent-Genèis | nord = [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] | nord-est = | est = [[Vernassal]] | sud-est = ''[[Vazeilles-Limandre]]'' | sud = | sud-ouest = [[Vissac e Auteirac]] | ouest = [[Senta Gènia de Vilanòva]] | nord-ouest = [[Varenas de Sent Onorat]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''ecclesia... S. Juliani... in comitatu Velavensi... in vicaria Civitatis vetulae'', en latin, en 943, ''In villa quae dicitur Fimum Canis in pago Vellaico'', en latin, vas 985, ''in eodem Vellaico, in pago quem Fimes vocant, unam ecclesiam in honore S. Juliani dedicatam'', en latin, en 993, ''Ecclesia de Fix'', vas 1343, ''S. Julien-de-Fis'', en 1379, ''S. Julien-de-Fiz'', en 1401, ''Parochia S. Juliani de Finis, dioc. S. Flori'', en 1458, ''Fix-d'Auvergne'', en 1790, ''Fix-Villeneuve'', nomenclatura oficiala, en 1802 (per Fins lo Bas), ''Villa de Fis'', en 1272, ''Ecclesia S. Genezii de Fys'', en 1326, ''S. Genez-de-Fiz'', en 1401, ''Fix-de-Velai'', en 1790, ''Gineys-de-Fix'', en 1794 (per Fins lo Naut) <ref name = dicto>https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f170.image ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 121</ref>. ''Fins'' ven del latin ''finis'', « limit » que serviá per de luòcs plaçats a la fronteira de doás ciutats galas <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 281</ref>. ===Vairac=== Las fòrmas ancianas son ''Veyrac'' en 1461, ''Veyracum'' en 1474 <ref>Augustin Chassaing, Antoine Jacotin ''Dictionnaire topographique... de la Haute-Loire'', 1907, p. 294 https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f343.image</ref>.</br> ''Vairac'' ven delh nom latin d'òme ''Varius'', ambelh sufixe ''-acum'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 693, a ''Vairé'', per d'autres luòcs</ref> ==Istòria== Jos l'Ancian Regime, i aguèt doas parròquias a Fins, la una en [[Brivadés]] (Auvernhe) e l'autra en [[Velai]] (e [[Senta Gènia de Vilanòva]] èra pas parròcha). La mapa Cassini mòstra ''Fix le Haut'' e ''Fix le Bas'' en los inversant <ref>https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k392965/f170.image ''Dictionnaire Topographique... de la Haute-Loire'', p. 121</ref>. La correspondéncia es doncas : * sud-oèst, Fins lo Bas, glèisa de Sent Julian, [[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], [[diocèsi de Sant Flor]], archipreirat de [[Lanjac]]; lo prior de Sant Pèire lo Monastièr delh Puèi presentava a la cura; * nòrd-èst, Fins lo Naut, glèisa de Sent Genèis, [[Velai]], [[diocèsi delh Puèi de Velai]], archipreirat de [[Sent Pàulhan]]; l'avesque delh Puèi presentava a la cura (empacha pas qu'al civil Fins lo Naut èra de la província d'Auvèrnhe, de l'eleccion de Briude, de la subdelegacion de [[La Chaa Dieu]] e delh ressòrt delh presidial de [[Riam]])<ref name = dicto/>. </br> En 1860, lo barri de Fins ''Bas'', los vilatges o chastèls de La Bastida, ''Veyrac'' (o Vairac?), ''Aubaron'', situats al sud o al sud-oèst de Fins, qu'apartenián a la comuna de Vilanòva saguèron estachats a Fins. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 43095 |Títol= Lista delhs cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Jean-François Gallien |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Jean-Paul Bérard |Partit= divèrs dreita |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Davant la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra delh [[canton d'Alègre]]; es avòra delh [[canton de Sant Pàulhan]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 43095 |1793=144 |1800=169 |1806=192 |1821=201 |1831=215 |1836=270 |1841=259 |1846=246 |1851=231 |1856=244 |1861=591 |1866=594 |1872=1163 |1876=538 |1881=532 |1886=1442 |1891=1541 |1896=525 |1901=475 |1906=472 |1911=443 |1921=393 |1926=404 |1931=401 |1936=433 |1946=377 |1954=319 |1962=304 |1968=269 |1975=229 |1982=190 |1990=173 |1999=138 |2005=150 |max=1541 |cassini=31851 |senscomptesdobles=1962}} * L'aument de populacion de 1861 s'explica per l'estachament de Fins ''Bas'', qu'aparteniá a la comuna de Senta Gènia de Vilanòva. Lo de 1886 e 1891 es contemporanèu d'una baissa d'importància comparabla a [[Ceu d'Alègre]]; s'agís pas d'un eschamge de territòris perqué las doás comunas se tòchan pas. S'agís pas tanpauc de trabalhs per la construccion de la linha [[Sent Jòrgi d'Aurac]]-[[Lo Puèi de Velai]], achabada en 1874. * En {{popfr43|0}} la populacion èra de {{popfr43|095}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr43|095}}/7.91) round 2}}}} ab/km². ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Ligams extèrnes== * [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-43095 Fins Sent Genèis sobelh site de l'Insee] ==Nòtas== <references/> {{Multibendèl|Portal Auvèrnhe|Portal Velai}} {{Comunas de| insee = 43095 }} [[Categoria:Comuna de Velai]] [[Categoria:Comuna d'Auvèrnhe]] [[Categoria:Comuna del Naut Léger]] fqhmcjnivgvexhljlng4jev1c7xvy9c 0 113259 2436599 2429971 2024-04-26T05:30:19Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 wikitext text/x-wiki {{Taxobox debuta | vegetal | ''Prunus armeniaca'' | Abricot.jpg | los albricòts, fruches de l'albricotièr}} {{Taxobox | sosrègne | Tracheobionta}} {{Taxobox | division | Magnoliophyta}} {{Taxobox | classa | Magnoliopsida}} {{Taxobox | sosclassa | Rosidae}} {{Taxobox | òrdre | Rosales }} {{Taxobox | familha | Rosacée}} {{Taxobox | sosfamilha | Prunoideae }} {{Taxobox | genre | Prunus}} {{Taxobox taxon | vegetal | espècia | Prunus armeniaca | [[Carl von Linné|L.]], [[1753]] }} {{Taxobox | òrdre | Rosales}} {{Taxobox | familha | Rosaceae}} {{Taxobox | sosfamilha | Prunoideae }} {{Taxobox fin}} L’'''albricotièr''' (var. '''albricotèr''', '''albricotèir''', '''aubricotier'''; ''Prunus armeniaca'') es un [[arbre fruchièr]] del genre ''[[Prunus]]'' de la familha dels ''[[Rosaceae]]'', cultivada per son [[fruch]], l'[[albricòt]]. == Sinonims == * ''Amygdalus armeniaca'' (L.) Dumort. [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''armeniaca''] * ''Armeniaca ansu'' (Maxim.) Kostina [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''ansu''] * ''Armeniaca vulgaris'' Lam. [= ''Prunus armeniaca'' var. ''armeniaca''] * ''Prunus ansu'' (Maxim.) Kom. [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''ansu''] == Origina == L'albricòt e lo [[persec]] son los dos fruches de clòsc del genre ''Prunus'' originaris de China. Los albricotièrs salvatges butan dins la serrada dels Tian Shan, d'[[Asia Centrala]] ([[Quirguizstan]] e [[Xinjiang]] en [[Republica Populara de China|China]]) e dins divèrsas regions de China (Gansu, Hebei, Henan, Jiangsu, Liaoning, Nei Mongol, Ningxia, Qinghai, Shaanxi, Shandong, Shanxi, Sichuan) e en [[Corèa]] e al [[Japon]]<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20120501095724/http://www.efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=2 Flora of China] [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200010636 Armeniaca vulgaris]]}}</ref>. L'abricotièr es cultivat en China dempuèi 2000 ans<ref>{{zh}}Food Plantas de China, Shiu-ying Hu, ed: The Chinese University Press (HK), 2005</ref>. A causa d'aquela cultura anciana sus de vastas zonas a l'oèst e al nòrd del territòri chinés, es dificil de determinar sa distribucion d'origina exacta, perque se pòt pas saber quinas son las formas vertadièrament salvatjas. Pasmens los darrièrs estudis de l'estructura genetica de las populacions permet a Yuan e d'autres<ref>Population Genetic Structure in Apricot (Prunus armeniaca L.) Cultivars Revealed by Fluorescent-AFLP Markers in Southern Xinjiang, China, Zhaohe Yuan, Xuesen Chen, Tianming He, Jianrong Feng, Tao Feng, Chunyu Zhang, in Journal of Genetics and Genomics, 2007</ref> (2007), d'afirmar que lo centre de diversitat de l'albricotièr se tròba en [[Xinjiang]]. Las fonts genetics i son fòrça. L'introduccion de l'albricotièr dins l'[[Orient Mejan]] se faguèt per [[Iran]] e [[Armenia]], vèrs lo sègle I AbC<ref>id:zo Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley; Daniel Zohary, Maria Hopf; Oxford University Press, USA; 2001</ref>. Los Grècs puèi los Romans coneguèron de l'albricotièr a aquela epòca. Desconegut del temps de [[Teofrast]] (-372, -288), foguèt al sègle I que tròba de mencions d'aquel fruch dins los tèxtes: lo mètge grèc [[Dioscorid]] lo nomena ''Mailon armeniacon'' « poma d'Armenia » e [[Plini lo Vièlh]] fa una mencion escura a une varietat portant lo nom de ''praecocium'' (precòç). La denominacion en latin scientific de ''armeniaca'' foguèt utilizada pel primièr còp pel naturalista soís [[Gaspard Bauhin]] (1560-1624) (dins ''Pinax Theatri Botanici''). La cresença de l'origina armènia foguèt adobada per [[Carl von Linné]] que bategèt l'espècia ''Prunus armeniaca'' (1753). Aquela error contunhèt en Occident fins al sègle XX. Segon De Candolle (Origina 1882), seriá lo botanista [[Joseph Decaisne]] (1807-1882) que lo primièr auriá sopçonat l'origina chinesa de l'arbre. Al començament de nòstra èra, qualques centenats d'ans aprèp son arribada en Armenia, la cultura de l'albricotièr èra plan establida en Siria, Turquia, Grècia e Itàlia<ref> id=zo</ref>. Foguèt introduch en Espanha pels [[Moros]] aprèp 714. Mai tard segon GILLES Frédéric<ref>{{fr}}ETUDE DES DETERMINANTS GENETIQUES DE CARACTERES D’INTÉRÊT AGRONOMIQUE CHEZ L'ABRICOTIER; GILLES Frédéric; École Pratique des Hautes Études; 2003</ref>l'albricotièr d'un costat arribèt en Provença pel Rosselhon benlèu abans lo sègle XV e d'un autre costat arribèt traversèt los Alps e s'escampant per la val de Léger alara que lo [[Rei Rainier]] (1409-1480), eritièr del Reialme de Nàpols, lo menèt dins sa region natala vèrs 1560{{exp|1460?}}. <br /> Los descendents dels albricotièrs de la val de Léger, cultivats en Vauclusa e la val de Ròse, presentan las caracteristicas del ''phylum'' europèu: una amètla doça, l'autofertilitat e una flaca exigéncia per l'empèut. Los descendents de la populacion d'albricots del Rosselhon possedisson eles las caracteristicas del ''phylum'' Nòrd-african: una amètla amara, l'autosterilitat e de fòrças exigéncias per l'empèut<ref>{{fr}}Narbonne et son histoire; HERBEZ., F, GIRAULT DE SAINT-FARGEAU.A., JOANNE. P., VATTIER D’AMBROYSE. V.; Editions du bastion; 1995</ref>. == Descripcion == L'albricotièr es una espècia vigorosa: pòt aténher mai de 6 mètres de naut en situacion naturala favorabla. A tendéncia a aver una fòrta vegetacion. Lo tronc es cobèrt d'una rusca cruissinenta brun-negre. La portadura pòt èsser quilhada o penjada. Se multiplica par [[empèut]]. Se caracteriza per une florison precòça; çò que lo fa sensible a las geladas de prima. Las [[fuèlha]]s, altèrnas, sessilas son de forma elliptica [[cordiforma]], amb d'[[estipul]]s, de bòrd dentelhat. Las [[flor]]s, pro grandas, blanchas o rosencas, apareisson abans las fuèlhas. An 25 etaminas. Lo [[fruch]] de forma globulosa es una [[drupa]] comestibla de [[pèl]] velosada, de color jauna iranjada. La popa mòla a maduritat. Los clòcs, qu'aderís pas a la popa, contenon una amètla doça o amara segon la varietat. == Desvolopament == L'albricotièr a une creissença policiclica. Lo [[borron]] situat just en dejós prend lo relais e una novèla unitat de creissença (UC) se constituís. Una a quatre UC son produchas cada an segon lo clima, la varietat e la carga de l'arbre. === Florison === [[Fichièr:Plants in Donetsk 15.JPG|thumb|Flors d'albricotièrs]] Los borrons florals son situats a costat o a la plaça dels borrons vegetatius, contenon en general qu'una sola [[flor]]. L'induccion florala se realiza pendent l'an precedent la [[florison]]. Comença en junh e contunha fins a la fin de l'estiu. La diferenciacion del [[meristèma]] s'efectua pendent l'estiu e continua fins a la prima seguenta. Se pòt fa sonque se las sèrvas glucidicas atengan un nivèl. L'induccion florala es favorizada per una superfícia foliara importanta, una [[fotosintèsi]] activa, una creissença moderada e una abséncia de fruches per qualques varietats. Es perque una carga excessiva en fruch provocarà una mendre carga de l'arbre l'an que ven. Los borrons florals dintran en [[dormença]] pendent l'estiu. Se las temperaturas d'ivèrn son tròp bassas, las pèças floralas son necrosadas. === Pollinizacion === La majoritat de las varietats tradicionalas es [[autofertil]] fa que la preséncia d'abelhas es pas indispensabla. Mas actualament, fòrça varietats d'origina americana esterilas foguèron introduchas e demandan la preséncia d'una varietat pollinizatritz adaptada. == Agronomia == === Lo sòl === L'albricotier es tolerant sus la natura del sòl. Pasmens, ama pas las [[argilas]] prigondas e las tèrras fredas e umidas ([[asfixia]] de las racinas). Suporta de sòls a dòsi elevada de [[calcari]] actiu. S'adapta tanben a de tèrras peirosas mai preferís las tèrras leugièras, caudas e permeablas de pH vesin de 0. === Lo clima === L'albricotier es un arbre de clima continental suportant de temperaturas ivernalas de {{unitat|–20|°C}}. Crenh los cambis termics precòces (risc de destruccion dels organs florals e la creissença de la sensibilitat als fongis). La quantitat d'aiga disponibla per l'arbre a une incidéncia dirècta sus la creissença de la vegetacion qu'indutz atal la possibilitat e la qualitat de la culhida e sus la preparacion de la futura produccion. La consomacion aumenta de contunh fins a junh, s'estabiliza puèi demenís a la fin de sason. La fasa critica de sensibilitat a la [[secada]] se situariá entre lo començament del durciment del clòsc (mitan de mai) e la culhida. Un asagatge tròp important pòt favorizar lo [[calibre]] dels albricòts al detriment del gost, de la fermetat, e de la presentacion (aument de la fragilitat, problèmas d’esclatament…). == Cultura == L’albricotièr es una espècia de [[clima]] caud, que prospèra plan jol [[clima mediterranèu]], pasmens es rustic fins al nòrd de [[França]]. Resistís a de temperaturas anant fins a {{unitat|-30|°C}} mas es fòça sensible als freds de prima. === Multiplicacion === [[Fichièr:Apricot seeds.jpg|thumb|Los clòscs d’albricòts pòdon èsser semenats just aprèp lor culhida en terren leugièrament umid. German al començament de la prima que ven.]] * [[Semenason]] pels [[pòrta empèut]]s e qualques varietats ancianas se reproduson pro semblant * [[Empèut]] sus abricotièr o [[perseguièr]] fin d'agost, sus [[ameltièr]] o [[prunièr]] fin julhet === Poda === Es destinada a assegurar un bon equilibri entre la creissença vegetativa e la [[fructificacion]]. Los objectius son: * de constituir una estructura de las brancas fòrta. * d’assegurar una mesa en fruch progressiva e regulara, de bèl aspècte e de bon calibre. * de permetre un bon desvolopament de las ramas. === Esclariment === L'operacion consistís a suprimir una partida dels fruches sus de rams en subrecarga per limitar lo fenomèn d'alternança, d'obtenir de fruches de bon calibre e un bon equilibri de l'arbre. En suprissent los fruches tròp pròches, aumentam lor aeracion, los fruches son alara mens sensibles a l’[[oïdium]], a las atacas de [[forficul]]s que cèrcan los luòcs escurs e subretot als fongis [[patogèns]] que provòcan de poiriments sus l’arbre e de malautiás de conservacion. === Malautiás === Las tres principalas malautiás de l’albricotièr son degudas a de virus, a de micoplasmas e a de bacterias. * L’Enrolament clorotic de l’albricotièr es una malautiá de [[fitoplasme]]. L’agent patogèn se multiplica dins los tubes criblats que va obturar s'es present en quantitat, condusent a la mòrt de l’arbre. * La [[Sharka]] es causada pel Plum Pox Virus. Los damatges causats son variables, pòdon anar de la simpla pèrda dins la culhida a una importanta deformacion dels fruches que se pòdon pas vendre. Pòt se transmetre pendent l'[[empèut]] per las aisinas, o per de vectors coma lo pesolh verd del perseguièr ([[Myzus persicae]]). * Los damatges causats per la « [[Bacteriòsi]] » son lo resultat de doas malautiás, lo cranc bacterian [[Pseudomonas syringae]] e [[Pseudomonas mors prunorum]] e las tacas bacterianas causadas per Xanthomonas campestris pv. pruni. Se traduson per d'atacas estivalas suls rams e suls fruches enebissent la creissença de la planta e damatjant la qualitat de produccion. === Noisibles === * Anarsia lineatella : Son las canilhas que provòcan mai de damatges. Escavan de galariás dins los joves brots d’albricotièr que penjan e secan daissant pèrdre de gotetas de goma. Pòdon tanben penetrar dins los fruches. * Forficula auricularia L. : Las forficulas provòcan subretot de damatges suls fruches. Manjan l’epidèrma dels albricòts. Los traucs son una pòrta de dintrada pels fongis responsables de las malautiás de conservacion (Monilia, Alternaria). Fugisson la lutz cercant tot element que dona l'escuritat e mantenon l'umiditat. * Hyalopterus pruni e Mysus persicae: Las fissadas dels pesolhs provòcan un crespament de las fuèlhas jos que s’aparan; los fruches se desvolopan mal pòdon secar e tombar. == Utilizacion == [[File:Abricot sec.jpg|thumb|Albricòt sèc]] L’albricotièr es cultivat subretot pel fruch, mai rarament per la fusta. Son amètla es tanben consomida dins qualques païses. Lo fruch se pòt consomir frecs mas la sason es corta e la sèrva fòrça corta. Es tanben transformat (en còca, confitura, en siròp) o secat. De son clòsc, se fa de licors coma lo [[Noyau de Poissy]] o l’[[amaretto]]. Es tanben un arbre d’ornament per sa florison de prima. == Principalas varietats == {{...}} == Produccion == === Dins lo monde === La produccion mondiala d'albricòts èra de prèp de {{unitat|2600000|t}} en 2004. Un tèrç d'aquela produccion ven d'Euròpa e un tèrç ven de l'Orient Mejan. Turquia es lo primièr productor mondial amb 16% del volum total. La majoritat d'aquela culhida es destinada al secatge, mercat qu'aquel país n'a un quasimonopòli. Venon apuèi Iran, Itàlia e França. === En Euròpa === * En Espanha, se fa sobretot dins las zonas de Valéncia et de Múrcia, pasmens s'existís una pichona produccion en Aragon e dins lo centre. Valéncia es una zona de produccion precòça que los produchs son majoritariament destinats al mercat del fresc e a l’exportacion. Los accidents climatics, de problèmas sanitaris e lo flac taus de renovacion del vergièr fan que la zona es en declin. * En Grècia, la produccion d’albricòts es puslèu concentrada en Creta, Tessalia e Peloponès. Los vergièrs son tradicionals es plan adaptada al mercat del fresc. * La produccion italiana d’albricòts se situa subretot al Sud, en Campània, en Basilicata e en Calàbria. Dins lo Nòrd i a tanben une produccion tradicionala en Emília-Romanha. === En França === Es dins lo Gard, e subretot dins la val de Ròse, que lo potencial de produccion es uèi mai important. == Referéncias == <references/> == Vejatz tanben == * [[Albricòt]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}http://www.lemondedujardin.com/boutique/fiche_produit.cfm?ref=abricotier&code_lg=lg_fr&type=40&num=131 [[Categoria:Arbre fruchièr‎]] piyyt8wljyf8zwftlwqr8l1ov2cikvz 2436600 2436599 2024-04-26T05:31:16Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 wikitext text/x-wiki {{Taxobox debuta | vegetal | ''Prunus armeniaca'' | Abricot.jpg | los albricòts, fruches de l'albricotièr}} {{Taxobox | sosrègne | Tracheobionta}} {{Taxobox | division | Magnoliophyta}} {{Taxobox | classa | Magnoliopsida}} {{Taxobox | sosclassa | Rosidae}} {{Taxobox | òrdre | Rosales }} {{Taxobox | familha | Rosacée}} {{Taxobox | sosfamilha | Prunoideae }} {{Taxobox | genre | Prunus}} {{Taxobox taxon | vegetal | espècia | Prunus armeniaca | [[Carl von Linné|L.]], [[1753]] }} {{Taxobox | òrdre | Rosales}} {{Taxobox | familha | Rosaceae}} {{Taxobox | sosfamilha | Prunoideae }} {{Taxobox fin}} L’'''albricotièr''' (var. '''-èr''', '''-èir''', '''-ier'''; ''Prunus armeniaca'') es un [[arbre fruchièr]] del genre ''[[Prunus]]'' de la familha dels ''[[Rosaceae]]'', cultivada per son [[fruch]], l'[[albricòt]]. == Sinonims == * ''Amygdalus armeniaca'' (L.) Dumort. [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''armeniaca''] * ''Armeniaca ansu'' (Maxim.) Kostina [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''ansu''] * ''Armeniaca vulgaris'' Lam. [= ''Prunus armeniaca'' var. ''armeniaca''] * ''Prunus ansu'' (Maxim.) Kom. [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''ansu''] == Origina == L'albricòt e lo [[persec]] son los dos fruches de clòsc del genre ''Prunus'' originaris de China. Los albricotièrs salvatges butan dins la serrada dels Tian Shan, d'[[Asia Centrala]] ([[Quirguizstan]] e [[Xinjiang]] en [[Republica Populara de China|China]]) e dins divèrsas regions de China (Gansu, Hebei, Henan, Jiangsu, Liaoning, Nei Mongol, Ningxia, Qinghai, Shaanxi, Shandong, Shanxi, Sichuan) e en [[Corèa]] e al [[Japon]]<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20120501095724/http://www.efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=2 Flora of China] [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200010636 Armeniaca vulgaris]]}}</ref>. L'abricotièr es cultivat en China dempuèi 2000 ans<ref>{{zh}}Food Plantas de China, Shiu-ying Hu, ed: The Chinese University Press (HK), 2005</ref>. A causa d'aquela cultura anciana sus de vastas zonas a l'oèst e al nòrd del territòri chinés, es dificil de determinar sa distribucion d'origina exacta, perque se pòt pas saber quinas son las formas vertadièrament salvatjas. Pasmens los darrièrs estudis de l'estructura genetica de las populacions permet a Yuan e d'autres<ref>Population Genetic Structure in Apricot (Prunus armeniaca L.) Cultivars Revealed by Fluorescent-AFLP Markers in Southern Xinjiang, China, Zhaohe Yuan, Xuesen Chen, Tianming He, Jianrong Feng, Tao Feng, Chunyu Zhang, in Journal of Genetics and Genomics, 2007</ref> (2007), d'afirmar que lo centre de diversitat de l'albricotièr se tròba en [[Xinjiang]]. Las fonts genetics i son fòrça. L'introduccion de l'albricotièr dins l'[[Orient Mejan]] se faguèt per [[Iran]] e [[Armenia]], vèrs lo sègle I AbC<ref>id:zo Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley; Daniel Zohary, Maria Hopf; Oxford University Press, USA; 2001</ref>. Los Grècs puèi los Romans coneguèron de l'albricotièr a aquela epòca. Desconegut del temps de [[Teofrast]] (-372, -288), foguèt al sègle I que tròba de mencions d'aquel fruch dins los tèxtes: lo mètge grèc [[Dioscorid]] lo nomena ''Mailon armeniacon'' « poma d'Armenia » e [[Plini lo Vièlh]] fa una mencion escura a une varietat portant lo nom de ''praecocium'' (precòç). La denominacion en latin scientific de ''armeniaca'' foguèt utilizada pel primièr còp pel naturalista soís [[Gaspard Bauhin]] (1560-1624) (dins ''Pinax Theatri Botanici''). La cresença de l'origina armènia foguèt adobada per [[Carl von Linné]] que bategèt l'espècia ''Prunus armeniaca'' (1753). Aquela error contunhèt en Occident fins al sègle XX. Segon De Candolle (Origina 1882), seriá lo botanista [[Joseph Decaisne]] (1807-1882) que lo primièr auriá sopçonat l'origina chinesa de l'arbre. Al començament de nòstra èra, qualques centenats d'ans aprèp son arribada en Armenia, la cultura de l'albricotièr èra plan establida en Siria, Turquia, Grècia e Itàlia<ref> id=zo</ref>. Foguèt introduch en Espanha pels [[Moros]] aprèp 714. Mai tard segon GILLES Frédéric<ref>{{fr}}ETUDE DES DETERMINANTS GENETIQUES DE CARACTERES D’INTÉRÊT AGRONOMIQUE CHEZ L'ABRICOTIER; GILLES Frédéric; École Pratique des Hautes Études; 2003</ref>l'albricotièr d'un costat arribèt en Provença pel Rosselhon benlèu abans lo sègle XV e d'un autre costat arribèt traversèt los Alps e s'escampant per la val de Léger alara que lo [[Rei Rainier]] (1409-1480), eritièr del Reialme de Nàpols, lo menèt dins sa region natala vèrs 1560{{exp|1460?}}. <br /> Los descendents dels albricotièrs de la val de Léger, cultivats en Vauclusa e la val de Ròse, presentan las caracteristicas del ''phylum'' europèu: una amètla doça, l'autofertilitat e una flaca exigéncia per l'empèut. Los descendents de la populacion d'albricots del Rosselhon possedisson eles las caracteristicas del ''phylum'' Nòrd-african: una amètla amara, l'autosterilitat e de fòrças exigéncias per l'empèut<ref>{{fr}}Narbonne et son histoire; HERBEZ., F, GIRAULT DE SAINT-FARGEAU.A., JOANNE. P., VATTIER D’AMBROYSE. V.; Editions du bastion; 1995</ref>. == Descripcion == L'albricotièr es una espècia vigorosa: pòt aténher mai de 6 mètres de naut en situacion naturala favorabla. A tendéncia a aver una fòrta vegetacion. Lo tronc es cobèrt d'una rusca cruissinenta brun-negre. La portadura pòt èsser quilhada o penjada. Se multiplica par [[empèut]]. Se caracteriza per une florison precòça; çò que lo fa sensible a las geladas de prima. Las [[fuèlha]]s, altèrnas, sessilas son de forma elliptica [[cordiforma]], amb d'[[estipul]]s, de bòrd dentelhat. Las [[flor]]s, pro grandas, blanchas o rosencas, apareisson abans las fuèlhas. An 25 etaminas. Lo [[fruch]] de forma globulosa es una [[drupa]] comestibla de [[pèl]] velosada, de color jauna iranjada. La popa mòla a maduritat. Los clòcs, qu'aderís pas a la popa, contenon una amètla doça o amara segon la varietat. == Desvolopament == L'albricotièr a une creissença policiclica. Lo [[borron]] situat just en dejós prend lo relais e una novèla unitat de creissença (UC) se constituís. Una a quatre UC son produchas cada an segon lo clima, la varietat e la carga de l'arbre. === Florison === [[Fichièr:Plants in Donetsk 15.JPG|thumb|Flors d'albricotièrs]] Los borrons florals son situats a costat o a la plaça dels borrons vegetatius, contenon en general qu'una sola [[flor]]. L'induccion florala se realiza pendent l'an precedent la [[florison]]. Comença en junh e contunha fins a la fin de l'estiu. La diferenciacion del [[meristèma]] s'efectua pendent l'estiu e continua fins a la prima seguenta. Se pòt fa sonque se las sèrvas glucidicas atengan un nivèl. L'induccion florala es favorizada per una superfícia foliara importanta, una [[fotosintèsi]] activa, una creissença moderada e una abséncia de fruches per qualques varietats. Es perque una carga excessiva en fruch provocarà una mendre carga de l'arbre l'an que ven. Los borrons florals dintran en [[dormença]] pendent l'estiu. Se las temperaturas d'ivèrn son tròp bassas, las pèças floralas son necrosadas. === Pollinizacion === La majoritat de las varietats tradicionalas es [[autofertil]] fa que la preséncia d'abelhas es pas indispensabla. Mas actualament, fòrça varietats d'origina americana esterilas foguèron introduchas e demandan la preséncia d'una varietat pollinizatritz adaptada. == Agronomia == === Lo sòl === L'albricotier es tolerant sus la natura del sòl. Pasmens, ama pas las [[argilas]] prigondas e las tèrras fredas e umidas ([[asfixia]] de las racinas). Suporta de sòls a dòsi elevada de [[calcari]] actiu. S'adapta tanben a de tèrras peirosas mai preferís las tèrras leugièras, caudas e permeablas de pH vesin de 0. === Lo clima === L'albricotier es un arbre de clima continental suportant de temperaturas ivernalas de {{unitat|–20|°C}}. Crenh los cambis termics precòces (risc de destruccion dels organs florals e la creissença de la sensibilitat als fongis). La quantitat d'aiga disponibla per l'arbre a une incidéncia dirècta sus la creissença de la vegetacion qu'indutz atal la possibilitat e la qualitat de la culhida e sus la preparacion de la futura produccion. La consomacion aumenta de contunh fins a junh, s'estabiliza puèi demenís a la fin de sason. La fasa critica de sensibilitat a la [[secada]] se situariá entre lo començament del durciment del clòsc (mitan de mai) e la culhida. Un asagatge tròp important pòt favorizar lo [[calibre]] dels albricòts al detriment del gost, de la fermetat, e de la presentacion (aument de la fragilitat, problèmas d’esclatament…). == Cultura == L’albricotièr es una espècia de [[clima]] caud, que prospèra plan jol [[clima mediterranèu]], pasmens es rustic fins al nòrd de [[França]]. Resistís a de temperaturas anant fins a {{unitat|-30|°C}} mas es fòça sensible als freds de prima. === Multiplicacion === [[Fichièr:Apricot seeds.jpg|thumb|Los clòscs d’albricòts pòdon èsser semenats just aprèp lor culhida en terren leugièrament umid. German al començament de la prima que ven.]] * [[Semenason]] pels [[pòrta empèut]]s e qualques varietats ancianas se reproduson pro semblant * [[Empèut]] sus abricotièr o [[perseguièr]] fin d'agost, sus [[ameltièr]] o [[prunièr]] fin julhet === Poda === Es destinada a assegurar un bon equilibri entre la creissença vegetativa e la [[fructificacion]]. Los objectius son: * de constituir una estructura de las brancas fòrta. * d’assegurar una mesa en fruch progressiva e regulara, de bèl aspècte e de bon calibre. * de permetre un bon desvolopament de las ramas. === Esclariment === L'operacion consistís a suprimir una partida dels fruches sus de rams en subrecarga per limitar lo fenomèn d'alternança, d'obtenir de fruches de bon calibre e un bon equilibri de l'arbre. En suprissent los fruches tròp pròches, aumentam lor aeracion, los fruches son alara mens sensibles a l’[[oïdium]], a las atacas de [[forficul]]s que cèrcan los luòcs escurs e subretot als fongis [[patogèns]] que provòcan de poiriments sus l’arbre e de malautiás de conservacion. === Malautiás === Las tres principalas malautiás de l’albricotièr son degudas a de virus, a de micoplasmas e a de bacterias. * L’Enrolament clorotic de l’albricotièr es una malautiá de [[fitoplasme]]. L’agent patogèn se multiplica dins los tubes criblats que va obturar s'es present en quantitat, condusent a la mòrt de l’arbre. * La [[Sharka]] es causada pel Plum Pox Virus. Los damatges causats son variables, pòdon anar de la simpla pèrda dins la culhida a una importanta deformacion dels fruches que se pòdon pas vendre. Pòt se transmetre pendent l'[[empèut]] per las aisinas, o per de vectors coma lo pesolh verd del perseguièr ([[Myzus persicae]]). * Los damatges causats per la « [[Bacteriòsi]] » son lo resultat de doas malautiás, lo cranc bacterian [[Pseudomonas syringae]] e [[Pseudomonas mors prunorum]] e las tacas bacterianas causadas per Xanthomonas campestris pv. pruni. Se traduson per d'atacas estivalas suls rams e suls fruches enebissent la creissença de la planta e damatjant la qualitat de produccion. === Noisibles === * Anarsia lineatella : Son las canilhas que provòcan mai de damatges. Escavan de galariás dins los joves brots d’albricotièr que penjan e secan daissant pèrdre de gotetas de goma. Pòdon tanben penetrar dins los fruches. * Forficula auricularia L. : Las forficulas provòcan subretot de damatges suls fruches. Manjan l’epidèrma dels albricòts. Los traucs son una pòrta de dintrada pels fongis responsables de las malautiás de conservacion (Monilia, Alternaria). Fugisson la lutz cercant tot element que dona l'escuritat e mantenon l'umiditat. * Hyalopterus pruni e Mysus persicae: Las fissadas dels pesolhs provòcan un crespament de las fuèlhas jos que s’aparan; los fruches se desvolopan mal pòdon secar e tombar. == Utilizacion == [[File:Abricot sec.jpg|thumb|Albricòt sèc]] L’albricotièr es cultivat subretot pel fruch, mai rarament per la fusta. Son amètla es tanben consomida dins qualques païses. Lo fruch se pòt consomir frecs mas la sason es corta e la sèrva fòrça corta. Es tanben transformat (en còca, confitura, en siròp) o secat. De son clòsc, se fa de licors coma lo [[Noyau de Poissy]] o l’[[amaretto]]. Es tanben un arbre d’ornament per sa florison de prima. == Principalas varietats == {{...}} == Produccion == === Dins lo monde === La produccion mondiala d'albricòts èra de prèp de {{unitat|2600000|t}} en 2004. Un tèrç d'aquela produccion ven d'Euròpa e un tèrç ven de l'Orient Mejan. Turquia es lo primièr productor mondial amb 16% del volum total. La majoritat d'aquela culhida es destinada al secatge, mercat qu'aquel país n'a un quasimonopòli. Venon apuèi Iran, Itàlia e França. === En Euròpa === * En Espanha, se fa sobretot dins las zonas de Valéncia et de Múrcia, pasmens s'existís una pichona produccion en Aragon e dins lo centre. Valéncia es una zona de produccion precòça que los produchs son majoritariament destinats al mercat del fresc e a l’exportacion. Los accidents climatics, de problèmas sanitaris e lo flac taus de renovacion del vergièr fan que la zona es en declin. * En Grècia, la produccion d’albricòts es puslèu concentrada en Creta, Tessalia e Peloponès. Los vergièrs son tradicionals es plan adaptada al mercat del fresc. * La produccion italiana d’albricòts se situa subretot al Sud, en Campània, en Basilicata e en Calàbria. Dins lo Nòrd i a tanben une produccion tradicionala en Emília-Romanha. === En França === Es dins lo Gard, e subretot dins la val de Ròse, que lo potencial de produccion es uèi mai important. == Referéncias == <references/> == Vejatz tanben == * [[Albricòt]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}http://www.lemondedujardin.com/boutique/fiche_produit.cfm?ref=abricotier&code_lg=lg_fr&type=40&num=131 [[Categoria:Arbre fruchièr‎]] fd0fvtsgkt73lrd9l07na8eugm3qelp 2436602 2436600 2024-04-26T05:33:18Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 wikitext text/x-wiki {{Taxobox debuta | vegetal | ''Prunus armeniaca'' | Abricot.jpg | los albricòts, fruches de l'albricotièr}} {{Taxobox | sosrègne | Tracheobionta}} {{Taxobox | division | Magnoliophyta}} {{Taxobox | classa | Magnoliopsida}} {{Taxobox | sosclassa | Rosidae}} {{Taxobox | òrdre | Rosales }} {{Taxobox | familha | Rosacée}} {{Taxobox | sosfamilha | Prunoideae }} {{Taxobox | genre | Prunus}} {{Taxobox taxon | vegetal | espècia | Prunus armeniaca | [[Carl von Linné|L.]], [[1753]] }} {{Taxobox | òrdre | Rosales}} {{Taxobox | familha | Rosaceae}} {{Taxobox | sosfamilha | Prunoideae }} {{Taxobox fin}} L’'''albricotièr''' (var '''-èir''', '''-èr''', '''-ier'''; ''Prunus armeniaca'') es un [[arbre fruchièr]] del genre ''[[Prunus]]'' de la familha dels ''[[Rosaceae]]'', cultivada per son [[fruch]], l'[[albricòt]]. == Sinonims == * ''Amygdalus armeniaca'' (L.) Dumort. [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''armeniaca''] * ''Armeniaca ansu'' (Maxim.) Kostina [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''ansu''] * ''Armeniaca vulgaris'' Lam. [= ''Prunus armeniaca'' var. ''armeniaca''] * ''Prunus ansu'' (Maxim.) Kom. [≡ ''Prunus armeniaca'' var. ''ansu''] == Origina == L'albricòt e lo [[persec]] son los dos fruches de clòsc del genre ''Prunus'' originaris de China. Los albricotièrs salvatges butan dins la serrada dels Tian Shan, d'[[Asia Centrala]] ([[Quirguizstan]] e [[Xinjiang]] en [[Republica Populara de China|China]]) e dins divèrsas regions de China (Gansu, Hebei, Henan, Jiangsu, Liaoning, Nei Mongol, Ningxia, Qinghai, Shaanxi, Shandong, Shanxi, Sichuan) e en [[Corèa]] e al [[Japon]]<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20120501095724/http://www.efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=2 Flora of China] [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200010636 Armeniaca vulgaris]]}}</ref>. L'abricotièr es cultivat en China dempuèi 2000 ans<ref>{{zh}}Food Plantas de China, Shiu-ying Hu, ed: The Chinese University Press (HK), 2005</ref>. A causa d'aquela cultura anciana sus de vastas zonas a l'oèst e al nòrd del territòri chinés, es dificil de determinar sa distribucion d'origina exacta, perque se pòt pas saber quinas son las formas vertadièrament salvatjas. Pasmens los darrièrs estudis de l'estructura genetica de las populacions permet a Yuan e d'autres<ref>Population Genetic Structure in Apricot (Prunus armeniaca L.) Cultivars Revealed by Fluorescent-AFLP Markers in Southern Xinjiang, China, Zhaohe Yuan, Xuesen Chen, Tianming He, Jianrong Feng, Tao Feng, Chunyu Zhang, in Journal of Genetics and Genomics, 2007</ref> (2007), d'afirmar que lo centre de diversitat de l'albricotièr se tròba en [[Xinjiang]]. Las fonts genetics i son fòrça. L'introduccion de l'albricotièr dins l'[[Orient Mejan]] se faguèt per [[Iran]] e [[Armenia]], vèrs lo sègle I AbC<ref>id:zo Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley; Daniel Zohary, Maria Hopf; Oxford University Press, USA; 2001</ref>. Los Grècs puèi los Romans coneguèron de l'albricotièr a aquela epòca. Desconegut del temps de [[Teofrast]] (-372, -288), foguèt al sègle I que tròba de mencions d'aquel fruch dins los tèxtes: lo mètge grèc [[Dioscorid]] lo nomena ''Mailon armeniacon'' « poma d'Armenia » e [[Plini lo Vièlh]] fa una mencion escura a une varietat portant lo nom de ''praecocium'' (precòç). La denominacion en latin scientific de ''armeniaca'' foguèt utilizada pel primièr còp pel naturalista soís [[Gaspard Bauhin]] (1560-1624) (dins ''Pinax Theatri Botanici''). La cresença de l'origina armènia foguèt adobada per [[Carl von Linné]] que bategèt l'espècia ''Prunus armeniaca'' (1753). Aquela error contunhèt en Occident fins al sègle XX. Segon De Candolle (Origina 1882), seriá lo botanista [[Joseph Decaisne]] (1807-1882) que lo primièr auriá sopçonat l'origina chinesa de l'arbre. Al començament de nòstra èra, qualques centenats d'ans aprèp son arribada en Armenia, la cultura de l'albricotièr èra plan establida en Siria, Turquia, Grècia e Itàlia<ref> id=zo</ref>. Foguèt introduch en Espanha pels [[Moros]] aprèp 714. Mai tard segon GILLES Frédéric<ref>{{fr}}ETUDE DES DETERMINANTS GENETIQUES DE CARACTERES D’INTÉRÊT AGRONOMIQUE CHEZ L'ABRICOTIER; GILLES Frédéric; École Pratique des Hautes Études; 2003</ref>l'albricotièr d'un costat arribèt en Provença pel Rosselhon benlèu abans lo sègle XV e d'un autre costat arribèt traversèt los Alps e s'escampant per la val de Léger alara que lo [[Rei Rainier]] (1409-1480), eritièr del Reialme de Nàpols, lo menèt dins sa region natala vèrs 1560{{exp|1460?}}. <br /> Los descendents dels albricotièrs de la val de Léger, cultivats en Vauclusa e la val de Ròse, presentan las caracteristicas del ''phylum'' europèu: una amètla doça, l'autofertilitat e una flaca exigéncia per l'empèut. Los descendents de la populacion d'albricots del Rosselhon possedisson eles las caracteristicas del ''phylum'' Nòrd-african: una amètla amara, l'autosterilitat e de fòrças exigéncias per l'empèut<ref>{{fr}}Narbonne et son histoire; HERBEZ., F, GIRAULT DE SAINT-FARGEAU.A., JOANNE. P., VATTIER D’AMBROYSE. V.; Editions du bastion; 1995</ref>. == Descripcion == L'albricotièr es una espècia vigorosa: pòt aténher mai de 6 mètres de naut en situacion naturala favorabla. A tendéncia a aver una fòrta vegetacion. Lo tronc es cobèrt d'una rusca cruissinenta brun-negre. La portadura pòt èsser quilhada o penjada. Se multiplica par [[empèut]]. Se caracteriza per une florison precòça; çò que lo fa sensible a las geladas de prima. Las [[fuèlha]]s, altèrnas, sessilas son de forma elliptica [[cordiforma]], amb d'[[estipul]]s, de bòrd dentelhat. Las [[flor]]s, pro grandas, blanchas o rosencas, apareisson abans las fuèlhas. An 25 etaminas. Lo [[fruch]] de forma globulosa es una [[drupa]] comestibla de [[pèl]] velosada, de color jauna iranjada. La popa mòla a maduritat. Los clòcs, qu'aderís pas a la popa, contenon una amètla doça o amara segon la varietat. == Desvolopament == L'albricotièr a une creissença policiclica. Lo [[borron]] situat just en dejós prend lo relais e una novèla unitat de creissença (UC) se constituís. Una a quatre UC son produchas cada an segon lo clima, la varietat e la carga de l'arbre. === Florison === [[Fichièr:Plants in Donetsk 15.JPG|thumb|Flors d'albricotièrs]] Los borrons florals son situats a costat o a la plaça dels borrons vegetatius, contenon en general qu'una sola [[flor]]. L'induccion florala se realiza pendent l'an precedent la [[florison]]. Comença en junh e contunha fins a la fin de l'estiu. La diferenciacion del [[meristèma]] s'efectua pendent l'estiu e continua fins a la prima seguenta. Se pòt fa sonque se las sèrvas glucidicas atengan un nivèl. L'induccion florala es favorizada per una superfícia foliara importanta, una [[fotosintèsi]] activa, una creissença moderada e una abséncia de fruches per qualques varietats. Es perque una carga excessiva en fruch provocarà una mendre carga de l'arbre l'an que ven. Los borrons florals dintran en [[dormença]] pendent l'estiu. Se las temperaturas d'ivèrn son tròp bassas, las pèças floralas son necrosadas. === Pollinizacion === La majoritat de las varietats tradicionalas es [[autofertil]] fa que la preséncia d'abelhas es pas indispensabla. Mas actualament, fòrça varietats d'origina americana esterilas foguèron introduchas e demandan la preséncia d'una varietat pollinizatritz adaptada. == Agronomia == === Lo sòl === L'albricotier es tolerant sus la natura del sòl. Pasmens, ama pas las [[argilas]] prigondas e las tèrras fredas e umidas ([[asfixia]] de las racinas). Suporta de sòls a dòsi elevada de [[calcari]] actiu. S'adapta tanben a de tèrras peirosas mai preferís las tèrras leugièras, caudas e permeablas de pH vesin de 0. === Lo clima === L'albricotier es un arbre de clima continental suportant de temperaturas ivernalas de {{unitat|–20|°C}}. Crenh los cambis termics precòces (risc de destruccion dels organs florals e la creissença de la sensibilitat als fongis). La quantitat d'aiga disponibla per l'arbre a une incidéncia dirècta sus la creissença de la vegetacion qu'indutz atal la possibilitat e la qualitat de la culhida e sus la preparacion de la futura produccion. La consomacion aumenta de contunh fins a junh, s'estabiliza puèi demenís a la fin de sason. La fasa critica de sensibilitat a la [[secada]] se situariá entre lo començament del durciment del clòsc (mitan de mai) e la culhida. Un asagatge tròp important pòt favorizar lo [[calibre]] dels albricòts al detriment del gost, de la fermetat, e de la presentacion (aument de la fragilitat, problèmas d’esclatament…). == Cultura == L’albricotièr es una espècia de [[clima]] caud, que prospèra plan jol [[clima mediterranèu]], pasmens es rustic fins al nòrd de [[França]]. Resistís a de temperaturas anant fins a {{unitat|-30|°C}} mas es fòça sensible als freds de prima. === Multiplicacion === [[Fichièr:Apricot seeds.jpg|thumb|Los clòscs d’albricòts pòdon èsser semenats just aprèp lor culhida en terren leugièrament umid. German al començament de la prima que ven.]] * [[Semenason]] pels [[pòrta empèut]]s e qualques varietats ancianas se reproduson pro semblant * [[Empèut]] sus abricotièr o [[perseguièr]] fin d'agost, sus [[ameltièr]] o [[prunièr]] fin julhet === Poda === Es destinada a assegurar un bon equilibri entre la creissença vegetativa e la [[fructificacion]]. Los objectius son: * de constituir una estructura de las brancas fòrta. * d’assegurar una mesa en fruch progressiva e regulara, de bèl aspècte e de bon calibre. * de permetre un bon desvolopament de las ramas. === Esclariment === L'operacion consistís a suprimir una partida dels fruches sus de rams en subrecarga per limitar lo fenomèn d'alternança, d'obtenir de fruches de bon calibre e un bon equilibri de l'arbre. En suprissent los fruches tròp pròches, aumentam lor aeracion, los fruches son alara mens sensibles a l’[[oïdium]], a las atacas de [[forficul]]s que cèrcan los luòcs escurs e subretot als fongis [[patogèns]] que provòcan de poiriments sus l’arbre e de malautiás de conservacion. === Malautiás === Las tres principalas malautiás de l’albricotièr son degudas a de virus, a de micoplasmas e a de bacterias. * L’Enrolament clorotic de l’albricotièr es una malautiá de [[fitoplasme]]. L’agent patogèn se multiplica dins los tubes criblats que va obturar s'es present en quantitat, condusent a la mòrt de l’arbre. * La [[Sharka]] es causada pel Plum Pox Virus. Los damatges causats son variables, pòdon anar de la simpla pèrda dins la culhida a una importanta deformacion dels fruches que se pòdon pas vendre. Pòt se transmetre pendent l'[[empèut]] per las aisinas, o per de vectors coma lo pesolh verd del perseguièr ([[Myzus persicae]]). * Los damatges causats per la « [[Bacteriòsi]] » son lo resultat de doas malautiás, lo cranc bacterian [[Pseudomonas syringae]] e [[Pseudomonas mors prunorum]] e las tacas bacterianas causadas per Xanthomonas campestris pv. pruni. Se traduson per d'atacas estivalas suls rams e suls fruches enebissent la creissença de la planta e damatjant la qualitat de produccion. === Noisibles === * Anarsia lineatella : Son las canilhas que provòcan mai de damatges. Escavan de galariás dins los joves brots d’albricotièr que penjan e secan daissant pèrdre de gotetas de goma. Pòdon tanben penetrar dins los fruches. * Forficula auricularia L. : Las forficulas provòcan subretot de damatges suls fruches. Manjan l’epidèrma dels albricòts. Los traucs son una pòrta de dintrada pels fongis responsables de las malautiás de conservacion (Monilia, Alternaria). Fugisson la lutz cercant tot element que dona l'escuritat e mantenon l'umiditat. * Hyalopterus pruni e Mysus persicae: Las fissadas dels pesolhs provòcan un crespament de las fuèlhas jos que s’aparan; los fruches se desvolopan mal pòdon secar e tombar. == Utilizacion == [[File:Abricot sec.jpg|thumb|Albricòt sèc]] L’albricotièr es cultivat subretot pel fruch, mai rarament per la fusta. Son amètla es tanben consomida dins qualques païses. Lo fruch se pòt consomir frecs mas la sason es corta e la sèrva fòrça corta. Es tanben transformat (en còca, confitura, en siròp) o secat. De son clòsc, se fa de licors coma lo [[Noyau de Poissy]] o l’[[amaretto]]. Es tanben un arbre d’ornament per sa florison de prima. == Principalas varietats == {{...}} == Produccion == === Dins lo monde === La produccion mondiala d'albricòts èra de prèp de {{unitat|2600000|t}} en 2004. Un tèrç d'aquela produccion ven d'Euròpa e un tèrç ven de l'Orient Mejan. Turquia es lo primièr productor mondial amb 16% del volum total. La majoritat d'aquela culhida es destinada al secatge, mercat qu'aquel país n'a un quasimonopòli. Venon apuèi Iran, Itàlia e França. === En Euròpa === * En Espanha, se fa sobretot dins las zonas de Valéncia et de Múrcia, pasmens s'existís una pichona produccion en Aragon e dins lo centre. Valéncia es una zona de produccion precòça que los produchs son majoritariament destinats al mercat del fresc e a l’exportacion. Los accidents climatics, de problèmas sanitaris e lo flac taus de renovacion del vergièr fan que la zona es en declin. * En Grècia, la produccion d’albricòts es puslèu concentrada en Creta, Tessalia e Peloponès. Los vergièrs son tradicionals es plan adaptada al mercat del fresc. * La produccion italiana d’albricòts se situa subretot al Sud, en Campània, en Basilicata e en Calàbria. Dins lo Nòrd i a tanben une produccion tradicionala en Emília-Romanha. === En França === Es dins lo Gard, e subretot dins la val de Ròse, que lo potencial de produccion es uèi mai important. == Referéncias == <references/> == Vejatz tanben == * [[Albricòt]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}http://www.lemondedujardin.com/boutique/fiche_produit.cfm?ref=abricotier&code_lg=lg_fr&type=40&num=131 [[Categoria:Arbre fruchièr‎]] kyf8irs4wv7ama6u580apvn14os4b6z 0 113271 2436579 2426736 2024-04-25T18:22:42Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Nicola Sirkis Bordèu Gasconha Occitània 4 de junh de 2022.jpg|right|200px|thumb|'''Indochine''' en [[Occitània]], en concèrt a [[Bordèu]] ([[Gasconha]]) lo 4 de junh de 2022]] '''Indochine''' es un grop de rock francés, eissit dau corrent [[new wave]], format en 1981. A conegut una fama relativament importanta dins leis annadas 1980, puèi dins leis annadas 2000 e encar encuei en [[França]] mai tanben dins lo rèste d’Euròpa e au Peró, ambé lei titols coma ''L’Aventurier'', ''3ème Sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''J'ai demandé à la lune'',<ref>https://web.archive.org/web/20220717173747/https://www.nrj.fr/artistes/indochine/actus/indochine-tout-ce-qu-il-faut-savoir-sur-le-hit-j-ai-demande-a-la-lune-71344396</ref> ''Tes yeux noirs'' e ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Canary_Bay Canary Bay]''. Es actualament compausat de cinq personas, [[Nicola Sirkis|Nicola Sirkis]] (cantaire), ''Boris Jardel'' (guitarra), ''Oli de Sat'' (guitarra), ''Marc Éliard'' (baissa) e ''Ludwig Dahlb'' (bateria). Dins las annadas 1980, èra compausat de [[Nicola Sirkis]] e de son fraire besson ''Stéphane'' (que defuntèt en 1999), de ''Dominique Nicolas'' (compositor, [[guitarra]]) e de ''Dimitri Bodiansky'' ([[saxofòn]]). En 1983, '''Indochine''' recebèt lo ''[[Bus d'Acier]]'', lo Grand prèmi del [[Musica Rock|rock]] francés. En 1990, d'unes an vist una parodia d''''Indochine''' dins la sceneta culte dels [[Les Inconnus|Inconnus]] ''Isabelle a les yeux bleus''. Pasmens, quitament s'èra una sceneta benlèu en partida inspirada d''''Indochine''', s'agissiá mai especificament d'una parodia de [[Partenaire Particulier]]. De notar qu'en 1992, lo cantaire [[Nicola Sirkis]] a tanben sortit ''Dans la lune...'', un album solo de represas, album adobat per lo grop pop [[francés]] [[Édith Fambuena (cantaira francesa)|Les Valentins]]. De son costat, [[Dominique Nicolas]], lo guitarrista del grop entre 1981 e 1994 el a sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat en amont per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' al mes de novembre de 2014. '''Indochine''' collaborèt ambe mantuns artistas coma per exemple [[Mickey 3D|Mickaël Furnon]] (''J'ai demandé à la lune'' e ''La vie est belle''), [[Jean-Louis Murat]] (''Un singe en hiver'' e ''Karma Girls'') etc. [[File:Indochine_2009.JPG|thumb|Indochine canta "Des Fleurs pour Salinger" sus l'empont a [[Tors]] en 2009]] ==Discografia== * 1982: ''L'aventurier'' * 1983: ''Le Péril jaune'' * 1985: ''3'' * 1987: ''7000 Danses'' * 1990: ''Le Baiser'' * 1993: ''Un jour dans notre vie'' * 1996: ''Wax'' * 1999: ''Dancetaria'' * 2002: ''Paradize'' * 2005: ''Alice et June'' * 2009: ''La République des meteors'' * 2013: ''Black city parade'' * 2017: ''13'' ==Cançons mai conegudas== * ''L'aventurier'' (1982) * ''Miss Paramount'' (1983) * ''Canary Bay'' (1985) * ''3ème sexe'' (1985, reeditat en 2020 ambe [[Christine and the Queens]]) * ''3 nuits par semaine'' (1985) * ''Tes yeux noirs'' (1986) * ''À l'assaut (des ombres sur l'O)'' (1986) * ''Les Tzars'' (1987) * ''Le baiser'' (1990) * ''Des fleurs pour Salinger'' (1990) * ''Punishment park'' (1991) * ''J'ai demandé à la lune'' (2002) * ''Le grand secret'' (2003, ambe [[Melissa Auf der Marr]]) * ''Marilyn'' (2003) * ''Electrastar'' (2003) * ''Alice & June'' (2005) * ''Little Dolls'' (2008) * ''You Spin Me Round (Like a record)'' (2009, represa de [[Dead or Alive]]) * ''Le lac'' (2009) * ''Un ange à ma table'' (2010, ambe Suzanne Combo) * ''Memoria'' (2012) * ''College Boy'' (2013) * ''Traffic Girl'' (2014) * ''La vie est belle'' (2017) * ''Un été français'' (2018) * ''Station 13'' (2018) * ''Song for a dream'' (2018) * ''Karma Girls'' (2019) * ''Nos célébrations'' (2020) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de musica francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1990]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2000]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2010]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2020]] [[Categoria:New wave]] 18d1e6cz81js8rsrnw1vno5atsqwnhz 2436580 2436579 2024-04-25T18:26:23Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Nicola Sirkis Bordèu Gasconha Occitània 4 de junh de 2022.jpg|right|200px|thumb|'''Indochine''' en [[Occitània]], en concèrt a [[Bordèu]] ([[Gasconha]]) lo 4 de junh de 2022]] '''Indochine''' es un grop de rock francés, eissit dau corrent [[new wave]], format en 1981. A conegut una fama relativament importanta dins leis annadas 1980, puèi dins leis annadas 2000 e encar encuei en [[França]] mai tanben dins lo rèste d’Euròpa e au Peró, ambé lei titols coma ''L’Aventurier'', ''3ème Sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''J'ai demandé à la lune'',<ref>https://web.archive.org/web/20220717173747/https://www.nrj.fr/artistes/indochine/actus/indochine-tout-ce-qu-il-faut-savoir-sur-le-hit-j-ai-demande-a-la-lune-71344396</ref> ''Tes yeux noirs'' e ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Canary_Bay Canary Bay]''. Es actualament compausat de cinq personas, [[Nicola Sirkis|Nicola Sirkis]] (cantaire), ''Boris Jardel'' (guitarra), ''Oli de Sat'' (guitarra), ''Marc Éliard'' (baissa) e ''Ludwig Dahlb'' (bateria). Dins las annadas 1980, èra compausat de [[Nicola Sirkis]] e de son fraire besson ''Stéphane'' (que defuntèt en 1999), de [[Dominique Nicolas]] (compositor, [[guitarra]]) e de ''Dimitri Bodiansky'' ([[saxofòn]]). En 1983, '''Indochine''' recebèt lo ''[[Bus d'Acier]]'', lo Grand prèmi del [[Musica Rock|rock]] francés. En 1990, d'unes an vist una parodia d''''Indochine''' dins la sceneta culte dels [[Les Inconnus|Inconnus]] ''Isabelle a les yeux bleus''. Pasmens, quitament s'èra una sceneta benlèu en partida inspirada d''''Indochine''', s'agissiá mai especificament d'una parodia de [[Partenaire Particulier]]. De notar qu'en 1992, lo cantaire [[Nicola Sirkis]] a tanben sortit ''Dans la lune...'', un album solo de represas, album adobat per lo grop pop [[francés]] [[Édith Fambuena (cantaira francesa)|Les Valentins]]. De son costat, [[Dominique Nicolas]], lo guitarrista del grop entre 1981 e 1994 el a sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat en amont per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' al mes de novembre de 2014. '''Indochine''' collaborèt ambe mantuns artistas coma per exemple [[Mickey 3D|Mickaël Furnon]] (''J'ai demandé à la lune'' e ''La vie est belle''), [[Jean-Louis Murat]] (''Un singe en hiver'' e ''Karma Girls'') etc. [[File:Indochine_2009.JPG|thumb|Indochine canta "Des Fleurs pour Salinger" sus l'empont a [[Tors]] en 2009]] ==Discografia== * 1982: ''L'aventurier'' * 1983: ''Le Péril jaune'' * 1985: ''3'' * 1987: ''7000 Danses'' * 1990: ''Le Baiser'' * 1993: ''Un jour dans notre vie'' * 1996: ''Wax'' * 1999: ''Dancetaria'' * 2002: ''Paradize'' * 2005: ''Alice et June'' * 2009: ''La République des meteors'' * 2013: ''Black city parade'' * 2017: ''13'' ==Cançons mai conegudas== * ''L'aventurier'' (1982) * ''Miss Paramount'' (1983) * ''Canary Bay'' (1985) * ''3ème sexe'' (1985, reeditat en 2020 ambe [[Christine and the Queens]]) * ''3 nuits par semaine'' (1985) * ''Tes yeux noirs'' (1986) * ''À l'assaut (des ombres sur l'O)'' (1986) * ''Les Tzars'' (1987) * ''Le baiser'' (1990) * ''Des fleurs pour Salinger'' (1990) * ''Punishment park'' (1991) * ''J'ai demandé à la lune'' (2002) * ''Le grand secret'' (2003, ambe [[Melissa Auf der Marr]]) * ''Marilyn'' (2003) * ''Electrastar'' (2003) * ''Alice & June'' (2005) * ''Little Dolls'' (2008) * ''You Spin Me Round (Like a record)'' (2009, represa de [[Dead or Alive]]) * ''Le lac'' (2009) * ''Un ange à ma table'' (2010, ambe Suzanne Combo) * ''Memoria'' (2012) * ''College Boy'' (2013) * ''Traffic Girl'' (2014) * ''La vie est belle'' (2017) * ''Un été français'' (2018) * ''Station 13'' (2018) * ''Song for a dream'' (2018) * ''Karma Girls'' (2019) * ''Nos célébrations'' (2020) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de musica francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1990]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2000]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2010]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2020]] [[Categoria:New wave]] 9zahsnyetz0r0iw8lktdsgjw1v11i8t 2436596 2436580 2024-04-26T04:38:12Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Nicola Sirkis Bordèu Gasconha Occitània 4 de junh de 2022.jpg|right|200px|thumb|'''Indochine''' en [[Occitània]], en concèrt a [[Bordèu]] ([[Gasconha]]) lo 4 de junh de 2022]] '''Indochine''' es un grop de rock francés, eissit dau corrent [[new wave]], format en 1981. A conegut una fama relativament importanta dins leis annadas 1980, puèi dins leis annadas 2000 e encar encuei en [[França]] mai tanben dins lo rèste d’Euròpa e au Peró, ambé lei titols coma ''L’Aventurier'', ''3ème Sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''J'ai demandé à la lune'',<ref>https://web.archive.org/web/20220717173747/https://www.nrj.fr/artistes/indochine/actus/indochine-tout-ce-qu-il-faut-savoir-sur-le-hit-j-ai-demande-a-la-lune-71344396</ref> ''Tes yeux noirs'' e ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Canary_Bay Canary Bay]''. Es actualament compausat de cinq personas, [[Nicola Sirkis|Nicola Sirkis]] (cantaire), ''Boris Jardel'' (guitarra), ''Oli de Sat'' (guitarra), ''Marc Éliard'' (baissa) e ''Ludwig Dahlb'' (bateria). Dins las annadas 1980, èra compausat de [[Nicola Sirkis]] e de son fraire besson ''Stéphane'' (que defuntèt en 1999), de [[Dominique Nicolas]] (compositor, [[guitarra]]) e de ''Dimitri Bodiansky'' ([[saxofòn]]). En 1983, '''Indochine''' recebèt lo ''[[Bus d'Acier]]'', lo Grand prèmi del [[Musica Rock|rock]] francés. En 1990, d'unes an vist una parodia d''''Indochine''' dins la sceneta culte dels [[Les Inconnus|Inconnus]] ''Isabelle a les yeux bleus''. Pasmens, quitament s'èra una sceneta benlèu en partida inspirada d''''Indochine''', s'agissiá mai especificament d'una parodia de [[Partenaire Particulier]]. De notar qu'en 1992, lo cantaire [[Nicola Sirkis]] a tanben sortit ''Dans la lune...'', un album sòlo de represas, album adobat per lo grop pop [[francés]] [[Édith Fambuena (cantaira francesa)|Les Valentins]]. De son costat, [[Dominique Nicolas]], lo guitarrista del grop entre 1981 e 1994 el a sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat en amont per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' al mes de novembre de 2014. '''Indochine''' collaborèt ambe mantuns artistas coma per exemple [[Mickey 3D|Mickaël Furnon]] (''J'ai demandé à la lune'' e ''La vie est belle''), [[Jean-Louis Murat]] (''Un singe en hiver'' e ''Karma Girls'') etc. [[File:Indochine_2009.JPG|thumb|Indochine canta "Des Fleurs pour Salinger" sus l'empont a [[Tors]] en 2009]] ==Discografia== * 1982: ''L'aventurier'' * 1983: ''Le Péril jaune'' * 1985: ''3'' * 1987: ''7000 Danses'' * 1990: ''Le Baiser'' * 1993: ''Un jour dans notre vie'' * 1996: ''Wax'' * 1999: ''Dancetaria'' * 2002: ''Paradize'' * 2005: ''Alice et June'' * 2009: ''La République des meteors'' * 2013: ''Black city parade'' * 2017: ''13'' ==Cançons mai conegudas== * ''L'aventurier'' (1982) * ''Miss Paramount'' (1983) * ''Canary Bay'' (1985) * ''3ème sexe'' (1985, reeditat en 2020 ambe [[Christine and the Queens]]) * ''3 nuits par semaine'' (1985) * ''Tes yeux noirs'' (1986) * ''À l'assaut (des ombres sur l'O)'' (1986) * ''Les Tzars'' (1987) * ''Le baiser'' (1990) * ''Des fleurs pour Salinger'' (1990) * ''Punishment park'' (1991) * ''J'ai demandé à la lune'' (2002) * ''Le grand secret'' (2003, ambe [[Melissa Auf der Marr]]) * ''Marilyn'' (2003) * ''Electrastar'' (2003) * ''Alice & June'' (2005) * ''Little Dolls'' (2008) * ''You Spin Me Round (Like a record)'' (2009, represa de [[Dead or Alive]]) * ''Le lac'' (2009) * ''Un ange à ma table'' (2010, ambe Suzanne Combo) * ''Memoria'' (2012) * ''College Boy'' (2013) * ''Traffic Girl'' (2014) * ''La vie est belle'' (2017) * ''Un été français'' (2018) * ''Station 13'' (2018) * ''Song for a dream'' (2018) * ''Karma Girls'' (2019) * ''Nos célébrations'' (2020) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de musica francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1990]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2000]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2010]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 2020]] [[Categoria:New wave]] cmqi3zau17y42k1g5c30agoqawv381s 0 113471 2436592 2429121 2024-04-26T01:43:52Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica=zoologia |carta=zoologia |imatge=<!--wikidata:--> |legenda= }} {{Taxobox fin}} [[Fichièr:Galuu_goose.ogv|right|thumb|250px|Comportament d'una auca]] Las '''Aucas''' forman un grop d'[[aucèl]]s qu'apartenon a la familha dels [[Anatidae|anatids]], onte se tròba tanben los [[cicne]]s e los [[guit]]s. Son d'aucèls aquatics pro grands, aparentats als [[guit]]s (mai pichons) e als [[cicne]]s (mai grands). Se destria tanben las gantas e las aucas domesticas. Gaireben totas las espècias d'[[Euròpa]], d'[[Asia]] e de l'[[America del Nòrd]] son migratritz a l'estat salvatge. Las diferentas espècias d'aucas son majoritàriament vegetarianas, qualques espècias pòdon provocar de damatges als agricultors en pasturant lors camps. Qualques espècias d'aucas foguèron [[Domesticacion|domesticadas]]. L'[[Auca cendrada]] (''Anser anser'') es a l'origina de las raças europèas, mas en Asia l'[[Auca cicnoïda]] (''Anser cygnoides'') a la meteissa istòria. Las raças d'aucas son eissidas d'aquelas doas espècias independentament o de lors ibrids que son pas esterils. [[Image:Oie.jpg|thumb|Una Auca]] [[Image:Oies en groupe.JPG|thumb|Grop de sèt aucas]] == Etimologia == Le tèrme ven del bas [[latin]] ''Auca'' que seriá una contraccion de ''*avica'', derivat de ''avis''. Del latin classic ''[[Anser]]'' deriva lo tèrme de ganta. == L'auca dins la mitologia, las legendas e dins la ficcion == [[Imatge:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - The Goose Girl (1891).jpg||thumb|left|250px|'''L'auquièra''', pintura realista<br /><small>([[William Bouguereau]] - sègle XIX)</small>]] Las aucas de Meídom, en Egipte, son una de las mai ancianas representacions d'aucas. [[Afrodita]] foguèt mai d'un còp representada sus un carri tirat per d'aucas blancas o de cicnes<ref>[https://web.archive.org/web/20120111005937/http://www.insecula.com/oeuvre/O0014665.html Afrodita de pès sus una auca]</ref>, e mai pels grècs ancians l'auca o lo cicne son portaires de la meteissa simbolica. Pels [[Gàllia|galleses]], es [[Belisama]] qu'es representada montant una auca. Pels [[Roma antica|Romans]], l'auca es associada al culte de [[Menèrbra (mitologia)|Menèrbra]]. Une fabla d'[[Esòp]] conta l'istòria d'un bordièr possedent una auca pausa d'uòus d'aur; decidèt de la tuar per d'obtenir totes los uòus d'aur d'un còp, mas perdèt atal la font de la riquessa. [[Jean de La Fontaine|La Fontaine]] esctiguèt "La Pola dels uòus d'aur" que tornèt escriure la meteissa istòria amb un autre aucèl. [[Tite Livi]] conta l'episòdi de las [[Las aucas del Capitòli|aucas sacradas d'un temple de Junon]] que salvèron [[Roma]] per lors crits vèrs [[-390]], quand los galleses ataquèron lo [[Capitòli (Roma)|Capitòli]] de nuèch. L'auca, es, amb lo [[cicne]], un dels veïculs (''vahana'') del dieu [[Indoïsme|indó]] [[Brahmá]], dieu [[demiurg|Creator]] – « l'Aujòl de totes los èssers » – de la mitologia indoa, nascut dins un uòu d'[[aur]] <ref>http://misraim3.free.fr/hindouisme/MANOU.PDF</ref>{{,}}<ref>https://web.archive.org/web/20120128200351/http://ganapati.perso.neuf.fr/dieux/brahma/brahma.html#iconographie Sus l'iconografia.</ref> raionant d'esperel: l'« Univèrs » essent tradusit literalament dins las lengas indianas per ''l'Úòu de Brahmá'': ''Brahmanda'' (« Univèrs »)<ref>{{fr}}Hindi Français, dictionnaire général, Nicole Balbir, Jagbans K. Balbir, l'Asiathèque.</ref>. L’auca es un dels esperits [[Totem]]s de la ròda de la vida dels [[Amerindian]]s. En China, l’auca es considerada coma un principi [[Yin e Yang|yang]] qu'enlusís la natura. Pels [[Cheos]] l'auca simboliza lo maridatge, lo marit deu ofrir una auca pendent la signatura del contrat de promesa. La [[pata d'auca]] es un simbòl magic de l'Edat Mejana. Los [[Lèpra|leproses]] devián portar une pata d’auca jauna, alara simbòl d'impuretat. == Consomacion d'auca == La plaça del [[mercat]] d'aucas de [[Sarlat e La Canedat]] èra un luòc de [[fièra]]s fins al sègle XIX. Fa mens de 30 ans, se vendiá de polalhas. D'aquela data venon las tres aucas de bronze de l'escultor animalièr [[François-Xavier Lalanne]] qu'ornan la plaça, vengudas uèi un simbòl de Sarlat. Manjar una auca a [[Sant Martin de Tors|Sant Martin]] es una tradicion del nòrd d'Euròpa que consistís a manjar una auca lo jorn de Sant Martin, l'11 de novembre, dins un periòde que las aucas son mai grassas. La legenda conta que Sant Martin de Tors, per evitar d’èsser nomenat evesque, s'amaguèt entre d'aucas mas que foguèt descobèrt a causa de lors cascalhatges. Aquela tradicion es originària d'[[Àustria]]. Per las personas pauras, l'auca sovent cara es remplaçada per una autra polalha. == Vejatz tanben == {{commons|Geese|Auca}} {{Wiktionary|auca}} === Articles connexes === * [[polalha]], [[Cicne]], [[Guit]] * Las [[Aucas del Capitòli]] de [[Roma]] * [[Gänseliesel]] * [[Reina Pedauca]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20120128013415/http://www.bmlisieux.com/normandie/loie.htm ''L'Oie réhabilitée''] (1865) par Ch. Bataillard. * {{fr}} [https://web.archive.org/web/20080603013828/http://www.oncfs.gouv.fr/events/point_faune/parespece/parespece12.php Las aucas, [[Ofici nacional de la cassa e de la fauna salvatge|ONCFS]]] === Nòtas === <references/> qse8jajhlezo1vgzs3399xdueub5c1h 0 131010 2436612 2433279 2024-04-26T07:01:36Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{Infobox Conflicte militar |imatge = |legenda = |data = [[1209]] |luòc = [[Lo Cos e Bigaròca]] |casus = |eissida = Victòria crosada |comandant1 = |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|20px]] [[Crosada dels albigeses|Crosada deis Albigés]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas1 = |comandant2 = |fòrças2 = |pèrdas2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = {{Guèrra deis Albigés - Periòde 1209-1216}} {{Guèrra deis Albigés - Periòde 1216-1223}} {{Guèrra deis Albigés - Periòde 1223-1229}} {{Operacions militaras majoras d'après la Crosada deis Albigés}} |nòtas = }} Lo '''sètge de Bigaròca''' es una dei premieras batalhas de la [[Crosada dels albigeses|Crosada deis Albigés]] en [[1209]]. Opausèt la garnison dau castèu fidèla au còmte de Tolosa [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]] a una tropa de crosats de nobles e d'evesques gascons e auvernhés. S'acabèt per la presa dau castèu per lei Crosats que poguèron contunhar lor campanha e prendre per la seguida [[Sètge de Cassanuèlh|Cassanuèlh]]. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Multibendèl|Portal Perigòrd|Portal Crosada dels albigeses|Portal istòria militara}} {{Autoritats}} {{DEFAULTSORT:Bigaròca, Sètge de}} [[Categoria:Batalha de 1209]] [[Categoria:Batalha de la Crosada dels Albigeses]] nzapii8zsxl4upolufmy8u7yh70dlq0 0 131284 2436617 2433939 2024-04-26T07:18:33Z Briantin de Montrei 37340 Briantin de Montrei a desplaçat la pagina [[Gui de Montfòrt]] cap a [[Gui de Montfòrt-Castras]] : Distincion entre los Gui de Montfòrt wikitext text/x-wiki {{Confusion|Gui de Montfòrt-Bigòrra}} {{Infobox Persona}} '''Gui de Montfòrt''' (mòrt lo 31 de genier de [[1228]]) èra lo fraire de [[Simon IV de Montfòrt]] e un nòble [[França|francés]] que participèt a la [[Quatrena Crosada]] e a la [[Crosada dels albigeses|Crosada deis Albigés]]. Refusant de participar ais operacions còntra Constantinòple en [[1203]]-[[1204]], anèt ai [[Tèrra Santa|Luòcs Sants]] per sei mejans pròpris ambé son fraire. Sa valor militara impressionèt lo rèi de Jerusalèm qu'assaièt d'obtenir sei servicis d'un biais definitiu e li permetèt de se maridar ambé la comtessa de Sidon. Gui i obtenguèt lo títol simbolic de còmte de Sidon car l'eiretier vertadier èra lo fiu de sa frema eissit d'un premier maridatge. Pasmens, durant la jovença d'aquel eiretier, Gui dirigiguèt lo comtat coma regent fins a [[1210]]. A aquela data, rintrèt en Euròpa per ajudar son fraire Simon dins la conquista deis estats Trencavèl e tolosencs. Luòctenent principau de son fraire puei de son fiu [[Amalric VI de Montfòrt]] après la mòrt de Simon en [[1218]], participèt a la màger part dei campanhas fins a la desfacha finala dei Montfòrt en [[1224]]. En [[1226]], decidiguèt de tornar venir en Occitània ambé la Crosada Reiala. Foguèt tuat au sètge de Varilhes. {{Multibendèl|Portal Crosada dels albigeses}} {{CLEDETRI:Montfòrt, Gui de}} [[Categoria:Naissença al sègle XII]] [[Categoria:Ostal de Montfòrt-l'Amaury]] [[Categoria:Senhor de l'Edat Mejana]] [[Categoria:Crosat del sègle XII]] [[Categoria:Crosat del sègle XIII]] [[Categoria:Crosat de la Tresena Crosada]] [[Categoria:Crosat de la Quatrena Crosada]] [[Categoria:Crosat de la Crosada dels Albigeses]] [[Categoria:Decès a Varilhas]] [[Categoria:Decès en 1228]] qo25whphtw3h1fk2y9y5zshihbgh9l0 0 131472 2436604 2281872 2024-04-26T06:22:55Z Briantin de Montrei 37340 /* Las causas */ wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui Ièr de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bouchard de Marly]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernard IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Soissons|comte de Soissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Soissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] 6xwdxgeym2f6zdji9hec7crgz7t3z7m 2436605 2436604 2024-04-26T06:23:19Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui Ièr de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bouchard de Marly]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernard IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Soissons|comte de Soissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Soissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] kvyeyptao3u0f5doakvb8hzue47mo34 2436615 2436605 2024-04-26T07:14:34Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui Ièr de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bochard de Marlí]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernard IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Soissons|comte de Soissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Soissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] ql7h9bfsf43pgdhqo48hgwdx19c1oym 2436616 2436615 2024-04-26T07:15:15Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui Ièr de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bochard de Marlí]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernat IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Soissons|comte de Soissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Soissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] kf6hy4txjxmnt76fvx1j0ues1q9hpp1 2436619 2436616 2024-04-26T07:20:00Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui Ièr de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bochard de Marlí]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal de Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernat IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Soissons|comte de Soissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Soissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] rbcj53a6bnm68lk0e7b8r7jix8xnfx3 2436622 2436619 2024-04-26T07:23:03Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui I de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bochard de Marlí]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal de Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernat IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Soissons|comte de Soissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Soissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] euugh6mnkbyjtm9zu4zne778caawgdv 2436623 2436622 2024-04-26T07:26:18Z Briantin de Montrei 37340 /* Lo sètge */ wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui I de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bochard de Marlí]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal de Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernat IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Seissons|comte de Seissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrva dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Seissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] c9x385kw1xvnhmb3lgg9jdab9jweief 2436624 2436623 2024-04-26T07:27:07Z Briantin de Montrei 37340 /* Lo sètge */ wikitext text/x-wiki {{omon|Sètge de Tolosa}} {{Infobox Conflicte militar |imatge = [[imatge:DeathMontfort.jpg|200px|center]] |legenda = Mòrt de Simon de Montfòrt al sètge de Tolosa |data = 22 de setembre de 1217 al 25 de julhet de 1218 |luòc = [[Tolosa]] |casus = |eissida = Victòria de Tolosa |comandant1 = [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Simon IV de Montfòrt]] † <br />[[Imatge:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Amalric VI de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Armoiries Montfort-Castres.svg|20px]] [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]<br />[[Fichièr:Blason Alain de Roucy (croisé albigeois).svg|20px]] [[Alan de Roucy]]<br />[[Fichièr:Buckler_Hugh_de_Lacy.png|20px]] [[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]]<br />[[Fichièr:Blason famille fr Lévis.svg|20px]] [[Gui I de Levis]]<br />[[Fichièr:Blason Mathieu Ier de Montmorency (+1160).svg|20px]] [[Bochard de Marlí]] |combatents1 = [[Fichièr:Cross-Pattee-alternate red.svg|border|20px]] [[Crosats]]<br/> [[Fichièr:Armoiries seigneurs Montfort.svg|20px]] [[Ostal de Montfòrt]] |combatents2 = [[Fichièr:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Comtat de Tolosa]]<br />[[Fichièr:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Comtat de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Comtat de Comenge]] |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas2 = |comandant2 = [[Imatge:Blason Languedoc.svg|20px]] [[Ramon VI de Tolosa]]<br />[[Image:Blason du comté de Foix.svg|20px]] [[Ramon Rogièr de Fois]]<br />[[Fichièr:Armoiries Comminges Ancien.svg|20px]] [[Bernat IV de Comenge]] |fòrças2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} Lo '''sètge de Tolosa de 1218''' es una operacion de [[Simon IV de Montfòrt]] que tentèt de tornar prene la vila de Tolosa que s’èra revoltada contra el. Es pendent aquel sètge que Simon de Montfòrt trapèt la mòrt. == Las causas == Lo [[Sèti de Bèucaire|sètge de Bèucaire]] (estiu de 1216) foguèt lo primièr escaç de Simon de Montfòrt e aviá acabat amb la seuna reputacion d’invincibilitat. Aviá tanben mes en evidéncia la lassièra dels seus barons e soldats aprèp set ans de guerilha permanenta. Nombre d’entre eles li conselhèron la moderacion, mas Monfòrt aprenguèt que lo comte [[Ramon VI de Tolosa]] marchava cap a Tolosa al cap d’una armada. Simon envièt una avantgardiá que foguèt capturada pels Tolosencs, puèi i menèt la seuna armada de marcha forçada<ref>Las tropas prenguèron tres jorns per paercorrir los 270 quilomètres separant Bèucaire de Tolosa</ref> e passèt davant l’armada de Ramon VI. Los Tolosencs, dins una posicion dificila, perque capturar l’avantgardiá èra un signe de rebellion dubèrta, envièron una delegacion, que Montfòrt capturèt sul còp. En ràbia Simon de Montfòrt parlèt d’impausar una multa pesuga a la vila o de la saquejar. [[Folquet de Marselha]], [[Lista dels eveques de Tolosa|evesque de Tolosa]] e amic de Montfòrt faguèt lo mediator e apaisèt la colèra. Alara que l’evesque Folquet parlementava amb la populacion, l’armada de Montfòrt penetrèt dins la vila e encendièt lo quartièr josieu, per desorganizar los seus oposants, mas la vila se cobriguèt de barricadas e deguèt se retirar dins lo Castèl Narbonés. Mas los notables tolosencs saviá que sens lo sosten de l’armada, lor èra impossible de resistir a l’armada francesa. Atal decidiguèron de negociar la rendeson de la vila. Quand los soldats franceses capturats foguèron liberats pels Tolosencs, Simon de Montfòrt se revelèt e exerciguèt una fòrta repression dins la vila: occupacion dels punts estrategics de la vila, arrestacions brutalas, desportacion dels notables, e rescat de trenta mila marcs d’argent. Lo resultat d'aquelas exaccions es de transformar l’animositat de Tolosa contra Montfòrt en rabiá. Al mes de novembre de 1216, Simon de Montfòrt daissèt la vila e anèt maridar lo seu filh [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] amb [[Petronilha de Comenge]], [[Lista dels comtes de Bigòrra|comtessa de Bigòrra]]. Puèi tornèt a Tolosa per las fèstas de Nadal de 1216 e instituiguèt un impòt nòu per financiar son armada. Al començament de 1217, s'anèt combatre [[Ramon Rogièr de Fois|Ramon Rogièr]], [[Lista dels comtes de Fois|comte de Fois]], tornèt prene qualques castèls pres per de [[faidit]]s dins las [[Corbièras]]. En junh de 1217, anèt en Provença delotjar [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] que tengava lo marquesat. Prenguèt la vila de [[Crest]] a [[Aimar II de Peitieus-Valentinés]], [[Lista dels comtes de Valentines|comte de Valentinés]] e lo sometèt, levant a Ramond VII son principal aliat, quand recebèt un messatge de la seuna esposa [[Aliç de Montmorencí]], demorada al [[Castèl Narbonés]] de [[Tolosa]], que li aprenguèt que la vila de nòu se revoltava e qu'aviá dubèrt las pòrtas a l'armada de [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]]. == Lo sètge == En efècte, lo comte [[Ramon VI de Tolosa|Ramon VI]], que Simon de Montfòrt pensava esser en Provença, èra en fach en [[Reialme d'Aragon|Aragon]]. Dempuèi la partença de Montfòrt cap a Provença, Ramon assemblava una armada e de cavalièrs faidits e se dirigiguèt capa a Tolosa. Rejonchs pels comtes de Fois e de Comenge, desrotèt una pichona tropa encapitanejada per Joris, un Lengadocian fidèl de Montfòrt. Lo [[12 de setembre]], arribèt a proximitat de Tolosa e envièt de messatgièrs a d'alliats vivent en vila. Lo 13, avancèt en evitant las garnisons daissadas per Montfòrt e dintrèt dins Tolosa jols aclamacions dels gents. Aliç de Montmorency, demorada al Castèl Narbonés, podèt pas empachar la dintrada de l’armada, mas envièt de messatgièrs a Simon e a [[Gui de Montfòrt-Castras|Gui de Montfòrt]]. Pendent aquel temps, los Tolosencs se despachèron d'aranjar la vila en estat de defensa, e de tornar bastir los barris destüits per Simon de Montfòrt. Gui de Montfòrt arribèt sud plaça lo 22 de setembre, acompanat d’[[Alan de Roucy]], d’[[Ugues de Lacy (1er comte d'Ulster)|Ugues de Lacy]], de [[Gui I de Levis|Gui de Levis]] e de Foucault de Berzy. Vesent que lo barri a proximitat de la pòrta de Montoliu èra encara en roïnas, i tentèt l'assalt, mas foguèt rebutat pel comte de Fois. Començament d'octobre, Simon de Montfòrt arribèt al seu torn devans la vila e organizèt un assalt, mas benlèu previst per un espia, lo comte de Comenge rebutèt l’assalt e tentèt de ferrir lo seu gendre<ref>Avèm ja vist que lo segond filh de Simon de Montfòrt, [[Gui de Montfòrt-Bigòrra|Gui]] aviá esposat pauc abans [[Petronilha de Comenge]].</ref>. Aprèp l’escaç d'aquel segond assalt, Simon de Montfòrt deguèt se resignar a un sètge que prometava de durar longtemps. L'endeman, envasiguèt lo barri de [[Sant Çubran]], situat sus l’autra riba de [[Garona]] e que permetava l'avitalhament de Tolosa. Mas aquel meteis jorn, Tolosa recebèt l'ajuda de contingents catalans e aragoneses. Simon de Montfòrt, el, recebèt sonque qualques renfòrts lengadocians, e los Tolosencs tornèron prene Sant Çubran. De cada cosat se bastiguèt de maquinas de sètge coma de [[manganèl]]s. L’ivèrn se passèt amb un sol assalt, infructuós. Tolosa èra tròp granda e tròp plan defenduda per èsser presa d’assalt, e los efectius franceses èran tròp flac per assegurar un blocus eficaç. Lo jorn de [[Pasca]], lo [[15 d'avril]] de [[1218]], los Tolosencs tentèron una sortida que s'acabèt en batalha sanglanta, sens far evoluir la situacion. Al començament del mes de mai, de contingents de crosats, menats par Miquèl d'Harnes, un senhor [[Artes|artesian]], e Gautièr de Langton, un senhor anglés, venguèron se jònher a Simon de Montfòrt. Ne profeitèt per tentar de tornar prene Sant Çubran, mas los Tolosencs avián previst l’ataca e dressèt de barricadas dins lo barri. Fin de mai, un auratge esclatèt provocan una garonada qu'inondèt tot Sant Çubran, desencombrèt las barricadas e emportèt los ponts. Simon de Montfòrt podèt alara ocupar lo barri e empachar l'avitalhament de la vila. Lo 2 de junh, Montfòrt tentèt d’atirar las tropas tolosencas fòra de la vila, mas [[Ramon Rogièr de Fois]] capitèt a salvar la situacion. Los crosats recebèon un nòu contingent menat pel [[Liste dels comtes de Seissons|comte de Seissons]], alara que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] dintrava dins la vila amb las seunas tropas. [[Fichièr:Toulouse - Plaque de Simon de Monfort.jpg|thumb|left|Placa contemporanèa a Tolosa marcant lo luòc de la mòrt de [[Simon IV de Montfòrt]] durant lo sètge de la vila.]] Simon ordonèt la construccion d’una torre de fusta per prene la vila, e los Tolosencs tentèron una sortida lo 25 de junh per la destruire. Un còp de mai la mesclada foguèt sanglanta. Pendent de combats, Simon apercebèt lo seu fraire Gui tombar, son caval tuat. Se portèt al secors quand recebèt sul cap una pèirassa lançada d’un manganèl tolosencs. Foguèt tuat sul còp. [[Amalric VI de Montfòrt]], lo filh aïnat, prenguèt sul còp la direccion de las operacions, mas lo moral de las tropas crosadas mernèt, e lo contingent del comte de Seissons daissèt lo sètge la quarantena acabada. Tentèt un darrièr assait, lo {{1èr}} julhèt de [[1218]]. De racacòr e sul conselh del seu oncle Gui e dels barons, levèt lo sètge de la vila lo 25 de julhet. == Bilanç == L’escaç d'aquel sètge confirma l’arrèst de l’espandiment dels Montfòrt en Occitània, ja començat amb lo sètge de Bèucaire. Fòra de l’intervencion del [[Loís VIII de França|prince Loís]] en [[1219]], Amalric de Montfòrt contunhèt de perdre de terren, abans de daissar totes lo seus drechs sul Lengadòc al prince, vengut [[Loís VIII de França|Loís VIII rei de França]] entre temps. Mas aquelas victòrias faguèron pas que retardar l’annexion d’Occitània: los vescomtats de Besièrs, d’Albi e de Carcassona foguèron ligats als domènis reial dempuèi 1226, pendent la crosada del rei Loís VIII lo Leon, e lo comtat de Tolosa dintrèt dins l’[[apanatge]] del prince capecian [[Anfós de Peitieus]], fraire de [[Loís IX de França]] e gendre de Ramon VII, en 1249, abans d’èsser ligat a la Corona en 1271. == Annèxes == === Bibliografia === * {{fr}}Dominique Paladilhe, Simon de Montfort, Librairie Académique Perrin, 1988 (réimpr. 1997), 324 p. (ISBN 2-262-01291-1), p. 280-299 * Georges Bordonove, La Tragédie Cathare, Paris, Pygmalion – Gérard Watelet, coll. « Les Grandes Heures de l’Histoire de France », 1991, 462 p. (ISBN 2-85704-359-7), p. 322-329 === Nòtas e referéncias === <references /> === Articles conn_xes === * [[Catarisme]] * [[Cançon de la Crosada]] === Ligams extèrnes === * {{fr}}[https://web.archive.org/web/20080213204402/http://perso.modulonet.fr/earlyblazo/events/toulouse1218.htm Lista e escuts dels participants del sètge de 1218] [[Categoria:Istòria de Tolosa]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Batalha de 1218]] qrrppwl3632xir1sr7wurvdiyp8jqvn 0 132504 2436620 2433717 2024-04-26T07:21:33Z Briantin de Montrei 37340 Briantin de Montrei a desplaçat la pagina [[Gui Ier de Levis]] cap a [[Gui I de Levis]] : I a 1èr, 1er, 1èir, 1r, etc. Tròp de variança; es mai util d'utilizar Gui I. wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Gui I{{èr}} de Levis''' ([[1180]] - [[1233]]) foguèt un chivalier [[França|francés]] que participèt a la [[Crosada dels albigeses|Crosada deis Albigés]] coma vassau e luòctenent principau de [[Simon IV de Montfòrt]]. Venguèt senhor de Mirapeis a la fin de la guèrra. {{Multibendèl|Portal Edat Mejana|Portal Crosada dels albigeses|Portal Lengadòc}} {{DEFAULTSORT:Levis, Gui Ièr de}} [[Categoria:Manescal de l'Edat Mejana]] [[Categoria:Crosat del sègle XIII]] [[Categoria:Naissença en 1180]] [[Categoria:Decès en 1233]] [[Categoria:Crosat de la Crosada dels Albigeses]] [[Categoria:Ostal de Levis|Guy 1 de Levis]] [[Categoria:Luòc de naissença desconegut]] [[Categoria:Luòc de decès desconegut]] t3a9rmi5rl05x0zex8i9s4l59uqb2iy 0 135207 2436526 2436506 2024-04-25T13:54:18Z Dijòus12 54800 Anullacion de las modificacions [[Special:Diff/2436506|2436506]] de [[Special:Contributions/90.1.115.42|90.1.115.42]] ([[User talk:90.1.115.42|discussion]]) wikitext text/x-wiki {{Nihongo|'''Naruto Uzumaki'''|うずまき ナルト|Uzumaki Naruto}} es lo personatge principal del [[manga]] ''[[Naruto]]'', creat per [[Masashi Kishimoto]]. Dins la sèria Naruto es un jove [[ninja]] del vilatge de [[Konoha]]. Òste del demòni rainal a nòu coas, una creatura qu'a atacat lo vilatge pel passat, es regetat pels autres vilatgeses. Son ambicion es de venir [[Hokage]], lo cap del vilatge, per tal de ganhar lo respècte dels abitants. De caractèr gaujós e determinat, arriba al fil de la seria a se far amic de mantunas ninjas del vilatge e tot particularament amb [[Sasuke Uchiwa]], que considèra coma son fraire e rival. A mesura de sa progression dins la seria, arriba a se far acceptar pels abitants del vilatge, fins a venir un eròi per eles après los aver protegits. Acaba per realizar son sòmi en venent lo seten [[Hokage]]. Naruto es present dins l'ensemble dels produches derivats de la seria coma los films e los OAV e fa l'objècte d'un merchandising important. Apareis dins totes los generics d'obertura e dins quasi los de la fin de tot l'anima. Recebèt de bonas criticas de la part dels sits especializats dins l'anima, lo manga o encara lo [[videojòc]], malgrat que siá lo mai sovent comparable a d'autres eròis del genre. Naruto recebèt egalament un bon acuèlh del public que lo plaça demest los personatges mai populars de la seria dins los sondatges. 4b450dt9157kynvsk3a8fjub57mfaou 0 146225 2436597 2284281 2024-04-26T05:28:07Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica=zoologia |carta=zoologia |imatge=<!--wikidata:--> |legenda= }} Los '''acarians''' ('''''Acari''''' o '''''Acarina'''''; del grèc: ακαρής "tròp cort") son un [[taxon]] d'[[arachnida|aracnids]]. Son de talha generalament minuscula : d'unes son microscopics, e mesuran pas que qualques desenats de [[micromètre]]s, los mai grands depassan pas {{Unitat|2|cm}} (levat las [[langasta]]s gavadas de sang que dins las espècias tropicoeqüatorialas pòdon aténher la talha d'una « bèla » cerièsa). Lo còs es particularament compacte per un [[artropòde]] acausa de la fusion del [[prosòmi]] (l'equivalent del [[cefalotorax]] d'autres artropòdes) e de l'[[opistosòmi]] (o [[abdomèn]]) en una massa unida e de la quasidesaparicion de las traças de [[Metamèria|segmentacion]]. Existisson prèp de {{formatnum:50000}} [[espècia]]s repertoriadas, mas la diversitat vertadièra del grop es probablament superiora al milion d'espècias<ref>Walter, D.E. and Proctor, H.C. 1999. Mites: Ecology, Evolution and Behaviour, CAB International.</ref>. La varietat de lors mòdes de vida ([[Abitat (ecologia)|abitat]], [[nicha ecologica]], mòde d'alimentacion…) es sens egala en çò dels Aracnids. N'i a fòrça que vivon liurament dins lo sòl o l'aiga, mas los acarians an tanben desvolopat una granda diversitat de relacions amb d'autres èssers vivents — animals o vegetals —, que van de la [[forèsia]] a l'[[Endoparasit|endoparasitisme]]. Existís en particular un grand nombre d'espècias [[parasit (medecina)|parasitas]], eventualament [[patogèn]]as per las plantas, los animals o l'òme. Demest los mai coneguts, figurana las [[langasta]]s, lo [[sarcòpte]] responsable de la [[gala]], lo ''[[varroa]]'' parasit de las [[abelha]]s, los acarians de las poscas (''[[Dermatophagoides pteronyssinus]]'' per exemple) susceptibles de provocar d'[[allergia]]s a certainas personas, o encara los [[roget]]s. == Morfologia == [[File:Predatory rake mite (Caeculidae), Uniondale, South Africa - 20101016.jpg|thumb|Acarian predator de talha macroscopica (de la familha dels ''[[Caeculidae]]'') ]] [[File:Käsemilben-Denkmal.jpg|thumb|Acarian esculptat, en omenatge a la microfauna acariana productritz de las crostas de fromatge e que contribuís a lor [[afinatge]] ]] A causa de la fusion de las diferentas regions del còs, la morfologia dels acarians es unica. Las solas traças visiblas de la segmentacion d'origina son los apendicis, [[Pèças bucalas dels artropòdes#Pèças bucalas dels aracnids|pèças bucalas]] e patas. Las pèças bucalas, [[quelicèr]]as e [[pedipalp]]as, son sovent fòrtament modificadas en relacion amb l'alimentacion correspondenta. Constituisson un ensemble que per las langastas pren lo nom de ''[[capitulum]]'' (del latin « cap ») separat de la rèsta del còs per un silhon. La rèsta del còs es nomenada ''idiosòme'' per las langastas. De cada costat del còs se tròba un [[Estigmat dels artropòdes|estigmat]] que servís d'orifici respiratòri. == Reproduccion == Los acarians son essencialament, siquenon exclusivament [[ovipar]]s. Coma pels insèctas, als uòus succedisson una [[larva]], puèi [[baba (biologia)|baba]] e enfin l'adulte. Certans autors nuançan pels acarians la nocion d''''estadi''' e la de '''estasi''', e fan la diferéncia, al dintre de l'estasi nimfal, entre diferents estadis, cadun separats per una muda, mas de fòrt febla amplitud, plan diferenta de la que transfòrma la larva en baba, e aquela en l'adulte. == Mòdes de vida == Segon las espècias, l'abitat e lo comportament son extrèmament variats. === Alimentacion === Los regims alimentaris dels acarians son fòrça variats segon las espècias o los gropes : fitofags, predators, ematofags e linfofags, etc. La noiridura pòt èsser [[digestion|predigerida]] abans l'[[ingestion]], per inoculacion de [[saliva]]. D'unes acarians consoman d'aliments solids (animals e vegetals) en los esquichant gràcias a lors quelicèrs en forma de pinça. Puèi, las substàncias solidas son digeridas a l'exterior del còs gràcias a d'enzims secretats per las glandas salivàrias. D'autres acarians son de chucaires de [[sang]] o de [[saba]]. L'[[epitèli]] de l'intestin mejan capta los aliments per [[fagocitòsi]]. === Las espècias liuras === Pòdon èsser [[mar|marinas]], [[dulçaqüicòla]]s, terrèstras. Pòdon èsser carnivòras, vegetarianas o [[detritivòr]]as. Certanas provòcan de [[Gala (botanica)|galas]] suls vegetals. D'autras vivon sus las denadas alimentàrias (Ex : ''[[Tyrolichus casei]]'' pels fromatges de pasta mai mofla o ''[[Acarus siro]]'' autrescòps apelat ''[[Tyroglyphus farinae]]'', dich [[Ciron (aracnid)|ciron]] que produssís las crostas de fromatges durs tals coma la [[Mimoleta]]). D'autras vivon dins las denadas entrepausadas coma lo [[blat]] o la [[farina]]. Un desenat d'espècias es responsable d'allergias per l'Òme (''Dermatophagoides'', ''Acarus siro'', ''Pidoglyphus destructor''). * Los [[idracarian]]s son comuns dins las aigas doças, * Los [[alacarian]]s (marins) se pòdon rencontrar fins a {{Unitat|4000|mètres}} de prigondor. * Los [[oribat]]s son un grop d'acarians sustot abondents dins lo sòl. Consoman de degalhs vegetals que fragmentan en pichons elements e facilitant atal lo ròtle dels [[bactèri]]s dins la formacion de l'[[humus]]. === Las espècias parasitas === N'existís una granda quantitat e son pas encara totas conegudas. A títol d'exemple, los [[sarcòpte]]s (''[[Sarcoptes scabiei]]'') curan de galariás dins l'[[Epidèrme (anatomia)|epidèrme]] dels [[mamifèr]]s e causan la [[gala]] (inclús per l'Òme). Los ''[[ixòde]]s'' o [[langasta]]s se fixan suls mamifèrs e los ausèls e chucan lor [[sang]]. Las langastas pòdon èsser de vectors de [[virús]], de [[bactèri]]s ([[espiroquèt]]s) e [[protozoari]]s patogèns. Los ixòdes pòdon transmetre [[Brucella]], l'agent de la [[brucellòsi]]. ''[[Ornithodoros moubata]]'' es una langasta africana que transmet a l'Òme ''[[Spirochaeta duttoni]]'' (agent de fèbre recurrenta). En America del Nòrd, las langastas del genre ''[[Dermacentor]]'' transmeton l'agent de la fèbre porpra de las montanhas rocosas. ''[[Trombicula autumnalis]]'', o [[roget]]s, [[Parasitisme|parasit]]a los animals de sang cauda (inclús l'Òme) a l'estat larvari. Mantuna espècia de [[demodex]] vivon en parasit o en [[simbiòta]] (en tant que netejant los pòrs d'un excès de [[sebum]]) de [[mamifèr]]s, dont l'Òme ''[[Demodex folliculorum]]'' que viu dins las glandas sebacèas de l'Òme e ''Demodex brevis'' que viu dins lo follicul pilós uman. Lo [[tetranic teissièr]] (''Tetranychus urticae'') viu sus las fuèlhas de las plantas ont teis de telas de seda, l'acarian roge dels [[pomacèas]] (''Panonychus ulmi'') es patogèn de la [[vinha]] e dels [[arbres fruchoses]]. ''[[Eriophyes vitis]]'' provòca l'[[eriniòsa]] de la vinha (desformacion de las fuèlhas). La familha dels [[Podapolipidae]] parasita comunament los [[abelhard]]s<ref>[http://insects.ummz.lsa.umich.edu/beemites/Species_Accounts/Podapolipidae.htm Page sur les Podapolipidae] {{en}}</ref>. == Taxonomia == === Classificacion<ref>A Manual of Acarology 3rd Edition. Krantz e de Walter</ref> === Los acarològs considèran los acarians coma una sosclassa devesida en dos Superòrdres, mentre que los autres aracnològs lors conservan lo reng d'òrdre. * Superòrdre [[Parasitifòrmes]] (Anactinotrichida) quatre òrdres ** Òrdre [[Opilioacarida]] una familha *** [[Opilioacaridae]] With, 1902 ** Òrdre [[Holothyrida]] tres familhas *** [[Allothyridae]] van der Hammen, 1972 *** [[Holothyridae]] Thorell, 1882 *** [[Neothyridae]] Lehtinen, 1981 ** Òrdre [[Ixodida]] tres familhas *** [[Argasidae]] C.L.Koch, 1844 *** [[Ixodidae]] C.L.Koch, 1844 *** [[Nuttalliellidae]] Schulze, 1935 ** Òrdre [[Mesostigmata]] *** SosÒrdre [[Sejida]] (Sejoidea) *** SosÒrdre [[Trigynaspida]] **** Coòrta [[Cercomegistina]] (Cercomegistoidea) **** Coòrta [[Antennophorina]] ([[Antennophoroidea]], [[Celaenopsoidea]], [[Fedrizzioidea]], [[Megisthanoidea]], [[Parantennuloidea]] e [[Aenictequoidea]]) *** SosÒrdre [[Monogynaspida]] **** Coòrta [[Microgyniina]] (Microgynioidea) **** Coòrta [[Heatherellina]] (Heatherelloidea) **** Coòrta [[Uropodina]] ***** SosCoòrta [[Uropodiae]] ([[Thinozerconoidea]], [[Polyaspidoidea]], [[Uropodoidea]] e [[Trachyuropodoidea]]) ***** SosCoòrta [[Diarthrophalliae]] (Diarthrophalloidea) **** Coòrta [[Gamasina]] ***** SosCoòrta [[Epicriiae]] ([[Epicrioidea]] e [[Zerconoidea]]) ***** SosCoòrta [[Arctacariae]] (Arctacaroidea) ***** SosCoòrta [[Parasitiae]] (Parasitoidea) ***** SosCoòrta [[Dermanyssiae]] ([[Veigaioidea]], [[Rhodacaroidea]], [[Eviphidoidea]], [[Ascoidea]], [[Phytoseioidea]] e [[Dermanyssoidea]]) * Superòrdre [[Acariformes]] (Actinotrichida) dos òrdres ** Òrdre [[Trombidiformes]] *** SosÒrdre [[Sphaerolichida]] *** SosÒrdre [[Prostigmata]] ****SuperCoòrta [[Labidostommatides]] (Labidostommatoidea) ****SuperCoòrta [[Eupodides]] ([[Bdelloidea]], [[Halacaroidea]], [[Eupodoidea]], [[Tydeoidea]] e [[Eriophyoidea]]) ****SuperCoòrta [[Anystides]] ***** Coòrta [[Anystina]] ([[Caeculoidea]], [[Anystoidea]] e [[Paratydeoidea]]) ***** Coòrta [[Parasitengonina]] ****** SosCoòrta [[Trombidiae]] ([[Calyptostomatoidea]], [[Erythraeoidea]] e [[Trombidioidea]]) ****** SosCoòrta [[Hydrachnidiae]] ([[Hydryphantoidea]], [[Eylaoidea]], [[Hydrovolzioidea]], [[Hydrachnoidea]], [[Lebertioidea]], [[Hygrobatoidea]] e [[Arrenuroidea]]) ****SuperCoòrta [[Eleutherengonides]] ***** Coòrta [[Raphignathina]] ([[Raphignathoidea]], [[Tetranychoidea]], [[Cheyletoidea]], [[Pomerantzioidea]] e [[Pterygosomatoidea]]) ***** Coòrta [[Heterostigmatina]] ([[Tarsocheyloidea]], [[Heterocheyloidea]], [[Dolichocyboidea]], [[Trochometridioidea]], [[Scutacaroidea]], [[Pygmephoroidea]], [[Pyemotoidea]] e [[Tarsonemoidea]]) ** Òrdre [[Sarcoptiformes]] *** SosÒrdre [[Endeostigmata]] **** Coòrta [[Bimichaeliina]] (Bimichaeloidea) **** Coòrta [[Nematalycina]] (Nematalycoidea) **** Coòrta [[Terpnacarina]] ([[Oehserchestoidea]] e [[Terpnacaroidea]]) **** Coòrta [[Alicorhagiina]] (Alicrhagioidea) *** SosÒrdre [[Oribatida]] ****SuperCoòrta [[Palaeosomatides]] ([[Archeonothroidea]], [[Palaeacaroidea]] e [[Ctenacaroidea]]) ****SuperCoòrta [[Enarthronotides]] ([[Hypochthonioidea]], [[Prothoplophoroidea]], [[Brachychthonoidea]] e [[Atopochthonioidea]]) ****SuperCoòrta [[Parhyposomatides]] (Parhypochthonioidea) ****SuperCoòrta [[Mixonomatides]] ([[Phthiracaroidea]], [[Euphthiracaroidea]], [[Lohmannioidea]] e [[Eulohmannioidea]]) ****SuperCoòrta [[Desmonomatides]] ***** Coòrta [[Nothrina]] ([[Crotonioidea]], [[Malaconothroidea]], [[Nanhermannioidea]] e [[Hermannioidea]]) ***** Coòrta [[Brachypylina]] ***** Coòrta [[Astigmatina]] === Classificacion filogenetica === {{Article detalhat|Acari (classificacion filogenetica)}} === Qualques familhas === [[Acaridae]], [[Analgidae]], [[Anystidae]], [[Argasidae]], [[Ascouracaridae]], [[Atopomelidae]], [[Bdellidae]], [[Carpoglyphidae]], [[Cheyletidae]], [[Demodicidae]], [[Dermanyssidae]], [[Dermationidae]], [[Epidermoptidae]], [[Eriophyidae]], [[Glycyphagidae]], [[Halarachnidae]], [[Ixodidae]], [[Knemidokoptidae]], [[Kytoditidae]], [[Laelapidae]], [[Laminosioptidae]], [[Leeuwenhoekiidae]], [[Listrophoridae]], [[Macrochelidae]], [[Macronyssidae]], [[Microdispidae]], [[Penthaleidae]], [[Phytoptidae]], [[Phytoseiidae]], [[Psorergatidae]], [[Psoroptidae]], [[Pyemotidae]], [[Pyroglyphidae]], [[Rhinonyssidae]], [[Rhynchaphytoptidae]], [[Sarcoptidae]], [[Sitercoptidae]], [[Tarsonemidae]], [[Tenuipalpidae]], [[Tetranychidae]], [[Trombiculidae]]. {{tipe animal|Plaça dels acarians dins lo [[règne animal]]}} == Metòde de contraròtle de las populacions == * Lucha quimica Los [[acaricid]]s * Lucha biologica Los [[los predators naturals dels acarians|predators naturals]] == Galariá == <gallery perrow=6> Imatge:Rust Mite, Aceria anthocoptes.jpg|''Aceria anthocoptes'' Imatge:Flat mite, Brevipalpus phoenicis.jpg|''Brevipalpus phoenicis'' Imatge:House Dust Mite.jpg|''Dermatophagoides pteronyssinus'' Imatge:Yellow mite (Tydeidae), Lorryia formosa.jpg|''[[Lorryia formosa]]'' Imatge:Yellow mite (Tydeidae), Lorryia formosa 2.jpg|''[[Lorryia formosa]]'' Imatge:MitesMassing.jpg|Acarians de las plantas, formant una colonia reproductritz Imatge:Trombidium holosericeum (aka).jpg|''[[Trombidium holosericeum]]'' Imatge:Spinnmilben 2006 08.jpg|''[[Tetranychidae]]'' (aranha roja) Imatge:Kever parasieten.jpg|''[[Bosièr]]'' transportant d'acarians [[forèsia|foretics]] Imatge:Peacock mite, Tuckerella sp.jpg|''Tuckerella'' Imatge:Sarcoptes scabei 2.jpg|''[[Sarcoptes scabiei]]'' Imatge:Actinedida.jpg| Imatge [[microscopia electronica d'escobatge|SEM]] d'un acarian Imatge:Varroa Mite.jpg|Varroa (''[[Varroa destructor]]'') Imatge:Varroa destructor.jpg|''Varroamilbe Varroa destructor'' Imatge:Trombidium holosericeum 2 Luc Viatour.jpg|''Trombidium holosericeum'' </gallery> == Nòtas e referéncias == {{Referéncias}} == Vejatz tanben == {{Autres projèctes | wiktionary = acarian | wiktionary títol = acarian | commons = Category:Acari }} === Articles connèxes === * [[Aranha roja]] * [[Roget]] * [[Langasta]] * [[Lista dels principals allergèns]] * [[Acaricid]] === Ligams extèrnes === * {{Tolweb|Acari }} * {{Faunaeur|10616|''Acari'' }} * {{ITIS|733321|''Acari'' }} * {{ADW|Acari|''Acari'' }} * {{NCBI|6933|''Acari'' }} * [https://web.archive.org/web/20091023072755/http://insects.tamu.edu/research/collection/hallan/Acari/0ReportHi.htm Classificacion de Hallan] * [http://www.Acari.be Acari.be, site d'informacion generala] * [http://www.weballergies.com/fiches/acarians.html Ficha practica suls acarians per rapòrt a las allergias] * [http://www.labo.climoilou.qc.ca/fr/fs02/fs0207/biologie/Acarians/ Estudi biologic interessanta suls acarians dins la vida vidanta] [[Categoria:Acari| ]] [[Categoria:Aracnid (nom vernacular)]] 0w5aek4x1v9zr612og3orv6cmg90h5d 0 148981 2436609 1942601 2024-04-26T06:57:54Z Matieu Sokolovic 90 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica=zoologia |carta=zoologia |imatge=<!--wikidata:--> |legenda= }} Los '''Chalceus''' o '''Lebiasinids''' ('''''Lebiasinidae''''') fòrman una [[familha (biologia)|familha]] de [[peis]]ses d'[[aiga doça]] qu'aparten a l'[[òrdre (biologia)|òrdre]] dels [[Characiformes]] originari de [[Còsta Rica]], de [[Panamà (país)|Panama]] e d'[[America del Sud]]. Generalament, son de talha pichona e doncas, pòdon èsser mantenguts en aqüari, en particular los populars [[Nannostomus|peisses-gredons]] e los [[Copella|tètras esposcaires]]. Los Lebiasinids son de peisses pichons e cilindrics, que van de 2 cm a 7 cm de longor a l'atge adulte. S'atacan a las larvas d'insèctes, en particular las dels moissals. La familha comprend lo [[voladoras]], trobat dins los lacs de nauta altitud dins los [[Andes]] e l'[[America centrala]], mas las autras espècias de peisses abitan las planas de l'[[Orenòca]], los bacins fluvials de l'[[Amazonas (fluvi)|Amazòna]] e del [[Paraguai]]]. == Lista dels genres == Aquesta familha comprend environ 64 [[espècia (biologia)|espècias]] regropadas en 7 [[genre (biologia)|genres]]. * Sosfamilha [[Lebiasininae]] ** ''[[Lebiasina]]'' (9 espècias) ** ''[[Piabucina]]'' (9 espècias) * Sosfamilha [[Pyrrhulininae]] ** Tribú [[Pyrrhulinini]] *** ''[[Copeina]]'' (2 espècias) *** ''[[Copella (genus)|Copella]]'' (9 espècias) *** ''[[Pyrrhulina]]'' (18 espècias) ** Tribú [[Nannostomus|Nannostomini]] *** ''[[Nannostomus]]'' (16 espècias) * [[Incertae sedis]] ** ''[[Derhamia hoffmannorum|Derhamia]]'' (1 espècia) == Vejatz tanben == {{Autres projèctes |commons=Category:Lebiasinidae |wikispecies=Lebiasinidae }} == Referéncias taxinomicas == * {{Tolweb|Lebiasinidae }} * {{CatalogueofLife taxon | Lebiasinidae }} * {{FishBase familha|107|''Lebiasinidae'' }} * {{ITIS|163073|''Lebiasinidae'' }} * {{WRMS|267003|Lebiasinidae }} * {{ADW|Lebiasinidae|''Lebiasinidae'' }} * {{UICN liste|Lebiasinidae }} [[Categoria:Characiforme| ]] [[Categoria:Peis d'aqüari]] deuyirsw3sh44qs74639rw3ee3cnqre 2436610 2436609 2024-04-26T06:58:44Z Matieu Sokolovic 90 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica=zoologia |carta=zoologia |imatge=<!--wikidata:--> |legenda= }} Los '''Chalceus''' o '''Lebiasinids''' ('''''Lebiasinidae''''') fòrman una [[familha (biologia)|familha]] de [[peis]]ses d'[[aiga doça]] qu'aparten a l'[[òrdre (biologia)|òrdre]] dels [[Characiformes]] originari de [[Còsta Rica]], de [[Panamà (país)|Panama]] e d'[[America del Sud]]. Generalament, son de talha pichona e doncas, pòdon èsser mantenguts en aqüari, en particular los populars [[Nannostomus|peisses-gredons]] e los [[Copella|tètras esposcaires]]. Los Lebiasinids son de peisses pichons e cilindrics, que van de 2 cm a 7 cm de longor a l'atge adulte. S'atacan a las larvas d'insèctes, en particular las dels moissals. La familha comprend lo [[voladoras]], trobat dins los lacs de nauta altitud dins los [[Andes]] e l'[[America centrala]], mas las autras espècias de peisses abitan las planas de l'[[Orinoco]], los bacins fluvials de l'[[Amazonas (fluvi)|Amazòna]] e del [[Paraguai]]]. == Lista dels genres == Aquesta familha comprend environ 64 [[espècia (biologia)|espècias]] regropadas en 7 [[genre (biologia)|genres]]. * Sosfamilha [[Lebiasininae]] ** ''[[Lebiasina]]'' (9 espècias) ** ''[[Piabucina]]'' (9 espècias) * Sosfamilha [[Pyrrhulininae]] ** Tribú [[Pyrrhulinini]] *** ''[[Copeina]]'' (2 espècias) *** ''[[Copella (genus)|Copella]]'' (9 espècias) *** ''[[Pyrrhulina]]'' (18 espècias) ** Tribú [[Nannostomus|Nannostomini]] *** ''[[Nannostomus]]'' (16 espècias) * [[Incertae sedis]] ** ''[[Derhamia hoffmannorum|Derhamia]]'' (1 espècia) == Vejatz tanben == {{Autres projèctes |commons=Category:Lebiasinidae |wikispecies=Lebiasinidae }} == Referéncias taxinomicas == * {{Tolweb|Lebiasinidae }} * {{CatalogueofLife taxon | Lebiasinidae }} * {{FishBase familha|107|''Lebiasinidae'' }} * {{ITIS|163073|''Lebiasinidae'' }} * {{WRMS|267003|Lebiasinidae }} * {{ADW|Lebiasinidae|''Lebiasinidae'' }} * {{UICN liste|Lebiasinidae }} [[Categoria:Characiforme| ]] [[Categoria:Peis d'aqüari]] 72e3dkvv72qgxdyveq6kmj60ita232w 2436611 2436610 2024-04-26T06:59:27Z Matieu Sokolovic 90 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica=zoologia |carta=zoologia |imatge=<!--wikidata:--> |legenda= }} Los '''Chalceus''' o '''Lebiasinids''' ('''''Lebiasinidae''''') fòrman una [[familha (biologia)|familha]] de [[peis]]ses d'[[aiga doça]] qu'aparten a l'[[òrdre (biologia)|òrdre]] dels [[Characiformes]] originari de [[Còsta Rica]], de [[Panamà (país)|Panama]] e d'[[America del Sud]]. Generalament, son de talha pichona e doncas, pòdon èsser mantenguts en aqüari, en particular los populars [[Nannostomus|peisses-gredons]] e los [[Copella|tètras esposcaires]]. Los Lebiasinids son de peisses pichons e cilindrics, que van de 2 cm a 7 cm de longor a l'atge adulte. S'atacan a las larvas d'insèctes, en particular las dels moissals. La familha comprend lo [[voladoras]], trobat dins los lacs de nauta altitud dins los [[Andes]] e l'[[America Centrala]], mas las autras espècias de peisses abitan las planas de l'[[Orinoco]], los bacins fluvials de l'[[Amazonas (fluvi)|Amazòna]] e del [[Paraguai]]]. == Lista dels genres == Aquesta familha comprend environ 64 [[espècia (biologia)|espècias]] regropadas en 7 [[genre (biologia)|genres]]. * Sosfamilha [[Lebiasininae]] ** ''[[Lebiasina]]'' (9 espècias) ** ''[[Piabucina]]'' (9 espècias) * Sosfamilha [[Pyrrhulininae]] ** Tribú [[Pyrrhulinini]] *** ''[[Copeina]]'' (2 espècias) *** ''[[Copella (genus)|Copella]]'' (9 espècias) *** ''[[Pyrrhulina]]'' (18 espècias) ** Tribú [[Nannostomus|Nannostomini]] *** ''[[Nannostomus]]'' (16 espècias) * [[Incertae sedis]] ** ''[[Derhamia hoffmannorum|Derhamia]]'' (1 espècia) == Vejatz tanben == {{Autres projèctes |commons=Category:Lebiasinidae |wikispecies=Lebiasinidae }} == Referéncias taxinomicas == * {{Tolweb|Lebiasinidae }} * {{CatalogueofLife taxon | Lebiasinidae }} * {{FishBase familha|107|''Lebiasinidae'' }} * {{ITIS|163073|''Lebiasinidae'' }} * {{WRMS|267003|Lebiasinidae }} * {{ADW|Lebiasinidae|''Lebiasinidae'' }} * {{UICN liste|Lebiasinidae }} [[Categoria:Characiforme| ]] [[Categoria:Peis d'aqüari]] 4figo9l969i63vilqckgg7dwx0eqwv1 0 153371 2436553 1943546 2024-04-25T16:23:14Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 Variantas wikitext text/x-wiki [[Fichièr:RegionalUnemploymentEurope2010.png|thumb|300px|taus de caumatge en dins las regions d'Euròpa en 2010]] En [[economia]], lo '''caumatge''' (var. '''chaumatge'''),<ref name="Dicodòc">{{Dicodòc|Chômage}}</ref><ref>{{DGLO|pagina=160}}</ref><ref name="Toscano">{{DLOAPN|pagina=290}}</ref> '''desemplec'''<ref name="Dicodòc"/> o '''desocupacion''',<ref name="Dicodòc"/><ref name="Toscano"/> es un tèrme que definís una persona sens emplenc, disponible per trebalhar e cèrca una ocupacion. Segons l'[[OIT]], en 2013 i aviá al mond 202 milions de personas al caumatge. L'indicador mai utilizat per conéisser lo nivèl de caumatge d'una economia o d'un sector de la poblacion es lo taus de caumatge, que se calcula en divisant lo nombre de personas al caumatge per la [[poblacion activa]]. Lo taus mondial de caumatge èra de 6% en 2013. La region amb lo taus mai elevat èra l'[[Africa del Nòrd]], alara que l'[[Asia del Sud]] aviá lo taus mai bais. Los govèrns ensejan de donar una occupacion a l'ensems dels ciutadans que vòlon trabalhar, es un objectiu principal de la politica [[macroeconomia|economica]]. Pasmens, per que l'economia es dinamica (las personas e las empresas se mòvon d'un luòc cap a un autre de contunh), un objectiu de zèro per cent del taus de caumatge se realiza pas. == Tipes de caumatge == La [[macroeconomia]] definís tres tipes de caumatge: * lo caumatge friccional: es lo caumatge qu'es degut al moviment normal del mercat del trabalh; inclusís los individús que son a cambiar d'ocupacion * lo [[caumatge estructural]]: es lo caumatge que tòca los trebalhadors qu'an perdut lor emplec per que son pas remplaçats pels cambis estructurals (coma dins los cases de l'automatizacion de lors empresas) e lors competéncias son pas mai requeridas. * lo caumatge ciclic: es lo caumatge causat per la disminucion o la casuda de la produccion totala de l'economia; lo caumatge ciclic aumenta pendent las recessions economicas e merma pendent los periòdes de prosperitat e la creissença economica. Los economistas cercan d'aténher çò que se nomenat «plen emplec». Lo plen emplec, pasmens, significa pas aténher un percentatge de zèro caumatge, mas, limitar lo caumatge sonque per sa partida friccionala e estructurala (es a dire, mermar o eliminar lo caumatge ciclic). Cal mencionar que qualques economistas citan d'autres nivèls o de tipes de caumatge coma lo camatge classic, que se produch quand lo nivèl del salari que produson las fòrças d'ofèrta e de demanda del mercat del trabalh es mai bais que lo salari veratdièr impausat pel govèrn ([[salari minim]]) o pels sindicats obrièrs, çòque provòca un excès d'ofèrta e una manca de trabalh. D'autres tipes de caumatge pòdon èsser considerats coma de soscategorias dels tres nivèls abans citats; per exemple: lo caumatge tecnologic es un tipe de caumatge estructural. ==Lo taus de caumatge== Lo taus de caumatge es un dels indicadors mai importants sus la situacion del mercat del trabalh. Mas cal prene en compte qu'es gaire una mesura del nivèl de benestar. Un taus bais de caumatge pòt èsser degut a l'inexisténcia d'allocacion de caumatge dins un país determinat o que la populacion a pas d'estalvis sufisent que los permeta de viure sens emplec. Dins aquel cas, las personas que son al caumatge generalment acaban per trebalhar dins l'economia informala e dins d'emplecs mal remunerats. Encara, lo problèma de qualques païses en desenvolopament es pas lo taus de caumatge mas las marridas condicions de trabalh. {{Bar chart | title = Taus de caumatge en 2013 | label_type = Region | data_type = % | bar_width = 15 | width_units = em | data_max = 15 | label1 = Sud d'Asia | data1 = 4 | label2 = Sud-èst d'Asia e Pacific | data2 = 4,2 | label3 = Èst d'Asia | data3 = 4,5 | label4 = Mond | data4 = 6 | label5 = America Latina e Cariba | data5 = 6,5 | label6 = Africa Sub-Sahariana | data6 = 7,6 | label7 = Euròpa Centrala e Sud-Orientala | data7 = 8,2 | label8 = Economias Desenvolopadas | data8 = 8,6 | label9 = Orient Mejans | data9 = 10,9 | label10 = Nòrd d'Africa | data10 = 12,2 }} Font: OIT. ''Global Employment Trends 2014: The risk of a jobless recovery''<ref>{{obratge |nom=OIT |títol=Global Employment Trends 2014: The risk of a jobless recovery |url=http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_233953.pdf |llengua=anglès |editorial= |any=2014 | pàgina =90 | isbn =9789221274865}}</ref> L'evolucion del taus de caumatge evolua amb lo cicle economic. Aumenta dins los periòdes de recession e merna pendent las expansions. La politica economica a per objectiu de mantenir un taus tan bais que siá possible prenent en compte d'autres objectius coma aquel de l'inflacion. Lo nivèl de caumatge depend de l'amplitud dels fluses d'intrada e de sortida. Los fluses d'intrada comprenon totas las personas inactivas o emplegadas que passan al caumatge alara que los fluses de sortida comprenon totes las personas al caumatge que que venon activas o emplegadas. Alara se, lo taus de caumatge d'una economia o d'un emsems serà mai bais se los fluses d'intrada son bais o se los fluses de sortida son elevats. Per exemple, lo taus bais de caumatge en Norvègia e los Estats Units d'America de las darrièras annadas se deu a de taus de sortida del caumatge fòrça nauts. 38,5% dels caumaires en Norvègia passan de l'inactivitat a l'emplec cada mes. Lo chifra es de 56,5% als Estats Units d'Amùerica. Al contrari, lo taus de cauamtge en Alemanha es mai bais qu'en Espanha perque sonque 0,5% dels inactius o emplegats venon caumaires cada mes, compensant atal lo taus bais de sortida del caumatge. {| class="wikitable" |- ! País !! Annadas !! Taus de caumatge !! Taus d'intrada al caumatge !! Taus de sortida del caumatge |- | Alemanha || 1983-2009 || 8,3% || 0.5% || 6% |- | Norvègia || 1983-2009 || 4,1% || 1,6% || 38,5% |- | Espanha || 1977-2009 || 15,4% || 1,1% || 6,3% |- | EUA || 1968-2009 || 6,1% || 3,6% || 56,5% |- |} Font: Elsby, Hobijn i Sahin. ''Unemployment Dynamics in the OECD'', 2011 == Referéncias == <references/> == Bibliografia == *[url=http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---stat/documents/normativeinstrument/wcms_087483.pdf Resolucion de la 13a Conferéncia Internacionala de las Estatisticas del Trabah]] OIT {{es}} * {{obratge|nom=OIT |títol=Global Employment Trends 2014: The risk of a jobless recovery |url=http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_233953.pdf| isbn =9789221274865}}{{en}} == Vejatz tanben == == Ligams extèrnes == o2hgxz1f7bq0qz5quvvspjow7s9i6ic 0 160870 2436636 2368524 2024-04-26T10:08:30Z Kwamikagami 7816 wikitext text/x-wiki [[file:SPHERE image of Hygiea.jpg|thumb]] '''(10) Hygiea''' (simbòl astrologic: [[file:Hygiea symbol (fixed width).svg|16px]]) es lo quatren pus gròs [[asteroïde]] del [[Sistèma Solar]]<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?utf8=%E2%9C%93&object_id=10 Ficha de (10) Hygiea sul sit Minor Planet Center].</ref>, localizat dins la [[cencha d'asteroïdes]]. Amb un diamètre compres entre 350 e 500&nbsp;km, e una massa estimada a 2.9% de la massa totala de la cencha,<ref>"Mass of 10 Hygiea" 0.445 / [https://web.archive.org/web/20081031065523/http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/EPM2004.pdf "Mass of Mbelt"] 15 = 0.0296</ref> es lo pus grand de la classa dels asteroïdes de tipe C fosques amb superfícia [[carbon]]atada. ===Referéncias=== <references /> {{DEFAULTSORT:Hygiea}} [[Categoria:Asteroïde de la cencha principala]] 6tp8vky29ii2q5gxrpemkk2mb9eaod9 0 170535 2436633 2118169 2024-04-26T08:51:54Z 77.152.53.218 wikitext text/x-wiki {{Infobox Canton de França |carta=oc |nom=Canton d'Alègre |imatge = Map canton code 43 01.svg | reg= [[Auvèrnhe (region)|Auvernhe]] | dept= {{Naut Léger}} | arrt= [[Arrondiment delh Puèi de Velai]] |vila= [[[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] |nbcom= 8 |canton= 4301 |km²= 174.76 |cons= Marie-Agnès Petit |datas= [[2008]]-[[2015]] |}} Lo '''canton d'Alègre''' es una anciana division administrativa d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]] e de [[Velai]], situada dins l'[[arrondiment delh Puèi de Velai]], lo [[departaments franceses|departament]] de [[Naut Léger]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe]]</small>, adara d' [[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]]. Quatre de las comunas, [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]], [[La Chapèla Bertin]], [[Monlet]], [[Varenas de Sent Onorat]] son dempuèi [[2015]] dins lo canton de la Plana del Naut Velai granitic (burèu centralizator [[Crapòna]]), autras quatre, [[Ceu d'Alègre]], [[Fins-Sent-Genèis]], [[Sant Just (Naut Léger)|Sant Just]] e [[Vernassal]] son dins lo [[canton de Sant Pàulhan]], (burèu centralizator [[Sant Pàulhan]]). La lenga autoctòna es l'occitan [[auvernhàs]]. == Composicion == {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion <small> (populacion 2016)</small> !Densitat (<small>ab/km²</small>) !Intercomunalitat 2018 |- |'''[[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]]''' |43003 |23,57 |{{popfr43|003}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|003}}/23.57) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Ciaus d'Alègre]] |43043 |32,41 |{{popfr43|043}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|043}}/32.41) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[La Chapèla Bertin]] |43057 |11,29 |{{popfr43|057}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|057}}/11.29) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Fins-Sent-Genèis]] |43095 |7,91 |{{popfr43|095}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|095}}/7.91) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Monlet]] |43138 |35,70 |{{popfr43|138}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|138}}/35.70) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Sant Just (Naut Léger)|Sant Just]] |43026 |32,74 |{{popfr43|026}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|026}}/32.74) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Varenas de Sent Onorat]] |43252 |11,91 |{{popfr43|252}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|252}}/11.91) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Ribas delh Naut Alèir|CC de las Ribas delh Naut Alèir]] |- |[[Vernassal]] |43259 |19,23 |{{popfr43|259}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|259}}/19.23) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |} == Istòria == == Nòtas e referéncias == <references/> t0pj1zhegslfsyirg35tqmfuvyvldty 2436634 2436633 2024-04-26T09:02:51Z 77.152.53.218 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{Infobox Canton de França |carta=oc |nom=Canton d'Alègre |imatge = Map canton code 43 01.svg | reg= [[Auvèrnhe (region)|Auvernhe]] | dept= {{Naut Léger}} | arrt= [[Arrondiment delh Puèi de Velai]] |vila= [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]] |nbcom= 8 |canton= 4301 |km²= 174.76 |cons= Marie-Agnès Petit |datas= [[2008]]-[[2015]] |}} Lo '''canton d'Alègre''' es una anciana division administrativa d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]] e de [[Velai]], situada dins l'[[arrondiment delh Puèi de Velai]], lo [[departaments franceses|departament]] de [[Naut Léger]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe]]</small>, adara d' [[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]]. Quatre de las comunas, [[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]], [[La Chapèla Bertin]], [[Monlet]], [[Varenas de Sent Onorat]] son dempuèi [[2015]] dins lo canton de la Plana del Naut Velai granitic (burèu centralizator [[Crapòna]]), autras quatre, [[Ciaus d'Alègre]], [[Fins-Sent-Genèis]], [[Sant Just (Naut Léger)|Sant Just]] e [[Vernassal]] son dins lo [[canton de Sant Pàulhan]] (burèu centralizator [[Sant Pàulhan]]). La lenga autoctòna es l'occitan [[auvernhàs]]. == Composicion == {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion <small> (populacion 2016)</small> !Densitat (<small>ab/km²</small>) !Intercomunalitat 2018 |- |'''[[Alègre (Auvèrnhe)|Alègre]]''' |43003 |23,57 |{{popfr43|003}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|003}}/23.57) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Ciaus d'Alègre]] |43043 |32,41 |{{popfr43|043}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|043}}/32.41) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[La Chapèla Bertin]] |43057 |11,29 |{{popfr43|057}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|057}}/11.29) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Fins-Sent-Genèis]] |43095 |7,91 |{{popfr43|095}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|095}}/7.91) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Monlet]] |43138 |35,70 |{{popfr43|138}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|138}}/35.70) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Sant Just (Naut Léger)|Sant Just]] |43026 |32,74 |{{popfr43|026}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|026}}/32.74) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |[[Varenas de Sent Onorat]] |43252 |11,91 |{{popfr43|252}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|252}}/11.91) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Ribas delh Naut Alèir|CC de las Ribas delh Naut Alèir]] |- |[[Vernassal]] |43259 |19,23 |{{popfr43|259}} ({{popfr43|0}}) |{{formatnum:{{#expr:({{popfr43|259}}/19.23) round 2}}}} |[[Comunautat d'aglomeracion delh Puèi de Velai|CA delh Puèi de Velai]] |- |} ==Istòria== Lo canton d'Alègre saguèt creat a la [[revolucion francesa|revolucion]] e mantengut en 1801. </br> Lo canton saguèt suprimit a l'ocasion de la novèla reparticion delhs cantons de [[2014]], aplicada en 2015, pelh decret delh 17 de febrièr de 2014, que creèt lo canton de la Plana del Naut Velai granitic e agrandiguèt lo [[canton de Sant Pàulhan]] <ref>[http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000028626041 Decret n° 2014-162 delh 17 de febrier de 2014 portant delimitacion delhs cantons dins lo departament delh Naut Léger]</ref>. ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Multibendèl|Portal Velai|Portal Auvèrnhe}} l2vsdya3mdekxvhphydmzohdgn1h92g 0 190545 2436539 2362520 2024-04-25T14:51:37Z EmausBot 6397 Robot: Robòt : repara una dobla redireccion cap a [[Puèg Sant Baudèli]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Puèg Sant Baudèli]] 4lzam1v8y967i5u2ayyerfvxif17god 0 190552 2436540 2362517 2024-04-25T14:51:47Z EmausBot 6397 Robot: Robòt : repara una dobla redireccion cap a [[Puèg Sant Baudèli]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Puèg Sant Baudèli]] 4lzam1v8y967i5u2ayyerfvxif17god 0 190603 2436569 2373651 2024-04-25T17:35:09Z Joanoto Sant-casal 52801 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Marie Gouze''', dicha '''Olympe de Gouges''' <small>prononciat</small> {{API|/ɔlɛ̃p də ɡuʒ/}} ([[Montalban]], 7 mai de 1748 - [[París (França)|París]], 3 novembre de 1793), foguèt una femna de letra e femna politic [[francesa]]. En 1791, escriu la ''[[Declaracion dei drechs de la frema e de la ciutadana]]'' <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> dont la tòca es de denonciar la manca de libertat e d'oportunitat de la femna de son epòca. Es considerada coma l'una de las pionièras francesas del [[feminisme]]. == Biografia == Marie Gouze nasquèt a Montalban, filha de Pierre de Gouze e d'Anne-Olympe Mouisset dins una familha menestrala. Afirma pasmens qu'es la filha del marqués Jean-Jacques Le Franc de Caixe de Lisle de Pompignan, un noble que non la jamai reconeguda coma mainatge legitim. S'es maridada plan jove e's venguda veusa après dos ans amb un mainatge a sa carga. En 1770, s'installèt a París ont comencèt una carrièra literària en escrivent de pèças de teatre . Èra una brilhanta cronicaira e oratritz, malgrat qu'aguèt pauc d'educacion e aguèt pas jamai après a escriure corrèctament. <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> === Question coloniala === Olympe de Gouges publica en febrièr de 1788 de ''Reflexions suls òmes negres'' : {{Blòc de citacion|L'espècia d'òmes negres, çò escriviá abans la Revolucion, m'a totjorn interessada a son deplorable sòrt. Los que poguèri interrogar contentèron pas jamai ma curiositat e mon rasonament. Tractavan aquelas gents de bèstias, d'èssers que lo Cèl aviá renegats ; mas en avançant en edat, vivi clarament qu'èra la fòrça e lo prejutjat que los avián condemnats a aquel òrre esclavatge, que la Nature i aviá pas cap de part e que l'injust e poderós interès dels Blancs aviá tot fait. }} Aquel tèxt la met en contacte amb la societat dels amics dels Negres dont pòt pas pasmens èsser membrenote 4 a causa de sas cotizacions nautas e de son reglament interior exclusif. En genièr de 1790, siá près de dos ans après la naissença d'aquela societat, nèga — en responsa a las imputacions d'un colon — li deure sas idèas : {{Blòc de citacion|Es pas la causa dels filosòfs, dels Amics dels Negres qu'entrepreni de defendre mas la miá neta, e me volretz plan permetre de me servir de las solas armas que son en mon poder… Pòdi donc vos atestar, Sénher, que los Amics dels Negres existissián pas quand ai concebut aquel subjècte, e degatz puslèu presumir, se la prevencion vos aguèsse pas eissorbat, qu'es benlèu segon mon drama qu'aquela societat s'es formada, o qu'ai agut l'urós merite de m'encontrar nòblament amb ela.}} === Revolucion francesa === En 1788, publiquèt dos panflets politics que suscitèron esmai e debat, sustot dins lo ''Journal general de França''. Olimp desvolopèt alara un projècte d'apròchi patriotic dins sa celèbra Lettre al pòble<ref>Olympe de Gouges, op. cit., p. 69</ref>, prepausant un vast programa de reformas socialas e societalas dins sas ''Observacions patrioticas''<ref>Ibidem, p. 73</ref>. Aqueles escriches son seguits d'autras novèlas brocaduras adreçadas als representants de las tres principalas legislaturas de la revolucion, als clubs patriotics e a mai d'una personalitat dont Mirabeau, Lafayette e Necker qu'admira particularament. Sas posicions son totjorn plan pròchas de las dels convidats del salon d'Auteuil de Dame Helvétius, l'esposa del filosòf Adrien Helvétius. S'opausant a una lei de març de 1793 sus la repression dels escriches, Olimp denóncia lo fach que la lei contravenga als principis republicans. Redigís alara un manifèst d'inspiracion federalista, entitolat « las tres urnas o la salutacion de la patria, per un viatjaire de l'aire ». Es arrestada e déférée al tribunal revolucionari lo 6 d'agost de 1793 ont es acusada per las posicions qu'a presas<ref>Olivier Blanc, op. cit. p. 167</ref>. Es embarrada dins la preson de l'abadiá de [[Saint-Germain-des-Prés (París)|Saint-Germain-des-Prés]], demandant de badas un tractament adeqüat. Enviada a la Fòrça pichona , parteja una cellula amb Madame de Kolly, una femna emprenhada ja condemnada a mòrt. En octobre segon, obten un transferiment a la pension de Madame Mahay , mena de preson per ricas ont lo regim carceral èra mai clement e tolerant e ont, se ditz, auriá agut una ligason amb un autre detengut. Olimp la convenç de temptar de s'evadir, mas preferís seguir la via legala en opausant las pesugas acusacions portadas contra ela, reclamant publicament la demarcha de doas manifèstas plan coratjós qu'a capitat a far sortir clandestinament de preson. Traducha en justícia lo matin del 2 de novembre, quaranta uèch oras solament après l'execucion de sos amics girondins, es condemnada a mòrt. Al contra de çò qu'escriviá al sègle seguent coma lo biograf postum Jules Michelet , los testimoniatges de l'epòca afirman que montèt al cadafalc sens cap de crenhença, amb fòrça coratge e de la dignitat<ref>Ibidem, p. 184</ref>. Sa darrièra letra es adreçada a son filh, l'adjudant general Aubry de Gouges, que l'a ignorada de crenhença d'èsser perseguit. Dins sa ''Declaracion dels dreches de la femna'' , reïtèra : « Aital coma las femnas an lo drech de montar sul cadafalc, devon tanben aver lo drech de montar a las mai nautas cargas ». Mas lo procuraire de la Comuna de París , Pierre-Gaspard Chaumette, dins son discors als republicans, s'èra trufat de sos prepauses e s'èra felicitat de la condemnacion a mòrt, meritada segon el, seriá- pas çò que perque aviá oblidat " las vertuts que convenián a son sèxe". Olimp es inumada al cementèri de Magdalena. === Òbras === Teatre en lenga francesa: *''l'Esclavage des Noirs ou l'heureux naufrage'' (1786) *''L'Homme généreux'' (1786) *''Les Démocrates et les aristocrates, ou les curieux du champ de Mars'' (1790) *''La Nécessité du divorce'' (1790) *''Le Couvent, ou les vœux forcés'' (1790) *''Mirabeau aux Champs Élysées'' (1791) *''La France sauvée, ou le tyran détrôné'' (1792) *''L'Entrée de Dumouriez à Bruxelles, ou les vivandiers'' (1793) *''Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne'' (1791) == Referéncias == <references /> == Biografia == *Olivier Blanc, Olympe de Gouges, Paris, Syros, 1981 == Voses connèxas == *[[Feminisme]] *[[Femna]] [[Categoria:Feminisme]] oj1uovn30uk1ak8tmgulx1y0qdodpsv 2436570 2436569 2024-04-25T17:40:49Z Joanoto Sant-casal 52801 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Marie Gouze''', dita '''Olympe de Gouges''' ({{AFI|/ɔlɛ̃p də ɡuʒ/|pron}}; [[Montalban]], 7 mai de 1748 - [[París (França)|París]], 3 novembre de 1793), foguèt una femna de letra e femna politic [[francesa]]. En 1791, escrivèt la ''[[Declaracion dels Dreits de la Femna e de la Ciutadana]]'' <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> dont la tòca èra de denonciar la manca de libertat e d'oportunitat de la femna de son epòca. Es considerada coma l'una de las pionièras francesas del [[feminisme]]. == Biografia == Marie Gouze nasquèt a Montalban, filha de Pierre de Gouze e d'Anne-Olympe Mouisset dins una familha menestrala. Afirma pasmens qu'es la filha del marqués Jean-Jacques Le Franc de Caixe de Lisle de Pompignan, un noble que non la jamai reconeguda coma mainatge legitim. S'es maridada plan jove e's venguda veusa après dos ans amb un mainatge a sa carga. En 1770, s'installèt a París ont comencèt una carrièra literària en escrivent de pèças de teatre . Èra una brilhanta cronicaira e oratritz, malgrat qu'aguèt pauc d'educacion e aguèt pas jamai après a escriure corrèctament. <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> === Question coloniala === Olympe de Gouges publica en febrièr de 1788 de ''Reflexions suls òmes negres'' : {{Blòc de citacion|L'espècia d'òmes negres, çò escriviá abans la Revolucion, m'a totjorn interessada a son deplorable sòrt. Los que poguèri interrogar contentèron pas jamai ma curiositat e mon rasonament. Tractavan aquelas gents de bèstias, d'èssers que lo Cèl aviá renegats ; mas en avançant en edat, vivi clarament qu'èra la fòrça e lo prejutjat que los avián condemnats a aquel òrre esclavatge, que la Nature i aviá pas cap de part e que l'injust e poderós interès dels Blancs aviá tot fait. }} Aquel tèxt la met en contacte amb la societat dels amics dels Negres dont pòt pas pasmens èsser membrenote 4 a causa de sas cotizacions nautas e de son reglament interior exclusif. En genièr de 1790, siá près de dos ans après la naissença d'aquela societat, nèga — en responsa a las imputacions d'un colon — li deure sas idèas : {{Blòc de citacion|Es pas la causa dels filosòfs, dels Amics dels Negres qu'entrepreni de defendre mas la miá neta, e me volretz plan permetre de me servir de las solas armas que son en mon poder… Pòdi donc vos atestar, Sénher, que los Amics dels Negres existissián pas quand ai concebut aquel subjècte, e degatz puslèu presumir, se la prevencion vos aguèsse pas eissorbat, qu'es benlèu segon mon drama qu'aquela societat s'es formada, o qu'ai agut l'urós merite de m'encontrar nòblament amb ela.}} === Revolucion francesa === En 1788, publiquèt dos panflets politics que suscitèron esmai e debat, sustot dins lo ''Journal general de França''. Olimp desvolopèt alara un projècte d'apròchi patriotic dins sa celèbra Lettre al pòble<ref>Olympe de Gouges, op. cit., p. 69</ref>, prepausant un vast programa de reformas socialas e societalas dins sas ''Observacions patrioticas''<ref>Ibidem, p. 73</ref>. Aqueles escriches son seguits d'autras novèlas brocaduras adreçadas als representants de las tres principalas legislaturas de la revolucion, als clubs patriotics e a mai d'una personalitat dont Mirabeau, Lafayette e Necker qu'admira particularament. Sas posicions son totjorn plan pròchas de las dels convidats del salon d'Auteuil de Dame Helvétius, l'esposa del filosòf Adrien Helvétius. S'opausant a una lei de març de 1793 sus la repression dels escriches, Olimp denóncia lo fach que la lei contravenga als principis republicans. Redigís alara un manifèst d'inspiracion federalista, entitolat « las tres urnas o la salutacion de la patria, per un viatjaire de l'aire ». Es arrestada e déférée al tribunal revolucionari lo 6 d'agost de 1793 ont es acusada per las posicions qu'a presas<ref>Olivier Blanc, op. cit. p. 167</ref>. Es embarrada dins la preson de l'abadiá de [[Saint-Germain-des-Prés (París)|Saint-Germain-des-Prés]], demandant de badas un tractament adeqüat. Enviada a la Fòrça pichona , parteja una cellula amb Madame de Kolly, una femna emprenhada ja condemnada a mòrt. En octobre segon, obten un transferiment a la pension de Madame Mahay , mena de preson per ricas ont lo regim carceral èra mai clement e tolerant e ont, se ditz, auriá agut una ligason amb un autre detengut. Olimp la convenç de temptar de s'evadir, mas preferís seguir la via legala en opausant las pesugas acusacions portadas contra ela, reclamant publicament la demarcha de doas manifèstas plan coratjós qu'a capitat a far sortir clandestinament de preson. Traducha en justícia lo matin del 2 de novembre, quaranta uèch oras solament après l'execucion de sos amics girondins, es condemnada a mòrt. Al contra de çò qu'escriviá al sègle seguent coma lo biograf postum Jules Michelet , los testimoniatges de l'epòca afirman que montèt al cadafalc sens cap de crenhença, amb fòrça coratge e de la dignitat<ref>Ibidem, p. 184</ref>. Sa darrièra letra es adreçada a son filh, l'adjudant general Aubry de Gouges, que l'a ignorada de crenhença d'èsser perseguit. Dins sa ''Declaracion dels dreches de la femna'' , reïtèra : « Aital coma las femnas an lo drech de montar sul cadafalc, devon tanben aver lo drech de montar a las mai nautas cargas ». Mas lo procuraire de la Comuna de París , Pierre-Gaspard Chaumette, dins son discors als republicans, s'èra trufat de sos prepauses e s'èra felicitat de la condemnacion a mòrt, meritada segon el, seriá- pas çò que perque aviá oblidat " las vertuts que convenián a son sèxe". Olimp es inumada al cementèri de Magdalena. === Òbras === Teatre en lenga francesa: *''l'Esclavage des Noirs ou l'heureux naufrage'' (1786) *''L'Homme généreux'' (1786) *''Les Démocrates et les aristocrates, ou les curieux du champ de Mars'' (1790) *''La Nécessité du divorce'' (1790) *''Le Couvent, ou les vœux forcés'' (1790) *''Mirabeau aux Champs Élysées'' (1791) *''La France sauvée, ou le tyran détrôné'' (1792) *''L'Entrée de Dumouriez à Bruxelles, ou les vivandiers'' (1793) *''Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne'' (1791) == Referéncias == <references /> == Biografia == *Olivier Blanc, Olympe de Gouges, Paris, Syros, 1981 == Voses connèxas == *[[Feminisme]] *[[Femna]] [[Categoria:Feminisme]] 3e881yzyckhjls5ehakccspcbsonsfu 2436571 2436570 2024-04-25T17:41:33Z Joanoto Sant-casal 52801 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Marie Gouze''', dita '''Olympe de Gouges''' ({{AFI|/ɔlɛ̃p də ɡuʒ/||pron}}; [[Montalban]], 7 mai de 1748 - [[París (França)|París]], 3 novembre de 1793), foguèt una femna de letra e femna politic [[francesa]]. En 1791, escrivèt la ''[[Declaracion dels Dreits de la Femna e de la Ciutadana]]'' <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> dont la tòca èra de denonciar la manca de libertat e d'oportunitat de la femna de son epòca. Es considerada coma l'una de las pionièras francesas del [[feminisme]]. == Biografia == Marie Gouze nasquèt a Montalban, filha de Pierre de Gouze e d'Anne-Olympe Mouisset dins una familha menestrala. Afirma pasmens qu'es la filha del marqués Jean-Jacques Le Franc de Caixe de Lisle de Pompignan, un noble que non la jamai reconeguda coma mainatge legitim. S'es maridada plan jove e's venguda veusa après dos ans amb un mainatge a sa carga. En 1770, s'installèt a París ont comencèt una carrièra literària en escrivent de pèças de teatre . Èra una brilhanta cronicaira e oratritz, malgrat qu'aguèt pauc d'educacion e aguèt pas jamai après a escriure corrèctament. <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> === Question coloniala === Olympe de Gouges publica en febrièr de 1788 de ''Reflexions suls òmes negres'' : {{Blòc de citacion|L'espècia d'òmes negres, çò escriviá abans la Revolucion, m'a totjorn interessada a son deplorable sòrt. Los que poguèri interrogar contentèron pas jamai ma curiositat e mon rasonament. Tractavan aquelas gents de bèstias, d'èssers que lo Cèl aviá renegats ; mas en avançant en edat, vivi clarament qu'èra la fòrça e lo prejutjat que los avián condemnats a aquel òrre esclavatge, que la Nature i aviá pas cap de part e que l'injust e poderós interès dels Blancs aviá tot fait. }} Aquel tèxt la met en contacte amb la societat dels amics dels Negres dont pòt pas pasmens èsser membrenote 4 a causa de sas cotizacions nautas e de son reglament interior exclusif. En genièr de 1790, siá près de dos ans après la naissença d'aquela societat, nèga — en responsa a las imputacions d'un colon — li deure sas idèas : {{Blòc de citacion|Es pas la causa dels filosòfs, dels Amics dels Negres qu'entrepreni de defendre mas la miá neta, e me volretz plan permetre de me servir de las solas armas que son en mon poder… Pòdi donc vos atestar, Sénher, que los Amics dels Negres existissián pas quand ai concebut aquel subjècte, e degatz puslèu presumir, se la prevencion vos aguèsse pas eissorbat, qu'es benlèu segon mon drama qu'aquela societat s'es formada, o qu'ai agut l'urós merite de m'encontrar nòblament amb ela.}} === Revolucion francesa === En 1788, publiquèt dos panflets politics que suscitèron esmai e debat, sustot dins lo ''Journal general de França''. Olimp desvolopèt alara un projècte d'apròchi patriotic dins sa celèbra Lettre al pòble<ref>Olympe de Gouges, op. cit., p. 69</ref>, prepausant un vast programa de reformas socialas e societalas dins sas ''Observacions patrioticas''<ref>Ibidem, p. 73</ref>. Aqueles escriches son seguits d'autras novèlas brocaduras adreçadas als representants de las tres principalas legislaturas de la revolucion, als clubs patriotics e a mai d'una personalitat dont Mirabeau, Lafayette e Necker qu'admira particularament. Sas posicions son totjorn plan pròchas de las dels convidats del salon d'Auteuil de Dame Helvétius, l'esposa del filosòf Adrien Helvétius. S'opausant a una lei de març de 1793 sus la repression dels escriches, Olimp denóncia lo fach que la lei contravenga als principis republicans. Redigís alara un manifèst d'inspiracion federalista, entitolat « las tres urnas o la salutacion de la patria, per un viatjaire de l'aire ». Es arrestada e déférée al tribunal revolucionari lo 6 d'agost de 1793 ont es acusada per las posicions qu'a presas<ref>Olivier Blanc, op. cit. p. 167</ref>. Es embarrada dins la preson de l'abadiá de [[Saint-Germain-des-Prés (París)|Saint-Germain-des-Prés]], demandant de badas un tractament adeqüat. Enviada a la Fòrça pichona , parteja una cellula amb Madame de Kolly, una femna emprenhada ja condemnada a mòrt. En octobre segon, obten un transferiment a la pension de Madame Mahay , mena de preson per ricas ont lo regim carceral èra mai clement e tolerant e ont, se ditz, auriá agut una ligason amb un autre detengut. Olimp la convenç de temptar de s'evadir, mas preferís seguir la via legala en opausant las pesugas acusacions portadas contra ela, reclamant publicament la demarcha de doas manifèstas plan coratjós qu'a capitat a far sortir clandestinament de preson. Traducha en justícia lo matin del 2 de novembre, quaranta uèch oras solament après l'execucion de sos amics girondins, es condemnada a mòrt. Al contra de çò qu'escriviá al sègle seguent coma lo biograf postum Jules Michelet , los testimoniatges de l'epòca afirman que montèt al cadafalc sens cap de crenhença, amb fòrça coratge e de la dignitat<ref>Ibidem, p. 184</ref>. Sa darrièra letra es adreçada a son filh, l'adjudant general Aubry de Gouges, que l'a ignorada de crenhença d'èsser perseguit. Dins sa ''Declaracion dels dreches de la femna'' , reïtèra : « Aital coma las femnas an lo drech de montar sul cadafalc, devon tanben aver lo drech de montar a las mai nautas cargas ». Mas lo procuraire de la Comuna de París , Pierre-Gaspard Chaumette, dins son discors als republicans, s'èra trufat de sos prepauses e s'èra felicitat de la condemnacion a mòrt, meritada segon el, seriá- pas çò que perque aviá oblidat " las vertuts que convenián a son sèxe". Olimp es inumada al cementèri de Magdalena. === Òbras === Teatre en lenga francesa: *''l'Esclavage des Noirs ou l'heureux naufrage'' (1786) *''L'Homme généreux'' (1786) *''Les Démocrates et les aristocrates, ou les curieux du champ de Mars'' (1790) *''La Nécessité du divorce'' (1790) *''Le Couvent, ou les vœux forcés'' (1790) *''Mirabeau aux Champs Élysées'' (1791) *''La France sauvée, ou le tyran détrôné'' (1792) *''L'Entrée de Dumouriez à Bruxelles, ou les vivandiers'' (1793) *''Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne'' (1791) == Referéncias == <references /> == Biografia == *Olivier Blanc, Olympe de Gouges, Paris, Syros, 1981 == Voses connèxas == *[[Feminisme]] *[[Femna]] [[Categoria:Feminisme]] sn7i7im4alhvdiijree49idkfhblp6b 2436572 2436571 2024-04-25T17:42:16Z Joanoto Sant-casal 52801 /* Bibliografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Marie Gouze''', dita '''Olympe de Gouges''' ({{AFI|/ɔlɛ̃p də ɡuʒ/||pron}}; [[Montalban]], 7 mai de 1748 - [[París (França)|París]], 3 novembre de 1793), foguèt una femna de letra e femna politic [[francesa]]. En 1791, escrivèt la ''[[Declaracion dels Dreits de la Femna e de la Ciutadana]]'' <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> dont la tòca èra de denonciar la manca de libertat e d'oportunitat de la femna de son epòca. Es considerada coma l'una de las pionièras francesas del [[feminisme]]. == Biografia == Marie Gouze nasquèt a Montalban, filha de Pierre de Gouze e d'Anne-Olympe Mouisset dins una familha menestrala. Afirma pasmens qu'es la filha del marqués Jean-Jacques Le Franc de Caixe de Lisle de Pompignan, un noble que non la jamai reconeguda coma mainatge legitim. S'es maridada plan jove e's venguda veusa après dos ans amb un mainatge a sa carga. En 1770, s'installèt a París ont comencèt una carrièra literària en escrivent de pèças de teatre . Èra una brilhanta cronicaira e oratritz, malgrat qu'aguèt pauc d'educacion e aguèt pas jamai après a escriure corrèctament. <ref>Muñoz Páez, Adela. ''Sabias. La cara oculta de la ciencia'' (en castelhan). Penguin Random House, 1/3/2017, p. 223-225. ISBN 9788499927022</ref> === Question coloniala === Olympe de Gouges publica en febrièr de 1788 de ''Reflexions suls òmes negres'' : {{Blòc de citacion|L'espècia d'òmes negres, çò escriviá abans la Revolucion, m'a totjorn interessada a son deplorable sòrt. Los que poguèri interrogar contentèron pas jamai ma curiositat e mon rasonament. Tractavan aquelas gents de bèstias, d'èssers que lo Cèl aviá renegats ; mas en avançant en edat, vivi clarament qu'èra la fòrça e lo prejutjat que los avián condemnats a aquel òrre esclavatge, que la Nature i aviá pas cap de part e que l'injust e poderós interès dels Blancs aviá tot fait. }} Aquel tèxt la met en contacte amb la societat dels amics dels Negres dont pòt pas pasmens èsser membrenote 4 a causa de sas cotizacions nautas e de son reglament interior exclusif. En genièr de 1790, siá près de dos ans après la naissença d'aquela societat, nèga — en responsa a las imputacions d'un colon — li deure sas idèas : {{Blòc de citacion|Es pas la causa dels filosòfs, dels Amics dels Negres qu'entrepreni de defendre mas la miá neta, e me volretz plan permetre de me servir de las solas armas que son en mon poder… Pòdi donc vos atestar, Sénher, que los Amics dels Negres existissián pas quand ai concebut aquel subjècte, e degatz puslèu presumir, se la prevencion vos aguèsse pas eissorbat, qu'es benlèu segon mon drama qu'aquela societat s'es formada, o qu'ai agut l'urós merite de m'encontrar nòblament amb ela.}} === Revolucion francesa === En 1788, publiquèt dos panflets politics que suscitèron esmai e debat, sustot dins lo ''Journal general de França''. Olimp desvolopèt alara un projècte d'apròchi patriotic dins sa celèbra Lettre al pòble<ref>Olympe de Gouges, op. cit., p. 69</ref>, prepausant un vast programa de reformas socialas e societalas dins sas ''Observacions patrioticas''<ref>Ibidem, p. 73</ref>. Aqueles escriches son seguits d'autras novèlas brocaduras adreçadas als representants de las tres principalas legislaturas de la revolucion, als clubs patriotics e a mai d'una personalitat dont Mirabeau, Lafayette e Necker qu'admira particularament. Sas posicions son totjorn plan pròchas de las dels convidats del salon d'Auteuil de Dame Helvétius, l'esposa del filosòf Adrien Helvétius. S'opausant a una lei de març de 1793 sus la repression dels escriches, Olimp denóncia lo fach que la lei contravenga als principis republicans. Redigís alara un manifèst d'inspiracion federalista, entitolat « las tres urnas o la salutacion de la patria, per un viatjaire de l'aire ». Es arrestada e déférée al tribunal revolucionari lo 6 d'agost de 1793 ont es acusada per las posicions qu'a presas<ref>Olivier Blanc, op. cit. p. 167</ref>. Es embarrada dins la preson de l'abadiá de [[Saint-Germain-des-Prés (París)|Saint-Germain-des-Prés]], demandant de badas un tractament adeqüat. Enviada a la Fòrça pichona , parteja una cellula amb Madame de Kolly, una femna emprenhada ja condemnada a mòrt. En octobre segon, obten un transferiment a la pension de Madame Mahay , mena de preson per ricas ont lo regim carceral èra mai clement e tolerant e ont, se ditz, auriá agut una ligason amb un autre detengut. Olimp la convenç de temptar de s'evadir, mas preferís seguir la via legala en opausant las pesugas acusacions portadas contra ela, reclamant publicament la demarcha de doas manifèstas plan coratjós qu'a capitat a far sortir clandestinament de preson. Traducha en justícia lo matin del 2 de novembre, quaranta uèch oras solament après l'execucion de sos amics girondins, es condemnada a mòrt. Al contra de çò qu'escriviá al sègle seguent coma lo biograf postum Jules Michelet , los testimoniatges de l'epòca afirman que montèt al cadafalc sens cap de crenhença, amb fòrça coratge e de la dignitat<ref>Ibidem, p. 184</ref>. Sa darrièra letra es adreçada a son filh, l'adjudant general Aubry de Gouges, que l'a ignorada de crenhença d'èsser perseguit. Dins sa ''Declaracion dels dreches de la femna'' , reïtèra : « Aital coma las femnas an lo drech de montar sul cadafalc, devon tanben aver lo drech de montar a las mai nautas cargas ». Mas lo procuraire de la Comuna de París , Pierre-Gaspard Chaumette, dins son discors als republicans, s'èra trufat de sos prepauses e s'èra felicitat de la condemnacion a mòrt, meritada segon el, seriá- pas çò que perque aviá oblidat " las vertuts que convenián a son sèxe". Olimp es inumada al cementèri de Magdalena. === Òbras === Teatre en lenga francesa: *''l'Esclavage des Noirs ou l'heureux naufrage'' (1786) *''L'Homme généreux'' (1786) *''Les Démocrates et les aristocrates, ou les curieux du champ de Mars'' (1790) *''La Nécessité du divorce'' (1790) *''Le Couvent, ou les vœux forcés'' (1790) *''Mirabeau aux Champs Élysées'' (1791) *''La France sauvée, ou le tyran détrôné'' (1792) *''L'Entrée de Dumouriez à Bruxelles, ou les vivandiers'' (1793) *''Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne'' (1791) == Referéncias == <references /> == Bibliografia == *Olivier Blanc, Olympe de Gouges, Paris, Syros, 1981 == Voses connèxas == *[[Feminisme]] *[[Femna]] [[Categoria:Feminisme]] hkwmmf4ejtpnis71hw0ab7n9piu9une 10 191418 2436536 2419414 2024-04-25T14:34:07Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki {| style="background-color:#e0e0e0;border-collapse:collapse;border-radius: 6px;border-style:none;margin: .5em 2.75em; padding: 20px;" | width="20" valign="top" style="color:{{{4|silver}}};font-size:40px;font-family:'Times New Roman',serif;font-weight:bold;text-align:left;padding-left:10px; padding-right:10px;" | « | align="left" style="padding:10px; padding-bottom:{{#if:{{{2|}}}{{{3|}}}|0|10px}}; font-size: 90%;" | {{{1|<noinclude>|{{Lorem ipsum}}</noinclude>}}} | width="20" valign="bottom" style="color:{{{4|silver}}};font-size:40px;font-family:'Times New Roman',serif;font-weight:bold;text-align:right;padding-left:10px; padding-right:10px;" | » {{#if:{{{2|}}}{{{3|}}}| {{!}}- {{!}} colspan="3" style="padding: 10px; padding-top:0; font-size: 85%;" {{!}} {{#if:{{{2|}}}{{{3|}}}|<p style="line-height:1em;text-align: right"><cite style="font-style:normal;">—{{{2|}}}{{#if:{{{3|}}}|{{#tag:ref|{{{3}}}|ref}}}}</p>}} <noinclude></noinclude> }} |} <noinclude> ''Vejatz tanben'': {{m|Citacion blòt}}. <templatedata> { "params": { "1": { "label": "Tèxt", "description": "Plaçatz la zòna ont desiratz inserir lo tèxt" }, "2": { "label": "Autor", "description": "Luòc de referéncia de l'autor, de la data e del tèxt" }, "3": { "label": "Referéncia e tèxt original", "description": "Plaça per plaçar lo tèxt d'origina (se s'escai). Lo tèxt apareisserà coma referéncia dins las nòtas." } }, "paramOrder": [ "1", "2", "3" ] } </templatedata> </noinclude> 8vzlewj632gtm3lf08w71xvualvs51t 2436560 2436536 2024-04-25T16:53:11Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki <includeonly><div style="clear:{{#switch:{{{5|left}}}|center=both|#default={{{5|left}}};"> {|style="margin:auto; {{#switch:{{{5|}}}|left|right=margin-{{{5|}}}:0;|center|#default=}}width:{{#if:{{{6|}}}|{{{6}}}px|auto}}; border-collapse:collapse; border-style:none; background-color:transparent;" |- | width="20" valign="top" style="font-size:35px; padding:0 10px; text-align:left; font-family:'Times New Roman', serif; font-weight:bold; color:{{{4|silver}}};"|« | {{#if:{{{col2|}}}|valign="top"|valign="middle"}} align="left" style="{{#if:{{{col2|}}}|width:50%; padding-right:10px;}}"|{{#if:{{{lenga1|}}}|{{{lenga1|}}}&nbsp;}}{{{1|Cal indicar lo tèxt de la citacion.}}}<!-- -->{{#if:{{{col2|}}}|<nowiki/> {{!}}valign="top" align="left" style="padding-left:10px; width:50%;"{{!}}{{#if:{{{lenga2|}}}|{{{lenga2|}}}&nbsp;}}{{{col2}}}<!-- -->}} | width="20" valign="bottom" style="font-size:35px; padding:0 10px 10px; text-align:right; font-family:'Times New Roman', serif; font-weight:bold; color:{{{4|silver}}};"|»<!-- -->{{#if:{{{2|}}}|<nowiki/> {{!}}- {{!}}colspan="{{#if:{{{col2|}}}|4|3}}" style="text-align:right; font-size:smaller;"{{!}}— {{{2|}}}{{#if:{{{3|}}}|, <cite>{{{3}}}</cite>}}<!-- -->}} |}</div></includeonly><noinclude> {{Citacion|{{Lorem ipsum}}|Ciceron|De Finibus Bonorum et Malorum}} {{Documentacion}} <templatedata> { "params": { "1": { "label": "Citacion", "description": "Tèxt de la citacion.", "required": true }, "2": { "label": "Autor", "description": "Autor de la citacion", "suggested": true }, "3": { "label": "Font", "description": "Luòc ont i a la citacion.", "suggested": true }, "4": { "label": "Color de las verguetas", "description": "\"silver\" per defècte" }, "5": { "label": "Alinhacion", "description": "las valors possiblas son left (esquèrra), right (dreita) o center (centre) (left per defècte)" }, "6": { "label": "Largor", "description": "valor numerica entre 1 e 1000 pixèls per la largor del tèxt." }, "col2": { "label": "2a colomna", "description": "Afichar una citacion dins una nòva colomna" }, "lenga1": { "label": "Lenga de la primièra colomna", "description": "Lenga dins la quala es escrita lo tèxt de la primièra citacion.", "type": "wiki-template-name" }, "lenga2": { "label": "Lenga de la segonda colomna", "description": "Lenga dins la quala es escrita lo tèxt de la primièra citacion." } }, "description": "Afichar una citacion" } </templatedata> </noinclude> 9xmi94c6iazrqlc40r6w73s8ve9r878 2436563 2436560 2024-04-25T17:04:38Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki <includeonly><div style="clear:{{#switch:{{{5|left}}}|center=both|#default={{{5|left}}};"> {|style="margin:auto; {{#switch:{{{5|}}}|left|right=margin-{{{5|}}}:0;|center|#default=}}width:{{#if:{{{6|}}}|{{{6}}}px|auto}}; border-collapse:collapse; border-style:none; background-color:transparent;" |- | width="20" valign="top" style="font-size:35px; padding:0 10px; text-align:left; font-family:'Times New Roman', serif; font-weight:bold; color:{{{4|silver}}};"|« | {{#if:{{{col2|}}}|valign="top"|valign="middle"}} align="left" style="{{#if:{{{col2|}}}|width:50%; padding-right:10px;}}"|{{#if:{{{lenga1|}}}|{{{lenga1|}}}&nbsp;}}{{{1|Cal indicar lo tèxt de la citacion.}}}<!-- -->{{#if:{{{col2|}}}|<nowiki/> {{!}}valign="top" align="left" style="padding-left:10px; width:50%;"{{!}}{{#if:{{{lenga2|}}}|{{{lenga2|}}}&nbsp;}}{{{col2}}}<!-- -->}} | width="20" valign="bottom" style="font-size:35px; padding:0 10px 10px; text-align:right; font-family:'Times New Roman', serif; font-weight:bold; color:{{{4|silver}}};"|»<!-- -->{{#if:{{{2|}}}|<nowiki/> {{!}}- {{!}}colspan="{{#if:{{{col2|}}}|4|3}}" style="text-align:right; font-size:smaller;"{{!}}— {{{2|}}}{{#if:{{{3|}}}|, <cite>{{{3}}}</cite>}}<!-- -->}} |}</div></includeonly><noinclude> {{Documentacion}} <templatedata> { "params": { "1": { "label": "Citacion", "description": "Tèxt de la citacion.", "required": true }, "2": { "label": "Autor", "description": "Autor de la citacion", "suggested": true }, "3": { "label": "Font", "description": "Luòc ont i a la citacion.", "suggested": true }, "4": { "label": "Color de las verguetas", "description": "\"silver\" per defècte" }, "5": { "label": "Alinhacion", "description": "las valors possiblas son left (esquèrra), right (dreita) o center (centre) (left per defècte)" }, "6": { "label": "Largor", "description": "valor numerica entre 1 e 1000 pixèls per la largor del tèxt." }, "col2": { "label": "2a colomna", "description": "Afichar una citacion dins una nòva colomna" }, "lenga1": { "label": "Lenga de la primièra colomna", "description": "Lenga dins la quala es escrita lo tèxt de la primièra citacion.", "type": "wiki-template-name" }, "lenga2": { "label": "Lenga de la segonda colomna", "description": "Lenga dins la quala es escrita lo tèxt de la primièra citacion." } }, "description": "Afichar una citacion" } </templatedata> </noinclude> g7ar2iddpau36dgdklj6buza5qxuc7j 2436564 2436563 2024-04-25T17:07:29Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki <includeonly><div style="clear:{{#switch:{{{5|left}}}|center=both|#default={{{5|left}}};"> {|style="margin:auto; {{#switch:{{{5|}}}|left|right=margin-{{{5|}}}:0;|center|#default=}}width:{{#if:{{{6|}}}|{{{6}}}px|auto}}; border-collapse:collapse; border-style:none; background-color:transparent;" |- | width="20" valign="top" style="font-size:35px; padding:0 10px; text-align:left; font-family:'Times New Roman', serif; font-weight:bold; color:{{{4|silver}}};"|« | {{#if:{{{col2|}}}|valign="top"|valign="middle"}} align="left" style="{{#if:{{{col2|}}}|width:50%; padding-right:10px;}}"|{{#if:{{{lenga1|}}}| <span style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;">{{#invoke:lenga/V2|nom|{{lc:{{{lenga1|}}}}}}}</span>&nbsp;}}{{{1|Cal indicar lo tèxt de la citacion.}}}<!-- -->{{#if:{{{col2|}}}|<nowiki/> {{!}}valign="top" align="left" style="padding-left:10px; width:50%;"{{!}}{{#if:{{{lenga2|}}}|<span style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;">{{#invoke:lenga/V2|nom|{{lc:{{{lenga2|}}}}}}}</span>&nbsp;}}{{{col2}}}<!-- -->}} | width="20" valign="bottom" style="font-size:35px; padding:0 10px 10px; text-align:right; font-family:'Times New Roman', serif; font-weight:bold; color:{{{4|silver}}};"|»<!-- -->{{#if:{{{2|}}}|<nowiki/> {{!}}- {{!}}colspan="{{#if:{{{col2|}}}|4|3}}" style="text-align:right; font-size:smaller;"{{!}}— {{{2|}}}{{#if:{{{3|}}}|, <cite>{{{3}}}</cite>}}<!-- -->}} |}</div></includeonly><noinclude> {{Documentacion}} <templatedata> { "params": { "1": { "label": "Citacion", "description": "Tèxt de la citacion.", "required": true }, "2": { "label": "Autor", "description": "Autor de la citacion", "suggested": true }, "3": { "label": "Font", "description": "Luòc ont i a la citacion.", "suggested": true }, "4": { "label": "Color de las verguetas", "description": "\"silver\" per defècte" }, "5": { "label": "Alinhacion", "description": "las valors possiblas son left (esquèrra), right (dreita) o center (centre) (left per defècte)" }, "6": { "label": "Largor", "description": "valor numerica entre 1 e 1000 pixèls per la largor del tèxt." }, "col2": { "label": "2a colomna", "description": "Afichar una citacion dins una nòva colomna" }, "lenga1": { "label": "Lenga de la primièra colomna", "description": "Lenga dins la quala es escrita lo tèxt de la primièra citacion.", "type": "wiki-template-name" }, "lenga2": { "label": "Lenga de la segonda colomna", "description": "Lenga dins la quala es escrita lo tèxt de la primièra citacion." } }, "description": "Afichar una citacion" } </templatedata> </noinclude> 9c08ke89zsv606qndxtjlhi23reqsg0 0 195285 2436601 2426921 2024-04-26T05:32:21Z 2A02:578:85E8:900:608D:189A:3EE5:E06 wikitext text/x-wiki Un '''setmanièr''' (var. '''-èir''', '''-èr''', '''-ier''', '''-ari''')<ref name=":0">{{Dicodòc|Hebdomadaire|consulta=15 de genièr de 2024}}</ref> es una publicacion d'informacions generalas publicada un o, rarament, dos còps per setmana. Aquel tipe de jornals a tendéncia a aver un tiratge reduit respècte als jornals e a generalament una portada dins las comunautats mens pobladas o dins de pichonas zònas definidas dins las vilas grandas; sovent, pòdon cobrir un territòri mai pichon, coma una o mantuna vilòta o eventualament un país entièr. Los jornals setmanièrs cobrisson sovent l'actualitat locala e participan mai intensament al jornalisme comunautari o a d'autres mèdias especializats. La màger part dels jornals setmanièrs seguisson un format similar al de la premsa quotidiana (valent a dire informacions, espòrts, necrologias, etc.). Pasmens, se concentra principalament sus d'informacions limitadas a una region especifica. Las datas de parucion dels setmanièrs en America del Nòrd vàrian, mas pareisson sovent en mièg de setmana (dimècres o dijòus). D'autres tipes de publicacions d'informacion pareisson cada setmana sus papièr jornal, mas son pas considerats coma de jornals d'informacion generala. Aquestes cobriràn de subjèctes especifics, tals coma l'espòrt (per exemple ''[[The Sporting News]]'') o l'economia (per exemple ''[[Financial Times]]''), e auràn una difusion mai larja e cobriràn de territòris fòrça mai vastes. ==Articles connèxes== * [[Jornalisme]] * [[Premsa]] ==Bibliografia== * {{Obratge |cognòm=Koszyk |nom=Kurt |títol=Deutsche Presse 1914 - 1945 |editor=Geschichte der deutschen Presse Teil 3. [Abhandlungen und Materialien zur Publizistik Band 7], Colloquium |luòc=Berlin |an=1972 |isbn=3-7678-0309-7}} * {{Obratge |nom1=Colette |cognòm1=Brin |nom2=Jean |cognòm2=Charron |nom3=Jean |cognòm3=de Bonville |títol=Nature et transformation du journalisme : Théorie et recherches empiriques |editor=Les Presses de l'Université Laval |an=2004 |isbn=9782763781563}} * {{Obratge |nom1=Ivan |cognòm1=Chuppin |nom2=Jérémie |cognòm2=Nollet |títol=Journalisme et dépendances |editor=Ed. L'Harmattan |data=mai de 2006 |isbn=9782296592469}} ==Nòtas e referéncias== <references />{{Autoritats}} gyk6sw2gzimoykw9fhhe8qgzqetd5ts 10 195380 2436562 2419408 2024-04-25T17:04:24Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki == Exemple == {{Blòc de citacion |Recorda tant a fra Luis que, com dèiem, cal pensar que l'hauria llegit més d'una vegada; i no solament a la cartoixa —⁠on tant es va llegir el dominic⁠—, sinó també abans del seu ingrés durant la seva virtuosa vida com a pintor a Toledo. Aquesta influència ens demostra no solament com de generalment i profund van penetrar els escrits dels nostres místics al sentiment dels espanyols sinó, a més a més, com la sensibilitat d'alguns artistes els descobria un sentit expressiu, concorde o idèntic al que sentien com a impuls i determinant del seu art. |col2=''Rebremba aitant a fra' Loís que, coma disiam, cal pensar que l'auriá legit mai d'un còp; e pas solament a la chartrosa —⁠ont aitant s'es legit lo dominic⁠—, mas tanben abans son admission pendent sa vertuosa vida coma pintre a Toledo. Aquela influéncia non nos demòstra pas solament coma de generalament e prigond an penetrat los escrits de nòstres mistics al sentiment dels espanhòls mas, en mai, coma la sensibilitat de qualques artistas los descobrissiá un sens expressiu, concòrdia o identica a çò que sentián coma aviada e determinant de son art.'' |Emilio Orozco, ''Manierismo y barroco'' (1981) pp.100-10 |lenga1=ca |lenga2=oc }} <pre> {{Blòc de citacion |Recorda tant a fra Luis que, com dèiem, cal pensar que l'hauria llegit més d'una vegada; i no solament a la cartoixa —⁠on tant es va llegir el dominic⁠—, sinó també abans del seu ingrés durant la seva virtuosa vida com a pintor a Toledo. Aquesta influència ens demostra no solament com de generalment i profund van penetrar els escrits dels nostres místics al sentiment dels espanyols sinó, a més a més, com la sensibilitat d'alguns artistes els descobria un sentit expressiu, concorde o idèntic al que sentien com a impuls i determinant del seu art. |col2=''Rebremba aitant a fra' Loís que, coma disiam, cal pensar que l'auriá legit mai d'un còp; e pas solament a la chartrosa —⁠ont aitant s'es legit lo dominic⁠—, mas tanben abans son admission pendent sa vertuosa vida coma pintre a Toledo. Aquela influéncia non nos demòstra pas solament coma de generalament e prigond an penetrat los escrits de nòstres mistics al sentiment dels espanhòls mas, en mai, coma la sensibilitat de qualques artistas los descobrissiá un sens expressiu, concòrdia o identica a çò que sentián coma aviada e determinant de son art.'' |Emilio Orozco, ''Manierismo y barroco'' (1981) pp.100-10 |lenga1=ca |lenga2=oc }} </pre> svq9l5je3qlcc80lhk2fxwc7ch6ienm 0 196144 2436588 2430593 2024-04-25T18:55:48Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki '''Taxi Girl''' èra un grop de [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] [[francés]] de [[París (França)|París]] ([[França]]) eissit del movement [[New wave (musica)|new wave]] e actiu de 1978 a 1986. An conegut lo succès tre lor dos primièrs [https://fr.wikipedia.org/wiki/Disque_microsillon#Disque_45_tours 45 torns], dos tròces de [[Synthpop|synthpop]] en [[francés]], ''Mannequin'' en 1980 e sustot ''Chercher le garçon'' en 1981, [https://fr.wikipedia.org/wiki/Single%20(musique) simple] vendut a mai de 150 000 exemplars en [[França]]. ''Chercher le garçon'' es d'alhor encara a l'ora d'ara la cançon la mai coneguda de '''Taxi Girl'''. Compausat de cinc sòcis al debut en 1978 (Daniel Darc, Mirwais Stass, Laurent Sinclair, Stéphane Erard e Pierre Wolfsohn), '''Taxi Girl''' coneis dora un primièr drama ambe la mòrt del bataire Pierre Wolfsohn d'una subredòsi de cocaïna lo 24 de julhet de 1981. Vengut un trio après la partença de Stéphane Erard e la mòrt de Pierre Wolfsohn, '''Taxi Girl''' publica en 1981 son primièr e sol vertadièr album : ''Seppuku'', enregistrat per Andy Scott e produch per Jean-Jacques Burnel dels [[The Stranglers|Stranglers]]. Jet Black, lo bataire dels [[The Stranglers|Stranglers]] justament, participa quitament a qualques tròces de ''Seppuku''. Pr'amor d'una tension creissenta entre Laurent Sinclair e Mirwais Stass, '''Taxi Girl''' deven a partir de 1983 un simple duò compausat de Daniel Darc e Mirwais Stass. Publican alavetz lo mini album ''Quelqu'un comme toi''. A partir de la fin de l'annada 1983, '''Taxi Girl''' ralentís son activitat musicala. Totjorn jos fòrma de duò, tres [https://fr.wikipedia.org/wiki/Disque_microsillon#Disque_45_tours 45 torns] de mai son publicats : ''Dites-le fort'' e ''Paris'' en 1984, e enfin ''Aussi belle qu'une balle'' en 1986. Lo duò se separa pauc après. Daniel Darc, lo cantaire (de son nom vertadièr Daniel Rozoum), comença alavetz una carrièra sòlo onorable, mentre que Mirwais Stass (de son nom vertadièr Mirwais Ahmadzaï) coneis la consecracion en trabalhant per [[Madonna]], mai precisament sus l'album ''Music'' de 2000, sus la totalitat de l'album ''American Life'' en 2003, e sus qualques títols de ''Confessions on a Dance Floor'' en 2005. ==Cançons mai conegudas== * ''Mannequin'' (1980) * ''Les yeux des amants'' (1980) * ''Chercher le garçon'' (1981) * ''La femme écarlate'' (1981) * ''Les armées de la nuit'' (1982) * ''Quelqu’un comme toi'' (1983) * ''Paris'' (1984) * ''Aussi belle qu'une balle'' (1986) [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de musica francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:New wave]] ky2j7kx8akthfohhjdhm3z83547k7nt 0 196565 2436593 2436443 2024-04-26T01:50:19Z Briantin de Montrei 37340 Briantin de Montrei a desplaçat la pagina [[Amicia de Montfòrt]] cap a [[Amícia de Montfòrt]] wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Amicia''' o '''Amícia de Montfòrt'''<ref>Segon [https://ieo-oc.org/spip.php?page=article&id_article=300 aquesta lista] de l'[[Institut d'estudis occitans]], i a de variacion intèrna occitana entre los prenoms en -icia (lengadocian) e en -ícia (gascon e provençau).</ref><ref>Segon las variacions dels noms Alicia-Alícia-Aliça e Felicia-Felícia-Feliça citadas per la meteissa lista de l'IEO, la varianta '''''Amiça''''' es probabla mas pas atestada.</ref> ([[sègle XIII]]-[[1252]]/[[1253|3]]) foguèt una nòbla francesa, filha de [[Simon IV de Montfòrt]] e d'[[Aliç de Montmorencí]]. Venguèt puèi [[Òrdre dels Predicaires|monja dominicana]] e fondatritz del convent a [[Montargis|Montargí]]. ==Biografia== Se sap pas quasi res sus la naissença e las primièras annadas d'Amicia. Es probablament nascuda al castèl familial de [[Montfòrt-l'Amaury]]. En 1209, son paire s'engatja dins la [[crosada dels albigeses]] e se pòt supausar que quand [[Aliç de Montmorencí]] o ven rejónher l'annada seguenta, sos mainatges l'acompanhavan, Amicia inclusa. Segon d'unas fonts, seriá estada prepausada en maridatge al filh de Pèire d'Aragon<ref>{{Obratge |lenga=en |autor1=Flocel Sabaté |títol=The Crown of Aragon |sostítol=A Singular Mediterranean Empire |lieu=Leiden/Boston |editor=Brill |data=12 octobre 2017 |pages totales=578 |passatge=119 |isbn=978-90-04-34960-5 |lire en ligne={{Google Livres|KfU4DwAAQBAJ|page=119}} |libellé=Sabaté 2017}}.</ref>, mas lo maridatge a pas jamai agut luòc. {{refnec|L'intencion del matrimòni èra buscar una sortida pacifica a la Crosada albigesa.}}<!--De la Wikipèdia catalana--> Entre 1223 e febrièr de 1226, esposa [[Gauchièr de Joigny|Gauchièr de Joinhí]] (vèrs [[1165]] † vèrs [[1237]]), senhor de [[Château-Renard|Castèurainard]] près de la frontièra [[Gastinés]]-[[Senonés]]. ===Monja dominicana=== Son paire èra un amic e sosten de [[Domenge de Guzmán|Sant Domenge]], e Amicia èra ela meteissa plan atirada per l'[[Òrdre dels Predicaires|òrdre]] qu'aviá fondat<ref>{{Ouvrage |langue=fr |autor1=Antonin Danzas |títol=Études sur les temps primitifs de l'Ordre de Saint Dominique |tome=4 |titre tome=Le bienheureux Jourdain de Saxe |editor= |an=1877 |pages totales=578 |passatge=34 |lire en ligne={{Google Livres|HSV0BscCfacC|page=34}} |libellé=Danzas 1877}}.</ref>. Après la mòrt de son marit, fondèt un convent a [[Montargis|Montargí]] (entre [[Orleans]] e [[Sens]]), e demandèt son incorporacion dins l'òrdre dominican, mas encontrèt l'oposicion dels fraires predicaires<ref>{{Ouvrage |langue=en |autor1=JoAnn Kay McNamara |títol=Sisters in Arms | sostítol=Catholic Nuns Through Two Millennia |editor=[[Harvard University Press]] |data=15 septembre 1996 |pages totales=768 |passatge=316 |isbn=978-0-674-80984-0 |lire en ligne={{Google Livres|gMk_ZujVEjUC|page= 316}} |libellé=McNamara 1996}}.</ref>. L'[[8 d'abril]] de [[1245]], lo papa [[Innocenci IV]] ordenèt l'incorporacion del monastèri de Montargí dins l'òrdre dominican<ref>{{Ouvrage |langue=fr |autor1=Micheline de Fontette |títol=Les Religieuses à l'âge classique du droit canon |lieu=Paris |editor=J. Vrin |an=1967 |pages totales=170 |passatge=120 |lire en ligne={{Google Livres|0Ota6ak_4ZwC|page= 120 }} |libellé=Fontette 1967}}.</ref>. Amicia se morís lo [[20 de febrièr]] de [[1252]] o [[1253]]<ref name="mdlnds_amicie_jgn">{{harvsp |id= mdlnds_amicie_jgn |« Comtes de Joigny » sur ''medlands'' }}.</ref> {{refnec|a Montargí e es enterrada dins la glèisa del convent}}. ===Maridatge e enfants=== Amicia e Gauchièr de Joinhí an agut dos enfants: * Peironèla de Joinhí (mòrta en [[1289]]), dama de [[Sully-sur-Loire|Sulí]] e de [[Château-Renard|Chastèurainard]], maridada amb Pèire [[Ostal capecian de Cortenai|de Cortenai-Champinhèlas]]-[[Conches-en-Ouche|Cònchas]] - abans [[mai]] de [[1249]], puèi en segondas nòças a Enric II [[Lista dels senhors de Sully|de Sulí]] (mòrt en [[1269]])<ref name="mdlnds_amicie_jgn"/> ; * Gauchièr de Joinhí (abans [[mai]] de [[1249]])<ref name="mdlnds_amicie_jgn"/>, {{refnec|devenguèt [[Òrdre des Predicaires|monge dominican]]}}. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|ca|Amícia de Montfòrt}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Amicie de Montfòrt}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal França|Portal Crosada dels albigeses|Portal Lengadòc|Portal Aragon|Portal Catolicisme}} {{Autoritats}} [[Categoria:Naissença al sègle XIII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Montfòrt-l'Amaury]] [[Categoria:Personalitat de la Crosada dels Albigeses]] 3jfv52rpdxblufzaewqqk0bj909kmzr 2436598 2436593 2024-04-26T05:29:25Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Amicia''' o '''Amícia de Montfòrt'''<ref> Segon l'IEO e Lo Congrès permanent de la lenga occitana, i a de variacion intèrna/dialectala entre los prenoms e mots en ''-ícia, -icia,'' e ''-iça--.<br> Segon [https://ieo-oc.org/spip.php?page=article&id_article=300 aquesta lista] de l'[[Institut d'estudis occitans]], la variacion es tre los prenoms en ''-icia'' (lengadocian) e en ''-ícia/-iça'' (gascon e provençau).<br> Segon [https://dicodoc.eu/oc/ Lo Congrès], es ''-ícia'' en 5 dels 6 dialèctes mas ''-icia'' en [[vivaroaupenc]]. Pel prenom Fabrícia, la varianta ''Fabriça'' existís evidament pertot.<br> Segon las variacions dels noms Alicia-Alícia-Aliça e Felicia-Felícia-Feliça citadas per aquelas listas, la varianta '''''Amiça''''' existís probabla mas es pas atestada.</ref> ([[sègle XIII]]-[[1252]]/[[1253|3]]) foguèt una nòbla francesa, filha de [[Simon IV de Montfòrt]] e d'[[Aliç de Montmorencí]]. Venguèt puèi [[Òrdre dels Predicaires|monja dominicana]] e fondatritz del convent a [[Montargis|Montargí]]. ==Biografia== Se sap pas quasi res sus la naissença e las primièras annadas d'Amicia. Es probablament nascuda al castèl familial de [[Montfòrt-l'Amaury]]. En 1209, son paire s'engatja dins la [[crosada dels albigeses]] e se pòt supausar que quand [[Aliç de Montmorencí]] o ven rejónher l'annada seguenta, sos mainatges l'acompanhavan, Amicia inclusa. Segon d'unas fonts, seriá estada prepausada en maridatge al filh de Pèire d'Aragon<ref>{{Obratge |lenga=en |autor1=Flocel Sabaté |títol=The Crown of Aragon |sostítol=A Singular Mediterranean Empire |lieu=Leiden/Boston |editor=Brill |data=12 octobre 2017 |pages totales=578 |passatge=119 |isbn=978-90-04-34960-5 |lire en ligne={{Google Livres|KfU4DwAAQBAJ|page=119}} |libellé=Sabaté 2017}}.</ref>, mas lo maridatge a pas jamai agut luòc. {{refnec|L'intencion del matrimòni èra buscar una sortida pacifica a la Crosada albigesa.}}<!--De la Wikipèdia catalana--> Entre 1223 e febrièr de 1226, esposa [[Gauchièr de Joigny|Gauchièr de Joinhí]] (vèrs [[1165]] † vèrs [[1237]]), senhor de [[Château-Renard|Castèurainard]] près de la frontièra [[Gastinés]]-[[Senonés]]. ===Monja dominicana=== Son paire èra un amic e sosten de [[Domenge de Guzmán|Sant Domenge]], e Amicia èra ela meteissa plan atirada per l'[[Òrdre dels Predicaires|òrdre]] qu'aviá fondat<ref>{{Ouvrage |langue=fr |autor1=Antonin Danzas |títol=Études sur les temps primitifs de l'Ordre de Saint Dominique |tome=4 |titre tome=Le bienheureux Jourdain de Saxe |editor= |an=1877 |pages totales=578 |passatge=34 |lire en ligne={{Google Livres|HSV0BscCfacC|page=34}} |libellé=Danzas 1877}}.</ref>. Après la mòrt de son marit, fondèt un convent a [[Montargis|Montargí]] (entre [[Orleans]] e [[Sens]]), e demandèt son incorporacion dins l'òrdre dominican, mas encontrèt l'oposicion dels fraires predicaires<ref>{{Ouvrage |langue=en |autor1=JoAnn Kay McNamara |títol=Sisters in Arms | sostítol=Catholic Nuns Through Two Millennia |editor=[[Harvard University Press]] |data=15 septembre 1996 |pages totales=768 |passatge=316 |isbn=978-0-674-80984-0 |lire en ligne={{Google Livres|gMk_ZujVEjUC|page= 316}} |libellé=McNamara 1996}}.</ref>. L'[[8 d'abril]] de [[1245]], lo papa [[Innocenci IV]] ordenèt l'incorporacion del monastèri de Montargí dins l'òrdre dominican<ref>{{Ouvrage |langue=fr |autor1=Micheline de Fontette |títol=Les Religieuses à l'âge classique du droit canon |lieu=Paris |editor=J. Vrin |an=1967 |pages totales=170 |passatge=120 |lire en ligne={{Google Livres|0Ota6ak_4ZwC|page= 120 }} |libellé=Fontette 1967}}.</ref>. Amicia se morís lo [[20 de febrièr]] de [[1252]] o [[1253]]<ref name="mdlnds_amicie_jgn">{{harvsp |id= mdlnds_amicie_jgn |« Comtes de Joigny » sur ''medlands'' }}.</ref> {{refnec|a Montargí e es enterrada dins la glèisa del convent}}. ===Maridatge e enfants=== Amicia e Gauchièr de Joinhí an agut dos enfants: * Peironèla de Joinhí (mòrta en [[1289]]), dama de [[Sully-sur-Loire|Sulí]] e de [[Château-Renard|Chastèurainard]], maridada amb Pèire [[Ostal capecian de Cortenai|de Cortenai-Champinhèlas]]-[[Conches-en-Ouche|Cònchas]] - abans [[mai]] de [[1249]], puèi en segondas nòças a Enric II [[Lista dels senhors de Sully|de Sulí]] (mòrt en [[1269]])<ref name="mdlnds_amicie_jgn"/> ; * Gauchièr de Joinhí (abans [[mai]] de [[1249]])<ref name="mdlnds_amicie_jgn"/>, {{refnec|devenguèt [[Òrdre des Predicaires|monge dominican]]}}. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|ca|Amícia de Montfòrt}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Amicie de Montfòrt}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal França|Portal Crosada dels albigeses|Portal Lengadòc|Portal Aragon|Portal Catolicisme}} {{Autoritats}} [[Categoria:Naissença al sègle XIII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Montfòrt-l'Amaury]] [[Categoria:Personalitat de la Crosada dels Albigeses]] 640wc97kiqiiy0fzxtwxu57y8txemet 0 196572 2436522 2024-04-25T12:52:33Z PairacLoChasteu 54807 Redireccion cap a [[Pairac (lo Chasteu)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Pairac (lo Chasteu)]] 051x3ggms1wcb6n95oq0s0rk2c4k1wm 10 196573 2436531 2024-04-25T14:22:40Z Dijòus12 54800 Creacion de la pagina amb « <div class="ImageGroup" style=" border:1px solid {{{border|#AAAAAA}}}; float:{{{align|right}}}; clear:{{{align|right}}}; text-align:center; {{#switch:{{{align|right}}}|right=margin-left:1em|left=margin-right:1em}}; background-color:{{{background|white}}}; "> {{#if:{{{title|}}}|<div style="font-size:110%;line-height:1.2; font-weight:bold">{{{title}}}</div>}}<div class="ImageGroupUnits"><!-- -->{{#if:{{{1|}}}| {{{1}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{2... » wikitext text/x-wiki <div class="ImageGroup" style=" border:1px solid {{{border|#AAAAAA}}}; float:{{{align|right}}}; clear:{{{align|right}}}; text-align:center; {{#switch:{{{align|right}}}|right=margin-left:1em|left=margin-right:1em}}; background-color:{{{background|white}}}; "> {{#if:{{{title|}}}|<div style="font-size:110%;line-height:1.2; font-weight:bold">{{{title}}}</div>}}<div class="ImageGroupUnits"><!-- -->{{#if:{{{1|}}}| [[{{{1}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{2}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{3|}}}| [[{{{3}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{4}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{5|}}}| [[{{{5}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{6}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{7|}}}| [[{{{7}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{8}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{9|}}}| [[{{{9}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{10}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{11|}}}| [[{{{11}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{12}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{13|}}}| [[{{{13}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{14}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{15|}}}| [[{{{15}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{16}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{17|}}}| [[{{{17}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{18}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{19|}}}| [[{{{19}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{20}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{21|}}}| [[{{{21}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{22}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{23|}}}| [[{{{23}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{24}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{25|}}}| [[{{{25}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{26}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{27|}}}| [[{{{27}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{28}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{29|}}}| [[{{{29}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{30}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{31|}}}| [[{{{31}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{32}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{33|}}}| [[{{{33}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{34}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{35|}}}| [[{{{35}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{36}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{37|}}}| [[{{{37}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{38}}}]]}}<!-- -->{{#if:{{{39|}}}| [[{{{39}}}|{{{width|200}}}px|miniatura|center|{{{40}}}]]}}<!-- --></div></div>{{#ifeq:{{{align|}}}|left|<br clear="left">|}}<includeonly></includeonly> <noinclude> {{Documentacion}} </noinclude> f7jqh27w99duyv98wrfk3g2lg1bjvvx 10 196574 2436532 2024-04-25T14:28:54Z Dijòus12 54800 Creacion de la pagina amb « ==Utilizacion== Aquel personal servís per crear una galariá d'imatges dins un sol quadre. Una foncion javascript permet visualizar los imatges una a una. La version imprimible es legibla e la desactivacion de JavaScript empacha pas veire los imatges. : '''Atencion''': per non nòser pas la paginacion se recomanda i comprene imatges de proporcions similaras. Quand non i a pas fòrça tèxt a l'entorn, l'alinhament a esquèrra es aconselhada. : '''Atencion'... » wikitext text/x-wiki ==Utilizacion== Aquel personal servís per crear una galariá d'imatges dins un sol quadre. Una foncion javascript permet visualizar los imatges una a una. La version imprimible es legibla e la desactivacion de JavaScript empacha pas veire los imatges. : '''Atencion''': per non nòser pas la paginacion se recomanda i comprene imatges de proporcions similaras. Quand non i a pas fòrça tèxt a l'entorn, l'alinhament a esquèrra es aconselhada. : '''Atencion''': es pas permés comprene dins aquel personal imatges que non ajan pas licéncia liura. b66sja5ir56ande7d7wydqgnfnbcim2 2436533 2436532 2024-04-25T14:29:51Z Dijòus12 54800 wikitext text/x-wiki == Utilizacion == Aquel personal servís per crear una galariá d'imatges dins un sol quadre. Una foncion javascript permet visualizar los imatges una a una. La version imprimible es legibla e la desactivacion de JavaScript empacha pas veire los imatges. : '''Atencion''': per non nòser pas la paginacion se recomanda i comprene imatges de proporcions similaras. Quand non i a pas fòrça tèxt a l'entorn, l'alinhament a esquèrra es aconselhada. : '''Atencion''': es pas permés comprene dins aquel personal imatges que non ajan pas licéncia liura. == Sintaxi == {{Galariá dinamica d'imatges |width= amplada |title= |align= |background= |border= |Imatge:1.jpg|text 1 |Imatge:2.jpg|text 2 |etc... |etc... |Imatge:15.jpg|text 15 }} fuyvzu0g0cchajleyu9t365nqkr95uo 2436534 2436533 2024-04-25T14:30:22Z Dijòus12 54800 /* Sintaxi */ wikitext text/x-wiki == Utilizacion == Aquel personal servís per crear una galariá d'imatges dins un sol quadre. Una foncion javascript permet visualizar los imatges una a una. La version imprimible es legibla e la desactivacion de JavaScript empacha pas veire los imatges. : '''Atencion''': per non nòser pas la paginacion se recomanda i comprene imatges de proporcions similaras. Quand non i a pas fòrça tèxt a l'entorn, l'alinhament a esquèrra es aconselhada. : '''Atencion''': es pas permés comprene dins aquel personal imatges que non ajan pas licéncia liura. == Sintaxi == <pre> {{Galariá dinamica d'imatges |width= amplada |title= |align= |background= |border= |Imatge:1.jpg|text 1 |Imatge:2.jpg|text 2 |etc... |etc... |Imatge:15.jpg|text 15 }} </pre> 0sznzvchf3oviwm98m0wrhkiey40f9o 2436535 2436534 2024-04-25T14:32:03Z Dijòus12 54800 /* Utilizacion */ wikitext text/x-wiki == Utilizacion == Aquel personal servís per crear una galariá d'imatges dins un sol quadre. Una foncion javascript permet visualizar los imatges un a un. La version imprimible es legibla e la desactivacion de JavaScript non empacha pas de veire los imatges. : '''Atencion''': per non nòser pas la paginacion se recomanda i comprene imatges de proporcions similaras. Quand non i a pas fòrça tèxt a l'entorn, l'alinhament a esquèrra es aconselhada. : '''Atencion''': non es pas permés comprene dins aquel personal imatges que non ajan pas licéncia liura. == Sintaxi == <pre> {{Galariá dinamica d'imatges |width= amplada |title= |align= |background= |border= |Imatge:1.jpg|text 1 |Imatge:2.jpg|text 2 |etc... |etc... |Imatge:15.jpg|text 15 }} </pre> d5wpha044hijv15vxsro8jy3xjn2sln 1 196575 2436543 2024-04-25T15:34:25Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */ seccion novèla wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'o occitano- (referéncia 1)romanic. Se pòt"free of charges" veire una bona part de la empuèisa dins Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) 8zyzvmqfp2m44qh0jn7psingdvnjkp1 2436544 2436543 2024-04-25T15:35:00Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */Malgasta! wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano- (referéncia 1)romanic. Se pòt"free of charges" veire una bona part de la empuèisa dins Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) 7jhx5r79qrv8aybmwfiw7gnz2ysni6b 2436545 2436544 2024-04-25T15:35:49Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */Aquí la i a! wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt"free of charges" veire una bona part de la empuèisa dins Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) 3i76oeyjhgqfsql2bswg49nq5vxvwd4 2436546 2436545 2024-04-25T15:39:05Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */ wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) lg1axhyi1rr91ahdzffgedfhlca8mkj 2436547 2436546 2024-04-25T15:42:51Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */ Respònsa wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :<nowiki>Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. ~~~</nowiki> [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) 4p6t993s5t1lyh58nwko2j8mgjw3zsj 2436548 2436547 2024-04-25T15:44:11Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */ wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) hu0c5vlg2yjpiy5fhr6gh0cqjknvypv 2436549 2436548 2024-04-25T15:58:40Z CaféBuzz 46990 /* Familha occitano-romana */ Respònsa wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) lmsqktft31cvx52o3lkvukotmfmszzw 2436550 2436549 2024-04-25T16:03:23Z CaféBuzz 46990 /* Familha occitano-romana */ Respònsa wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) 2hl7wienpau8ypb2o59rba1ut1oz94w 2436551 2436550 2024-04-25T16:13:16Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */ Respònsa wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) ::È ben compreni que çò qu'ai vist es probablament un tròç de la Gramatica vièlha! Alara la data de 1933 es probablament corrècta mas lo mai seriá de ne veire un brigalh mai. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.13 (UTC) scctalkbuf78qe29mcjpc5kgxvkcmst 2436552 2436551 2024-04-25T16:19:31Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */Correccion pichona. wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) ::È ben compreni que çò qu'ai vist es probablament un tròç de la Gramatica vièlha! Alara la data de 1933 es probablament corrècta mas lo melhor seriá de ne veire un brigalh mai. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.13 (UTC) 0v3wp9lx2kopvwdoau61k6i8l6024my 2436554 2436552 2024-04-25T16:27:23Z CaféBuzz 46990 /* Familha occitano-romana */ Respònsa wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) ::È ben compreni que çò qu'ai vist es probablament un tròç de la Gramatica vièlha! Alara la data de 1933 es probablament corrècta mas lo melhor seriá de ne veire un brigalh mai. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.13 (UTC) :::I a tanben aquel passatge de la Gramatica d'Alibèrt, ont se vei plan que parla pas de « lengas » al plural (p. XXXIV) : « Cresèm que la melhora basa es de prendre per nòrma lo Diccionari Ortogràfic de Pompeu Fabra en regetant las notacions que son especificament catalanas. Aquel procediment nos dona un sistèma ortografic ja estudiat d'una de las grandas brancas de la la nòstra lenga, nos alunha paux del sistème mistralenc e del sistèma Perbòsc-Estiu, tot en permetant una intercomprehension mai aisida entre los Occitans dels dos penjals dels Pirenèus ». Son des tèxtes ancians, e se vei que segon lo passatge qu'òm selecciona, es aisit de comprene las causas d'un biais o d'un autre. Per aquò es important de se fisar a çò que dison d'autres comentators mai recents, al mens cal èsser fòrça prudent abans de se lançar dins d'interpretacions personalas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.27 (UTC) 1e1mkhjyc2991heb5aifeqbdhbadwfh 2436555 2436554 2024-04-25T16:29:35Z CaféBuzz 46990 wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) ::È ben compreni que çò qu'ai vist es probablament un tròç de la Gramatica vièlha! Alara la data de 1933 es probablament corrècta mas lo melhor seriá de ne veire un brigalh mai. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.13 (UTC) :::Probablament, que çò qu'as vist èran d'extraches de la primièra version. :::I a tanben aquel passatge de la Gramatica d'Alibèrt, ont se vei plan que parla pas de « lengas » al plural (p. XXXIV) : « Cresèm que la melhora basa es de prendre per nòrma lo Diccionari Ortogràfic de Pompeu Fabra en regetant las notacions que son especificament catalanas. Aquel procediment nos dona un sistèma ortografic ja estudiat d'una de las grandas brancas de la la nòstra lenga, nos alunha paux del sistème mistralenc e del sistèma Perbòsc-Estiu, tot en permetant una intercomprehension mai aisida entre los Occitans dels dos penjals dels Pirenèus ». Son des tèxtes ancians, e se vei que segon lo passatge qu'òm selecciona, es aisit de comprene las causas d'un biais o d'un autre. Per aquò es important de se fisar a çò que dison d'autres comentators mai recents, al mens cal èsser fòrça prudent abans de se lançar dins d'interpretacions personalas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.27 (UTC) rd2mio9s044szporwub8a32m011e3hh 2436556 2436555 2024-04-25T16:31:06Z CaféBuzz 46990 wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) ::È ben compreni que çò qu'ai vist es probablament un tròç de la Gramatica vièlha! Alara la data de 1933 es probablament corrècta mas lo melhor seriá de ne veire un brigalh mai. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.13 (UTC) :::Probablament, que çò qu'as vist èran d'extraches de la primièra version. :::I a tanben aquel passatge de la Gramatica d'Alibèrt, ont se vei plan que parla pas de « lengas » al plural (p. XXXIV) : « Cresèm que la melhora basa es de prendre per nòrma lo Diccionari Ortogràfic de Pompeu Fabra en regetant las notacions que son especificament catalanas. Aquel procediment nos dona un sistèma ortografic ja estudiat d'una de las grandas brancas de la la nòstra lenga, nos alunha paux del sistème mistralenc e del sistèma Perbòsc-Estiu, tot en permetant una intercomprehension mai aisida entre los Occitans dels dos penjals dels Pirenèus ». Son de tèxtes ancians, e se vei que segon lo passatge qu'òm selecciona, es aisit de comprene las causas d'un biais o d'un autre. Per aquò es important de se fisar a çò que dison d'autres comentators mai recents, al mens cal èsser fòrça prudent abans de se lançar dins d'interpretacions personalas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.27 (UTC) op7o68gx724gb2dg3y7thrvx6lotkwk 2436557 2436556 2024-04-25T16:31:52Z Bernieyrou 44598 /* Familha occitano-romana */ Respònsa wikitext text/x-wiki == Familha occitano-romana == Bonjorn [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz,]] es pas dins la Gramatica de 1935 mas dins la revista Òc de 1933 qu'Alibèrt "inventa" l'occitano-romanic (referéncia 1). Se pòt veire "free of charges" una bona part de la frasa dempuèi Google Libres. Coralament, [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.34 (UTC) :Bonjorn [[User:Bernieyrou|Bernieyrou]], e mercé. Aviái pas vist aquò. Veni de verificar dins la Gramatica d'Alibèrt, e efectivament escriu (p. XIV): « Dins lo grop linguistic occitanò-romanic, tre las originas, lo gascon e lo catalan apareisson netament diferenciats ». Lo problèma es que totas las sorças (al mens las que coneissi) n'atribuïsson la paternitat a Pèire Bèc. Tanben las autras Wikipèdias parlan de « lengas occitano-romanas », que jo sàpia, Alibèrt parla pas de « lengas » al plural, parla totjorn d'« occitan » e de « lenga d'òc ». E vesi pas qu'afirma clarament çò que ditz l'article, que « la relacion entre occitan e catalan es plan mai fòrta que lor apartenéncia a de grops mai fondats suls estats-nacions coma lo galloromanic o l'iberoromanic ». Doncas, sai pas cossí aquò se deuriá indicar dins l'article. As una idèa ? :Cal èsser exacte dins las afirmacion, e donar las referéncias precisas amb las paginas per evitar las simplificacions excessivas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 15.58 (UTC) Atencion amb las datas de Google Libres! Se pòt que 1933 siá pas la bona annada. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 15.42 (UTC) :La gramatica qu'ai es la segonda edicion (de 1976). Mas la gramatica originala (aquela de 1935) foguèt publicada primièrament per trocets dins ''Òc'' entre 1931 e 1934. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.03 (UTC) ::È ben compreni que çò qu'ai vist es probablament un tròç de la Gramatica vièlha! Alara la data de 1933 es probablament corrècta mas lo melhor seriá de ne veire un brigalh mai. [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.13 (UTC) :::Probablament, que çò qu'as vist èran d'extraches de la primièra version. :::I a tanben aquel passatge de la Gramatica d'Alibèrt, ont se vei plan que parla pas de « lengas » al plural (p. XXXIV) : « Cresèm que la melhora basa es de prendre per nòrma lo Diccionari Ortogràfic de Pompeu Fabra en regetant las notacions que son especificament catalanas. Aquel procediment nos dona un sistèma ortografic ja estudiat d'una de las grandas brancas de la la nòstra lenga, nos alunha paux del sistème mistralenc e del sistèma Perbòsc-Estiu, tot en permetant una intercomprehension mai aisida entre los Occitans dels dos penjals dels Pirenèus ». Son de tèxtes ancians, e se vei que segon lo passatge qu'òm selecciona, es aisit de comprene las causas d'un biais o d'un autre. Per aquò es important de se fisar a çò que dison d'autres comentators mai recents, al mens cal èsser fòrça prudent abans de se lançar dins d'interpretacions personalas. [[Utilizaire:CaféBuzz|CaféBuzz]] ([[Discussion Utilizaire:CaféBuzz|d]]) 25 abril de 2024 a 16.27 (UTC) ::::Òc-ben! [[Utilizaire:Bernieyrou|Bernieyrou]] ([[Discussion Utilizaire:Bernieyrou|d]]) 25 abril de 2024 a 16.31 (UTC) 9kk7yrvvveq2uvaz74jbqdhjzbpfhp4 10 196576 2436559 2024-04-25T16:35:00Z Joanoto Sant-casal 52801 Joanoto Sant-casal a desplaçat la pagina [[Modèl:Infobox Grop Etnic]] cap a [[Modèl:Infobox Grop etnic]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Modèl:Infobox Grop etnic]] t5nlu85jz07kcujubz84wsaeqn8lgos 10 196577 2436561 2024-04-25T16:56:16Z Dijòus12 54800 Creacion de la pagina amb « {{#ifexpr:{{{1|1}}}>0|{{{2|}}}{{#ifeq:{{{link|}}}{{{4|}}}|yes|[[Lorem ipsum]]|Lorem ipsum}} dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident,... » wikitext text/x-wiki {{#ifexpr:{{{1|1}}}>0|{{{2|}}}{{#ifeq:{{{link|}}}{{{4|}}}|yes|[[Lorem ipsum]]|Lorem ipsum}} dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>1|{{{2|}}}Curabitur pretium tincidunt lacus. Nulla gravida orci a odio. Nullam varius, turpis et commodo pharetra, est eros bibendum elit, nec luctus magna felis sollicitudin mauris. Integer in mauris eu nibh euismod gravida. Duis ac tellus et risus vulputate vehicula. Donec lobortis risus a elit. Etiam tempor. Ut ullamcorper, ligula eu tempor congue, eros est euismod turpis, id tincidunt sapien risus a quam. Maecenas fermentum consequat mi. Donec fermentum. Pellentesque malesuada nulla a mi. Duis sapien sem, aliquet nec, commodo eget, consequat quis, neque. Aliquam faucibus, elit ut dictum aliquet, felis nisl adipiscing sapien, sed malesuada diam lacus eget erat. Cras mollis scelerisque nunc. Nullam arcu. Aliquam consequat. Curabitur augue lorem, dapibus quis, laoreet et, pretium ac, nisi. Aenean magna nisl, mollis quis, molestie eu, feugiat in, orci. In hac habitasse platea dictumst.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>2|{{{2|}}}Fusce convallis, mauris imperdiet gravida bibendum, nisl turpis suscipit mauris, sed placerat ipsum urna sed risus. In convallis tellus a mauris. Curabitur non elit ut libero tristique sodales. Mauris a lacus. Donec mattis semper leo. In hac habitasse platea dictumst. Vivamus facilisis diam at odio. Mauris dictum, nisi eget consequat elementum, lacus ligula molestie metus, non feugiat orci magna ac sem. Donec turpis. Donec vitae metus. Morbi tristique neque eu mauris. Quisque gravida ipsum non sapien. Proin turpis lacus, scelerisque vitae, elementum at, lobortis ac, quam. Aliquam dictum eleifend risus. In hac habitasse platea dictumst. Etiam sit amet diam. Suspendisse odio. Suspendisse nunc. In semper bibendum libero.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>3|{{{2|}}}Proin nonummy, lacus eget pulvinar lacinia, pede felis dignissim leo, vitae tristique magna lacus sit amet eros. Nullam ornare. Praesent odio ligula, dapibus sed, tincidunt eget, dictum ac, nibh. Nam quis lacus. Nunc eleifend molestie velit. Morbi lobortis quam eu velit. Donec euismod vestibulum massa. Donec non lectus. Aliquam commodo lacus sit amet nulla. Cras dignissim elit et augue. Nullam non diam. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. In hac habitasse platea dictumst. Aenean vestibulum. Sed lobortis elit quis lectus. Nunc sed lacus at augue bibendum dapibus.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>4|{{{2|}}}Aliquam vehicula sem ut pede. Cras purus lectus, egestas eu, vehicula at, imperdiet sed, nibh. Morbi consectetuer luctus felis. Donec vitae nisi. Aliquam tincidunt feugiat elit. Duis sed elit ut turpis ullamcorper feugiat. Praesent pretium, mauris sed fermentum hendrerit, nulla lorem iaculis magna, pulvinar scelerisque urna tellus a justo. Suspendisse pulvinar massa in metus. Duis quis quam. Proin justo. Curabitur ac sapien. Nam erat. Praesent ut quam.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>5|{{{2|}}}Vivamus commodo, augue et laoreet euismod, sem sapien tempor dolor, ac egestas sem ligula quis lacus. Donec vestibulum tortor ac lacus. Sed posuere vestibulum nisl. Curabitur eleifend fermentum justo. Nullam imperdiet. Integer sit amet mauris imperdiet risus sollicitudin rutrum. Ut vitae turpis. Nulla facilisi. Quisque tortor velit, scelerisque et, facilisis vel, tempor sed, urna. Vivamus nulla elit, vestibulum eget, semper et, scelerisque eget, lacus. Pellentesque viverra purus. Quisque elit. Donec ut dolor.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>6|{{{2|}}}Duis volutpat elit et erat. In at nulla at nisl condimentum aliquet. Quisque elementum pharetra lacus. Nunc gravida arcu eget nunc. Nulla iaculis egestas magna. Aliquam erat volutpat. Sed pellentesque orci. Etiam lacus lorem, iaculis sit amet, pharetra quis, imperdiet sit amet, lectus. Integer quis elit ac mi aliquam pretium. Nullam mauris orci, porttitor eget, sollicitudin non, vulputate id, risus. Donec varius enim nec sem. Nam aliquam lacinia enim. Quisque eget lorem eu purus dignissim ultricies. Fusce porttitor hendrerit ante. Mauris urna diam, cursus id, mattis eget, tempus sit amet, risus. Curabitur eu felis. Sed eu mi. Nullam lectus mauris, luctus a, mattis ac, tempus non, leo. Cras mi nulla, rhoncus id, laoreet ut, ultricies id, odio.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>7|{{{2|}}}Donec imperdiet. Vestibulum auctor tortor at orci. Integer semper, nisi eget suscipit eleifend, erat nisl hendrerit justo, eget vestibulum lorem justo ac leo. Integer sem velit, pharetra in, fringilla eu, fermentum id, felis. Vestibulum sed felis. In elit. Praesent et pede vel ante dapibus condimentum. Donec magna. Quisque id risus. Mauris vulputate pellentesque leo. Duis vulputate, ligula at venenatis tincidunt, orci nunc interdum leo, ac egestas elit sem ut lacus. Etiam non diam quis arcu egestas commodo. Curabitur nec massa ac massa gravida condimentum. Aenean id libero. Pellentesque vitae tellus. Fusce lectus est, accumsan ac, bibendum sed, porta eget, augue. Etiam faucibus. Quisque tempus purus eu ante.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>8|{{{2|}}}Vestibulum sapien nisl, ornare auctor, consectetuer quis, posuere tristique, odio. Fusce ultrices ullamcorper odio. Ut augue nulla, interdum at, adipiscing non, tristique eget, neque. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Ut pede est, condimentum id, scelerisque ac, malesuada non, quam. Proin eu ligula ac sapien suscipit blandit. Suspendisse euismod. Ut accumsan, neque id gravida luctus, arcu pede sodales felis, vel blandit massa arcu eget ligula. Aenean sed turpis. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Donec sem eros, ornare ut, commodo eu, tempor nec, risus. Donec laoreet dapibus ligula. Praesent orci leo, bibendum nec, ornare et, nonummy in, elit. Donec interdum feugiat leo. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Pellentesque feugiat ullamcorper ipsum. Donec convallis tincidunt urna.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>9|{{{2|}}}Suspendisse et orci et arcu porttitor pellentesque. Sed lacus nunc, fermentum vel, vehicula in, imperdiet eget, urna. Nam consectetuer euismod nunc. Nulla dignissim posuere nulla. Integer iaculis lacinia massa. Nullam sapien augue, condimentum vel, venenatis id, rhoncus pellentesque, sapien. Donec sed ipsum ultrices turpis consectetuer imperdiet. Duis et ipsum ac nisl laoreet commodo. Mauris eu est. Suspendisse id turpis quis orci euismod consequat. Donec tellus mi, luctus sit amet, ultrices a, convallis eu, lorem. Proin faucibus convallis elit. Maecenas rhoncus arcu at arcu. Proin libero. Proin adipiscing. In quis lorem vitae elit consectetuer pretium. Nullam ligula urna, adipiscing nec, iaculis ut, elementum non, turpis. Fusce pulvinar.{{{3|}}} {{#ifexpr:{{{1|1}}}>10|{{Lorem_ipsum/more|{{{1|}}}|{{{2|}}}|{{{3|}}}|{{{4|}}}}}|}}|}}|}}|}}|}}|}}|}}|}}|}}|}}|}}<includeonly>{{#ifeq:{{{cat|}}}|no||{{Template:Main other|[[Categoria:Wikipedia articles containing placeholders]]}}}}</includeonly><noinclude> {{Documentacion}} </noinclude> 7hkk0vshqt1i9belqiyj73ytv5nsvm4 0 196578 2436575 2024-04-25T17:57:30Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « [[Imatge:Dominique Nicolas, Indochine.png|200px|thumb|right|Lo guitarrista de rock francés '''Dominique Nicolas''', aquí sus l'empont ambe [[Indochine]] en 1984]] '''Dominique Nicolas''' es un musician e un compositor [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] [[francés]] nascut lo 5 de julhet de 1958 a [[París (França)|París]] ([[França]]). Es conegut per èsser estat lo guitarrista del grop [[Indochine]] entre 1981 e 1994, grop que ne foguèt lo com... » wikitext text/x-wiki [[Imatge:Dominique Nicolas, Indochine.png|200px|thumb|right|Lo guitarrista de rock francés '''Dominique Nicolas''', aquí sus l'empont ambe [[Indochine]] en 1984]] '''Dominique Nicolas''' es un musician e un compositor [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] [[francés]] nascut lo 5 de julhet de 1958 a [[París (França)|París]] ([[França]]). Es conegut per èsser estat lo guitarrista del grop [[Indochine]] entre 1981 e 1994, grop que ne foguèt lo compositor màger a n'aquesta periòda. Es donc l'autor de cançons vengudas tubes en França dins las annadas 1980 coma ''L'Aventurier'', ''3e sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''Tes yeux noirs'', ''Les Tzars'' o encara ''Canary Bay''. A sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat prealablament per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' en novembre de 2014. k5fl1rn1l1myx9pve1gncrhzlbxqsxg 2436577 2436575 2024-04-25T17:59:12Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Dominique Nicolas, Indochine.png|200px|thumb|right|Lo guitarrista de rock francés '''Dominique Nicolas''', aquí sus l'empont ambe [[Indochine]] en 1984]] '''Dominique Nicolas''' es un musician e un compositor [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] [[francés]] nascut lo 5 de julhet de 1958 a [[París (França)|París]] ([[França]]). Es conegut per èsser estat lo guitarrista del grop [[Indochine]] entre 1981 e 1994, grop que ne foguèt lo compositor màger a n'aquesta periòda. Es donc l'autor de cançons vengudas tubes en França dins las annadas 1980 coma ''L'Aventurier'', ''3e sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''Tes yeux noirs'', ''Les Tzars'' o encara ''Canary Bay''. A sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat prealablament per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' en novembre de 2014. {{ORDENA:Nicolas, Dominique}} [[Categoria:Cantaire francés]] [[Categoria:Compositor francés]] [[Categoria:Naissença en 1958]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2010]] 4co6hx9rurzvcziyeekus5m0rjokkcf 2436581 2436577 2024-04-25T18:29:09Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Dominique Nicolas, Indochine.png|200px|thumb|right|Lo guitarrista de rock francés '''Dominique Nicolas''', aquí sus l'empont ambe [[Indochine]] en 1984]] '''Dominique Nicolas''' es un musician e un compositor [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] [[francés]] nascut lo 5 de julhet de 1958 a [[París (França)|París]] ([[França]]). Es conegut per èsser estat lo guitarrista del grop [[Indochine]] entre 1981 e 1994, grop que ne foguèt lo compositor màger a n'aquesta periòda. Es donc l'autor de cançons vengudas de tubes en [[França]] dins las annadas 1980 coma ''L'Aventurier'', ''3e sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''Tes yeux noirs'', ''Les Tzars'' o encara ''Canary Bay''. A sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat prealablament per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' en novembre de 2014. {{ORDENA:Nicolas, Dominique}} [[Categoria:Cantaire francés]] [[Categoria:Compositor francés]] [[Categoria:Naissença en 1958]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2010]] 5nveplr1yxu6ybd5kdx8mbaq3en5p2b 2436582 2436581 2024-04-25T18:31:34Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Dominique Nicolas, Indochine.png|200px|thumb|right|Lo guitarrista de rock francés '''Dominique Nicolas''', aquí sus l'empont ambe [[Indochine]] en 1984]] '''Dominique Nicolas''' es un musician e un compositor [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] [[francés]] nascut lo 5 de julhet de 1958 a [[París (França)|París]] ([[França]]). Es conegut per èsser estat lo guitarrista del grop [[Indochine]] entre 1981 e 1994, grop eissit del movement [[New wave (musica)|new wave]] que ne foguèt lo compositor màger a n'aquesta periòda. Es donc l'autor de cançons vengudas de tubes en [[França]] dins las annadas 1980 coma ''L'Aventurier'', ''3e sexe'', ''Trois nuits par semaine'', ''Tes yeux noirs'', ''Les Tzars'' o encara ''Canary Bay''. A sortit lo 25 de mai de 2015 son primièr album sòlo entitolat ''La Beauté de l'idée'', anonciat prealablament per la publicacion de la video de sa cançon ''Underground'' en novembre de 2014. {{ORDENA:Nicolas, Dominique}} [[Categoria:Cantaire francés]] [[Categoria:Compositor francés]] [[Categoria:Naissença en 1958]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2010]] 2ybfw3qm3j63iqi3an2vcue9flwu6ri 0 196579 2436583 2024-04-25T18:44:17Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « [[Imatge:Animotion.jpg|200px|thumb|right|Lo grop synthpop american '''Animotion''' sus l'empont en 2012]] '''Animotion''' es un grop de [[New wave (musica)|new wave]] [[Synthpop|synthpop]] [[anglés|anglofòn]] originari de [[Los Angeles]], en [[Califòrnia]] ([[Estats Units d'America|Estats Units]]). Son coneguts per lors títols ''I Engineer'' (1986) e ''Obsession'' (1984). ''' Animotion''' es a l'origina compausat de cinc sòcis, la cantaira Astrid Plana... » wikitext text/x-wiki [[Imatge:Animotion.jpg|200px|thumb|right|Lo grop synthpop american '''Animotion''' sus l'empont en 2012]] '''Animotion''' es un grop de [[New wave (musica)|new wave]] [[Synthpop|synthpop]] [[anglés|anglofòn]] originari de [[Los Angeles]], en [[Califòrnia]] ([[Estats Units d'America|Estats Units]]). Son coneguts per lors títols ''I Engineer'' (1986) e ''Obsession'' (1984). ''' Animotion''' es a l'origina compausat de cinc sòcis, la cantaira Astrid Plana, lo clavierista Paul Antonelli, lo bassista Charles Ottavio, lo bateire David « Frenchy » O'Brien, e lo cantaire e guitarrista Bill Wadhams, rejonches pauc après la formacion originala pel guitarrista Don Kirkpatrick. Lor single Obsession (escrich per Holly Knigh) obten una gròssa capitada en 1984 e lança lor carrièra. Après la partença d'Antonelli (lo clavierista) e O'Brien (lo bateire), lo clavierista Greg Smith, qu'a jogat dins lor primièr album, e lo bateire Jim Blair venon sòcis oficials del grop abans l'enregistrament de l'album ''Strange Behavior'' (1986), album conten lor segond tube ''I Engineer''. igroma8jukx9jnt95l8rxuyi2v2ywe0 2436584 2436583 2024-04-25T18:44:31Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Animotion.jpg|200px|thumb|right|Lo grop synthpop american '''Animotion''' sus l'empont en 2012]] '''Animotion''' es un grop de [[New wave (musica)|new wave]] [[Synthpop|synthpop]] [[anglés|anglofòn]] originari de [[Los Angeles]], en [[Califòrnia]] ([[Estats Units d'America|Estats Units]]). Son coneguts per lors títols ''I Engineer'' (1986) e ''Obsession'' (1984). '''Animotion''' es a l'origina compausat de cinc sòcis, la cantaira Astrid Plana, lo clavierista Paul Antonelli, lo bassista Charles Ottavio, lo bateire David « Frenchy » O'Brien, e lo cantaire e guitarrista Bill Wadhams, rejonches pauc après la formacion originala pel guitarrista Don Kirkpatrick. Lor single Obsession (escrich per Holly Knigh) obten una gròssa capitada en 1984 e lança lor carrièra. Après la partença d'Antonelli (lo clavierista) e O'Brien (lo bateire), lo clavierista Greg Smith, qu'a jogat dins lor primièr album, e lo bateire Jim Blair venon sòcis oficials del grop abans l'enregistrament de l'album ''Strange Behavior'' (1986), album conten lor segond tube ''I Engineer''. i0dabdgz36zig7o5cy8yxvsskanytiz 2436585 2436584 2024-04-25T18:47:01Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Animotion.jpg|200px|thumb|right|Lo grop synthpop american '''Animotion''' sus l'empont en 2012]] '''Animotion''' es un grop de [[New wave (musica)|new wave]] [[Synthpop|synthpop]] [[anglés|anglofòn]] originari de [[Los Angeles]], en [[Califòrnia]] ([[Estats Units d'America|Estats Units]]). Son coneguts per lors títols ''I Engineer'' (1986) e ''Obsession'' (1984). '''Animotion''' es a l'origina compausat de cinc sòcis, la cantaira Astrid Plana, lo clavierista Paul Antonelli, lo bassista Charles Ottavio, lo bateire David « Frenchy » O'Brien, e lo cantaire e guitarrista Bill Wadhams, rejonches pauc après la formacion originala pel guitarrista Don Kirkpatrick. Lor single Obsession (escrich per Holly Knigh) obten una gròssa capitada en 1984 e lança lor carrièra. Après la partença d'Antonelli (lo clavierista) e O'Brien (lo bateire), lo clavierista Greg Smith, qu'a jogat dins lor primièr album, e lo bateire Jim Blair venon sòcis oficials del grop abans l'enregistrament de l'album ''Strange Behavior'' (1986), album conten lor segond tube ''I Engineer''. ==Discografia== * ''Animotion'' (1984) * ''Strange Behavior'' (1986) * ''Animotion (Room to Move)'' (1989) * ''Raise Your Expectations'' (2017) gm4pbfikce61p1ias5zqcaj7y5j9mi8 2436586 2436585 2024-04-25T18:50:25Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Animotion.jpg|200px|thumb|right|Lo grop synthpop american '''Animotion''' sus l'empont en 2012]] '''Animotion''' es un grop de [[New wave (musica)|new wave]] [[Synthpop|synthpop]] [[anglés|anglofòn]] originari de [[Los Angeles]], en [[Califòrnia]] ([[Estats Units d'America|Estats Units]]). Son coneguts per lors títols ''I Engineer'' (1986) e ''Obsession'' (1985). '''Animotion''' es a l'origina compausat de cinc sòcis, la cantaira Astrid Plana, lo clavierista Paul Antonelli, lo bassista Charles Ottavio, lo bateire David « Frenchy » O'Brien, e lo cantaire e guitarrista Bill Wadhams, rejonches pauc après la formacion originala pel guitarrista Don Kirkpatrick. Lor single ''Obsession'' (escrich per Holly Knigh) enregistrat en 1984 obten una gròssa capitada en 1985 e lança lor carrièra. Après la partença d'Antonelli (lo clavierista) e O'Brien (lo bateire), lo clavierista Greg Smith, qu'a jogat dins lor primièr album, e lo bateire Jim Blair venon sòcis oficials del grop abans l'enregistrament de l'album ''Strange Behavior'' (1986), album conten lor segond tube ''I Engineer''. ==Discografia== * ''Animotion'' (1984) * ''Strange Behavior'' (1986) * ''Animotion (Room to Move)'' (1989) * ''Raise Your Expectations'' (2017) ==Cançons mai conegudas== * ''Obsession'' (1985) * ''I Engineer'' (1986) * ''Room to move'' (1989) o649kxuq1pnsud2ct3tnd2gw58zxl3n 2436587 2436586 2024-04-25T18:53:32Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Animotion.jpg|200px|thumb|right|Lo grop synthpop american '''Animotion''' sus l'empont en 2012]] '''Animotion''' es un grop de [[New wave (musica)|new wave]] [[Synthpop|synthpop]] [[anglés|anglofòn]] originari de [[Los Angeles]], en [[Califòrnia]] ([[Estats Units d'America|Estats Units]]). Son coneguts per lors títols ''I Engineer'' (1986) e ''Obsession'' (1985). '''Animotion''' es a l'origina compausat de cinc sòcis, la cantaira Astrid Plana, lo clavierista Paul Antonelli, lo bassista Charles Ottavio, lo bateire David « Frenchy » O'Brien, e lo cantaire e guitarrista Bill Wadhams, rejonches pauc après la formacion originala pel guitarrista Don Kirkpatrick. Lor single ''Obsession'' (escrich per Holly Knigh) enregistrat en 1984 obten una gròssa capitada en 1985 e lança lor carrièra. Après la partença d'Antonelli (lo clavierista) e O'Brien (lo bateire), lo clavierista Greg Smith, qu'a jogat dins lor primièr album, e lo bateire Jim Blair venon sòcis oficials del grop abans l'enregistrament de l'album ''Strange Behavior'' (1986), album conten lor segond tube ''I Engineer''. ==Discografia== * ''Animotion'' (1984) * ''Strange Behavior'' (1986) * ''Animotion (Room to Move)'' (1989) * ''Raise Your Expectations'' (2017) ==Cançons mai conegudas== * ''Obsession'' (1985) * ''I Engineer'' (1986) * ''Room to move'' (1989) [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica american]] [[Categoria:New wave]] a8lzn62h2bo1tzcnoylwk0nxdld91h5 0 196580 2436594 2024-04-26T01:50:19Z Briantin de Montrei 37340 Briantin de Montrei a desplaçat la pagina [[Amicia de Montfòrt]] cap a [[Amícia de Montfòrt]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Amícia de Montfòrt]] ocjk4y4gjjetgkiuzwjjl8uq23vkoyf 0 196581 2436607 2024-04-26T06:54:50Z Matieu Sokolovic 90 Crèa en tradusissent la pagina « [[:fr:Special:Redirect/revision/214004490|Folklore]] » wikitext text/x-wiki [[Fichièr:TheodorKittelsen-KvitebjørnKongValemon(1912).JPG|vinheta|Theodor Kittelsen, ''L'ours-roi Valemon''.]] Lo '''folclòre''' (de l'[[anglés]] ''{{ModèlːIndicacion de lenga|en|folk}}'', pòble e ''{{ModèlːIndicacion de lenga|en|lore}}'', saber) es l'ensem dei produccions collectivas ligadas a-n' un [[pòble]] e que se tramisson d'una generacion l'autra per la paraula e per imitacion. Aqueleis arts e tradicions populars caupon la cultura literària ([[Cònte|còntes]] e racòntes mai ò mens legendàris, [[Cant|cants]], [[Musica|musicas]] et [[Cresença|cresenças]]), figurativa ([[Rite|rites]], vestit, [[Dança|dansas]], decòrs, representacions), e materiala (lotjament, [[esplech]], [[Tecnica|tecnicas]], instruments, etc.). Aqueu relarg de la [[cultura]] populara es estudiat per lei folcloristes, que n'an una apròcha [[Etnologia|etnologica]] ou museografica. [[Categoria:Antropologia sociala e culturala]] [[Categoria:Folclòre]] by0ddygmws9po4bv96evksvf2mce3sb 2436608 2436607 2024-04-26T06:55:56Z Matieu Sokolovic 90 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:TheodorKittelsen-KvitebjørnKongValemon(1912).JPG|vinheta|Theodor Kittelsen, ''L'ours-roi Valemon''.]] Lo '''folclòre''' (de l'[[anglés]] ''folk'', pòble e ''lore'', saber, ) es l'ensem dei produccions collectivas ligadas a-n' un [[pòble]] e que se tramisson d'una generacion l'autra per la paraula e per imitacion. Aqueleis arts e tradicions populars caupon la cultura literària ([[Cònte|còntes]] e racòntes mai ò mens legendàris, [[Cant|cants]], [[Musica|musicas]] et [[Cresença|cresenças]]), figurativa ([[Rite|rites]], vestit, [[Dança|dansas]], decòrs, representacions), e materiala (lotjament, [[esplech]], [[Tecnica|tecnicas]], instruments, etc.). Aqueu relarg de la [[cultura]] populara es estudiat per lei folcloristes, que n'an una apròcha [[Etnologia|etnologica]] ou museografica. [[Categoria:Antropologia sociala e culturala]] [[Categoria:Folclòre]] 2y1qqzcz36f21f4wfhwe40j28554tlu 0 196582 2436613 2024-04-26T07:13:39Z Matieu Sokolovic 90 Crèa en tradusissent la pagina « [[:en:Special:Redirect/revision/1217652838|Order of Friars Minor Capuchin]] » wikitext text/x-wiki   L''''Òrdre dei Fraires Menors Capochins''' (en [[latin]] ''Òrdre Fratrum Minorum Capuccinorum'') es un òrdre religiós de fraires franciscans au dintre de la [[Glèisa Catolica Romana|Glèisa catolica]], v'un dei tres "Premiers Òrdres qu'eissiguèt dei Fraires Servantins, l'autre estent l'Òrdre dei Conventuaus. Lei Franciscans si reformèron coma Capochins en 1525 dins l'amira de recobrar lo vestit originau de Sant-Francés e per tornar a-n'un rigorós respèct de la règla establida per [[Francés d'Assisi]] en 1209.{{Catholic congregation}}{{Franciscans}} 6j7nyfmxwrz3psbpt2tu84pvxw91dfh 2436614 2436613 2024-04-26T07:14:34Z Matieu Sokolovic 90 wikitext text/x-wiki   L''''Òrdre dei Fraires Menors Capochins''' (en [[latin]] ''Òrdre Fratrum Minorum Capuccinorum'') es un òrdre religiós de fraires franciscans au dintre de la [[Glèisa Catolica Romana|Glèisa catolica]], v'un dei tres "Premiers Òrdres qu'eissiguèt dei Fraires Servantins, l'autre estent l'Òrdre dei Conventuaus. Lei Franciscans si reformèron coma Capochins en 1525 dins l'amira de recobrar lo vestit originau de Sant-Francés e per tornar a-n'un rigorós respèct de la règla establida per [[Francés d'Assisi]] en 1209. 45op0ngxlx8xad3s69sc8r8fvlaxydk 0 196583 2436618 2024-04-26T07:18:33Z Briantin de Montrei 37340 Briantin de Montrei a desplaçat la pagina [[Gui de Montfòrt]] cap a [[Gui de Montfòrt-Castras]] : Distincion entre los Gui de Montfòrt wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Gui de Montfòrt-Castras]] 7o4n4owbsq0pj11rkgqvbbk1237a5kq 0 196584 2436621 2024-04-26T07:21:33Z Briantin de Montrei 37340 Briantin de Montrei a desplaçat la pagina [[Gui Ier de Levis]] cap a [[Gui I de Levis]] : I a 1èr, 1er, 1èir, 1r, etc. Tròp de variança; es mai util d'utilizar Gui I. wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Gui I de Levis]] pr9qh62kzvhwqdzy9t8fjj258n9xuhd 0 196585 2436625 2024-04-26T07:41:27Z Briantin de Montrei 37340 Creacion de la pagina amb « {{Infobox Persona}} '''Aimar II de Peitieus''', cridat ''Azemars de Peitieus'' en [[occitan ancian]] dins la [[Cançon de la Crosada]],{{Ref-SG-FON}}<ref>Aimar es la fòrma locala del prenom Asemar/Ademar.</ref> foguèt un senhor e [[lista dels contes de Valentinés|comte de Valentinés]] al fin del [[sègle XII]] e la debuta del [[sègle XIII]], eissit de l'[[Ostal de Peitieus-Valentinés]]. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referénci... » wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Aimar II de Peitieus''', cridat ''Azemars de Peitieus'' en [[occitan ancian]] dins la [[Cançon de la Crosada]],{{Ref-SG-FON}}<ref>Aimar es la fòrma locala del prenom Asemar/Ademar.</ref> foguèt un senhor e [[lista dels contes de Valentinés|comte de Valentinés]] al fin del [[sègle XII]] e la debuta del [[sègle XIII]], eissit de l'[[Ostal de Peitieus-Valentinés]]. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Aymar II de Poitiers-Valentinois}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal Daufinat|Portal Crosada dels albigeses}} {{Autoritats}} [[Categoria:Naissença al sègle XII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Peitieus-Valentinés]] [[Categoria:Camp occitan de la Crosada dels Albigeses]] i44z5c2472pqqn2hypefsmj2cywxlf7 2436626 2436625 2024-04-26T07:43:12Z Briantin de Montrei 37340 /* Nòtas e referéncias */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Aimar II de Peitieus''', cridat ''Azemars de Peitieus'' en [[occitan ancian]] dins la [[Cançon de la Crosada]],{{Ref-SG-FON}}<ref>Aimar es la fòrma locala del prenom Asemar/Ademar.</ref> foguèt un senhor e [[lista dels contes de Valentinés|comte de Valentinés]] al fin del [[sègle XII]] e la debuta del [[sègle XIII]], eissit de l'[[Ostal de Peitieus-Valentinés]]. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Aymar II de Poitiers-Valentinois}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal Daufinat|Portal Crosada dels albigeses}} {{Autoritats}} {{ORDENA:Peitieus-Valentinés, Aimar 02}} [[Categoria:Naissença al sègle XII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Peitieus-Valentinés|Aimar 02]] [[Categoria:Camp occitan de la Crosada dels Albigeses]] 37n4gprj2jnu8rvfweslut2ocxnlomv 2436627 2436626 2024-04-26T07:44:02Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Aimar II de Peitieus''', cridat ''Azemars de Peitieus'' en [[occitan ancian]] dins la [[Cançon de la Crosada]],{{Ref-SG-FON}}<ref>Aimar es la fòrma locala del prenom Asemar/Ademar.</ref> foguèt un senhor e [[lista dels contes de Valentinés|comte de Valentinés]] a la fin del [[sègle XII]] e la debuta del [[sègle XIII]], eissit de l'[[Ostal de Peitieus-Valentinés]]. ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Aymar II de Poitiers-Valentinois}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal Daufinat|Portal Crosada dels albigeses}} {{Autoritats}} {{ORDENA:Peitieus-Valentinés, Aimar 02}} [[Categoria:Naissença al sègle XII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Peitieus-Valentinés|Aimar 02]] [[Categoria:Camp occitan de la Crosada dels Albigeses]] 56xa5o5b5km1xni3ns8gltud188mtni 2436629 2436627 2024-04-26T07:56:10Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Aimar II de Peitieus''', cridat ''Azemars de Peitieus'' en [[occitan ancian]] dins la [[Cançon de la Crosada]],{{Ref-SG-FON}}<ref>Aimar es la fòrma locala del prenom Asemar/Ademar.</ref> foguèt un senhor e [[lista dels contes de Valentinés|comte de Valentinés]] a la fin del [[sègle XII]] e la debuta del [[sègle XIII]], eissit de l'[[Ostal de Peitieus-Valentinés]]. ==Biografia== {{...}} ===Maridatge=== Abans 1197 esposèt [[Felipa de Fai]], dama de [[Clairieu]], filha de Guilhèm Jordan, senhor de [[Fai]] e de [[Mont Mesenc|Mesenc]] e de Metelina [[Familha de Clairieu|de Clairieu]]{{sfn|Chevalier|1897|p=196}}{{,}}{{sfn|Chevalier|1897|p=214-216}}{{,}}<ref name="Aymar II"/>. Aquesta li pòrta un nombre important de fèus en [[Vivarés]]{{sfn|Chevalier|1897|p=214-216}}. {{...}} ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Aymar II de Poitiers-Valentinois}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal Daufinat|Portal Crosada dels albigeses}} {{Autoritats}} {{ORDENA:Peitieus-Valentinés, Aimar 02}} [[Categoria:Naissença al sègle XII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Peitieus-Valentinés|Aimar 02]] [[Categoria:Camp occitan de la Crosada dels Albigeses]] 2pbhd3bggr88l2iw02xywgf6uiezq7w 2436630 2436629 2024-04-26T08:20:33Z Briantin de Montrei 37340 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona|nom=Aimar II de Peitieus}} '''Aimar II de Peitieus''', cridat ''Azemars de Peitieus'' en [[occitan ancian]] dins la [[Cançon de la Crosada]],{{Ref-SG-FON}}<ref>Aimar es la fòrma locala del prenom Asemar/Ademar.</ref> foguèt un senhor e [[lista dels contes de Valentinés|comte de Valentinés]] a la fin del [[sègle XII]] e la debuta del [[sègle XIII]], eissit de l'[[Ostal de Peitieus-Valentinés]]. ==Biografia== {{...}} ===Maridatge=== Abans 1197 esposèt [[Felipa de Fai]], dama de [[Clairieu]], filha de Guilhèm Jordan, senhor de [[Fai]] e de [[Mont Mesenc|Mesenc]] e de Metelina [[Familha de Clairieu|de Clairieu]]{{sfn|Chevalier|1897|p=196}}{{,}}{{sfn|Chevalier|1897|p=214-216}}{{,}}<ref name="Aymar II"/>. Aquesta li pòrta un nombre important de fèus en [[Vivarés]]{{sfn|Chevalier|1897|p=214-216}}. {{...}} ==Nòtas e referéncias== {{Referéncias}} {{Traduccion/Referéncia|fr|Aymar II de Poitiers-Valentinois}} {{Multibendèl|Portal biografia|Portal Edat Mejana|Portal Daufinat|Portal Crosada dels albigeses}} {{Autoritats}} {{ORDENA:Peitieus-Valentinés, Aimar 02}} [[Categoria:Naissença al sègle XII]] [[Categoria:Decès al sègle XIII]] [[Categoria:Ostal de Peitieus-Valentinés|Aimar 02]] [[Categoria:Camp occitan de la Crosada dels Albigeses]] dw7zyxgghqqegdejf4j3ctlob4oc9t6